ADGELER KMDR?

Adigelerin Kkenleri ve Balanglarna likin Bilgiler

Dnya zerinde yaam bulan btn halklarn kkeni hakknda genel kabul gren bilgiler mevcuttur.
Dnya zerinde yaam bulan btn halklarin kkeni hakkinda genel kabul gren bilgiler mevcuttur. Bu
halklardan bazilari, kkenlerine ilikin bilgiler ile tarihsel balangilarinin benzerlii hakkinda kimi zaman
birbirleriyle tartima ierisinde olmaktadirlar. Bilinen tarihsel kkenlerine Ulusal tarihlerini, dillerini,
kltrlerini balamakta ve kklerinin ok eskilere dayandiini bununla zdetirmektedirler. Yahudileri ve
Grcleri buna rnek olarak gsterebiliriz.
Tarihsel kkenlerini, dinsel elerin balangicina ve bilinen ilk Peygamberlere ilikilendirmekte,
yakinlatirmakta ve dier halklarin tarihi gemilerine gre kendi uygarliklarinin daha zengin bir gemie
sahip olduunu balamaktadirlar. Gerei konumak gerekiyorsa, yukarida bahsettiimiz her iki halkn
kkeni de bizleri tarihin ok eski dnemlerine gtrmekte ve bu dnemde kazanlm kltrel
zenginliklerini de bugn de beraberinde gstermektedir. Fakat Yahudiler de, Grcler de ve dier halklar
da gkten kendi balarna zel olarak indirilmemi ve yaam bulmamlardr.
nsanolu tm kazanmlarn, dier halklarla temas ederek ve etkilenerek elde edebileceini bilmelidir.
Yahudiler bu anlamda Hitit uygarlii ile yakn planda bulunmaktaydilar. Yahudiler ile Hititlerin bu
temaslari bizleri M.. dnemlere gtrmektedir. Bu tarihlerde her iki halkin da belirgin bir dinleri yoktu,
ancak, dier halklardan belirgin bir ekilde farkli anane ve kltre sahiptiler.
Tanr tarafindan Yahudilere indirilen kutsal kitap Tevratta (Talmutta) / eski inan sisteminde /ncilde
/Kuranda/ yer aldna gre yeryznde yaratlan ilk insan Ademdir. Tanri, Ademi uyutarak onun
kaburga kemiinden Havvay yaratmtr. Adem onu grdnde beenerek, kendi bedeninden yaam
bulmasndan tr memnun olmu ve onu e olarak almtr. Onlarn ocuunun ismi Sif (), Sifin
olu Kaynan, onun olu Maleleyil, onun olu Yiared, onun olu Yenoh, onun olu Mafusal, onun olu
Lameh, Lamehin olu Nuh.
Tevratta belirtildiine gre Nuhun yedi ocuu bulunmaktayd. Kumer, Yiavuan, Maziy, Mau, Jubal,
Maih, Kira. Fakat ncilde yer aldna ve belirtildiine gre Nuhun ocuu vard: Sim, Ham, Yiafet.
Tanr tarafndan insanlar cezalandrmak amacyla gnderilen byk felaket Tufan, insanlar ve dier
canllar yok etmiti. Nuhun ocuklar, kars, ocuklarnn eleri, evcil ve vahi hayvanlar, srngenler
ve kular, her biri dii ve erkek olmak zere Nuhun teknesinde olmalar sayesinde byk tufandan
kurtuldular. Nuhun ocuklar evlendiler, oluk ocua kartlar. Yeryznde yaayan insanlarn
tamamnn soylarn, yukarda bahsedilenlerin tekil ettii sylenmektedir.
Byk tufann yaand esnada Nuh 700 yandayd, ardndan 350 yl daha mr srd. Bugn
yeryznde yaayan tm halklar kendi kkenlerini bir ekilde Nuha balamaktalar. Eer gerekten
Nuhun olu var idiyse, bunlardan hangisi kime daha yaknd ve ilikiliydi. Bakalm o zaman, Nuhun
torununun torunlarndan hangilerinin Hettlerle akrabal vard. Simin oullar: Yelam, Asur, Arfaksad,
Lud, Aram.
Aramn ocuklar: Vuts, Hul, Gefer, Ma; Arfaksadin ocuklar: Sal, onun olu Falek, onun olu
Yivoktan, Yivoktann ocuklar: Almoral, alef, Hatsarmavef, Yiyerah, Garoram, Vuzal, Dikle, Voval,
Avimanil, iv, Vofir, Havil, Yivovav. te bu saydklarmz Simin soyundan gelenlerdir. Hettler henz konu
dahilinde deildir. Yiafetin ocuklar: umer, Magog, Maday, Yiavan, Fuval, Meeh, Firas.

umerin ocuklar: Askenaz, Rifat, Fogarma; Yiavann ocuklar: Elisa, Farsis, Kitim, Dodanim. Bunlar
Yiafet soyundan gelenler olup, Hettlere balantl olduklar sylenemez. Hamenin ocuklar: Hu,
Misrali, Fut, Hanaan. Huun ocuklar: Ceva, Havila, Savta, Rama, Savteha, Nimradi, Hueko
Raamann iki olu oldu, bunlar: evar ile Dadandr. Misralenin ocuklar: Mudimi, Anamami, Legavili,
Niftuhimi, Patrusimi, Kasluhimi; bu son ocuun soyundan Filimstimlyanhe ve Kaftorim gelmilerdir.
Hanaann ocuklar: Sidon, onun ncesinde Het, Yiyvusey, Amorrey, Gergesey, Evey, Arkey, Siney,
Avradey, Tsemarey, Himafey. Bunlar Hamn soyundan gelenlerdir. Hamn olu Hanaan bunlarn
arasnda sayabiliriz. Hanaan hakknda Hanaaney diyerek bahsedenler de bulunmakta. Hanaanlerin
zerinde yaadklar topraklar, onlarn lkeleridir ayn zamanda. Hamn byk olu Sidonun olunun
ismi Het idi. Hett halki onun soyundan gelmektedir. Hett halk, Hanaaney blge topraklar zerinde
yaam srmektedir. Hanaaney lkesinin yerleim merkezi Harran olarak bilinmekteydi. Hettler burada
yaam srmekteydiler.
brahim Peygamber Tanrnn sevgisine mazhar oldu, kendisine bereketli topraklar bahedileceini, layk
grld zenginliklere kavuacan, kendi soyundan gelenlerin huzur iinde oalacan, bunu elde
etmek iin Tanrnn emri gerei g etmesi gerektiini biliyordu. brahim kars, kleleri ve hayvanlar
olmak zere Tanrnn emri gerei g etmekteyken Hanaaney lkesi topraklar ierisinde yer alan
Kiriaf-Arbe/Hebron/ a varmken kars Sarre yz yirmi yedi yandayken vefat etti. Bunun zerine
brahim, Hett insanlarnn yanna giderek kars Sarreyi topraa verecei bir arazinin kendisine verilmesi
iin onlara: Ben, topraklarndan ayr derek iinize girmi bir muhacirim, eimin cenazesini topraa
verebileceim bir toprak parasn bana vermeniz iin sizden rica ediyorum.
Hett insanlar brahime cevap vererek Ey kutsal adam, sen ki Tanr tarafndan bize gnderildin, einin
cenazesini senin uygun grdn en gzel yerde topraa verebilirsin, bu konuda iimizden hi kimse
sana itiraz etmeyecektir, brahim ayaa kalkar ve Hett insanlarn Tanr adna kutsayarak, yle dedi:
Cenazemi topranza verebilmem konusunda razysanz, beni dinleyin, arazisi ierisinde bulunan ve
Mahpela olarak bilinen yeri bana vermesi iin Efrona gidip ricac olun. Mezar yeri iin bana verecei
toprain bedelini ona mutlaka vereceim, arzu ettiim ey ise bana o yeri satmasdr.
Hett insani Yefron tm Hettliler adna ona dnerek, yle dedi burada, halkmn huzurunda diyorum ki
istediin mezar yerini ve zerinde bulunduu araziyle birlikte sana veriyorum, senindir. brahim, o
topraklar zerinde yaayan Hett insanlarna kranlarn sunarak, Efrona yle dedi: Eer beni
dinliyorsan, topran karlinda sana gm para vermek istiyorum, rica ediyorum al, bylece
cenazemi topraa verebileyim. Efron, brahime cevap vererek: Saygdeer kii, beni dinle ltfen,
bahsettiin o topran bedeli drt yz gm sikke, benim iin de senin iin de bu bedel nem arz
etmez, cenazeni gnl rahatlnda topraa verebilirsin. brahim, tm Hett insanlarnn huzurunda drt
yz gm sikkeyi bedel olarak Yefrona verdi.
brahim Yahudi/SAMmit/ halkna mensuptu; ilk snnet olan kiiydi / bu dnemde 99 yanda da olsa
Tanrnn vasiyetine uydu/, Efron, Hett halkna mensup ve HAMmit idi. Onlarin tanimalari ve birbirleriyle
olan konuma ekilleri de aydinlatiyor bizi. Hett halknn ba zorda olan kiilere olan davran,
yardmseverlii ve brahime olan insani davranlar, erdemlilikleri dikkat ekmekte. te o tarihsel
dnemde Hett insanlarinin rf, anane ve kltr bugnn Adigelerine ok benzemekte/ Adigelerin Hett
insanlarina olan yakinliini gstermekte/ muhta durumda olana yardim etmek, konuk olani
sahiplenmek, ihtiyalarini karilamak, saygi gstermek gibi stn meziyetler, yksek Adige kltrne
iaret eden balangi, konusunu ilediimiz o eski tarihsel dnemlere uzanmakta.
Adigelerin bugn konutuklari dillerinde Hett halkina mensup olduklarina taniklik eden kelimelerin varlii
dikkat ekmekle beraber tarihin eski dnemlerinde yaam srdkleri yerlerin bugn bulunduklari

corafyaya komu olmamasi, hatta uzak olmasini da gz ardi edemeyiz.

Yukarida bahsedilen konular hakkinda yazili birok dokmanter bilgi ve belge bulunmakta, ancak biz bu
makaleye sidiracaimiz ekilde kisa tutmakla beraber yine de okuyucuyu aydinlatmaya aliacaiz.
Yazar B.Prus tarafindan kaleme alinan Firavun isimli tarihsel romanin ieriinde anlatildiina gre,
yeryznde medeniyetin balangici Afrikanin kuzey dousunda Misirda yaanarak balamitir. 3 ve 5
bin yil ncesine dnecek olursak bugnk Avrupanin ortasinda yaayan halklarin hayvan postlariyla
giyinerek maaralarda yaadiklari dnemde, zamanin Misir uygarliina mensup insanlarin toplumsal
yaama uyum salayarak ileri uygarlik dzeyine eritikleri, gelimi tarim yaptiklari, zanaatla uraan
bilgi beceri sahibi insanlarin okluuna iaret edilmektedir. O dnemde yksek dzeyde medeniyet
seviyesine ulaan Misira Hett halki mensuplari da gelmekteydi ve sosyal yapilari, davranilari ile belirgin
bir ekilde kendilerini ifade ediyorlardi. Firavunun sarayina ok sayida insan konuk edilmekte ve
airlanmaktaydi.
Onlar arasinda Hett halkina mensup Harranli Phut adinda biri de bulunmaktaydi. Makaminda bada
kurmu olarak ilte zerinde oturmaktaydi, nnde yiyecek tabai ve temiz su bulunmakta, kendisi de
yari uyur vaziyette yer gibi grnmekteydi. Yaklaik kirk yalarinda gr salari vardi, sakallari simsiyahti,
gzleriyle bir eyleri dnrcesine bakilari altinda, huzurlu ve korkusuz, kimseden ekinmeyen bir yz
ifadesi vardi.
Konakladii hanin sahibi Fenikeliydi. Hett topraklarindan gelen bu yabanciya giptayla bakmakta ve
dnmekteydi: Korku salan rktc bir havasi var! Ismarladii yiyeceklerin cretini fazlasiyla demi
olmasina ramen, nne koyulan et yemeini yemiyor, hatta arap dahi imiyor yle saniyorum ki, bu
adam byk bir peygamber ya da byk bir savai. Oturduklari salonun nnde ok ilgin gsteriler
tertip edilmesine ramen Phut baini evirme zahmetine katlanmadi bile, yilan oynaticisinin para
koparma bahanesiyle kendisine doru yaptii hamleyi iki bakir para atarak savuturdu.
Konakladii hanin yneticisi yaklati konuma arzusuyla ve yle baladi:Hametli efendim, size tatsiz
bir haber getirdim. Misafir, tepki vermeksizin ve orali olmayarak, kendisine: Tanrilar canlari isterse
insanlar iin yamur yadirmaktalar. Ev sahibi konumasina devam ederek: Biz cambazlarin
gsterilerini izlemekteyken, hirsizlar sizin odaniza girerek eyalarinizi aldilar. uval ve bir sanduka,
saniyorum deeri olduka yksek
-Kaybolan eyalarimin bulunabilmesi iin senin Kadiya gitmen gerekmekte.
-Kadiya neden syleyelim? diye mirildandi iletmenin sahibi.
-Bizim burada alinan mallarin toplandii bir yer var Hirsizlarin en kidemlisine eli gnderilir, alinan
eyalarin geriye alinabilmesi iin ona ayrica para vermen halinde, eyalarina kavuabilirsin, bu konuda
sana yardimci olabilirim
-Benim lkemde, diye sze baladi Hettli misafir. Kimse, alinan eyalarin geriye alinabilmesi iin
hirsizlarla muhatap olmaz, ben de bu adeti bozmayacaim, ben u anda senin konuunum, malimi, ve
eyalarimi sana gvendiim iin teslim ettim, sen bunlari korumakla grevliydin.
-Uzaklardan gelen insan, diyerek sze baladi iletme sahibi, sonra sesini kisarak konumalarini
srdrd. -Sizin Hettlilerle bizim Fenikeliler karde sayilirlar, dorusunu sylemek gerekirse Misirin
Kadilarini dost edinmemeye ali derim, niye dersen, Misirda grev yapan Kadinin grev evinde tek bir
kapi bulunmakta, bu kapi giri kapisidir, ama burasinin iki kapisi da yoktur, bunu da bilesin.

-Suu olmayani Tanrilar duvarin iinden geirir, diye ekledi misafir.

-Suu olmayan mi? Var mi bu lkede, bunca kle ierisinde yle birisi. Diyerek sylendi, ev sahibi.
stersen bak, kaz etini midesine indiren u gvenlik subayina, onun yerinde olsam, ben de isteyerek
yerdim. Sen biliyor musun bunu ona niye verdiimi? nk senin hakkinda beni sorgulamak iin burada.
Szn tamamladiinda, misafirini gz ucuyla yle bir szd Fenikeli adam. Onun sanki bir ey
olmamiasina umarsizliina bakakaldi.
-Gvenlik subayi bana soruyor, diyerek szn tamamladi iletme sahibi.
-Kim bu siyahlarla bezeli giyinen adam? Ben cevap veriyorum: lgin bir adam, efendi bir adam, adi da
Phut.
-Nereden geldi bu adam?
-Hett lkesinden gelmekte, Harran kasabasindan, orada katli muhteem bir malikanesi ve bolca
toprai bulunmakta.
-Buraya niin geldi peki? -Geldi ite, diyorum. Babasinin eski bir alacaini tahsil edebilmek iin -O
Harranli adam, Asurlu bir ajan olabilir, diye senden bahsedildiinde, lyorum sandim bir an. Cmlesini
tamamladi iletme sahibi.
-Ama bana yle geliyor ki senin hi umurunda deil? Asurlu ajan olarak itham edilmek.
Harrandan gelen Phutenin huzuruna birbirinden gzel kizlar gelmi boy gstermek zereyken, elini
deri kesesine atarak altin bir yzk ikararak onlari dllendirdi.
-Yitar. Tanrinin gn. Alin bunu Tanrinin byk evi iin
Hett lkesinden, Harrandan gelen Phute hakkinda B.Prus tarafindan kaleme alinan tarihsel roman
Firavun ieriinden yukarida yer alan alintida da gstermektedir ki, Phutenin yansittii rf, anane ve
sosyal davranilar bizlere tanidik gelmekteYemek yeme disiplini, arap veya benzeri ikilere uzak
durmasi, yaama sevinciyle dolu olmasi, giyim ve kuaminda farkli ve zgn duruu, bedenini saran
zellikle siyah deri giysilerine, temizliine, yilan oynaticisini kendisine yaklatirmamasi, aniden gelien
srpriz olaylara sakin ve soukkanli yaklaimi, misafire gsterdii saygi ve hrmeti, yiitlii dikkat
ekmekte
Btn bu saydiklarimiz Adigelik diye bilinen kltrn temel eleridir. Adigeler Hettlere, daha nce de
Nuha, Hama, Hanana dayanmaktaydi. Sylemek gerekirse Adigelerin kkleri bugnn Yahudilerinden,
Grclerinden ve dier halklarindan da daha eskilere dayaniyordu. Bu konuda eer bir eyler renmek
ve aratirmak istiyorsaniz; derim ki: zellikle genken balamanizi, salikli olmanizi, yaama sevinciyle
dopdolu olmanizi ve oka dil bilmenizin gerekli olduunu bilmeniz ve unutmamaniz gerekmektedir
Adigey Cumhuriyeti

Adige Cumhuriyeti (AC) (Rusa: ; Adigece: ), Kuzey Kafkasya'da

Rusya Federasyonu yesi bir cumhuriyet. Kafkas Dalarinin kuzeyinde, Krasnodar Kray sinirlari iinde
yer alir. Cumhuriyetin yazieviri olarak adi Respublika Adigeya olup Adigeya olarak da bilinir. Adige
Cumhuriyeti adini, gnmzde nfusun daha azi durumunda olan (% 24.2) Adigelerden alir. Bakenti
Maykop'tur (2006'da 156.800). Yzlm 7.600 km (Krasnodar Baraji ile birlikte 7.800 km),nfusu
447.109 (2002).Nfus younluu km baina 58.8'dir.
Adigeler (erkesler), tarih ncesi alardan beri Kuzeybati Kafkasya'da yaami olduu kabul edilen bir
halktir. Adige atalari iin, Grek belgelerinde Sind ve Meot gibi adlar kullanilmitir. Bazi aratirmacilar da,
Adigelerin Hattilerden trediini kabul etmektedirler (bk. Prof.i Nuh, "Adigece'nin temel sorunlari-1",
internet; ayrica bk. Ali urey, "Hatti Hititlerin Kkeni ve erkesler", iviyazilari Yayinevi). Adige destani
Nartlarda "Cirt", "it", "int" biiminde geen yer ve topluluk adlariyla anilan halklarin Sind ve Meotlar
olduu sanilmaktadir. l gmme kltne (tapincina) gre, Sind ve Meot varlii M.. 3. binyilina dein
izlenebilmektedir. Meotlarin ('Mivit'/'1' ya da '1') Kimmerler ve skitler ile ilikileri
bulunuyordu. M.. 8.-7. yzyillarda Adige-Grek ilikileri baladi (bk. Bestleniye Asker, "Adigeler Greklere
yardimci oluyorlardi", internet). Grek belgelerinde Sind ve Meotlarin yazilarinin bulunduu
yazilidir;nitekim 1955'te, Adigey'de, arkeolojik kazilar sonucu Meot (1; Adige) yazili tabletleri
bulunmutur (bk. Adigey-Ekonomi blm). M.. 5. yzyilda kurulu olduu bilinen, ama daha ncesi
hakkinda yeterli bilgi bulunmayan, 4. yzyil ikinci yarisina dein yaayan ve merkezi Sindika limani olan
Sindika Devleti krallari kendi adlarina sikke (madeni para) kestiriyorlardi.M..479'da Bosporos
Krallii'nin eline geen ve yikilan Sindika limani yerinde Gorgippia (Anapa yerinde) adli bir Grek kenti
kuruldu.Sindika Krallii, M.. 4. yzyilda, di, zellikle skit saldirilarindan korunma amaciyla, Bosporos
krali Levkon I dneminde (M.. 349-348) komu Bosporos Krallii'na katildi. M.. 3. yzyilda ucuz Misir
budayinin rekabetine dayanamayip k sreci iine giren Karadeniz kiyisindaki Grek "Bosporos
Krallii"nin zayiflamasi, M.S. 2. yzyilda beliren skitlerin izleyicileri Sarmatlar, ayrica batidan kiyilara
ynelen Gotlar ile kuzeydoudan ve kuzeyden gelen ve 4. yzyilda younlaan Hunlarin saldirilari
sonucu, Azak Denizi ve Karadeniz kiyilarindaki kentler yikildi ve kiyi ticareti de sona erdi, verimli
topraklar ve otlaklar Hunlar'in eline geti. Adigeler ise, dalara siindilar.
Hunlarin ekilmesinden (6. yzyil) sonra, Adigeler Asya steplerinden gelen Avarlarin saldirilari ile
karilatilar ve uzun bir sre kendilerine gelemediler. Avarlarin ekilmesinden sonra, Adigeler eski
topraklarini geri aldilar, kuzeyde, bugnk Ukrayna ve Kirim Yarimadasi ilerine dein yayildilar. Halen,
buralarda birok yer erkes (Adige) adlari taimaktadir. Ancak, doudan ve kuzeyden gelen Hazarlar,
Kuzey Kafkasya topraklarinin ounu ele geirdiler. Durumdan, yani Hazarlarla srdrlen savalardan
yararlanan Ruslar 10. yzyilda Ker Boazi dolaylarinda Tmutarakan Prenslii'ni kurdular, ama Prenslik
11. yzyilda Adigelerle Alanlarin bir blmnn (Yaslar) birlemesi sonucu ortadan kaldirildi. MS 2.
yzyilda beliren ve gnmz Osetler'inin atalari olarak kabul edilen ran asilli Alanlar, Kuban Irmai
havzalarinda younlaarak yayildilar. 11-13 yzyillarda Alanlar feodal blnmeler iine girdiler ve eski
glerini yitirdiler. Bu dnemde Adigelere Zykh () ve Kasog gibi adlar veriliyordu.Daha sonra
Bizans, Venedik ve Ceneviz ile ticari ilikiler kuruldu, Ortodoks ve Katolik mezhepleri Adigeler arasinda
yayilmaya baladi. Ama eski kentsel ve yazili yaama dnlemedi.
1223'te Mool saldirilari baladi ve bir Mool-Kipak devleti olan Altin Orda Devleti kuruldu (1242-1501).
Kuzey Kafkasya'daki dzlk alanlar Kipaklar'in eline geti. Nitekim gnmzde Kuzey Kafkasya'da
yaayan Kumuk ve Nogaylar ile Balkar ve Karaay topluluklari, bu akinlar sonucu imdiki yerlerine
yerlemi olmalilar, nitekim bu topluluklar halen Kipak lehelerinde konumaktadirlar. 1395'te Timur'un
saldirilari ile karilaildi ve giderek Altin Orda da paralandi. Paralanma sonucu, Altin Orda yerinde,
komu devletler olarak Kirim Hanlii (1426-1783) ile dil Irmai gneyinde ve Hazar Denizi'nin kuzeybati
yrelerinde Astrahan Hanlii (1466-1556) olutu. Bu arada Kuban Irmai kuzeyindeki topraklar da 1315. yzyillar boyunca Adigeler tarafindan giderek ve byk apta Tatarlar lehine terk edildi ve Orta
Kafkaslar'da imdiki Kabartay blgesi ya da Kabardiya olutu. Drt byk derebeyi ailesi (pi) ve
bunlarin vasallari tarafindan ynetilen Kabardiya, 1556'da Astrahan Hanlii'nin Rusya tarafindan ortadan
kaldirilmasi ve Rusya ile sinirda olunmasi sonucu, Kirim egemenliinden ikti ve 1557'de Rus korumasi

(egemenlii) altina girdi.

Kabardiya'nin 1557'de Rus korumasi altina girmi olmasi olayi, bugnk Kabardey-Balkar Cumhuriyeti
ile yetinilmeyerek,tarihsel anlamda bir ilgisi bulunmayan, 1864 yilina dein baimsizliini srdrm olan
imdiki Adigey ve Karaay-erkes Cumhuriyeti'ni de kapsayan, ama aynen bu iki yre (region) gibi, en
az birer blm ile, o zamanki tarihsel erkesya sinirlari iinde bulunan Krasnodar Kray ve Stavropol
Krayi ise diarida birakan ilgin bir resmi uygulamayla, "Adigelerin Rusya'ya katilmalarinin 450. yili"
biiminde 2007 yili boyunca kutlanmitir. Ayrica, kutlama programi erevesinde, Nalik'te anit heykeli
dikili olan, Mslman Kabartay byk derebeyi (pi) Temriko dar'in kizi iken, 1561'de Moskova'da bir
kilisede vaftiz edilip Mariya adini alan ve ikinci karisi olmak zere ilk Rus ari IV. van'a (Korkun van;
1530-1584) nikahlanan, Rus-Kabartay dostluunu simgeleyen Goevnay dar (1544-1569) ve Rusya'nin
genileme srecinde grev almi ve etkili katkilarda bulunmu olan ok sayida Kabartay soylusu
(komutan ve devlet adami) da anilmitir. Bu arada Kabartay-Balkarya'nin kurucu ortai olan Balkar halki,
1557'de Rusya'ya katilmadiklari, 1827 yilina dein egemen bir halk ve blge olarak kaldiklari
gerekesiyle, szkonusu 450. yil kutlamalarina katilmamitir.
Adige Boylari

APSILAR: Kuban nehrinin gneyindeki dzlk ile Kafkas Dalari'na kadar uzanan blgede ve
doudan Bjedular ve Abzahlar, batidan ise Natukhalar'la evrilidirler. Yurtlarini balica Psekups,
Psehi ve Peha irmaklari gibi Kuban'a dklen akarsular sularlar. asilarin bir grubu Kafkas
Dalari'nin gney eteklerinde Psizuy Vadisi'nde oturur. Natukhalarin da apsilardan ayrilmi bir kitle
olduklari da ileri srlyor. Bunlarin Tuapse yakinlarinda oturan kolonilerine ''Kk apsilar'', dalarin
kuzeyinde Kuban'a dogru oturan ana ktlelerine ise ''Byk apsilar'' denir.
BESLENEYLER: Byk ve Kk Laba vadileri ile Urup havzasinda otururlardi. Ayrica Kuban Ovasi ile
Een, Fars ve Psefir vadilerine kadar da yayilmilardir. Genellikle Kabardeylerle birlikte anilirlar. Kafkas
kabilelerinin en asili ve fiziksel yapi bakimindan en gzel insanlarin iktii bir kabile olarak bilinir.
Batilarinda Kemirguveyler ve Abzahlar bulunur. Gneybati ve gneylerinde ise Barakay, Kazilbe,
Segerey ve Bailbe gibi Abaza oymaklari bulunur. kuzeyden ise Besleneylerin arazisi Kuban Nehri
tarafindan sinirlanir.
BJEDULAR: Doudan Kemirguyevler, batidan apsilar, gneyden Abzahlar, kuzeyden de Kuban Neri
tarafindan sinirlanir. Ruslarin XIX.yy. balarindaki baskilarina kadar Kuban Nehri'nin kuzeyinde
otururlardi. Kuban'in gneyine g ettikten sonra Psikh, Mart(Psikhomat), Pah, Psekups, ebi, Unabat
ve Sup vadilerine yerlemilerdi. Nisbeten kk bir kabile idiler.
JANELER: 1778'e kadar Kuban'in sa sahilinde oturan Janeler, Ruslar'in yaklamasi zerine bu nehrin
sol sahiline ekilmilerdir. 1864'e kadar Adegum Irmai boyunca ve Pets ile Kholay vadilerinde,
Karakubanski Adasi'nda yaadilar. Doudan apsilar, gneyden de Nakuthalar ile kariarak erimi
olduklarindan,g devresinde nfuslari ok azaldi.
KABARDEYLER: En kalabalik erkes kabilesidir. Byk ve Kk Zelenuk havzalarindan
gneydouya doru Vladikafkas'a uzanan ve Kuma ile Terek'in yukari kollarinin suladiklari geni
blgede otururlar.Bati komulari Besleneyler ki Kabardey'in bir kolu olarak kabul edilirler, Abazalar, dou
komulari een-ngular,gney komulari ise Karaay-Balkar'dir. Byk ve Kk Kabardeyler olmak
zere iki gruba ayrilirlar. Byk Kabardeyler Nalik ve evresinde, Kk Kabardeyler ise Mozdok
evresinde otururlar. Bu kabile Kafkasya'nin en hassas noktalarindan birini tutar ve ayni zamanda Dou,

Bati Kafkasya arasinda kpr grevini yapar.Kabardeyler Ruslar'la mcadelelere dier kabileler kadar
katilmamilardir. Ancak bazi gruplarin soydalarinin mcadelesine seyirci kalmamak iin Abzahlarin
yaninda yer almilardir.
ABZAHLAR: Kaberdeylerden sonra en kalabalik erkes kabilesidir. Bu kabilede Ruslara kari
mcadelelerde Natukhalar ve Ubihlarla birlikte en n saflarda yer almitir. Bu kabile iinde dier
kabilelere gre asillerin nfusu ve sinif farkliliklari daha belirgindir.Bu kabile, Kafkas Dalari'nin kuzey
eteklerinde ve Kuban'in orta mecrasina katilan kollarinin suladiklari blgede yaarlar.
Balica kollari:
1-agvae, Khurips, Peha, Pkhtas, Tfiseps kollari,
2-Laba, Psizun, egupsin, Hagur, Fras kollari,
3-Psij, Mat, Pas kollari,
4-PSekups irmai etrafinda oturmaktaydilar.
KEMRGUVEYLER: Kuban Nehri ile LAba ve agvae nehirleri arasindaki blgede otururlar. gruptan
meydana gelirler:1-Kuban Nehri'ne doru Ademeyler,2-Ciraki ve Ratazay civarinda Yegerkoylar,3Kiraylar, Kemirguveyler'in yaadiklari blge kuzeyden Kuban, doudan Besleneyler, batidan Bjedular,
gneyden ise Abzahlar tarafindan evrilir.
NATUKHALAR: Karadeniz kiyilarinda, Taman yarimadasindan kiyi boyunca apsi, Ubuh ve Abzah
blgelerine kadar uzanan alanda yaiyorlardi. Adegum, Tsemez, Taips, Bakan, Lieepsin, Kudak,
Nepif, Psif, Khups, Prebeps vadileri Natukhalar'a aitti. Anapa ve Novorossiski evrelerinde daha youn
olarak bulunuyorlardi. Kafkasya'da Rusya'ya kari en faal bir biimde kari koyan kabileler arasinda yer
almilardi.
HATIKOYLAR: Kk bir kabiledir.Osmanli topraklarina g eden nfus iersinde bu kabileye mensup
kiilerden de sz edilmektedir. XVIII. yy.'in sonlarinda Bjedular'in batisinda ve Kuban Nehri'nin sol tarafi
ile agvae'nin sa tarafinda oturuyorlardi. Ancak XIX. yy.'in ilk yarisinda daha douya kayarak
Bjedular ve Kemirguveyler'in arasina yerlemilerdi.
MAKHOLAR: Bu kabile de kktr. Ancak bunlardan da bilhassa 1858-1859 yillarinda bu tarafa bir
ok grubun g etmi olduuna dair kayitlara Osmanli ariv belgelerinden rastlanmitir. Bu kabile Laba
ve agvae irmaklarinin orta mecralari arasinda ve Fars'in yukari boylarinda oturuyordu. Daha nceleri
ise Batinkoy'un kuzeyinde ve Laba'nin batisinda oturmaktaydi
MAMHELAR: Efsanelerde , Karadeniz kiyilarindan Psheh nehrinin ykseklerine yerleen Mamhiglar,
nceleri 3 byk aileden olumulardi: Shnah, Mami, Tlizhho. Nfusta nemli bir arti olduu zaman
( doal ve Abadzeh'den gmenler ile) 1862 ye kadar kalacaklari ve 16 ky oluturacaklari Beyaz nehir
ve Kurdzhips arasindaki topraklara yerletiler. Yazarlara gore, 19. yzyil ortasinda Mamheglerin sayisi
3500 kadardi. Dier kaynaklar hala sayinin 15000 kadar olduunu gsterir. Temirgoylarinkine yakin zel
bi lehe konuuyorlardi. Geleneklerinde ve hayat stilerinde ise Abzehlere yakinlardi.