You are on page 1of 16

Na pocztek freski a potem o w.

Franciszku artyku mieszny jaki tam, bejb

Freski Giotta w bazylice w. Franciszka w Asyu

Koci dolny Bazyliki w. Franciszka

Bazylika w. Franciszka w Asyu zostaa zbudowana w XIII-wieku i powicona w. Franciszkowi z Asyu.


Budowla ma dwupoziomowy ukad, a kada z dwch czci stanowi osobn wityni. Od 1275 roku
rozpoczto prace nad malowidami ozdabiajcymi tzw. grny koci. Pierwsze freski namalowano na
sklepieniu nad otarzem gwnym. Byy to cztery malowida przedstawiajce Doktorw
Kocioaautorstwa Giotta. Postacie zostay przedstawione podczas dyktowania lub czytania diakonom i
umieszczone w osobnych segmentach sklepienia, oddzielonych od siebie pasami
dekoracyjnego ornamentu o motywach geometrycznych i kwiatowych. Wszyscy czterej siedz na tronach
ozdobionych kolorowymi kamieniami i szkiekami.

Freski w grnym kociele


W pniejszych latach w grnym kociele powstay take liczne prace innych autorw, m.in.

mistrza Oltremontano twrcy najstarszego obrazu i dekoracji pnocnego ramienia transeptu (w.

Pawe)
Jacopa Torritiego - wykona malowida w grnym pasie dekoracji dwch przse, m.in. scen

pt. Stworzenie wiata


Cimabauego wykonawcy wikszoci freskw w grnym kociele, m.in. scen pt. Czterej

ewangelici
Odmowa bogosawiestwa Ezawowi

Giotto wraz z innym artyst Memmo da Filippuccio - s autorami freskw: Opakiwanie Chrystusa, w.
Franciszek i w. Klara, Odmowa bogosawiestwa Ezawowi i Izaak bogosawicy Jakuba. Zdobi one
cian trzeciego przsa i przedstawiaj patriarch Izaaka. Na pierwszym malowidle Izaak ley na ou,
wok jego gowy widoczna jest zota aureola. Jego oczy s pprzymknite, co nawizuje do lepoty starca
w momencie udzielania ojcowskiego bogosawiestwa. Przy ou stoi jego pierworodny syn Ezaw. Giotto w
sposb bardzo plastyczny przedstawi starszego syna, zwaszcza jego szat, na ktrej widoczna jest gra
wiate i cieni. Za Ezawem stoi Rebeka, ona Izaaka. Umieszczenie jej z tyu ma podkrela wraenie
przestrzennoci fresku. Jej zafrasowany wyraz twarzy wskazuje na niepewno co do sukcesu
szykowanego podstpu[1]. Drugi fresk jest bardzo zniszczony. Najlepiej zachowana jest gowa Jakuba w
aureoli oraz cz baraniej skry ktr przywdzia, aby przypominaa owosienie brata.

Cykl freskw Sceny z ycia w. Franciszka

Hod prostego czowieka

Ofiarowanie paszcza ubogiemu rycerzowi


Sen o zbrojach w paacu

Modlitwa przed cudownym krucyfiksem

Wyrzeczenie si dbr ziemskich

Sen Innocentego III


Zatwierdzenie reguy

w. Franciszek na wozie ognistym

Wypdzenie demonw z Arezzo

Jaseka w Greccio
Cud ze rdem

Kazanie do Honoriusza III i kardynaw

Stygmatyzacja w. Franciszka

Sposb malowania wszystkich freskw stanowi nowatorskie rozwizanie samego Giotta. Przed nim
malowida tego typu byy tworzone technik zwan pontata. On zastosowa inn giornate, polegajc na
przeniesieniu rysunku z papieru na specjalnie przygotowan cian. Tam rysunek zabarwia si na
czerwono i powstawaa tzw. synopia. Przygotowana ciana bya nastpnie moczona, a malarz nakada
ostateczny kolor. Wielko przygotowanej powierzchni zaleaa od tego, jaki fragment malarz chcia
ukoczy w cigu jednego dnia. Najwikszy i najwaniejszy w wityni cykl freskw pt. wity Franciszek w
Asyu by malowany przez 564 dni. Oryginalno freskw polegaa rwnie na przedstawieniu postaci w
przestrzennej kompozycji. Przykadem zastosowania perspektywy s freski: Kazanie do Honoriusza III i
kardynaw, Modlitwa przed cudownym krucyfiksem i Hod prostego czowieka. Elementy dodatkowe jak
domy i drzewa maj swoje przeznaczenie i nie stanowi jedynie ta, tak jak dotychczas w innych dzieach
malarstwa tablicowego. To nie jest utrzymane w kolorze zotym, lecz w naturalnych odcieniach. Posta
Franciszka nie zostaa wyidealizowana, witego przedstawiono jako zwykego czowieka, yjcego wrd
innych miertelnikw.

W dolnych partiach nawy grnego kocioa znajduje si cykl dwudziestu omiu scen autorstwa Giotta,
poczony w grupy po trzy lub cztery. Ich data powstania okrelana jest na lata 1291 1294. Freski zostay
namalowane na przsach, na trzech kwadratowych polach, oddzielonych od siebie obionymi kolumnami.
Pod freskami zostay namalowane draperie o geometrycznych wzorach. Cykl przedstawia sceny z ycia w.
Franciszka w Asyu. Freski mimo ukazywania pojedynczych epizodw, stanowi monumentaln cao
kompozycyjn i tematycznie s zwizane ze Starym i Nowym Testamentem. Przedstawione ycie
Franciszka zostao ukazane jako naladownictwo ycia Chrystusa i ogldane w odpowiedniej kolejnoci
ukazuje prawdziwe swoje przesanie. Wszystkich freskw jest cznie 46.

Freski w grnym kociele, grne partie nawy:

1. Bogosawiestwo Jakuba

2. Izaak odprawiajcy Ezawa


3. Jzef wrzucony przez braci do studni
4. Jzef z brami
5. mier Abla
6. Doktorzy Kocioa
7. Droga na Golgot
8. Chrzest Chrystusa
9. Chrystus wrd doktorw
10. Opakiwanie Chrystusa
11. Zmartwychwstanie
12. Zesanie Ducha witego
13. Wniebowstpienie
14. w. Pawe
15. w. Piotr
16. Anio
17. Matka Boska z Dziecitkiem
18. Anio

Freski w dolnych partiach nawy:

1. Hod prostego czowieka


2. Ofiarowanie paszcza ubogiemu rycerzowi
3. Sen o zbrojach w paacu
Pierwsze trzy freski to jedne z najwczeniej namalowanych malowide z cyklu ycia Franciszka. Widoczna
jest na nich, nie do koca jeszcze udana, prba odtworzenia przestrzeni. Gwnie na fresku drugim, gdzie
Giotto przedstawi dwa rwnolege plany. Na rodku fresku w centralnym punkcie znajduje si gowa
Franciszka w aureoli. Po prawej stronie malarz ukaza redniowieczny Asy z trjwymiarowo
i perspektywicznie zaznaczon zabudow. To fresku przypomina krajobraz Umbrii. Po lewej stronie
znajduje si masywna, trjwymiarowa posta biedaka przyjmujcego szat. Jego twarz ma jeszcze
tradycyjn redniowieczn stylizacj. Na pierwszym fresku mody Franciszek namalowany zosta jeszcze
bez tonsury.

4. Modlitwa przed cudownym krucyfiksem


5. Wyrzeczenie si dbr ziemskich
6. Sen Innocentego III
Trzy powysze freski ukazuj Franciszka w chwili nawracania. Malowido Wyrzeczenie si dbr
ziemskich obrazuje moment kulminacyjny. Franciszek zdejmuje szaty i odrzuca dostatnie ycie zapewnione
przez bogatego ojca Bernardone, przyjmujc ndzne ycie i Boga za ojca. wity jest jedyn nag osob
wrd zebranych i spoglda w gr wznoszc rce. Gest oddajcego si Bogu jest przyjmowany przez
Najwyszego poprzez widoczn w chmurach wycignit rk Wszechmogcego. Prawdopodobnie posta
Boga miaa by namalowana w penym ksztacie. Obraz wyranie dzieli si na dwie czci. Po lewej
skupiona jest grupa biskupw i klerykw w tradycyjnych nakryciach gowy. Stoj oni za ojcem Franciszka,
zosta ukazany w chwili po usyszeniu decyzji syna, z wyrazem wzburzenia na twarzy. Posta koo niego
trzyma go za rk, powstrzymujc od siowego wyraenia gniewu.

7. Zatwierdzenie reguy
8. w. Franciszek na wozie ognistym
9. Widzenie tronw niebieskich
Na fresku nr 7 Franciszek uzyskuje bogosawiestwo papiea, przez co staje si biblijnym Eliaszem,
widocznym na kolejnym fresku pt. w. Franciszek na wozie ognistym[2]. Dziki temu przyblia si do Boej
chway, co zostao uwidocznione na fresku dziewitym. Scena z Zatwierdzenia reguy jest ukazana w
zamknitej przestrzeni z zachowaniem zasad perspektywy.

10. Wypdzenie demonw z Arezzo


11. Prba ognia przed sutanem
12. wity Franciszek w ekstazie
13. Jaseka w Greccio
Cztery freski (1014) znajduj si w jednej nawie pnocnej. w. Franciszek nabiera siy po modlitwie do
Boga (wity Franciszek w ekstazie), ktrego cielesno widoczna jest na fresku nr 13. Uduchowiony
Franciszek przywraca pokj w Arezzo (10) i nawraca niewiernych (12). W tle fresku nr 10 Giotto namalowa
miasto, tak jak wygldao za czasw malarza. Jaseka w Greccio stanowi przykad zastosowania
nowatorskiej przestrzeni kompozycji. Perspektyw tworz: przechylajcy si w stron nawy krzy oraz
schody wiodce na ambon.
14. Cud ze rdem
15. Kazanie do ptakw
Dwa powysze freski znajduj si w nawie gwnej, pomidzy cian poudniow a pnocn.

16. mier rycerza z Celano


17. Kazanie do Honoriusza III i kardynaw
18. w. Franciszek na kapitule w Arles
19. Stygmatyzacja w. Franciszka
Cztery kolejne (1619) ukazuj Franciszka, jego posannictwo, goszenie wiary i stygmaty. wity, ujty
frontalnie, zostaje upodobniony do Jezusa. Na gowie ma charakterystyczn wystrzyon tonsur.

20. mier i wniebowzicie w. Franciszka


21. Widzenie mierci w. Franciszka
22. Sprawdzenie stygmatw
Nastpne trzy grupy freskw opowiadaj o mierci Franciszka i jego zwizku duchowym z Chrystusem,
zaznaczonym stygmatami.

23. Opakiwanie przez w. Klar


24. Kanonizacja w. Franciszka
25. Widzenie Grzegorza IX
Trzy kolejne freski przedstawiaj cuda witoci, jakie dokona Franciszek, i ktre zostay potwierdzone
przez Koci.

26. Uzdrowienie Jana z Leridy


27. Spowied wskrzeszonej kobiety
28. Uwolnienie Piotra z Asyu

Autorstwo cyklu freskw jest podwaane przez historykw sztuki, albowiem brakuje dokumentw z okresu
ich powstania, ktre wspominayby o freskach i ich autorach. Po raz pierwszy zostay wymienione przez
Riccobalda Ferrarese w dziele Compilatio Chronologica z 1312 roku. O autorstwie Giotta mwi
dopiero Giorgio Vasari w monografii ywot najsawniejszych malarzy... z 1568 roku. Wikszo uczonych
zgadza si z t opini dodajc, i tworzy on z pomoc swoich uczniw.

Franciszek z Asyu prorok dla nas


br. Raniero Cantalamessa OFMCap

Obchody Jubileuszu 800-lecia ustnego zatwierdzenia Reguy w. Franciszka


Wieliczka, 1 padziernika 2009 r.

1. Dwa sposoby interpretowania osoby Franciszka

Od samego pocztku, to znaczy nazajutrz po mierci Franciszka, zarysoway si dwie


podstawowe interpretacje jego ycia: interpretacja hagiograficzna i prorocka. Pierwsza
widziaa we Franciszku przede wszystkim witego, doskonay przykad wszelkich cnt,
ktry naleao naladowa, jednak bez nadziei docignicia tego arcydziea Boego; druga,
natomiast, interpretacja prorocka, nie zajmowaa si zbytnio tym, co Franciszek uczyni
wielkiego i heroicznego w swoim yciu, lecz tym, co Bg chcia poprzez niego powiedzie
Kocioowi: Franciszek wysannik Boga.
Jedna z tych interpretacji nie wyklucza drugiej; chodzi raczej o kwesti pierwszestwa i
rozoenia akcentw. Jednake w cigu wiekw czsto midzy tymi dwoma interpretacjami
dochodzio do konfliktw. Najpierw w onie samego zakonu franciszkaskiego. Interpretacja
hagiograficzna, ktra widzi Franciszka jako drugiego Chrystusa (Alter Christus), czowieka
doskonale upodobnionego do Chrystusa, staa si czci wielkiej tradycji zakonu, tradycji
oficjalnej, uosobionej przez w. Bonawentur, natomiast interpretacja prorocka staa si
szybko dziedzictwem spirytualnych, np. Huberta z Casale, ktrzy we Franciszku chcieli
widzie tego, ktry zapocztkowuje w Kociele now er, er ducha, przepowiadan przez
Joachima z Fiore.
Z biegiem czasu te dwie interpretacje rozszerzaj si coraz bardziej na cae chrzecijastwo. I
tak w wizji katolickiej kadzie si nacisk raczej na Franciszka jako witego i czowieka na
wskro katolickiego i apostolskiego, a w wizja protestancka i laicka preferuje Franciszka
proroka, ktry kontestuje, nawet jeli po cichu, Koci instytucjonalny swoich czasw,
bogaty, zewiecczay i wyalienowany z prostoty ewangelicznej.
W rzeczywistoci jednak wizja Franciszka proroka zostaa mocno znieksztacona, tak w
rozumieniu spirytualnych jak i protestantw czy te wiata laickiego naszych czasw. A to
dlatego, e zamknito Franciszka w ciasnym i polemicznym polu widzenia. Franciszek jest
ukazywany jako prorok, ale jako prorok posany do innych: wedug spirytualnych do
braci ze wsplnoty, a wedug protestantw i wizji laickiej do Kocioa instytucjonalnego
a w praktyce przeciwko hierarchii Kocioa katolickiego.
Ale Bg nie posya prorokw aby byli broni w reku jednych ludzi przeciwko drugim; Bg
ich posya aby byli Jego narzdziami, jego ludmi. Franciszek w rzeczywistoci jest
prorokiem, ale prorokiem dla kadego czowieka w Kociele, nie wyczajc nikogo. Chodzi
jednak o rozumienie proroka w znaczeniu religijnym, w takim jakie ono jest w
chrzecijastwie a nie o wspczesne rozumienie zewiecczae, ktre nadaje tytu proroka
bezproblemowo ateistom i materialistom takim jak Feurbach, Marx, Nietzsche, jednym
sowem kademu, kto amie przekonania i zastane zwyczaje lub kto kontestuje aktualn
sytuacj wiata.
Proroctwo chrzecijaskie rnice si w tym wypadku take od starotestamentalnego nie
oznacza w pierwszym rzdzie ogaszania zbawienia przyszego i odlegego, ale objawianie
ukrytej obecnoci Chrystusa w wiecie; nie polega na przekraczaniu muru czasu ale o wiele
grubszego muru pozornych sprzecznoci. Takie wanie proroctwo zainaugurowa Jan
Chrzciciel kiedy woa: Pord was stoi Ten, ktrego wy nie znacie! (J 1,26). W takim
znaczeniu proroctwo Franciszka staje si szczeglnie konieczne dla dzisiejszego wiata i w
pierwszej czci mojego wystpienia chciabym wyjani dlaczego.

2. Franciszek i Chrystus
Po mojej mierci, napisa Kierkegaard, w moich zapiskach nie znajdzie si ani jedno
wyjanienie tego, co w rzeczywistoci wypenio moje ycie. Nie znajdzie si w zakamarkach
mojej duszy ten tekst, ktry wyjania wszystko i czsto, z tego co wiat uwaa za bagatelne,
czyni wydarzenia ogromnej wagi dla mnie (Diario, IV A, 85). Nie mona tego powiedzie o
Franciszku z Asyu. Wyjanienie tego co wypeniao jego ycie, sowo, ktre wszystko o nim
mwi istnieje i jest bardzo jasne; trzeba je tylko zauway.
To nie prawda, e nie posiadamy obiektywnych i pewnych kryteriw i e jestemy zdani na
nasze subiektywne osdy tak, i moemy z Franciszka zrobi tego, kogo chcemy i ubra go w
szaty modne w tym momencie, jak to miao miejsce take Jezusem. Franciszek nie jest
czowiekiem na kad okazj, skadnikiem ktrego duchowoci chce si okrasza
wszystkie wielkie ideay wiata: Franciszek patron poetw (trubadur Boy), obrocw
zwierzt, pokoju, ekologii, powszechnego braterstwa i niewiadomo jeszcze czego.
Oczywicie na kady z tych tytuw Franciszek w peni zasuguje, ale s one owocami ktre
wyrosy na gaziach drzewa. Dlaczego mielibymy si notorycznie pozbawia poznawania
pnia i korzeni tego drzewa i ziemi z ktrej ono czerpie yciodajne soki? W tym pomiertny
los Franciszka podobny jest do tego ktry cytowany filozof przewidywa dla siebie: Cigle
ten haniebny, niecny kanibalizm, poprzez ktry (podobnie jak Heliogabal zjada mzg strusia)
poera si myli umarych, ich opinie, powiedzenia i wraenia. Ale jeli chodzi o ich ycie,
ich charakter: nie, z tym wszystkim nie chcemy mie nic wsplnego (Diario X, 4, 537).
Gleb, korzeniem i gazi drzewa dla Franciszka jest osoba Jezusa Chrystusa! On jest dla
niego wszystkim. Bardzo pouczajce jest porwnanie nawrcenia Pawa z nawrceniem
Franciszka. Jedno i drugie byo mocnym spotkaniem z osob Jezusa. Obydwaj mogli
powiedzie: Dla mnie bowiem y - to Chrystus oraz Teraz za ju nie ja yj, lecz yje
we mnie Chrystus (Fil 1, 21, Gal 2, 20); obydwaj mogli powiedzie Franciszek jeszcze
bardziej ni Pawe: Ja na ciele swoim nosz blizny, znami przynalenoci do Jezusa (Gal
6,17).
Powszechnie znana metafora zalubin Franciszka z Pani Bied, ktra pozostawia gbokie
lady w sztuce i w poezji, zaczynajc od Dante dAlighieri, moe prowadzi w niewaciwym
kierunku. Nikt nie zakochuje si w cnocie, nawet jeli jest to cnota ubstwa; mona si
zakocha w osobie. Zalubiny Franciszka byy, tak jak w przypadku innych mistykw,
zalubinami z Chrystusem. Odpowied dana przez Franciszka tym, ktrzy go pytali czy
zamierza kogo polubi: Polubi oblubienic szlachetniejsz i pikniejsz od wszystkich,
jakie kiedykolwiek widzielicie bywa czsto le interpretowana. Z kontekstu wynika jasno,
e oblubienic nie jest ubstwo, ale skarb ukryty i cenna pera, to znaczy Chrystus.
Oblubienic, jak komentuje Celano, jest zakon jaki on pocz, a skarbem ukrytym jest
krlestwo niebieskie, ktrego tak bardzo poda .
Pod koniec swojego ycia, pewnemu bratu, ktry zachca go aby pozwoli by mu czytano
Pismo wite, Franciszek odpowiedzia: Ja ju tyle zajmowaem si Pismem witym, e
jak najbardziej starcza mi to do rozmylania i rozwaania. Wicej nie potrzebuj, mj synu,
wystarczy, e wiem, i Chrystus by ubogi i ukrzyowany .
Wiemy i chrystocentryzm stanie si zasadnicz cech teologii franciszkaskiej. Wystarczy
przypomnie zakoczenie dziea w. Bonawentury Itinerarium mentis ad Deum. Po
omwieniu rnych stopni po ktrych dusza wstpuje do Boga: poprzez stworzenia, poprzez
naturalne wadze czowieka (pami, intelekt, wola) i poprzez nadprzyrodzone dary aski, na
kocu stwierdza: Dusza musi zrobi jeszcze jeden krok: wyj nie tylko poza ciasny
widnokrg wiata widzialnego, ale musi przekroczy sam siebie. W tym przejciu w gr,
Chrystus jest drog i bram, Chrystus jest drabin i rodkiem transportu . Wydaje si
jakbymy syszeli komentarz do sw Jezusa: Ja jestem drog i prawd, i yciem. Nikt nie
przychodzi do Ojca inaczej jak tylko przeze Mnie (J 14,6).
Zanim jednak chrystocentryzm sta si wizj teologiczn u w. Bonawentury i Szkota, by on
dowiadczeniem przeywanym, egzystencjalnym i przemylanym przez Franciszka.
Chciabym tu w Krakowie, stolicy biskupiej Jana Pawa II, przypomnie, na potwierdzenie
tego, co powiedziaem, sowa napisane przez Jana Pawa II w 1982 roku w Licie apostolskim
z okazji 800-lecia urodzin Biedaczyny: Franciszek z Asyu ycie w wolnoci: Kiedy w
czasie tego roku powiconego pamici witego, udaem si do jego grobu, uoyem
nastpujc modlitw: Ukryt racj twojego duchowego bogactwa by Krzy Chrystusa.
Naucz nas, tak jak Aposto Pawe nauczy ciebie, nie chlubi si jeli nie Krzyem Pana
Naszego Jezusa Chrystusa. Chrystus ukrzyowany by przewodnikiem dla w. Franciszka od
pocztku jego nowego ycia a do mierci; na Alwernii wycisn na jego ciele wite
stygmaty tak, aby take dla oczu ludzkich jawi si jako ukrzyowany.
Jak bardzo ten chrystocentryzm lea na sercu i by dusz nauczania Jana Pawa II wiadczy
jego niezapomniany apel skierowany do wiata w dzie inauguracji jego pontyfikatu:
Otwrzcie na ocie drzwi Chrystusowi.

3. Obecno nieobecno Chrystusa w dzisiejszym wiecie

Teraz, tak jak obiecaem, chciabym wyjani dlaczego tak naglce jest to przesanie
Franciszka dla wspczesnego wiata. Jakie miejsce naprawd zajmuje Jezus w naszym
spoeczestwie i w naszej kulturze? Myl, e mona mwi o obecnoci nieobecnej
Chrystusa. I tak w wiecie widowiska, czy w rodkach masowego przekazu w oglnoci,
Jezus Chrystus jest bardzo obecny, co wicej jawi si jako Superstar. W niekoczcej si
serii opowiada, filmw, ksiek, autorzy manipuluj postaci Chrystusa, czasami pod
pretekstem wymylonych nowych dokumentw historycznych na Jego temat. Kodeks
Leonarda da Vinci jest najnowszym i najbardziej gonym epizodem z tej dugiej serii. Stao
si to rodzajem mody, gatunkiem literackim. Spekuluje si na szerokim oddwiku jakim
cieszy si imi Jezusa i na tym kim On jest dla duej czci ludzkoci by w ten sposb
zapewni sobie szeroki rozgos za niska cen. I to jest pasoytnictwo literackie.
Z jednej strony moemy wic powiedzie, e Jezus Chrystus jest bardzo obecny w naszej
kulturze. Jeli jednak spojrzymy na rodowisko wiary, do ktrego On w pierwszym rzdzie
przynaley, zauwaymy przeciwnie, niepokojc nieobecno, a moe nawet odrzucenie Jego
osoby. W co wierz ci, ktrzy okrelaj siebie mianem wierzcych w Europie czy gdzie
indziej? Wierz, w wikszoci przypadkw, w istnienie jakiego Najwyszego Bytu, w
Stworzyciela, ktry gdzie istnieje, w ycie po mierci. Chrystus jest praktycznie nieobecny w
tego rodzaju religijnoci, podczas gdy wedug Nowego Testamentu wiara, ktra u
sprawiedliwia czowieka to jedynie wiara w Jezusa Chrystusa, w Jego mier i
zmartwychwstanie. Niektre badania ankietowe ukazay, e tak wanie ludzie rozumiej
wiar, take w regionach o tradycji chrzecijaskiej, jak na przykad w Marchii, gdzie si
urodziem.
Osoba Chrystusa jest, w kadym razie, nieobecna w trzech wielkich dialogach, jakie si
dokonuj w obecnej sytuacji kulturowej: w dialogu pomidzy nauk a wiar, poniewa w nim
chodzi o dyskusj czy istnieje stwrca czy te wiat jest wytworem przypadku lub
koniecznoci, nie ma tam mowy o Jezusie Chrystusie; w dialogu pomidzy wiar a filozofi,
poniewa ta druga zajmuje si pojciami metafizycznymi a nie osobami historycznymi; w
dialogu midzyreligijnym, gdzie imi Jezus jest tym, ktre dzieli, a wic jest skrupulatnie
przemilczane.
W tym sensie nie jest przesad mwienie o wiecie post-modernistycznym jako o wiecie
post-chrzecijaskim. Moe to w Polsce jest mniej widoczne ni we Woszech, a we
Woszech mniej ni w pozostaych czciach Europy, ale nie mona si udzi. Nie ma ju
elaznej kurtyny, ktra oddzielaaby Polsk od reszty Europy. Nikt oczywicie za ni nie
pacze, ale trzeba sobie zdawa spraw z tego faktu.
W Ewangelii znajduje si epizod, ktry opisuje aktualn sytuacj naszego Zachodu w jego
relacji do Chrystusa: odrzucenie z jakim si spotka Jezus ze strony swoich w Nazarecie.
Moja Ojczyzna Wochy, i w ogle Europa, s dla chrzecijastwa tym, czym Nazaret by dla
Jezusa: miejscem gdzie si wychowa. (Chrzecijastwo narodzio si w Azji, ale wzrastao
w Europie, podobnie jak Jezus ktry narodzi si w Betlejem, ale wychowywa si w
Nazarecie!). Grozi nam to samo niebezpieczestwo, ktre grozio mieszkacom z Nazaretu:
nie rozpoznanie Jezusa. Trzeba si nie tyle martwi z powodu odrzucenia korzeni
chrzecijaskich Europy, ile raczej z powodu odrzucenia samego Chrystusa!
W redniowiecznych opisach wojen zawsze jest taka sytuacja, e po pokonaniu ucznikw,
kawalerii i pozostaych wojownikw, walka koncentruje si wok krla. Tam rozgrywa si
decydujca batalia i ona decyduje o losach walki. Take dla nas dzi walka nie rozgrywa si o
tak czy inn doktryn, ale o Krla!
Gdyby Franciszek przyszed teraz na wiat jestem pewien, e nie zacz by mwi o Pani
Biedzie ani o bracie socu i siostrze ksiycu, ale o Jezusie Chrystusie i to
ukrzyowanym. Jeden z pierwszych obrazw witego (ktrego kopia znajduje si w Greccio
a orygina zagin) przedstawia Franciszka podnoszcego do oczu chusteczk i ocierajcego
zy: tak go zapamitali jego wspczeni. Obok Franciszka doskonaej radoci istnia
Franciszek paczcy i moe wanie takim byby on, gdyby dzi znowu pojawi si na ziemi.
To jest wanie ogromne i cudowne zadanie dla caego Kocioa ,a w sposb szczeglny dla
nas synw Franciszka: ogasza dzisiejszemu wiatu Jezusa Chrystusa i to ukrzyowanego!
Ale nie Chrystusa abstrakcyjnego, zideologizowanego, czy te Chrystusa z przeszoci; nie,
lecz Chrystusa zmartwychwstaego i yjcego, do tego stopnia obecnego i rzeczywistego, e
mona Go wskaza uywajc zaimka osobowego, jak to czyni Pawe kiedy mwi: przez
poznanie Jego(Fil 3, 10).
Kierkegaard napisa:
Ten Bg, ktry stworzy mczyzn i kobiet, stworzy te bohatera i poet czy mwc.
Jeden nie moe zrobi tego, co robi drugi; poeta moe jedynie podziwia, kocha, cieszy si
bohaterem. Jednake i on nie jest mniej szczliwy ni bohater. W rzeczywistoci bohater
stanowi jego najlepsz natur, to w czym jest zakochany, szczliwy, e nie jest nim on sam,
poniewa w ten sposb jego geniusz moe wyraa si poprzez podziw. Jest geniuszem
pamici, ktra nie moe nic uczyni bez wspomnienia tego co zostao zrobione Idzie za
wyborami serca, a kiedy znajdzie to, czego szuka, to idzie od drzwi do drzwi ze swoimi
pieniami i mowami, nawoujc by wszyscy podziwiali bohatera tak jak on to robi, by byli
dumni z niego tak jak on jest dumny .
Dla filozofa tym bohaterem jest Abraham a poet on sam. Ale jake o wiele bardziej
prawdziwe staje si to w odniesieniu do Chrystusa i do poetw czy mwcw, ktrzy maj by
Jego gosicielami. Franciszek by jednym z tych poetw. Poet nie w takim znaczeniu, e
pisze poezje, ale e mwi ze wzruszeniem o przedmiocie swojej mioci i swojego podziwu.
Poeci mwi bardziej oczami ni ustami.

4. Franciszek wzr

Teraz moemy si zaj take drugim spojrzeniem na Franciszka wspomnianym na pocztku,


Franciszkiem hagiograficznym albo nauczycielem ycia i zobaczy, co on mwi zwaszcza
nam, wspczesnym franciszkanom. Wrc tu do niektrych refleksji, ktre przedstawiem w
kwietniu na kapitule namiotw w Asyu. Przede wszystkim zobaczymy jak Franciszek
odnosi si do Kocioa swoich czasw i jak my, dzisiejsi franciszkanie, mamy to czyni idc
za jego przykadem.
Relacje Franciszka z hierarchi Kocieln przedstawiane s, jak wiemy, w dwojaki sposb, w
oparciu o dwie interpretacje osoby Franciszka przypomniane na pocztku: historiograficzn,
oficjalnie przyjmowan w zakonie, ktra widzi Franciszka jako ma katolickiego i na
wskro apostolskiego, oraz t wczesnych Spirytualnych, z ktr utosamia si Sabatier, a
ktra mwi o bardziej lub mniej jawnym konflikcie Franciszka z hierarchi kocieln i
wykorzystywaniu go przez ni.
T ostatni interpretacj, z racji na swoj spektakularno, przyjli generalnie reyserowie
filmw o Franciszku. Wszyscy pamitaj zdanie wypowiedziane przez jednego z kardynaw
w filmie Zefirellego Brat soce i siostra ksiyc, po przyjciu Franciszka przez
Innocentego III: Wreszcie mamy czowieka, ktry bdzie mwi do ubogich i przyprowadzi
ich z powrotem do nas. Rwnie opracowanie telewizyjne sprzed dwch lat o Franciszku i
Klarze, zreszt nie bez wartoci, popada w ten stereotyp.
Tej zoliwej interpretacji relacji hierarchii do Franciszka moemy przeciwstawi
przyjazn. Koci hierarchiczny zdaje sobie spraw z tego, e ze wzgldu na role jak
spenia w wiecie, nie moe dotrze bezporednio do mas zbuntowanego ludu i dostrzega we
Franciszku i Dominiku narzdzia do wykonania tego pilnego zadania Kocioa, jakim byo
stawienie czoa napastliwoci ruchw heretyckich. Nie byo to posunicie o charakterze
politycznym, ale byo podyktowane trosk pastersk, przynajmniej w myli najbardziej
kompetentnych przedstawicieli hierarchii, midzy innymi Innocentego III.
Franciszek podejmuje si dziea, ktrego koci hierarchiczny nie by w stanie wykona,
nawet przy pomocy kleru diecezjalnego. Podejmuje to dzieo bez nastawienia polemicznego
czy apologetycznego. Nie polemizuje ani z Kocioem instytucj ani z wrogami Kocioa
instytucji, z nikim. I w tym jego styl jest inny take od wspczesnego mu Dominika.
Stawiamy sobie pytanie: co nam to wszystko mwi? Z powodw odmiennych ni wtedy
(chocia nie zupenie!), take dzi rzesze ludzi w wielu krajach zachodnich odsuny si od
Kocioa instytucjonalnego. Powstaa jaka przepa. Wiele osb nie potrafi ju doj do
Jezusa poprzez Koci; trzeba im pomc doj do Kocioa poprzez Jezusa wychodzc od
Niego i od Ewangelii. Trudno jest przyj Jezusa ze wzgldu na mio do Kocioa, ale
mona zaakceptowa Koci ze wzgldu na mio do Jezusa.
My franciszkanie jestemy w wyjtkowej sytuacji, ktra pozwala nam tego dokona. Do tej
roli przygotowuje nas dziedzictwo otrzymane od naszego ojca Franciszka, wielki kredyt
zaufania, ktry on zdoby wrd wszystkich ludzi. Jego intuicja powszechnego braterstwa,
ktre rozciga si na wszystkie stworzenia, poczona z postaw maoci, czyni jego i jego
naladowcw brami wszystkich, nieprzyjacimi nikogo, przyjacimi ostatnich. Fakt, e Jan
Pawe II wybra Asy na miejsce spotkania midzyreligijnego, a take liczne inne inicjatywy
wiadcz o tym, e takie jest wanie powoanie synw Franciszka.
Aby mona byo wypeni to zadanie stawania si pomostem pomidzy Kocioem i wiatem,
potrzeba, jak Franciszek, gbokiej mioci i wiernoci dla Kocioa oraz gbokiej mioci do
wiata, a zwaszcza do wiata pokornych.
Jak wypeni to zadanie przekraczajce nasze siy? Odpowied brzmi: Duch Paski! Cae
ycie Biedaczyny, jeli zwrcimy baczn uwag, toczy si pod kierownictwem Ducha
witego. Prawie kady rozdzia jego ycia rozpoczyna si stwierdzeniem: Franciszek,
poruszony czy natchniony przez Ducha witego, poszed, powiedzia, uczyni.
Biedaczyna nazywa Ducha witego ministrem generalnym Zakonu . Z okazji 16 stulecia
od soboru ekumenicznego w Konstantynopolu soboru, ktry zdefiniowa bstwo Ducha
witego Jan Pawe II napisa: Caa odnowa Kocioa, w sposb opatrznociowy
zaproponowana i rozpoczta przez Sobr Watykaski II, nie moe si dokona jak tylko w
Duchu witym, to znaczy z pomoc Jego wiata i Jego mocy . To samo naley powiedzie
o odnowie zakonw.
Musimy zadawa sobie pytanie co moe oznacza dla nas franciszkanw przyjcie aski
nowej Pidziesitnicy wzywanej przez Jana XXIII. Drugie pokolenie franciszkanw
widziao siebie w wietle realizowania si przepowiedni Joachima z Fiore dotyczcych nowej
ery Ducha. Mona mwi o naiwnoci, a moe nawet o zarozumiaoci w tej postawie, nie
mwic ju o tym, e sama teza mwica o trzeciej erze jako erze Ducha witego bez
wzgldu na to czy w takiej formie susznie czy nie przypisywana Joachimowi z Fiore jest
heretycka i nie do przyjcia. Jest jednak co, co moemy przyj z tego dyskusyjnego
rozdziau naszej historii: przekonanie, e jestemy rzeczywistoci powsta na skutek
dziaania Ducha witego i powoan do tego by w wiecie podtrzymywa ogie
Pidziesitnicy.
Do powszechnie przyjo si nazywanie grupy tworzonej przez Jezusa i Jego uczniw
wdrownymi charyzmatykami, mimo i rozumienie tego okrelenia przez niektrych budzi
wiele zastrzee . Charyzmatyczni wskazuje na prorocki wymiar przepowiadania Jezusa i
na Jego cakowit ulego Duchowi witemu; wdrowni wskazuje na charakter mobilny
rezygnujcy z osiedlania si w konkretnym miejscu, co Jezus potwierdza sowami: Lisy maj
nory i ptaki powietrzne - gniazda, lecz Syn Czowieczy nie ma miejsca, gdzie by gow mg
oprze (Mt 8,20). Nie mona znale lepszego okrelenia dla pierwotnej grupy
zgromadzonej wok Franciszka: charyzmatycy wdrowni.

5. Klara i Franciszek

Ostatnia refleksja dotyczy relacji midzy Franciszkiem i Klar jako modelu, ktry powinien
przywieca dzisiejszym relacjom pomidzy pierwszym a drugim zakonem franciszkaskim,
pomidzy wydaniem mskim i eskim czy te klariaskim franciszkanizmu.
Mwienie o przyjani midzy Franciszkiem i Klar jako o ludzkiej mioci wysublimowanej
stao si dzi banaem. Relacja midzy w. Klar a w. Franciszkiem pisze socjolog
Francesco Alberoni ma wszystkie cechy zakochania przeniesione (albo wysublimowane) w
kierunku boym. Jak kady czowiek tak i Franciszek, mimo e wity, mg przeywa
pocig do kobiety i do seksu. rda mwi nam, e celem pokonania pokus tego rodzaju
Franciszek pewnego razu zim tarza si w niegu. Ale nie chodzio o Klar!
Pomidzy Klar a Franciszkiem istniaa niewtpliwie gboka wi take ludzka, ale zupenie
innej natury ni sugeruj psychologowie. Natur tej relacji midzy Franciszkiem i Klar
najlepiej zrozumia pastor protestancki Paul Sabatier, ktry zapocztkowa studia historyczna
nad Franciszkiem. Tak pisze: Tu, bardziej ni w innym przypadku, naley zrezygnowa z
osdw zwyczajnego czowieka, ktry nie jest w stanie zrozumie takiego zjednoczenia
midzy kobieta i mczyzn, w ktrym nie uczestniczyby instynkt seksualny. Zjednoczenie
pciowe ma w sobie co boskiego, poniewa przedstawia w sposb symboliczny zjednoczenie
dusz. Mio fizyczna jest tylko przelotn iskierk, ktrej zadaniem jest rozpalenie ognia
trwaej mioci; jest przedsionkiem wityni a nie witym witych Istniej dusze tak mao
ziemskie i tak czyste, e od razu wchodz do witego witych i kiedy ju tam si znajd
mylenie o innym zjednoczeniu byoby dla nich nie tylko upadkiem, ale wrcz czym
niemoliwym. Tak bya mio midzy witym Franciszkiem i wit Klar. To s jednak
wyjtki, a ich czysto zawiera w sobie co tajemniczego; jest tak wielka, e proponujc j
ludziom ryzykujemy mwienie jzykiem niezrozumiaym lub jeszcze gorzej .
Niezwykle gboka harmonia pomidzy Franciszkiem a Klar, charakteryzujca epopej
franciszkask, nie pochodzi z ciaa i krwi. Nie jest ona, eby przywoa rwnie znany
przykad, jak ta midzy Heloiz i Abelardem. Gdyby tak byo, moe zostawiaby jaki lad w
literaturze, ale nie w historii witoci. Moemy j okreli znanym powiedzeniem Gothego
bliskoci wyboru pod warunkiem, e wybr: pojmujemy nie tylko w znaczeniu
aktywnym, jako dziaanie osb, ktre dokonay tych samych wyborw, ale jeszcze bardziej w
znaczeniu pasywnym czyli wybranie osb przez Boga do tego samego celu.
Antoine de Saint-Exupry napisa, e kocha nie znaczy patrze na siebie nawzajem, lecz
patrze razem w tym samym kierunku. Klara i Franciszek nie strawili swojego ycia na
patrzeniu na siebie, na cieszeniu si byciem razem. Niewiele sw zamienili ze sob, prawie
tylko te, ktre przytaczaj nam rda. Cechowaa ich wielka powcigliwo, do tego
stopnia, e wspbracia czasami przyjanie napominali Franciszka i wyrzucali mu jego
zbytni surowo wobec Klary. To ze wzgldu na ich nalegania, jak mwi Kwiatki,
Franciszek zgodzi si spoycie z Klar i jej siostrami synnego posiku, ktry zakoczy si
poarem duchowym, widocznym na kilka kilometrw .
W Asyu opowiada si na ten temat sympatyczn legend. Franciszek i Klara wracaj w
kierunku San Damiano rozprawiajc o rzeczach duchowych. Bya zima i wiejsk drk
otaczay jak zasieki krzewy gogu. Kiedy nadszed czas rozstania Klara zapytaa Franciszka:
Ojcze, kiedy si znowu zobaczymy i bdziemy mogli mwi o Bogu? Kiedy znowu
zakwitn re, Siostro, odpowiedzia Franciszek. Klara zamilka i zacza si modli i oto
gaszczc rkami krzewy gogu Franciszek zawaa, e pomidzy nimi zakwity re.
Przyja pomidzy Franciszkiem i Klar ma pewn cech: nie jest ekskluzywn, nie wycza
innych, braci Franciszka czy sistr Klary, ale jest nimi przepeniona. Franciszek jest bratem i
ojcem wszystkich sistr; Klara jest siostr i matk wszystkich braci. Kiedy przyja midzy
mczyzn i kobiet ma taki charakter nie jest zaborcza, ale rozdzielajca si przywouje
stworzenie wiata, powrt do pierwotnej niewinnoci relacji, powrt do raju, wedug ideau
ascetycznego ojcw pustyni. Poprzez wyrzeczenie si i przyjcie krzya (krzya Chrystusa!)
czowiek wraca do utraconego raju.
Zamiast patrze na siebie nawzajem, Klara i Franciszek patrzyli w tym samym kierunku. I
wiemy jaki to by kierunek: Jezus ubogi, pokorny, ukrzyowany. Klara i Franciszek to
jakby dwoje oczu patrzcych zawsze w tym samym kierunku.
Dwoje oczu to nie tylko oko powtrzone dwa razy; adne z naszych dwch oczu nie jest
zapasowym czy zamiennym. Dwoje oczu, ktre patrz na dany obiekt pod rnym ktem
odtwarzaj gbi, wypuko przedmiotu, pozwalaj na ogarnicie przedmiotu wzrokiem.
Tak byo z Klar i Franciszkiem. Patrzyli na tego samego Boga, tego samego Jezusa
Chrystusa, tego samego Ukrzyowanego, t sam Eucharystie, ale pod wasnym ktem,
poprzez wasne dary i wraliwo: mskie i eskie. Razem pojmowali wicej ni pojoby
dwch Franciszkw czy dwie Klary. To jest sedno uzupeniania, ktre podkrela Biblia
mwic: Stworzy wic Bg czowieka na swj obraz, na obraz Boy go stworzy: stworzy
mczyzn i niewiast (Rdz 1,27). Razem tworz doskonay obraz Boga biblijnego, ktry
jest jednoci i rnorodnoci, jeden i w trjcy, jednoci mioci, a nie liczby. W ten sposb
Franciszek i Klara s obrazem Chrystusa totalnego, ktry jest oblubiecem i oblubienic
zjednoczon dla tworzenia wielkiej tajemnicy (Ef 5,32).
Wiemy jak relacja midzy mczyzn a kobiet zostaa dzi zniszczona, sprowadzona prawie
wycznie, przynajmniej w wiecie sztuki i reklamy, do relacji cia bez duszy. Franciszek i
Klara, jak te inne wietlane pary w historii witoci chrzecijaskiej (Benedykt i
Scholastyka, Franciszek Salezy i Joanna de Chantal) stanowi wezwanie do czego innego,
gdzie natura jest nie zniszczona, ale ukoronowana przez ask.
Take w naszych relacjach wewntrz kocielnych musimy si jeszcze duo nauczy. W
historii Kocioa relacje midzy zakonami eskimi i mskimi charakteryzuj si prawie
zawsze zalenoci i poddaniem eskich zakonw odpowiadajcym im zakonom mskim.
Klara i Franciszek mwi nam bardziej o wzajemnym uzupenianiu, wsppracy, a nie
poddaniu. W relacji midzy Franciszkiem i Klar nie ma adnego ladu tej woli panowania,
ktra czsto zatruwa nawet najbardziej intymne wyrazy mioci mczyzny i kobiety czynic
je bardziej podobnymi do agresji ni do gestw wzajemnego zjednoczenia. Zostaje pokonana
jedna ze smutnych konsekwencji ktr grzech sprowadzia na kobiet: ku twemu mowi
bdziesz kierowaa swe pragnienia, on za bdzie panowa nad tob (Rdz 3,16). W tym
znaczeniu przygoda Franciszka i Klary nie przemawia tylko do osb konsekrowanych, ale jest
przypomnieniem koniecznym dla caych spoeczestw.
Kocz przypomnieniem znanej zachty, ktr Franciszek skierowa do braci zgromadzonych
na pierwszej kapitule namiotw: Synowie moi, wiele przyrzeklimy Bogu; o wiele wicej
przyrzek nam Bg, jeli dotrzymamy, comy Jemu przyrzekli, a oczekujmy na pewno tego,
co nam przyrzek. Krtka jest rozkosz wiata; mka, co nastpuje po niej, jest wieczna;
drobna jest mka tego ywota, lecz chwaa drugiego ywota jest bez koca.

Tumaczenie br. Tadeusz Bargiel OFMCap

You might also like