You are on page 1of 20

tabl-bibl-t-2-str-tyt.

indd 1 28-02-08 18:07:15


tabl-bibl-t-2-str-tyt.indd 2 28-02-08 18:07:15
Tytuy oryginaw:
Taxonomic Charts of Theology & Biblical Studies
A Translation of the New Testament that expresses its Jewishness
Jewish New Testament Commentary.
A Companion Volume to the Jewish New Testament

Przekad:
Zbigniew Kociuk
Opracowanie redakcyjne:
Cyprian Wilanowski
Redakcja techniczna:
Tadeusz Zawadzki
Korekta:
Ewa Biernacka
SKRYPTORIUM
Opracowanie graficzne okadki:
Joanna Zonkiewicz

Copyright 1999 by The Zondervan Corporation


All rights reserved
Copyright for the Polish edition 2008 by Oficyna Wydawnicza Vocatio
All rights to the Polish edition reserved

Wszelkie prawa zastrzeone.


Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie,
zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana
w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do:


Oficyna Wydawnicza Vocatio
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50
Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78
Ksigarnia Wysykowa Vocatio:
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN 978-83-7492-045-2
Spis treci

Tablice taksonomiczne z dziedziny teologii V. Tablica 39: Biblijne okrelenia grzechu . . . . . . . . . . 41


i bada biblijnych V. Tablica 40: Historia nauki o grzechu . . . . . . . . . . 42
M. James Sawyer V. Tablica 41: Chrystologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
V. Tablica 42: Chrystologia Nowego
Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
Do czytelnika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 V. Tablica 43: Rozwj koncepcji
V. Tablica 1: Teologia i badania biblijne . . . . . . . . . . . 5 chrystologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
V. Tablica 2: Dziay bada teologicznych . . . . . . . . . . 6 V. Tablica 44: Zagadnienia chrystologii . . . . . . . . . . . . 46
V. Tablica 3: Historia teologii/Historia Kocioa . . . . . . 7 V. Tablica 45: Chrystologia i krytyka biblijna . . . . . . 47
V. Tablica 4: Okres staroytny (33600) . . . . . . . . . . . 8 V. Tablica 46: Tytuy Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
V. Tablica 5: Okres redniowieczny (6001517) . . . . . . 9 V. Tablica 47: Sposb wcielenia: Narodzenie
V. Tablica 6: Okres reformacji (15171648) . . . . . . . . 10 z dziewicy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
V. Tablica 7: Okres nowoytny (od 1648) . . . . . . . . . . 11 V. Tablica 48: Bezgrzeszno Chrystusa . . . . . . . . . . . . 48
V. Tablica 8: Teologia V. Tablica 49: mier Chrystusa/Odkupienie . . . . . . . . 49
systematyczna/dogmatyczna . . . . . . . . . . . . . . 12 V. Tablica 50: Pneumatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
V. Tablica 9: Wprowadzenie/Prolegomena . . . . . . . . . . 13 V. Tablica 51: Duch wity
V. Tablica 10: Teologia i filozofia . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 w Starym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
V. Tablica 11: Epistemologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 V. Tablica 52: Duch wity w Kociele . . . . . . . . . . . . 52
V. Tablica 12: Teologia i jzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 V. Tablica 53: Dary Ducha witego . . . . . . . . . . . . . . 53
V. Tablica 13: Zagadnienie autorytetu V. Tablica 54: Rola Ducha witego w dziele
w teologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 zbawienia i uwicenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
V. Tablica 14: rda teologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 V. Tablica 55: Soteriologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
V. Tablica 15: Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 V. Tablica 56: Potrzeba zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . 56
V. Tablica 16: Metoda teologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 V. Tablica 57: Biblijna teologia zbawienia . . . . . . . . . . 57
V. Tablica 17: Kontekstualizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 V. Tablica 58: Modele zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
V. Tablica 18: Systemy teologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . 20 V. Tablica 59: Aspekty zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
V. Tablica 19: Biblia (wstp) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 V. Tablica 60: Odkupienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
V. Tablica 20: Natura Pisma witego . . . . . . . . . . . . . 22 V. Tablica 61: Natura zbawczej wiary . . . . . . . . . . . . . 61
V. Tablica 21: Kanon Pisma witego . . . . . . . . . . . . . 23 V. Tablica 62: Usprawiedliwienie . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
V. Tablica 22: Historia doktryny o natchnieniu V. Tablica 63: Przeznaczenie i wybranie . . . . . . . . . . . 63
Pisma witego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 V. Tablica 64: Theosis/Przebstwienie zbawienie
V. Tablica 23: Koncepcja penego natchnienia w ujciu teologii prawosawnej . . . . . . . . . . . 64
werbalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 V. Tablica 65: Uwicenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
V. Tablica 24: Interpretacja Pisma witego . . . . . . . . 26 V. Tablica 66: Modele uwicenia . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
V. Tablica 25: Teologia waciwa . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 V. Tablica 67: Luteraski model uwicenia . . . . . . . . 67
V. Tablica 26: Bg jako Trjca wita . . . . . . . . . . . . . 28 V. Tablica 68: Reformowany model uwicenia . . . . . 68
V. Tablica 27: Bg jako Ojciec . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 V. Tablica 69: Wesleyaski model uwicenia . . . . . . . 69
V. Tablica 28: Imiona Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 V. Tablica 70: Keswicki model uwicenia . . . . . . . . . 70
V. Tablica 29: Biblijny obraz Boga . . . . . . . . . . . . . . . . 31 V. Tablica 71: Zagadnienia zwizane
V. Tablica 30: Przymioty Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 z uwiceniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
V. Tablica 31: Przymioty Boga (cig dalszy) . . . . . . . . 33 V. Tablica 72: Zagadnienia zwizane z uwiceniem
V. Tablica 32: Filozoficzne dowody (cig dalszy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
na istnienie Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 V. Tablica 73: Legalizm a rola Prawa . . . . . . . . . . . . . 73
V. Tablica 33: Angelologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 V. Tablica 74: Koci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
V. Tablica 34: Szatan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 V. Tablica 75: Terminologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
V. Tablica 35: Antropologia/hamartiologia . . . . . . . . . . 37 V. Tablica 76: Natura Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
V. Tablica 36: Obraz Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 V. Tablica 77: Biblijna teologia Kocioa . . . . . . . . . . . 76
V. Tablica 37: Natura czowieka . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 V. Tablica 78: Powstanie Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . 77
V. Tablica 38: Pochodzenie i natura grzechu . . . . . . . 40 V. Tablica 79: Wadza w Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . 77
VI Spis treci

V. Tablica 80: Funkcje i zadania w Kociele . . . . . . . . 78 (cig dalszy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124


V. Tablica 81: Wadza i prerogatywy Kocioa . . . . . . 78 V. Tablica 129: Literatura
V. Tablica 82: Kult w Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 prorocka/apokaliptyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
V. Tablica 83: Znamiona Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . 79 V.130 Sowniczek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
V. Tablica 84: Sakramenty . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
V. Tablica 85: Zagadnienia zwizane Tablice nauki i teologii chrzecijaskiej
z Kocioem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 H. Wayne House
V. Tablica 86: Eschatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
V. Tablica 87: Eschatologiczny materia biblijny . . . . . 83 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
V. Tablica 88: mier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
V. Tablica 89: Powtrne przyjcie Chrystusa . . . . . . . . 85 VI.1. Prolegomena . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
V. Tablica 90: Dzieje interpretacji VI.1.1. Wyrniki chrzecijaskich systemw
millenarnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 teologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
V. Tablica 91: Premillenaryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 VI.1.2. Wspczesne nurty teologii
V. Tablica 92: Amillenaryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 feministycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
V. Tablica 93: Postmillenaryzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 VI.1.3. Zasady interpretacji tekstu biblijnego
V. Tablica 94: Istnienie w wiecznoci . . . . . . . . . . . . . 90 (metody literackie) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160
V. Tablica 95: Apologetyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 VI.1.4. Porwnanie teologii przymierza i teologii
V. Tablica 96: Badania biblijne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 dyspensacjonalistycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
V. Tablica 97: Archeologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 VI.1.5. Ekonomie zbawienia/dyspensacje
V. Tablica 98: Archeologia (cig dalszy) . . . . . . . . . . . 94 w rnych nurtach dyspensacjonalizmu . . . 164
V. Tablica 99: Geografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 VI.2. Objawienie i Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
V. Tablica 100: Geografia (cig dalszy) . . . . . . . . . . . . 96 VI.2.1. Teorie objawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
V. Tablica 101: Stary Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 VI.2.2. Stanowiska w sprawie oglnego
V. Tablica 102: Jzyki Starego Testamentu . . . . . . . . . 98 objawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
V. Tablica 103: Krytyka biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 VI.2.3. Modele szczeglnego objawienia . . . . . . . . . . 169
V. Tablica 104: Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 VI.2.4. Teorie natchnienia Pisma witego . . . . . . . . 169
V. Tablica 105: Literatura biblijna . . . . . . . . . . . . . . . 101 VI.2.5. Ewangeliczne teorie nieomylnoci Pisma
V. Tablica 106: Religie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 witego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170
V. Tablica 107: Teologia Starego Testamentu . . . . . . 103 VI.2.6. Sposoby uzgadniania rozbienoci
V. Tablica 108: Gatunki literackie pojawiajcych si w Pimie witym . . . . . . 171
Starego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 VI.2.7. Wyjanianie rozbienoci w tekcie
V. Tablica 109: Natura Picioksigu . . . . . . . . . . . . . . 105 Pisma witego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
V. Tablica 110: Ksigi historyczne . . . . . . . . . . . . . . . 106 VI.3. Bg i Trjca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
V. Tablica 111: Natura ksig historycznych . . . . . . . . 107 VI.3.1. Przeciwstawne teizmowi pogldy
V. Tablica 112: Poezja biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 na natur Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
V. Tablica 113: Psalmy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 VI.3.2. Siedem gwnych wiatopogldw . . . . . . . . . 176
V. Tablica 114: Psalmy (cig dalszy) . . . . . . . . . . . . . 110 VI.3.3. Klasyczne argumenty na istnienie Boga . . . . 177
V. Tablica 115: Literatura mdrociowa . . . . . . . . . . . 111 VI.3.4. Ocena klasycznych dowodw
V. Tablica 116: Literatura prorocka . . . . . . . . . . . . . . 112 na istnienie Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
V. Tablica 117: Ksigi prorockie . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 VI.3.5. Poznanie Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
V. Tablica 118: Ksigi greckie ST VI.3.6. Sposoby kategoryzacji atrybutw
(deuterokanoniczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Boych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 181
V. Tablica 119: Nowy Testament . . . . . . . . . . . . . . . . 115 VI.3.7. Graficzne przedstawienie atrybutw
V. Tablica 120: Jzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Boych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182
V. Tablica 121: Krytyka historyczna Nowego VI.3.8. Definicja atrybutw Boych . . . . . . . . . . . . . . 183
Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 VI.3.9. Historyczny rozwj doktryny
V. Tablica 122: Nowy Testament i krytyka tekstu . . 118 Trjcy witej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
V. Tablica 123: To kulturowe i polityczne . . . . . . . . 119 VI.3.10. Staroytne przedstawienie Trjcy
V. Tablica 124: Zagadnienia witej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
spoeczno-kulturowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 VI.3.11. Gwne pogldy na natur
V. Tablica 125: Teologia Nowego Testamentu . . . . . . 121 Trjcy witej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
V. Tablica 126: Ksigi historyczne VI.3.12. Biblijny obraz Trjcy witej . . . . . . . . . . . . 188
Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 VI.3.13. Faszywe pogldy na temat
V. Tablica 127: Listy z Nowego Testamentu . . . . . . . 123 Trjcy witej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
V. Tablica 128: Listy z Nowego Testamentu VI.3.14. Imiona Boe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
Spis treci VII

VI.4. Chrystologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 VI.8.12. Pogldy na odkupienie . . . . . . . . . . . . . . . . . 227


VI.4.1. Herezje chrystologiczne w historii VI.8.13. Zakres odkupienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191 VI.8.14. Rezultaty mierci Chrystusa . . . . . . . . . . . . . 229
VI.4.2. Faszywe pogldy na natur i osob VI.8.15. Teoria odkupienia jako kary zastpczej . . . . 230
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192 VI.8.16. Rne formy uniwersalizmu . . . . . . . . . . . . . 230
VI.4.3. Jedno boskiej i ludzkiej natury w osobie VI.8.17. Pogldy w sprawie uwicenia . . . . . . . . . . . 233
Syna Boego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 VI.8.18. Pi pogldw w sprawie uwicenia . . . . 234
VI.4.4. Teorie kenosis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 VI.9. Eklezjologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
VI.4.5. Osoba Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195 VI.9.1. Fundamenty Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
VI.4.6. Proroctwa mesjaskie wypenione VI.9.2. Porwnanie roli Izraela i Kocioa
przez Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196 w teologii dyspensacjonalistycznej . . . . . . . . 236
VI.4.7. Zagadnienie grzesznoci/bezgrzesznoci VI.9.3. Koci jako grupa wyznaniowa a Koci
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197 powszechny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
VI.4.8. Teorie na temat zmartwychwstania Jezusa VI.9.4. Analogie midzy Chrystusem
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 i Kocioem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
VI.5. Pneumatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 VI.9.5. Urzd starszego i diakona kwalifikacje
VI.5.1. Biblijna nauka o Duchu witym . . . . . . . . . 200 i obowizki w Nowym Testamencie . . . . . . 238
VI.5.2. Imiona/tytuy Ducha witego . . . . . . . . . . . . 201 VI.9.6. Funkcjonalne kwalifikacje starszych
VI.5.3. Rola Ducha witego w dziele i diakonw w Nowym Testamencie . . . . . . . 240
zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201 VI.9.7. Urzd starszego w Nowym Testamencie . . . . 241
VI.5.4. Cztery ujcia darw Ducha witego . . . . . 202 VI.9.8. Urzd diakona w Nowym Testamencie . . . . . 242
VI.5.5. Podsumowanie darw duchowych . . . . . . . . . 203 VI.9.9. Cztery pogldy na chrzest . . . . . . . . . . . . . . . 243
VI.5.6. Rne pogldy w sprawie jzykw . . . . . . . 204 VI.9.10. Cztery pogldy na Wieczerz Pask
VI.6. Angelologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 (Eucharysti) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245
VI.6.1. Porwnanie aniow, ludzi i zwierzt . . . . . . 206 VI.9.11. Dyscyplina w Kociele . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246
VI.6.2. Synowie Boy w Ksidze Rodzaju 6 . . . . . . . 206 VI.9.12. Dyscyplina w Kociele, schemat
VI.6.3. Biblijna nauka na temat aniow . . . . . . . . . . 207 postpowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
VI.6.4. Biblijna nauka na temat szatana VI.10. Eschatologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
i demonw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 VI.10.1. Kluczowe terminy dotyczce Powtrnego
VI.6.5. Imiona szatana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 210 Przyjcia Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
VI.7. Antropologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 VI.10.2. Pogldy w sprawie pochwycenia Kocioa . 248
VI.7.1. Teorie dotyczce kondycji czowieka . . . . . . . 211 VI.10.3. Pogldy w sprawie tysicletniego
VI.7.2. Wymiary obrazu Boego . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 krlestwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 252
VI.7.3. Pogldy na natur obrazu Boego . . . . . . . . . 212 VI.10.4. Dyspensacjonalistyczny wykres czasw
VI.7.4. Teorie pierwotnej sprawiedliwoci . . . . . . . . . 213 ostatecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 256
VI.7.5. Teorie grzechu pierworodnego . . . . . . . . . . . . 213 VI.10.5. Pogldy na temat spraw ostatecznych . . . . . 257
VI.7.6. Przypisanie grzechu Adama . . . . . . . . . . . . . . 214 VI.10.6. Pogldy w sprawie anihilacjonizmu/
VI.7.7. Teorie natury grzechu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215 cakowitego unicestwienia . . . . . . . . . . . . . . . 258
VI.8. Soteriologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 VI.10.7. Wieczne potpienie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
VI.8.1. Definicja kluczowych terminw VI.11. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
zwizanych ze zbawieniem . . . . . . . . . . . . . . 216
VI.8.2. Teorie zbawienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217 Systemy filozoficzne i filozofowie
VI.8.3. Porwnanie warunkw zbawienia . . . . . . . . . 218 Milton D. Hunnex
VI.8.4. Realizacja zbawienia w czasie . . . . . . . . . . . . 218
VI.8.5. Tradycyjne argumenty reformowane VII.1. Ksika i poruszane w niej
na rzecz wybrania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
VI.8.6. Gwne ewangeliczne pogldy w kwestii VII.1.1. O zaoeniach ksiki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
wybrania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 VII.1.2. Jak posugiwa si t ksik . . . . . . . . . . . . 265
VI.8.7. Porzdek dekretw Boych . . . . . . . . . . . . . . . 221 VII.1.3. O filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
VI.8.8. Pi tez teologii kalwiskiej VII.2. Poznanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
i arminiaskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 VII.2.1. Najwaniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . 267
VI.8.9. Rne pogldy na rodki aski . . . . . . . . . . . . 224 VII.2.2. Teoria poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
VI.8.10. Oglne wezwanie a wezwanie VII.2.3. Rodzaje wiedzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
skuteczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 VII.2.4. Racjonalizm a empiryzm . . . . . . . . . . . . . . . . 267
VI.8.11. Siedem sakramentw w Kociele VII.2.5. Zagadnienia epistemologii . . . . . . . . . . . . . . . 269
katolickim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 VII.2.6. Teorie poznania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
VIII Spis treci

VII.2.7. Terminy zwizane z teori poznania . . . . . . 279 Tablice kultw, sekt i ruchw religijnych
VII.3. wiat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 H. Wayne House
VII.3.1. Najwaniejsze zagadnienia . . . . . . . . . . . . . . . 281 Z udziaem zespou badawczego w skadzie:
VII.3.2. Teorie natury wiata materialnego . . . . . . . . 281 Rich Abanes, Dan Chacham
VII.3.3. Terminy zwizane z teoriami wiata
i Richard Featherstoen
materialnego/fizycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . 283
VII.3.4. Teorie pochodzenia i natury ycia . . . . . . . 283 Przedmowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378
VII.3.5. Teorie umysu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284 Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 380
VII.3.6. Terminy zwizane z teoriami umysu . . . . 284 VIII.1. Alamo Christian Ministries . . . . . . . . . . . . . . 382
VII.3.7. Teorie ostatecznej rzeczywistoci . . . . . . . . . 285 VIII.1.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 382
VII.3.8. Terminy zwizane z teoriami VIII.1.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 384
rzeczywistoci ostatecznej . . . . . . . . . . . . . . . 287 VIII.2. Stowarzyszenie na Rzecz Bada
VII.4. Wartoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 i Owiecenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
VII.4.1. Podstawowe pytania aksjologii . . . . . . . . . . . 288 VIII.2.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 396
VII.4.2. Teorie wartoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 288 VIII.2.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 398
VII.4.3. Etyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289 VIII.3. Chrystadelfianie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
VII.4.4. Usprawiedliwienie moralnoci . . . . . . . . . . . . 293 VIII.3.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404
VII.4.5. Metaetyczne lub analityczne teorie VIII.3.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 406
etyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 VIII.4. Ruch Tosamoci Chrzecijaskiej . . . . . . . . 412
VII.4.6. Etyczny relatywizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 VIII.4.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
VII.4.7. Wolno i odpowiedzialno . . . . . . . . . . . . . 296 VIII.4.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 414
VII.4.8. Teorie sztuki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 VIII.4.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.4.9. Filozofia religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 420
VII.4.10. Filozofia edukacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 VIII.5. Koci Jezusa Chrystusa witych
VII.4.11. Terminy zwizane z zagadnieniem w Dniach Ostatnich (Koci mormonw) . . 424
wartoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 VIII.5.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 424
VII.5. Filozofowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 VIII.5.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 426
VII.6. Chronologia z odnonikami . . . . . . . . . . . . . . 320 VIII.5.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.7. Tablice chronologiczne i tematyczne . . . 322 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 438
VII.7.1. Subiektywne teorie poznania . . . . . . . . . . . . . 322 VIII.6. Koci Uniwersalny i Triumfujcy . . . . . . . 442
VII.7.2. Obiektywne teorie poznania . . . . . . . . . . . . . 324 VIII.6.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 442
VII.7.3. Naturalistyczne teorie umysu . . . . . . . . . . . . 326 VIII.6.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444
VII.7.4. Platoski dualizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 VIII.6.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.7.5. Religijny dualizm (augustynizm) . . . . . . . . . 330 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
VII.7.6. Kartezjaski dualizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 332 VIII.7. Kurs Cudw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
VII.7.7. Kantyzm (kantowski dualizm) . . . . . . . . . . . 334 VIII.7.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 450
VII.7.8. Monizm: stoicyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 VIII.7.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452
VII.7.9. Monizm: mistycyzm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 VIII.7.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.7.10. Monizm: idealizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 340 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 460
VII.7.11. Monizm: arystotelizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 VIII.8. Eckankar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
VII.7.12. Pluralizm: materialistyczny atomizm . . . . . 344 VIII.8.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 462
VII.7.13. Pluralizm: fenomenalizm i sceptycyzm . . . 346 VIII.8.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 464
VII.7.14. Pluralizm: wspczesny realizm . . . . . . . . . . 348 VIII.8.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.7.15. Funkcjonalistyczne teorie umysu . . . . . . . . 350 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 472
VII.7.16. Spirytualistyczne teorie umysu . . . . . . . . . . 352 VIII.9. Dzieci Boga/Rodzina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
VII.7.17. Hedonizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 VIII.9.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 474
VII.7.18. Naturalizm: etyka wadzy . . . . . . . . . . . . . . 356 VIII.9.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 476
VII.7.19. Naturalizm: sceptycyzm etyczny, VIII.9.3. Interesujce i charakterystyczne
subiektywizm i relatywizm . . . . . . . . . . . . . . 358 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 486
VII.7.20. Etyczny racjonalizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 VIII.10. Wolnomularstwo/Masoneria . . . . . . . . . . . . 492
VII.7.21. Etyczny intuicjonizm: obiektywizm . . . . . . 362 VIII.10.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
VII.7.22. Religijne systemy etyczne . . . . . . . . . . . . . . 364 VIII.10.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 494
VII.7.23. Filozofia analityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 VIII.10.3. Interesujce i charakterystyczne
VII.7.24. Egzystencjalizm i fenomenologia . . . . . . . . 369 wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500
VII.8. Indeks osb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 VIII.11. wiadkowie Jehowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
VII.9. Indeks tematyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 VIII.11.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 502
Spis treci IX

VIII.11.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 504 Apologetyka i dowody na rzecz chrzecijastwa


VIII.11.3. Interesujce i charakterystyczne H. Wayne House Joseph M. Holden
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 512
VIII.12. Grupy scjentystyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 516 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 674
VIII.12.1. Klasyfikacja i wzajemne powizania . . . . . 516 Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 676
VIII.12.2. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 517 IX.1. Metodologia apologetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
VIII.12.3. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 518 IX.1.1. Istota apologetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
VIII.12.4. Interesujce i charakterystyczne IX.1.2. Przyczyny czstego wrd chrzecijan
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 odrzucania apologetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . 677
VIII.13. Ruch New Age . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 IX.1.3. Apologetyka w Pimie witym . . . . . . . . . . . 678
VIII.13.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 IX.1.4. Apologetyka za i przeciw . . . . . . . . . . . . . . 679
VIII.13.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 530 IX.1.5. Apologetyka we wczesnym Kociele . . . . . . . . 679
VIII.13.3. Interesujce i charakterystyczne IX.1.6. Zalenoci midzy wiar a rozumem . . . . . . 680
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534 IX.1.7. Kierunki w apologetyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . 682
VIII.14. Zreorganizowany Koci Jezusa Chrystusa IX.1.8. Podejcie dowodowe a podejcie
witych w Dniach Ostatnich . . . . . . . . . . . . . . 536 zaoeniowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683
VIII.14.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 536 IX.1.9. Podstawowe systemy apologetyczne . . . . . . . . 684
VIII.14.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 538 IX.2. Apologetyka filozoficzna . . . . . . . . . . . . . . . . . . 686
VIII.14.3. Interesujce i charakterystyczne IX.2.1. Wykorzystanie filozofii w apologetyce . . . . . . 686
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 554 IX.2.2. Rodzaje filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 687
VIII.15. Rokrzyowcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556 IX.2.3. Dociekanie filozoficzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688
VIII.15.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 556 IX.2.4. Warsztat filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 688
VIII.15.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 558 IX.2.5. Dyscypliny w onie filozofii . . . . . . . . . . . . . . 690
VIII.15.3. Interesujce i charakterystyczne IX.2.6. Typy pewnoci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 692
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 568 IX.2.7. Rodzaje pewnoci filozoficznej . . . . . . . . . . . . 692
VIII.16. Koci Zjednoczeniowy . . . . . . . . . . . . . . . . 570 IX.2.8. Metodologia filozofii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 694
VIII.16.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 570 IX.2.9. Prawa logiki i zastrzeenia . . . . . . . . . . . . . . . 696
VIII.16.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 572 IX.2.10. Sofizmaty (faszerstwa) nieformalne . . . . . . . 697
VIII.16.3. Interesujce i charakterystyczne IX.2.11. Sposoby poznawania prawdy . . . . . . . . . . . . 698
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 578 IX.2.12. Testy prawdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 699
VIII.17. Zjednoczony Koci IX.2.13. Rodzaje sceptycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 699
Zielonowitkowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 IX.2.14. Natura prawdy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 700
VIII.17.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582 IX.2.15. Pogldy na postrzeganie . . . . . . . . . . . . . . . . 702
VIII.17.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 584 IX.2.16. Pogldy na rzeczywisto . . . . . . . . . . . . . . . 704
VIII.17.3. Interesujce i charakterystyczne IX.3. Apologetyka teistyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 706
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 592 IX.3.1. Rnice midzy wiatopogldami . . . . . . . . . . 706
VIII.18. Fundacja Urantia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 IX.3.2. Siedem podstawowych
VIII.18.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 594 wiatopogldw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 708
VIII.18.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 596 IX.3.3. Klasyczne dowody na istnienie Boga . . . . . . . 709
VIII.18.3. Interesujce i charakterystyczne IX.3.4. Ocena klasycznych dowodw
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612 na istnienie Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 710
VIII.19. The Way International . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 IX.3.5. Cechy Boga . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 712
VIII.19.1. Fakty i historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 IX.3.6. Zo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 713
VIII.19.2. Teologia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 620 IX.3.7. Pogldy na zo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 714
VIII.19.3. Interesujce i charakterystyczne IX.3.8. Teorie o zalenociach midzy Bogiem
wierzenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630 a zem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 716
VIII.20. Dodatek A. Ortodoksyjna nauka IX.4. Apologetyka religijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717
chrzecijaska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 634 IX.4.1. Ewolucyjny pogld na pochodzenie
VIII.21. Dodatek B. Wyznania wiary religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 717
chrzecijaskiego Kocioa . . . . . . . . . . . . . . . . 663 IX.4.2. Teorie o pochodzeniu religii . . . . . . . . . . . . . . 718
VIII.22. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 665 IX.4.3. Porwnanie opowieci o akcie stworzenia . . 720
VIII.22.1. Ksiki powicone problematyce kultw, IX.4.4. Znaczenie religii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 722
sekt i ruchw religijnych . . . . . . . . . . . . . . . . 665 IX.4.5. Religie wiatowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 724
VIII.22.2. Ksiki cytowane w tekcie . . . . . . . . . . . . 666 IX.4.6. wiecki humanizm a chrzecijastwo . . . . . . 738
IX.5. Apologetyka biblijna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 739
IX.5.1. Manuskrypty Starego Testamentu . . . . . . . . . . 739
X Spis treci

IX.5.2. Archeologia Starego Testamentu . . . . . . . . . . . 740 IX.5.18. Trzy wspczesne stanowiska dotyczce
IX.5.3. Manuskrypty Nowego Testamentu . . . . . . . . . 743 ciaa zmartwychwstaego Chrystusa . . . . . . . 763
IX.5.4. Porwnanie Nowego Testamentu IX.5.19. Stopie zgodnoci poszczeglnych teorii
z innymi przykadami pimiennictwa zmartwychwstania z faktami . . . . . . . . . . . . . 764
staroytnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 744 IX.5.20. Porwnanie poj zmartwychwstania,
IX.5.5. Archeologia Nowego Testamentu . . . . . . . . . . 744 wskrzeszenia i reinkarnacji . . . . . . . . . . . . . . 765
IX.5.6. Potwierdzenie wiarygodnoci Biblii IX.5.21. Problem cudw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 766
przez archeologw i historykw . . . . . . . . . . 746 IX.6. Apologetyka naukowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 768
IX.5.7. Potwierdzenie historii w ujciu biblijnym IX.6.1. Gwne pogldy na temat pochodzenia
przez historykw ydowskich ycia i wszechwiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 768
i pogaskich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 747 IX.6.2. Dwa modele pochodzenia ycia:
IX.5.8. Jezus w pismach Pawa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750 stworzenie i ewolucja . . . . . . . . . . . . . . . . . . 772
IX.5.9. Faszywe pogldy na dwie natury IX.6.3. Religijne teorie pochodzenia ycia . . . . . . . . . 774
Chrystusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751 IX.6.4. Dowody naukowe na temat wieku
IX.5.10. Historyczne herezje chrystologiczne . . . . . . . 752 wszechwiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 776
IX.5.11. Proroctwa mesjaskie wypenione IX.6.5. Porwnanie nauki o pocztkach
w Chrystusie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 754 (origin science) i nauki o dziaaniu
IX.5.12. Wprowadzenie do Jesus Seminar . . . . . . . . . 755 (operation science) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 778
IX.5.13. Ocena Jesus Seminar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 756 IX.6.6. Zwizek midzy koncepcj stworzenia
IX.5.14. Jesus Seminar a Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . 757 ex nihilo a teologi ewangelikaln . . . . . . . 778
IX.5.15. Spojrzenie krytykw na Jezusa historii IX.6.7. Teoria inteligentnego projektu . . . . . . . . . . . . 779
i Chrystusa wiary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 758 IX.6.8. Rnice midzy przyczyn inteligentn
IX.5.16. Teorie zmartwychwstania Chrystusa . . . . . . 759 i nieinteligentn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 782
IX.5.17. Pierwsi Ojcowie Kocioa o naturze ciaa
zmartwychwstaego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 761
Tablice taksonomiczne
z dziedziny teologii
i bada biblijnych
M. James Sawyer
2 Tablice taksonomiczne

Przedmowa

Podczas wielu lat prowadzenia seminaryjnych kursw pocztkowych z teologii stale stykaem si ze stu-
dentami oniemielonymi i skonsternowanymi natur, struktur oraz sownictwem tej dyscypliny. Studenci
wielokrotnie pytali, czy istniej jakie tablice, ktre pomogyby im w zrozumieniu nowego przedmiotu.
Wraz z upywem czasu idea tablic penicych rol prostej mapy drogowej, pozwalajcej przebrn przez
labirynt skomplikowanych zagadnie, wydawaa mi si coraz bardziej odpowiednia dla wizualnej kultury,
w ktrej yjemy.
Obecny tom powsta podczas realizacji wikszego przedsiwzicia dla wydawnictwa Zondervan. Pracujc
nad baz danych dla tamtej ksiki, Ed van der Maas, wwczas starszy redaktor ds. akwizycji, zauway, e
tablice te rwnie dobrze mogyby zosta wydane oddzielnie. Chocia miaem wtpliwoci, czy tego rodzaju
praca znajdzie odbiorcw, pamitajc o probach zgaszanych od wielu lat przez studentw, pokazaem
kilka z nich przyjacioom, ktrzy ukoczyli seminarium. Wszyscy powiedzieli, e auj, i nie mieli do
dyspozycji takiego narzdzia, gdy rozpoczynali nauk teologii i dyscyplin biblijnych.
Uyem kilku tablic podczas zaj z teologii, aby zbada zainteresowanie studentw. Ich reakcja zasko-
czya mnie i uradowaa. Odkryem, e studenci chc mie wizualn map obszaru teologii, aby mc z niej
korzysta podczas nauki. Taksonomiczny ukad materiau pomg im w uchwyceniu ukadu tej nauki oraz
jej wszechstronnoci i zoonoci.
Celem zebranych w tym tomie tablic jest przedstawienie oglnej struktury, a nie treci. Wskazuj za-
gadnienia i stawiam pytania, nie dostarczam jednak na nie odpowiedzi. W sowniczku umieszczonym na
kocu ksiki, zawierajcym jedynie terminy wystpujce w tablicach, podaj pocztkujcym teologom
przytoczonym naukowym argonem krtkie, zwize definicje. Oczywicie nie s one w adnej mierze
wyczerpujce.
Kada prba naszkicowania mapy bada teologicznych musi uwzgldnia fakt, e tablice s form
uproszczon, ktra niejednokrotnie wymusza podziay i rozrnienia tam, gdzie mamy do czynienia ze
wspzalenoci i zachodzeniem na siebie rnych obszarw. Co wicej, zdaj sobie spraw, e nie istnieje
jeden suszny sposb uporzdkowania materiau i pyta wchodzcego w zakres teologii, e nie istnieje
nawet jeden zestaw waciwych pyta i zagadnie, ktre naley poruszy. Pobiene przejrzenie kilku
ewangelicznych wykadw teologii systematycznej (np. Chalresa Hodgea, Williama G. T. Shedda, Miliar-
da Erckosona i Waynea Grudema) dostarczy wystarczajcego potwierdzenia tej tezy. Na koniec, podczas
kadego wykadu nie sposb unikn elementu subiektywnego blisza analiza tomu z pewnoci ujawni
dziedziny, ktre budz moje szczeglne zainteresowanie oraz te, w ktrych jestem ekspertem.
Praca tego rodzaju nie moe te adn miar roci sobie prawa do oryginalnoci. Chocia kwestie w niej
postawione s powszechnie znane w teologii, winien jestem podzikowanie autorom, ktrych pytania
okazay si dla mnie szczeglnie pomocne i ktrych koncepcje wida wyranie w budowie rnych tablic.
Wrd nich naley wymieni Oscara Cullmanna, The Christology of the New Testament, wyd. popr.
(Louisville: Westminster John Knox, 1980); Miliarda J. Ericssona, Christian Theology (Grand Rapids,
Baker Book House, 1996); Georgea Eldona Ladda, Theology of the New Testament, wyd. popr. pod red.
Tablice taksonomiczne 3

Donalda A. Hagnera (Grand Rapids, Eerdmans, 1997); Alistera McGratha, The Genesis of Doctrine (Grand
Rapids, Wm. B. Eerdmans, 1997) i Intellectuals Dont Need God and Other Modern Myths (Grand
Rapids, Zondervan, 1993); Toma Odena, Systematic Theology: The Living God (1992), The Word of Life
(1992), Life in the Spirit (San Francisco, Harper Collins, 1994); Granta Osbornea, The Hermeneutical
Spiral (Downers Grove, IL, InterVarsity Press, 1992) i Verna Poythressa, Symphonic Theology (Grand
Rapids, Zondervan, 1987).
Na koniec dodajmy jeszcze jedno sowo wyjanienia na temat struktury zebranych tutaj tablic. Hasa
umieszczone na tym samym poziomie strukturalnym posiadaj podobn wano. Elementy wymienione
jako pierwsze nie musz by waniejsze od innych umieszczonych na tym samym poziomie. Spodziewam
si wielu pyta dotyczcych umieszczenia ksig deuterokanonicznych midzy ksigami Starego Testamentu
a Nowego Testamentu w tablicy z dziedziny bada biblijnych. Chocia osobicie nie uwaam utworw
apokryficznych za ksigi natchnione, czyni tak wikszo wierzcych. Co wicej, literacki charakter tych
utworw przyblia je do pism ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu. Z tego powodu, dla celw
organizacyjnych, midzy ksigami kanonicznymi ze Starego i Nowego Testamentu umieciem apokryfy.
Szczere podzikowania i wyrazy uznania kieruj do kolegw, ktrzy pomogli mi swoj fachow wiedz.
Dzikuj dr. Merlanowi Hargisowi, ktry dostarczy kategorii pojciowych i ukadu dla tablic z dziedziny
archeologii i geografii biblijnej; skadam podzikowania dr. Robertowi OConnellowi za jego wstpne rady
dotyczce struktury tablic do Starego Testamentu; dzikuj dr. Royowi Low za bezcenn pomoc w przygoto-
waniu tablic do Starego Testamentu; wyraam wdziczno dr. Danielowi B. Wallaceowi za ogromn pomoc
w pracy nad tablicami z Nowego Testamentu oraz za liczne rady, ktre umoliwiy ich udoskonalenie.
4 Tablice taksonomiczne

Do czytelnika

Tablice te nie speniaj oczekiwa wszystkich czytelnikw. Niektrzy uwaaj je za bardzo pomocne, inni
przypisuj im niewielk warto. Wszystko zaley od sposobu, w jaki nasz umys przetwarza informacje.
Tablice zebrane w tym tomie nie s ostatnim sowem w dziedzinie biblijnej taksonomii. W wielu przy-
padkach mona wskaza inne sposoby uporzdkowania materiau.
Jeli nauczysz si ich treci na pami, nie speni one postawionego przed nimi celu. Jeli przyjmiesz
twrcz postaw i nie zgodzisz si z treci niektrych, zrealizuj cel, dla ktrego zostay sporzdzone
pomog ci w uprawianiu teologii, a nie jedynie w uczeniu si jej na pami.
Sowniczek umieszczony na kocu tomu umoliwia szybkie sprawdzenie treci pojci i ich powtrzenie.
Definicje, ktre w nim umieciem, w pewnym stopniu odzwierciedlaj moje zainteresowania i priorytety.
Nie zawieraj one wiedzy raz na zawsze przekazanej witym, lecz stanowi pomoc w cigym, osobistym
procesie poznawania teologii.
Liczby podane w ramkach tablic informuj o tym, w jakiej tablicy/tablicach znajduj si informacje na
dany temat. Liczba oznacza numer tablicy, a nie numery strony.
Ze wzgldw praktycznych posuguj si sowem czowiek zamiast takimi inkluzyjnymi terminami, jak
ludzko. Naley je rozumie w takim samym znaczeniu jak niemieckie Mensch lub greckie anthropos,
tj. jako dotyczce ludzi w ogle.
Mam nadziej, e zebrane tutaj tablice pomog ci w studiowaniu najwyszej i najbardziej fascynujcej
dziedziny wiedzy: Boga i Jego objawienia.
Teologia
V. Tablica 1:

i badania biblijne

Badania
Teologia
biblijne 96-128 2-95

To historyczno-
Stary Testament Nowy Testament Teologia naturalna Teologia objawiona
-kulturowe

Teologia biblijna
Archeologia
Tablice taksonomiczne

Historia teologii/
3-7
Historia Kocioa
Geografia

Teologia systematyczna/
dogmatyczna 8-94
Apokryfy

Apologetyka 95
5
6 Tablice taksonomiczne

V. Tablica 2:

Dziay bada teologicznych

Teologia naturalna Teologia objawiona Bg

Dowody na istnienie
Teologia biblijna Krlestwo Boe
Boga

Teologia Starego Czowiek


Testamentu

Teologia Nowego
Testamentu
Teologia Ewangelii
Synoptycznych

Historia teologii 3-7

Teologia Janowa

Historia myli chrzeci- Teologia Pawowa


jaskiej

Historia doktryny chrze- Teologia autora Listu


cijaskiej do Hebrajczykw

Teologia systematycz- Teologia Piotrowa


na/dogmatyczna

8-94
Teologia Jakuba
Historia teologii/
V. Tablica 3:

Historia Kocioa

Okres staroytny 4 Okres redniowieczny 5 Okres reformacji 6 Okres nowoytny 7

Wczesne rednio-
Okres apostolski Reformacja niemiecka Europa
wiecze

Reformacja szwajcarska Anglia


Okres
Pastwo karoliskie
Ojcw Apostolskich

Reformacja angielska Kontynent


Tablice taksonomiczne

rodkowe rednio-
Apologeci
wiecze
Reformacja szkocka Ameryka

Schyek rednio-
Teologowie Reformacja holenderska
wiecza

Katolicka kontrreformacja
7
8

Okres staroytny (33600)


V. Tablica 4:

Okres staroytny Ojcowie apostolscy


Apologeci (150325) Teologowie (325600)
(100150)

Epoka Nowego
Klemens Rzymski Gwne zagadnienia Gwne postacie Sobory powszechne Gwne postacie
Testamentu

Okres cienia Sobr Nicejski (325)


Ignacy Przeladowania Justyn Mczennik Atanazy Cyprian
(70100)
Gwna kwestia:
trynitarianizm
Ariusz Ambroy
Religie/filozofie rywa-
Polikarp lizujce z chrzecija- Ireneusz Sobr Konstantynopoli-
Konstantyn Jan Chryzo-
stwem taski (381) stom
Ojcowe
Papiasz Herezje Tertulian Leon I
Gwna kwestia: trynita- kapadoccy
rianizm i apolinaryzm
Tablice taksonomiczne

Pelagiusz Grzegorz I
Ebionityzm: judaizm Orygenes
Pasterz Hermasa a Ewangelia Spr wok pelagia-
nizmu Augustyn
Marcjonizm: kanon
Gwna kwestia:
Pisma witego
Drugi List Klemensa grzech i zbawienie
Montanizm: rola Ducha
Sobr Efeski (430)
witego i proroctwa
List Barnaby Gwna kwestia: chrysto-
Adopcjanizm: zwizek logia/nestorianizm
Jezusa z Bogiem
Didache Sobr Chalcedoski (451)
Sabelianizm: Trjca
Gwna kwestia: chrysto-
i natura Wcielenia
logia/eutychianizm
Okres redniowieczny
(6001517)
V. Tablica 5:

Wczesne rednio- rodkowy okres


Pastwo Karolingw Schyek redniowiecza
wiecze redniowiecza

Rozwj chrzecijastwa redniowieczna synteza: chrzeci- Osabienie wpyww


Powstanie papiestwa
germaskiego jaskie spoeczestwo papiestwa

wite Cesarstwo Reforma monastyczna Okres babiloskiej


Powstanie islamu
Rzymskie niewoli Kocioa
Wyprawy krzyowe
Ekspansja w Europie Odrodzenie nauki/rene- Nominalizm
Pnocnej sans karoliski Rozkwit scholastyki
Powstawanie pastw
Rozwj monastycy- Konflikt pomidzy pa- narodowych
Szkoy scholastyki
zmu stwem i Kocioem
Tablice taksonomiczne

Ruchy reformatorskie
Realizm
Wielka schizma (1054)

Konceptualizm Mistycy
Wycliffe

Nominalizm Wczeni reforma- Hus


torzy
Lefevre
Gwni myliciele scholastyczni
Sobory reforma- Reuchlin
torskie
Erazm z Rotter-
Anzelm Abelard Albert Wielki Tomasz z Akwinu
damu
Biblijni humanici
Colet
9

You might also like