KRUSZYWA W SKADZIE BETONU str.

1 A2

Beton w ok. 70% swojej objtoci skada si z kruszywa (rys. 1). Zatem jego waciwoci w istotny sposb przekadaj si na
waciwoci mieszanki betonowej (konsystencja, urabialno i pompowalno oraz wydzielanie wody bleeding) i stwardniaego
betonu (wytrzymao, wodoszczelno, nasikliwo, mrozoodporno oraz cieralno). Waciwoci kruszyw wynikaj z cech
skay macierzystej (gsto, twardo, wytrzymao) oraz z zastosowanej obrbki mechanicznej w procesie produkcji (ksztat
i wymiar ziaren, tekstura powierzchni). Przy doborze kruszywa do betonu naley kierowa si zapisami normy PN-EN 206:2014
Beton wymagania, waciwoci, produkcja i zgodno,
uwzgldniajc: Powietrze ~ 2%
warunki realizacji robt, Cement + dodatki ~ 15%
przeznaczenie betonu,
warunki rodowiska, na ktre bdzie naraony beton (klasa Woda + domieszki ~ 13%
ekspozycji),
wymagania w zakresie odsonitego kruszywa lub
kruszywa stosowanego w przypadku mechanicznej obrbki Piasek ~ 28%
powierzchni betonu.

Najwaniejsze, z punktu widzenia technologii betonu,

waciwoci kruszyw to:
Kruszywo grube ~ 42%
skad ziarnowy,
ksztat i szorstko ziaren,
obecno zanieczyszcze,
nasikliwo, Rys. 1. Objtociowy skad betonu
wytrzymao/cieralno,
mrozoodporno,
reaktywno (alkaliczna). Kruszywo

Podzia ze wzgldu na pochodzenie kruszyw do

betonu wg normy PN-EN 12620+A1:2010 oraz Naturalne Z recyklingu
Sztuczne
kruszyw lekkich do betonu wg PN-EN 13055-1:2003 - uel wielkopiecowy
kruszywo powstae w
wyniku przerbki nie-
przestawia rys. 2. - keramzyt
organicznego materiau
- szko piankowe
Ze wzgldu na ciar waciwy rozrnia si - popiooporyt
zastosowanego
w budownictwie
kruszywa:
lekkie < 2000 kg/m3,
zwyke = 20003000 kg/m3,
cikie > 3000 kg/m3. amane* (grys) wirowe
- granit - piaski
- marmur - wiry
- bazalt
Wymiar kruszywa przyjmujemy poprzez okrelenie - gnejs
minimalnego (d) i maksymalnego (D) wymiaru - wapie
- dolomit
ziarna wyraonego jako d/D. Dopuszczalna jest * w tym wiry i piaski amane w wyniku dodatkowego procesu kruszenia
obecno nadziarna (pewnej iloci ziaren, ktre
pozostaj na sicie o oczku rwnym D) i podziarna Kruszywo lekkie
(ziaren przechodzcych przez sito ooczku rwnym d).
Wyrniamy kruszywa:
drobne D 4 mm,
Naturalne Sztuczne Z recyklingu Odpadowe
grube D 4mm i d 2 mm, - pumeks - perlit odpowiednio - uel
naturalne 0/8 mm kruszywa polodowcowe lub naturalny - keramzyt przetworzone mate- paleniskowy
- tufoporyt - szko piankowe riay wykorzystane ju - upkoporyt
rzeczne, D 8 mm, - wglanoporyt - popiooporyt w obiektach budow-
o uziarnieniu cigym mieszanina kruszyw, lanych

D 45 mm.

Rys. 2. Podzia kruszyw

 str. 2

Mieszanka kruszywowa do betonu powinna zawiera kilka jk, wk [dm3/k]

jk + wk
frakcji. W celu prawidowego zaprojektowania mieszanki
betonowej naley dobra odpowiednie proporcje kruszywa
grubego i piasku, tak aby tworzyy w betonie szczelny stos min [jk + wk]
okruchowy. Uziarnienie kruszywa do betonu powinno zapewni jk
moliwie niskie zapotrzebowanie na zaczyn cementowy (cement min jk
i wod) (rys. 3). Zapotrzebowanie to wynika gwnie z dwch
cech kruszywa: wk
jamistoci (przepenienie jam zaczynem),
powierzchni zewntrznej (otulenie powierzchni zaczynem),
zwizanej z granulacj i wododnoci kruszywa.
zaw. piasku [%]
20 25 30 35 40
Zarwno jamisto, jak i powierzchni zewntrzn naley zatem zaw. kruszywa
80 75 70 65 60 grubego [%]
minimalizowa (rys.3). Rwnoczesne uzyskanie minimum
tych dwch wielkoci nie jest jednak moliwe. Optymalnym Rys. 3. Zmiany jamistoci (jk) i wododnoci (wk) kruszywa
rozwizaniem jest kompromis, ktrego efektem s tzw. obszary w zalenoci od zawartoci piasku
waciwego uziarnienia, zawarte w specyfikacjach technicznych
i literaturze specjalistycznej (rys. 4).
100 100
D = 8mm D = 16mm
90 90
80 80
70 70
60 60
Udzia [%]

Udzia [%]

50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
0 0,125 0,25 0,5 1 2 4 8 0 0,125 0,25 0,5 1 2 4 8 16
Frakcja [mm] Frakcja [mm]
100 100
D = 32mm D = 63mm
90 90
80 80
70 70
60 60
Udzia [%]

Udzia [%]

50 50
40 40
30 30
20 20
10 10
0 0
0 0,125 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32 0 0,125 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32 63
Frakcja [mm] Frakcja [mm]
Rys. 4. Obszary waciwego uziarnienia kruszywa w zalenoci od maksymalnego wymiaru ziaren D

Na rys. 5 przedstawiono krzywe graniczne obszaru dobrego uziarnienia dla mieszanki kruszywowej do 16 mm (najczciej stosowanej
w kraju) wraz zprzykadowymi krzywymi uziarnienia. Naley dy, aby dla betonw towarowych (C8/10C30/37) krzywa uziarnienia
przebiegaa blisko rodka obszaru dobrego uziarnienia, dla betonw wysokich wytrzymaoci (> C35/45) blisko dolnej granicy
obszaru dobrego uziarnienia, a dla elementw prefabrykowanych (wysoka zawarto piasku) blisko grnej granicy.
 str. 3

100

90
beton prefabrykowany
80
beton wysokiej wytrzymaoci
70
beton towarowy
60
Udzia [%]

50

40

30

20

10

0
0 0,125 0,25 0,5 1 2 4 8 16 32
Oczko sita [mm]
Rys. 5. Krzywe graniczne wg PN-B-06250:1988

Krzywa uziarnienia kruszywa zawarta w obszarze dobrego uziarnienia, gwarantuje waciw urabialno i konsystencj mieszanki
betonowej przy moliwie najmniejszym zuyciu wody icementu (zaczynu) oraz minimalnej zawartoci powietrza. Zapewnia take
nisk przepuszczalno betonu oraz mniejszy skurcz. Nieciga krzywa uziarnienia niekorzystnie wpywa na waciwoci betonu,
moe skutkowa:
niewaciw urabialnoci betonu,
problemami z pompowaniem i zagszczaniem betonu,
segregacj skadnikw mieszanki betonowej,
wysokim zuyciem cementu,
wysok zawartoci porw w betonie,
obnieniem parametrw wytrzymaociowych i trwaociowych betonu.
Maksymalny wymiar ziarna kruszywa w betonie zaley od:
odlegoci midzy prtami zbrojenia:
maksymalny wymiar ziaren kruszywa nie moe by wikszy ni 3/4 odlegoci midzy prtami zbrojenia,
wymiarw elementu lub konstrukcji:
maksymalny wymiar ziaren kruszywa nie moe by wikszy ni 1/3 najmniejszego wymiaru przekroju poprzecznego
elementu,
rodzaju betonu:
016 mm betony zwyke,
032 mm, 061 mm betony masywne (obiekty hydrotechniczne, fundamenty wielkogabarytowe), betony posadzkowe,
08 mm; 016 mm kostka brukowa, betony prefabrykowane, nawierzchnie drogowe
016 mm betony samozagszczalne.
Urabialno mieszanki betonowej zaley od zawartoci cementu, punktu piaskowego (czyli zawartoci ziaren poniej 2 mm) oraz
zawartoci najdrobniejszych frakcji 0/0,25 mm. Dobr punktu piaskowego zaley od metody ukadania i zagszczania mieszanki
betonowej:
2730% betony zwyke, betony ukadane za pomoc pojemnikw, wibratorw wgbnych ipowierzchniowych,
3540% betony prefabrykowane, betony ukadane za pomoc pomp, wibratorw wgbnych i powierzchniowych,
4560% betony zagszczane za pomoc wibroprasy (np. produkcja kostki brukowej).
Mieszanki betonowe o wysokim punkcie piaskowym charakteryzuj si wiksz zawartoci cementu i/lub koniecznoci stosowania
dodatkw do betonu. Wyszy punkt piaskowy, z uwagi na wiksz objto zaczynu, skutkuje wikszym skurczem.
 str. 4

60
Mieszanka I piasek o zawarto frakcji < 0,25 mm = 4,5%
Mieszanka II piasek o zawartoc frakcji < 0,25 mm = 14,1%
50
Objto wydzielonej wody [cm3]

40

30

20

10

0
30 60 90 120 180
Czas [min]
Rys. 6. Bleeding mieszanek betonowych zawierajcych piaski o rnej zawartoci frakcji < 0,25 mm

Ponadto, wysoki punkt piaskowy nie zapewni dobrej urabialnoci mieszanki betonowej, jeli kruszywo drobne pozbawione bdzie
ziaren poniej 0,25 mm. Odpowiednia ilo frakcji 0/0,25 mm jest niezbdna przy podawaniu mieszanki betonowej pompami,
a przy tym ogranicza wydzielanie wody (mleczka cementowego) zmieszanki betonowej bleeding (rys. 6). Zjawisko bleedingu
jest szczeglnie niebezpieczne w przypadku betonu posadzkowego, gdy powoduje znaczny wzrost wspczynnika w/c w warstwie
powierzchniowej. Wraz z wod, na powierzchni, moe by wydzielana domieszka chemiczna i/lub np. niespalone czci wgla
z popiou lotnego. Moe to prowadzi do odparzenia warstwy grnej betonu, poniewa osabieniu ulega warstwa przejciowa
pomidzy podkadem betonowym, a posypk utwardzajc. Przy stosowaniu grubych ostrych piaskw o niewielkiej zawartoci
frakcji poniej 0,25 mm naley wprowadza do mieszanki betonowej dodatek, np. popiou lotnego, ktry uzupenia skad ziarnowy
kruszywa, tak aby by speniony warunek dobrej urabialnoci:
cement + dodatki mineralne+frakcja 0/0,5 mm [%]
0,6< <1,05.
frakcja 0/2 mm [%]
Piaski dla ktrych zawarto ziaren < 0,25 mm waha si pomidzy 1218% zapewniaj dobr pompowalno i ograniczaj wydzielanie
mleczka cementowego z mieszanki betonowej.
160

120
Opad stoka [mm]

80

40

0
0 20 40 60 80 100
Udzia grubego kruszywa amanego [%]
Rys. 7. Konsystencja betonw o tym samym skadzie i rnym udziale kruszywa amanego
 str. 5

Kruszywa amane charakteryzuj si znacznie bardziej rozwinit powierzchni ziaren, ni kruszywo wirowe, co korzystnie wpywa
na wytrzymao strefy kontaktowej na styku zaczyn-kruszywo. Przekada si to jednak w sposb niekorzystny na urabialno
(konsystencj) mieszanki betonowej (rys. 7), ale przyczynia si do zwikszenia wytrzymaoci betonu.

Bardzo wan cech, obok wymiaru kruszywa, jest ksztat

ziaren. Jest on zaleny od rodzaju skay macierzystej oraz od Zaprawa
rodzaju obrbki mechanicznej (kruszywa amane). Zawarto
paskich i wyduonych ziaren powyej 15% jest niekorzystna,
poniewa zwiksza si wododno mieszanki betonowej. Im Ziarno kruszywa
bardziej ksztat ziaren odbiega od okrgego, tym wicej zaczynu
cementowego jest potrzebne do ich otulenia. Ponadto, w trakcie
ukadania i zagszczania mieszanki betonowej ziarna ukadaj Soczewka wodna
si poziomo (rys. 8), co moe prowadzi do tworzenia soczewek
wodnych, w efekcie pod ziarnami tworz si pory wpywajce na
obnienie wytrzymaoci i trwaoci betonu. Rys. 8. niekorzystny wpyw paskich ziaren kruszywa

Obecno frakcji pylastej <0,063 mm obnia przyczepno midzy kruszywem a zaczynem cementowym, co w konsekwencji prowadzi
do obnienia wytrzymaoci betonu, szczeglnie wytrzymaoci na zginanie. Wane jest zatem stosowanie kruszywa pozbawionego
pyw, czci organicznych oraz czstek mineraw ilastych (gliny).
Nasikliwo kruszywa moe, ale nie musi mie wpywu na jego mrozoodporno. Niektre kruszywa (jurajskie wapienie, karboskie
piaskowce) czy kruszywa lekkie charakteryzuj si nasikliwoci powyej 2%, mimo to mog spenia kryterium mrozoodpornoci.
Stosowanie kruszywa o wysokiej nasikliwoci moe prowadzi do zwikszenia skurczu plastycznego betonu. Kruszywa te naley
stosowa w stanie nasyconym (np. keramzyt).
Mrozoodporno kruszywa decyduje o jego przydatnoci do stosowania w betonie naraonym na rne oddziaywania rodowiskowe.
W tabeli 1 przedstawiono sposb doboru kruszyw w zalenoci od warunkw rodowiskowych.

Tabela 1. Dobr kruszywa w zalenoci od kategorii mrozoodpornoci

Klimat
Warunki rodowiskowe
rdziemnomorski atlantycki kontynentalny*
Brak mrozu i sucho brak wymaga brak wymaga brak wymaga
Czciowe nasycenie, brak soli brak wymaga F4 / MS35 F2 / MS25
Stae nasycenie, brak soli brak wymaga F2 /MS25 F1 / MS18
Stae nasycenie, sl F4 / MS35 F2 / MS25 F1 / MS18
Nawierzchnie lotnisk F2 / MS25 F1 / MS18 F1 / MS18
F mrozoodporno na podstawie ubytku masy po 10 cyklach zamraania i rozmraania
MS mrozoodporno na podstawie ubytku masy po 5 cyklach zanurzania w roztworze MgSO4 i suszeniu w 110C
*Kategoria kontynentalny moe odnosi si rwnie do Islandii, czci Skandynawii i rejonw grzystych, w ktrych wystpuj surowe warunki zimowe

Wytrzymao kruszywa bezporednio przekada si na wytrzymao stwardniaego betonu. Miernikiem wytrzymaoci kruszyw jest
odporno kruszywa:
na rozdrabnianie (wspczynnik Los Angeles LA),
cieranie (wspczynnik mikro-Devala MDE),
odporno na polerowanie (polerowalno PSV),
odporno na cieranie powierzchniowe (cieralno AAV).
Poszczeglne wspczynniki okrelaj waciwoci mechaniczne kruszywa w powizaniu z rodzajem skay. W tabeli 2 przedstawiono
rednie wartoci wspczynnikw dla rnych kruszyw. Stosowanie kruszyw charakteryzujcych si wysok odpornoci na
rozdrabnianie niski wspczynnik LA, konieczne jest w betonach, ktre naraone s na due obcienia mechaniczne i agresywne
oddziaywanie rodowiska (betony drogowe, mostowe, nawierzchnie lotniskowe). Stosowanie kruszyw o niskim wspczynniku PSV
str. 6

(polerowalno) zalecane jest z kolei w betonach nawierzchniowych (nawierzchnie drogowe, lotniskowe). W tabeli 3 przedstawiono
wymagania dla kruszyw stosowanych do nawierzchni drogowych.

Tabela 2. Wytrzymao kruszywa wg rnych wspczynnikw

Rodzaj kruszywa LA MDE PSV AAV
Bazalt 613 718 4452 24
Granit 1743 716 3
wir kwarcowy 1634 623 4353 13
wir magmowy 1825 321 4253 24
Wapie 2430 1838 4243
Dolomit 1125 718 4147 710

Tabela 3. Wymagania dla kruszywa stosowanego do betonowych nawierzchni drogowych

JWN DWN GWN, JWN DWN GWN
Waciwo kruszywa
KR1KR2 KR3KR4 KR3KR4 KR5KR7 KR5KR7
Odporno na rozdrabnianie (LA) LA40 LA35 LA35 LA35 LA25
Odporno na polerowanie (PSV) > PSV48 > PSV50 > PSV53
Mrozoodporno najwyej F2 najwyej F1 najwyej F1
Mrozoodporno w 1% NaCl 6% 6%
JWN jednowarstwowa nawierzchnia, DWN dolna warstwa nawierzchni, GWN grna warstwa nawierzchni

Reaktywno alkaliczna kruszyw to podatno pewnych rodzajw kruszyw na reakcj z alkaliami zawartymi w betonach. Alkalia
s wprowadzane do betonu ze skadnikami betonu, gwnie z cementem. Reaktywno to zjawisko zoone tak pod wzgldem
mogcych wystpowa typw reakcji alkalicznych, jak i rnorodnoci czynnikw mineralogicznych, chemicznych i atmosferycznych
wpywajcych na ich wystpienie i przebieg.
Kruszywa potencjalnie reaktywne alkalicznie nie powinny by stosowane w skadzie betonu mostowego i drogowego.