komentarz

ydowski
do Nowego Testamentu
Przekadu Nowego Testamentu dokona
i komentarzem opatrzy

David H. Stern
 Tytuy oryginaw:
Jewish New Testament.
A Translation of the New Testament that expresses its Jewishness
Jewish New Testament Commentary.
A Companion Volume to the Jewish New Testament

Przekad:
Aleksandra Czwojdrak
Opracowanie redakcyjne:
Micha Romanek
Redakcja techniczna:
Tadeusz Zawadzki
Korekta:
Elbieta Mamczarz
Opracowanie graficzne okadki:
Joanna Zonkiewicz
Opracowanie polskiego indeksu:
Micha Romanek, Tadeusz Zawadzki

Wydanie drugie (2005)

Copyright 1979, 1989, 1990, 1991, 1994, 1997 by David H. Stern

All rights reserved
Copyright for the Polish edition 2004 by Oficyna Wydawnicza Vocatio
All rights to the Polish edition reserved

Wszelkie prawa zastrzeone.

Ksika ani adna jej cz nie moe by przedrukowywana
ani w jakikolwiek inny sposb reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie,
zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana
w rodkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy.

W sprawie zezwole naley zwraca si do:

Oficyna Wydawnicza Vocatio
02-798 Warszawa, ul. Polnej Ry 1
e-mail: vocatio@vocatio.com.pl
Redakcja: fax (22) 648 63 82, tel. (22) 648 54 50
Dzia handlowy: fax (22) 648 03 79, tel. (22) 648 03 78
Ksigarnia Wysykowa Vocatio:
02-798 Warszawa 78, skr. poczt. 54
tel. (603) 861 952
e-mail: ksiegarnia@vocatio.com.pl
www.vocatio.com.pl
ISBN 83-7146-079-1
 Warszawa, dnia 27 czerwca 1997 r.

Sowo wstpne
Napawa radoci fakt, e wierzcy coraz czciej i chtniej sigaj po Pismo wi-
te. Zawiera ono bowiem to, co Bg w swoim nieskoczonym miosierdziu zechcia
objawi o sobie i odkrywa najwaniejsze potrzeby i tsknoty czowieka. Czytanie
i rozwaanie ksig witych zapewnia wzrost ycia religijnego, odmienia na lep-
sze ludzkie postpowanie i ukazuje perspektywy wiecznoci. ywe bowiem jest
sowo Boe, skuteczne i ostrzejsze ni wszelki miecz obosieczny, przenikajce a
do rozdzielenia duszy i ducha, staww i szpiku, zdolne osdzi pragnienia i myli
serca czytamy w Licie do Hebrajczykw (4, 12).
Koci okazuje pomoc w trudnym zadaniu poznawania i rozumienia Biblii
take przez promowanie rezultatw bada uczonych. Studiuj oni Pismo wite,
objaniajc je jako sowo Boe i ludzkie. W ostatnich latach zgodnie z zaleceniem
Soboru Watykaskiego II nastpi w tej dziedzinie w Polsce znaczny postp.
Wnurt tych dokona wpisuje si Prymasowska Seria Biblijna, obejmujca naj-
bardziej fundamentalne pomoce niezbdne dla rzetelnych studiw biblijnych.
Mona ywi nadziej, e ksiki, ktre si w tej serii ukazuj, przyczyni si
do dalszego pogbiania i upowszechniania rzetelnych bada biblijnych, a przez
to do nowego oywienia duszpasterstwa i duchowoci biblijnej. W ten sposb
zwielokrotni w Kociele bogosawione owoce pragnienia poznawania i umio-
wania Trjjedynego Boga.

Jzef Kardyna Glemp

Prymas Polski
 Prymasowska Seria Biblijna
Redaktor naukowy serii: ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski

1. Remigiusz Popowski SDB, Micha Wojciechowski (przek.), Grecko-polski Nowy Testament. Wydanie inter
linearne z kodami gramatycznymi. Warszawa 1994, 1995, 1996, 1997, 2000, 2003.
2. James B. Pritchard (red. naukowa), Waldemar Chrostowski (konsult. naukowa wydania polskiego), Wielki
atlas biblijny. Warszawa 1994, 1997, 2001.
3. Remigiusz Popowski SDB, Wielki sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pen lokalizacj
greckich hase, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych. Warszawa 1994, 1995, 1997.
4. Jan Flis, Konkordancja Starego i Nowego Testamentu do Biblii Tysiclecia. Warszawa 1991, 1997, 1999, 2004.
5. Bruce M. Metzger, Michael D. Coogan (red. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult. wydania polskie-
go), Sownik wiedzy biblijnej. Warszawa 1996, 1997, 1999.
6. Micha Wojciechowski (przek. i oprac.), Synopsa czterech Ewangelii. Warszawa 1997, 1999, 2004.
7. Remigiusz Popowski SDB, Sownik grecko-polski Nowego Testamentu. Warszawa 1997, 1999.
8. Bruce Metzger, David Goldstein, John Ferguson (konsult. naukowa) Waldemar Chrostowski (konsult. wy-
dania polskiego), Wielkie wydarzenia czasw biblijnych. Warszawa 1998.
9. Paul J. Achtemeier (red. naukowa), Encyklopedia biblijna. Warszawa 1998, 1999, 2004.
10. Janusz Frankowski (red. naukowa i wstpy), Biblia w przekadzie ksidza Jakuba Wujka z 1599 r. Trans-
krypcja typu B oryginalnego tekstu z XVI w. i wstpy. Warszawa 1999, 2000, 2004.
11. Dan Bahat, Waldemar Chrostowski (oprac. wydania polskiego), Atlas biblijnej Jerozolimy. Warszawa
1999, 2004.
12. Piotr Briks, Podrczny sownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. Warszawa 1999.
13. Ryszard Rubinkiewicz SDB (oprac. i wstpy), Apokryfy Starego Testamentu. Warszawa 1999, 2000.
14. Anna Kumirek (przek. i oprac.), Hebrajsko-polski Stary Testament Ksiga Rodzaju. Wydanie interline-
arne z kodami gramatycznymi, transkrypcj oraz indeksem rdzeni. Warszawa 2000.
15. Remigiusz Popowski SDB (przek., wprow. i przypisy), Nowy Testament. Przekad na Wielki Jubileusz Ro-
ku 2000. Warszawa 2000.
16. Craig S. Keener, Krzysztof Bardski, Waldemar Chrostowski (red. naukowa wydania polskiego), Komen-
tarz historyczno-kulturowy do Nowego Testamentu. Warszawa 2000.
17. Raymond E. Brown SS, Joseph A. Fitzmyer SJ, Roland E. Murphy OCarm (red. naukowa wydania oryginalne-
go), Waldemar Chrostowski (red. naukowa wyd. polskiego) Katolicki komentarz biblijny. Warszawa 2001, 2004.
18. Fritz Rienecker, Gerhard Maier, Waldemar Chrostowski (red. nauk. wydania polskiego), Leksykon biblij-
ny. Warszawa 2001.
19. Stanisaw Gdecki (przek. i oprac.), Grecko-acisko-polska synopsa do 1 i 2 Ksigi Machabejskiej. War-
szawa 2002.
20. Leland Ryken, James C. Wilhoit, Tremper Longman III (red. nacz.), Waldemar Chrostowski (red. nauk.
wyd. polskiego), Sownik symboliki biblijnej. Warszawa 2003.
21. Bogusaw Wida, Sownik antropologii Nowego Testamentu. Warszawa 2003.
22. Anna Kumirek (oprac. i wstp), Hebrajsko-polski Stary Testament Picioksig. Przekad interlinearny
zkodami gramatycznymi, transliteracj oraz indeksem rdzeni. Warszawa 2003.
23. David H. Stern (przek. i kom.), Komentarz ydowski do Nowego Testamentu. Warszawa 2004.
 gn`Yxg e x d d dd d
Y
. Y

Pochwalony bd, Adonai Boe nasz, Krlu wszechwiata,

ktry dajesz Tor prawdy i Dobr Nowin o zbawieniu ludowi
swemu Izraelowi i wszystkim ludom przez swego syna Jeszu
Mesjasza, Pana naszego.
 Spis treci

Przedmowa redaktora naukowego

Prymasowskiej Serii Biblijnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XI

Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XIII
I. Dlaczego Nowy Testament z perspektywy ydowskiej? . . . . . . . XIII
II. Charakter Komentarza ydowskiego
do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVI
III. Kulisy powstania Nowego Testamentu z perspektywy ydowskiej
i Komentarza ydowskiego do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . XVI
IV. Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XVIII
V. Nowy Testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XX
VI. ydowski charakter Nowego Testamentu oddany
wNowym Testamencie z perspektywy ydowskiej . . . . . . . . . . XXIII
VII. Zagadnienia zwizane z przekadem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXIV
VIII. Przyczyny okrelonego tumaczenia
pewnych fragmentw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXVI
IX. Proroctwa Tanach wypenione przez Jeszu Mesjasza . . . . XXVIII
X. Korzystanie z Nowego Testamentu z perspektywy
ydowskiej iKomentarza ydowskiego
do Nowego Testamentu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXI
XI. Rodzaje komentarzy zawartych
wKomentarzu ydowskim doNowego Testamentu . . . . . . . . XXXV
XII. Komentarz ydowski do Nowego Testamentu
a judaizm mesjaniczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXVIII
XIII. Podzikowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XXXIX

Wstp do polskiego wydania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . XLI

Komentarz ydowski do Nowego Testamentu

Dobra Nowina o Jeszui Mesjaszu, tak jak j przekaza

Mattitjahu (Mateusz) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Marek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
ukasz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Jochanan (Jan) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263

Dzieje Wysannikw Jeszui Mesjasza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 353

Listy Wysannika Jeszui, Szaula (Pawa), doWsplnot Mesjanicznych
List do Rzymian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 501
Pierwszy List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 628
Drugi List do Koryntian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 695
List do Galacjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 732
List do Efezjan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 792
List do Filipian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 813
List do Kolosan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 827
Pierwszy List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 842
Drugi List do Tesaloniczan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 855

Listy Wysannika Jeszui, Szaula (Pawa), do pojedynczych osb

Pierwszy List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 862
Drugi List do Tymoteusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 882
List do Tytusa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 891
List do Filemona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 898

Listy powszechne
List do ydw mesjanicznych (Hebrajczykw) . . . . . . . . . . . . . . . . . 901
List Jaakowa (Jakuba) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 977
Pierwszy List Kefy (Piotra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 997
Drugi List Kefy (Piotra) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1016
Pierwszy List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1028
Drugi List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1042
Trzeci List Jochanana (Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1044
List Jhudy (Judy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1046

Objawienie Jeszui Mesjasza dane Jochananowi

(Apokalipsa Jana) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1051

Sowniki, indeksy i mapy

Sowniczek imion, nazw ipoj wraz zwymow . . . . . . . . . . . . . . . 1140
Sowniczek odwrotny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1152
Indeks fragmentw Tanach cytowanych
w Nowym Testamencie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1156
Mapa Erec-Israel wczasach Jeszui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1158
Mapa wschodniej czci basenu Morza rdziemnego
iBliskiego Wschodu w okresie Drugiej wityni . . . . . . . . . . . . . . . 1159
Indeks do map . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1160
Indeks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1162

O AUTORZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1221
 Przedmowa
redaktora naukowego
Prymasowskiej Serii Biblijnej
Zblienie i dialog Kocioa z ydami i judaizmem to jeden z najbardziej widocznych owocw
IISoboru Watykaskiego (19621965). Przeomowa okazaa si deklaracja o stosunku do religii
niechrzecijaskich Nostra aetate (28 X 1965), ktrej nr 4 podkrela wielorakie wizi chrzecija-
stwa i judaizmu oraz zawiera zalecenie: Skoro wic tak wielkie jest dziedzictwo duchowe wspl-
ne chrzecijanom i ydom, wity Sobr obecny pragnie oywi i zaleci obustronne poznanie
si i poszanowanie, ktre osign mona zwaszcza przez studia biblijne i teologiczne oraz bra-
terskie rozmowy. Po soborowej deklaracji nastpiy dokumenty Kocioa wskazujce na jedno
teologiczn caego Pisma witego i wynikajc std aktualno Starego Testamentu, wsplne
korzenie oraz zbieno oczekiwa eschatologicznych chrzecijastwa i judaizmu, a take na po-
trzeb wzajemnego szacunku i wspdziaania. Wszystkie te wtki byy wielokrotnie rozwijane
wnauczaniu Jana Pawa II.
W dokumencie Komisji Stolicy Apostolskiej do spraw Stosunkw Religijnych z Judaizmem,
zatytuowanym Wskazwki i sugestie w sprawie wprowadzania w ycie deklaracji soborowej Nostra
aetate nr 4 (1 XII 1974), czytamy: W komentarzu do tekstw biblijnych naley wydobywa, nie
pomniejszajc wszake oryginalnych elementw chrzecijastwa, cigo naszej wiary w stosunku
do Starego Przymierza, w duchu obietnic. Wskazwka ta ma na wzgldzie gwnie chrzecija-
skie czytanie i objanianie Starego Testamentu, ktre powinno respektowa tradycj i wraliwo
ydowsk. Nastpny dokument teje Komisji, opatrzony tytuem ydzi i judaizm w goszeniu So-
wa Boego i katechezie Kocioa katolickiego (24 VI 1985), powica wiele miejsca relacji midzy
Starym i Nowym Testamentem oraz waciwemu przedstawianiu ydw w Nowym Testamencie.
Uwypuklajc fakt trwania Izraela i nawizujc do sw Jana Pawa II przypomina, e czy si ono
[] z nieprzerwan twrczoci duchow, w okresie rabinistycznym, w redniowieczu i w cza-
sach nowoytnych, biorc swj pocztek w dziedzictwie, ktre dugo byo nam wsplne, tak e
wiara i ycie narodu ydowskiego, tak jak s one wyznawane i przeywane wspczenie, mog
pomc w lepszym zrozumieniu niektrych aspektw ycia Kocioa (Przemwienie do uczest-
nikw Zebrania Delegatw Krajowych Komisji Konferencji Episkopatw do Dialogu i Wsppracy
zydami i Judaizmem, 6 III 1982). Moliwo wsppracy midzyreligijnej w szczeglnym stopniu
powinna dotyczy wsplnego i wzajemnie si ubogacajcego czytania i objaniania Pisma wite-
go, tym bardziej e wyznawcy judaizmu s susznie nazywani ludem egzegezy biblijnej.
Komentarz ydowski do Nowego Testamentu wychodzi naprzeciw postulatom wsppracy
wdziedzinie dialogu chrzecijasko-ydowskiego i stanowi praktyczne urzeczywistnienie zalece
Stolicy Apostolskiej, potwierdzajc obustronne korzyci pynce z poznawania tradycji religijnej
wyznawcw judaizmu i chrzecijan. W Komentarzu Nowy Testament, przedstawiony z perspek-
tywy ydowskiej i chrzecijaskiej zarazem, z szacunkiem wydobywa to, co dla obydwu religii
jest wsplne. Ksika skada si z dwch czci. Pierwsza to przekad greckiego tekstu Nowego
Testamentu, dajcy wyraz wiedzy i wraliwoci ydowskiej, uksztatowanej w judaizmie rabinicz-
nym. Cz druga to komentarz do tego tekstu, objaniajcy trudniejsze kwestie z punktu widze-
XII Przedmowa redaktora naukowego Prymasowskiej Serii Biblijnej

nia ydowskiej wiary, obyczajowoci, obrzdowoci i wielu innych czynnikw skadajcych si na

dug i zoon tradycj ydowsk. Takie podejcie jest moliwe i uprawnione, bo Jezus Chrystus
stanowi spenienie zapowiedzi Starego Testamentu, jako czowiek przynalea w peni do wiata
ydowskiego, Jego ordzie za zostao wyraone w kategoriach religijnych, kulturowych, spoecz-
nych i jzykowych wczesnego judaizmu. Niniejszy Komentarz pozwala pozna i dowartociowa
t spucizn, a take wykorzysta j dla skuteczniejszego wyraania wiary w Jezusa dzisiaj.
We Wskazwkach i sugestiach w sprawie wprowadzania w ycie deklaracji soborowej Nostra
aetate znajdujemy zacht do katolikw, aby postarali si take zrozumie trudnoci, jakie dusza
ydowska, susznie przeniknita wysokim i bardzo czystym pojciem boskiej transcendencji, od-
czuwa przed tajemnic Sowa Wcielonego. W kontekcie tego stwierdzenia bodaj najlepiej uwidacz-
nia si specyfika i wyjtkowa przydatno niniejszego komentarza. Potwierdzajc wszechstronne
ydowskie uwarunkowania ycia, dziaalnoci i nauczania Jezusa wiadczy, e wiara wNiego cho
trudna, jest w kocu dla niektrych moliwa. Katolicy mog za dowiadczy, e ich wiara zostaje
ubogacona i pogbiona wwczas, gdy odwanie zwracaj si ku judaizmowi i jego wyznawcom,
ktrzy dotd zazwyczaj nie byli postrzegani jako wsptowarzysze w drodze ku spenieniu escha-
tologicznych nadziei, jakich rdem i celem jest Bg Jedyny.
Refleksja nad Nowym Testamentem oparta na znajomoci tradycji ydowskiej moe wydatnie
sprzyja odnowie i przemianie naszego spojrzenia na ydw i judaizm. W tej dziedzinie Koci
uczyni w ostatnich dekadach bardzo wiele, ale znacznie wicej pozostaje do zrobienia i jest to za-
danie dla obydwu stron. Pozdrawiajc Gwnych Rabinw Izraela podczas pielgrzymki do Ziemi
witej, Jan Pawe II powiedzia: Musimy wsppracowa nad budowaniem przyszoci, w kt-
rej nie bdzie ju antyjudaizmu wrd chrzecijan, lub antychrzecijaskich uczu wrd ydw
(23III 2000). Wydany rok pniej dokument Papieskiej Komisji Biblijnej, opatrzony tytuem Na-
rd ydowski i jego wite Pisma w Biblii chrzecijaskiej, koczy zdanie: Dialog jest moliwy, po-
niewa ydzi i chrzecijanie posiadaj bogate wsplne czce ich dziedzictwo i ze wszech miar
jest rzecz podan, aby stopniowo eliminowa z obydwu stron uprzedzenia i brak zrozumienia,
by promowa lepsze poznanie wsplnego dziedzictwa i wzmacnia wzajemne wizy. Z perspek-
tywy chrzecijaskiej nie ma skuteczniejszego sposobu na poznawanie i budowanie szacunku dla
religii ydowskiej ni rozpoznawanie i wykorzystywanie tych jej nurtw, dziki ktrym lepiej po-
znajemy Jezusa Chrystusa i stajemy si lepszymi Jego wyznawcami.

Ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski

Kierownik Zakadu Dialogu Katolicko-Judaistycznego
Uniwersytet Kardynaa Stefana Wyszyskiego w Warszawie
 Wprowadzenie

I. Dlaczego Nowy Testament z perspektywy ydowskiej?

Czym rni si prezentowany tu przekad Nowego Testamentu od innych przekadw? Tym, e
wyraa waciwy Nowemu Testamentowi i nader istotny jego ydowski charakter. Niemal
wszystkie pozostae angielskojzyczne przekady Nowego Testamentu a s ich dosownie set-
ki umiejscowiaj ordzie Nowego Testamentu w jzykowych, kulturowych i teologicznych ra-
mach wiata typowego dla wierzcych pochodzenia nieydowskiego1.
Czy to co niewaciwego? Nie. Bo cho Ewangelia ma korzenie ydowskie, to jest skierowana
nie tylko do ydw, ale i do nie-ydw. Sam Nowy Testament nie pozostawia co do tego wtpli-
woci (Rz 1,16; 3,29-30; 10,12), suszne jest zatem, aby jego ordzie byo komunikowane nie-y-
dom wsposb obarczajcy ich jak najmniejszym bagaem obcej im kultury (zob. 1 Kor 9,1923).
Takie podejcie sprawdzio si miliony nie-ydw zaufao Bogu Awrahama, Jicchaka i Jaakowa
oraz ydowskiemu Mesjaszowi Jeszui2.

Nowy Testament to ksiga ydowska. Czas ju chyba jednak, aby przywrci Nowemu Testamen
towi jego ydowski charakter. Jest on bowiem de facto ksig ydowsk napisan przez ydw,
mwic gwnie o ydach i adresowan w rwnym stopniu do ydw, co do nie-ydw. Adap
towanie ydowskiej ksigi tak, aby mogli j atwiej poj nie-ydzi, jest suszne, nie powinno si
go jednake dokonywa w taki sposb, aby wyzu j z jej do gbi ydowskiego charakteru. Nowy
Testament z perspektywy ydowskiej (NTP) ju sam sw nazw podkrela ydowski charakter
tej ksigi i podobnie jak nazwa ydzi dla Jezusa (Jews for Jesus) czy w sobie dwa pojcia przez
wielu uwaane za nie do pogodzenia.
A przecie rozdziela ich nie sposb. Jeszua Mesjasz, centralna posta Nowego Testamentu,
by ydem, urodzonym w rodzinie ydowskiej w Beit-Lechem. Wychowa si wrd ydw w

1
Wyjtkami od tej reguy s: The Book of Life (Thomas Nelson, Nashville 1982) iThe
Living Bible: Messianic Edition (Tyndale House, Wheaton, Illinois, 1984), opracowane przez
ydw mesjanicznych Sida Rotha iDavida Bronsteina Jr., bdce adaptacjami istniejcych
przekadw angielskich. The Original New Testament (Harper & Row, San Francisco 1985)
to przygotowana przez Hugh Schonfielda poprawiona wersja jego wasnego wczeniejsze-
go przekadu The Authentic New Testament (1955). Schonfield uzna Jeszu za Mesjasza
wmodoci, pniej jednak zmieni zdanie. Wchwili pisania tych sw wprzygotowaniu
by przekad autorstwa yda mesjanicznego H.W. Cassirera. Awraham Abraham
Beit-Lechem Betlejem
2
Tak po hebrajsku brzmi imiona Abrahama, Izaaka, Jakuba iJezusa. Krtkie wyjanie- Jaakow Jakub
nia imion, nazw i wyrae semickich zamieszczono na dole kadej nieparzystej strony Jeszua Jezus
niniejszego Wprowadzenia. Szczegy dotyczce wymowy idodatkowe informacje mona Jicchak Izaak
znale wsowniczku wymowy rozpoczynajcym si na s. 1140. Zob. te pkt Xniniejszego Naceret Nazaret
Wprowadzenia.
XIV Wprowadzenie

Naceret, naucza i uzdrawia ydw w Galil, umar i powsta z martwych w stolicy ydw Jerusza-
laim. Azatem wszystko to dziao si w Erec-Israel, ziemi, ktr Bg da narodowi ydowskiemu.
Wicej, Jeszua wci pozostaje ydem, bo nadal yje, z Pisma witego za w adnym razie nie
wynika, e przesta by ydem. Dwunastu najbliszych Jego uczniw byo ydami. Przez dugie
lata ydami byli wszyscy Jego talmidim, w samym tylko Jeruszalaim byy ich dziesitki tysicy
(Dz 21,20). Nowy Testament zosta napisany wycznie przez ydw (ukasz by najprawdopo-
dobniej prozelit, nawrconym na judaizm), a jego ordzie kieruje si szczeglnie [ku] ydowi,
ale w rwnym stopniu [ku] nie-ydowi (Rz 1,16). To ydzi przekazali Ewangeli nie-ydom, anie
odwrotnie. Szaul, gwny wysannik Jeszui do nie-ydw, by przez cae ycie pobonym ydem,
jak to jasno wynika z ksigi Dziejw (zob. Dz 16,3; 17,2; 18,18; 20,16; 21,23-27; 23,7; 25,8; 28,17).
Okazuje si, e gwnym problemem nurtujcym najstarsz wsplnot mesjaniczn (Koci)
byo nie to, czy yd moe wierzy w Mesjasza, lecz to, czy nie-yd moe zosta chrzecijaninem,
nie nawracajc si zarazem na judaizm (zob. Dz 15,1-29 i cay List do Galacjan). Zastpcza ofiara
Mesjasza ma swoje korzenie w ydowskim systemie ofiarniczym (zob. zwaszcza Kp 17,11 i por.
m [Hbr] 9,22), Wieczerza Paska w ydowskim wicie Paschy. Zanurzenie (chrzest) to ob-
rzd ydowski. Jeszua powiedzia: Zbawienie jest od ydw (J 4,22). Samo Nowe Przymierze
zostao przecie obiecane ustami ydowskiego proroka Jeremiasza (Jr 31,30-34). Rwnie poj-
cie Mesjasz jest czysto ydowskie. W istocie cay Nowy Testament stanowi wypenienie Tanach,
Pism hebrajskich, ktre Bg da narodowi ydowskiemu. Std te Nowy Testament potrzebuje
Starego jak pierwsze pitro domu potrzebuje parteru Stary za Testament bez Nowego jest jak
dom bez dachu.
Ponadto znaczna cz treci Nowego Testamentu nie da si zrozumie poza kontekstem
ydowskim. Oto tylko jeden z licznych przykadw3. Podczas Kazania na Grze (Mattitjahu
[Mateusz] 5-7) Jeszua mwi dosownie: jeli [] masz ze oko, cae twoje ciao bdzie pene
ciemnoci (Mt 6,23). Co to znaczy ze oko? Kto, kto nie zna kultury ydowskiej, mgby skoj-
arzy to z rzucaniem urokw. Tymczasem po hebrajsku ain raa ze oko oznacza po prostu
skpstwo, dobre oko za (ain towa) to hojno. Jeszua zachca wic po prostu do szczodroci,
a odradza sknerstwo. Takie rozumienie tego wersetu przystaje zreszt do najbliszego kontekstu:
tam, gdzie twj majtek, tam bdzie te twoje serce. [...] Nie moecie by sug i Boga, i pieni
dzy (Mt 6,21.24).
Najlepszym dowodem ydowskiego charakteru Nowego Testamentu jest jednak dowd, ktry
zarazem wykazuje jego prawdziwo, mianowicie liczba proroctw z Tanach o wiele wiekw
poprzedzajcych wydarzenia Nowego Testamentu ktre wypeniy si w osobie Jeszui z Naceret.
Prawdopodobiestwo przypadkowego wypenienia dziesitkw tych proroctw jest nieskoczenie
mae. aden samozwaczy mesjasz, jak Szimon Bar-Kochwa (zm. 135 n.e.)4 czy Szabtaj Cwi (1626
1676), nie wypeni wicej ni zaledwie par z nich. Jeszua natomiast wypeni wszystkie, ktre
miay si wypeni podczas Jego pierwszego przyjcia. W punkcie IX niniejszego Wprowadzenia
wymieniamy 52 takie przepowiednie. Reszt proroctw wypeni Jeszua, gdy powrci w chwale.
NTP ma zatem na celu uzmysowi czytelnikowi, e Nowy Testament to ksiga ydowska.
S jeszcze trzy dodatkowe obszary, w ktrych NTP moe dopomc w dziele tikkun-haolam
(naprawy wiata). Obszary te to antysemityzm wrd chrzecijan, odrzucanie Ewangelii przez y-
dw oraz rozam midzy Kocioem a narodem ydowskim.

3
Inne przykady mona znale m.in. wksice Davida Bivina i Roya Blizzarda Jr., Understanding the Difficult Words of
Jesus (Center for Judaic-Christian Studies, Austin, Texas, 1984). Zob. te pkt VIII niniejszego Wprowadzenia.
4
P.n.e. to skrt oznaczajcy przed nasz er, an.e. naszej ery. We wspczesnej literaturze ydowskiej napotkamy
raczej te okrelenia ni przed Chr. ipo Chr. .
 Wprowadzenie XV

Antysemityzm wrd chrzecijan. Ponure zjawisko antysemityzmu wrd chrzecijan znajduje

swoist poywk w Nowym Testamencie. Oczywicie, sam Nowy Testament nie zawiera pierwiast
kw antysemickich, jednake Koci ju w pocztkach swej historii naduywa tej ksigi wce-
lu wsparcia tendencji antysemickich i umoliwienia im wpywu na teologi. Tumacze Nowego
Testamentu, nawet jeli sami nie s antysemitami, mimowolnie przejmuj to antysemickie na-
stawienie i dokonuj przekadw w duchu antyydowskim. Nastpnie czytelnicy tych przekadw
ksztatuj w sobie postawy antyydowskie i wrogie wzgldem judaizmu. Niektrzy z nich zostaj
teologami ijeszcze bardziej utwierdzaj teologi chrzecijask w jej antysemickim charakterze
(nieraz zupenie niewiadomie), inni wrcz zmieniaj si w dziaaczy antyydowskich iprzeladuj
ydw, w przekonaniu, e czynic to, oddaj przysug Bogu. T tragiczn spiral trzeba przerwa.
NTP rozprawiajc si z wielowiekowymi antysemickimi stereotypami teologicznymi i w spo
sb pozytywny podkrelajc ydowski charakter tych pism prbuje wanie tego dokona.

ydowskie mylne stereotypy co do Ewangelii. Cho w krajach anglojzycznych yje okoo stu
tysicy ydw mesjanicznych, jasne jest, e og ydw nie uznaje w Jeszui Mesjasza. Wrd przy-
czyn tego stanu rzeczy wymieni mona oczywicie dug histori przeladowa ydw przez
chrzecijan, wiecki wiatopogld, ktry nie pozostawia wiele miejsca ani na Boga, ani na Mesja-
sza, oraz niech do odwrcenia si od grzechu. Gwnym jednak powodem nieuznawania Jeszui
przez ydw jest powszechne wrd nich przekonanie, e Ewangelia ich nie dotyczy. Przekonanie
to wynika po czci z autoprezentacji chrzecijastwa, ale rwnie z poczucia wyobcowania, pod-
sycanego przez wikszo przekadw Nowego Testamentu. Wziwszy pod uwag zawarte w nich
obce ydom przekamania kulturowe i antyydowski wydwik lecych u ich podoa przesanek
teologicznych, trudno si dziwi, e niejeden yd postrzega Nowy Testament jako nieydowsk
ksig o jakim nieydowskim bstwie. Ukazany tam Jezus wydaje si mie niewiele wsplnego
z ydowsk kultur. Przecitnemu ydowi trudno jest ujrze w Jeszui Mesjaszu tego, kim On na-
prawd jest, czyli kogo bliskiego kademu ydowskiemu sercu. Cho zatem NTP nie jest w sta-
nie usun wszystkich barier oddzielajcych ydw od wiary w ich Mesjasza, to jednak usuwa
pewne przeszkody jzykowe, kulturowe i teologiczne. yd czytajcy NTP moe ujrze Jeszu ta-
kiego, jakiego Tanach obiecuje narodowi ydowskiemu; moe si przekona, e Nowy Testament
jest skierowany w rwnym stopniu do ydw, jak ido nie-ydw. Czytelnik ydowski staje wo-
bec caoci ordzia Biblii: i Starego, i Nowego Testamentu, dostrzegajc jego prawdziwo i wag
oraz potrzeb uwierzenia w nie, co jest kluczem do zbawienia, zarwno w wymiarze osobistym,
jak iw skali caego narodu ydowskiego.

Rozdzia midzy Wsplnot Mesjaniczn a narodem ydowskim. Du ain raa ze oko,

skpstwo
gie stulecia odrzucania Jeszui przez ydw i odrzucania ydw przez ain towa dobre oko,
chrzecijan doprowadziy do sytuacji, w ktrej w postrzeganiu przecit- hojno
Erec-Israel Ziemia
nego czowieka chrzecijastwo to jedno, a judaizm to drugie, te dwa za Izraelska
nigdy spotka si nie mog. Co gorsza, wielu ydw i chrzecijan wydaje Galil Galilea
Jeruszalaim Jerozolima,
si zadowolonych z takiego stanu rzeczy. Ale istnienie dwch odrbnych Jeruzalem
ludw Boych nie byo Boym zamysem. Chrzecijanie nieydowscy, kt Mattitjahu Mateusz
Szaul Saul, Szawe
rzy rozumiej, e doczyli do Izraela, a nie zastpili go wroli ludu Bo- (Pawe aposto)
ego, oraz ydzi mesjaniczni, ktrzy utosamiaj si zarwno z narodem talmidim uczniowie
Tanach hebrajskie
ydowskim, jak i z ydowskim Mesjaszem, musz ze sob wspdziaa, Pismo wite, Stary
aby pooy kres tej wielkiej schizmie dziejowej rozamowi midzy Ko- Testament
tikkun-haolam
cioem a narodem ydowskim. NTP ma sw rol do odegrania wdo- naprawianie wiata
niosym dziele poczenia tych dwch tak, aby zachowa tosamo na-
XVI Wprowadzenie

rodu ydowskiego w ramach Wsplnoty Mesjanicznej i aby i jedni, i drudzy razem oddawali cze
Bogu iJego Mesjaszowi, zgodnie z Tanach i Nowym Testamentem.

II. Charakter Komentarza ydowskiego do Nowego Testamentu

Komentarz ydowski do Nowego Testamentu (KNT) ma za zadanie odnie si do kwestii y-
dowskich, z jakimi spotyka si czytelnik Nowego Testamentu. Mam tu na myli zarwno pytania,
jakie nurtuj ydw co do Jeszui (Jezusa), Nowego Testamentu i chrzecijastwa, jak i pytania
zadawane przez chrzecijan co do judaizmu i ydowskich korzeni ich wiary, a take wtpliwoci
ydw mesjanicznych co do moliwoci pogodzenia ydowskoci i mesjanizmu.

Komentarz uwiadamiajcy. Czytelnik Nowego Testamentu ma najczciej z gry ustalon opini

co do przedstawionych w nim kwestii ydowskich. Tego rodzaju stereotypy mog wynika z nie-
dostatecznego zbadania tych spraw bd te z wczeniej nabytych uprzedze czy postawy wpojo-
nej w dziecistwie. Postawiem sobie zatem za cel, aby KNT uwiadomi czytelnikowi ydowskie
aspekty Nowego Testamentu i pomg mu doj do nowych wnioskw.
Dlatego te nazwaem KNT komentarzem uwiadamiajcym. Przedstawia on bowiem in-
formacje otwierajce moliwo nowych interpretacji i ma pomc czytelnikowi zrozumie, e
Nowy Testament to ksiga ydowska napisana przez ydw, opowiadajca gwnie o ydach,
ale adresowana i do ydw, i do nie-ydw. ydzi powinni si dowiedzie, e Nowy Testament
ukazuje Jeszu z Naceret jako Syna Dawidowego, Mesjasza od dawna wyczekiwanego przez Izra-
ela, osob kluczow dla zbawienia ydw, i w aspekcie indywidualnym, i narodowym. Chrze-
cijanie natomiast powinni nabra pewnoci co do tego, e ju po wsze czasy stanowi jedno
znarodem ydowskim i e Nowy Testament nie daje najmniejszych podstaw do antysemityzmu
wjakiejkolwiek postaci.

III. Kulisy powstania Nowego Testamentu z perspektywy

ydowskiej i Komentarza ydowskiego do Nowego Testamentu
To dzieo uwiadamiania realizuje si po czci przez NTP, a po czci przez KNT. W pierwot-
nym zamyle, ktry zrodzi si w 1977 roku, planowaem napisa tylko komentarz do Nowego Te-
stamentu, koncentrujcy si na zagadnieniach ydowskich. Po sporzdzeniu jednak szkicw do
kilku rozdziaw powiconych Dziejom zauwayem, e znaczna cz treci dotyczy polemiki
zprzekadem angielskim: Przekad gosi tak a tak, ale orygina grecki faktycznie oznacza to i tam-
to. Zamiast wic trwoni czas czytelnika na krytykowanie osb postronnych (autorw przeka-
dw), postanowiem podj prb samodzielnego przeoenia tekstu greckiego. I uznaem wynik
za zadowalajcy. W ten sposb, jako wynik refleksji nad komentarzem, narodzi si NTP. Od tej
pory odnosiem komentarze wanie do NTP, a fragmenty, ktre moim zdaniem inne przekady
oddaj bdnie, traktowaem jako rne od tego, co Nowy Testament faktycznie gosi (a cilej od
tego, co gosi w moim rozumieniu).
Pocztkowo zamierzaem opublikowa zarwno przekad, jak i komentarz w postaci jednego
tomu, nie tylko dlatego, e nawzajem si dopeniaj, ale i ze wzgldu na przekonanie o koniecz-
noci wsparcia niektrych bardziej kontrowersyjnie przeoonych fragmentw odpowiednim ko-
mentarzem bronicym takiego tumaczenia. Niestety, obowizki utrudniy mi szybkie ukoczenie
caoci przedsiwzicia. Kiedy przekad by ju w zasadzie gotowy, ale pracowaem jeszcze nad
 Wprowadzenie XVII

komentarzami, przyjaciel poradzi: Wydaj najpierw sam NTP. I ydzi, i chrzecijanie powinni
zobaczy, jak bardzo ydowska to ksiga. Nie martw si, e potrzebuje obrony Sowo Boe umie
broni si samo. A komentarz pniej i tak speni swoje zadanie. Przekona mnie. W roku 1989
wydaem wic pierwsz edycj NTP, pniej nastpiy jeszcze trzy wydania.
NTP zosta przyjty radonie przez wikszo ydw mesjanicznych, natomiast wielu chrze-
cijan, niektrzy ydzi niemesjaniczni i wielu recenzentw ustosunkowao si do krytycznie. Ile-
kro czytaem negatywne, a w moim przekonaniu nieuzasadnione uwagi, aowaem, e obrona,
jak mia stanowi komentarz, jest jeszcze niegotowa. Ale teraz ju jest gotowa i mam nadzie-
j, e stanie si bodcem do rozsdnej dyskusji o kwestiach ydowskich zwizanych z Nowym
Testamentem5.

Komentarze do Nowego Testamentu autorstwa ydw mesjanicznych. KNT jest o ile mi

wiadomo dopiero drugim z kolei komentarzem do caoci Nowego Testamentu opracowanym
przez yda mesjanicznego. Pierwszym bya praca Jechiela Zviego Lichtensteina (18271912),
ktrego Komentarz do Nowego Testamentu, napisany po hebrajsku, opublikowano w czciach
wInstitutum Delitzschianum w Lipsku w latach 18911904, z tekstem przekadu w postaci trady
cyjnego hebrajskiego pisma drukowanego, a komentarzami w pimie Rasziego (cytuj fragmenty
tego komentarza w swoich uwagach do Listw powszechnych i do pierwszej czci Apokalipsy).
Lichtenstein poszed w lady Joachima Heinricha Biesenthala (18001886), autora komentarzy
do Ewangelii, Listw do Rzymian i do Hebrajczykw oraz do Psalmw i Izajasza. W XX wieku
grono ydowskich autorw komentarzy do jednej lub wicej ksig biblijnych powikszyli m.in.
Victor Buksbazen, Charles Lee Feinberg, Moshe Immanuel Ben-Maeir, Louis Goldberg i Arnold
Fruchtenbaum. Organizacja Netivyah z siedzib w Jerozolimie, kierowana przez Josepha Shulama,
opracowuje wanie hebrajski komentarz do Nowego Testamentu, ktry podobnie jak mj czerpie
ze rde ydowskich i stara si ustali ydowskie rozumienie sformuowa zawartych w Nowym
Testamencie. Pierwszym owocem tych wysikw bdzie obszerny komentarz do Listu do Rzymian.
Jak dotd nie pojawi si natomiast komentarz do wszystkich ksig Biblii, nalecych zarwno do
Tanach (Starego Testamentu), jak i do Nowego Testamentu, autorstwa ydw mesjanicznych.

Pena Biblia ydowska. NTP przygotowaem z myl o wykazaniu stricte ydowskiego charak-
teru Nowego Testamentu. Nigdy nie miaem w planach przekadania Tanach z hebrajskiego na
angielski, gdy nikt nie kwestionuje ydowskiego charakteru tych ksig. Zgoszono jednak takie
zapotrzebowanie, zajem si zatem przygotowaniem Penej Biblii ydowskiej, ktra obejmie NTP
wraz ze stylistycznie skorygowanym istniejcym przekadem Tanach. Czytelnicy otrzymaj ww-
czas ca Bibli w jednym tomie, z NTP jako przekadem Nowego Testamentu6.

Tre pozostaej czci Wprowadzenia. Punkty IV i V zawieraj ogln charakterystyk Biblii,

wszczeglnoci za Nowego Testamentu. W punktach VIIX omwiono rnice pomidzy NTP
a innymi przekadami. Punkty XXI zwracaj uwag na charakterystyczne cechy NTP i KNT,
tak aby pomc czytelniowi odnie z lektury jak najwiksze korzyci. W punkcie XII pokrtce
omawiam podstawowe zaoenia judaizmu mesjanicznego jako pod-
oa KNT.

Jeszua Jezus
5
Polskie wydanie, obejmujce wjednym tomie zarwno NTP, jak iKNT, jest Tanach hebrajskie
spenieniem pierwotnego zamysu Autora. (przyp. wyd. pol.) Pismo wite, Stary
6
Complete Jewish Bible wprzekadzie Davida H. Sterna ukazaa si wroku 1998. Testament
(przyp. wyd. pol.)
XVIII Wprowadzenie

IV. Biblia
Centralne ordzie Biblii. Opowiadajc o Bogu, o Jego ludzie, Izraelu, i o Mesjaszu Jeszui, Biblia
nieustannie przypomina, e czowiek potrzebuje zbawienia, a Bg zbawienie to oferuje. Celem
ycia i sensem dziejw jest prawda o tym, e Bg wyzwoli ludzi z nieszczcia, jakim jest grzech,
i na powrt uzdolni ich w wymiarze jednostkowym i narodowym do waciwego kontaktu
ze sob. Moralno i szczcie nierozerwalnie wi si ze zbawieniem.

Tanach. Wedug Tanach7 (Starego Testamentu) Bg stworzy czowieka na swoje podobiestwo,

aby poczya go z Nim bliska wi oparta na mioci i posuszestwie (Rdz 1,26-2,25). Czowiek
jednak zbuntowa si, nad drog Bo przedoy wasn (Rdz 3,1-19) i czyni tak po dzi dzie
(1 Krl 8,46; Koh 7,20; Rz 3,23). Bunt taki nazywa si grzechem, a kar za grzech jest mier (Rdz
2,17; 5,5; Rz 6,23), oznaczajca nie tylko ustanie istnienia, ale i wieczne oddzielenie od Boga (Rdz
3,22-24; Iz 59,1-2). Bg jednak, w rwnym stopniu miosierny co sprawiedliwy, pragnie ocali
czowieka od tego, na co ten zasuy i co susznie powinno go spotka. Dlatego to Bg wybra
konkretnego czowieka imieniem Awraham i za jego porednictwem da pocztek pewnemu na-
rodowi, ydom, powierzajc im zadanie by bogosawiestwem (Rdz 12,1-3) i wiatoci
dla narodw (Iz 49,6). Za porednictwem Moszego da im Tor, objawiajc w niej swoje normy
sprawiedliwoci. Przez sdziw, krlw i prorokw pokrzepia ich, strofowa i obieca, e ostatecz-
ne zbawienie przyjdzie do nich i do pozostaych narodw przez pomazaca, namaszczonego
(hebr. masziach, po polsku Mesjasz, to samo znaczenie ma greckie sowo christos, od ktrego
pochodzi sowo Chrystus).

Nowy Testament i Jeszua. Nowy Testament, kontynuujc to ordzie, gosi, e Mesjaszem Izraela
przepowiedzianym w Tanach jest Jeszua, autentyczna, historyczna osoba, ktra jak inni ludzie na-
rodzia si, ya i umara. W odrnieniu jednak od innych Jeszua umar nie dlatego, e po pro-
stu skoczyo si Jego ycie, ale po to, aby odkupi nas z grzechw. Rwnie w przeciwiestwie
do innych Jeszua powsta z martwych i dzi yje po prawicy Boga (Ps 110,1; Dz 7,56 oraz wiele
miejsc w Licie do ydw mesjanicznych [Hebrajczykw]), i przyjdzie powtrnie, aby panowa
jako Krl Izraela iprzynie wiatu pokj. Wyjaniajc, dlaczego tylko On jeden mg zosta osta-
teczn ofiar za grzechy, Nowy Testament okrela Go mianem zarwno Syna Czowieczego, jak i
Syna Boego. Ten pierwszy tytu pochodzi z Tanach (Dn 7,13) i oznacza, e jest On absolutnie i w
peni czowiekiem, cho bez grzechu, barankiem bez skazy (Wj 12,5; Kp 1-6; 1 Ke [1P] 1,19).
Poniewa nie byo potrzeby, aby oddawa ycie za wasne grzechy, mg zosta Barankiem Bo-
ym, ktry usuwa grzech wiata (J1,29.36). Drugie okrelenie, ktrego lady rwnie znajdzie-
my w Tanach (Iz 9,5-7; Za 12,10; Ps 2,7; Prz 30,4), oznacza, e w Nim na sposb cielesny mieszka
penia wszystkiego, czym jest Bg, tak i jest On w wyjtkowy sposb zdolny wyrazi Bo mi-
o do ludzi (Kol 2,9; J 3,16).

Wsplnota Mesjaniczna. Nowy Testament opisuje rwnie wydarzenia kluczowe dla pierwszych
ydowskich i nieydowskich wyznawcw Jeszui oraz wyjania zwizek pomidzy t najwczeniej-
sz Wsplnot Mesjaniczn, zwan Kocioem, a narodem ydowskim. W odrnieniu od znacz
nej czci teologii chrzecijaskiej sam Nowy Testament nie naucza, e Wsplnota Mesjaniczna

7
Sowo Tanach to akronim utworzony zpierwszych liter trzech gwnych czci Biblii hebrajskiej: Tory (Prawa, Picio
ksigu), Nwiim (Prorokw) oraz Ktuwim (Pism). Zob. pozycja wsowniczku na s. 1151.
 Wprowadzenie XIX

zastpia ydw w roli ludu Boego. Nie twierdzi rwnie, e Wsplnota Mesjaniczna tworzy
obok ydw drugi wieczny lud Boy, tyle e o odmiennym przeznaczeniu i danych mu odrbnych
obietnicach. Powizania te wydaj si bardziej zoone: nie-ydzi zostali wszczepieni jako gazie
dzikiej oliwki w oliwk szlachetn, ktrej pewne gazie zostay odamane, lecz pewnego dnia
zostan na powrt wszczepione w swoj wasn oliwk, tak i w kocu cay Israel bdzie zba-
wiony (Rz 11,16-26). Na tej wanie podstawie zostanie przywrcona jedno pomidzy Wspl-
not Mesjaniczn a narodem ydowskim.

Rozlego perspektywy. Biblijne pojcie zbawienie ma wymiar zarwno jednostkowy, jak

izbiorowy. Tanach zatem i Nowy Testament odwouj si do wszelkich dziedzin ludzkiej dziaal-
noci ycia rodzinnego, konfliktw midzy klasami spoecznymi, problemw spoecznych, go-
spodarki, rolnictwa, rodowiska, tosamoci narodowej, wadzy, sprawiedliwoci, stosunkw mi-
dzyludzkich, kultu religijnego, modlitwy, zdrowia fizycznego, samopoczucia emocjonalnego oraz
wewntrznego ycia duchowego. We wszystkich tych dziedzinach Biblia mwi jasno, e waciwa
reakcja na Bo inicjatyw zaowocuje zbawieniem w kadym aspekcie naszego ycia jednost-
kowym, midzyludzkim, spoecznym, narodowym i powszechnym.

Dwa Testamenty, jedna Biblia. Obie czci Biblii i Tanach, i Nowy Testament omawiaj
analogiczn problematyk, wzajemnie si uzupeniajc. Historia, rozpoczta od stworzenia nie-
ba iziemi i od rajskiego ogrodu Eden, gdzie nie istnia grzech, co opisuj pierwsze dwa rozdzia-
y Starego Testamentu, koczy si znw rajem nowym niebem i now ziemi (Iz 65,17; Ap
21,1), gdzie rwnie nie istnieje grzech, rajem przedstawionym w ostatnich dwch rozdziaach
Nowego Testamentu. Nowy Testament, opisujc dalszy bieg historii zbawienia, rozpocztej w Ta-
nach na mocy przymierzy zawartych z Noachem, Awrahamem, Moszem i Dawidem, przedstawia
sam siebie jako nowe przymierze, ktre Bg obieca zawrze z domem Izraela i domem Jhudy
(Jr31,30-34), ukazuje te Jeszu jako tego, ktry jest uwieczeniem ustrojw opartych na krlach,
prorokach, kapanach i ofiarach, opisanych w Tanach, i ktry sam jest sum, istot Tory. Std te
Nowy Testament odczony od Starego byby herezj, a Stary Testament odczony od Nowego
byby niepeny. Dwa Testamenty jedna Biblia.

Testamenty i przymierza, nowe i stare. Pojcie testament odzwierciedla napicie pomidzy

hebrajszczyzn Tanach a grek Nowego Testamentu. Hebrajskie sowo brit oznacza przymierze,
umowa, jego za greckim odpowiednikiem jest sowo diathk. Diathk moe jednak rwnie
oznacza testament, ostatni wol (m [Hbr] 9,16-17). Hebrajskie sowa brit chadasza oznaczaj
nowe przymierze. Po angielsku8 jednak zbir przetumaczonych w ni-
niejszym tomie tekstw, zwanych po hebrajsku Brit Chadasza, jest znany
pod nazw Nowego Testamentu. To wpyw wieloznacznoci greckiego Awraham Abraham
sowa diathk. Aprzecie Jeremiasz zapowiada nowy zasadniczy pakt brit przymierze
brit chadasza nowe
midzy Bogiem a narodem ydowskim, nie za testament, chodzio za- przymierze
tem o przymierze, a nie o czyj ostatni wol. Dawid Dawid
Jeszua Jezus
Poza tym przymiotnik nowy od razu sugeruje istnienie czego stare- Jhuda Juda (plemi,
syn Jakuba)
go, ktrym to mianem okrela si w tym wypadku przymierze Mojeszowe, masziach Mesjasz
zawarte przez Boga z narodem ydowskim na grze Synaj (Wj 19-24). Mosze Mojesz
Noach Noe
Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
Testament
Tora Nauka, Prawo
8
Oraz winnych jzykach. (przyp. tum.)
XX Wprowadzenie

Wm (Hbr) 8,6-13 Nowy Testament nie pozostawia co do tego wtpliwoci, dajc zarazem do
zrozumienia, e stare nie znaczy ze, ale wczeniejsze. Poniewa Tanach, z przymierzem Moj-
eszowym jako swym kluczowym elementem, powsta w okresie 1500300 p.n.e., nazywa si go
Starym Testamentem, w odrnieniu od pism powstaych wpierwszym wieku n.e., skadajcych
si na Nowy Testament.

V. Nowy Testament
Zawarto Nowego Testamentu. Nowy Testament skada si z 27 dokumentw zwanych ksiga-
mi, napisanych w pierwszym stuleciu n.e. przez co najmniej omiu autorw9.

Ewangelie. Cztery pierwsze ksigi, zwane Ewangeliami, to cztery spojrzenia na ycie i dziaalno Jeszui
w ramach historii zbawienia (czyli Boego zaangaowania w dzieje czowieka w celu zbawienia rodzaju
ludzkiego). Za autorw Ewangelii pierwszej i czwartej uznaje si dwch spord dwunastu talmidim
Jeszui Mattitjahu i Jochanana. Autorstwo drugiej Ewangelii przypisuje si Markowi, pomocnikowi
innego z talimidim Jeszui, Kefy, trzeciej za ukaszowi, wsppracownikowi Szaula.
Greckie sowo ewangelia oznacza dobr nowin. W tym zatem istotnym sensie nie istniej
cztery Ewangelie, lecz tylko jedna Dobra Nowina o tym, kim jest Jeszua i czego dokona. Ka-
da jednak z czterech Ewangelii ukazuje t Dobr Nowin w szczeglny dla siebie sposb, tak jak
czterech wiarygodnych wiadkw danego wydarzenia podaoby jedyne w swoim rodzaju wersje
przebiegu wypadkw. Oglnie rzecz biorc, mona powiedzie, e Mattitjahu pisze z myl oczy-
telniku ydowskim, ukasz natomiast o nieydowskim10. Akcja relacji Marka biegnie szybko
izawiera wiele szczegw interesujcych z ludzkieg o punktu widzenia. Jochanan nigdy nie traci
z pola widzenia niebieskiego rodowodu Jeszui, ukazujc Go wyranie nie tylko jako Syna Czo-
wieczego, ale i Syna Boego.
Pierwsze trzy Ewangelie okrela si mianem synoptycznych (czyli prezentujcych ten sam punkt
widzenia), poniewa relacjonuj wiele tych samych wydarze, w dodatku czsto podobnym, a na-
wet identycznym jzykiem. Badacze od dawna starali si tumaczy rnice i podobiestwa mi-
dzy Synoptykami, uzasadniajc je czsto w ten sposb, e autorzy ci czerpali od siebie nawzajem
albo w interpretacji bardziej dogbnej e dwch lub trzech z nich korzystao nieraz bezpo-
rednio lub porednio z tych samych rde ustnych lub pisanych.

Dzieje Wysannikw. ukasz jest rwnie autorem Dziejw Wysannikw, ktr to ksig mona
wzasadzie nazwa drug czci Ewangelii ukasza (por. pocztkowe wersety Ewangelii iDzie-
jw). Ksiga ta, ktrej gwnymi bohaterami s dwaj wysannicy (apostoowie) Jeszui, Kefa i Szaul,
opisuje dzieje pierwszej wsplnoty mesjanicznej z lat ok. 3065 n.e., najpierw w Jeruszalaim, gdzie
wiara nowotestamentowa bya wyczn domen ydw, a pniej tam, gdzie docieraa Ewangelia
wJhudzie i Szomron, a po krace ziemi (Dz 1,8), czyli w Rzymie, pogaskiej antytezie Je-
ruszalaim. Gwnym zamysem ksigi Dziejw Wysannikw jest wykazanie, e nie-ydzi mog
przyj wiar mesjaniczn bez potrzeby nawracania si na judaizm. (Ironi losu jest fakt, e dzi

9
Ponisze rozwaania powicone historycznoci wydarze opisanych wNowym Testamencie oraz autorstwu idatowaniu
dokumentw nowotestamentowych opieraj si na ustaleniach dokonanych przez gwny, konserwatywny nurt bada nad Nowym
Testamentem. Omwienie zwizkw midzy tradycj anauk zamieszczono pod koniec pkt Vniniejszego Wprowadzenia.
10
Nacisk na powszechny charakter zbawienia oraz adresowanie ksigi do Teofila (imi to oznacza po grecku tego, ktry
miuje Boga) sugeruj, e ukasz pisa zmyl onajszerzej pojtym odbiorcy.
 Wprowadzenie XXI

wpopularnym przekonaniu naleaoby dokona odwrotnej interpretacji ksigi Dziejw Wysan-

nikw, by pokaza, e ydzi mog przyj wiar mesjaniczn bez koniecznoci nawracania si na
co, co zostao uznane za religi obc chrzecijastwo).

Listy Szaula. Caa reszta Nowego Testamentu, wyjwszy ostatni ksig, to listy. Pierwszych
trzynacie znich napisa Szaul, wysannik do nie-ydw (Rz 11,13; Ga 2,7-9). Pi adresowa
do wsplnot mesjanicznych, ktre sam zaoy w Grecji: w Koryncie (dwa listy), w Filippi i w Te-
salonice (dzi Saloniki; dwa listy); dwa do wsplnot, ktre zaoy na obszarze dzisiejszej Turcji
wGalacji i w Efezie; dwa za do wsplnot zaoonych przez kogo innego w Kolosach (koo
Efezu) iwRzymie. Tych dziewi listw dotyka problemw zwizanych z yciem i wiar, nurtu-
jcych kilka wsplnot. Pozostae cztery listy, zwane pasterskimi, adresowa Szaul do swoich ucz
niw (dwa do Tymoteusza, jeden do Tytusa) oraz do przyjaciela imieniem Filemon, proszc go,
aby swego zbiegego niewolnika przyj pod swj dach jako brata.

Listy powszechne. Kolejnym listem jest List do grupy ydw mesjanicznych, zwany Listem do
Hebrajczykw. Jego autorstwo przypisuje si nieraz Szaulowi, Apollosowi albo Pryscylli i Akwili,
sprawa jednak nie jest przesdzona. Piszc do czytelnika bdcego ydem mesjanicznym, autor
zwraca uwag na dane przez Jeszu nowe objawienie dotyczce Tanach. Kolejne listy to List Ja-
akowa, brata Jeszui, przywdcy wsplnoty mesjanicznej w Jeruszalaim, dwa Listy Kefy, trzy Jo-
chanana oraz jeden List Jhudy, innego brata Jeszui. Listy powszechne dotycz spraw wiary i jej
praktykowania.

Objawienie. Ostatni ksig Nowego Testamentu jest Objawienie Jeszui Mesjasza dane Jocha
nanowi, obejmujce opisy widze danych przez zmartwychwstaego i uwielbionego Mesjasza wy-
sannikowi Jochananowi (bd, zdaniem niektrych, jakiemu innemu Jochananowi). Ksig t
okrela si te mianem Apokalipsy, opisuje ona bowiem wydarzenia schyku czasw kataklizmy
i Bo ingerencj w histori, prowadzce do ostatecznego sdu nad ludzkoci. Znajdziemy w niej
ponad piset cytatw i nawiza do Tanach, wicej ni w ktrejkolwiek innej ksidze Nowego Te-
stamentu. Przypomina ona wizje (i czerpie z nich) takich autorw, jak Izajasz, Ezechiel, Zachariasz
i Daniel. Zdaniem jednych opisuje ona wydarzenia, ktre wci nale do przyszoci, zdaniem
innych er dziejw zapocztkowan dwa tysice lat temu, zdaniem jeszcze innych gwnie
wypadki z pierwszego stulecia n.e. Metaforyczny jzyk ksigi daje pod-
stawy do tak odmiennych podej lub do ich kombinacji.
Awraham Abraham
Dawid Dawid
Jzyk Nowego Testamentu. Podczas gdy Tanach pisano gwnie po he- Jeruszalaim Jerozolima,
brajsku (jedynie pewne czci Ezdrasza i Daniela s po aramejsku, czyli Jeruzalem
Jeszua Jezus
w pokrewnym hebrajszczynie jzyku semickim), to wikszo najwcze Jhuda Juda (Judea)
niejszych manuskryptw Nowego Testamentu jest w jzyku greckim, jed- Jochanan Jan
Kefa Piotr
nake nie w klasycznej grece Homera i Platona, lecz w grece koin (wspl Mattitjahu Mateusz
nej), lingua franca codziennego ycia w pierwszym stuleciu na obszarach Mosze Mojesz
Noach Noe
Bliskiego Wschodu i wschodniej czci basenu Morza rdziemnego. Szaul Saul, Szawe
Jednak zdaniem niektrych badaczy pewne czci Nowego Testamen- (Pawe aposto)
Szomron Samaria
tu spisano pierwotnie rwnie po hebrajsku i aramejsku, a przynajmniej talmidim uczniowie
czerpano ze rde w tych jzykach. Przekonanie to odnoszono gwnie Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
do wszystkich czterech Ewangelii, Dziejw Wysannikw, Objawienia Testament
oraz kilku Listw powszechnych. Ponadto Szaul, piszcy wprawdzie po Tora Nauka, Prawo
grecku, wyranie czerpa ze swego rodzimego, ydowskiego, hebrajskiego
XXII Wprowadzenie

sposobu mylenia. Rzeczywicie, okazuje si, jak ju wspomnielimy wczeniej, e niektre wyra-
enia w rkopisach Nowego Testamentu nabieraj sensu dopiero z chwil signicia poza grek
do stanowicych ich podoe wyrae hebrajskich11.

Datowanie. Najwczeniejsze ksigi Nowego Testamentu, np. listy Szaula do Galacjan, Tesaloni-
czan i Koryntian oraz prawdopodobnie list Jaakowa, powstay okoo 50 roku n.e., mniej wicej
dwadziecia lat po mierci i zmartwychwstaniu Jeszui. Inne listy Szaula pochodz z lat pidzie-
sitych i szedziesitych I wieku, Ewangelie za i Dzieje w swej, mona rzec ostatecznej, posta-
ci z lat 65100 n.e. Zdaniem niektrych badaczy pewne ksigi Nowego Testamentu poddano
ostatecznemu procesowi redakcji na pocztku II wieku n.e.

Kanon. Poza dokumentami skadajcymi si obecnie na Nowy Testament istniay rwnie inne
pisane wersje Dobrej Nowiny, inne opisy wydarze funkcjonujce w ramach wsplnoty mesja-
nicznej, inne omwienia nauki i praktyki oraz inne apokalipsy12. To wanie pierwsza wsplnota
mesjaniczna wykazaa si duchowym rozeznaniem niezbdnym do okrelenia, ktre z tych ksig
s faktycznie Boym ordziem do ludzkoci, a ktre maj nisz rang, majc bowiem wprawdzie
pewne walory historyczne czy duchowe, nie maj jednak Boego natchnienia. Cytaty zNowego
Testamentu moemy znale ju w pozakanonicznej Nauce dwunastu Apostow (80100 n.e.),
pierwszego jednak spisu obejmujcego te ksigi nowotestamentowe dokona heretyk Marcjon
mniej wicej w 150 roku n.e. Ten bdny spis odegra najpewniej rol bodca do stworzenia pra-
wowiernego kanonu, takiego, jaki znajdujemy w kanonie Muratoriego z koca II wieku. Najwcze-
niejsze jednak znane nam wyliczenie dokadnie dwudziestu siedmiu ksig tworzcych Nowy
Testament, bez adnych dodatkw ani pomini, zawiera 39. list paschalny Atanazego (367 n.e.).
Cho powsta on pno, to jednak wymienione tam ksigi byy uywane przez spoecznoci me-
sjaniczne ju od chwili swego powstania, podobnie jak ksigi Tanach stanowiy integraln cz
judaizmu na setki lat przed autorytatywnym ustanowieniem kanonu na radzie w Jawne (Jamnii,
ok. 90 n.e.) przez rabbiego Jochanana Ben-Zakkaja i jego towarzyszy.

Tradycja i nauka. W dotychczasowym materiale wprowadzajcym opieralimy si na ustaleniach

gwnego, konserwatywnego nurtu bada nad Nowym Testamentem, w znakomitej mierze po-
twierdzajcych tradycyjne pogldy na te tematy. Jednak w cigu ostatnich dwch stuleci podwaa-
no autorstwo wszystkich ksig, podobnie jak ich datowanie i historyczno wikszoci opisanych
tam wydarze (warto zauway, e w podobny sposb kwestionowano te Tanach).
Spory tocz si nadal, powinno si jednak narzuca im ramy w postaci faktw. Rozwamy taki
przykad: istniej manuskrypty czci Nowego Testamentu, pochodzce nawet z pierwszej poowy
II wieku n.e., co obala pewne sugestie bardziej ekstremalnych badaczy, jakoby Nowy Testament
powsta dwiecie, trzysta, a nawet czterysta lat po Jeszui. Cz opinii krytycznych opiera si po-
nadto na odgrnych zaoeniach, ktre cho prezentuje si je jako obiektywne maj de facto
charakter religijny, przeciwny stanowisku Biblii, a wobec tego a priori prowadz do negatywnych
wnioskw. Przykadem jest wiatopogld bazujcy na wtpliwociach, czyli scjentyzm, z gry wy-
kluczajcy moliwo cudw, albo niewiara w to, by staroytni autorzy byli w stanie rozrni wy-
darzenia realne i urojone, albo te zbytnia skonno do przyjmowania za fakt tego, e wczesne
wsplnoty mesjaniczne faszoway relacje, aby przykroi je do wasnego widzimisi.

11
Zob. analiza Mt 6,23 wpkt Ininiejszego Wprowadzenia, atake przyp. 3, tame.
12
Zob. Edgar Hennecke, New Testament Apocrypha, The Westminster Press, Philadephia 1965.
 Wprowadzenie XXIII

Cho pyta bez odpowiedzi wci jest bez liku, to jednak wielu uznanych badaczy ywi przekonanie
co do tego, e faktycznymi autorami Nowego Testamentu s autorzy uznani przez tradycj, e wcze-
sne datowania s poprawne oraz e co szczeglnie wane Jeszua y naprawd, umar za nasze
grzechy [...] i zosta wskrzeszony trzeciego dnia, zgodnie z tym, co mwi Tanach (1 Kor 15,3-4).

VI. ydowski charakter Nowego Testamentu oddany wNowym

Testamencie z perspektywy ydowskiej
Trzy wymiary ydowskoci w Nowym Testamencie. Niniejszy przekad stara si podkreli y-
dowsko Nowego Testamentu na trzy sposoby, nieraz pokrywajce si ze sob. S to zatem wy-
miary: kosmetyczny (powierzchowny), kulturowy (i religijny) oraz teologiczny.

Wymiar powierzchowny. Kosmetyczne zmiany w brzmieniu sw w stosunku do zwyczajowych

przekadw to przykady najczstsze i najbardziej oczywiste. Nie znajdziemy w przekadzie imion
takich jak Jezus, Jan, Jakub czy Piotr, bdzie to zawsze Jeszua, Jochanan, Jaakow i Kefa. Okrele
nia zanurzenie, wysannik, pal egzekucyjny i wsplnota mesjaniczna (lub zgromadze-
nie, awsensie oglnym Wsplnota Mesjaniczna) zastpi sowa takie jak chrzest, aposto,
krzy i Koci. Okrelenia, ktre mona by nazwa uydowszczon polszczyzn (zob. niej),
zastpi pewne okrelenia czysto polskie. Np. talmid pojawi si zamiast sowa ucze, a czyni
cedak pojawi si zamiast dawa jamun. W wielu miejscach zamiast tzw. argonu kocielnego
(pewnych sw wywoujcych w chrzecijaninie automatyczn reakcj) pojawi si nazewnictwo
neutralne, zachcajce czytelnika do mylenia. Cho kada z tych zmian ma charakter powierz-
chowny, to jednak sama ich wielka liczba robi na czytelniku wraenie, uwiadamiajc mu, e No-
wy Testament to de facto ksiga ydowska. A wiadomo ta nie jest z pewnoci skutkiem, ktry
mona by oceni jako powierzchowny.

Wymiar kulturowy i religijny. Zmiany na paszczynie kulturowej i religijnej pomog czytelnikowi

zgbi ydowski kontekst kulturowo-religijny, w ktrym rozgrywaj si wydarzenia Nowego Testa
mentu. Wemy przykadowo Mt 9,20, gdzie pewna kobieta pragnca dozna uzdrowienia dotyka
nie jak chc niektre przekady skraju paszcza Jeszui, ale Jego cicijot, czyli rytualnych chwa-
stw (frdzli), ktre wedug Tory ydzi pci mskiej mieli nosi w rogach swych szat jako przypo-
mnienie koniecznoci przestrzegania wszystkich przykaza Boych (Lb 15,37-41). Inny przykad
to Dz 20,7, gdzie spotkanie Szaula z wierzcymi w Efezie w pierwszy dzie tygodnia odbywao
si prawdopodobnie nie w wieczr niedzielny, ale zgodnie z ydowskim, biblijnym porzdkiem
kalendarza w Mocaei-Szabbat, czyli w wieczr sobotni. Kolejny przykad to Chanuka zamiast
Uroczysto Powicenia wityni u Jochanana 10,22.
cicijot frdzle rytualne
Wymiar teologiczny. Zmiany na paszczynie teologicznej maj naj Jaakow Jakub
gbszy charakter. Przekady Nowego Testamentu odzwierciedlaj bo- Jeszua Jezus
Jochanan Jan
wiem zazwyczaj teologie chrzecijan wywodzcych si z kultur poga- Kefa Piotr
skich, pomniejszajce wci aktualn rol ydw jako ludu Boego, ak- Mocaei-Szabbat
sobotni wieczr
tualno Tory i jedyno Boga. Przykadem takiej zmiany jest m (Hbr) Szaul Saul, Szawe
8,6, gdzie greckie sowo nenomothettai oznacza nie tylko to, e Nowe (Pawe aposto)
talmid ucze
Przymierze zostao ustanowione na podstawie lepszych obietnic, lecz Tanach hebrajskie
e na podstawie tych obietnic zostao uczynione Tor. Inny przykad Pismo wite, Stary
Testament
do Rz10,4, gdzie sowo telos nie oznacza tego, e Mesjasz kadzie kres
XXIV Wprowadzenie

Prawu, ale e jest On celem, do ktrego zmierza Tora. Teologiczne implikacje tych iinnych tu-
macze w NTP omawiam w punkcie VIII poniej.

ydowska polszczyzna. Systematycznie uywajc oryginalnych semickich nazw osb i miejsc

wZiemi Izraelskiej i jej okolicach, NTP posuguje si poza tym ydowsk polszczyzn, czyli wy-
raeniami w jzyku hebrajskim i jidysz, uywanymi przez ydw mwicych na co dzie po polsku.
Zabieg ten ma na celu podkreli ydowsko Nowego Testamentu, jednake niektrym czytelnikom
ten aspekt przekadu moe wyda si obcy czy anachroniczny, a zatem denerwujcy podczas lek-
tury. Czytelnik taki jednak pogodzi si zapewne ze sowem szalom zamiast pokj, talmid zamiast
ucze czy tsurim (sowo z jzyka jidysz) zamiast kopoty, a take doceni, e najczciej n i e za-
stpuj tytuu Mesjasz sowem Masziach. Pod tym wzgldem przygotowaem si na sprzeciw, gdy
ydowska polszczyzna (czy np. angielszczyzna) to zjawisko typu ad hoc, kreowane indywidualnie
przez kadego uywajcego jej yda. Wielu nie zdaje sobie sprawy z istnienia tych wzorcw jzyko-
wych, niektrym jedne obiy si o uszy, inne za nie. Inni mog uzna je za obce Biblii, jeszcze in-
nych zmczy takie nagromadzenie nieznanych sw. Poniewa jednak ydowska polszczyzna (czy
angielszczyzna) w swych rozlicznych odmianach jest jzykiem powszechnie w pewnych krgach
uywanym, apeluj o wyrozumiao dla jej elementw zawartych w NTP.

VII. Zagadnienia zwizane z przekadem

Wrd problemw metodologicznych, jakie musi rozstrzygn podejmujcy si przekadu, jest
zagadnienie rwnowagi elementu formalnego i dynamicznego (innymi sowy tumaczenie do-
sowne czy parafraza?) i zakres odzwierciedlenia obranej przez tumacza interpretacji tumaczo-
nego tekstu w przekadzie.

Tumaczenia dosowne kontra parafrazy. Przekady mona ocenia wedug pewnej skali. Na
jednym jej kocu znajdziemy przekad dosowny, odwzorowujcy w jzyku adresata (np. w pol-
szczynie) formy gramatyczne jzyka rdowego (np. greki). Tumacze okrelaj tego typu prze-
kady mianem formalnie ekwiwalentnych. Ich przykadami s angielskie tumaczenia The King
James Version (Biblia Krla Jakuba), Revised Standard Version, New American Standard Version
czy opublikowany w 1917 roku przez Jewish Publication Society (ydowskie Towarzystwo Wy-
dawnicze) przekad Biblii hebrajskiej. Skrajnym przykadem tumaczenia dosownego s wersje
interlinearne, tumaczce tekst grecki sowo po sowie. Na drugim kocu skali s przekady dy-
namicznie ekwiwalentne, majce na celu odtworzenie w jzyku adresata nie form gramatycznych
jzyka rdowego, ale sensu, jaki wyuskaliby z niego pierwotni czytelnicy. Tego typu przekady
okrela si powszechnie mianem parafraz, cho termin ten naleaoby zarezerwowa dla doku-
mentw, wktrych jzyk rdowy i jzyk adresata s takie same (np. parafraza monologu Hamleta
mogaby zaczyna si od sw: Nurtuje mnie to, czy warto dalej y). Przykadem przekadw
dynamicznie ekwiwalentnych jest angielska Todays English Version (Good News Bible Biblia
Dobrej Nowiny) czy katolicka New Jerusalem Bible (Nowa Biblia Jerozolimska). Takie przekady
angielskie, jak New English Bible, New International Version czy nowy przekad Jewish Publication
Society13, zajmuj na tej skali miejsce gdzie w rodku.

13
Atake najpopularniejsze przekady polskojzyczne, jak Biblia Tysiclecia czy tzw. Biblia Warszawska Polskiego iZa-
granicznego Towarzystwa Biblijnego. (przyp. tum.)
 Wprowadzenie XXV

Na skali tej NTP znajdzie si bliej koca dynamicznie ekwiwalentnego, a w pewnych mo-
mentach sprzyjajcych podkrelaniu jego ydowskoci nawet w sposb wojujcy! Na przykad
w innych tumaczeniach greckie sformuowanie hypo nomon oddaje si zwykle sowami pod
Prawem. Poniewa jednak takie tumaczenie suyo nader czsto jako narzdzie teologii umniej
szajcej rang Tory, NTP wyuszcza sens tych dwch greckich sw za pomoc trzynastu sw an-
gielskich: in subjection to the system which results from perverting the Torah into legalism (jedenastu
sw polskich: w poddastwie systemowi, ktry rodzi si z wypaczenia Tory w legalizm)14.

Tumacz i jego interpretacje. Wie si z tym pytanie, czy tumacz powinien w swj przekad
wpisywa wasne przekonania. NTP reprezentuje ostronie pozytywn odpowied na to pytanie,
w przewiadczeniu, e tak czy inaczej jest to proces nieunikniony i e tumacz pewny swojej neu-
tralnoci i tego, i jest cakowicie bezstronnym przekanikiem idei z jzyka rdowego na jzyk
adresatw, oszukuje i siebie, i czytelnikw swego przekadu. Kada bowiem decyzja co do prze-
kadu greckiego sowa czy sformuowania jest wynikiem pogldw tumacza. Tumacz stanowczo
deklarujcy konieczno niewpisywania w tekst swych pogldw wpisuje je tak czy inaczej, nie
biorc jednak za to na siebie adnej odpowiedzialnoci.
Tumacz zatem powinien zdecydowa, co oznacza dane sowo czy wyraenie (w jego przekona-
niu!), a nastpnie w sposb jak najwyrazistszy przekaza ten sens. Na przykad w przypadku sw
hypo nomon15 z tej wanie przyczyny, e w przeszoci przypisywano im bdny sens tu-
macz NTP uzna za swj obowizek przekaza to, co w jego przekonaniu jest jedynym popraw-
nym ich znaczeniem, i w sposb moliwie jak najbardziej jednoznaczny. Nawet w chwilach, gdy
wyraenie greckie wydaje si niejasne i mona by je zinterpretowa na wiele sposobw, tumacz
nie powinien przenosi tej dwuznacznoci do jzyka adresata, ale powinien opowiedzie si za
j e d n z moliwych interpretacji i odda j jak najlepiej. (W tych wydaniach Biblii, w ktrych
zamieszcza si tumaczenia alternatywne, do przypadkw niejednoznacznoci mona si odnosi
poprzez komentarze na marginesie).
Z drugiej jednak strony, takie podejcie zostawia pole do naduy. Trzeba zatem podkreli,
e fakt, i przekonania tumacza znajd odzwierciedlenie w jego przekadzie, nie upowania go
do czynienia zego uytku ze swej roli i do bezpodstawnego skaniania czytelnikw ku swym pry-
watnym pogldom.

Tekst grecki stanowicy podstaw niniejszego przekadu. Istnieje ponad pi tysicy staroyt-
nych rkopisw caoci bd czci Nowego Testamentu. Jest to liczba wiksza ni w przypadku
jakiegokolwiek innego antycznego dokumentu. Wskutek pomyek przy przepisywaniu oraz innych
czynnikw zdarzaj si pomidzy nimi pewne rozbienoci. Krytyka tekstu, zajmujca si okre-
laniem prawidowego brzmienia danego tekstu na podstawie niedoskonaych bd sprzecznych
rde, ley poza kompetencjami wikszoci autorw przekadw Nowego Testamentu, wczajc
rwnie i ten. Na szczcie s dostpne krytyczne wydania greckiego tekstu Nowego Testamen-
tu, owoc specjalistycznych bada, porwna i oceny poprawnoci rozbienych brzmie danego
tekstu w rnych manuskryptach. NTP bazuje gwnie na The Greek New Testament wydanym
przez United Bible Societies (Zjednoczone Towarzystwa Biblijne)16, po-
krywajcym si z tekstem Nestle-Alanda. Tumacz odwoywa si te do
wielu przekadw i komentarzy angielskich i hebrajskich.
Masziach Mesjasz
szalom pokj
talmid ucze
14
Wicej na ten temat poniej wpkt VIII niniejszego Wprowadzenia. Tora Nauka, Prawo
15
Omwione powyej oraz wpkt VIII. tsuris kopot
16
Wydanie 3, American Bible Society, New York 1975.
XXVI Wprowadzenie

VIII. Przyczyny okrelonego tumaczenia pewnych fragmentw

Kilka sformuowa z Nowego Testamentu zostao w NTP przetumaczonych inaczej ni w wik
szoci przekadw, a maj one istotny wpyw na ksztat teologii. Cho w niniejszym Wprowadzeniu
nie ma miejsca na uzasadnienie wszystkich przypadkw kontrowersyjnego przekadu iwyusz
czenie ich teologicznych implikacji, to dalej pokazano, e takie uzasadnienie istnieje. Jego szcze-
gowe przedstawienie znajdzie czytelnik na kolejnych stronicach KNT. Stanowisko autora w tej
mierze zostao rwnie przedstawione w ksice Messianic Jewish Manifesto (Manifest yda mesja-
nicznego) oraz jej skrconej wersji Restoring the Jewishness of the Gospel (Przywrci ewangelii
ydowsko)17.

Czy Jeszua napeni, czy te wypeni Tor? Potoczne greckie sowo plersai oznacza nape-
ni. W wersecie Mt 5,17 wikszo tumaczy uywa sowa wypeni. Pynce z tego implikacje
teologiczne s czsto takie, e Jeszua wypeni wszystkie proroctwa Tanach dotyczce ydw ie
nie zostao ju adne takie proroctwo do wypenienia. Oraz e poniewa On idealnie wypeni
przepisy Tory, nie ma ju dzi potrzeby, eby jej nadal przestrzega. Takie jednak wnioski nie
wynikaj z logiki, co wicej, przecz wrcz poprzedzajcej te sowa wypowiedzi Jeszui, e nie
przyszed On po to, aby znie (czyli zniszczy) Tor. Jeszcze istotniejsze znaczenie dla przeka-
du ma jednak kwestia: czy dopuszczalne jest przetumaczenie w tym miejscu sowa plersai jako
wypeni. W przekonaniu tumacza18 NTP Jeszua przyszed, aby n a p e n i Tor i etyczne
stwierdzenia Prorokw p e n i ich k o m p l e t n e g o z n a c z e n i a, tak aby kady wiedzia
wszystko, co si tyczy posuszestwa jej nakazom. Dlatego te w NTP czytamy, e Jeszua przy-
szed nie znie, lecz nada peni. Taki jest zreszt temat caego Kazania na Grze (Mt 5-7),
awerset Mt 5,17 rozumiany w ten sposb stanowi jego myl przewodni. Ciekawe zreszt,
e takie wanie rozumienie pozostaje w zgodzie z tradycj ydowsk, wedug ktrej nadchodz-
cy Mesjasz mia zarwno wyjani niejasne fragmenty Tory, jak i naprawd j zmieni.

Zwizywanie i rozwizywanie: kto ma wadz okrelania halachy? Greckie sowa uyte w Mt

18,18, tumaczone zwykle jako zwizywa i rozwizywa, przetumaczono tu jako zabrania
i zezwala. Takie tumaczenie odzwierciedla typowe dla pierwszego stulecia ydowskie odno-
szenie tych sw do przywdcw, uznawanych za autorytety, ktrym Bg powierzy decyzje co
do praktyk przestrzeganych przez spoeczno, czyli wadz ustalania halachy (okrelenie to po-
wstao pniej). W wersetach 18-20 Mesjasz przenosi t wadz od rabinw na swoich wasnych
talmidim. Wadza ta nie zostaa od razu z gotowoci przyjta (zob. Mt 23,2), nie zostaa te przy-
jta pniej, kiedy powinno si to dokona. Jednake fakt, e wierzcy w Mesjasza ydzi inie
-ydzi robili jak dotd niewielki uytek z udzielonej przez Jeszu tak daleko sigajcej wadzy, nie
stanowi jej uniewanienia.

Czy Mesjasz kadzie kres Torze, czy te jest jej celem? W Rz 10,4, w przekadzie Biblii Warszawskiej,
czytamy podobnie jak w wielu innych przekadach: kocem zakonu jest Chrystus, aby by uspra
wiedliwiony kady, kto wierzy. Tymczasem greckie sowo telos, od ktrego zreszt pochodzi nasz

17
David H. Stern, Messianic Jewish Manifesto oraz Restoring the Jewishness of the Gospel, Jewish New Testament Publica-
tions, Jerusalem 1988.
18
Zob. pkt VII niniejszego Wprowadzenia.
 Wprowadzenie XXVII

termin teleologia, oznacza zwykle cel, zamys, spenienie, nie za zakoczenie. Mesjasz nie
pooy kresu Torze. To raczej jak oddaje to NTP celem, do ktrego zmierza Tora, jest Mesjasz,
ktry daje sprawiedliwo kademu, kto ufa. I to wanie prbuje wyjani Szaul wRz 9,3010,13.
Dlatego te greckie sowo de na pocztku wersetu Rz 10,6 zostaje potraktowane jako kontynuuj-
ce ponadto, nie za przeciwstawiajce lecz. W tym drugim bowiem przypadku trzeba by przyj
istnienie dwch cieek do sprawiedliwoci poprzez uczynki (czyli posuszestwo Torze niezale-
nie od wiary, werset 5) oraz poprzez wiar (wersety 6-10). Tymczasem zarwno w tym fragmencie,
jak i w caym Licie do Rzymian Szaul zmierza do tego, e tak dla ydw, jak i dla nie-ydw nigdy
nie istniao wicej cieek do sprawiedliwoci ni ta jedna ufanie Bogu. Tote Tora zostaa wznie-
siona na zaufaniu Bogu i od pocztku do koca wymagaa wiary (Rz 1,16-17)19.

Nowy Testament zosta uczyniony Tor. W m (Hbr) 8,6 wikszo przekadw podaje, e Nowe
Przymierze zostao ustanowione na podstawie lepszych obietnic. Byoby to tumaczenie popraw
ne, gdyby chodzio tu o prawodawstwo ateskie lub dekrety rzymskie. Jednake uyte tu greckie
sowo nenomothettai skada si ze sowa nomos, ktre moe oznacza oglnie Prawo, ale w Licie
do ydw mesjanicznych zawsze oznacza Tor, oraz z potocznego sowa tithmi, oznaczajcego
pooy, umieci. Jedyny inny przypadek uycia sowa nenomothettai w Nowym Testamen-
cie znajdujemy zaledwie kilka wersetw wczeniej (7,11), gdzie wedug zgodnej opinii odnosi si
ono do nadania Tory na grze Synaj, podobnie jak si to ma z pokrewnymi sowami nomothesia
(Rz 9,4) i nomothets (Jk 4,12). Dlatego w przekadzie NTP Nowe Przymierze zostao uczynione
Tor na podstawie lepszych obietnic. Taki przekad nie tylko potwierdza stanowisko, wedug kt-
rego Tora pozostaje w mocy, ale czyni z Nowego Przymierza co danego za porednictwem Jeszui
w takim samym sensie, jak Przymierze Synajskie zostao dane za porednictwem Moszego.

Uczynki Prawa i pod Prawem czy Tora ma charakter legalistyczny? Greckie wyraenia
erga nomou i hypo nomon zostay ukute przez Szaula, ktry uy ich w trzech swoich listach do
Rzymian, do Galacjan i w Pierwszym do Koryntian. Kade z nich pojawia si w Nowym Testamencie
dziesiciokrotnie. Zazwyczaj tumaczy si je jako uczynki prawa (erga nomou) ipod Prawem
(hypo nomon). Taki przekad moe skoni czytelnika do przekonania, e Tora jest czym zym ie
zym jest zwyczaj jej przestrzegania. NTP, idc w lady Cranfielda20, przyjmuje, e sformuowania
te odnosz si nie do Tory samej w sobie, ale do jej legalistycznego pojmowania, bdcego wyni-
kiem znieksztacenia przez ludzi. Dlatego te sowa erga nomou przetumaczono jako legalistyczne
przestrzeganie nakazw Tory, a hypo nomon jako poddany systemowi zrodzonemu z wypaczenia
Tory w legalizm. Czytelnik wyciga wwczas suszny wniosek: wedug nowotestamentowej nauki
Szaula legalizm czy to ydowski, czy chrzecijaski, czy jeszcze inny jest czym niedobrym,
dobre jest natomiast ycie zgodne z Bo Tor.

Kyrios, Pan i J-H-W-H. W Nowym Testamencie greckie sowo kyrios brzmi czsto wieloznacz-
nie. Moe oznacza pan (w sensie np. gospodarza dworu, domostwa lub w sensie grzecznocio-
wym), Pan (skojarzenie z Bogiem), a take J-H-W-H (Jehowa, Jah-

halacha sposb
19
Wicej na ten temat wksice Daniela P. Fullera, Gospel and Law: Contrast or Conti- postpowania, prawo
izwyczaje ydowskie
nuum? (Eerdmans, Grand Rapids, Michigan, 1980), atake wrozdziale Vwspomnianego Jeszua Jezus
wczeniej (przyp. 16) Messianic Jewish Manifesto. talmidim uczniowie
20
C.E.B. Cranfield, International Critical Commentary: The Epistle to the Romans, T. & T. Tora Nauka, Prawo
Clark, Ltd., Edinburgh 1979, s. 853.
XXVIII Wprowadzenie

we, osobiste imi Boga, w judaizmie zastpowane sowem Adonai, a w licznych przekadach Bi-
blii sowem Pan21). W przekadach angielskich, w ktrych w miejsce kyrios zawsze pojawia si
Lord (Pan), zaznacza si odpowiednio, jeli oznacza ono J-H-W-H. NTP prezentuje odmien-
ne podejcie, zgodnie z zasad omwion w punkcie VII to tumacz powinien podj decyzj
co do prawdziwego sensu danego sowa iodda ten sens jasno, nie za transponowa niejasno
zjednego jzyka do drugiego. W kilku miejscach takie podejcie pozwala wyranie podkreli
kluczow kwesti teologiczn, wyznaczajc granic midzy judaizmem mesjanicznym a trady-
cyjnym mianowicie: czy pojcie Adonai moe obejmowa Jeszu Mesjasza i(lub) Ducha wi-
tego. Flp 2,10-11 zapowiada, e nadchodzi czas, aby zgio si kade kolano [...] i aby kady jzyk
przyzna, e Jeszua Mesjasz jest Adonai. Poniewa we fragmencie tym cytuje si ustp z Iz 45,23,
gdzie jest jasno powiedziane, e kade kolano zegnie si przed Adonai, sowo kyrios przetuma-
czono tu jako Adonai. 2 Kor 3,16-18 nawizuje do Wj34,34: ilekro kto zwraca si do Adonai,
zasona zostaje usunita, a nastpnie jasno wskazuje, e Adonai w tym tekcie oznacza Ducha,
i uywa okrelenia Adonai Duch.

Ziemia Izraelska w Nowym Przymierzu. Greckie sowo h g tumaczy si zwykle jako ziemia
(w sensie caego globu), jednake osiemnacie razy w Nowym Testamencie oznacza ono Ziemi
Izraelsk. Dwa przypadki s a nadto jasne Mt 2,20-21 nazywa Ziemi wit Erec-Israel. Cztery
przypadki to cytaty z Tanach Mt 5,5 (Ps 37,11), Mt 24,30 i Ap 1,7 (Za 12,10.14) oraz Ef 6,3 (Pwt
5,17). Pi opiera si na Tanach k 4,25 i Jk 5,17-18 (1 Krl 17,1; 18,1.41-45), m (Hbr) 11,9 (Rdz
12; 13; 15; 20; 23) oraz Ap 20,9 (Ez 38-39). W pozostaych omiu przypadkach znaczenie to wynika
zkontekstu Mt 5,13; 10,34 i 27,45; Mk 15,33; k 12,51; 21,23; 23,44 oraz Ap 11,10. W czasach, gdy
wielu teologw chrzecijaskich opowiada si za tzw. teologi zastpienia (przyjmujc, e Koci
zastpi Izraela w roli ludu Boego) i stara si wykaza, e Ziemia Izraelska przestaa ju by ziemi
obiecan przez Boga narodowi ydowskiemu, wane jest, by zwrci uwag na istotn rol fizycz-
nej Ziemi Izraelskiej w nowotestamentowym objawieniu Boego planu dla ydw wszczeglnoci
i dla rodzaju ludzkiego w ogle, zarwno w przeszoci, jak iwteraniejszoci i przyszoci.

IX. Proroctwa Tanach wypenione przez Jeszu Mesjasza

Dalej znajdzie czytelnik okrojon list proroctw Tanach, odnoszcych si do pierwszego przyjcia Je-
szui oraz odpowiadajcych im miejsc w Nowym Testamencie, powiadczajcych ich wypenienie.
Ograniczona ilo miejsca nie pozwoli na wyjanienie, dlaczego kade z tych proroctw naley
odnosi do Jeszui Mesjasza. Kwestie te omawiaj wyczerpujco liczne inne ksiki, wymieniajce
rwnie inne proroctwa Tanach odnoszce si do Jeszui22.
Poza proroctwami sensu stricto w Tanach opisano pewne wydarzenia bdce obrazami, typami
Jeszui. To, co w judaizmie znane jest pod nazw akeda (zwizanie), czyli niedosze ofiarowanie
Jicchaka przez Awrahama, jest wyranie nazwane typem Jeszui Mesjasza w m (Hbr) 11,1719.
Innym takim obrazem jest ycie Josefa: bracia usiowali go zgadzi, koniec kocw jednak to on
ocali ich przed mierci, mimo e pocztkowo nawet go nie poznali. Nie oznacza to, e rozdzia22

21
Wprzekadach angielskich zwykle pisane wielkimi literami: LORD. (przyp. tum.)
22
Zob. Dodatek IX wksice The Life and Times of Jesus the Messiah, wyd. 2, Anson D.F.Randolph and Company, New
York 1884, napisanej przez yda mesjanicznego Alfreda Edersheima. Zamieci on tam spis 456 fragmentw Tanach
interpretowanych mesjanicznie wstaroytnych pismach rabinicznych wraz zpotwierdzajcymi to 558 cytatami zowych
pism. Zob. te: J. Barton Payne, Encyclopedia of Biblical Prophecy, Harper & Row, New York 1973.
 Wprowadzenie XXIX

Ksigi Rodzaju zawiera proroctwo o zmartwychwstaniu Jeszui ani e rozdziay 37-45 tej ksigi
zapowiadaj pocztkowe odrzucenie Zbawiciela przez ydw jako nard. Pokazuje to jedynie, e
Boy plan zbawienia, objawiajc si w dziejach czowieka, od pocztku wykazuje pewn zamierzo-
n przez Boga cigo, znajdujc ostateczne wypenienie w Jeszui Mesjaszu. Zreszt, sam Jeszua
wyjani to w ten sposb dwm spord swych talmidim (k 24,25-27).

Proroctwo rdo Wypenienie

Mesjasz musi: W Tanach W Nowym Testamencie
by potomkiem niewiasty, ktry zmiady, zetrze Rodzaju 3,15 Galacjan 4,4; 1Jochanan 3,8
gow wa
by potomkiem Awrahama Rodzaju 12,3 Mattitjahu 1,1; Dzieje 3,25; Galacjan 3,16
by potomkiem Jicchaka Rodzaju 17,19; 21,12 Mattitjahu 1,2; ukasz 3,34; ydw
mesjanicznych 11,17-19
by potomkiem Jaakowa igwiazd zJaakowa, ktry Rodzaju 28,14; Liczb 24,17.19 Mattitjahu 1,2; ukasz 3,34; Apokalipsa 22,16
zapanuje
by potomkiem Jhudy Rodzaju 49,10 Mattitjahu 1,2-3; ukasz 3,33; ydw
mesjanicznych 7,14
by potomkiem Dawida idziedzicem jego tronu 2 Samuel 7,12-13; Izajasz 9,6 (7) ; 11,1-5; Mattitjahu 1,1.6; Dzieje 13,23; Rzymian 1,4
Jeremiasz 23,5
istnie wiecznie Micheasz 5,1 (2) Jochanan 1,1.14; 8,58; Efezjan 1,3-14; Kol 1,15-
19; Ap 1,18
by Synem Boym Psalm 2,7; Prz 30,4 Mattitjahu 3,17; ukasz 1,32
nosi imi Boe J-H-W-H (Adonai) Izajasz 9,5-6 (6-7) ; Jeremiasz 23,5-6 Rzymian 10,9; Filipian 2,9-11
przyj wokrelonym czasie, amianowicie 697 lat (483 Daniel 9,24-26 Mattitjahu 2,1.16.19; ukasz 3,1.23
lata) po odbudowaniu muru Jeruszalaim
urodzi si wBeit-Lechem wJhudzie Micheasz 5,1 (2) Mattitjahu 2,1; ukasz 2,4-7
urodzi si zdziewicy Izajasz 7,1423 Mattitjahu 1,182,1; ukasz 1,26-35
odbiera hod od wielkich tego wiata Psalm 72,10-11 Mattitjahu 2,1-11
by poprzedzony przez kogo, Izajasz 40,3-5; Malachiasz 3,1 Mattitjahu 3,1-3; ukasz 1,17; 3,2-6
kto bdzie zapowiada Jego przyjcie
by namaszczony Duchem Boym Izajasz 11,2; 61,1; Psalm 45,8 (7) Mattitjahu 3,16; Jochanan 3,34; Dzieje 10,38
by prorokiem jak Mosze Powtrzonego Prawa 18,15.18 Dzieje 3,20-22
peni posug opatrywania tych, ktrych serca s zamane, Izajasz 61,1-2 ukasz 4,18-19
zwiastowania wyzwolenia jecom iogaszania roku aski Pana
peni posug uzdrawiania Izajasz 35,5-6; 42,18 Mattitjahu 11,5; wwielu miejscach Ewangelii
peni posug wGalil Izajasz 8,23-9,1 (9,1-2) Mattitjahu 4,12-16

Adonai PAN, Jehowa,

Jahwe
akeda zwizywanie
Erec-Israel Ziemia
23
Hebrajskie sowo alma w Iz 7,14 oznacza moda kobieta, a w Tanach jest to zawsze Izraelska
moda kobieta o nieposzlakowanej opinii. Dlatego wanie ydowscy tumacze Septuaginty, Jaakow Jakub
Jeszua Jezus
czyli greckiego przekadu Tanach, opracowanego na 200 lat przed narodzinami Jeszui, oddali Jochanan Jan
to sowo greckim parthenos, dziewica. Takie te sowo zostao uyte w Mt 1,23. Mattitjahu Mateusz
24
Septuaginta (zob. przyp. 23) podaje: Przebili rce i stopy moje, z czego wynika, e Tanach hebrajskie
w jej tekcie rdowym znajdowao si hebrajskie sowo karu. Natomiast hebrajski tekst Pismo wite, Stary
Testament
masorecki, przyjty jako norma w tradycyjnym judaizmie, ma tu sowo kari; wwczas Tora Nauka, Prawo
werset ten brzmi: Niczym lew rce i stopy moje.
XXX Wprowadzenie

Proroctwo rdo Wypenienie

Mesjasz musi: W Tanach W Nowym Testamencie
by agodny imiosierny Izajasz 40,11; 42,3 Mattitjahu 12,15.20; ydw mesjanicznych 4,15
by cichy inierzucajcy si woczy Izajasz 42,2 Mattitjahu 12,14-16.19
by bez grzechu ibez podstpu Izajasz 53,9 1 Kefa 2,22
znosi wyrzuty nalene innym Izajasz 53,12; Psalm 69,10 Rzymian 15,3
by kapanem Psalm 110,4 ydw mesjanicznych 5,5-6; 6,20; 7,15-17
publicznie wjecha do Jeruszalaim na olciu Zachariasz 9,9 Mattitjahu 21,1-11; Marek 11,1-11
wej do wityni jako posiadajcy wadz Aggeusz 2,7-9; Malachiasz 3,1 Mattitjahu 21,1224,1; ukasz 2,27-38.45-50;
Jochanan 2,13-22
by znienawidzony bez powodu Izajasz 49,7; Psalm 69,5 (4) Jochanan 15,24-25
by osob niepodan iodrzucon przez wasny lud Izajasz 53,2; 63,3; Psalm 69,9 (8) Marek 6,3; ukasz 9,58; Jochanan 1,11; 7,3-5
by odrzucony przez przywdcw ydowskich Psalm 118,22 Mattitjahu 21,42; Jochanan 7,48
pa ofiar spisku uknutego przez ydw wsplnie znie- Psalm 2,1-2 Dzieje 4,27
ydami
zosta zdradzony przez przyjaciela Psalm 41,9 (10) ; 55,13-15 (12-14) Mattitjahu 26,21-25.47-50; Jochanan 13,18-21;
Dzieje 1,16-18
by sprzedany za 30 srebrnikw Zachariasz 11,12 Mattitjahu 26,15
by dla kupujcych wart tyle co Pole Garncarza Zachariasz 11,13 Mattitjahu 27,7
zosta porzucony przez swych talmidim Zachariasz 13,7 Mattitjahu 26,31.56
by bity po twarzy Micheasz 4,14 (5,1) Mattitjahu 27,30
by opluwany Izajasz 50,6 Mattitjahu 26,67; 27,30
by wyszydzany Psalm 22,8-9 (7-8) Mattitjahu 26,67-68; 27,31.39-44
by bity Izajasz 50,6 Mattitjahu 26,67; 27,26.30
zosta stracony przez ukrzyowanie, zprzebitymi rkami Psalm 22,17 (16)24 Mattitjahu 27,35; ukasz 24,39; Jochanan
istopami Zachariasz 12,10 19,18.34-37; 20,20-28; Apokalipsa 1,7
by spragniony podczas egzekucji Psalm 22,16 (15) Jochanan 19,28
by pojony octem dla ugaszenia tego pragnienia Psalm 69,22 (21) Mattitjahu 27,34
podczas egzekucji nie dozna zamania ani jednej koci Wyjcia 12,46; Psalm 34,21 (20) Jochanan 19,33-36

by uznany za przestpc Izajasz 53,12 Mattitjahu 27,38

by zgadzony, ale nie za siebie
by tym, ktrego krew jest przebaganiem za grzechy
ludzkoci
po mierci by pogrzebany razem zbogatymi
zosta wskrzeszony zmartwych
wstpi do nieba izasi po prawicy Ojca
peni wniebie swj urzd kapaski
by kamieniem wgielnym Boej Wsplnoty Mesjanicznej
Daniel 9,24-26 Rzymian 5,6; 1Kefa 3,18
Izajasz 53,5-7.12 Marek 10,45; Jochanan 1,29; 3,16; Dzieje 8,30-35
Izajasz 53,9 Mattitjahu 27,57-60
Izajasz 53,9-10; Psalm 2,7; 16,10 Mattitjahu 28,1-20; Dzieje 2,23-36; 13,33-37;
1Koryntian 15,4-8
Psalm 16,11; 68,19 (18) ; 110,1 ukasz 24,51; Dzieje 1,9-11; 7,55; ydw
mesjanicznych 1,3
Zachariasz 6,13 Rzymian 8,34; ydw mesjanicznych 7,258,2
Izajasz 28,16; Psalm 118,22-23 Mattitjahu 21,42; Efezjan 2,20; 1Kefa 2,5-7

by upragniony zarwno przez ydw, jak iprzez nie-ydw Izajasz 11,10; 42,1 Dzieje 10,45
By uznany midzy nie-ydami Izajasz 11,10; 42,1-4; 49,1-12 Mattitjahu 12,21; Rzymian 15,10
 Wprowadzenie XXXI

X. Korzystanie z Nowego Testamentu z perspektywy ydowskiej

iKomentarza ydowskiego do Nowego Testamentu
Odniesienia do Tanach. W celu podkrelenia cisego zwizku pomidzy Nowym Testamentem
a Tanach, na ktrym przecie on si opiera, cytaty z Tanach w NTP zostay wytuszczone, a ich
rda podane w przypisach midzy tekstem NTP a komentarzem tekstu. Podawany w nich po-
dzia na rozdziay i wersety oraz ukad ksig Tanach jest taki jak w hebrajskich wydaniach Biblii
oraz niektrych edycjach angielskojzycznych wydanych staraniem instytucji ydowskich25. Tam,
gdzie wikszo wersji chrzecijaskich i niektre ydowskie maj inny podzia na rozdziay i wer-
sety, podaje si go w nawiasie, np. Jl 3,1-5 (2,28-32), Ps 69,9 (8). Indeks fragmentw Tanach na
s.1156 wymienia wszystkie odniesienia do Tanach, jakie mona znale w tekcie NTP.

Okrelenia, nazwy i imiona semickie. Okrelenia hebrajskie, aramejskie i w jzyku jidysz (wtym
rwnie imiona Boga) podaje si kursyw (bat-kol, Adonai), z wyjtkiem imion oraz nazw miejsc
(rwnie tych duchowych), ktre podaje si normalnym drukiem, np. Szlomo, Aszdod, Gei-Hin-
nom.
W orientacji wrd okoo czterystu nazw i okrele semickich pomog czytelnikowi trzy ro-
dzaje sowniczkw i dwie mapy zamieszczone w NTP.

Sowniczek wymowy. Zamieszczony na s. 1140 stanowi wyczerpujc list sw i nazw he-

brajskich, aramejskich oraz jidysz, uytych w NTP. Reguy wymowy znajdzie czytelnik na
s.XXXIV. Definicje i wyjanienia maj rn dugo od jednej linijki po duszy akapit.

Sowniczki biece. U dou wikszoci stron nieparzystych znajduj si krtkie sowniczki

sw i nazw semickich, uytych na tej issiednich stronach. Nie zastpi one sowniczka za-
mieszczonego pod koniec tomu, krtkie opisy stanowi jednak doran pomoc pozwalajc
zaoszczdzi czas.

Sowniczek odwrotny. Czytelnicy obeznani z innymi przekadami Biblii na jzyk ojczysty b-

d by moe ciekawi, jak NTP tumaczy okrelenia, do ktrych od dawna przywykli. Wsow-
niczku odwrotnym na s. 1152 mona zajrze np. pod hasa ukrzyowanie lub Maria i zna-
le ich odpowiedniki (egzekucja na palu, Miriam).

Mapki. Na s. 1158-1159 zamieszczono dwie mapki: Erec-Israel w czasach Jeszui oraz

Wschodnia cz basenu Morza rdziemnego i Bliski Wschd w okresie Drugiej wityni.
W indeksie do map na s. 1160 wymieniono nazwy uyte w NTP i nazwy wszystkich miejsc
w Nowym Testamencie uywane zwykle w innych polskich przeka-
dach. Podano te wiele innych nazw.
Adonai PAN, Jehowa,
Jahwe
Uwagi dotyczce ksztatu tekstu. Omwienie kwestii tekstu ograniczo- bat-kol gos z nieba
no w NTP do minimum. Mniej wicej dwudziestu fragmentw uzna- Gei-Hinnom Gehenna,
pieko
wanych przez wikszo badaczy za nieautentyczne (aden z nich nie jest Jochanan Jan
Mattitjahu Mateusz
Mosze Mojesz
Szlomo Salomon
Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
25
A take w wielu przekadach polskich, np. Biblii Tysiclecia i Biblii Warszawskiej. Testament
(przyp. tum.)
XXXII Wprowadzenie

duszy ni dwa wersety) nie umieszczono w tekcie, tylko podano w przypisach z gwiazdk(*)
udou tekstu przekadu. Trzy takie fragmenty: Mt 6,13b; Mk 16,9-20 oraz J7,53-8,11 umieszczo-
no mimo to w tekcie, zaopatrujc je w przypisy lub komentarze, wyjaniajce pokrtce przyczy-
n ich problematycznego charakteru. Niniejsze wydanie nie podaje wariantw tekstu ani jego al-
ternatywnych brzmie.

Wyjanienia tumacza. W nielicznych miejscach umieszczono w nawiasach kwadratowych wy-

janienia tumacza (np. Mt 1,21; 6,23), natomiast w nawiasach zwykych podaje si zazwyczaj wy-
janienia obecne w tekcie oryginalnym (np. Mt 1,23). Pewne sowa czy wyraenia z oryginau
greckiego przetumaczono w sposb opisowy26, jednake ze wzgldu na przyjte zaoenia trans-
latorskie27 nie s one w aden sposb wyrnione w reszcie przekadu.

Oglnie przyjte skrty. Nale do nich w. (werset lub wersety), n i nn (i werset nastp-
ny i i wersety nastpne) oraz ad loc. (ac. ad locum, czyli do miejsca, gdzie omawia si tene
sam fragment). Nowy Testament z perspektywy ydowskiej okrela si skrtem NTP, a przekady
polskojzyczne nosz skrty: BT (Biblia Tysiclecia), BW (Biblia Warszawska, czyli nowy prze-
kad Brytyjskiego i Zagranicznego Towarzystwa Biblijnego) oraz BG (Biblia Gdaska). Zamiast
skrtw przed Chr. i po Chr. stosuje si p.n.e. i n.e. (przed nasz er i naszej ery); zob.
te komentarz do Mt 2,1.

Nazwy i skrty w ksigach Nowego Testamentu. Niektre nazwy ksig Nowego Testamentu
wNTP i KNT s nazwami hebrajskimi wymieniono je poniej wraz z ich przyjtymi polskimi
odpowiednikami. Nazwy ksig podaje si w caoci (lub w postaci uproszczonej, ale nie wformie
skrtu, np. pomijajc sowo Ewangelia i podajc imi autora w mianowniku: Marek) na poczt-
ku zdania oraz gdy jest mowa o caym rozdziale czy ksidze, bez okrelenia wersetu. Wpozosta-
ych wypadkach stosuje si podane niej skrty:

Ap Apokalipsa (Objawienie) Kol List do Kolosan

Dz Dzieje Wysannikw (Dzieje Apostolskie) 1 Kor 1 List do Koryntian
Ef List do Efezjan 2 Kor 2 List do Koryntian
Flm List do Filemona k Ewangelia ukasza
Flp List do Filipian Mk Ewangelia Marka
Ga List do Galacjan Mt Ewangelia Mattitjahu (Mateusza)
J Ewangelia Jochanana (Jana) Rz List do Rzymian
1 J 1 List Jochanana (Jana) 1 Tes 1 List do Tesaloniczan
2 J 2 List Jochanana (Jana) 2 Tes 2 List do Tesaloniczan
3 J 3 List Jochanana (Jana) Tt List do Tytusa
Jk List Jaakowa (Jakuba) 1 Tm 1 List do Tymoteusza
Jud List Jhudy (Judy) 2 Tm 2 List do Tymoteusza
1 Ke 1 List Kefy (Piotra) m List do ydw mesjanicznych
2 Ke 2 List Kefy (Piotra) (Hebrajczykw)

26
Zob. np. omwienie hypo nomon ierga nomou wpkt VII iVIII niniejszego Wprowadzenia.
27
Zob. pkt VII.
 Wprowadzenie XXXIII

Przykady:
1 Kor 15,3 1 List do Koryntian, rozdzia 15, werset 3
1 Koryntian 15 1 List do Koryntian, rozdzia 15
Jud 6 List Judy, werset 6
Jochanan 1,12 podaje (Nie skracam nazwy ksigi na pocztku zdania).

Nazwy, porzdek i wersyfikacja ksig Tanach (Starego Testamentu). Uyto tradycyjnych pol-
skich okrele ksig Tanach i w czci komentarza zawsze podaje si je w penej formie, bez skr-
tw (czasami pomijajc jedynie sowo Ksiga i dla uproszczenia stosujc posta mianownikow
zamiast dopeniaczowej, np. Izajasz zamiast Ksiga Izajasza). Kiedy wymienia si ich kilka, ich
kolejno odpowiada porzdkowi Biblii hebrajskiej, czyli nastpujcemu:

Picioksig Prorocy pniejsi Pisma

(Tora bd Chumasz) (Nwiim) (Ktuwim)
Ksiga Rodzaju Ksiga Izajasza Psalmy
Ksiga Wyjcia Ksiga Jeremiasza Ksiga Przysw
Ksiga Kapaska Ksiga Ezechiela Ksiga Joba
Ksiga Liczb (Pi Zwojw:)
Ksiga Powtrzonego Prawa (Ksigi Dwunastu Prorokw:) Pie nad pieniami
Ozeasza Ksiga Rut
Prorocy wczeniejsi Joela Lamentacje Jeremiasza
(Nwiim) Amosa Ksiga Koheleta
Ksiga Jozuego Abdiasza (Eklezjastesa)
Ksiga Sdziw Jonasza Ksiga Estery
1 Ksiga Samuela Micheasza Ksiga Daniela
2 Ksiga Samuela Nahuma Ksiga Ezdrasza
1 Ksiga Krlewska Habakuka Ksiga Nehemiasza
2 Ksiga Krlewska Sofoniasza 1 Ksiga Kronik
Aggeusza 2 Ksiga Kronik
Zachariasza
Malachiasza

Okrelenia rozdziaw i wersetw podano wedug Biblii hebrajskiej, ajeli w pewnych prze-
kadach Biblii chrzecijaskiej s one inne, warianty te podano obok w nawiasach.
Przykady:
Wyjcia 20,12-17 (12-14); Joel 3,2 (2,29); Malachiasz 3,23-24 (4,5-6); Psalm 51,17 (15); Kohelet
9,1-2; Nehemiasz 4,6 (3,38); 2 Kronik 18,21-24.

Porzdek komentarzy w KNT. Komentarze do wikszej liczby wersetw wystpuj przed ko-
mentarzami do mniejszej liczby wersetw, a dopiero potem nastpuj komentarze do pojedyn-
czych wersetw i ich czci.

Przykad:
Erec-Israel Ziemia
Rozdzia 8 Izraelska
8,1-9,6 Komentarz do fragmentu rozpoczynajcego si od wersetu 1 Tanach hebrajskie
Pismo wite, Stary
rozdziau 8, a koczcego si na wersecie 6 rozdziau 9 Testament
1-13 Komentarz do wersetw 1-13 rozdziau 8
XXXIV Wprowadzenie

1 Komentarz do wersetu 1 rozdziau 8

2-3 Komentarz do wersetw 2-3 rozdziau 8
3 Komentarz do wersetu 3 rozdziau 8
5a Komentarz do wersetu 5a rozdziau 8
5b-6 Komentarz do wersetw 5b-6 rozdziau 8
10-12 Komentarz do wersetw 10-12 rozdziau 8
Rozdzia 9
1-6 Komentarz do wersetw 1-6 rozdziau 9
7 Komentarz do wersetu 7 rozdziau 9

Odnoniki do tekstu NTP i komentarzy w KNT. W odnonikach do tekstu NTP podaje si

ksig, rozdzia i werset; odnoniki do KNT sygnalizowane s poniszymi skrtami:

K komentarz
KK komentarze
zK z komentarzem
zKK z komentarzami

Przykady:
Zob. Mt 5,3 Zobacz Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3
Zob. Mt 5,3K Zobacz komentarz do Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3
Zob. Mt 5,3zK Zobacz Mattitjahu, rozdzia 5, werset 3 wraz z komentarzem do niego
Zob. Rz 10,4-8KK Zobacz komentarze do Listu do Rzymian, rozdzia 10, wersety 4-8
Zob. Rz 10,4-8zKK Zobacz List do Rzymian, rozdzia 10, wersety 4-8 wraz z komentarzami do
nich
Zob. Rz 10,6-8K Zobacz komentarz (pojedynczy) do Listu do Rzymian, rozdzia 10, wersety
6-8

Wytuszczony druk w komentarzach. Wytuszczonym drukiem podaje si cytat wersetu (wersetw), do

ktrego odnosi si komentarz. Na pocztku akapitu zazwyczaj oznacza to, e komentarz dotyczy tylko
tej wytuszczonej czci wersetu. Cytaty innych fragmentw Biblii podaje si normalnym drukiem.

Wymowa nazw i terminw hebrajskich, aramejskich i greckich. Nazwy i terminy hebrajskie

iaramejskie podlegaj transliteracji uatwiajcej poznanie wymowy izraelskiej. Gardow pauz
alef reprezentuje czsto apostrof () przed samogosk (np. Natanel, co powinno si wymawia
Na-tan-el, a nie Na-ta-nel). Silniejsz pauz gardow ain (wydobywan gbiej z garda, przypo-
minajc dwiczne h w polszczynie kresowej, zblione do g) reprezentuje apostrof odwr-
cony () przed lub za samogosk.
W transliteracji nazw i terminw greckich nie staraem si specjalnie wyuszcza prawidowej
wymowy sw (prawidowej, tzn. takiej, jak zastosowaby wspczesny ateczyk, a nie np. spo-
tykanej w angielskojzycznych seminariach chrzecijaskich). Liter e oznaczam epsilon, nato-
miast ta; o to omikron, a mega. Ypsilon oznaczam jako y bd u. (Tu jedna
uwaga. Litery ou wymawia si jak u). To waciwie caa moja pomoc dla czytelnika. Po wicej
informacji musz odesa do podrcznikw greki.

Nazwy hebrajskie i polskojzyczne. Cho w samym tekcie NTP uywam wycznie zhebraizo-
wanych postaci imion i nazw geograficznych, to w komentarzach pozwalam sobie uywa i ich,
 Wprowadzenie XXXV

i bardziej swojsko brzmicych imion i nazw spolszczonych. Zamiennie zatem mona w KNT
spotka Awrahama i Abrahama, Jicchaka i Izaaka, Jaakowa i Jakuba itd. Peny spis za-
mieszczono w sowniczku i sowniczku odwrotnym w na s. 11401155.

Przeczytaj wstp do indeksu do KNT na s. 1162. Pozwoli ci to zrobi najlepszy uytek z tego
bardzo obszernego, cho niezbyt rozbudowanego narzdzia przydatnego do znajdowania nazw,
imion, zagadnie isw w tej ksice.

XI. Rodzaje komentarzy zawartych wKomentarzu ydowskim

doNowego Testamentu
Aby speni swe zadanie, KNT zajmuje si wieloma aspektami tekstu, bardziej lub mniej zna-
nych. Oto niektre z nich.

Uwagi historyczne. Odnosz si do informacji o autorze, pierwotnych adresatach oraz bohaterach

danego fragmentu, koncentrujc si w sposb szczeglny na ydowskim tle wydarze.

Uwagi jzykowe. Maj za cel wyuszczy pewne aspekty gramatyki i semantyki greckiej i czsto
odnosz si do jzykowego, gramatycznego i mylowego ta hebrajskiego, stanowicego podoe
tekstu greckiego.

Uwagi egzegetyczne. Wyjaniaj znaczenie danego fragmentu. Zamieszczam je czasami dlate-

go, e sens tekstu moe by niejasny dla wspczesnego czytelnika, nieobeznanego z pierwotnym
kontekstem. Nierzadko jednak umieszczam je ze wzgldu na to, e dany tekst bywa czsto bdnie
rozumiany przez chrzecijan bd przez ydw, bd przez jednych i drugich. W takich przypad
kach staram si wykaza, w czym tkwi istota jego bdnego pojmowania, a take wyjani, dlacze-
go moje tumaczenie czy te interpretacja s suszne.

Uwagi wskazujce na ydowski sposb mylenia autorw. Poniewa wszyscy autorzy Nowego
Testamentu byli ydami (ukasza uwaa si za prozelit, nawrconego na judaizm), czsto zwra-
cam uwag na rabiniczny tryb prezentowania przez nich zagadnie i argumentacji.

Paralele w literaturze ydowskiej. Odwouj si do paraleli Nowego Testamentu w staroytnych,

redniowiecznych i nowoytnych rdach ydowskich, m.in. takich jak:
Apokryfy. Jest to zbir 15 ksig ydowskich napisanych w okresie IIII w. p.n.e. Wyczono je
z Tanach, natomiast Koci rzymskokatolicki wczy je do kanonu Biblii. Ksigi te to m.in. Ksi-
ga Tobiasza, Judyty, Mdroci, Syracha (Eklezjastyk), Barucha, Modlitwa Manassesa28 oraz 1 i 2
Ksiga Machabejska. Apokryfy znajdziemy we wszystkich katolickich wydaniach Biblii, a w jzyku
angielskim rwnie w kilku wydaniach protestanckich. R.H. Charles jest natomiast redaktorem
ich wydania krytycznego w jzyku angielskim.
Pseudoepigrafy. To ponad szedziesit ksig napisanych w okresie od
III w. p.n.e. do I w. n.e., przypisywanych zwykle przez ich faktycznych au-
Awraham Abraham
torw postaciom z Tanach. Tematem wikszoci s wtki z Tanach bd Jaakow Jakub
Jicchak Izaak
Mattitjahu Mateusz
Natanel Nataniel
28
Zaliczana przez innych do Pseudoepigrafw. (przyp. tum.)
XXXVI Wprowadzenie

te maj one charakter apokaliptyczny (por. mj komentarz do Ap 1,1). Istnieje ich starsza edycja
angielska, opracowana przez R.H. Charlesa, oraz wersja nowsza i bardziej kompletna, pod redak-
cj Jamesa H. Charleswortha.
Talmud. Jego cz pierwsza to Miszna, tematyczne ujcie ydowskiej Ustnej Tory wraz z jej
rabinicznym omwieniem, zredagowane mniej wicej w roku 220 n.e. przez Jhud ha-Nasiego
(Jud Ksicia), skadajce si z szeciu porzdkw (czci) podzielonych na szedziesit trzy trak-
taty. Wrd autorw, ktrzy wnieli w ni znaczcy wkad, s tak znani rabini jak Hillel, Szammaj,
Gamliel i Akiwa.
Cz druga to Gemara, skadajca si z bardzo obszernego komentarza do traktatw z Miszny,
napisanego przez rabinw z okresu IIIV w. n.e. Talmud jerozolimski, z Gemar autorstwa rabi-
nw pochodzcych w wikszoci z obszaru Izraela, jest starszy, krtszy i mniej znany ni Talmud
babiloski, z Gemar autorstwa gwnie rabinw z diaspory pochodzcych z Babilonu i okolic.
Blackmans Mishna to dwujzyczna hebrajsko-angielska edycja Miszny. Doskonale znane jest
angielskojzyczne wydanie Talmudu nakadem Soncino. Obecnie ukazuje si po angielsku hebraj
ska edycja Talmudu Adina Steinsaltza, wydawana sukcesywnie tom po tomie.
Midraszim halachiczne. Pierwsze sowo oznacza dyskursy, homilie, alegorie, drugie nato-
miast zwizane z prawem. Te pisma z IV w. n.e. obejmuj materia wczeniejszy, a skadaj si
zMechilty (o Ksidze Wyjcia), Sifry (o Ksidze Kapaskiej) i Sifre (o ksigach Liczb i Powtrzo-
nego Prawa). Mechilt wydao po angielsku Jewish Publication Society (ydowskie Towarzystwo
Wydawnicze), a Sifre o Ksidze Powtrzonego Prawa Uniwersytet Yale.
Midrasz Rabba. Ostateczn redakcj przeszed w okresie VIX w., wikszo materiau jest
jednak znacznie starsza. Obejmuje on midraszim odnoszce si do Picioksigu i do Piciu Zwo
jw. Wydanie angielskie opublikowa Soncino.
Wrd rde redniowiecznych cytuj Rasziego (Rabbiego Szlomo Jicchaki, 10401105), naj
synniejszego ydowskiego komentatora Biblii i Talmudu, oraz Rambama (Rabbiego Moszego
Ben-Majmona, zwanego te Majmonidesem, 11351204).
Istniej historyczne i mylowe zwizki pomidzy tym, co pisali rabini, a nieomal kad linijk
tekstu Nowego Testamentu. Staraem si jednak unika przeadowania KNT podejciem rabinicz-
nym, nie ma bowiem potrzeby powiela tego, czego wyczerpujco dokonali Hermann Strack iPaul
Billerbeck w szeciotomowym dziele Kommentr Zum Neuen Testament Aus Talmud Und Midrasch
(C.H. Becksche Verlagsbuchhandlung, Mnchen 1926, przedruk 1978), cho nie wszystkie ich od-
niesienia s istotne. Celem moich komentarzy nawizujcych do pism ydowskich nie jest dowodze-
nie ani tego, e Nowy Testament czerpa z judaizmu rabinicznego, ani czego wrcz przeciwnego,
ale tylko zaprezentowanie przykadw rozlicznych paraleli (zob. moje uwagi do Mt 6,7).

Wspczesne zagadnienia ydowskie. W tradycji zachodniej komentarz naukowy nie roztrzsa

kwestii wspczesnych niemajcych oczywistego, bezporedniego zwizku z tekstem biblijnym.
Ja tymczasem postpuj wprost przeciwnie wyszukuj takie zagadnienia, po pierwsze dlatego,
e czyni tak ydowscy komentatorzy, postrzegajcy ycie jako jedn cao, po drugie za dla-
tego, e ludzkie pogldy na wspczesne kwestie etyczne, polityczne, spoeczne i psychologiczne
nieraz przejawiaj symptomy gbiej zakorzenionych obiekcji wzgldem pewnych aspektw No-
wego Testamentu.
Zamieciem na przykad komentarz o tym, kiedy, jak i komu naley gosi Ewangeli, z kon-
kretnym odniesieniem do ewangelizowania narodu ydowskiego do 1 Ke (1 P) 3,15-16 ([Bd-
cie] zawsze gotowymi do udzielenia rozsdnej odpowiedzi kademu, kto poprosi was o wyjanienie
nadziei, jaka w was jest ale w pokorze i bojani). W komentarzu do 2 Kor 4,1-2 (nie przystaje-
my na uciekanie si do haniebnych, podstpnych sposobw, na zwodzenie i przekrcanie ordzia
 Wprowadzenie XXXVII

Boego) znajduje si podobny komentarz o tym, czy ewangelizowanie ydw to przedsiwzicie

z natury swej podstpne. Wielu ydw i niemao chrzecijan uznao je za takie, tymczasem mj
komentarz co nietrudno zgadn opowiada si za ewangelizowaniem ydw. Rwnie kwe-
stie maestw ydowsko-nieydowskich i wtapiania si ydw w kultur nieydowsk zostay
omwione w komentarzach do odpowiednich wersetw.
W wiecie chrzecijaskim rodz si take inne problemy zwizane z ydowskoci. Niejeden
chrzecijanin uwaa, e Koci zastpi ydw w roli ludu Boego i e Ziemia Izraelska przestaa
ju by dla ydw Ziemi Obiecan. Tymczasem wiele wersetw pozwala zaprzeczy tym bd-
nym pogldom, pozwala te pokaza, e Nowy Testament ani nie daje podstaw do antysemityzmu
wjakiejkolwiek postaci, ani te sam nie jest w adnym razie antysemicki.

Kwestie teologiczne wynikajce z dialogu ydowsko-chrzecijaskiego. Najlepszym ich przyka-

dem jest do dugi komentarz do Rz 5,12-21, powicony teologicznemu omwieniu kwestii grze-
chu pierworodnego, pojcia, ktre w potocznym rozumieniu jest dla ydw niemesjanicznych nie
do przyjcia w adnej formie, jest za to charakterystyczne dla znacznej liczby chrzecijan. Moim ce-
lem jest tutaj ukaza sens tego kontrowersyjnego pojcia i wykaza jego potencjaln przydatno.
W wielu miejscach zajmuj si kwestiami takimi jak: Czy Jeszua jest Bogiem?, albo: Czy
Bg jest Trjc?. Rwnie w tych zagadnieniach wychodz poza automatyczne ale oczywi-
cie (chrzecijanin) i w adnym razie (yd), starajc si doj do istoty sprawy czyli ustali,
co mog oznacza odpowiedzi pozytywne, a co negatywne, i czy kontekst, zarwno chrzecija-
ski, jak i ydowski, nie skania do zajcia mniej antagonistycznych stanowisk bez jednoczesnego
uszczerbku dla treci Pisma.

Elementy zwizane z yciem duchowym. Komentarz niniejszy nie zalicza si wprawdzie do lite-
ratury pobonociowej, pozwoliem sobie jednak wprowadzi do niego materia zachcajcy do
duchowego wzrostu, po czci po to, by poszerzy go o now paszczyzn, a po czci by wzbo-
gaci jego tre duchow.

Elementy homiletyczne. Cho komentarz niniejszy nie jest ani zbiorem kaza, ani podrcznikiem
dla kaznodziejw, wydaje mi si, e sta si bardziej interesujcy i przydatny dziki umieszczeniu
w nim materiau rwnie o takim charakterze.

Obrona wiary i apologetyka. Znaczna cz komentarza ma na celu prezentowanie mesjaniczno-y-

dowskiego podejcia do Pisma i obrony takiego stanowiska, z myl ju to o pogldach ydw nieme-
sjanicznych, ju to o rozmaitych stanowiskach chrzecijaskich, czasami za o podejciu wieckim.
Bg istnieje. Jeszua jest Mesjaszem Izraela. Biblia jest sowem Boga danym ludzkoci. Odkupiecza
mier Jeszui jest niezbdna dla zbawienia czowieka. Koci nie zastpi ydw w roli ludu Boego.
Takie tezy mog by przedmiotem skutecznej obrony i na stronach niniejszego komentarza nie bd
si waha jej podj. Nie czuj si zobowizany do neutralnoci wobec wszystkich zagadnie, cho
zachowuj j w przypadku niektrych, zwaszcza tych luniej zwizanych zkwestiami ydowskimi.

Wyzwania i napomnienia. Czasami, wchodzc w rol kaznodziei, nie ograniczam si tylko do

obrony i apologetyki, ale rzucam czytelnikowi wyzwania i zachcam go do podjcia odpowie-
dzialnego dziaania.

Anegdoty i ilustracje. Od czasu do czasu przytaczam anegdoty z wasnego ycia i informacje,

ktre nie byyby na miejscu w komentarzu o charakterze bardziej formalnym.
XXXVIII Wprowadzenie

Pomoce biblijne. Na rynku mona znale Biblie do studiw, sowniki biblijne, encyklopedie bi-
blijne, wprowadzenia do Biblii i wiele innych pozycji pomocnych w lekturze Biblii. Wyuszczaj one
ukad Biblii i poszczeglnych jej ksig, prezentuj ich autorw i adresatw, oglny kontekst historycz-
ny oraz szczegy przydatne w jej rozumieniu, a wspczesnemu czytelnikowi czsto obce. Wniniej-
szym Wprowadzeniu zawarem kilka elementw tego typu, zasadniczo jednak KNT nie powiela in-
formacji zawartych w podobnej literaturze, cho stawia przed sob podobny cel, jeli idzie o kwestie
ydowskie. Na przykad nie prezentuj oglnego zarysu kadej ksigi Nowego Testamentu, przedsta-
wiam jednak zarys Listu do Rzymian, z tej racji, e jego budowa rzuca wiato na ydowski charak-
ter jego ordzia.

Liczne powtrzenia z uwagi na wygod i ze wzgldw dydaktycznych. W KNT natknie si czy-

telnik na wiele powtrze. Kogo, kto ma do cierpliwoci, by jednym tchem przeczyta cao,
moe to irytowa. Powtarzaem si jednak celowo, wiadomy, e wikszo czytelnikw bdzie
zaglda do uwag do konkretnego fragmentu, nie wiedzc wcale, e pisaem o tym rwnie win-
nym miejscu. Powtrzenia te mogem zastpi odnonikami do innych fragmentw, co zreszt
te czyni, postanowiem jednak znaczn ich cz pozostawi, chcc, z jednej strony, zaoszcz-
dzi czytelnikowi koniecznoci cigego kartkowania ksiki w t i z powrotem, a z drugiej strony
podkreli prawdy, do ktrych szczeglnie pragnbym czytelnika przekona.

Niektre ze spraw pominitych. Nie usiuj wyjani wszystkiego. Na przykad w komentarzu do

Ga 3,4 zauwaam, e moliwe s i inne interpretacje, nie wymieniam ich jednak. Zainteresowany
nimi czytelnik powinien zajrze do komentarzy krytycznych.
Czytelnik zauway te zapewne, e nie poruszam pewnych tematw, ktre jego zdaniem po-
ruszy by naleao. Biorc jednak pod uwag, e tomy podobnej i obszerniejszej jeszcze wielkoci
powicano nie tylko pojedynczym wersetom Nowego Testamentu, ale nawet pojedynczym so-
wom, jasne si stanie, dlaczego wielu rzeczy nie zdoaem tu zawrze. Bardzo skromnie potrakto-
waem na przykad kwestie zwizane z tekstem oryginau. Zasadniczo akceptuj tekst krytyczny
opracowany przez United Bible Societies; ale poza kilkoma uwagami w niniejszym Wprowadzeniu
i poza przypisami w samym NTP krytyka niszego rzdu (czyli analiza problemw zwizanych
z tekstem w celu okrelenia, ktra wersja tekstu jest autentyczna) jest w KNT rzadk praktyk.
Niektrzy zauwa, e pewne kwestie ydowskie pominem bd potraktowaem w sposb, ktry
uznaj za niepeny czy w inny sposb niesatysfakcjonujcy. Kilka spraw mieszczcych si w uwa-
runkowaniach ydowskich potraktowaem bardzo pobienie, mimo e inni omawiali je gruntownie,
jak choby kwesti tego, w ktry dzie tygodnia zabito Jeszu lub czy komuni powinno si przyj-
mowa codziennie, co tydzie, co miesic, raz na rok czy te wedle woli. Jestem tylko jedn osob,
ato tylko jedna ksika. Mam nadziej, e inni wypeni t luk i poczyni nowe odkrycia,

XII. Komentarz ydowski do Nowego Testamentu

a judaizm mesjaniczny
Judaizm mesjaniczny 100 procent ydowskoci i 100 procent mesjanizmu. Judaizm mesja-
niczny okrela siebie jako stuprocentowo ydowski, a zarazem stuprocentowo wierny Biblii (ska-
dajcej si z Tanach i z Nowego Testamentu). Odmawia zatem wpasowania si w inne kategorie.

Gwna obiekcja ze strony chrzecijastwa: Odbudowujecie mur rozdzielajcy. Zarzut, jaki

chrzecijanie kieruj czsto pod adresem judaizmu mesjanicznego, sprowadza si do przekonania,
 Wprowadzenie XXXIX

e ydzi mesjaniczni odbudowuj mur rozdzielajcy, ktry Mesjasz przecie zburzy (Ef2,1116),
i e nacisk kadziony na ydowsko podwaa jedno ydw i nie-ydw zespolonych wjedn
wsplnot mesjaniczn (czyli Koci). Ot musz temu zaprzeczy. Wiele komentarzy w KNT
powiciem obaleniu tego bdnego wyobraenia o celach stawianych sobie przez ydw mesja-
nicznych.

Gwna obiekcja ze strony judaizmu: Nie mona by ydem, a jednoczenie wierzy w Mesja-
sza. Najpowszechniej spotykane zarzuty mona podsumowa nastpujco: Chcecie osign to,
co niemoliwe. Nie moecie uzna Jeszui za Mesjasza, a jednoczenie pozosta ydami. Taka po-
stawa z gry przyjmuje zaoenie, ktre samo wymaga dowiedzenia. W KNT staram si dowie
czego wrcz przeciwnego: nie tylko tego, e Jeszua i wszyscy Jego pierwsi uczniowie byli yda-
mi, ale i tego, e w cigu ostatnich dwch tysicy lat nie brakowao ydw czczcych Jeszu jako
Mesjasza, Zbawc i Pana, a jednoczenie pozostajcych ydami w najwyszym stopniu lojalnymi
wzgldem swego narodu.

Wyzwanie: jak w praktyce stworzy judaizm mesjaniczny. Zadanie wypracowania stanowiska

w praktyce reprezentujcego judaizm mesjaniczny, osadzony zarwno w historii, jak i w rozwoju
i judaizmu, i chrzecijastwa, pozostaje jednak w duej mierze niewypenione. Napisaem dwie
ksiki omawiajce t spraw w sposb sytematyczny (KNT nie moe si tego podj z racji swe-
go ukadu podyktowanego kolejnoci wersetw Nowego Testamentu). Ksika Messianic Jewish
Manifesto (Manifest yda mesjanicznego) ma pomc ydom mesjanicznym uporzdkowa my-
lenie i dziaanie w dziedzinie fascynujcych wyzwa stojcych przed ich ruchem. Jej skrcon
wersj, zatytuowan Restoring the Jewishness of the Gospel: A Message for Christians (Przywrci
ewangelii ydowsko. Ordzie do chrzecijan), adresowano do chrzecijan, dla ktrych ydow-
sko ewangelii jest pojciem obcym. Mam nadziej, e pewnego dnia zamkn ten cykl w form
trylogii ksik wyjaniajc ydom niemesjanicznym istot judaizmu mesjanicznego.

XIII. Podzikowania
Sowo dzikuj nie zdoa w adnym razie odda mojej wdzicznoci wzgldem moich bogosa-
wionej pamici rodzicw: Harolda Melrose Sterna (18921981) i Marion Levi Stern (18991976)
za mio, etyczne ukierunkowanie, wychowanie w spoecznoci ydowskiej i inne dobrodziej-
stwa, jakimi mnie obdarzyli.
Sowo to nie jest te w stanie wyrazi moich uczu wzgldem mojej ony Marthy Frances
(Frankel) Stern, ktra nie tylko jest dla mnie eszet-chail (niewiast dzieln Prz 31,10-31) iezer
knegdi (odpowiedni dla mnie pomoc Rdz 2,18), lecz take przeczytaa uwanie cay rko-
pis isuya roztropn rad. Za wszelkie niedocignicia wynike z tego, e jej uparcie nie sucha-
em, ponosz pen odpowiedzialno.
Dr Paul Ellingworth, konsultant ds. przekadw w United Bible Societies (Zjednoczone Towa-
rzystwa Biblijne) i redaktor jednej z ich publikacji The Bible Translator (Tumacz Biblii), po-
wici mi cae trzy tygodnie, analizujc kade sowo wczeniejszej wersji
NTP. Jego rady ulepszyy mj przekad, a jeli czytelnik nie zgodzi si
zpewnymi moimi tumaczeniami nawet po przeczytaniu ich uzasadnienia Jeszua Jezus
Tanach hebrajskie
w niniejszym komentarzu, to prosz nie wini za to dra Ellingwortha. Pismo wite, Stary
Joseph Shulam, yd mesjaniczny, biegy zarwno w sprawach juda- Testament
izmu, jak i Nowego Testamentu, z wyjtkowym talentem w dziedzinie
XL Wprowadzenie

wzajemnego ich wizania, to bliski przyjaciel, ktry czstokro mi doradza. Jestem przekonany,
e niniejszy komentarz wiele zawdzicza naszym rozmowom.
Barryego i Steffi Rubinw znamy wraz z Marth od poowy lat siedemdziesitych. Od roku
1989 Barry, dyrektor Lederer Messianic Ministries, kieruje rwnie dziaalnoci Jewish New Te-
stament Publications. Steffi, utalentowana artystka, zaprojektowaa ukad typograficzny KNT.
Jestemy wdziczni za ich prac i szczliwi jako ich przyjaciele.
Wyraziwszy szczeglne podzikowania wymienionym wyej osobom, chc zaznaczy, e na-
uczyem si wiele rwnie od wielu innych czonkw spoecznoci ydw mesjanicznych zIzra-
ela, Stanw Zjednoczonych i innych krajw wiata. Wiedz zawdziczam take nauczycielom
iprzyjacioom z krgw chrzecijan nie-ydw, ydw niemesjanicznych i osb niebdcych ani
ydami, ani chrzecijanami. Nie bd ich tu wymienia, ywi jednak nadziej, i domyl si, e
wanie im chc podzikowa.
Wreszcie niewyraalna sowami wdziczno dla mojego Boga, Boga Abrahama, Izaaka i Ja-
kuba, i dla Jego Mesjasza Jeszui, Zbawcy i Pana, mojego i ludu ydowskiego. Baruch atta, Adonai,
Eloheinu, Melech-haolam, szehechejanu wkimanu whigianu lazman haze! (Bogosawiony bd,
Panie, nasz Boe, Krlu wszechwiata, ktry zachowae nas przy yciu, ocalie nas i pozwolie
nam doy tej chwili!).

David H. Stern
78 Manahat, 96901 Jerusalem, Israel
Rosz ha-Szana 5753 (wrzesie 1992)
Jom ha-Acmaut 5754 (kwiecie 1994 III wydanie)
Chanuka 5759 (grudzie 1998 VI wydanie)
 Wstp do polskiego wydania

W ostatnich latach na polskim rynku wydawniczym pojawia si coraz wicej publikacji powi-
conych ydowskim korzeniom chrzecijastwa. Fakt ten moe tylko cieszy, aszczegln warto
wrd tych wydawnictw maj dziea napisane nie przez samych chrzecijan, lecz wanie przez
ydw. Wrd takich ksiek Komentarz ydowski do Nowego Testamentu Davida H. Sterna zaj-
muje miejsce szczeglne. Jest to bowiem tekst napisany przez stuprocentowego wyznawc juda-
izmu (jak pisze o wszystkich ydach mesjanicznych sam autor), a nie przez yda nawrconego
na chrzecijastwo. By ydem mesjanicznym to nie rezygnowa z niczego, co oznacza judaizm,
i jednoczenie przyjmowa w wierze, e Jezus jest obiecanym przez Boga Mesjaszem.
Krtki tekst o autorze, obfitujcy w takie szczegy biograficzne, jak zamiowanie do grskich
wspinaczek, wspautorstwo ksiki powiconej surfingowi czy prowadzenie sklepw ze zdrow
ywnoci, znajduje si na kocu ksiki, a opowstaniu jej wersji oryginalnej mona si dowie-
dzie z poprzedzajcego niniejszy wstp Wprowadzenia. Tam te podano wicej wiadomoci na
temat judaizmu mesjanicznego. Nie ma zatem potrzeby przytaczania tych informacji ponownie.
Chciabym jedynie zaznajomi polskiego czytelnika z pewnymi podstawowymi zaoeniami to-
warzyszcymi pracy nad polskim przekadem de facto dwch ksiek dra Sterna; wdotychcza-
sowych bowiem edycjach amerykaskich jego dzieo skadao si zawsze zdwch osobnych to-
mw (rwnie o tym pisze autor we Wprowadzeniu). Polskie wydanie miao na celu dostarczenie
wformie bardziej porcznej, bo rwnolegej, tekstu Komentarza ydowskiego do Nowego Testa-
mentu (KNT) poczonego z Nowym Testamentem zperspektywy ydowskiej (NTP). Dla po-
rzdku dodam, e rwnie dwa osobne autorskie wprowadzenia poczono w jedno, usuwajc
powtarzajce si treci.
Zamys cznego wydania tych dwch ksiek, sam w sobie suszny i cenny, okaza si niezwykle
trudny do zrealizowania. Pewne partie Nowego Testamentu zostay bowiem skomentowane przez
Sterna bardzo szczegowo, a inne niemal pominite. Z tego powodu w biegncym gr strony
tekcie NTP czasem pojawiaj si utrudniajce lektur przerwy, kiedy indziej za tekst ten zaj-
muje ca kolumn, brakuje natomiast odpowiadajcego mu komentarza. Nieproporcjonalna ob-
jto dwch w zaoeniu rwnolegych wtkw sprawia, e nie zawsze udao si zachowa pen
wspbieno tekstu gwnego i komentarza.
Inny wicy si z t niedogodnoci problem stanowio wybranie czytelnego iuytecznego spo-
sobu oznaczania wersetw w ywej paginie. Ostatecznie wsplnie zwydawc zdecydowalimy si
podawa adresy i numery wersetw k o m e n t o w a n y c h na danej stronie, ktre co oczywiste
wwietle powyszych wyjanie niekoniecznie pokrywaj si z numerami wersetw z biecego
tekstu samego Nowego Testamentu. Dodatkow trudno stanowio to, e autor komentuje czasem
cae grupy wersetw. W takiej sytuacji w ywej paginie podawany jest zawsze pierwszy werset zko-
mentowanej grupy: na stronie parzystej (lewej) pierwszy z pierwszej grupy komentowanych na
danej stronie wersetw, na stronie nieparzystej (prawej) pierwszy zgrupy ostatniej. Dodatkowe
wyjanienia dotyczce ukadu komentarzy poda autor w pkt X swego Wprowadzenia.
XLII Wstp do wydania polskiego

Oprcz puapek technicznych tekst NTP i KNT przysporzy wielu kopotw ju podczas
tumaczenia. Okazao si bowiem, e o ile Davidowi Sternowi nie sposb odmwi kompetencji
w zakresie znajomoci tradycji judaistycznej, o tyle ju jako tumacz Nowego Testamentu okaza
si on niewystarczajco wraliwy na takie choby zagadnienia, jak problem synoptyczny. W kon-
sekwencji angielski tekst Jewish New Testament zawiera znacznie rnice si midzy sob pery-
kopy dwch lub trzech Ewangelii synoptycznych, ktre powinny by przeoone jednakowo, jeli
tylko tekst grecki jest w danym miejscu jednobrzmicy u synoptykw. Tumaczenie angielskie,
wzite na warsztat polskiej tumaczki, okazao si mao dokadne w szczegach, miejscami nie-
systematyczne. Polski przekad zosta w znacznej mierze uwolniony od tego typu mankamentw.
Wsplnie z tumaczk staralimy si o moliwie konsekwentne oddawanie w polszczynie klu-
czowych terminw, azwaszcza nazw wasnych.
Z nazwami wasnymi pochodzcymi z jzyka hebrajskiego bd aramejskiego (a take jidysz)
wizaa si kolejna trudno: naleao wybra i przyj jeden z wielu funkcjonujcych sposobw
uproszczonej transkrypcji. Nie sposb byo poddawa drobiazgowej weryfikacji jzykowej wszyst-
kich zaproponowanych przez autora imion, nazw geograficznych i innych sw, ktre dziki swemu
odbiegajcemu od tradycyjnego brzmieniu maj pomaga wuwraliwianiu czytelnika na ydowski
charakter historycznego, geograficznego ireligijnego rodowiska Jezusa-Jeszui. Z ca wiadomo-
ci arbitralnoci tej decyzji postanowilimy spolszczy (lege artis) wersje owych sw zastosowane
w angielskim tekcie Sterna. Ostatecznie za ksztat ydowskiej polszczyzny uytej w tej ksice
odpowiedzialno ponosz pospou: autor, tumaczka i redaktor (notabene Stern przyj za wymo-
w normatywn jzyka hebrajskiego jej odmian izraelsk, co take moe by kwesti dyskusyjn).
Wicej informacji na temat zaoe autora znajdzie czytelnik w pkt VI Wprowadzenia.
Oczywiste jest, e wiele obecnych w tekcie angielskim odwoa do popularnego anglojzycz-
nego przekadu Biblii, King James Version, zastpiono odwoaniami do przekadw polskich lub
w uzasadnionych wypadkach pominito. Natomiast kopoty zwizane z tworzeniem obszer-
nego indeksu zostay pokrtce zrelacjonowane we wprowadzajcych do niego wyjanieniach au-
tora, tumaczki i redakcji na s. 1162 i n.
Na koniec jeszcze jedna uwaga: tekst, ktry oddajemy do rk polskiego czytelnika, nie jest typo-
wym komentarzem naukowym. Niech wic nie zdziwi nikogo ani Sternowskie kolokwializmy, ani
niezbyt czste, ale te nie nalece do rzadkoci odwoywanie si przez autora do osobistych
dowiadcze lub przykadw z wasnego ycia rodzinnego, jak choby to (1 Kor 12,8-10K):

Moja ona posiada co, co artobliwie nazywam darem znajdowania: cho ma mnstwo sechlu (zdrowego rozsdku) i wie,
gdzie mona by szuka zgubionych rzeczy, to nierzadko w odpowiedzi na modlitw Bg objawia jej w sposb nadprzyrodzo-
ny, gdzie znajduje si zgubiona rzecz. (Sam dostarczam jej wielu okazji do praktykowania tego daru, poniewa ja z kolei mam
dar gubienia).

Komentarz ten jest zatem dzieem szczeglnym take pod takim wzgldem, e nie brak w nim
odrobiny humoru i autoironii. Niech wic suy wiernym obu religii rwnie dobrze, jak mocno
zapad w pami swoich redaktorw.
Micha Romanek
16 wrzenia 2004 (Rosz ha-Szana 5765)
 Komentarz ydowski
do Nowego Testamentu
 Dobra Nowina o Jeszui Mesjaszu,
tak jak j przekaza
MATTITJAHU (MATEUSZ)
1
1
Oto rodowd Jeszui Mesjasza, syna Dawida, syna Awrahama:
2
Awraham by ojcem Jicchaka,
Jicchak by ojcem Jaakowa,
Jaakow by ojcem Jhudy i jego braci,
Rozdzia 1
1-16 Nowy Testament rozpoczyna si od rodo
wodu Jeszui, aby wykaza, e spenia On wy-
magania wyznaczone przez Tanach osobie Me-
sjasza: musi by potomkiem Awrahama (Ro-
dzaju 22,18), Jaakowa (Liczb 24,17), Jhudy
(Rodzaju 49,10), Jiszaja (Izajasz 11,1), Dawida
(2Samuela 7,13; zob. niej komentarz powi-
cony Synowi Dawida)Zrubawela (Aggeusz
2,22-23). Wszystkie te imiona znajdujemy
ww.1-16. Rodowd w nawizuje do wzorcw
z Tanach (Rodzaju 5,10; 1 Kronik 1-9 itd.).
Od podanego tu rodowodu Mesjasza rni
si jego wersja ukaszowa; zob. k 3,23-38zK.
1 Jeszua Mesjasz to w innych przekadach pol-
skojzycznych Jezus Chrystus, co brzmi tak,
jak gdyby Jezus byo imieniem, a Chrystus
nazwiskiem. A nie tak ma si sprawa. Jeszua to
brzmienie imienia Jezusa po hebrajsku oraz po
aramejsku, ktrego to jzyka On uywa. Przez
trzydzieci par lat Jego ycia na ziemi nazywano
Go wanie imieniem Jeszua. Sowo Jezus od-
daje polskojzyczn prb wymwienia imienia
Mesjasza w postaci z rkopisw greckich Nowe-
go Testamentu. Isous to we wspczesnej grece
ji-sus, a by moe jej-sus w staroytnej grece
koin, ktra po podbojach Aleksandra Wielkie-
go (336323 p.n.e.) zacza wypiera aramejski
jako lingua franca Bliskiego Wschodu. Zkolei
sowo Isous to prba wymwienia imienia Je-
szua przez staroytnych uytkownikw greki.
Uywajc konsekwentnie hebrajskiej postaci
imienia Jeszua, NTP podkrela ydowsko
Mesjasza. Komentarz na temat samego imienia
Jeszua w. 21zK.
Mesjasz. Uyte tu greckie sowo to christos;
oznacza ono to samo co hebrajskie masziach,
czyli pomazaniec, namaszczony. Waga pozy-
cji Pomazaca wynika z tego, e zarwno kr-
lowie, jak i kohanim (kapani) otrzymywali swo-
j wadz podczas obrzdu namaszczania oliw
z oliwek. Dlatego te w pojciu Mesjasz mieci
si idea wyposaenia przez Boga we wadz ka-
pask i krlewsk.
Greckie sowo Christos jest tumaczone za-
zwyczaj jako Chrystus. W dwch wersetach
Nowego Testamentu (J 1,41; 4,25) tekst grecki
ma sowo Messias, ktre jest podobnie jak
polskie Mesjasz transliteracj sowa hebraj-
skiego. W takich miejscach NTP uywa sowa
Masziach (zob. J 1,41K).
Ponadto NTP tumaczy Christos jako Ma-
sziach w dwch fragmentach o szczeglnie
wyeksponowanym wydwiku ydowskim:
w 16,15 oraz 26,63 (oraz odpowiednio w Mk
Awraham Abraham Jaakow Jakub
Dawid Dawid Jicchak Izaak
Jhuda Juda, Judasz, Mattitjahu Maciej,
Judea Mateusz, Matatiasz
Mt 1,1 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) 4

3
Jhuda by ojcem Pereca i Seracha (matk ich bya Tamar),
Perec by ojcem Hecrona, Hecron by ojcem Rama,
4
Ram by ojcem Amminadawa,
Amminadaw by ojcem Nachszona,
Nachszon by ojcem Salmona,
5
Salmon by ojcem Boaza (jego matk bya Rachaw),
Boaz by ojcem Oweda (jego matk bya Rut),
Owed by ojcem Jiszaja,
6
Jiszaj by ojcem Dawida krla.
Dawid by ojcem Szlomo (jego matk bya ona Urii),
7
Szlomo by ojcem Rechawama,
Rechawam by ojcem Awii,
Awija by ojcem Asy,
8
Asa by ojcem Jhoszafata,
Jhoszafat by ojcem Jorama,

8,29; 14,61; k 9,20; 22,67). Opierajc si na
tym kryterium, kto inny mgby wprowadzi
sowo Masziach w innych fragmentach, np. Dz
2,31.36.38. Decyzja tumacza co do uycia sowa
Chrystus, Mesjasz bd Masziach zaley zostanie zapowiedziany nie jako Jzef Lewin, ale
od celu, jaki stawia on swojemu przekadowi,
moe si te sprowadzi do jego intuicji bd
osobistych preferencji.
Zazwyczaj jednak w tekcie NTP greckie
Christos jest tumaczone jako Mesjasz. Chry-
stus nie pojawia si ani razu, z tej przyczyny, e
sowo Mesjasz jest w religii, tradycji i kulturze
ydowskiej brzemienne w znaczenie, natomiast
sowo Chrystus brzmi obco, a przy tym koja-
rzy si negatywnie z przeladowaniami ydw
przez tych, ktrzy podawali si za Jego uczniw.
Ponadto uycie sowa Mesjasz ponad 380 razy w
tekcie NTP nieustannie przypomina, e Nowy
Testament widzi w Jeszui wanie przyobiecane-
go Masziacha, ktrego ydzi z utsknieniem wy-
patrywali. Sowo Chrystus nie kojarzy si nato-
miast z Jeszu jako Tym, ktry wypeni nadzieje
ydw i biblijne proroctwa.
Syn. Hebrajskie sowo ben (syn) jest uy-
wane w Biblii i w judaizmie zwykle na trzy r-
ne sposoby:
(1) Zarwno w Biblii, jak i w judaizmie tosa
mo mczyzny okrela si, podajc imi jego
ojca. Np. jeli syn Samuela Lewina, Jzef, jest
proszony o czytanie ze zwoju Tory w synagodze,
Josef ben-Szmuel (Jzef syn Samuela);
(2) ben moe rwnie oznacza nie tyle
faktycznego syna, co bardziej odlegego wcza-
sie potomka, jak w tym wersecie: Dawid i Awra
ham byli odlegymi przodkami Jeszui (tak-
e w. 8: Joram by nie ojcem, ale prapradzia-
dem Uzijahu);
(3) po trzecie, w szerszym pojciu ben moe
oznacza czowieka posiadajcego czyje cechy
i to rwnie znajduje tutaj zastosowanie: Je-
szua mia cechy zarwno Awrahama, jak i kr-
la Dawida.
Syn Dawida. Awraham i Dawid zostaj wyr
nieni z racji swego wyjtkowego miejsca wgene
alogii Mesjasza. Okrelenie Syn Dawida jest de
facto jednym z tytuw Mesjasza, wynikajcym
z proroctw Tanach goszcych, e Mesjasz b-
dzie potomkiem Dawida i na wieki zasidzie na
tronie Dawida (odniesienia do Tanach zob. w Dz
13,23zK). Cho okrelenie Syn Dawida nie po-
jawia si w Tanach jako tytu mesjaski i po raz
5 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,3

Joram by ojcem Uzijahu,

9
Uzijahu by ojcem Jotama,
Jotam by ojcem Achaza,
Achaz by ojcem Chizkijahu,
10
Chizkijahu by ojcem Mnaszego,
Mnasze by ojcem Amona,
Amon by ojcem Joszijahu,
11
Joszijahu by ojcem Jchaniahu i jego braci
w chwili Wygnania babiloskiego.
12
Po Wygnaniu babiloskim Jchaniahu by ojcem Szaltiela.
Szaltiel by ojcem Zrubawela,
13
Zrubawel by ojcem Awichuda,
Awichud by ojcem Eliakima,
Eliakim by ojcem Azura,
14
Azur by ojcem Cadoka,

pierwszy znajdujemy je w pseudoepigraficznych uhonorowane przez Boga zaliczeniem w poczet

Psalmach Salomona 17,23.26, powstaych w I przodkw Jeszui, Mesjasza ydowskiego, przez
wieku p.n.e., to Nowy Testament 1520 razy ktrego nie-ydzi, kobiety i niewolnicy s zba-
notuje uycie tego okrelenia i jest ono nieprze- wieni na rwni z ydami, mczyznami i ludmi
rwanie stosowane do dzi. wolnymi (Ga 3,28zK). Czy kobiety te stay si
Syn Awrahama. Okrelenie to jest istotne ydwkami, czy te pozostay nie-ydwkami
przynajmniej pod czterema wzgldami: zob. Dz 16,1zK.
(1) Zarwno krl Dawid, jak i krl Jeszua
wywodz swj rd od czowieka wybranego
przez Boga na ojca narodu ydowskiego (Ro- Achaz Achaz Joram Joram, Jorim,
Amminadaw Jorym
dzaju 12,1-3); Aminadab, Joszijahu Jozjasz
(2) Jeszua jest obiecanym potomkiem Awra Amminadab Mnasze Manasses
Amon Amon Nachszon Nachszon,
hama (Rodzaju 13,15, wyjanione w Ga 3,16); Asa Asa Naasson, Naason
(3) sugeruje to mistyczne utosamienie Me- Awichud Abiud, Owed Jobed, Obed
Abijud Perec Peres, Fares
sjasza z narodem ydowskim (zob. 2,15K), po- Awija Abiasz Rachaw Rachab, Rahab
niewa kady yd jest synem Awrahama (3,9); Azur Azor Ram Ram, Aram
Boaz Booz, Boaz Rechawam Roboam,
(4) Jeszua utosamia si rwnie w sen- Cadok Sadok Rechabeam
sie m i s t y c z n y m z kadym, kto w Niego Chizkijahu Ezechiasz Rut Rut
Dawid Dawid Salmon Salma, Sala,
wierzy, czy to ydem, czy nie-ydem (Rz Eliakim Eliakim Salmon
4,1.11.17-20; Ga 3,29). Hecron Chesron, Serach Zerach, Zara
Esrom, Ezron Szaltiel Szealtiel,
Jchaniahu Jechoniasz Salatiel
3.5.6.16 Tamar, Rachaw, Rut, ona Urii (Bat Jhoszafat Jozafat, Szlomo Salomon
Jehoszafat Urija Uriasz
-szewa), Miriam. Kobiety, zwaszcza te, ktre Jhuda Juda, Judasz, Uzijahu Ochozjasz,
urodziy si jako poganki, rzadko pojawiaj si Judea Achazjasz, Ozjasz
Jiszaj Jesse, Isaj Zrubawel Zorobabel,
w biblijnych rodowodach. Tymczasem czte- Zerubbabel
ry pierwsze wymienione tutaj to nie-ydwki
Mt 1,16 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) 6

Cadok by ojcem Jachina,

Jachin by ojcem Elichuda,
15
Elichud by ojcem Elazara,
Elazar by ojcem Mattana,
Mattan by ojcem Jaakowa,
16
Jaakow by ojcem Josefa, ma Miriam,
z ktrej narodzi si Jeszua, zwany Mesjaszem,
17
Byo zatem czternacie pokole od Awrahama do Dawida,
czternacie pokole od Dawida do Wygnania babiloskiego
i czternacie pokole od Wygnania babiloskiego do Mesjasza.
18
Oto, jak doszo do narodzin Jeszui Mesjasza. Kiedy matka Jego Miriam zarczya
si z Josefem, zanim si jeszcze pobrali, okazaa si brzemienn z Ruach Ha-Kodesz. 19Jej

16 Josef, m Miriam, z ktrej narodzi si
Jeszua. Zmiana jzyka w porwnaniu z dotych-
czasowym wyliczaniem typu X by ojcem Y
sygnalizuje, e Jeszua nie zosta poczty w zwy-
ky sposb, inne za fragmenty stwierdzaj, e
Boy Duch wity ocieni Miriam, sprawiajc,
e zasza w ci bez wspycia pciowego (w.
18.20; k 1,27.31.34-38; zob. te w. 18-25zKK,
k 3,23-38zK).
Jeszua, zwany Mesjaszem. To niezbyt szcz-
liwe sformuowanie ma podkreli fakt, e rodo
wd prowadzi do tej konkretnej osoby imieniem
Jeszua, do tego konkretnego Jeszui, ktry by
znany jako Mesjasz. Nie ma tu sugestii, jakoby
nie by On Mesjaszem by zwany Mesjaszem,
gdy nim by i jest.
18-25 O poczciu i narodzinach Jeszui por.
k 1,26-28; 2,1-7; J 1,1-2.14.
18 Zarczya si. Hebrajskie (i aramejskie) so-
wo na zarczyny to kidduszin, co oznacza powi
cenie, oddzielenie, czyli wyznaczenie, wyodrb-
nienie danej kobiety z myl o danym mczynie.
Wedug Miszny cudzostwo podczas okresu na
rzeczestwa jest grzechem jeszcze powaniejszym
ni cudzostwo po zawarciu maestwa.
Miszna wymienia cztery rodzaje kary mierci,
od najbardziej do najmniej surowej: ukamieno
wanie, spalenie, cicie i uduszenie (Sanhedrin
7,1). Mczyzna, ktry wspy pciowo z zar-
czon dziewczyn, mia by poddany tej samej
karze co czowiek wspyjcy z wasn matk,
czyli ukamienowaniu (Sanhedrin 7,3). Kto, kto
wspy z cudz on, mia by uduszony (San-
hedrin 11,1).
Dzi, po czci w celu wyeliminowania mo-
liwoci popenienia tego cikiego grzechu,
formalne zarczyny ydowskie (kidduszin lub
erusin) oraz zalubiny (nisuin) czy si zwy-
kle podczas jednej ceremonii.
Ruach Ha-Kodesz hebrajskie okrelenie
Ducha witego. Termin ten pojawia si w Tanach
(Izajasz 51,13 [11]; 63 10-11) i jest rwnowany
zokreleniem Duch Boy (Ruach-Elohim), po
raz pierwszy uytym w Rodzaju 1,2, kiedy to po-
rusza si [On] nad powierzchni wd, zanim
Bg rzek: Niech bdzie wiato. Z tego wer-
setu, jak rwnie z Izajasza 48,16 i innych miejsc
wBiblii, mona si dowiedzie, e Duch wity
ma Bosk natur w stopniu nie mniejszym ni
Bg. W warunkach Nowego Przymierza Jeszua
wysya Ducha witego, aby zamieszka wka-
dym czowieku, ktry zaufa Bogu przez Mesjasza.
Duch wity daje takiemu czowiekowi moc po-
trzebn do suenia Bogu, poznanie Boej praw-
dy, dary uatwiajce witobliwe ycie i owoce
sprawiedliwego postpowania.
Miriam. W polskich przekadach Biblii imi
to pojawia si jako Miriam w Tanach i jako
7 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,20

przyszy m Josef by czowiekiem, ktry postpowa uczciwie; zaplanowa zatem zerwa

zarczyny po cichu, aby nie naraa jej na publiczne pohabienie. 20 Gdy jednak rozmy-
la o tym, ukaza mu si we nie anio Adonai i rzek: Josefie, synu Dawida, nie obawiaj
si przyj Miriam do siebie jako swej ony; bo to, co si w niej poczo, jest zRuach Ha
-Kodesz. 21 Urodzi ona syna, a ty nadasz Mu imi Jeszua [co oznacza Adonai zbawia],
gdy zbawi On swj lud od jego grzechw.

Maria/Maryja w Nowym Testamencie. To nie- oczywicie w celu obalenia twierdze Ewangelii,

uzasadnione i sztuczne rozrnienie wymylone
przez tumaczy niepostrzeenie buduje mur po-
midzy matk Jeszui a jej ydowsk narodowoci.
Pierwsza Miriam bya siostr Moszego Rabbenu
(Mojesza, naszego nauczyciela; Wyjcia 2,4-8)
i proroka (Wyjcia 15,20). W pewnym sensie jest
ona postrzegana jako wzr do naladowania dla
wspczesnej ydwki penicej funkcje przy
wdcze. Natomiast imi Maria/Maryja budzi
wczytelniku skojarzenia z odrealnionym wize-
runkiem Madonny z Dziecitkiem, aureol, do-
brotliwym umiechem i wianuszkiem aniow, nie
za z nowotestamentow postaci trzewo myl-
cej mieszkanki izraelskiego miasteczka, troskliwie,
zmioci i wiar speniajcej swe obowizki ma- okrela si czteroliterowe imi Boe) i pozostaje
eskie, macierzyskie i spoeczne.
Matka Jeszui okazaa si brzemienna z Ru-
ach Ha-Kodesz. Wczeniej czy pniej wszy-
scy zauwayli jej ci. Nie wszyscy jednak
odkryli, e cia ta nie bya wynikiem wsp-
ycia pciowego, ale nadprzyrodzonego dziaa-
nia Ducha witego. Narodzenie z dziewicy
byo wydarzeniem nadprzyrodzonym (zob. pkt
[1] w.23K). Bg, ktry uczyni niebo i ziemi,
bez trudu moe sprawi, aby kobieta zasza w
ci w sposb niemoliwy w naturze.
Mattitjahu informuje swoich czytelnikw o
nadprzyrodzonym poczciu Jeszui, aby obali
oczywiste, naturalne podejrzenia zego prowa-
dzenia si Miriam. Rabini z pierwszych stuleci
n.e. stworzyli tradycj, wedug ktrej Jeszua mia
by nielubnym synem Miriam i onierza rzym-
skiego imieniem Pantera (w powstaej w II wieku
Tosefcie, zbiorze podobnym do Miszny, zob. Chul
lin 2,23; w Talmudzie Babiloskim w V wieku,
zob. Sanhedrin 43a, 67a). Ta potwarz, wymylona
zostaa cilej dopracowana w antyewangelii z VI
wieku, zwanej Toledot-Jeszu (zob. w. 21K).
20 Adonai oznacza dosownie moi panowie,
znawcy gramatyki uwaaj to jednak za przykad
pluralis maiestatis, czyli w tumaczeniu mniej
dosownym oznaczaoby to: mj Pan. Na du-
go jednak przed czasami Jeszui sowo Adonai
suyo w mowie i podczas czytania na gos jako
zastpienie przez szacunek imienia Boego, czyli
czterech liter hebrajskich jud-he-waw-he, odda-
wanych po polsku jako JHWH, Jahwe bd
Jehowa. Talmud (Pesachim 50a) wprowadzi
zakaz wymawiania Tetragramu (sowem tym
to zasad w wikszoci dzisiejszych rodowisk
ydowskich. Przez wzgld na t tradycj (mo-
im zdaniem nieuzasadnion, acz nieszkodliw)
NTP uywa sowa Adonai tam, gdzie powinno
by de facto JHWH. (Nawiasem mwic, imi
Jehowa to wspczesny wynalazek, powstay
wskutek transliteracji czterech liter hebrajskich
J-H-W-H do jzyka niemieckiego i wstawienia
w miejsce kropek oznaczajcych samogoski sa-
mogosek ze sowa Adonai).
Uyte tutaj greckie sowo to kyrios, ktre mo-
e oznacza: (1) pan w sensie grzecznocio-
Adonai Pan, Jahwe Josef Jzef, Josech
Awraham Abraham Jeszua Jezus, Jozue
Cadok Sadok Mattan Mattan, Matan
Dawid Dawid Miriam Maria
Elazar Eleazar Ruach Ha-Kodesz
Elichud Eliud Duch wity
Jaakow Jakub Szaltiel Szealtiel,
Jachin Achim Salatiel
Jhuda Juda, Judasz,
Judea
Mt 1,21 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz)
wym, (2) pan jako okrelenie czowieka, np.
pan domu, (3) Pan jako odniesienie do Bo-
ga, (4) imi wasne Boga JHWH. NTP uywa
sowa Adonai tylko tam, gdzie na pewno chodzi
oimi JHWH, nie uywa natomiast, jeli s co
do tego choby najmniejsze wtpliwoci. NTP
jest w tym wypadku bardzo ostrony, w tekcie
jest zapewne wiele innych miejsc, gdzie zamiast
sowa Pan mona by spokojnie zastosowa
Adonai. Wicej o sowie kyrios zob. 7,21zK.
21 Ten werset jest przykadem semityzmu (wtr-
tu hebrajskiego lub aramejskiego) wprowadzone-
go literalnie do tekstu greckiego. Stanowi mocny
dowd na rzecz teorii, w myl ktrej za zachowa-
nymi manuskryptami greckimi stoi ustna lub pi-
sana tradycja hebrajska lub aramejska, gdy po-
dane tu wyjanienie imienia Jeszui ma jakikolwiek
sens tylko w jzyku hebrajskim lub aramejskim; po
grecku (czy po polsku) nie tumaczy niczego.
Hebrajskie sowo oznaczajce on zbawi
to joszia, o tym samym rdosowie hebraj-
skim (jud-szin-ain) co imi Jeszua (jud-szin
-waw-ain). W ten oto sposb imi Mesjasza
znajduje wyjanienie w Jego posannictwie.
Z etymologicznego punktu widzenia imi Je-
szua jest skrcon wersj imienia Jehoszua (po ewangelizacji. Ponadto poniewa w krgach ju-
polsku Jozue), oznaczajcego JHWH zbawia.
Jest rwnie msk form hebrajskiego sowa cu uchodzi za faszywego proroka, blunierc
jeszua, oznaczajcego zbawienie.
W przekadzie BT werset ten ma nastpu-
jce brzmienie: [] nadasz [Mu] imi Jezus,
On bowiem zbawi swj lud od jego grzechw.
Z punktu widzenia naszego jzyka niczego to
nie wyjania, bo zbawianie ludzi od grzechw
tyle samo ma wsplnego z brzmieniem imienia
Jezus, co np. z imionami Franciszek lub Edward.
Rwnie greka niczego tu nie wyjania. Jedynie
w jzyku hebrajskim lub aramejskim takie wy-
janienie jest wyjanieniem.
We wspczesnej hebrajszczynie Jeszua
jest zwykle przez niewierzcych okrelany imie
niem Jeszu (jud-szin-waw, bez ain). Werset ten
pokazuje take, dlaczego wersja Jeszu jest nie
do przyjcia nie zawiera ona bowiem wszyst-
kich trzech liter hebrajskiego rdosowu joszia.
Sprawa jest jednak godna dalszych bada.
8
Zdaniem profesorw Davida Flussera i Shmu
ela Safraia, ydw ortodoksyjnych, imi Jeszua
byo w istocie przez galilejskich ydw z I wieku
wymawiane jak Jeszu. Na podstawie 26,73 wiado-
mo nam, e ydzi galilejscy mwili innym dia-
lektem ni ydzi judzcy. Wedug Flussera (Jewish
Sources in Early Christianity, MOD Books, POB
7103, Tel Aviv 61070, 1989, s. 15). Galilejczycy
nie wymawiali hebrajskiej litery ain na kocu
wyrazu, podobnie jak np. w dzisiejszej angielsz-
czynie, w dialekcie cockney, nie wymawia si h
na pocztku sowa. Zamiast wic mwi Jeszua
mwili Jeszu. I bez wtpienia niektrzy zaczli
w ten sposb zapisywa to imi.
Jednake na tym sprawa si nie koczy. Wan-
tychrzecijaskiej polemice ydowskiej zwycza-
jem stao si nieuywanie prawidowego imienia
Jeszui, ale rozmylne i wiadome posugiwanie
si znieksztaconym Jeszu, kto bowiem spo-
strzeg, e Jeszu to zarazem akronim skadajcy
si z pierwszych liter hebrajskiej obelgi Jimach
szmo wzichro (Niech jego imi bdzie wyma-
zane z pamici sowa te bazuj na ostatnim
zdaniu z Psalmu 109,13 i rozwijaj je). W ten
sposb sowo Jeszu stao si swoistym zaszyfro-
wanym zaklciem przeciwko chrzecijaskiej
daizmu niemesjanicznego Jeszua zacz w ko-
i bawochwalc, mylnie czczonego jako Bg,
iponiewa Tora mwi: Nie bdziesz nawet wy-
mawia imion ich bogw (Wyjcia 3,13), imi
Mesjasza celowo wymawiano bdnie. Dzi wik-
szo Izraelczykw mwi Jeszu w przekonaniu,
e to poprawne imi tego czowieka, i nie czyni
tego z zamiarem uraenia kogokolwiek. NTP
unika imienia Jeszu z racji jego historii, a take
dlatego, e ydom podobnie jak Jesus po an-
gielsku (czy Jezus po polsku) imi to kojarzy
si z bogiem, ktrego czcz poganie.
Ale Josef Vaktor (zob. 10,37K) reinterpretu-
je ten akronim na chwa Jeszui: Jitgadal szmo
umalchuto! (Niech Jego imi i krlestwo bdzie
wywyszone!).
22 Aby wypenio si to, co powiedzia Adonai
przez proroka. Nowe Przymierze konsekwent-
9 Dobra Nowina Mattitjahu (Mateusz) Mt 1,23

22
Stao si to wszystko, aby wypenio si to, co powiedzia Adonai przez proroka:
23
Dziewica pocznie i porodzi syna,
i nazw go Immanuela (imi to oznacza: Bg z nami).
a
Iz 7,14

nie prezentuje siebie jako wypenienie proroctw
i obietnic danych przez Boga w Tanach. Taka
zgodno z zapowiedziami iprzepowiedniami
sprzed setek lat, ignorujca wszelkie prawa
prawdopodobiestwa, dowodzi ponad wszelk
rozsdn wtpliwo, e Bg od pocztku zna kw przeciwko sposobowi cytowania przez Mat-
koniec. Co wicej, w tym wypadku dowodzi
ona ponad wszelk rozsdn wtpliwo, e Je-
szua jest Mesjaszem. Wypenienie si proroctw
jest tu naczelnym racjonalnym powodem wy-
nikajcym z empirycznej obserwacji wydarze
historycznych, czyli z faktw aby ydzi i nie
-ydzi przyjli Jeszu jako Mesjasza.
W cigu ostatnich dwch tysicy lat historii
ydw pojawio si ponad pidziesiciu preten przykady dziewordztwa w krlestwie zwierzt
dentw do tytuu Mesjasza, poczynajc od Tody
(Teudasa) i Judy Ha-Glilego (Dz 5,3637zKK),
przez Szimona Bar-Kosib (zm. 135 n.e.), ktre-
go za Mesjasza uzna Rabbi Akiwa, zmieniajc
mu imi na Bar-Kochba (syn gwiazdy; zob.
2Ke 1,19K o Gwiedzie Porannej), a koczc
na Szabtaju Cwim (1626 1676), ktry zosta
muzumaninem, i na Jacobie Franku (1726-
1791), ktry zosta rzymskim katolikiem. a-
den z nich jednak nie speni podanych w Ta-
nach kryteriw tosamoci Mesjasza; Jeszua
natomiast speni wszystkie te z nich, ktre do-
tycz Jego Pierwszego Przyjcia (te wypenio-
ne proroctwa wymieniam w 26,24K oraz w pkt
IX Wprowadzenia do KNT). Spord czterech
autorw Ewangelii Mattitjahu powica szcze-
gln uwag wypadkom takiego wypeniania
si proroctw (zob. 2,5.15.17; 3,3; 4,14; 8,17;
11,10; 12,17; 13,14.35; 21,4; 22,43; 26,31; 27,9).
Chce wykaza, e w Jeszui naley uzna Mesja-
sza, gdy wypeni On to, co powiedzia Adonai
oMesjaszu przez prorokw Tanach.
Co powiedzia Adonai przez proroka. Na
temat tego fragmentu zob. 2,15K, akapit trze-
ci od koca.
23 Dziewica pocznie i porodzi syna. Werset ten
jest rdem istotnego sporu dotyczcego cyto-
wania Biblii hebrajskiej w Nowym Testamencie.
Poniej podajemy trzy zastrzeenia wysuwane
przez ydw niemesjanicznych i innych scepty-
titjahu w tym miejscu Izajasza 7,14b, a zaraz po
nich stanowisko ydw mesjanicznych.
(1) Zastrzeenie. Narodzenie z dziewicy to
niemoliwo.
Odpowied. Charakterystyczn cech stano-
wiska szkoy liberalnej jest tumaczenie cudw
jako zjawisk de facto naturalnych. Podajc to-
kiem tego rozumowania, mona by wskaza na
czy na wspczesne eksperymenty z klonowa-
niem. Nieznane s jednak przypadki dziewordz-
twa wrd ludzi. Trzeba zatem uzna narodzenie
z dziewicy za zjawisko nadprzyrodzone.
Uznawanie narodzenia z dziewicy za niemo-
liwo jest logicznym skutkiem sprzeciwu wzgl-
dem wszelkich postaci nadprzyrodzonoci. Jed-
nake Bg ukazany w Biblii jest w dosownym
sensie nadprzyrodzony, jest ponad przyrod,
poniewa to On stworzy przyrod i rzdzce
ni prawa. Dlatego jeliby to miao suy Jego
celom, mgby On prawa te zawiesi. Biblia, za-
rwno w Tanach, jak i w Nowym Testamencie,
wielokrotnie naucza, e Bg wkracza wdzieje
czowieka i czasami, dla swoich wasnych celw,
uchyla naturalny bieg rzeczy.
Jego celem podobnie jak w tym wypad-
ku czsto bywa ukazanie czowiekowi znaku
Jego wszechmocy, Jego obecnoci i Jego troski.
W rzeczywistoci fragment Izajasza 7,14a, bez-
porednio poprzedzajcy cytowany fragment,
Adonai Pan, Jahwe Immanuel Immanuel,
Emmanuel