You are on page 1of 125

;Djt\ @)&# ;fnsf] P]g g+ ====

a}+s tyf ljQLo ;+:yf ;DaGwL sfg"gdf ;+zf]wg / PsLs/0f ug{ ag]sf] ljw]os
k|:tfjgf M d'n'ssf] ;du| a}+ls tyf ljQLo k|0ffnLk|lt ;j{;fwf/0fsf]
ljZj;gLotf clej[l4 ug{, lgIf]kstf{sf] xslxtsf] ;+/If0f / ;Da4{g ug{, a}+s
tyf ljQLo ;+:yfx? aLr :j:y k|lt:kwf{f/f u'0f:t/Lo tyf e/kbf]{ a}+ls tyf
ljQLo ;]jf pknAw u/fO{ /fli6o cy{tGqnfO{ ;jn Pj+ ;'b[9 agfpg tyf
ljQLo :yfloTj sfod ug{sf] nflu a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfkgf,
;~rfng, Joj:yfkg, lgodg, lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f ;DaGwL k|rlnt
sfg"gdf ;+zf]wg / PsLs/0f u/L ;dofg's"n agfpg jf~5gLo ePsf]n],
g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f @(^ sf] pkwf/f -!_ adf]lhdsf] Joj:yflksf
;+;bn] of] P]g agfPsf] 5 .
kl/R5]b!
k|f/lDes

!= ;+lIfKt gfd, lj:tf/ / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd a}+s tyf ljQLo
;+:yf ;DaGwL P]g, @)&# /x]sf] 5 .
-@_ of] P]g g]kfn /fHoe/ nfu" x'g]5 / g]kfndf :yflkt a}+s
jf ljQLo ;+:yfn] g]kfn aflx/ vf]n]sf zfvf jf ;Dks{ sfof{no
;d]tdf nfu" x'g]5 .
-#_ of] P]g t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;n] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,
-s_ cbfnt eGgfn] g]kfn ;/sf/n] ;jf]{Rr cbfntsf]
;xdlt lnO{ g]kfn /fhkqdf ;"rgf k|sfzg u/L
tf]lslbPsf] cbfntsf] jfl0fHo Ohnf; ;Demg' k5{ .
-v_ cWoIf eGgfn]] ;~rfns ;ldltsf] cWoIf ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] sfo{sf/L cWoIf ;d]tnfO{ hgfpF5 .
1
-u_ Ohfhtkq eGgfn] /fi6 a}+sn] o; P]g adf]lhd
a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
gfddf hf/L u/]sf] Ohfhtkq ;Demg' k5{ .
-3_ Ohfhtkq k|fKt sf/f]jf/ eGgfn] a}+s jf ljQLo
;+:yfn] o; P]g adf]lhd Ohfhtkq lnO{ u/]sf]
a}+ls tyf ljQLo sf/f]jf/ ;Demg' k5{ .
-_ Ohfhtkq k|fKt ;+:yf eGgfn] o; P]g adf]lhd
a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ Ohfhtkq k|fKt
u/]sf] a}+s jf ljQLo ;+:yf ;Demg' k5{ .
-r_ pNn]Vo :jfldTj eGgfn] s'g} JolQm jf ;+:yfn] PSn}
jf cGo JolQm jf ;+:yf;+u ldnL ;+o'Qm ?kdf s'g}
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] b'O{ k|ltzt jf
;f]eGbf a9L z]o/ lnPsf] jf z]o/ :jfldTjsf sf/0f
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Joj:yfkgdf k|efj kfg{ ;Sg]]
cj:yf ;Demg' k5{ .
-5_ C0fL eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6 shf{ lng]
JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yf ;Demg' k5{ .
-h_ shf{ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] JolQm, kmd{,
sDkgL, ;+:yf jf cGo Jofj;flos k|lti7fgnfO{
lglZrt cjlw leq ;fFjf, Jofh jf cGo b:t'/
a'emfpg] u/L k|jfx ul/Psf] /sd, k|ToIf jf ck|ToIf
k|Tofe"lt, shf{sf] Aofh jf cGo b:t'/, k'g{shf{,
shf{sf] k'g;{+/rgf / gjLs/0f, shf{ r'Qmfsf] nflu
hf/L ul/Psf] hdfgL tyf cGo jrga4tf ;Demg' k5{
/ ;f] zAbn] /fi6 a}+sn] ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg u/L
tf]lslbPsf] s'g} klg lsl;dsf] C0f ;d]tnfO{ hgfpF5
.

2
-em_ sfo{sf/L k|d'v eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yf
;~rfngsf] lhDd]jf/L kfPsf] k|d'v sfo{sf/L clws[t
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
sfo{sf/L k|d'vsf] ?kdf sfd ug]{ sfo{sf/L cWoIf /
k|aGw ;~rfns ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-`_ sfof{no eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] /lhi68{
tyf s]Gb|Lo sfof{no ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] g]kfn / g]kfn aflx/ /x]sf] zfvf
sfof{no tyf ljb]zL a}+s jf ljQLo ;:yfsf]] g]kfndf
/x]sf] zfvf sfof{no ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-6_ v'b ;DklQ -g]6 jy{_ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
jf;nftdf /xg] ;DklQsf] s'n hf]8df jfx\o
bfloTjnfO{ 36fO{ sfod x'g cfpg] /sd ;Demg' k5{ .
-7_ u}/ sfo{sf/L ;~rfns eGgfn] a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] b}lgs sfo{ ;Dkfbg ug]{ sfo{sf/L ;~rfns
jfx]ssf] cGo ;~rfns ;Demg' k5{ .
-8_ rNtL vftf eGgfn] u|fxsn] rfx]sf] avt hlxn]
klg lemSg kfpg] u/L a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /flvPsf]
/sdsf] x/lx;fa n]lvPsf] vftf ;Demg' k5{ .
-9_ r'Qmf k"FhL eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] hf/L
ePsf] k"h F LdWo] z]o/wgLsf] tkm{af6 r'Qmf ePsf]
k"FhLsf] c+z ;Demg' k5{ .
-0f_ hf]lvdefl/t ;DklQ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
jf;nftleqsf] / jf;nftaflx/sf] k|To]s zLif{sdf
/x]sf] /sdnfO{ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] 9fFrfdf tf]lsPsf]
hf]lvdef/n] u'0fg u/L lgsflnPsf] s'n ;DklQ
;Demg' k5{ .

3
-t_ t/n ;DklQ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gub
df}Hbft, rNtL vftfdf /x]sf] df}Hbft, /fi6 a}+sdf
/fv]sf] df}Hbft / /fi6 a}+sn] ;do ;dodf t/n
;DklQ egL lgwf{/0f ul/lbPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;DklQ ;Demg' k5{ .
-y_ tf]lsPsf] jf tf]lsP adf]lhd eGgfn] o; P]g
cGtu{t ag]sf lgod jf ljlgoddf tf]lsPsf] jf
tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
-b_ lwtf]kq eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yf jf ;+ul7t
;+:yfn] hf/L u/]sf] z]o/, :6s, a08, l8a]Gr/,
l8a]Gr/ :6s jf ;fd"lxs nufgL of]hgf ;DaGwL
k|df0fkq jf g]kfn ;/sf/n] hf/L u/]sf] jf g]kfn
;/sf/sf] hdfgtdf ;+ul7t ;+:yfn] hf/L u/]sf]
k|df0fkq, artkq jf a08 ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
lwtf]kq ahf/dfkm{t sf/f]af/ x'g ;Sg] jf x:tfGt/0f
x'g;Sg] egL lwtf]kq af]8{n] tf]lslbPsf] cGo lwtf]kq
jf To:tf] lwtf]kq vl/b laqmL jf ljlgdo ug{ ;Sg]
clwsf/kq ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-w_ lgodfjnL eGgfn] sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g
adf]lhd agfOPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgodfjnL
;Demg' k5{ .
-g_ lgIf]k eGgfn] Jofh jf ljgf Jofh lbg] u/L a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] rNtL, art jf d'2tL vftfdf u|fxs
dfkm{t hDdf ePsf] /sd ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
/fi6 a}+sn] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhd a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] ljleGg a}+ls tyf ljQLo pks/0fsf]
dfWodaf6 :jLsf/ u/]sf] /sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-k_ lgIf]k ;'/If0f eGgfn] bkmf !)& adf]lhd lgIf]ksf]
4
;'/Iff Pj+ To:tf] lgIf]ksf] ;'/If0f ug{] sfo{ ;Demg' k5{
.
-km_ kbflwsf/L eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns,
sfo{sf/L k|d'v, sDkgL ;lrj / s'g} ljifodf lg0f{o
ug{] clVtof/L k|fKt clws[t:t/sf] sd{rf/L ;Demg'
k5{ .
-a_ kl/jf/ eGgfn] ;~rfnssf] klt jf kTgL, 5f]/f,
j'xf/L, 5f]/L, wd{k'q, wd{k'qL, afa', cfdf, ;f}t]gL cfdf
/ cfk"mn] kfngkf]if0f ug'{ kg]{ bfh' efph', efO j'xf/L
/ lbbL alxgL ;Demg' k5{ .
t/ ;f] zAbn] c+zj08f u/L dfgf] 5'lO{ cf
cfgf] k]zf Joj;fo u/L a;]sf] kl/jf/sf] ;b:onfO{
hgfpg] 5}g .
-e_ k"FhL eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] clws[t k"FhL,
hf/L k"FhL jf r'Qmf k"FhL ;Demg' k5{ .
-d_ k"FhLsf]if eGgfn] /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhdsf] a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] k|fylds k"FhL / k"/s k"FhLsf] of]u
;Demg' k5{ / ;f] zAbn] /fi6 a}+sn] ;do ;dodf
tf]s]sf] cGo sf]if jf /sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-o_ k"jf{wf/ ljsf; a}+s eGgfn] bkmf $* sf] pkbkmf -
%_ df plNnlvt ljQLo sf/f]af/ ug{ ;+:yfkgf ePsf]
k"jf{wf/ ljsf; a}+s ;Demg' k5{ .
-/_ k|tLtkq eGgfn] s'g} Ps a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
s'g} csf]{ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfddf s'g} JolQmsf]
lglZrt /sdn] vfd];Ddsf] r]s, 8f6, jf ljlgd]okq
:jLsf/ ug'{ egL n]v]sf] kq ;Demg' k5{ .
-n_ k|aGwkq eGgfn] sDkgL ;DaGwL k|rlnt sfg"g
5
adf]lhd agfOPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|aGwkq
;Demg' k5{ .
-j_ k|fylds k"FhL eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] r'Qmf
k"FhL, z]o/ lk|ldod, lkmtf{ gx'g] cu|flwsf/ z]o/,
;fwf/0f hu]8f sf]if / ;l~rt gfkmfgf]S;fg zLif{sdf
/x]sf] /sd ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] /fi6 a}+sn] ;do
;dodf k|fylds k"FhL egL tf]lslbPsf] cGo zLif{sdf
/x]sf] sf]if jf /sd ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-z_ k|fKt ug{] ;+:yf eGgfn] o; P]g adf]lhd
Ohfhtkq k|fKt ;+:yfnfO{ cfkm"df ;dflxt ug{] d"n
a}+s jf ljQLo ;+:yf ;Demg' k5{ .
-if_ k|flKt ug{] -PSjLlh;g_ eGgfn] Pp6f Ohfhtkq
k|fKt ;+:yfn] csf]{ Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;Dk"0f{
;DklQ tyf ;Defljt bfloTjsf] x/lx;fj u/L
Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] sfg"gL x}l;ot ;dfKt
x'g]u/L cfkm"df ;dflxt ug{] sfo{ ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] nlIft ;+:yfn] k|fKt ug{] ;+:yfdf ljno x'g' k"j{
u/]sf ;Dk"0f{ s/f/Lo bfloTj ;d]t :jLsf/ ug{] sfo{
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-;_ art vftf eGgfn] u|fxsn] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
artsf] lgldQ /fv]sf] /sdsf] x/lx;fa n]lvPsf]
vftf ;Demg' k5{ .
-x_ a}+s eGgfn] bkmf $* sf] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ ;+:yfkgf ePsf]
;+ul7t ;+:yf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] g]kfndf /x]sf]
ljb]zL a}+ssf] zfvf sfof{no, g]kfndf :yflkt a}+sn]
g]kfn aflx/ vf]n]sf]] zfvf sfof{no tyf bkmf $* sf]
pkbkmf -%_ adf]lhd sfo{ ug]{ k"jf{wf/ ljsf; a}+s /
6
;f] sf] zfvf sfof{no ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-If_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ eGgfn] bkmf $*
adf]lhdsf] a}+ls tyf ljQLo sf/f]jf/ ;Demg' k5{ .
-q_ af]g; z]o/ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
d'gfkmfaf6 ePsf] art jf cGo sf]ifnfO{ k"FhLs/0f
u/L z]o/wgLnfO{ cltl/Qm z]o/sf] ?kdf hf/L ul/Psf]
z]o/ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] art jf cGo sf]ifnfO{
k"FhLs/0f u/L z]o/sf] r'Qmf /sd j[l4 u/]sf] cj:yf
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-1_ d'2tL vftf eGgfn] u|fxsn] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
lglZrt cjlw;Dd ;fdfGotof lgIf]k lemSg gkfpg]
u/L hDdf u/L /fv]sf] /sdsf] x/lx;fa n]lvPsf]
cfjlws vftf ;Demg' k5{ .
-ss_ /fi6 a}+s P]g eGgfn] g]kfn /fi6 a}+s P]g, @)%*
;Demg' k5{ .
-sv_ /fi6 a}+s eGgfn] g]kfn /fi6 a}+s ;Demg' k5{ .
-su_ nlIft ;+:yf eGgfn] o; P]g adf]lhd k|fKt ug{]
;+:yfdf ;Dk"0f{ ;DklQ tyf bfloTj ;d]t ;dflxt x'g
hfg] Ohfhtkq k|fKt ;+:yf ;Demg' k5{ .
-s3_ n]vfk/LIf0f ;ldlt eGgfn] bkmf %( adf]lhdsf]
n]vfk/LIf0f ;ldlt ;Demg' k5{ .
-s_ nfef+z eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] o; P]g tyf
k|rlnt sfg"g adf]lhd lbg] gub nfef+z, cGtl/d
nfef+z jf af]g; z]o/ ;Demg' k5{ .
-sr_ lnlSj8]6/ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yf vf]/hL ug{]
sfd sf/afxL ug{ cbfntsf] cfb]z jf ;fx'x?sf]

7
;efaf6 kfl/t k|:tfj adf]lhd lgo'Qm JolQm ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] lnSjL8]zgsf] sfd ug]{ sfof{no
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-s5_ lnlh eGgfn] lglZrt cjlwsf nflu rn crn
;DklQsf] :jfldTj Ohfhtkq k|fKt ;+:yf;Fu} /xg]
u/L ef]uflwsf/ dfq k|fKt u/L ;f] jfkt lglZrt
;dotflnsfdf u|fxsaf6 /sd a'emfpg] ;Demf}tf
adf]lhdsf] sfo{ ;Demg' k5{ .
-sh_ jf;nft aflx/sf] sf/f]af/ eGgfn] a}+s jf ljQLo
;+:yfn] bfloTj Joxf]g'{ kg]{ ;Defjgf ePsf] k|lttkq,
hdfgtkq, :jLsf/kq, k|lta4tf, ljb]zL ljlgdo
;DaGwL :jfk, cK;g, clu|d sf/f]af/ ;Demg' k5{ /
;f] zAbn] /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf
pks/0fsf] sf/f]af/ ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-sem_ ljQLo ;+:yf eGgfn] bkmf $* sf] pkbkmf -@_, -#_
jf -$_ adf]lhdsf] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{
;+:yfkgf ePsf] ;+ul7t ;+:yf ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] ljsf; a}+s, ljQ sDkgL, n3' ljQ ;+:yf jf
ljb]zL ljQLo ;+:yfsf] g]kfndf /x]sf] zfvf sfof{no /
g]kfndf :yflkt ljQLo ;+:yfsf] ljb]zdf /x]sf] zfvf
sfof{no ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-s`_ ljQLo :jfy{ eGgfn] ;~rfns, Ps k|ltzt jf
;f]eGbf a9L z]o/ lnPsf] z]o/wgL jf sfo{sf/L k|d'v
jf To:tf] JolQmsf] kl/jf/ jf ;~rfns dgf]lgt ug]{
clwsf/ kfPsf] JolQm, sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] s'g}
kmd{, sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] bz
k|ltzt jf ;f]eGbf a9L x'g] u/L 5'f5'} jf ;+o'Qm
?kdf z]o/ vl/b u/]df To:tf] JolQm jf JolQmx?sf]
8
bz k|ltzt jf ;f] eGbf a9L z]o/ :jfldTj /x]sf]
;+:yfdf /x]sf] lghx?sf] :jfy{ ;Demg' k5{ / ;f]
zAbn] /fi6 a}+sn] ;do ;dodf ljQLo sf/f]jf/sf]
k|s[lt / cj:yf x]/L ljQLo :jfy{ egL tf]lslbPsf]
:jfy{ ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-s6_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf eGgfn]
g]kfndf zfvf sfof{no vf]nL a}+ls tyf ljQLo
sf/f]jf/ ug{ o; P]g adf]lhd /fi6 a}+saf6 :jLs[lt
k|fKt s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf ;Demg' k5{ .
-s7_ ljB'tLo sf/f]af/ eGGffn] 6]lnkmf]g, 6]n]S;, sDKo'6/
jf DofUg]l6s 6]k jf To:t} k|sf/sf cGo ljB'tLo
pks/0fsf] dfWodaf6 lgIf]k lng], e'QmfgL lbg],
/sdfGt/ ug]{ sf/f]af/ ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
6ld{gn, c6f]d]6]8 6]n/ d]l;g / Sof; l8:k]lG;
d]l;gsf] dfWodaf6 x'g] sf/f]af/, rfh{ sf8{, 8]la6 jf
q]ml86 sf8{af6 x'g] sf/f]af/ ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-s8_ ljj/0fkq eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] bkmf *
adf]lhd k|sfzg ug'{ kg]{ ljj/0fkq ;Demg' k5{ .
-s9_ zfvf sfof{no eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] g]kfn
/ g]kfn aflx/ /x]sf] zfvf, pkzfvf, k|zfvf, Onfsf,
k|ltlglw jf ;Dks{ sfof{no tyf ljb]zL a}+s jf
ljQLo ;:yfsf]] g]kfndf /x]sf] zfvf jf k|ltlglw jf
;Dks{ jf cGo h'g;'s} sfof{no ;Demg' k5{ .
-s0f_ z]o/ eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/ k"FhLsf]
ljeflht c+z ;Demg' k5{ .
-st_ z]o/wgL eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/df
:jfldTj ePsf] JolQm ;Demg' k5{ .

9
-sy_ ;~rfns eGgfn] ;~rfns ;ldltsf] ;b:o ;Demg'
k5{ / ;f] zAbn] ;~rfns ;ldltsf] cWoIf /
j}slNks ;~rfns ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-sb_ ;~rfns ;ldlt eGgfn] bkmf !$ adf]lhd u7g
ePsf]] ;~rfns ;ldlt ;Demg' k5{.
-sw_ ;+:yfks eGgfn] o; P]g adf]lhd a}+s jf ljQLo
;+:yf ;+:yfkgf ug{sf] nflu k|aGwkq tyf
lgodfjnLdf sDtLdf Ps z]o/ lng dGh"/ u/L
;+:yfkssf] x}l;otn] x:tfIf/ ug]{ JolQm ;Demg' k5{ .
-sg_ ;Da4 JolQm eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;~rfns, kbflwsf/L jf lghsf]] kl/jf/sf] pNn]Vo
:jfldTj /x]sf] s'g} kmd{, sDkgL jf ;+:yf jf To:tf]
kmd{, sDkgL jf ;+:yfdf pNn]Vo :jfldTj /x]sf] s'g}
JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yf jf ;f]df pNn]Vo
:jfldTj /fVg] ;f]sf] lxtflwsf/L ;Demg' k5{ .
-sk_ :jtGq ;~rfns eGgfn] bkmf !$ sf] pkbkmf -#_
adf]lhd :jtGq ;~rfnssf] kbdf lgo'Qm JolQm
;Demg' k5{ .
-skm_ :j]lR5s vf/]hL eGgfn] kl/R5]b!! adf]lhd a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] :j]lR5s vf/]hL x'g] cj:yf ;Demg'
k5{ .
-sa_ ;fx' eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ltg{' a'emfpg'
kg{] JolQm jf ;+ul7t ;+:yf ;Demg' k5{ / ;f] zAbn]
vf/]hLsf] k|of]hgsf nflu lgIf]kstf{ tyf
l8a]~r/xf]N8/nfO{ ;d]t hgfpF5 .
-se_ xfOkf]lys];g shf{ eGgfn] dfnj:t' :6ssf]
ef]uflwsf/ ;DalGwt C0fLd} sfod /fvL ;f]sf] lwtf]df
10
a}+s jf ljQLo ;+:yf / C0fL aLr ;Demf}tf eO{ k|jfx
ul/Psf] shf{ ;Demg' k5{ .

kl/R5]b@
Af}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ;DaGwL Joj:yf

#= Af}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfkgf M -!_ o; P]g adf]lhd a}+ls tyf


ljQLo sf/f]af/ ug{sf] nflu Af}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ rfxg]
s'g} klg JolQmn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf k|rlnt sfg"g adf]lhd
klAns lnld6]8 sDkgLsf] ?kdf btf{ u/fpg' kg{]5 .
t/ of] P]g k|f/De x'Fbfsf avt ;~rfngdf /x]sf a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] of] pkbkmf adf]lhd btf{ ug{' kg{] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sDkgL btf{ ug{ k|rlnt sfg"g
adf]lhd clVtof/ kfPsf] clwsf/Ln] sDkgL btf{ ubf{ bkmf $ sf]
cwLgdf /xL ug'{ kg]{5 .
$= Af}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfkgf ug{' k"j{ :jLs[lt lng' kg]{ M -!_ bkmf #
sf] k|of]hgsf] nflu a}+s jf ljQLo ;+:yf k|rlnt sfg"g adf]lhd btf{
ug{ lgj]bg lbg' cl3 ;DalGwt JolQm jf ;+:yfn] b]xfosf sfuhft
;+nUg u/L /fi6 a}+sn] tf]s]sf] b:t'/ ;lxt k"j{ :jLs[ltsf] nflu /fi6
a}+s ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M
-s_ k|:tfljt Af}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|aGwkq,
-v_ k|:tfljt Af}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgodfjnL,
-u_ k|:tfljt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DefJotf
cWoog k|ltj]bg,
-3_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] 9fFrfdf lgj]bssf]
JolQmut ljj/0f,

11
-_ k|:tfljt Af}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{
lgj]bs aLr s'g} ;Demf}tf ePsf] /x]5 eg]
To:tf] ;Demf}tfsf] k|dfl0ft k|ltlnlk,
-r_ lgj]bssf] nufgLsf] >f]t v'n]sf] ljj/0f /
o; bkmf adf]lhd lgj]bg lbg' eGbf tTsfn
cl3Nnf] cfly{s jif{;Ddsf] s/ r'Qmf u/]sf]
k|df0f,
-5_ lgj]bs g]kfn jf ljb]zdf bfdf;fxLdf k/]
gk/]sf], s'g} a}s jf ljQLo ;+:yfaf6 shf{
lnP glnPsf], a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fusf] s'g}
sf/f]af/df sfnf];"rLdf k/] gk/]sf], k/]sf] eP
;f] k'ms'jf eO{ tLg aif{sf] cjlw Joltt eP
gePsf] ljj/0f,
-h_ lgj]bssf] lj?4 7uL, hfn;fhL, jf k|rlnt
sfg"g adf]lhd s;'/ dflgg] sfo{df g]kfn
jf ljb]zdf s'g} sf/jfxL grn]sf] Pj+ To:tf]
s;'/hGo sfo{df ;hfo gkfPsf] :j3f]if0ff,
-em_ lgj]bs g]kfn jf ljb]zsf] s'g} klg
lgodgsf/L jf ;'kl/j]If0f ug]{ lgsfo jf
clwsf/Laf6 sf/afxLdf k/] gk/]sf], lgh
;+nUg /x]sf] sDkgL jf ;+:yfsf] Ohfhtkq
lgnDag jf /2 ePsf] jf afWofTds vf/]hLdf
k/]sf] jf kg]{ qmddf /x] g/x]sf] ljj/0f,
-`_ lgj]bssf] kl/jf/sf] ;b:osf] gfd, y/ /
gftf tyf pNn]Vo :jfldTj jf pNn]Vo
x}l;otsf] ljj/0f / lghx? s'g} ;+:yfdf
;+rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L eO{ sfd
u/]sf] eP k|To]s JolQmsf] bhf{ ;d]t pNn]v
12
ul/Psf] ljj/0f,
t/, lgj]bs ;+ul7t ;+:yf ePdf ;f]
;+ul7t ;+:yfdf pNn]Vo :jfldTj jf x}l;ot
/fVg] JolQmsf] ljj/0f, kl5NNff] tLg cfly{s
jif{sf] n]vfk/LIf0f ul/Psf] ljQLo ljj/0f /
;f] ;+ul7t ;+:yfsf] s/ r'Qmf k|df0fkq ;d]t
;+nUg ug'{ kg]{5 .
-6_ lgj]bssf] ljQLo tyf Jofj;flos k[i7e"ldsf]
;DaGwdf hfFra'em ug{ jf u/fpg jf To:tf]
;"rgf tyf hfgsf/L cfbfg k|bfg ug{ u/fpg
/fi6 a}+snfO{ lbPsf] lnlvt clVtof/L,
-7_ /fi6 a}+saf6 tf]lsPsf] ;Ldf;Ddsf] lgIf]k
;'/If0f ug{] k|ltj4tf,
-8_ /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo
ljj/0f tyf sfuhft .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k"j{ :jLs[ltsf] nflu k|fKt lgj]bg /
;f] ;fy ;+nUg sfuhftsf] hfFra'em ubf{ :jLs[lt lbg pko'Qm x'g]
b]v]df /fi6 a}+sn] s'g} zt{ tf]sL jf gtf]sL To;/L lgj]bg kg{ cfPsf]
Ps;o aL; lbg leq To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ k"j{
:jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf
JolQm / lghsf] kl/jf/sf] ;b:osf] pNn]Vo :jfldTj ePsf] kmd{ jf
sDkgLnfO{ a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ k"j{ :jLs[lt lbOg] 5}g
M
-s_ /fi6 a}+ssf] lgodgsf/L sf/afxLdf k/]sf],
-v_ a}+ls s;'/df ;hfo kfPsf],

13
-u_ 7uL, hfn;fhL, lst]{df ;hfo kfPsf],
-3_ ;DklQ z'4Ls/0f tyf cft+sjfbL
lqmofsnfkdf ljQLo nufgL ;DaGwL s;'/df
;hfo kfPsf],
-_ e|i6frf/ ;DaGwL s;'/df ;hfo ePsf],
-r_ dfgj j]rljvg, ckx/0f, z/L/aGws,
hj/h:tL s/0fL h:tf uDeL/ k|s[ltsf
s;'/df ;hfo kfPsf] .
%= ljb]zL nufgLdf a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ k"j{ :jLs[lt lng'
kg{] M -!_ s'g} ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] g]kfndf ;+:yfkgf ePsf]
;+ul7t ;+:yf jf g]kfnL gful/s;+u ldnL ;+o'Qm nufgLdf jf /fi6
a}+sn] tf]s] adf]lhdsf] z]o/ :jfldTj sfod x'g] u/L ;xfos sDkgLsf]
?kdf o; P]g adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ k"j{ :jLs[lt
lng] k|of]hgsf] nflu lgj]bg lbFbf bkmf $ sf] pkbkmf -!_ df
plNnlvt sfuhftx?sf cltl/Qm /fi6 a}+sn] tf]s]sf] b:t'/ ;lxt b]xfo
adf]lhdsf sfuhft tyf ljj/0f ;d]t k]z ug'{ kg]{5 M
-s_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|aGwkq,
lgodfjnL tyf ;DalGwt d'n'sdf pQm a}+s
jf ljQLo ;+:yf btf{ ePsf] k|df0fkqsf]
k|ltlnlk / k"FhL ;+/rgf,
-v_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DalGwt
d'n'sdf a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng
ug{ k|fKt u/]sf] Ohfhtkqsf] k|ltlnlk,
-u_ sf/f]af/ ug]{ d'Vo :yfg ;DaGwL ljj/0f,
-3_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vfk/LIf0f
ul/Psf] kl5Nnf] tLg cfly{s jif{sf] jf;nft
/ gfkmfgf]S;fg lx;fasf] k|dfl0ft k|ltlnlk,

14
-_ g]kfndf k|:tfljt Joj;fosf] of]hgf,
Jofj;flos /0fgLlt tyf ;~rfng ug]{
sf/f]af/sf] lsl;d, cfGtl/s lgoGq0f /
hf]lvd Joj:yfkg ;DaGwL ljj/0f,
-r_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;DalGwt
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd g]kfndf a}+s jf
ljQLo ;+:yf vf]Ng u/]sf] lg0f{o / To:tf]
d'n'ssf] lgodgsf/L lgsfon] lbPsf]
clVtof/L .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k"j{ :jLs[ltsf] nflu k|fKt lgj]bg /
;f] ;fy ;+nUg sfuhftsf] hfFra'em ubf{ :jLs[lt lbg pko'Qm x'g]
b]v]df /fi6 a}+sn] s'g} zt{ tf]sL jf gtf]sL To;/L lgj]bg kg{ cfPsf]
Ps;o aL; lbg leq ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ tf]lslbPsf]
l;df;Ddsf] z]o/ nufgL jf ;+o'Qm nufgLdf a}+s jf ljQLo ;+:yf
;+:yfkgf ug{ k"j{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-#_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] /fi6 a}+saf6 k"j{ :jLs[lt
lnO{ ;~rfngdf /x]sf] :jb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /fi6 a}+sn] tf]s]
adf]lhdsf] k|s[of k"/f u/L ;+o'Qm nufgLsf] ?kdf z]o/ :jfldTj lng
;Sg]5 .
-$_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g
k|f/De x'g' eGbf cl3 s'g} ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yf jf cGo s'g}
ljb]zL ;+:yfn] k|rlnt sfg"g adf]lhd :jLs[lt k|fKt u/L s'g} a}+s jf
ljQLo ;+:yfdf u/]sf] nufgL ;f] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf oyfjt sfod
/x]sf] dflgG5 .
^= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf sfof{no vf]Ng k"j{ :jLs[lt lng' kg{] M -!_
cGt/f{li6o >]0fLs[t -OG6/g]Zgn /]6]8_ s'g} ljb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yfn] g]kfn leq a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ jf u}/ a}+ls ljQLo
sf/f]af/ ;~rfng ug{ zfvf sfof{no vf]Ng rfx]df To:tf] zfvf
sfof{no vf]Ng' k"j{ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lng' kg]{5 .

15
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu /fi6 a}+sn] tf]s]sf] k"FhL
tyf b:t'/ ;lxt /fi6 a}+s ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lgj]bg lbFbf To:tf] ljb]zL a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] bkmf % sf] pkbkmf -!_ df plNnlvt ljj/0f tyf
sfuhftsf] cltl/Qm b]xfo adf]lhdsf yk sfuhft tyf ljj/0f ;d]t
k]z ug'{ kg]{5 M
-s_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] g]kfnl:yt zfvf jf
k|ltlglw jf ;Dks{ sfof{non] ug]{ Jofj;flos sfd
sf/jfxLsf] ;DaGwdf cfgf] ;Dk"0f{ bfloTj k"/f ug{
cfjZos x'g] /sd /fi6 a}+sn] dfu u/]sf] avt
pknAw u/fpg] ;DaGwdf ;~rfns ;ldltn] u/]sf]
lnlvt k|lta4tf,
-v_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|:tfljt zfvf
sfof{no /xg] :yfgsf] ljj/0f,
-u_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|:tfljt zfvf
sfof{nosf] ;Defljt kbflwsf/Lsf] ljj/0f .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k]z ePsf sfuhft jf ljj/0f
hfFra'em ubf{ yk sfuhft jf ljj/0f dfu ug{' kg{] b]lvPdf /fi6 a}+sn]
;DalGwt lgj]bsaf6 cfjZos sfuhft jf ljj/0f dfu ug{ ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] yk sfuhft tyf pkbkmf -$_
adf]lhdsf] sfuhft dfluPsf]df To:tf] sfuhft k|fKt ePkl5 k|fKt
lgj]bg pk/ hfFrj'em ubf{ k"j{ :jLs[lt lbg pko'Qm x'g] b]v]df /fi6
a}+sn] s'g} zt{ tf]sL jf gtf]sL To;/L lgj]bg kg{ cfPsf] Ps;o aL;
lbgleq To:tf] ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ g]kfndf zfvf
sfof{no vf]Ng :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] k"j{ :jLs[lt k|fKt u/] kl5 To:tf]
ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] k|rlnt sDkgL sfg"g adf]lhd zfvf
sfof{no btf{ ug'{ kg]{5 .

16
-&_ pkbkmf -^_ adf]lhd btf{ ePsf] ljb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] zfvf sfof{non] g]kfndf a}ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{]
:jLs[ltsf] nflu /fi6 a}+sn] tf]s]sf] z'Ns jf b:t'/ ;lxt b]xfosf
sfuhft tyf ljj/0f ;+nUg u/L /fi6 a}+s ;dIf lgj]bg k]z ug{' kg{]5
M
-s_ zfvf sfof{nosf] ?kdf g]kfndf a}ls tyf
ljQLo sf/f]af/ ug{ k|rlnt sDkgL sfg"g
adf]lhd btf{ ePsf] btf{ k|df0fkq,
-v_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DalGwt
d'n'ssf] sfg"g adf]lhd To:tf] d'n'ssf]
;/sf/ jf s]Gb|Lo a}+s jf lgodg ug]{
lgsfon] To:tf] ljb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ g]kfndf zfvf sfof{no vf]Ng
lbPsf] :jLs[lt jf ;xdlt kq .
-u_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf sfof{no
:yfkgf ug{ /fi6 a}+sdf lgj]bg k]z u/]kl5
jf /fi6 a}+saf6 k"j{ :jLs[lt lnPkl5 To:tf]
ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] o; P]g
adf]lhd k"/f ug'{ kg]{ s'g} s'/fdf km/s k/]sf]
eP ;f]sf] ljj/0f,
-3_ /fi6 a}+sn] dfu u/] adf]lhdsf] cGo hfgsf/L
tyf ljj/0f .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ hfFrj'em ubf{
:jLs[lt lbg pko'Qm x'g] b]v]df /fi6 a}+sn] To:tf] ljb]zL a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf sfof{nonfO{ g]kfndf a}+ls tyf
ljQLo sf/f]af/ ug{ lgj]bg k]z ePsf] ldltn] gAa] lbgleq
:jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-(_ pkbkmf -*_ adf]lhd :jLs[lt k|bfg ubf{ /fi6 a}+sn]
cfjZos zt{ ;d]t tf]Sg ;Sg]5 .
17
-!)_ a}+s tyf ljQLo ;+:yfn] /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ g]kfn
aflx/ zfvf sfof{no vf]Ng ;Sg]5 .
-!!_ pkbkmf -!)_ adf]lhd g]kfn aflx/ zfvf sfof{no vf]Ng]
;DaGwdf /fi6 a}+sn] ;do ;dodf cfjZos gLlt agfpg]5 .
&= k"j{ :jLs[lt lbg OGsf/ ug{ ;Sg] M -!_ /fi6 a}+sn] b]xfosf] cj:yfdf
s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfkgf ug{ jf ljb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] zfvf sfof{no vf]Ngsf nflu k"j{ :jLs[lt lbg OGsf/ ug{
;Sg]5 M
-s_ k|:tfljt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfd jf
To:tf] ;+:yfn] ug]{ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/
;fj{hlgs lxt, wd{, hfthflt jf ;Dk|bfo
cflbsf] b[li6sf]0fn] jf~5gLo gb]lvPdf,
-v_ k|:tfljt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] p2]Zo
k|rlnt sfg"g ljk/Lt ePdf,
-u_ k|:tfljt a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{
k|fljlws b[li6sf]0faf6 pko'Qm gb]lvPdf,
-3_ k|:tfljt a}+s jf ljQLo ;+:yfn] k]z u/]sf]
;DefJotf cWoog k|ltj]bg, ljj/0f tyf
sfuhft / cGo k"jf{wf/nfO{ cWoog ubf{
ljQLo sf/f]af/ :j:y / k|lt:kwf{Tds 9+uaf6
;~rfng ug]{ s'/fdf ljZjf; ug{ ;lsg]
cfwf/ gePdf,
-_ k|aGwkq / lgodfjnLdf k|:tfljt a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] ;a} ;+:yfksn] cfgf] gfd,
7]ufgf cfkm'n] lng] z]o/ ;+Vof ;d]t v'nfO{
;fIfLsf] /f]xj/df ;xL5fk u/L ;f] ;fIfLsf]
gfd, 7]ufgf ;d]t gv'nfPdf,

18
-r_ k|lt JolQm z]o/ nufgL ;Ldf / z]o/ :jfldTj
cg'kft ;do ;dodf /fi6 a}+sn] tf]s]
adf]lhd /x]sf] gkfOPdf,
-5_ /fi6 a}+sn] hf/L u/]sf] a+}s jf ljQLo ;+:yf
;+:yfkgf tyf Ohfhtkq ;DaGwL gLlt
ljk/Lt ePsf] kfOPdf,
-h_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo zt{ k"/f u/]sf]
gkfOPdf .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt s'g} cj:yf k/L k|:tfljt a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ /fi6 a}+sn] k"j{ :jLs[lt lbg OGsf/ u/]df ;f]sf] sf/0f
v'nfO{ lgj]bsnfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 .
kl/R5]b#
lwtf]kqsf] sf/f]af/ ;DaGwL Joj:yf

*= ljj/0fkq M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] lwtf]kqsf] ;fj{hlgs lgisfzg


ug'{ cufj} lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd :jLs[lt k|fKt u/L
cfkm\gf]] ljj/0fkq /fi6 a}+s ;dIf btf{ u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljj/0fkq btf{ gu/fP;Dd ;f] a}+s jf
ljQLo ;+:yf jf To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] tk{maf6 s;}n] klg
To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ljj/0fkq k|sfzg ug{ kfpg] 5}g .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lwtf]kq
af]8{af6 ljj/0fkq btf{ ug]{ ;DaGwdf :jLs[lt k|bfg u/]sf] hfgsf/L
lnlvt ?kdf k|fKt gu/];Dd /fi6 a}+sn] To:tf] ljj/0fkq btf{ ug]{
5}g .
(= z]o/sf] afF8kmfF8 M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] s"n hf/L k"FhLsf]
sDtLdf tL; k|ltzt z]o/ ;j{;fwf/0fnfO{ laqmL ljt/0f ug{sf] nflu
5'6\ofpg' kg]{5 .
:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf] nflu ;j{;fwf/0f eGgfn] k|fs[lts
JolQmnfO{ ;Demg' k5{ .
19
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;j{;fwf/0fnfO{ 5'6\ofPsf] z]o/
tf]lsPsf] cjlwleq ;j{ ;fwf/0fnfO{ laqmL ljt/0f ug'{ kg]{5 . o;/L
laqmL ubf{ laqmL gePsf] To:tf] z]o/ cGo kmd{, sDkgL jf ;+:yfnfO{
laqmL ljt/0f ug{ ;lsg]5 .
-#_ a}+s tyf ljQLo ;+:yfn] pkbkmf -!_ df pNn]lvt xb
afx]ssf] )=% k|ltzt z]o/ sd{rf/Lsf] nflu 5'6\ofpg ;Sg]5 .
-$_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] rfx]df /fi6 a}+sn] tf]s]sf] k|lqmof
k'/f u/L ;+:yfks z]o/ ;d"xsf] :jfldTj PsfpGg k|ltzt eGbf sd
gx'g] u/L afFsL c+z ;j{;fwf/0f z]o/ ;d"xdf kl/0ft ug{ ;Sg]5 .
:ki6Ls/0f M o; kl/R5]bsf] k|of]hgsf] nflu,
-s_ ;+:yfks z]o/ ;d"x eGgfn] /fi6 a}+sn] tf]s]sf]
;+:yfks z]o/ ;d"x ;Demg' k5{ .
-v_ ;j{;fwf/0f z]o/ ;d"x eGgfn] ;+:yfks z]o/ ;d"x
afx]ssf] cGo z]o/ ;d"x ;Demg' k5{ .
-%_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg g]kfn
;/sf/sf] pNn]Vo :jfldTjdf ;+:yfkgf x'g] a}+s jf ljQLo ;+:yf tyf
k"jf{wf/ ljsf; a+}ssf] xsdf z]o/ :jfldTjsf] cg'kft pkbkmf -!_
adf]lhd x'g cfjZos kg]{ 5}g .
-^_ s'g} ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yf jf cGo s'g} ljb]zL
;+:yfsf] ;+o'Qm nufgLdf ;+:yfkgf ePsf] a}+s jf ljQLo ;+:yf jf
k"jf{wf/ ljsf; a}sn] /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhdsf] z]o/ ;j{;fwf/0fnfO{
ljqmL ljt/0f ug'{ kg]{5 .
-&_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/ vl/bsf] nflu ;j{;fwf/0faf6
b/vf:t cfJxfg ubf{ z]o/sf] c+lst d"Nosf] ztk|ltzt /sd b/vf:t
;fy dfu ug'{ kg]{5 .
!)= lwtf]kq sf/f]af/ M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] lwtf]kq
;j{;fwf/0fnfO{ lgisfzg ubf{ To:tf] lwtf]kqsf] laqmL, afF8kmfF8,
ljlgd]o ;DaGwL sfo{ lwtf]kq ;DaGwL k|rlnt sfg"g adf]lhd ug'{
kg]{5 .
20
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] s'g} lwtf]kq Joj;foL ;+:yf dfk{mt
lwtf]kq sf/f]af/ ug]{ ;DaGwdf u/]sf] ;Demf}tfsf] Ps k|lt To:tf]
;Demf}tf ePsf] ldltn] ;ft lbgleq /fi6 a}+s ;dIf a'emfpg' kg]{5 .
-#_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] s'g} klg k|sf/sf] l8a]Gr/ jf ljQLo
pks/0f hf/L ubf{ /fi6 a}+sf] k"j{ :jLs[lt lng' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] :jLs[lt lb+bf /fi6 a}+sn] cfjZos
zt{ tf]Sg ;Sg]5 / To:tf] zt{sf] kfngf ug'{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
!!= z]o/ laqmL jf lwtf]aGws ;DaGwL Aoj:yf M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;+:yfksn] ljQLo sf/f]af/ ;~rfng u/]sf] sDtLdf kfFr jif{ gk'u];Dd
cfgf] gfddf /x]sf] z]o/ laqmL ug{ jf lwtf]aGws /fVg kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfngdf s'g} afwf Jojwfg pTkGg eO{ ljz]if
kl/l:yltsf] l;h{gf x'g uPdf jf ;+:yfks cGo a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
ljQLo sf/f]af/df sfnf];"rLdf ;dfj]z x'g k'u]df /fi6 a}+ssf] :jLs[lt
lnO{ ;+:yfksx? aLr Ps cfk;df z]o/ vl/b jf laqmL ug{ ;lsg]5 .
:ki6Ls/0f M o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu ljz]if kl/l:ylt eGgfn]
u0fk"/s ;+Vofsf] cefjn] ;~rfns ;ldltsf] a}7s nuftf/ tLg
k6s;Dd a:g g;s]sf] jf ;~rfnssf] cfk;L ljjfbsf] sf/0fn] s'g}
klg lg0f{odf k'Ug g;s]sf] cj:yf ;Demg' k5{ .
-#_ ;+:yfksn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] sf/f]af/ ;~rfng u/]sf]
ldltn] kfFr jif{ k'u]kl5 / ;j{;fwf/0fdf z]o/ hf/L u/]kl5 cfgf]
gfddf /x]sf] z]o/ laqmL ug{ jf lwtf]aGws /fVg rfx]df /fi6 a}+ssf]
:jLs[lt lnO{ ljqmL u/]sf] To:tf] z]o/ ;+:yfks ;d"xdf g} /xg] u/L
laqmL ug{ jf lwtf]aGws /fVg ;Sg]5 .
t/, r'Qmf k"FhLsf] b'O{ k|ltzt eGbf sd z]o/ wf/0f ug{]
;+:yfksn] cfgf] z]o/ laqmL jf lwtf] aGws /fVbf /fi6 a}+ssf] :jLs[lt
lng cfjZos kg{] 5}g .

21
-$_bkmf ( sf] pkbkmf -!_ / pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg a}+s jf ljQLo ;+:yfn] sf/f]jf/ ;+rfng u/]sf] bz
jif{ k'u]kl5 k"FhL ahf/, a}+ls nufot ;du| ljQLo If]qdf kg]{ k|efj
;d]tnfO{ ljrf/ u/L /fi6 a}+ssf] :jLs[ltdf ;+:yfks z]o/ qmdzM
;j{;fwf/0f z]o/df kl/0ft ug{ ;Sg]5 .
-%_ ;+:yfkssf] z]o/ s'g} sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn] lnPsf]
cj:yfdf To:tf] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfsf] pNn]Vo :jfldTj ePsf
z]o/wgLx?df x]/km]/, z]o/ ljqmL jf x:tfGt/0f ug{' cl3 /fi6 a}+ssf]
k"j{ :jLs[lt lng' kg{]5 .
t/ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] r'Stf k"FhLsf] b'O{ k|ltzt eGbf sd
z]o/ wf/0f ug{] sDkgL jf ;+ul7t ;+:yfn]] z]o/ laqmL jf x:tfGt/0f
ug{' cl3 /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt lng cfjZos kg{] 5}g .
!@= lwtf]kq sf/f]af/ ug{df aGb]h M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns,
sfo{sf/L k|d'v, n]vfk/LIfs, sDkgL ;lrj jf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
Joj:yfkg tyf n]vf ;DaGwL sfo{df k|ToIf ?kn] ;+nUg JolQmn] To:tf]
kbdf axfn /xFbfsf avt jf To:tf] kbaf6 cjsfz k|fKt u/]sf]
ldltn] Ps jif{;Dd ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yf jf To;sf] ;xfos
sDkgLsf] lwtf]kq cfgf] jf cfgf] kl/jf/sf] ;b:o jf cGo s'g} klg
JolQm jf To:tf JolQmsf] lgoGq0fdf /x]sf] kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf]
gfddf jf cGo JolQmnfO{ vl/blaqmL ug{ u/fpg, ug{ lbg, lwtf]aGws
/fVg, /fVg nufpg jf bfg as; lng, lbg, x:tfGt/0f ug{ jf n]gb]g
ug{ x'Fb}g .
t/, af]g; z]o/, xsk|b z]o/, sd{rf/LnfO{ 5'6\ofOPsf] z]o/ jf
gofF z]o/ hf/L x'Fbf jf /fi6 a}+ssf] lgb]{zg sfof{Gjog ubf{ jf s'g}
;~rfns jf ;~rfns lgo'Qm ug{] clwsf/ kfPsf] ;+ul7t ;+:yfn] s'g}
a}+s jf ljQLo ;+:yfdf cfgf] gfddf /x]sf] ;Dk"0f{ z]o/ ljqmL ubf{ jf
kl/R5]b!) adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yf Ps cfk;df ufEbf ufleFbf
jf Pp6f a}+s jf ljQLo ;+:yfn] csf{] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|flKt ubf{
jf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfngdf s'g} afwf Jojwfg pTkGg ePdf

22
/fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ ;+:yfks ;~rfns jf ;~rfns aLr Ps
cfk;df lwtf]kq vl/blaqmL ug{ jf ;d:ofu|:t a}+ssf] ;'wf/fTds jf
km/kmf/ssf] k|s[ofdf x'g] z]o/sf] vl/blaqmL jf x:TffGt/0f ug]{ u/fpg]
sfdsf/jfxLnfO{ of] pkbkmfn] afwf k'ofPsf] dflgg] 5}g .
-@_ s;}n] pkbkmf -!_ sf] ljk/Lt s'g} sfd u/]df To:tf]
lwtf]kq ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfn] hkmt u/L /fi6 a}+sn] tf]s]
adf]lhd laqmL ljt/0f ug{' kg{]5 .
!#= a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/ cfk}mn] vl/b ug{ gx'g] M -!_ a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug{ jf hdfgtdf /fvL shf{
lbg x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf
cj:yfdf /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
/fi6 a}+sn] tf]s]sf] k|ltztdf ga9\g] u/L nfef+zsf] ?kdf ljt/0f x'g
;Sg] ;l~rt d'gfkmfsf] /sdaf6 cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug{ ;Sg]5
M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] hf/L u/]sf] z]o/sf]
;Dk"0f{ /sd e'QmfgL eO{ ;s]sf] eP,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] hf/L u/]sf] z]o/
lwtf]kq ahf/df ;"rLs[t eO{ ;s]sf] eP,
-u_ cfgf] z]o/ cfk}+m vl/b ug{ ;Sg] Joj:yf
;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
lgodfjnLdf ePsf] eP,
-3_ cfgf] z]o/ cfkm}+ vl/b ug{ ;Sg] u/L
;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;fwf/0f
;efdf ljz]if k|:tfj kfl/t ePsf] eP,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] r'Qmf ug'{ kg]{ C0f
/sd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/
cfk}+mn] vl/b u/L ;s]kl5 kF"hL tyf ;fwf/0f

23
hu]8f sf]ifsf] /sdsf] cg'kftdf bf]Aa/eGbf
a9L gx'g] eP,
:ki6Ls/0f M o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu
C0f /sd eGgfn] a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
lnPsf] ;'/lIft tyf c;'/lIft ;Dk"0f{ shf{
/sd ;Demg' k5{ .
-r_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] vl/b ug]{ cfgf]
z]o/sf] /sd s'n r'Qmf k"FhL tyf ;fwf/0f
hu]8f sf]ifsf] /sdsf] aL; k|ltzteGbf a9L
gx'g] eP,
-5_ cfgf] z]o/ cfk}+m vl/b ubf{ /fi6 a}+saf6 a}+s
jf ljQLo ;+:yfnfO{ hf/L k"FhLsf]if ;DaGwL
lgb{]zgsf] kfngf x'g] eP,
-h_ cfgf] z]o/ cfk}+m vl/b ug]{ ;DaGwdf /fi6
a}+sn] ;do ;dodf hf/L u/]sf] lgb]{zg
k|lts"n gx'g] eP .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfkm\gf]
z]o/ cfkm} vl/b ug{] :jLs[ltsf nflu b]xfosf] ljj/0f v'nfO{ /fi6 a}+s
;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 M
-s_ cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug'{ kg]{ sf/0f,
cfjZostf, ;dofjlw / tl/sf,
-v_ cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b u/]sf] sf/0faf6
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ljQLo l:yltdf kg{
;Sg] ;Defljt k|efj d"Nofgsf] ljj/0f,
-u_ vl/b ug{ k|:tfj ul/Psf] z]o/sf] lsl;d,
z]o/sf] k|lt lsQf d'No / z]o/ ;+Vof,
-3_ v08 -u_ adf]lhdsf] z]o/ vl/b ug{ nfUg]
clwstd jf Go"gtd /sd / ;f]sf] ;|f]t,

24
-_ cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug]{ ;DaGwdf /fi6
a}+sn] tf]s]sf] cGo ljj/0f,
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd v'nfpg' kg]{ cGo
cfjZos ljj/0f .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg
ljj/0fsf] hfFra'em ubf{ :jLs[lt lbg pko'Qm x'g] b]v]df /fi6 a}+sn]
To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ cfgf] z]o/ cfk}+m vl/b ug{] :jLs[lt
lbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd :jLs[lt k|fKt ePkl5 To:tf] :jLs[lt
k|fKt u/]sf] ldltn] 5 dlxgf jf ;fwf/0f ;efaf6 ljz]if k|:tfj kfl/t
u/]sf] afx| dlxgfdWo] h'g kl5Nnf] x'G5 ;f] cjlwleq ;DalGwt a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] b]xfosf] s'g} pkfoaf6 cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug{
;Sg]5 M
-s_ lwtf]kq ahf/ dfk{mt vl/b u/]/,
-v_ tTsfn sfod /x]sf] z]o/wgLaf6 ;dfg'kflts
?kdf vl/b u/]/ .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/
cfk}+mn] vl/b u/]sf]df To:tf] z]o/ vl/b u/]sf] ldltn] tL; lbgleq
cfk"mn] vl/b u/]sf] z]o/ ;+Vof, ;f] afkt e'QmfgL /sd / cGo
cfjZos ljj/0fx?sf] hfgsf/L /fi6 a}+snfO{ u/fpg' kg]{5 .
-&_ pkbkmf -%_ adf]lhd cfgf] z]o/ cfk+m+}n] vl/b u/]sf]
c+lst d"No a/fa/sf] /sd r'Qmf k"FhLaf6 36fO{ 5'} k"FhL lkmtf{ hu]8f
sf]if v8f u/L ;f] sf]ifdf bflvnf ug'{ kg]{5 / ;f] sf]ifsf] /sdnfO{
r'Qmf k"FhL ;/x sfod /fVg' kg]{5 .
-*_ pkbkmf -%_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/
cfk+m}+n] vl/b u/]sf]df cfk"mn] vl/b u/] hlt z]o/ To;/L vl/b u/]sf]
ldltn] Ps ;o aL; lbgleq /2 ul/;Sg' kg]{5 .
-(_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/ cfk}+mn] vl/b ug{]
;DaGwL cGo Joj:yf /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
25
kl/R5]b$
;~rfns ;ldlt / sfo{sf/L k|d'v ;DaGwL Joj:yf

!$= ;~rfns ;ldltsf] u7g M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf sDtLdf kfFr /
a9Ldf ;ft hgf ;~rfnsx? /x]sf] Ps ;~rfns ;ldlt /xg]5 .
-@_ ;~rfnssf] lgo'lQm o; P]g tyf lgodfjnLsf] cwLgdf
/xL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;fwf/0f ;efn] ug{]5 .
t/,
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|yd jflif{s
;fwf/0f;ef geP;Ddsf] cjlwsf] nflu
;~rfnssf] lgo'lQm ;+:yfksf/f ul/g]5 .
-v_ jflif{s ;fwf/0f ;ef x'g'eGbf cufj} s'g}
;~rfnssf] kb l/Qm x'g cfPdf csf]{ jflif{s
;fwf/0f ;ef geP;Ddsf] nflu ;~rfnssf]
lgo'lQm ;~rfns ;ldltf/f ug{ ;lsg]5 .
-u_ s'g} ;+ul7t ;+:yfn] z]o/ lnPsf] ePdf ;f]
;+:yfn] z]o/sf] cg'kftdf x'g cfpg]
;~rfns dgf]gog ug{ ;Sg]5 / To;/L
dgf]gog ubf{ Pp6} JolQmnfO{ PseGbf a9L
a}+s jf ljQLo ;+:yfdf dgf]gog ug{ kfOg]
5}g .
-3_ v08 -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfdf ;~rfns /x]sf]
JolQm k"jf{wf/ ljsf; a}+sdf ;~rfns x'g
eg] o; Joj:yfn] afwf k'ofPsf] dflgg] 5}g
.
-#_ ;~rfns ;ldltn] bkmf !& adf]lhdsf]] of]Uotf tyf
cg'ej ePsf JolQmdWo]af6 sDtLdf Pshgf :jtGq ;~rfns lgo'lQm
26
u/L ;f]sf] hfgsf/L To:tf] lgo'lQm kl5 a:g] klxnf] ;fwf/0f ;efdf
lbg' kg]5
{ .
t/ a+}s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfks, ;~rfns jf z'Go
bzdnj Ps k|ltzteGbf a9L z]o/ lnPsf] z]o/wgL tyf lghsf]
kl/jf/ :jtGq ;~rfns x'g kfpg] 5}g .
-$_ pkbkmf -!_ / -#_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Ps
kl/jf/af6 Ps a+}s jf ljQLo ;+:yfdf Ps}k6s PseGbf a9L JolQm
;~rfns x'g kfpg] 5}g .
-%_ ;~rfnsn] cfk"mdWo] ax'dtaf6 5fg]sf] JolQm ;~rfns
;ldltsf] cWoIf x'g]5 .
-^_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/ lnPsf] sDkgL, ;+ul7t ;+:yf,
ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfk"mn] lnPsf] z]o/sf] cg'kftdf
;~rfns lgo'lQm ubf{ ;~rfnssf] cltl/Qm lghsf] cg'kl:yltdf sfd
ug{ ;Sg] u/L j}slNks ;~rfns ;d]t lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
!%= ;~rfnssf] kbfjlw M -!_ ;~rfnssf] sfo{sfn lgodfjnLdf pNn]v
eP adf]lhd a9Ldf rf/ jif{sf] x'g]5 / lgh k'gM lgo'lQm tyf dgf]lgt
x'g ;Sg]5 .
t/, :jtGq ;~rfns Ps sfo{sfnsf nflu dfq lgo'Qm x'g
;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g
k|f/De ePkl5 lgo'Qm ePsf] sfo{sf/L cWoIf jf k|aGw ;+rfns
nuftf/ b'O{ sfo{sfn;Dd dfq /xg ;Sg]5 .
!^= ;~rfnssf] of]Uotf M -!_ ;~rfnssf] kbdf lgo'lQm x'g] JolQmsf]
of]Uotf b]xfo adf]lhd x'g'kg]{5 M
-s_ ljb]zL jf :jb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yf jf ;DalGwt If]qsf
;+u7Lt ;+:yfsf] ;+rfns jf kbflwsf/L txdf jf g]kfn
;/sf/sf] clws[t :t/df sDtLdf kfFr jif{ sfd u/]sf], jf
-v_ :gftsf]kflw xfl;n u/]sf] / ljb]zL jf :jb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yf jf ;DalGwt If]qsf ;+ul7t ;+:yfsf] ;+rfns jf
27
kbflwsf/L txdf jf g]kfn ;/sf/sf] sDtLdf clws[t
:t/df sDtLdf tLg jif{ sfd u/]sf], jf
-u_ tf]lsP adf]lhd ;DalGwt ljifodf :gftsf]Q/ pkflw xfl;n
u/]sf] .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg 3 ju{sf]
ljQLo ;+:yfsf] ;~rfnssf] z}lIfs of]Uotf tyf cg'ej /fi6 a}+sn]
;do ;dodf tf]s] adf]lhd x'g]5 .
t/, :jtGq ;~rfnssf] of]Uotf bkmf !& adf]lhd x'g]5 .
!&= :jtGq ;~rfnssf] of]Uotf M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] :jtGq
;~rfnssf] lgo'lQm ubf{ b]xfosf] of]Uotf tyf cg'ej k|fKt JolQm
dWo]af6 ug'{ kg]{5 M
-s_ s ju{sf] a}+s jf v ju{sf] /fli6o:t/sf] ljsf;
a}+ssf] xsdf /fi6 a}+sn] tf]s]sf] ljifodf :gftsf]Q/
u/L /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd cg'ej k|fKt JolQm,
-v_ v ju{sf] /fli6o:t/sf] ljsf; a}+s jfx]s v ju{sf]
cGo ljsf; a}+s Pj+ u ju{sf] ljQLo ;+:yfsf] xsdf
/fi6 a}+sn] tf]s]sf] ljifodf :gfts u/L /fi6 a}+sn]
tf]s] adf]lhd cg'ej k|fKt JolQm,
-u_ 3 ju{sf] n3'ljQ ljQLo ;+:yfsf] xsdf /fi6 a}+sn]
tf]s] adf]lhd of]Uotf tyf cg'ej k|fKt JolQm .
!*= ;~rfnssf] cof]Uotf M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns x'g
b]xfosf] JolQm of]Uo x'g] 5}gM
-s_ @% jif{ pd]/ k"/f gePsf],
-v_ duh lalu|Psf] jf dfgl;s ;Gt'ng 7Ls
gePsf],
-u_ g]kfnleq jf ljb]zdf shf{ ltg{ g;sL ;fx'sf]
bfdf;fxLdf k/]sf],
-3_ g]kfnleq jf ljb]zdf a}+s jf ljQLo
;+:yf;Fusf] s'g} sf/f]af/df sfnf];"rL jf
28
l8kmN6/df k/L ;f] sfnf];"rL jf l8kmN6/af6
k'ms'jf ePsf] ldltn] sDtLdf tLg jif{ k"/f
gePsf],
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yf jf s'g} klg k|sf/sf]
lgIf]k ;+sng ug]{ tyf ladf ;DaGwL Joj;fo
;~rfng ug]{ ;+ul7t ;+:yfsf] axfnjfnf
;~rfns jf sd{rf/L,
-r_ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] C0fL jf
axfnjfnf n]vfk/LIfs jf ;Nnfxsf/ jf a}+s
jf ljQLo ;+:yf;Fu s'g} lsl;dsf] 7]Ssf
kfdf lx:;]bf/ /x]sf] jf lghL :jfy{ /x]sf]
JolQm, kmd{ / sDkgL,
-5_ lwtf]kq Joj;foLsf] ?kdf sfo{ ug{ lwtf]kq
ahf/sf] ;b:otf k|fKt u/]sf] jf dr{]06 a}+s/,
-h_ O{hfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;+rfnsdf axfn
/x]sf] JolQm,
-em_ z]o/ :jfldTjsf sf/0fn] ;~rfns x'g
;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgodfjnL
adf]lhd ;~rfns x'gsf] nflu lng'kg]{
Go"gtd z]o/ glnPsf] JolQm,
-`_ g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] :jfldTj
k|fKt ;+ul7t ;+:yf jf /fi6 a}+s jf a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] axfnjfnf sd{rf/L,
t/ g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf]
:jfldTj k|fKt ;+:yfn] z]o/ vl/b u/]sf] jf
/fi6 a}+s jf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] z]o/
vl/b u/]sf] n3'ljQ ;+:yf jf k"jf{wf/ ljsf;
a}+sdf ;~rfns dgf]lgt ug{ o; Joj:yfn]
afwf k'ofPsf] dflgg]] 5}g .
29
-6_ k|rlnt sfg"g adf]lhd ltg'{ kg]{ s/ r'Qmf
gu/]sf],
-7_ rf]/L, 7uL, lst]{, hfn;fhL, e|i6frf/, g}lts
ktg b]lvg] s'g} klg kmf}hbf/L s;'/ jf a}+ls
s;'/ u/]sf] cleof]udf g]kfn jf ljb]zL
d'n'ssf] cbfntaf6 s;'/bf/ 7x/ eO{ ;hfo
e'Qmfg ePsf] bz jif{ cjlw Joltt gePsf],
-8_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgodgsf/L lgsfon]
sfg"g ljk/Lt sfo{ u/]sf] egL sf/afxL u/]sf]
jf To:tf] sf/afxL ePsf] kfFr jif{ cjlw
Joltt gePsf]],
-9_ :jtGq ;~rfnssf] xsdf lgh ;DalGwt a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfks jf z'Go bzdnj
Ps k|ltzt eGbf a9L z]o/ :jfldTj /x]sf],
-0f_ cbfntsf] km};nf adf]lhd nfu]sf] s}b,
hl/jfgf ltg{ a'emfpg afFsL /x]sf], ;/sf/L
afFsL ltg{ a'emfpg afFsL /x]sf],
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP
tfklg a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] kbflwsf/L jf sd{rf/Ln] ;f]xL a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] ;xfos sDkgLsf] ;~rfns eO{ sfd ug{ ;Sg]5 .
!(= ;~rfnssf] kbdf axfn /xg g;Sg] cj:yf M -!_ b]xfosf cj:yfdf
s'g} klg JolQm a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfnssf] kbdf axfn /xg]
5}g M
-s_ bkmf !^ jf !& adf]lhdsf] of]Uotf gePdf jf
bkmf !* adf]lhd cof]Uo ePdf,
-v_ h'g ;d"xaf6 ;~rfns lgo'lQm ePsf] xf]
;f]xL ;d"xsf] sDtLdf PsfpGg k|ltzt
z]o/sf] k|ltlglwTj x'g] z]o/wgLn]
30
;~rfnssf] kbaf6 x6fpg ;fwf/0f ;efdf
k]z u/]sf] k|:tfj ax'dtn] kfl/t u/]df,

:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu


;d"x eGgfn] ;+:yfks / ;j{;fwf/0f
z]o/wgLsf] ;d"x ;Demg' k5{ .
-u_ ;~rfnsn] cfgf] kbaf6 lbPsf] /fhLgfdf
:jLs[t ePdf,
-3_ o; P]g jf /fi6 a}+ssf] lgb{]zg adf]lhd
;~rfnsn] ug{ gx'g] s'g} sfo{ u/]df,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yf jf lgIf]kstf{sf] xs lxt
ljk/Lt sfo{ u/]sf] sf/0f lgh a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns kbdf /xL sfo{
;Dkfbg ug{ cof]Uo /x]sf] egL /fi6 a}+sn]
lghnfO{ x6fpg lgb]{zg lbPdf .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ cfgf] s'g} ;~rfns o; P]g jf
/fi6 a}+s P]g adf]lhd ;f] kbdf axfn /xg cof]Uo 5 eGg] nfu]df jf
;~rfns kbdf axfn g/x]df To;sf] kGw| lbgleq /fi6 a}+snfO{ lnlvt
?kdf hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd kbdf axfn /xg cof]Uo 5 egL n]vL
cfPsf] ;~rfnssf] ;DaGwdf /fi6 a}+sn] cfjZos hfFra'em u/L
pko'Qm lgb{]zg lbg ;Sg]5 .
@)= ;+j}wflgs kb wf/0f u/]sf] JolQmsf] ;DaGwdf M ;+j}wflgs kb wf/0f
u/]sf] JolQm To:tf] kbdf axfn /x'Gh]n s'g} klg a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;+rfns ;ldltdf / sfo{sf/L k|d'vsf] kbdf a:g ;Sg] 5}g .
@!= ;~rfns ;ldltsf] a}7s M -!_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s jif{df
sDtLdf afx| k6s a:g' kg]{5 .

31
t/, b'O{j6f a}7ssf] aLrsf] km/s ;f7L lbg eGbf a9L x'g]
5}g .
-@_ sDtLdf Ps ltxfO{ ;~rfnsn] a}7sdf 5nkmn ug{' kg{]
ljifo ;d]t v'nfO{ lnlvt cg'/f]w u/]df cWoIfn] h'g;'s} avt
;~rfns ;ldltsf] a}7s af]nfpg' kg]{5 .
-#_ cWoIfn] ;~rfns ;ldltsf] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
cWoIfsf] cg'kl:yltdf ;~rfnsn] cfk"mdWo]af6 ax'dtn] 5fg]sf]
;~rfnsn]] a}7ssf] cWoIftf ug]{5 .
-$_ s'n ;~rfns ;+Vofsf] sDtLdf PsfpGg k|ltzt
;~rfns pkl:yt geO{ ;~rfns ;ldltsf] a}7s a:g] 5}g .
-%_ ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf ax'dtsf] lg0f{o dfGo x'g]5 /
dt a/fa/ ePdf cWoIftf ug{] JolQmn] lg0ff{os dt lbg kfpg]5 .
-^_ ;~rfns ;ldltsf] a}7sdf pkl:yt ;~rfnssf] gfd,
5nkmn ePsf] ljifo / tt\;DaGwdf ePsf] lg0f{osf] dfOGo'6sf] 5'}
clen]v /fVg' kg]{5 / ;f] clen]vdf a}7sdf pkl:yt ;Dk"0f{
;~rfnsn] ;xL u/]sf] x'g' kg]{5 .
t/, ;~rfns ;ldltsf] lg0f{odf s'g} ;~rfnsn] km/s dt
/fVg rfx]df ;f] km/s dt lghn] ;xL u/L lg0f{o kl':tsfdf clen]v
ug{ ;Sg]5 .
@@= ;~rfns ;ldltsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;fwf/0f ;efaf6 x'g] sfd afx]s o; P]g, k|rlnt sfg"g,
k|aGwkq / lgodfjnLsf] cwLgdf /xL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug'{ kg]{
;Dk"0f{ sfd, st{Jo / clwsf/ ;~rfns ;ldltdf lglxt /xg]5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;du| hf]lvd Joj:yfkg u/L
lgIf]kstf{, u|fxsju{ tyf ;j{;fwf/0f z]o/wgLsf] lxtdf a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;~rfng ug{' Pj+ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf pko'Qm ;+:yfut
;'zf;g sfod u/L lgIf]k lng], shf{ lbg], nufgL ug{], sd{rf/L
Joj:yfkg ug{] / ah]6 vr{ ug{] h:tf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] b}lgs

32
sfd sf/f]af/df x:tIf]k gug{] ljifosf] k|Tofe"lt ug{' ;~rfns
;ldltsf] st{Ao x'g]5 .
-#_ ;~rfns ;ldltsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo
adf]lhd x'g]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug'{ kg]{ sfd ;'Jojl:yt
?kn] ;~rfng ug{ o; P]g, k|rlnt sfg"g tyf
/fi6 a}+ssf] lgb{]zgsf] cwLgdf /xL cfjZos
ljlgod, lgb]{lzsf / sfo{ljlw agfO{ nfu" ug]{,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/df hf]lvd jf
hf]lvdhGo kl/l:ylt pTkGg x'g glbg cfgf]
gLlt / /0fgLlt cg'?k a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ xf]l;of/Lk"j{s ;~rfng ug{ cfGtl/s
lgoGq0f k|0ffnL Pj+ hf]lvd Joj:yfkg dfkb08
tof/ u/L nfu" ug]{,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug{' kg{] ;Dk"0f{ sfd
sf/afxLsf] nflu cfjZos gLltut Joj:yf ug{],
sfd sf/afxLsf] lgoldt cg'udg u/L a}+s jf
ljQLo ;+:yf Jojl:yt / ljj]szLn tj/af6
;~rfng ug{] u/fpg],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] :ki6 ;+u7gfTds
;+/rgf tof/ ug],{ gLlt th'{df ug{] /
sfof{Gjog ug]{,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] jflif{s k|ltj]bg ;lxtsf]
n]vfk/LIf0f k|ltj]bg jflif{s ;fwf/0f;efdf k]z
ug]{,
-r_ /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]s] adf]lhdsf cGo
sfo{x? ug]{ .
33
@#= ;~rfnssf] hjfkmb]xL / pQ/bfloTj M -!_ ;~rfnsn] a}+s jf ljQLo
;+:yf dfk{mt jf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sfdsf] l;nl;nfdf JolQmut
nfe lng] s'g} sfd ug{ u/fpg x'Fb}g .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfnssf] x}l;otn] sfd ug]{
;~rfns cfgf] clwsf/ If]q gf3L u/]sf] s'g} klg sfd sf/afxL k|lt
:jo+ pQ/bfoL x'g]5 .
-#_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfnsn] ;+:yfsf] s'zn
Joj;flos /0fgLltsf] cjnDjg u/L hf]lvd Joj:yfkg tyf cfGtl/s
lgoGq0f ug{] ;DaGwdf pQ/bfloTj lng' kg{]5 .
-$_ ;~rfnsn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Joj:yfkgsf] b}lgs
sfd sf/afxLdf x:tI]fk ug'{ x'Fb}+g .
-%_ ;~rfnsn] /fi6 a}+sn] ;do ;dodf lbPsf] lgb]{zgsf] k"0f{
?kdf kfngf ug'{ kg]{5 .
@$= ;~rfnssf] ljj/0f lng' kg{] M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;~rfnssf] b]xfo
adf]lhdsf] ljj/0f lng' kg{]5 M
-s_ ;~rfnssf] gfd, y/, 7]ufgf, z}lIfs of]Uotf, k]zf /
cg'ej,
-v_ cGo s'g} lgsfosf] ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L
eO{ sfd u/]sf] eP ;f]sf] bhf{ / lhDd]jf/L pNn]v
ul/Psf] ljj/0f,
-u_ ;~rfnssf] kl/jf/sf] gfd, y/ Pj+ ;Da4 JolQmsf]
ljj/0f tyf a}+s jf ljQLo ;+:yf / cGo lgsfodf
lgh / lghsf] kl/jf/sf] ljQLo :jfy{, lgh / lghsf]
kl/jf/sf] gfddf /x]sf] pQm ;+:yfsf] z]o/ :jfldTj,
-3_ ;~rfns jf lghsf] kl/jf/n] a}+s jf ljQLo ;+:yf
jf To;sf] d'Vo jf ;xfos sDkgLdf lnPsf] z]o/ jf
l8a]Gr/sf] ljj/0f,
-_ kl/jf/sf] s'g} ;b:o a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
34
kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf] x}l;otdf sfd ul//x]sf] eP
;f]sf] ljj/0f,
-r_ a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu lgh jf lghsf] kl/jf/sf] s'g}
;b:on] s'g} lsl;dsf] s/f/ u/]sf] jf ug{ nfu]sf] eP
;f]sf] ljj/0f,
-5_ sfo{sf/L k|d'v, sDkgL ;lrj tyf n]vfk/LIfssf]
lgo'lQmsf] ;DaGwdf s'g} k|sf/sf] :jfy{ jf ;/f]sf/
eP ;f]sf] ljj/0f,
-h_ ;~rfnssf] ljQLo tyf Jofj;flos k[i7e"ldsf]
;DaGwdf hfFra'em ug{ jf u/fpg jf To:tf] ;"rgf
tyf hfgsf/L cfbfg k|bfg ug{ u/fpg /fi6 a}+snfO{
lbPsf] lnlvt clVtof/L,
-em_ o; P]g adf]lhd ;~rfns x'g of]Uo /x]sf] :j3f]if0ff,
-`_ /fi6 a}+s tyf ;~rfns ;ldltnfO{ hfgsf/L u/fpg'
kg]{ egL /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo
ljj/0f .
@%= ;~rfnssf] hfgsf/L tyf clen]v M -!_ ;~rfnsn] cfkm" lgo'lQm ePsf]
;ft lbg leq a}+s jf ljQLo ;+:yf ;dIf bkmf @# adf]lhdsf] ljj/0f
k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf]
ljj/0f 5'} clen]v u/L /fVg' kg]{5 .
-#_ ;~rfns jf lghsf] kl/jf/sf] s'g} ;b:osf] a}+s jf ljQLo
;+:yfdf k|ToIf jf ck|ToIf ?kdf pNn]Vo :jfldTj jf cGo s'g} klg
k|sf/sf] :jfy{ /x]df To:tf] ;~rfnsn] ;f] s'/fsf] hfgsf/Lsf] k"0f{
ljj/0f ;~rfns ;ldltsf] klxnf] j}7sdf lbg' kg]{5 .
-$_ ;~rfnsn] cfgf] s'g} :jfy{;+u ;DalGwt ljifodf
;~rfns ;ldlt jf cGo s'g} pk;ldltsf] a}7sdf 5nkmn x'Fbf
a}7ssf] k|f/Dedf g} To:tf] :jfy{sf] af/]df hfgsf/L u/fpg' kg]{5 /
To:tf] ljifodf x'g] 5nkmn jf dtbfgaf6 cnu /xg' kg]{5 .
35
-%_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ljj/0f kl/jt{g ePdf jf
;~rfns x]/k]m/ ePdf To;sf] ;"rgf kGw|lbg leq /fi6 a}+sdf k7fpg'
kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ df plNnlvt hfgsf/Lsf] ;DaGwdf hfFra'em
ug{ cfjZos b]v]df ;f] pk/ hfF+ra'em ug]{ u/fpg] clwsf/ /fi6
a}+snfO{ x'g]5 .
@^= pk;ldlt u7g ug{ ;Sg] M -!_ o; P]gdf s'g} lgsfo jf kbflwsf/Ln]
ug]{ egL :ki6 pNn]v ul/Psf]df afx]s ;~rfns ;ldltn] s'g} vf;
k|of]hgsf] nflu /fi6 a}+ssf] lgb{]zgsf] cwLgdf /xL Ps jf PseGbf
a9L pk;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
t/ ;~rfns ;ldltsf] cWoIf pk;ldltdf /xg kfpg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u7g ePsf] pk;ldltsf] sfd,
st{Jo, clwsf/, sfo{ljlw / a}7sdf efu lnP afkt ;b:on] kfpg]
kfl/>lds jf eQf ;~rfns ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 / To:tf]
pk;ldltaf6 ePsf] sfo{ / vr{ jflif{s k|ltj]bgdf :ki6?kdf v'nfpg'
kg]{5 .
@&= clwsf/ k|Tofof]hg M ;~rfns ;ldltn] cfgf] /]vb]v / lgb]{zgdf
/xL sfd ug{{ ;f]sf] cf}lrTo / sf/0f v'nfO cfkm"df lglxt clwsf/x?
dWo] s]xL clwsf/ s'g} ;~rfns, bkmf @% adf]lhd ul7t pk;ldlt,
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v jf sfo{sf/L k|d'v eO{ sfd ug]{
s'g} JolQmnfO{ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
@*= ;~rfnssf] eQf tyf ;'ljwf M ;~rfnsn] a}7sdf pkl:yt eP afkt
kfpg] a}7s eQf tyf cGo ;'ljwf lgodfjnLdf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@(= sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQm / ;]jfsf] zt{ M -!_ ;~rfns ;ldltn] o;
P]g, k|aGwkq / lgodfjnLsf] cwLgdf /xL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]]
Joj:yfkg ug{ Ps sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQm ug'{ kg]{5 .
-@_ sfo{sf/L k|d'vsf] sfo{sfn a9Ldf rf/ jif{sf] x'g]5 / lgh
csf]{ Ps sfo{sfnsf nflu k'gM lgo'lQm x'g ;Sg]5 .

36
-#_ pkbkmf -@_ df n]lvPsf] Joj:yf of] P]g k|f/De eP kl5
dfq nfu" x'g]5 .
-$_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;~rfns
;ldltn] sfo{sf/L k|d'vsf] sfo{;Dkfbg ;Gtf]ifhgs gePdf lghnfO{
h'g;'s} avt kbaf6 x6fpg ;lsg]5 .
t/ To;/L kbaf6 x6fpg' cl3 lghnfO{ ;kmfO{ k]z ug]{
dgfl;j df}sf lbg' kg]{5 .
-%_ sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQm ubf{ b]xfo adf]lhdsf] of]Uotf
tyf cg'ej ePsf] JolQmnfO{ lgo'lQm u/L To:tf] lgo'lQm u/]sf] ;ft
lbg leq /fi6 a}snfO{ hfgsf/L lbg' kg]{5 M
-s_ Joj:yfkg, a}+ls, ljQLo, df}lb|s, cy{zf:q,
jfl0fHozf:q, n]vfzf:q, tYofzf:q, n]vf,
ul0ft, Jofkf/ k|zf;g jf sfg"g ljifodf
:gftsf]Q/ pkflw xfl;n u/]sf],
-v_ rf6{8{ Psfp06]G;L jf Joj:yfkg, a}+ls,
ljQLo, df}lb|s, cy{zf:q, jfl0fHozf:q,
tYofzf:q, n]vfzf, ul0ft, Jofkf/ k|zf;g
jf sfg"g ljifodf :gfts pkflw xfl;n u/L
a+}ls tyf ljQLo If]q, ;/sf/L lgsfo,
;+ul7t ;+:yf, ljZjljBfno jf To:tf] sfo{
ug]{ cGt/f{li6o ;+3 jf ;+:yfsf] clws[t tx
jf ;f]eGbf dflysf] kbdf sDtLdf bz jif{sf]
sfo{ cg'ej ePsf],
t/, 3 ju{sf] ljQLo ;+:yfsf]
sfo{sf/L k|d'vsf] xsdf /fi6 a}s
+ n] tf]s]
adf]lhdsf] z}lIfs of]Uotf tyf sfo{ cg'ej
x'g' kg]{5 .

37
-u_ sfo{sf/L k|d'vsf] lgo'lQmsf] ;DaGwdf /fi6
a}sn] tf]s]sf] dfkb08 k"/f u/]sf],
-3_ bkmf !* sf] pkbkmf -!_ adf]lhd cof]Uo
gePsf] .
t/, bkmf !* sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -em_ /
-t_ df plNnlvt cof]Uotf ;DaGwL Joj:yf
sfo{sf/L k|d'vsf] xsdf nfu" x'g] 5}g .
-^_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgo'lQm ePsf] sfo{sf/L k|d'v o; P]g
adf]lhd of]Uo /x]sf] gb]lvPdf /fi6 a}+sn] lghnfO{ x6fO{ o; P]g
adf]lhd sfo{sf/L k|d'vdf lgo'Qm x'g of]Uo /x]sf] csf]{ JolQmnfO{
sfo{sf/L k|d'v lgo'Qm ug{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ cfb]z
lbg ;Sg]5 .
-&_ sfo{sf/L k|d'vsf] kfl/>lds, ;]jfsf cGo zt{ tyf
;'ljwfx? ;~rfns ;ldltn] tf]s] adf]lhd x'g]5 / lgo'lQm ubf{sf
avt g} lghsf] ;]jfsf] zt{ tyf ;'ljwf lgwf{/0f ug'{ kg]{5 .
-*_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sfo{sf/L k|d'v csf{] s'g}
Jofj;flos ;+:yfdf sfo{sf/L k|d'v, kbflwsf/L, sd{rf/L jf cGo s'g}
kbdf /xL sfd ug{ kfpg] 5}g .
t/, a}+s jf ljQLo ;+:yfn] k"jf{wf/ ljsf; a}+sdf nufgL u/]sf]
cj:yfdf ;f] ljsf; a}+ssf] ;~rfns x'g o; pkbkmfn] afwf k'ofPsf]
dflgg] 5}g .
#)= sfo{sf/L k|d'vsf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ sfo{sf/L k|d'vsf] sfd,
st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ k|aGwkq / lgodfjnLsf] cwLgdf /xL
;~rfns ;ldltaf6 k|bQ clwsf/ k|of]u ug{],
;~rfns ;ldltsf] lg0f{o nfu" ug{] / a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] sfd sf/afxL tyf sf/f]af/sf]

38
/]vb]v tyf lgoGq0f ug]{,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] jflif{s ah]6 /
sfo{of]hgf tof/ u/L :jLs[ltsf] nflu
;~rfns ;ldlt ;dIf k]z ug]{,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sd{rf/L
ljlgodfjnLsf] cwLgdf /xL cfjZos
hgzlQm Joj:yfkg ug]{,
-3_ ;fwf/0f ;eff/f ul/Psf lg0f{o sfof{Gjog
ug]{, u/fpg],
-_ o; P]g / /fi6 a}+ssf] lgb{]zg cg'?k ;+:yf
;~rfng ug{] / a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
k|efjsf/L cfGtl/s lgoGq0f Pj+ hf]lvd
Joj:yfkg ug{],
-r_ o; P]g, /fi6 a}+ssf] lgb{]zg, k|aGwkq /
lgodfjnLsf] cwLgdf /xL a}+s jf ljQLo
;+:yfn] /fi6 a}+s jf cGo s'g} lgsfodf k]z
ug'{ kg]{ ljj/0f, sfuhft, lg0f{o cflb
oyf;dodf k]z ug]{,
-5_ lgIf]kstf{, z]o/wgL tyf a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] pRrtd lxt x'g] u/L ;~rfng ug{],
-h_ ;~rfns ;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] gLlt
cGtu{t /xL pRr Joj:yfkgsf] nflu plrt
dfkb08 nfu" ug{] .
-@_ sfo{sf/L k|d'v cfgf] sfdsf] lgldQ ;~rfns ;ldltk|lt
pQ/bfoL x'g]5 .

39
kl/R5]b%
Ohfhtkq ;DaGwL Joj:yf

#!= a}+s jf ljQLo ;+:yf afx]s cGo s;}n] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{
gkfpg] M -!_ bkmf ## adf]lhd a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{
Ohfhtkq k|fKt ug]{ a}+s jf ljQLo ;+:yf afx]s cGo s;}n] klg o;
P]g adf]lhdsf] a}ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ kfpg] 5}g .
-@_ /fi6 a}+sn] a}+s tyf ljQLo ;+:yfnfO{ Ohfhtkq k|bfg
ug{] k|of]hgsf nflu a}+s tyf ljQLo ;+:yf ;DaGwL Ohfht gLlt
th{'df u/L nfu' ug{]5 .
#@= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfd k|of]u M -!_ s;}n] klg /fi6 a}+ssf] :jLs[lt
glnO{ a+}ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{ k|of]hgsf] nflu a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] gfd k|of]u ug{' x'Fb}g .
-@_ o; P]gsf] bkmf $* adf]lhdsf] a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ ug{ Ohfhtkq kfPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yf / g]kfndf zfvf
sfof{no vf]Ng] ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yf jfx]s cGo s'g} klg
JolQm, sDkgL jf ;+:yfn] /fi6 a}+saf6 k"j{ :jLs[lt glnO{ cfgf]
gfd;F+u a}+s, a}+ls, ljQ, ljQLo jf cGo To:t} cy{ cfpg] ;+s]t,
ljz]if0f jf To:t} lsl;dsf cy{ nfUg] zAb k|of]u ug{ kfpg] 5}g .
-#_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf]
;+:yfsf] xsdf pkbkmf -@_ df plNnlvt Joj:yf nfu" x'g] 5}g M
-s_ k|rlnt sfg"g jf cGt/f{li6o ;Demf}tf jf
k|rng adf]lhd :yflkt jf dfGotf k|fKt s'g}
;+:yf,
-v_ k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf] 5
dlxgfleq a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{
Ohfhtkqsf nflu lgj]bg lbg] sDkgL .

40
-$_ pkbkmf -@_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg of] P]g
k|f/De x'Fbfsf avt k|rlnt sfg"g adf]lhd ljQLo sf/f]af/ ug{
:jLs[lt k|fKt u/]sf] s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] To:tf] sf/f]af/ ug{
:jLs[lt k|fKt ubf{sf avt sfod /x]sf] gfd k|of]u u/L ljQLo sf/f]af/
ug{ ;Sg]5 .
-%_ v, u tyf 3 ju{sf] ljQLo ;+:yfn] qmdzM ljsf;
a}+s, ljQ sDkgL tyf n3' ljQ ljQLo ;+:yf eGg] gfd k|of]u ug'{
kg{]5 .
-^_ of] P]g k|f/De x'g' cl3 n3' ljQ ljsf; a+}s eGg] gfd
k|of]u ug]{ Ohfhtkq k|fKt ;+:yfn] of] P]g k|f/De eP kl5 pkbkmf -%_
adf]lhdsf] gfd k|of]u ug'{ kg]{5 .
##= a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{ Ohfhtkq k|fKt ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M
-!_ o; P]g adf]lhd a}+ls jf ljQLo sf/f]af/ ug{ rfxg] a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] Ohfhtkq k|fKt ug{ /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] b:t'/
;lxt /fi6 a}+s ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bgsf ;fy a}+s jf ljQLo
;+:yfn] b]xfosf ljj/0f tyf sfuhft ;d]t ;+nUg u/]sf] x'g' kg]{5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|aGwkq, lgodfjnL /
k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yfkgf ePsf]
k|df0fkqsf] k|ltlnlk,
-v_ sf/f]af/ ;~rfng ug{ cfjZos ;a} k"jf{wf/
tof/ ePsf] sfof{no ejgsf] ljj/0f jf
ejg ef8fdf lng] eP axfn ;DaGwL
;Demf}tfsf] k|ltlnlk / ef8fdf lnPsf]
ejgsf] ljj/0f ;lxt a}+ls tyf ljQLo ;]jf,
;'ljwf k|bfg ug{ ;Sg] kof{Kt cfwf/ /x]sf]
ljj/0f,
-u_ ;+:yfksn] lng sa"n u/]sf] z]o/sf] /sd
41
r'Qmf eO{ /fi6 a}+sdf hDdf u/]sf] k|dfl0ft
x'g] sfuhft,
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sd{rf/L ;]jf, zt{ /
;'ljwf ;DaGwL ljlgod, cfly{s k|zf;g
;DaGwL ljlgod / shf{ ckn]vg ;DaGwL
ljlgod,
-_ sf/f]af/ ug]{ d'Vo :yfg jf zfvfsf] :yfg
olsg eO;s]sf]df ;f]sf] 7]ufgf,
-r_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{sf] nflu /fi6
a}+sn] tf]s]sf zt{x? kfngf ug]{ s'/fsf]
d~h'/L,
-5_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Jofj;flos /0fgLlt /
;~rfng ul/g] sf/f]af/sf] k|s[lt, cfGtl/s
lgoGq0f / hf]lvd Joj:yfkg k|lqmof ;lxtsf]
;+u7gfTds ;+/rgfnfO{ ;d]6\g] u/L tof/
kfl/Psf]] Jofj;flos of]hgf,
-h_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns /
kbflwsf/Lsf] gfdfjnL tyf o; P]g adf]lhd
;~rfns jf kbflwsf/L x'g of]Uo /x]sf]
ljj/0f,
-em_ a}+ls jf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng u?~h]n
/fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbP adf]lhdsf]
Go"gtd k"FhL sfod /fVg] k|ltj4tf,
-`_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;Defljt ;a}
hf]lvdx?sf] pko'Qm 9+uaf6 Joj:yfkg ug{
cfGtl/s lgoGq0f k|0ffnL sfod ug]{
k|ltj4tf,
-6_ /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf] cGo
ljj/0f tyf sfuhft .
42
-#_ s'g} ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfn] g]kfndf ;+o'Qm nufgLdf
;+:yflkt ug{] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] xsdf pkbkmf -@_ df plNnlvt
ljifox?sf cltl/Qm b]xfo adf]lhdsf sfuhft jf ljj/0f ;d]t /fi6
a}+sdf k]z ug'{ kg]{5 M
-s_ s, v, u, / 3 ju{sf a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] xsdf ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;DalGwt d'n'ssf] sfg"g adf]lhd To:tf]
d'n'ssf] ;/sf/ jf s]Gb|Lo a}+s jf lgodg
ug]{ lgsfon] g]kfndf To:tf] ljb]zL a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/
;~rfng ug{ lbPsf] :jLs[lt jf ;xdlt kq,
-v_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yf :yfkgf ug{ /fi6
a}+sdf lgj]bg k]z u/]kl5 jf /fi6 a}+saf6
cg'dlt lnPkl5 To:tf] ljb]zL a}+s jf ljQLo
;+:yfn] o; P]g adf]lhd k"/f ug'{ kg]{ s'g}
ljifo km/s k/]sf] eP ;f]sf] ljj/0f,
-u_ /fi6 a}+sn] dfu u/] adf]lhdsf] cGo hfgsf/L
tyf ljj/0f .
-$_ pkbkmf -@_ jf -#_ adf]lhd k|fKt sfuhft jf ljj/0fx?sf]
hfFra'em ubf{ s'g} sfuhft jf ljj/0f gk'u jf ckof{Kt ePdf /fi6
a}+sn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu yk sfuhft jf ljj/0f dfu ug{
;Sg]5 .
#$= a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ Ohfhtkq lbg ;Sg] M -!_ bkmf #@
adf]lhd k|fKt lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg sfuhft jf ljj/0fx?sf]
hfFra'em ubf{ o; P]g adf]lhd a}ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ ;a}
cfwf/ k'u]sf] kfPdf /fi6 a}+sn] lgj]bg k|fKt ePsf] Ps ;o jL;
lbgleq To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ bkmf #^ adf]lhdsf] a}+s jf

43
ljQLo ;+:yfsf] juL{s/0fsf] cfwf/df a}ls tyf ljQLo sf/f]af/
;~rfng ug{ s'g} Ps ju{sf] Ohfhtkq lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd Ohfhtkq lbg' cl3 /fi6 a}+sn]
b]xfosf s'/fx?sf] olsg ug'{ kg]{5 M
-s_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ Ohfhtkq
lb+bf :j:y k|lt:kwf{Tds / ljQLo dWo:ytf
;DaGwL sf/f]af/ k|efjsf/L eO{ lgIf]kstf{sf]
lxt x'g],
-v_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod,
ljlgod jf lbOPsf] cfb]z jf lgb]{zg tyf
k|aGwkq / lgodfjnLsf] cwLgdf /xL a}+ls
tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ug{ ;Ifd
/x]sf],
-u_ bkmf #@ adf]lhd Ohfhtkqsf] nflu lbPsf]
lgj]bg ;fy ;+nUg ljj/0f tyf sfuhft k"0f{
/x]sf] tyf kof{Kt ef}lts k"jf{wf/ eP /x]sf],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf lgo'Qm jf ;+nUg
ePsf] jf lgo'Qm ul/g] jf ;+nUg x'g] s'g} klg
kbflwsf/L a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/
;~rfng ug{ ;Ifd /x]sf] .
-#_ /fi6 a}+sn] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ug]{
Ohfhtkq lbFbf Ohfhtkq nfu' x'g] ldlt tf]s]sf]df ;f]xL ldltaf6 /
To:tf] ldlt gtf]s]sf]df Ohfhtkq hf/L ePsf] ldltaf6 To:tf]
Ohfhtkq k|f/De ePsf] dflgg]5 .
#%= Ohfhtkq lbg OGsf/ ug{ ;Sg] M -!_ bkmf ## df h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg /fi6 a}+sn] b]xfosf] s'g} cj:yfdf a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{
a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ug{ Ohfhtkq lbg OGsf/ ug{
;Sg]5 M

44
-s_ g]kfnsf] ljQLo k|0ffnLsf] :yfloTj, :jR5
k|lt:kwf{ / ljZj;gLotf pk/ k|lts"n c;/
kg{] ePdf,
-v_ lgIf]kstf{sf] lxt ;+/If0fsf] lgldQ ljQLo
sf/f]af/ ;~rfng ug{ Ohfhtkq lbg plrt
/ pko'Qm gx'g] ePdf,
-u_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ug{]
k"jf{wf/ k"/f gePdf,
-3_ o; P]g adf]lhdsf cGo ljj/0f jf zt{x?
k"/f ePsf] gb]lvPdf .
-@_ o; bkmf adf]lhd a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng
ug{ Ohfhtkq lbg g;lsg] cj:yf ePdf /fi6 a}+sn] ;f]sf] sf/0f
v'nfO{ lgj]bg k/]sf] ldltn] gAa] lbgleq ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ ;f] sf] ;"rgf lbg' kg]{5 .
#^= /fi6 a}+sn] zt{ tf]Sg ;Sg] M -!_ bkmf ## adf]lhd a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ ug]{ Ohfhtkq k|bfg ubf{ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ljBdfg
cj:yf, ljQLo sf/f]af/sf] :j:y ;~rfng tyf lgIf]kstf{sf] lxtnfO{
Wofgdf /fvL /fi6 a}+sn] cfjZos zt{ tf]Sg ;Sg]5 . To:tf] zt{sf]
kfngf ug'{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] zt{df /fi6 a}+sn] ;do
;dodf cfjZostf cg';f/ yk36 tyf x]/k]m/ ug{ ;Sg]5 .
#&= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] juL{s/0f M a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ bkmf
#@ adf]lhd lgj]bg lbg] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL /
To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;~rfng ug]{ sf/f]jf/ tyf sfo{If]qsf]
cfwf/df /fi6 a}+sn] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ s, v, u jf 3
ju{df juL{s/0f u/L ;f]xL adf]lhdsf] Ohfhtkq ;DalGwt a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ lbg]5 .
t/, k"jf{wf/ ljsf; a}+s s'g} klg ju{df ;dfj]z x'g] 5}g .
45
#*= dflyNnf] ju{sf] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf kl/0ft x'g ;Sg] M -!_ tNnf]
ju{sf] s'g} ljQLo ;+:yf Ps tx dflyNnf] ju{sf] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
kl/0ft x'g rfx]df /fi6 a}+sn] tf]s]sf] ljj/0f ;lxt /fi6 a}+s ;dIf
lgj]bg lbg' kg]{5 .
t/ 3 ju{sf] ;+:yf dflyNnf] ju{df kl/0ft x'g ;Sg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg / ;f] ;fy ;+nUg
ljj/0fx?sf] hfFra'em ubf{ /fi6 a}+sn] To:tf] ljQLo ;+:yfnfO{ Ps tx
dflyNnf] ju{sf] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf kl/0ft ug{ pko'Qm x'g] b]v]df
b]xfosf s'/fx?sf] cwLgdf /xL k"j{ :jLs[lt lbg ;Sg]5 M
-s_ dflyNnf] ju{sf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf nflu
/fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhdsf] r'Qmf k"FhL k"/f
ePsf],
-v_ ljut kfFrjif{b]lv nuftf/ /fi6 a}+ssf]
lgb{]zg adf]lhdsf] kF"hLsf]if kof{Kttf sfod
/x]sf], nuftf/ kfFr jif{ gfkmfdf /x]sf] /
ljut kfFr jif{sf] cf};t lgis[o shf{ /fi6
a}+sn] tf]s]sf] ;Ldfleq /x]sf],
-u_ k|f/lDes vr{ ckn]vg ul/;s]sf],
-3_ ;fj{hlgs ?kdf lgisfzg ug'{ kg]{ z]o/sf]
lgisfzg eO{ afF8kmfF8 e};s]sf],
-_ dflyNnf] ju{sf] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf kl/0ft
x'g ;fwf/0f ;efn] ljz]if k|:tfj kfl/t u/]sf],
-h_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo ;a} zt{ k"/f u/]sf] .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k"j{ :jLs[lt k|fKt u/]sf a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] k|aGwkq jf lgodfjnLdf k|rlnt sfg"g adf]lhd
;+zf]wg ug{ nufO{ o; P]g adf]lhd /fi6 a}+sn] dflyNnf] ju{sf] a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] Ohfhtkq lbg]5 .

46
#(= ;"rL k|sfzg ug'{ kg]{ M -!_ /fi6 a}+sn] k|To]s dlxgf a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ ub}{ cfPsf a}+s tyf ljQLo ;+:yfx?sf] ;"rL /fli6o:t/sf]
b}lgs klqsf jf cGo s'g} dfWodaf6 k|sfzg ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|sflzt ;"rLdf a}+s tyf ljQLo
;+:yfsf] sf/f]af/ ;~rfng ldlt, r'Qmf k"FhL, k"FhLsf]ifsf] cj:yf, s'n
shf{, lgliqmo shf{sf] cj:yf tyf /fi6 a}+sn] cfjZos b]v]sf] cGo
ljj/0f ;d]t ;dfj]z ug{ ;Sg]5 .
$)= ljb]zL a}+ssf] zfvf ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ /fi6 a}+sn] s'g}
cGt/f{li6o >]0fLs[t ljb]zL a}+snfO{ g]kfndf zfvf dfk{mt a}+ls tyf
ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ug{ :jLs[lt lbPdf ;f] adf]lhd g]kfndf
k|rlnt sDkgL sfg"g cg';f/ btf{ ePsf] zfvf o; P]g adf]lhd
;+:yfkgf ePsf] a}+s jf ljQLo ;+:yf ;/x dflgg]5 / of] P]g jf o;
P]g cGtu{t ag]sf]] lgod, ljlgod, cfb]z jf lgb]{zgn] cGoyf Joj:yf
u/]sf]df afx]s cGo ;Dk"0f{ k|fjwfgx? To:tf] zfvfsf] xsdf ;d]t
;dfg ?kn] nfu" x'g] 5g\ .
-@_ ljb]zL a}+ssf] zfvfsf] sfd, st{Jo, clwsf/, lhDd]jf/L,
bfloTj, hfoh]yf, n]vf cflb sfd sf/afxLsf] lhDd]jf/L lng] tyf
To:tf] sfd sf/afxL ;Dkfbg ug]{ kbflwsf/L tyf sd{rf/Lx?sf]
lhDd]jf/L ;DaGwdf /fi6 a}+sn] cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-#_ ljb]zL a}+ssf] g]kfnl:yt zfvfn] cfkm\gf] bfloTj k"/f ug{]
qmddf cfkm\gf] ;DklQ k|of]u ubf{ cGo s'g} sfg"gL Joj:yfdf k|lts'n
c;/ gx'g] u/L g]kfnsf] bfloTjnfO{ klxnf] k|fyldstf lbO{ k"/f ug'{
kg]{5 .
-$_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ljb]zL
a}+ssf] zfvfn] yf]s a}+ls sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 .
-%_ ljb]zL a}ssf] zfvf sfof{nosf] sfd sf/afxL /fi6 a}+sn]
tf]s] adf]lhd x'g]5 .

kl/R5]b^
47
k"FhL, k"FhLsf]if / t/n ;DklQ ;DaGwL Joj:yf

$!= k"FhL sfod /fVg' kg]{ M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL
/fi6 a}+sn] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] Go"gtd r'Qmf k"FhL a}+s jf ljQLo
;+:yfn] /fi6 a}+sn] lgwf{/0f u/]sf] ;doleq k'/f u/L ;Sg' kg{]5 .
-#_ /fi6 a}+sn] s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfn] s'g} Ps
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] a9Ldf kGw| k|ltzt;Dd dfq
nufgL ug{ ;Sg] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd s'g} Ps a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
nufgL ug{] JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfn] csf{] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf
nufgL ubf{ pQm a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] r'Qmf k"FhLsf] Ps k|ltzteGbf
sd x'g] u/L dfq nufgL ug{' kg{]5 .
-%_ ljb]zL ;+o'Qm nufgLdf v'Ng] a}+s jf ljQLo ;+:yf, 3
ju{sf ljQLo ;+:yf / k"jf{wf/ ljsf; a}+sdf s'g} JolQm, kmd{, sDkgL
jf ;+:yfn] r'Qmf k"FhLdf nufgL ug{ ;Sg] xb ;DaGwL Joj:yf /fi6
a}+sn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-^_ a}+s jf ljQLo ;+:yf ;+:yfkgf ug{ jf ;f] a}+s jf ljQLo
;+:yfdf s'g} JolQm jf ;+:yfn] nufgL ug{ ;Sg] z]o/ k"FhLsf] k|ltzt
/fi6 a}+sn] ;do ;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
$@= k"FhLsf]if M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] s'n ;DklQ jf s'n hf]lvd
efl/t ;DklQsf] cfwf/df /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] cg'kftdf k"FhLsf]if
sfod ug'{ kg]{5 . /fi6 a}+sn] To:tf] cg'kft tf]Sbf cltl/Qm k"FhLsf]if
cg'kft ;d]t tf]Sg ;Sg]5 .
-@_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
k"FhLsf]if sfod ug{ g;s]df To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns
;ldltn] Ps dlxgfleq ;f]sf] hfgsf/L /fi6 a}+snfO{ lbg' kg]{5 .

48
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] hfgsf/Ldf cGo s'/fsf cltl/Qm
k"FhLsf]if sfod /xg g;s]sf] sf/0f tyf k"FhLsf]ifnfO{ j[l4 u/L /fi6
a}+sn] lbPsf] lgb{]zg adf]lhdsf] cj:yfdf Nofpg ;~rfns ;ldltn]
tof/ u/]sf] of]hgf jf sfo{qmd ;d]t ;+nUg u/]sf] x'g' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ / -#_ adf]lhd ;~rfns ;ldltn] k]z u/]sf]
hfgsf/L tyf of]hgf jf sfo{qmd dgfl;j b]v]df ;f]xL adf]lhd /
To;df s'g} ;+zf]wg jf x]/k]m/ ug'{ k/]df ;f]sf] sf/0f v'nfO{ k|:tfljt
of]hgf jf sfo{qmd ;+zf]wg jf x]/k]m/ u/L sfof{Gjog ug{ ;DalGwt
a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ /fi6 a}+sn] cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
$#= ;Defljt gf]S;fgL ;DaGwL Joj:yf M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf]
shf{ nufotsf ;DklQ / jf;nft aflx/sf] sf/f]af/sf] bfloTj ;DaGwL
;Defljt hf]lvdnfO{ vfDg ;Sg] u/L /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd
gf]S;fgL Joj:yf sfod ug{' kg]{5 .
$$= ;fwf/0f hu]8f sf]if M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] Ps ;fwf/0f hu]8f
sf]if sfod /fVg' kg]{5 . To:tf] hu]8f sf]ifdf r'Qmf k"FhLsf] bf]Aa/
geP;Dd k|To]s cfly{s jif{sf] v'b gfkmfaf6 sDtLdf aL; k|ltzt /
To; kl5sf cfly{s jif{df sDtLdf bz k|ltzt /sd yKb} hfg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;fwf/0f
hu]8f sf]ifdf hDdf ePsf] /sd /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt glnO{ cGo
zLif{sdf /sdfGt/ ug{ jf vr{ ug{ kfOg] 5}g .
$%= ;6xL ;dLs/0f sf]if M -!_ ljb]zL ljlgdo sf/f]af/ ug]{ a}+s jf ljQLo
;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{df ef/tLo ?k}ofFF afx]s cGo ljb]zL d'b|fsf]
ljlgdo b/df kl/jt{g ePsf] sf/0faf6 cfh{g u/]sf] k'gd{"Nofg
d'gfkmfnfO{ ;f]xL cfly{s jif{sf] cGTodf gfkmfgf]S;fg lx;fadf
cfjZos lx;fa ldnfg ug'{ kg]{5 . To;/L gfkmfgf]S;fg lx;fadf
lx;fa ldnfg ubf{ s'g} cfly{s jif{df k'gd"{Nofg cfDbfgL ePdf To:tf]
d'gfkmfsf] sDtLdf kRrL; k|ltzt /sd ;6xL ;dLs/0f sf]ifdf hDdf
ug'{ kg]{5 .
49
t/, ef/tLo ?k}ofFsf] ljlgdo b/df kl/jt{g ePsf] sf/0faf6
x'g] k'gd"{Nofg gfkmfgf]S;fgLsf] xsdf /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;6xL ;dLs/0f sf]ifdf hDdf ePsf]
/sd ljb]zL d'b|fsf] ljlgdo b/df 36a9 ePsf] sf/0faf6 x'g] gf]S;fgL
;dfof]hg ug{ afx]s /fi6 a}+ssf] :jLs[lt glnO{ cGo sfddf vr{ ug{
jf /sdfGt/ ug{ kfOg] 5}g .
$^= t/n ;DklQ sfod ug{' kg{] M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] /fi6 a}+sn] ;do
;dodf tf]s] adf]lhdsf] t/n ;DklQ sfod /fVg' kg]{5 .
$&= nfef+z 3f]if0ff / ljt/0f M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn]] nfef+z 3f]if0ff
tyf ljt/0f ug'{ cl3 /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] ;Dk"0f{ k|f/lDes vr{,
cl3Nnf] jif{;Dd x'g uPsf] gf]S;fgL, /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] k"FhL,
k"FhLsf]if, ;Defljt gf]S;fgL Joj:yf / bkmf $# adf]lhd ;fwf/0f
hu]8f sf]ifdf 5'6\ofpg' kg]{ /sd k"/f gu/];Dd tyf ;j{;fwf/0fnfO{
5'6\ofOPsf] z]o/ k"0f{ ?kdf laqmL ljt/0f gu/];Dd z]o/wgLx?nfO{
nfef+z 3f]if0ff ug{ jf ljt/0f ug{ kfpg] 5}g .
$*= k"FhL 36fpg cfb]z lbg ;Sg] M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf]
eP tfklg /fi6 a}+sn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] hf/L tyf r'Qmf k"FhL
36fpg cfb]z lbg ;Sg]5 .

kl/R5]b&
a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng ;DaGwL Joj:yf

$(= a}+s jf ljQLo ;+:yfn] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ ;Sg] M -!_ of]
P]g, k|aGwkq / lgodfjnL tyf /fi6 a}+sn] tf]s]sf] ;Ldf, zt{ jf
lgb]{zgsf] cwLgdf /xL s ju{sf] a}+sn] b]xfo adf]lhdsf] a}+ls tyf
ljQLo sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 M
50
-s_ Aofh jf lagf Aofhdf lgIf]k :jLsf/ ug{] jf
ljleGg ljQLo pks/0f dfkm{t lgIf]k
kl/rfng ug{] / ltgsf] e'QmfgL lbg],
-v_ ljB'tLo pks/0f jf ;fwgsf] dfWodaf6
lgIf]k :jLsf/ ug{], e'QmfgL lbg], n]gb]g ug]{,
dWo:ytfsf] sfd ug]{ / /sdfGt/ ug]{,
-u_ xfo/ kr]{h, lnlh, xfplh, clwljsif{
nufotsf shf{ lbg],
-3_ kl/of]hgf tyf xfOkf]lys]zg lwtf] /fvL] shf{
lbg] Pj+ ;xljQLos/0fsf] cfwf/df lwtf]
ljefhg -kf/L kf;'_ ug]{ u/L cfk;df ePsf]
;Demf}tf cg';f/ ;+o'Qm ?kdf shf{ lbg]
lbnfpg] Joj:yf ug]{,
-_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] hdfgtdf
shf{ lbg],
-r_ cfk"msxfF klxn] g} lwtf] /lx;s]sf] rn crn
;DklQsf] d"Non] vfd];Ddsf] /sd shf{ lbg]
jf cGo a}+s jf ljQLo ;+:yfdf lwtf]
/lx;s]sf] rn crn ;DklQsf] k'gM lwtf]df
To;sf] d"Non] vfd];Ddsf] /sd shf{ lbg],
-5_ cfgf] u|fxssf] tk{maf6 hdfgtkq hf/L ug]{
/ ;f] afkt u|fxs;Fu cfjZos zt{ u/fpg],
lghsf] rn crn ;DklQ lwtf]aGws lng] jf
t];|f] JolQmsf] h]yf hdfgt lng] /
lwtf]aGws, ;'/If0fdf lnPsf] ;DklQ k|fKt
ug]{, wf/0f ug]{ tyf ;f] ;DaGwL cGo sf/f]jf/
ug]{,
-h_ cfjZostf cg';f/ /fi6 a}+saf6 k'g{shf{{ lng]
51
jf cGo a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6 shf{ lng]
lbg],
-em_ kl/of]hgfsf] k|j4{gsf] nflu g]kfn ;/sf/ jf
cGo :jb]zL jf ljb]zL lgsfo dfkm{t k|fKt
ePsf] /sdaf6 shf{ k|jfx ug]{ jf shf{
Joj:yfkg ug]{,
-`_ k|rlnt shf{ ckn]vg ljlgodfjnLsf]
cwLgdf /xL shf{ ckn]vg ug{],
-6_ k"FhLsf]if k'/f ug{] k|of]hgsf nflu z]o/,
l8a]Gr/, C0fkq cflb hf/L ug{],
-7_ k|lttkq, ljlgdokq, k|lt1fkq, r]s, ofq'
r]s, 8f6 jf cGo ljQLo pks/0f lgisfzg
ug]{, :jLsf/ ug]{, e'QmfgL lbg], l8:sfp06 ug]{
jf vl/blaqmL ug]{,
-8_ ljB'tLo sf/f]af/sf nflu l8lh6n jf sf8{
nufotsf ljQLo pks/0f hf/L ug],{ :jLsf/
ug]{, Joj:yfkg ug]{ / ;f] ;DaGwL sfo{ ug{
Ph]06 lgo'Qm ug]{,
-9_ k|rlnt sfg"gsf] cwLgdf /xL ljb]zL
ljlgdo sf/f]af/ ug]{,
-0f_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] ;Ldf, zt{ jf lgb]{zg
adf]lhd ;/sf/L sf/f]af/ ug]{],
-t_ g]kfn ;/sf/ jf /fi6 a}+sn] hf/L u/]sf]
C0fkq vl/blaqmL ug]{ jf ;sf/ ug]{,
-y_ g]kfnleq jf ljb]zdf ljlgdokq, r]s jf
cGo ljQLo pks/0ff/f /sd k7fpg] jf
rnfg ug]{, ljb]zaf6 ljk|]if0f k|fKt ug{] / ;f]

52
sf] e'QmfgL ug{],
-b_ u|fxssf] lgldQ sldzg Ph]06 eO{ z]o/,
l8a]Gr/ jf ;'/If0fsf] lhDdf lng], vl/blaqmL
ul/lbg], z]o/sf] nfef+z, l8a]Gr/ jf
;'/If0fsf] Aofh cflb p7fO{ lbg] / ;f]sf]
nfef+z, d'gfkmf jf Aofh g]kfnleq jf
ljb]zdf k7fpg], u|fxssf] nflu ;]km l8kf]lh6
eN6sf] Joj:yf ug]{,
-w_ jf;nft aflx/sf] sf/f]af/ ug]{,
-g_ ljkGg ju{, Go"g cfo ePsf] kl/jf/, b}jL
k|sf]k kLl8t tyf d'n'ssf s'g} If]qsf
jfl;Gbfsf] cfly{s pTyfgsf] nflu JolQmut
jf ;fd'lxs hdfgLdf /fi6 a}+sn] tf]s]
adf]lhdsf] /sd;Dd shf{ lbg],
-k_ cfk"m tyf cGo a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6 shf{
lng] jf s'g} k|sf/sf] ;'ljwf lng] C0fL jf
u|fxssf] ljj/0f, ;"rgf jf hfgsf/L /fi6
a}+s, ;DalGwt lgsfo jf cGo a}+s jf ljQLo
;+:yfaLr lng] lbg],
-km_ ;'g, rFfbL vl/blaqmL ug]{,
-a_ kl/of]hgf :yfkgf, ;~rfng / d"Nofg
;DaGwL cWoog, cg';Gwfg, ;j]{If0f ug]{
u/fpg] tyf tfnLd, k/fdz{ / cGo hfgsf/L
pknAw u/fpg],
-e_ o; P]g / k|rlnt sfg"g adf]lhd cfgf]
:jfldTjdf cfpg] ;a} k|sf/sf hfoh]yfsf]
plrt Joj:yfkg tyf laqmL ug]{,
-d_ k|rlnt sfg"g adf]lhd b'O{ jf b'O{ eGbf a9L
53
JolQmx? aLr x'g] s'g} sfo{ jfkt ltg'{
a'emfpg' jf lng' kg]{ /sd pQm sfd ePkl5
e'QmfgL lng] lbg] Joj:yf ug{ b'O{ kIfsf]
;xdltdf hdfgL a:g],
-o_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfd ug]{ .
-@_ of] P]g, k|aGwkq / lgodfjnL tyf /fi6 a}sn] tf]s]sf]
;Ldf, zt{ jf lgb]{zgsf] cwLgdf /xL v ju{sf] ljQLo ;+:yfn]
pkbkmf -!_ sf] v08 -s_, -v_, -u_, -r_, -h_, -em_, -`_, -6_, -9_, -t_,
-b_, -w_, -g_, -k_ / -e_ df plNnlvt a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/sf
cltl/Qm b]xfo adf]lhdsf] cGo a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;d]t ug{
;Sg]5 M
-s_ kl/of]hgf lwtf] /fvL] shf{ lbg],
;xljQLos/0fsf] cfwf/df lwtf] ljefhg -kf/L
kf;'_ ug]{ u/L cfk;df ePsf] ;Demf}tf
cg';f/ ;+o'Qm ?kdf shf{ lbg], lbnfpg]
Joj:yf ug]{,
-v_ cfgf] u|fxssf] tk{maf6 hdfgtkq hf/L ug]{
/ ;f] afkt u|fxs;Fu cfjZos zt{ u/fpg],
lghsf] rn crn ;DklQ lwtf]aGws lng] jf
t];|f] JolQmsf] h]yf hdfgt lng],
-u_ ljlgdokq, k|lt1fkq, r]s, ofq'r]s, 8f6
hf/L ug]{, :jLsf/ ug]{, e'QmfgL lbg],
l8:sfp06 ug]{ jf vl/blaqmL ug]{,
-3_ cfgf] rn crn ;DklQ lwtf] /fvL shf{
lng],
-_ /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt lnO{ k|lttkq /
ljk|]if0fsf] sf/f]jf/ ug]{,
-r_ u|fxssf] lgldQ sldzg Ph]06 eO{ z]o/,
54
l8a]Gr/ jf ;'/If0fsf] lhDdf lng], vl/blaqmL
ul/lbg], z]o/, l8a]Gr/ jf ;'/If0fsf] nfef+z,
Aofh, d'gfkmf cflb p7fO lbg], ;]km l8kf]lh6
eN6sf] Joj:yf ug]{,
-5_ g]kfnleq /sd :yfgfGt/0f ;DaGwL sfd ug]{,
-h_ kl/of]hgf :yfkgf, ;~rfng / a}+ls, n]vf,
;DklQ, shf{ d"Nofg ;DaGwL cWoog,
cg';Gwfg, ;e]{If0f ug]{ u/fpg] tyf tflnd,
k/fdz{ / cGo ;]jf k|bfg ug]{ tyf hfgsf/L
pknAw u/fpg],
-em_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfd ug]{ .
-#_ of] P]g, k|aGwkq / lgodfjnL tyf /fi6 a}sn] tf]s]sf]
;Ldf, zt{ jf lgb]{zgsf] cwLgdf /xL u ju{sf] ljQLo ;+:yfn]
pkbkmf -!_ sf] v08 -s_, -v_, -r_, -h_, -`_, -6_, -t_, -b_, -g_ / -k_
df plNnlvt a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/sf cltl/Qm b]xfo adf]lhdsf]
cGo a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ;d]t ug{ ;Sg]5 M
-s_ xfo/ kr]{h, lnlh, xfplh nufotsf shf{
lbg],
-v_ cGo a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu ldnL
;xljQLos/0fsf] cfwf/df lwtf] ljefhg -
kf/L kf;'_ ug]{ u/L cfk;df ePsf] ;Demf}tf
cg';f/ ;+o'Qm ?kdf shf{ lbg],
-u_ cfgf] rn crn ;DklQ lwtf] /fvL shf{
lng],
-3_ cfgf] hfoh]yfsf] plrt k|aGw ug]{, laqmL
ug]{ jf axfndf lbg],
-_ ljlgdokq, k|lt1fkq, r]s, ofq'r]s, 8f6 jf
cGo ljQLo pks/0f hf/L ug]{, :jLsf/ ug]{,
55
e'QmfgL lbg], l8:sfp06 ug]{ jf vl/blaqmL
ug]{,
-r_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ ljb]zL d'b|fsf]
sf/f]af/ ug{],
-5_ s'g} klg JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfnfO{
;jf/L ;fwg, d]lzg cf}hf/, pks/0f, 3/fo;L
l6sfp ;fdfg jf To:t} cGo rn ;DklQsf]
nflu ls:tfaGbL jf xfo/kr]{h shf{ pknAw
u/fpg],
-h_ s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfnfO{ ;jf/L
;fwg, d]lzg, cf}hf/ pks/0f, 3/fo;L
l6sfp ;fdfg jf To:t} rn ;DklQ ef8fdf
lng shf{ -lnlh kmfOgfG;_ pknAw u/fpg]
jf To:tf rn ;DklQ ef8fdf lng] lbg],
-em_ cfgf] u|fxssf] tk{maf6 hdfgtkq hf/L ug]{
/ ;f] afkt u|fxs;Fu cfjZos zt{ u/fpg],
;'/If0f lng], lghsf] rn crn ;DklQ
lwtf]aGws lng] jf t];|f] JolQmsf] h]yf
hdfgt lng],
-`_ cfgf] ;DklQsf] s'g} c+z jf k"/} ljqmL ug]{ jf
lnhdf lbg],
-6_ vl/b ul/Psf] s'g} klg j:t'sf] tTsfn jf
kl5 e'QmfgL ug]{ -l8km8{_ d"Nodf csf]{
vl/bstf{nfO{ ljqmL ug'{ k/]df ljQLo ;+:yf /
ljqm]tfsf] ;xdlt cg';f/ ;f] j:t'sf] d"No
to ug]{,
-7_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfd ug]{ .

56
-$_ of] P]g, k|aGwkq, lgodfjnL / /fi6 a}sn] tf]s]sf] ;Ldf,
zt{ tyf lgb]{zgsf] cwLgdf /xL 3 ju{sf] ljQLo ;+:yfn]] b]xfo
adf]lhdsf] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 M
-s_ /fi6 a}+sn] tf]s] cg';f/sf] kl/of]hgf, art
sfod u/]sf] ;d"x jf ;d"xsf] ;b:onfO{ n3'
Joj;fo ;~rfng ug{ s'g} rn crn ;DklQ
;'/If0f jf hdfgt lnO{ jf glnO{ n3'shf{
lbg],
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yf jf :jb]zL jf ljb]zL
;+3 jf ;+:yf cflbaf6 shf{ jf cg'bfg k|fKt
ug]{ / To:tf] shf{ jf cg'bfg n3'shf{
ljt/0fdf jf ;f] sfo{nfO{ k|efjsf/L agfpg]
sfddf k|of]u ug]{,
t/, ljb]zL ;+3 jf ;+:yf cflbaf6
shf{ jf cg'bfg lng' cl3 /fi6 a}+ssf]
:jLs[lt lng' kg]{5 .
-u_ n3'shf{ pknAw u/fpg' cl3 h'g sfo{sf]
nflu shf{ dfu ePsf] xf] ;f] ;DaGwL sfo{sf]
d"Nofg ug]{ / To:tf] sfo{sf] ;DefJotf 5,
5}g klxrfg ug]{,
-3_ n3'shf{ kl/rfng ;DaGwdf ;d"xnfO{
cfjZos kg{] ;]jf tyf k/fdz{ k|bfg ug]{,
-_ n3'shf{ ;dodf c;'n pk/ ug]{tk{m cfjZos
sf/afxL ug]{,
-r_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ /fi6 a}+sn]
tf]lslbPsf] zt{ aGb]hsf] cwLgdf /xL lgIf]k
:jLsf/ ug]{ tyf To:tf] lgIf]ksf] e'QmfgL lbg],
-5_ k"FhLsf]if k'/f ug{] k|of]hgsf nflu z]o/,
57
l8a]Gr/, C0fkq cflb hf/L ug{],
-h_ cfk"m tyf cGo s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6
shf{ jf s'g} k|sf/sf] ;'ljwf lng] C0fL jf
u|fxssf] ljj/0f ;"rgf jf hfgsf/L /fi6 a}+s,
;DalGwt lgsfo jf cGo a}+s jf ljQLo
;+:yfaLr lng] lbg],
-em_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfd ug]{ .
-%_ of] P]g, k|aGwkq, lgodfjnL / /fi6 a}sn] tf]s]sf] ;Ldf,
zt{ tyf lgb]{zgsf] cwLgdf /xL k"jf{wf/ ljsf; a}+sn] b]xfo
adf]lhdsf] ljQLo sf/f]af/ ug{ ;Sg]5 M
-s_ k"jf{wf/ ljsf; ;DaGwL kl/of]hgfx?df shf{
k|jfx tyf z]o/df nufgL ug]{,
-v_ k"jf{wf/ ljsf; ;DaGwL kl/of]hgf ;~rfng
ug]{ sDkgLx?sf] lwtf]kqdf nufgL ug]{,
-u_ k"jf{wf/ ljsf; ;DaGwL kl/of]hgfx? lgdf{0f
tyf ;~rfngsf] nflu cfjZos d]l;g
pks/0f tyf cf}hf/sf] v/Lb, laqmL jf cfk"lt{
jf h8fg ;DaGwL sf/f]jf/sf] nflu k|lttkq
vf]Ng] tyf hdfgt kqx? hf/L ug]{,
-3_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ k"jf{wf/ ljsf;
;DaGwL kl/of]hgfx?df nufgL ug{ cfjZos
/sd h'6fpgsf] nflu ljleGg k|sf/sf :jb]zL
jf ljb]zL d'b|fdf ljQLo pks/0f hf/L ug]{
tyf C0f k|fKt ug{]
-_ bL3{sfnLg k|s[ltsf] lgIf]k :jLsf/ u/L jf
l8a]~r/ hf/L u/L ;|f]t kl/rfng ug{],
-r_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ lnlh sf/f]af/ ug{],

58
-5_ ljb]zL a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] hdfgt
:jLsf/ u/L kl/of]hgfdf shf{ tyf ;'ljwf
k|bfg ug{],
-h_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf cGo sfo{ ug{] .
%)= a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug{ gx'g] sfd M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
b]xfosf sfd ug'{ jf u/fpg' x'Fb}g M
-s_ Jofkf/ ug]{ p2]Zon] dfn;fdfg vl/blaqmL
ug{ jf cfgf] k|of]hgsf] lgldQ cfjZos kg]{
afx]s ejg lgdf{0f ug{ jf crn ;DklQ
vl/b ug{,
-v_ cfgf] z]o/sf] ;'/If0fdf shf{ lbg,
-u_ ;~rfns, r'Qmf k"FhLsf] Ps k|ltzt jf
;f]eGbf a9L z]o/ lnPsf] JolQm, sfo{sf/L
k|d'v jf To:tf JolQmsf] kl/jf/sf ;b:o jf
Dofg]lh Ph]06 jf ;~rfns dgf]lgt ug]{
clwsf/ kfPsf] JolQm, kmd{, sDkgL jf
;+:yfsf] pNn]Vo :jfldTj jf ljQLo :jfy{
ePsf] s'g} kmd{, sDkgL jf ;+:yfnfO{ s'g}
lsl;dsf] shf{ jf ;'ljwf k|bfg ug{,
-3_ Pp6} u|fxs, sDkgL, Ps} ;d"xsf] sDkgL jf
;fem]bf/L kmd{, ;Da4 JolQmnfO{ cfgf]
k"FhLsf]ifsf] /fi6 a}+sn] tf]s]sf] k|ltu|fxs
;Ldf gf3\g] u/L shf{ jf ;'ljwf k|bfg ug{,
-_ ;+:yfks, ;~rfns jf sfo{sf/L k|d'v
hdfgt a;L s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf
;+:yfnfO{ s'g} lsl;dsf] shf{ lbg,
-r_ /fi6 a}+saf6 s, v / u ju{df juL{s[t
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lwtf]kqdf nufgL ug{,
59
-5_ /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] ;LdfeGbf a9L /sd
cGo ;+:yfsf] z]o/ k"FhLdf nufgL ug{,
-h_ a}+s jf ljQLo ;+:yfx? Ps cfk;df ldnL
ljQLo sf/f]af/df s'g} lsl;dsf] Psflwsf/
jf cGo s'g} lsl;dsf] lgolGqt cEof;
sfod ug{,
-em_ cfk"mn] gfhfoh nfe lng] lgotn] ljQLo
If]qsf] k|lt:kwf{Tds jftfj/0fdf s[lqd
cj/f]w v8f x'g] s'g} klg lsl;dsf] sfo{ ug{,
-`_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug{ gx'g] egL /fi6
a}+sn] ;do ;dodf tf]s]sf cGo sfo{ ug{ .
-@_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg cfgf]
a}+ls tyf ljQLo sf/f]jf/ ;~rfng ug{ jf cfgf sd{rf/LnfO{ a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] k|rlnt sd{rf/L ljlgodfjnL adf]lhd cfjf; jf cGo
;'ljwf pknAw u/fpg, g]kfn ;/sf/ jf /fi6 a}+sn] hf/L u/]sf]
C0fkq, s'g} klg lgIf]k vftfdf /x]sf] /sd jf d'2lt /l;bsf] lwtf]df
shf{ lbg / ;+:yfks, ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v jf Ps k|ltzteGbf
a9L z]o/ lnPsf] z]o/wgLx?nfO{ cfg} d'2lt lgIf]k, g]kfn ;/sf/ jf
/fi6 a}+sn] hf/L u/]sf] C0fkqsf] lwtf]df shf{, tyf tf]lsPsf]
;Ldf;Ddsf] qm]l86 sf8{ ;'ljwf k|bfg ug{ afwf k'ofPsf] dflgg] 5}g .
%!= ;xfos sDkgL ;DaGwL Joj:yf M -!_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] ;xfos sDkgL vf]Ng ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;xfos sDkgL vf]Ng] :jLs[lt lbFbf
/fi6 a}+sn] cfjZos zt{x? tf]Sg ;Sg]5 .
%@= ;Da4 JolQm;Fu sf/f]af/ ug{ gkfpg] M s'g} klg a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
;Da4 JolQmx?nfO{ s'g} klg shf{ jf ;'ljwf lbg kfpg] 5}g .
%#= z+sf:kb sf/f]af/sf] hfgsf/L u/fpg] M a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
vftfjfnf jf cfkm";Fu sf/f]af/ ug]{ u|fxssf] klxrfg tyf z+sf:kb
60
sf/f]af/sf] hfgsf/L u/fpg] ;DaGwdf ;DklQ z'4Ls/0f tyf
cft+sjfbL lqmofsnfkdf ljQLo nufgL lgjf/0f ;DaGwL k|rlnt
sfg"gdf Joj:yf eP adf]lhd ug'{ kg]{5 .
%$= /fi6 a}+sn] lgb{]zg hf/L ug{] M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] o; kl/R5]b
adf]lhd sfd sf/f]jf/ ubf{ cjnDjg ug{' kg{] k|s[ofut Joj:yf tyf
cGo sfd s'/fsf ;DaGwdf /fi6 a}+sn] cfjZos lgb{]zg hf/L ug{
;Sg]5 .

kl/R5]b*
shf{ k|jfx tyf c;'nL ;DaGwL Joj:yf

%%= shf{ k|jfx ;DaGwL Joj:yf M -!_ /fi6 a}+ssf] lgb]{zg tyf ;~rfns
;ldltn] lgwf{/0f u/]sf] shf{ gLltsf] cwLgdf /xL a}+s jf ljQLo
;+:yfn] k|of]hg v'nfP/ dfq shf{ k|jfx ug'{ kg]{5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] shf{ lb+bf cfk"mnfO{ dfGo x'g] rn
crn ;DklQ ;'/If0f lnO{ jf cGo plrt hdfgL lnO{ cfgf] /
lgIf]kstf{sf] lxtsf] ;'/Iff x'g] u/L shf{ k|jfx ug'{ kg]{5 .
-#_ o; bkmf adf]lhd shf{sf] ;'/If0f afkt lnPsf] ;DklQ
s'g} klg Joxf]/faf6 s;}sf gfpFdf /lhi6]zg jf bflvn vf/]h ug{ jf
x:tfGt/0f x'g g;Sg] u/L a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfddf /lhi6]zg jf
bflvn vf/]h jf /f]Ssf /flvlbgsf] nflu a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
;DalGwt sfof{nodf n]vL k7fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd /lhi6]zg, bflvn vf/]h jf /f]Ssf
/flvlbgsf] nflu n]vL cfPdf ;DalGwt sfof{non] n]vL cfP adf]lhd
/lhi6]zg, bflvn vf/]h jf /f]Ssf u/L lbg' kg]{5 .
-%_ Go"g cfo ePsf tyf ljkGg ju{sf JolQm / s'g} vf;
ef}uf]lns If]qdf a;f]jf; ug]{ afl;Gbfsf] cfly{s pTyfgsf] nflu
61
k|fyldstf lbOPsf] ju{ tyf If]qdf shf{ k|jfx ug{ /fi6 a}+sn] lgb]{zg
lbPdf ;f]xL adf]lhd a}+s tyf ljQLo ;+:yfn] shf{ k|jfx ug{' kg{]5 .
-^_ C0fLn] a}+s jf ljQLo ;+:yf;F+u lnPsf] shf{sf] zt{, efvf
/ Aofh ;DaGwL s'/fx shf{ n]gb]g ;DaGwdf ePsf] lnvt jf
s/f/df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
-&_ C0fL, hdfgtstf{ jf kmd{, sDkgL jf ;+:yf C0fL eP
;f]sf ;~rfns, /fi6 a}+sn] tf]s]sf] k|ltzt eGbf a9L z]o/ lng]
z]o/wgL, ;fem]bf/ jf cGo s'g} k|sf/sf] :jfldTj x'g] JolQm, plNnlvt
;a} JolQmsf kl/jf/ tyf lghx? sxLF st} lxtflwsf/L eP ;f]sf]
ljj/0f tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/jfxL ug'{ kbf{ cfjZos kl/ro
v'Ng] k|df0f ;d]t a}+s jf ljQLo ;+:yfn] lng' kg]{5 .
-*_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] shf{ k|bfg ubf{ C0fLnfO{ k|bfg
u/]sf] shf{ /sd / ;f]df nfUg], Aofh, xhf{gf tyf ;f] ltg'{ a'emfpg' kg]{
;dotflnsf ;d]t lnvt jf s/f/df :ki6?kdf v'nfO{ ;f] sf]
hfgsf/L C0fL tyf hdfgtstf{ eP hdfgtstf{ ;d]tnfO{ lbg' kg]{5 .
-(_ C0fLn] cfkm"n] ltg{ a'emfpg' kg{] jf lt/] a'emfPsf] shf{sf]
;fFjf, Jofh, xhf{gf tyf cGo z'Ns Pj+ shf{ k|fKt ug{sf nflu ul/Psf]
lnvt jf s/f/ ;DaGwL sfuhft ;d]tsf] ljj/0f dfu ug{ ;Sg]5 /
To:tf] ljj/0f a}+s jf ljQLo ;+:yfn] C0fLnfO{ pknAw u/fpg' kg{]5 .
%^= shf{ /sdsf] ;b'kof]u ;DaGwL cg'udg M a}+s jf ljQLo ;+:yfn] h'g
k|of]hgsf] nflu C0fLnfO{ shf{ lbPsf] xf] ;f] k|of]hgdf C0fLn] shf{
/sd ;b'kof]u u/]sf] 5 jf 5}g eGg] ;DaGwdf cg'udgsf] tflnsf
agfO{ ;f] adf]lhd lgoldt cg'udg ug'{ kg]{5 .
%&= shf{ c;'nL ;DaGwL Joj:yf M -!_ C0fLn] shf{ n]gb]g ;DaGwL lnvt
jf s/f/df plNnlvt zt{ sa'lnotsf] kfngf gu/]df jf lnvt jf
s/f/sf] efvf leq shf{ / ;f] df nfu]sf] JofFh jf xhf{gf r'Qmf gu/]df
jf bkmf %% adf]lhd cg'udg ubf{ C0fLn] h'g k|of]hgsf] nflu shf{
lnPsf] xf] ;f] k|of]hgdf gnufO{ b'?kof]u u/]sf] b]lvPdf shf{ n]gb]g
;DaGwL lnvt jf k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
62
C0fLn] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ n]lvlbPsf] jf lwtf] /fv]sf] ;'/If0fnfO{
lnnfd laqmL u/L jf cGo s'g} Joj:yf u/L ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfn] cfgf] ;fFjf, Aofh c;"n pk/ ug{ ;Sg]5 .
-@_ k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg C0fLn]
a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ n]vL lbPsf] jf lwtf] /fv]sf] ;'/If0f s'g}
lsl;dn] s;}nfO{ xs 5f]8L lbPdf jf cGo s'g} sf/0faf6 ;'/If0fsf]
df]n 36\g uPdf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] lglZrt Dofb lbO{ To:tf]
C0fLnfO{ yk lwtf] ;'/If0f /fVg nufpg ;Sg]5 / C0fLn] a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] tf]s]sf] Dofbleq yk lwtf] ;'/If0f /fVg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd C0fLn] yk lwtf] g/fv]df jf /fv]sf]
lwtf] ;'/If0faf6 ;fjfF Aofh c;'n pk/ x'g g;s]df a}+s jf ljQLo
;+:yfn] C0fLsf] :jfldTjdf /x]sf] jf C0fLsf] xs nfUg] cGo rn
crn ;DklQaf6 k|rlnt sfg"g adf]lhd cfgf] ;fjfF Aofh c;'n
pk/ ug{ ;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd lnnfd laqmL jf cGo Joj:yf u/L
;fFjf, Jofh / xhf{gf /sd c;'n ubf{ ePsf] vr{sf] /sd / a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] ;fjfF, Aofh / xhf{gfsf] /sd sf u/L afFsL /xg
cfPdf To:tf] afFsL /sd ;DalGwt C0fLnfO{ lkmtf{ lbg' kg{]5 .
-%_ a}+s jf ljQLo ;+;yfn] o; bkmf adf]lhd lnnfd laqmL
u/]sf] ;DklQ ;sfg]{ JolQmsf] gfddf k|rlnt sfg"g adf]lhd
/lhi6]zg jf bflvn vf/]h ul/lbgsf] nflu ;DalGwt sfof{nodf n]vL
k7fpg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd /lhi6]zg jf bflvn vf/]hsf] nflu
n]vL cfPdf ;DalGwt sfof{non] k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg To:tf] lnnfd ;sfg]{ JolQmsf] gfddf /lhi6]zg jf
bflvn vf/]h ul/lbg' kg]{5 .

63
-&_ o; bkmf adf]lhd lwtf] ;'/If0fdf /x]sf] rn crn
;DklQ lnnfd laqmL ubf{ s;}n] g;sf/]df To:tf] ;DklQ a}+s jf ljQLo
;+:yfn] tf]lsP adf]lhd cfgf] :jfldTjdf lng ;Sg]5 .
-*_ pkbkmf -&_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf]
:jfldTjdf lnPsf] ;DklQ cfgf] gfpFdf /lhi6]zg jf bflvn vf/]h
ul/lbgsf] nflu ;DalGwt sfof{nodf n]vL k7fpg' kg]{5 . To;/L n]vL
cfPdf k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;DalGwt
sfof{non] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfddf To:tf] ;DklQ /lhi6]zg jf
bflvn vf/]h ul/lbg' kg]{5 .
-(_ s'g} JolQm jf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] lwtf] lnnfddf
;sf/]sf] ;DklQ ;flas wgLn] ef]urng ug{ lbg OGsf/ u/]df jf jfwf
ca/f]w u/]df g]kfn ;/sf/sf] ;DalGwt lgsfon] k|rlnt sfg"g
adf]lhd ef]u rng u/fO{ lbg]5 .
-!)_ Ohfhtkq k|fKt ;+:yfn] k|rlnt shf{ ckn]vg
ljlgodfjnLsf] cwLgdf /xL ckn]vg u/]sf] shf{sf] c;'nL sf/afxL
/f]Sg kfpg] 5}g .
-!!_ C0fLn] a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu lnPsf] shf{ / ;f] df
nfUg] Jofh tyf xhf{gf shf{ n]gb]g ;DaGwL lnvt jf s/f/df
plNnlvt efvfleq r'Qmf gu/]df a}+s jf ljQLo ;+:yfn] To:tf]
C0fLnfO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd sfnf] ;"rLdf /fVg shf{ ;"rgf s]Gb|
lnld6]8df n]vL k7fpg' kg]{5 .
-!@_ s'g} C0fL ;Fu o; bkmf adf]lhd shf{ c;'nLsf] sf/afxL
rnfpFbf ;d]t To:tf] shf{ c;'n pk/ x'g g;s]df a}+s jf ljQLo
;+:yfn] C0fLsf] ljb]zl:yt cGo s'g} ;DklQaf6 ;d]t To:tf] shf{
c;'n pk/ ug{ ;lsg] /x]5 eg] ;f] sf] k|of]hgsf] nflu k|rlnt sfg"g
adf]lhd ;DklQ /f]Ssf /fVg] nufotsf shf{ c;'n pk/ ug]{ ;DaGwdf
cfjZos sf/afxL rnfpg ;Sg]5 .

64
-!#_ o; bkmf adf]lhd C0f c;'nLsf ;a} sf/afxL rnfpFbf
;d]t C0f c;'nL x'g g;s]df ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfn] C0fLsf]
/fxbfgL /f]Ssf tyf hkmt ug{ / /fHon] k|bfg ug]{ s'g} ;'ljwfaf6
;DalGwt C0fLnfO{ jl~rt u/fpg cfjZos Joj:yfsf nflu /fi6 a}
;dIf cg'/f]w ug{ ;Sg]5 . To:tf] cg'/f]w k|fKt ePkl5 /fi6 a}n]
cfgf] /fo ;lxt cfjZos sf/afxLsf] nflu g]kfn ;/sf/ ;dIf
k7fpg]5 .
-!$_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] shf{ c;"nL ug]{ ;DaGwdf
s;} pk/ rnfPsf] s'g} sf/jfxLsf] sf/0faf6 lgh pk/ k|rlnt sfg"g
adf]lhdsf] s'g} s;'/df sf/jfxL rnfpg /f]s nufPsf] dflgg] 5}g .

kl/R5]b(
n]vf, clen]v, ljj/0f tyf k|ltj]bg ;DaGwL Joj:yf

%*= lx;fa lstfa b'?:t /fVg' kg]{ M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf]
lx;fa lstfa, vftf, axL, >]:tf / n]vfsf] clen]v oyfy{ / b'?:t
/fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvg] n]vf bf]xf]/f] n]vf k|0ffnLdf
cfwfl/t dfGo l;4fGt cg'?k a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/sf] oyfy{
l:ylt :ki6 ?kdf k|ltljlDat x'g] u/L /flvPsf] x'g' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ sf] ;j{dfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L
Ohfhtkq k|fKt ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf jf sfof{non]
cfgf] ;DklQ, bfloTj, cfDbfgL, vr{ cflb v'Ng] u/L 5'} n]vf, lx;fj
lstfa, clen]v tyf gfkmfgf]S;fg lx;fj nufotsf] ljQLo ljj/0f
tof/ kf/L /fVg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd /flvg] n]vf tyf cGo ljj/0f /fi6
a}+sn] cGoyf :jLs[lt lbPsf]df afx]s cfgf] s]Gb|Lo sfof{nodf /fVg'
kg]{5 .

65
%(= jf;nft, gfkmfgf]S;fg lx;fa tof/ u/L /fVg] M -!_ a}+s jf ljQLo
;+:yfn] cfgf] jf;nft / gfkmfgf]S;fg lx;fa tyf gub k|jfx
nufotsf cGo ljQLo ljj/0f /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] 9fFrf / tl/sf
cg';f/ /fVg' kg]{5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf]
tLg dlxgfleq cfgf] jf;nft tyf gfkmfgf]S;fg lx;fasf] ljj/0f
/fi6 a}+s ;dIf k]z ug'{ kg]{5 / To:tf] jf;nft / gfkmfgf]S;fg
lx;fasf] ljj/0f ;j{;fwf/0fsf] hfgsf/Lsf] nflu ;f]xL cjlwleq /fi6
a}+sn] tf]s] cg';f/ ;fj{hlgs ug'{ kg]{5 . a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
n]vfk/LIf0f ePsf] k|To]s cfly{s jif{sf] jf;nft / g]kfnleq tyf
aflx/ ePsf] sf/f]jf/sf] gfkmfgf]S;fg lx;fasf] ljj/0f tof/ u/L csf]{
cfly{s jif{sf] gf} dlxgfleq tf]lsPsf] 9fFrfdf ;fj{hlgs ug{' kg{]5 .
-#_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] jf;nft / gfkmfgf]S;fg lx;fadf
;f] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;xfos sDkgL eP To:tf] ;xfos
sDkgLsf] sf/f]jf/ tyf ljQLo cj:yfnfO{ 5'f5'} / PsLs[t ?kdf
;d]t pNn]v u/]sf] x'g' kg]{5 .
-$_ o; kl/R5]b adf]lhd s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] tof/
kfg'{ kg]{ jf;nft / gfkmfgf]S;fg lx;fasf] 9fFrf, ljifoj:t', k|dfl0ft
ug'{ kg]{ tl/sf / ;fj{hlgs u/fpg' kg]{ ljj/0f ;d]t /fi6 a}+sn] tf]s]
jf lgb]{zg lbP adf]lhd x'g]5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;fj{hlgs
u/]sf] s'g} ljj/0fdf pNn]v u/]sf s'/fx? unt, ck"0f{, e|dk"0f{ jf em'f
ePsf] z+sf nfu]df /fi6 a}+sn] lnlvt ;"rgf lbO{ To:tf] a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ b]xfo adf]lhd ug{ nufpg ;Sg]5 M
-s_ 5'6] 5'6fOPsf] jf pNn]v gul/Psf] ljifo
k|sfzg ug{, jf
-v_ unt, ck"0f{, e|dk"0f{ jf em'f hfgsf/L ;RrfO{
ljj/0f k'gM k|sfzg ug{, jf
66
-u_ /fi6 a}+sn] lgb]{zg dfkm{t tf]s] adf]lhdsf
cGo s'/fx? ;RofO{ k|sfzg ug{ .
^)= n]vfk/LIf0f ;ldlt M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltn] u}/
sfo{sf/L ;~rfnssf] ;+of]hsTjdf tLg ;b:o ePsf] Ps n]vfk/LIf0f
;ldlt u7g ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] n]vfk/LIf0f ;ldltdf a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] cWoIf, pk;ldltsf] ;+of]hs / sfo{sf/L k|d'vn] sfo{
ug{ ;Sg] 5}gg\ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] n]vfk/LIf0f ;ldltsf] ;b:o lgIf]k
lng], shf{ lbg], lwtf]kqdf nufgL ug]{, :jLs[t ah]6 vr{ u/L lg0f{o
lng' kg]{ nufotsf lgoldt b}lgs sf/f]jf/df ;+nUg x'g kfpg] 5}g .
-$_ ;~rfns ;ldltn] a}7s af]nfPsf] cj:yfdf afx]s
;fdfGotof n]vfk/LIf0f ;ldltsf] a}7s tLg dlxgfdf Ps k6s a:g]
5.
-%_ n]vfk/LIf0f ;ldltsf] a}7s ;DaGwL sfo{ljlw ;f]xL
;ldltn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
^!= n]vfk/LIf0f ;ldltsf] sfd, st{Jo tyf clwsf/ M n]vfk/LIf0f ;ldltsf]
sfd, st{Jo tyf clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vf, ah]6 tyf cfGtl/s
n]vfk/LIf0f sfo{ljlw, cfGtl/s lgoGq0f Joj:yf
pko'Qm eP gePsf] / ePdf ;f]sf] kfngf eP gePsf]
cg'udg tyf ;'k/Lj]If0f ug]{,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vf / axLvftfsf] cfGtl/s
n]vfk/LIf0f u/fpg] / To:tf sfuhft k|rlnt sfg"g,
/fi6 a}+ssf] lgodg tyf lgb]{zg adf]lhd 7Ls;Fu
tof/ eP gePsf] af/] osLg ug]{,

67
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf nfu" ePsf] k|rlnt sfg"g k"0f{
?kdf kfngf ePsf] 5 egL ljZj:t x'g a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] Joj:yfkg / ;~rfngsf] lgoldt
Joj:yfksLo tyf sfo{ ;Dkfbgsf] k/LIf0f ug]{
u/fpg],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf of] P]g jf o; P]g cGtu{t
ag]sf] lgod, ljlgod, gLlt jf lbO{Psf] lgb]{zg
adf]lhd sfd sf/afxL eP gePsf] cg'udg ug]{ /
;f]sf] k|ltj]bg ;~rfns ;ldlt ;dIf k]z ug]{,
-_ afXo n]vfkl/Ifssf] lgo'lQmsf] nflu tLghgf
n]vfk/LIfssf] gfd l;kmfl/; ug{] .
-r_ ;~rfns ;ldltaf6 dfu ul/Psf] ljifodf /fo lbg] .
^@= n]vfk/LIf0f M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] jf;nft, gfkmfgf]S;fg
lx;fa nufotsf jflif{s ljQLo ljj/0f /fi6 a}+sn] tf]s]sf] 9fFrf /
tl/sf cg';f/ tof/ u/L cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] rf/ dlxgfleq
jfx\o n]vfk/LIf0f u/fpg' kg]{5 . To:tf] ljQLo ljj/0fdf sDtLdf
b'O{hgf ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v / n]vfk/LIfssf] ;xL ePsf] x'g'
kg]{5 .
t/, /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug{]
ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] zfvf sfof{nosf] n]vfk/LIf0f ;DaGwdf
/fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cjlwleq n]vfk/LIf0f u/fpg
g;Sg] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] dgfl;a sf/0f vf]nL n]vfk/LIf0f u/fpg]
Dofb yksf] nflu cg'/f]w u/]df /fi6 a}+sn] a9Ldf b'O{ dlxgfsf] cjlw
yk ug{ ;Sg]5 .
-#_ jfx\o n]vfk/LIfsn] cfk"mn] u/]sf] n]vfk/LIf0fsf] k|ltj]bg
;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yf / /fi6 a}+sdf lbg' kg]{5 .

68
^#= n]vfk/LIfssf] lgo'lQm tyf kfl/>lds M -!_ n]vfk/LIfssf] lgo'lQm a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] ;fwf/0f ;efaf6 x'g]5 .
-@_ ;fwf/0f ;efn] Pp6} n]vfk/LIfsnfO{ nuftf/ tLg k6s
eGbf a9L cjlwsf] nflu lgo'lQm ug{ ;Sg] 5}g .
-#_ ;fwf/0f ;efn] pkbkmf -!_ adf]lhd n]vfk/LIfs lgo'lQm
ubf{ s, v / u ju{sf] Ohfhtkq k|fKt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
xsdf rf6{8{ PsfpG6]06 / 3 ju{sf] Ohfhtkq k|fKt a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] xsdf rf6{8{ PsfpG6]06 jf btf{jfnf n]vfk/LIfsnfO{ lgo'lQm
ug'{ kg]{]5 .
-$_ pkbkmf -!_ adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] n]vfk/LIfs
lgo'lQm gu/]df jf ug{ g;s]df /fi6 a}+sn] n]vfk/LIfs lgo'lQm ug{
;Sg]5 .
-%_ s'g} sf/0fn] n]vfk/LIfssf] :yfg l/Qm ePdf afFsL
cjlwsf] nflu ;~rfns ;ldltn] csf]{ n]vfk/LIfssf] lgo'lQm ug'{
kg]{5 .
-^_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vfk/LIfssf] kfl/>lds /fi6
a}+sn] lgo'Qm u/]sf]df /fi6 a}+sn], ;fwf/0f ;efn] lgo'Qm u/]sf]df ;f]
;efn] / ;~rfns ;ldltn] lgo'Qm u/]sf]df ;f] ;ldltn] tf]s] adf]lhd
x'g]5 .
^$= n]vfk/LIfsdf lgo'Qm x'g g;Sg] M -!_ b]xfo adf]lhdsf] s'g} klg JolQm
jf To:tf] JolQm ;+:yfks jf lx:;]bf/ ePsf] kmd{, sDkgL jf ;+:yf a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] n]vfk/LIfsdf lgo'Qm x'g ;Sg] 5}gM
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfks, ;~rfns,
sfo{sf/L k|d'v jf lghsf] kl/jf/sf] ;b:o,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] kbflwsf/L, sd{rf/L
jf cfGtl/s n]vfkl/Ifs

69
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns, sfo{sf/L
k|d'v jf sd{rf/L;Fu ;fe]mbf/ eO{ sfd u/]sf]
JolQm,
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] C0fL, pNn]Vo
:jfldTj ePsf] JolQm jf ;Da4 JolQm jf
ljQLo :jfy{ ePsf] JolQm,
-_ g]kfn jf ljb]zdf bfdf;fxLdf k/]sf] JolQm,
-r_ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Ps k|ltzt
jf ;f]eGbf a9L z]o/ lnPsf] JolQm, kmd{,
sDkgL jf ;+:yf,
-5_ kmf}hbf/L s;'/df cbfntaf6 ;hfo kfO{ ;f]
;hfo e'Qmfg u/]sf] kfFr jif{sf] cjlw Joltt
eO{ g;s]sf] JolQm,
-h_ k|rlnt sfg"g adf]lhd n]vfk/LIfs lgo'Qm
x'g cof]Uo /x]sf] JolQm .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vfk/LIfsdf lgo'lQm ePsf] s'g}
JolQm pkbkmf -!_ adf]lhd cof]Uo ePsf] kfOPdf To:tf] JolQmsf]
lgo'lQm :jtM /2 ePsf] dflgg]5 .
^%= ljj/0f lbg'kg]{ M -!_ n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0fsf] l;nl;nfdf dfu]sf]
lx;fa lstfa, vftf axL, >]:tf / n]vf nufot ;f];Fu ;DalGwt cGo
ljj/0f a}+s jf ljQLo ;+:yfn] h'g;'s} avt k/LIf0f ug{ lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu n]vfk/LIfsn] dfu]sf
s'/fsf] oyfy{ ljj/0f tyf hjfkm To:tf] ljj/0f jf hjfkm lbg]
lhDd]jf/L ePsf] kbflwsf/Ln] t'?Gt} lbg' kg]{5 .
^^= n]vfk/LIfssf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ n]vfk/LIfssf] sfd, st{Jo
/ clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5M
-s_ n]vf tyf ljQLo ljj/0fsf] n]vfk/LIf0f ug]{,
70
-v_ cfkm"n] n]vfk/LIf0f u/]sf] n]vf, jf;nft tyf gfkmf
gf]S;fg lx;fa ;dfj]z u/L a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;~rfns ;ldltdf n]vfk/LIf0f k|ltj]bg tof/ u/L
k]z ug]{,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sfd sf/afxLdf clgoldttf
ePsf] jf ;xL 9+un] sfd x'g g;s]sf] / To:tf]
ljifon] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ xflg gf]S;fgL k'Ug
hfg] b]lvPdf ;~rfns ;ldltnfO{ ;f]sf] hfgsf/L
u/fpg] .
-3_ b]xfosf] cj:yf cfpg ;Sg] ;Defjgf b]v]df /fi6
a}+snfO{ ;f]sf] hfgsf/L u/fpg] M
-!_ /fi6 a}+sn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
Ohfhtkq lbFbf tf]s]sf zt{ jf of] P]g jf
o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod jf
lbOPsf] lgb]{zg cflbsf] pNn+3g x'g],
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgoldt sfd
sf/afxLdf k|lts"n k|efj kfg]{,
-#_ n]vfk/LIfsnfO{ n]vf k/LIf0f k|ltj]bg k|:t't
ug{af6 /f]Sg] jf unt n]vf k/LIf0f k|ltj]bg
k]z ug{ nufpg] .
-@_ n]vfk/LIfsnfO{ cfgf] st{Jo kfngfsf] l;nl;nfdf
h'g;'s} avt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vftf, lx;fj lstfa, n]vf, ef}r/
nufot ;a} sfuhft / nutsf] lg/LIf0f ug{] clwsf/ x'g]5 /
n]vfk/LIfsn] cfgf] sfd pko'Qm 9+uaf6 k"/f ug]{ tyf st{Jo kfngf
ug{] qmddf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] kbflwsf/L;F+u lghn] cfjZos
7fg]sf] hfgsf/L / :ki6Ls/0f dfu ug{ ;Sg]5 .
-#_ n]vfk/LIfsn] cfgf] k|ltj]bgdf b]xfosf ljifo :ki6 ?kdf
pNn]v ug'{ kg]{5 M
71
-s_ dfu u/]sf] ljifodf hjfkm k|fKt eP gePsf],
-v_ jf;nft, jf;nft aflx/sf] sf/f]af/, gfkmf
gf]S;fg lx;fa / gub k|jfx ljj/0f
nufotsf ljQLo ljj/0f /fi6 a}+sn] tf]s]sf]
9fFrf / tl/sf cg';f/ tof/ eP gePsf] /
pQm ljj/0f a}+s jf ljQLo ;+:yfn] /fv]sf]
lx;fa lstfa, axL vftf, >]:tf / n]vf;Fu
b'?:t /x] g/x]sf] ,
-u_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lx;fa lstfa, vftf
axL, >]:tf / n]vf 7Ls;Fu /fv] g/fv]sf],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] s'g} kbflwsf/Ln]
k|rlnt sfg"g ljk/Lt s'g} sfdsfh jf
clgoldt sfo{ u/] gu/]sf] jf a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] xflg gf]S;fgL eP gePsf],
-_ shf{ ckn]vg ljlgodfjnL jf /fi6 a}+ssf]
lgb]{zg adf]lhd shf{ ckn]vg u/] gu/]sf],
-r_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/ /fi6 a}+sn]
tf]s] adf]lhd ;Gtf]ifk|b ?kaf6 ;~rfng eP
gePsf],
-5_ z]o/wgLnfO{ hfgsf/L lbg'kg]{ ljifo,
-h_ k|rlnt sfg"gn] tf]s]sf] ljifo tyf /fi6
a}+sn] n]vfk/LIfsn] n]vfk/LIf0f k|ltj]bgdf
v'nfpg' kg]{ egL tf]lslbPsf] cGo ljj/0f,
-em_ n]vfk/LIfsn] lbg cfjZos 7fg]sf] cGo
;'emfj .

72
-$_ n]vfk/LIfssf] k|ltj]bg k|fKt u/]]kl5 /fi6 a}+sn] cfjZos
7fg]df a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] n]vfk/LIfsnfO{ b]xfosf yk sfo{ ug{
cfb]z lbg ;Sg]5 M
-s_ n]vfk/LIf0fsf ;DaGwdf /fi6 a}+sn] cfjZos 7fg]sf]
cltl/Qm hfgsf/L k]z ug{,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yf jf To;sf] ;xfos sDkgLsf]
sf/f]af/sf] n]vfk/LIf0fsf] If]qnfO{ cem Jofks
agfpg,
-u_ s'g} vf; ljifodf /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd jf a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ l;kmfl/; u/] adf]lhd cGo hfF+r ug{
.
^&= n]vfk/LIfsnfO{ sf/afxLsf] l;kmfl/; ug{] M -!_ o; P]g adf]lhdsf]
st{Jo kfngf gug]{ n]vfk/LIfsnfO{ /fi6 a}+sn] s'g} klg a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] Ps jif{b]lv tLg jif{;Dd n]vfk/LIf0f ug{ gkfpg] u/L
n]vfk/LIfssf] ;"rLaf6 x6fpg ;DalGwt lgodgsf/L lgsfodf
l;kmfl/; u/L k7fpg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd l;kmfl/; eO{ cfPdf ;DalGwt
lgodgsf/L lgsfon] k|rlnt sfg"g adf]lhd To:tf] n]vfk/LIfsnfO{
sf/afxL ug'{ kg]{5 .
^*= n]vfk/LIfsn] k|dfl0ft ug{' kg]{ M n]vfk/LIfsn] cfk"mn] k/LIf0f u/]sf]
lx;fa lstfa, vftf axL, >]:tf / n]vfdf cfk"mn] hfFr]sf] ldlt ;d]t
pNn]v u/L b:tvt u/L lg:;f nufO{ k|dfl0ft ug{' kg]{5 .

kl/R5]b!)
a}+s jf ljQLo ;+:yf ufEg], ufleg] jf k|flKt ug]{ -PSjLlh;g_ ;DaGwL Joj:yf

^(= a}+s jf ljQLo ;+:yf ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ ;Sg] M -!_ of] P]g
jf /fi6 a}+s P]g adf]lhd tf]lsPsf] k|lqmof k"/f u/L Pp6f a}+s jf
73
ljQLo ;+:yf csf]{ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf ufEg jf ufleg jf Pp6f
a}+s jf ljQLo ;+:yfn] csf]{ a}+s jf ljQLo ;+:yf k|flKt ug{ ;Sg]5 .
-@_ 3 ju{sf] ljQLo ;+:yf ;f]xL ju{sf] ljQLo ;+:yf;Fu dfq
ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ ;Sg] 5g\ .
t/ k"jf{wf/ ljsf; a}+s / a}+s jf ljQLo ;+:yf Ps cfk;df
ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ ;Sg] 5}gg\ .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
/fi6 a}+ssf] lg/LIf0f ;'kl/j]If0f k|ltj]bgaf6 s'g} a}+s jf ljQLo
;+:yfdf b]xfosf] s'g} cj:yf /x]sf] kfOPdf ;f]sf] sf/0f vf]nL /fi6
a}+sn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DklQ, bfloTj / Joj;fo csf]{
a}+s jf ljQLo ;+:yfdf ufEg jf uflegsf nflu cfb]z lbg ;Sg]5 .
-s_ k"FhLsf]if ckof{Kt /x]sf] jf ljut tLg jif{b]lv
ljQLo l:ylt v:sb} uPsf],
-v_ lgIf]kstf{sf] lxt tyf lgIf]kstf{ k|ltsf]
bfloTjdf k|lts"n k|efj kg]{ sfo{ u/]sf] jf
To:tf] cj:yf ljBdfg /x]sf],
-u_ ljQLo k|0ffnLsf] :yfloTj, ljsf; /
;Da4{gsf] nflu /fli6o / cGt/f{li6o :t/df
k|lt:kwf{Tds Ifdtf clea[l4 ug{ cfjZos
ePsf] .
-$_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
/fi6 a}+ssf] lg/LIf0f ;'kl/j]If0f k|ltj]bgaf6 s'g} a}+s jf ljQLo
;+:yfdf b]xfosf s'g} cj:yf /x]sf] kfOPdf ;f]sf] sf/0f vf]nL /fi6
a}+sn] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ k|flKt ug{ jf u/fpg cfjZos lgb]{zg
jf ;'emfj lbg ;Sg]5 M

74
-s_ Ps} ;d"xsf JolQm, kmd{, sDkgLsf Ps eGbf
a9L a}+s jf ljQLo ;+:yfx? ;~rfngdf /xL
c:j:y ljQLo ;DaGw sfod /x]sf],
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yf oyfl:yltdf ;~rfng
u/fpFbf To;sf] gsf/fTds k|efjn] lgIf]kstf{,
;j{;fwf/0f z]o/wgL, cGo ;]jfu|fxLsf] xs
lxt ;+/If0f x'g g;Sg] b]lvPsf],
-u_ k|0ffnLut hf]lvd a9\b} uO{ Ohfhtkq k|fKt
;+:yfx?n] bfloTj e'QmfgL ug{ ;Ifd g/x]sf],
-3_ lgwf{l/t ;dodf ;j{;fwf/0f ;d"xdf z]o/
lgisf;g gu/]sf], lgisfl;t z]o/ laqmL
ljt/0f gePsf] jf tf]lsPsf] Go'gtd
;dfg'kflts r'Qmf k"FhL gk'ofPsf],
-_ tLg k6s jf ;f] eGbf a9L zL3| ;'wf/fTds
sf/jfxLdf k/]sf] jf Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf]
;~rfns ;ldltdf af/Daf/ ljjfb pTkGg
eO{ ;'zf;gsf] cj:yf sdhf]/ ePsf] .
-%_ pkbkmf -#_ jf -$_ adf]lhd /fi6 a}+sn] a}+s jf ljQLo
;+:yf ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ cfb]z lbFbf To:tf] cfb]zdf ;f]sf]
k|lqmof ;d]t tf]Sg ;Sg]5 .
&)= ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ lgj]bg lbg' kg]{ M -!_ s'g} a}+s jf ljQLo
;+:yf csf]{ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf ufEg jf ufleg rfx]df ufEg jf
ufleg rfxg] b'O{ jf ;f] eGbf a9L a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfcfgf]
;~rfns ;ldltaf6 lg0f{o u/L ;}4flGts ;xdltsf nflu b]xfosf s'/f
v'nfO{ /fi6 a}+sdf ;+o'Qm ?kdf lgj]bg lbg' kg]{5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yf ufEg', ufleg'sf]
cfjZostf tyf cf}lrTo, ;f]af6 a}+ls tyf

75
ljQLo If]q / ljQLo k|0ffnLdf kg]{ c;/sf]
;fdfGo k|If]k0f,
-v_ ufEg] jf ufleg] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
kl5Nnf] cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf]
jf;nft, gfkmfgf]S;fg lx;fa / gub k|jfx
ljj/0f, v'b ;DklQ nufotsf] ljQLo ljj/0f
;lxtsf] n]vfk/LIfssf] k|ltj]bg,
-u_ ufEg]] jf ufleg] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] shf{
lnPsf ;fx'x?sf] lxt ;'/Iffy{ ul/Psf]
Joj:yf,
-3_ ufleg] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] rn crn
;DklQ / bfloTjsf] e'QmfgL cjlw ;lxtsf]
oyfy{ ljj/0f,
-_ ufEg] jf ufleg] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf
sd{rf/Lsf] Joj:yfkgsf] ljj/0f,
-r_ ufEg] jf ufleg] k|of]hgsf] nflu k|rlnt
sDkgL tyf lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
adf]lhdsf] :jLs[lt k|lqmof,
-5_ ;+:yfx?n] ufEg], ufleg] ;DaGwL u/]sf]
k|f/lDes ;Demf}tf kq,
-h_ /fi6 a}+}sn] tf]s]sf] cGo ljifo .
-@_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] csf]{ a}+s jf ljQLo ;+:yf
k|flKt ug{ rfx]df ;DalGwt b'O{ jf ;f] eGbf a9L a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
cfcfgf] ;fwf/0f ;efsf] ljz]if k|:tfj adf]lhd cfcfgf] ;~rfns
;ldltaf6 lg0f{o u/L ;}4flGts ;xdltsf nflu b]xfosf ljifo v'nfO{
/fi6 a}+sdf ;+o'Qm ?kdf lgj]bg lbg' kg]{5 M

76
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yf k|flKtsf] cfjZostf tyf
cf}lrTo, ;f]af6 a}+ls tyf ljQLo If]q /
ljQLo k|0ffnLdf kg]{ c;/sf] ;fdfGo k|If]k0f,
-v_ d"n ;+:yf tyf nlIft ;+:yfsf] kl5Nnf]
cfly{s jif{sf] n]vfk/LIf0f ePsf] jf;nft,
gfkmfgf]S;fg lx;fa / gub k|jfx ljj/0f,
v'b ;DklQ nufotsf] ljQLo ljj/0f ;lxtsf]
n]vfk/LIfssf] k|ltj]bg,
-u_ d"n ;+:yf tyf nlIft ;+:yfsf sd{rf/Lsf]
Joj:yfkgsf] ljj/0f,
-3_ k|rlnt sDkgL tyf lwtf]kq ;DaGwL sfg"g
adf]lhdsf] :jLs[lt k|lqmof,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yf k|flKt ;DaGwL u/]sf]
k|f/lDes ;Demf}tf kq,
-r_ /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhdsf cGo ljifo .
-#_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd k|fKt lgj]bg pk/ /fi6 a}+sn]
cfjZos hfFra'em ug]{5 / To:tf] hfFra'emsf] l;nl;nfdf /fi6 a}+sn]
cfjZostf cg';f/ lgj]bs;Fu 5nkmn ug{ / yk sfuhft ;d]t dfUf
ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ul/Psf] hfFra'emaf6 a}+s jf ljQLo
;+:yf ufEbf jf uflebf jf a}+s jf ljQLo ;+:yf k|flKt ubf{ /fi6sf]
a}+ls tyf ljQLo k|0ffnLsf] ljsf;, :jR5 k|lt:kwf{ tyf k|rlnt
sfg"gsf] kfngfdf s'g} klg lsl;dsf] gsf/fTds c;/ kg]{ 5}g eGg]
s'/fdf /fi6 a}+s ;Gt'i6 ePdf To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ ufEg] jf
ufleg] jf a}+s jf ljQLo ;+:yf k|flKt ug]{ k|lqmof cufl8 a9fpg
;}4flGts ;xdlt lbg ;Sg]5 / o;/L ;xdlt lb+bf /fi6 a}+sn] zt{
tf]Sg jf lgb]{zg lbg ;d]t ;Sg]5 .
&!= ;DklQ tyf bfloTjsf] d"Nofg ;DaGwL Joa:yf M -!_ bkmf ^(
77
adf]lhd a}s jf ljQLo ;+:yf ufEg] jf ufleg] ;}4flGts ;xdlt k|fKt
u/]kl5 To:tf a}+s jf ljQLo ;+:yfx?n] cfcfgf] ;DklQ, bfloTj tyf
sf/f]jf/sf] d"Nofg ug{ sDtLdf a}+ssf] n]vfk/LIf0f ug{ of]Uo /x]sf]
JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfnfO{ cfk;L ;xdltdf d"Nofgstf{ lgo'lQm
u/L ;f]sf] hfgsf/L /fi6 a}+snfO{ lbg' kg]{5 .
t/ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] To:tf] d'Nof+sg /fi6 a}+sdf lgj]bg
lbg' k"j{ g} ug{ ;Sg]5g\ .
-@_ bkmf ^* adf]lhd a}s jf ljQLo ;+:yf k|flKt ug{ ;}4flGts
;xdlt k|fKt u/]kl5 nlIft ;+:yfn] cfgf] ;DklQ / bfloTj tyf
sf/f]jf/sf] kl5Nnf] d"Nofg ug{ cfgf] ;fwf/0f ;efaf6 lgo'Qm
ul/Psf] jf ;fwf/0f ;efsf] clVtof/L adf]lhd ;~rfns ;ldltn]
lgo'Qm u/]sf] n]vfk/LIfsaf6 ;DklQ / bfloTj tyf sf/f]jf/sf] kl5Nnf]
cjlwsf] d"Nofg u/fpg' kg]{5 .
-#_ k|fKt ug{] ;+:yfn] nlIft ;+:yfsf] ;DklQ tyf bfloTjsf]
lj:t[t d"Nofg u/fpg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhd lgo'lQm ePsf] d"Nofgstf{sf]
sfd sf/jfxL ljZj;gLo gnfu]df /fi6 a}+sn] lghnfO{ x6fO{ csf]{
d"Nofgstf{sf] lgo'lQm ug{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ cfb]z
lbg ;Sg]5 .
-%_ d"Nofgstf{sf] ;]jf, ;'ljwf ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfn] lgwf{/0f ug{]5 .
-^_ d'Nofgstf{n] ;DklQ, bfloTj, v'b ;DklQ tyf ;du|
sf/f]jf/sf] d"Nofg ubf{ ;f] ;DaGwdf :yflkt dfGotf, cfwf/ / ljlw
adf]lhd ug'{ kg]{5 .
-&_ ;DklQ tyf bfloTj d"Nofg ug{] ljlw, d"Nofgsf cfwf/
/ If]qsf ;DaGwdf /fi6 a}+sn] cfjZos lgb{]zg lbg ;Sg]5 .
&@= ;Demf}tf ;DaGwL Joj:yf M o; P]g adf]lhd /fi6 a}+sn] cfb]z
lbPsf]df afx]s ufEg jf ufleg jf k|flKt ug{ ;}4flGts ;xdlt kfPsf
78
a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ufEg], ufleg] jf k|flKt ug]{ ;DaGwdf b]xfosf
ljifox? v'nfO{ ;Demf}tf ug'{ kg]{5 M
-s_ lgIf]kstf{, ;fx' tyf z]o/wgLx?sf] lxt ;+/If0f
;DaGwL Joj:yf,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DklQ tyf bfloTjsf] d"Nofg
k4lt / ldnfg ;DaGwL Joj:yf,
-u_ nufgL tyf sf/f]af/sf] Joj:yfkg, cGt/;+:yf
:jfldTj tyf cGt/;+:yf n]gb]g ljj/0f, hdfgt jf
k|Tofe"ltsf] ljj/0f, u}/ a}+ls sf/f]jf/sf] Joj:yfkg,
;DklQ / bfloTjsf] plrt Joj:yfkg,
-3_ ufEg], ufleg] jf k|flKt ug{] k|lqmof, nfUg] ;do /
nfutsf] ljj/0f,
-_ ;~rfng tyf Joj:yfkg ;+/rgf / ;~rfnssf]
gfdfjnL,
-r_ ufEg, ufleg jf k|flKt ug{ ;}4flGts ;xdlt k|fKt
a}+s jf ljQLo ;+:yf jf d"n ;+:yf / nlIft ;+:yfsf
sd{rf/Lx?sf] tx ldnfg, ;]jf ;'ljwfsf] ldnfg ug{]
Joj:yf,
-5_ pNn]Vo :jfldTj ePsf z]o/wgL tyf cGo
z]o/wgLx?sf] ljj/0f,
-h_ gofF a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ?kdf ufEg], ufleg] eP
;f] ;+:yfsf] gfd, k|aGwkq / lgodfjnL, k"FhL ;+/rgf,
k'g;{+/rgf tyf ju{,
-em_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] xsdf ;DalGwt
lgodgsf/L lgsfosf] ;xdlt kq,
-`_ ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] xsdf g]kfndf /x]sf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Joj;fo k|flKt ug{] jf To:tf]
79
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;Dk"0f{ Joj;fo g]kfndf laqmL
ug{] eP ;f] ljifo,
-6_ ;/f]sf/jfnfsf] u'gf;f]] Joj:yfkg k4lt,
-7_ k|rlnt sfg"g / ;f]sf] kfngf ug{ rflng] k|lqmof,
-8_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo cfjZos ljj/0f .
&#= :jLs[lt ;DaGwL Joj:yf M -!_ ufEg jf ufleg] jf k|flKt ug{ k|lqmof
cufl8 a9fpg ;}4flGts ;xdlt kfPsf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cf
cfgf] ;fwf/0f ;efaf6 ;f] ;DaGwL ljz]if k|:tfj kfl/t u/L ufEg] jf
ufleg] jf k|flKt ug]{ sfo{sf] clGtd :jLs[ltsf] lgldQ bkmf &!
adf]lhdsf] ;Demf}tf ;+nUg u/L ;+o'Qm ?kdf /fi6 a}+s ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] lgj]bg pk/ cfjZos hfFra'em
ubf{ To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu yk hfgsf/L jf sfuhft dfu
ug{ cfjZos b]v]df /fi6 a}+sn] yk hfgsf/L jf sfuhft dfu ug{
;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd] hfFra'em ubf{ a}+s jf ljQLo
;+:yf ufEbf jf ufle+bf jf k|flKt ubf{ ljQLo If]qdf :j:y k|lt:kwf{sf]
jftfj/0f, s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Psflwsf/ jf lgolGqt cEof;
sfod x'g;Sg], g;Sg] tyf ;du| a+}ls tyf ljQLo ;+/rgf, ljQLo
ahf/ tyf artstf{x?nfO{ uDeL/ c;/ kg]{ ;Defjgf tyf uflePsf]
kl5sf] ;+:yfdf pNn]Vo :jfldTj sfod x'g] ;+:yfkssf] pko'Qmtf
k/LIf0f -lkm6 P08 k|f]k/ 6]:6_ ;d]t u/L /fi6 a}+sn] a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ Ps cfk;df ufEg, ufleg jf k|flKt ug{ zt{ jf ;Ldf tf]sL
clGtd :jLs[lt lbg ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] :jLs[lt lbg pko'Qm x'g] gb]lvPdf
/fi6 a}+sn] sf/0f v'nfO{ ;f]sf] hfgsf/L k+}tfln; lbgleq ;DalGwt a}+s
jf ljQLo ;+:yfnfO{ lbg]5 .

80
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhd :jLs[lt k|fKt ;+:yfx?nfO{ uflePs}
jf k|flKt u/]s} sf/0fn] o; P]gdf pNn]v ePsf / /fi6 a}+sn] hf/L
u/]sf lgb{]zgx? k'/f ug{ sl7gfO ePdf cfjZostf / cf}lrTosf]
cfwf/df /fi6 a}+sn] tf]s] adf]lhd 5'6 lbg ;Sg]5 .

-^_ ufEg], ufleg] jf k|flKt ug]{ ;DaGwL cGo Joj:yf /fi6


a}+sn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
&$= sf/f]af/ k|fKt ug{ ;Sg] M /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt lnO{ s'g} a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] s'g} klg zfvf sfof{no jf ;f]sf] s'g} klg ;DklQ tyf
sf/f]jf/ csf]{ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfk;L ;xdltdf k|fKt jf
x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .

kl/R5]b!!
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] :j]lR5s vf/]hL

&%= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] :j]lR5s vf/]hL M -!_ :j]lR5s vf/]hLdf hfg
rfxg] s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn] :j]lR5s vf/]hLsf] sfo{of]hgf ;lxt
/fi6 a}+s ;dIf lgj]bg k]z ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z x'g cfPsf] lgj]bg pk/ hfFra'em
u/L To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf jf ljb]zL a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
g]kfnl:yt zfvf jf sfof{non] cfgf] C0f tyf bfloTj k"0f{ ?kdf
e'QmfgL ug{ ;Ifd 5 eGg] s'/fdf /fi6 a}+s ljZj:t ePdf /fi6 a}+sn]
zt{;lxt :j]lR5s vf/]hLsf] ;}4flGts ;xdlt lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd /fi6 a}+saf6 ;}4flGts ;xdlt
k|fKt ug{] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] b]xfo adf]lhdsf sfo{x? ug'{ kg]{5 M
-s_ ;}4flGts ;xdlt k|fKt u/]sf] ldltn] ;ft lbgleq
sDkgL /lh:6f/sf] sfof{nodf ;f]sf] hfgsf/L btf{
u/fpg],
81
-v_ ;}4flGts ;xdlt k|fKt u/]sf] ldltn] tL; lbgleq
;Dk"0f{ lgIf]kstf{, ;fx' jf ;DalGwt JolQmx?nfO{
l56f], 5l/tf]] / ljZj;gLo dfWodaf6 ;f]sf] ;"rgf
k7fpg],
-u_ ;}4flGts ;xdlt k|fKt u/]sf] ldltn] tL; lbgleq
/fli6o:t/sf] b}lgs klqsfdf ;f] ;DaGwL ;"rgf
k|sfzg ug]{,
-3_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf cGo sfo{ ug]{ .
&^= :j]lR5s vf/]hLsf] k|f/De M -!_ /fi6 a}+sn] :j]lR5s vf/]hL ug{ clGtd
:jLs[lt lbPsf] ldlt b]lv a}s jf ljQLo ;+:yfsf] :j]lR5s vf/]hL
;DaGwL sf/afxL k|f/De ePsf] dflgg]]5 .
-@_ bkmf &$ adf]lhd :j]lR5s vf/]hLsf] ;}4flGts ;xdlt
k|fKt ug{] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] /fi6 a}+saf6 :j]lR5s vf/]hLsf] clGtd
:jLs[lt lng' cl3 b]xfosf sfo{x? k"/f ug'{ kg]{5 M
-s_ ;Dk"0f{ lgIf]k tyf bfloTj tf]lsPsf] ;doleq
lkmtf{ jf k"/f u/]sf] x'g'kg{],
-v_ sf/f]af/ ;~rfng aGb ug{'kg{] / s'g} gofF
sf/f]jf/ gug{],
-u_ :j]lR5s vf/]hL ug{ cTofjZos x'g] jfx]s
cGo clwsf/ k|of]u ug{ gkfOg] .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] sfd sf/jfxL ug]{ l;nl;nfdf /fi6
a}+sn] cfjZos lgb]{zg hf/L ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -@_ sf] v08 -s_ adf]lhdsf] /sd tyf cGo
bfloTj e'QmfgL kfpg] JolQmn] tf]lsPsf] ;do leq e'QmfgL lng
gcfPdf pQm /sd /fi6 a}+sn] lgb]{zg lbP adf]lhdsf] vftfdf hDdf
ug'{ kg]{5 .

82
-%_ :j]lR5s vf/]hLsf] nflu lbPsf] :jLs[ltsf] sf/0fn] To:tf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf lgIf]kstf{ / cGo ;fx'x?sf] xs lxtnfO{
s'g}klg lsl;dsf] k|lts'n k|efj kfg]{ 5}g .
-^_ :j]lR5s vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] o; P]g
adf]lhdsf] sfd sf/afxL ;dfKt ePkl5 To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
;f]sf] n]vfk/LIf0f k|ltj]bg /fi6 a}+sdf k]z ug'{ kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhdsf] sfo{ k"/f ug]{ a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ /fi6 a}+sn] :j]lR5s vf/]hLsf] clGtd :jLs[lt lbg]5 . /fi6
a}+sn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{
Ohfhtkq /2 ug]{5 .
-*_ :j]lR5s vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] tTsfn
bfjLdf gcfPsf] lgIf]k jfkt ltg'{ a'emfpg' kg]{ /sd /fi6 a}+sn]
lgb]{zg lbP adf]lhd 5'\ofO{ /fVg' kg]{5 .
&&= bfloTjdf c;/ gkg]{ M o; kl/R5]b adf]lhd s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yf
vf/]h ePsf] sf/0faf6 o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd To:tf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] s'g} z]o/wgL, ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v,
kbflwsf/L, sd{rf/L jf cGo JolQmsf] bfloTjdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .

kl/R5]b!@
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hL
&*= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hLsf] nflu cbfntdf lgj]bg
lbg ;Sg] M -!_ /fi6 a}+sn] o; kl/R5]b adf]lhd s'g} klg a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hLsf] sf/jfxL z'? ug{ cbfntdf lgj]bg
lbg ;Sg]5 / To:tf] sf/jfxLsf] lgj]bgsf] ;"rgf /fli6o:t/sf] b}lgs
klqsfdf k|sfzg ug'{ kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vf/]hLsf]
sf/jfxL k|f/De ug{ cbfnt ;dIf k]z u/]sf] lgj]bg;fy /fi6 a}+sn]
b]xfosf sfuhkq ;d]t ;+nUg ug'{ kg]{5 M
83
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hL
ug{sf] nflu bkmf &* adf]lhdsf] cj:yf
ljBdfg /x]sf] sf/0f ;lxtsf] ljj/0f, /
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ljQLo ljj/0f .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg b]xfosf]
s'g} JolQmn] /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt lnO{ bkmf &* adf]lhd a}+s jf
ljQLo ;+:yf afWofTds vf/]hLdf kg{ ;Sg] cj:yf ljBdfg /x]sf]
cfwf/ v'nfO{ cbfnt ;dIf vf/]hLsf] nflu lgj]bg lbg ;Sg]5 M
-s_ e'QmfgL of]Uo lgIf]k /sd e'QmfgL dfu ubf{
To:tf] e'QmfgL gkfpg] kRrL; k|ltzt eGbf
a9L lgIf]k /sdsf] k|ltlglwTj ug{] jf Ps
k|ltzteGbf a9L lgIf]kstf{sf] ;fd"lxs
lgj]bg, jf
-v_ k|rlnt bfdf;fxL ;DaGwL sfg"g adf]lhd
afWofTds vf/]hLsf] nflu lgj]bg lbg ;Ifd
JolQm .
-$_ pkbkmf -!_ jf -#_ adf]lhdsf] lgj]bgsf] cfwf/df
cbfntn] s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vf/]hLsf] k|s[of z'? ug{ cfb]z
lbPdf To:tf] cfb]z ePsf] ldlt b]lv a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds
vf/]hLsf] k|s[of z'? x'g]5 .
&(= a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hL x'g ;Sg] cj:yf M b]xfosf]
cj:yfdf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hL x'g ;Sg]5 M
-s_ e'QmfgL cjlw k"/f ePsf] jf tTsfn e'QmfgL lbg' kg]{
lgIf]k jf cGo cfly{s bfloTj lgwf{l/t ;dodf
e'QmfgL ug{ g;sL afFsL /x]df,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k"FhLsf]if C0ffTds ePdf,

84
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lg/LIf0f k|ltj]bgsf] cfwf/df
/fi6 a}+sn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf vf/]hLsf] nflu
l;kmfl/; u/]df,
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] pNn]Vo :jfldTj ePsf
z]o/wgL jf kbflwsf/Laf6 lgIf]kstf{sf] xslxt tyf
ljQLo k|0ffnLsf] ljsf;df af/Daf/ cj/f]w k'Ug] sfd
sf/afxL u/]sf] kfOPdf,
-_ o; P]g tyf /fi6 a}+sn] lbPsf] lgb]{zgsf] af/Daf/
pNn+3g u/]sf] kfOPdf,
-r_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hL x'g] egL
/fi6 a}+sn] lgwf{/0f u/]sf cGo cj:yf kfOPdf .
*)= sf/f]af/ :yug x'g] M -!_ bkmf && adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
afWofTds vf/]hLsf nflu cbfnt ;dIf lgj]bg lbg] lalQs} /fi6 a}+sn]
To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;Dk"0f{ ljQLo sf/f]af/ :yug ug{ cfb]z
lbg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ljQLo sf/f]af/sf] :yugsf] cfb]z
lbFbf /fi6 a}+sn] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Ohfhtkq vf/]h ug{
;Sg]5 .
*!= lnlSj8]6/sf] lgo'lQm M -!_ cbfntn] s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yf
jfWofTds vf/]hLdf n}hfg] sfd sf/jfxL k|f/De ug{ /fi6 a}+snfO{
lnlSj8]6/sf]] lgo'lQmsf] nflu l;kmfl/; ug{ cfb]z lbg ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cbfntn] cfb]z lbPsf]df /fi6 a}+sn]
kGw| lbgleq sDtLdf tLg hgfnfO{ lnlSj8]6/df lgo'lQmsf] nflu
l;kmfl/; ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd /fi6 a}+sn] cbfnt ;dIf
lnlSj8]6/sf] l;kmfl/; ubf{ k|rlnt sfg"g adf]lhd bfdf;fxL
Joj;foLsf] sfo{ ug{ Ohfhtkq k|fKt JolQm dWo]af6 a}+ls tyf
ljQLo If]qsf] cg'ej ePsf] JolQm l;kmfl/; ug'{ kg]{5 .
85
-$_ pkbkmf -@_ adf]lhd l;kmfl/; ul/Psf tLg JolQmdWo]
s'g} Ps JolQmnfO{ cbfntn] lnlSj8]6/sf] ?kdf lgo'lQm ug{ ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd lnlSj8]6/ lgo'lQm ePkl5 To:tf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns ;ldlt :jtM lj36g ePsf] dflgg]5
/ lnlSj8]6/n] cGoyf cfb]z lbPsf]df afx]s To:tf] a}+s jf ljQLo
;+:yfn] lgo'Qm u/]sf ;Dk"0f{ kbflwsf/L tyf sd{rf/Lx?sf] ;]jf :jtM
cGTo x'g]5 .
-^_ pkbkmf -$_ adf]lhd lgo'lQm ePsf] lnlSj8]6/n] /fhLgfdf
lbPdf, lghsf] d[To' ePdf jf lgh tf]lsPsf] sfo{ ;Dkfbg ug{ c;Ifd
ePsf] s'/f /fi6 a}+snfO{ nfu]df /fi6 a}+sn] lghnfO{ x6fO{ csf]{
lnlSj86/ lgo'lQm u/L kfpg o; bkmf adf]lhd cbfnt ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-&_ lnlSj8]6/sf] kfl/>lds tyf ;]jf ;'ljwf /fi6 a}+ssf]
l;kmfl/;df cbfntn] lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
*@= lnlSj8]6/sf] sfd, st{Jo / clwsf/ M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
afWofTds vf/]hLsf] sfd sf/jfxL k|f/De ug{] k|of]hgsf] nflu lgo'Qm
lnlSj8]6/n] cfkm" lgo'Qm eP kl5 b]xfo adf]lhdsf] sfd sf/afxL ug{'
kg]{5 M
-s_ lgo'lQm ePsf] kGw| lbgleq a}+s jf ljQLo
;+:yfsf z]o/wgLx? tyf ;DalGwt
JolQmx?sf] hfgsf/Lsf nflu /fli6o:t/sf]
s'g} g]kfnL / c+u|]hL efiffsf] b}lgs klqsfdf
;"rgf k|sfzg ug]{,
-v_ lgo'lQm ePsf] kGw| lbgleq afWofTds vf/]hL
;DjGwL cfb]zsf] k|dfl0ft k|lt ;+nUg u/L
hfgsf/Lsf] nflu sDkgL /lhi6f/sf] sfof{Nfo
/ lgIf]k ;'/If0f ug{ k|rlnt sfg"g adf]lhd
:yflkt ePsf] ;+:yfdf k7fpg],
86
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/ x'g] d'Vo
:yfg tyf ;f]sf] k|To]s sfof{nodf ;a}n] b]Vg]
7fpFdf To:tf] cfb]zsf] ;"rgf 6fF; ug]{
u/fpg],
-3_ lgo'lQm ePkl5 k|To]s ;ftf sDtLdf
Psk6ssf b/n] rf/ ;ftf;Dd /fli6o:t/df
k|zf/0f x'g] Ps 6]lnlehg tyf Ps /]l8of]df
;f]sf] ;"rgf k|;f/0f ug]{,
-_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfo{ ug]{ .
-@_ pkbkmf -!_ sf] v08 -v_ adf]lhd ;"rgf k|fKt u/]kl5
sDkgL /lhi6f/sf] sfof{non] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf;Fu ;DalGwt
btf{ lstfadf afWofTds vf/]hLsf] sfo{ k|f/De ug]{ cfb]z ePsf]
Joxf]/f hgfpg' kg]{5 .
-#_ o; P]gdf cGoq plNnlvt sfd, st{Jo / clwsf/sf
cltl/Qm /fi6 a}+ssf] lgb]{zgsf] cwLgdf /xL lnlSj8]6/sf] cGo sfd,
st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sfof{no, vftf axL,
n]vf, clen]v tyf hfoh]yfsf] lhDdf lng],
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yf ;~rfng tyf
Joj:yfkgsf cTofjZos lgoldt sfo{ ug]{,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] tkm{af6 / ;f]sf]
gfddf ug'{kg]{ ;Dk"0f{ sfd ug]{ u/fpg],
-3_ cfgf] sfo{ ;Dkfbgdf ;xof]u k'ofpgsf
nflu sd{rf/L lgo'Qm ug]{,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfng, Joj:yfkg
tyf vf/]hLsf] sfd sf/jfxL ug{ cfjZos
vr{ ug{],

87
-r_ lgIf]k ;'/If0f ug{ k|rlnt sfg"g adf]lhd
:yflkt ;+:yf;Fu ;dGjo ug{],
-5_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/wgL, ;fwf/0f
;ef, ;~rfns ;ldlt tyf kbflwsf/Ln]
k|of]u ug]{ ;Dk"0f{ clwsf/ k|of]u ug{],
-h_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] Joj;fo / ljQLo
cj:yfsf] hfFra'em ug]{],
-em_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt lnO{ a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;Dk"0f{ jf cf+lzs ;DklQ tyf
bfloTj csf]{ a+}s jf ljQLo ;+:yfdf ufEg] jf
x:tfGt/0f ug]{,
-~f_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] hfoh]yf ;'/If0f /fvL
C0f k|fKt ug]{,
-6_ s'g} ;DklQ a]rlavg ubf{ jf s'g} s/f/ jf
bfloTj cGTo ubf{ a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{
kmfObf x'G5 eGg] nfu]df To:tf] ;DklQ
a]rlavg ug]{ jf To:tf] s/f/ jf bfloTjsf]
cGTo ug]{,
-7_ cfjZostf cg';f/ cfgf] sfddf ;xof]u
k'ofpg Jofj;flos tyf of]Uo JolQmsf] ;]jf
lng],
-8_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]] s'g} ;fx' jf C0fL;Fu
cfjZos 5nkmn / ldnfkq ug]{,
-9_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] hfoh]yf ;ng ug]{,
;+/If0f ug]{, laqmL ug]{ / o; P]g adf]lhd
ljt/0f ug]{,
-0f_ ;~rfns, kbflwsf/L, sd{rf/L jf s'g}
JolQmn] a}+s jf ljQLo ;+:yf jf lgIf]kstf{ jf
88
;fx'x?nfO{ hfn;fhL, 7uL jf e'mSofpg] sfo{
u/] gu/]sf] af/]df hfFra'em ug]{ / To:tf
JolQmsf] lj?df cfjZos sfg"gL sf/afxL
rnfpg] jf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] tkm{af6
s'g} d'2f jf s'g} sfg"gL sf/afxL rnfpg] jf
To;sf] k|lt/Iff ug]{,
-t_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] s'g} ;DklQ s;}n]
k|of]u u/]sf] eP ;f] lkmtf{ lng] jf To:tf]
;DklQ jf ab/ ePsf] sf/f]af/af6 /sd
lkmtf{ lng sfg"gL sf/afxL rnfpg],
-y_ k|To]s tLg dlxgfdf /fi6 a}+sn] lgwf{/0f
u/]sf] 9fFrfdf vf/]hLsf ;DaGwdf ePsf]
sf/afxLsf] k|ltj]bg tof/ u/L cbfnt / /fi6
a}+sdf k]z ug]{,
-b_ a}+s jf ljQLo ;+:yf vf/]h ug{ cfjZos cGo
;a} sfd sf/afxL ug]{, u/fpg],
-w_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfo{ ug]{ .
-$_ lnlSj8]6/n] o; kl/R5]b adf]lhd s'g} clwsf/ k|of]u
ubf{ jf st{Jo kfngf ubf{ s'g} afwf pTkGg x'g cfPdf ;f]sf] k'ms'jf
ug{sf nflu lghn] cbfntdf lgj]bg lbg ;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd k]z x'g cfPsf] lgj]bgdf plNnlvt
sf/0f dgfl;a b]lvPdf cbfntn] pko'Qm cfb]z lbg ;Sg]5 .
*#= vf/]hL ;DaGwL cfb]zsf] k|efj M -!_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
afWofTds vf/]hL ;DaGwL sfd sf/afxL k|f/De ug{ cbfntn] cfb]z
u/]sf]df To:tf] cfb]zaf6 b]xfosf laifodf b]xfo adf]lhd x'g]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] s'g} bfjL jf
clwsf/sf] ;DaGwdf k|rlnt sfg"g
adf]lhdsf] s'g} xbDofb ;dfKt ePsf]df
To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vf/]hL ;DaGwL
89
sf/jfxL k|f/De ug{ cbfntaf6 cfb]z ePsf]
ldltn] 5 dlxgf;Dd To:tf] bfjL jf
clwsf/sf] xbDofb :jtM lj:tf/ x'g]5 .
-v_ v08 -u_ df plNnlvt cj:yfdf afx]s a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] ;DklQ jf hfoh]yf s'g}
klg lsl;dn] /f]Ssf /x]sf]] jf a}+s jf ljQLo
;+:yfn] lnPsf] shf{ jfkt lwtf] /x]sf] eP ;f]
:jtM km's'jf x'g]5 .
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgIf]k lng] tyf shf{
lbg] sfd sf/afxL :jtM aGb x'g]5 .
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf lj?4df s'g}
cbfntdf /x]sf] cbfntL sf/jfxLx? :jtM
:ylut x'g]5 / cbfntn] cGoyf cfb]z
u/]sf]df jfx]s To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yf
lj?4sf] cbfntL sf/jfxL hufpg ;lsg]
5}g .
t/ To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf
;DaGwdf ;af]{Rr cbfntdf s'g} d'2f
ljrf/flwg /x]sf] ePdf jf ;jf]{Rr
cbfntaf6 cfjZos lgsf;f lng h?/L
ePdf /fi6 a}+sn] ;f] cbfnt ;dIf lgj]bg
lbg' kg]{5 .
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] bfloTjdf Aofh jf
cGo s'g} lsl;dsf] yk b:t'/ nfUg] 5}g .
-r_ To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] z]o/
x:tfGt/0f, lwtf]aGws jf bflvn vf/]h x'g
;Sg] 5}g .

90
t/ /fi6 a}+ssf] k"j{ :jLs[lt lnO{
x:tfGt/0f, lwtf]aGws jf bfv]nvf/]h ug{
;lsg]5 .
-@_ cbfntn] afWofTds vf/]hLsf] sfd k|f/De ug{ cfb]z
lbPsf] ldltn] 5 dlxgf cl3 ul/Psf] s'g} klg sfd sf/jfxLn] To:tf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgIf]kstf{ / ;fx'x?sf] lxtnfO{ Iflt jf xflg
gf]S;fgL k'ofpg] s'/fsf] s'g} lsl;daf6 lnlSj8]6/nfO{ hfgsf/L x'g
cfPdf lnlSj8]6/n] ;f] s'/fsf] lgj]bg cbfnt ;dIf k]z u/L ;f]sf]
hfgsf/L /fi6 a}+s ;d]tnfO{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd lnlSj8]6/n] k]z u/]sf] lgj]bgdf
cbfntn] b]xfo adf]lhdsf] s'g} sfd sf/jfxL ePsf] b]v]df To:tf] sfd
sf/jfxL cdfGo / ab/ ePsf] 3f]if0ff ug{ ;Sg]5 M
-s_ pkxf/ k|bfg ug{] lg0f{o ul/Psf] ePdf,
-v_ lgIf]kstf{ jf ;fx'xsf] xs lxtnfO{ xflg
gf]S;fgL k'ofpg] sfo{ ul/Psf] ePdf,
-u_ shf{ r'Qmf ug'{ kg]{ ldlteGbf cufl8 g}
ul/Psf] e'QmfgL jf x:tfGt/0f jf shf{sf]
Dofb e'Qmfg x'g' cl3 g} lwtf]sf] km's'jf,
x:tfGt/0f jf bfv]n vf/]h ePdf,
-3_ s'g} sfd sf/f]af/sf] l;nl;nfdf a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ ;fdfGo jf k|rngdf /x]sf]
eGbf yk bfloTj kfg]{ u/L s/f/ ePsf]
kfOPdf,
-_ o; P]g adf]lhd ug{ kfpg] lgoldt a}+ls
tyf ljQLo sf/f]jf/ eGbf km/s Joj:yf u/L
s'g} ;Demf}tf jf sf/f]af/ ePsf] kfOPdf,
-r_ ;Da4 JolQmnfO{ /f]huf/L lbg] u/L s/f/
ul/Psf] ePdf .
91
-$_ s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yf afWofTds vf/]hLdf k/]sf] eP
b]xfosf sf/f]af/x? ab/ x'g]5g\ M
-s_ afWofTds vf/]hL ;DaGwL sf/afxL k|f/De
x'g'eGbf 5 dlxgf cl3 jf ;f] sf/afxL k|f/De
ePsf] 5 dlxgfsf] cjlwleq ul/Psf
cu|flwsf/o'Qm sf/f]af/x?,
-v_ afWofTds vf/]hL ;DaGwL sf/afxL k|f/De
x'g'eGbf Ps jif{ cl3 jf ;f] sf/afxL k|f/De
ePsf] Ps jif{sf] cjlwleq ;Da4 JolQm;Fu
ePsf cu|flwsf/o'Qm sf/f]af/x?,
-u_ afWofTds vf/]hL ;DaGwL sf/afxL k|f/De
x'g'eGbf Ps jif{ cl3 jf ;f] sf/afxL k|f/De
ePsf] Ps jif{sf] cjlwleq sd d"No /fvL
s'g} sf/f]af/ eO{ ;f]sf] kl/0ffd :j?k a}+s jf
ljQLo ;+:yf afWofTds vf/]hLdf k/]df jf
a}+s jf ljQLo ;+:yf afWofTds vf/]hL
;DaGwL sf/afxL z'? ePkl5 sd d"No /fvL
eP u/]sf cGo sf/f]af/,
-3_ afWofTds vf/]hL ;DaGwL sf/afxL k|f/De
ug'{eGbf b'O{ jif{ cl3 jf ;f] sf/afxL k|f/De
ePsf] b'O{ jif{sf] cjlwleq eP u/]sf
hfn;fhk"0f{ sf/f]af/x?,
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhdsf sf/f]af/nfO{ ab/ u/fpg
lnlSj8]6/n] cbfntdf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-^_ s'g} sf/f]af/ ab/ x'g] s'/fdf cbfnt ;Gt'i6 ePdf
cbfntn] b]xfosf] cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] To:tf] sf/f]af/sf
;DaGwdf e'QmfgL u/]sf] ;Dk"0f{ jf s]xL /sd

92
lnlSj8]6/nfO{ e'QmfgL ug{ ;DalGwt
JolQmnfO{ cfb]z lbg],
-v_ To;/L sf/f]af/ ePsf] hfoh]yf jf ;f]
a/fa/sf] d"No lnlSj8]6/nfO{ a'emfpg
;DalGwt JolQmnfO{ cfb]z lbg],
-u_ To:tf] sf/f]af/sf] dfWodaf6 a}+s jf ljQLo
;+:yfn] lnPsf] C0f, ;f] C0fsf] nflu a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] lbPsf] ;'/If0f jf hdfgt k"/}
jf cf+lzs?kdf 5"6 jf d'Qm ug]{ cfb]z lbg],
-3_ ab/ x'g] sf/f]af/sf] kmn:j?k a}+s jf ljQLo
;+:yf / csf]{ JolQmaLr ePsf] dfkmL, ;'Dk'jf
jf ;Demf}tf ab/ x'g], k|efjxLg x'g] jf
sfof{Gjog x'g g;Sg] cfb]z lbg],
-_ o; pkbkmf adf]lhdsf] cfb]z sfof{Gjog ug{
cGo s'g} yk cfb]z lbg' kg]{ ePdf cbfntn]
To:tf] cfb]z ;d]t lbg] .
-&_ pkbkmf -#_ jf -$_ adf]lhdsf] sfd sf/afxL s'g}
;~rfns, kbflwsf/L, sd{rf/L jf cGo JolQmn] u/]sf] sf/0faf6 a}+s
jf ljQLo ;+:yfnfO{ s'g} xflg gf]S;fgL k'Ug uPsf] /x]5 eg] To:tf] xflg
gf]S;fgL lghx?n] JolQmut ?kdf Joxf]g'{ kg]{5 .
*$= ;DklQ tyf bfloTjsf] nut M -!_ lnlSj8]6/n]] o; P]g adf]lhd
afWofTds vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DklQ, bfloTj jf
;DefJo bfloTjsf] cljnDa nut tof/ u/L Ps k|lt /fi6 a}+s ;dIf
a'emfO{ Ps k|lt ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] nutdf b]xfo adf]lhdsf] ljj/0f
;dfj]z ug'{ kg]{5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgIf]kstf{ tyf ;fx'x?
k|ltsf] bfloTj,

93
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;Dk"0f{ ;DklQ tyf
;a} k|sf/sf bfloTjsf] ljj/0f / ;f]sf]
cg'dflgt d"No,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;]jf k|fKt ug{ u/]sf]
s/f/,
-3_ afWofTds vf/]hLsf] k|lqmofdf hfg] cfb]z x'g'
eGbf 5 dlxgf cl3sf] cjlwdf a}+s jf ljQLo
;+:yfn] u/]sf] dxTjk"0f{ sf/faf/ .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] nutnfO{ lnSjL8]6/n] q}dfl;s
kdf cBfjlws ug'{ kg]{5 / ;fx'x?n] lg/LIf0f ug{ rfx]sf] avt
pknAw u/fpg' kg]{5 .
*%= sf/f]af/ cGTo ug{ ;Sg] M -!_ lnlSj8]6/n] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf
afWofTds vf/]hLsf] sfd sf/afxL k|f/De ug{ cbfntn] cfb]z lbPsf]]
ldltn] 5 dlxgfleq To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgDg sf/f]af/ cGTo
ug{ ;Sg]5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] u/]sf] /f]huf/L ;DjGwL
s'g} s/f/,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yf kIf ePsf] s'g} klg ;]jf
jfkt ul/Psf] s/f/,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ;+/Ifs -6i6L_ sf]
x}l;otdf ub}{ cfPsf ;Dk"0f{ sfo{ tyf s/f/,
-3_ cfjZostf / kl/l:ylt adf]lhd a}+s jf
ljQLo ;+:yf jf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf zfvf
sfof{nosf s'g} klg lgoldt sfd sf/jfxL,
-_ s'g} ;Ldf lagf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] bfloTj
jxg ug'{ kg]{ egL eP u/]sf s'g} klg bfloTj,
-r_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo sfd sf/afxL .
94
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cGTo ePsf s'g} klg sfd sf/faf/
jfkt To:tf] sf/f]af/ cGTo ul/Psf] lbg ;Ddsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
ltg'{ a'emfpg' jf jxg ug'{ kg]{ bfloTj jfx]s cGo s'g} klg lsl;dsf]
yk /sd tyf Ifltk"lt{ bfjL ug{ kfOg] 5}g .
*^= bfjL k]z ug]{ ;"rgf M lnlSj8]6/n] o; P]g adf]lhd afWofTds
vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfdf s'g} klg lsl;dsf] bfjL x'g]
JolQmn] o; bkmf adf]lhd clGtd ;"rgf k|sfzg jf k|;f/0f ePsf]
ldltn] Ps dlxgfleq cfgf] bfjL tyf cfkm"n] kfpg ;Sg] /sd a'em\g]
dfWod pNn]v u/L ljj/0f k]z ug{ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] ;doleq b]xfo
adf]lhd ;"rgf k|sfzg ug'{ kg]{5 M
-s_ /fli6o:t/sf] s'g} g]kfnL / c+u|]hL efiffsf] b}lgs
klqsfdf ;"rgf k|sfzg ug]{,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/ x'g] d'Vo :yfg tyf
;f]sf] k|To]s sfof{nodf ;a}n] b]Vg] 7fpFdf ;"rgf 6fF;
ug]{ u/fpg] .
*&= lnlSj8]6/n] bfjL :jLsf/ jf c:jLsf/ ug{;Sg] M -!_ bkmf *%
adf]lhd bfjL k/]sf] gJj] lbg leq ;f] pk/ cfjZos hfFra'em u/L
lnlSj8]6/n]] k|fKt k|df0fsf] cfwf/df ;f] bfjL k"0f{ jf cf+lzs ?kdf
:jLsf/ jf c:jLsf/ u/]sf] hfgsf/L bfjLstf{nfO{ lbg' kg{]5 / ;f]sf]
;fj{hlgs ;"rgf ;d]t k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfkm\gf] bfjL cf+lzs :jLs[t jf
c:jLs[t ePsf bfjLstf{n] ;f] sf] hfgsf/L kfPsf] kGw| lbgleq
cfgf] yk k|df0f eP ;f] ;d]t ;dfj]z u/L bfjL k]z ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k]z ePsf] bfjLdf s'g} ;+zf]wg ug'{
kg]{ b]lvPdf lnlSj8]6/n] cf+lzs jf k"0f{ kdf ;+zf]wg ug{ ;Sg]5 .
-$_ pkbkmf -!_ jf -#_ adf]lhd lnSjL8]6/n] u/]sf] lg0f{odf
lrQ ga'em]df To:tf] lg0f{osf] hfgsf/L kfPsf] ldltn] PSsfO; lbgleq
bfjLstf{n] cbfntdf k'g/fj]bg lbg ;Sg]5 .
95
**= bfjLsf] jlu{s/0f M -!_ lnSjL8]6/n] bkmf *^ adf]lhd :jLs[t, cf+lzs
?kdf :jLs[t jf c:jLs[t bfjLnfO{ ;f]xL adf]lhd 5'f5'} lzif{sdf
5'\ofO{ /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cf+lzs kdf :jLs[t bfjLnfO{
:jLs[t ePhlt :jLs[t / afFsLnfO{ c:jLs[t bfjLsf] ;"rLdf ;dfj]z
ug'{ kg]{5 .
-#_ bfjLsf] ;"rL tof/ ubf{ To:tf] ;"rLdf bfjLstf{sf] gfd,
7]ufgf, e'QmfgL x'g] :yfg, ldlt, /sd tyf bfjL ;'/lIft ug]{ lwtf] eP
gePsf] ljj/0f ;d]t k|i6 ?kdf pNn]v ug'{ kg]{5 .
-$_ s'g} bfjLsf] af/]df ljjfb /xL ;f]sf] lg0f{o geP;Dd
To:tf] bfjLnfO{ ljjflbt bfjLsf] ;"rLdf /fVg' kg]{5 .
-%_ :jLs[t / d"No lglZrt gePsf bfjLnfO{ lnlSj8]6/n]
cfk"mn] tf]s]sf] ;"rL cGtu{t ;"rLs[t ug'{ kg]{5 .
-^_ ;'/lIft ;fx'x?sf] bfjLsf] 5'} jlu{s/0f ug'{ kg]{5 .
-&_ :jLs[t bfjLnfO{ o; P]g adf]lhdsf] e'QmfgLsf] k|fyldstf
s|ddf /xg] u/L ;"rLs[t ug'{ kg]{5 .
*(= ;fx'x?sf] ;ef M -!_ afWofTds vf/]hLsf] sfd sf/afxL k|f/De ePsf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf ;fx'x?n] cfk;L 5nkmn / ;xdltsf] nflu
;fx'x?sf] ;ef u7g ug{ ;Sg]5g\ .
-@_ /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] zt{ tyf lbPsf] lgb]{zgsf] cwLgdf
/xL afWofTds vf/]hLsf] k|lqmofdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
lnlSj8]6/n] To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;fx' / C0fLx?;Fu
cfjZostf cg';f/ jftf{ u/L ;xdlt sfod ug{ ;Sg]5 .
()= vf/]hL of]hgf M -!_ bkmf *& adf]lhd bfjLsf] juL{s/0f ug]{ sfo{
;dfKt ePkl5 ;f]sf]] tL; lbgleq lnlSj8]6/n] ;f] a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] vf/]hL k|lqmofsf] lj:t[t of]hgf tof/ kf/L :jLs[ltsf] nflu
cbfnt ;dIf k]z u/L ;f]sf] hfgsf/L /fi6 a}+snfO{ lbg' kg]{5 .

96
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ul/g] vf/]hL of]hgfdf b]xfosf
ljifox ;dfj]z ug'{ kg]{5 M
-s_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;DklQ jf bfloTjsf]
lj:t[t ljj/0f, ;f]sf] k|s[lt / kl/0ffd,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ljut / k|If]lkt cfo
tyf Joosf] ljj/0f,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] jt{dfg cfly{s
sf/f]jf/ hf/L /fVg] jf /2 ug]{ ;DaGwL lj:t[t
ljj/0f,
-3_ cbfntaf6 ePsf] lg0f{o jf cfb]z,
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns, kbflwsf/L
jf sd{rf/Ln] u/]sf] s;'/ jf cGo u}/sfg"gL
sfd sf/jfxL jfkt Ifltk"lt{ dfu ug{
ul/Psf] sf/jfxLsf] ljj/0f,
-r_ bfjL juL{s/0f tyf e'QmfgL k|fyldstf
;lxtsf] lj:t[t ljj/0f,
-5_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] d'Vo ;DklQ jf
;DklQx?sf] ;d"xsf] laqmL tyf t/ntf
;DaGwL of]hgf,
-h_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] bfloTj tyf cfufdL
gAa] lbgleq lgIf]kstf{ / ;fx'x?nfO{ ltg'{kg]{
;DefJo e'QmfgL ljj/0f tflnsf,
-em_ afWofTds vf/]hLsf] nfut tyf vr{,
-`_ /fi6 a}+sn] tf]s]sf] cGo ljj/0f .
-#_ lnSjL8]6/n] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] vf/]hL of]hgfnfO{
q}dfl;s kdf cBfjlws ug'{ kg]{5 .

97
-$_ vf/]hL of]hgfnfO{ cbfntn] :jLs[t u/]kl5 ;f] of]hgfdf
bfjL pNn]v ePsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf ;fx'xnfO{ lg/LIf0fsf] nflu
pknJw u/fpg' kg]{5 .
-%_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
afWofTds vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ k"0f{ jf cf+lzs
kdf nufgL u/L k'gM kF"hLs[t ul/g] 5}g .
(!= lgIf]kstf{nfO{ tTsfn k]ZsL lbg ;lsg] M -!_ o; kl/R5]bdf cGoq
h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg lnSjL8]6/n] afWofTds vf/]hLsf]
k|lqmofdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lgIf]kstf{x?nfO{ lgIf]k
ljt/0fsf] ;dodf lx;fa ldnfg x'g] u/L k]ZsLsf] ?kdf k|lt vftf
a9Ldf Ps nfv ?k}+ofF;Dd ljt/0f ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lbPsf] k]ZsL bkmf (# adf]lhd
e'QmfgL ubf{sf avt ;dfof]hg ug'{ kg]{5 .
(@= ;DklQ laqmL ug]{ clwsf/ M /fi6 a}+sn] lbPsf] lgb]{zgsf] cwLgdf /xL
lnlSj8]6/n] afWofTds vf/]hL k|lqmofdf uPsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;fx'sf] :jLs[t bfjLsf] ;'/If0f jfkt lbOPsf] ;DklQ nufot To:tf]
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] cGo ;Dk"0f{ ;DklQnfO{ b]xfo adf]lhd lnnfd
laqmL ug{ u/fpg ;Sg]5 M
-s_ ahf/df ;lhn};Fu laqmL ug{ ;lsg] lwtf]kq, ljb]zL
d'b|f jf ahf/df t'?Gt} laqmL x'g;Sg] ;DklQnfO{
sf/f]jf/ x'g] :yfgdf,
-v_ ;fx'sf] shf{ ;'/If0f jfkt lbPsf] ahf/df ;lhn}
laqmL x'g] lwtf]kq, ljb]zL d'b|f jf cGo ;DklQ lwtf]
lng] ;fx'x? :jo+n] laqmL ug{,
-u_ ;DklQ lnnfd laqmL ubf{ dgfl;j d"No k|fKt x'Fb}g
eGg] lnlSj8]6/nfO{ nfu]df cGo s'g} klg tj/af6
laqmL ug{,
-3_ /fi6 a}+sn] tf]s]adf]lhd cGo Joj:yf ug{ .
98
(#= bfjL km5\of}{6sf] ;"rgf M lnlSj8]6/n] bkmf *( adf]lhdsf] vf/]hL
of]hgf adf]lhd bfjL km5\of}{6 ug{ bfjLsf] k|s[lt, kl/df0f / e'QmfgL
k|fyldstf ;d]t v'nfO{ ;fj{hlgs ;"rgf k|sfzg tyf k|;f/0f ug'{
kg]{5 .
($= e'QmfgLsf] k|fyldstf M -!_ afWofTds vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo
;+:yfn] b]xfosf] k|fyldstf qmdfg';f/ bfloTj e'QmfgL ug'{ kg]{5 M
-s_ afWofTds vf/]hLsf] nflu ePsf]] vr{,
-v_ lgIf]kstf{sf] s'n :jLs[t bfjL /sdsf] ;Ldfdf gj9\g]
u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd ePsf lgIf]k aLdf ;'/If0f
;Ddsf] /sd jf To:tf] /sd lgIf]k /sd sfg"g
adf]lhd :yfkgf ePsf] lgIf]k aLdf ;'/If0f ug{]
;+:yfnfO{ e'StfgL u/]sf] eP ;f] a/fa/sf] /sd .
-u_ v08 -v_ adf]lhd e'StfgL eO{ afFsL x'g cfPsf]
lgIf]k,
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf sd{rf/Lx?nfO{ lbg' kg]{ tnj
eQf tyf cGo bfloTj jfktsf] /sd,
-_ g]kfn ;/sf/, :yfgLo lgsfo jf /fi6 a}+snfO{ ltg'{
a'emfpg' kg]{ /sd,
-r_ cGo a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ ltg{ afFsL z'Ns jf
d"Nof+sg jfkt ltg'{kg]{ /sd,
-5_ cGo ;fx' jf cGo bfjL jfktsf] /sd,
-h_ k|rlnt sfg"g adf]lhdsf z]o/wgLx? .
-@_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
bkmf () adf]lhd laqmL ljt/0f ubf{ laqmL ljt/0f gePsf] s'g} ;DklQ
s'g} ;fx'n] a}+s jf ljQLo ;+:yfaf6 cfkm"n] kfpg ;Sg] /sd jfkt
a'em\g dGh'/ u/L lgj]bg lbPdf To:tf] ;DklQsf] d"No /fi6 a}+sn]

99
lgwf{/0f ul/lbPsf] dfkb08sf] cwLgdf /xL lnlSj8]6/n] To:tf] ;fx'nfO{
;f] ;DklQ x:tfGt/0f ug{ ;Sg]5 .
-#_ o; kl/R5]bdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg
;'/lIft ;fx'x?sf] ;'/If0f jfkt s'g} ;DklQ /flvPsf] eP To:tf] ;DklQ
lghx?sf] bfloTj k"/f ug{ dfq k|of]u ul/g]5 .
(%= a'em\g gcfPsf] j:t' jf /sd M bfjL jf bfloTjsf] ljj/0f cg';f/
cfgf] /sd jf j:t' lkmtf{ lng o; kl/R5]b adf]lhd ;"rgf lbOPsf]df
tf]lsPsf] ;dodf To:tf] /sd jf j:t' lkmtf{ lng ;DalGwt JolQm
gcfPdf To:tf] j:t' jf /sd /fi6 a}+sn] lgb]{zg lbP adf]lhd
lnlSj8]6/ jf cGo lgsfosf] lhDdfdf /fVg' kg]{5 .
(^= vf/]hLsf] lg0f{o M -!_ o; kl/R5]b adf]lhd afWofTds vf/]hLdf /x]sf]
/ /fi6 a}+saf6 Ohfhtkq /2 ePsf] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
vf/]hLsf] nflu lnlSj8]6/n] vf/]hLsf] sfd ;DkGg eP kl5 ;f]
sfdsf/afxLsf] ljj/0f ;lxt cbfnt ;dIf lgj]bg lbg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lnlSj8]6/n] cbfnt ;dIf lgj]bg
u/]df ;f] pk/ cbfntn] cfjZos hfFra'em u/L To:tf] a}+s jf ljQLo
;+:yf afWofTds vf/]hLdf uPsf] lg0f{o lbg ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd cbfntn] lbPsf] lg0f{o lnlSj8]6/n]
g]kfnL jf c+u|]hL efiffsf Ps Psj6f /fli6o:t/sf] b}lgs klqsfdf
sDtLdf Ps Ps k6s k|sfzg ug'{ kg]{5 / To;/L k|sfzg ubf{
cbfntaf6 ePsf] cfb]z tyf vf/]hL k|ltj]bgsf] d'Vo ljifo ;d]t
pNn]v ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd ;"rgf k|sflzt ePkl5 lnlSj8]6/n]
;f] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] gfd sDkgL btf{sf] ;"rLaf6 x6fpg sDkgL
/lhi6f/nfO{ cg'/f]w ug{]5 / ;f]xL adf]lhd sDkgL /lhi6f/n] pQm a}+s
jf ljQLo ;+:yfsf] gfd sDkgL] btf{ lstfaaf6 x6fOPsf] ;"rgf g]kfn
/fhkqdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .

100
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd vf/]hLdf uPsf] a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] gfd x6fOPsf] ;"rgf g]kfn /fhkqdf k|sfzg ePkl5 pQm
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hLsf] sfd sf/jfxL cGTo x'g]5
/ To:tf] a}+s, ljQLo ;+:yf ljlwjt lj36g ePsf] dflgg]5 .
-^_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds vf/]hLn] ;f] a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] s'g} ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v, kbflwsf/L, sd{rf/L,
;f]sf] z]o/wgL jf cGo JolQmsf] o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhdsf]
s'g} bfloTj eP To:tf] bfloTj sfod g} /xg]5 .
(&= Ps eGbf a9L d'n'sdf sf/f]af/ ug]{ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] afWofTds
vf/]hL M Ps eGbf a9L d'n'sdf sfd sf/f]af/ ug]{ a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] zfvfsf] afWofTds vf/]hLsf] k|lqmof /fi6 a}+sn] cGt/f{li6o
k|rngnfO{ dWogh/ u/L lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
t/ Ps eGbf a9L d'n'sdf sfd sf/f]af/ ug]{ a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;xfos sDkgLsf] ?kdf sfd ug]{ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
afWofTds vf/]hL o;} kl/R5]b adf]lhd x'g]5 .
(*= bfjL gnfUg] M bkmf *% adf]lhd cfgf] bfjL k]z ug{ ;"rgf ubf{
tf]lsPsf] ;do leq bfjL k]z gug]{ ;fx' tyf cGo JolQmn] bfjL k]z
ug]{ cjlw ;dfKt eP kl5 s'g} bfjL k]z ug{ kfpg] 5}g .
t/ lgIf]kstf{sf] vftfdf /x]sf] /sd pk/ bfjL gk/]sf] sf/0fn]
lghsf] xsdf s'g} c;/ kg]{ 5}g .
kl/R5]b !#
sf/afxL, s;'/ tyf b08 ;hfo ;DaGwL Joj:yf

((= lgodgsf] sf/afxL ug{ ;Sg] M -!_ of] P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f]
cGtu{t hf/L ul/Psf] lgod, ljlgod, lgb]{zg jf cfb]zsf] pNn+3g
ug]{] a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ pNn+3gsf] k|s[lt / uflDeo{ x]/L /fi6
a}+sn] b]xfo adf]lhdsf] s'g} Ps jf Ps eGbf a9L sf/afxL ug{
;Sg]5 M
101
-s_ ;r]t u/fpg] jf lnlvt r]tfjgL lbg],
-v_ ;'wf/fTds sbd rfNgsf nflu ;~rfns
;ldltnfO{ sj'lnotgfdf u/fpg],
-u_ of] P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t hf/L
ul/Psf] lgod, ljlgod, lgb]{zg jf cfb]zsf]
pNn+3g gug{ jf ;'wf/fTds sbd rfNg
lnlvt cfb]z hf/L ug{],
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] cfgf] z]o/wgLnfO{
lbg] nfef+zsf] ljt/0f jf af]g; z]o/ hf/L
ug{ jf nfef+z ljt/0f jf af]g; z]o/ hf/L
ug]{ sfo{df k|ltaGw nufpg],
-_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] :jLsf/ ug{ ;Sg]
lgIf]k jf lbg ;Sg] shf{ jf lgIf]k :jLsf/
ug{ jf shf{ lbg] sfo{df ;Ldf tf]Sg] jf
k|ltaGw nufpg],
-r_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/df cf+lzs jf
k"0f{ k|ltaGw nufpg] .
-@_ /fi6 a}+sn] b]xfosf cj:yfdf a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{
lbPsf] a}+l+s tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{ Ohfhtkq lgnDjg jf /2 ug{
;Sg]5 M
-s_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{ Ohfhtkq
k|fKt u/]sf] ldltn] 5 dlxgfleq a}+ls tyf
ljQLo sf/f]af/ ;'? gu/]df,
-v_ /fi6 a}+ssf] :jLs[lt glnO{ a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ ug{ aGb u/]df,
-u_ lgIf]kstf{sf] xs lxt ljk/Lt x'g] u/L a}+ls
tyf ljQLo sf/f]af/ ;~rfng u/]df jf

102
dfu]sf] jf Dofb k'u]sf] lgIf]k dfu ubf{ lkmtf{
gu/]df jf ug{ g;s]df,
-3_ /fi6 a}+s P]g, o; P]g jf ;f] cGtu{t ag]sf]
lgod, ljlgod, lgb]{zg, cfb]z jf /fi6 a}+sn]
tf]s]sf] zt{ pNn+3g u/]df jf kfngf gu/]df,
-_ e'mf] ljj/0f k]z u/L a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
Ohfhtkq k|fKt u/]sf] kfOPdf,
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd lgIf]k ;'/If0f
gu/fPdf .
-#_ s'g} klg a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfks, z]o/wgL,
;~rfns, sfo{sf/L k|d'v, kbflwsf/L, sd{rf/L jf cGo s'g} ;DalGwt
JolQmn] of] P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t hf/L ePsf] lgod,
ljlgod, lgb{]zg jf cfb]zsf] pNn+3g u/]df /fi6 a}+sn] pNn+3gsf]
k|s[lt tyf uflDeo{ x]/L b]xfo adf]lhdsf] s'g} Ps jf Ps eGbf a9L
sf/afxL ug{ ;Sg]5 M
-s_ lghn] lnPsf] ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] z]o/ hkmt tyf /f]Ssf ug]{ / ;f]
z]o/ cGo JolQmnfO{ laqmL ug{ ;~rfns
;ldltnfO{ lgb]{zg lbg],
-v_ a}s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns ;ldlt,
;~rfns, kbflwsf/L / cGo sd{rf/Ln] kfpg]
a}7s eQf, dfl;s kfl/>lds nufotsf s]xL
jf ;a} ;'ljwf /f]Ssf jf lgnDagdf /fVg
;~rfns ;ldltnfO{ lgb]{zg lbg],
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] cWoIf, ;~rfns,
k|d'v sfo{sf/L clws[t jf k|d'v sfo{sf/Lsf]
x}l;otdf sfd ug{] s'g} klg JolQm jf
sd{rf/LnfO{ /fi6 a}+ssf] lg/LIf0f jf
103
cg'udgaf6 lgIf]kstf{, z]o/wgL tyf
Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] lxtdf sfd gu/]sf]
kfOPdf lghnfO{ lnlvt ;"rgf lbO{ ;f] kbaf6
x6fpg],
t/, o; v08 adf]lhdsf] sf/afxL
ubf{ lghnfO{ cfkm" pk/ nfu]sf] cf/f]ksf]
;kmfO k]z ug{ tLg b]lv kGw| lbgsf] ;do
lbg' kg]{5 . To:tf] JolQmn] cjsfz kfP
jfktdf s'g} klg Ifltk"lt{ jf sd{rf/L
ljlgodfjnLdf Joj:yf ePsf] ;'ljwf kfpg]
5}g / /fi6 a}+saf6 Ohfhtkq k|fKt s'g}
klg a}+s tyf ljQLo ;+:yfdf kfFrjif{;Ddsf
nflu ;]jfdf axfn /xg cof]Uo dflgg]5 .
-3_ v08 -u_ adf]lhdsf] sf/afxL ubf{ To:tf]
sf/afxLdf kg{] ;~rfns, kbflwsf/L jf cGo
sd{rf/Ln] sf/afxLsf] kq ga'em]df jf kq
a'lem :kli6s/0f k]z gu/]df ;fj{hlgs
;"rgfsf] dfWodaf6 /fi6 a}+sn] sf/afxL
u/]sf] hfgsf/L lbg ;Sg],
-_ o; P]g ljk/Lt jf c:jfefljs tnj eQf
tyf cGo ;'ljwf s'g} a}s jf ljQLo ;+:yfn]
lnPsf] jf lbOPsf] ePdf To:tf] ;Dk"0f{ ;]jf
;'ljwf jf ;f] jfkt nfUg] /sd tyf k|rlnt
sfg"g adf]lhdsf] Aofh To:tf] ;]jf ;'ljwf
lbg] JolQmaf6 c;'n pk/ ug]{,
-r_ a}+s tyf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfns,
kbflwsf/L jf sd{rf/L Jofj;flos ?kn]
;Da4 ePsf] lgsfo ;dIf sf/afxLsf nflu

104
n]vL k7fpg ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yfnfO{ cfb]z lbg] .
-$_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ltg'{ a'emfpg' kg]{ /sd s'g}
;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/Lsf] x]nr]qm\ofFO{ jf ab\lgotsf] sf/0f
ltg{' a'emfpg' kg{] b]lvg cfPdf To:tf] /sd To:tf] ;~rfns,
kbflwsf/L jf sd{rf/Laf6 c;"n pk/ ug{ /fi6 a}+sn] cfb]z lbg
;Sg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd lbPsf] cfb]zsf] hfgsf/L kfPsf]
ldltn] k}+lt; lbgleq To:tf ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/Ln]
To:tf] /sd JolQmut ?kdf ltg'{ a'emfpg' kg]{5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhdsf] cjlwleq glt/] ga'emfPdf To:tf]
;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L jf lghsf] kl/jf/sf] gfddf /x]sf]
s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vftf jf lgh jf lghsf] kl/jf/sf]] s'g}
klg rn crn ;DklQaf6 ;/sf/L afFsL ;/x c;'n pk/ ul/g]5 .

-&_ o; bkmf adf]lhd /fi6 a}+sn] s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]


lgodg, lg/LIf0f, ;'k/Lj]If0f jf cGo s'g} sfd sf/afxL u/L ;f]sf]
;"rgf ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg jf k|;f/0f u/]df To:tf] ;"rgf k|sfzg
tyf k|;f/0f ubf{ nfu]sf] vr{ To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] e'QmfgL ug'{
kg]{5 .
!))= hl/jfgf ug{ ;Sg] M -!_ of] P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t hf/L
u/]sf]] lgod, ljlgod, lgb]{zg jf cfb]z adf]lhd lbg' kg]{ hfgsf/L
glbg] jf k]z ug'{ kg]{ sfuhft tyf ljj/0f tf]lsPsf] ;do leq k]z
gug]{ jf cg'udg, lg/LIf0f jf ;'k/Lj]If0f ubf{ /fi6 a+}s jf ;f] sfo{sf
nflu /fi6 a}+saf6 vl6Psf] s'g} clwsf/Ln] dfu u/]sf] sfuhkq,
ljj/0f, tYof+s jf clen]v tf]]s]sf] cjlwleq pknAw gu/fpg] a}+s jf
ljQLo ;+:yfnfO{ /fi6 a+}sn] b]xfo adf]lhd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 M
-s_ Dofb gf3]sf] b'O xKtf;Dd b}lgs Psnfv ?k}ofF,
105
-v_ Dofb gf3]sf] Ps dlxgf;Dd b}lgs Psnfv
kRrL; xhf/ ?k}ofF,
-u_ v08 -v_ sf] cjlw gf3]kl5 hlxn] ;'s} ePklg
b}lgs Psnfv krf; xhf/ ?k}ofF .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfks, z]o/wgL, ;~rfns,
sfo{sf/L k|d'v, kbflwsf/L, sd{rf/L jf cGo s'g} ;DalGwt JolQmn] of]
P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t hf/L ePsf] lgod, ljlgod jf
lbOPsf] lgb{]zg jf cfb]z jf zt{sf] pNn+3g u/]df jf /fi6 a}+sn] bkmf
(* sf] pkbkmf -#_ sf] v08 -v_ adf]lhd lbPsf] lgb]{zg sfof{Gjog
gu/]df /fi6 a}+sn] pNn+3gsf] k|s[lt tyf uflDeo{ x]/L bznfv ?k}+of
;Dd hl/jfgf ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ul/Psf] hl/jfgfsf] /sd a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] lg0f{osf] hfgsf/L kfPsf] ldltn] tLg lbgleq /fi6
a}+snfO{ ga'emfPdf To:tf] a}+s jf ljQLo ;+:yfn] /fi6 a}+sdf vf]n]sf]
vftfdf /x]sf] /sdaf6 sf u/L c;'n pk/ ul/g]5 .
-$_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd /fi6 a}+snfO{ k|fKt x'g] gub
hl/jfgf ;/sf/L sf]ifdf bfv]n ug'{ kg]{5 .
!)!= sf/jfxLsf] sfo{ljlw M -!_ o; P]gdf cGoyf n]lvPsf]df afx]s bkmf
(* adf]lhd sf/jfxL jf bkmf (( adf]lhd hl/jfgf ubf{ /fi6 a}+sn]
b]xfosf] sfo{ljlw cjnDag ug'{ kg]{5 M
-s_ k|:tfljt sf/jfxL jf hl/jfgf ug'{ cl3
cf/f]lkt a}s jf ljQLo ;+:yf jf JolQmnfO{
k|:tfljt hl/jfgf jf sf/jfxLsf] af/]df
lghn] u/]sf] sfo{sf] k|s[lt, ;f]sf] ;+lIfKt
Joxf]/f tyf ;f] cg'?k nufpg ;lsg]
hl/jfgfsf] /sd jf k|:tfljt sf/jfxL ;d]t
pNn]v u/L cfgf] ;kmfO{ k]z ug]{ ;ft lbgsf]
Dofb lbO{ lnlvt ;"rgf lbg' kg]{5 .
106
-v_ v08 -s_ adf]lhd lnlvt ;"rgf k|fKt u/]sf]
ldltn] ;ft lbgleq ;DalGwt a}+s jf ljQLo
;+:yf jf JolQmn] cfkm\gf] ;kmfO{ lnlvt?kdf
k]z ug'{ kg]{5 .
-u_ v08 -v_ adf]lhd k]z ePsf] lnlvt ;kmfO{
dgfl;a b]lvPdf /fi6 a}+sn] To:tf] cf/f]knfO{
;+zf]wg, ;Lldt jf vf/]h ug{ ;Sg]5 .
-3_ v08 -v_ adf]lhd k]z ePsf] lnlvt ;kmfO{
lrQ a'em\bf] gb]lvPdf To:tf] a}+s jf ljQLo
;+:yf jf JolQmnfO{ /fi6 a}+sn] bkmf (*
adf]lhdsf] sf/jfxL jf bkmf (( adf]lhdsf]
hl/jfgf ug]{5 .
-@_ o; P]g adf]lhd /fi6 a}+sn] ug]{ sf/afxL jf hl/jfgf ubf{
canDag ug'{kg]{ cGo sfo{ljlw /fi6 a}sn] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!)@= Ohfhtkq k|fKt ;+:yf pk/ lgoGq0f M -!_ o; P]gdf cGoq h'g;'s}
s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} Ohfhtkq k|fKt ;+:yfn] of] P]g jf /fi6
a}+s P]g jf ;f] cGtu{t ag]sf] lgod jf ljlgod jf ;f] cGtu{t hf/L
ePsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] pNn+3g u/]sf] jf /fi6 a}+ssf] lg/LIf0f tyf
;'kl/j]If0f k|ltj]bgaf6 Ohfhtkq k|fKt ;+:yfn] lgjf{x ug'{ kg]{ bfloTj
k"/f ug{ g;s]sf] jf g;Sg] ;Defjgf ePsf] jf a}+s jf ljQLo ;+:yf
;'rf? ?kn] ;~rfng gePsf] jf z]o/wgL jf lgIf]kstf{sf] clxt x'g]
sfo{ u/]sf] s'/fdf /fi6 a}+s ljZj:t ePdf /fi6 a}+sn] To:tf]
Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltnfO{ a9Ldf tLg jif{;Dd
lgnDag u/L To:tf] Ohfhtkq k|fKt ;+:yfnfO{ cfgf] lgoGq0fdf lng
;Sg]5 .
-@_ /fi6 a}+sn] pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} Ohfhtkq k|fKt
;+:yfnfO{ lgoGq0fdf lnPkl5 To:tf] Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf]

107
Joj:yfkg cfk}+m jf s'g} pko'Qm JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yf lgo'Qm
u/L ;f] dfk{mt ug{ u/fpg ;Sg]5 .
-#_ /fi6 a}+sn] pkbkmf -@_ adf]lhd cfk}+m jf cGo s'g} JolQm,
kmd{, sDkgL jf ;+:yf dfk{mt Joj:yfkg u/] u/fPsf] Ps jif{leq
;DalGwt Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ljQLo tyf Joj:yfkg k/LIf0f
u/L jf u/fO{ ;f]sf] k|ltj]bg ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] k|ltj]bgaf6 ;DalGwt Ohfhtkq
k|fKt ;+:yf cfk"mn] k"/f ug'{ kg]{ bfloTj k"/f ug{ ;dy{ ePsf] jf ;'rf?
?kn] ;~rfng x'g] cj:yfdf k'u]sf] s'/fdf /fi6 a}+s ljZj:t ePdf
/fi6 a}+sn] b]xfo adf]lhd ug{ ;Sg]5 M
-s_ Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;~rfns ;ldltnfO{
pkbkmf -!_ adf]lhd u/]sf] lgnDag k'ms'jf
u/L k'gM ;f]xL ;~rfns ;ldltnfO{ ;f]
;+:yfsf] Joj:yfkg lhDdf nufpg], jf
-v_ pkbkmf -!_ adf]lhd Ohfhtkq k|fKt
;+:yfsf] lgnlDat ;~rfns ;ldltnfO{
avf{:t u/L Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf]
z]o/wgLdWo]af6 gofF ;~rfns ;ldltsf]
u7g u/L ;f] ;+:yfsf] Joj:yfkg lhDdf
nufpg], jf
-u_ Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;fwf/0f ;ef
af]nfO{ ;f] ;efaf6 gofF ;~rfns ;ldltsf]
u7g u/L ;f] ;+:yfsf] Joj:yfkg lhDdf
nufpg], jf
-3_ /fi6 a}+sn] pko'Qm b]v]sf] cGo s'g} sf/afxL
rnfpg] .
-%_ pkbkmf -#_ adf]lhdsf] k|ltj]bgaf6 ;DalGwt Ohfhtkq
k|fKt ;+:yf cfk"mn] k"/f ug'{ kg]{ bfloTj k"/f ug{ c;dy{ ePsf] jf
108
;'rf? ?kn] ;~rfng x'g g;Sg] cj:yfdf k'u]sf] s'/fdf /fi6 a}+s
ljZj:t ePdf /fi6 a}+sn] To:tf] Ohfhtkq k|fKt ;+:yfsf] ;DaGwdf
lgDg adf]lhd b'O{ dWo] s'g} Ps sf/afxL ug{ ;Sg]5 M
-s_ o; P]gsf] kl/R5]b!@ df ul/Psf] Joj:yf
cg';f/ afWofTds vf/]hLsf] k|lqmof z'? ug]{,
jf
-v_ /fi6 a}+s P]g adf]lhd km/kmf/ssf] sf/afxL
cufl8 j9fpg] .
-^_ /fi6 a}+sn] pkbkmf -!_ adf]lhd Ohfhtkq k|fKt ;+:yfnfO{
cfgf] lgoGq0fdf lng'cl3 ;DalGwt Ohfhtkq k|fKt ;+:yfnfO{ cj:yf
x]/L kGw| lbg;Ddsf] Dofb lbO{ cfgf] ;kmfO{ k]z ug]{ df}sf lbg' kg]{5 .
-&_ /fi6 a}+sn] o; bkmf adf]lhd Ohfhtkq k|fKt ;+:yfnfO{
cfgf] lgoGq0fdf lnO{ u/]sf] sfd sf/afxLsf] ;Dk"0f{ vr{ ;DalGwt
Ohfhtkq k|fKt ;+:yfn] Joxf]g'{ kg]{5 .
-*_ /fi6 a}+sn] pkbkmf -!_ adf]lhd s'g} Ohfhtkq k|fKt
;+:yfnfO{ cfgf] lgoGq0fdf lnPsf] hfgsf/L g]kfn ;/sf/, cy{
dGqfnonfO{ lbg' kg{]5 .
!)#= s;'/ M -!_ s;}n] of] P]g jf o; P]g cGtu{t hf/L ul/Psf] lgod,
ljlgod, lgb]{zg, cfb]z jf zt{ jf ;Ldf ljk/Lt x'g] u/L b]xfosf] s'g}
sfd sf/afxL u/]df o; P]g adf]lhd s;'/ u/]sf] dflgg]5 M
-s_ Ohfhtkq glnO{ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/
u/]df,
-v_ unt jf em'f ljj/0f lbO{ a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ ug]{ Ohfhtkq lnPdf,
-u_ a}+ls tyf ljQLo sf/f]af/ ug]{] Ohfhtkqsf]
zt{ ;Ldf ljk/Lt x'g] u/L a}+ls tyf ljQLo
sf/f]af/ u/]df,

109
-3_ Ohfht ljgf ljb]zL ljlgdo ;DaGwL sf/f]af/
u/]df,
-_ o; P]g ljk/Lt shf{ k|jfx jf cGo nufgL
u/]df,
-r_ shf{ k|jfx ubf{, lwtf] d'Nof+sg ubf{, shf{
c;'nL ubf{ jf ;f];Fu ;DalGwt s'g} klg
sfo{df clgoldttf u/]df, lwtf]df lnPsf]
;DklQ lnnfd ljqmL ubf{ jf u}/ a}+ls
;DklQsf] ?kdf ;sf/ ug{' kbf{ jf u}/ a}+ls
;DklQ ;sf/ u/L lalqm ubf{ lwtf] lnFbf
ul/Psf] d"Nof\sg jgfj6L d"Nodf u/]df,
-5_ ufEbf uflebf, k|flKt ubf{, vf/]hL ubf{ jf
n]vfk/LIf0f ubf{ s'g} ;~rfns, kbflwsf/L,
sd{rf/L tyf cGo JolQmn] clgoldttf
u/]df,
-h_ v08 -s_ b]lv -5_ ;Ddsf] s;'/ ug{ pBf]u
ug]{ jf To:tf] s;'/ ug{ s'g} lsl;dn] d2t
k'ofPdf .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s;'/ x'Fbfsf avt cfgf] kbdf
axfn /x]sf] ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L jf s;'/df ;xof]u ug]{
cGo s'g} JolQm ;d]tn] To:tf] s;'/ cfgf] ;xdlt ljgf ePsf] jf
To:tf] s;'/ x'g glbg cfkm"n] e/dUb'/ k|of; u/]sf] s'/f k|dfl0ft u/]sf]
cj:yfdf jfx]s To:tf] s;'/ lgh :jod\n] u/]sf] dflgg]5 .
-#_ ljb]zL a}+ssf] zfvfsf] s'g} klg kbflwsf/L jf sd{rf/Ln]]
zfvfsf] lgoldt sf/f]af/sf] l;nl;nfdf afx]s To:tf] zfvfsf] s'g}
;DklQ csf]{ d'n'sdf :yfgfGt/0f u/]df, ;f]sf] :jLs[lt lbPdf, To;f]
ug{ clVtof/L lbPdf jf ;f] sfo{nfO{ d2t ug]{ jf k'Ug] s'g} sfo{ u/]df
o; P]g adf]lhd s;'/ u/]sf] dflgg]5 .

110
!)$= b08 ;hfo M -!_ b]xfosf] s;'/ ug]{ JolQmnfO{ b]xfo adf]lhdsf] ;hfo
x'g]5 M
-s_ bkmf !)@ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -s_
adf]lhdsf] s;'/ u/]df lauf] hkmt u/L
lauf]sf] tLg u'0ff;Dd hl/jfgf / kfFr
jif{;Dd s}b,
-v_ bkmf !)@ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -v_
adf]lhdsf] s;'/ u/]df lauf] eP ;f]] hkmt
u/L lauf]sf] b'O{ u'0ff;Dd hl/jfgf / b'O{
jif{;Dd s}b,
-u_ bkmf !)@ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -u_, -3_,
-_, -r_ jf -5_ adf]lhdsf] s;'/ u/]df lauf]
eP ;f] hkmt u/L lauf] a/fa/sf] hl/jfgf /
Ps jif{ ;Dd s}b,
-3_ bkmf !)@ sf] pkbkmf -!_ sf] v08 -h_
adf]lhdsf] s;'/ u/]df lauf] eP ;f] hkmt
u/L d'Vo JolQmnfO{ x'g] ;hfosf] cfwf .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf nflu ljuf] sfod ubf{ sf/f]af/
ePsf] ;Dk"0f{ /sdnfO{ lx;fj u/L ljuf] sfod ug{' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -!_ sf] v08 -s_ b]lv v08 -3_ ;Ddsf] hl/jfgf
ubf{ ljuf] v'n]sf]df ;f]xL ljuf] adf]lhd / ljuf] gv'n]sf]df bz nfv
?k}ofFb]lv krf; nfv ?k}ofF ;Dd hl/jfgf x'g]5 .
-$_ bkmf !)@ sf] pkbkmf -#_ adf]lhdsf] s;'/ ug]{ JolQmnfO{
ljuf] adf]lhdsf] hl/jfgf / kfFr jif{ ;Dd s}b x'g]5 .
-%_ bkmf !)@ adf]lhdsf] s;'/ s'g} kmd{ sDkgL jf ;+:yfn]
u/]df To:tf] kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf] ;DalGwt ;~rfns, kbflwsf/L,
sd{rf/L jf ;DalGwt JolQmnfO{ o; bkmf adf]lhd ;hfo x'g]5 /
To:tf] ;DalGwt JolQm olsg x'g g;s]df ;f] kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf]
k|d'vnfO{ ;f] adf]lhdsf] ;hfo x'g]5 .
111
-^_ bkmf !)@ adf]lhdsf] s;'/ u/L s;}n] cfk"m, cfgf]
kl/jf/, gft]bf/ jf cGo s'g} JolQmsf] gfddf ;DklQ /fv]sf] jf
n'sfPsf] kfOPdf ;f] /sd / ;f]af6 a9] a9fPsf] ;DklQ ;d]t hkmt
x'g]5 .
!)%= k'g/fj]bg M -!_ /fi6 a}+sn] bkmf (* adf]lhd u/]sf] sf/afxL jf bkmf
(( adf]lhd u/]sf] hl/jfgf pk/ lrQ ga'emfpg] a}+s jf ljQLo ;+:yf
jf ;f]sf ;~rfns, kbflwsf/L, z]o/wgL jf sd{rf/Ln] To:tf]
sf/afxLsf] cfb]z kfPsf] ldltn] k}+tL; lbgleq cbfnt ;dIf
k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
t/ a}+s jf ljQLo ;+:yf pk/ bkmf (* adf]lhd u/]sf]
sf/afxL jf bkmf (( adf]lhd u/]sf] hl/jfgf lj?4 s'g} z]o/wgLn]
k'g/fj]bg ubf{ tTsfn sfod /x]sf] r'Qmf k"FhLsf] sDtLdf kRrL;
k|ltzt z]o/sf] k|ltlglwTj x'g] u/L z]o/wgLx?n] cfk"mdWo]af6 r'g]sf]
k|ltlglwn]] k'g/fj]bg ug'{ kg]{5 .
-@_ s'g} ;~rfns, kbflwsf/L, sd{rf/L jf JolQmn] JolQmut
sf/afxL jf hl/jfgf la?4 pkbkmf -!_ adf]lhd k'g/fj]bg ubf{
cfkm"nfO{ hl/jfgf u/]sf] jf s'g} /sd ltg{ a'emfpg cfb]z lbPsf] eP
To:tf] /sdsf] krf; k|ltzt /sd w/f}6L /fVg' kg]{5 .
-#_ kbaf6 x6fO{Psf] jf jvf{:t ul/Psf] s'g} a}+s jf ljQLo
;+:yfsf] ;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L To:tf] sf/afxL ePsf]
ldltn] kfFr jif{ gk'u];Dd jf lghn] cbfntdf k'g/fj]bg u/]sf] ePdf
;f] cbfntaf6 ;kmfO{ gkfP ;Dd s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
;~rfns, kbflwsf/L jf sd{rf/L eO{ sfd sf/afxL ug{ ;Sg] 5}g .

!)^= ;hfo ug{ afwf gkg]{ M s'g} JolQmn] a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] s'g} kbdf
axfn x'Fbf bkmf !)! adf]lhdsf] s'g} s;'/ u/]sf] kfO{Pdf lgh ;f]
kbaf6 cjsfz ePsf] jf kbdf axfn g/x]sf] sf/0fn] o; P]g adf]lhd
;hfo ug{ afwf k'Ug] 5}g .

112
kl/R5]b!$
ljljw

!)&= k"jf{wf/ ljsf; a}+s ;DaGwL ljz]if Joj:yf M -!_ /fi6 a}+sn] k"jf{wf/
ljsf; a}+ssf] :Yffkgf, ;~rfng, lgodg, ;'kl/j]If0f, sf/jfxL, ufEg]
ufleg], k|flKt ug{] jf vf/]hLsf ;DaGwdf k"jf{wf/ ljsf; a}+ssf] k|s[lt,
kl/df0f tyf nufgLnfO{ cfwf/ dfgL 5'} ljz]if gLltut Joj:yf ug{ jf
lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
-@_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k"jf{wf/
ljsf; a}+ssf] ;+:yfks jf z]o/wgLn] lng] clwstd z]o/ jf s'g}
ljb]zL a}+s, ljQLo ;+:yf jf cGo ;+ul7t ;+:yfn] To:tf] a}+ssf] z]o/,
l8j]Gr/ jf cGo ljQLo pks/0fdf nufgL ug]{ ;Ldf /fi6 a}+sn] ;do
;dodf lgwf{/0f u/] adf]lhd x'g]5 .
!)*= lgIf]ksf] ;'/If0f u/fpg' kg{] M Ohfhtkq k|fKt a}+s tyf ljQLo ;+:yfn]
k|rlnt sfg"gdf Joj:yf eP adf]lhd jf /fi6 a}+sn] tf]s]sf] lgIf]k
vftfdf /x]sf] /sdsf] ;'/If0f u/fpg' kg{]5 .
!)(= a+}ls uf]kgLotf sfod /fVg' kg]{ M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yf / u|fxs
aLrsf] ;DaGw tyf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] lx;fa lstfa, n]vf, vftf,
axL, n]h/, >]:tf / n]vfsf] ljj/0f ;DalGwt JolQm afx]s cGo s;}nfO{
hfgsf/L lbOg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg a}+s jf
ljQLo ;+:yfdf /x]sf] s'g} JolQmsf] ljj/0f jf hfgsf/L b]xfo adf]lhd
s;}nfO{ lbPdf uf]kgLotf e u/]sf] dflgg] 5}g M
-s_ of] P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t ag]sf]
lgod, ljlgod jf lbO{Psf] cfb]z jf lgb]{zg
adf]lhd /fi6 a}+snfO{ ljj/0f jf hfgsf/L
lbPsf]df jf a}+s jf ljQLo ;+:yfx? aLr
shf{ ;"rgf cfbfgk|bfg ug]{ l;nl;nfdf
ljj/0f jf hfgsf/L lbPdf,
113
-v_ d'2f jf cGo sfg"gL sf/afxLsf] l;nl;nfdf
s'g} ljj/0f jf hfgsf/L cbfntnfO{ pknAw
u/fPdf ,
-u_ k|rlnt sfg"g adf]lhd cg';Gwfg ug]{,
cleof]hg ug]{ jf hfFra'em tyf cg';Gwfgsf]
l;nl;nfdf hfFRfa'em ;ldlt jf cGo k|rlnt
sfg"g adf]lhd clwsf/ k|fKt clwsf/LnfO{
;DalGwt kIfsf] ;"rgf lbPdf jf
lgodgsf/L lgsfonfO{ To:tf] ;"rgf lbPdf ,
-3_ n]vfk/LIf0fsf] l;nl;ndf n]vfk/LIfsnfO{ s'g}
ljj/0f jf hfgsf/L lbPdf,
-_ k|rlnt kf/:kl/s sfg"gL ;xfotf ;DaGwL
sfg"g adf]lhd ljb]zL /fHonfO{ s'g} ljj/0f
jf hfgsf/L pknAw u/fPdf,
-r_ s'g} vf; k|s[ltsf] ck/fw cg';Gwfgsf]
l;nl;nfdf sf/0f ;d]t v'nfO{ s'g} JolQm,
kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf] gfddf a}+s jf
ljQLo ;+:yfdf /x]sf] vftfsf] s'g} ljj/0f jf
a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] vftfsf] ljj/0f dfu
u/L g]kfn ;/sf/, cy{ dGqfnoaf6 cg'/f]w
eO{ cfPsf]df /fi6 a}+sn] ;f] adf]lhd lgb]{zg
lbPsf]df .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k|fKt x'g cfPsf] hfgsf/L jf ljj/0f
s;}n] klg cglws[t JolQmnfO{ lbg jf lbnfpg' xFb}g .
-$_ pkbkmf -@_ df plNnlvt cj:yfdf afx]s a}+s jf ljQLo
;+:yfsf ;~rfns, kbflwsf/L, sfo{sf/L k|d'v, sd{rf/L, n]vfk/LIfs,
;Nnfxsf/ tyf ;DalGwt s'g} klg AolQmn] a}+s jf ljQLo ;+:yf /
To;sf u|fxs aLrsf] ;DaGwdf vnn kg]{ u/L a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
114
lx;fa lstfa, vftf, axL, ;|]:tf, n]vf tyf cGo s'g} klg lsl;dsf]
uf]klgotf sfod ug'{ kg]{ ljifosf] uf]klgotf e ug'{ u/fpg' x'Fb}g .
!!)= vftf /f]Ssf /fVg lgb]{zg lbg ;Sg] M -!_ b]xfosf] cj:yfdf s'g} a}+s
jf ljQLo ;+:yfdf /x]sf] vftfaf6 s'g} JolQm, kmd{, sDkgL jf ;+:yfsf]
gfddf s'g} klg lsl;dn] e'QmfgL lbg jf /sdfGt/ ug{ gkfpg] u/L
vftf /f]Ssf /fVg /fi6 a}+sn] ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfnfO{ s'g}
klg avt lgb]{zg lbg ;Sg]5 M
-s_ s'g} s;'/sf] cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf
clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] /fi6 a}+s ;dIf
cg'/f]w u/]df,
-v_ ;DklQ z'4Ls/0f tyf cft+sjfbL
lqmofsnfkdf ljQLo nufgL ;DaGwL s;"/nfO{
lgjf/0f ug{, e|i6frf/, ;+ul7t ck/fw tyf
a}+ls tyf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/df x'g
;Sg] s;'/hGo sfo{sf] lgoGq0f u/L /fli6o
lxt sfod /fVg .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /fi6 a}+sn] lbPsf] lgb]{zgsf] kfngf
ug'{ ;DalGwt a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] st{Jo x'g]5 .
!!!= lgIf]k pk/sf] xs bfjL M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /x]sf] lgIf]k pk/
;f] lgIf]k /fVg] JolQm afx]s c? s;}sf] xs bfjL nfUg] 5}g .
-@_ lgIf]k /fVg] JolQmsf] d[To' ePdf lghn] s;}nfO{ OR5fPsf]
eP To:tf] OR5fOPsf] JolQmsf] / To:tf] OR5fOPsf] JolQmsf] klg d[To'
ePsf] /x]5 jf s;}nfO{ OR5fOPsf] /x]g5 eg] b]xfosf] JolQmdWo]
k|fyldstf qmdfg';f/ h'g JolQm hLljt 5 ;f]xL JolQmsf] To:tf] lgIf]k
pk/ klxnf] xs bfjL nfUg]5 M
-s_ ;uf]nsf] klt jf kTgL,
-v_ ;uf]nsf] 5f]/f jf 5f]/L, wd{k'q jf wd{k'qL jf
ljwjf j'xf/L,
115
-u_ ;uf]nsf] afa', cfdf, gflt jf gfltgL,
-3_ leGg a;]sf] klt jf kTgL, 5f]/f, 5f]/L, afa'
jf cfdf, 5f]/f, a'xf/L jf ljjflxt 5f]/L,
-_ ;uf]nsf]] afh], aHo}, bfh', efO, eb}, eb}gL],
lbbL jf alxgL, leGg a;]sf afh], aHo},
-r_ ;uf]nsf] ;f}t]gL cfdf, leGg a;]sf] 5f]/f
klsf] gflt jf cljjflxt gfltgL,
-5_ leGg a;]sf] bfh' jf efO, eb}, eb}gL, lbbL,
alxgL, elthf, elthL
-h_ ;uf]nsf] sfsf, lawjf sfsL, efph', efO{
a'xf/L jf gfltgL a'xf/L,
-em_ ljjflxt lbbL, alxgL, leGg a;]sf] gfltgL
a'xf/L .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] k|fyldstf qmddf sf]xL JolQm
geO{ k|rlnt sfg"g adf]lhdsf] xsjfnfsf] To:tf] lgIf]k pk/ bfjL
g/x]sf] cj:yfdf ;f] lgIf]k /fi6 a}+ssf] a}+ls ljsf; sf]ifdf hDdf u/L
a}+lu ljsf;df k|of]u ul/g]5 .+
-$_ k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg a}+s jf
ljQLo ;+:yfdf /x]sf] lgIf]k pkbkmf -!_ adf]lhd xs k'Ug] JolQmsf]
dGh'/Ln] afx]s cGo s'g} JolQmnfO{ lbOg] 5}g .
!!@= bfjL gk/]sf] lgIf]ksf] ljj/0f M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] bz jif{b]lv
rNtL gePsf] jf o; P]g adf]lhd xs bfjL gk/]sf] lgIf]k vftfx?sf]
ljj/0f k|To]s cfly{s jif{sf] klxnf] dlxgfleq /fi6 a}+sdf k7fpg'
kg]{5 .
-@_ a}+s jf ljQLo ;+:yfn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd lng
cfpg] ;"rgf k|To]s kfFr jif{df Ps k6s /fli6o :t/sf] b}lgs

116
klqsfdf k|sfzg ug'{ kg]{5 . ;f]sf] lj:t[t ljj/0f a}+s jf ljQLo
;+:yfn] cfkm\gf] j]j;fO6df ;d]t /fVg' kg{]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] /sd aL; aif{;Dd lng a'em\g
gcfPdf ;f] /sd /fi6 a}+ssf] a}+ls ljsf; sf]ifdf hDdf u/L a}l+ s
ljsf;df k|of]u ul/g]5 .+
!!#= lgIf]k e/L e/fpm jf hkmt x'g ;Sg] M a}+s jf ljQLo ;+:yfdf /fv]sf]
lgIf]k /sd lwtf] jf hdfgt /fvL shf{ n]gb]g sf/f]af/ u/]sf] jf
g]kfn ;/sf/ jf g]kfn ;/sf/sf] :jfldTj ePsf] ;+:yfsf] txljn df;L
;f] df;]sf] /sdaf6 jf k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} s;'/ dflgg] sfd
u/L ;f] s;'/sf] lauf]af6 jf cft+ssf/L jf a}+ls, ljQLo ck/fw jf
;+ul7t ck/fw ;DaGwL sfd sf/afxLaf6 ;+sng u/L lgIf]k /fv]sf]
/x]5 eg] ;f] lwtf] jf hdfgt /x]sf] jf txljn d:of}6 u/]sf] lauf]
k|rlnt sfg"g adf]lhd ;f] lgIf]kaf6 e/L e/fpm jf hkmt x'g ;Sg]5 .
!!$= ;~rfnsaf6 c;'n pk/ ul/g] M a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] sf/f]af/sf]
l;nl;nfdf s'g} ;~rfnsn] JolQmut nfe x'g] u/L s'g} /sd jf
lhG;L lnPsf] kfOPdf ;f] /sd jf lhG;L a}+s jf ljQLo ;+:yfn] To:tf]
;~rfnsaf6 c;'n pk/ u/L lng' kg{]5 .
!!%= bfjL ug{ g;lsg] M ;~rfnsn] cfgf] JolQmut lxtsf nflu jf a}+s
jf ljQLo ;+:yfnfO{ xflg gf]S;fgL k'ofO{ s'g} sf/f]af/ ug{ nfu]sf] xf]
eGg] hfgL hfgL jf ljZjf; ug]{ kof{Kt sf/0f eP/ klg s;}n] To:tf]
;~rfns jf lghsf] k|ltlglw;Fu s'g} sf/f]af/ u/]sf] /x]5 eg] ;f]
sf/f]af/sf] ;DaGwdf To:tf] JolQmn] a}+s jf ljQLo ;+:yf pk/ s'g}
bfjL ug{ ;Sg] 5}g .
!!^= g]kfn ;/sf/ jfbL x'g] M -!_ bkmf !)@ df plNnlvt s;'/ ;DaGwL d'2f
g]kfn ;/sf/ jfbL eO{ bfo/ ul/g]5 / To:tf] d'2f k|rlnt ;/sf/L d'2f
;DaGwL P]gsf] cg';"rL! df ;dfj]z ePsf] dflgg]5 .
-@_ bkmf !)@ adf]lhdsf] s;'/ ug]{ s'g} ;~rfns, kbflwsf/L,
sd{rf/L, C0fL jf cGo s'g} JolQmsf lj?4 hf] s;}n] klg ;f] sf] k|df0f
117
;lxt lnlvt jf df}lvs?kdf glhssf] k|x/L sfof{nodf ph'/L lbg
;Sg]5 . o;/L ph'/L lbFbf gfd pNn]v ug{ cfjZos x'g] 5}g .
-#_ bkmf !)@ adf]lhdsf] s;'/sf] cg';Gwfg, txlssft tyf
d'2f bfo/ u/L k'k{If ug]{ h:tf ;a} sfo{df /fi6 a}+sn] cfjZos ;xof]u
ug'{ kg]{5 .
!!&= kf/blz{tf ;DaGwL Aoj:yf M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yf jf ljb]zL a}+s jf
ljQLo ;+:yfsf] zfvfn] sf/f]jf/ ;DaGwL kf/blz{tfsf] nflu cfgf]
ljQLo cj:yf tyf hf]lvdsf] l:yltsf ;DaGwdf sDtLdf x/]s tLg
dlxgfdf cfjlws k|ltj]bg k|sfzg ug{' kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdf ;dfj]z ul/g' kg{]
Go"gtd s'/fx? /fi6 a}+sn] tf]lslbP adf]lhd x'g]5 .
!!*= pkef]Qmf lxt ;+/If0f ;DaGwL Joj:yf M pkef]Qmfsf] lxt ;+/If0f ug{]
k|of]hgsf] nflu /fi6 a}+sn] b]xfosf sfo{ ug{ ;Sg]5 M
-s_ Ohfhtkq k|fKt a}+s jf ljQLo ;+:yfn] sfg"g
adf]lhd cfgf] ljQLo sf/f]jf/ ;+rfng ul//x]sf /
pkef]QmfnfO{ kf/bz{L{ tyf :jR5 lsl;dn] ljQLo
;]jfx? pknAw u/fO{/x]sf] 5g\ eGg] s'/fsf]
;'lglZrttf ug{],
-v_ ljQLo If]qdf pkef]Qmf lxt ;+/If0fsf] ljifodf ;dGjo
ug{],
-u_ a}+ls If]qdf pkef]Qmf lxt ;+/If0fdf ;'wf/ Nofpg
tyf ljQLo ;fIf/tf Nofpg cfjZos ;"rgf ;+sng
ug{] .
!!(= 5"6 / ;'ljwf M -!_ s[lif, 3/]n' tyf ;fgf pBf]u, l;+rfO{, hn ljB't
pTkfbg tyf g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] cGo s'g} Joj;fosf] lgldQ a}+s
jf ljQLo ;+:yfn] g]kfnL gful/s jf k|rlnt sfg"g adf]lhd ;+:yflkt
;+:yfnfO{ lbg] a9Ldf bz nfv ?k}ofF;Ddsf] rn crn ;DklQsf]
lwtf]sf] lnvt /lhi6]zg ug'{ kg]{ 5}g .
118
-@_ shf{ / lgIf]ksf] efsf a}+s jf ljQLo ;+:yfn] tf]s]
adf]lhd x'g]5 .
-#_ a}+s jf ljQLo ;+:yf l;t ;DalGwt s'g} klg lsl;dsf]
lnvtdf cfo l6s6 b:t'/ nfUg] 5}g .
!@)= vr{ Joj:yfkg M a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|f/lDes, ;+:yfkgf,
k|zf;lgs, Joj;flos, Joj:yfkg tyf cGo vr{sf ;DaGwdf /fi6
a}+sn] cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
!@!= ;DklQ ljj/0f k]z ug'{ kg]{ M a}+s jf ljQLo ;+:yfsf ;~rfns,
kbflwsf/L / sfo{sf/L k|d'vn] cfgf] / cfgf] kl/jf/sf] gfddf /x]sf]
rn crn ;Dk"0f{ ;DklQ tyf bfloTjsf] ljj/0f k|To]s cfly{s aif{
;dfKt ePsf] ;f7L lbg leq tof/ u/L ;DalGwt a}+sdf k]z ug'{ kg]{5
/ ;f] sf] hfgsf/L /fi6 a}+snfO{ lbg' kg{]5 . To;/L ljj/0f k]z ubf{
;f]sf]] cfo ;|f]t ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
!@@= C0f, bfloTj tyf C0fsf] lwtf]df /x]sf] xs vl/b las|L x'g ;Sg] M
k|rlnt g]kfn sfg"gdf h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg C0f ;DaGwL
;Demf}tfdf cGoyf Joj:yf ul/Psf]df afx]s s'g} a}+s jf ljQLo ;+:yfn]
s;}nfO{ lbPsf] C0f jf cfkm"n] :jLsf/ u/]sf] bfloTj / ;f]sf] ;'/If0fsf]
nflu lwtf]sf] ?kdf k|fKt u/]sf] jf lbOPsf] rn crn ;DklQdf /x]sf]
lwtf]sf] xs vl/b laqmL x'g ;Sg]5 .
!@#= ljjfbsf] ;dfwfgM -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfx?sf aLrdf s'g} ljjfb
pTkGg ePdf cfkl; ;xdltaf6 To:tf] ljjfbsf] ;dfwfg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd cfkl; ;xdltaf6 ljjfb ;dfwfg x'g
g;s]df /fi6 a}+sn] d]nldnfksf] k|s[of jf cGo k|rlnt sfg"g
adf]lhd ljjfb ;dfwfgsf pkfox? cjnDjgu/L ljjfb ;dfwfg
ug]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd /fi6 a}+saf6 ePsf] lg0f{o clGtd x'g]5 .
!@$= c;n lgotn] u/]sf] sfdk|lt hjfkmb]xL x'g gkg]{ M -!_ o; P]g jf /fi6
a}+s P]g jf ;f] cGtu{t ag]sf] lgod, ljlgod jf lbPsf] cfb]z jf

119
lgb]{zg adf]lhd c;n lgotn] u/]sf] s'g} sfdsf/afxLsf] ;DaGwdf
/fi6 a}+s, a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] kbflwsf/L jf sd{rf/L JolQmut jf
;fd'lxs ?kn] hjfkmb]xL x'g] 5}gg\ .
-@_ o; P]g jf /fi6 a}+s P]g jf ;f] cGtu{t ag]sf] lgod,
ljlgod jf lbOPsf] cfb]z jf lgb]{zgsf] kfngf ug]{ qmddf c;n
lgotn] u/]sf] jf ug{ vf]h]sf] s'g} s'/fn] x'g cfPsf] jf x'g] xflg
gf]S;fgLsf] ;DaGwdf /fi6 a}+s, a}+s jf ljQLo ;+:yf jf ;f]sf]
kbflwsf/L lj?4 s'g} lsl;dsf] d'2f k/]df To:tf] d'2fsf] vr{ ;DalGwt
;+:yfn] Joxf]g]{5 .
t/ ]if, nfk/jfxL jf ablgotaf6 ul/Psf] s'g} sfdsf]
;DaGwdf ;DalGwt JolQm g} lhDd]jf/ x'g]5 / To:tf] laifodf k/]sf]
d'2fsf] vr{ /fi6 a}+s jf a}s jf ljQLo ;+:yfn] Joxf]g]{ 5}g .
!@%= sfd sf/afxL ab/ gx'g] M a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;~rfnssf] lgo'lQm
jf ;~rfns ;ldltsf] u7gdf s'g} clgoldttf ePsf] jf s'g}
;~rfnssf] kb l/Qm /x]sf] sf/0fn] dfq ;~rfns jf ;~rfns
;ldltn] u/]sf] s'g} sfd sf/afxL ab/ x'g] 5}g .
!@^= cWoog ;ldlt tyf pk;ldlt u7g ug{ ;lsg] M -!_ /fi6 a}+sn] a}+ls
tyf ljQLo sfg"g, shf{ c;'nL, ljQLo If]qsf] :yfloTj Pj+ ljQLo
k|0ffnLsf] ;d;fdlos ;'wf/sf ;du| kIfdf cWoog u/L k|ltj]bg k]z
ug{ /fi6 a}+s, a}+s jf ljQLo ;+:yf tyf ;DalGwt lgsfosf k|ltlglw
Pj+ lj1x? ;lDdlnt Ps lj1 cWoog ;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ /fi6 a}+sn] pkbkmf -!_ sf] k|of]hgsf] nflu cfjZostf
cg';f/ pk;ldltx? ;d]t u7g ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cWoog ;ldlt jf pkbkmf -@_
adf]lhdsf] pk;ldltsf] sfd, st{Jo, clwsf/ / ;'ljwfx? /fi6 a}+sn]
tf]s] adf]lhd x'g]5 .
!@&= zky u|x0f M -!_ a}+s jf ljQLo ;+:yfdf lgo'Qm ePsf] k|To]s ;~rfns,
kbflwsf/L, sfo{sf/L k|dv' jf sd{rf/Ln] cfgf] kbsf] lhDd]jf/L z'?
120
ug'{ cl3 cg';"rLdf tf]lsPsf] 9fFrfdf kb tyf uf]kgLotfsf] zky lng'
kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] ;ky cWoIfn] /fi6 a}+s ;dIf,
;~rfns tyf sfo{sf/L k|d'vn] cWoIf ;dIf / cGo kbflwsf/L tyf
sd{rf/Ln] sfo{sf/L k|d'v jf lghn] tf]s]sf] kbflwsf/L ;dIf lng'
kg]{5 .
!@*= k|aGwkq tyf lgodfjnLsf] ;+zf]wg M k|rlnt sfg"gdf h'g;'s} s'/f
n]lvPsf] eP tfklg a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] k|jGwkq / lgodfjnLsf]
;+zf]wg /fi6 a}+saf6 :jLs[t geP;Dd nfu" x'g] 5}g .
!@(= o; P]g adf]lhd x'g] M -!_ of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod,
ljlgod, sfo{ljlwdf jf of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod
adf]lhd lbOPsf] cfb]z jf lgb]{zgdf n]lvPsf s'/fdf ;f]xL adf]lhd /
cGodf /fi6 a}+s P]g / cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
-@_ o; P]g adf]lhd :yfkgf ePsf a}+s jf ljQLo ;+:yfsf]
lgodg, lg/LIf0f tyf ;'kl/j]If0f tyf km/kmf/s ;DaGwL sfd sf/afxL
/fi6 a}+s P]g adf]lhd x'g]5g\ .
!#)= afwf c8sfp k'msfpg] M -!_ o; P]gdf n]lvPsf] s'g} s'/f sfof{Gjog
ug{ s'g} afwf c8\sfp k/]df /fi6 a}+sn] g]kfn ;/sf/sf] :jLs[ltdf
To:tf] afwf c8sfp k'msfpg cfjZos cfb]z hf/L ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd afwf c8sfp k'msfpg] cfb]z hf/L
ubf{ ;f]sf] sf/0f / cf}lrTo ;d]t v'nfpg' kg]{5 .
!#!= cfb]z jf lgb]{zg lbg ;Sg] M of] P]g jf o; P]g cGtu{t ag]sf] lgod
jf ljlgodsf] cwLgdf /xL /fi6 a}+sn] a}s jf ljQLo ;+:yfnfO{
cfjZostf cg';f/ cfb]z jf lgb]{zg lbg ;Sg]5 .
!#@= lgod jf ljlgod agfpg ;Sg] M -!_ o; P]gsf] sfof{Gjog ug{ /fi6
a}+sn] cfjZos b]v]sf s'g} klg laifodf cfjZostf cg';f/ lgod jf
ljlgod hf/L u/L nfu" ug{ ;Sg]5 .

121
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd /fi6 a}+sn] agfPsf] lgod g]kfn
;/sf/af6 :jLs[t ePkl5 dfq nfu" x'g]5 .
!##= ljlgodfjnL tyf sfo{ljlw agfpg] clwsf/ M -!_ of] P]g jf o; P]g
cGtu{t /fi6 a}+sn] tf]lslbPsf] zt{, ;Ldf tyf dfkb08sf] cwLgdf /xL
j}+s jf ljQLo ;+:yfsf] ;+:yfut, k|zf;lgs tyf Joj;flos sf/f]af/
;'Jojl:yt ?kn] ;~rfng ug{ ;~rfns ;ldltn] /fi6 a}+ssf] :jLs[lt
lnO{ b]xfosf ljifodf ljlgodfjnL agfpg ;Sg]5 M
-s_ sd{rf/Lsf] lgo'lQm, a9'jf, ;?jf, avf{:tL,
tna, eQf, pkbfg, lgj[Qe/0f, ljbf, cfr/0f,
cg'zf;g tyf ;]jfsf zt{ / To:tf] ;]jfsf]
u7gsf] ;DaGwdf,
-v_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] cfly{s k|zf;g
;DaGwdf,
-u_ shf{ ckn]vg ug]{ ;DaGwdf,
-3_ /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf cGo
laifosf ;DaGwdf .
-@_ pkbkmf -!_ df plNnlvt ljifox?df afx]s a}+s jf
ljQLo ;+:yfn] b]xfosf laifodf cfjZostf cg';f/ sfo{ljlw agfpg
;Sg]5 M
-s_ ;~rfns ;ldltsf] a}7s / ;fwf/0f ;efsf]
sfo{ljlwsf ;DaGwdf,
-v_ ;~rfns ;ldltn] ;~rfns, sfo{sf/L k|d'v,
kbflwsf/L jf sd{rf/LnfO{ clwsf/ k|Tofof]hg
ug]{ ;DaGwdf,
-u_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf tk{maf6 ul/g] s/f/
;DaGwL zt{x?sf] ;DaGwdf,

122
-3_ a}+s jf ljQLo ;+:yfsf] 5fk k|of]usf]
sfo{ljlwsf ;DaGwdf,
-_ shf{ lb+bf /fVg] lwtf] ;'/If0f jf lnnfd ljqmL
ug'{ kg]{ u}/ a}+ls ;DklQsf] d"Nofg
;DaGwdf,
-r_ o; P]g adf]lhd a}+s jf ljQLo ;+:yfn] ug'{
kg]{ cGo sfd sf/afxLsf] ljifosf] ;DaGwdf,
-5_ sfuhft w'Nofpg] ljifosf ;DaGwdf,
-h_ /fi6 a}+sn] ;do ;dodf tf]lslbPsf cGo
laifosf ;DaGwdf .
!#$= vf/]hL tyf arfp M -!_ a}+s tyf ljQLo ;+:yf ;DaGwL P]g, @)^#
vf/]h ul/Psf] 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd vf/]h ul/Psf] P]g adf]lhd eP
u/]sf sfd sf/afxL o;} P]g adf]lhd eP u/]sf] dflgg]5 .

123
cg';"rL
-bkmf !@& sf] pkbkmf -!_ ;+u ;DalGwt_
zkyu|x0f kmf/fd

d=================================, ==========================================a}+sljQLo
;+:yfsf] ============================== kbdf lgo'Qmdgf]goglgjf{lrt ePsf]n] ;f]
kbsf] st{Jo k|rlnt sfg"g tyf g]kfn /fi6 a}+ssf] lgodg / lgb]{zgsf]
cwLgdf /xL ljQLo k|0ffnLsf] ;Da4{g tyf a}+sljQLo ;+:yfsf] lxtnfO{ ;b}j
Wofgdf /fvL cfgf] st{Jo Odfgbf/Lsf ;fy kfngf ug]{5' . a}+sljQLo
;+:yfsf] sf/f]af/ tyf uf]Ko /fVg' kg]{ s'/fx? sxL+ st} k|sfz kfg]{ 5}g .
============================== sf] x}l;otn] ;~rfns ;ldltn] clwsf/ lbPsf] /
sfg"gn] afWo u/]sf] cj:yfdf afx]s d]/f] hfgsf/Ldf cfPsf s'g} klg hfgsf/L
tyf ;"rgf kbdf axfn /x]sf] jf g/x]sf] h'g;'s} cj:yfdf klg k|ToIf jf
ck|ToIf ?kdf s'g} klg k|sf/n] s;}nfO{ hfgsf/L lbg] 5}g egL Odfg wd{
;lDem ;To lgi7fk"j{s kb tyf uf]kgLotfsf] zky u|x0f ub{5' .

zkyu|x0f ug]{ JolQmsf] zkyu|x0f u/fpg] kbflwsf/Lsf]

gfdM gfdM

kbM kbM
124
b:tvt M b:tvt M

ldltM ldltM

Joj:yflksf;+;bsf] ;Djt\ @)&# ;fn k'; @^ ut] a;]sf] a}7sn]


g]kfnsf] ;+ljwfgsf] wf/f !!! adf]lhd of] ljw]os kfl/t u/]sf] Joxf]/f
;+ljwfgsf] wf/f !!# adf]lhd k|dfl0ft ub{5' .

===================
cf]g;/L 3tL{
;efd'v
Joj:yflksf;+;b

125

You might also like