Klasa 6 Konkurs 2013

Po wykonaniu dowiadczenia, sprbuj odpowiedzie na pytania dotyczce obserwacji.

Koniecznie przeczytaj komentarz!

Dowiadczenie 1.
Przygotuj:
Elektroliza kabelek niemiedziany z izolacj elektryczn
bateri AA 1,5V (bateri paluszek)
200 ml octu 10%
Wykonanie dowiadczenia 1 szklank soli kuchennej
trwa okoo 1-2 dni.
tam izolacyjn lub tam klejc
2 szklanki lub soiki o pojemnoci 0,25 litra
metalowy, niemiedziany przedmiot (np.
klucz w srebrnym kolorze, gwd
w srebrnym kolorze, itp.; nie moe to by
przedmiot z czystego aluminium! Wybierz
taki przedmiot, ktrego uszkodzenie nie
spowoduje strat.
monet 5 gr
Zadanie: yk
1. Wlej ocet do szklanki. noyczki
2. Wsypuj po jednej yce soli kuchennej i
mieszaj a do jej cakowitego
rozpuszczenia w occie. Postpuj tak, a sl nie bdzie si ju rozpuszczaa i osidzie na dnie.
3. Wwczas ostronie przelej roztwr soli do drugiej szklanki, pozostawiajc nierozpuszczon sl
w pierwszej szklance.

Eksperyment:
1. Utnij dwa kawaki kabelka o dugoci ok. 20 cm kady.
2. Z kocowych czci kabelkw usu cz izolacji na dugoci okoo 4 cm (z kadej strony).
3. Kocwk pierwszego kabelka owi kilka razy wok monety, dociskajc go do niej tak, aby mocno si
ze sob stykay.
4. Drug kocwk tego samego kabelka przy do spodniej czci baterii (pod znakiem + ) i przyklej j
starannie tam izolacyjn lub klejc.
5. Kocwk drugiego kabelka owi wok metalowego przedmiotu. Docinij kabelek tak, aby jego
nieizolowana cz mocno przylegaa do przedmiotu.
6. Drug kocwk tego kabelka przy do grnej czci baterii (ponad znakiem - ) i przyklej j
starannie do wystajcej stopki baterii tam izolacyjn lub klejc.
7. Pozostawiajc bateri na stole, w kabelki z przedmiotami do przygotowanego uprzednio roztworu
soli w occie. Zarwno przedmiot, jak i moneta powinny by cakowicie lub niemal cakowicie zanurzone
w roztworze. Kabelek mona zagi i umocowa go w formie haczyka na brzegu szklanki.
Uwaga: Jeeli kabelki s prawidowo podczone, to przy metalowym przedmiocie natychmiast zaczyna
si uwalnia gaz to znak, e w obwodzie pynie prd elektryczny
Uwaga: Metalowy przedmiot nie moe dotyka monety!
Uwaga: Nie wkadaj baterii do roztworu!
8. Pozostaw ukad dowiadczalny na ok. 6-12 godzin. Co jaki czas sprawdzaj, czy z monety cigle
uwalniaj si bbelki. Jeli nie, to naley ponownie sprawdzi poczenia kabelkw z bateri oraz z
monet i metalowym przedmiotem.
Uwaga: W pomieszczeniu, w ktrym pozostawie ukad dowiadczalny moe unosi si przykry
zapach octu, dlatego takie pomieszczenie naley wietrzy. Mona te przykry szklank, ale niezbyt
szczelnie!
Obserwacja:
1. Czy moneta zmienia kolor?
2. Czy na przedmiocie pojawi si osad? W jakim kolorze?
3. Czy roztwr zmieni zabarwienie?

9. Odcz kabelki od baterii. Pozostaw monet i metalowy przedmiot w roztworze jeszcze na 12-24
godzin.
Uwaga: Gaz, ktry uwalnia si na elektrodach nie jest szkodliwy w tak maych ilociach jak w tym
dowiadczeniu. Nie powinno si go jednak specjalnie wdycha, ani zamyka dowiadczenia w pudeku,
 Klasa 6 Konkurs 2013
eby gaz si tam nie nagromadzi. Jeeli masz zamiar przeprowadza dowiadczenie duej ni 1-2 dni,
to codziennie powiniene przewietrzy pomieszczenie, w ktrym znajduje zestaw dowiadczalny.

Obserwacja:
4. Czy na dnie szklanki pojawi si osad?
5. Czy na dnie szklanki pojawiy si drobne rowo-brzowe paseczki?

Komentarz:
Materia skada si z atomw, w ktrych jest tyle samo elektronw (adunkw ujemnych), co protonw
(adunkw dodatnich), dlatego materia jest generalnie elektrycznie obojtna. Kiedy jednak z atomu zostan
usunite jakie elektrony, zamienia si on w jon dodatni (majcy wicej elektronw ni protonw, czyli oglnie
majcy dodatni adunek). Zawsze adunki przeciwnych znakw chtnie si przycigaj, a adunki tych samych
znakw odpychaj si.
Moneta 5 gr wykonana jest z mosidzu manganowego, natomiast sam mosidz jest stopem miedzi
i cynku. Oznacza to wic, e taka moneta skada si z trzech pierwiastkw: miedzi, cynku i manganu.
Uwaga: Moneta jest take metalem, ale w naszym opisie metalowym przedmiotem nazywamy tylko ten drugi,
niemiedziany przedmiot, wykorzystany w dowiadczeniu.
Po poczeniu monety z dodatnim biegunem baterii, woeniu jej do roztworu octu i soli oraz
zamkniciu obwodu elektrycznego poprzez doczenie drugiego kawaka metalu i zanurzenie go w tym samym
roztworze, rozpoczyna si proces elektrolizy. W procesie tym pod wpywem napicia przyoonego z baterii do
dwch metali, zaczynaj zachodzi zmiany chemiczne. W tym dowiadczeniu metalowy przedmiot staje si
elektrod ujemn, a moneta stanowi elektrod dodatni.
Na kadej z elektrod zachodz inne zmiany. Na metalowym przedmiocie (elektrodzie ujemnej) wydziela
si bezbarwny gaz, zwany wodorem, ktrego rdem jest ocet. Przy monecie (elektrodzie dodatniej)
wydzielaj si (pocztkowo niewidoczne) bbelki gazowego chloru. Chlor ten reaguje z manganem obecnym
w monecie i powoduje przechodzenie do roztworu dodatnich jonw manganu. Dlatego te roztwr zaczyna
zmienia barw. Ze wszystkich trzech pierwiastkw wchodzcych w skad monety mangan uwalnia si z niej
najchtniej. Uwolnione jony manganu s naadowane dodatnio i zaczynaj porusza si w stron elektrody
ujemnej. Podczas swojej wdrwki cz si z tlenem, efektem czego jest brzowy nalot na metalowym
przedmiocie. Na metalowym przedmiocie (elektrodzie ujemnej) znajduje si duo elektronw, nie poczonych z
adnymi atomami. Gdy jony manganu docieraj do tej elektrody, cz si z elektronami, i osadzaj na niej,
tworzc cienk warstw. Po jakim czasie warstwa jest ta tyle gruba, e na metalowej, ujemnej elektrodzie
mona zaobserwowa nalot w kolorze pomaraczowo-rowym.
Po ustaniu elektrolizy, nalot ten moe oderwa si od metalu pozostawionego w roztworze na kilka
kolejnych godzin. Opada wwczas na dno naczynia w postaci cienkich paseczkw w kolorze rowo-brzowym.
Jeli wycigniesz taki paseczek z roztworu, szybko zmienia on kolor na brzowy, co jest efektem utlenienia
manganu. W ten sposb mona stwierdzi, e jest to wanie mangan, a nie np. mied. Mona wwczas take
zaobserwowa, e nalot na metalowym przedmiocie ma kolor rowy, co oznacza, e z monety uwolnio si
take nieco miedzi, ktrej jony przepyny do metalowego przedmiotu.
W czasie elektrolizy moneta zmienia kolor na rowy co wiadczy o tym, e zostaa w niej mied. Kiedy
caa moneta ma ju rowy kolor mona zauway jak pokrywa si maymi bbelkami gazu, czyli chlorem.

W podobny sposb przemysowo powleka si jedne metale innymi. Bardzo czsto tani metal tylko
powleka si metalem kosztownym, aby obniy koszty produkcji danego przedmiotu. Proces ten nazywamy
galwanizacj. Do popularnych galwanizacji naley chromowanie, srebrzenie oraz zocenie.
 Klasa 6 Konkurs 2013
Po wykonaniu dowiadczenia, sprbuj odpowiedzie na pytania dotyczce obserwacji.
Koniecznie przeczytaj komentarz!

Dowiadczenie 2.
A ja rosn i rosn
Przygotuj:
Potrzebna pomoc tam miernicz lub metr krawiecki
drugiej osoby owek
zeszyt lub ksik ze sztywn okadk
drzwi

Eksperyment cz 1:
1. Sta boso przy framudze drzwi tak, aby pity, biodra i gowa dotykay framugi.
2. Popro drug osob, aby pooya na twojej gowie poziomo ksik, jak na rysunku.
Ksika powinna by jednoczenie przycinita do ciany.
3. Owkiem zaznacz na framudze punkt styku grzbietu ksiki z framug.
4. Przy uyciu tamy mierniczej, zmierz odlego od podogi do narysowanej linii to
twj wzrost na stojco.

Obserwacja:
1. Jak rol odgrywaa ksika?
2. Dlaczego pity, biodra i gowa musiay dotyka framugi?

Eksperyment - cz 2:
1. Po si na plecach pasko na pododze, opierajc bose stopy
o cian.
2. Popro drug osob, aby przystawia do twojej gowy ksik w taki
sposb, aby ksika staa pionowo na pododze i grzbietem
dotykaa twojej gowy tak, jak na rysunku obok.
3. Owkiem zaznacz na pododze punkt styku grzbietu z podog.
4. Przy uyciu tamy mierniczej, zmierz odlego od ciany do narysowanej linii to twj wzrost na
leco.

Eksperyment - cz 3:
1. Powtrz eksperymenty 1 i 2 zaraz po obudzeniu si rano.

Obserwacja:
1. W ktrym przypadku zmierzony wzrost jest wikszy: w pozycji stojcej, czy lecej?
2. W ktrym przypadku zmierzony wzrost jest wikszy: rano, zaraz po przebudzeniu, czy w cigu
dnia?

Komentarz:
Postaw czowieka utrzymuje szkielet kostny. Koci s z zasady nieciliwe.
Jednak w stawach i midzy krgami w krgosupie, znajduj si mikkie chrzstki.
Chrzstki maj za zadanie amortyzowa uderzenia i obnia tarcie podczas wykonywania
ruchw. Gdy stoisz, to nacisk twojego ciaa przenoszony przez koci, a spowodowany si
grawitacji, ciska chrzstki. W pozycji lecej natomiast, chrzstki nie s obcione.
Dlatego wanie wzrost czowieka mierzony na leco jest wikszy ni wzrost mierzony na
stojco. Dodatkowo rano, po caonocnym leeniu bez obcienia chrzstki rozpraj si -
czowiek jest jeszcze wyszy.
Opisane zjawisko bolenie odczuwaj kosmonauci przebywajcy przez duszy
czas na orbicie. Dugotrwae przebywanie w stacji kosmicznej przy braku cienia
powoduje zwikszenie wzrostu kosmonautw o kilka centymetrw. Przez kilka tygodni po powrocie na Ziemi
bol ich stawy, gdy ich chrzstki musz na nowo dopasowa si do ciskajcych je koci.
 Klasa 6 Konkurs 2013
Po wykonaniu dowiadczenia, sprbuj odpowiedzie na pytania dotyczce obserwacji.
Koniecznie przeczytaj komentarz!

Dowiadczenie 3.
Wahada

Przygotuj:
Przygotowanie tego 2 krzesa z oparciem
dowiadczenia trwa sznurek
ok. p godziny. plastelin
6 spinaczy
6 klamerek do bielizny
zegarek z sekundnikiem
pisak
tam miernicz lub metr krawiecki
noyczki
Zadanie:
Wykonaj wahada
1. Ustaw 2 krzesa oparciami do siebie w odlegoci 1 m.
2. Pomidzy oparciami krzese przywi sznurek tak, aby by naprony.
3. Zmierz wysoko oparcia krzesa. Przytnij 4 sznurki o 20 cm dusze ni wysoko oparcia.
4. Wyprostuj 4 spinacze pozostawiajc na kocu haczyk (patrz rysunek obok).
5. Zawi podwjny wzeek ze sznurka na kadym haczyku.
6. Z caego opakowania plasteliny uformuj 4 jednakowe, due kulki.
7. Haczyki wbij ostr stron gboko w plastelinowe kulki.

Eksperyment - cz 1: Jednakowa dugo sznurka

1. Drugi koniec sznurka przymocowanego do plasteliny owi wok mostu ze sznurka rozcignitego
midzy krzesami. Kulka plastelinowa powinna zwisa swobodnie kilka centymetrw nad podog.
2. Zacinij klamerk tam gdzie owine sznurek, eby si nie rozwija.
3. W ten sam sposb zawie pozostae kulki tak, aby sznurki miay jednakow dugo.
4. Oddal krzesa od siebie tak, aby sznurek rozpity pomidzy nimi by naprony.
5. Delikatnie przytrzymaj rk kulki, aby przestay si waha.
6. Odchyl pierwsz kulk w poprzek rozcignitego mostu i pu j.
7. Dotknij na chwil delikatnie palcem sznurka rozcignitego pomidzy oparciami krzese.
8. Obserwuj przez 5 minut ruch kulek.

Obserwacja:
1. Jaki ruch wykonuje kulka, ktr
pucie?
2. Jak zachowuj si pozostae kulki?
3. Co czue, gdy dotkne palcem
sznurka, gdy kulki poruszay si?

9. Uywajc sekundnika zmierz czas, w jakim

pierwsza kulka wychyla si 5 razy i zapisz
wynik w tabelce.
10. Uywajc sekundnika zmierz czas, w jakim druga kulka wychyla si 5 razy i zapisz wynik w tabelce.

Uwaga: Czas jednego wychylenia to czas, w ktrym wahado wraca do tej samej pozycji,
np. maksymalnego wychylenia w prawo.

Numer wahada Czas 5 wychyle w sekundach

Wahada tej 1
samej dugoci 2
 Klasa 6 Konkurs 2013

Eksperyment cz 2: Skracamy dwa sznurki

1. Skr o poow sznurek, na ktrym wisi druga kulka. Moesz to zrobi zwalniajc na chwil ucisk
klamerki i przesuwajc sznurek.
2. Skr o poow sznurek, na ktrym wisi kulka czwarta.
3. Dopilnuj, eby kulki 1 i 3 wisiay na tej samej wysokoci, co poprzednio.
4. Delikatnie przytrzymaj rk kulki, eby si zatrzymay. Kulk drug wychyl tak samo, jak w poprzedniej
czci eksperymentu wychylae kulk pierwsz.
5. Zmierz czas, w ktrym drugie wahado wychyla si 5 razy wynik zapisz w tabelce.
6. Delikatnie przytrzymaj rk kulki, eby si zatrzymay. Wychyl pierwsz kulk tak samo, jak
w poprzedniej czci eksperymentu.
7. Obserwuj, ktre z wahade szybciej si waha drugie, czy pierwsze.
8. Obserwuj ruch jabek przez 5 minut.

Obserwacja:
1. Jak zachowywaa si kulka
zawieszone na sznurku o tej
samej dugoci co sznurek kulki
wychylonej? Jak zachowyway si
pozostae kulki? Ktre kulki
wychylaj si bardziej, a ktre
wykonuj tylko niewielkie ruchy?
2. Czy kulka, ktre wychylie waha
si zawsze najmocniej?
3. Ktra kulka plasteliny waha si
szybciej ta na krtszym, czy na
duszym sznurku?

Numer wahada Czas 5 wychyle w sekundach

2

Komentarz:
Zawieszona na sznurku i odchylona od pionu kulka plasteliny to przykad wahada. Spotykasz si z nimi
na co dzie hutawka, wahado zegarowe czy hamak. Najprostszym wahadem jest niewielki przedmiot
zawieszony na dugiej, cienkiej nici.
Wahada wykonuj ruch tam i z powrotem, czyli drgaj. Aby wprowadzi wahado w ruch musimy je
wychyli wtedy wahado zaczyna drga. Za kadym razem, kiedy powraca do tego samego maksymalnego
wychylenia, upywa taki sam czas. Czas ten nazywa si okresem ruchu.
Okazuje si, e okres ruchu najprostszego wahada zaley tylko od jego dugoci. Im wahado krtsze,
tym okres drga krtszy. Dlatego wahado krtsze waha si szybciej, a dusze wolniej. Zjawisko to przez
wiele lat wykorzystywano w zegarach wahadowych. Zegarmistrz stroi precyzyjnie wahado zegara do
odpowiedniego okresu regulujc jego dugo. Przekadnie zbate przenosiy ten ruch na ruch wskazwek
zegara.
Wahada zawieszone na wsplnym mocie mog w przekazywa sobie nawzajem energi zwizan
z ruchem. Jeeli na wsplnym mocie wprawimy w ruch jedno wahado, to po chwili pobudzi ono do duych
drga tylko wahado o tym samym okresie ruchu, czyli o tej samej dugoci. Pozostae wahada nie mog si
dostosowa do tych drga. Ich ruchy s wic bardzo sabe i chaotyczne. Mwimy, e wahada o tej samej
dugoci s ze sob w rezonansie, tzn. jedno z nich potrafi bardzo mocno rozhuta drugie, przekazujc mu
praktycznie ca swoj energi. Wahada te mog przekaza sobie energi na znacznej odlegoci, poniewa
rozhutuj si poprzez drgania sznurka, a nie dlatego, e drgajc poruszaj powietrze.
 Klasa 6 Konkurs 2013
Po wykonaniu dowiadczenia, sprbuj odpowiedzie na pytania dotyczce obserwacji.
Koniecznie przeczytaj komentarz!

Dowiadczenie 4.
Zegar soneczny Przygotuj:
wydrukowany wzr zegara sonecznego
zamieszczony poniej, na ostatniej kartce
noyczki
soneczny dzie
kartk do notatek i co do pisania
zegarek
tam klejc

Zadanie:
1. Na wydrukowanym wzorze zegara sonecznego:
a. linie cige z narysowanymi na nich noyczkami oznaczaj linie cicia,
b. linie przerywane oznaczaj linie zgicia,
c. litery A, B, C, D oraz X, Y, Z oznaczaj kolejno wykonywania czynnoci.
2. Przetnij kartk ze wzorem zegara na p wzdu linii oznaczonej A. W ten sposb otrzymasz dwie kartki.
Na jednej bdzie tarcza zegara (na rysunku powyej linii A), a na drugiej grot zegara (na rysunku
poniej linii A).
3. Przetnij kartk wzdu obu linii oznaczonych jako B.
4. Z kartk na p wzdu przerywanej linii oznaczonej X nadrukami na zewntrz i nie rozkadaj jej.
5. Nadal zoon kartk przetnij wzdu linii oznaczonych jako C, tak aby wycicia powstay w obu
powkach zgitej kartki.
6. Z kartk wzdu linii Y wydrukiem do wewntrz.
7. Z kartk wzdu linii Z wydrukiem do wewntrz.
8. Po odpowiednim zoeniu kartki wzdu linii X, Y, Z fragmenty z narysowanymi powkami umiechnitej
buzi powinny si styka tworzc podstaw grota. Grot to element wycity wzdu linii C.
9. Natnij drug powk kartki (tarcz zegara) wzdu linii D, ale tylko do maej poziomej kreski. Nie tnij
dalej.
10. Otrzymany poprzednio, (w punktach 1-8), grot zegara wsu w rozcicie D, tak aby podstawa grota
dochodzia do maej poziomej kreski. Naley najpierw pod tarcz zegara wsun t krawd podstawy
grota, bliej ktrej narysowana jest buzia.
11. Po poprawnym wykonaniu polece grot powinien znajdowa
si nad lini oznaczon jako 12, tak jak na rysunku obok.
12. Zwr uwag na to, eby grot stercza prosto i nie by
pochylony ani w prawo, ani w lewo.
13. Jeeli chcesz by Twj zegar by bardziej wytrzymay moesz
go sklei.

Eksperyment pomiar czasu

1. Dowiadczenie mona wykona jedynie w soneczny dzie, gdy Soce nie jest za chmurami. Np.
stawiajc zegar na parapecie okna, na ktre wieci Soce.
2. Rwno o godzinie 12:00 obr zegar grotem przeciwnie do Soca, tak by cie grota na tarczy pokrywa
si dokadnie z lini oznaczon jako 12. Zegar ustaw w takim miejscu, aby mg tam sta a do
nastpnego dnia. Przyklej go do podoa tam klejc.
3. Bez przesuwania zegara obserwuj pooenie cienia w czasie kolejnych penych godzin (o 13, 14, 15
itd.). Zapisuj na kartce w jakiej pozycji znajduje si cie o penej godzinie.
4. Jeli pogoda na to pozwoli nastpnego dnia (te bdzie wiecio Soce) obserwuj pooenie cienia na
zegarze. Zapisuj na kartce, w jakiej pozycji na skali zegara sonecznego znajduje si cie o penej
godzinie wskazywanej przez tradycyjny zegar.
 Klasa 6 Konkurs 2013

Obserwacja:
1. Czy cie grotu w czasie kolejnych godzin wskazuje dokadnie godzin, ktr powinien?
2. O ktrej godzinie rnica pomidzy czasem podanym na Twoim zegarku, a czasem,
odczytanym z zegara sonecznego jest najwiksza?

Komentarz:
Zegary soneczne byy jednymi z pierwszych zegarw uywanych przez czowieka. Dlaczego?
Poniewa kiedy to Soce, a dokadniej jego pozorny ruch po sferze niebieskiej wyznacza tryb ycia ludzi.
Wedug niego ludzie ustalali, kiedy wsta do pracy, a kiedy pooy si spa. Soce jest zegarem bardzo
pewnym, chocia mao dokadnym. Codziennie wschodzi w pobliu geograficznego kierunku wschodniego
i zachodzi w pobliu zachodu geograficznego. Natomiast w momencie growania, czyli gdy znajduje si
w najwyszym punkcie na niebie, patrzc na nie w Polsce patrzymy dokadnie w kierunku poudniowym.
Niestety jak samemu mona si przekona wykonujc eksperyment z zegarem sonecznym, nie jest to
zegar dokadny. Czasem spieszy si, a czasem zwalnia. Czy wiesz z czym jest to zwizane?
Z wasnego dowiadczenia wiesz, e dugo dnia jest rna w rnych porach roku. W zimie dni s krtkie,
a w lecie dusze. W zimie w cigu dnia Soce znajduje si niej nad horyzontem, ni w lecie. Z tego powodu
w cigu caego roku cie grota w zegarach sonecznych pada na tarcz pod rnymi ktami. Dawno temu
ludziom nie bya potrzebna taka dokadno w okrelaniu czasu jak dzisiaj. W czasach, gdy uywano zegarw
sonecznych, nie byo samolotw, pocigw czy autobusw, wic nie mona si byo na nie spni. Nie byo
te dokadnie okrelonych godzin pracy i nauki.
Ulepszajc zegary soneczne mona zmniejszy jego bd do okoo 20 minut w cigu roku, jednak
budowa zegara sonecznego nie jest prosta. To, jak pochylony jest grot nad tarcz oraz w jakiej odlegoci od
siebie znajduj si linie oznaczajce poszczeglne godziny zaley od szerokoci geograficznej. Im dalej na
pnoc tym grot musi bardziej stercze w gr, a im bliej rwnika tym musi by bardziej pochylony. Oznacza to,
e zegar soneczny kupiony na wycieczce w Egipcie bdzie gorzej pokazywa czas w Polsce ni zegar
zbudowany specjalnie dla polskich szerokoci geograficznych.
Zegary Soneczne zwykle znajdoway si na gwnych obiektach w centrach wsi i miast. Czsto na
starych ratuszach, kocioach, budynkach zamonych mieszczan moesz znale dawne zegary soneczne.
Dzi zazwyczaj montuje si je bardziej dla ozdoby ni do okrelenia dokadnego czasu. Bo do tego su nam
ju znacznie bardziej precyzyjne zegarki na rk, bd w telefonach komrkowych. A gdzie Ty widziae zegary
soneczne?

Pozorny ruch Soca po sferze niebieskiej

Sfera niebieska
To obszar nieba widziany z danego miejsca na Ziemi. Ruch Soca nazywamy pozornym dlatego, e
tak naprawd, to nie Soce porusza si wok Ziemi, a Ziemia wok Soca i dodatkowo Ziemia obraca si
wok wasnej osi. Jednake stojc na Ziemi nie odczuwamy jej ruchu i wydaje si nam, e to Soce porusza
si po niebie. Pierwszym uczonym, ktry opisa naukowo, e ruch Soca jest pozorny i e Ziemia obraca si
wok Soca by polski astronom, Mikoaj Kopernik. Mwi si o nim metaforycznie: Wstrzyma Soce, ruszy
Ziemi, a przewrt w nauce jaki dokona swoim odkryciem nazywamy przeomem kopernikaskim.
Horyzont
To pozorna linia czca sfer niebiesk z ziemi.
Klasa 6 Konkurs 2013