techniki i technologie | nowoczesne hale 2/09

I
Inwestorzy staj
czsto przed
wyborem rozpitoci
hali stalowej.
Wpyw na decyzj
maj wymagania
uytkowe
i koszty inwestycji.
Wobec rosncej
popularnoci hal
warto powici
nieco wicej uwagi
ich aspektom
konstrukcyjnym.
dr hab. in. Witold Kucharczuk

Hale
o duych
rozpitociach
Wybrane przykady rozwiza
konstrukcyjnych
25
nowoczesne hale 2/09 | techniki i technologie

H
ale o duych rozpitociach
stosuje si gwnie wbudow-
nictwie uytecznoci publicznej
(hale sportowe, widowiskowe, wystawo-
we, dworcowe itp.) oraz wbudownictwie
specjalnym (hangary, hale obsugowo-
naprawcze, garae autobusw). Wbu-
downictwie przemysowym takie hale
spotrzebne doprodukcji elementw Rys. 1. Schematy statyczne ukw (opis wtekcie)
o duych wymiarach (przemys lot-
niczy, stoczniowy) oraz w przypadku
przewidywanych zmian technologii
(np. wprzemyle elektronicznym). Dua
przestrze, wolna odpodpr wewntrz-
nych, stwarza wtedy moliwo staej
modernizacji produkcji.
Konstrukcje o duych rozpitociach
maj charakter indywidualny, zwizany Rys. 2. Przykad przekrycia ukowego zoonego Rys. 3. Oglny widok Centrum [7]
zelementw prostych [3]
zfunkcj budynku ijego form archi-
tektoniczn. Najwiksze zrnicowanie
bryy budynku wystpuje wobiektach
uytecznoci publicznej. Rzut budynku
moe posiada ksztat dowolnej figury
geometrycznej lub te ksztat nieregu-
larny, aprzekrj moe by ostaej lub
zmiennej wysokoci. Powoduje towik-
sze trudnoci prac projektowych, lecz
jednoczenie daje szans opracowania
rozwiza niekonwencjonalnych.
Wspczesna technika umoliwia osi-
ganie nawet bardzo duych rozpitoci.
Oprcz omwionych wczeniej konstruk-
cji ramowych (ramy zryglem kratowym,
ramy kratowe, ramy zecigiem), stoso-
wane srwnie konstrukcje strukturalne,
ukowe, cignowe (wiszce) ikonstrukcje
wstpnie sprone. Konstrukcje struktu- Rys. 4. Rzut gwnego poziomu Centrum: 1hala gwna, 2 sala balowa, 3 teatr, 4 pomieszczenia pomocni-
ralne odznaczaj si regularnym ukadem cze, 5 kryta trasa komunikacyjna [7]
prtw oraz przestrzenn prac konstruk-
cji, costanowi oich walorach architekto-
nicznych, konstrukcyjnych itechnologicz-
nych. Nie bd tuomawiane, poniewa
szczegowe informacje na ich temat
mona znale wpracach [1]i[2]. Mniej
znane, ale rwnie atrakcyjne, s kon-
strukcje ukowe icignowe. Konstrukcje
wstpnie sprone, mimo niskiego zuy-
cia stali imaej wysokoci konstrukcyj-
nej przekrycia, maj obecnie niewielkie
zastosowanie. Wynika tozezwikszonej
pracochonnoci montau, zwizanej
zespraniem niekorzystnego wpywu
pezania irelaksacji stali oraz zagroenia
korozj cigien (korozja napreniowa).
Ze wzgldu na objto artyku po-
dzielono nacztery czci. Wczciach Rys. 5. Rzut konstrukcji dachu nad czci rodkow Centrum: 1 dylatacje, 2 ciany przeszklone, 3 uki
I i II przedstawiono oglne zasady zestali A36, 4 uki zestali odpornej nakorozj, 5 patwie kratowe [7]

26

Rys. 6. Schemat ireakcje podporowe gwnego ustroju nonego Centrum odobcienia: 1 staego izmienne-
go dachu, 2 staego uku ipodpory, 3 obcie staych izmiennych oraz obcienia temperatur [7]
Rys. 7. Przekrj uku: 1i2 pasy uku, 3i4 pasy
patwi kratowych, 5 ruby, FP pene spoiny
czoowe [7]
Rys. 8. Schemat patwi kratowej: 1 uki [7]
Rys. 10. Przesuwne poczenie supkw ciany
szczytowej zpasem dolnym uku: 1 lizgowa
powierzchnia oparcia pokryta teflonem, 2 pas
dolny uku, 3 supek ciany szczytowej [7].
techniki i technologie | nowoczesne hale 2/09
krzywinie uproszczone jest wykonanie
Rys. 9. Oglny widok konstrukcji dachu (gwne
uki, patwie kratowe, przeszklona ciana szczyto-
wa) [7]
projektowania iprzykady konstrukcji
ukowych, natomiast w czciach III
iIV cignowych.
Konstrukcje ukowe
ksztatowanie ukw
Najczciej stosowane schematy sta-
tyczne ukw przedstawiono narysun-
ku 1.Najatwiejsze dowykonania suki
dwuprzegubowe zecigiem (rys. 1a, b).
Mog by opierane bezporednio nafun-
damentach (wtedy cig jest umieszczany
poniej posadzki) lub nasupach jako
dwigary ukowe. W dwigarach u-
kowych cigi spodwieszane douku
za pomoc wieszakw. uki bezprze-
gubowe (rys. 1c) s zazwyczaj lejsze
od dwuprzegubowych, lecz wymagaj
uwzgldnienia wpywu zmian tempera-
tury oraz wikszych fundamentw.
uki wykonuje si jako penocienne lub
kratowe najczciej ostaej wysokoci
przekroju. Pod wzgldem wytrzymao-
ciowym najkorzystniejsze suki para-
boliczne, poniewa ich ksztat pokrywa
si zlini cinienia wprzypadku obci-
enia cigego rwnomiernie, rozoo-
nego wzdu rozpitoci uku. Jednak
zewzgldu nawykonawstwo korzystniej-
sze suki koowe, wktrych dziki staej
elementw, wzw ipocze monta-
owych. Wcelu dalszego uproszczenia
elementy montaowe ukw wykonuje
si rwnie wpostaci odcinkw prostych,
wpisanych wuk koowy (rys. 2).
Doprzekrycia hal sstosowane zwykle
uki paskie, ktrych strzaka wynosi
okoo 1/10rozpitoci. Wysoko prze-
kroju takich ukw przyjmuje si wgra-
nicach od1/80do1/100 rozpitoci
wprzypadku ukw penociennych oraz
od1/35do1/65rozpitoci wprzypad-
ku ukw kratowych.
Konstrukcje ukowe odznaczaj si ni-
skim zuyciem stali zewzgldu namae
wartoci momentw zginajcych. Na-
tomiast ich wad jest wiksza praco-
chonno wykonania konstrukcji wpo-
rwnaniu zustrojami typu belkowego
lub ramowego. Stosuje si jezazwyczaj
wprzekryciach hangarw oraz hal spor-
towych, widowiskowych, targowych itp.
Obliczanie ukw
Obcienia ciarem wasnym uku
wyznacza si z uwzgldnieniem je-
go rzeczywistej dugoci, aobcienie
ciarem wasnym podwieszonego
cigu przyjmuje si wpostaci si sku-
pionych. Obcienie niegiem okrela
si wgPN-80/B-02010 wdwch wa-
riantach: jako rwnomiernie rozoone
wzdu rozpitoci uku ijako obcienie
niesymetryczne omaksymalnych warto-
ciach przy jego kocach. Obcienie
wiatrem okrela si wedug PN-77/B-
02011 oraz wedug pracy [4].
Siy wewntrzne w ukach wyznacza
si najczciej zapomoc programw
komputerowych, atake oblicza naci-
skanie izginanie. Si krytyczn oraz
dugo wyboczeniow uku okrela si
na podstawie obcienia krytycznego
w zalenoci od ksztatu uku i jego
27
nowoczesne hale 2/09 | techniki i technologie

fot. Shutterstock
warunkw brzegowych. Problemy sta- cie owysokoci 76,2mm, niosce izolacj na specjalnie wykonanej podporze
tecznoci ukw zostay omwione do- termiczn iwodochronn. montaowej. Wszystkie poczenia
kadnie wczci IIPoradnika...[5]oraz Wcelu wyeksponowania gwnej kon- montaowe byy spawane. Wpocze-
wpublikacji [6]. strukcji dachu zrezygnowano z po- niach zpodporami staymi stosowano
przecznych ste kratowych, zastpu- podkadki wyrwnawcze wcelu korekty
Przykady konstrukcji jc jeprzepon utworzon zelementw termicznej wydualnoci ukw. Patwie
Centrum Zgromadze w Niaga- metalowego pokrycia. Pokrycie byo wykonywano odugoci 19,2miopie-
ra Falls wUSA (rys. 3) zajmuje po- spawane punktowo dopatwi, aboczne rano w rodku dugoci na ukach.
wierzchni 20 000 m 2 i umoliwia krawdzie blach czono nitami. Dolne Koce patwi czono sztywno zeso-
organizowanie duych zgromadze, pasy patwi kratowych iukw wykorzy- b, zwyjtkiem elementw skrajnych
zawodw sportowych, widowisk stano jako podpory instalacji owietle- iprzydyletacyjnych, zaprojektowanych
i wystaw. Rzut gwnego poziomu niowej (rys. 9). zewspornikami owysigu 9,6m.
Centrum przedstawiono na rysunku Wobliczeniach konstrukcji rozpatrzono Konstrukcja omawianej hali ma licz-
4, a rzut konstrukcji dachu nad jego dziewi schematw obcie, wtym ne korzystne cechy, wrd ktrych
czci rodkow narysunku 5. obcienie niegiem (1,95 kN/m 2), warto wspomnie o maej wysokoci
Gwny ukad nony skada si obcienie instalacjami (0,45kN/m2), konstrukcyjnej przekrycia (~1/36roz-
z omiu ukw kratowych o rozpi- obcienie wiatrem (1,33kN/m2) i ob- pitoci), prostych rozwizaniach ele-
toci 109,5m,opartych nastalowych cienie rnic temperatury wzakresie mentw i pocze oraz efektywnym
podporach ramowych (rys. 6). Przyjto 28C. Naprenia oraz ugicia ukw wykorzystaniu materiau i estetycznym
uki bezprzegubowe, poniewa obiekt ipatwi obliczano oddzielnie dla ka- wygldzie konstrukcji dachu (por. rys.9).
jest posadowiony naskalistym podou, dego schematu obcienia. Wprzypad- Proste rozwizania uzyskano poprzez
ktre moe przejmowa due siy pio- ku duych rozpitoci warto ujcia ograniczenie asortymentu ksztatowni-
nowe ipoziome. Strzaka uku wynosi madecydujcy wpyw narozwizania kw, aefektywne wykorzystanie mate-
10,36m,arozstaw ukw 19,2m. konstrukcji cian. Maksymalne ugicie riau dziki doborowi odpowiedniego
uki maj stay przekrj owysokoci uku odobcienia staego izmiennego ksztatu elementw. Inny przykad kon-
3,05miswykonane zamerykaskich wynosio 10,16cm, aodzmian tempe- strukcji ukowej zostanie przedstawiony
dwuteownikw szerokostopowych ratury 11,43cm. wdrugiej czci artykuu. q
W14x370 (pasy) iW18x70(supki Wcelu zachowania ksztatu uku, zgod-
ikrzyulce). Nauki skrajne zastoso- nego z dokumentacj, przyjto prze- Pimiennictwo
wano stal odporn nakorozj, anauki ciwstrzak montaow, rwn ugiciu [1.] Brdka J.iinni.: Przekrycia strukturalne.
porednie stal A36, ktrej polskim odobcienia staego ipoowy obcie- Arkady, Warszawa 1985.
odpowiednikiem jest stal S235JRG2. nia zmiennego. Zapomoc podkadek [2.] Brdka J.: System konstrukcyjno-monta-
Przekrj poprzeczny uku przedstawio- wyrwnawczych skorygowano rwnie owy hal oprzekryciach strukturalnych.
no narysunku 7. rnice dugoci ukw, ktre powstay Arkady, Warszawa 1979.
[3.] Weland-Polska: Dwigary. Folder rekla-
Patwie kratowe (rys. 8)zaprojektowano naskutek rnej temperatury ich mon-
mowy.
jako jedno- idwuprzsowe, zewspor- tau. Znajc dokadn dugo uku
[4.] uraski J. A.: Obcienia wiatrem budow-
nikami owysigu rwnym poowie roz- wtemperaturze +15C, obliczano gru-
li ikonstrukcji. Arkady, Warszawa 1978.
pitoci przsa. Wsporniki wystpuj bo podkadek dla rnych temperatur. [5.] Bogucki W.(pod red.): Poradnik projek-
przy ukach skrajnych iprzy dylatacjach Przesuwne poczenie supkw ciany tanta konstrukcji metalowych. Arkady, War-
(por. rys. 5). Ksztat patwi odpowiada szczytowej zpasem dolnym uku przed- szawa 1980.
wykresowi momentw zginajcych. Ich stawiono narysunku 10. [6.] Pakowski S.: Konstrukcje stalowe. Wybra-
wysoko wynosi 0,91mwrodku przsa uki byy dostarczane nabudow wsze- ne zagadnienia obliczania iprojektowania.
inakocu wspornikw oraz 2,74mwpo- ciu elementach. Tam zostay scalane WNPWN, Warszawa 2001.
czeniu zukami. Patwie srozmiesz- na poziomie terenu w powki uku, [7.] Horton C. H., Prased J., Zetlin L.: The
czone co3,65miusytuowane pionowo. ktre nastpnie opierano jednym ko- Niagara Falls Convention Center. USA,
Napatwiach oparte jest metalowe pokry- cem na podporach staych, a drugim Acier Stahl Steel, 1977, 2,60-64.

28