Hartowanie w potocznym znaczeniu, to przyzwyczajanie organizmu

do chodu i zimna. Zahartowanie jest procesem zmniejszenia

wraliwoci termicznej, zachodzcej pocztkowo w receptorach
skry a z czasem w orodkach czucia temperatury kory mzgowej.

Lekarze higienici SA zdania, e pod nazw hartowanie rozumie

naley wiele przedsiwzi higienicznych, ukierunkowanych na
podwyszenie odpornoci organizmu na dziaanie rozlicznych
niekorzystnych czynnikw meteorologicznych. Lekarz higienista
Karol Mitkiewicz uwaa hartowanie za zapraw zmierzajc do jak
najwikszego usprawnienia regulacji cieplnej organizmu.
Jednoczenie zabiegi te wpywaj dodatnio na przemian materii,
na krenie, ukad nerwowy, wydajno pracy oraz wzmacniaj
odporno organizmu na zarazki chorobotwrcze.
Regularne, planowane hartowanie prowadzi do pozytywnych zmian
w organizmie, ktre polegaj przede wszystkim na:
polepszeniu dziaalnoci poszczeglnych ukadw fizjologicznych
oraz narzdw,
uodpornieniu przeciw chorobom, gwnie tym z grupy
przezibieniowej,
adaptacji organizmu do znacznych waha bodcw zewntrznych,
gwnie pogodowych,
podniesieniu gotowoci i wydolnoci organizmu do pracy,
przystosowaniu psychicznemu, uodpornieniu si na niewygody i
trudy oraz uksztatowaniu si typu czowieka pogodnego o
zrwnowaonym ukadzie nerwowym.

CZYM I JAK HARTOWA?

Powietrze, soce i woda to naturalne elementy przyrody z dawien

dawna wykorzystywane jako rodki hartujce organizm,
wzmagajce jego sprawno, odporno i zdrowie. Czynniki te,
umiejtnie stosowane i poczone z ruchem oddalaj starzenie si
organizmu przeduaj modo.
Oglnie biorc najprostszym sposobem hartowania si jest
systematyczny ruch na wieym powietrzu. Wybr form ruchu jest
bardzo duy: poczwszy od spacerw, poprzez wszelkie postaci
turystyki, gry i zabawy, a do rnych sportw wcznie. Moliwoci
wic dowolnego wyboru rodzaju ruchu s tak due, i kady wedug
zamiowania, si, wieku, pci, iloci wolnego czasu, pory roku itp.
czynnikw moe wybra form ruchu, jaka w danych warunkach
bdzie dla niego najbardziej korzystna i moliwa do wykonania.
Przy racjonalnym hartowaniu obowizuj jednak pewne zasady,
ktrych lekcewaenie moe by dla organizmu nawet szkodliwe,
Przede wszystkim wic podczas hartowania naley unika wszelkich
metod heroicznych, jak kpiele w przerblach, sypianie w zimie w
nieopalonych pomieszczeniach, zbyt lekkie ubieranie si podczas
duych mrozw itp. Tego rodzaju metody najczciej kocz si
chorob.
Hartowanie, niezalenie od wieku, naley rozpoczyna z rozwag,
wszelkie zabiegi stosowa stopniowo i systematycznie. Szczeglna
ostrono powinny zachowa osoby bardzo mode, blade,
anemiczne, wychudzone, zbyt nerwowe, a przede wszystkim
rekonwalescenci, zwaszcza ci, ktrzy przebyli chorob pochodzenia
reumatycznego. Osoby te bowiem bardzo le znosz wszelkiego
rodzaju ozibiania ciaa i przy nieumiejtnym stosowaniu zabiegw
mog cakowicie zrazi si do hartowania, tak niezbdnego wanie
dla ich organizmu.
Najbardziej celowe jest rozpocz hartowanie w modoci i
kontynuowa je stale i systematycznie przez cae ycie. Wszelkie
przerwy, zwaszcza dusze, psuj efekt hartowania rozhartowuj.
Po kadej wic przerwie, zwaszcza spowodowanej chorob, naley
ponownie powtrzy cay cykl zabiegw prowadzcych do
zahartowania.
Naley wreszcie pamita o ty, by przyzwyczai organizm do
bodcw o rnych postaciach i rozmaitym nateniu. Jeli wic
kto stosuje hartowanie w lecie (np. kpiele rzeczne i opalanie), to i
w zimie nie powinien go przerywa, stosujc oczywicie inne formy
bodcw (narciarstwo, saneczkowanie), gdy inaczej organizm jego
bdzie wraliwy na zimno i mrz.
Jako rodki prowadzce do zahartowania stosuje si kpiele
powietrzne, soneczne i zabiegi wodne.

HARTOWANIE POPRZEZ RUCH

Ruch jest niezbdnym czynnikiem warunkujcym prawidowy

rozwj oglny modego organizmu. Dzieci i modzie samorzutnie i
podwiadomie wykazuj duy zapa do ruchu w kadej postaci,
zwaszcza na powietrzu. Z tych samych pobudek koniecznoci
ruchu wywodzi si zdrowy pd modziey do sportu.
Natomiast o wiele gorzej przedstawia si sprawa hartujcego i
tonizujcego ruchu wrd ludzi w sile wieku i starszych. Tutaj
obserwuje si nagminne zjawisko pewnej niechci do ruchu na
powietrzu, ktre nieraz przybiera posta niewaciwych form
rekreacji, sprzecznych z pojciem higieny, odpoczynku po pracy i
zasadami hartowania. Mona zrozumie, i osoba zmczona widzi
swj odpoczynek w cakowitym bezruchu, w postaci leakowania na
powietrzu i socu, jeli natomiast wolne chwile, a nawet czas
przeznaczony przez natur na odpoczynek, ludzie powicaj na
zajcia pseudorekreacyjne, jak np. caonocn gr w karty w
zadymionych pokojach, nie mwic ju o naduywaniu alkoholu na
niedzielnych wycieczkach itp. wtedy nie mamy do czynienia z
rozrywka i odpoczynkiem, ale z mniej lub wicej wiadomym
marnowaniem zdrowia. W wyniku takiego odpoczynku, pomijajc
nawet stron zdrowotn, zmczenie sumuje si z nastpstwami
niehigienicznego trybu ycia, wywoujc szereg niekorzystnych
zmian w organizmie, bez wtpienia przyspieszajcych procesy
starzenia si. A nam zaley na podtrzymaniu sprawnoci fizycznej
ludzi dojrzaych przez jak najduszy okres czasu.
Organizm ludzi dorosych wymaga ruchu i wieego powietrza nie
mniej ni organizm mody, bowiem ruch i powietrze nie tylko
opniaj proces starzenia si, lecz skutecznie wzmacniaj
odporno przeciwko wielu chorobom czy dolegliwociom,
przychodzcym z wiekiem jako wyraz zuycia organizmu. Organizm
ludzi moe wytrzyma wiele, moe dugo znosi znaczne obcienia
i prac w niehigienicznych warunkach, ale dugo to nie znaczy
stale, zwaszcza gdy nic nie przeciwdziaamy.
Wiemy dobrze, e wspczesna cywilizacja, cigy, gorczkowy
popiech, szczeglnie w miastach, siedzcy tryb ycia, postpy
motoryzacji, nadmierny haas itp. wywouj szereg powanych,
niekorzystnych zmian w organizmie ludzkim, w postaci
przemczenia przewlekego, przede wszystkim ukadu nerwowego.
Wiemy te, i obecnie plag ludzkoci numer 1 s choroby serca,
ktre we wszystkich wspczesnych spoeczestwach
cywilizowanych wykazuj stae nasilenie. Std wyania si
konieczno stosowania skutecznych rodkw zaradczych. Wiele
osb nie boi si uywania tytoniu czy alkoholu, ktre s trucizn dla
ukadu nerwowego, serca, wtroby itp., a obawia si ruchu, wicze
fizycznych, ktre rzekomo ujemnie wpywaj na serce, za od
wieego powietrza mona si pono zazibi.
Jednym z najpotniejszych i najskuteczniejszych rodkw
zapobiegawczych i niwelujcych ujemne skutki wspczesnej
cywilizacji, a niestety wci za mao docenianych, jest wanie ruch
na wieym powietrzu w postaci wicze fizycznych. Ma on za
zadanie odnow organizmu, odprenie i tonizacj ustroju oraz
wzmoenie jego odpornoci. Z tego wanie wzgldu w wieku
starszym ruch jest nie mniej konieczny ni w wieku modym.
W wieku starszym procesy przemiany materii (spalanie w
organizmie spoytych pokarmw i ich przyswajanie) przebiegaj
stosunkowo wolno. Dlatego zapotrzebowanie na produkty
energetyczne jest mniejsze. Std wanie wywodzi si niepodane
odkadanie si warstwy tuszczu u kobiet na biodrach, za u
mczyzn na brzuchu itp. Dla zachowania wic tzw. Rwnowagi
energetycznej pomidzy wartoci odywcz spoywanych
pokarmw, a ich zuyciem (spalaniem) niezbdne jest
zastosowanie dodatkowego bodca wanie w postaci wzmoonego
ruchu, o ile monoci na wieym powietrzu. Efekt tych zabiegw
moemy podnie ograniczajc spoycie pokarmw, lecz w
wikszoci przypadkw jest to sprawa trudna, poniewa zdrowy
czowiek przy normalnych zajciach zawodowych ma dobry apetyt i
trudno mu zrezygnowa z zaspokojenia godu i pragnienia. Dlatego
powstrzymywanie si od zup, a zjadanie ciastka z kaw lub
herbat, jak to czyni niektre kobiety (i rwnie wielu mczyzn),
w sumie nie zmienia faktu przybierania na wadze, na skutek
wprowadzania do organizmu nadmiernej iloci kalorii. Z kolei
przytycie zwiksza niech do ruchu, bezruch za powoduje w
dalszym cigu odkadanie si tuszczu w organizmie, a wic znowu
tycie. Powstaje wic bdne koo, ktre prowadzi do osabienia
ustroju i wczeniejszego zmniejszenia sprawnoci, do starzenia si
przed czasem.

HARTOWANIE ZA POMOC POWIETRZA

Wrd rozmaitych form hartowania najbardziej rozpowszechnione i

najatwiej dostpne, zarwno w ciepej porze roku jak i w zimie,
jest hartowanie za pomoc powietrza. Kpiele powietrzne zawsze
powinnimy czy z ruchem. Ruch na powietrzu dostatecznie
wilgotny, pozbawionym kurzu, bez ostrych zmian temperatury i
cinienia atmosferycznego doskonale hartuje. Dlatego te korzysta
z niego naley przez cay rok, w kadej wolnej chwili, w skali
dziennej (spdzanie wolnych chwil w cigu dnia na powietrzu),
tygodniowej (stae co niedzielne kilkugodzinne przebywanie na
powietrzu), a wreszcie w skali rocznej (wakacje, urlop w piknej,
zdrowej okolicy).
O czym naley pamita przy kpielach powietrznych?
Hartujce dziaanie powietrza w duej mierze zaley od rnicy
midzy temperaturami powietrza i ciaa czowieka. Rnica ta waha
si w do duych granicach, zalenie od szerokoci geograficznej,
pory roku, ubrania itp.
Wilgotne powietrze lepiej przewodzi ciepo ni suche. Dlatego te
przy takiej samej temperaturze powietrze zawierajce wicej
wilgoci wydaje si zawsze zimniejsze. Podobnie i wiatr wpywa na
ozibienie ciaa. Czynniki te powinno si uwzgldnia przy kpielach
powietrznych dzieci i modziey atwiej traccych ciepo.
Bardzo wan spraw jest tu odpowiednie ubranie. Pod tym
wzgldem wiele osb popenia bd, ubierajc i dzieci i siebie za
ciepo. Doprowadza to do nadmiernego przegrzania ustroju, a w
nastpstwie do zmniejszenia odpornoci na zakaenia katarem lub
gryp. Ubranie powinno by dostosowane do temperatury
otaczajcego powietrza: im chodniej, tym stosunkowo cieplejsze
ubranie. W ciepej porze roku naley nosi ubranie jak najlejsze i
nie krpujce ruchw. Do kpieli powietrznych powinnimy ubiera
si tylko w krtkie majteczki lub w kostium kpielowy. W razie
silnego operowania soca trzeba chroni gow jasna, lekk
pcienn czapk lub chusteczk.
Najbardziej celowe, a nawet nieodzowne, w soneczne upalne dni
jest przebywanie na powietrzu w pobliu wody (plae) i cienia, aby
w miar potrzeby mona byo ochodzi si kpiel lub chociaby
brodzeniem i pluskaniem si w wodzie. W razie braku wody dla
zapobieenia przegrzaniu, jak rwnie dla uniknicia nadmiernego
dziaania promieni sonecznych na organizm, a zwaszcza skr,
naley przebywa czciowo na socu, czciowo za w cieniu.
Pierwsza kpiel powietrzna nie powinna trwa duej ni 20 min.
Nastpne przeduamy codziennie o 5 min., dochodzc jednorazowo
do 2-3 godzin (dzieci i osoby starsze do 1-2 godz.).
Dla kpieli powietrznych najodpowiedniejsza jest pora, kiedy wieci
soce. Nie naley ich stosowa bezporednio po posikach,
zwaszcza obfitych, powinno si odczeka godzin lub dwie. W razie
wystpienia dreszczy, gdy temperatura powietrza obnia si, naley
natychmiast przerwa kpiel powietrzn lub zastosowa energiczny
ruch w postaci lekkiego biegu (truchtu), gimnastyki itp.
Organizm ludzi szybko przyzwyczaja si do niskich temperatur. Jeli
wic hartowanie rozpoczo si na wiosn, to zdrowi ludzie przy
systematycznym hartowaniu atwo znosz w zimie temperatur 5-
10oC poniej zera. Naley zaznaczy, e hartowanie w zimie musi
by poczone z ruchem (narty, ywy lub energiczny spacer).
Kpiele powietrzne wzmagaj odporno organizmu i jego
wydolno oraz zwikszaj odporno na wiele chorb powstajcych
z tak zwanego zazibienia (katary, bronchity itp.).
WSKAZWKI PRAKTYCZNE:

1. Przebywa na powietrzu codziennie, wykorzystujc wszelkie

dusze przerwy w zajciach. Krtki spacer na wieym powietrzu
podczas takich codziennych przerw, nawet w zimie, doskonale
wpywa na ustrj.
2. Korzysta z kpieli powietrznych stale i systematycznie,
zwaszcza od wiosny do jesieni, i to w jak najlejszym stroju.
3. W dniach wolnych od zaj w kadym tygodniu kilka godzin
przebywa na powietrzu pozbawionym kurzu. Taki odpoczynek
powinien mie charakter czynny, a wic obowizkowo by poczony
z umiarkowanym ruchem (spacery, wycieczki, gry i zabawy).
4. Odpoczynek roczny (urlop, wakacje) naley poczy z wyjazdem
w pikne okolice, pozbawione kurzu i haasu. Wycieczki, sporty,
turystyka uprawiane w tych warunkach dziaaj hartujco na
organizm i agodz ujemny wpyw pracy zawodowej i
wielkomiejskiego ycia.
5. Codzienn gimnastyk porann uprawia tylko w stroju
gimnastycznym i przy otwartym oknie.
6. Czsto wietrzy mieszkanie i miejsce pracy niezalenie od pory
roku.

HARTOWANIE PROMIENIAMI SONECZNYMI

Dziaanie promieni sonecznych, jako czynnika hartujcego, jest

olbrzymie, naley jednak korzysta z nich nadzwyczaj umiejtnie i
ogldnie, w przeciwnym razie mog wpywa nawet szkodliwie.
Promienie soneczne dziaaj na nasz organizm w rny sposb.
Przy hartowaniu w gr wchodz przede wszystkim dwa czynniki:
dziaanie promieni cieplnych oraz promieni pozafiokowych.
Promienie cieplne pobudzaj zakoczenia nerwowe
najdrobniejszych naczy skry, powodujc ich rozszerzenie,
skutkiem czego nastpuje lepsze odywienie skry i wiksze
oddawanie ciepa, co zabezpiecza ciao przed przegrzaniem.
Promienie pozafiokowe wzmagaj wytwarzanie si w skrze
ciemnego barwnika speniajcego rol ochronn, zwaszcza na
wpyw zmiennej temperatury otaczajcego powietrza na organizm.
Prcz tego promienie te hamuj rozwj bakterii, ktre do obficie
wystpuj na skrze i w naszym otoczeniu.
Najwiksze nasonecznienie mamy w grach, nad morzem, nad
jeziorami i rzekami oraz na niegu. W czystej i pozbawionej kurzu
atmosferze dziaaj ponadto promienie soneczne rozproszone i
odbite. Dziaanie rozproszonych promieni pozafiokowych bywa
niekiedy tak silne, e np. w grach na wiosn mona doskonale
opali si nawet wtedy, gdy niebo jest pokryte pierzastymi
obokami.

Jak korzysta z kpieli sonecznych?

Ogln zasad jest powolne i systematyczne zwikszanie czasu

przebywania na socu, z uwzgldnieniem indywidualnych
waciwoci kadego organizmu. Kto dopiero zaczyna kpiele
soneczne, powinien przez kilka pierwszych dni oswoi si ze
socem, przebywajc na przemian na socu i w cieniu.
Najlepiej jest korzysta ze soca 1,5-2 godz. Po posikach, opalajc
si na pocztku nie duej ni kilka minut i stopniowo zwikszajc
czas przebywania na socu. Jeli pod wpywem dziaania soca
powstaje szybko w skrze barwnik ochronny, tzn. skra szybko si
opala czas przebywania na socu mona stopniowo przedua.
Jeli za zamiast opalenizny wystpuje zarowienie skry
(pocztek stanu zapalnego), wwczas naley na pewien okres
ograniczy czas przebywania na socu lub te osania ciao lekkim
materiaem ochronnym, dopki nie cofn si wszystkie objawy
zapalne.

WSKAZWKI PRAKTYCZNE:

1. Czas kpieli sonecznych uzalenia si od temperatury,

wilgotnoci i ruchu powietrza (wiatrw). Pierwsze kpiele powinny
trwa 5 do 10 minut. W miar przyzwyczajania si stopniowo
zwiksza czas przebywania na socu, nie przekraczajc jednak 1-
1,5 godz.
2. Stosowa kpiele soneczne w 1,5-2 godz. Po posikach.
3. Nosi ubir jak najlejszy (spodenki, kostium kpielowy), jasne
okrycie gowy, ciemne okulary.
4. Najbardziej odpowiedni dla kpieli sonecznych jest czas midzy
godz. 11-12 rano.
5. Nie lee na wilgotnej ziemi lub trawie.
6. Kpiele soneczne czy z zabiegami wodnymi (natryski,
pywanie).
7. W razie nadmiernego zaczerwienienia skry lub objaww
przegrzania (zawroty i ble gowy, nudnoci, uczucie zmczenia,
utrata apetytu) niezwocznie przerwa nasonecznianie a do
ustpienia dolegliwoci. Mona wtedy korzysta jedynie z kpieli
powietrznych i zabiegw wodnych, leakowania w cieniu itp.

HARTOWANIE PRZY POMOCY ZABIEGW WODNYCH

Przebywanie na socu i powietrzu, zwaszcza w ruchu, wpywa

pobudzajco na wszelkie procesy organizmu. Najbardziej
uchwytnym wyrazem tego jest uczucie ciepa oraz pocenie si (w
upalne dni bardzo obfite). Dla usunicie potu, ograniczenia
nadmiernego przegrzania ustroju i pozbycia si kurzu oraz brudu
nagromadzonego podczas ruchu na naszej skrze konieczne staje
si stosowanie zabiegw wodnych w postaci kpieli, pywania,
natryskw, brodzenia po wodzie, naciera itp.
Zalet wszelkich zabiegw wodnych jest atwo ich kontroli i
dawkowania. Na organizm dziaaj one podobnie jak kpiele
powietrzne, tylko znacznie silniej, poniewa woda jest o wiele
lepszym przewodnikiem ciepa ni powietrze. Obliczono, e czowiek
przebywajc w wodzie o temperaturze 12oC wcigu 4 minut traci
tyle ciepa, ile na powietrzu o tej samej temperaturze w cigu
godziny. Przewodnictwo wody 28-krotnie przewysza
przewodnictwo powietrza. Tak wic przy temperaturze 15oC
powietrze wydaje si rzekie, za woda chodna; przy 25oC
powietrze wydaje si ciepe, za woda letnia; przy 33oC powietrze
jest gorce, za woda letnia. Std rozrnia si: wod chodn
(poniej 20oC), obojtn (21-32oC), letni (33-35oC), ciep (36-
40oC) i gorc (powyej 40oC).
Hartowanie przy pomocy zabiegw wodnych przyzwyczaja organizm
do wszelkiego rodzaju nagych waha temperatury. Przy
systematycznym stosowaniu natryskw, kpieli, pywania itp.
naczynia skrne przyzwyczajaj si do reagowania na nie w sposb
jak najbardziej waciwy i celowy.
Rozrniamy trzy fazy dziaania chodnej wody:
W pierwszej chwili po zanurzeniu ciaa w wodzie nastpuje szybki
skurcz naczy skry, powodujcy odpyw krwi do narzdw
wewntrznych. Skra blednie i staje si zimna, niekiedy nawet
wystpuje tzw. Gsia skrka. Towarzyszy temu uczucie zimna, a
nawet mog pojawi si dreszcze.
W nastpnej fazie, dziki bodcom nerwowym, obkurczone
naczynia krwionone skry rozkurczaj si ponownie i wystpuje
przyjemne uczucie ciepa. Skra rowieje. Ta gra naczy skrnych
(blednicie lub zarowienie) wyksztaca si podczas
systematycznego stosowania kpieli, dlatego te stosowanie
zabiegw wodnych uwaa si za bardzo wany czynnik w procesie
hartowania.
Przy zbyt dugim przebywaniu w zimnej wodzie nastpuje trzecia
faza: skra znowu blednie, staje si sinawa. Siniej rwnie wargi,
pojawiaj si dreszcze. Podobne objawy wystpuj niekiedy i przed
wejciem do wody, na skutek dziaania zimnego, wilgotnego
powietrza lub wiatru. Jest to faza niekorzystna, ktra dowodzi
zachwiania regulacji cieplnej przez nadmierne ozibienie ciaa.

Jak korzysta z zabiegw wodnych?

Przy stosowaniu zabiegw wodnych tak jak i przy innych

zabiegach trzeba postpowa roztropnie i ogldnie. Z gry naley
wyczy wszelkie sposoby heroiczne, brawur i ch
zaimponowania. Powinno si przyj zasad, by przy wchodzeniu do
zimnej wody ciao nie byo zbyt rozgrzane. Dlatego te nigdy nie
naley wchodzi do wody, nawet ciepej, jeli skra jest spocona,
nie mwic ju o wskakiwaniu w takim stanie do zimnej wody,
poniewa moe to skoczy si tragicznie. Poza tym nie wolno
wskakiwa do wody, jeli dno nie jest znane moliwo uderzenia
si o wystajce korzenie, kamienie itp., i utraty przytomnoci, co
moe spowodowa utonicie.
Najprostsz form stosowania zabiegw wodnych jest nacieranie.
Poleca si stosowa je rano, po gimnastyce. W cigu 1-2 minut
naley szybko natrze ciao wycinit z wody gbka lub wilgotnym
rcznikiem, a nastpnie szybko wytrze si do sucha.
Nastpna form stanowi natryski (wzgldnie oblewanie, jeli nie
ma natryskw). Zalenie od temperatury otaczajcego powietrza i
wody, rozwoju tkanki podskrnej oraz przyzwyczajenia mona
przebywa pod natryskiem od kilkudziesiciu sekund do kilkunastu
minut. Przy wysokiej temperaturze powietrza, gdy przebywa si
duszy czas w ruchu, a zwaszcza w socu, naley co pewien czas
uda si pod natrysk dla ochody i uniknicia przegrzania. Po
natrysku powinno si wytrze cae ciao do sucha, zwaszcza gdy
jest zimno i wietrzno.
Jeli natrysk stosuje si na zakoczenie kpieli sonecznych lub
powietrznych, to ze wzgldw higienicznych powinno si cae ciao
umy mydem.
Czas przebywania w kpieli rwnie bdzie zalea od temperatury
wody i powietrza, od wieku kpicych si, umiejtnoci pywania
itd. Im nisza temperatura wody i powietrza, tym krcej mona
przebywa w wodzie. Najlepsza temperatura wody do kpieli to 22-
24oC. Wtedy mona przebywa w wodzie do dugo. Jeli
temperatura wody jest nisza od 15oC, dopuszczalna jest tylko
krtka kpiel i to raczej dla umiejcych pywa. Zanurzenie si w
tak zimnej wodzie nie tylko nie sprawia adnej przyjemnoci, ale
nawet wywouje ujemn reakcj skry. Osobom osabionym,
wychudzonym, a take nie umiejcym pywa nie zaleca si takich
kpieli. W adnym wypadku nie powinno si w tak zimnej wodzie
uczy pywania, poniewa na skutek zesztywnienia mini nie
osignie si zamierzonego celu.
Chciabym jeszcze podkreli, e kpiel naley czy z pywaniem
umiejtno pywania w mniejszym lub wikszym stopniu powinien
posiada kady czowiek bez wyjtku.

WSKAZUW PRAKTYCZNE:

1. Temperatura wody do kpieli nie powinna by nisza ni 20oC.

2. Nie wskakiwa do wody, zwaszcza zimnej, gdy ciao jest
rozgrzane, skra spocona, gdy nie zna si dna.
3. W wodzie nie sta bezczynnie, lecz porusza si, a najlepiej
pywa.
4. Nie pywa i nie kpa si zbyt dugo w zimnej wodzie (nie
czeka na pojawienie si dreszczy).
5. Nie odpywa za daleko od brzegu, jeli pywa si sabo.
6. Nie naley pywa ani kpa si bezporednio po duych
wysikach fizycznych lub obfitych posikach, trzeba najpierw troch
odpocz.

PODSTAWOWE ZASADY HARTOWANIA

Liczne dowiadczenia prowadzone w zakresie optymalizacji

zabiegw hartowania pozwoliy ustali gwne zasady prowadzenia
tego procesu, ktrych nieprzestrzeganie moe prowadzi do
nieuzyskania spodziewanych efektw lub nawet niezamierzonej
utraty zdrowia.

Ogem mona okreli 11 podstawowych zasad:

1. Zabiegi naley dostosowa do stanu zahartowania organizmu.

2. Ustrj poddawa naley dziaaniu bodcw hartujcych o rnym
nateniu i moliwie duej kontrastowoci. Powolne ochadzanie lub
stopniowe nagrzewania nie prowadzi do spodziewanych efektw
hartujcych.
3. Bodce hartujce naley stopniowa (zarwno czas ich trwania
jak i intensywno), rozpoczyna od sabych i krtkotrwaych, a
nastpnie zwiksza si oraz czas oddziaywania. Nie naley jednak
przedua zbytnio czasu dziaania bodcw intensywnych.
4. Hartowanie naley przeprowadza caym kompleksem czynnikw
fizycznych a nie tylko bodcami zimna.
5. Hartowania bodcami zimna nie naley rozpoczyna w chwili, gdy
przed przystpieniem do zabiegu ju odczuwamy zimno, na ktre
organizm reaguje zbledniciem powok skrnych, dreniem mini i
gsi skrk. Przed ozibieniem ciaa naley rozgrza si
wiczeniami fizycznymi (napeni wntrze ciepem), unikajc jednak
zapocenia.
6. Hartowanie naley prowadzi stale i systematycznie, bez
dugotrwaych przerw. Organizm nie hartowany ju po kilku dniach
wykazuje zmniejszon odporno na bodce cieplne.
7. Dy naley do osignicia szerokiej skali odpornoci na
rnorodne bodce cieplne, zmieniajc ich intensywno i czas
trwania. Hartowanie tylko silnymi bodcami doprowadzi moe do
stanu, w ktrym termoreceptory nie bd reagoway na nieznaczne
wahania temperatury otoczenia, co prowadzi moe do
paradoksalnego stanu niezauwaonego wychodzenia organizmu
ludzi zahartowanych.
8. Tam, gdzie to jest moliwe, naley czy hartowanie z prac
fizyczn np. zajciami rekreacyjnymi, turystycznymi czy
sportowymi.
9. Przed rozpoczciem zabiegw hartujcych naley skonsultowa z
lekarzem dobr, si i czas trwania bodcw hartujcych, oraz
okresowo kontrolowa stan zdrowia.
10. W hartowaniu naley uwzgldni indywidualne osobnicze
waciwoci ustroju.
11. Proces hartowania naley dostosowa do warunkw
klimatycznych miejsca zamieszkania i pracy.

W. Sidorowicz, lekarz sportowy, doradca w sprawach zdrowia kilku

pokole lekkoatletw, zaleca unikania w hartowaniu wszelkich
metod heroicznych, jak kpiel w przerblach, sypianie w zimie w
nieopalonych pomieszczeniach, zbyt lekkie ubieranie si podczas
duych mrozw itp. Tego rodzaju metody najczciej kocz si
chorob. Hartowanie naley jego zdaniem rozpoczyna z rozwag,
wszelkie zabiegi stosowa stopniowo i systematycznie. Szczegln
ostrono powinny zachowa osoby bardzo mode, blade,
anemiczne, wychudzone, zbyt nerwowe a przede wszystkim
rekonwalescenci, zwaszcza ci, ktrzy przebyli chorob pochodzenia
reumatycznego. Osoby te bowiem bardzo le znosz wszelkiego
rodzaju ozibienie ciaa i przy nieumiejtnym stosowaniu zabiegw
mog cakowicie zrazi si do hartowania, niezbdnego wanie dla
ich organizmu.