You are on page 1of 3

29/03/2017 Amnsia,otempocomoconstruo.

Amnsia,otempocomoconstruo
ResenhadofilmeAmnsia(ttulooriginal,Memento).Direoeroteiro,ChristopherNolan,EUA2001,distribuidoraParisFilmes


PorNORMACRTES Amnsiaprovocoumaisespantoqueboacrtica.Equasepassoudespercebidopelograndepblico.
Historiadora,Mestreem NoscinemasdoRiodeJaneironoteveumatemporadaexpressiva,masquandofoilanadoemvdeo
HistriaSocialpelaPUCRio passouaserbastanteprocurado.dessesfilmescult,divulgadosinformalmente,quesepodeverem
eDoutoraemCincias casa,natelinhadateleviso.Noexigeumasaladeprojeoespecialoseufortenoso
Humanas(cinciapoltica) imagens,masalgicadoseuenredo.
peloIUPERJ.bolsista
recmdoutorpeloCNPqjunto Ahistriabanal.Apsoestuproseguidodoassassinatodaesposa,homemperdeuahabilidadede
aoDepartamentodeHistria memorizarqualqueracontecimentorecenteeiniciouumasagadevingana.Nosetornaraum
eaoPPGHdaUERJ,onde completodesmemoriadosabiaquemera,lembravasedoseunome(Leonard),ondehavianascidoe
lecionadisciplinanareade permaneceraconscientedoseupassadoatomomentodoacidente.Oproblemaqueapartirda
TeoriaeMetodologiada virouumprisioneirodopresente.Viviacadainstantecomosefosseonico,sendoincapazdelembr
Histriaedesenvolve losoudeconcatenarasucessodassuasexperinciasrotineiras.Suamemrianoguardavacoisa
pesquisasobreNelson algumapormaisdeunspoucosminutos.Condenadovidavegetativa,Leonardperdeuafaculdadede
WerneckSodreJooCruz darsentidossuasvivncias.Ofilmeconsistenesteimbrglio:oprotagonistasofredeamnsia
Costa recentequerencontrarosassassinosdamulheretentasuperarsuadeficinciamnemnicacoma
mesmaobstinaoquealimentapelavingana.Paraissoseimpsumadisciplinafrreaesistemtica
registrandotodososacontecimentoscotidianos.MunidodemquinaPolaroidecaneta,elefotografava
atudoeatodos,anotandoqualquerpequenofatoquelheacontecesse.Nosatisfeito,adotouuma
soluoaindamaisradicaletatuounoprpriocorpoaseqnciaordenadadosresultadosdasua
investigao.Pensavaqueatravsdessecuriososistemadenotaessupririasuasfalhasdememria.Afinal,seocontinuumdoreallhe
escapava,inventouumartifcioquemantivesseefixasseaordemdosfatos.

noroteiroqueestaoriginalidadedofilme.Obedecendopercepotemporaldoprotagonistaesquecido,anarrativaflmicadesconstrio
sentidonaturaldotempoeseapresentadetrsparafrente.Querdizer,emvezdeastomadasseguiremoencadeamentocronolgico
padrovindodopassadoparaopresentediretamente,oumesmoemflashsback quegeralmenteretornamaosfatosanteriorespara
reconstituremlinearecumulativamenteasucessodeeventos,Amnsiacontaseuenredonaordemtemporalinversa.Ahistriacomea
pelofim.Emsuaprimeiracena,arevelaodeumnegativoPolaroid,aimagemfotografadadeumcadverempalidecelentamente.No
avessodosentidousual,afotonosetornantidaeaospoucosvaisumindoatdesaparecer.Apesardefugaz,acenainsinuatodaa
estruturadoroteiro.Desdeoinciosabesequeoprotagonistamatouumhomem,mastalcomodesmemoriados,desconhecemososfatos
prviosqueconduziramquelasituao.

Contratodaobviedade,Amnsiadesmontaoselosdoraciocniolineareimpedequeseestabeleamvnculosfceisentreacontigidade
temporaleaexplicaocausal.Namarchardotempo,ofilmeumadramticaperseguioscausasdasaesdoseuprotagonista.

https://www.espacoacademico.com.br/022/22ccortes.htm 1/4
29/03/2017 Amnsia,otempocomoconstruo.
Nolimite,tratasedeumatentativadesesperadaparaoferecersentidosaesdeumhomemquemesmosemconseguirentendero
significadodosseusprpriosatos,querobstinadamentealcanarumametafutura.Entreamemriadeumpassadoperdidoeaperseguio
deumdestinoque,sendorealizadoouno,serinexoravelmenteesquecido,oprotagonistaestpresoemumtempoeternamenteatual.
Suaconscincianoregistraaexperinciadamobilidadetemporale,portanto,opresenteselhepareceinalterado.Noquetivesse
desaprendidoosignificadodaspalavrasantes/passado,durante/presente,depois/futuro.Leonardnoperdeuoentendimentoouarazoe
algumasdesuasfaculdadesintelectuaispermaneciamintactas.Oqueelenopossuamaiseraacapacidadedereunirosfragmentosdas
suasaesemprestandolhesalgumsentido.Sabiaquemeraeaondequeriachegar,masnoentendiaseoqueacabaradefazerera
compatvelcomsuaidentidadeeinteno.Refmdoesquecimento,Leonardperdeuanaturalhabilidadedecompreendereexplicarofluxo
dotempo.

porestarazoqueAmnsiacontmumdesafioaoshistoriadores.Almdeserumengenhosoquebracabea,ofilmetangenciaas
indagaessobrequaiscritriosavaliamosatoshumanos.Aquestoclssica.EnostemposmodernosfoiMaquiavelquem
primeiramentefixouseustermosaopolarizarfortunaevirtude.Desdeento,osestudiososvmseperguntandoqualofocodojuzo
racionalsobreasaes,ouseja,sobqualaspectoseinterpretaacondutadoshomens?Considerandoaintenodosagentesouosefeitos
dosatos?Avirtouascircunstnciascasuais?Levandoemcontaolivrearbtrioouadeterminaodasescolhas?Valorizandoosprincpios
moraisouasconseqnciaspolticas?Chamandooshomensresponsabilidadeoudeixandoosentreguessuasconvices?Plos
indissociveisadespeitodosesforosdeMaxWeberpararacionalizaraquesto,essesdilemasexprimemasmltiplasfacesdeum
lentoprocessodealteraocognitiva.Elesencerramosimultneoprocessodedissoluodaidiadeumanaturezahumanaeterna,a
conformaodoindivduocomocidadelalivreevoluntriaeavalorizaodaHistriaedamobilidadetemporalcomoprincpiosde
compreensibilidadedosassuntoshumanos.Emoutraspalavras,tratasedoesvaziamentodosparadigmasatemporaisjuntoaosurgimento
davisodemundomodernacujasfrmulasexplicativasdavidadoshomenssohistoricizantes.

Nessesentido,ofilmeinteressaaoshistoriadoresnoapenasporqueenfrentaodilemadosefeitosperversosenvolvidosnasnossas
escolhassituaesemqueaaoouaomissopoderesultaremmalefciosinfinitamentepioresqueoprevistopelas(boas)intenes
,masprincipalmenteporquesugerequeainteligibilidadedessedilemasupeaconstruoemretrocessodeumaseqnciacausal,
ouseja,implicaemresgatarumaHistriaquecompatibilizefinsemeios,conseqnciascomintenes.Emoutraspalavras,afora
dramticadeAmnsianoresidesomentenofatodeoprotagonistahesitaremagir.Maisqueaimprevisibilidadeinscritanassuas
decises(oque,deresto,comumatodososmortais),Leonardsedeparacomoaperdadafaculdadedelembrarereconhecersuas
prpriasaes.Portanto,mesmoqueestivesseorientadoportodososmanuaisdeboacondutaouanimadopelamaismaquiavlicadas
astcias,semmemria,tornaraseincapazdedarsentidoquiloquefizera.Etalcomofazemoshistoriadores(osprofissionaisda
memria),seviuobrigadoaescolherefixarosfatosdignosdeseremlembradospara,apartirdeles,forjarretrospectivamenteumasrie
causal.Afinal,quandoperdeuoentendimentoespontneodasucessotemporal,seusesforosparacompreenderamarchados
acontecimentoseenquadrlosnumanarrativaminimamenteconvincentepassaramasertoarbitrrioseartificiaisquantosuas(in)decises
deagir.

Sobesseaspecto,ofilmeumaliodeteoriadaHistriadigo,umaauladecomoohistoriadorlidacomsuamatriaprima:otempo.
Igualpersonagemdofilme,ohistoriadorestpresoaopresenteeabordaopassadoapartirdessacircunstncia.AHistria,disseMarc
Bloch,elaboradadopresente.Inescapvel,talpertencimentoaopresenteno,contudo,uminterditointeligibilidadedopassado.Justo
ocontrrio.Poisseguardaoslimites,tambmreneascondiesdepossibilidade(epistmicasenticas)daintelignciahistoriadora.
Dilogoentrehorizontestemporaisdspares,aHistriaconsistenumarelaocomplexa,mtuaereciprocamenteconstitutivado
presente,dopassado,dofuturo.Emoutraspalavras,opassadoreinterpretadoconstantementepelopresenteque,porsuavez,se
reordenaacadaatualizaodoontemereelaboranovasprojeesdefuturoque,maisumavez,reforam(ouno)anecessidadedeoutras
visesdaHistria.

https://www.espacoacademico.com.br/022/22ccortes.htm 2/4
29/03/2017 Amnsia,otempocomoconstruo.
claroquenoseinventaotempopassado.Trabalhandocomdocumentos,registros,arquivos,provastestemunhaisetc,oshistoriadores
emgeralestosinceramentevocacionadosabuscaraverdadedosfatoseprocuram,noslimitesdanossafalibilidade,comprovarsuas
investigaes.(Ecasofaaminfernciaspoucoconvincentes,considerandoquepertencemaumacomunidadedeintelectuaisatentos,
competitivoseprontosalanardvidassobreasconclusesunsdosoutros,valelembrarqueodebateinterparesconsistenumainstncia
limiteparaaferiodoquesocialehistoricamenteaceitocomoverdadeiro.)Portanto,dificilmenteconcordariamcomahiptesedequeso
ficcionistas,artficesinventivosdeummundoimaginrio,fantasiosoeirreal.

Oqueimporta,porm,nocontrapororealismohistricoadmissodaliberalidadeconstrutivadohistoriador.Aquestonosecinge
oposioentreasevidnciasempricaseamargemdeautonomiadointrpretedaHistria.Tratase,antes,deenfatizaraartificialidadedo
empreendimentohistoriogrfico.Diferentementedomemorialista,ohistoriadormesmoquesejaprotagonistadosacontecimentosnoos
lembraespontaneamente.NaoficinadaHistria,amontagemdeumacontinuidadequalquerdeeventosnoumdadonatural,masresulta
depesquisa(cujosprincpiosmetdicospertencemaumcorpusdisciplinarreconhecido)etambmdemuitotrabalhoeesforointelectual.
Tratasedeumaempresacognitivaquecriticaeselecionafatos,defineseussignificados,estabeleceassriesseqenciaisemquese
encaixame,porfim,conectatodoessematerialsobumaescritaliterariamentearbitrria.Almdisso,eadespeitodassuasinclinaes
tericometodolgicas,oshistoriadoresseentregamataltarefanacontramodofluxotemporal.Querdizer,semelhanadoroteirode
Amnsia,noselanamaopassadosaltandosobreumvcuodetempo.Oretornoaopassadonoumsimplestransplantedohicetnunc
paraoperodohistricoquepretendeminvestigar.Aoinvsdisso,oshistoriadoresrecuperamosatuaisvestgiosdopassadoe,num
regressosavessas,reconstroem(nolimite,inventam)aordemdacontigidadefactualestabelecendosuasconexescausais.

Estaaproximaoartificialeregressivantidaquando,porexemplo,antesmesmodelidarmaisestreitamentecomasfontesprimrias,o
historiadorcercaodebatehistoriogrficoemtornodoseuobjetodepesquisa.Elevisitaosclssicos,osautoresconsagradoseocrculode
idiasqueaolongodostemposseproduziusobreseuobjetodeinteressenosporcautela,masporquenessereconhecimentotradio
intelectualresideseucaminhodeaproximaocomopassado.Afinal,casoestudeaantiguidadeoriental,nosercatapultadodohoje
civilizaobabilnica.Comefeito,seuspassosdepesquisa(leiasemtodo)emvezdeseremmerastcnicasdeinvestigao,devemser
consideradosemsimesmoscomoummododeresgataraprpriahistoricidadedoselosquevinculamopresenteaopassado.
Dessaforma,ahistoricidadedainvestigaoopertencimentodarazohistricaaotempopresenteseexpressanosprocedimentos
metdicosqueforamsendoadotadoseohistoriadorprecisatornaressadimensodoseutrabalhointelectualmenteprodutiva(emVerdadee
Mtodo,Gadamerexploratalquesto).

Prisioneiradopresente,aintelignciahistoriadoraartficedotempo.Aoregistrarosentidodasaes,estabelecerincioefimdos
processosfactuais,conectarinteneseconseqnciasedescreverorumodosacontecimentos,oshistoriadoresemprestamritmoe
significadoexperinciadamobilidadetemporal.Noqueotemposejacriaturadaconscinciahistrica.Justoocontrrioparausaros
termosdeHeidegger,sepodedizerqueelaencontranotempoasuamorada.Todavia,assimcomoemAmnsia,afaculdademnemnica
noexisteaprioridoprprioempreendimentoquebuscacompreenderaordemdosfatos.Eofilmeencerraessalio:descreveospassos
de(des)construodosentidodotempo,convidandooshistoriadoresarefletiremsobreseuofcio.

NORMACRTES

https://www.espacoacademico.com.br/022/22ccortes.htm 3/4

You might also like