BNA veya YAPI ASANSRLER

Asansr tesisleri, modern tip byk yaplarda, dey dorultulardaki sirklasyonu tam
anlamyla yeterli bir ekilde gereklemek amacyla ngrlmelidir. Bu grev, merdivenler
aracl ile bugn genellikle ancak ksmen yerine getirilmektedir.
zmlenmesi gereken problem u ekilde zetlenebilir:
1. Asansrlerin karakteristiklerinin ve saysnn tayin edilmesi,
2. Asansrlerin bina iindeki yerlerinin tespiti.

Burada, ok karmak olan bu probleme tam bir zm aranmas sz konusu

olmayacaktr. Fakat, aratrmann nasl yrtlecei, ilgili elemanlarn nasl incelenecei
ksaca aklanacak; bu sayede, mimarlar kontrktrlerin tekliflerini deerlendirebilecek bir
duruma gelecek, onlarla sk bir ibirliine girmek suretiyle, en uygun zm yolunu, kesin
olarak tespit edebileceklerdir.
Konut yaplaryla ilikili olarak, sra ile aadaki hususlar inceleyeceiz:
1. Salanmas gereken trafik miktarnn tahmini;
2. Bir asansrn muhtelif karakteristiklerinin tama kapasitesi zerindeki etkisi;
3. Tesis edilmesi icap eden asansr saysnn tayini.

SALANMASI GEREKEN TRAFK MKTARININ TAHMN EDLMES

Trafik miktar, ksa bir zaman aralnda tesisatn tayabilecei maksimal insan
saysyla belirlidir. Bu say, maksimal trajik miktar deyimiyle adlandrlr. Asansr tesisatnn,
bu maksimal miktar uygun bir ekilde tayabilmesi gerekir. Tecrbe sonucu anlaldna
gre, sz konusu maksimal trafik miktar, belli bir alma ynnde, yani ya k ya da ini
srasnda tanr. Bu maksimal trafik sreleri arasnda, trafik akm her iki dorultuda, fakat
daha az miktarlarda oluur. Nihayet, maksimal trafik miktarlarnn tand anda, kart yne
inmek veya kmak isteyen kimselerin says az olduu iin, daha ileride sz konusu edilecek
olan gzergh zamanlarnn deerlendirilmesinde, bu gibi kimseler dikkate alnmayabilir.

Yap iinde oturan kimselerin yani bina sakinleri saysnn ayn kalmas halinde,
maksimal trafik miktar, bir takm faktrlere bal olarak byk oranlarda deiir.

Her eyden nce, yap sakinlerinin sosyal durumu ie karr. Bu kimselerin yaslarna
ve ayn zamanda ailev durumlarna bal olan sosyal durumun etkisi, yapdan klarn,
mesel okula ve ie gidilerin ve eve dnlerin ya kuvvetle artmas ya da tersine azalmas
eklinde kendini gsterir.

O halde, anlaldna gre, byk konforlu yaplarn ve yksek kira cretlerinin, ya

1
da, ilerinde ii ve memur ailelerinin oturduu dk kiral binalarn sz konusu olmas
durumuna gre, maksimal trafik miktarlar birbirlerinden bir hayli farkl olacaktr. Bu sonuncu
halde, binann bulunduu yerin aada aklanan merkezlere oranla uzak veya yakn
oluunun bile, maksimal trafik miktar zerinde byk etkisi vardr. Bu merkezler arasnda,
1. Sna ve ticar blgeler,
2. Okullar,
3. Metro, otobs, demiryolu gibi, herkesin ortaklaa kulland ulam istasyonlar
zikredilebilir.
Her zel halin zmnde konstrktrlerce benimsenen deerler, bu kimselerin
tecrbelerinin ve yukarda sralam olduumuz parametrelerin aa yukar ayn olduu ayn
cins yaplarda yapm bulunduu hesaplarn sonucu olarak ortaya kar. Eve giri ve evden
klarda, maksimal trafik miktar, genellikle, 3'emek srasnda, ou insanlar yemeklerini
evlerinde yedikleri zaman grlr.

Bu durumun ortaya koyduuna gre, maksimal trafik miktarnn doru bir ekilde
deerlendirilmesi iin, byk bir tecrbe ve byk bir istatistik dokmantasyon veya belgeler
mutlaka gereklidir. te bu nedenle, mimarn yapmclara yani konstrktrlere yaklamas
arttr. Ayrca, parametrelerin muhtemelen deiebilecei dikkate alnmal ve bir emniyet pay
gzetilmelidir. Asansr bulunan binalarda yaplacak gzlem ve hesaplar, maksimal trafik
miktarnn olutuu tekmil sre boyunca, ksa zaman aralklaryla, szgelimi her be dakikada
bir gereklenmelidir.

Bir ilk yaklaklkla kabul edilebilir ki, bir bina iine tesis edilecek asansrlerin,
toplam yap sakinlerinin %7 il %8 orannda bir ksmn, belirli bir ynde be dakika iinde
tayabilmesi gerekir. nk, daha nce, bir konut yapsnda maksimal trafik miktarnn,
konut sakinlerinin binadan klarnda veya binaya girilerinde tandn grmtk.

Hemen belirtelim ki, nemli bir baka arta daha uyulmas icap eder. Asansrden
faydalanmak isteyen kimse, uzun zaman beklemeyi ho karlamamaktadr. Fransada,
bekleme zamannn 130 saniyeyi amamas gerektii gz nne alnmaldr. Bu art,
muhakkak ki kesin zmn seiminde ie karacaktr. Gerekten de, be dakika iinde
tanmas gereken insanlarn says N ise, bu ilemin gereklenmesi iin aadaki
parametreler zerine etkide bulunulmas gerekir. Bu parametreler unlardr:

1. Kabinin c kapasitesi;
2
 2. Tesisatn hz, kontrol tarz, otomatiklik durumu v.s... gibi, kabinin r rotasyon zamann
tayin eden karakteristikler;
3. Tesis edilecek asansrlerin n says.
Teknik bakmdan bir ok zm yolunun uygulanmas mmkndr. Bu zm
yollarndan her biri c, r ve n parametrelerinin belirli deerlerinden teekkl eden bir
kombinezona tekabl eder. Dikkate alnacak olan zm yolu, yukarda belirtmi olduumuz
maksimal bekleme zaman artn salamaldr. Bu artn nemi aka grlmektedir. nk,
transport kapasitesinin ayn olmas halinde, iki veya drt asansrl bir zm yolunun
benimsenmesi gerekebilecek, hatt, bu zm yolu, faydal yk daha byk olan bir veya iki
asansrl bir zm yolundan daha pahalya mal olsa bile durum deimeyecektir.

BR ASANSRLE VEYA BR ASANSRLER GURUBU LE LGL MUHTELF

ZELLKLERN TAIMA KAPASTES ZERNDEK ETKS

Transport yani tama kapasitesi, asansr kabini iinde insanlar iin ayrlan alana,
besbelli dorudan doruya baldr. Ayrca bir asansr veya asansrler gurubunun tama
kapasitesinin artrlmas veya azaltlmas konusunda dier baz faktrlerin de rol olur.

Kabinle ilgili faktrler

Kabinle ilgili faktrler gurup altnda toplanabilir:

1. Kabinin boyut oranlan: Kabinlerle ilgili blmde, giri ve k kolaylklarndan
bahsederken, byk boyutu servis yzne paralel olan kabinlerin, byle olmayan ya da
kare biimli bulunan kabinlere oranla daha byk kolaylklar saladn sylemitik.
2. Kabin kapsnn boyutlar : Kabin kaps iki insann yanyana gemesine imkn verecek
ekilde ngrlm bulunursa, kabinin dolma ve boalma sreleri, sadece tek bir
insann gemesine imkn verebilen kaplara sahip olan kabinlere oranla daha
ksalacaktr.
3. Kaplarn tipi ve kumanda ekli : Kaplarla ilgili paragrafta aklam olduumuz iki
kanatl sistemlerden birisi aracl ile, ya da. otomatik kumandal bir sistem
vastasyla, veya, her iki sistemden ayn zamanda yararlanlmas suretiyle, kabin iinde
bulunan kimselerin daha abuk bir ekilde dar kmas salanrsa, kabin iine giri
ve kabinden k srasnda asansrn durma sreleri azalacaktr. Kaplarn seviyeleme
zamanlar srasnda almas halinde, nceden yavalayarak kat hizasnda seviyelenen
asansrlerde de, ayn sonu elde edilecek, sz konusu sreler ksalacaktr.

3
Makina dairesiyle ilgili faktrler

Bu faktrler:
1. alma hz;
2. Motorun kontrol ekli olmak zere iki gurup altnda snflandrlabilir.

Bu konuda nemli bir uyarda bulunmamz uygun olacaktr. Trafik akmnn youn
olduu saatlerde, kabin, ancak gerekli zamann takriben bir eyreklik sresi zarfnda tam hzla
hareket halinde bulunur. Zamann geri kalan ksm, katlardaki durulara, insanlarn giri ve
kna, kaplarn al ve kapanna ve nihayet durular arasnda gerekli olan hzlanma ve
yavalamalara harcanr.

te bu nedenle, kabin hznn tama kapasitesi zerindeki etkisi ilk bakta sanld
kadar byk olmaz. te yandan, tesisatn malolu bedeli hza oranla daha sratle artar. Oysa,
gerekli elektriksel g hzla orantldr.

Bu artlar altnda, malolu bedelleri ayn olan iki projenin birbirleriyle mukayese
edilmesi srasnda, kabin hznn daha byk tutulduu projenin daha etkili bir sonu verecei
yolunda bir n hkme varmaktan kanmak gerekir. Byle bir mukayese iin detayl yani
ayrntl bir incelemenin yaplmas arttr. Bu incelemenin balca zellik ve nitelikleri
hakknda, daha sonraki paragraflarda aklamalarda bulunulacaktr.

alma hzndan baka, asansrlerin kontrol tarz hakknda daha nceden

sylediklerimizin de hatrlanmas gerekir. Bu kontrol alma hzna uygun olmaldr. Bir
para yksek hz deerlerine eriilir eriilmez, bu hzdan tm olarak yararlanlmak istenildii
takdirde, deiken gerilimli sistemlerin uygulanmas gerektii sylenebilir. Bylece, hem
yolalma ve yavalama sreleri ksaltlarak minimal seviyelere indirilmi, hem de dier
taraftan, asansrden istifade eden kimseler iin uygun bir konfor kalitesi salanm olur.

Pratikte, asansrler gurup altnda snflandrlabilir :

1. Hzlan 0,75 m/s ye yakn olan ve hatt hazan bu deerden daha da kk olan ve
yaygn ekilde kullanlan alelade asansrler : Bu tip asansrler, dey transport yani
tama konusunda, zmlenmeye muhta esasl sorunlar olmayan binalarda
kullanlr.

2. Daha modern karakteristiklere sahip olan asansrler : Bu asansrlerim hzlar l il 2

m/s arasnda deiir. Asansr tahrik makinas redktrl, tahrik motoru iki hzl veya
deiken gerilim kontrolldr. Bu tip mekanizmalarn byk avantajlara sahip
4
 olduunu ve seviyeleme ileminin otomatik bir ekilde kendiliinden gereklendiini
daha nceden grmtk. inde ok sayda insann oturduu, sekiz veya daha fazla
kata sahip olan bir hayli yksek yaplarda ve tesisatn tama kapasitesinin mkemmel
olmasnn istenmesi halinde, genellikle bu tip asansrlerden yararlanlmaldr.

3. Hzlan 2 m/s den byk olan asansrler : Bu tip asansrler, zellikle, daha nceden
iaret etmi olduumuz uyar nedeniyle, yani tesisatn, toplam zaman sresinin
takriben sadece drtte biri sresince rejim hznda almasndan tr, nadiren gerekli
ve yararl olur. Bu cins tesislerde, genellikle Gearless denilen tipte, deiken gerilim
kontroll redktrsz tahrik mekanizmalar kullanlr. Konut yaplarnda seyrek
ekilde uygulanan bu asansrler, yukardaki uyarnn nemini kaybettii zel
problemlerin zmlenmesine imkn verir. Mesel, metropoliten veya ksaltlm
adiyle metro asansrlerinde durum bu ekildedir. Bu asansrlerin alma temposu,
ok ksa aralklarla birbirlerini izleyen trenlerin alma temposuna uygun olmak
zorundadr. Bu uyuma durumu, ancak byk bir hz aracl ile, ya da, ara yerlerde
durmakszn uzun mesafeler boyunca srekli bir ekilde alan asansrler vastasyla
gereklenir. Zafer Abidesi diye anlan Arc de Triomphe'taki ve Zoo de Vincennes yani
Vincennes hayvanat bahesi kayasndaki asansr tesisleri bu tiptendir. Bir hususu daha
belirtmek yerinde olur ki, Amerika Birleik Devletlerindeki gkdelenlerde tesis edilen
asansrlerde, 7,5 m/s'ye kadar erien byk hz deerlerinden geni lde
yararlanlmaktadr.

Tek bir asansr veya bir gurup asansrle ilgili manevra sistemleri

Asansrleri genel olarak tarif ederken, basitlik olsun diye, sadece niversel deyimiyle
adlandrlan blokajl manevra sistemleriyle alan tesislerden bahsetmitik.

Balca modern manevra sistemlerinin incelenmesi artk zorunludur. Zira, belli yk,
hz ve alma ekli karakteristiklerine sahip olan bir asansrn veya bir asansrler gurubunun
tama olanaklarnn artmasna en fazla yardmc olan etken bu gibi manevra sistemleri
olmutur.

Her eyden nce, niversel manevra sisteminin byk bir kusurunu belirtmek yerinde
olacaktr. Katlarda arma dmelerinin bulunmas ve dolaysyla, asansrle hem yukar
kmann, hem de aa inmenin mmkn olmas halinde bile, bu eksiklik kendini
hissettirmektedir.

5
 Bu kusur, sz konusu manevra sisteminin enterseptif* (*) olmamasndan ibarettir. Bu
durumun sonucu olarak, aada aklanan olaylar vukubulur:

1 Asansr, kabine girmi olan kimsenin verdii emre, rle aracl ile salanan
birka saniyelik bir gecikme snr iinde, ncelikle cevap verir. Bundan dolay, dardan
yaplan kumandalar karlamaz. Asansrden faydalanan kimselerin yeter lde sabrl
olduklar kabul edilse bile, kabinin, bota iken ok sayda dn yapmas ve herkesin
ihtiyacn grmeden nce, tam yklenmeden beyhude yere yol almas gerekecektir.

2 Kabin bir para bykse, ilkin en yakn katla ilgili dmeye baslmas iin,
kabine giren kimselerden gelecek muhtelif isteklerin snflandrlmas srasnda, balangta
birhayli zaman kayb vukua gelir. Her duruta, yol srasnda, bu zaman kayb tekrarlanr.

Aklanan bu kusurlarn sonucu olarak tesisatn verimi ok der. Kabinler youn bir
ekilde ini ve k hareketi yapt halde, tama kapasitesi orta seviyede kalr; stelik,
elektrik enerjisi tketimi de artar. Gerekten de, dengeleme oram, faydal ykn %40 il
%50'sine eit olduu iin, bo kabinin her ini hareketinde, ayn kabinin tam ykle k
halinde sarf edilene neredeyse eit miktarda tahrik enerjisi gerektii konusu gzden rak
tutulmamaldr.

Gerek ziyaretilerin tanmas ve gerekse personelin kattan kata gidi - gelileri

bakmndan, youn bir trafik akmnn salanmasnn zorunlu bulunduu kalabalk bir yapya
tesis edilen bir gurup asansrn hareketi incelendii zaman, bu tip bir manevra sistemiyle
ynetilen tesislerdeki verimin dkl daha ziyade gzle grnr hale gelir. Bu gibi
yerlerde, 4 veya 5 kii alabilecek lde byk kabinlere sahip olan asansrlerin, hepsinin
birden devaml ekilde hareket halinde bulunduu maksimal trafik akm saatlerinin dnda,
zamann byk bir ksmnda bota, geri kalan zamanlarda da, l veya 2 kiilik bir mevcutla
dk yk altnda alt grlebilir. yle ki, ara katlarda, mmkn olan olanca abukluk ve
gayret gsterilerek muhtelif arma dmelerine baslsa bile, kabine girmi olan kimse
tarafndan verilen emir ncelikle yerine getirildii iin, insan, tahmin edilemeyen bir sre
kadar beklemek zorunda kalabilir.

Bu byk mahzurlar en mkemmel bir ekilde nleyen ve bu soruna en iyi zm

yolunu getiren manevra sistemi, genellikle otomatik kollektif manevra deyimiyle tanmlanr.
Bu tip bir manevra sistemi, aadaki hususlarn salanmasna imkn verir.

1. Yolcu kabin iine girdii zaman, bunlardan her biri, tekileri dnmeksizin, arzu

* 6
evirenin notu: Bu deyimle neyin kastedildii ileride daha iyi anlalacaktr.
 edilen katn dmesine basar. Bu kumandalar, otomatik bir ekilde, kendiliinden
snflanr; asansr kabini, arzulanan katlarn her biri hizasnda durur.

2. Her kat sahanlna, birisi k, dieri ini iin ngrlmek zere iki adet dme
yerletirilmitir. Muhtelif katlardan yaplan kumandalar, istenilen alma yn de
dikkate alnmak artyla, kabin iinden yaplan kumandalarla birlikte snflanr.
Bylece, kabin, bir kumandann yaplm olduu her katta durur. Bu kumanda,
kabinin, istenilen ynde ilgili kata ulamas srasnda yerine getirilir.

Szgelimi, yolculardan birisi, nc kat sahanlnda, ini dmesine bassa, bu anda

kabin ikinci katta bulunsa ve beinci kattan daha yksek katlardan baka hibir kumanda
kaydedilmemi olmak artyla, beinci kata kmak iin bir kumanda gereklense, kabin nce
beinci kata kar. Bu katta kabine giren yolcunun arzusu aa inmekse, yapaca i zemin
katnn dmesine basmaktan ibarettir. O zaman, alma yn deien kabin, otomatik bir
ekilde, kendiliinden nc katta durarak, daha nceden bu kat sahanlnda ini kuman-
dasn vermi olan yolcunun arzusunu karlar.

ayet, ayn bir katta, biri k, dieri ini olmak zere iki dmeye de baslmsa,
kabin ilkin k peryodu srasnda, daha sonra ini peryodu srasnda durur, tik duruta,
sadece k kumandas iptal edilir; ini kumandas kaydedilmi olarak kalr.

Kabin iine, giriin kar tarafna yerletirilmi olan kl bir yn sinyali, yolcuya, ilk
yolalma srasnda kabinin hangi ynde hareket edeceini bildirir.

Hem k, hem de ini sinyali snk durumda ise, bir ara katta kabine giren yolcu,
manevrasn kaydettirmek iin be il alt saniyelik bir zaman sresinden yararlanr. Bu yolcu,
bu zaman sresince, kabinin ilk hareket ynne hkim vaziyettedir.

Bu kollektif veya toplu otomatik kontrol sistemi aracl ile elde edilen sonu, abuk
ve gayretli ve ayrca, uygun bir sinyal dzen: sayesinde dardan verilen kumandalardan
tamamyla haberli olan bir asansrc veya kondktr vastasyla salanacak netice ile ayndr.
Onun iin, bir kondktrn yardmyla gereklenen ve kumandal manevra deyimiyle
adlandrlan sistemden, genellikle daha mkemmel sonular veren bu otomatik dzen, yolcu
saysnn ok olmas nedeniyle, nizamn salanmas bakmndan, kabinleri iinde kondktr
veya asansrc denilen kimseler bulunan asansrlerde de uygulanr.

Bu sonuncu halde, kondktrn grevi, yolculardan gelen istekleri kumanda tablosu

7
zerine nakletmekten, sadece kaplarn kapanmasna kumanda etmekten ve k veya ini
dmelerinden birine basmak suretiyle, kabini bir ynde veya teki ynde hareket ettirmekten
ibarettir.

Kondktr tarafndan gereklenen manevra dzenine sahip olan otomatik kollektif

kontrol sistemleri, istenildii takdirde, bir komtatr aracl ile, kondktrsz hale
dntrlebilir.

Dmeli manevra ile kollektif otomatik manevra sistemleri arasnda yapm

olduumuz karlatrma, ekil 3.1 zerinde ematize edilmi, diyagramlarla gsterilmi, bir
tama problemi ortaya konularak iki zm yolu belirtilmitir.

Kollektif otomatik kontrol sisteminin bir baka trnn daha mevcut olduunu
belirtmemiz gerekecektir. Bu cins bir sistem, iinde oturan kimselerin bir kattan tekine
seyrek ekilde gitmek ihtiyacn duyduu konut yaplarna tesis edilen asansrlerde uygulanr.

Bu tip tesislerde, k kumanda dmeleri ortadan kaldrlmtr. Kabin, sadece,

sahanlkta bulunan tek bir dme aracl ile verilen kumanday gerekler. Fakat, kumanda
annda, kabinin bir st kata doru k halinde bulunmas durumunda, durma ilemi, ancak
dn yani ini srasnda salanr. ni halinde gereklenen kollektif manevra sistemi
deyimiyle adlandrlan dzen ite budur.

te yandan, bundan ncekiler kadar mkemmel olmamakla beraber, konut yaplar

iin ok uygun sonular veren kontrol sistemleri de mevcuttur. Bu tip sistemler, ou zaman
omnibs manevra dzenleri veya basit kollektif kontrol dzenleri deyimleriyle tanmlanr. Bu
cins sistemlerin kollektif otomatik kontrol sistemlerinden fark, kat sahanlklarnda, tek bir
kumanda dmesinin mevcut olmasndan ibarettir. Bylece, alma yn ne olursa olsun,
kabinin geerken durdurulmas imkn salanabilir. Lzumsuz yere yaplacak beyhude
durularn nlenmesi amacyla, bu sistemin bir kl sinyal tertibat ile donatlmas, bu suretle,
kabinin alma yn hakknda, yolcuya bilgi verilmesi gerekir. Ama, bunun iin, yolcunun
dikkatli olmas icap eder. ayet, yolcu dikkatsiz ve dalgnsa, ve mesel, kendisi inmek istedii
halde, kabin yukarya karken dmeye basarsa, beyhude bir duru yaplm olur. Bundan
baka, kabin, kat hizasn terkedecei zaman, kumandasn tekrarlamay unutursa, kabin
durmakszn geer, yolcuyu almadan zemin katna dner.

Birka asansrn birden almas hali:

8
 Trafik akmnn younluu nedeniyle, iki asansr tesis edilmesinin gerektii hallerde,
ou zaman, dpleks veya ikizli kollektif kontrol sistemi deyimiyle tanmlanan ortak bir
kontrol dzeni gereklenir. Bu sistemin belirgin zellii, kat sahanlklarnda, her iki asansr
iin de mterek olan, bir k ve bir ini arma dmesinin varldr. Bu tip bir sistem
aada aklanan ekilde alr:

Her asansrn kabininde bulunan kumanda buatndaki dmelerden birisine veya

birkana geici bir sre basld zaman, kabin ilgili katlardan her-birine srasyla
gnderilmi olur. Bu ilem, normal sray takip eder. Muhtelif dmelere basl srasna bal
deildir. Hareketleri srasnda, kabinler, kat sahanlklarnda, dardan verilen kumandalara da
cevap verirler. Fakat iki kabinden sadece birisi belirli bir arya uyar. Bu kabin, arma
kumandasnn yapld kata en yakn olan ve kumanday vermi olan yolcunun arzu ettii
ynde hareket eden kabindir.

Manevra, genellikle aadaki ekilde birletirilir. ki kabinden birisi kumandadan

kurtulur kurtulmaz, otomatik olarak alt kata dner; teki katlarda bekler.

Herhangi bir nedenle, kabinlerden birinin hizmet d braklmas halinde, teki kabin,
hem kendi kumanda buat aracl ile verilen emirlere, hem de btn kat arlarna uyar.

Tehirli bir zaman rlesi, dier arlara cevap olarak harekete gemeden nce, kabini,
nceden tayin edilen bir zaman sresince, durduu kat seviyesinde alkoyar. Kabinin harekete
geebilmesi iin, nce kat ve kabin kapsnn kapal olmas tabiatyla arttr.

ki asansrn, ortak kat dmeleri aracl ile, gurup halinde manevra edilmesi
durumunda, kabinlerden her biri iki blmeli bir yn sinyali ile donatlr. Bu sinyal sayesinde,
kabinin hangi ynde hareket edecei anlalr. Yolcularn kabini katlardan birine armalar,
hem k ve hem de ini dmelerine baslmas halinde, byle bir dzen her trl karkln
nn alr. Bu suretle, katta dururken, kabinin ini ve k kumandalarndan hangisine
karlk verecei yolcular tarafndan bilinir. Bu cins tesisler, kondktrl veya kondktrsz
olarak alabilecek ekilde de ngrlebilir. Kondktrn veya asansrcnn grevi daha
nce akland gibidir.

ki kabinden birinin, evvelce belirtilen artlarda zemin katnda durmas, ktaki trafik
akmnn maksimal olmas halinde, en iyi sonucu verir.

Trafik akmnn, esas olarak ini srasnda olutuu saatlerde, bir komtatr aracl
9
ile o ekilde bir manevra gereklenebilir ki, kabinler, otomatik olarak, kendiliklerinden st
katlara dnerek, ini srasnda yolcu toplanmas isini olanca abuklukla yerine getirir.

Bu gibi hallerde, kabinlerin, komple veya doluluk dzeni ya da non stop veya
durmama dzeni deyimleriyle adlandrlan bir sistemle donatlmas yararl olur. Yk tartmak
suretiyle alan bu tip bir dzen, kabin dolu olduu zaman, kat sahanlklarndan yaplan
arlara verilecek cevabn ertelenmesini salar.

Nihayet, u hususa da iaret edelim ki, trafik akmnn daha da byk olmas ve en
azndan asansrn gerekmesi durumunda, ayarlama probleminin zmlenmesi icap eder.
Bu problem, tesisatn en iyi verimle almas bakmndan, muhtelif asansrlerin harekete
geirilmesi ileminin kumanda altna alnmasndan ibarettir.

Bugnk artlarda, bnyesinde ten fazla sayda asansr bulunan gurup tesislerde
bile, byle bir ayarlama sistemi mutlak ekilde otomatik olabilmektedir.

Sinyalizasyon sistemleri

Bundan nce yaplm olan aklamalar, sinyalizasyonun oynad temel grevi aa

karm bulunmaktadr. Sinyalizasyon sistemleri, yolcuyu, istedii kata geldii iin uyarmas
bakmndan gerekli olduu gibi, bir kabin iinde bekleyen kimselerin kararszlndan ileri
gelen zaman kayplarnn azaltlmas asndan da zorunludur.

Muhtelif sinyalizasyon sistemleri aadaki ekilde snflandrlabilir: Kabin iinde

ngrlen sinyaller:

Yn sinyali, hareket edecei zaman, kabinin ynn belirtir. Bu sinyalin faydas,

yukar katlara kmak isteyen bir yolcunun, aa katlara inecek olan bir kabin iine lzumsuz
yere girmesini nlemektir. Bu halin tersi de sz konusu olabilir.

Seviye endikatr veya gstergesi katlara tekabl eden bir rakamlar tablosundan
mteekkildir. Kabinin hareketi srasnda, bu tablodaki rakamlar sra ile aydnlanr. Her
yolcunun, dierlerinin vermi olduu kumandalardan habersiz bulunduu kollektif kontroll
asansrlerde, istenilen kata ulaldn gsteren biricik vasta budur.

Dz cidarl asansrlerde, kat kapsnn i yzeyi zerine, uygun bir ykseklikte.,

olmak artyla, katla ilgili rakam yazlrsa, bu dzenden tasarruf salanabilir.

Kat sahanlklarnda ngrlen sinyaller :

10
 Biraz nce tarif etmi olduumuz seviye endikatr veya gstergesinin her kata
yerletirilmesi de mmkndr. Bunun psikolojik bakmdan bir faydas vardr. Gerekten de,
bu endikatr incelemek, sahanlklarda bekleyen yolcularn sabrlarn artrr. Birden fazla
sayda asansrn gurup halinde almas durumunda da, bu endikatrler, yn sinyallerinin
yokluunu telfi ederek yolcularn, istifade edecekleri asansrn kapsna doru, istenilen
zamanda yaklamasn salayabilir.

Yn sinyalleri, kabinin hangi ynde hareket edeceini yolculara bildirir. veya daha
fazla sayda asansrden mteekkil gurup tesislerde, faydas biraz nce aklanm olan bu tip
sinyallerin ngrlmesi zorunlu hale gelmi bulunmaktadr.

Nihayet, gerek arma dmelerinin, gerekse k sinyallerinin faydasn belirtmemiz

yerinde olacaktr. Yolcunun hemen kumandas annda aydnlanan bu sinyaller, yaplan
arnn kaydedilmi olduunu yolcuya belirtir.

Muhtelif kontrol sistemleri ve sinyalizasyon dzenleri hakknda yapm olduumuz

aklamalar, bu konuda birok varyant dnlmesinin mmkn olduunu ortaya
koymaktadr. Gerekten de, eitli yapmclar eitli sistemler nermekte; bunlarn hepsi,
verilen emirlerin kaydedilmesi ve snflandrlmas, ortaklaa alan iki asansrn yapt
hareketlerin uygun bir ekilde koordinasyonu gibi esasl amalarn gereklenmesin! ama
edindikleri halde, aralarnda bariz ayrlklar bulunabilmektedir.

sahibinin, kendisine yaplan teklifleri,mukayese ederken, dikkatini zellikle teksif

edecei nemli noktalardan birisi kesinlikle budur. in sahibi, sadece verilen garantilerin
birbirlerine benzer olmas zelliine kaplmakszn, gerektii takdirde, muhtelif dzenlerin
belirli bir problemi nasl zmledii hususunda kesin bilgi sahibi olmaktan kanmamaldr.
nk, verilen garantiler, henz tamamyla normlatrlm tarifler haline gelmi deildir.

Aklam olduumuz muhtelif kontrol sistemlerinin kullanlmasndan ama tesislerin

veriminin artrlmasdr. Bundan dolay, bu gibi kontrol sistemleri, en uygun zm yolunun
seiminde, nemli rol oynayabilecek niteliklere sahiptir. Uygun zm yolu, salanmas
gereken belirli bir trafik akm iin, aada aklanan baz bakmlardan en iyi toplu cevab
verebilmelidir. Sz konusu edilen faktrler unlardr:

1. Trafik akmnn en mkemmel ve en konforlu bir ekilde gereklenmesin! salamak;

2. Boyutlar asgar seviyeye indirmek;

3. Tesisatn masraf, ngrlecek endstriyel amortisman, enerji tketimi, muhtemelen

11
 ynetim personeli, bakm v.s... harcamalar gibi iletme giderleri ve nihayet yapnn
finansman artlar bakmndan en byk rantabilite yani krllk katsaysn temin
etmek.

Batarya ve gurup halinde alan asansrler

Youn bir maksimal trafik akm salanmasnn gerekli olduu hallerde, muhtemel
bekleme zaman dikkate alnarak, genellikle, bir batarya veya bir gurup tekil edecek ekilde
birbirlerine yeter derecede yakn olan birden fazla asansrn tesis edilmesi yoluna bavurulur.

Centre Scientifique et Technique du Btiment (C.S.T.B.) tarafndan, D.T.U. nn

austos 1963 tarihli 75.1 numaral blteninde, bu konuda yaplm olan tariflere gre:

a.Bir batarya asansr aada aklanan artlara cevap veren tesislerden mteekkildir

1.Ayn nominal hza sahip olmak;

2. Mterek bir kollektif manevra sistemiyle donatlm bulunmak;

3. Ayn seviyelerde almak;

4.Yolcularn, kollektif manevra sistemi sinyal tertibat tarafndan iaret edilen asansre
kolayca binebilmesi iin, bu seviyelerden herbirinde, birbirlerine yeteri kadar komu olan
giri kaplarna sahip olmak.

b. Bir gurup asansr aada aklanan artlara cevap veren tesislerden mteekkildir:

1. Ayn nominal hza sahip olmak;

2 .Btn k holnde ve garaj, yaplarn ilve giri ksmlar, dzenli teraslar v.s...
gibi toplu ekilde yararlanlan ayn seviyelerde almak ve bu seviye veya seviyelerde,
yolcularn, istedikleri takdirde, nlerine ilk kan asansre kolaylkla binebilmesi iin,
birbirlerine yeter derecede komu olan giri kaplarna sahip olmak;

3.Ayrca, farkl seviyelerde almak; iki asansrlk guruplarda, iki seviyeden birinde,
asansrlk guruplarda ise seviyeden birinde serviste bulunmak; asansrlk
guruplarda, en azndan iki asansrn st seviyede almas gerekir

ki asansrlk bir guruptan mteekkil tesisat, tek - ift deyimiyle adlandrlan bir
servis gereklenmesin! salar. asansrlk bir gurupta, her bir asansr seviyenin birinde
alr.

Bu tip dzenler, dubleks ve tripleks kollektif kontrol sistemlerinde yaplan masraflarn

12
nne gemekle birlikte, asansrlerin tesisi iin, dier baz nemli tasarruflarn
gereklenmesine de imkn verir. Szgelimi, zemin katndan ayr olarak, onun zerinde 13 kat
daha bulunan bir yapda, tesisatn masrafna nemli ekilde etkisi olan kat kaplarnn says,

ki asansrden mteekkil bir gurup iin, 28 den 15'e;

asansrden ikisi st seviyede almak artyla, asansrden mteekkil bir gurup

iin, 42 den 17'ye iner.

te yandan, kabinlerin minimal yrngeleri, srasyla iki ve kata kadar ykselmi,

bylece, rejim hzndan daha uygun ekilde istifade edilmi olur.

Daha ustalkla tasarlanan bir dzenleme eklini belirtmeden gemeyelim. Zemin

katndan baka, bu katn zerinde 13 kat daha bulunan yap tekrar dikkate alnr, katlar
arasnda ara sahanlklarn mevcut olduu dnlrse, iki asansrden mteekkil gurup
aracl ile uygun bir tesisatn gereklenmesi mmkn olabilir. Bu amala:

Birinci asansr, 2-3, 6 - 7 ve 10-11 ara katlarnda;

kinci asansr ise, 4-5, 8 - 9 ve 12 - 13 ara katlarnda altrlr.

Bu takdirde, kat kaplarnn says 28'den 8'e iner, minimal yrnge ise 4 kata kar.

Her hal krda, u hususu belirtmeliyiz ki, zemin katndan baka, bu katn zerinde
4'ten fazla sayda kat bulunan ve dolaysyla bir asansr tesisat ngrlmesinin art
koulduu yaplarda, asansrn alt iki seviye arasndaki dey mesafe, hibir zaman
kat gememeli; yolcunun, merdiven aracl ile yryecei uzaklk ise, toplam olarak iki kat
seviyesini amamaldr.

KABN ROTASYON ZAMANININ HESAPLANMASI

Daha nceden grm olduumuz gibi, zmlenmesi gerekli problem, belli ynde,
mesel, yap sakinlerinden ounun le yemei iin evlerine dnmeleri halinde rastland
ekilde, le vakti, k srasnda oluan maksimal trafik akmdr. Yine grmtk ki, bu
asansr tesisat aracl ile, yap sakinlerinin %7 il %8 oranndaki bir ksmnn 5 dakika
iinde tanmas mmkn olabiliyorsa, ekle daha detayl ve aratrmalara dayanan bilgilerin
mevcut olmamas durumumda, sz konusu tesisatn, bir ilk yaklaklkla, uygun bir ekilde
gereklendii kabul edilebilmektedir.

Bu trafik akm iin gerekli asansr

13 saysnn tayini amacyla, karakteristikleri
tamamyla belirli olan bir asansr tipinin seilmesine ve ilknce kabin rotasyon sresinin,
yani trafik akmnn youn olduu o dnemler zarfnda, kabinin zemin kalndan itibaren
gerekledii ardk iki hareket arasndaki zaman sresinin, daha baka bir ifade ile, zemin
katndan hareket etmi olan kabinin, ayn kattan ikinci kez hareket etmesi iin lzumlu zaman
aralnn hesaplanmasna ihtiya vardr.

Kabinin tad faydal ykn ktlesi C kg ise, her eyden nce, hesapta bu ykn
%80 oran esas alnarak bir snrlandrma yaplacaktr. Kabin, her zaman tamamyla dolu
olarak hareket etmeyecei iin, byle bir kstlamann dnlmesi doru ve yerindedir*. Her
yolcunun ortalama olarak 75 kg'lk bir ktleye sahip olduu farz edilirse, bu verilerden
hareketle, teorik yolcu says bulunabilir. Bu say,

0,8.C
P
75

ifadesiyle belirlidir. P Says, ounlukla tam bir say olarak elde edilemezse de,
yaplacak hesaplarda onu bu haliyle alkoyacaz.

Ortaya kan ikinci sorun, N katl bir yapya ait P saydaki yolcunun, ortalama bir
hesapla ka farkl kata gideceinin bilinmesidir. Probabilite yani ihtimaller hesabndan
yararlanlmak suretiyle yaplan aratrmalarn gsterdiine gre, kabinin,
P
N 1
X N ( N 1)
N

eitliiyle belirli bir A" says kadar durmas gerekecei anlalmaktadr.**

stenilen derecedeki ondalklarna varncaya kadar X saysnn hesaplanmas, yapnn

h ykseklii bilindiine gre, h/X oranyla ifade olunan muhtemel esas parkur veya gzergh
uzunluunun tayin edilmesine imkn verir.

1 Hz;

2 Yavalama ve yolalma (zaman ve katedilen yollar) zelliklerinin dikkate alnmas

suretiyle, kabinin bu muhtemel esas parkuru katetmesi iin gemesi gereken te zaman

*
Bro yaplarnda, trafik akmnn maksimal olduu dnemlerde, kabinin % 80 yerine /o 100 orannda ykl
bulunduu kabul edilebilir.
**
Bu formlde ve bundan sonra yaplacak kabin rotasyon sresinin hesaplanmasnda, bir otobs son durakta
nasl yn deitirirse, kabinin de, st sahanla gelince, muntazam bir ekilde yn deitirdii kabul
edilmektedir.
Kabinin yn, st sahanlkta deil de, istenilen bir st seviyede deitirilirse, forml,
P
N 1
X N N eklini alr. 14
N
hesaplanabilir.-

tm = te. X arpm, k yrngesi iin gerekli zaman sresini verecektir. Hipotez

olarak, kabinin bota dnecei kabul edildii iin, ara katlarda durmakszn kabinin zemin
katna ulamas amacyla gerekli 1d zaman kolaylkla hesaplanabilecektir.

T Rotasyon zamannn elde edilmesi iin, (tm + td) toplamna, aadaki srelerin de
eklenmesi gerekir. Bu sreler unlardr:

1 Kaplarn alma ve kapatlmas iin geen sreler;

2 P saydaki yolcunun kabin iine girmesi iin gemesi gereken zaman sresi; Bu
zaman sresi, 0,75 P il 1,5 P saniye arasnda deimektedir;

3 Yolcularn kabinden dar kmas iin gerekli zaman sresi; Kabin boaldka
yolcu bana den kma sresi gitgide azalaca, yani yolcular gitgide daha ksa zamanda
kabin dna kaca iin, bu zaman sresi, yolcularn kabin iine girmesi iin gereken toplam
zaman sresinden, toplam olarak bir para daha ksa alnabilir;

4 Nihayet, muhtemelen, kurs sonlarndaki yavalamalara tekabl eden ilve zaman

sreleri.

En sonunda, (tm + td) toplam hari tutulmak zere, eklenen bu zaman srelerinin
hepsine birden %10 kadar bir ilve yaplr ve bylelikle T toplam rotasyon zaman elde edilir.

5 x6
oran, kabinin be dakika iinde yapabilecei gidi ve geli hareketlerinin
T

300
saysn verir. xP arpm da, yine bu zaman sresinde tanabilecek yolcularn
T
saysn gsterir.

Bu takdirde, be dakika iinde tanabilecek olan maksimal toplam yolcu saysnn,

yani, elde daha kesin bilgilerin bulunmamas halinde, prensip olarak, yap sakinleri saysnn
%8 oranndaki ksmnn T saysna^, blnmesi suretiyle, tesis edilmesi gereken asansrlerin
says elde edilir.

Bundan sonra yaplacak i, daha nceden akland gibi, asansrlerin kendilerine has
karakteristikleri bakmndan yaplm olan hipotezlere, bu asansrlere uygulanan kollektif
kontrol sisteminin az veya ok lde mkemmel olmas durumuna gre elde edilen muhtelif
zm yollarn, belirtilen eitli bakmlardan birbirleriyle karlatrmak, bu arada, n
asansre sahip olan bir tesisatta, ortalama olarak T/n oranna eit bulunan maksimal bekleme
15
zaman gibi nemli bir art gzden uzak tutmamaktr.

Yaplagelen bu uzun aklamann esas amac, ortaya konulan problemin yeter derecede
sk bir ekilde incelenmesi gerektiini ve bu nedenle, belirtilen performanslarn dorulanmas
iin, konstrklrlerden hesap notlar istenilebileceini gstermektir.

Pratikte, kendilerine zge tecrbelerine dayanarak, belirli bir probleme uygun olan
asansr tipini, konstrktrler abucak tayin edebilmekte; en iyi zm yolunun bulunmas
amacyla, yukarda aklanan ayrntl aratrmay bu tip zerinde yapmaktadrlar. Orta
kapasitede kabinlerin seilmesi ve dk kapasiteye sahip olan kabin saysnn artrlmasndan
kanlmas suretiyle, en iyi zm yolunun elde edilebilecei genellikle sylenebilir.
Gerekten de, yeni bir daireye yerlemek, bir daireden tanmak, ok yer igal eden cesametli
cihaz veya mobilyalar tamak gibi, ok katl yaplarda, bu neviden birok iin asansrler
yardmyla yaplabilmesinin gerekli olduu, ilve nakliye ilemlerinin gereklenebilmesi,
ancak orta kapasitede kabinler sayesinde mmkn olabilir. te yandan, klavuz ray
profillerinin, kar arln ve braklmas zorunlu olan boluklarn kaplad alann da, tesisat
iin yap plannda ngrlecek yer zerinde, ihmal edilemeyecek lde tesiri olur. Belli bir
asansr yerine, kapasitesi bunun iki kat olan baka bir asansrn tesis edilmesinin
dnlmesi halinde bile, yukarda sz konusu edilen alan hemen hemen deimez.
Bylelikle, asansrler tarafndan igal edilen yerden hissedilir derecede bir tasarruf
gereklenebilir.

TESS EDLMES GEREKEN ASANSR SAYISININ TAYINI

Tatminkr bir hizmet salayabilecek asansr tesislerinin gereklenmesi sorununun

konut yaplarnda tad nem dolaysyla, Centre Scientifiqte et Technique du Btiment
deyimiyle adlandrlan Yap Bilim ve Teknik Merkezi, yukarda aklam olduumuz
eitli dnceleri, Asansr program tesis prensipler! ismi altnda, belirli sayda esaslar
halinde belirtmeye ve bir sistem dahilinde birletirmeye mecbur kalmtr. Bu prensipler,
Document Technique Unifie (D.T.U.) nin, yani Birletirilmi Teknik Belgeler adn ta-
yan fylerin austos 1963 tarihli 75.1 numaral saysnda bir araya toplanm bulunmaktadr.

eitli yksekliklere sahip olan ve ilerinde eitli sayda insan barndran yaplardaki
ulamn tatminkr bir ekilde salanmas iin gerekli asansr tipi ve saysnn tayini konusu
ile ilgili bu kural ve bilgilerin esas unsurlarn aadaki paragraflarda belirtmek yararldr.

Bu amala, ok pratik olan sentetik bir sunu sisteminden istifade edeceiz. D.T.U'nn
75.1 numaral saysnda yer alan bu bilgiler Roux - Combaluzier Asansrleri irketi
16 hazrlanmtr.
mensuplarndan Laffont ve Gagnant tarafndan
 Bu bilgilere gre, gereklenecek tesisatn tayininde-

1 En fazla 674 snrna kadar erien insan says;

2 st snr 25 olmak artiyle, kat says; ve

3 Muhtemel bekleme zaman 90 veya 130 saniyeden ksa olmak artiyle, hizmetin
kalitesi gibi hususlar dikkate alnmakta, hz ve faydal yk karakteristikleri- aada belirtilen
snrlar iinde bulunan asansrlerden istifade edilmektedir. Bu snrlar :

Hz iin .......................: 0,70 m/s il 1,50 m/s;

Faydal yk iin ......... : 300 kg (4 kii) il 675 kg (9 kii)

eklinde tespit olunmutur.

1 Minimal veya asgari servis sartlariyle ilgili kurallar:

a Binada oturan insanlarn says, asansr tesisat, k srasnda, be dakika iinde,

bina sakinlerinin %7,5 oranndaki bir ksmn tayabilecek bir yetenee sahip olmaldr.

b - Muhtemel maksimal bekleme zaman en fazla 130 saniye mertebesinde

bulunmaldr.

c Asansr tesisatnn hizmetinden yararlanan iki seviye arasndaki dey mesafe

kattan fazla olmamal; yolcunun, merdiven aracl ile katedecei dey uzaklk ise, en fazla
iki kat yksekliini gememelidir.

2 Zemin katnn veya giri holnn zerinde bulunan katlarn saysna bal olarak
gznne alnacak kurallar:

Ekstansyonh yani uzantl asansrler iin, kabin girii kk yz tarafnda bulunan

uzun kuyularn ngrlmesi zorunludur.

17
 TABLO 1.

En azndan 1 asansrn ngrlmesi zorunludur. Blokajl

4 Kattan fazla niversel kumanda sistemleri, ancak 300 kg'lk (4 kiilik) ve 375
kg'lk (5 kiilik) asansrler iin ve kat saysnn en fazla 7'ye
kadar olmas halinde kabul edilebilir.

2 Asansrn ngrlmesi tavsiye edilir. Bu asansrlerden hi

deilse birisinin kabininde, arka tarafta, alak ksm halinde
uzayan bir ekstansyon veya mant blm bulunmal; mobilyalarn,
7 Kat sedye zerine yatrlan hastalarn ve tabutlarn tanabilmesi iin,
kabinin faydal toplam uzunluu, bylece 2,30 m'ye eriebilmelidir.
nite kollektif kumanda her halde zorunludur. Makina dairesinin
aada bulunmas halinde, eit seviyeleme yaplmas arttr.

10 Kat En azndan 2 asansrn ngrlmesi zorunludur. Makina

dairelerinin st tarafta bulunmas arttr.
15 Kat Eit seviyeleme yaplmas her halde zorunludur.

3 Tesis edilecek asansrle, asansr gurubu veya bataryas ile ilgili karakteristiklerin
tayini : Bu tayin ilemi, kat says, yapda oturan insanlarn says ve muhtemel maksimal
bekleme zaman dikkate alnmak suretiyle yaplacaktr.

A nce, aadaki tablo yardmyla, yapda oturan insanlarn says hesaplanr.

TABLO 2.

Yapnn cinsi insan says

H.L.M. ve LOGECO tipi konut yaplar Her oda iin 1 kii + Her daire iin 1,2 kii
veya benzer tip binalar
Orta snf yaplar Her oda iin 1 kii + Her daire iin 1 kii

Lks yaplar Her yatak odas iin 1,3 kii

B Bu kademede, aadaki tablolarda, zemin katnn zerinde bulunan kat saysna

tekabl eden yatay satrlarda, yukarda hesaplanan insan says kadar veya daha fazla yolcu
tanmasna imkn veren karakteristikler seilecektir.*

Bu tablolarda, beyaz karakterli hurufat ile dizilmi olan ve tanabilecek maksimal

*
Tip saysnn azaltlmas suretiyle malzeme bedellerinde indirim salanmasna imkn verilmesi bakmndan
D.T.U'nn 75.1 numaral saysndaki kurallara uymas gereken konut yaplarnda kabul edilen yegne yk ve hz
18
deerleri 26. sayfada belirtilmi olan kymetlerdir.
insan saym gsteren rakamlar, muhtemel maksimal bekleme zamannn 90 saniyeden ksa
olmas haline,** koyu ve kaln puntolu hurufatla dizilmi olan ve keza tanabilecek maksimal
insan saysn gsteren rakamlarsa, muhtemel maksimal bekleme zamannn 90 saniyeden
byk, fakat 130 saniyeden kk olmas haline tekabl etmektedir.

TABLO 3. Zemin katnn zerinde en fazla 10 kat bulunan yaplar

(Bu gibi hallerde, tek bir asansrn yeterli olduu kabul edilmektedir)

Zemin katnn Tek bir asansr btn seviyelerde almaktadr

zerinde
bulunan Faydal yk Faydal yk Faydal yk Faydal yk Faydal yk Faydal yk
katlarn says 300 kg Hz 375 kg Hz 525 kg Hz 525 kg 675 kg Hz 675 kg Hz
0,70 m/s 1,00 m/s 1,00 m/s m/s 1,00 Hz 1,50 1,50 m/s
m/s

Tanmasna izin verilen maksimal insan says

4 211 264 300 368

5 184 235 267 323

6 165 215 243 279 291 330

7 151 199 224 261 269 305

8 Asansrn ekstansyonlu yani 207 240 250 286

uzantl olarak ger-eklenmesi
9 zorunludur. 193 228 Bekleme 269
zaman an
10 185 216 deerler 256
almaktadr.

11 2 Asansrn ngrlmesi zorunludur (Bundan sonraki tabloya baknz)

Not: Bu tablo Rox - Combaluzier dokmanlarndan yararlanlmak suretiyle dzenlenmitir.

**
90 Saniyeden kk olan muhtemel maksimal bekleme zaman deerlerinin, iinde kalabalk insan barndran
yaplarda, ve k holne maksimal trafik akmnn hcum etme tehlikesinin sz konusu olduu saatlerde, ok
19
iyi bir servisi karakterize ettii dnlebilir.
 TABLO 4. Zemin katnn zerinde 7'den fazla sayda kat bulunan yaplar

Kat saysnn 7'den fazla olmas halinde, 2 asansrn ngrlmesi tavsiye edilir.
10'dan fazla sayda kat bulunan yaplarda, en azndan 2 asansrn tesis edilmesi zorunludur.

Zemin TEK - FT OLARAK ALIAN 2 ASANSR f*)

katnn
zerinde Faydal Faydal 2 Asansr 2 Asansr 2 Asansr 2 Asansr
bulunan yk 375 yk 375 kg Faydal Faydal yk Faydal yk Faydal yk
katlarn kg ve 525 ve 675 kg yk 525 kg 525 kg Hz 675 kg Hz 675 kg Hz 1,50
says kg Hz Hz 1,00 Hz 1,00 1,50 m/s 1,00 m/s m/s
1,00 m/s m/s m/s
Tanmasna izin verilen maksimal insan says
8 431 487 464 546 576 674
9 398 453 424 510 534 628
10 371 420 396 480 494 588
11 348 394 372 452 464 556
12 331 373 354 428 438 530
13 314 354 336 404 416 504
14 298 336 318 390 394 480
15 284 321 304 376 378 460
16 272 308 290 360 362 442
17 261 296 278 348 348 426
18 250 285 266 336 334 412
19 241 275 256 324 322 400
20 233 265 248 314 310 388
21 225 255 240 304 300 376
22 218 246 234 296 290 364
23 212 238 228 288 280 354
24 206 231 222 280 272 344
25 201 224 218 274 264 336
(*) Asansrlerin her ikisi de zemin katnda, sonra sra ile ift ve tek numaral katlarda almaktadr.

Not: Bu tablo Roux - Combaluzier dokmanlarndan yararlanlmak suretiyle dzenlenmitir.

zmlenecek problemin, daha byk hz ve daha byk yk karakteristiklerine sahip

olan asansrlerden yararlanlmasn gerektirdii hallerde, D.T.U. nn 75.1 numaral saysnda,
bu iki tablonun sz konusu hallere temil edilmesini mmkn klan btn bilgi ve elemanlar
bulunmaktadr.

20
 Bro olarak kullanlan yaplar :

Yapnn tek bir iletme veya firma tarafndan igal edilmesi, ya da, yapya ait
mahallerde, irketler, ticarethaneler, i brolar v.s... gibi birbirlerine yabanc eitli
teekkller bulunmas durumuna gre, zmlenmesi gereken problem ok deiik ekiller
alacaktr.

Birinci halde, personelin i saatleri dalm, geli ve gidi saatleri ve mevcudu belirli
olduu iin, problemin btn elemanlar tayin edilebilir. Bundan dolay, sorunun tesadflere
bal olan bir taraf pek yoktur. Ama, hemen sezinlenebilecei gibi, personelin hemen hemen
tamamnda, alma saatlerinin dalm, ie geli ve iten dn saatleri ayn olursa, pek
youn bir maksimal trafik akm meydana gelecek, bu durum, pahalya kan bir zm
yolunun benimsenmesini gerektirecektir.

Faaliyetlerin eitlilii nedeniyle, ikinci halde durum byle deildir. Ama, yine ayr
nedenle, problemin verilerinin ortaya konulmas zorlar. Bu gibi hallerde, aadaki ekilde
hareket edilmesi uygun olacaktr:

Her eyden nce, yapdaki insan says hesaplanacak; bu hesapta, bir ilk yaklaklkla,
8 m lik bir alana l insann tekabl ettii kabul olunacaktr. Bu mevcudun bulunmas iin,
zemin katnn zerinde yer alan btn katlarda, igal edilen toplam alann 8'e blnmesi
yeterlidir. Bu kadar saydaki insann, 30 il 60 dakika arasnda deien bir zaman sresinde
tanmasna imkn veren bir zm yolunun uygun olduu dnlecektir. Amerika Birleik
Devletlerinde, insanlar daha fazla talepkr grnmekte, bir asansr tesisatnn birinci snf sa-
ylmas iin, sz konusu tanma ileminin, 30 il 45 dakika arasnda deien bir zaman
sresinde yaplmas art koulmaktadr. te yandan, tesisatn uygun telkki edilmesi iin,
bekleme zamanlarnn 60 saniyeyi amamas, ou halde 45 saniyenin altnda kalmas gerekir.
Amerika Birleik Devletlerinde, bu srenin 20 ve saniyeye kadar indirildii skjk
grlmektedir.

21
BOR RASYOLARI

Net varlk, kredi verenler iin bir garanti oluturur ve byk lde iletmenin
dardan salayabilecei fonlarn snrn belirler. Bu nedenle iletmelerin sonsuza kadar
borlanmalar olanakl deildir. z sermaye ile yabanc sermaye arasndaki oran azaldka
iletmenin finansal riski artacak ve yeniden borlanma olanaklar azalacaktr.

TOPLAM BOR / Z SERMAYE RASYONU

Bu oran, iletmenin borlanma yoluyla salad yabanc sermaye ile kendi sermayesi
arasndaki ilikiyi gsterir. Oran, ayn zamanda, iletmenin tasfiye edilmesi durumunda z
sermayesinin borlarn karlayp karlamayaca konusunda da fikir verir.

Toplam borlar
Bor /z sermaye oran = -----------------------
z sermaye

Bor / z sermaye orannn ideal olarak 1/1 olmas arzu edilir. Orann 1den byk
olmas iletmenin kendi z kaynaklarndan daha ok yabanc kaynak kullanldn gsterir.

Bor/z sermaye orannn analiz edilmesinde dikkat edilmesi gereken en nemli

konulardan biri ksa sreli borlar ile uzun sreli borlar arasndaki dalmdr. ayet, toplam
borlar ierisinde uzun sreli borlarn tutar ksa sreli borlardan daha ok ise bu durumda
iletme daha ok bor deme gcne sahip olacaktr.

TOPLAM BOR / TOPLAM AKTFLER RASYONU

Bu oran, iletmenin aktif deerlerinin ne lde yabanc sermaye ile finanse edildiini
gsterir. Orann 1den byk olmas iletmenin varlk deerlerinin z sermayeden ok
yabanc sermaye ile finanse edildiini gsterecektir.

Toplam borlar
Toplam Bor = --------------------
Toplam aktifler

Hesaplanan rasyonun analizinde toplam borlar ierisinde ksa ve uzun sreli borlarn
tutarlar da gz nnde tutulmaldr. Toplam borlar ierisinde ksa sreli borlarn tutarnn
uzun sreli borlardan ok olmas, iletmenin likit sknts ierisine dmesine yol aabilir.

22
UZUN SREL BORLAR / NET SABT DEERLER RASYONU

Bu oran, iletmenin net sabit deerlerinin ne kadarlk blmnn uzun sreli borlarla
karlandn gsterir. Rasyonun 1e yaklamas iletmenin sabit varlk deerlerini uzun
sreli borlarla finanse ettiini ve ar bor yk altnda olduunun gstergesidir.

KARLILIK (Rantabilite) Rasyolar

Kazan amac gtmeyen iletmeler konu dnda brakldnda uzun dnemde

kazancn maksimumlatrlmas iletmelerin temel amacdr denebilir. Kr ise bu amacn bir
lsdr.

Krllk (rantabilite) rasyolar deiik alardan iletmenin alma sonularnn

deerlendirilmesi amacyla kullanlr. bu amalar yle zetlenebilir:

- letmenin satlar zerinden krllk durumunu belirlemek.

- Yatrmn krllk durumunu belirlemek.

- letmenin aktif deerler asndan krllk durumunu belirlemek.

BRT KRLILIK ORANI

Satlar zerinden krlln deerlendirilmesinde gz nnde bulundurulmas gereken

konulardan biri brt krllk orandr. Brt kr marj olarak da adlandrlan bu oran her 100
TLlik satn iletmeye salad brt katky ortaya koymas asndan nem tar.

Net satlar Satlan maln maliyeti

Brt krllk oran (%) : --------------------------------------------- x 100
Net satlar

SATI ZERNDEN KRLILIK ORANI (SRM RANTABLTES)

Satlar zerinden karllk (srm rantabilitesi), net kazancn (vergiden sonraki

kazan) net satlara oranlanmasn ifade eder.

Rasyonun ne olmas gerektii konusunda kesin bir ey sylemek pek olas deildir. Bu
nedenle, rasyonun normal olup olmadn anlamak iin iletmenin alt i kolundaki
ortalama kazan oran ile karlatrlmas gerekir.

23
TOPLAM AKTFLERN KRLILIK ORANI

Toplam aktiflerin krll, sermaye (z ve yabanc) ile alm yaplan varlk

deerlerinin ne lde verimli kullanldn gsterir.

Z SERMAYENN KRLILIK ORANI

Net kazancn yatrlan sermayeye oranlamas, z sermayenin krlln gsterir.

Net kazan
z sermayenin rantabilitesi : ---------------------------- x 100
z sermaye

Bir iletmede z sermaye krllk orann belirleyen temel e vardr. Bunlar:

a. Srm rantabilitesi (net kr marj)
b. Aktif devir hz
c. Toplam bor / toplam aktifler orandr.
Net kr x 100 Net satlar 1
z sermayenin rantabilitesi : ------------------ x ------------------- x -----------------------
Net satlar Toplam aktifler 1-(T.bor/tT.aktifler)

z sermayenin krll, zellikle, iletme sahipleri ve iletmeye kredi verenler

asndan nemlidir. z sermaye krllnn dk olmas, kredi verenler asndan iletmeyi
riskli duruma getirecek; iletme sahipleri, sermayenin normal kazancnn altnda bir kazan
salayacaklardr.

te yandan rasyonun ykselen veya azalan ynde olmas sermaye yaps ile sat
hacmi arasndaki ilikiye bal bulunmaktadr. ayet iletme borlanma yoluyla yatrmlarn
geniletme yoluna gidiyorsa ve kazan oran ile sat hacmindeki art borlanmann ortaya
kard ykn artndan daha dk ise, bu durumda krllk oran da azalan bir seyir
izleyecektir.

BAABA NOKTASI ANALZ

Baaba noktas analizi; iletmenin gelirleri, giderleri ve kapasitesi arasndaki ilikileri

inceleyen bir tekniktir. Bu yntem araclyla etkili bir kr planlamas ve kontrol
gerekletirilebilir.

Kra gei noktas veya sfr kr noktas olarak da adlandrlan baaba noktas,
iletmenin toplam gelirlerinin toplam giderlerine eit olduu noktadr. Baaba noktas
analizinde iletmenin giderleri:
24
a. Deimez giderler
 b. Deien giderler

olmak zere iki grup altnda toplanr. Deimez giderler retim veya sat hacmi ne olursa
olsun sabit kalan giderlerdir. Deien giderler ise retim veya sat hacmine bal olarak artan
veya azalan giderlerdir.

GRAFK YNTEMYLE BAABA NOKTASININ HESAPLANMASI

Baaba noktasnn grafik yntemiyle hesaplanmas; yatay eksende retim hacmi

birim olarak; sat gelirleri ve iletme giderleri ise dikey eksende parasal deerle ifade
edilmitir.

Sfr retim dzeyi veya sat hacminde deien giderler sfr olacandan, deien
giderler aslnda orjinden geen bir dorudur. Bu doru deimez giderler dorusuna
eklendiinde, toplam giderler dorusu elde edilir. Sat hacminin sfr olmas durumunda, sat
geliri de sfr olacandan toplam gelirler, dorusu da orjinden geecektir. Bylece toplam
gelirler dorusunun toplam giderler dorusunu kestii nokta iletmenin baaba noktas olur.

ERSEL BAABA NOKTASI ANALZ

Dorusal baaba noktas analizleri kimi varsaymlar ierir. Kimi durumlarda sat
fiyatnn, kimi durumlarda da birim deien giderlerin sabit kalmamas nedeniyle, toplam
gelirler veya toplam giderler ya da her ikisi birden dorusal bir eitlikle gsterilemez.

25
 Toplam gelir veya toplam gider ilevleri dorusal olmadnda, tek bir baaba
noktasndan sz edilemez. Dorusal olmayan baaba noktas analizinde toplam gelir erisi
toplam giderler erisini iki noktada kesmitir. Bu noktalarn her ikisinde de, toplam gelirler
toplam giderlere eit olduundan, iletmenin kazanc sfrdr. letme bu iki nokta arasnda
retimde bulunduu srece kr edecek, bu noktalarn dnda ise zarar sz konusu olacaktr.

NDEKLER
26
BNA veya YAPI ASANSRLER............................................................................................1
SALANMASI GEREKEN TRAFK MKTARININ TAHMN EDLMES..........................1
BR ASANSRLE VEYA BR ASANSRLER GURUBU LE LGL MUHTELF
ZELLKLERN TAIMA KAPASTES ZERNDEK ETKS.........................................3
Kabinle ilgili faktrler.................................................................................................................3
Makina dairesiyle ilgili faktrler................................................................................................4
Tek bir asansr veya bir gurup asansrle ilgili manevra sistemleri............................................5
Sinyalizasyon sistemleri............................................................................................................10
Batarya ve gurup halinde alan asansrler.............................................................................12
KABN ROTASYON ZAMANININ HESAPLANMASI.......................................................13
TESS EDLMES GEREKEN ASANSR SAYISININ TAYINI..........................................16
BOR RASYOLARI................................................................................................................22
TOPLAM BOR / Z SERMAYE RASYONU......................................................................22
TOPLAM BOR / TOPLAM AKTFLER RASYONU..........................................................22
UZUN SREL BORLAR / NET SABT DEERLER RASYONU...................................23
KARLILIK (Rantabilite) Rasyolar..........................................................................................23
BRT KRLILIK ORANI......................................................................................................23
SATI ZERNDEN KRLILIK ORANI (SRM RANTABLTES)..............................23
TOPLAM AKTFLERN KRLILIK ORANI........................................................................24
Z SERMAYENN KRLILIK ORANI.................................................................................24
BAABA NOKTASI ANALZ.............................................................................................24
GRAFK YNTEMYLE BAABA NOKTASININ HESAPLANMASI............................25
ERSEL BAABA NOKTASI ANALZ............................................................................25

27