BLACKBURN, Robin. The American Crucible: Slavery, Emancipation
and Human Rights. Londres: Verso, 2011. 498 p.
Em janeiro de 2012, Barbara Solow de histria da escravido sobre o le-
e David Brion Davis ocuparam as p- gado de Eric Williams pode parecer ginas da prestigiosa The New York estranho para um leitor do Brasil. Nas Review of Books para discutir um as- academias do pas, Williams atraves- sunto que faria pouca gente arquear sou o mesmo percurso que a chama- as sobrancelhas no Brasil. Solow ti- da escola sociolgica de So Pau- nha considerado errada a crena de lo, isto , foi submetido sucesso Davis na morte da famosa hiptese de geracional de vises historiogrficas Eric Williams sobre o declnio econ- antagnicas, passando rapidamente mico do sistema escravista britnico de autoridade discursiva a discurso na antevspera de sua abolio. Davis desautorizado. No lugar de debates respondeu que uma vasta montanha contnuos, reviso crtica sistemtica de provas empricas solapava a hi- e reformulao de ideias antigas so- ptese de Williams, como se podia ler bre bases parcialmente novas, Eric em toda a obra de Seymour Drescher, Williams foi lanado para o almoxari- a maior autoridade mundial sobre o fado da historiografia. Esse procedi- movimento abolicionista britnico.1 mento, que no se aplica s aos casos O entrevero de dois autores inter- mencionados e cujas causas merecem nacionalmente consagrados na rea um estudo parte, tem seu preo. O livro que Robin Blackburn lan- 1 The New York Review of Books, The ou em 2011, The American Crucible, British and the Slave Trade, 12 de janei- no existiria sem o prolongado deba- ro de 2012. Disponvel em <http:// te acadmico anglo-saxo sobre a www.nybooks.com/articles/archives/ 2012/jan/12/british-slave-trade>. herana intelectual de Eric Williams.
Afro-sia, 48 (2013), 385-394 385
A obra a mais recente da srie que o traditrias entre escravido e capita- autor vem dedicando anlise dos sis- lismo que Eric Williams estabeleceu temas escravistas no continente ame- em Capitalism and Slavery (1944). A ricano e que inclui The Overthrow of particularidade de sua anlise est em Colonial Slavery (1988) e The substituir a noo de declnio pela de Making of New World Slavery (1997) destruio do cativeiro. O capitalismo ambos com traduo para o portu- teria estimulado o surgimento de ten- gus (respectivamente, 2002 e 2003, ses de classe e de condies revolu- pela Editora Record). Suas ideias cen- cionrias que fizeram a mediao ne- trais so simples e audaciosas. Por um cessria entre poderosas estruturas lado, a escravido negra nas Amri- objetivas de produo e a abolio do cas teria sido uma instituio funda- cativeiro. A pegada diferente tem im- mental para a formao dos dois pi- plicao historiogrfica. O valor das lares do mundo contemporneo: a revolues e, nelas, da ao escrava Revoluo Industrial, no plano eco- aparece em The American Crucible nmico, e os direitos humanos, no como um tributo intelectual s obras de plano poltico. Por outro, o capitalis- C. L. R. James e de W. E. B. Du Bois.2 mo industrial teria gerado crises ca- A trinca Williams-James-Dubois, pazes de pr um fim escravido feita de autores negros, foi escolhida negra. O termo que sintetiza o ttulo a dedo por Blackburn. Desde a dca- da narrativa explicita o nexo entre da de 1970, parte da historiografia esses dois polos. Crucible pode sig- anglo-sax e mundial vem narrando a nificar tanto cadinho, isto , pote crise da escravido nas Amricas de que, fundindo elementos de origem um modo que prescinde de suas colo- diversa, gera matria nova, como tam- caes. Sendo essa vertente encabe- bm provao, penria, calv- ada por Drescher, a maior autorida- rio. Ao sintetizar seu livro com um de mundial na histria do abolicio- substantivo polissmico que une cri- nismo, o gesto de Blackburn revela o ao e sofrimento, Blackburn sugere desejo de contrapropor uma narrativa que a montagem do capitalismo con- temporneo no pode ser desvincu- 2 lada do processo de alienao, vio- C. L. R. James, Os jacobinos negros: Toussaint LOuverture e a revoluo de lncia, martrio e luta por que passa- Saint-Domingue [1 ed. em ingls, 1938]. ram os africanos e seus descendentes So Paulo: Boitempo Editorial, 2000; W. durante a ascenso e a queda do cati- E. B. Du Bois, Black Reconstruction in America: An Essay Toward the History of veiro nas Amricas. the Part Which Black Folk Played in the Blackburn retoma e desenvolve, Attempt to Reconstruct Democracy in com modificaes, as relaes con- America, 1860-1880, Nova York: Russell & Russell, 1956 [orig. 1935].
386 Afro-sia, 48 (2013), 385-394
da modernidade em geral e da escravi- Num artigo originalmente publica- do nas Amricas em particular. do em Slavery and Abolition, em 1986, Drescher constatou que Econocide I vinha estimulando uma srie de estu- Drescher lanou Econocide (1977) diosos a encontrarem uma nova base para desferir um ataque sem conces- ideolgica para o abolicionismo.4 ses obra de Williams, que oferecia No o caso de analisar, aqui, os tra- aos historiadores a mais bem acabada balhos daqueles que exemplificam a interpretao marxista das conexes frase David Brion Davis, Howard entre cativeiro, abolio e capitalismo Temperley, Thomas Haskell, John no Imprio britnico. Em Capitalism Ashworth, alguns dos quais foram and Slavery, Williams aduzira duas includos no The Antislavery Debate teses opostas, mas interligadas, sobre (1992), editado por Thomas Bender, seu objeto de estudo: (i) o sistema es- ou a pesquisa de Kwame Anthony cravista nas Antilhas britnicas forne- Appiah sobre revolues morais , cera produtos agrcolas, capital e mer- dado que o prprio Drescher sinteti- cado consumidor aos manufatureiros zou sua resposta ao problema. Em li- metropolitanos, estimulando o surgi- vro recente5 ponto de chegada de uma mento da Revoluo Industrial; (ii) longa e coerente agenda de pesquisa, com a Independncia dos Estados seu raciocnio se desenvolve em dois Unidos (1776), o Caribe britnico en- passos. Como as plantations no trou em declnio e caiu refm do mo- Caribe britnico cresciam em termos vimento abolicionista. Em Econocide, absolutos para os proprietrios e em Drescher procurou enterrar o livro e termos relativos para o conjunto da suas hipteses. Os dados que apresen- tou indicavam a rentabilidade crescen- lina Press, 2010. Seu estudo tinha sido pre- te das plantations, o incremento abso- cedido, na crtica a Williams, por Roger Anstey, The Atlantic Slave Trade and luto da produo aucareira e a maior British Abolition, 1760-1810, Londres: relevncia do Caribe britnico no con- Macmillan, 1975. A edio mais recente junto das importaes e das exporta- do livro de Williams Capitalismo e es- cravido, So Paulo: Companhia das Le- es inglesas entre 1776 e 1806. O tras, 2012. autor alegou haver uma radical 4 Seymour Drescher, The Decline Thesis disjuno entre desempenho da eco- of British Slavery since Econocide, in Drescher, From Slavery to Freedom: nomia colonial e ascenso do abolici- Comparative Studies in the Rise and Fall onismo metropolitano.3 of Atlantic Slavery (Nova York: New York University Press, 1999), p. 110. 5 Seymour Drescher, Abolition: A History 3 Seymour Drescher, Econocide: British of Slavery and Antislavery, Cambridge: Slavery in the Era of Abolition (1977), Cambridge University Press, 2009, esp. Chapel Hill: The University of North Caro- pp. 115-266.
Afro-sia, 48 (2013), 385-394 387
economia imperial britnica na vira- gajando-se no dilogo com Drescher. da do XVIII para o XIX, a nica ex- Na ltima (The Age of Abolition) plicao plausvel para o seu colapso aborda a ascenso e a queda dos re- se encontraria no campo poltico gimes escravistas oitocentistas (no sul (passo 1). O abolicionismo, inicial- dos EUA, nas colnias espanholas de mente restrito a um grupo inexpres- Cuba e Porto Rico e no Imprio do sivo, s conseguiu influenciar a agen- Brasil), assunto ao qual promete vol- da de governo porque a Gr-Bretanha tar num livro futuro, e discute o lega- possua a mais densa esfera pblica do da emancipao escrava para a do planeta, capaz de reverberar e gui- formulao da doutrina dos direitos ar a ao de seus governantes. Ao humanos, confrontando mais uma vez dominar esse espao, o abolicionis- Drescher. mo dominou o governo (passo 2). Assim na supresso do trfico negrei- III ro (1807), assim tambm na abolio Para Blackburn, a montagem da es- do cativeiro (1833-1838). A crise da cravido negra nas Amricas durante escravido nas Amricas no resul- o perodo colonial no pode ser taria do eixo de foras contraditrias unificada em uma estrutura histrica que a Era das Revolues liberou. singular. Seguindo o que j escreve- Seria, antes, efeito da mobilizao ra em The Making, a Amrica teria civil pacfica que os abolicionistas conhecido dois tipos de sistemas es- anglo-saxes souberam conduzir. cravistas: o hispnico, que chamou de barroco, e o dos demais imprios, que II chamou de mercantil. No Imprio Contra o pano de fundo esboado espanhol, a instituio nunca deixou acima que a histria contada em The de ser perifrica. Quando, entre 1520 American Crucible ganha sentido es- e 1550, a conquista da Tierra Firme pecfico. O livro est dividido em alterou a natureza da administrao quatro partes. Na primeira e na se- colonial, Madri investiu na extrao gunda (Empires and Plantations e de metais preciosos do ultramar para The Subversive Boom), Blackburn atender ao pagamento de tropas no retoma, com incorporao da biblio- cenrio de guerra europeu e equili- grafia mais recente, as ideias formu- brar a balana comercial com o Ori- ladas em The Making of New World ente, aproveitando as redes de extra- Slavery. Na terceira (The Haitian o tributria dos populosos impri- Pivot) revisita o argumento de The os asteca e inca e montando um siste- Overthrow of Colonial Slavery, ma de frotas que, embora caro e len- focando na Revoluo Haitiana e en- to, se ajustava ao deslocamento dos
388 Afro-sia, 48 (2013), 385-394
metais preciosos. A escravido, sem nmico, amplos canais de crdito e vnculo direto com o centro da eco- constante inovao tcnica no proces- nomia mundial nem transporte ade- so produtivo, elementos que, engata- quado para itens de consumo em mas- dos no trfico negreiro transatlnti- sa, se reduziu, em geral, a um papel co, permitiram a consolidao de so- ancilar nas minas ou se concentrou ciedades escravistas sobre a base do nas cidades porturias. Por causa das regime de plantation, com baixas ta- Siete Partidas, conjunto de normas xas de alforria, pequena margem para jurdicas reunidas no sculo XIII que mobilidade vertical dos ex-escravos permitia ao escravo o direito ao pe- e extrema racializao do trabalho. clio e compra de sua alforria, um Pernambuco e Bahia, como se v, no alto ndice de manumisso caracteri- se encaixam perfeitamente nessa des- zou a escravido barroca. E, como crio. Alm de sua ligao apenas a noo de limpeza de sangue no fil- indireta com as inovaes ocorridas trava os sditos com rigor, a popula- no sistema econmico do noroeste o negra e mulata livre gozou razo- europeu, as relaes entre senhores e vel mobilidade social nos limites do escravos na colnia portuguesa eram Antigo Regime hispnico. moldadas por um enquadramento ju- A revoluo aucareira em Per- rdico semelhante ao das Siete Parti- nambuco, Bahia, Barbados, Jamaica, das. Se definisse uma ruptura entre a Martinica, Guadalupe e Saint- escravido brasileira e a caribenha, Domingue (futuro Haiti), bem como Blackburn daria mais sentido sua o cultivo de tabaco e arroz na Amri- constatao de que a nica vantagem ca continental britnica, compuseram comparativa que os luso-brasileiros a segunda estrutura do sistema escra- possuam na competio com os pro- vista nas Amricas. O que teria unifi- dutores antilhanos estava no volumo- cado espaos to distantes numa mes- so trfico negreiro, que lhes entrega- ma temporalidade? A resposta esta- va cativos pela metade do preo pago ria em sua articulao expanso do por seus concorrentes. mercado consumidor europeu, cujo impulso inicial Blackburn, baseando- IV se em Robert Brenner, identifica na A escravido mercantil das Amricas revoluo agrria inglesa do sculo teria sido um grande estmulo de- XVI. Graas mercantilizao das re- colagem da industrializao na Gr- laes sociais no noroeste europeu, Bretanha? A relao de causa e efei- produtores da Amrica em geral e do to entre ambas, basicamente a tese I Imprio britnico em particular con- de Williams, foi frequentemente re- taram com mercado metropolitano di- jeitada por historiadores nas dcadas
Afro-sia, 48 (2013), 385-394 389
de 1960 e 1980, justamente quando Blackburn consegue, ento, rearticu- Drescher refutou sua tese II. Refinan- lar economia, escravido e abolicio- do o modelo de Williams, Blackburn nismo no incio do sculo XIX? Sua aferiu a contribuio atlntica para a resposta formulada em dois movi- Revoluo Industrial mapeando o mentos, que retomam uma linha de mercado consumidor das exportaes raciocnio exposta em The Overthrow britnicas nas plantations americanas of Colonial Slavery. No primeiro, ele e na frica, os lucros dos negocian- evoca a Independncia dos Estados tes e proprietrios escravistas, o for- Unidos. O arrojo dos patriotas em necimento de matrias-primas me- 1776 s fora possvel graas con- trpole, o papel da escravido na for- solidao do mercado comum do mao de um mercado de capitais e Atlntico norte, que interligava a eco- seu estmulo adoo na Europa de nomia continental, as Antilhas euro- novos padres de consumo e de tra- peias e os portos negreiros da Euro- balho (o que Jan de Vries chamou de pa. Incorporando o timo livro Mo- revoluo industriosa). Em suma, ral Capital (2006), de Christopher retoma argumentos j feitos em The Brown, Blackburn entende que a In- Making, com perdas por reduzir o uso dependncia concitou as unidades do dos dados estatsticos e ganhos por norte do novo pas emancipao encarar a bibliografia recente sobre gradual dos escravos e desaguou, em o tema, da qual vale destacar as obras Londres, numa crise ideolgica capaz de Kenneth Pomeranz, Joseph Inikori de arrastar a elite poltica para um e Findlay & ORourke.6 amplo reformismo das instituies Segundo o argumento geral do li- imperiais, entre elas o trfico negrei- vro, o mundo que a Revoluo Indus- ro. Sem essa disposio da elite pol- trial criou no imps limites econ- tica, a esfera pblica e os meios de micos escravido negra. Como propaganda que Drescher estudou no teriam dado cruzada moral do abolicionismo a amplitude necess- 6 Kenneth Pomeranz, The Great Divergence: ria para chegar com expressividade China, Europe, and the Making of the Modern Economy, Princeton: Princeton ao Parlamento. E mesmo assim os University Press, 2000; Joseph E. Inikori, campees da causa acabaram frustra- Africans and the Industrial Revolution in England: A Study in International Trade dos. Sem alianas amplas e uma cri- and Economic Development, Cambridge: se estrutural profunda, suas chances Cambridge University Press, 2002; eram escassas. Noutros termos, sem Ronald Findlay & Kevin H ORourke, Power and Plenty: Trade, War, and the revoluo, nada seria feito. World Economy in the Second Millenium, Princeton: Princeton University Press, 2007.
390 Afro-sia, 48 (2013), 385-394
V tiveiro em 1802 e 1803, viu suas tro- Em seu segundo movimento pas acachapadas pela resistncia po- Blackburn d o devido peso Revo- pular generalizada, e no por uma luo de Saint-Domingue (1791- dbia e cambiante elite poltica. O 1804) na confeco da lei que supri- Haiti foi o primeiro pas do Ocidente miu o trfico negreiro para o Imprio no qual a liberdade teria sido uma britnico (1807). A composio de- experincia universal. Para levar essa mogrfica da colnia francesa, a ex- palma dourada, precisou passar por plorao intensa do trabalho, as lutas um sangrento processo revolucion- intestinas entre brancos e propriet- rio de treze anos (1791-1804), mais rios de cor, a experincia militar e longo que o da prpria Frana (1789- revolucionria dos colonos na Guer- 1798). ra dos Sete Anos e na Guerra de In- Segundo Blackburn, o nascimen- dependncia dos Estados Unidos, as to do Haiti o grande evento tenses que a Coroa agravou ao que- moldador do sculo XIX. As leis que rer restringir a soberania domstica surgiram no seio de suas lutas forne- dos senhores ou criar as milcias de cem aquelas raras ocasies em que cor no ultramar, os conflitos entre o texto pode definir o contexto e o proprietrios brancos e negociantes subtexto, porque est estabelecendo girondinos, as invases da ilha por um novo horizonte (p. 191). O de- tropas britnicas e espanholas, todos creto de 16 de Pluvise (4 de feve- esses elementos so mobilizados para reiro) de 1794 ofereceu um veredito explicar a evoluo excepcional de sobre a instituio mais incisivo que uma revolta de escravos que, no in- qualquer outra declarao de direi- cio (1791), no estavam comprome- tos, isto , a dos Estados Unidos tidos com o final da escravido (p. (1776) e da prpria Frana (1789). 184), para a sublevao revolucion- Suas constituies ultrapassaram o ria da ordem social e, por fim, para conservadorismo da norte-americana os decretos de 1793 e de 1794 que e ajudaram a estabelecer no pas uma aboliram o instituto do cativeiro nas doutrina nova e muito incomum: a Antilhas francesas. No lustro subse- da igualdade racial (p.208). A vit- quente (1794-1798), a conquista ju- ria dos revolucionrios em 1804 ani- rdica saltou para a esfera social. As mou a rearticulao do movimento guerras de resistncia contra expedi- abolicionista na metrpole inglesa e, es escravistas da Gr-Bretanha tor- ao riscar do mapa o grande produtor naram a defesa da liberdade atributo de acar de um imprio rival, apla- de todos os grupos da colnia. Quan- nou o caminho para a supresso do do Napoleo quis reinstituir ali o ca- trfico negreiro britnico em 1807.
Afro-sia, 48 (2013), 385-394 391
Na esteira de Waterloo, o Tratado de VI Paris (1814) ainda previa restaurar o No sculo XIX, o Ocidente assistiu status colonial do Haiti e tolerar um no apenas consolidao da Revo- trfico negreiro para o Imprio fran- luo Industrial, dos regimes represen- cs por cinco anos. A enorme pres- tativos e de uma noo mais radical so abolicionista contra esse arranjo dos direitos do homem, mas tambm escravista permitiu que Napoleo, expanso da escravido negra no sul cortejando a opinio pblica inglesa dos Estados Unidos, no Imprio do em seu governo dos 100 dias, decre- Brasil e nas colnias espanholas de tasse o fim do comrcio transatlnti- Cuba e Porto Rico. Baseando-se em co de escravos. E deu fora para que estudos de Rogers Smith, Joseph a diplomacia britnica, no Congres- Fradera e Berbel, Marquese & Parron, so de Viena, arrancasse de outros pa- Blackburn afirma que a revolta no ses a primeira declarao internaci- Haiti encorajou os fazendeiros do onal antitrfico do Ocidente. Brasil, de Cuba e dos EUA a toma- Blackburn conclui que o impac- rem precaues e estabelecerem uma to do antiescravismo haitiano na base social mais ampla para seus re- radicalizao da noo de direitos gimes escravistas (p. 268), traduzida do homem (p. 197) e na cultura na construo de barreiras raciais mais poltica moderna (p. 203) dificil- rgidas nos EUA, na rejeio do libe- mente pode ser exagerado. Em seu ralismo poltico pelos hacendados conjunto, essa interpretao ajusta cubanos e na concepo de cidadania contas com Drescher, bem como Joo desracializada no Brasil. Nos trs es- Pedro Marques. Em The Limits of paos, tais respostas, em que pesem Example, Drescher escrevera que a suas diferenas, atenderam ao prop- presena do Haiti fora da bacia cari- sito comum de fortalecer a ordem so- benha era pequena. No Brasil, por cial da escravido num mundo em que exemplo, seu impacto, como estmu- o Haiti entrara no clculo poltico dos lo emancipao ou abolio do estadistas. trfico negreiro, parece irrisrio, no Estados Unidos, Brasil e Cuba se mximo.7 H, porm, outra forma de entrelaaram numa nova temporali- equacionar o problema. dade da escravido negra durante o
Slave Revolts and the Abolition of Slavery:
7 Seymour Drescher, The Limits of An Overinterpretation, in Seymour Example, in David Geggus (org.), The Drescher & Peter C. Emmer (orgs.), Who Impact of the Haitian Revolution in the Abolished Slavery? Slave Revolts and Atlantic World (Chapel Hill: The University Abolitionism. A debate with Joo Pedro of North Carolina Press, 2001), pp. 10-4 Marques (Nova York: Berghahn Books, (citao na p. 11); Joo Pedro Marques, 2010), pp. 3-92.
392 Afro-sia, 48 (2013), 385-394
sculo XIX. Diferentemente dos pro- gundo os quais o capitalismo defi- prietrios coloniais, seus produtores nido como um sistema econmico em atuaram em mercados abertos que que o capital empregado, de manei- lhes impunham forte presso compe- ra extremamente flexvel, com a fi- titiva, obrigando-os a ampliar conti- nalidade de sua autoexpanso. Nes- nuamente a escala produtiva para ses termos, a escravido no aparece manter a cabea tona dgua nos como unidade separada do capitalis- principais mercados consumidores do mo nem no plano da anlise nem no Atlntico Norte. Contaram com dis- da histria. Mas Blackburn identifi- ponibilidade de terras frteis mais ca o capitalismo com massificao amplas que em Barbados, Martinica, produtiva e trabalho assalariado, na Jamaica ou Saint-Domingue, sendo linha dos marxistas que segue capazes de, mais cedo ou mais tarde, (Williams, Brenner, Perry Anderson, adotar ferrovias e atingir sucessivas Eric Hobsbawm). Sente-se, assim, rupturas de magnitude no patamar vontade para frisar diferenas mate- produtivo. Tiveram acesso a merca- riais significativas entre os polos da dos de mo de obra escravizada mais escravido e do capitalismo, atribu- volumosos que em qualquer perodo indo ao primeiro aspectos menos de tempo anlogo nos sculos anteri- modernos: mercado interno relativa- ores. Por fim, concentraram extremo mente modesto, mecanizao extre- poder poltico nos nveis local e na- mamente seletiva, pouca flexibilida- cional ou imperial, explorando his- de do trabalho escravo, intensa de- trias de conspirao escrava para pendncia de crdito e transporte impor um regime ainda mais duro externos e menor capacidade institu- sobre os cativos (p. 286). Num en- cional para reter a formao do capi- saio de 1988 e em escritos posterio- tal que gera. res, Dale Tomich vem chamando essa A linha de raciocnio de temporalidade do cativeiro oitocen- Blackburn no o leva a afirmar que o tista, afinada com as demandas que o cativeiro oitocentista colapsou em mundo contemporneo estava crian- razo de seus relativos limites eco- do, de segunda escravido. nmicos, numa espcie de ampliao Blackburn assimilou o termo, porm vulgar da tese II de Williams. Pelo com liberdade. contrrio, tal como a guerra haitiana Como sabido, o conceito de tinha sido o piv da gnese da tercei- segunda escravido opera dentro de ra estrutura histrica da escravido alguns pressupostos da perspectiva de nas Amricas, apenas outra de pro- economia-mundo de Immanuel pores tambm gigantescas a Wallerstein e Giovanni Arrighi, se- Guerra Civil (1861-65), nos Estados
Afro-sia, 48 (2013), 385-394 393
Unidos pde unir verticalmente es- VII cravos, pessoas livres de cor, traba- The American Crucible possui di- lhadores brancos, imigrantes e nati- menso pica anloga ao tema que vos no movimento comum para des- aborda, e sua leitura parcial pode le- truir uma instituio que parecia ina- var a falsas impresses. O livro con- balvel. Sem as tenses de classe e, tm trechos que parecem depositar em seguida, a crise revolucionria de poder demirgico nas mos dos ato- 1861 que Blackburn v como re- res sociais e outros que atribuem s sultante do confronto de dois nacio- foras de mercado um peso descomu- nalismos expansionistas concorrentes nal. Sua chave para compreender pro- , nem os limites econmicos da es- cessos histricos, porm, ao eleger cravido, nem a resistncia dos cati- tenses de classe e crises conjuntu- vos, nem a campanha moral dos abo- rais como instncias mediadoras en- licionistas teriam triunfado sobre o tre o tempo longo e o tempo curto da slave power. Tal como no Haiti, a dinmica social, desfaz os extremos liberdade nos Estados Unidos nasceu aparentes. Se for entendido como uma do cruento aprendizado revolucion- narrativa que mobiliza Du Bois, rio. Influenciados pelo desfecho de James e Williams para rearticular 1865, Brasil e Cuba enfrentariam, a poltica e economia, estrutura e ao seu tempo, um processo semelhante humana, numa anlise da escravido ao norte-americano. No final do s- negra destinada a questionar a abor- culo, porm, os revolucionrios dos dagem que vem sendo consagrada por trs espaos acabaram revoluciona- Seymour Drescher, The American dos por uma nova conjuntura do ca- Crucible se torna um livro poderoso pitalismo industrial, que empregou as no apenas para aquilatar o valor das ideias abolicionistas, numa das mais experincias revolucionrias no pas- repugnantes ironias da histria, para sado (cadinho), mas tambm para erguer o colonialismo na frica e na medir o limite das democracias de sia. Descarnado das lutas de classe mercado no presente (calvrio). Nou- e da revoluo, tal o argumento de tros termos, o crucible e o crucible Blackburn, o abolicionismo um es- do mundo contemporneo. queleto ideolgico sem energia soci- Tmis Parron al transformadora. tamisparron@yahoo.com Universidade de So Paulo