You are on page 1of 38

INTRODUCCIN A DEL MAESTRO 527

/ Nf{ T R O Di U C C \I O N 5. No le queda ms que indicar al verdadero Maestro.


Lo hace en un discurso seguido, que llena la tercera parte de
la obra. Este Maestro es Cristo, que es la misma verdad que
habita en lo ms ntimo de nuestras almas. El maestro huma-
no se contenta con invitar al discpulo a volverse hacia la ver-
dad interior, a dejarse iluminar por sus resplandores; porque,
1. El precioso dilogo filosfico El Maestro fu escrito segn la palabra de Jess, nosotros no tenemos ms que un
en 389. Agustn, despus de haber recibido el bautismo en solo maestro, Cristo \
Miln de manos de San Ambrosio (387) y de permanecer al- 6. El inters de este dilogo no radica tanto en las dis-
gn tiempo en Roma, march al frica. Llevaba el alma satu- cusiones lgicas y gramaticales como en la importante doctrina
rada del idealismo monstico que haba admirado en Miln y de la iluminacin, claramente enseada aqu por San Agustn
en Roma, como l mismo nos lo ensea en su obra De moribus por primera vez. En el De beata vita, escrito en 386 en Casi-
Ecclesiae catholicae1. Despus de su llegada a Tagaste, su caco, se halla como un presentimiento en la identificacin de
patria chica, distribuy en limosnas todo su patrimonio, no la sabidura, principio de la vida bienaventurada, con la ver-
guardando ms que el usufructo de su casa paterna, adonde dad y con Cristo, que dijo: Yo soy la verdad (n.34). Mas
se retir con algunos amigos, fundando all el primer monas- El Maestro la hace enteramente explcita y nos da una de las
terio africano. El tiempo estaba dividido entre los ejercicios ms vigorosas demostraciones.
de piedad, los trabajos manuales y el estudio. Agustn se aplica 7. Jolivet ha dicho, muy acertadamente, que la doctrina
preferentemente al estudio de la Escritura santa y a la com- de la iluminacin ocupa el centro del agustinianismo 4 . Ella
posicin de obras apologticas. siempre ejercit la sagacidad de los investigadores, y no les
2. Entre los primeros monjes de Tagaste viva el que encontr frecuentemente de acuerdo. El fin de este libro no es
Agustn llama humildemente el hijo de su pecado ~, el joven dirimir las controversias, sino suministrar una pieza importante
Adeodato, que es el interlocutor del dilogo El Maestro. Tena del proceso a los investigadores deseosos de formarse por s
la edad de diecisis aos, y el autor de las Confesiones asegura mismos una opinin.
que todos los pensamientos puestos en sus labios son de l. 8. Es preciso tener muy en cuenta que en San Agustn
Asombra que, a esa tierna edad, Adeodato manifestase aquel siendo base el mtodo sinttico y concreto, todo orientado
ingenio admirable. hacia la instruccin moral y religiosa del lectorno se puede
3. El dilogo El Maestro parece indicar que Agustn con- comprender el sentido exacto de una afirmacin filosfica sin
tinuaba en Tagaste la educacin literaria de Adeodato. Empieza tener presente el conjunto del sistema. As el autor de El
la conversacin por el grave asunto de la razn de ser del Maestro expone una doctrina, ante todo psicolgica, al estu-
lenguaje. Despus, Agustn escoge un verso de Virgilio, como diar nuestro conocimiento de la verdad; pero conduce tam-
ejemplo, y la discusin se desarrolla largamente sobre el papel bin a la piedad, al recomendar docilidad a Cristo-Verdad;
gramatical de las primeras palabras. Una cuestin suscita otra, y ms an a la metafsica, al esbozar su va o medio preferido
sin riguroso orden lgico, mas no sin sutileza; Agustn pide a para demostrar la existencia de Dios.
su discpulo que resuma los puntos examinados. Hecho esto, el 9. Desde este ltimo punto de vista, la dos obras agus-
maestro parece tener escrpulos: se acuerda, tal vez, de que es tinianas El Maestro y El libre albedro tienen cierta relacin.
monje; se excusa de entregarse a esos juegos literarios y prome- La primera esboza el cuadro general de la prueba por la teo-
te conducir a Adeodato hasta una doctrina moral muy elevada, ra de la iluminacin; supone a Dios presente en el interior
al pas de la vida bienaventurada. del alma ms bien que lo demuestra. La segunda, en su segundo
4. Mas esto no ser por el camino ms corto. De nuevo libro, expone en toda su amplitud la marcha de la razn hacia
la discusin vuelve a empezar sobre las diversa clases de sig- Dios.
nos y sobre el valor dei lenguaje como signo de las cosas. 10. Sealaremos an la teora de la memoria, que rea-
Pronto, sin embargo, el fin de Agustn se precisa: Es ver- liza en El Maestro un progreso importante, antes de dilatarse
daderamente imposiblepreguntaensear nada sin palabras n las descripciones entusiastas de las Confesiones s y en los
y sin signos sensibles? Y por una serie de hbiles preguntas profundos anlisis del De Trinitate . En las obras de Casicaco,
y ejemplos muy tpicos, demuestra la impotencia radical del
3
lenguaje para transmitir la verdad. 4
M t . 23,10.
Dieu, solerl des esprits p 3.
5
1 L.10 c.8-27 n.12-26
C.33 n . 7 0 . 4
2 L.10 c . l l n . 1 7 - 1 9 ; 1.12 c.7-11 n . 1 1 - 1 8 .
Con. 1.9 c.6.
528 INTRODUCCIN A DEL MAESTRO
INTHODUIXION A DEL MAESTRO 52

la memoria aparece como una facultad sensible que recoge y en el momento de unirla al cuerpo, deposit en su inteligen-
conserva las impresiones de fuera; en El Maestro, sin perder cia las ideas o primeros principios, de donde ms tarde, a
este carcter, es sobre todo el tesoro de las inmutables verda- la edad del raciocinio, nosotros sacamos nuestras ciencias. As
des que el mundo sensible, mudable y perecedero, no puede piensan, entre los modernos Descartes (1596-1650) y Leib-
suministrar, y que la iluminacin de Cristo deposita en el fondo niz (1646-1716). Los antiguos, ignorando la creacin, no soa-
de toda alma racional; de suerte que para San Agustn, como ron con esta teora. San Agustn pudo admitirla, porque no se
para Platn, pero en otro sentido, toda ciencia es una reminis- opona ni a su fe ni a sus principios filosficos; pero no es
cencia 7. seguro que lo haya hecho. Los dos textos de los Sililoquios ,
1. Debemos indicar, finalmente, el papel del maestro. San- escrito en 387, y de La cantidad del alma " , escrito en 388, ale-
to Toms, en sus cuestiones disputadas De veritate , trata el gados en este sentido, por su laconismo, estn muy lejos de en-
problema de nuestro dilogo con este ttulo: El hombre puede gendrar esa conviccin.
ensear a otro y llamarse maestro, o slo Dios lo puede? El En todo caso, a partir de El Maestro aparece una terce-
Aquinatense est visiblemente inspirado por El Maestro de San ra forma, a la cual San Agustn desde ahora permanece fiel,
Agustn, al menos en las objeciones. Con su claridad habitual, y segn la cual, en sus Retractaciones, l explica los textos alu-
Santo Toms precisa el sentido de la tesis agustiniana, y se didos poco ha I2. El objeto del recuerdo, ms bien que lo pasa-
puede ver que, esencialmente, los dos grandes doctores estn do, son las verdades eternas fuera del tiempo. Hay una memo-
de acuerdo. ria del presente, como lo explica en una carta a su amigo
12. Queremos ahora exponer ampliamente algunos puntos Nebridio 13, escrita al principio de 389, hacia el mismo tiempo
de doctrina que nos ayudarn a entender mejor esta hermosa que El Maestro. El alma en su esencia lleva como prefiguradas
y origina] obra de San Agustn. estas verdades eternas, y cuando las conoce, con la ayuda de
13. Teora de la reminiscencia.Para explicar los prime- Dios, se da cuenta de lo que ya saba virtualmente, y, en este
ros principios, fundamentos de la ciencia (lo que San Agustn sentido, ella se recuerda. San Agustn conserva, por tanto, la
llamaba las verdades eternas), varios filsofos admiten que el palabra reminiscencia, vacindola de su significacin platnica
alma los posee desde su unin al cuerpo y que los conserva para introducir una doctrina que le es propia, la de la ilumi-
inconscientemente, en una especie de memoria, hasta el aviso nacin.
o advertencia de la razn; de este modo, no los recibe ni de la 14. Teora de la iluminacin.La adquisicin de la sa-
experiencia ni de la enseanza, los recuerda. Tal es la teora bidura debe explicarse, segn San Agustn, por la iluminacin
de la reminiscencia, que se presenta en la historia bajo tres de la verdad divina, es decir, por una influencia creadora ms
formas principales. rica, que hace participar a nuestra alma no slo de las perfec-
La primera reconoce por autor a Platn (429-348 a. J. C ) , ciones temporales y espaciales( ser substancial, vida vegetativa,
y la siguen sus discpulos neoplatnicos, particularmente Plo- conocimiento animal), que estn an sometidas a mudanza,
tino (205-270 d. J. C.) y Porfirio (232-305). El alma, supuesta sino tambin de la inmutable perfeccin de la misma verdad.
preexistente, adquiri las ciencias en su vida anterior; encerra- El proceso dialctico ms familiar al Santo es subir a Dios
da despus en un cuerpo en castigo de alguna falta, olvid como luz de los espritus creados, reflejada en las verdades
todo por su unin a la materia; as el estudio de las ciencias eternas. La filosofa agustiniana es un canto a la luz de la Ver-
en esta vida es, en sentido propio, un recuerdo. dad increada, subsistente por s. Todas las luces creadas deben
San Agustn, versado en las obras de Plotino y Porfirio, encenderse en su fuente primordial, necesitan de ella para bri-
conoca esta teora desde el principio de su vida catlica, aun- llar. La razn humana, como luz, tiene la misma condicin; no
que parece no haberla admitido nunca. Ella estaba contradi- es por s misma luz, y necesita ser alumbrada por la primera
cha por la Sagrada Escritura, sea por el Gnesis (2, 7 ) , con- Verdad, para poder llegar a la sabidura y a la justicia.
tando la creacin del alma del primer hombre, sea por San Desde 387, en los Soliloquios ", San Agustn haba llama-
Pablo ", enseando que antes de nacer nadie ha hecho obras, do a Dios el sol de los espritus, teniendo como papel el hacer
ni buenas ni malas; por otra parte, sabemos que en los das de comprender los objetos inteligibles; pero daba esta idea como
su conversin l lea a San Pablo, con preferencia a los libros una probabilidad; en El Maestro la ensea por primera vez
platnicos. como cierta; hacia este mismo tiempo, la expone tambin en
La segunda forma es el innatismo. Dios, al crear el alma 10
L.2 c.19 n . 3 5 .
11
C.20 n.34.
12
1
El Maestro e l n.l. L . l c.4 n . 4 , y c.8 n . 2 .
13
8
Q.ll a.l. 7.1 y 2.
14
9
Rom. 9-11. L . l c.8 n . 1 5 .
530 INTRODUCCIN A DEL MAESTRO
INTRODUCCIN A DEL MAESTRO 531
una carta a Nebridio (cta. 1 3 ) ; despus frecuentemente vuelvo
sobre esta materia. El P . Portali ls indica los principales tex- mutable verdad. No obstante, podemos citar dos interpretacio-
tos referentes a este asunto. nes no fallas de valor.
En esta teora hay que distinguir dos aspectos: el hecho y Santo Toms, buscando la verdad ms que el pensamien-
el modo de la iluminacin. Sobre el primero no hay discusin to histrico de los autores, muestra la concordancia de la
alguna; sobre el segundo, todas son discusiones. Entre las in- doctrina agustiniana con sus propias teoras de la abstrac-
terpretaciones propuestas, es necesario desechar la pantesta, cin y de la nocin divina: Dios, en efecto, es la luz del alma,
que nos supone lodo pasivos, como si Dios slo obrase en como fuente de la cual participa nuestra inteligencia, y en
nosotros por la iluminacin; San Agustn precisa frecuente- particular nuestro entendimiento agente, cuya funcin es ilu-
mente que tenemos una inteligencia distinta de Dios. Tambin minar el objeto sensible (contenido en el fantasma) para ha-
hay que rechazar la interpretacin ontologista, que explica los cerle inteligible en acto. Los tomistas y muchos escolsticos
caracteres de necesidad, inmutabilidad y eternidad de nuestras proponen esta exgesis. Boyer 2 la expone y defiende muy bien;
ciencias, dando por objeto inmediato a nuestra inteligencia las aadiendo que esta accin divina es, para los tomistas, como
para San Agustn, continua y renovada para cada acto de
ideas divinas que tienen precisamente esas cualidades, y en
sabidura, pues que Dios es al mismo tiempo causa creadora,
las cuales conocemos todas las cosas. El ontologismo supone
conservadora y motriz de nuestra inteligencia.
que vemos todas las cosas en Dios.
San Agustn, cuyo mtodo intuitivo parece ignorar la dis- El P . Portali z l juzga esta teora insuficiente, y enliende
tincin entre Dios y su imagen creada, emplea ms de una que, segn San Agustn, el papel atribuido por Santo Toms
vez expresiones que insinan, en efecto, la visin en Dios 16. al entendimiento agente es desempeado por el mismo Dios:
Pero otros textos agustinianos muy explcitos son incom- El, el Maestro, habla al alma, en el sentido de que imprime
la representacin de las verdades eternas que es la causa de
patibles con el ontologismo. Malebranche se aparta ciertamente
nuestro conocimiento. Las ideas no son innatas, como en los
de San Agustn al decir que vemos en Dios toda verdad, aun
ngeles; son sucesivamente producidas en el alma, que las
tocante a las cosas sensibles. El santo Doctor niega a nuestra
conoce en s misma.
inteligencia, en el orden natural, el poder ver a Dios directa-
Sin embargo, varios historiadores, entre otros Gilson '\
mente; no le concede ese poder ms que en raras ocasiones
advierten que la teora de la abstraccin supuesta por el en-
de la vida mstica, por ejemplo, para explicar los xtasis de tendimiento agente es totalmente extraa a San Agustn, de tal
Moiss y de San P a b l o 1 7 ; mientras que la iluminacin es un modo que l parece algunas veces excluirla; as en el De
beneficio comn, recibido por todo espritu tan pronto como Ub. arb.23 muestra que los nombres inteligibles no vienen de
alcanza la verdad. En fin, en el Contra Faust. ", San Agustn los sentidos corporales. Reducir la iluminacin agustiniana a
distingue claramente la luz increada del Verbo de una otra luz esta teora, segn las dos interpretaciones precedentes, no est
donde nos aparece el objeto de la sabidura. conforme con la historia. Para comprender a un autor es pre-
Aqu, para comprender bien las expresiones de San Agus- ciso colocarse en su punto de vista; ahora bien, el problema
tn es necesario colocarse en su punto de vista, que es de para San Agustn no es explicar el origen de las ideas a partir
la participacin platnica. Nuestra vida y nuestro ser vienen de lo sensible, sino ms bien explicar cmo nuestra inteligen-
todo enteros a cada instante de Dios, y en este sentido vivi- cia, participante de la inteligencia de Dios, es capaz de volver
mos y existimos en Dios; del mismo modo, nuestro conoci- a encontrar en los vestigios y en las imgenes de las criaturas
miento de la verdad viene de Dios, y en este sentido vemos las ideas eternas segn las cuales lodo ha sido hecho. Hasta
la verdad en Dios. Estas formas agustinianasdice Gilson aqu los historiadores citados.
no expresan ms que la dependencia ontolgica total del en- 15. El nominalismo de Abelardo.La distincin propues-
tendimiento humano con relacin a Dios, de quien l tiene ta por San Agustn entre verbum y nomen2i hace pensar en
el ser, la actividad y la vida ". Tal es el verdadero sentido dos de las mltiples opiniones defendidas en el siglo XII como
de este contacto inmediato de nuestra inteligencia con la in- solucin del problema de los universales, y puede servir para
aclararlas. Al terminar su introduccin a la lgica de Arist-
15
10
Dicl. Tbeol. Catb., art. Augustin col.2334. teles, Porfirio se pregunta: Qu significan las ideas univer-
Soliloq. 1.1 e l n . 3 ; Conf. 1.10 c . 2 6 ; De Ub. arb. 1.3 c.16 n . 2 6 ; De utili-
late credendi c.15 n . 3 3 .
17 20
De Genesi ad lili. 1.12 c.28 n.56, y c.34 n . 6 7 ; Epjst. 147 ad Paulin. L'ide de vrit dtil la pbil. de S. Augustin p.174-213 (Pars 1 9 2 0 ) .
21
r.13 n , 3 1 . L . c , col. 2336.
18 22
C.20 n . 7 . Introd. a l'tude de S. Augustin p.103-125.
23
19
Introd. a l'tude de S. Augustin p.112. L.2 c.8 n . 2 1 .
24
C.5 n . l l . . . , .., _
532 INTRODUCCIN A DEL MAESTRO INTRODUCCIN A DEL MAESTRO 533

sales? Son realidades subsistentes o simples nociones de la P a b l o : Pues, para recurrir a la autoridad que nos es la ms
inteligencia? Roscelin (hacia 1050-1120) responda: Los uni- querida... (n.14) ; toma del profeta Daniel el ejemplo tpico
versales son palabras, ruidos de la voz; porque slo los indi- de las saraballas, y en el texto fundamental: isi credideri-
viduos son realidades; las palabras que se aplican a varios tis, non intellgetis, se trata de la fe sobrenatural en las ense-
individuos no son, por tanto, cosas. El reduce as los univer- anzas divinas.
sales a lo que San Agustn llama verba, palabras que hieren Se halla el mismo mtodo sinttico en las otras obras donde
el odo. San Agustn trata la cuestin. As, en el De utilitate credendi
Abelardo (1079-1142) no se contenta con esta respuesta su- (escrito hacia el ao 391, con el fin de convertir a su amigo
perficial. Segn l, el universo no es una vox (Roscelin), sino Honorato, maniqueo), para demostrar la necesidad de comen-
u n sermo o nomen, es decir, lo que tiene aptitud para ser pre- zar por la fe, invoca dos hechos de creencia humana. Los ni-
dicado de muchos, o sea una concepcin de nuestro espritu, os no saben que sus padres son verdaderamente los suyos;
pero sin correspondencia de realidad alguna (conceptualismo). porque no creen en sus padres ms que por la autoridad de sus
El nominalismo de Abelardo concuerda con la etimologa agus- madres, y no creen en sus madres ms que por la autoridad de
tiniana de nomen; pero no es seguro el que se haya inspirado los servidores y nodrizas. Por otra parte, el fin de la obra es
en El Maestro, aunque las obras filosficas de San Agustn tambin mostrar el verdadero mtodo de salvacin, y, por con-
fuesen conocidas y apreciadas en su tiempo. Abelardo sigue siguiente, se trata tambin de la fe sobrenatural, que debe pre-
ms bien a Boecio y a Aristteles, e insiste sobre la funcin ceder a la ciencia de las cosas de Dios, en contra del mtodo
lgica de nomen, que, segn l, es susceptible de ser predi- de los maniqueos.
cado de varios sujetos en un juicio; desde este punto de vista, San Agustn concede a este fin sobrenatural un lugar central
el nomen universal no es una cosa. En fin, prosiguiendo sus y preponderante en todas sus obras; pretende constantemente
investigaciones-en el orden psicolgico, Abelardo ve en la cosa aproximarse a l y all conducir a los otros. El Maestro no
significada por el nombre la naturaleza misma, que el indivi- hace excepcin a esta regla, a pesar de las discusiones de orden
duo realiza de un modo concreto, y que el espritu considera gramatical. En el captulo vni, 21, el Santo Padre lo insina
en su estado de abstraccin. claramente: la vida feliz adonde l quiere conducir a Adeo-
San Agustn tiene preocupaciones bastante diferentes; si dato es la vida cristiana perfecta, y, finalmente, el cielo. He
examina los signos, y especialmente las palabras y sus rela- aqu por qu, si se quiere comprender la frmula agustiniana
ciones con las cosas significadas, es para demostrar el papel plenamente en todas partes donde se trata de fe y de ciencia,
secundario de los signos, de las palabras y de los nombres, es necesario pensar en la fe sobrenatural Y esta fe no es una
a fin de dirigir el espritu hacia el Maestro interior, cuya sola creencia toda especulativa, sino una fe vivificada por la caridad,
enseanza puede hacernos comprender las cosas significadas. una adhesin total que somete a la autoridad divina la inteligen-
16. Fe y ciencia.San Agustn pretende demostrar en El cia y la vida toda entera, de suerte que el alma encuentre all su
Maestro que el conocimiento intelectual verdadero, la ciencia purificacin y est dispuesta a recibir la enseanza y la ilumi-
o la inteligencia de las cosas, slo nos es posible por la ense- nacin de Cristo, que le trae la ciencia y la inteligencia: In-
anza del Maestro interior, Cristo. Las palabras, que nos ad- tellectus enim est merces fidei 2S.
vierten desde fuera, viniendo de un maestro humano, pueden Por otra parte, el conocimiento ms perfecto que enriquece
todo lo ms engendrar en nosotros la creencia. Cmo debe- la fe inicial, y que el Maestro llama la ciencia o la inteligencia,
mos entender estos dos actos: creer y saber? El santo Doctor se nombra de ordinario sabidura. Mas entre estos tres trmi-
usa de una terminologa no perfectamente clara. En primer nos, San Agustn establece los matices precisos. As, en el De
trmino, no distingue explcitamente entre fe natural y fe sobre- Trinitate ie distingue y hasta opone la ciencia y la sabidura.
natural. En El Maestro se trata primeramente, al parecer, de La ciencia es la obra de la razn inferior, que considera las co-
la fe humana, fundada sobre la autoridad de las criaturas; sas desde el punto de vista temporal y humano; he aqu por
porque la discusin que llena la primera parte se mueve sobre
qu, aisladamente considerada, ella se une fcilmente a las
el plano natural, y si las palabras de un verso de Virgilio o
criaturas para gozar de ellas como de un fin, siendo as el
la enseanza de un maestro epicreo pueden engendrar una
creencia, es una creencia puramente humana. Mas se trata tam- origen de la avaricia, la raz de todos los males, e incitando
bin de la fe sobrenatural, fundada sobre la autoridad de Dios, al orgullo, el primero de todos los pecados. Una tal ciencia
que nos revela las verdades necesarias para la vida eterna; no exige, para constituirse, la iluminacin o la enseanza del
porque San Agustn se apoya de preferencia en los autores sa-
grados y en los libros revelados; as, dice l, citando a San "
26
1 lo. tr.29,6.
L.12.
534 INTRODUCCIN A DEL MAESTRO
INTRODUCCIN A DEL MAESTRO 535

Maestro interior; es ms bien un esfuerzo para libertarse; de lo adquieren por su sumisin a la sabidura sobrenatural, con
donde la posibilidad del error y del mal. la cual constituyen una sola ciencia.
Al contrario, la sabidura tiene su asiento en la razn su- Santo Toms distingue mejor los dos rdenes, de la gracia
perior y juzga de lodo desde el punto de vista de las razones y de la razn. Desde el punto de vista sobrenatural, se asimila
eternas o de las ideas divinas; es el fruto de la iluminacin plenamente toda la doctrina agustiniana, y por las distinciones
del Verbo e implica as una perfecta humildad y un total des- de que acabamos de hablar caracteriza los tres dones del Esp-
apego de s mismo y de todo lo criado, excluye toda avaricia ritu Santo: la ciencia, la inteligencia v la sabidura 28. Desde
y todo orgullo. Por otra parte, el alma que la posee no tiene el punto de vista natural, adopta las nociones de la filosofa
aristotlica, y, para l, la ciencia humana, especialmente la
por qu sacrificar la ciencia, porque sta es necesaria a la sa-
filosfica, posee su autonoma y su valor propio de infalible
bidura, que debe guiarnos a travs de las cosas temporales
verdad.
hacia la vida eterna; adems, la consideracin de las criaturas
es el camino normal para alcanzar la contemplacin de las Por otra parte, en El Maestro, la distincin entre los tres
verdades eternas. As, la ciencia se transforma y convierte en aspectos del conocimiento perfecto no aparecen an claramen-
un conocimiento excelente, renunciando a ser reina para ha- te. La ciencia y la inteligencia all son, sobre poco ms o
menos, identificadas, porque tienen el mismo objeto: Omne
cerse auxiliar de la sabidura.
quod intelligo, scio, dice San Agustn; y no trata de la sabi-
Entre las dos, pero ms cerca de la sabidura que de la
dura. Su fin es slo oponer la creencia imperfecta, dada pol-
ciencia, se coloca la inteligencia espiritual. Como la sabidura, las palabras y los maestros humanos, a la posesin de la inmu-
a la cual est ntimamente ligada, se distingue de la ciencia por table verdad, dada por el Maestro interior; sta es la ciencia
su objeto directo, que es la verdad divina. La inteligencia es- o inteligencia, fruto de la verdadera enseanza, que slo Cristo
piritual es en lnea recta el perfeccionamiento de la fe; no es, puede dispensar, y, por consiguiente, en su plena dilatacin,
como sta, una pura aceptacin de la verdad revelada; es ella no es ms que la sabidura.
tambin una cierta comprensin, relativa sin duda, mas ver-
En cuanto a su extensin, ella parece abrazar todas las ver-
dadera; simple, por otra parte, como toda vista de la inteli-
dades eternas infalibles, racionales y sobrenaturales; mas, com-
gencia propiamente dicha, mas penetrante, a pesar de los lmi- parada con la fe, tiene un campo ms restringido, porque Non
tes que le impone la fe, subsistente mientras el hombre vive omne quod credodice San Agustnetiam intelligo 29, y aqu
sobre la tierra. En lugar de esclarecer la fe por el exterior, volvemos a encontrar la teora segn la cual toda verdad, as
si se puede decir, la abarca de una mirada directa y la com- filosfica como teolgica, es un don de la fe. En este orden filo-
prende ms o menos profundamente, segn la agudeza de vi- sfico, tenemos aqu, expresado en una forma lapidaria, el m-
sin sobrenatural que es dada a cada uno 2 '. todo agustiniano, bien diferente del tomista: Quod ergo in-
En resumen, la fe nos da la verdad total, mas de una ma- telligo, id etiam credo: toda verdad comprendida, poseda
nera todava velada y como a ciegas. La inteligencia y la sabi- cientficamente por la filosofa, pertenece al campo de la fe.
dura nos descubren el sentido: la primera, por una vista sim- P a r a Santo Toms, al contrario, toda verdad conocida cient-
ple, ante todo especulativa; la segunda, por un juicio de valor ficamente no pertenece al campo de la fe.
inspirado directamente por la caridad, que nos une directa- 17. Oficio del maestro segn San Agustn y Santo To-
mente a Dios. ms.Santo Toms, en la cuestin 11 del De veritate, exami-
Se ve que estas nociones agustinianas no tienen pleno sen- na el problema del maestro; el artculo primero versa sobre la
tido ms que consideradas desde el punto de vista sobrenatu- tesis de San Agustn: Un hombre puede ensear y llamarse
ral y hasta mstico de nuestra vida de unin con Dios. Sin maestro, o slo Dios lo puede? La respuesta tomista est en
embargo, como San Agustn no excluye nunca el punto de vista armona con la doctrina agustiniana, inspirndose toda en la
natural, es posible, sin deformarlas, darles un sentido filos- psicologa de Aristteles. Nuestra inteligencia, estando al prin-
fico. Pero sera alargarnos demasiado entrar en esa demostra- cipio en la ignorancia, debe adquirir la ciencia pasando de la
cin, y suponemos que lo har el traductor del De libero ar- potencia al acto; mas la causa de este paso no est principal-
bitrio, en algn comentario al libro segundo. mente fuera de nosotros, en los objetos sensibles o en el maes-
Entre los discpulos de San Agustn, varios, y en particular tro humano; es inmanente al alma y puede hasta pasarse to-
San Buenaventura, han guardado, hasta en filosofa, la distin- talmente sin la ayuda de los otros hombres.
cin entre ciencia y sabidura. A sus ojos, las especulaciones Esta potencia activa, fuente en nosotros de la ciencia, es
racionales no tienen or s mismas valor de infalible verdad;
28
Cof. 2-2 q . 8 . 9 , y q . 4 5 .
29
27 C . l l n.57.
Conf.; F. CAYR, La eontemplaton augustinienne p.228.
536 INTRODUCCIN A DEL MAESTRO
INTRODUCCIN A DEL MAESTRO 537
ante todo el entendimiento agente, facultad propia del alma
(del espritu o men.s, dira San Agustn), que es, por consi- arriba. El papel de la enseanza humana queda as bien esta-
guiente, una luz intelectual innata; y lo son tambin los pri- blecido.
meros principios, que no son, es verdad, innatos en sentido Por otra parte, San Agustn no niega esta utilidad del len-
guaje, la cual, dice, si se la comprende bien, no es pequea.
propio, mas que no son tampoco el fruto de la enseanza. Es
Mas su fin era mostrar el otro aspecto del problema, la inde-
por medio de estos primeros principios que adquirimos las
pendencia del pensamiento y su sumisin directa a la sola luz
ciencias, extendiendo la luz intelectual a nuevas conclusiones, divina, y sobre este punto se puede decir que los dos grandes
sea al contado de la experiencia, sea comparando entre s las doctores estn plenamente de acuerdo.
verdades conocidas.
18. Texto latino y carcter de la versin.Como texto
Ahora bien, esta luz intelectual es una participacin de la latino al que ajustar nuestra versin, no hemos vacilado en
luz divina de las verdades eternas; es verdaderamente lo que tomar la edicin de los Maurinos, que, si no es la mejor, es
San Agustn llama iluminacin divina; y es as como Santo excelente. A ella nos hemos atenido siempre.
Toms acepta la conclusin de El Maestro: el Maestro que, Nuestra versin es literal, no libre y parafrsica, para no
ante todo, nos comunica !a ciencia es Dios, que habita dentro diluir el pensamiento general del autor y para dejar aparecer
de nosotros. la concisin y belleza del original.
Santo Toms pone tambin de relieve el papel del maestro Despus de haber revisado sus obras De Genesi contra ma-
humano. Le compara al mdico, que, sin ser capaz de producir nichaeos y De msica, que haban sido terminadas hacia el
la salud, viene en ayuda de la naturaleza y la pone en las dis- ao 389, San Agustn aade en el libro i de las Retractacio-
posiciones mejores para que despliegue sus fuerzas vitales. As nes, captulo xii, que por este mismo tiempo escribi el libro
el maestro humano viene en ayuda de la inteligencia del disc- De Magistro. Condensa en estas breves palabras su contenido:
pulo, sealndole con sus palabras el camino hacia la verdad, En l se discute, y se busca, y se demuestra que no hay nin-
que ella misma debe descubrir. El socorro del maestro es del gn maestro que ensee al hombre la ciencia sino Dios, segn
mismo orden que el de los objetos sensibles, que suministran aquello: Lino solo es vuestro Maestro, Cristo.
al entendimiento agente la materia de sus abstracciones y son San Agustn no corrige en las Retractaciones ninguna de las
verdaderas causas instrumentales del pensamiento; se puede ideas expuestas en el original.
hasta decir que l es ms eficaz, por el hecho de que sus pala-
bras se hallan ms cerca para producir la ciencia que las co-
sas sensibles que existen fuera del alma, en cuanto que son
signos de las intenciones inteligibles.
Desde este punto de vista, Santo Toms precisa algunos
argumentos de El Maestro. O bien, dice San Agustn, conoce-
mos la cosa de que se nos habla, y no aprendemos nada, o
bien la ignoramos, y entonces no alcanzamos la significacin
de las palabras que podran instruirnos; de todas formas no
aprendemos nada (n.36). Santo Toms responde por una triple
alternativa: nosotros conocemos la cosa, mas en general, y la
enseanza nos trae a un conocimiento ms preciso; como si se
nos ensea qu es el hombre, conviene que de l sepamos
algo, a saber, la razn de animal o de substancia o por lo
menos del mismo ser, que no nos puede ser desconocida. Y to-
dava, cmo creer instruido por mi lenguajedice San Agus-
tnal que podra, si se le preguntase, exponer ante m lo que
yo hablo, lo que yo quiero decirle? (n.40). Y Santo Toms
nota que el discpulo respondera sobre los primeros princi-
pios, mas no sobre las conclusiones, que no ha aprendido to-
dava; de tal modo que no aprende los principios del maestro,
sino slo las conclusiones. O bien, si l descubre esas conclu-
siones, es gracias al socorro del maestro, como se ha dicho ms
1, 2 DEL MAESTRO 539

esta n u e s t r a c o n v e r s a c i n . P e r o n o te c o n t r a d i r si p i e n s a s q u e
D E L M A E S T R O no a p r e n d e m o s c u a n d o r e c o r d a m o s , n i q u e e n s e a el q u e re-
c u e r d a ; m a s q u e d e firme, d e s d e a h o r a , q u e n u e s t r a p a l a b r a tie-
ne d o s fines: o e n s e a r o d e s p e r t a r el r e c u e r d o en n o s o t r o s
m i s m o s o en los d e m s ; lo cual h a c e m o s t a m b i n c u a n d o can-
t a m o s ; n o te p a r e c e a s ?
CAPITULO I Ad.De n i n g u n a m a n e r a ; p u e s es m u y r a r o q u e y o c a n t e
por recordarme y no ms bien por deleitarme.
FINALIDAD DEL LENGUAJE Ag.Comprendo tu p e n s a m i e n t o . M a s n o te d a s c u e n t a de
q u e lo q u e te deleita en el c a n t o n o es sino cierta m o d u l a c i n
1. Agustn.Qu te p a r e c e q u e p r e t e n d e m o s c u a n d o h a - del s o n i d o ; y p o r q u e esta m o d u l a c i n p u e d e ('untarse c o n las
blamos. p a l a b r a s o s e p a r a r s e de e l l a s , p o r eso el h a b l a r y el c a n t a r
Adeodato.Por lo que a h o r a se m e a l c a n z a , o e n s e a r o son d o s cosas d i s t i n t a s . P o r q u e t a m b i n se c a n t a con las flautas
aprender. y la c t a r a , y c a n t a n t a m b i n las aves, y a u n n o s o t r o s a veces,
Ag.Veo q u e u n a de estas dos cosas, y soy de tu p a r e c e r ; sin p a l a b r a s , e m i t i m o s cierto s o n i d o m u s i c a l , q u e m e r e c e el
p u e s es e v i d e n t e q u e p r e t e n d e m o s e n s e a r c u a n d o h a b l a m o s ; n o m b r e d e c a n t o , m a s n o el de l o c u c i n ; t i e n e s a l g o q u e opo-
mas cmo aprender? ner a esto?
Ad.No crees q u e esto sea slo p r e g u n t a n d o ? Ad.Absolutamente nada.
Ag.Entiendo q u e a u n e n t o n c e s n o q u e r e m o s o t r a cosa q u e
2. Ag.Te p a r e c e , p u e s , q u e la l o c u c i n n o tiene o t r o
e n s e a r . P o r q u e , d i m e : i n t e r r o g a s p o r o t r a c a u s a q u e p o r en-
fin q u e el de e n s e a r o r e c o r d a r ?
s e a r a a q u e l a q u i e n te d i r i g e s a q u e l l o q u e t q u i e r e s ?
Ad.Lo c r e e r a , de n o m o v e r m e a lo c o n t r a r i o el p e n s a r
Ad.Es verdad.
q u e , al o r a r , h a b l a m o s , y q u e , n o o b s t a n t e , n o se p u e d e c r e e r
Ag.Ves, pues, ya que con la locucin no pretendemos
que enseemos o recordemos algo a Dios.
o t r a cosa q u e e n s e a r ?
Ag.A m i p a r e c e r , i g n o r a s q u e se nos h a ' m a n d a d o o r a r
Ad.No lo veo c l a r a m e n t e ; p o r q u e si h a b l a r n o es o t r a
con los r e c i n t o s c e r r a d o s , con c u y o n o m b r e se significa lo inte-
cosa q u e e a t i r p a l a b r a s , t a m b i n l o h a c e m o s c u a n d o canta-
r i o r del c o r a z n , p o r q u e D i o s n o b u s c a q u e se le r e c u e r d e o
m o s . Y ccnno lo h a c e m o s solos m u c h a s veces, sin q u e h a y a
e n s e e con n u e s t r a l o c u c i n q u e n o s c o n c e d a lo q u e n o s o t r o s
n a d i e q u e a p r e n d a , n o creo q u e p r e t e n d a m o s entonces ense-
d e s e a m o s . P u e s el q u e h a b l a , m u e s t r a e x t e r i o r m e n t e el s i g n o
a r algo.
Ag.Mas y o p i e n s o q u e h a y cierto m o d o de e n s e a r m e -
d i a n t e el r e c u e r d o , m o d o c i e r t a m e n t e g r a n d e , c o m o lo m o s t r a r bit. Sed si tu non arbitraos nos discere cum recordamur, nec docere
llum qui commemorat, non resisto tibi: et duas iam loquendi causas
constituo. aut ut doceamus, aut ut commemoremus vel alios vel nosmet-
CAPUT I ipsos; quod etiam dum cantamus, efficimus: an tibi non videtur?
Ad.Non prorsus: nam rarum admodum est, ut ego cantem crame-
l O C U T I O AD QUID INSTITUTA
morandi me gratia, sed tantummodo delectandi.
1. Augustinus.Quid tib videmur efficere velle cum loquimur? Aug.Video quid sentas. Sed nonne attendis, id quod te delectat
Adeodatus.Quantum quidem mihi nunc occurrit, aut docere, aut in can tu modulationem quamdam esse soni; quae quoniam verbis et addi
discere. et detrahj potest, aliud est loqui, aliud est cantare? Nam et tibiis et
Aug.Unum horum video et assentior: nam loquendo nos docere cithara cantatur, et aves cantant, et nos interdum sine verbis musicum
velle manifestum est; discere autem quomodo? aliquid sonamus, qui sonus cantus dici potest, locutio non potest: ad
^(/.Q u 0 tndem censes, nisi cum interrogamus? quidquam est quod contradicas?
Ag.Etiam tune nihil aliud quam docere nos velle intelligo. Nam Ad.Nihil sane.
quaero abs te, utrum ob aliam causam interroges, nisi ut eum quera in- 2. Aug.Videtur ergo tibi, nisi aut docendi, aut commemorandi
terrogas doceas quid velis? causa non esse instihitam locutionem?
Ai.Verum dicis. Ad.Videretur, nisi me moveret quod dum oramus, utique loquimur;
Aug.Vides ergo iam nihil nos locutione, nisi ut doceamus appetere. nec tamen Deum aut doceri aliquid a nobis, aut commemorari fas est
,4.Non plae video: nam si nihil est aliud loqui quam verba pro- credeve.
mere, video nos id facer cum cantamus. Quod cum soli saepe facimus, Aug.Nescire te arbitror non ob aliud nobis praeceptum esse ut in
nullo praesente qui discat, non puto nos docere aliquid velle. clausis cubiculis oremus, quo nomine significantur ments penetralia, nisi
Aug.Al ego puto esse quoddam genus docendi per commemoratio- quod Deus, ut nobis quod cupimus praestet, commemorari aut doceri
nem, magnum sane, quod in nostra hac sermocinatione res ipsa indica- nostra ocutione non quaerit. Qui enim loquitur, suae voluntatis signum
540 DEL MAESTRO 1,2 2, 3 DEL MAESTRO 541

d e su v o l u n t a d p o r l a a r t i c u l a c i n del s o n i d o ; y a D i o s se l e rio) q u e n o s o t r o s , p o r el h e c h o de m e d i t a r las p a l a b r a s b i e n


h a de b u s c a r y s u p l i c a r en lo n t i m o del a l m a r a c i o n a l , q u e es q u e n o e m i t a m o s s o n i d o a l g u n o , h a b l a m o s en n u e s t r o inte-
lo q u e se l l a m a h o m b r e i n t e r i o r ; p u e s h a p r e f e r i d o q u e ste r i o r , y q u e p o r m e d i o de la l o c u c i n lo q u e h a c e m o s es recor-
fuese su terrnolo. N o h a s l e d o en el A p s t o l : I g n o r i s q u e d a r , c u a n d o la m e m o r i a , en la q u e l a s p a l a b r a s estn g r a b a d a s ,
sois t e m p l o de D i o s , y q u e el e s p r i t u de D i o s h a b i t a en vos- t r a e , d n d o l e s v u e l t a s , al e s p r i t u l a s cosas m i s m a s , de las cua-
o t r o s , y q u e Cristo h a b i t a en el h o m b r e i n t e r i o r ? Y n o les son signos l a s p a l a b r a s .
h a s a d v e r t i d o .en el P r o f e t a : H a b l a d en v u e s t r o i n t e r i o r , y en Ad.Lo entiendo y acepto.
v u e s t r o s lechos c o m p u n g i o s . Ofreced sacrificios j u s t o s , y confiad
en el S e o r ? D n d e crees q u e se ofrece el sacrificio de j u s -
ticia, sino en el t e m p l o de l a m e n t e y en lo i n t e r i o r del c o r a - CAPITULO II
z n ? Y d o n d e se h a de sacrificar, a l l se h a de o r a r . P o r l o
E L HOMBRE MUESTRA EL SIGNIFICADO DE LAS PALABRAS P O R LAS
c u a l n o se necesita de l o c u c i n , esto es, de p a l a b r a s s o n a n t e s ,
MISMAS PALABRAS
c u a n d o o r a m o s , a n o ser t a l vez, c o m o h a c e n los s a c e r d o t e s ,
p a r a m a n i f e s t a r sus p e n s a m i e n t o s , n o p a r a q u e l a s oiga D i o s , 3. Ag.EstamoSj p u e s , a m b o s c o n f o r m e s en q u e las p a l a -
s i n o los h o m b r e s , y, a s i n t i e n d o en cierto m o d o , se e l e v a n h a c i a b r a s son s i g n o s .
D i o s p o r el r e c u e r d o . P i e n s a s t de o t r a m a n e r a ? Ad.Lo estamos.
Ad.Asiento completamente a ello. Ag.Y b i e n : p u e d e el s i g n o ser s i g n o sin r e p r e s e n t a r
Ag.Acaso n o te p r e o c u p a el que el s o b e r a n o M a e s t r o , algo?
e n s e a n d o a o r a r a sus d i s c p u l o s , se sirvi de c i e r t a s p a l a b r a s , Ad.No lo p u e d e .
con lo cual n o p a r e c e hizo o t r a cosa q u e e n s e a r n o s c m o se Ag.Cuntas p a l a b r a s h a y en este v e r s o : Si nihil ex tan-
d e b a h a b l a r en la o r a c i n ? ta superis placet urbe relinqui: Si es del a g r a d o de los d i o s e s
Ad.Nada a b s o l u t a m e n t e ; p o r q u e n o les e n s e l a s p a l a - n o d e j a r n a d a de t a n g r a n c i u d a d ? [ 1 ] .
b r a s , sino su significado, con el q u e se p e r s u a d i e s e n a q u i n A.Ocho.
y q u h a b a n de p e d i r c u a n d o o r a s e n , c o m o d i c h o q u e d a , en lo Ag.Luego son ocho signos.
i n t e r i o r del a l m a . Ad.As es.
Ag.Lo h a s e n t e n d i d o p e r f e c t a m e n t e ; c r e o t a m b i n q u e h a s Ag.Creo q u e c o m p r e n d a s este v e r s o .
a d v e r t i d o al m i s m o t i e m p o ( a u n q u e a l g u n o defienda lo c o n t r a - Ad.Me p a r e c e q u e s.
foras da per articulatum sonum: Deus autem in ipsis rationalis animae quisquam contendat, quamvis nullum edamus sonum. tamen quia ipsa
secretis, qui homo interior vocatur, et quaerendus et deprecandus est; verba cogitamus, nos intus apud animum loqui, sic quoque locutione ni-
haec enim sua templa esse voluit. An apud Apostolum non legisti: Ne- hil aliud agere quam commonere, cum memoria cui verba inhaerent, ea
scitis quia templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis1; et: In revolvendo facit venire in mentem res ipsas quarum signa sunt verba.
interiore homine habitare Christum?2 Nec in propheta animadvertisti: Ad.Intelligo ac sequor.
Dicite in cordibus vestris, et in cubilibus vestris compungimini: sacrifica-
te sacrificium iustitiae ei sperate in Domino?* Ubi putas sacrificium ius-
titiae sacrifican, nisi in templo ments et in cubilibus cordis? Ubi autem CAPUT II
sacrificandum est, ibi et orandum. Quare non opus est locutione cum ora-
VERBORM SIGNIFICATUS NONNISI VERBIS AB HOMINE OSTENDITl'R
mus, id est sonantibus verbis, nisi forte, sicut sacerdotes faciunt, signifi-
candae ments suae causa, non ut Deus, sed ut homines audiant. et con- 3. Aug.Constat ergo nter nos verba signa esse.
sensione quadam per commemorationem suspendantur in Deum: an tu Ad.Constat.
aliud existimas? Aug.Quid? signum, nisi aliquid significet, potest esse signum?
Ad.Omnino assentior. A d.Non po tes t.
Aug.Non te ergo movet quod summus Magister, cum orare doceret Aug.Quot verba sunt in hoc versu: Si nihil ex tanta Superis placee
discpulos, verba quaedam docuit; in quo nihil aliud videtur fecisse. quam urbe relinqui? 1
docuisse quomodo in orando loqui oporteret? Ad.Octo.
Ad.Nihil me omnino istud movet: non enim verba, sed res ipsas Aug.Octo ergo signa sunt?
eos verbis docuit, quibus et seipsi commonefacerent, a quo et quid esset Ad.Ita est.
orandum, cum in penetralibus, ut dictum est. mentis orarent. Aug.Credo te hunc versum ntelligere.
Aug.Recte intelligis: simul enim te credo animadvertere, etiamsi Ad.Satis arbitror.
1
1 Cor. 3,16. [1] Para esta clase de notas entre corchetes vase Notas complementarias al
2
E p h . 3,16-17. final del tratado.
3 1
Ps. 4,5-6. Aeneid. 1.2 v.659.
542 DEL MAESTRO 2.:
2, 4 UEL MAESTRO 543
Ag.Dime qu significa cada palabra.
Ad.S lo que significa si, mas no hallo otra palabra con una afeccin del nimo, producida cuando no ve la realidad,
que se pueda expresar su significado. y, sin embargo, descubre, o le parece descubrir, su no exis-
Ag.Al menos, sabes dnde reside lo que esta palabra tencia?
Ad.Sin duda es esto lo que yo trataba de explicar.
significa? Ag.Sea ello lo que sea, dejemos esto, no sea que demos
Ad.Parceme que si indica duda; mas si duda, en dn- en algn absurdo peor.
de se hallar, si no es en el alma? Ad.En cul?
Ag.Conformes por ahora; mas sigue con lo restante. Ag.En que nos detengamos, sin que nada nos detenga.
Ad.Nihil, qu otra cosa significa, sino lo que no existe? Ad.Ciertamente es una cosa ridicula, y, sin embargo, no
Ag.Tal vez dices verdad; pero me impide asentir a ello s cmo, veo que puede suceder; mejor dicho, veo claramente
lo que anteriormente has afirmado: que no hay signo sin cosa que ha sucedido.
significada; ahora bien, lo que no existe, de ningn modo pue- 4. Ag.En su lugar comprenderemos ms perfectamente,
de ser cosa alguna. Por tanto, la segunda palabra de este verso si Dios lo permitiere, este gnero de repugnancia; ahora vuel-
no es un signo, pues nada significa; y falsamente hemos asen- ve a aquel verso e intenta, segn tus fuerzas, mostrar el signi-
tado que toda palabra es signo o significa algo. ficado de las dems palabras.
Ad.Me estrechas demasiado; pero advierte que, cuando no Ad.La tercera palabra es una preposicin, ex, en cuyo
tenemos que expresar algo, es una tontera completa proferir lugar podemos poner, a mi entender, de.
cualquier palabra; y yo creo que t, al hablar ahora conmigo, Ag.No intento que digas por una palabra conocidsima
no dices ninguna palabra en vano, sino que todas las que salen otra igualmente conocidsima, que signifique lo mismo, si es
de tu boca me las ofreces como un signo, a fin de que entienda que lo mismo significa; mientras tanto, concedamos que es as.
algo; por lo cual t no debieras proferir hablando estas dos Si este poeta, en vez de ex tanta urbe, hubiera dicho de tanta,
slabas, si con ellas no significabas nada. Mas si, por el con- y yo te preguntase el significado de de, sin duda alguna diras
trario, crees ser necesaria su enunciacin, y que con ellas apren- que ex, como quiera que estas dos palabras, esto es, signos,
demos o recordamos algo cuando suenan en nuestros odos, significan una misma cosa, segn t crees; pero yo busco, no s
ciertamente vers tambin lo que quiero decir, y que no s si una misma cosa, lo que estos dos signos significan.
cmo explicar. Ad.Parceme que denotan como sacar de una cosa en que
Ag.Qu haremos, pues? Diremos que con esta pala- haba habido algo que se dice formaba parte de ella, ora no
bra, ms bien que una realidadque no existe, se significa exista esa cosa, como en este verso sucede, que, no existiendo
Aug.Dic mihi quid singula verba significent. iem non videt, et tamen non esse invenit, aut invenisse se putat, hoc
Ad.Video quidem quid significet si; sed nullum aliud verbum, quo verbo significan dicimus potius, quam rem ipsam quae nulla est?
id exponi possit, invenio. Ad.Istud ipsum est fortasse quod explicare moliebar.
Aug.Saltem illud. invens, quidquid significatur hoc verbo, ubinara Aug.Transeamus ergo hinc, quoquo modo se habet. ne res absui-
sit? dissima nobis accida.
Ad.Videtur mihi quod si dubitationem significet: iam dubitatio, Ad.Quae tndem?
ubi nisi in animo est? Aug.Si nihil nos teneat, et moras patiamur.
Aug.Accipio interim; persequere caetera. Ad.Ridiculum hoc quidem est, et tamen nescio quomodo video pos-
Ad.Nihil, quid aliud significat, nisi id quod non est? se contingere; imo plae video contigisse.
Aug.Verum fortasse dicis: sed revocat me ab assentiendo quod 4. Aug.Suo loco genus hoc repugnantiae, si Deus siverit, planius
superius concessisti, non esse signum nisi aliquid significet; quod autem intelligemus; nunc ad ilhim versum te refer, et conare, ut potest, caetera
non ^st, nullo modo esse aliquid potest. Quare secundum verbum in hoc eius verba quid significent pandere.
versu non est signum, quia non significat aliquid; et falso nter nos con- Ad.Tertia praepositio est ex, pro qua de possumus, ut atbitror.
stitit, quod omnia verba signa sint, aut omne signum aliquid significet. dicere.
Ad.Nimis quidem urges; sed quando non habemus quid significe- Aug.Non id quaero, ut pro una voce notissima aliam vocem aeque
mus, omnino stulte verbum aliquod promimus: tu autem nunc mecum lo- notissimam, quae idem significet dicas; si tamen idem significat: sed
quendo. credo quod nullum sonum frustra emittis, sed mnibus quae interim concedamus ita esse. Certe si poeta iste non, ex tanta urbe, sed
ore tuo eiumpunt, signum mihi das ut intelligam aliquid; quapropter de tanta, dixisset, quaereremque abs te quid de significaret; dceres ex,
non te oportet istas duas syllabas enuntiare dum loqueris, si per eas cum haec do verba essent, id est signa, unum aliquid, ut tu putas, sig-
non significas quidquam. Si autem vides necessariam per eas enuntiatio- nificantia: ego autem idipsum, nescio quid unum, quod his duobus sig-
nem fieri nosque doceri vel commoneri cum auribus insonant, vides etiam nis significatur, inquiro.
profecto quid velim dicere, sed explicare non possum. Ad. Mihi videtur secretionem quamdam significare ab ea re in qua
Aug.Quid igitur facimus? An affectionem animi quamdam, cum fuerat aliquid, quod ex illa esse dicitur, sive illa non maneat, ut in hoc
544 DEL MAESTRO 3,5 3.5 DEL MAESTRO 545

la c i u d a d , p o d a n vivir a l g u n o s t r o y a n o s p r o c e d e n t e s d e la Ad.Concedo q u e esto p u e d a h a c e r s e s l o con los nom-


m i s m a ; o r a exista, del m i s m o m o d o q u e n o s o t r o s d e c i m o s ha- b r e s q u e e x p r e s a n o significan c u e r p o s , si esos m i s m o s cuer-
b e r en f r i c a m e r c a d e r e s de R o m a . p o s estn p r e s e n t e s .
Ag.Para c o n c e d e r t e q u e esto es as y n o e n u m e r a r t e l a s Ag.Acaso l l a m a m o s al c o l o r c u e r p o , y n o m s b i e n
m u c h a s e x c e p c i o n e s q u e , tal vez, se o p o n e n a tu r e g l a , fcil t e u n a c u a l i d a d del c u e r p o ?
es a d v e r t i r q u e has e x p l i c a d o u n a s p a l a b r a s con o t r a s p a l a - Ad.As es.
b r a s , a s a b e r , unos signos con o t r o s signos y u n a s cosas c o m u - Ag P o r q u , p u e s , p o d e m o s a q u d e m o s t r a r l o con el
n s i m a s con o t r a s c o m u n s i m a s ; m a s y o q u i s i e r a q u e , si p u e - d e d o ? E s q u e a a d e s a los c u e r p o s sus c u a l i d a d e s , d e t a l
des, m e m o s t r a s e s l a s cosas q u e estos signos r e p r e s e n t a n . m o d o q u e , e s t a n d o p r e s e n t e s , p u e d a n ser e n s e a d o s sin pa-
labras?
Ad.Yo, al d e c i r c u e r p o s , q u e r a q u e se e n t e n d i e s e t o d o
CAPITULO III lo c o r p o r a l , esto es, t o d o lo q u e se p e r c i b e en los c u e r p o s .
Ag.Considera, sin e m b a r g o , si n o h a y t a m b i n a q u al-
Si PUEDE MOSTRARSE ALGUNA C O S A S I N E L E M P L E O D E UN S I G N O g u n a excepcin.
Ad.Bien a d v i e r t e s , p u e s n o deb decir t o d o lo c o r p o r a l ,
5. Ad.Admirme de q u e n o c o m p r e n d a s , o m e j o r , d e s i n o t o d o lo v i s i b l e . P o r q u e confieso q u e el s o n i d o , el o l o r , el
que simules no comprender, serme absolutamente imposible dar s a b o r , la g r a v e d a d , el c a l o r y o t r a s t a n t a s cosas p e r t i n e n t e s a
u n a r e s p u e s t a c o m o t l a d e s e a s ; p u e s hete a q u q u e e s t a m o s los s e n t i d o s , n o p u e d e n m o s t r a r s e con el d e d o , si b i e n n o p u e -
en c o n v e r s a c i n , en la c u a l n o p o d e m o s m e n o s de r e s p o n d e r d e n sentirse sino en los c u e r p o s , y, p o r t a n t o , son c o r p o r a l e s .
con p a l a b r a s . P e r o t p r e g u n t a s cosas q u e , c u a l e s q u i e r a q u e Ag.No h a s visto n u n c a c m o los h o m b r e s casi h a b l a n
e l l a s sean, n o son p a l a b r a s c i e r t a m e n t e , s o b r e l a s c u a l e s , n o g e s t i c u l a n d o con los s o r d o s , y los m i s m o s s o r d o s p r e g u n t a n
o b s t a n t e , m e p r e g u n t a s con p a l a b r a s . P o r t a n t o , i n t e r r g a m e c o n el gesto n o m e n o s , r e s p o n d e n , e n s e a n , i n d i c a n t o d o lo q u e
l p r i m e r a m e n t e sin p a l a b r a s , p a r a d e s p u s r e s p o n d e r t e y o del q u i e r e n o, p o r lo m e n o s , m u c h o ? E n este caso, n o s l o l a s co-
mismo modo. s a s visibles se m u e s t r a n sin p a l a b r a s , m a s t a m b i n los s o n i d o s ,
Ag.Arguyes con r a z n , lo confieso; m a s si b u s c a s e l a sig- los s a b o r e s y o t r a s cosas s e m e j a n t e s . Y en los t e a t r o s , los his-
nificacin de estas tres s l a b a s , parles ( p a r e d ) , s e g u r a m e n t e m e t r i o n e s manifiestan y e x p l i c a n , p o r lo c o m n , t o d a s sus f b u l a s
p o d r a s m o s t r a r con el d e d o la cosa cuyo s i g n o son estas t r e s s i n n e c e s i d a d de p a l a b r a s , r e p r e s e n t a n d o u n a p a n t o m i m a .
slabas, de t a l m a n e r a q u e yo la viese, y esto sin p r o f e r i r t Ad.Nada t e n g o q u e c o n t r a d e c i r t e , s i n o q u e el significado
p a l a b r a a l g u n a , sino m o s t r n d o l a .
Ad.Hoc in solis nominibus quibus corpora significantur, si eadem
versu, non manente urbe, poterant aliqui ex illa esse Troiani: sive ma- corpora praesentia sint, fieri posse concedo.
neat, sicut ex urbe Roma dicimus esse negotiatores in frica. Aug.Num colorem Corpus dicimus, an non potius quamdam corpo-
Aug.Ut concedam tibi haec ita esse, nec enumerem quam multa xis qualitatem?
fortasse praeter hanc tuam regulam reperiantur; illud certe tibi atten- Ad.Ita est.
dere facile est, exposuisse te verbis verba, id est signis signa, eisdemque Aug.Cur ergo et hic dgito demonstrari potest? An addis corpori-
notisslmis notissima: ego autem illa ipsa quorum haec signa sunt, mihi, bus etiam corporum qualitates, ut nihilominus etiam istae cum praesen-
si posse, vellem ut ostenderes. tes sunt, doceri sine verbis possint?
Ad.Ego cum corpora dicerem, omnia corporalia intelligi volebam,
id est omnia quae in corporibus sentiuntur.
CAPUT III Aug.Considera tamen, utrum etiam bine aliqua tibi excipienda sint.
Ad.Bene admones: non enim omnia corporalia, sed omnia visibilia
AN RES ALIQUA MONSTBARI ABSQUE SIGNO POSSIT
dicere debui. Fateor enim sonum, odorem, saporem, gravitatem, calorem,
5. Ad.Miror te nescire, vel potius simulare nescientem, respon- et alia quae ad caeteros sensus pertinent, quanquam sentiri sine corpori-
sione mea fieri quod vis omnino non posse; siquidem sermocinamur, ubi bus nequeant, et propterea sint corporalia, non tamen digito posse mons-
non possumus responder nisi verbis. Tu autem res quaeris eas quae, trari.
quodlibet sint, verba certe non sunt, quas tamen ex me tu quoque ver- Aug.Nunquamne vidisti ut nomines cum surdis gestu quasi sermo-
bis quaeris. Prior itaque tu sine verbis quaere, ut ego deinde ista condi- cinenur, psique surdi non minus gestu, vel quaerant, vel respondeant,
tione respondeam. vel doceant, vel indicent aut omnia quae volunt, aut certe plurima?
Aug.Iure agis, fateor: sed si quaererem istae tres syllabae quid Quod cum fit, non utique sola visibilia sine verbis ostenduntur, sed et
significent, cum dicitur: Paries, nonne posses dgito ostendere, ut ego soni et sapores, et caetera huiusmodi. Nam et histriones totas in thea-
prorsus rem ipsam viderem cuius signum est hoc trisyllabum verbum tris fbulas sine verbis saltando plerumque aperiunt et exponunt.
demonstrante te, nulla tamen verba referente. Ad.Nihil habeo quod contradicam, nisi quod illud ex, non modo
S.Jz. ., 18
3,6 DEL MAESTRO 547
546 DEL MAESTRO 3,6

de aquel ex no te le puede mostrar sin palabras ni un histrin Ad.Paseara un poco ms de prisa, para que, terminada
tu pregunta, lo advirtieras mediante algo nuevo; y, sin embar-
saltarn.
go, no habra hecho ms que lo que deba mostrarte.
6. Ag.Tal vez dices verdad; mas supongamos que pue- Ag.Sabes que una cosa es pasear y otra apresurarse?
d e : no dudars, como creo, que el gesto con que l intentar Porque ni quien pasea se apresura constantemente, ni quien se
demostrarme lo que esta palabra significa no es la cosa Tnis- apresura pasea siempre, pues tambin decimos que uno se apre-
ma, sino un signo. Por lo cual el histrin tambin indicar no sura leyendo, escribiendo y haciendo otras muchsimas cosas.
una palabra con olra, sino un signo con otro signo; de modo Por lo cual, al hacer ms de prisa lo que hacas anteriormente,
que este monoslabo, ex, y aquel gesto signifiquen una misma creera que pasear no es otra cosa que apresurarse; slo ha-
cosa, que deseara se me mostrase sin ningn signo. bas aadido esto, y, por tanto, me engaara.
Ad.Pero, cmo puede hacerse lo que preguntas? Ad.Confieso que no podemos sin signo mostrar nada, si,
Ag.Como pudo la pared. cuando lo estamos haciendo, se nos pregunta sobre ello; por-
Ad.Sin duda alguna, ni la misma pared puede mostrarse que, si no aadimos nada, el que pregunta creer que no se lo
a s misma sin un signo, segn lo ha demostrado la razn queremos ensear, y que, desprecindole, seguimos en lo que
progresiva. Pues el apuntar del dedo no es la pared, sino que hacamos. Si, al contrario, pregunta sobre algo que podemos
es un signo por medio del cual puede verse. As, pues, nada hacery no pregunta cuando lo estamos haciendo, podemos
encuentro que pueda ensearse sin signos. ensearle lo que pregunta, hacindolo, desde luego, ms con la
Ag.Qu diras si te preguntase qu es pasear, y, levan- cosa misma que con un signo. Mas si me pregunta qu es ha-
tndote, lo hicieses? No usaras para ensermelo, ms bien blar cuando estoy hablando, todo lo que le diga para ense-
que de palabras, de la misma cosa o de algn otro signo? rselo, necesariamente tiene que ser hablar; continuar ins-
truyndole hasta que le ponga claro lo oue desea, sin apartarme
Ad.Confieso que es as, y me avergenzo de no haber
de lo que l quiere que le ensee, ni echando mano de otros
visto una cosa tan comn, la cual me trae a la memoria otras signos para demostrrselo que de la cosa misma.
mil cosas que pueden mostrarse por s mismas y sin necesidad
de signos, verbigracia, comer, beber, estar sentado, de pie; dar Aug.Age nunc, dic mihi, si omnino nesciens huius verbi vim, abs 'e
voces y otras muchas ms. ambulante quaererem quid sit ambulare, quomodo me doceres?
Ag.Ea! Dime ahora: si te preguntase, cuando paseas, Ad.Idipsum agerem aliquanto celerius, ut post interrogationem tuam
qu es pasear, cmo me lo ensearas, desconociendo comple- aliqua novitate admonereris; et tamen nihil aliud fieret, quam id quod
deberjt ostendi.
tamente la equivalencia de esta palabra? Aug.Scisne aliud esse ambulare, aliud festinare? Nam et qui am-
bulat, non statim festinat; et qui festinat, non continuo ambulat: dici-
ego, sed nec ipse quidem saltator histrio tibi sine verbis quid significet mus enim et in scribendo et in legendo, aliisque innumerabilibus rebus
posset ostendere. festinationem. Quare eum illud quod agebas, celerius ageres post interro-
6. Aug.Verum fortasse dicis: sed fingamus eum posse, non, ut ar- gationem meam, putarem ambulare nihil esse aliud quam festinare: id
bitrar, dubitas, quisqus ille motus corporis fuerit, quo mihi rem quae enim nov; addideras; et ob hoc fallerer.
hoc verbo significatur, demonstrare conabitur, non ipsam rem futuram Ad.Fateor rem non posse nos monstrare sine signo, si eum id agi-
esse, sed signum. Quare hic quoque non quidem verbo verbum, sed ta- mus interrogemur: si enim nihil addamus, putabit qui rogat, nolle nos
men signo signum nihilominus indicabit; ut et hoc monosyllabum, ex. stendere, contemptoque se, in eo quod agebamus perseverare. Sed si de
et ille gestus, unam rem quamdam significent, quam mihi ego vellem non his roget quae agere possumus, nec eo tamen tempore quo agimus roget,
significando monstrari. possumus post eius interrogationem id agendo, re ipsa potius quam signo
Ad.Qui potest quod quaeris, oro te? demonstrare quod rogat: nisi forte loquentem me interroget quid sit
Aug.Quomodo paries potuit. loqui; quidquid enim dixero, ut eum doceam, loquar necesse est: ex
Ad.Ne ipse quidem, quantum ratio progrediens docuit, ostendi sine- quo secntus docebo, denee ei planum faciam quod vult, non receden
signo potest. Nam et intentio digiti non est utique paries, sed signum a re ipsa quam sibi voluit demonstrari, nec signa quaerens quibus eam
datur per quod paries possit videri. Nihil itaque video quod sine signis- ostendam praeter ipsam.
ostendi queat.
Aug.Quid, si ex te quaererem quid sit ambulare, surgeresque et id
ageres? nonne re ipsa potius quam verbis ad me docendum, aut ullis
alus signis utereris?
Ad.Fateor ita esse, et pudet me rem tam in promptu positam non
vidisse: ex qua etiam mihi millia rerum iam occurrunt quae ipsae per
se valeant, non per signa monstrari, ut edere, bibere, sedere, stare. cla-
mare, et innumerabilia caetera.
548 DEL MAESTRO 4, I 4, 8 DEL MAESTRO 549

nifica; cuya especieesto es, el significar con palabras las


CAPITULO IV cosas que no son signosno corresponde por eso a la parte
que nos propusimos dilucidar. Pues determinamos considerar
Si LOS SIGNOS SON NECESARIOS PARA MOSTRAR LOS SIGNOS el que los signos se muestran con signos, y en tal considera-
cin distinguimos dos partes: el ensear o recordar los mismos
7. Ag.Razonas muy agudamente; as, pues, ve si con- o distintos signos, mediante signos tambin. No te parece as?
venimos en que se puede mostrar sin signos aquello que n o Ad.Es evidente.
hacemos cuando se nos pregunta, y que, sin embargo, pode- 8. Ag.Dime, pues, los signos que son palabras a qu
mos hacer en seguida, o aquello que, tal vez, hacemos come* sentido pertenecen?
signos. Pues cuando estamos hablando, hacemos signos, de Ad.Al del odo.
donde viene la palabra significar. Ag.A cul'el gesto?
Ad.Convenimos. Ad.Al de la vista.
Ag.Por tanto, pueden unos signos mostrarse con otros Ag.A cul las palabras que encontramos escritas? Aca-
cuando se pregunta sobre algn signo. Mas cuando se pre- so no son las palabras, o para hablar ms exactamente, los
gunta sobre cosas que no son signos, pueden mostrarse o ha- signos de las palabras, de tal modo que la palabra sea lo
cindolas despus de la preguntasi pueden hacerseo mani- que se profiere mediante la articulacin de la voz, y significan-
festando algn signo por el cual puedan conocerse. do a l g o ? ; mas la voz no puede ser percibida por otro sentido
Ad.As es. que por el odo; as sucede que, al escribir una palabra, se
Ag.As, pues, consideramos primeramente, en esta di- hace un signo para los ojos, mediante el cual se entra en la
visin tripartita, si es de tu gusto, el que los signos se mues- mente lo que a los odos pertenece.
tran con los signos; son por ventura solamente signos la*
Ad.Asiento a cuanto dices.
palabras?
Ag.Creo que tambin asientas a esto: que, cuando deci-
Ad.No%
mos un nombre, significamos algo.
Ag.Parceme que, cuando hablamos, sealamos con pa-
labras las palabras, u otros signos, como si decimos gesto Ad.Es verdad.
o letrapues las cosas que estas dos palabras significan son Ag.Qu?
signos, no obstante, u otra cosa distinta que no sea signo, Ad.Aquello que designa este mismo nombre, como R-
como cuando decimos piedra; esta palabra es un signo porque mulo. Roma, virtud, ro y otras mil ms.
significa algo, sin que sea por eso un signo lo que ella sig- nam significat aliquid, -ed id quod eo significatur, non continuo sig-
num est: quod tamen genus, id est cum verbis ea quae signa non sunt
CAPUT IV significantur, non pertinet ad hanc partem quam discutere proposuimus.
Suscepimus enim considerare illud, quod signis signa monstrantur, et
AN SIGNA SIGNIS MOIVSTRENTUR partes in eo duas comperimus, cum aut eadem aut alia signa signis do-
cemus vel commemoramus: an non tibi videtur?
7. Aug.Acutissime omnino: quare vide utrum conveniat iam nter
nos ea posse demonstran sine signis, quae aut non agimus cum interro- Ad.Manifestum est.
gamur, et tamen statim agere possumus, aut ipsa signa foite agimus. 8. Aug.Dic ergo signa quae verba sunt, ad quem sensum perti-
Cum enim loquimur, signa facimus, de quo dictum est significare. neant.
Ad.Convenit. Ad.Ad auditum.
Aug.Cum ergo de quibusdam signis quaeritur, possunt signis signa Aug.Quid gestus?
monstrari: cum autem de rebus quae signa non sunt, aut ea^ agendo Ad.Ad visum.
post inquisitionem si agi possunt, aut signa dando per quae animadverti Aug.Quid, cum verba scripta invenirme? num verba non sunt, an
queant. signa verborum verius intelliguntur? ut verbum sit quod cum aliquo
Ad.Ita est. significatu articulata voce profertur; vox autem nullo alio sensu quam
Aug.In hac igitur tripartita distributione piius illud consideremus, auditu percipi potest; ita fit ut cum cribitur verbum, signum fiat oculis,
si placet, quod signis signa monstrantur: num enim sola verba sunt quo illud quod ad aures pertinet, veniat in mentem.
signa? Ad.Omnino assentior.
Ad.Non. Aug.Id quoque te arbitior asseutiri, cum dicimus Nomen, signifi-
Aug.Videtur ergo mihi loquendo nos aut verba ipsa signare verbis, care nos aliquid.
aut alia signa, velut gestum cum dicimus aut litteram; nam his duobu* Ad.Verum est.
verbis quae significan tur, nihilominus signa sunt: aut aliquid aliud quoii Aug.Quid tndem?
signum non sit, velut cum dicimus: Lapis; hoc enim verbum signum est. Ad.Id scilicet quod quidque appellatur, velut Romulu=, Roma, vir-
tus, fluvius, et innumerabilia caetera.
550 DEL MAESTRO 4. 8 4,9 DEL MAESTRO 551

Ag.Estos c u a t r o n o m b r e s , n o significan a l g u n a c o s a ? nificacin i n c l u i d o estos c u a t r o n o m b r e s ; y sostengo q u e a q u l


Ad.Antes bien, varias. y stos, en el m o m e n t o t/n q u e se profieren con la voz, son
Ag.Hay a l g u n a diferencia e n t r e estos n o m b r e s y l a s co- audibles.
sas q u e significan? Ag.Qu d i s t i n c i n h a y , p u e s , e n t r e el s i g n o a u d i b l e y
Ad.Mucha. los a u d i b l e s significados, l o s c u a l e s son a l a vez s i g n o s ?
Ag.Quisiera q u e m e dijeses c u l . Ad.Entre a q u e l l o q u e d e c i m o s n o m b r e y estos c u a t r o
Ad.En p r i m e r l u g a r , q u e stos son signos y a q u l l a s rio q u e en su significacin h e m o s i n c l u i d o e n t i e n d o h a b e r esta
lo son. d i f e r e n c i a : el n o m b r e es s i g n o a u d i b l e de d i g n o s a u d i b l e s ,
m i e n t r a s q u e l a s cosas a u d i b l e s son s i g n o s , p e r o n o de s i g n o s ,
Ag.Agrdate q u e l l a m e m o s significables a q u e l l a s co-
sino de cosas ya visibles, c o m o R m u l o , R o m a , r o ; y a inte-
s a s q u e p u e d e n significarse con s i g n o s y n o son s i g n o s , d e
ligibles, como virtud.
la m i s m a m a n e r a q u e l l a m a m o s visibles l a s q u e p u e d e n v e r s e
9. Ag.Lo a d m i t o y lo a p r u e b o ; m a s s a b e s q u e t o d a s
a fin de d i s p u t a r s o b r e e l l a s d e s p u s m s f c i l m e n t e ?
l a s cosas q u e se profieren con la a r t i c u l a c i n de la voz, sig-
Ad.Me agrada ciertamente.
nificando a l g o , se l l a m a n p a l a b r a s ?
Ag.Y los c u a t r o signos q u e p o c o a n t e s p r o n u n c i a s t e , n o
Ad.Lo s.
p u e d e n ser significados p o r o t r o s i g n o ?
Ag.Luego el n o m b r e t a m b i n es p a l a b r a , p u e s v e m o s se
Ad.Extrame de q u e p i e n s e s h a b e r m e o l v i d a d o q u e l a s
profiere m e d i a n t e l a a r t i c u l a c i n de l a voz con a l g n signifi-
cosas escritas son signos de los signos q u e p r o f e r i m o s con la
c a d o ; y c u a n d o d e c i m o s q u e u n h o m b r e e l o c u e n t e u s a de p a -
voz, c o m o y a lo h e m o s r e c o n o c i d o . l a b r a s a p r o p i a d a s , sin g n e r o de d u d a u s a t a m b i n de n o m b r e s ;
Ag.Di: q u diferencia h a y e n t r e estos s i g n o s ? y c u a n d o el siervo dijo a su a n c i a n o d u e o en T e r e n c i o : Quie-
Ad.Que a q u l l o s son visibles, stos audibles. P o r qu ro b u e n a s p a l a b r a s [ 2 ] , h a b a t a m b i n d i c h o m u c h o s n o m b r e s .
n o h a s de a d m i t i r este n o m b r e , si h e m o s a d m i t i d o el de sig- Ad.Estoy conforme.
nificables? Ag.Concedes, p u e s , q u e estas d o s s l a b a s q u e articu-
Ag.Ciertamente q u e lo a d m i t o , y con m u c h o a g r a d o . M a s l a m o s al d e c i r verbum ( p a l a b r a ) , significan t a m b i n u n nom-
n u e v a m e n t e p r e g u n t o : p u e d e n estos c u a t r o signos r e p r e s e n - b r e , y q u e , en c o n s e c u e n c i a , a q u l l a es s i g n o de s t e ?
tarse p o r algn otro signo audible, como has advertido sucede Ad.Concedo.
con los v i s i b l e s ? Ag.Quisiera m e r e s p o n d i e s e s a esto t a m b i n : s i e n d o u n a
Ad.Recuerdo q u e t a m b i n dije esto p o c o h a . P u e s h a b a
r e s p o n d i d o q u e el n o m b r e significa a l g o , y h a b a en esta sig- significare aliquid, et huic significationi quatuor ista subieceram; et
illud autem et haec, si quidem voce proferuntur, audibilia esse cognosco.
Aug.Num ista quatuor nomina nullas res significant? Aug.Quid ergo inter audibile signum et audibilia significata, quae
Ad.Imo aliquas. rursus signa sunt, interest?
Aug.Num nihil distat nter haec nomina, et eas res quae his signi- Ad.nter illud quidem quod dicimus: Nomen, et haec quatuor quae
fican tur? significationi eius subiecimus, hoc distare video, quod illud audibile sig-
Ad.Imo plurimum. num est signorum audibilium; haec vero audibilia quidem signa sunt,
Aug.Vellem abs te audire, quidnam id sit. non tamen signorum, sed rerum partim visibilium, sicut est Romulus
Ad.Hoc, vel in pnmis, quod haec signa sunt, illa non sunt. Roma, fluvius; partim intelligibilium, sicut est virtus.
Aug.Placetne appellemus significabilia ea quae signis significan pos- 9. Aug.Accipio et probo: sed scisne omnia quae voce articulata
sunt et signa non sunt, sicut ea quae videri possunt, visibilia nominamus, cum aliquo significatu proferuntur, verba appellari?
ut de his deinceps commodius disseramus? Ad.Scio.
Ad.Placet vero. Aug.Ergo et nomen verbum est, quandoquidem id videmus cum
Aug.Quid? illa quatuor signa quae paulo ante pronuntiasti, nullone aliquo significatu articulata voce proferri; et cum dicimus disertum
alio signo significantur? hominem bonis verbis uti, etiam nominibus utique utitur; et cum seni
Ad. Miror quod iam mihi excidisse arbitraris, quod ea quae scribun- domino apud Terentium servus retulit: Bona verba quaeso *, multa ille
tur, eorum quae voce proferuntur, signorum signa esse comperimus. etiam nomina dixerat.
Aug.Dic inter ista quid distet? Ad.Assentior.
Ad.Quod illa .visibilia sunt, haec audibilia. Cur enim et hoc nomen Aug.Concedis igitur iis duabus syllabis quas edimus, cum dicimus:
non admitas, si admisimus significabilia? Verbum, nomen quoque significari, et ob hoc illud huius signum esse.
Aug.Prorsus admitto, et gratum habeo. Sed rursus quaero, quatuor Ad.Concedo.
haec signa nullone alio signo audibili significan queant, ut visibilia re- Aug.Hoc quoque espondeas velim. Cum verbum signum sit nomi-
cordatus es?
1
Ad.Hoc quoque recentis dictum recordor. Nam nomen responderam In Andria act.l scen.2 v.33.
552 DEL MAESTRO 4,9
4. 10 DEL MAESTRO 553
palabra signo de un nombre, el nombre signo de un ro, y el
ro signo de una cosa que ya se puede ver, segn la diferencia Ad.Era eso lo que me haca dudar.
que notaste entre esta cosa y el ro, esto es, su signo, y entre Ag.No te tenga esto indeciso. Pues llamamos umver-
este signo y el nombre que es signo de este signo, en qu juz- salmente signos a todas las cosas que significan algo, entre
gas se distinguen el signo del nombre, que hallamos ser la pa- las cuales contamos las palabras. Tambin decimos signos mi-
labra, y el nombre del cufl es signo? litares (insignias)llamados as con mucha propiedad, los
Ad.Dislnguense, a mi ver, en que todo lo que el nom- cuales no contienen palabra alguna. Y, no obstante, si te di-
bre significa, tambin lo significa la palabrapues as como jese : as como todo caballo es animal, mas no todo animal
nombre es palabra, tambin ro lo es; mas el nombre no es caballo, as tambin toda palabra es signo, mas no todo
alcanza a significar todo lo que la palabra significa. Pues aquel signo es palabra, creo que no dudaras un momento.
si que tiene al principio el verso propuesto por ti, y este exr Ad.Ya entiendo, y asiento completamente, que existe idn-
disputando sobre el cual, guindonos la razn, hemos venido tica diferencia entre la palabra en general y un nombre que
a parar aqu, son palabras, y, no obstante, no son nombres; entre animal y caballo.
y otros muchos ejemplos semejantes que se encuentran. Pol- 10. Ag.Sabes tambin que, cuando decimos animal,
lo cual, como todos los nombres son palabras, mas no todas una cosa es este nombre trislabo, que es proferido por la voz,
las palabras nombres, juzgo que est claro cul es la diferencia y otra aquello que con l se significa?
entre palabra y nombre, esto es, entre el signo de aquel signo Ad.Ya he anteriormente concedido esto acerca de todos
que no significa ningn otro signo y entre el signo del signo los signos y significables.
que puede significar otro signo. Ag.Parcete que todos los signos significan distinta cosa
Ag.Afirmas que todo caballo es un animal, y que, sin de la que son, como este nombre trislabo, animal, de ningn
embargo, no lodo animal es un caballo? modo significa aquello que es l mismo?
Ad.Quin lo dudar? Ad.Ciertamente que n o ; pues cuando decimos signo, no
Ag.Pues la misma diferencia hay entre nombre y pala- slo significa todos los que hay, sino que se significa a s
bra que entre caballo y animal. Si no es que te retrae de asentir mismo; porque es una palabra, y, sin duda alguna, todas las
el que decimos tambin verbum (verbo) de otra manera, con palabras son signos.
lo cual se significa todo lo que se declina por los tiempos, Ag.Pues qu, no es verdad que sucede algo semejan-
como escribo, escribir, leo, le, las cuales palabras est claro te en este dislabo, cuando decimos verbum? Porque si este
que no son nombres. dislabo significa todo lo que con algn significado profiere la
articulacin de la voz, tambin ha de estar l incluido en esta
especie.
nis, et nomen signum sit fluminis, et flumen signum sit rei quae iam
videri potest, ut nter hanc rem et flumen, id est signum eius, et nter Ad.Dixisti omnino quod me dubitare faciebat.
hoc signum et nomen quod huius signi signum est dixisti quid intersit; Aug.Ne te istud moveat. Dicimus enim et signa universalter omnia
quid interesse arbitraris nter signum nominis, quod verbum esse com- quae significant aliquid, ubi etiam verba esse invenimus. Dicimus itera
perimus, et ipsum nomen cuius signum est? signa militara, quae iam proprie signa nominantur, quo verba non per-
Ad.Hoc distare intelligo, quod ea quae significantur nomine, etiam tinent. Et tamen si tibi dicerern, ut omnis equus animal, non autem
verbo significantur; ut enim nomen est verbum, ita et flumen verbum omne animal equus est, ita omne verbum signum, non autem omne sig-
est: quae autem verbo significantur, non omnia significantur et nomine. num verbum est, nihil, ut opinor, dubitares.
Nam et illud, si, quod in capite habet abs te propositus versus, et hoc, Ad.Iam intelligo, et prorsus assentior, hoc interesse inter un-
ex, de quo iam diu agentes in haec duce ratione pervenimus, verba sunt, versale illud verbum et nomen, quod inter animal et equum.
nec tamen nomina; et talia multa inveniuntur. Quamobrem cum omnia 10. Aug.Scisne etiam, cum dicimus: Animal, aliud esse hoc trisyl-
nomina verba sint, non autem omnia verba nomina sint, planum esse ar- labum nomen, quod voce prolatum est, aliud id quod significatur?
bitrar quid inter verbum distet et nomen, id est inter signum signi eius Ad.Iam hoc supra concessi de mnibus signis et significabilibus.
quod nulla alia signa significat, et signum signi eius quod rursus alia Aug.Num omnia signa tibi videntur aliud significare quam sunt,
significat. sicut hoc trisyllabum, cum dicimus: Animal, nullo modo idem significat
Aug.Concedisne omnem equum animal esse, nec tamen omne animal quod est ipsum?
equum esse? Ad.Non ane: nam cum dicimus: Signum, non solum signa caetera
Ad.Quis dubitaverit? quaecumque sunt, sed etiam seipsum significat; est enim verbum, et
Aug.Hoc ergo inter nomen et verbum, quod inter equum et animal utique omnia verba signa sunt.
interest. Nisi forte ab assentiendo id te revocat, quod dicimus et alio Aug.Quid? in hoc disyllabo cum dicimus: Verbum, nonne tale ali-
modo verbum, quo significantur ea quae per tmpora declinantur, ut quid contingit? Nam si omne quod cum aliquo significatu articulata
scribo scripsi, lego legi, quae manifestum est non esse nomina. voce profertur, hoc disyllabo significatur, etiam ipsum hoc genere in-
cluditur.
5,12 DEL MAESTRO 555
554 DEL MAESTRO 5,11
Ad.Lo veo, y deseo conocer qu signos sean estos cuya
Ad.As es. significacin es recproca.
Ag.Pues qu, por ventura no tiene asimismo un nom- Ag.Ignoras entonces que, al decir palabra y nombre,
bre? Porque significa los nombres de todos los gneros, y l decimos dos nombres?
mismo es un nombre del gnero neutro. 0 es que, si te pre- Ad.Lo s.
guntase qu parte de la oracin es el nombre, podras acerta- Ag.Eh? Ignoras que, al decir nombre y palabra, de-
damente responderme sino diciendo nombre? cimos dos nombres?
Ad.Verdad es. Ad.Tambign s esto.
Ag.Por tanto, hay signos que, entre las otras cosas que Ag.Sabes, pues, que tanto puede una palabra significar
significan, se significan a s mismo. a un nombre como un nombre a una palabra?
Ad.S. Ad.Estoy conforme.
Ag.Crees que este signo cuatrislabo, cuando decimos Ag.Puedes decir la diferencia que hay entre ellos, ex-
coniunctio (conjuncin), pertenece a esta categora? ceptuada su diversidad en la escritura y pronunciacin?
Ad.De ninguna manera; porque las cosas que significa Ad.Tal vez pueda, porque veo que es lo mismo que
no son nombres, mientras que l es nombre. poco ha dije. Cuando decimos palabras, significamos todo lo
que profiere con algn significado la articulacin do la voz;
de consiguiente, todo nombre, y el mismo trmino nombre,
CAPITULO V es una palabra; mas no toda palabra es nombre, aunque sea
SIGNOS RECPROCOS nombre el trmino nalabra.
12.Ag.Y si alguno te afirma y prueba que, as como
11. Ag.Has discurrido bien; ahora ve si se encuentran todo nombre es una palabra, as toda palabra es un nombre,
signos que se signifiquen recprocamente, de tal manera que, podrs encontrar en qu se diferencian, adems del distinto
como aqul significa a ste, as ste signifique a aqul; pues sonido de sus letras?
este cuatrislabo, cuando decimos coniunctio, y aquellas pala- Ad.No podr, y juzgo que no hay ninguna diferencia.
bras que ste significa, cuando decimos si, o, pues, sino, luego, Ag.Y si todo aquello que con algn significado profiere
porque y otras semejantes, no tienen una significacin mutua, la articulacin de la voz son palabras y nombres, mas son
porque aquella sola palabra significa todas stas; mas no hay
ninguna entre estas ltimas que pueda significar aquel cuatri- Ad.Video, et quaenain signa sint se invicem significantia, cupio
slabo. cognoscere.
Aug.Tu ergo nescis cum dicimus: Nomen et verbum, do verba
Ad.Ita est.
nos dicere?
Aug.Quid? nomen nonne similiter habet? Nam et omnium gene-
Ad.Scio.
rum nomina significat, et ipsum nomen generis neutri nomen est. An,
si ex te quaererem quae pars orationis nomen, posses mihi responder Aug.Quid? illud nescis, cum dicimus: Nomen et verbum, do no-
recte, nisi nomen? mina nos dicere?
Ad.Verum dicis. Ad.Id quoque scio.
Aug.Sunt ergo signa quae nter alia quae significant et seipsa Aug.Seis igitur tam nomen verbo, quam etiam verbum nomine
significent. significari.
Ad.Sunt. A d.Assentior.
Aug.Num tale tibi videtur hoc quadrisyllabum signum cum dici- Aug.Potesne dicere, excepto eo quod diverse scribuntur et sonant,
mus: Coniunctio ? quid nter se differant?
Ad.Nullo modo: nam ea quae significat, non sunt nomina; hoc Ad.Possum fortasse; nam id esse video quod paulo ante dixi. Verba
autem nomen est. enim cum dicimus, omne quod articulata voce cum aliquo significatu
profertur, significamus; unde omne nomen, et ipsum cum dicimus: No-
CAPUT V men, verbum est: at non omne verbum nomen est, quamvis nomen sit,
cum dicimus: Verbum.
SIGNA MUTUA
12. Aug.Quid, si quisquam tibi affirmet et probet, ut omne no-
11. Aug.Bene attendisti: nunc illud vide, utrum inveniantur signa men verbum est, ita omne verbum nomen esse? poterisne invenire quid
quae se invicem significent, ut quemadmodum hoc ab illo, sic illud ab distent, praeter diversum in litteris sonum?
hoc significetur: non enim ita sunt nter se hoc quadrisyllabum, cum Ad.Non potero, nec omnino distare aliquid, puto.
dicimus: Coniunctio, et illa quae ab hoc significantur, cum dicimus: Si, Aug.Quid, si omnia quidem quae voce articulata cum aliquo signi-
vel, nam, namque, nisi, ergo, quoniam, et similia; nam haec illo uno ficatu proferu'ntur, et verba sunt et nomina; sed tamen alia de causa
significantur, nullo autem horum unum illud quadrisyllabum significatur.
556 DEL MAESTRO 5,13 5,13 DEL MAESTRO 557

por una razn palabras y por otra nombres, no habr nin- Ag.Es fcil, pues creo que has aprendido y retenido que
guna diferencia entre un nombre y una palabra? el pronombre es llamado as porque est en lugar del mismo
Ad.No entiendo cmo pueda ser esto. nombre, y, sin embargo, expresa una realidad con un significa-
Ag.Por lo menos entiendes que toda cosa colorada es do menos pleno que el nombre. Pues, segn creo, as lo defini
visible, y que I oda cosa visible es colorada, aunque estas dos el autor que has recitado en gramtica: Pronombre es una
palabras signifiquen distinta y diferentemente. parte de la oracin que, usada en lugar del nombre, significa
Ad.Entiendo. lo mismo que ste, aunque con menos fuerza.
Ag. Si esto es as, consiguientemente toda palabra es Ad.Lo recuerdo y lo apruebo.
nombre y [odo nombre palabra, aunque estos dos nombres Ag.Ves, por tanto, que, segn esta definicin, no pode-
o dos palabras, esto es, los trminos nombre y palabra, ten- mos usar los pronombres ms que por los nombres y para
gan diferente significacia. reemplazarlos, como cuando decimos: este hombre, el mismo
Ad.Ya veo que puede darse esto, mas espero me mues- rey, la misma mujer, este oro, aquella plata; los trminos ste,
tres cmo sucede. el mismo, la misma, ste, aqulla, son pronombres; hombre,
Ag.Adviertes, segn creo, que todo lo que, significan- rey, mujer, oro. plata, son nombres, los cuales significan las
do algo, brota mediante la articulacin de la voz, hiere el cosas con ms fuerza que aqullos.
odo para despertar la sensacin y se transmite a la memoria Ad.Lo veo y ve avengo a ello.
para dar el conocimiento. Ag.Ahora ennciame algunas conjunciones, las que t
Ad.Lo advierto. quieras.
Ag.Por tanto, suceden dos cosas cuando proferimos algo Ad.Porque, y, pues, sino.
con semejante voz. Ag.Parcete que todas estas cosas, que has dicho, son
Ad.As es. nombres?
Ag.Por qu una de estas dos cosas ha sido llamada Ad.De ninguna manera.
verbum (palabra) y la otra nomen (nombre)? No es por la Ag.Crees que, al menos, he hablado correctamente em-
razn de que el trmino verbum se deriva de verberare (herir) pleando los trminos: todas estas cosas que has dicho?
y el trmino nomen se deriva de noscere (conocer), visto que Ad.Completamente bien; y ahora entiendo de qu modo
el primero se dirige al odo y el segundo al espritu ? me has mostrado que yo enunci nombres, pues de otra ma-
13. Ad.Asentir a ello cuando me muestres cmo po- nera no se hubiera podido decir: todas estas cosas. Mas
demos llamar con rectitud nombres a todas las palabras? temo que me parezca que has hablado bien, porque no pue-
verba et alia de causa nomina sunt? nihilne distabit inter nomen et do negar que estas cuatro conjunciones sean tambin palabras,
verbum?
Ad.Quomodo istud sit non intelligo. Aug.Facile est: nam credo te accepisse ac tenere pronomen dic-
Aug.Hoc saltem intelligis, omne coloratum visibile esse, et omne tum, quod pro ipso nomine valeat, rem tamen notet minus plena si-
visibile coloratum, quamvis haec do verba distincte differenterque gnificatione quam nomen. Nam, ut opinor, definivit ille ita, quem gram-
significent. matico reddidisti: Pronomen est pars orationis, quae pro ipso posita
Ad.Intelligo. nomine, minus quidem plene, idem tamen significat.
Aug.Quid si ergo ita et omne verbum nomen, et omne nomen Ad.Recordor et probo.
verbum est, quamvis haec ipsa do nomina, vel do verba, id est nomen Aug.Vides igitur secundum hanc definitionem nullis nsi nomni-
et verbum, diferentem habeant significationem? bus servir, et pro his solis poni posse pionomina, velut cum dicimus:
Ad.Iam video posse id accidere: sed quomodo id accidat, exspecto Hic vir, ipse rex, eadem mulier, hoc aurum, illud argentum: hic, ipse,
ut ostendas. eadem, hoc, illud, pronomina ( esse; vir, rex, mulier, aurum, argentum,
Aug.Omne quod cum aliquo significatu articulata voce prorumpit, nomina, quibus plenius quam illis pronominibus res significatae sunt.
animadvertis, ut opinor, et aurem verberare, ut sentiri; et memoriae Ad.Video et assentior.
mandari, ut nosci possit. Aug.Tu ergo nunc mihi paucas coniunctiones quaslibet enuntia.'
Ad.Animadverto. Ad. Et, que, at, atque.
Aug.Do ergo quaedam contingunt cum aliquid tali voce proferimus. Aug.Haec omnia quae dixisti, nonne tibi videntur esse nomina?
Ad.Ita est. Ad.Non omnino.
Aug.Quid, si horum duorum ex uno appellata sunt verba, ex altero Aug.Ego saltem tibi recte locutus videor, cum dicerem: Haec
nomina; verba scilcet a verberando, nomina vero a noscendo, ut illud mnia quae dixisti?
primum ab auribus, hoc autem secundum ab animo vocari meruerit? Ad.Recte prorsus; et iam intelligo quam mirabiliter ostenderis
13. Ad.Concedam, cum ostender9 quomodo recte possimus om- me nomina enuntiasse: non enim aliter de his recte dici potuisset: Haec
ina verba nomina dicere. omnia. Sed enim vereor adhuc, ne propterea mihi recte locutus videaris,
5,14 DEL MAESTRO 559
558 DEL MAESTRO 5,14
en E l ; c o m o , si h u b i e r a d i c h o l a v i r t u d exista en Cristo, n o
y p o r q u e se p u e d e d e c i r de l a m i s m a m a n e r a , c o r r e c t a m e n t e ,
se e n t e n d e r a h a b e r d i c h o o t r a cosa q u e l l m a s e virtud l o q u e
t o d a s estas cosas y | o d a s estas p a l a b r a s . Y si m e p r e g u n t a s a
h a b a en E l ; n o f u e r a q u e c r e y s e m o s q u e estas d o s s l a b a s
q u p a r t e del d i s c u r s o c o r r e s p o n d e esta e x p r e s i n , palabra,
q u e e n u n c i a m o s c u a n d o d e c i m o s virtud, e x i s t i e r o n en E l , y n o
r e s p o n d e r q u e es u n n o m b r e . H e a q u p o r q u , t a l vez, a a d i s t e
lo q u e e l l a s significan.
el p r o n o m b r e a este n o m b r e , p a r a q u e tu e x p r e s i n fuese
correcta. Ad.Lo e n t i e n d o y soy de tu p a r e c e r .
Ag.Qu? N o e n t i e n d e s q u e n o h a y d i f e r e n c i a er\ q u e
14. Ag.Te engaas m u y agudamente; mas, para q u e
u n o d i g o : se l l a m a v i r t u d o se n o m b r a v i r t u d ?
dejes de e n g a a r t e , p r e s t a a t e n c i n a n m s a g u d a m e n t e a
lo q u e v o y a decir, si es q u e p u e d o d e c i r l o c o m o y o q u i e r o ; Ad.Est claro.
p o r q u e t a n i n t r i n c a d o es h a b l a r de l a s p a l a b r a s con p a l a - Ag.Pues as es de c l a r o q u e se p u e d e d e c i r i n d i s t i n t a -
b r a s c o m o e n t r e l a z a r y f r o t a r u n o s d e d o s con o t r o s ; en la m e n t e : s se l l a m a o s se n o m b r a lo q u e en Cristo h a b a .
c u a l o p e r a c i n a p e n a s h a y a l g u n o q u e conozca, si n o es el Ad.Veo q u e a q u t a m p o c o h a y n i n g u n a diferencia.
q u e la ejecuta, q u d e d o s son los q u e p i c a n y c u l e s los q u e Ag.Ves ya t a m b i n lo q u e q u i e r o m o s t r a r ?
p r o c u r a n c a l m a r el p r u r i t o . Ad.An no.
Ag.No ves q u e n o m b r e es a q u e l l o con q u e u n a cosa se
Ad.Pues m e tienes a q u con t o d a el a l m a , p o r q u e esta
llama?
semejanza me ha vuelto muy atento.
Ad.No h a y cosa p a r a m m s c l a r a .
Ag.Ciertamente q u e p r o n u n c i o p a l a b r a s y q u e stas c o n s -
Ag.Ves, p o r t a n t o , q u e s (est) es n o m b r e , p u e s t o q u e lo
t a n de s l a b a s .
q u e h a b a en C r i s t o se l l a m a s.
Ad.As es.
Ad.No puedo negarlo.
Ag.As, p u e s , h a c i e n d o p r i n c i p a l m e n t e uso de la a u t o -
Ag.Mas si te p r e g u n t a s e a q u p a r t e del d i s c u r s o per-
r i d a d , q u e es p a r a n o s o t r o s v e n e r a b i l s i m a , c u a n d o el a p s t o l
t e n e c e la e x p r e s i n est, n o c r e o m e dijeses q u e es n o m b r e ,
P a b l o d i c e : N o h a b a en Cristo el s y el no, sino s o l a m e n t e
s i n o v e r b o , a u n d e s p u s de h a b e r n o s m o s t r a d o la razn q u e
en E l h a b a el s, n o creo se h a de p e n s a r q u e estas t r e s l e t r a s ,
es n o m b r e .
e n u n c i a d a s c u a n d o d e c i m o s est ( s ) , e x i s t i e r o n en Cristo, s i n o
lo q u e e l l a s significan. Ad.As es, n i m s n i m e n o s , c o m o t dices.
Ad.Verdad es. Ag.Dudas t o d a v a q u e o t r a s p a r t e s de l a o r a c i n son
Ag.Comprendes, p o r t a n t o , q u e el q u e d i j o : E l s exis- n o m b r e s , c o n s i d e r a d a s del m i s m o m o d o q u e h e m o s e n s e a d o ?
ta en E l , q u i s o d e c i r s o l a m e n t e q u e se l l a m a s lo q u e e x i s t a xisse quam Est appellatur quod in illo erat: tanquam si dixisset: Virtus
in illo erat; non utique aliud dixisse acciperetur, nisi virtus appellatur
quod has quatuor coniunctiones etiam verba esse non neg; ut ideo
quod in illo erat: ne diias istas syllabas quas enuntiamus, cum dicimus:
de his recte dici potuerit: Haec omnia, quoniam recte dicitur: Haec
Virtus, et non illud quod his duabus syllabis significatur, in illo fuisse
verba omnia. Si autem a me quaeras quae sit pars orationis Verba,
arbitraremur.
nihil aliud respondebo quam Nomen. Quare huic nomini fortasse pro-
nomen adiunctum est, ut illa recta esset locutio tua. Ad.Intelligo ac sequor.
Aug.Quid? illud nonne intelligis etiam nihil interesse utrum quisque
14. Aug.Acute quidem falleris, sed ut fall desinas, acius attende
dicat: Virtus appellatur, an Virtus nominatur?
quod dicam, si tamen id dicere, ut vol, valuero: nam verbis de verbis
Ad.Manifestum est.
agere tam implicatum est, quam digitos digitis inserere et confricare;
Aug.Ergo ita manifestum est, nihil interesse utrum quis dicat: Est
ubi vix dignoscitur, nisi ab eo pso qui id agit qui digiti pruriant, et
appellatur, an Est nominatur quod in illo erat.
qui auxilientur prurientibus.
Ad.Video et hic nihil distare.
Ad.En toto animo adsum, nam ista haec similitudo me intentis-
Aug.Iamne etiam vides quid velim ostendere?
simum fecit.
Ad.Nondum sane.
Aug.Verba certe son, et litteris constant.
Aug.Itane tu non vides nomen esse id quo res aliqua nominatur?
Ai.Ita est.
Ad.Hoc plae nihil certius video.
Aug.Ergo ut ea potssimum auctoritate utamur, quae nobis cha- Aug.Vides ergo, Est nomen esse, siquidem illud quod erat in illo,
rissima est, cum ait Paulus apostolus: Non erat in Christo Est et Non, sed Est nominatur.
Est in illo erat \ non opinor, putandum est tres istas litteras, quas enun-
Ad.Negare non possum.
tiamus cum dicimus, est, fuisse in Christo, sed illud potius quod istis
Aug.At si ex te quaererem quae sit pars orationis Est; non opinor
tribus litteris significatur.
nomen, sed verbum esse diceres, cum id ratio etiam nomen esse docuerit.
Ad.Verum dicis. Ad.Ita est prorsus ut dicis.
Aug.Intelligis igitur eum qui ait: Est in illo erat, nihil aliud di- Aug.Num adhuc dubitas alias quoque partes orationis eodem modo,
1
quo demonstravimus, nomina esse?
2 Cor. 1,19.
560 DEL MAESTRO 5,15 5,16 DEL MAESTRO 561

Ad.No dudo, puesto que confieso que significa algo. Mas (vol), han de contestar QAco; preguntados cmo llaman lo
si me preguntases cmo se llaman, esto es, se nombran, cada que nosotros bien (bene), respondern vocAcos; preguntados cmo
una de las cosas que significan, no podr responderte sino llaman lo que nosotros escrito (scriptum), han de responder
enunciando aquellas partes de la oracin que no llamamos T yeypccuuvov; cmo llaman lo que nosotros y (et), han de res-
nombres, o mejor, segn voy viendo, que nos vemos obligados ponder KCC; cmo llaman lo que nosotros de (ab), han de
a llamarlas contestar cerr; preguntados cmo llaman lo que nosotros ay!
15. Ag.No tiene nada que, oponer, para que no haya (heu), han de responder o; y quin ve que en todas estas par-
alguno que eche por tierra nuestro raciocinio, diciendo que tes de la oracin que acabo de enunciar ha hablado correcta-
se ha de atribuir al Apstol autoridad de doctrina y no de mente el que pregunt? Lo que sera imposible si esas partes
palabras, y, por tanto, que el fundamento, en que nuestra per- no fuesen nombres. Ahora bien, pudiendo comprender de este
suasin estriba, no es tan firme como creemos, pues puede modo, sin ninguna autoridad de los elocuentes, que el apstol
suceder que Pablo, no obstante la pureza de su vida y de su Pablo ha hablado correctamente, qu necesidad tenemos de
doctrina, haya hablado con menos rectitud al decir: El s era buscar la opinin de un autor para corroborar la nuestra?
en Cristo; tanto ms cuanto l mismo se confiesa indocto en el 16. Mas a fin de que ningn tardo de entendimiento o de
lenguaje? Cmo piensas que se puede refutar este argu- mala voluntad osl en sus I rece todava, y afirme que no ceder
mento ? de ningn modo, sino con la autoridad de aquellos a quienes
Ad.Nada tengo que oponer, y te ruego que busques a la voz comn atribuye las leyes de las palabras, quin podr
alguno de aquellos a quienes se reconoce un gran conocimiento haber, entre los escritores latinos, de ms autoridad que Ci-
de las palabras, con cuya autoridad consigas mejor lo que cern? Pues ste, en sus famossimas Verrinas, llam nombre a
deseas. la palabra coram (delante de), aunque en aquel lugar sea prepo-
Ag.Juzgas que la razn, sin el testimonio de la autoridad, sicin o adverbio. No obstante, porque puede suceder que yo
no tiene fuerza para demostrar que todas las partes de la no entienda perfectamente aquel pasaje, y sea explicado de
oracin significan algo, y que esa cosa se llama segn su sig- distinta manera en otra ocasin, ya sea por m, ya por otro, no
nificado, y si se llama, tambin se nombra, y si se nombra, me entretengo en pensar a cul puede corresponder el s (est).
nombrarse ha con algn nombre, y, no obstante, esto se com- Pues los ms famosos maestros en el arte de la discusin
prende fcilmente examinando las diversas lenguas. Porque ensean que la perfecta oracin consta de nombre y de verbo,
quin no ve que los griegos, preguntados qu nombre dan la cual puede ser afirmativa o negativa; esta misma clase es
a lo que nosotros llamamos quin (quis), han de respndel- llamada por Tulio proposicin en un pasaje; y cuando el
a s ; preguntados cmo llaman a lo que nosotros quiero verbo est en tercera persona, dicen que el nombre debe estar
en nominativo, concertando con ella; y dicen bien; porque,
Ad.Non dubito, quandoquidem fateor ea significare aliquid. Si
autem res ipsae quas significant, quid singulae appellentur, id est no- responderi 6Aw; quid graeci nominent quod nos nominamus Bene,
minentur, interroges; responder non possum, nisi eas ipsas partes ora- responderi KCAS; quid graeci nominent, quod nos nominamus Scrip-
tionis, quas nomina non vocamus, sed, ut cerno, vocare convincimur. tum, responderi T yeypccuuvov; quid graeci nominent quod nos no-
15. Aug.Nihilne te movet, ne quis existat qui nostram istam ra- minamus Et, responderi KCC ; quid graeci nominent quod nos nominamus
tionem labefactet dicendo, Apostlo non verborum, sed rerum auctori- Ab, responderi cnr; quid graeci nominent quod nos nominamus Heu,
tatem esse tribuendam; quamobrem fundamentum persuasionis huius responderi o; atque in his mnibus partibus orationis, quas mine enu-
non tam esse firmum quam putamus: fieri enim posse ut Paulus quam- meravi, recte loqui eum qui sic interroget; quod, nisi nomina essent,
quam vixerit praeceperitque rectissime, minus tamen recte locutus sit, fieri non posset? Hac ergo ratione Paulum apostolum recte locutum
cum ait: Est in illo erat; praesertim cum se ipse imperitum sermone esse, cum remotis omnium eloquentium auctoritatibus obtinere possimus;
fateatur? 2 quo tndem modo istum refellendum arbitraris? quid opus est quaerere cuius persona sententia nostra fulciatur?
Ad.Nihil habeo quod contradicam, et te oro ut aliquem de illis 16. Sed ne quis tardior aut imprudentior nondum cedat, asseratque,
reperias, quibus verborum notitia summa conceditur, cuius auctoritate nisi illis auctoribus, quibus verborum leges consensu omnium tribuun-
potius id quod cupis efficias. tur, nullo modo esse cessurum; quid in latina lingua excellentius Cice-
Aug.Minus enim tibi videtur idnea, remotis auctoritatibus, ipsa rone inveniri potest? At hic in suis nobilissimis orationibus quas Verri-
ratio, qua demonstratur mnibus partibus orationis significari aliquid, nas vocant, Coram, praepositionem, sive illo loco adverbium sit, nomen
et ex eo appellari; si autem appellari, et nominan; si nominan, nonne appellavit. Verumtamen quia fieri potest ut ego illum locum minus bene
utique nominari: quod in diversis linguis facillime iudicatur. Quis intelligam, exponaturque alias aliter, vel a me vel ab alio; est ad
enim non videat, si quaeras quid graeci nominent quod nos nominamus quod responderi posse nihil puto. Tradunt enim nobilissimi disputa-
Quis, responderi TS ; quid graeci nominent quod nos nominamus Vol, tionum magistri, nomine et verbo plenam constare sententiam, quae
affirmari negarique possit: quod genus dem Tullius quodam loco pro-
2
2 Cor. 11.6. nuntiatum vocat: et cum verbi tertia persona est, nominativum cum
562 DEL MAESTRO 5, 16 6, 17 DEL MAESTRO 563

si reflexionas c o n m i g o s o b r e eso, c o n o c e r s , s e g n creo, q u e Ag.Vamos, dime ahora cules son verbos y cules nom-
h a y d o s p r o p o s i c i o n e s c u a n d o d e c i m o s : el h o m b r e est s e n t a d o , bres.
el c a b a l l o c o r r e . Ad.Creo q u e los v e r b o s son agrada y desagrada; y nom-
Ad.Lo conozco. b r e s , q u o t r a cosa p u e d e n s e r l o q u e s y porqu?
Ag.Ves q u e en c a d a u n a d e e l l a s h a y u n n o m b r e : h o m - Ag.Luego y a est suficientemente p r o b a d o q u e estas d o s
b r e y c a b a l l o ; y en c a d a u n a , a s i m i s m o , u n v e r b o : est s e n t a d o conjunciones son nombres.
y corre? Ad.S, suficientemente.
Ad.Lo v e o . Ag.Puedes p o r t i m i s m o d e m o s t r a r lo m i s m o e n l a s
Ag.Luego si d i j e r a s o l a m e n t e : est s e n t a d o , o c o r r e , con d e m s p a r t e s d e la o r a c i n , s e g n esta r e g l a ?
m u c h s i m a r a z n m e p r e g u n t a r a s q u i n o q u cosa, p a r a y o Ad.Puedo.
responderte: u n hombre, o un caballo, o u n animal, o cualquier
o t r a cosa q u e p u d i e s e c o m p l e t a r p o r u n n o m b r e l a p r o p o s i c i n
e n u n c i a d a p o r el v e r b o , esto es, a q u e l l a o r a c i n q u e p u e d e ser CAPITULO VI
afirmativa o n e g a t i v a .
S I G N O S QUK S E S I G N I F I C A N A S M I S M O S
Ad.Entiendo.
Ag.Atiende a lo d e m s , y s u p o n t e q u e v e m o s a l g o a l l 17. Ag.Dejemos y a esto, y d i m e si te p a r e c e q u e , as
a lo lejos, y n o s a b e m o s si es u n a n i m a l o u n a p i e d r a , u o t r a c o m o h e m o s n o t a d o q u e t o d a s las p a l a b r a s son n o m b r e s y
cosa, y q u e yo te d i g o : p o r q u e es u n h o m b r e , es u n a n i m a l ; t o d o s los n o m b r e s p a l a b r a s , a s t a m b i n t o d o s los n o m b r e s son
no hablara temerariamente? vocablos y todos los vocablos nombres.
Ad.Muy t e m e r a r i a m e n t e , p e r o n o lo d i r a s t a n t e m e r a r i a - Ad.No veo q u e e n t r e estas d i v e r s a s c o s a s h a y a o t r a dife-
m e n t e si d i j e s e s : si es h o m b r e , es a n i m a l . r e n c i a q u e el diferente s o n i d o d e l a s l e t r a s .
Ag.Hablas con r a z n ; as, p u e s , m e gusta el si e n tu Ag.Ni y o p o r a h o r a t e c o n t r a d i g o , a u n q u e n o faltan-
f r a s e ; t a m b i n a ti te a g r a d a ; y a a m b o s n o s d e s a g r a d a el q u i e n e s las d i s t i n g u e n en la significacin, y c u y o p a r e c e r n o
porque d e l a m a . es n e c e s a r i o q u e c o n s i d e r e m o s a h o r a . P e r o c i e r t a m e n t e te d a s
Ad.Estoy conforme. c u e n t a q u e h e m o s l l e g a d o a los s i g n o s q u e se significan m u t u a -
Ag.Examina si estas d o s frases son p r o p o s i c i o n e s com- m e n t e , n o d i f e r e n c i n d o s e m s q u e en el s o n i d o y q u e se-
p l e t a s : a g r a d a el s, d e s a g r a d a el porqu. significan a s m i s m o s c o n l a s r e s t a n t e s p a r t e s de la o r a c i n .
Ad.Completas de todo punto.
Aug.Age nunc, dic mihi quae ibi sint verba, quae nomina.
ea casum nominis aiunt esse oportere; et recte aiunt: quod mecum
Ad.Verba ibi video esse, placet, et, displicet: nomina vero quid
si consideres, velut cum dicimu: Homo sedet, Equus currit, agnosois,
aliud quam, si, et, quia?
ut opinor, do esse pronuntiata.
Aug.Has ergo duas coniunctiones etiam nomina esse satis pro-
Ad.Agnosco. batura est.
Aug.Cerns in singulis singula esse nomina, in uno homo, in altero
Ad.Prorsus satis.
equus; et verba singula, in uno sedet, in altero currit?
Aug.Potesne ipse per te in alus partibus orationis hoc dem ad
Ad.Cerno.
eamdem regulam docere?
Aug.Ergo si dicerem, sedet tantum, aut currit tantum, recte a me Ad.Possum.
quaereres, quis vel quid; ut responderem: Homo, vel equus, vel animal,
vel quodlibet aliud, quo possit nomen redditum verbo implere pronun-
CAPUT VI
tiatum, id est illam sententiam quae affirmari et negari potest.
Ad.Intelligo. SIGNA SUI SIGNIFICATIVA
Aug.Attende caetera, et finge nos videre aliquid longius, et in-
certum habere utrum animal sit an saxum, vel quid aliud, meque tibi 17. Aug.Transeamus ergo hinc, et iam dic mihi utrum sicut om-
dicere: Quia homo est, animal est; nonne temer dicerem? nia verba nomina, et omnia nomina verba esse comperimus, ita tibi et
Ad.Temer omnino: sed non temer plae dceres: Si homo est, omnia nomina vocabula, et omnia vocabula nomina esse videantur.
animal est. Ad.Plae inter haec quid distet praeter diversum syllabarum
Aug.Recte dicis. Itaque in locutione tua placet mihi Si; placet et sonum non video.
tibi: utrique autem nostrum in mea displicet Quia. Aug.Nec ego interim resisto, quanquam non desint qui etiam
Ad.Assentior. significatione ista discernunt, quorum sententiam modo considerare non
Aug.Vide iam utrum istae duae sententiae plena pronuntiata sint: opus est. Sed certe animadvertis ad ea iam signa nos pervenisse, quae
Placet Si, displicet Quia. se invicem significent, nulla praeter sonum distantia, et quae seipsa
Ad.Plena omnino. significent cum caeteris mnibus partibus orationis.
564 DEL MAESTRO 6. 18 7,19 DEL MAESTRO 565

Ad.No lo e n t i e n d o . Ag.Esto es lo^ q u e se h a d i c h o al d e c i r q u e el n o m b r e


Ag.Luego n o e n t i e n d e s q u e el n o m b r e est significado se significa con l o s otros q u e l significa, lo c u a l d e b e s en-
p o r el v o c a b l o , y el v o c a b l o p o r el n o m b r e ; y esto de t a l m o d o , t e n d e r p o r ti m i s m o a c e r c a del v o c a b l o .
q u e en n a d a se diferencien si n o es en el s o n i d o de l a s l e t r a s , Ad.Ya m e es fcil e n t e n d e r l o ; m a s a h o r a se m e o c u r r e
al m e n o s p a r a el n o m b i e t o m a d o de u n a m a n e r a g e n e r a l ; q u e el n o m b r e se t o m a de u n a m a n e r a g e n e r a l y de u n a m a n e r a
p o r q u e del n o m b r e t o m a d o de u n a m a n e r a p a r t i c u l a r d e c i m o s p a r t i c u l a r , y el v o c a b l o n o se c u e n t a e n t r e l a s o c h o p a r t e s d e
q u e est e n t r e las o c h o p a r t e s de la o r a c i n , de m o d o q u e n o la o r a c i n ; p o r lo c u a l p a r c e m e q u e es sta o t r a diferencia,
c o n t e n g a l a s o t r a s siete. a d e m s del d i s t i n t o s o n i d o .
Ad.Entiendo. Ag.Pues q u , j u z g a s q u e h a y o t r a diferencia e n t r e
Ag.Pues esto es lo q u e h e e x p r e s a d o al decir q u e el vo- nomen ( n o m b r e ) y vonct q u e el s o n i d o , p o r el c u a l t a m b i n
c a b l o y el n o m b r e se significan r e c p r o c a m e n t e . se d i s t i n g u e n l a s l e n g u a s l a t i n a y g r i e g a ?
18. Ad.Lo s ; m a s te p r e g u n t o q u h a s q u e r i d o d e c i r Ad.No veo o t r a diferencia.
c o n estas p a l a b r a s : Q u e t a m b i n se significan a s m i s m o s Ag.Hemos, p u e s , l l e g a d o a los signos q u e se significan
con l a s o t r a s p a r t e s de la o r a c i n . a s m i s m o s y u n o s a los o t r o s , y lo q u e ste significa, t a m b i n
a q u l , y q u e n o se d i f e r e n c i a n sino en el s o n i d o ; en efecto,
Ag.No n o s h a m o s t r a d o el a n t e r i o r r a c i o c i n i o q u e t o d a s
h e m o s e n c o n t r a d o a h o r a esta c u a r t a c a t e g o r a , p o r q u e l a s t r e s
Jas p a r t e s de la o r a c i n p u e d e n l l a m a r s e n o m b r e s y v o c a b l o s ,
a n t e r i o r e s d i c e n r e l a c i n al n o m b r e y a l a p a l a b r a .
esto es, q u e p u e d e n ser significadas p o r u n n o m b r e y u n vo-
Ad.Ya hemos llegado.
cablo?
Ad.As es.
Ag.Si te p r e g u n t o c m o l l a m a s al m i s m o n o m b r e , esto
CAPITULO Vil
e s , al s o n i d o e x p r e s a d o con l a s d o s s l a b a s nombre, no me
responders correctamente: nombre? E P L O G O DE L O S ANTERIORES CAPTULOS
Ad.Correctamente.
Ag.Acaso se significa as este s i g n o q u e e n u n c i a m o s con 19. Ag.Quisiera q u e m e r e s u m i e s e s t o d o lo q u e h e m o s
c u a t r o s l a b a s , c u a n d o d e c i m o s : coniunctio (conjuncin)? Por- y a d e s c u b i e r t o en n u e s t r a d i s c u s i n .
q u e este n o m b r e n o p u e d e ser c o n t a d o e n t r e las p a l a b r a s q u e Ad.Lo h a r segn m i s f u e r z a s . R e c u e r d o q u e lo p r i m e -
.significa. ro q u e h e m o s b u s c a d o d u r a n t e a l g n t i e m p o h a sido el p o r q u
Ad.Lo admito bien. <ie h a b l a r , y h e m o s e n c o n t r a d o q u e h a b l a m o s p a r a e n s e a r o

Ad.Non intelligo. Aug.Id est quod dictum est nomen -seipsum significare cum alus
Aug.Non ergo intelligis et nomen vocabulo et vocabulum nomine quae significat; quod etiam de vocabulo licet per teipsum intelligas.
significan; et ita ut praeter sonum litterarum nihil intersit, quantum Ad.Iam facile est: sed illud mihi nunc venit in mentem, nomen
ad genrale nomen pertinet: nam et speciale nomen dicimus, quod et generaliter et specialiter dici; vocabulum autem inter octo partes
inter octo partes orationis ita est, ut alias septem non contineat. orationis non accipi: quare hoc quoque inter se praeter diversum so-
Ad.Intelligo. num differre arbitror.
Aug.At hoc est quod dixi, se invicem significare vocabulum et Aug.Quid? nomen et voua distare inter se aliquid putas praeter
nomen. sonum. quo etiam linguae discernuntur latina atque graeca?
18. Ad.Teneo, sed quaero quid dixeris: Cum etiam seipsa signi- Ad.Hic vero nihil aliud intelligo.
ficant cum alus partibus orationis. Aug.Perventum est ergo ad ea signa quae et seipsa significent, et
Aug.Nonne superior ratio docuit nos, omnes partes orationis, et aliud ab alio invicem significetur, et quidquid ab uno hoc et ab alio;
nomina posse dici et vocabula, id est et nomine et vocabulo posse sig- et nihil praeter sonum inter se differant: nam hoc quartum modo in-
nifican? venimus; tria enim superiora, et de nomine et verbo intelliguntur.
Ad.Ita est. Ad.Omnino perventum.
Aug.Quid? ipsum nomen, id est sonum istum duabus syllabis
expressum, si ex te quaeram quid appelles, nonne recte mihi responde- CAPUT VII
bis: Nomen?
Ad.Recte. EPILOCUS PRAECEDENTIUM CAPITUM
Aug.Num ita se significat hoc signum quod quatuor syllabis enun-
tiamus cum dicimus: Coniunctio? Hoc enim nomen inter illa quae 19. Aug.Iam quae sermocinando invenerimus, velim recenseas.
significat, numeran non potest. Ad.Faciam quantum possum. Nam primo omnium recordor ali-
Ad.Recte accipio. quandiu nos quaesisse quam ob causam loquamur, inventumque esse
566 DEL MAESTRO 7,19
7,20 DEL MAESTRO 567
p a r a r e c o r d a r , p u e s t o q u e , c u a n d o p r e g u n t a m o s , el fin que n o s
p r o p o n e m o s es q u e a q u e l a q u i e n i n t e r r o g a m o s a p r e n d a q u n o s de q u m o d o , p a s a m o s a l o s s o r d o s y b u f o n e s , l o s cuales
q u e r e m o s n o s o t r o s o r ; h e m o s a a d i d o q u e el c a n t o , q u e p a r - significan con el gesto y sin p a l a b r a s n o slo lo q u e se p u e d e
cenos h a c e r l o p o r d e l e c t a c i n , n o es p r o p i a m e n t e u n l e n g u a j e , ver, s i n o m u c h o y casi t o d o lo q u e n o s o t r o s h a b l a m o s ; p o r
y q u e en la o r a c i n a D i o s , a q u i e n n o p o d e m o s p e n s a r q u e d o n d e e n c o n t r a r n o s q u e l o s m i s m o s gestos son s i g n o s . Entonces
se le e n s e e o r e c u e r d e a l g o , n u e s t r a s p a l a b r a s t i e n e n la efica- c o m e n z a m o s a e x a m i n a r c m o p o d r a m o s m o s t r a r sin n i n g u n a
cia de r e c o r d a r n o s a n o s o t r o s m i s m o s o d e s p e r t a r el r e c u e r d o c l a s e d e signos l a s cosas m i s m a s q u e se significan p o r signos,
en los o t r o s o de i n s t r u i r l o s . D e s p u s , d e t e r m i n a d o b a s t a n t e - p u e s t o q u e con u n s i g n o d e n o t a m o s u n a p a r e d , u n c o l o r y to-
mente q u e las p a l a b r a s n o son o t r a cosa q u e s i g n o s , y q u e l a s d a s l a s cosas visibles, c u a n d o l a s m o s t r a m o s con el d e d o . A q u
cosas q u e n a d a significan n o p u e d e n serlo, p r e s e n t a s t e u n v e r s o , y o m e e q u i v o q u al d e c i r q u e e r a u n a cosa i m p o s i b l e , y q u e d ,
a fin de q u e y o i n t e n t a s e m o s t r a r el significado de c a d a p a l a b r a , p o r fin, e s t a b l e c i d o e n t r e n o s o t r o s q u e p o d a n d e m o s t r a r s e sin
el cual e r a c o m o s i g u e : Si n i h i l ex t a n t a s u p e r i s p l a c e t u r b e s i g n o s a q u e l l a s cosas q u e n o h a c e m o s en el m o m e n t o en q u e
r e l i n q u i . N o e n c o n t r b a m o s la significacin de la s e g u n d a p a - s o m o s p r e g u n t a d o s , y p o d e m o s h a c e r l a s d e s p u s de l a p r e g u n -
l a b r a , a u n q u e ella sea m u y c o n o c i d a y e m p l e a d a . Y , p a r e c i n - t a ; y q u e , sin e m b a r g o , l a locucin n o e r a de esta clase, p u e s
d o m e q u e n o i n t i l m e n t e la i n t e r c a l a m o s al h a b l a r , sino q u e q u e , si e s t a m o s h a b l a n d o v se nos m c g u n t a q u es locucin,
m s b i e n con e l l a e n s e a m o s a l g o al q u e escucha, c o n v i n i m o s e v i d e n t e m e n t e es p o r la m i s m a locucin p o r la que se m u e s t r a
en q u e d e s i g n a b a tal vez la afeccin de la m e n t e c u a n d o h a l l a lo q u e e l l a es, c o m o se h a visto.
o cree h a b e r h a l l a d o q u e n o existe lo q u e b u s c a ; r e s p o n d s t e m e 2 0 . P o r d o n d e h e m o s a d v e r t i d o q u e se m u e s t r a n u n o s sig-
t c i e r t a m e n t e ; m a s , e v i t a n d o p o r b r o m a n o s q u p r o f u n d i - nos con o t r o s , o con signos o t r a s c o s a s q u e n o lo son, o tam-
d a d de l a cuestin, d e j s t e l a p a r a d i l u c i d a r l a en o t r o t i e m p o , b i n sin s i g n o s l a s c o s a s q u e p o d e m o s h a c e r d e s p u s que se
y n o v a y a s a creer q u e m e he o l v i d a d o de tu p r o m e s a . Des- n o s p r e g u n t a , y t o m a m o s el p r i m e r o de estos t r e s casos p a t a
p u s , c o m o y o m e a p r e s u r a s e a e x p o n e r la t e r c e r a p a l a b r a del c o n s i d e r a r l o y e s c l a r e c e r l o a t e n t a m e n t e . E n esta discusin se
verso, m e i n d u c a s a q u e m o s t r a s e , m s q u e o t r a p a l a b r a c u y o a c l a r q u e h a y s i g n o s q u e n o p u e d e n ser significados p o r lo
v a l o r fuese i d n t i c o , la cosa m i s m a q u e significaban las p a l a - q u e e l l o s significan, c o m o , p o r e j e m p l o , el c u a t r i s l a b o coniunc-
b r a s . Y h a b i e n d o y o d i c h o q u e esto n o p o d a h a c e r s e p o r el tio ( c o n j u n c i n ) ; y q u e l o s h a y q u e p u e d e n ser significados,
d i s c u r s o , d i m o s en a q u e l l a s cosas q u e se m u e s t r a n con el d e d o c o m o , p o r e j e m p l o , al d e c i r s i g n o t a m b i n significamos u n a
a los q u e p r e g u n t a n . Y o p e n s a b a q u e estas cosas e r a n t o d a s p a l a b r a , y al d e c i r p a l a b r a t a m b i n d e n o t a m o s u n s i g n o ; p o r -
las c o r p o r a l e s , p e r o v i m o s q u e e r a n slo l a s visibles. D e aqu q u e los t r m i n o s signo y p a l a b r a son a l a vez d o s signos y d o s
p a l a b r a s . Y se h a m o s t r a d o q u e , en l a especie de signos q u e
docendi commemorandive gratia nos loqui, quandoquidem nec cura in- Haec ergo corporalia esse omina arbi trabar, sed invmiimus sola visibilia.
terrogamus, aliud agimus quam ut ille qui interrogatur discat quid velimus Hinc nescio quomodo ad surdos et histriones devenimus, qui non quae
audire; et in cantando quod delectationis causa facer videmur, non sola videri possunt, sed multa praeterea ac prope omnia quae loquimur,
sit proprium locutionis; in orando Deo, quem doceri aut commemorari gestu sine voce significant; eosdem tamen gestus signa esse comperimus.
existimare non possumus, id verba valeant, ut vel nos ipsos commone- Tum rursus quaerere coepimus, quomodo res ipsas quae signis signifi-
faciarnus, vel alii commoneantur doceanturve per nos. Deinde cum satis cantur, sine ullis signis valeiemus ostendere, cum et ille paries, et color
constitisset verba nihil aliud esse quam signa; ea vero quae non aliquid et omne visibile, quod intentione digiti ostenditur, signo quodam con-
significent, signa esse non posse, proposuisti versum, cuius verba singula vinceretur ostendi. Hic ergo errans cum inveniri tale nihil posse dixis-
quid significarent, conarer ostendere: is autem erat: Si nihil ex tanta sem, tndem nter nos constitit, ea posse demonstrari sine signo, quae cum
Superis placet urbe relinqui'. Cuius secundum verbum quamvis no- a nobis quaeruntur, non agimus, et post inquisitionem agere possumus;
tissimum et manifestissimum, quid tamen significaret, non reperiebamus. locutionem tamen ex eo non esse genere: siquidem et loquentes cum
Cumque mihi videretur non frustra nos id in loquendo interponere, interrogamur quid sit locutio, istam per seipsam demonstrare facile
sed quod eo aliquid doceamus audientem; ipsam ments affectionem, esse satis apparuit.
cum rem quam quaerit, non esse invenit, vel invenisse se putat, hoc
20. Ex quo admoniti sumus aut signis signa monstrari, aut signis
verbo fortasse indicari, respondisti tu quidem; sed tamen nescio quam
alia quae signa non sunt, aut etiam sine signo res quas agere post in-
profunditatem quaestionis ioco evitans, in aliud tempus illustrandam
terrogationem possumus: horumque trium primum diligentius consi-
distulisti: nec me debiti quoque tui oblitum putes. Inde tertium in
derandum discutiendumque suscepimus. Qua disputatione declaratum
versu verbum cum satagerem exponere, urgebar abs te, ut non verbum
est, partim esse signa, qua ab iis signis quae significarent, significan
aliud quod idem valeret, sed rem ipsam potius quae per verba signifi-
vicissim non possent, ut est hoc quadrisyllabum cum, Coniunctio, dici-
caretur ostenderem. Cumque id sermocinantibus nobis fieri non posse
mus: partim quae possent, ut cum dicimus: Signum, etiam verbum si-
dixissem, ventum est ad ea quae interrogantibus dgito monstrantur.
gnificamus; et cum dicimus: Verbum, etiam signum significamus; nam
1
signum et verbum, et do signa, et do verba sunt. In hoc autem ge-
Anuid, 1.2 v.659. nere, quo invicem se signa significant, quaedam non tantum, quaedam
8,21 DEL MAESTRO 569
568 DEL MAESTRO 7,20 de los signos recprocos no hemos encontrado ninguno que no
se signifique tambin entie los dems que l significa. No he
son recprocos, unos no tienen el mismo valor, otros lo tienen
podido recordar ms que esto. Ahora ve tel nico que creo
igual y otros, en fin, son idnticos. Pues he aqu que este dis-
ha hablado cierto y seguro en este dilogosi he resumido
labo que suena cuando decimos signo significa sin excepcin
todo aquello por lo cual se significa cualquier cosa; mas n bien lo que he dicho.
es signo de todos los signos el trmino palabra, sino slo de
aquellos emitidos por la articulacin de la voz. Por donde se
ve que, si bien el signo (signum) significa la palabra (verbum) CAPITULO VIII
y la palabra el signo, esto es, aquellas dos slabas a stas y N o SE DISCUTEN INTILMENTE ESTAS CUESTIONES. ASIMISMO,
stas a aqullas, tiene mayor extensin el signo que la palabra ; PARA RESPONDER AL QUE PREGUNTA, SE HA DE LLEVAR EL PENSA-
es decir, significan ms aquellas dos slabas que stas. Al con-
MIENTO DE LOS SIGNOS ODOS A LAS COSAS SIGNIFICADAS
trario, los trminos palabra y nombre, tomados en su acepcin
general, tienen un mismo valor. Mostr la razn que todas las 21. Ag.Bien has recordado, sin duda, todo lo que yo
partes de la oracin son tambin nombres, porque pueden aso- .deseaba, y, a decirte la verdad, estas distinciones me parecen
cirseles pronombres, y que de todas puede decirse que nom- mucho ms claras ahora que cuando, buscndolas y discutien-
bran algo, y que no hay ninguna que, aadindole un verbo, do sobre ellas, las sacbamos de no s (pi escondrijos. Mas
no pueda formar una proposicin completa. Mas aunque los es difcil decir ahora adonde trato de llegar a vueltas de tanto
trminos nombre y palabra tengan el mismo valor, puesto que rodeo. Porque tal vez piensas o que estamos jugando, y que
todas las cosas que son palabras son tambin nombres, no tie- apartamos la consideracin de las cosas serias para dirigirla
nen, sin embargo, un valor idntico, pues hemos hallado en sobre cuestiones pueriles, o que buscamos una pequea o me-
nuestra discusin que por razones diferentes la una se llama diocre utilidad; o, si crees que esta discusin ha de traer algo
palabra y el otro nombre. Hemos visto, en efecto, que la pala- grande, ests ardiendo en deseos de saberlo o, cuando menos,
bra hiere el odo y que el nombre excita el recuerdo en el
de orlo. Yo quisiera creyeses que ni he formado juegos que
espritu; diferencia que expresamos muy claramente en el len-
en algo desdiganaunque tal vez estemos jugando, mas (en
guaje, diciendo: Cul es el nombre de esta cosa que se quie-
re grabar en la memoria? En lugar de decir: la palabra de tal caso) no sea considerado en sentido puerilni me detengo
esta cosa. Hemos hallado despus trminos que no slo tienen en cortos o medianos bienes. Y, no obstante, si dijese que hay
la misma significacin, sino que tambin son idnticos, y entre una vida bienaventurada y eterna, adonde, con la ayuda de
los cuales no hay otra diferencia que el sonido de las letras, Dios, esto es, de la misma Verdad, deseo seamos conducidos
como nombre y voncc. Se me haba olvidado que en la especie
signum comperisse, quod non nter caetera quae significat, se quoque
signifixet. Haec quantum potui, recordatus sum. Tu iam videris, quem
tantum, quaedam vero etiam idem valere monstratum est. Etenim hoc nihil puto in hoc sermone nisi scientem certumque dixisse, utrum ista
disyllabum, quod sonat cum dicimus: Signum, prorsus omnia quibus bene ordinateque digesserim.
quidque significatur significat: non autem omnium signorum signum
est cum dicimus: Verbum, sed tantum eorum quae articulata voce
proferuntur. Unde manifestum est, quamvis et verbum signo, et signum CAPUT VIII
verbo, id est et duae istae syllabae illis, et illae istis significentur, plus
tamen signum valere quam verbum, plura scilicet illis duabus syllabis, NON FRUSTRA HAEC DISPUTARI. TEM SIGNIS AUDITIS ANIMUM, UT
quam istis significantibus. Tantumdem autem valet genrale verbum, et INTERROGANTI RESPONDEATUR, AD RES SICNIFICATAS ESSE REFERENDUM
genrale nomen. Docuit enim ratio omnes partes orationis etiam no- 21. Aug.Satis tu quidem memoriter omnia quae vellem recoluisti;
mina esse, quod et pronomina his addi possunt, et de mnibus dici t, ut tibi fatear, multo evidentius mihi nunc videntur ista distincta,
potest quod aliquid nominent, et milla earum sit quae non verbo adiuncto quam cum ea inquirendo ac disserendo de nescio quibus latebris ambo
pronuntiatum possit implere. Sed cum tantumdem valeant nomen et
erueremus. Sed quonam tantis ambagibus tecum pervenire moliar, dif-
verbum, eo quod omnia quae verba sunt, sint etiam nomina; non tamen
ficile dictu est hoc loco. Tu enim fortasse aut ludere nos, et a seriw
idem valent. Alia quippe de causa verba, et alia nomina nuncupari,
satis probabiliter disputatum est. Siquidem alterum horum ad auris rebus avocare animum, quasi quibusdam puerilibus quaestiunculis, ar-
verberationem, alterum ad animi commemorationem notandam esse com- bitran?, aut parvam vel mediocrem aliquam utilitatem requirere; aut
pertum, vel ex hoc intelligi potest, quod in loquendo rectissime dicimus: si magnum quiddam parturire istam disputationem suspicaris, iamiam-
Quod est huic rei nomen, rem memoriae mandare cupientes; Quod est que id scire sive saltem audire desideras. Ego autem credas velim, eque
autem huic rei verbum, dicere non solemus. Quae vero non solum tan- me vilia ludiera hoc instituisse sermone, quamvis fortasse ludamus, idque
tumdem, sed etiam idem omnino significent, et nter quae nihil praeter psum tamen non puerili sensu aestimandum sit; eque parva bona vel
litterarum distet sonum, nomen et Svopcc invenimus. Illud sane mihi mediocria cogitare. Et tamen si dicanl vitam esse quamdam beatam.
elapsum erat in hoc genere, in quo invicem se significant, nullum nos eamdemque sempiternam, quo nos Deo duce, id est ipsa veritate, gra-
570 DEL MAESTRO 8,22
8,22 DEL MAESTRO 571
p o r ciertos e s c a l o n e s a p r o p i a d o s a n u e s t r o dbil p a s o , t e m e r a
a p a r e c e r ridculo e n t r a n d o en este c a m i n o t a n s u b l i m e p o r e l Ag.Dilo, pues, para que no me tengas por burln.
e x a m e n de los signos, m s b i e n q u e de las cosas q u e e l l o s Ad.Piensas c o n c l u i r q u e n o soy h o m b r e ?
r e p r e s e n t a n . P o r t a n t o , m e p e r d o n a r s si m e d e t e n g o c o n t i g o Ag.Eh! A c a s o n o p i e n s a s lo m i s m o t, q u e h a s con-
en c o n s i d e r a c i o n e s p r e l i m i n a r e s , n o p o r j u g a r , sino p o r ejerci- c e d i d o ser v e r d a d t o d o lo q u e p r e c e d e y nos h a t r a d o a esta
t a r l a s fuerzas y a g u d e z a del e n t e n d i m i e n t o , con las cuales p o - conclusin?
d a m o s , a m s de s o p o r t a r , a m a r el c a l o r y la luz de a a u e l l a Ad.No te d i r q u p i e n s o , si n o o y e r e de ti a c e r c a de q u
regin en q u e la v i d a es b i e n a v e n t u r a d a . m e p r e g u n t a s t e al b u s c a r si el h o m b r e es h o m b r e , si de estas
Ad.Antes b i e n , sigue c o m o h a s c o m e n z a d o ; q u e n u n c a d o s s l a b a s o de l o q u e significan.
j u z g a r d e s p r e c i a r lo q u e t p e n s a r e s h a c e r o decir. Ag.Antes b i e n , r e s p o n d e t c m o e n t e n d i s t e m i p r e g u n -
2 2 . Ag.Ea! C o n s i d e r e m o s a h o r a esta c a t e g o r a en la t a ; p o r q u e si es a m b i g u a d e b i s t e p r e c a v e r esto y n o respon-
c u a l los signos n o d e n o t a n s i g n o s , sino m s b i e n l a s cosas d e r m e a n t e s de e s t a r cierto d e q u m o d o te p r e g u n t .
q u e h e m o s l l a m a d o significables. Y d i m e , p r i m e r a m e n t e , si el Ad.Poco m e i m p o r t a la a m b i g e d a d si r e s p o n d o a l a s dos
h o m b r e es h o m b r e . c o s a s : el h o m b r e es c i e r t a m e n t e h o m b r e ; las d o s s l a b a s n o
Ad.No s si ests j u g a n d o a h o r a . son m s q u e dos s l a b a s , y lo q u e significa n o es o t r a cosa q u e
Ag.Por qu? a q u e l l o q u e es.
Ad.Porque j u z g a s p r e g u n t a r m e si el h o m b r e es o t r a cosa Ag.Muy b i e n , c i e r t a m e n t e ; m a s , p o r q u h a s t o m a d o en
que h o m b r e . l o s d o s sentidos lo q u e h e m o s l l a m a d o h o m b r e , y n o l a s o t r a s
Ag.Creo j u z g a r a s q u e m e b u r l a b a t a m b i n de ti si t e cosas de que hemos h a b l a d o ?
p r e g u n t a s e a s i m i s m o si la p r i m e r a s l a b a de este n o m b r e es Ad.i Con q u m e convences de a u e n o h a y a e n t e n d i d o
o t r a cosa q u e horn, y la s e g u n d a o t r a q u e bre. a s lo d e m s ?
Ad.As es, n i m s n i m e n o s . Ag.Para c a l l a r o t r a s cosas, si h u b i e r a s e n t e n d i d o m i p r i -
Ag.Mas estas dos s l a b a s u n i d a s f o r m a n hombre, l o ne- m e r a p r e g u n t a s e g n el s o n i d o de las l e t r a s , n o m e h u b i e r a s
gars? respondido nada, pues p o d r a parecerte que no haba pregun-
Ad.Quin lo podr n e g a r ? tado n a d a ; mas ahora, habiendo pronunciado tres palabras,
Ag.Pregunto, p u e s , si t eres estas dos s l a b a s u n i d a s . u n a de l a s c u a l e s r e p e t en el m e d i o , d i c i e n d o utrum homo,
Ad.De n i n g u n a m a n e r a ; m a s ya veo a d o n d e a p u n t a s . homo sit (si el h o m b r e es h o m b r e ) , el h a b e r e n t e n d i d o la p r i -
m e r a y l t i m a p a l a b r a , n o s e g n los s i g n o s , s i n o c o n f o r m e a
dibus quibusdam infirmo gressui nostro accommodatis perduci cupiam,
vereor ne ridiculus videar, qui non rerum ipsarum quae significantur, Aug.Dicito ergo, ne me conimeliosum putes.
sed consideratione signorum tantam viam ingredi coeperim. Dabis igi- Ad.Concludi existimas quod homo non sim.
tur veniam, si praeludo tecum non ludendi gratia, sed exercendi vires Aug.Quid, tu non dem existimas, qui omnia superiora ex quibus
et mentis aciem, quibus regionis illius, ubi beata vita est, calorem ac hoc confectum est, vera esse concedis?
lucem non modo sustinere, verum etiam amare possimus. Ad.Non tibi ego dicam quid existimem, nisi prius abs te audiero,
Ad.Perge potius ut coepisti: nam nunquam ego contemnenda cum quaereres utrum homo, homo sit, de duabus istis syllabis, an de
putem quae tu dicenda vel agenda putaveris. re ipsa quam significant me interrogaveris?
22. Aug.A.ge, iam ergo illam partem consideremus, cum signi1 Aug.Tu potius responde ex qua parte acceperis interrogationem
non alia signa significantur, sed ea quae significabilia vocamus. Et nean: nam si est ambigua, prius hoc cavere debuisti, eque mihi re-
primum dic mihi utrum homo, homo sit. sponder antequam certus rieres quonam modo rogaverim.
Ad.Nunc vero an ludas nescio. Ad.Quid enim me impediret haec ambiguitas, cum ego ad utrum-
Aug.Quid ita? que responderim; homo enim prorsus homo est; nam et istae duae
Ad.Quia quaerendum ex me censes, utrum homo aliud sit quam syllabae nihil aliud sunt quam istae duae syllabae; et id quod signifi-
homo. cant, nihil aliud est, quam id quod est.
Aug.Ita credo te illudi arbitrareris, si etiam quaererem utrum
Aug.Scite hoc quidem: sed cur hoc solum quod dictum est homo,
prima huius nominis syllaba aliud sit quam, ho, et aliud secunda
non etiam caetera quae locuti sumus, ad utrumque accepisti?
quam, mo.
Ad.Ita omnino. Ad.Unde enim convincor quod et caetera non sic acceperim?
Aug.At istae duae syllabae coniunctae, homo est: an negabis? Aug.Ut alia omittam, eam ipsam primam rogationem meam, si to-
Ad.Quis neget? tam ex ea parte accepisses, qua syllabae sonant, nihil mihi respondisses;
Aug.Quaero ergo, num tu duae istae syllabae coniunctae sis. possem tibi enim videri nihil etiam interrogasse: nunc vero cum tria ver-
Ad.Nullo modo: sed video quo tendas. ba sonuerim, quorum unum in medio repetivi dicens utrum homo, homo
sit, primum et ultimum verbum, non secundum ipsa signa, sed secun-
572 DEL MAESTRO 8 23 8.24 DEL MAESTRO 573

lo que stos significan, seal es manifiesta de que pensaste que Ag.Opinas, pues, y defiendes a capa y espada que no>
habas de responder a la pregunta con certeza y confianza. debes responder a las preguntas, a no ser segn las cosas sig-
Ad.Es verdad. nificadas por las palabras.
Ag.Mas, por qu te plugo admitir solamente el trmino Ad.No veo por qu ha de repugnar esto, con tal que
hombre segn su sonido y segn su significado? sean palabras.
Ad.He aqu que ya admito todo, mas solamente en cuan- Ag.Quisiera saber cmo responderas a aquelde quien
to a su significado; pues convengo contigo en que no podemos solemos or hablar con gozo burlnque concluy haber sali-
hablar en manera alguna si no fijamos la atencin, odas las do un len de la boca de con quien discuta. Pues habindole
palabras, en aquello de que stas son signos. Por lo cual mues- preguntado si lo que hablamos procede de nuestra boca, y no
tra ahora cmo me he engaado en este modo de raciocinar, pudiendo el otro negarlo, indujo al hombre con suma facili-
cuya conclusin es que yo no soy hombre. dad a que pronunciase la palabra len; una vez hecho esto
Ag.No, sino que volver a preguntarte lo mismo, para comenz a burlarse de l pesadamente, dicindole cmo un
que t mismo veas dnde has cado. hombre bueno poda haber expelido un tan gran animal, pues-
Ad.Muy bien. to que haba confesado cnie todo lo que decimos procede de
23. Ag.No te preguntar lo que te haba preguntado nuestra boca.
primeramente, puesto que ya lo has dicho. Por tanto, mira con Ad.Y no era difcil echar por tierra a este socarrn, pues
mayor cuidado si la slaba hom no es otra cosa que hora y si no le concedera yo que todo lo que hablamos de nuestra boca
la slaba bre no es otra cosa que bre. procede. Porque todo lo que hablamos lo significarnos; y no
Ad.Ciertamente, no veo otra cosa. procede de la boca del que habla la cosa que se significa, sino
Ag.Mira tambin si, juntando estas dos slabas, se hace el signo con que se significa, a no ser cuando se significan los
un hombre. mismos signos; esta clase ya la hemos tratado poco antes.
Ad.De ninguna manera convendr en esto; porque esta- 24. Ag.De este modo estaras bien preparado para res-
mos de acuerdo, con razn, en que el signo lleva nuestio esp- ponder a ese adversaiio; sin embargo, qu me responders
ritu hacia la cosa significada y en que, por consecuencia natu- si te pregunto si hombre es nombre?
ra] de esta visin, se concede o se niega lo que se habla. Estas Ad.Qu responder sino que es un nombre?
dos slabas, tomadas separadamente, no tienen ms significa- Ag.Qu? Acaso, cuando te veo, veo yo un nombre?
cin ni ms valor que el sonido que hiere nuestros odos; por Ad.No.
eso conced que eran lo que sonaron. Ag.Quietes, pues, que diga lo que sigue?

dum ea quae his significantur te accepisse, vel hoc solo manife^tum Aug.Placet igitur, irmumquc animo tenes non espondendum esse
est, quod statim certus ac fidens rogationi respondendum putasti. inteirogationibus, nisi ex iis rebus quae verbis significantur?
Ad.Verum dicis. Ad.Non intellgo cur displiceat, si modo veiba sint.
Aug.Cur ergo id tantum quod in medio positura est, et secundum Aug.Vellem scire quomodo illi ressteles, de quo iocantes solemus
id quod sonat, et secundum id quod significat, te accipere libuit? audire, quod ex eius ore cum quo disputabat, leonem processisse conclu-
Ad.Ecce iam totum ex ea tantum parte qua significatur accipio: serit. Cum enim quaesisset, utrum ea quae loqueremur, nostro ore proce-
assentior enim tibi, serraocinari nos omnino non posse, nisi auditis verbis derent, atque ille non potuisset negare; quod facile fuit, egit cum no-
ad ea feratur animus, quorum ista sunt signa. Quare ostende nunc, quo- mine, ut in loquendo leonem nominaret: hoc ubi factum est, ridicule
modo ista ratiocinatione deceptus sim, qua me hominem non esse ronclu- insultare coepit et premere, ut quoniam quidquid loquimur, ore nostro
ditur. exire confessus erat, et leonem se locutum esse nequibat abnuere, homo
Aug.Imo eadem rursus interrogabo, ut ipse invenas ubi lap=u^ i. non malus tam immanem bestiam videretur vomuisse.
Ad.Bene facis. Ad.Minime vero erat arduum scurrae huic resistere, non enim con-
23. Aug.Illud ergo quod primo quaesieram, quia iam dedi^ti, non cederem ore nostro exire quodcumque loquimur. Nam quae loquimur, ea
quaeram. Vide igitur diligentius, utrum syllaba, ho, nihil aliud sit quam, significamus; non autem quae res significatur, sed signum quo significa-
ho; et utrum, mo, nihil aliud sit quam, mo. tur loquentis ore proredit, nisi cum ipsa signa significantur: quod genus
id.Hic prorsus nihil aliud video. paulo ante tractavimus.
Aug.Vide etiam num istis duabus iunctis, homo, fiat. 24. Aug.Bene tu quidem hoc modo adversus illum esses paratus:
Ad.Neququam hoc concesserim: placuit enim, et recte piacuit, verumtamen mihi quid respondebis, utrum homo nomea sit requirenti?
signo dato id quod significatur attendere, et ex eius consideratione vet Ad.Quid, nisi esse nomen?
dar, vel negare quod dicitur. Illae autem separatim enuntiatae sylla- Aug.Quid? cum te video, num nomen video?
bae, quia sine ulla ignificatione sonuerunt, hoc eas esse quod ^onuere Ai.Non.
eoncessum est. Aug.Visne igitur dicam quod sequitur?
574 DEL MAESTRO 8, 24 9,25 DEL MAESTRO 575
Ad.No, te lo r u e g o ; p u e s y o m i s m o m e d o y la sentencia t a m o s a l q u e p r e g u n t a b a ? O si confiesa q u e la infiri confor-
d e n o s e r h o m b r e , p o r h a b e r r e s p o n d i d o q u e es n o m b r e a l m e a este sentido, n o h e m o s de t e m e r la c o n c l u s i n ; h e d e
p r e g u n t a r m e t si h o m b r e es n o m b r e . P u e s h a b a m o s conve- t e m e r confesar q u e yo n o soy h o m b r e , es decir, estas d o s s-
n i d o en q u e es d e la cosa significada q u e se p u e d e afirmar o labas?
n e g a r lo q u e se dice.
Ad.Nada h a y m s v e r d a d e r o . P o r q u , p u e s , se n o s ofen-
Ag.Mas p a rceme q u e n o sin m o t i v o diste en esta res- de con esta f r a s e : n o eres h o m b r e , p u e s t o q u e , s e g n lo conce-
p u e s t a , p o r q u e es la ley de la razn, escrita e n el f o n d o d e d i d o antes, n o se h a p o d i d o decir v e r d a d m s g r a n d e ?
n u e s t r o e s p r i t u , q u e h a d e s p e r t a d o tu a t e n c i n . Si te p r e g u n - Ag.Porque n o p u e d o m e n o s de p e n s a r q u e la c o n c l u s i n
t a s e q u es el h o m b r e , s e g u r a m e n t e r e s p o n d e r a s q u e u n a n i - se refiere a lo q u e significan l a s d o s s l a b a s s e g n la r e g l a
m a l ; y si te p r e g u n t a s e q u p a r t e de l a o r a c i n es h o m b r e , c u y o v a l o r n a t u r a l es m u y g r a n d e d e q u e la atencin, per-
n o p o d r a s de n i n g n m o d o r e s p o n d e r r e c t a m e n t e sino dicien- cibidos los signos, se d i r i g e h a c i a l a s cosas significadas t a n
do q u e n o m b r e ; p o r l o c u a l , c o m o se ve q u e h o m b r e es n o m - p r o n t o c o m o s u e n a n las p a l a b r a s .
b r e y es a n i m a l , lo p r i m e r o se dice c o n s i d e r a n d o el s i g n o , y lo Ad.Admito lo q u e dices.
s e g u n d o , lo q u e el signo significa. P o r t a n t o , al q u e p r e g u n t e
si h o m b r e es n o m b r e , n o le r e s p o n d e r sino q u e lo e s ; b a s t a n t e
d a a e n t e n d e r q u e q u i e r e o r l o c o n s i d e r a d o en c u a n t o s i g n o . CAPITULO IX
M a s si p r e g u n t a si es a n i m a l , a s e n t i r m s f c i l m e n t e . Y si
p r e g u n t a s e s o l a m e n t e q u es el h o m b r e n o d i c i e n d o si n o m - Si SE HAN DE PREFERIR LAS COSAS O EL CONOCIMIENTO DE LAS
b r e o a n i m a l , en v i r t u d de esla r e g l a d e l e n g u a j e y a conve- MISMAS A LOS SIGNOS QUE LAS REPRESENTAN
n i d a , q u e el e s p r i t u se d i r i g e h a c i a l a s cosas q u e significan
las s l a b a s , se r e s p o n d e r s e n c i l l a m e n t e q u e es u n a n i m a l , o se 2 5 . Ag.Quiero, pues, q u e e n t i e n d a s ya q u e las c o s a s
r e c i t a r t o d a la definicin, esto e s , a n i m a l r a c i o n a l y m o r t a l . significadas h a n de e s t i m a r s e en m s q u e los signos. P o r q u e
N o te p a r e c e ? t o d o lo q u e es p o r o t r a cosa, p r e c i s o es q u e sea d e m s b a j o
Ad.Claro que me parece; pero cmo eludiremos aquella p r e c i o q u e a q u e l l o p o r lo q u e es, si n o es q u e t p i e n s a s o t r a
c o n c l u s i n t a n afrentosa, segn la c u a l se infiere q u e n o s o m o s cosa.
h o m b r e s , p u e s h e m o s c o n c e d i d o q u e es n o m b r e ? Ad.Parceme q u e n o se h a de a s e n t i r a esto f c i l m e n t e ;
p u e s c u a n d o d e c i m o s : cieno, esto s u p e r a e n i m p o r t a n c i a , a
/ g . C m o , sino d e m o s t r a n d o q u e ella n o h a sido dedu-
m i ver, al n o m b r e de la cosa significada. L o q u e n o s ofende
c i d a c o n f o r m e a l sentido a t r i b u i d o a l a cuestin c u a n d o asen- al o r l o n o p e r t e n e c e al s o n i d o de la p a l a b r a m i s m a ; p u e s
t . N e quaeso; nam mihi ipse renuntio, me hominem non esse, qui
nomen esse responderim, cum homo utrum nomen esset inquireres. Iam terroganti assentiebamur? Aut si ex ea parte illam se fatetur inferre,
enim placuerat. ex ea re quae significaretur, aut assentiri, aut negare nullo modo est formidanda: quid enim metuam hominem, id est tres
juort dicitur. istas syllabas non esse me confiteri?
Ad.Nihil est verius. Cur ergo animum offendit, cum dicitur: Non es
Aug.At mihi videtur non te frustra in hanc responsionem decidisse; igitur homo; cum secundum illa concessa, nihil verius dici potuerit?
nam vigilantiam tuam mentibus nostris indita ipsa lex rationis evicit: Aug.Quia non possum non putare ad id conclusionem referri, quod
nam ni quaererem quid esset homo, responderes fortasse animal; si' au- his duabus syllabis significatur, simul atque ista verba sonuerint, ea
tem quaererem quae pars orationis esset homo, nullo modo posses recte scilicet regula, quae naturaliter plurimum valet, ut auditis signis ad res
responder nisi nomen: quamobrem cum homo et nomen, et animal esse significatas feratur intentio.
inveniatur, illud dicitur ex ea parte qua signum est, hoc ex parte rei
quam significat. Qui ergo quaerit utrum homo nomen sit, nihil ei aliud Ad.Accipio quod dicis.
quam esse respondeam: satis enim significat ex ea parte se velle audire,
qua signum est. Si autem quaerit utrum animal sit, multo proclivius CAPUT IX
annuam: quoniam si tacens et nomen et animal, tantum quid esset
homo requireret, placita illa loquendi regula ad id quod duabus sylla- AN RES QUAEQUE VEL EIUS COGNITIO PLURIS HABENDA SIT QUAM
bis significatur, animus curreret; eque quidquam responderetur nisi IPSIUS SIGNA
animal, vel etiam tota definitio diceretur, id est animal rationale mor-
ale: an tibi non videtur? 25. Aug.Iam ergo intelligas vol, res quae significantur, pluris
quam signa esse pendendas. Quidquid enim propter aliud est, vilius
Ad.Prorsus videtur: sed cum esse nomen concesserimus, quomodo sit necesse est quam id propter quod est; nisi tu aliud existimas.
illam conclusionem nimis contumeliosam evitabimus, qua nos homines Ad.Videtur mihi non temer hic esse assentiendum: nam cum dici-
non esse conficitur? mus: Coenum, longe hoc nomen arbitrar re quam significat antecellere.
Aug.Quomodo putas, nisi docendo non ex ea parte illatam, qua in- Quod enim nos offendit audientes, non ad ipsius verbi pertinet sonurru
576 DEL MAESTRO 9,26 9,26 DEL MAESTRO 577

m u d a n d o u n a letra, t e n e m o s de cieno cielo, y v e m o s c u a n g r a n - q u e a q u e l l o p o r lo q u e es. E n efecto, el c o n o c i m i e n t o del cie-


d e es la diferencia q u e h a y e n t r e sus significados. P o r t a n t o , n o , p o r el c u a l se e s t a b l e c i este n o m b r e , h a de t e n e r s e en
n o he de a t r i b u i r a este s i g n o lo q u e a b o r r e c e m o s en la cosa m s q u e el n o m b r e m i s m o , el c u a l h e m o s visto d e b e p r e f e r i r s e
significada, y p o r eso a n t e p o n g o el s i g n o a la cosa, p o r q u e a u n al c i e n o . P o r t a n t o , si h e m o s a n t e p u e s t o este c o n o c i m i e n t o
m s n o s gusta o r l o q u e t o c a r lo q u e l significa. a l s i g n o de q u e t r a t a m o s , h a sido p o r q u e e s t a m o s c o n v e n c i d o s
Ag.Muy p e r s p i c a z m e n t e h a s h a b l a d o . As, p u e s , es falso d e q u e ste existe p o r a q u l , n o a q u l p o r ste. Y as, c o m o
q u e l a s cosas d e b e n ser t e n i d a s en m s q u e sus s i g n o s . c i e r t o g l o t n , a d o r a d o r del v i e n t r e en frase del A p s t o l , di-
Ad.As parece. j e s e q u e viva p a r a c o m e r , n o p u d o s u f r i r l o u n h o m b r e tem-
Ag.Dime, p u e s , q u fin crees q u e h a n p e r s e g u i d o los q u e p l a d o q u e e s c u c h a b a , y d i j o : C u n t o m e j o r f u e r a q u e co-
d i e r o n n o m b r e a esta cosa t a n fea y d e s p r e c i a b l e , o d i m e si m i e s e s p a r a v i v i r ? L o q u e c i e r t a m e n t e dijo s e g n esta r e g l a .
los a p r u e b a s o d e s a p r u e b a s . N i p o r o t r a c a u s a d e s a g r a d el p r i m e r o , sino p o r t e n e r e n t a n
Ad.Yo no me atrevo a a p r o b a r l o s ni a desaprobarlos, ni p o c o su vida q u e la j u z g a s e de m e n o s p r e c i o q u e el g u s t o del
s q u fin p r e t e n d i e r o n . p a l a d a r ; n i el s e g u n d o fu d i g n o de l o a s i n o p o r q u e , enten-
Ag.Puedes, al m e n o s , s a b e r q u i n t e n t a s t al e n u n c i a r d i e n d o c u l de estas dos cosas p o r c u l o t r a se h a c a , esto es,
este n o m b r e ? c u l e s t a b a s u b o r d i n a d a a c u l , r e c o r d q u e h a b a m o s d e co-
Ad.Ciertamente q u e lo p u e d o s a b e r , p u e s q u i e r o e n s e a r m e r m s b i e n p a r a vivir q u e n o vivir p a r a c o m e r . D e l m i s m o
o r e c o r d a r a m i i n t e r l o c u t o r lo q u e de a q u e l l a cosa j u z g o til m o d o , q u i z t y c u a l q u i e r h o m b r e , q u e j u z g u e s e g n su v a l o r
q u e le sea e n s e a d o o r e c o r d a d o . l a s cosas, a u n c h a r l a t n y a m i g o d e h a b l a r q u e d i j e s e : En-
Ag.Qu? A c a s o el c o n o c i m i e n t o q u e t d a s o recibes s e o p a r a h a b l a r , le r e s p o n d e r a i s : H o m b r e , p o r q u n o
d e l o b j e t o n o es u n a cosa m s excelente q u e el m i s m o n o m b r e ? h a b l a s p a r a e n s e a r ? Y si esto es v e r d a d , c o m o conoces, ves
Ad.Concedo q u e l a ciencia, q u e se t r a n s m i t e m e d i a n t e c i e r t a m e n t e c u n t o m e n o s se h a n de e s t i m a r l a s p a l a b r a s q u e
este s i g n o , se h a de p r e f e r i r al d i c h o s i g n o , p e r o n o creo se h a a q u e l l o p a r a lo c u a l n o s s e r v i m o s de e l l a s , p u e s t o q u e el u s o
d e p r e f e r i r l a cosa significada. d e l a s p a l a b r a s d e b e ser a n t e p u e s t o a l a s p a l a b r a s m i s m a s ,
2 6 . Ag.En n u e s t r o d i c t a m e n a n t e r i o r , a u n q u e sea falso p u e s l a s p a l a b r a s son p a r a q u e n o s o t r o s u s e m o s de e l l a s , y
q u e t o d a s l a s cosas h a y a n de ser p r e f e r i d a s a sus s i g n o s , n o
u s r n o s l a s p a r a e n s e a r . As, p u e s , t a n t o m e j o r es l a l o c u c i n
e s falso q u e t o d o lo q u e es p o r o t r a cosa, es m e n o s a p r e c i a d o
q u e l a s p a l a b r a s , c u a n t o es m e j o r e n s e a r que h a b l a r . P o r tan-
coenim enim nomen, mutata una littera coelum est; nter illa vero quae
his nominibus significantur, quantum distet videmus. Quamobrem ne- propter aliud est, vilius esse quam id propter quod est. Cognitio quippe
ququam huic signo tribuerim, quod in re quam significat odimus; et coeni, propter quam hoc nomen est institutum, pluris habenda est ipso
propterea hoc illi iure antepono: libentius enim hoc audimus, quam nomine, quod eidem coeno praeponendum esse comperimus. Non enim
ullo sensi. illud attingimus. ob aliud ista cognitio signo, de quo agimus, antelata est, nisi quia illud
Aug.Vigilantissime omnino. Itaque falsum est, omnes res pluris propter hanc, non haec propter illud esse convincitur. Nam ita cum
quam earum signa esse pendendas. qudam vorator, ventrisque, ut ab Apostlo dicitur, cultor', diceret ideo
Ad.Ita videtur. se vivere, ut vesceretur; non tulit qui audiebat frugi homo, et: Quanto,
Aug.Dic ergo mihi quid arbitreris eos secutos esse, qui huic rei inquit, melius ideo vescereris ut vveres? quod utique ex eadem ista re-
tam foedae atque aspernabili nomen indiderunt; vel utrum eos probes,
gula locutus est. Nam eque alia de causa ille displicuit, nisi quod vi-
an improbes.
tam suam tam parvipenderet, ut eam duceret gutturis voluptate vilio-
Ad.Ego vero illos nec probare, nec improbare audeo, nec quid
rem, dicendo se propter epulas vivere: eque hic ob aliud iure laudatur,
fuerint secuti scio.
nisi quod in iis duobus quid propter quid fieret, hoc est quid cu sub-
Aug.Potesne saltem scire quid tu sequaris, cum hoc nomen enun-
tias? iectum esse intelligens, cibandum potius ut vivamus, quam vivendum
Ad.Hoc plae possum: nam significare vol, ut eum cum quo lo- ut cibemur, admonuit. Similiter et tu fortasse, et quilibet hominum non
quor, doceam vel admoneam de re illa, quod eum doceri vel admoneri imperite res aestimantium, dicenti cuipiam loquaci amatorique verbo-
portere arbitror. rum: Ideo doceo ut loquar, responderetis: Homo, cur non potius ideo
Aug.Quid? ipsum docere aut admonere, sive doceri aut admoneri. loqueris ut doceas? Quod si haec vera sunt, sicut esse cognoscis, vides
quod vel tu exhibes commode per hoc nomen, vel exhibetur tibi; nonne profecto quanto verba minoris habenda sint, quam id propter quod
charius quam ipsum nomen habendum est? utimur verbis; cum ipse usus verborum iam sit verbis anteponendus:
Ad.Concedo ipsam scientiam, quae per hoc signum evenit, eidem verba enim sunt ut his utamur; utimur autem his ad docendum. Quanto
signo esse anteponendam; sed non ideo etiam rem ipsam puto. est ergo melius docere quam loqui, tanto melior est quam verba, locu-
26. Aug.In illa igitur sententia nostra, quanquam sit falsum, res 1
omnes signis suis praeponi oporrere; non tamen falsum est, omne quod Rom. 16,18.

.Ag. 3 19
578 DEL MAESTRO 9,28
9,28 DEL MAESTRO 579
to, m u c h o m e j o r q u e las p a l a b r a s es la d o c t r i n a . M a s d e s e o
i n f e r i o r al c o n o c i m i e n t o de los vicios. As, p u e s , a u n q u e orde-
s a b e r lo q u e p i e n s a s tal vez o b j e t a r .
n e s y c o n s i d e i e s estas c u a t r o c o s a s : el n o m b r e y la cosa, el
2 7 . Ad.Convengo e n q u e es m e j o r la d o c t r i n a q u e l a s
c o n o c i m i e n t o del n o m b r e y el c o n o c i m i e n t o de l a cosa, a n t e p o -
p a l a b r a s ; p e r o i g n o r o si n o h a y a l g o q u e p u e d a o b j e t a r s e c o n -
n e m o s con r a z n el n o m b r e a l m i s m o vicio. P u e s este n o m b r e ,
t r a esta r e g l a q u e d i c e : T o d o lo q u e es p o r o t r a cosa, es
u s a d o en u n v e r s o , c u a n d o dice P e r s i o : P e r o ste q u e d a at-
m e n o s excelente q u e a q u e l l o p o r lo q u e es.
n i t o a n t e el vicio [ 3 ] , n o s o l a m e n t e n o fu u n defecto e n el
Ag.Esto lo t r a t a r e m o s m s o p o r t u n a y d i l i g e n t e m e n t e en
v e r s o , sino q u e lo a d o r n ; m i e n t r a s q u e la r e a l i d a d e x p r e s a d a
o t r a p a r l e ; a h o r a , p a r a lo q u e deseo h a c e r , b a s t a lo q u e h a s
p o r este n o m b r e h a c e ser vicioso al h o m b r e m a n c h a d o de e l l a .
c o n c e d i d o . O p i n a s , p u e s , q u e es de m s v a l o r el c o n o c i m i e n t o
M a s n o v e m o s q u e e x c e d a as la t e r c e r a a la c u a r t a cosa, s i n o
de l a s cosas q u e los signos de las m i s m a s . P o r lo q u e el c o n o -
la c u a r t a a la t e r c e r a . P u e s el c o n o c i m i e n t o d e este n o m b r e
c i m i e n t o de las cosas que se significan h a de a n t e p o n e r e s e a l
es m e n o s i m p o r t a n t e q u e el c o n o c i m i e n t o de los vicios.
c o n o c i m i e n t o de los signos, n o te p a r e c e ?
Ad.Juzgas t a m b i n q u e h a de p r e f e r i r s e este conoci-
Ad.He c o n c e d i d o a c a s o q u e el c o n o c i m i e n t o de l a s c o s a s
m i e n t o , h a c i e n d o , c o m o h a c e , m s d e s g r a c i a d o s a los h o m -
es m s excelente q u e el c o n o c i m i e n t o de los signos o s o l a m e n -
b r e s ? P u e s el m i s m o P e r s i o a n t e p o n e e x c l u s i v a m e n t e a t o d o s
te q u e el c o n o c i m i e n t o de l a s cosas es p r e f e r i b l e a los s i g n o s ?
los s u p l i c i o s q u e h a y a i m a g i n a d o la c r u e l d a d de los t i r a n o s ,
P o r t a n t o , r e c e l o a s e n t i r en esto. Si, en efecto, el n o m b r e cieno
o q u e su c o d i c i a inflige, la p e n a que a t o r m e n t a a l o s h o m b r e s
es m e j o r q u e la cosa q u e significa, p o r q u el c o n o c i m i e n t o
o b l i g a d o s a r e c o n o c e r los vicios q u e n o p u e d e n e v i t a r .
de este n o m b r e n o h a de a n t e p o n e r s e al c o n o c i m i e n t o de la
Ag.Puedes de este m o d o n e g a r t a m b i n q u e se d e b a p r e -
cosa, a u n q u e el n o m b r e m i s m o sea i n f e r i o r a a q u e l c o n o -
ferir el c o n o c i m i e n t o de l a s m i s m a s v i r t u d e s al de sus n o m -
c i m i e n t o ? C u a t r o cosas h a y : el n o m b r e y la cosa, el conoci-
b r e s ; p o r q u e c o n o c e r la v i r t u d y n o p o s e e r l a es u n s u p l i c i o
m i e n t o del n o m b r e y el c o n o c i m i e n t o de la cosa. D e i g u a l m o d o
con q u e el m i s m o satrico dese sean c a s t i g a d o s los t i r a n o s .
q u e la p r i m e r a a v e n t a j a a la s e g u n d a , p o r q u la t e r c e r a n o
Ad.No p e r m i t a D i o s t a l d e m e n c i a , p u e s ya veo q u e n o
s o b r e p u j a r a l a c u a r t a ? Y si n o la s o b r e p u j a , e s n e c e s a r i o
se h a de c u l p a r a los c o n o c i m i e n t o s en q u e l a m e j o r d e l a s
q u e le est s u b o r d i n a d a ?
d i s c i p l i n a s i m b u y e la i n t e l i g e n c i a , sino que h e m o s de t e n e r
2 8 . Ag.Estoy e n t e r a m e n t e c o m p l a c i d o de verte e x p l i c a r
p o r los m s d e s g r a c i a d o s , c o m o creo los j u z g P e r s i o , a l o s
tu p e n s a m i e n t o sin h a c e r c o n c e s i o n e s . M a s e n t i e n d e s , segn c r e o ,
a t a c a d o s de tal e n f e r m e d a d , q u e n o p u e d e n h a l l a r su c u r a en
q u e este n o m b r e t r i s l a b o : vitium ( v i c i o ) , es m e j o r q u e lo q u e
tan gran remedio.
significa, a u n q u e el c o n o c i m i e n t o de d i c h o n o m b r e sea m u y
Ag.Bien lo e n t i e n d e s ; m a s q u n o s i m p o r t a q u e sea ste
tio. Multo ergo melior doctrina quam verba. Sed cupo audire quid forte rum. Licet itaque consumas etiam ista quatuor atque consideres, no-
contradicendum putes. men et rem, cognitionem nominis et cognitionem rei; primum secundo
27. Ad.Assentior quidem meliorem quam verba esse doctrinam; iure praeponimus. Hoc enim positum nomen in carmine, cum ait
sed utrum adversus istam regulam qua dicitur: Omne quod propter aliud Persius :Sed stupet hic vitio 2, non modo nihil vitii fecit in versu. sed
est, inferius esse quam id propter quod est, nihil sit quod obiici possit, nonnihil etiam ornatus dedit: cum tamen res ipsa quae significatur hoc
ignoro. nomine, in quocumque inest, cogat esse vitiosum. At non ita et tertium
Aug.Alias hoc opportunius diligentiusque tractabimus: nunc illud quarto, sed quartum tertio videmus excellere. Huius enim cognitio no-
quod concedis, satis est ad id quod conficere studeo. Das enim cognitio- minis vilis est prae cognitione vitiorum.
nem rerum quam signa rerum esse chariorem. Quamobrem cognitio re- Ad.Etiamne cum ista cognitio miseriores facit, censes esse praefe-
rum quae significantur, cognitioni signorum anteferenda est: an tibi non rendam? Nam idem Persius mnibus poenis, quas tyrannorum vel crude-
videtur? litas excogitavit vel cupiditas pendit, hanc unam anteponit, qua crucian-
Ad.Num ego cognitionem rerum cognitione signorum, ac non sig- tur homines qui vitia quae vitare non possunt, coguntur agnoscere.
nis ipsis praestantiorem esse concessi? quare vereor ut hic tibi assentiar. Aug.Potes hoc modo cognitioni huius nominis ipsam quoque virtu-
Quid si enim ut coenum nomen melius est ea re quam significat; ita et tum cognitionem negare praeferendam: quia virtutem videre nec tenere,
huius nominis cognitio cognitioni quoque illius rei est anteponenda, quam- supplicium est: quo idem ille satyricus tyranni ut puniantur optavit 3 .
vis ea cognitione sit ipsum nomen inferius? Quatuor quippe sunt: nomen, Ad.Deus hanc avertat amentiam: iam enim intelligo non ipsas
et res, cognitio nominis, et cognitio rei. Sicut ergo primum secundo, cur cognitiones, quibus animum imbuit ptima omnium disciplina, esse cul-
non et tertium quarto antecellat? Sed ut non antecellat, num etiam pandas; sed eos omnium misrrimos iudicandos, sicut et Persium iudi-
subiiciendum est? casse arbitror, qui tali morbo affecti sunt, cui nec tanta medicina sub-
28. Aug.Mire omnino te video et tenuisse quid concesseris, et veniat.
explicasse quid senseris. Sed, ut opinor, intelligis, hoc trisyllabum no- Aug.Bene intelligis: sed quoquo modo se habeat Persiana senten-
men, quod sonat cum dicimus: Vitium, melius esse quam id quod sig-
nificat; cum ipsius cognitio nominis multo sit inferior cognitione vitio- - Smyra ni v.32.
' Ib'd , v =i-3S
580 DEL MAESTRO 10,2? 10,30 DEL MAESTRO 581
o aqul el parecer de Persio? Porque no estamos sometidos signo lo que pregunt, cmo evitar que piense que sola-
a la autoridad de semejantes en tales cosas. Adems, que no
mente es pasear cuanto yo he paseado? Y si lo pensase, se
es fcil explicar aqu qu conocimiento deba ser preferido a
engaar, porque juzgar que quien pasease ms o menos que
otro. Bastante tengo con lo que se ha inferido: que el conoci-
miento de las cosas significadas es mejor que los signos mismos, yo no pasea. Y lo que he dicho de esta sola palabra aplcase
aunque no mejor que el conocimiento de los signos. Por lo- tambin a todo lo que haba concedido poder mostrarse sin
tanto, dilucidemos ya ms y ms cul es el gnero de las signos, fuera de las dos cosas que hemos exceptuado.
cosas que decamos pueden mostrarse por s mismas sin nece- 30. Ag.Admtolo ciertamente; mas no te parece que
sidad de signos: como hablar, pasear, estar sentado, yacer y una cosa es hablar y otra ensear?
otras semejantes. Ad.S que me parece; porque, de ser lo mismo, nadie
Ad.Ya recuerdo lo que dices. enseara sino hablando; y pues que enseamos, a ms de con
las palabras, con otros signos, quin dudar de esta diferencia?
Ag./Qu? Es lo mismo ensear que significar? Se di-
CAPITULO X ferencian en algo?
Ad.Juzgo que es lo mismo.
Si PUEDE ENSEARSE ALGO SIN S I G N O S . L A S COSAS NO SE Ag.Acaso no habla correctamente quien dice que nos-
APRENDEN POR MEDIO DE LAS PALABRAS otros significamos para ensear?
Ad.Muy correctamente.
29. A,.Parcete que puede mostrarse sin signo todo Ag.Y si alguno dijese que enseamos para significar, no
lo que podemos hacer tan pronto como Pomos interrogados? es refutado con facilidad por la afirmacin precedente?
Exceptas algo? Ad.As es.
Ad.Pues yo, considerando por completo una y otra vez Ag.Luego si significamos para ensear y no enseamos
este gnero, no encuentro otra cosa que pueda ensearse sin para significar, una cosa es ensear y otra significar.
signo alguno si no es la locucin, y si alguno lo pregunta, Ad.Verdad es, y no respond correctamente al decir que
qu es ensear. Porque veo que l, haga yo lo que haga des- ambas cosas eran idnticas.
pus de su pregunta para que aprenda, no recibe el conoci-
Ag.Ahora respndeme si el que ensea qu es ensear lo
miento de la cosa que desea se le muestre; pues si alguien me
preguntase, cuando estoy parado o haciendo otra cosa, qu hace por medio de signos o de otra manera.
es pasear, y yo, paseando al momento, intentase ensearle sin
bulando, eum quod rogavit sine signo coner docere; unde cavebo ne !d
tantum putet esse ambulare, quantum ego ambulavero? quod si putave-
ta, quid ad nos? Non enim horum auctoritati subiecti sumus in tali- rit, decipietur: quisqus enim plus minusve quam ego ambulaverit, hunc
bus rebus. Deinde i qua cognitio cognitioni praeferenda sit, non hic ille ambulasse non arbitrabitur. Et quod de hoc uno verbo dixi, transit
facile est explicare. Satis habeo quod effectum est, cognitionem rerum in omnia quae sine signo monstrari posse consenseram, praeter do illa
quae significantur, etsi non cognitione signorum, ipss tamen sgnis esse quae excepimus.
potiorem. Quare iam illud magis magisque discntiamus, quale sit genus 30. Aug.Accipio quidem istud: sed nonne tibi videtur aliud esse
rerum quas sine signis monstrari posse dicebamus per seipsas, ut loquL loqui, aliud docere?
ambulare, sedere, iacere, atque huiusmodi caetera. Ad.Videtur sane: nam si esset dem, non doceret quisquam nisi
Ad.Iam lecolo quid dicas. loquens; eum vero et alus signis, praeter verba, multa doceamus, quis
de ista differentia dubitaverit?
CAPUT X Aug.Quid? docere et significare, nihilne interest? an aliquid dif-
ferunt?
AN QUAEDAM D0CER1 SINE SIGNIS Q U E A N T . R E S NON DISCUNTUR" Ad.dem puto esse.
PER IPSA VERBA Aug.Nonne recte dicit, qui dicit ideo nos significare ut doceamus?
Ad.Recte prorsus.
29. Aug.Omniane tibi videntur, quae interrogati mox agere possu- Aug.Quid, si dicat alius ideo nos docere ut significemus? nonne
mus, sine signo posse monstrari? an aliquid excipis? facile superiore sententa refelletur?
Ad.Ego vero etiam atque etiam genus hoc totum considerans, nihil Ad.Ita est.
adhuc invenio quod sine signo valeat doceri, nisi forte locutionem, et si Aug.Si ergo significamus ut doceamus, non docemus ut significe-
forte idipsum quispiam quaerat, quid sit docere. Video enim eum, quid- mus; aliud est docere, aliud significare.
quid post eius interrogationem fecero ut discat, ab ea ipsa re non dis- Ad.Verum dicis, nec recte idem esse utrumque respond.
cere quam sibi demonstrari cupit: nam si me cessantem, ut dictum est, Aug.Nunc illud responde, utrum qui docet quid sit docere, sig-
vel aliud agentem roget quispiam quid sit ambulare, et ego statim anv- nificando id agat, an aliter.
582 DEL MAESTRO 10,31 10,32 DEL MAESTRO 583

Ad.No veo que lo pueda hacer de otro modo. s de qu manera me apremia tu pregunta y me aparta del
Ag.Por tanto, es falso lo que poco ha dijiste: que puede asentimiento. Pues me parece que, de no tener algo que obje-
ensearse sin signos qu es ensear, a cualquiera que lo pre- tar, no me hubieras preguntado esto; y la misma complicacin
gunte; cuando vemos que ni esto puede hacerse sin signos, pues- de las cosas me impide ver todo y responder seguro, pues temo
to que has concedido que una cosa es significar y otra ensear. se oculte entre tanto velo algo que mi inteligencia sea incapaz
Porque si, como se ve, estas dos cosas son diversas, sta no se de elucidar.
muestra sino por aqulla, que no por s misma, como te haba Ag.De buena gana escucho tu duda; ella me muestra que
parecido. Por lo cual no hemos hallado nada que pueda mos- tu espritu no es temerario, lo que es el mejor medio de con-
trarse por s mismo, fuera de la locucin, que, adems de sig- servar la paz. Pues lo ms difcil es no perturbarse absoluta-
nificar otras cosas, se significa a s misma; y como el lenguaje mente cuando las convicciones, que mantenamos con satisfac-
es un signo, no hay nada que pueda ensearse sin signos. cin, se debilitan y como que son arrancadas de nuestras ma-
Ad.No tengo por qu no asentir. nos en el calor de la disputa. Por lo cual, as como es justo
31. Ag.As, pues, queda establecido que nada se ensea ceder ante las razones bien consideradas y examinadas, as
sin signos, y que debemos apreciar ms el conocimiento mismo tambin es peligroso lener lo desconocido por conocido. Por-
que los signos, por medio de los cuales conocemos; aunque que hay el temor de que vengamos a caer en tal aversin o
no todo lo que se significa pueda ser mejor que sus signos. miedo de la razn, que no demos fe ni a la verdad ms clara,
Ad.As parece. puesto que muchas veces viene a tierra lo que presumamos
Ag.Te acuerdas qu rodeos hemos dado para llegar a haba de permanecer firmemente.
tan poca cosa? Porque desde que luchamos de palabra entre
nosotrosy lo hemos hecho durante mucho tiempohemos 32. Mas, ea!, examinemos ahora ms desembarazadamen-
procurado encontrar estas tres cosas: si no hay nada que pueda te si tu duda tiene algn fundamento. Preguntte: si alguno,
mostrarse sin signos; si hay algunos signos preferibles a lo ignorando la trampa de las aves, que se hace con caas y liga,
que significan, y s e conocimiento de las cosas es mejor que se encontrase con un cazador provisto de sus armas, mas no
los signos. Y la cuarta cosaque deseara me la dieses a cono- cazando, sino andando, viendo al cual apresurase el paso, y
cer brevementees si crees que las hemos encontrado, de tal admirndose, como sucede, pensase y se preguntase qu quera
modo que ya no te quepa duda. aquel hombre adornado con sus armas, y el cazador, vindole
Ad.Yo ciertamente quisiera que, despus de tantos ro- fijarse en s, extendiese las caas por ostentacin, y, visto un
deos y vueltas, hubiramos llegado a una cosa cierta; mas no pajarillo cerca, lo enredase en la caa, lo abatiese con el hal-
Ad.Non video quomodo aliter possit. certa perventum; sed et ista rogatio tua nescio quomodo me sollicitat, et
Aug.Falsum est igitur quod paulo ante dixisti, doceri rem posse ab assensione deterret. Videris enim mihi non haec de me fuisse quaesi-
sine signis, cum quaeritur quid sit ipsum docere; quando ne lioc quidem turus, nisi haberes quod contradiceres: et ipsa rerum mplicato totum
videmus sine significatione agi posse, cum aliud esse significare, aliud me inspicere, ac securum responder non sinit, verentem ne quid in tan-
docere concesseris. Si enim diversa sunt, sicut apparet, eque hoc nisi tis involucris lateat, quod acies ments meae lustrare non possit.
per illud ostenditur, non per se utique ostenditur, sicut tibi visum erat. Aug.Dubitationem tuam non invitus accipio; significat enim ani-
Quamobrem nihil adhuc inventum est, quod monstrari per seipsum queat
mum minime temerarium: quae custodia tranquillitatis est mxima. Narr.
praeter locutionem, quae inter alia se quoque siguificat: quae tamen
difficillimum omnino est non perturbari, cum ea quae prona et procliva
cum etiam ipsa signum sit, nondum prorsus exstat quod sine signis do-
ceri posse videatur. approbatione tenebamus contrariis disputationibus labefactantur, et quasi
extorquentur e manibus. Quare, ut aequum est bene consideratis pers-
Ad.Nihil habeo cur non assentiar.
pectisque rationibus ceder, ita incgnita pro cognitis habere, periculo-
31. Aug.Confectum est igitur et nihil sine signis doceri, et cogni-
sum. Metus est enim ne cum saepe subruuntur quae firmissime statura
tionem ipsam signis quibus cognoscimus, chariorem nobis esse oportere:
quamvis non omnia quae significantur possint signis suis esse potiora. et mansura praesumimus, in tantum odium vel timorem rationis incida-
Ad.Ita videtur. mus, ut ne ipsi quidem perspicuae veritati fides habenda videatur.
Aug.Quanto tndem circuitu res tantilla peracta sit, meministine, 32. Sed age, nunc expeditius retractemus utrum recte ista dubitan-
quaeso? Nam ex quo inter nos verba iaculamur, quod tam diu fecimus, da putaveris. Nam quaero abs te, si quisquam ignarus deceptionis avium,
haec tra ut nvenirentur laboratum est: utrum nihil sine signis possit quae calamis et visco affectatur, obviara fieret aucupi, armis quidem
doceri; et utrum sint quaedam signa rebus quas significant praeferenda; suis instructo, non tamen aucupanti, sed iter agenti; quo viso premeret
et utrum melior quam signa sit rerum ipsa cognitio. Sed quartum est gradum, secumque, ut fit, admirans cogitaret et quaereret quidnam sibi
quod breviter abs te vellem cognoscere, utrumnam ista inventa sic putes. hominis ille vellet ornatus; auceps autem cum in se videret attentum,
ut iam de his dubitare non possis. osten'.andi se studio cannas expediret, et prope animadversam aliquam
Ad.Vellem quidem tantis ambagibus atque anfractibus esset ad aviculam fstula et accipitre figeret, subigeret et caperet; nonne illum
584 DEL MAESTRO 10,32
10,34 DEL MAESTRO 585
con y lo cogiese, n o e n s e a r a al q u e le m i r a b a lo q u e de-
seaba s a b e r , n o con s i g n o a l g u n o , sino con la cosa m i s m a ? 3 3 . L o q u e si c o n s i d e r a s con m s a t e n c i n , n o h a l l a r s
Ad.Temme q u e a q u h a y a lo que dije del que p r e g u n t a t a l vez n a d a q u e se a p r e n d a p o r s u s s i g n o s . C u a n d o a l g u n o
q u es p a s e a r . P u e s n o veo q u e el c a z a d o r h a y a m o s t r a d o a q u me m u e s t r a u n s i g n o , si i g n o r o lo q u e significa, n o m e p u e d e
el p r o c e s o t o d o de l a caza. e n s e a r n a d a ; m a s si lo s, q u es lo q u e a p r e n d o p o r el
Ag.Fcil es l i b r a r t e de este c u i d a d o ; p u e s a a d o q u e si s i g n o ? L a p a l a b r a n o m e m u e s t r a lo q u e significa, c u a n d o
el e s p e c t a d o r fuese t a n i n t e l i g e n t e q u e , de lo visto, conociese l e o : Y sus cofias n o f u e r o n d e t e r i o r a d a s [ 4 ] . P o r q u e si este
t o d o lo d e m s del a r t e (de c a z a r ) , b a s t a r a este e j e m p l o p a r a n o m b r e r e p r e s e n t a ciertos a d o r n o s de la cabeza, a c a s o , en
d e m o s t r a r q u e se p u e d e i n s t r u i r sin n e c e s i d a d de signos a cier- o y n d o l e , he a p r e n d i d o q u es cabeza o q u es a d o r n o ? Y o
tos h o m b r e s en a l g u n a s cosas, a u n q u e n o en t o d a s . los h a b a c o n o c i d o antes, y n o t u v e c o n o c i m i e n t o de e l l o s al
Ad.Tambin yo p u e d o c r e e r q u e si m i h o m b r e es m u y ser n o m b r a d o s p o r o t r o s , s i n o al ser de m vistos. P u e s la
i n t e l i g e n t e , m o s t r a d o con p o c o s p a s o s el p a s e a r , c o n o c e r p o r p r i m e r a vez q u e e s t a s dos s l a b a s , caput ( c a b e z a ) , h i r i e r o n m i s
c o m p l e t o q u es p a s e a r . odos, i g n o r t a n t o lo q u e significaban c o m o al o r o leer p o r
Ag.Yo te p e r m i t o lo h a g a s , y n o t e o p o n g o n a d a , a n t e s p r i m e r a vez el n o m b r e cofias. M a s c o m o dijesen m u c h a s veces
b i e n te a y u d o ; p u e s ves q u e a m b o s c o n c l u m o s lo m i s m o : q u e cabeza, n o t a n d o y a d v i r l i e n d o c u a n d o se deca, d e s c u b r que
se p u e d e n e n s e a r ciertas cosas sin el e m p l e o de signos, y q u e ste e r a el n o m b r e de u n a cosa q u e la vista m e h a b a h e c h o
es falso lo q u e p o c o antes n o s p a r e c a v e r d a d e r o : q u e n a d a c o n o c e r p e r f e c t a m e n t e . A n t e s de este d e s c u b r i m i e n t o , la tal pa-
h a y en a b s o l u t o q u e p u e d a m o s t r a r s e sin signos. A h o r a y a , labra era p a r a mi solamente un s o n i d o ; supe que era un signo
d e s p u s de stas, a c u d e n a la m e n t e n o u n a n i d o s , sino m i l c u a n d o d e s c u b r de q u cosa e r a s i g n o ; esta cosa, c o m o h e
cosas q u e , sin n i n g n s i g n o , p u e d e n m o s t r a r s e p o r s m i s m a s . dicho, n o l a h a b a a p r e n d i d o significndoseme, sino v i n d o l a
C m o d u d a r ? , te p r e g u n t o . P o r q u e , sin h a b l a r de los i n n u - y o . As, p u e s , m e j o r se a p r e n d e el s i g n o u n a vez c o n o c i d a la
m e r a b l e s e s p e c t c u l o s que los h o m b r e s r e p r e s e n t a n en t o d o s l o s cosa q u e la cosa visto el s i g n o .
t e a t r o s sin s i g n o s , m a s con la m i s m a r e a l i d a d , a c a s o D i o s 3 4 . P a r a q u e m s c l a r a m e n t e e n t i e n d a s esto, s u p o n q u e
y la n a t u r a l e z a n o e x p o n e n a n u e s t r a s m i r a d a s y m u e s t r a n n o s o t r o s o m o s a h o r a p o r vez p r i m e r a la p a l a b r a cabeza, y
p o r s m i s m o s este sol y la luz q u e d e r r a m a y viste t o d a s l a s que, i g n o r a n d o si esta voz es s o l a m e n t e u n s o n i d o o si t a m b i n
cosas con su c l a r i d a d , la l u n a y l o s d e m s a s t r o s , l a s t i e r r a s significa a l g o , p r e g u n t a m o s q u es u n a cabeza ( a c u r d a t e d e
y los m a r e s y t o d o lo q u e en g r a n n m e r o en e l l o s n a c e ? que n o q u e r e m o s c o n o c e r la cosa q u e se significa, sino su
signo, el cual c o n o c i m i e n t o n o t e n e m o s c i e r t a m e n t e m i e n t r a s
spectatorem suum docere nullo significatu, sed re ipsa, quod ille sci-
33. Quod si diligentius consideremus, fortasse nihil invenies, quod
re cupiebat? per sua signa discatur. Cum enim mihi signum datur, si nescientem me
Ad.Metuo ne quid hic tale sit, quale de illo dixi, qui quaerit quid invenit cuius rei signum sit, docere me nihil potest: si vero scientem,
sit ambulare. eque enim video, et hic totum illud aucupium esse mons- quid disco per signum? Non enim mihi rem quam significat ostendit
tratum. verbum cum lego: Et saraballae eorum non sunt immutatael. Nam si
Aug.Facile est hac cura te exuere; addo enim, si ille ita intelligens quaedam capitum tegmina nuncupantur hoc nomine, num ego hoc audito,
esset, ut ex hoc quod vidit, totum illud genus artis agnosceret: satis est aut quid sit caput, aut quid sint tegmina didici? ante ista noveram;
namque ad rem, et de quibusdam rebus tametsi non mnibus, et quos- eque cum appellarentur ab alus, sed cum a me viderentur, eorum est
dam homines doceri posse sine signo. mihi facta notitia. Etenim cum primum istae duae syllabae, cum dici-
Ad.Hoc etiam ego possum illi addere; si enim sit bene intelligens, mus: Caput, aures meas impulerunt, tam nescivi quid signficarent, quam
paucis passibus ambulatione monstrata, totum quid sit ambulare cog- cum primo audirem legeremve, saraballas. Sed cum saepe diceretur:
noscet. Caput notans atque animadvertens quando diceretur, reperi vocabulum
Aug.Facas per me licet, nec tantum nihil resisto, verum etiam esse rei quae mihi iam erat videndo notissima. Quod priusquam repe-
feveo: vides enim ab utroque nostrum id effici, ut quaedam quidam do- rissem, tantum mihi sonus erat hoc verbum: signum vero esse didici,
ceri sine signis queant, falsumque illud sit quod nobis paulo ante vide- quando cuius rei signum esset inveni; quam quidem, ut dixi, non
batur, nihil esse omnino quod sine signis possit ostendi. Iam enim ex his significatu, sed aspectu didiceram. Itaque magis signum re cognita, quam
non unum aliquid aut alterum, sed millia rerum animo occurrunt, quae signo dato ipsa res discitur.
nullo signo dato per seipsa monstrentur. Quid enim dubitemus, oro te? 34. Quod ut apertius intelligas, finge nos primum nunc audire quod
Nam ut hominum omittam innumerabilia spectacula in mnibus thea- dicitur, caput; et nescientes utrum vox ista sit tantummodo sonans, an
tris fine signo ipsis rebus exhibentium; solem certe istum lucemque aliquid etiam significans, quaerere quid sit caput (memento nos non
haec omnia perfundentem atque vestientem, lunam et caetera sidera, rei quae significatur, sed ipsius signi velle habere notitiam, qua caremus
trras et maria, quaeque in his innumerabiliter gignuntur, nonne per profecto, quamdiu cuius signum est ignoramus): si ergo ita quaeren-
seipsa exhibet atque ostendit Deus et natura cernentibus?
1
Dan. 3,94.
11,36 DEL MAESTRO 587
586 DEL MAESTRO 10,35
c a d o s d e l a n t e de m n o m e viene de l a s p a l a b r a s . Y si, e s t a n d o
i g n o r a m o s de q u es s i g n o ) . A h o r a b i e n , si a n u e s t r a p r e g u n t a y o m i r n d o l a s , m e a d v i r t i e s e , d i c i e n d o : H e a q u las cofias-,
se r e s p o n d e s e a l a n d o la cosa con el d e d o , u n a vez vista a p r e n - a p r e n d e r la cosa q u e i g n o r a b a , n o p o r l a s p a l a b r a s q u e son
d e m o s el s i g n o q u e h a b a m o s o d o s o l a m e n t e , m a s q u e n o ha- d i c h a s , sino p o r la visin del o b j e t o q u e m e h a h e c h o cono-
b a m o s c o n o c i d o . E n el c u a l signo c o m o h a y a dos cosas, el so- cer y r e t e n e r el v a l o r de tal n o m b r e . P u e s n o he d a d o fe a
n i d o y l a significacin, n o p e r c i b i m o s el sonido p o r m e d i o p a l a b r a s de o t r o s , sino a m i s ojos, al a p r e n d e r esa c o s a ; sin
del signo, sino p o r el o d o h e r i d o de l, y p e r c i b i m o s la signi- e m b a r g o , cre en esas p a l a b r a s p a r a a t e n d e r , esto es, p a r a in-
ficacin d e s p u s de ver l a cosa significada. P o r q u e l a a p u n t a - d a g a r con la m i r a d a q u t e n a q u e ver.
cin del d e d o n o p u e d e significar o t r a cosa que a q u e l l o a q u e
el d e d o a p u n t a , y a p u n t a n o al s i g n o , sino al m i e m b r o q u e
se l l a m a cabeza. P o r t a n t o , n o p u e d o y o conocer p o r la a p u n t a - CAPITULO XI
cin la cosa q u e conoca n i el s i g n o , al cual n o a p u n t a el
d e d o . M a s n o m e c u i d o m u c h o de la a p u n t a c i n del d e d o , p o r - APRENDEMOS NO CON EL SONIDO EXTERNO DE LAS PALABRAS,
q u e m s b i e n m e p a r e c e s i g n o de la d e m o s t r a c i n que de l a s S I N O CON LA E N S E A N Z A I N T E R N A DE LA VERDAD
cosas que se d e m u e s t r a n , c o m o sucede con el a d v e r b i o q u e
36. Hasta aqu han tenido valor las p a l a b r a s . Las cuales
l l a m a m o s he aqu; p u e s con este a d v e r b i o s o l e m o s e x t e n d e r
y les c o n c e d o m u c h o n o s i n c i t a n s o l a m e n t e a b u s c a r los
el d e d o , n o sea q u e u n signo n o v a y a a ser b a s t a n t e . Y p r i n c i - objetos, p e r o n o los m u e s t r a n p a r a h a c r n o s l o s c o n o c e r . Q u i e n
p a l m e n t e m e esfuerzo en p e r s u a d i r t e , lo q u e n o s si conse- m e e n s e a a l g o es el q u e p r e s e n t a a m i s ojos, o a c u a l q u i e r
g u i r , q u e n o a p r e n d e m o s n a d a p o r m e d i o de los signos q u e o t r o sentido del c u e r p o , o t a m b i n a la i n t e l i g e n c i a , lo q u e
se l l a m a n palabras; p o r q u e , c o m o ya h e d i c h o , n o es el s i g n o q u i e r o c o n o c e r . P o r t a n t o , con l a s p a l a b r a s n o a p r e n d e m o s
el q u e nos h a c e c o n o c e r la cosa, a n t e s b i e n el c o n o c i m i e n t o de sino p a l a b r a s , m e j o r d i c h o , el s o n i d o y el e s t r p i t o de e l l a s .
la cosa n o s e n s e a el v a l o r de la p a l a b r a , es decir, l a signi- P o r q u e si t o d o lo q u e n o es s i g n o n o p u e d e ser p a l a b r a , aun-
ficacin q u e e n t r a a el s o n i d o . q u e h a y a odo u n a p a l a b r a , n o s, sin e m b a r g o , q u e es t a l
3 5 . Y lo q u e de l a cabeza h e d i c h o , lo d i r t a m b i n de h a s t a s a b e r q u significa. P o r t a n t o , es p o r el c o n o c i m i e n t o de
los a d o r n o s y de o t r a s i n n u m e r a b l e s cosas, y c o n o c i e n d o stas, las cosas p o r el q u e se p e r f e c c i o n a el c o n o c i m i e n t o de l a s pa-
n o o b s t a n t e , h a s t a a h o r a n o conozco t a l e s cofias; si a l g u n o m e l a b r a s , y o y e n d o las p a l a b r a s , n i p a l a b r a s se a p r e n d e n . P o r -
l a s m a n i f e s t a s e c o n el gesto o p i n t a s e , o m o s t r n d o m e c u a l q u i e r que n o a p r e n d e m o s las p a l a b r a s q u e c o n o c e m o s , y n o p o d e -
o t r o o b j e t o s e m e j a n t e a e l l a s , n o d i r q u e n o m e l a s h a ense- m o s confesar h a b e r a p r e n d i d o l a s q u e n o c o n o c e m o s , a n o ser
a d o l o q u e f c i l m e n t e o b t e n d r a si q u i s i e r a y o h a b l a r u n p e r c i b i e n d o su significado, q u e n o s viene n o p o r el h e c h o de
p o c o m s , sino d i g o q u e el c o n o c i m i e n t o de l o s objetos colo-
cum simul adero me admonuerit, dicens: Ecce saraballas; discam rem
tibus res ipsa digito demonstretur, hac conspecta discimus signum quod quam nesciebam, non per verba quae dicta sunt, sed per eius aspectum,
audieramus tantum, nondum noveramus. In quo tamen signo, cum do per quem factum est ut etiam nomen illud quid valeret, nossem ac tene-
sint, sonus et significatio, sonum certe non per signum percipimus, sed rem. Non enim cum rem ipsam didici, verbis alienis credidi, sed oculis
eo ipso aure pulsata; significationem autem re, quae significatur, aspec- meis: illis tamen fortasse ut attenderem credidi, id est ut aspectu quaere-
ta. Nam illa intentio digiti significare nihil aliud potest, quam illud in rem quid viderem.
quod intenditur digitus: intentus est autem non in signum, sed in mem-
brum quod caput vocalur. Itaque per illam eque rem possum nosse CAPUT XI
quam noveram, eque signum in quod intentus digitus non est. Sed de
intentione digiti non nimis curo; quia ipsius demonstrationis signum DISCIMUS NON VERBIS FORIS SONANTIBUS, SED DOCENTE INTUS
mihi videtur potius, quam rerum aliquarum quae demonstrantur, sicut VERITATE
adverbium quod Ecce dicimus; nam et cum hoc adverbio digitum sole-
mus intendere, ne unum demonstrandi signum non sit satis. Et id m- 36. Hactenus verba valuerunt, quibus ut plurimum tribuam, admo-
xime tibi nitor persuadere, si potero, per ea signa quae verba appellan- nent tantum ut quaeramus res, non exhibent ut noverimus. Is me autem
tur, nos nihil discere; potius enim, ut dixi, vim verbi, id est significatio- aliquid docet, qui vel oculis, vel ulli corporis sensui, vel ipsi etiam menti
nem quae latet in son, re ipsa quae significatur cognita, discimus, quam praebet ea quae cognoscere vol. Verbis igitur nisi verba non discimus,
illam tali significatione percipimus. imo sonitum strepitumque verborum: nam si ea quae signa non sunt,
verba esse non possunt, quamvis iam auditum verbum, nescio tamen
35. Et quod dixi de capite, hoc etiam de tegminibus, deque aliis verbum esse, doee quid significet sciam. Rebus ergo cognitis verborum
rebus innumerabibus dixerim; quas tamen cum iam noverim, sarabal- quoque cognitio perficitur; verbis vero auditis, nec verba discuntur. Non
las illas adhuc usque non novi; quas mihi si gestu quispiam significarit enim ea verba quae novimus, discimus; aut quae non novimus, didi-
aut pinxerit, aut aliquid cui similes sunt, ostenderit, non dicam non me cisse nos possumus confiteri, nisi eorum significatione percepta, quae
docueiit, quod facile obtinerem, si paulo amplius loqui vellem; sed dico
id quod proximum est, non verbis docuerit. Quod si eis forte conspectis
588 DEL MAESTRO 11,37 12,39 DEL MAESTRO 589

or las voces p r o n u n c i a d a s , sino p o r el c o n o c i m i e n t o de l a s A s , p u e s , creo t o d o lo q u e e n t i e n d o , m a s n o e n t i e n d o t o d o l o


cosas que significan. R a z n es m u y v e r d a d e r a , y con m u c h a q u e c r e o . Y n o p o r eso i g n o r o c u a n til es c r e e r a n m u c h a s
v e r d a d se dice, q u e n o s o t r o s , c u a n d o se a r t i c u l a n l a s p a l a b r a s , c o s a s q u e n o conozco, p o r e j e m p l o , l a h i s t o r i a de los t r e s ni-
s a b e m o s q u significan o n o lo s a b e m o s : si l o p r i m e r o , m s o s ; p o r t a n t o , a u n q u e n o p u e d o c o n o c e r m u c h a s cosas, s
q u e a p r e n d e r , r e c o r d a m o s ; si l o s e g u n d o , n i s i q u i e r a r e c o r d a - c u n t a u t i l i d a d p u e d e s a c a r s e d e su c r e e n c i a .
m o s , sino q u e s o m o s as c o m o i n v i t a d o s a b u s c a r ese signi- 3 8 . A h o r a b i e n , c o m p r e n d e m o s la m u l t i t u d de cosas q u e
ficado. p e n e t r a n en n u e s t r a i n t e l i g e n c i a , n o c o n s u l t a n d o la voz exte-
3 7 . Y si dijeses q u e a q u e l l o s a d o r n o s de la cabeza, c u y o r i o r q u e n o s h a b l a , sino c o n s u l t a n d o i n t e r i o r m e n t e l a v e r d a d
n o m b r e s o l a m e n t e p o r el s o n i d o c o n o c e m o s , n o p o d e m o s co- q u e r e i n a en el e s p r i t u ; l a s p a l a b r a s t a l vez n o s m u e v a n a
n o c e r l o s sino d e s p u s de v i s t o s n i su n o m b r e p l e n a m e n t e s i n o c o n s u l t a r . Y esta v e r d a d q u e es c o n s u l t a d a y e n s e a , es C r i s t o ,
d e s p u s de c o n o c e r l o s a e l l o s ; si a a d e s : l o q u e s a b e m o s de q u e , s e g n la E s c r i t u r a , h a b i t a en el h o m b r e , esto es, l a incon-
los tres n i o s : c m o v e n c i e r o n al rey y l a s l l a m a s con su fe m u t a b l e V i r t u d de Dios y su e t e r n a S a b i d u r a . T o d a a l m a ra-
y su p i e d a d , q u a l a b a n z a s e n t o n a r o n a P i o s , q u h o n r o s a s c i o n a l c o n s u l t a a esta S a b i d u r a ; m a s e l l a revlase a c a d a
deferencias m e r e c i e r o n a u n de su e n e m i g o , l o h e m o s a c a s o a l m a t a n t o c u a n t o sta es c a p a z de r e c i b i r , en p r o p o r c i n de
a p r e n d i d o de o t r o m o d o q u e p o r p a l a b r a s ? R e s p o n d e r : t o d o su b u e n a o m a l a v o l u n t a d . Y si a l g u n a vez se e n g a a , n o es
l o q u e e s t a b a significado e n a q u e l l a s p a l a b r a s , l o c o n o c a m o s p o r a c h a q u e d e l a v e r d a d c o n s u l t a d a , c o m o n o es defecto d e
antes. P u e s y o y a s a b a q u son t r e s n i o s , q u u n h o r n o , q u esta luz q u e est fuera el q u e los ojos del c u e r p o t e n g a n fre-
el fuego, q u u n rey, q u , finalmente, ser p r e s e r v a d o del fue- c u e n t e s i l u s i o n e s ; c o n s u l t a m o s a esta luz p a r a q u e , en c u a n t o
go, y t o d o lo r e s t a n t e q u e a q u e l l a s p a l a b r a s significan. T a n n o s o t r o s p o d e m o s verla, nos m u e s t r e l a s cosas v i s i b l e s .
d e s c o n o c i d o s son p a r a m A n a n a s , A z a r a s y M i s a e l c o m o
a q u e l l a s cofias; y estos n o m b r e s de n a d a m e s i r v i e r o n n i pu-
d i e r o n s e r v i r m e p a r a c o n o c e r l o s . M a s confieso q u e , m s q u e CAPITULO XII
saber, creo q u e t o d o lo q u e se lee en esa h i s t o r i a s u c e d i en
a q u e l t i e m p o del m i s m o m o d o q u e est e s c r i t o ; y l o s a u t o r e s , CRISTO ES LA VERDAD Q U E NOS ENSEA INTERIORMENTE
a q u i e n e s d a m o s fe, n o i g n o r a r o n esta d i f e r e n c i a . P u e s dice u n
p r o f e t a : Si n o creyereis, n o e n t e n d e r i s ; n o h u b i e r a d i c h o 39. Si n o s o t r o s c o n s u l t a m o s la luz p a r a j u z g a r de los co-
esto, c i e r t a m e n t e , si h u b i e r a j u z g a d o q u e n o c a b a d i f e r e n c i a . l o r e s , de lo r e s t a n t e q u e s e n t i m o s p o r m e d i o del c u e r p o , de los
e l e m e n t o s d e este m u n d o , de los c u e r p o s , de n u e s t r o s senti-
non auditione vocum emissarum, sed rerum significatarum cognitione non omne quod credo, scio. Nec ideo nescio quam sit utile credere etiam
contingit. Verissima quippe ratio est et verissime dicitur, cum verba multa quae nescio; cui utilitati hanc quoque adiungo de tribus pueris
proferuntur. aut scire nos quid significent, aut nescire: si scimus, com- historiam: quare pleraque rerum cum scire non possim, quanta tamen
memorari potius quam discere; si autem nescimus nec commemorari qui- utilitate credantur, scio.
dem, sed fortasse ad quaerendum admoneri. 38. De universis autem quae intelligimus non loquentem qui per-
37. Quod si dixeris, tegmina quidem illa capitum, quorum nomen sonat foris, sed intus ipsi ment praesidentem consulimus veritatem, ver-
son tantum tenemus, non nos posse nisi visa cognoscere, eque nomen bi fortasse ut consulamus admoniti. lile autem qui consulitur, docet, qui
ipsum plenius nisi ipsis cognitis nosse: quod tamen de ipsis pueris ac- in interiore homine habitare dictus est Christus, id est incommutabilis
cepimus, ut regem ac flammas fide ac religione superaverint, quas laudes Dei Virtus atque sempiterna Sapientia 2 , quam quidem omnis rationalis
Deo cecinerint, quos honores ab ipso etiam inimico meruerint, num ali- anima consulit; sed tantum cuique panditur, quantum capere propter
ter nisi per verba didicimus? Respondebo, cuneta quae illis verbis sig- propriam, sive malam sive bonam voluntatem potest. Et si quando falli-
nificata sunt, in nostra notitia iam fuisse. Nam quid sint tres pueri, quid tur, ;ion fit vitio consultae veritatis, ut eque huius, quae foris est, lucis
fornax, quid ignis, quid rex, quid denique illaesi ab igne, caeteraque vitium est, quod corporei oculi saepe falluntur: quam lucem de rebus
omnia iam tenebam quae verba illa significant. Ananias vero et Azarias visibilibus consuli fatemur, ut ea nobis quantum cerner valemus, os-
et Misael tam mihi ignoti sunt quam illae saraballae; nec ad eos cog- tendat.
noscendos haec me nomina quidquam adiuverunt aut adiuvare iam
potuerunt. Haec autem omnia quae in illa leguntur historia, ita illo tem- CAPUT XII
pore facta esse, ut scripta sunt, credere me potius quam scire fateor:
eque istam differentiam iidem ipsi quibus credimus nescierunt. Ait enim CHRISTUS VERITAS INTUS DOCET
propheta - Nisi credideritis. non intelligetis1; quod non dixisset pre-
fecto, si nihil distare iudicasset. Quod ergo intelligo, id etiam credo: at 39. Quod si et de colorbus lucem, et de caeteris quae per cor-
non omne quod credo, etiam intelligo. Omne autem quod intelligo, scio: pus sentimus, elementa huius mundi eademque corpora quae sentimus.
sensusque ipsos quibus tanquam interpretibus ad talia noscenda mens
1
Is. 7,9. 2
Eph. 3,16-17.
590 DEL MAESTRO 12 i') 12,40 DEL MAESTRO 591
dosde los cuales se sirve nuestra mente, como de intrpretes, mismo; mas si no las ha sentido, quin no ver que l, ms
para conocer la materia, y si para juzgar de las cosas inte- que aprender, da fe a las palabras?
lectuales consultamos, por medio de la razn, la verdad inte- 40. Cuando se trata de lo que percibimos con la mente,
rior, cmo puede decirse que aprendemos en las palabras sto es, con el entendimiento y la razn, hablamos lo que ve-
algo ms que el sonido que hiere los odos? Pues todo lo que mos est presente en la luz interior de la verdad, con que est
percibimos, lo percibimos o con los sentidos del cuerpo o con iluminado y de que goza el que se dice hombre interior; mas
la mente: a lo primero damos el nombre de sensible; a lo entonces tambin el que nos oye conoce lo que yo digo porque
segundo, de inteligible, o, para hablar segn costumbre de l lo contempla, no por mis palabras, si es que lo ve l inte-
nuestros autores, a aquello llamamos carnal, a esto espiritual. riormente y con ojos simples. Luego ni a ste, que ve cosas
Respondemos sobre lo primero, al ser interrogados, si lo que verdaderas, le enseo algo dicindole verdad, pues aprende,
y no por mis palabras, sino por las mismas cosas que Dios
sentimos est all presente; como si se nos pregunta, al estar
le muestra interiormente; por tanto, si se le preguntase sobre
mirando la luna nueva, cul es y dnde est. El que pregunta, estas cosas, podra responder. Y hay nada ms absurdo que
si no la ve, cree a las palabras, y con frecuencia no cree; mas pensar que le enseo con mi locucin, cuando poda, pregun-
de ningn modo apjende si no es viendo lo que se dice; en lo tado, exponer las mismas cosas antes de que yo hablase? Pues
cual aprende no por las palabras que sonaron, sino por las lo que sucede muchas veces, que interrogado niegue alguna
cosas y los sentidos. Pues las mismas palabras que sonaron al cosa y se vea obligado con otras preguntas a confesarlo, es
que no vea, suenan al que ve. Mas cuando se nos pregunta, por la debilidad de su percepcin, incapaz de consultar a aque-
no de lo que sentimos al presente, sino de aquello que alguna lla luz sobre todo el asunto; se le advierte que lo haga por
vez hemos sentido, expresamos no ya las cosas mismas, sino partes cuando se le pregunta de estas partes de que consta
las imgenes impresas por ellas y grabadas en la memoria; en aquel conjunto, al cual, considerado as, no poda ver. A don-
verdad no s cmo a esto lo llamamos verdadero, puesto que de si es llevado por las palabras del que pregunta, es llevado
vemos ser falso; a no ser porque narramos que lo hemos visto no por palabras que ensean, sino por palabras que indagan
y sentido, no ya que lo vemos y sentimos. As llevamos esas en relacin con su aptitud para comprender la luz interior;
imgenes en lo interior de la memoria como documentos de las como si yo te preguntase si no hay nada que pueda ensearse
cosas antes sentidas, contemplando las cuales con recta inten- con palabrasque es de lo que tratamos, y a ti, no pudien-
cin en nuestra mente, no mentimos cuando hablamos; antes do verlo todo, le pareciese un absurdo a primera vista; as,
bien, son para nosotros documentos; pues el que escucha, si pues, convino preguntar conforme a la aptitud de tus fuerzas
las sinti y presenci, mis palabras no le ensean nada, sino
que l reconoce la verdad por las imgenes que lleva consigo si autem illa non sensit, quis non eum crodrre potius verbis quam discere
intelligat?
40. Cum vero de iis agitur quae mente conspicimus, id est intel-
utitm; de his autem quae ntelliguntur, inteiiorem veritatem rationd
lectu atque ratione, ea quidem loquimur quae praesentia contuemur in
consulimu: quid dici potest unde clareat, verbis nos aliquid discere
illa interiore luce veritatis qua ipse qui dicitur homo interior, illustratur
praeter ipsum qui aures percutit sonum? Namque omnia quae pereipi-
et fruitur: sed tune quoque noster auditor, si et ipse illa secreto ac sim-
mus, ?ut sensu corporis, aut mente percipimus. Illa sensibilia, haec intel-
plici oculo videt, novit quod dico sua contemplatione, non verbis meis.
ligibilia; sive, ut more auctorum nostrorum loquar, illa carnalia, haec
Ergo ne hunc quidem doceo vera dicens, vera intuentem; docetur enim
spiritualia nominamus. De illis dum interrogamur, respondemus, si prae-
non verbis meis, sed ipsis rebus, Deo intus pndente, manifestis: itaque
sto sunt ea quae sentimus; velut cum a nobis quaeritur intuentibus lu-
de his etiam interrogatus responder posset. Quid autem absurdius quam
nam novam, qualis aut ubi st. Hic ille qui interrogat, si non videt, cie-
eum putare locutione mea doceri, qui posset, antequam loquerer, ea ipsa
dit verbis, et ^aepe non credit: discit autem nullo modo, nisi et ipe quod
interrogatus exponere? Nam quod saepe contingit, ut interrogatus aliquid
dicitur videat; xxbi iam non verbis quae sonuerunt, sed rebus ipsis et
neget, atque ad id fatendum alus interrogationibus urgeatur, fit hoc im-
sensibus discit. Nam verba eadem sonant videnti quae non videnti so-
becillitate cernentis, qui de re tota illam lucem consulere non potest:
nuerunt. Cum vero non de lis quae coram sentimus, sed de his quae
quod ut partibus faciat, admonetur, cum de iisdem istis partibus inter-
aquando sentimus quaeiitur; non iam res ipsas, sed imagine: ab iis
rogatur, quibus illa summa constat, quam totam cerner non valebat.
impressas memoriaeque mandatas loquimur: quae omnino quomodo vera
Quo si verbis perducitur eius qui interrogat, non tamen docentibus verbis,
dicamiis, cum falsa intueamur, ignoro; nisi quia non nos ea videie et
sed eo modo jnquirentibus, quo modo est ille a quo quaeritur, intus
sentir, sed vidisse ac sensisse narramus. Ita illas imagines in memoriae
discere idoneus; velut si abs te quaererem hoc ipsum quod agitur, utrum-
penetralibus rerum ante sensarum quaedam documenta gestamus, quae
nam verbis doceri nihil possit, et absurdum tibi primo videretur non
animo contemplantes bona conscientia non mentimur cum loquimur: sed
valenti totum conspicere: sic ergo quaerere oportuit, ut tuae sese vires
nobis sunt ista documenta; is enim qui audit, si ea sensit atque adfuit,
habent ad audiendum illum intus magistrum, ut dicerem: Ea quae me
non discit meis verbis, sed recognoscit ablatis secum et ipse imaginibus:
loquente vera esse confiteris, et certus es, et te illa nosse confirmas, unde
592 DEL MAESTRO 12,40 13,42 DEL MAESTRO 59a
para or interiormente a aquel Maestro, para decir y o : d e
dnde has aprendido lo que confiesas ser verdadero al hablar CAPITULO X11I
yo, y ests cierto de ello, y confirmas que lo conoces? Respon- LA PALABRA NO PUEDE MANIFESTAR LO QUE NOSOTROS TENEMOS
ders tal vez que yo te lo haba enseado. Entonces yo aadir: EN EL ESPRITU
acaso, si te dijese que he visto volar a un hombre, estaras,
tan cierto de rnis palabras como si oyeses que los hombres 4 1 . Por lo cual, en las cosas percibidas con la mente,
sabios son mejores que los necios? Dirs, ciertamente, que no, intilmente oye las palabras del que ve aquel que no puede
y responders que no crees aquello o, aunque lo creas, lo igno- verlas; a no ser porque es til creer, mientras se ignoran, tales
ras; mas que esto lo sabes certsimamente. De aqu ya enten- cosas. Mas todo el que puede ver, interiormente es discpulo
ders, sin duda, que por mis palabras no has aprendido nada, de la verdad, fuera, juez del que habla, o ms bien de su
ni en aquello que ignorabas afirmndotelo yo ni en esto que lenguaje. Porque muchas veces sabe lo que se ha dicho, aun
sabas muy bien; puesto que afirmaras, si te preguntase d- ignorndolo el que lo ha dicho; como si alguno, partidario
cada una de esas cosas, que desconocas la primera, y que la de los epicreos, y que piensa que el alma es mortal, repro-
segunda te era conocida. Mas entonces reconoceras plenamente duce los argumentos expuestos por los sabios en favor de su
la verdad que habas negado, una vez que conocieses ser claras inmortalidad, en presencia de un hombre capaz de penetrar lo
y ciertas las partes de que ella se compone. En cuanto a todas espiritual; el oyente juzgar que el epicreo dice verdad, mas
las cosas que decimos, o el oyente ignora si ellas son verda- el epicreo ignora si es verdad lo que dice, antes bien lo creer
deras, o no ignora que son falsas, o sabe que son verdaderas. muy falso. Hemos de pensar, por tanto, que ensea lo que
En la primera hiptesis, cree, opina o duda; en la segunda, ignora? Y usa de las mismas palabras que podra usar sa-
contradice y niega; en la tercera, confirma; por tanto, nunca bindolo.
aprende. Porque estn convencidos de no haber aprendido 42. As, pues, las palabras no tienen ya ni el valor de
nada por mis palabras el que ignora la cosa despus que he manifestar el pensamiento del que habla, pues es incierto si
hablado, el que conoce que ha odo cosas falsas y el que, pre- l sabe lo que dice. Aade los que mienten y engaan, los
guntado, pudiera decir lo mismo que se ha dicho. cualeses fcil que lo entiendasno slo no abren su alma
con las palabras, sino que hasta la encubren. Pues de ningu-
didicisti? responderes fortasse quod ego docuissem. Tum ego subnec- na manera dudo que los hombres veraces se esfuerzan y de
terem: Quid si me hominem volantem vidisse dicerem, itane te certum algn modo hacen profesin de descubrir sus sentimientos por
verba mea redderent, quemadmodum si audires sapientes homines stultis medio de la palabra, lo que conseguiran con aplauso de todos
esse meliores? Negares profecto et responderes, illud te non credere, aut
etiamsi crederes ignorare, hoc autem certissime scire. Ex hoc iam nimirum si no fuera permitido a los mentirosos el hablar. Frecuente-
intelligeres, eque in illo quod me afirmante ignorares, eque in hoc mente hemos experimentado, tanto en nosotros como en otros,
quod optime scires, aliquid te didicisse verbis meis; quandoquidem
etiam interrogatus de singulis, et illud ignotum, et hoc tibi notum esse CAPUT XIII
iurares. Tum vero totum illud quod negaveras fatereris, cum haec ex VERBORUM VI NE QUIDEM ANIMUS LOQUENTIS APERITUR
quibus constat, clara et certa esse cognosceres: omnia scilicet quae lo-
quimur, aut ignorare auditorem utrum vera sint, aut falsa esse non igno- 41. Quamobrem in iis etiam quae mente cemuntur, frustra cernentis
rare, aut scire vera esse. Horum trium in primo est credere, aut opinari, loquelas audit quisqus ea cerner non potest, nisi quia talia quamdiu
aut dubitare; in secundo, adversari atque renuere; in tertio attestari: ignorantur utile est credere: quisqus autem cerner potest. intus est
nusquam igitur discere. Quia et ille qui post verba nostra rem nescit, et discipulus veritatis, foris iudex loquentis, vel potius ipsius locutionis. Nam
qui fe falsa novit audisse, et qui posset interrogatus eadem responder plerumque scit illa quae dicta sunt, eo ipso nesciente quae dixit; veluti
quae dicta sunt, nihil verbis meis didicisse convincitur. si quisquam epicures credens et mortalem animam putans, eas rationes
quae de immortalitate eius a prudentioribus tractatae sunt, eloquatur,
illo audiente qui spiritualia contueri potest; iudicat iste eum vera dicere:
at ille qui dicit, utrum vera dicat ignorat, imo etiam falsissima existi-
mat; num igitur putandus est ea docere quae nescit? Atqui iisdem verbis
utitur, quibus uti etiam sciens posset.
42. Quare iam ne hoc quidem relinquitur verbis, ut his saltem lo-
quentis animus indicetur; siquidem incertum est utrum ea quae loquitur,
sciat. Adde mentientes atque fallentes, per quos facile intelligas non
modo non aperiri, verum etiam occultari animum verbis. Nam nullo modo
arbigo id conari verba veracium, et quodammodo profiteri, ut animus
loquentis appareat; quod obtinerent mnibus concedentibus, si loqui
mentientibus non liceret. Quanquam saepe experti fuerimus, et in nobis
594 DEL MAESTRO 13,43 13, 44 DEL MAESTRO 595
q u e n o se e m i t e n p a l a b r a s c o r r e s p o n d i e n t e s a l a s cosas q u e n o m b r e q u e n o s o t r o s a la cosa q u e p i e n s a , s o b r e l a c u a l n o s -
se p i e n s a n ; lo cual veo que p u e d e ser de dos m o d o s : o c u a n d o o t r o s a s e n t i r a m o s si p u d i s e m o s v e r su p e n s a m i e n t o , el cual
l o s l a b i o s del q u e p i e n s a o t r a s cosas p r o n u n c i a n p a l a b r a s a p r e n - n o nos h a p o d i d o m o s t r a r a n con l a s p a l a b r a s d i c h a s y l a s
d i d a s de m e m o r i a y m u c h a s veces o l v i d a d a s e s t o n o s s u c e d e e x p l i c a c i o n e s d a d a s . D i c e n q u e la definicin p u e d e r e m e d i a r
con f r e c u e n c i a c u a n d o c a n t a m o s u n h i m n o , o c u a n d o , sin este e r r o r , de t a l m a n e r a q u e si en esta cuestin definiese q u
q u e r e r l o n o s o t r o s , b r o t a n p o r e r r o r de la l e n g u a u n a s p a l a b r a s es virtud, a c l a r a r a , dicen, q u e la d i s c u s i n n o es s o b r e la
p o r o t r a s , p u e s t a m p o c o a q u l a s p a l a b r a s se oyen c o m o s i g n o s cosa, s i n o s o b r e l a p a l a b r a ; p a r a c o n c e d e r q u e esto es as,
de las c o s a s q u e t e n e m o s en el n i m o . P o r q u e los q u e m i e n t e n p u e d e e n c o n t r a r s e a c a s o u n b u e n d e f i n i d o r ? Y , sin e m b a r g o ,
p i e n s a n c i e r t a m e n t e en l a s c o s a s q u e h a b l a n , de t a l m a n e r a se h a d i s c u t i d o m u c h o s o b r e la ciencia de definir, q u e n i es
q u e , a u n q u e i g n o r e m o s si dicen v e r d a d , s a b e m o s q u e t i e n e n o p o r t u n o t r a t a r a h o r a n i s i e m p r e y o lo a p r u e b o .
en el n i m o lo q u e dicen, a n o ser que les s u c e d a u n a de l a s 4 4 . D e j o p a s a r el q u e n o o m o s b i e n m u c h a s cosas y
d o s cosas q u e h e d i c h o . Y si a l g u n o e n t r e t a n t o p o r f a q u e d i s c u t i m o s s o b r e e l l a s l a r g a y a c a l o r a d a m e n t e c o m o si l a s hu-
s u c e d e n , y q u e c u a n d o s u c e d e u n a de e l l a s se p e r c i b e , a u n q u e b i s e m o s o d o . As, c u a n d o p o c o h a e x p r e s a b a yo la p a l a b r a
m u c h a s veces est o c u l t a , y q u e m u c h a s veces m e h a i n d u c i d o m i s e r i c o r d i a en l e n g u a p n i c a , t decas h a b e r a p r e n d i d o q u e
a e r r o r o y n d o l e , n o le c o n t r a d i g o . e l l a significaba p i e d a d ; m a s y o , c o n l r a d i c i n d o t e , a s e g u r a b a
4 3 . Y a q u sucede o t r o m o d o , m u y c o m n , p o r cierto, y h a b r s e t e o l v i d a d o lo q u e h a b a s a p r e n d i d o , p u e s m e h a b a
o r i g e n de m u c h a s d i s p u t a s y d i s e n s i o n e s : c u a n d o el q u e h a b l a p a r e c i d o q u e n o h a b a s d i c h o p i e d a d , sino fe, e s t a n d o c o m o
significa c i e r t a m e n t e lo que p i e n s a , p e r o s o l a m e n t e m u c h a s e s t a b a s t a n j u n t o a m , y n o e n g a a n d o al odo estas dos p a l a -
v e c e s a l m i s m o y a a l g u n o s o t r o s ; m a s n o l o significa a b r a s p o r la s e m e j a n z a del s o n i d o . Sin e m b a r g o , p e n s p o r m u -
a q u e l a q u i e n h a b l a y a a l g u n o s otros. As, p u e s , d i g a a l g u n o , cho t i e m p o q u e i g n o r a b a s lo q u e te h a b a n d i c h o , i g n o r a n d o
o y n d o l e n o s o t r o s , que ciertos a n i m a l e s s u p e r a n en virtud al yo lo q u e dijiste t ; p u e s , de h a b e r t e o d o b i e n , de n i n g u n a
h o m b r e ; al m o m e n t o n o lo p o d e m o s sufrir, y con g r a n b r o m a n e r a m e p a r e c i e r a a b s u r d o q u e u n v o c a b l o p n i c o signifi-
r e f u t a m o s t a n falsa y p e r n i c i o s a a f i r m a c i n ; y t a l vez l l l a m e c a r a a la vez p i e d a d y m i s e r i c o r d i a . Esto sucede m u c h a s v e c e s ;
virtud a las fuerzas fsicas, y e n u n c i e con este n o m b r e lo q u e m a s , c o m o h e d i c h o , d m o s l o de m a n o , p a r a q u e n o p a r e z c a
h a p e n s a d o , y n o m i e n t a , ni se e q u i v o q u e en r e a l i d a d , ni, d a n d o q u e c a l u m n i o l a n e g l i g e n c i a del q u e oye o l a s o r d e r a de l o s
v u e l t a s a o t r a cosa en l a m e n t e , h a y a o c u l t a d o l a s p a l a b r a s h o m b r e s . M a s a n g u s t i a , lo he d i c h o m s a r r i b a , el n o p o d e r
g r a b a d a s en l a m e m o r i a , n i s u e n e p o r e q u i v o c a c i n de la len- c o n o c e r los p e n s a m i e n t o s de l o s q u e h a b l a n , e n t e n d i e n d o cla-
g u a o t r a cosa q u e la q u e p e n s a b a ; sino que l l a m a con d i s t i n t o r s i m a m e n t e sus p a l a b r a s , y c u a n d o h a b l a n n u e s t r a m i s m a l e n -
g u a (la l a t i n a en este c a s o ) .
et in alus, non earum rerum quae cogitantur verba proferri; quod duobus
modis posse accidere video, cum aut sermo memoriae mandatus et saepe inspicere, quam verbis iam prolatis explicataquc senlentia sua, nondum
decursus, alia cogitantis ore funditur; quod nobis cum hymnum canimus nobis pandere valuit. Huic errori definitionem mederi posse dicunt, ut
saepe contingit: aut cum alia pro alus verba praeter voluntatem nos- in hac quaestione si definiret quid sit virtus; eluceret, aiunt, non de re,
tram linguae ipsius errore prosiliunt; nam hic quoque non earum rerum sed de verbo esse controversiam: quod ut concedam ita esse, quotusquis-
signa quas in animo habemus, audiuntur. Nam mentientes quidem cogi- que bonus definitor inveniri potest? et tamen adversus disciplinam defi-
tant etiam de iis rebus quas loquuntur, ut tametsi nesciamus an verum niendi multa disputata sunt, quae eque hoc loco tractare opportunum
dicant, sciamus tamen eos in animo habere quod dicunt, si non eis aliquid est, nec usquequaque a me probaitur.
duorum quae dixi accidat: quae si quis et interdum accidere contendit, 44. Omitto quod multa non bene audimus, et quasi de audits du
et cum accidit apparere, quanquam saepe occultum est, et saepe me fe- multumque contendimus; velut tu nuper verbo quodam pnico, cum
fellit audientem, non resisto. ego misericordiam dixissem, pietatem significari te audisse dcebas ab
43. Sed his accidit aliud genus, sane late patens, et semen innume- eis quibus haec lingua magis nota esset: ego autem resistens, quid ac-
rabilium dissensionum atque certaminum: cum ille qui loquitur, eadem ceperis tibi omnino excidisse asserebam; visus enim mihi eras non pieta-
quidem significat quae cogitat, sed plerumque tantum sibi et alus qui- tem dixisse, sed fidem, cum et coniunctissimus mihi assideres, et nullo
busdam; ei vero cui loquitur et tem alus nonnullis, non idem significat. modo haec do nomina similitudine soni aurem decipiant. Du te tamen
Dixerit enim aliquis audientibus nobis, ab aliquibus belluis hominem arbitratus sum nescire quid tibi dictum sit, cum ego nescirem quid
virtute superari; nos illico ferr non possumus, et hanc tam falsam pes- dixeris: nam si te bene audissem, neququam mihi videretur absurdum
tiferamque sententiam magna intentione refellimus: cum ille fortasse vir- pietatem et misericordiam uno vocabulo punice vocari. Haec plerumque
tutem, vires corporis vocet, et hoc nomine id quod cogitavit enuntiet. accidunt; sed ea, ut dixi, omittamus, ne calumniam verbis de audientis
nec mentiatur, nec erret in rebus, nec aliud aliquid volvens animo, man- negligentia, vel etiam de surditate hominum videar commovere: illa
data memoriae verba contexit, nec linguae lapsu aliud quam volvebat magis angunt quae superius enumeravi, ubi verbis liquidissime aure per-
sonet; sed tantummodo rem quam cogitat, alio quam nos nomine ap- ceptis et latinis non valemus, cum eiusdem linguae simus, loquentium
pellat, de qua illi statim assentiremur, si eius cogitationem possemus cogitata cognoscere.
.596 DEL MAESTRO 14, 45
14,46 DEL MAESTRO 597

46. Mas en otro tiempo discutiremos, si Dios lo permi-


CAPITULO XIV tiere, de toda la utilidad de las palabras, que, bien conside-
rada, no es pequea. Pues hoy te he advertido de no darles ms
CRISTO ENSEA DENTRO; FUERA EL HOMBRE ADVIERTE importancia de la que conviene, para que no slo no creamos,
CON PALABRAS sino que comencemos a entender cuan verdaderamente est es-
crito por la autoridad divina que no llamemos maestro nues-
45. Mas he aqu que ya admito y concedo que, cuando tro a nadie en la tierra, puesto que el solo Maestro de todos
haya recibido en el odo las palabras aquel a quien son cono- est en los cielos. Mas qu haya en los cielos, lo ensear
cidas, puede saber que el que habla ha pensad en las cosas aquel que por medio de los hombres y de sus signos nos
que las palabras significan. Acaso por esto aprende si ha di- advierte exteriormente, a fin de que, vueltos a El interiormente,
cho verdad, que es lo que ahora buscamos? seamos instruidos. Amarle y conocerle constituye la vida bien-
Acaso pretenden los maestros que se conozcan y retengan aventurada, que todos predican buscar; mas pocos son los que
sus pensamientos, y no las disciplinas que piensan ensear se alegran de haberla verdaderamente encontrado. Y ahora
cuando hablan? Porque quin hay tan neciamente curioso quiero que me digas tu parecer sobre todo esto que he dicho.
que enve a su hijo a la escuela para que aprenda qu piensa Porque si conoces que es verdad lo que he dicho, preguntado
el maestro? Mas una vez que los maestros han explicado las sobre cada uno de los juicios, hubieras dicho que lo sabas;
disciplinas que profesan ensear, las leyes de la virtud y de ves, pues, de quin has aprendido esto, y no ciertamente de
la sabidura, entonces los discpulos consideran consigo mis- m, pues que, si te preguntase, responderas a todo. Si, al con-
mos si han dicho cosas verdaderas, examinando segn sus fuer- trario, no conoces que es verdad, no te hemos enseado ni El
zas aquella verdad interior. Entonces es cuando aprenden; y ni y o ; yo, porque nunca puedo ensear; El, porque t no
cuando han reconocido interiormente la verdad de la leccin, puedes aprender todava.
alaban a sus maestros, ignorando que elogian a hombres doc- Ad.Yo he aprendido con tu discurso que las palabras no
trinados ms bien que a doctores, si, con todo, ellos mismos hacen otra cosa que incitar al hombre a que aprenda; que, sea
saben lo que dicen. Mas se engaan los hombres en llamar cualquiera el pensamiento del que habla, su palabra no nos
maestros a los que no lo son, porque, la mayora de las veces, muestra ms que poca cosa; que, si es verdad lo que se dice,
no media ningn intervalo entre el tiempo de la locucin y el slo lo puede ensear aquel que, cuando exteriormente habla-
tiempo del conocimiento; y porque, advertidos por la palabra ba, nos advirti que El habita dentro de nosotros; a quien ya,
<lel profesor, aprenden pronto interiormente, piensan haber con su ayuda, tanto ms ardientemente amar cuanto ms
sido instruidos por la palabra exterior del que ensea. aproveche en el estudio. Sin embargo, quedo muy agradecido
46. Sed de tota utilitate veiborum, quae si bene consideretur non
CAPUT XIV parva est, alias, si Deus siverit, requiremus. Nunc enim ne plus eis quam
oportet tribueremus, admonui te; ut iam non crederemus tantum, sed
CHRISTUS INTUS DOCET, HOMO VERBIS FORIS ADMONET etiam intelligere inciperemus quam ver scriptum sit auctoritate divina,
ne nobis quemquam magistrum dicamus in terris, quod unus omnium ma-
45. Sed ecce iam remitto et concedo, cum verba eius audtu cui nota gister in caelis sit'. Quid sit autem in caelis, docebit ipse a quo etiam
sunt, accepta fuerint, posse illi esse notum de iis rebus quas significant, per nomines signis admonemur et foris, ut ad eum intro conversi erudia-
"loquentem cogitavisse: iran ideo etiam quod nunc quaeritur, utrum vera mur; quem diligere ac nosse beata vita est, quam se omnes clamant quae-
dixerit, discit? rere, pauci autem sunt qui eam ver se invenisse laetentur. Sed iam mihi
Num hoc magistri profitentur, ut cogitata eorum, ac non ipsae dis- dicas velm, quid de hoc toto meo sermone sentas. Si enim vera esse quae
ciplinae quas loquendo se tradere putant, percipiantur atque teneantur? dicta sunt nosti, etiam de singulis sententiis interrogatus ea te scire dixis-
Nam quib tam stulte curiosus est, qui filium suum mittat in scholam, ut ses: vides ergo a quo ista didiceris; eque enim a me, cui roganti omnia
quid magister cogitet discat? At istas omnes disciplinas quas se docere responderes. Si autem vera esse non nosti, nec ego nec ille te docuit: non
profitentur, ipsiusque virtutis atque sapientiae, cum verbis explicaverint; ego, quia nunquam possum docere; ille, quia tu adhuc non potes discere.
tum illi qui discipuli vocantur, utrum vera dicta sint, apud semetipsos Ad.Ego vero didici admonitione verborum tuorum, nihil aliud ver-
considerant, interorem scilicet illam veritatem po viribus intuentes. Tune bis quam admoneri hominem ut discat, et perparum esse quod per locutio-
ergo discunt: et cum vera dicta esse intus invenerint, laudant, nescientes nem aliquanta cogitatio loquentis apparet: utrum autem vera dicantur,
non se doctores potius laudare quam doctos; si tamen et illi quod loquun- eum docere solum, qui se intus habitare, cum foris loqueretur, admonuit;
tur sciunt. Falluntur autem nomines ut eos qui non sunt magistros vocent quem iam, favente ipso, tanto ardentius diligam, quanto ero in discendo
quia plerumque inter tempus locutionis et tempus cognitionis, nulla mora jprovectior. Verumtamen huic orationi tuae, qua perpetua usus es, ob hoc
interponitur; et quoniam post admonitionem sermocinantis cito intus dis-
cunt, foris se ab eo qui admonuit, didicisse arbitrantur. 1
Aft 23,8-10.
598 DEL MAESTRO 14,40
NOTAS COMPLEMENTARIAS 599
a tu discurso, del cual te has servido sin interrupcin, prin-
[4] Historia de los tres nios en el horno de Babilonia.Del con-
cipalmente porque he previsto y refutado todas las objeciones movedor relato, transmitido por el profeta Daniel, San Agustn slo cita
que tena dispuestas para contradecirte; y porque no has de- las siguientes palabras, que se leen en la Vulgata actual: Et sarabala
jado nada de lo que me haca dudar; de lo que no me respon- eorum non fuissent immutata. Los antiguos no estn de acuerdo sobre la
dera as aquel orculo secreto, segn tus palabras afirmaban. palabra persa sarabala, transcrita sin variacin del hebreo. La misma or-
tografa es variable. Tertuliano, que la emplea en sus dos obras De pallio
habeo mxime giatiam, quod omnia quae contradicere paratu^ eram, y De resurrectione carnis, escribe sarabarae. En el texto griego de los
preoccupavit atquc dissolvit; nihilque omnino abs te derelictum est, quod Setenta se halla, en gnero neutro, T& aappxpa. San Jernimo, en su
me dubium faciebat, de quo non ita mihi responderet secretum illud oracu- comentario a Daniel (In cap. 3 v.21), prefiere la leccin saraballae.
lum, ut tuis verbis asserebatur. Acerca del sentido de la palabra existen las mismas divergencias. San
Isidoro, en su obra de Las Etimologas (1. xix, c. 23), dice que muchos
traducen por cofia: es el sentido adoptado por San Agustn. Otros tra-
ducen por capa: segn Crampn, ste es el sentido preferido por algu-
nos manuscritos de El Maestro, que, para ser lgicos, cambian el texto
de San Agustn, diciendo pie donde l trata de la cabeza. San Jernimo,
NOTAS COMPLEMENTARIAS en su comentario a Daniel, se apioxima a este ltimo sentido: l traduce
por calzas o botas.
[1] La Eneida.Poema pico y heroico, escrito en latn por Publio Este ejemplo est admirablemente escogido por San Agustn para
Virgilio Marn en el siglo I antes de Ciisto y compuesto de 12 libros. mostrar que las palabras no nos ensean nada sobre las cosas.
Su asunto es la empresa, confiada por los hados al poderoso prncipe
Eneas, de llevar a Italia los dioses de su patria para fundar, con otros
valerosos hroes troyanos, una nueva Ilion en el suelo latino.
En el libro segundo, Eneas refiere la huida que simularon los giiegos,
el abandono del caballo de madera que haban construido, el asombro
de los trvanos, quienes, en su obcecacin, introdujeron dentro de sus
murallas esta mquina fatal. Manifiesta luego cmo los griegos ocultos
dentro del caballo abren a sus compaeros la puerta de Troya. Narra,
finalmente, el combate que tuvo efecto en medio de las tinieblas de la
noche, el asesinato de Pramo, y cmo l mismo se aleja, apenado, de la
ciudad.
En su testamento orden Virgilio que se quemara el manuscrito de
La Eneida por no haberlo terminado ni corregido; peio Augusto se opuso
resueltamente a que se cumpliera esa determinacin, y no permiti que,
al publicar el poema Tueca y Vario, le aadieran ni quitaran un solo
verso.
[2] Publio lerendo.Poeta cmico latino, nacido en Cartago el
ao 185 antes de Jesucristo y muerto, tal vez en un naufragio cuando
regresaba de Grecia, el ao 159 antes de Jesucristo. Las noticias que
existen de su vida las debemos a Suetonio en la obra De viris illustribus.
Suetonio se inspir en los prlogos de las comedias del poeta, pero, ade-
ms, consult las obras de varios gramticos y escritores. A los veinte
aos hizo representar su primera comedia, Andria, y a propsito de esta
obra se cuenta que, habindosela ledo antes de la representacin a Ce-
cilio (que desde la muerte de PJauto estaba considerado como el primer
poeta cmico), ste manifest a su joven rival la ms sincera admiracin.
[3] Aulo Persio Flaco.Poeta latino, nacido el ao 34 de nuestra
era, en Volaterra, ciudad de Etruria, y muerto en Roma el ao 62.
Fu muy amigo de nuestro Lucano. En esta stira, Contra la pereza,
reprende a la juventud romana, que, huyendo de toda ocupacin seria,
se entregaba a la ociosidad, madre de todos los vicios. Lo que principal-
mente desluce las stiras de Persio es la obscuridad de su estilo. Se dice
que San Ambrosio arroj el libro de las stiras, exclamando: Lejos de
aqu, ya que no quieres que se entienda, y que San Jernimo, por un
acto semejante de contrariedad, ech las stiras al fuego, diciendo: Que-
mmoslas paia que se esclarezcan.

You might also like