Professional Documents
Culture Documents
Dzen, antik mimarlkta sitil yada slup olarak da nitelenebilecek, Dor, on, Korinth, Toskania-Dor
ve Kompozit biim kalplar iin kullanlan terimdir. Dzenler, mimaride tayc bir eleman olan
stunun ekline yada slubuna gre isimlendirilmilerdir. Stunlar yaplarn hem i hem de
d mekanlarnda ana tayc elemanlar olarak kullanlmtr.
Roma mimarisinde be dzen kullanlmtr;
1 - Toskania Dor dzeni (Etrsk kkenli) en sade,ince uzun stun, evlerde, cumhuriyet dne.
2 Dor dzeni (Yunan kkenli) alt-salam
3 on dzeni (Anadolu kkenli) belirsiz zellikler, ara kat, romada az kullanlm.
4 Korinth dzeni (Yunan kkenli) st-hafif
5 Kompozit balk yada dzen (Roma) on-Korinth karm
ok katl yaplarda Romallar, alt katlarda salam malzeme ve Dor dzenini, orta katlarda on
dzenini, st katlarda ise hafifi malzeme ve Korinth dzenini kullanmlardr. Dor dzeninin alt
katlarda kullanlmasnn nedeni yk tayabilme zelliklerindendir. Helen Yunan mimarisinde
ska kullanlm olan Korinth dzenini Romallarda yaygn olarak kullanmlardr. nk bu
dzende kelerde doan problemler ortadan kalkmtr.
Bu dzeni genellikle konutlarda rnein Pompeii evlerinde ve erken cumhuriyet dnemi villa
yaplarnda grrz. Konut iinde ise peristylli avluda grld gibi konutlarn alt katarlnda da
tayc eleman olarak kullanlmlardr.
Toskania Dor dzeni zellikle Roma Cumhuriyet dneminde ok yaygn kullanlm olup
mparatorluk dneminde de alt katlarda tayc elemanlar olarak kullanlmtr. Collosseumun ve
Marcellus tiyatrosunun alt katlar Toskinia Dor dzenindedir. Collosseumun orta kat on ve st
katda Korinth dzeninde ina edilmitir.
Stylobat: Stunlarn ve cella duvarlarnn zerinde durduu tabann deme yzeyi. Dor
Dzeninde stunlar dorudan stylobata yerleir. Stun kaidesi yoktur.
Stun: Dor Dzeninde stun gvdesi genellikle kasnaklarn st ste konmasyla oluur.
Stun alt ap st apndan daha byktr ve dolaysyla stunlar yukarya doru incelerek
ykselir ve ortalarda bir ikinlie sahiptir ki, buna enthasis denir. Gvdedeki yivlere kannelur ad
verilir ve bu yivler bir-birleriyle kesiirler. Stunun ykseklii stun alt apnn katlarna baldr.
Balk iki ksmdr. Ekhinus ve abaks. Ekhinusun stunla birletii yerde bilezik yer alr.
Aritrav: Dor dzeninde dzdr. Aritravn zerinde taenia, regula ve guttaeler yer alr. Regula ve
guttaeler her stun eksenine rastlamaktadr.
Triglifon: Triglif ve bunlarn arasnda yer alan metoplardan oluur. Stun eksenleriyle trigliflerin
eksenleri ayn eksendedir, iki stun arasna bir triglif rastlar. Trigliflerin ikisi tam ikisi yarmdr ki
eksenden kaydrlr. M.. 2. yy'da her iki stun ekseni arasna metop sistemi uygulanmtr.
Triglifonun zerinde bulunan mutulus denilen levhalarn alt ksmnda mutuli guttaeler yer
almaktadr.
at: Olduka ardr ve geisonla balar. Geison yatay ve dikey iki silmeden oluur. Yatay
geisonun zerine sima gelmektedir.
Hellenistik Dnemde Dor Dzenine baz yenilikler gelmitir. Bu dnemin Dor stunlar hemen
hemen enthasisi olmayan ince stunlard. Genellikle stunun alt blm dz braklyor geri kalan
tamburlar ise yivlendiriliyordu. Yivler hatlar belli edilmi olmalarna karn tam yaplmamlardr.
Balkta ekhinusun profili hemen hemen dz bir doru halindedir. Aritravn stndeki metop
says ve stunlar arasndaki aklk artmtr.
1- Kk Asya on tipi stun kaidesi: Plinthos zerinde spira (ift trokhilos) ve bir torus
sralamasndan oluur.
Ana e deimemekle birlikte zamanla ve yrelere gre kaidede deiiklikler olabilir rnein
toruslarn bezemeli, yivli yapl gibi. on stunu Dor stununa oranla daha ince ve yksek olup
enthasis yoktur. Stun gvdesi ya monolit olur ya da kasnaklardan oluur. Gvdedeki yivler
arasnda ince eritler brakrlar. on balnn niteleyici zellii iki yandaki voltlerdir. lk
dnemlerde voltler byk ve takn olurdu. Voltlerde rozet olabiliyor. Kvrmlar arasnda stilize
yaprak ve yumurta dizisi yer alr. Arkaik Dnemde on dzeninde abaks yoktur. Daha sonra
abaks grlmeye balanmtr. Abaks yumurta dizisi ile bezelidir. Baln stne gelen aritrav
on dzeninde fascialdr. Aritravn stnde yaprak ya da yumurta dizisinden bir kymation yer
alr ve friz gelir. Arkaik Dnemde on tapnanda friz yoktur. Hellenistik Dnemde mimar
Hermogenes ile friz balar. Genelde figrl kompozisyonlarla bezenmitir. Frizin stnde yine
yaprak ya da yumurta dizisinden bir kymation yer almakta, onun da stnde ahap mimarideki
hatl balarn taa yanstan geisipodes bulunmaktadr. Bu ksmlarn devamn ise saaklk blm
oluturur. on Dzeninde fonksiyonlar ayr olan elemanlar arasnda bezemeli bir gei eleman
grlr.
on dzeni ok katl yaplarn ikinci katnda ve yuvarlak planl yaplarda kullanlmtr. rnein
Collosseumun orta kat on ve st katda Korinth dzeninde ina edilmitir. Cumhuriyet dneminin
son dnemlerinden itibaren Anadoluda yaygn olarak kullanlmtr. M.. II. yya tarihlenen Fortuna
Vinlis tapnanda, Aizanoi Zeus tapnanda kullanlmtr. Roma imparatorluk dneminde Korinth
dzenin yannda kullanlmtr. Ephesos Ticaret agorasnda bunun rneini grmekteyiz.
mparatorluk dneminde de Anadoluda daha yaygn olarak kullanlmtr. Romada on ok yaygn
olmayp daha ok Dor ve Korinth grlr.
4 Korinth Dzeni (Yunan kkenli):
Antik mimarlkta kullanlan dzenlerden biri olan Korinth dzeni M.. 5. yy'da kullanlmaya
balamtr, fakat M.. 4. yy'da dier iki dzenin (Dor ve on) yannda yer alabilmitir. Korinth
dzeninin kullanm mekan iinde balam ve tekil olmutur. lk rneini M.. 5. yyda Bassai
Apollon tapnanda grrz. Fakat daha sonra kelerde grnm sorununu zd ve k
glge oyunlarna ok elverili olduundan en yaygn kullanlan dzen olacaktr. Korinth dzeni
hafif yaplarn tayc sistemidir ve ok katl yaplarda son katlarda kullanlmtr. rnein
Collosseumun orta kat on ve st katda Korinth dzeninde ina edilmitir.
Korinth dzeninde baln tmne calathos ad verilir. Korinth Dzeni stun bal ve geisonun
dnda, dier mimari unsurlar on Dzeninden almtr. Balk biimi farkl bir grnme sahiptir.
Yukarya doru genileyen sepet eklinde bir orta ksmn (kalathos) etrafn eviren akanthus
yapraklar ve kelerde voltler oluturan herklerden meydana gelen, zerinde abaksn yer
ald bir balk biimidir. Akanthus yapraklar iki sral olabiliyor. Helixler genellikle kegenler
zerinde yer almakta ve normalden biraz daha uzun olarak, abaks tar vaziyette
grlmektedirler (Helix: Korinth balnn abaksn destekleyerek tayan, bir saptan kan zt
ynlere dnerek yastk gibi destek yapan, sarmal eklindeki (volt) eleman. Herbir yzde drt
helix vardr). Helix dallar boumlarndan kan ufak yapraklarla sslenmitir. Helixler ilk
rneklerde tek bir kvrmla sona ermekteydi. Abaks drt cephede bir rozetle sslenmitir. Korinth
Dzeninde balklar kelere yerletirilebilmi, apraz bir simetri elde edilmi ye drt ynden de
grnmesi salanmtr. Bu balk tipi zengin bitki motifleriyle uzaktan k glge kontraslar
oluturmu ve Hellenistik Dnemin estetik duyarllna kendini uydurmutur. Roma sanat Konith
balnn canlln dier iki dzene tercih etmitir. Bu dzende saaklkta konsollu bir geison yer
almaktadr. Korinth Dzeninde her ksm mimari bezeme ile donatlmtr.
Korint dzeninin kullanld en iyi rneklerden biri Pantheondur. Ayrca Vesta Tapna (Pantheon
ve Vesta tapna tholos planldr), Side Apollon Tapna, forum Romanumda ki Septiumus
Severus zafer tak ve Aizanoi Zeus tapnann iinde giri ksmnda bu dzen kullanlmtr.