T.C.

ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH (ESKA TARH)
ANABLM DALI

ROMA KOLONZASYON POLTKASI BALAMINDA

KUZEYBATI ANADOLUDAK ROMA KOLONLER

Doktora Tezi

Olcay TURAN

Ankara-2014
 T.C.
ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
TARH (ESKA TARH)
ANABLM DALI

ROMA KOLONZASYON POLTKASI BALAMINDA

KUZEYBATI ANADOLUDAK ROMA KOLONLER

Doktora Tezi

Olcay TURAN

Tez Danman
Prof. Dr. mer APAR

Ankara-2014
 NDEKLER

NDEKLERI
KISALTMALAR LSTES.IV
NSZ..VI
GR1

1. BLM
KAYNAKLARIN TANITIMI5
1.1. Edebi Kaynaklar...........5
1.2. Nmizmatik Kaynaklar38
1.3. Epigrafik Kaynaklar.41

2. BLM
KOLONZASYON HAREKETLERNE GENEL BAKI..44
2.1. Roma ncesi Kolonizasyon Hareketleri..44

3. BLM
ANA HATLARIYLA ROMA KOLONZASYON HAREKET50
3.1. Roma Kolonizasyon Hareketinin Nedenleri ve Karakteri.50
3.2. Roma Kolonizasyon Tarihine Bak.71
3.2.1. Balangtan M.. 338 Ylna Kadar Roma
Kolonizasyonu..74
3.2.2. II. Pn Savana (M.. 218-202) Kadar talyann Fethi Srecinde
Roma Kolonizasyonu....88
3.2.3.Gracchuslar Dnemine (M.. 200-134) Kadar Roma Kolonizasyon
Politikas103
3.2.4. Gracchuslar Dneminde Roma Kolonizasyon Politikas115
3.2.5. Ge Cumhuriyet ve mparatorluk Dnemi Roma
Kolonizasyon Politikas126
4. BLM
KUZEYBATI ANADOLUDAK ROMA KOLONLER ..148
4.1. Kuzeybat Anadolunun Tarihi Corafyasna Ksa Bir Bak...148
4.1.1. Bithynia Blgesi....148
4.1.2. Paphlagonia Blgesi..157
4.2. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun
Siyasi ve Askeri Nedenleri..161
4.2.1. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun
Siyasi Nedenleri.161
4.2.2. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun
Askeri Nedenleri165
4.2.2.1. Roma Ordusu..166
4.2.2.2. Roma Donanmas171
4.2.2.3. Kuzeybat Anadolunun Jeopolitik ve Stratejik
nemi..174
4.2.2.4. Kuzeybat Anadolunun Hkimiyeti ve Gvenlii
Balamnda Kolonizasyon Politikas..181
4.2.2.5. Ky Savunmas Balamnda Roma Kolonizasyon
Politikas..191
4.3. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun Sosyal ve
Ekonomik Nedenleri...208
4.4. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonilerinde Yerleimci
Yaps ve Yerli Halkla Aralarndaki likiler...226
4.5. Sinope ...240
4.5.1 Kentin Konumu...240
4.5.2. Kentin Tarihi. .241
4.6. Herakleia Pontika250
4.6.1. Kentin Konumu..250
4.6.2. Kentin Tarihi..250
4.7. Myrleia (Apameia)...257
4.7.1. Kentin Konumu..257
4.7.2. Kentin Tarihi..257

ii
DEERLENDRME VE SONU....262
MODERN VE ANTK KAYNAKLAR....267
ZET...306
SUMMARY307

iii
 KISALTMALAR LSTES

AE: LAnne pigraphique.

AJA: American Journal of Archaeology.
AJPh: American Journal of Philology.
ANRW: Aufsteig und Niedergang der Romischen Welt.
BMC: Pontus Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, 13, Pontus,
Paphlagonia, Bithynia and the Kingdom of Bosphorus, ed. W. Roth, London, 1889.
CAH: Cambridge Ancient History.
CIL: Corpus Inscriptionum Latinarum.
CIG: Corpus Inscriptionum Graecarum.
FiE: Forschungen in Ephesos
ILS: H. Dessau, Hermann, Inscriptiones latinae selectae, 3 vols. in 5 parts, Berlin
JHS: Journal of Hellenic Studies.
JRS: Journal of Roman Studies.
MAMA: Monumenta Asiae Minoris Antiqua
RE: Pauly-Wissowa- Kroll, Real Encyclopadie der klassischen
Altertumswissenschaft, Stuttgart.
RG: W.H. Waddington-E. Babelon-Th. Reinach, Recueil General des Monnaies
Mineure, Paris, 1910.
RPC: Andrew Burnett-Michel Amandry-Pere Pau Ripoll, Roman Provincial
Coinage, Volume I: from the death of Caesar to the death of Vitellius (M.. 44-M.S.
69);Volume II: from Vespasian to Domitian (M.S. 69-96); Supplement I, British
Museum Press, London, 1998.
SEG: Supplementum Epigraphicum Graecum.
SNG: Sylloge Nummorum Graecorum.
TAM: Tituli Asia Minoris.
a.g.e. Ad Geen Eser
a.g.m. Ad Geen Makale
Bkz. Baknz
km. Kilometre
M.. Milattan nce

iv
M.S. Milattan Sonra
s. Sayfa
Syr. Syrian War (Suriye Sava)
v.b. Ve Benzeri
Vol. Volume

v
 NSZ

Bu alma Roma kolonizasyon politikas balamnda Kuzeybat Anadoluda

kurulmu olan kolonilerin hangi maksatlarla blgede oluturulduklar ve bu amalara
ne oranda ulalabildiini tespit etmek gayesi ile yaplmtr. almada Roma
kolonizasyon politikas ve bu hareketin tarihi seyri dikkate alnarak, belirtilen
blgede kurulan koloniler ele alnmtr. Bu balamda Anadolunun deiik
blgelerinde kurulan koloniler ayr bir alma konusu olacandan kapsam d
braklarak konu Kuzeybat Anadolu ile snrlandrlmtr.

2008 ylnda deerli hocam Prof. Dr. mer aparn da onay ile Roma
kolonizasyon politikas konusunda bir alma yapmaya karar verdik. Bununla
beraber konu ile ilgili yaptmz n ettler sonucunda sz konusu bu politikann
zaman ve yer boyutunda olduka geni kapsaml olmas nedeniyle, almann
yalnzca bir blge ile snrlanmasnn daha uygun olaca anlald iin Kuzeybat
Anadolu olarak daraltlmasna karar verdik.

Corafi olarak olduka geni bir alan kaplayan gnmz Kuzeybat

Anadolusu antik ada Bithynia, Paphlagonia ve Pontos blgelerinin bir ksmn
ihtiva etmekteydi. Roma tarafndan blgede kurulan Myrleia (Apameia), Herakleia
Pontika ve Sinope kolonilerinin bulunduklar corafi alan itibari ile hangi ihtiyalara
cevap vermek iin oluturulduklarn tespit etmek temel hedef olmutur.

Son yllardaki teknolojik gelimeler sonucunda bilimsel aratrmalarda

internet kullanm neredeyse zorunlu hale gelmitir. zellikle eskia tarihi
aratrmalar asndan internet ortam birok nmizmatik, epigrafik ve edebi
kaynaa ulamamza vesile olmutur. Ayrca yine niversitemizin ye olduu
JSTOR adl periyodik sayesinde Journal of Roman Studies, Journal of Hellenic
Studies vb. gibi sreli yaynlara ulamak olanakl olmutur. Bu sreli yaynlarda
kelime taramas yaparak tezimizle ilgili yaynlanm tm makaleleri grme frsatna
sahip olunmutur. Ayrca http://books.google.com adl siteden Trkiyedeki
ktphanelerde bulamayan baz kitaplar tam metin olarak bulunabilmitir.

vi
 zellikle altm alanla ilgili olarak desteini esirgemeyen bata
saygdeer hocam Prof. Dr. mer apara, bilgilerine mracaat ettiim hocalarm
Do. Dr. Aye Gl Akaln Orbay ve Do. Dr. Hlya Boyanaya en iten
teekkrlerimi sunuyorum. almalarm esnasnda katklarn grdm Prof. Dr.
Ali ngl, Yrd. Do. Dr. Rait Gndodu ve Yrd. Do. Dr. Trkan Doruz, Ara.
Gr. H. Serdar Tabakolu ve burada isimlerini belirtemediim tm dostlarma da
ayrca teekkr etmek istiyorum.

Bu saygdeer insanlarn yannda en byk destei phesiz ailemden

grdm. Anne ve babama benim iin yaptklarndan tr sonsuz minnet ve
kranlarm ifade etmek istiyorum. Eim Aye Ate Turan bu almamda benimle
birlikte pek ok skntlara ortak oldu. Bu nedenle aileme uzun ve mutlu yllar dilei
ile buradan en derin sevgilerimi ifade ediyorum.

Ankara 2013 Olcay TURAN

vii
 GR

Balangta avclk ve toplayclk merkezli bir yaam sren insanolu, zaman

ierisinde meydana gelen deiimler sonrasnda yaklak olarak gnmzden 10 bin
yl kadar nce yabani tahl trlerinden elde edilen tohumlarn ekilmesi ile balayan
ve giderek gelien tarma paralel olarak baz hayvan trlerinin de evcilletirilmesi
sonucunda yerleik yaama gemitir1. nsanolu Neolitik a ile beraber ilk defa
ortaya kan birka hanelik kylerden milyonluk kentlere doru uygarln hi
durmadan gelitirmitir.

Aile veya daha byk gruplarn eitli faaliyetlerini barndran yaplar, belli
dzenler iin bir araya gelerek kiinin boyutunu aan, farkl bireyler ile ayn at
altnda olmadan da ayn yerde yaamasn salayan meydan, mahalle, sokak gibi
yerleme eleri ile birlikte ehir denen olguyu meydana getirmitir. lk defa
Neolitik a ile birlikte gnmz ehirciliinin temelleri atlmtr. Bununla beraber
insanolu yaayaca yerleri geliigzel deil, belli baz corafik, siyasi, ekonomik
ve topografik artlara gre belirlemitir. Her dnem gelime gsteren gn getike
daha da ada ve uygar bir grnm kazanan ehircilik anlaynda, baz temel
ilkeler ise asla nemini yitirmemi, daha da n plana kmtr. Her dnemde ehirler
oluurken yerleimciler tabii ve iktisadi artlar gz nnde tutmulardr. lk art
kukusuz kent arazisinin tarma elverili olup olmamasdr. nsanlar daima tarma
elverili blgelere kentler kurmulardr. Ovalar ve sulak araziler tarihin her
dneminde nfus younluunun fazla olduu yerler arasnda yer almlardr.
Savunma endieleri ve siyasi istikrarszlklar ise baz durumlarda insanlarn
korunakl yerler olan yksek tepeleri semelerine neden olmutur. Zaman ierisinde
ortaya kan retim fazlas mallar, ticaretin insan hayatna girmesine yol am ve bu
balamda ehirler kurulurken ticari kayglarda belirleyici rol oynamaya balamtr.
ehirlerin konumunu tayin eden nemli bir etken de sudur. Akarsular, gller, pnarlar
ve kaynaklar insanlar daima etraflarna toplamlardr2. Belirtilen tm bu artlara
sahip ve corafi konum olarak da askeri ve stratejik avantaj olan blgelerde kurulan

1
Jared Diamond, Tfek, Mikrop ve elik, Tbitak, 2004, s. 91-120, 205- 229. Ali M. Dinol,
Hititler ncesinde Anadolu, Grsel Anadolu Ansiklopedisi, Grsel Yaynlar, 1982, s.12.
2
Akdil Akarca, Aa Karamenderes Ovas evresindeki ehirler, Belleten, 1978, s. 24.

1
ehirler tarih boyunca nemini korumular ve uygarln gelimesinde nemli rol
oynamlardr.

Zaman ierisinde kentlerin kurulduu blgelerin insanlarn ihtiyalarn bir

ekilde karlayamamasna bal olarak insanlar, yaamlarn srdrebilecekleri yeni
yerler armaya balamalar sonucunda kolonizasyon dncesi ortaya kmtr.
Temelde kolonizasyon eitli nedenlerle anayurtlarndan ayrlmak zorunda kalm
olan yerleimcilerin, yabanc unsurlara ait olan topraklar tarmsal, ticari ya da siyasi
amalarla igal edip, buralara yerleimler kurmas fikrine dayanr3. Tarihin farkl
dnemlerinde eitli toplumlar artan nfus karsnda topraklarn yetmemesine ek
olarak ekonomik, ticari ve baz siyasi sebeplerden dolay koloniler kurmulardr.

Konu bu adan ele alndnda Roma tarafndan tarihi sre iinde

gerekletirilen kolonizasyon hareketinde balangtaki itici gcn ne olduu,
zamanla ne gibi deiimler geirdiinin saptanmas tarih asndan incelenmeye
deer bir konudur. Bu balamda Kuzeybat Anadoluda kurulan Roma kolonilerinin
ne amalar dorultusunda kurulduklar ve bu hedeflere ne oranda ulaldnn tespit
edilmesi almamzn ana konularndan birini tekil etmektedir. zellikle Anadolu
zelinde konu deerlendirildiinde yaptmz alma sayesinde bu alandaki nemli
bir boluun doldurulacan mit etmekteyiz. Bu alma kolonizasyon alannda
yaplan aratrmalara katkda bulunaca gibi Kuzeybat Anadolunun sahip olduu
tarihsel ve kltrel zenginliklerin de ortaya karlmasnda faydal olacak ve
yrtlmekte olan almalara katk salamak suretiyle bu zincirin bir halkasn
oluturacaktr. Tm bunlara ek olarak Troas blgesinde yer alan Parion, Lampsakos
ve Aleksandreia Troas kolonileri yksek lisans tezimizde ele alnd iin burada yer
verilmemitir. Ayrca arkeolojik bulgular, tezimizde yeterince yer almam olabilir,
nk bu bulgular nicelik ve nitelik asndan yetersiz olup zellikle brokratik
engeller ile karlalmtr.

3
Mare Ferro, Colonization: A Global History, Routledge, London and New York, 1997, s. 1; ayrca
bkz. T. Lynn Smith, Studies of Colonization and Settlement, Latin American Research Review,
Vol. 4, No. 1, 1969, s. 93.

2
 Tezimizde Latince ve Hellence kelimelerin orijinallerinin kullanlmasna
dikkat edilmitir.

almamzn I. blmnde tez metninde kullanlan birinci elden (=primer)

edebi, epigrafik ve nmizmatik kaynaklar tantlacaktr. Bu blmde ad geen
bavuru kaynaklarmz hakknda ksaca bilgi verildikten sonra, tezimiz asndan
nemleri belirtilecektir.

almamzn II. blmnde Roma kolonizasyon hareketi ncesinde farkl

Eskia uluslar tarafndan gerekletirilen kolonizasyon faaliyetleri ana noktalaryla
irdelenmeye allacaktr. Bu ksm Roma kolonizasyon politikasn anlamak ve
anlamlandrmada olduka nemlidir. Zira bu sayede Romann kendinden nceki
kolonizasyon faaliyetlerinden etkilenip etkilenmedii tespit edilmi olacaktr.

III. blmde ise Roma kolonizasyon politikasnn nedenleri, karakteri ve tarih

ierisindeki geliimi irdelenecektir. Bu balamda ilk olarak Romann hangi amalar
dorultusunda koloniler kurduu ve yeni yerleim yerleri olutururken tatbik ettii
yntem analiz edilecektir. Belirtildii zere bu blmde ayrca Roma kolonizasyon
tarihi incelenerek, zaman iinde Roma siyasi, sosyal ve ekonomik yaamnda ortaya
kan deiimlerin kolonizasyon hareketini ne oranda etkiledii tespit edilmeye
allacaktr. Belirtilen konulardan tr bu blm, Kuzeybat Anadoluda kurulan
kolonilerin kurulu amalar ve bu amalar gerekletirmede ne oranda baarl
olduunun belirlenmesi bakmndan olduka nemlidir.

almamzn IV. blmnde ise ilk olarak Kuzeybat Anadolunun tarih

iindeki yeri ve nemi belirtilmeye allacaktr. Bu balamda blgenin tarihi
corafyas ele alnacaktr. Roma kolonizasyon politikasnn temel amalar olan
askeri, siyasi ve ekonomik hedefleri gerekletirme de Kuzeybat Anadoludaki
kolonilerin ne oranda baarl olduklar da bu blmde saptanmaya allacaktr.
Buna ek olarak zamann ruhuna bal olarak kolonizasyon politikasnda ortaya kan
deiimlerin Kuzeybat Anadoludaki kolonilerin kurulu amalarndaki yansmalar

3
da ele alnacaktr. Tm bunlara ek olarak kolonilere iskn edilen yerleimciler ile
kentlerin eski sakinlerinin birbirleri ile olan ilikileri de irdelenmeye allacaktr.

4
 1. BLM
KAYNAKLARIN TANITIMI

1.1. Edebi Kaynaklar

Homeros (M.. 750?-M..650?)

Homeros, Eski Hellenin en byk destanlar olan lyada ve Odysseiann

yaratcs olarak kabul edilir. Yaamna ilikin pek az bilgi olmakla beraber, ou
tarihi Homerosun M.. 8. yzylda yaam on kkenli biri olduunu kabul
etmektedirler. Eserleri olan lyada ve Odysseia, antikadan bu yana Bat edebiyatn
derinden etkilemi, modern dillere saysz evirileri yaplmtr. lyadada Homeros,
Troia savan konu almtr. Odysseiann konusu ise Troia sava sonrasnda
Odysseusun vatan thakaya dn anlatlmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Homeros, lyada,

ev., Azra Erhat ve A. Kadir, Can Sanat Yaynlar, stanbul, 2005.

Scylacis Caryandensis (M.. 6. yzyl?)

M.. 6. yzylda yaam Karyandal Skylaksa atfedilen Periplous adl

corafik eser Karadeniz, Akdeniz ve Afrika sahillerindeki yzlerce kentin tarihsel
corafyas hakknda ksa, fakat yararl bilgiler verir. Ancak metinde M.. 4. yzylda
kurulan kentlere dair yaplan gndermeler eserin bu yzylda yaam, ismini
bilmediimiz bir yazar tarafndan kaleme alnm olabilecei savn dorular
niteliktedir. Bu bakmdan eserin yazar Pseudo-Skylaks olarak adlandrlr. alma
dikkatle incelendiinde bir gezi yazs ya da denizcilerin kullanm iin hazrlanm
bir navigasyon rehberi zellii sergilemez. Bilinen ilk kuramsal/teorik corafya
almalarndan biri kabul edilir. M.. 4. yzyla dein iskn edilmi ktadaki
eitli soylar, saylarn; srasyla blgeleri, kentleri, limanlar, rmaklar; iskn
edilmi adalar, halklarn ve bunlarn hangi tarzda anakarayla iliki iinde
bulunduunun anlatld kurgusal bir yaplanma ierir. Akdeniz ve Karadeniz'in saat

5
ynn seyr- seferinin yan sra Herakles Stunlar'ndan teye denizar Bat
Afrika'ya kadarki sahil eridindeki ky kentlerinin snrlar, birbirlerine olan
uzaklklar, bu mesafenin hangi rota takip edilirse ne kadar zamanda alnabilecei
konusunda okuyucu bilgilendirilir. Eserin Afrika blm byk lde seyir subay
Hanno'nun Periplous adl almasndan temel alnd grnr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Scylacis

Caryandensis, Periplus. Geographi Graeci Minores I, ed., C. Mllerus, Hildesheim
1965.

Herodotos (M.. 484-M..426)

Herodotos Halikarnasosda dnyaya gelmitir. Tiran Lygdamis tarafndan

srlmesi zerine, genlii o zaman bilinen dnyann birok yerine yapt gezilerle
gemitir. Uzun sre Atina'da yaayan Herodot'un Msr'a gidip Assuan'a kadar
indii, Mezopotamya'y, Filistin'i, Gney Rusya'y grd, Afrika'nn kuzey
kylarnda bulunduu sanlmaktadr. Yallnda talya'daki Thurii adl Hellen
kolonisine ekilmi, kendisine "Tarihin Babas" olma nn kazandran eserini
yazmtr.

Birincisi yazarn doumundan nce, ikincisi de ocukluunda geen Pers-

Hellen Savalar Herodot Tarihinin asl konusu olmakla birlikte, bu eser yalnzca bir
tarih kitab deildir. Eski Hellenin bu ilk nesir sanat eseri, ayn zamanda eitli ulus
ve lkeler stne, efsaneyle kark corafik ve sosyolojik bilgiler de veren bir
hazinedir. Herodotos, Tarih'inde bize kendisinin Hellen ve Atina deerlerine
balln sezdirmekle birlikte, olaanst bir hogr ve tarafszlk duygusuna
sahip olduunu da gsterir.

Herodot Tarihi yazlndan yzyllar sonra, Hellenistik dnemde bir

skenderiyeli yaync tarafndan byk ustalkla dokuz kitaba blnmtr. Bu dokuz
kitap er er Pers-Hellen ilikileri asndan anlaml blmler meydan
getirmektedir. lk kitap Asya'da, kinci kitap Avrupa, nc kitap da
Hellas'da geen olaylar hikye etmekte; ilk kitapta Persler ar basmakta, son

6
kitapta Hellenlerin Thermopylae yenilgisinden sonra, Salamis, Plataea ve Mycale
zaferleri anlatlmaktadr. Perslerin Scythia ve onia yenilgileri, Marathon sava
anlatlmaktadr. lk kitapta Kyros ve Kambyses ile Darius'un baa geii, ikinci
kitapta Darius, nc kitapta da Kserksesin istilas hakknda bilgi toplayp, ilkin
bu kitaplarn son n yazd, bataki alt kitab ise daha sonra hazrlad
anlalmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Herodotos, Herodot

Tarihi, ev., A. Erhat ve M. kmen, Remzi Kitapevi, stanbul 1973.

Thukydides (M.. 465-M.. 400/395)

Hellen tarihisi (Atina, M.. 465'e doru - M.. 400-395 aras). Trakya'da
altn madenlerine sahip zengin bir aileden gelen Thukydides, Atinal komutanlardan
Kimonun akrabasyd. Gorgias ve Antiphon gibi hatiplerin etkisini tayan klasik bir
eitim grdkten sonra dneminin siyasal ve diplomatik yaamna katld,
Peloponnesos sava (M.. 431- M.. 404) boyunca etkili oldu ve M.. 424'te
strategos seildi. Amphipolis'in alnmasndan sorumlu tutularak ksa sre sonra
srgne gnderilen Thukydides, M.. 423'ten M.. 404'e kadar (bu tarihte Atina'ya
dnd) Trakya'da yaad, birok geziye kt ve sekiz kitaptan oluan Peloponnesos
savalar Tarihi adl yaptn bu srada yazmaya balad.

Yazarn, yntemini aklad bir nszle balayan bu yaptta, daha sonra

balangcndan beri Hellen tarihinin gelimesinin anlatld bir blm gelir (I.
Kitap). Atinallar ve Spartahlar arasndaki karde kavgasnn anlatlmas evrede
geliir: Nikias barna kadar (I. Kitap'tan V. Kitap'a kadar); Sicilya seferi (VI. ve
VII. Kitaplar); M.. 411'e kadar eitli harektlar (VIII. Kitap).

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Thukydides,

Historiai: History of the Peloponnesian War: Bk. 3-4 , ed., C. F. Smith, Loeb
Classical Library, London, 1930.

7
 Ksenophon (M.. 430-M.. 355)

Atinal tarihidir. Atinann Peleponnesos savandan yenik kmasndan

sonra Pers tahtnda hak iddia eden Kyrosun hizmetine girmitir. Kunaksa
muharebesinin kaybedilmesi zerine Hellen askerlerini Hellasa geri getiren
komutanlardan biri idi. Sparta safnda savat iin Atinadan kovulmu ve Korinth
yaknlarndaki bir iftlie yerlemitir. Burada birok kitap yazmtr.

Tezimiz asndan iki eseri nemlidir. lki Kyrosun Pers tahtn ele geirmek
amacyla yapt seferi konu alan Kyru Anabasis (Kyrosun Seferi) adl eserdir.
Dieri ise Hellenika (Hellen Tarihi)dr. Hellenika, Thukydidesin eserinin bir
devam niteliindedir. Thukydidesin kald yerden M.. 362deki Mantineia
muharebesine kadarki olaylar anlatr.

u edisyonlar kullanlmtr: Ksenophon, Anabasis, ev: T. Gkl, Anabasis

(Onbinlerin Dn), stanbul, 1984. Ksenophon, Hellenika, ev: S. Sinanolu,
Yunan Tarihi I-III, Ankara, 1963.

Polybios (M.. 200-M.. 118)

Polybios, M.. 200 ylnda Hellasdaki Arkadia blgesinde yer alan

Megalopolis kentinde domutur. Akhaia Birliinde nemli grevler almtr. Daha
sonra politik sulu olarak talyaya getirilmi ve burada 18 yl yaamtr. Romada
bulunduu sre iersinde P. Cornelius Scipio Aemilianus gibi nemli politikaclarla
tanmtr. fade edildii zere Romada nde gelen ailelerle samimiyet kuran
Polybios, Roma siyasetinin yurt iinde ve dnda nasl ilediini gzlemleyebildi.
Polybiosun asl merak ettii husus Romann kk bir ehir devletinden byk bir
cumhuriyete ksa bir zamanda nasl dntyd. Polybiosun entelektel birikimi
ksa zamanda st seviyeli devlet grevlileri tarafndan fark edilmi ve Polybiusun
Romann sivil ve askeri devlet adamlna olan hayranl onu Romann dostu ve
mttefiki haline getirmitir. nemli bir siyaseti olmasna ek olarak ayn zamanda

8
bir gezgin olan Polybios, Gney Fransada bulunan Via Domitiann inas srasnda
attan derek 82 yanda hayata veda etmitir.

Polybios ismi, Heredotos ve Thucydides gibi Hellen tarihilerinin yannda yer

alr. Historiai (Tarihler) adl eseri bir siyaset bilimci tarafndan yazlm ilk evrensel
tarih olarak nitelendirilir. Kitap evrensel olma iddiasnda olmakla birlikte olaylar
Romay merkeze alarak yorumlad aktr. Polybios bir yandan keskin gzlem ve
felsefi zmleme yeteneini Hellen felsefi geleneinden alm dier yandan da
Roma elitlerinin dostluu sayesinde dnya meseleleri hakknda bilgiyi birinci elden
salamtr. Bylece eseri dnya tarihi asndan nemli bir yer edinmitir. 40
kitaptan oluan eser, M.. 264-M.. 146/144 yllar arasndaki dnemi ele almtr.
Eserin I.-V. kitaplar (M.. 216 ylna kadar) tmyle, VI. Kitap ise ksmen
gnmze ulamtr. Polybiosun Cicero zerindeki etkisi onu antik dnem ve daha
sonrasnda nemli bir okuyucu kitlesine ulatrd. Polybios, Padoval Marsilius ve
Aquinumlu aziz Thomas gibi nemli dnrler tarafndan izlenmitir. Locke ve
Mostesqiuenun kuvvetler ayrl doktrinine fikir kaynakl ettii de iddia
edilebilir. Amerikan anayasasnn yapm srecinde Jefferson ve Adams gibi Kurucu
Babalarn Polybiosn snrlama ve dengeleme teorisini kullandklar rivayet edilir.
Ama bu iddialardan te Polybios Romann cumhuriyet ynetimini idealize ederek,
bu dnem hakknda bizlere ok nemli bilgiler aktarmaktadr.

Tezimizde eserin u edisyonunu kullandk: Polybius, Historiai, ed. by W.R.

Paton, Harvard University Pres, Loeb Classical Library, London, 1954.

Marcus Terentius Varro (M.. 116-M.. 27)

nemli bir Romal lim ve yazar olan Varro, M.. 116 ylnda Reate
yaknlarnda domutur. Equestrian (=atl) snfndan bir aileye mensuptur. lmne
kadar sahibi olduu Reatine ovasnda geni bir iftlii vard. Siyasi yaamnda
Pompeiusu desteklemi olan Varro, ilk olarak praetor, tribun ve aedil grevlerinde
bulunmutur. M.. 59 tarihinde Capua ve Campania blgesinin iskna almasndan
grevli 12 kiilik Torak Komisyonunda grev yapmtr. sava srasnda Pompeius

9
tarafnda yer alm fakat Philippi sava sonrasnda Caesardan korktuu iin
Romadan kamtr. Bununla beraber Caesarn kard af sonrasnda tekrar
Romaya dnm ve Caesarn destei ile Devlet Arivinin bana gemitir.
Caesarn lm sonrasnda Varronun Antonius ile aras alm ve tm mallarna el
konulmutur. Bununla beraber Augustus dneminde onun korumasna girmi ve bu
dnemde kendisini almalarna adamtr. Bu zaman dilimi ierisinde Varro, 74
eser kaleme alm olsa da bunlarn byk ounluu gnmze ulamamtr.
Bilinen eserleri iinde en nemlileri ise unlardr: De Lingua Latina Libri XXV, 25
kitaptan olumakla beraber 6 kitap (V-X) bize kadar gelebilmitir. Bir dier nemli
eseri ise Rerum Rusicarum Libri III, 3 kitaptan meydana gelmitir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Marcus Terentius

Varro, The three book of M. Terentius Varro concerning agriculture, ed., T. Owen,
Gale ECCO, 2010.

Marcus Tullius Cicero (M.. 106-M.. 43)

Cicero 3 Ocak M.. 106 ylnda Arpinumda domutur. ocukluundan

itibaren olduka baarl bir renci olan Cicero, hukuk eitimi alm olmasna karn
sonralar edebiyat ve felsefe ile de ilgilenmitir. nl bir hatip ve dnr olarak
bilinir. Hukuk eitimi sonras Romada avukat olarak almtr. Devlet kariyerinde
praetorlua (M.. 66) ve consulle (M.. 63) kadar ykselmitir. M.. 49deki
savata Pompeiusu desteklemitir. Caesarn Pharsalusda Pompeiusu yenmesinden
sonra Caesar tarafndan affedilmi ve Romaya dnmesine izin verilmitir. Bu dnem
zarfnda siyasetten uzak durmu, kendini almalarna vermitir. M.. 45 tarihinde
kz Tullia lm ve Cicero kendisini bu oktan mr boyu kurtaramamtr. M..
44de Caesarn ldrlmesinden sonra Cicero yeniden siyaset sahnesine dnmtr.
Bu dnemde poplaritesi artt; Senatonun en gl ve sz geer adam haline geldi.
Bununla beraber daha sonra M. Antonius hakkndaki Philippicae Sylevleri adl eseri
lmne neden olmutur. M 43 ylnn 7 Aralk gn ba kesilerek idam edildi.
Ba Forum Romanum'daki Rostrada halka tehir edildi, elleri ise Senato binasnn
kapsna ivilendi.

10
 Ciceronun zamanmza kadar gelen toplam 58 adet mahkeme ve politika
sylevi, gnmze ulam 780 adet mektubu vardr: ad Atticum (arkada T.
Pomponius Atticusa); ad Familiares (dostlarna yazd mektuplar); ad Quintum
fratrem (kardei Quintusa); ve ad Brutum (M. Iunius Brutusa yazd mektuplar).
Felsefi yazlar: De re publica (Devlet zerine), De legibus (Yasalar zerine),
Deofficiis (devler zerine).

almamzda kullandmz nshalar kaynaka blmnde verildii iin

burada yeniden belirtmemitir.

Gaius Iulius Caesar (M.. 100- M.. 44)

nl Romal devlet adam Gaius Iulius Caesar, M.. 100 ylnda domutur.
M.. 62 tarihinde praetor, M.. 59 senesinde ilk kez consl olan Caesar, M.. 58-51
tarihleri arasnda Gallia eyaleti valilii yapmtr. Galliadan Romaya dnnden
sonra Pompeius ile iktidar mcadelesine girmi ve sava kazanarak M.. 49-44
yllar arasnda diktatr olmutur. Caesar, M.. 44 senesinde bir Senato oturumunda
ldrlmtr.

Caesar tarafndan yazlm olan Bellum Gallicum adl eserde M.. 58- 51
yllar arasnda Gallia valisiyken blge halkna kar giritii savalardan bahsetmiti.
Balangta 7 kitaptan oluan esere, M.. 43 tarihinde komutanlarnda A. Hirtius
tarafndan ek olarak 8. Kitap yazlmtr. Caesarn Pompeius ile yapt savalar
konu alan ve 3 kitaptan oluan ikinci eseri Bellum Civilum adn tamaktadr.

almamzda u edisyonlardan faydalanlmtr: Caesar, Bellum Gallicum,

ed., H. J. Edwards, Harvard University Press, 1917. Caesar, The Civil War (Bellum
Civilum), ed., J. .M. Carter, Oxford University Press, 2008.

11
 Diodoros Sicilus (M.. 90-M.. 30)

Bir Hellen tarihisi olan Sicilyal Diodoros, yazm olduu Bibliotheke

Historike (Tarih Kitapl) adl eserinde Sicilyann Agyrium yerleimden
doduunu belirtmektedir. Bununla beraber yaam hakknda az ey bilinmektedir.
Diodoros, 30 yl boyunca seyahat ederek Asya ve Avrupay gezdiini, bu
yolculuklarnda karlat hadiseleri en iyi ekilde yazmaya altn ifade
etmitir.

Bibliotheke Historike, 40 kitaptan oluan genel bir dnya tarihidir. Diodoros

anlatmna mitolojik zamanlardan balar ve M.. 60 ylna kadar (Caesar'n Gallia'y
fethine kadar) gelir. Krk kitaptan olutuu ifade edilen eser blme ayrlmtr.
lk blmde Troiann yklmasndan nceki Hellenlerin tarihi incelenir. kinci
blm, Byk skenderin lmne kadar; nc blm ise Gallia savann
balangcna kadarki olaylar konu almaktadr. Gnmze I.-V. ile XI.-XX. kitaplar
ve dier kitaplardan birtakm paralar kalmtr. Bu kitaplar zellikle Roma tarihi
hakknda baz yararl bilgiler vermektedir. Bununla beraber Diodoros'un eseri
ounlukla Akdeniz dnyasnn bir illstrasyonu olan ikinci dereceden kaynaklardan
toplanm bilgilerin skc ve yanl bir derlemesi niteliindedir. Antik adaki ou
tarihi gibi, Diodoros da pragmatik ve etik bir tarih gr sergilemitir.

Eserin u edisyonundan yararlanlmtr: Diodoros, Bibliotheke, ed. by C. H.

Oldfather, Diodorus of Sicily, Loeb Classical Library, London, 1953.

Gaius Sallustius Crispus (M.. 86-M.. 35)

Sallustius Crispus, M.. 86 tarihinde Merkezi talyada yer alan

Amiternumda domutur. Pleb snfndan varlkl bir aileye mensup olan
Sallustiusun ailesi ile ilgili ayrntl bir bilgiye sahip deiliz. sava esnasnda
ailesi ile beraber Romaya gitmi ve orada felsefe ve edebiyat eitimi almtr. M..
55de quaestor, M.. 52'de tribunus plebis olarak grev yapmtr. M.. 50 ylnda
ahlak d davranlar nedeniyle Senatodan karlmtr. M.. 49 ylnda Pompeius

12
ile Caesar arasndaki savata Caesar desteklemitir. Daha sonra Caesarn
sayesinde yeniden quaestor ve ardndan praetor olmutur. M.. 48 ylnda Caesarn
Pharsalus'taki zaferinden sonra yeniden Senatoya girmitir. M.. 47'de Caesarn
yannda askeri hizmetlerde bulunmu, M.. 46 ylnda Africa Nova (Numidia
eyaletinin) proconsul olmutur. M.. 44'te Caesar'n ldrlmesinden sonra kamu
ilerinden elini ekmi ve kendini heves duyduu, yetisi olduu tarih alanna
vermeye karar vermitir. Kendi kendine kalnca, eski Romallarn yapt gibi,
iftilikle, avla uramamtr; mrnn geri kalan 9-10 yln mons Quirinalis ile
Pincius arasndaki "horti Sallustiani" diye anlan bahelerle evrili evinde tarih
yazmakla geirmitir.

Romann yetitirdii byk tarihiden biri olan Sallustius, deer

bakmndan Tacitusdan sonra ikinci srada yer almaktadr. Sallustius, gnmzdeki
tarih yazm ile benzer metotlar kullanmtr. Bellum Iugurthinum adl eserinde
Romallar ile Numidia kral Iugurtha arasndaki sava anlatmtr. Sallustius'un de
coniuratione Catilinae adl eserinin konusu: M.. 63 ylnda Cicero'nun consull
zamannda Catilina adndaki soylu snftan bir kiinin balatt ve baarszlkla
sonulanan ayaklanma giriimleridir. Yazarn Historiae adl eseri be kitaptan oluur
ve gnmze drt sylev, iki mektup ve bir ka para kalmtr. Sallustius, bu
eserinde M.. 78-67 yllarnn olaylarn konu almtr.

almamzda u edisyonlar kullanlmtr: Sallustius, Bellum Jugurthinum,

ed., J. C. Rolfe, Loeb Classical Library, 1921. Sallustius, The Histories, I-II,
translated by Patrick McGushin, Oxford, 1992-1994.

Publius Vergilius Maro (M.. 70-M.. 19)

Kuzey talya'nn Mantua yresinin Andes bucanda M.. 70'de gndeliki

ii, iftlik yanamas, tula ustas, mleki gibi trl ilerde alt sanlan bir
baba ile Cremona'nn Magius soyundan Magia Polla isimli bir anneden dnyaya
gelmitir. Olduka canl bir doada ocukluunu babasnn iftliinde geiren
Vergilius, ilkretimini Cremona'da tamamlayp, on be yalarnda Milano'ya
ardndan da Roma'ya gitmitir. Augustus'un yardmyla Sibylla kitaplarn okumu

13
olabilir. Homeros'u ve Apollonius Rhodius'u olduka iyi renir. renimini
tamamladnda sklgan mizac yznden hukukta ve devlet ilerinde kendini
gsterememitir. M.. 19'da Aeneas destannn getii Troia ehrini grmek zere
yola km fakat geri dn yolunda hastalanm ve Brundisiumda lmtr.

Romann yetitirdii en byk ozan olarak kabul edilmektedir. Vergillius,

krlar, kyleri, doa gzelliklerini ve obanlar konu alan Eclogae ile iftiler ve
iftilik hakknda yazd Georgica adl eserleri ile tannmtr. Bununla beraber onu
ebediletiren asl eseri Aeneas adl destandr. Bu eserde Romann efsanevi kurucusu
olarak, Troia savalarndan sonra buradan kaarak bin bir serven sonunda talyaya
geldiine iaret edilen Aeneas ile balamaktadr. 12 blmden oluan destanda
Vergilius, ok canl olarak Roma ruhunu ve Roma tarihinin nemli olaylarn
yaatm, Romann byklne denk ve Augustusun kurduu dzene uygun bir
ulusal destan ortaya karmtr.

almamzda u edisyonlardan faydalanlmtr: Vergil, Eclogues, ed.,

Barbara Hughes, The University of North Carolina Press, Carolina 1997. Vergilius,
Aeneas, ev., smet Zeki Eyubolu, Payel Yaynevi, stanbul, 1995 V. 755.

Quintus Horatius Flaccus (M.. 65-M.. 8)

Horatius o dnemki ismiyle Venusia isimli Apulia ve Lucania arasndaki

kk bir kasabada dodu. Kleyken zgrlne kavumu bir adamn oluydu,
ama kendisi zgr domutu. Babas btn parasn olu Horatius'un eitimine
harcamt ve ilkretimini almak iin onu Roma'ya gnderdi. Ardndan; Atina'ya
Hellence ve felsefe almas iin yollad. Horatius, babasna olan saygsn
iirlerinde de gsterdi. Caesar'n ldrlmesinden sonra; Horatius orduya katld ve
Brutus iin Philippi savanda savat. Brutusun sava kaybetmesi zerine sava
alanndan kamtr. Augustus, kendisine kar savaanlara kar genel af ilan ettikten
sonra talya'ya geri dnd. Bu dnnde, babas lmt ve sahip olduklar da
bakalarnn eline gemitir. Ancak eserleriyle gze batnca, lkenin hazinesi
tarafndan desteklenmi ve iir sanatn uygulamasna olduka rahat koullarda

14
devam etmitir. Horatius, Maecenasn kltr evresine girmi ve Latin edebiyatnn
eitli trlerinde (Odes, satirae, opitulae) eserler vermitir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Horace, Odes and

Efodes, ed., C. E. Bennett, Loeb Classical Library, London, 1968.

Strabon (M.. 64-M.S. 21)

Anne tarafndan soylu bir aileye mensup olan Strabon, M.. 64 ylnda
Pontos blgesindeki Amaseia kentinde domutur. Varlkl bir aileye mensup olmas
nedeniyle iyi bir renim grm ve istedii kadar gezme olanana sahip olmutur.
Olduka iyi bir eitim alm olan Strabon, gen yata Kariada yer alan Nysa
kentinde Artemidorosun yannda eitim almtr. M.. 44 ylnda Korinthosa
gitmi ve ertesi yl da eitim amacyla Romaya gitmitir. Msr, Hellas, Aithiopia,
Armenia, Suriye ve Sardiniada uzun inceleme gezileri yaparak tm Akdeniz
dnyasn yakndan tanma frsat bulmutur. Byk bir olaslkla yaamnn son
yllarn doum yeri olan Amaseiada geirmitir ve M.S. 21 tarihinde burada ld
dnlmektedir.

Historika Hhypomnemata (Tarihi Hatralar) 43 ciltten olumaktadr ve

Polybiosun eserinin bir devamdr. Korinthos ve Kartacann yklndan Caesarn
lmne ya da Actiun savana kadar olan olaylar aktarmaktadr. Eserin yalnzca 19
paras gnmze ulamtr. Eski a dnyasnn corafyas hakknda bilgiler veren
Geographika adl eser XVII ciltten olumaktadr. Eserin XII-XIII ve XIV. kitaplar
Asia Minor hakknda bilgi vermektedir. Geographikann XII. kitab Bithynia-Pontos
eyaleti hakknda bilgiler salamas nedeniyle tezimiz asndan olduka nemli bir
eserdir.

Tezimizde eserin u edisyonlar kullanlmtr: Strabon, Geographika, ev.

Adnan Pekman, Antik Anadolu Corafyas (12-13-14), Arkeoloji Sanat Yaynlar,
stanbul, 1991. Strabon, Geographika (The Geography of Strabon), English
translation by H. L. Jones, Loeb Classical Library, London, 1949.

15
 Halikarnassoslu Dionysios (M.. 60-M.. 7?)

M.. 60-M.. 7 yllar arasnda yaad kabul edilen Halikarnassoslu

Dionysios, bir Hellen tarihisi ve retorik retmenidir. Augustus dneminde yldz
parlam ve eserini Klasik Atina tarznda kaleme almtr. sava sonrasnda
Romaya gitmi olan Halikarnassoslu Dionysios, 22 yl boyunca Romada kalmtr.
Bu zaman zarfnda Latin dili zerine aratrmalar yapm, buna ek olarak yazaca
tarih eseri ile ilgili eitli kaynaklar ve materyalleri toplamakla zamann geirmitir.
Halikarnassoslu Dionysiosun lm tarihi tam olarak saptanamamtr.

Halikarnassoslu Dionysiosun en nemli almas olan Rhomaike

Archaiologia (Roman Antiquities) adl eseri Romann kuruluundan I. Pn savana
kadar geen zaman hakknda bilgiler vermektedir. Rhomaike Archaiologia, 20
kitaptan meydana gelmi olmasna karn gnmze ilk 9 kitap noksansz olarak
ulamtr. 10. ve 11. kitaplar ise paralar halinde korunabilmitir. Eserin arda kalan
ksmlar ile ilgili paralara ise Constantine Porphyrogenitus sayesinde elde
etmekteyiz.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Dionysius of

Halicarnassus, Roman Antiquities, Vol. 1, Boks 1-2, ed., Earnest Cary, Loeb
Classical Library, 1937.

Titus Livius (M.. 59-M.S. 17)

Titus Livius, M.. 59 ylnda Kuzey talyada yer alan Patavium kentinde
domutur. Varlkl bir aileye mensup olduu tahmin edilmektedir. Livius,
Pataviumda bym, eitimini orada tamamlam ve M.S. 17 tarihinde yine ad
geen kette lmtr. Olduka tutucu biri olan Liviusun ailesi hakknda fazla bilgi
yoktur. Hayatnn byk ksmn doduu kentte geirmi, bir sre de Romada
bulunmutur. Bu dnemde Augustus tarafndan tarihsel antlarn ve belgelerin
bulunmasyla grevlendirilmitir. Tek eseri Ab Urbe Condita'y yazmaya kendini

16
vermi olan Livius hibir kamu grevinde bulunmam ve orduda da grev
almamtr.

Yazar olarak felsefe ve hitabet ile ilgilenmi olmasna karn Livius, asl
nn M.. 27 tarihinde yazmaya balad Ab Urbe Condita adl esere borludur.
Livius, Romann kuruluundan kendi zamanna kadar geen olaylar iine alan
byk bir eser yazmay planlam ve hemen hemen btn hayatn buna vakfetmitir.
142 kitaplk bu byk eserde, Aeneasn talyaya ayak bas ile balayp M.. 9
ylna kadar geen olaylar anlatr. Byk bir olaslkla Livius, Augustusun lmne
kadar geen olaylar anlatmak istiyordu. Bu durum onun eseri tamamlayamadan
ldnn bir gstergesidir. 142 kitaptan oluan bu byk eserin gnmeze ancak 35
kitaplk ksm ulamtr. Gnmze ulaan ksmlar u ekilde zetlenebilir: nsz;
I.-X. kitaplar (Aeneas'tan itibaren M.. 293 ylna kadar olan zaman dilimini ierir);
XXI.-XXX. Kitaplar (II. Kartaca savan anlatr); XXXI.-XLV. Kitaplar (Roma'nn
M.. 167'ye kadarki fetihlerini ve Lucius Aemilius Paulus'un zaferlerini anlatr).
Ancak bu kitaplardan XLI.-XLV. kitaplarda baz eksikler vardr.

Tezimizde eserin u edisyonu kullanlmtr: Livius, Ab Urbe Condita,

ed.,B.O. Foster, Loeb Classical Library, London 1952.

Publius Ovidius Naso (M.. 43-M.S. 17/18)

Ovidius, Roma'nn dousundaki Apenin vadisinde bulunan Sulmo ehrinde,

nemli bir ailenin ocuu olarak 20 Mart M 43'te domutur. Kardeiyle birlikte
Roma'da Arellius Fuscus ve Porcius Latro tarafndan eitim grmtr. Babas onun
hukuk konuma sanatn almasn istemitir. Kardeinin 20 yanda lmesinden
sonra, kanunlara kar km ve Atina'dan Anadolu'ya birok yerleri dolam ve
babasnn hi de onaylamad ekilde iire ynelmitir. lk eserlerinden sonra ok
popler olmu fakat Augustus tarafndan MS 8'de srgne gnderilmitir. Hayatnn
geri kalann srgne gnderildii Euksinos kysnda yer alan Tomisde geiren
Ovidius, M.S. 17/18 ylnda burada lmtr.

17
 Genelde ak, terk edilmi kadnlar ve mitolojik temal iirler yazan Naso,
Publius Vergilius Mora ve Horatius ile beraber, Latin edebiyatnn kanonik
airinden biriydi. Genelde hzn beyitlerinin en byk hocas olarak kabul
ediliyordu. iirleri, Ortaa'n sonuna kadar Avrupa sanat ve edebiyatn nemli
seviyede etkilemitir. Tezimizde kaynak olarak eserlerinden Epistulae ex Pontodan
istifade edilmitir. Drt kitaptan oluan bu eser, onun srgnden dnn salamak
iin arkadalarna yazd iirlerden olumaktadr. iirlerinde temel olarak srgn
hayatndan bahseden Ovidius, arkadalarndan mparatorluk ailesine cezasnn son
bulmas iin ricada bulunmalarn istemektedir. Tm bunlara ek olarak Ovidius,
iirlerinde srgn edildii Tomis kenti ve evresi hakknda da bilgiler aktarmaktadr
ki zellikle Eksinosun o dnemki siyasi, ekonomik ve kltrel yapsna k tutmas
balamnda bu iirler olduka nemlidir.

Buna ek olarak tezimizde Ovidiusun Fasti adl eserinden de yararlanlmtr.

Fasti 6 kitaptan olumaktadr. Ovidius her kitab bir aya ithaf etmitir. Gerekte bir
Roma ylnda yer alan 12 aya bal olarak eserini 12 kitaptan olumasn planlasa da
srgne gnderilmesi kitabn tamamlanmasn engellemitir. Ad geen yaptta
Ovidius, Roma festivallerini, festivallerdeki giyilen elbiseleri ve mevsimlere bal
olarak astronomik ve tarmsal bilgileri aktarmtr. Ovidius, Fastiyi Germanicusa
ithaf edilmitir.

almamzda u edisyonlardan faydalanlmtr: Ovid, Epistulae ex Ponto, I,

ed., Jan Felix Gaertner, Oxford University Press, 2005. Publius Ovidius Naso, The
Fasti of Ovid, Nabu Press, 2010.

Plinius (Yal) (25 Austos M..23-M.S. 79)

M.. 23-M.S. 79 yllar arasnda yaam olan Plinius, Kuzey talyadaki

Novum Comum kentinide dnyaya gelmitir. Babas Gaius Plinius Celer equestrion
snfna mensuptur. Annesinin ad Marcelladr. Hispania, Germania, Gallia ve Africa
eyaletlerinde procuratorluk yapmtr. Askerlik ve tarih konusundaki yaptlaryla ilk
yazarlk rnlerini verdii bu on yllk grev sresinin bitiminde, talyaya dnd ve

18
byk olaslkla Romada hukuk renimini tamamlayarak avukatla balad. Siyasi
bir grev almaktan kanp, yalnzca dil bilgisi, konuma sanat gibi sakncasz
konularda yaptlar verdii ve youn bir aratrmaya yneldii o yllar, Neronun
mparatorluk dnemine rastlamaktadr.

Plinius, bilim tarihindeki yerini, o gne dein edinilmi tm bilgileri

derlemek amacyla kaleme ald, insanlk tarihinin ilk ansiklopedisi saylan dev
yaptna borludur. Naturalis Historia, Doa Tarihi ad altnda birletirilmi 37
kitaptan oluan bu eser, 500e yakn Eski Hellenli ve Romal yazarn brakt 2000i
akn kitabn ieriinden zetlenmi youn bir bilgi derlemesidir. Bununla beraber
Pliniusun ansiklopedisi, duyduu her bilgiyi incelemeden yaptna ald iin ok
byk yanllklarla doludur. Bu nedenle de bilimsel olmaktan uzaktr. zellikle
hayvanlarla ilgili ksmlarda efsanevi yaratklar ve bu canllarla ilgili yklere yer
vermesi, eserin bilimsel deerine glge drmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Plinius, Naturalis

Historiae, ed., H.R. Rackham, Loeb Classical Library, London 1958.

Valerius Maximus (M.. 20?-M.S. 50?)

Yaam hakknda neredeyse hibir ey bilinmemektedir. Bununla beraber

yazm olduu eserde kendisinin fakir bir aileye mensup olduunu ifade etmitir.
Sextus Pompeiusun korumasna girmi ve bu sayede ekonomik durumunu dzeltme
imknna kavumutur. Bir sre iin Asia Eyaletinde bulunduu bilinmektedir. Bu
zaman zarfnda bilinen tek eseri olan Factorum et Dictorum Memorabilium Novem
Libriyi kaleme almtr. Eser dokuz kitaptan olumaktadr. Byk bir ksm
kaybolmu olan eser imparator Tiberiusa ithaf edilmitir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Valerius Maximus,

Memorable Deeds and Saying, ed., Henry John Walker, Hackett Publishing, 2004.

19
 Marcus Velleius Paterculus (M.. 19-M.S. 31)

Campanial soylu bir aileye mensup olan Velleius Paterculus, gen yata
orduya katlmtr. Askeri tribun olarak Thrakia, Macedonia, Hellas ve Douda
eitli grevlerde bulunmutur. Velleius, M.S. 4 ylndan itibaren Tiberiusun
hizmetinde Germania ve Pannoniada svari praefectusu ve legatus olarak grev
yapmtr. Tiberius, Velleiusa hizmetlerinin bir karl olarak M.S. 8 ylnda
quaestor ve M.S. 15 tarihinde ise praetorluk makamna getirmitir. M.S. 30da M.
Vinicius ile beraber consullk grevini ifa eden Velleius, ertesi ylda hayatn
kaybetmitir.

Eseri olan Historiae Romanae Libri Duo, iki kitaptan olumaktadr. Birinci
kitap Troia savandan itibaren Kartacann M.. 146 ylnda tahribine kadar olan
olaylar anlatr. Bu kitaptan gnmze kk paralar kalmtr. kinci kitap ise
Roma tarihinin M.. 146dan M.S. 29da Liviann lmne kadar geen olaylarn
ierir. Bu eser gnmze kadar ulam en iyi Roma tarihi zetidir. Roma
kolonileriyle ve eyalet tarihiyle ilgili verileri bakmndan M.. 168den M.S. 29
ylna kadarki olaylarn birbirleriyle balantl anlatmnn en iyi biimde verilmi
olmas bakmndan deerlidir. Velleiusun kullanm olduu balca kaynaklar ise
Catonun Origines, Q. Hortensiusun Annales, Pompeius Trogus ve Liviusun
eserleridir. Bunlara ek olarak Augustus ve Tiberius dnemlerinin anlatmnda ise
yazl kaynaklara bal kalmayp, kiisel yaantlarndan ve kendi grdklerinden
yararlanmtr.

Eserin u edisyonu kullanlmtr: Velleius Paterculus, Historia Romana, ed.F.

W. Shipley, Loeb Classical Series, London, 1992.

Dion Chrysostomos (M.S. 40-120)

M.S. 40 ylnda Prusada domu olan Dion Chrysostomos, hatip, dnr ve

yazar olarak n yapmtr. Kentin varll ailelerinden birine mensup olan
Chrysostomos, babas Pasicratesin destei ile iyi bir eitim almtr. Vespasiann

20
saltanat esnasnda Romaya gitmi ve burada evlenmitir. Domitianusu kzdrmas
zerine Roma ya da Prusaya dnmesi yasaklanm, o da Kinik filozoflarn yaam
tarzn benimseyerek mparatorluun kuzey ve gney eyaletlerine seyahatler
yapmtr. Bu dnemde sylevleri ile dikkat ekmi ve bu balamda Nervann
mparator olmasnda katks olmutur. Nerva dneminde srgn cezas kaldrld ve
Prusaya dnmesine izin verildi. Bu dnemde Roma vatandalna kabul edilmi ve
Cocceianus soyadn almtr. Dion Chrysostomos sofist ve yerli bir filozof olmasnn
yannda imparator Traianusun mahkeme heyetinde etkin bir hatip olarak grev
yapmtr. mparatorun doudaki Hellen ehirlerindeki temsilcisi ve ayn zamanda
doum yeri olan Prusann idari, sosyal ve kamu ileriyle ilgilenen bir politikacyd.
M.S. 111 tarihinde ad son kez kamu kaytlarnda gemektedir ki bu tarihten ksa bir
sre sonra ld dnlmektedir. Bulunduu konum onun politik yazlarn
Traianusun d politikas ve Bithynia meseleleri asndan birinci elden kaynak
yapmtr.

Dionun Oration adl eseri, Bithyniann zellikle Roma imparatorluk

dnemindeki politik, siyasal, sosyal ve ekonomik durumu hakknda nemli bilgiler
vermektedir. Eserinde Bithynia ehirlerinden Nicaea ile Nicomedia ve Prusa ile
Apameia arasndaki anlamazlklar ve nedenlerini aka ortaya koymaktadr.
Traianus dneminde Nicomediada Nicaea Halk ile Dirlik zerine adl sylevi (38
numaral sylev) Roma imparatorluk anda Bithynia kentleri, zellikle de
Nicomedia ve Nicaea hakknda nemli bilgiler iermektedir. Dio, Nicaeada verdii
bir sylevde ise kent ynetimi hakknda bilgiler vermektedir (39 numaral sylev).

Eserin J. W. Cohoon-H.L. Crosby tarafndan yaplan evirisinden

faydalanlmtr. Dion Chrysostomos, Orationes, with an English translation by J.W.
Cohon-H.L. Crosby, Loeb Classical Library, London, 1962.

Plutarkhos (M.S. 46-120)

Plutarkhos, mparator Claudius dneminde Orta Hellasdaki Boiotia

blgesinde bulunan Chaironeia yerleiminde domutur. Her ne kadar tarih asndan

21
olduka nemli bir eser yazm olsa da Plutarkhos, gerekte bir tarihi olmayp
biyografi yazardr. Ondan nce Cornelius Nepos bu alanda nemli bir eser vermitir.
Ailesinin varlkl ve kltrl olmas Plutarkhosa iyi bir renim grme olana
salamtr. Hellas, Anadoluyu, Msr, talyay ve daha pek ok yeri gezdii,
Romada uzun sre kald yazlarndan anlalmaktadr. Plutarkhosun en nemli
eseri Bioi Paralleloidir (Paralel Hayatlar). Bu eserde bir Hellenli ile bir Romaly,
kiilik ve ahlak ynnden karlatrmtr. Bu eser tam olarak elimize ulamamtr.
Bioi Paralleloide 23 ift yaam ve 4 tane de tek yaam anlatlmtr.

Tezimizde eserin (Plutarchus, Bioi Paralleloi, ed., B. Perin, Loeb Classical

Library, London, 1959) evirisinden faydalanlmtr.

Epiktetus (M.S. 55-M.S. 135)

M.. 55 ylnda Phrygiada yer alan Hierapolisde dnyaya gelen Epiktetus,

adndan da anlalaca zere genlik yllarnda kleydi. Yaamnn ilk yllaranda
felsefeye merek sarm, sahibinin yardm ve destei ile Filozof Musanios Rufusdan
dersler almtr. Sonrasnda Romaya giden Epiktetus, burada zgrln elde
etmesinin ardndan felsefe dersleri vermeye balamtr. Bu dnemde Neronun
sekreteri olarak olduka zenginlemitir. M.S. 93 tarihinde Domitianusun
Romadaki tm filozoflar srgne gnderdii srada o da Hellasdaki Epiros
blgesinde yer alan Nicopolis kentine gitmi ve burada bir felsefe okulu amtr. En
mehur rencisi olan Arrianos, hocasnn ders notlarndan bir araya getirdii
Discourses adl eseri kaleme almtr. Discourses, 8 kitaptan meydana gelmi
olmasna karn gnmze yalnzca 4 kitap ve baz fragmanlar ulaabilmitir.
Olduka uzun bir hayat yaayan Epiktetus, M.S. 135 ylnda Nicopolisde lmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Epictetus,

Discourses, ed., W.A. Oldfather, Loeb Classical Library, London 1925.

22
 Gaius Cornelius Tacitus (M.S. 56-117)

Tacitus, M.S. 56-57 tarihleri arasnda Gallia Narbonensis ya da Gallia

Cisalpinada soylu bir ailenin ocuu olarak dnyaya gelmitir. Tacitus, eserlerinde
dnem hakknda pek ok bilgi vermi olmasna karn, kendi yaam ile ilgili olduka
az bilgiye sahibiz. Bununla beraber yakn arkada Plinius gibi retorik eitimi ald
bilinmektedir. Alm olduu eitim sayesinde iyi bir hatip olmu ve konumalaryla
halkn beenisini kazanmtr. Tacitus, devlet hizmetinde eitli grevlerde
bulunmutur. Historiae adl eserinde de belirttii gibi Vespasianusun da
yardmlaryla vigintiviratus ve tribunus militum laticlavius grevlerinde
bulunmutur. M.S. 77 ylnda nl komutan ve Britannia valisi Agricolann kz
Iulia evlenmesi kariyerinde nemli bir dnm noktas olmutur. mparator Titus
dneminde M.S. 81-82 tarihleri arasnda quaestor grevinde bulunmu, Domitianus
dneminde ise aedilis veya tribunus olarak devlet ilerinde grev almtr. M.S.
88de praetor olduu bilinmektedir. M.S. 89-93 tarihleri arasnda eitli legionlar
komuta etmitir. Nerva dneminde M.S. 97 ylnda consul suffectus seilmi,
Traianusun dneminde ise Asia Eyaletinde proconsulluk grevinde bulunmutur.
lm tarihi tam olarak tespit edilememi olmasna karn, Hadrianus dnemine kadar
yaad tahmin edilmektedir.

mparator Traianus dneminde nce biyografi trnde bir eser olan Agricola
ile yazmaya balayan Tacitus daha sonra etnografik nitelikteki eseri Germania ile
devam ederek sonunda kendisini tarih yazar olarak tantan Historiae ve Annales ile
yazarlnn doruuna ulamtr. De vita et moribus Iulii Agricolae (Iulius
Agricolann yaam ve lm) adl eserde Tacitus saygn bir Romal komutan ve
kayn pederi olan Iulius Agricola'nn yaamn konu almtr. Bununla birlikte bu
yaptta Britannia adasnn corafi ve etnografik zelliklerine yer vermitir. Tacitus,
Agricola'nn sadakatini, drstln ve despot mparator Domitianus karsnda
gsterdii azim ve kararll vg dolu bir dille gzler nne sermektedir.

De Origine et situ Germanorum (Germania halknn kkeni ve yerleim yeri)

adl eserinde ise Tacitus, Orta Avrupada yaayan Germen kavimleri hakknda

23
bilgiler vermektedir. Buna ek olarak Germenlerin yaad blgelerin corafik
zellikleri hakknda da nemli bilgiler aktarmtr.

Tacitus tarafnda kaleme alnan bir dier eser ise M.S. 104-109 yllar
arasnda yazm olduu Historiaedir. Eser Drt mparator Yl ile Flavianus
Hanedannn sonuna kadar olan dnemi kapsamaktadr. On drt kitaptan olutuu
sanlan eserin yalnzca ilk drt kitab ve beinci kitabn yirmi alt blm gnmze
ulamtr. Bu kitaplar MS 69 yln ve 70 ylnn balarn anlatr. Beinci kitapta ise
Titus'un Byk Yahudi syann bastrmas, Yahudiler hakknda ksa bir aratrma ve
eitimli Romallarn bu insanlar nasl grd ile ilgili bilgiler yer almaktadr.
Historiaenin Domitianus'un MS 96'daki lmn de iine alacak ekilde geni
kapsaml bir eser olduu tahmin edilmektedir.

Tacitus, Annales (Yllklar) adl eserinde M.S. 14 ylnda Augustusun

lmnden, M.S. 68 tarihinde Neronun lmne kadar geen zamanda meydana
gelen hadiseler hakknda bilgiler vermektedir. On sekiz kitaptan olutuu dnlen
eserin beinci, yedinci, sekizinci, dokuzuncu, onuncu kitabn byk blm, on
birinci kitabn ba ve on altnc kitabn sonu ne yazk ki kaybolmutur. Kaybolan
blmler mparator Caligulann hkm srd zaman, mparator Claudiusun
hkm srd ilk be yl ve mparator Neronun hkmdarlnn son iki yln
kapsamaktadr.

Tezimizde yazarn eserlerinin u edisyonlar kullanlmtr: Cornelius Tacitus,

Annales (The Annals of Tacitus), ed. by C.H. Moore and J. Jackson, Loeb Classical
Library, London, 1962. Tacitus, Historiae (The Histories of Tacitus), ed. by C.H.
Moore and J. Jackson, Loeb Classical Library, London, 1962. Tacitus, Agricola, ed.,
W. Peterson, Loeb Classical Library, London 1914. Tacitus, Germania, ed., J. G. C.
Anderson, Bristol Classical Press, 2009.

24
 Plinius (Gen) (M.S. 61-M.S. 113)

Gaius Plinius Caecilius Secundus M.S. 62de Kuzey talyada yer alan
Novum Comumda domutur. Babas L. Caecilius Cilonun erken lm zerine
kendisini evlat edinen days Gaius Plinius Secundusun yannda bymtr.
Daysnn sahip olduu mevki sayesinde iyi bir eitim alm ve nemli kiilerle
tanma frsatna sahip olmutur. M.S. 79 tarihindeki Vesuvius yanardann
patlamas sonucu daysn kaybeden Plinius, gen yata hem maddi hem de manevi
bir mirasn sahibi olmutur. Plinius, meslek hayatna 18 yandayken merkezi
mahkemede avukat (decemvir stilibus iudicandis) olarak balamtr. Daha sonra
Syriada askeri tribunus olarak hizmet etmi, ardndan bir sre quaestor olarak grev
yaptktan sonra srasyla tribunus ve M.S. 93 senesinde praetor, M.S. 100 senesinde
de consul olmutur. zellikle mali konularda mparator Traianusun gvenini
kazanan Plinius, M.S. 111 ylnda Kk Asyadaki Bithynia Eyaletinin proconsul
olmutur. Grev yapt zaman dilimindeki faaliyetlerini Traianusa yazd ve
mparatorun kendisinden ald yantlardan oluan mektuplar erevesinde
ayrntlaryla aktard. Bununla beraber mektuplarn aniden kesilmesi, yaamnn
kesin olmasa da bu yl iinde sona erdiini gstermektedir. Pliniusun gnmzde
tannmasnn en nemli nedeni mparator Traianusa yazm olduu bu mektuplardr.
Bu mektuplar Epistulae ad altnda toplanmtr. Eser 9 kitap halinde gnmze
ulamtr. Bu mektup koleksiyonunun X. kitab Pliniusun Bithynia valisi iken
imparator Traianusa yazd mektuplar ve imparatorun bunlara verdii yantlar ayn
zamanda resmi evrak nitelii tamakta ve Roma imparatorluk dnemi eyalet
ynetimi, siyasal tarih ve hukuk tarihine ilikin nemli bilgiler vermektedir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Plinius, Epistulae,

ev: . Drken-E. zbayolu, Gen Pliniusun Anadolu Mektuplar, stanbul,
1999.

25
 Gaius Suetonius Tranquillus (M.S. 69-140?)

Yaam hakknda olduka az bilgiye sahip olmamza karn Suetonius'un

Kuzey Afrikada yer alan Hippo Regiusda doduu bilinmektedir. Suetonius, Gen
Pliniusun yakn arkadadr. Plinius onu kendini yazmaya adam, sessiz ve alkan
biri olarak tanmlamaktadr. Plinius vastas ile Suetonius, mparator Traianus ve
Hadrianus ile tanma frsat yakalam, bu sayede onlarn ltfne mazhar olmutur.
Pliniusun Bithynia-Pontos proconsul olduu srada onun yannda almtr.
Traianus dneminde mparatorluk ariv yneticisi olarak grev yapan Suetonius,
Hadrianus zamannda onun sekreterliini yapmtr. Bu srada Romadaki resmi
ariv belgelerini grme ansna sahip olmutur.

Doa tarihi, filolojiye ek olarak arkeoloji ile de ilgilenen Suetonius, ayn

zamanda Romann geleneklerini konu alan bir ansiklopedi (Prata) yazmtr. Bundan
baka yazd De Viris llustribus (nl Adamlar Hakknda) adl ve nemli bir ksm
kaybolan eserinde ozanlar, hatipleri, tarihileri, dnr ve gramercileri anlatmtr.
Onun zamanmza kadar gelen en nemli eseri De Vita Caesarum (mparatorlarn
Hayatlar) adl eseridir. Bu yaptta Gaius Iulius Caesardan Domitianusa kadar olan
12 imparatorun biyografisini ayrntlaryla anlatrken, ayn zamanda bize bu dnemin
tarihi ile ilgili ok deerli bilgiler de salamtr.

Tezimizde eserin u edisyonundan faydalandk: Gaius Suetonius Tranquillus,

De vita Caesarum, ed., Brian W. Jones, Bristol Classical Press, 1996

Publius Annius Florus (M.S. 70?-M.S. 140?)

Florus, mparator Traianus ve Hadrianus dneminde yaam Afrika doumlu

bir Romal tarihisidir. Epitome de T. Livia Bellorum ominium annorum DCC Libri
duo adl eserinde ounlukla Liviusu kaynak olarak kullanmtr. Ad geen eser,
Romann kuruluundan M.. 25 ylnda Augustus tarafndan Ianus tapnann
kapatlmasna kadar geen olaylar zet halinde aktarmaktadr. Eserinde olduka
ssl bir dil kullanan Florusun amac Romann sahip olduu bykl vmektir.

26
Burada Romann kurulu evreleri bebeklik, genlik ve olgunluk dnemleri olmak
zere e ayrlmtr. Sklkla corafik ve kronolojik hatalar yapm olmasna karn,
zellikle Ortaa ve XIX. yzylda sklkla bavurulan bir eser olmutur.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Florus, Epitome of

Roman History, ed. E. S. Forster, Loeb Classical Library, 1929.

Arrianos (M.S. 95-M.S. 175)

Flavius Arrianus Nicomedial (Bithyniada) politikac ve tarihidir.

mparator Hadrianus zamannda M.S. 121-124 yllar arasnda Roma consul ve
M.S. 131-137 tarihlerinde ise Kappadokia Eyaleti valisi olarak grev yapmtr.
Tarihi Ksenophon tarznda eserler vermitir. Hadrianusun lm sonrasnda bir
sre kamu grevlerinden ekilmi olan Arrianos, M.S. 145/6 yllnda Atinada
Archon olarak grev yapmtr. Yaplan aratrmalara karn Arrianosun lm
tarihi tam olarak tespit edilememitir.

Arrianosun en byk eseri I. Ptolemaios ve Aristobulosu kaynak olarak

yazd Alexandroi Anabasis (skenderin Anabasisi) adl kitabdr. Alexandroi
Anabasis 7 kitaptan olumaktadr. Ad geen eserde Byk skenderin tahta
kndan itibaren askeri yaamn, dou seferini ve lmne kadar btn olaylar
canl bir dille anlatmtr. Bununla beraber bu eser sonrasnda tarihi Hieronymosu
esas kaynak alarak yazd Diadokhlar Tarihi bize kk paralar halinde gelmitir.
Dier eserlerinden Bithyniakada, Bithynia blgesinin tarihi ve corafyas konu
alnm olmakla beraber yalnzca 16 para gnmze ulamtr. Tm bunlara ek
olarak Arrianos, mparator Traianusun Parth Seferini konu alan Parthika ve
Hindistan konu alan Indike adl eserlerin de yazardr.

Tezimizde eserin u basks kullanlmtr: Arrianos, Anabasis, ed. by E.I.

Robson, Loeb Classcial Library, London, 1923-1933.

27
 Appianos (M.S. 95-165)

Msrdaki Alexandriada doan Appianos, burada eitli devlet

memuriyetlerinde bulunmu, sonrasnda Romaya yerlemitir. Romadayken
avukatlk yapm ve mparatorlarn davalarna bakmtr. M.S. 147 ylnda Romada
dostlarndan Marcus Cornelius Frontonun teviki ile byk bir ksm gnmze
ulamam olan 24 kitaptan mteekkil Romaika (Roma Tarihi) adl eseri kaleme
almtr. Appianos, eserini Hellence olarak kaleme almtr. Eserinden gnmze
kalan ksmlar ise unlardr: nsz, I-V. kitaplardan paralar, VI. kitap (spanya'daki
savalar), VII. kitap (Hannibal sava), VIII. kitap (Kartaca savalar), IX. kitap
Illyria savalar, XI. kitap Suriye savalar, XII. kitap Mithridates savalar ve XIII.-
XVII. kitaplar M.. 133-35 savalar. zellikle esrin Bellum Civile, Syriake ve
Parthike ile Mithridatesi konu alan ksmlar Kk Asya tarihi zerinde bilgi
vermesi bakmndan bizim iin byk nem tamaktadr.

Tezimizdeki eserin u edisyonunu kullandk: Appianos, Historia Romana, ed.

by H. White, Loeb Classical Library, London, 1955.

Quintus Curtius Rufus (M.S. 1. yzyl)

M.S. I. yzylda yaam Romal hatip ve tarihidir. Roma dndaki lkeler

hakknda yazmtr. On kitaptan oluan Historiae Alexandri Magni regis Macedonis
adl eserinin I. ve II. kitaplar kayptr. IIIX. kitaplar baz eksiklerle gnmze
ulamtr. Bilimsel bir tarih aratrmas olmayan eser ustaca bir slupla kaleme
alnmtr. Curtius Rufus, tarihi gereklie deil ilgi ekici olaylarn ilgi ekici
betimlemelerle anlatlmasna nem vermitir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Curtius Rufus,

Historiarum Alexandri Magni Macedonis, ed., J. C. Rolfe, Loeb Classical Library,
London 1962.

28
 Memnon (M.S. 1. yzyl)

Herakleia Pontikal Memnon hakknda ok az bilgiye sahip olmamza karn

onun Euksinosun gney sahillerindeki Herakleia Pontika yerleiminde dnyaya
geldii bilinmektedir. Herakleia kentinin anlatrken Bithynia tarihinin de konularna
deinen Memnonun eseri gnmze ulamamtr. Bununla beraber M.. 363-346
yllar arasndaki olaylar yazd IX-XVI. Kitaplarn zeti, IX. yzylda stanbul
Patrii olan Fotiosun Bibliotheke adl toplama eseri sayesinde gnmze kadar
ulamtr. Bu blmlerde Tiran Clearchus (M.. 364-M.. 353) dneminden
balayarak, blge tarihi balamnda Galatlar ve Mithridates savalar hakknda bilgi
sahibi olabilmekteyiz.

Tezimizde eserin u edisyonu kullanltr: Memnon, History of Heracleia,

Andrew Smith, http://www.attalus.org/translate/memnon2.html

Flavius Iosephos (M.S. 1. yzyl)

Iosephus Flavius ismi Latincedir. branicede Mattitiyahu ben Yasef Ha

Kohen veya Yasef ben Mattiasadyla bilinmektedir. Srayla din adam, asker ve
tarihi kimlikleri ne kan Iosephus, aristokrat bir ailenin ocuu olarak M.S. 37
veya 38 ylnda Kudste domu, M.S. 100 ylnda Romada lmtr. Yahudilerin
Romaya kar ayakland M.S. 66 ile 73 yllar arasndaki isyanda Galile blgesinin
komutan olarak Roma ordusuna kar savam ve bu esnada esir dmtr. ki yl
Roma ordughnda tutuklu kalan Iosephus, Roma ordusunun komutan Vespasiana
ok yaknda imparator olacan sylemi ve kehanetinin gereklemesi zerine, yeni
imparator tarafndan serbest braklmtr. Iosephus bu tarihten sonra Roma
hizmetine girmi, Vespasiann soyadn (Flavius) alm, Vespasiann olu Titus
komutasndaki Roma ordusunun Kuds kuatmasna katlm, arabuluculuk
denemeleri her iki tarafn da kendisine tam anlamyla gvenmedii iin ie
yaramamtr. Savan sona ermesi, yani Yahudi isyannn bastrlmasnn ardndan
Romaya yerleen Iosephusa yksek bir maa, Roma vatandal ve vergi muafiyeti
bahedilmitir. Bundan sonraki mrn ise eserlerini yazarak tamamlamtr.

29
 Iosephusun gnmze ulaan drt nemli eseri (ngilizce isimleriyle)
unlardr:

Bellum Iudaecum: Kitabn aslnn Aramca ve yedi cilt olduu bilinmektedir.

Fakat gnmze ulaan zgn Aramca metni deil Hellence evirisidir. Eser, M..
2. yzyldan balayarak Yahudi tarihindeki nemli gelimeleri ve zellikle de M.S.
66da Yahudi isyanyla patlak veren Roma-Yahudi savan ayrntl bir biimde
anlatr.

Jewish Antiquities: Iosephusun, Romal yazar Halikarnasoslu Dionysiosun

Romallarn tarihini anlatt Antiquitates Romanaeden esinlenilerek kitabna bu
ismi verdii iddia edilir. Onun yirmi ciltlik en hacimli eseridir. Burada Bellum
Iudaecuma gre daha uzun bir Yahudi tarihi anlatlmaktadr. Bu tarih, yaratltan
balar ve savaa kadar devam eder. Jewish Warda Yahudilere kar genelde olumsuz
ifadeler kullanan Iosephusun, burada belki de bir uzlatrma gayreti ile- Hellen
dnyasna Yahudilii ho gstermeye alt gzlenir.

The Life: Eser, aslnda Antiquitiesin sonuna eklenmi bir otobiyografidir.

Ancak daha ok Iosephusun, Galile savunmasyla ilgili kendisine yneltilen
eletirilere verdii cevaplar ierir.

Against Apion: Iosephusun kendi hayat hakknda ayrntl bilgiler verdii bu

eser iki cilttir. lk ciltte yazar, Hellen yazarlarn Yahudilere ynelttikleri eletirilere
cevap verir. kinci ciltte ise Yahudiliin ahlak adan Hellenizmden stnln
savunur.

almamzda eserlerinin u edisyonlar kullanlmtr: Flavius Iosephus,

Bellum Iudaecum, Ed. H. J. Thackeray, Loeb Classcial Library, London, 1961.
Flavius Joesephus, Iudaike Arkhaiologia (The Jewish War), ed., G.A.Williamson,
Penguen Classics, New York, 1969.

30
 Decimus Iunius Iuvenalis (M.S. 1-M.S. 2. yzyl)

M.S. 55 ylnda Aquinumda zengin bir azatlnn ocuu olarak dnyaya

geldii bilinmektedir. Bununla beraber yaam hakknda bilgilerimiz olduka
snrldr. Quintilliandan retorik dersleri almtr. Bir hicivci olarak kariyerine
olduka ge balamtr. Hadrianusun saltanatnn sonlarnda ld tahmin
edilmektedir. Yazarn Satires adl esri 16 iirden olumaktadr ve 5 kitaba
blnmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Decimus Iunius

Iuvenalis, Satire, ed., Susanna Morton Braund, Loeb Classical Library, 2004.

Aulus Gellius (M.S. 125-M.S. 180)

Aulus Gellius, byk bir olaslkla M.S. 125 ylnda Romada domu bir
yazar ve gramercidir. Gelliusun yaam hakknda bilgilere yine kendisinin yazm
olduu eser vastasyla ulamaktayz. Varlkl bir aileye mensup olan Gellius, Afrika
kkenli olmasna karn Romada doup, bymtr. Gellius, yaam sresince pek
ok yere seyahat etmi olmakla beraber, uzun bir sre Atinada kalmtr. Atinada
retorik eitimi grm ve ardndan Romaya giderek burada praetor olarak grev
yapmtr. Kesin doum tarihi bilinmemekle beraber Hadrianus, Antonius Pius ve
Marcus Aureliusun saltanatlar dnemlerinde yaad dnlmektedir. Gelliusun
bilinen tek eseri 20 kitaptan oluan Noctes Atticaedir (Atina Geceleri). Eserde
gramer, geometri, felsefe, tarih ve pek ok farkl konu ele alnmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Aulus Gellius, A.

Gellii Noctes Atticae: Recognovit Brevigue Adnotatione Critica Instruxit Tomus II:
XI-XX, ed., P. K. Marshall, Oxford University Press, 1990.

31
 Lucianus Samosatensis (M.S. 125-M.S. 192)

Lucianus, M.S. 125 ylnda Somosatada (Samsat) dnyaya gelmitir. Orta

halli ii bir ailenin ocuudur. lk eitiminin doduu kentte alan Lucianus,
eitimini srdrmek iin onyaya giderek zellikle Hellen dili ve kltr zerine
eitim almtr. Antiocheiada avukatlk yapmtr. Sonrasnda sofist fesle geleneini
benimseyerek Roma imparatorluk topraklarnda pek ok yere seyahat etmi ve bu
seyahatlerinde gittii blgelerde halka ak konumalar yaparak geimini salamtr.
M.S. II. yzyln ikinci yarsnda Atinaya yerlemitir. Bu dnemde zamann itibar
kaybetmekte olan Hellen paganizmini eletiren yazlar yazmakla geirir. Ekonomik
skntlar nedeniyle bir sre Alexandriaya gitmek zorunda kalmtr. M.S. 192
tarihinde 67 yanda ld dnlmekle beraber Alexandriada m yoksa Atinada
m ld belli deildir. Lucianus, yaam boyunca seksenin zerinde eser meydana
getirmitir. Eserlerinden iyi bilinenleri: Tanrlarn Konumalar, Deniz Konumalar,
Ahrete Var, br Dnyadan Konumalar, Yaanm Bir yk ve Tarih Nasl
Yazlmaldr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Lucian, Works, ed.,

A. M. Harman, Harvard University Press, 1925.

Licius Cassius Dio Cocceianus (M.S. 150M.S. 235)

Cassius Dio, Romal bir Senatr olan Cassius Apronianusun olu olarak
Bithynia Eyaletine dhil bir kent olan Nicaeada dnyaya gelmitir. Hellen kkenli
olmasna karn bir Roma vatandadr. Bununla beraber Cassius Dio, Nicaeay her
zaman evi olarak nitelemi, talyadaki villasn ise ikametgh olarak tanmlamtr.
Hayatnn byk bir ksmn kamu hizmetinde geiren Cassius Dio, Commodus
dneminde senatr, Septimius Severus un lm sonrasnda ise Smyrnada ynetici
olarak grev yapmtr. M.S. 205 ylndan itibaren Afrika ve Pannoniada
prconsullk grevlerinde bulunmutur. kinci consull srasnda ise yllar sonra
ld yer olan lkesine geri dnmtr.

32
 Dio'un yaynlam olduu seksen kitaptan oluan Romaike Historia (Roma
Tarihi) aratrmalarnn ve yirmi iki yllk emeinin meyvesidir. Dio, Roma tarihini
yaklak 983 yl kapsayan bir zaman dilimi ierisinde, Aeneasn talya'ya gelerek
Romay kurmasndan M.S. 229 ylna kadar geen sre olarak yaynlamtr.
Caesarn ldrld dnemin olaylarnn sadece bir zetini verir, bundan sonra
daha fazla detaya girer ve Commodus'tan sonra gz nnde olup bitenler hakknda
daha dikkatli davranr.

Gnmze kadar ilk 36 kitaptan paralar kalmtr ancak Lucullusun Pontos

kral VI. Mirthridatese kar olan sava hakkndaki 35. ve korsanlarla yaplan
savalar ve Pompeius'un Pontos kral zerine dzenledii sefer hakknda olan 36.
kitaplarn hatr saylr bir blm salam olarak gnmze kalmtr. Takip eden
kitaptan 54. kitaba kadar olan blmn kitaplar neredeyse tamdr ve M.. 65den
M.. 12 ylna kadar olan dnemi ya da Pompeius'un dou seferi ve Mithridates'in
lmnden Marcus Vipsanius Agrippann lmne kadar olan dnemi kapsar. 55.
kitap olduka eksiktir. 56. kitaptan 60. kitaba kadar olan 9 ile 54yllar arasndaki
blm tamdr ve VarusunAlmanya'da bozguna uramasyla Claudiusunlm
arasndan olan olaylar ierir. Takip eden 20 kitaptan sadece baz blmler ve bir 9.
yzyl keii olan John Xiphlilinusa ait yetersiz zetler ele gemitir. Son ya da 80.
kitap Alexander Severus'un saltannda, 221den 29a kadar olan dnemi ierir.
Xiphilinus'un gnmze ulaan baz zetleri, 35. kitaptan balar ve 80. kitaba kadar
devam eder. Olduka vasat bir alma olan bu eser imparator VII. Michael
Parapinaces'in emriyle hazrlanmtr.

almamzda eserin u edisyonu kullanlmtr: Cassius Dio, Historia

Romana, ed., E. Car, Loeb Classical Library, London 1961.

Pausanias (M.S. 2. yzyl)

Byk bir olaslkla Lydia doumlu olan Pausanias, M.S. II. yzylda yaam
Hellen kkenli seyyah ve corafyacdr. Pausanias, Hadrianus ve Antoninus Piusun
adadr ve bu zaman diliminde Hellasa gitmeden nce Anadolu, Suriye, Filistin,

33
Msr, Makedonya, Epiros ve talyann bir blmn gezmitir. Anadolu, Suriye,
Filistin, Msr, Makedonia, Epiros ve talyann bir blmn gezmitir. Pausanias,
Troia, Alexandreia Troad ve Mykenai gibi yerleim yerlerini arkeolojik manada
yazya geiren ilk kiidir. Yazm olduu Perihegesis tes Hellados adl eser 10
kitaptan olumaktadr. Ad geen yapt dnemin Hellen mitolojisi, kltr, dini ve
mimari yaplar hakknda nemli bilgiler vermektedir. Kentler ile ilgili olan
aklamalar yerleimin ksa bir tarihi ile balamakta ve topografik zellikleri ile
devam etmektedir.

Tezimizde eserin u edisyonu kullanlmtr: Pausanias, Hellados Periegesos,

ed. by W.H.S. Jones, Loeb Classical Library, London, 1954.

Aethenaeus (M.S. 2-M.S. 3. yzyl)

Hellen bir retorik ve gramerci olan Aethenaeusun Naukratisde doduu ve

M.S. 2. yzyln sonu ve M.S. 3. yzyl balarnda yaam olduu dnlmektedir.
Yaam ile ilgili pek fazla bilgiye sahip deiliz. Aethenaeusun yazm olduu
Thratta ve Suriye Krallar ile ilgili eserleri kaybolmutur. Yazarn en nemli eseri
Deipnosopistaedir (Filozoflarn Akam Yemei Masas). Eserin 15 kitaplk ksm
gnmze ulamtr. lk iki kitap ve 3. bir ksm, 11.-15. kitaplar yalnzca
mektuplardan olumaktadr. Bununla beraber eser muazzam bilgiler
barndrmaktadr. Dnemin yemek adetleri ve eitleri, mzikler, arklar, danslar,
oyunlar, fahieler ve zamann atafat hakknda esiz bilgiler salamaktadr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Aethenaeus, The

Deipnosopists, ed., C. B. Gulick, Harvard University Press, 1927.

Marcus Iunianus Iustinus (M.S. 3. yzyl)

Roma mparatorluu dneminde yaam olan tarihi Justinus hakknda ok

fazla bir bilgi bulunmamaktadr. Ronal Symenin yapm olduu aratrmalar
nda Justinusun M.S. 4. yzyl sonlarnda yaadn ileri srmesine karn, genel

34
kabule gre M.S. 3. yzylda yaadna inanlmaktadr. Iustinusun eseri olan
Epitome, Pompeius Trogusun kayp eseri Historiae Philippicae Et Totius Mundi
Origines Et Terrae Situsun bir zetidir. Bu nedenle pek ok tarihsel hatayla doludur.
Eserin gnmzde 200 civarnda elyazma kopyas bulunmaktadr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Justin, Epitome of

The Philippic History of Pompeius Trogus: Volume II, ed., J. C. Yardley, Oxford
University Press, 2012.

Publius Flavius Vegetius Renatus (M.S. 4. yzyl)

Ge mparatorluk dneminde yaad bilinen Publius Flavius Vegetius

Renatusun yaam ile ilgili elimizde yeterli bilgi bulunmamaktadr. Bununla beraber
yazm olduu Epitome rei militaris (ayn zamanda De Re Militari olarak da bilinir)
ve daha az bilinen Digesta Artis Mulomedicinae (Veterinerlik Klavuzu) adl eserleri
vastas ile hakknda bir takm bilgilere ulalmtr. Bu alanda yaplan son almalar
nda yazarn Epitome rei militaris adl eserini M.S. 383 ylnda mparator
Gratiann lm srasnda tamamlad ortaya karlmtr. Renatus, bahsi geen
eserinde askeri kamplarn nasl organize edilip korunaca, askerlerin eitiminde
nelere dikkat edilmesi gerektii, orduda disiplinin hangi vastalar ile salanabilecei
ve dnemin artlarna bal olarak bir ordunun nasl hareket etmesi gerektii
konusunda bilgiler aktarmtr. Renatusa gre ancak bu artlar yerine getirildiinde
legionlar eski grkemli gnlerine tekrardan kavuabilecektir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Flavius Vegetius

Renatus, Epitome of Military Science, ed., N.P. Milner, Liverpool University Press,
Liverpool 1997.

Zosimus (M.S. 5.-M.S. 6. yzyl)

Zosimus hakknda ok az ey bilinmektedir. Zosimus ile ilgili bilgileri ihtiva

eden temel kaynak olan Photius; u bilgileri vermektedir: Zosimus, pagan olmas ile

35
mehur bir Dk ve avukattr. Veciz ve sarih bir slubu vardr. Kendisi kr krne
taklit ettii Eunapiusana kaynadr. Bununla beraber Photius, Zosimusun doum
yeri ve yaam hakknda bilgi vermemitir. Yaad dnemle ilgili eldeki en salam
bilgilerden biri eserini M.S. 498 ylndan sonra tamamlam olmasdr. Bu eser; iyi
kaynaklarn kullanld, tarihsel yorumlarn yapld, alt kitaplk bir Roma tarihi
olan Historia Novadr.

Zosimus eserinde Augustusdan Diocletianus dnemine kadarki olaylar ksa

bir zet halinde yazlmtr. Diocletianusdan yaptn sonuna kadarki hadiseler ise
daha ayrntl bir ekilde aktarlmtr. Pagan kkenli yazar, mparatorluun
knden Hristiyan hkmdarlar sorumlu tutmu, devletin yklmasn eski
inanlardan uzaklamann ilahi bir cezas olarak grmtr. Kroniin mevcut en eski
el yazmalar X. yzyla aittir.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Zosimos, Historia

Nova, ed., James J. Buchanan, Trinity University Press, 1967.

Constantine Porphyrogenitus (M.S. 913-M.S. 959)

Makedonya Hanedenna mensup VI. Leonun olu olarak M.S. 913 ylnda
dnyaya gelmitir. Askeri alanda baarl bir kii olmamasna karn, bilim ve kltre
verdii destee ek olarak, yazm olduu eser vastasyla Bizans kltr ve yaamna
nemli katklarda bulunmutur. Eserinde M.S. X. yzyla kadar Bizans dnyasn
derinden etkilemi olan Arap fetihleri ve Bizans olan etkilerini Theophones ve
Nicephoros gibi tarihilerden alntlar yaparak aktarmtr. M.S. 948 ya da M.S. 952
yllar arasnda yazlan eser, 53 blmden olumaktadr. Bizans Devletinin
kuruluundan itibaren meydana gelen belli bal siyasi ve sosyal olaylar hakknda
eserde nemli bilgiler verilmektedir. mparator, zellikle kendi dnemi ile ilgili
olarak Balkan uluslar, Kuzey milletleri, Dou halklar ve Arap dnyasndaki nemli
gelimeler hakknda bilgiler vermektedir.

36
 Tezimizde eserin zellikle Euksinos kylar ile alakal ksmndan istifade
edilmitir. almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Constantine
Porphyrogenitus, De Administrando Imperia, ed., R. J. H. Jenkins, Washington,
1967.

Ioannes Zonoras (M.S. 12. yzyl)

Bizansl bir tarihi ve kroniki olan Zonoras, Constantinopolede domu,

yaamnn byk ksmn da burada srdrmtr. I. Alexios Komnenos dneminde
ba yarg olarak grev yapm, ardndan da imparatorun zel sekreteri olmutur.
Bununla beraber Alexiosun lm sonrasnda emekliye ayrlmtr. Bu dnemde
Zonoras, aziz Glykeria manastrna giderek hayatnn kalan ksmn burada
srdrm ve eserlerini de yine ayn yerde yazmtr.

Zonorasn en nemli eseri Epitome Historiarumdir (Tarih zeti). 18

kitaptan oluan bu yapt, dnyann yaradlndan 1118 ylnda Alexiosun lmne
kadar olan hadiseleri aktarmtr. Zonoras, eserin ilk ksm iin ounlukla
Iosephosdan istifade ederken, M.S. 3. yzyla kadarki olaylarla ilgili olarak ise
Cassius Diodan yararlanmtr. Zonorasn eserinde en fazla I. Alexios
Komnenosun hkmdarl dnemindeki yaanan vakalar aktarlmtr. Niketos
Honiates tarafndan Zonorasn yapt kald yerden devam ettirilmitir. Zonoras, ad
geen eserine ek olarak dini ierikli pek ok kitap da yazmtr.

almamzda eserin u edisyonundan faydalanlmtr: Zonaras, Epitome

Historiarum, ed., Ludwig August Dindrof, Nabu Press, 2010.

37
 1.2. Nmizmatik Kaynaklar

Nmizmatik kelimesi Hellencede sikke anlamna gelen nomisma ile

Latincedeki numisma kelimelerinden tremitir. Sikke denilen para tipini u ekilde
tanmlamak mmkndr: sikke, ticarette ve gnlk alverilerde, deme arac olarak
kullanlan, arlk ve iindeki deerli maden miktar onu basan devlet tarafndan
zerine konan resim ve yaz ile garanti altna alnm kk madeni bir paradr.
Nmizmatik bilimi ise sikkeler ile uraan bilim dalnn ad olup, gnmzde gerek
arkeoloji, gerek eski a tarihi aratrmalar iin sikkeler, birok problemi zme
konusunda birinci derecede kaynak durumundadrlar. Sikkeler zellikle siyasal,
ekonomik, sosyal ve kltrel yaam hakknda saladklar esiz bilgiler sayesinde
antika aratrmalar iin vazgeilmez kaynaklardr. Bununla beraber sikkeleri
kaynak olarak kullanacak aratrmaclarn baz konularda dikkat etmesi zaruridir.
Zira sikkeler tadklar propagandac zellikler nedeniyle objektif olmaktan olduka
uzaktr.

Romallar, M.. 8. yzyl balarndan M.. 4. yzyl sonuna kadar geen

zaman diliminde sikke yerine geen tartlm ancak ilenmemi aes rude ad
verilen bakr kleleri kullanmlardr. Sonraki dnemlerde ise zerlerinde resim ve
Roma adnn yazl olduu metal ubuklar kullanmlardr. Bununla beraber
Romallar gerek manada ilk kez Samnit savalar sonrasnda M.. 3. yzyl
balarndan itibaren sikke kullanmaya balamlardr. Ortaya kan ilk Roma
sikkeleri bakrdan imal edilmilerdir. Roma sikkelerinin arka yzleri, zellikle
imparatorluun ilk iki yzylnda olduka zengindir ve imparatorlarn programlar,
icraatlar hakknda bilgi kayna olduu gibi buna ek olarak bir propaganda aracdr.
Arka yzde ise imparatorlarn yaptrd yaplar ve gerek Romada gerekse
eyaletlerde yapt sosyal yardmlar hakknda bilgi edinme olana salamaktadr.
n yzdeki imparator portreleri, isim ve unvanlar, memuriyet payeleri,
imparatorlarn tannmasnn yan sra sikke serilerinin kesin olarak tarihlenebilmesine
ve imparatorlarn egemenlik srelerinin tespit edilmesine olanak salamaktadr. Tm
bunlara ek olarak ekonomik bir meta olan sikkeler, ekonomideki gelime ve
gerilemenin belirlenmesine de yardmc olmaktadrlar. Konu bu adan ele

38
alndnda Kuzeybat Anadoludaki Roma kolonilerinin kuruluu ve geliim
seyrinin belirlenmesinde sikkeler nemli bir yardmc materyal olarak gze
arpmaktadr.

Roma Cumhuriyeti ve mparatorluu dneminde Senato ve imparatorlarn

bastrm olduu sikkelere ek olarak, Roma topraklar dhilindeki baz zerk
kentlerin ve bunlarn yneticilerinin sikke basma hakkna sahip olduklar
bilinmektedir. Bu yerleimlere ek olarak Latin kolonilerinin M.. 4. yzyldan M..
268 ylna kadar bronz sikke basma hakkna sahip olduklar bilinmektedir. Caesarda
kurmu olduu kolonilere sikke basma hakkn bahetmitir. Grld zere
Kuzeybat Anadoluda bulunan Roma kolonileri sahip olduklar imtiyazlar sayesinde
sikke basma hakkna sahiplerdi. Yerleimlerin basm olduklar bu sikkeler vastas
ile onlarn siyasi, sosyal ve ekonomik gelimeleri daha iyi deerlendirme olanana
sahip olmaktayz.

Sikkelerin arka yzndeki resimler nemli olaylar belgelemek ve

propaganda yapma amac tad daha nce ifade edilmiti. ehir sikkeleri ile
belgelenen bu olaylarn zellii daha ok yerel karakter tamalardr. Yerel yaplar,
ehir surlar, tapnaklar vb. veya halkn ticaret ve kazanlar, balklk yahut
gemicilik gibi ilerle ilgili sikke resimleri de ska grlmektedir. Kuzeybat
Anadoluda yerel krallklar, Hellenistik ve Roma dnemlerinde baslm olan bu
sikkeler bugn eitli kataloglarda toplanmtr. Bunlar:

BMC: Pontus Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, 13,
Pontus, Paphlagonia, Bithynia and the Kingdom of Bosphorus, ed. W. Roth, London,
1889.

RG: W.H. Waddington-E. Babelon-Th. Reinach, Recueil General des

Monnaies Mineure, Paris, 1910. (Bu eser Bithynia blgesi sikkelerini bir btn
olarak almaktadr.)

39
 BMC :A Catalogue of the Greek Coins in the British Museum, ed. B.V.
Hems-P. Gardner-G.F. Hill vd., I-XXX, London, 1837-1829.

RPC: Andrew Burnett-Michel Amandry-Pere Pau Ripoll, Roman Provincial

Coinage, Volume I: from the death of Caesar to the death of Vitellius (M.. 44-M.S.
69);Volume II: from Vespasian to Domitian (M.S. 69-96); Supplement I, British
Museum Press, London, 1998.

SNG: Sylloge Nummorum Graecorum Bithynia, Sammlung von Aulock,

Deutschland.

SNG: Copenhagen Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of

Coins and Medals: Bosporus-Bithynia, Danish National Museum, Copenhagen,
1944.

Wolfram Weiser, Katalog der Bithynischen Mnzen der Sammlung des

Instituts fr Altertumskunde der Universitt zu Kln; Band 1: Nikaia, Kln, 1983.

B. V. Head, Historia Numorum: A Manual of Greek Numismatics, Oxford,

1911.

40
 1.3. Epigrafik Kaynaklar

Hellen kkenli bir kelime olan epigrafi, zerine yazmak, kaydetmek

manasndaki epigraphein fiili ile yazt anlamna gelen epigraphe szcklerinden
tremitir. Bu bilgi nda epigrafi ta, metal, tahta gibi deiik malzemeler zerine
yazlm yaztlar inceleyen bir bilim daldr. Bizim almamz da zellikle Latince
ve Hellence yaztlarn incelenmesi ve deerlendirilmesi balamnda epigrafi
aratrmalarndan yararlanlmtr. Epigrafik malzemenin sayca okluu
aratrmaclarn iini zorlatrmaktadr.

Epigrafik malzemenin kapsam iindeki yaztlar sosyal, ekonomik, hukuk,

toplumsal yaam, dinsel hayat vs. hakknda aklayc bilgiler vermektedirler.
almamz asndan yaztlar Bithynia eyaletindeki kentlerin yerel idare yaplar ve
bu kentlerin Roma ile ilikilerine k tutacak niteliktedir. Ancak yaztlarn tek
balarna kaynak olarak kullanlmalar olduka zordur. nk bu yaztlar ou
zaman tek balarna bir ey ifade etmezler. Sadece baz olaylarn paras
durumundadrlar. Kendi balarna bir btn deil, bir btnn paralardrlar.

Gnmzde yaztlarn topland birok corpus vardr. Bu yazt corpuslarnn

bazlar buluntu yerlerine, bazlar da yaztn diline gre (Latince-Hellence) bir
snflamaya tabii tutulmutur. Biz burada sadece tezimizde kullandmz yaztlarn
bulunduu corpuslar hakknda ksaca bilgi vereceiz ve tezimizde kullandmz
yaztlar belirteceiz.

CIL: Corpus Inscriptionum Latinarum. Th. Mommsen tarafndan 1863ten

itibaren yaynlanmaya balayan bu corpus Latince yaztlarn bir araya toplanmasn
amalamaktayd. CIL dzeninde II. ciltten XV. cilde kadar corafi dalm esas
alnmtr. XVI. cilt askeri diplomalara, XVII. cilt mil talarna, XVIII. cilt ise
iirlere (carmina epigraphica) ayrlmtr. Birok cilde zamanla eklemeler yaplm
ve baz ciltlerin yeni basklar bulunan yeni yaztlarla tamamlanmtr. Eserin III.
cildi aralarnda Asia Minorun da bulunduu Dou Akdeniz blgeleri yaztlarna
ayrlmtr.

41
 CIG: Corpus Inscriptionum Graecarum. Hellence yaztlarn toplanmasna
1902den itibaren Ulrich von Willamowitz-Moellendorf (1848-1931) Berlinde yeni
bir yn verilmitir. Willamowitz, tm CIGlerin tek bir merkezden yenilenmesinin
mmkn olmadn grm ve almalarn daha ok belirli bir blge ile
snrlandrlmas gerektiini belirtmitir. O tarihlerde Viyana Akademisinin Asia
Minor yaztlarn toplamay stlenmesini dikkate alarak Berlin giriimini kta
Hellas, tm adalar ve Kbrsla snrl tutmutur. Inscriptions Graecaea (IG) ad
verilen bu projeyle yaynlanmaya balanm ve yaynlanmas planlanm ciltler Iden
XVe kadar Roma rakamlar ile numaralandrlmtr.

Ed. A. Boeckh & J. Franz & E. Curtius & A. Kirchoff & H. Roehl, I-IV,
Berlin, 1825-1877-New York, 1977. [Yalnzca 1853e kadar olan yaztlar
kapsamaktadr].

TAM: Tituli Asia Minoris. Asia Minor yaztlarn bir araya toplamak
amacyla ortaya atlan en eski projedir. 1901 ylndan beri yaymlanan ve temelde
btn Asia Minor yaztlarnn derlenmesi amacn gden bu corpus fazla
gelitirilememi ve birok blge iin balang evresinde kalmtr.

IGR III: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes, ed. Ren Cagnat
et al. 3 vols, Paris, 1901-1927. Vol. 3, fasc. 1-6, with Jules F. Toutain, Pierre Jouguet
and Georges Lafaye, Paris, 1902-1906.

IGR IV: Inscriptiones graecae ad res romanas pertinentes, ed. Ren Cagnat
et al., 3 vols., Paris, 1901-1927. Vol. 4, fasc. 1-9, with Georges Lafaye, Paris, 1908-
1927.

SEG: Supplementum Epigraphicum Graecum. Vols. 1-11, ed. Jacob E.

Hondius, Leiden, 1923-1954. Vols. 12-25, ed. Arthur G. Woodhead, Leiden, 1955-
1971. Vols. 26-41, eds. Henry W. Pleket and Ronald S. Stroud, Amsterdam, 1979-
1994. Vols. 42-44, ed. Henry W. Pleket, Ronald S. Stroud and Johan H.M. Strubbe,
Amsterdam, 1995-1997. Vols. 45-49, ed. Henry W. Pleket, Ronald S. Stroud,

42
Angelos Chaniotis and Johan H.M. Strubbe, Amsterdam, 1998-2002. Vols. 50- , ed.
Angelos Chaniotis, Ronald S. Stroud and Johan H.M. Strubbe, Amsterdam, 2003- .

ILS: H. Dessau, Hermann, Inscriptiones latinae selectae, 3 vols. in 5 parts,

Berlin, 1892-1916.

MAMA: Monumenta Asiae Minoris Antiqua, 8 vols., Manchester, 1928-62.

OGIS: Wilhelm Dittenberger, Orientis Graeci Inscriptiones Selectae, 2

vols,Leipzig, 1903-1905.

FiE: Forschungen in Ephesos, hrsg. vom sterreichischen Archologischen

Institut, Wien: II, 1906 (=Theater); III, 1923 (=Agora); IV 1, 1932 (=Konzilskirche);
IV 2, 1937 (=Siebenschlfergrotte); IV 3, 1951 (=Johanneskirche); V 1, 1944
(=Bibliothek); IX 1/1, 1981 (=Staatsmarkt).

AE: LAnne pigraphique.

43
 2. BLM
KOLONZASYON HAREKETLERNE GENEL BAKI

2.1. Roma ncesi Kolonizasyon Hareketleri

Giri blmnde de ifade edildi zere insanlar eski yerleim alanlarnn

zaman iinde ihtiyalarn karlayamamasndan tr yeni blgelere g etmek
zorunda kalmlardr. zellikle eskia tarihinde Bat Akdeniz blgesinde en nemli
kolonizasyon hareketleri Fenikeliler, Kartacallar, Hellenler ve Romallar tarafndan
meydana getirilmitir4.

Eskia tarihinde ortaya kan ilk nemli kolonizasyon hareketi Fenikeliler

tarafndan meydana getirilmitir. Antik a yazarlarna gre Fenike kolonizasyonu,
Hellen kolonizasyonundan daha nce balamt. lk Fenike kolonilerinin ortaya k
tarihi M.. 12. yzyla kadar uzanmaktayd5. Cadizin6 kuruluu M.. 1110 ylna
tarihlendirilirken, Uticann7 kurulu tarihi ise M.. 1101 ylna
tarihlendirilmektedir. Buna karn Cadiz kurulmadan nce Afrika kylarnda pek ok
Fenike kolonisinin bulunduuda ifade edilmitir8. Fenike kolonizasyonunun eitli
nedenleri vardr. Bu nedenler arasnda en nemlileri Fenikelilerin yaadklar
blgenin corafi koullar ve evredeki siyasi olay ve oluumlarn blgeye olan
etkileridir. Fenikelilerin yaadklar blge, tarma uygun olmayan dar bir ky
eridinden olumaktayd. Bu sebeple Fenikeliler ticarete ve bunun sonucunda
kolonizasyon hareketine balamlardr. Bu duruma ek olarak blge
Mezopotamyadaki merkezi glerin kaynaklara ve uluslar aras yollara ulamak
amacyla kullandklar liman durumundayd. Bu nedenle blgede yaayanlar merkezi
glerin ihtiyalarn gidermek ya da siyasal basklardan kanmak amacyla ticaret
ve kolonizasyona ynelmilerdir. zellikle Asurlular ihtiya duyduklar kaynaklara

4
Mehmet zsait, Pisidya Tarihi, stanbul Edebiyat Fak Basmevi, stanbul 1985, s.87.
5
Sabatino Moscati, Fenikeliler, Dost Kitapevi, Ankara 2004, s. 138.
6
Marcus Velleius Paterculus, Historia Romana, ed.F. W. Shipley, Loeb Classical Series, London,
1992, 1,3.
7
Plinius, Naturalis Historiae, ed., H.R. Rackham, Loeb Classical Library, London 1958, XVI,216.
8
Diodoros, Bibliotheke Historikhe, ed., C. H. Oldfather, Loeb Classical Library, London, 1953,
V,20.

44
ulamak iin Fenikelileri kullanma yoluna gitmilerdir9. Fenikelilerin ve sonrasnda
Kartacann kolonizasyon politikas daha ok ticari amal olmasndan tr fetih
amac tamyor, kalc yerleimler kurulmasn ya da kitlesel bir g hareketini
gerektirmiyordu. Bununla beraber bu tarz bir yaylmann ardndan hibir ekilde g
veya fetih hareketinin gelmedii sylenemez10. Yaplar itibariyle Fenike kolonilerini
Hellen kolonilerinden ayran en byk zellik Fenike kolonilerinin kendilerini kuran
ana ehirlerinin dorudan doruya egemenlii altnda bulunmalardr. Fenike
kolonileri, ticari ve ekonomik olarak ihtiyalarn karlad srece elde tutulan
pazaryerleriydi. Buna karn Hellenler kurduklar kolonileri bir yurt olarak kabul
etmiler ve bu sebeple gerektiinde tm d glere kar buralar savunmulardr11.
Fenikeliler, Hellenlerden nce kolonizasyon hareketine balam olmalarna karn
M.. 8. yzyldan itibaren Fenike kolonileri Hellen kolonileri karsnda gerilemeye
balam, hatta baz yerlerde stnlklerini tamamen kaybetmilerdir12.

Eskia tarihi ierisindeki en nemli kolonizasyon hareketi ise Hellenler

tarafndan yaplmtr. Dzenli Hellen kolonizasyon hareketini blmde
incelemek mmkndr. lki, Dor ve on kkenli gmenlerin Hellasdan hareketle en
ge M.. 10. yzyldan itibaren Ege adalar ve Bat Anadolu sahillerinde kurduklar
kolonilerdir. kincisi, Hellenlerin M.. 8. yzyldan balayarak M.. 6. yzyl
sonlarna kadar Euksinos ve Akdeniz sahillerine kurduklar koloni yerleimleridir.
Son dnem Hellen kolonizasyonu ise Hellenistik krallar zellikle de Byk
skenderin doudaki fetihleri sonrasnda kurmu olduu kentlerdir. Byk
skenderin lm sonrasnda generalleri onun politikasn srdrmlerdir13. Ne var
ki ilk Hellen kolonizasyonunun balangc Dor ve onlarn kolonizasyon
hareketinden de ncesine Hellasda kurulmu olan M.. 2. binyl Minos ve Myken
uygarlklarna kadar gitmektedir. lk defa bu dnemde ortaya kan ekonomik ve
ticari nitelikli kolonizasyon hareketi Karanlk Devirler (M.. 12.-8.yy) sonras

9
Maria Eugenia Aubet, The Phoenicians and The West, Cambridge University Press, Cambridge,
2001, s.70.
10
Sabatino Moscati, a.g.e., s. 148.
11
Arif Mfit Mansel, Ege ve Yunan Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 2004, s. 160.
12
Arif Mfit Mansel, a.g.e., s. 160-161.
13
Aubret Gwynn, The Character of Greek Colonization , JHS, Vol 38, 1918, s. 88.

45
Hellen kkenli kolonistlere rehber olmas asndan olduka nemli olmas nedeniyle
bu devir kolonizasyon hareketine de deinmek gerekmektedir.

Girit merkezli Minos uygarl M.. 16. yzyl ortalarndan itibaren Ege
blgesi zerindeki siyasi ve ekonomik stnln yitirmitir14. M.. 14001200
yllar arasnda Minosun siyasal, ekonomik ve kltrel stnlnn ortadan
kalkmasyla blge zerindeki hkimiyetini Hellasdaki Myken Akhalar
15
doldurmutur . Gerekten Mykenler M.. 2. binyln ortalarndan itibaren Dou ve
Bat Akdeniz ile Bat Anadolu kylarnda ticaret kolonileri kurmaya balamlard.
Arkeolojik kantlara gre M.. 15. yzylda Miletosda bir Aka kolonisi kurulduu
grlmektedir. Bu tarihten itibaren Miletos dnda Ephesos, Mskebi, Kolophon,
Smyrna ve Klazomenai gibi yerlerde de Aka yerleimlerine rastlanmaktadr16. Ge
Tun a sonlarna doru Bat Anadoluya koloniler kurmak iin gelen Akalarn
izlerine Hitit kaynaklarnda da rastlanmtr17. Bununla beraber bu gl ve dinamik
uygarlk M.. 13. yzyl sonlarna doru yaylma gcn ve Akdenizdeki ticari
hkimiyetlerini kaybetmeye balad18. Myken uygarlna son darbeyi M.. 12.
yzyldan itibaren Balkanlar zerinden harekete geen Deniz Kavimlerinin bir
kolunu oluturan Dorlar indirmitir. Kendilerinden daha ilkel bir dzeydeki uluslarn
istilasna dayanamayan Akalar, kollar halinde Bat Anadolu kylar boyunca
gmeye balamlardr. Bunlar bir sre sonra Dorlar takip etmitir19. M.. 11.
yzyldan M.. 8. yzyla kadar sren glerin mahiyeti konusunda kesin bilgiler
bulunmamaktadr. Hellasdan Bat Anadoluya g eden Hellenler, Aioller, onlar
ve Dorlar olmak zere gruptan meydana gelmekteydiler. Attikadan yola kan
onlar, zmir krfezinden Mandalia krfezine kadar olan alana yerletiler ve buralara

14
John Boardman, The Greek Overseas: The Early Colonies and Trade, Thames and Hudson,
London 1964, s. 27; M.I. Finley, Early Greece: The Bronze and Archaic Ages, London 1970, s. 44
46.
15
T.J. Dunbabin, The Greeks And Their Neighbours, London 1957, s.17; John Boardman, a.g.e., s.
39, 42; Finley, a.g.e., s. 47 - 57
16
John Boardman, a.g.e., s. 46-56; M.I. Finley, a.g.e., s. 52-53; .apar, Ege Gleri ve Sonras Bat
Anadolu, Anadolu Demir alar (I. Demir alar Sempozyumuna Sunulan Bildiri), zmir
1987, s. 47-57.
17
Hititler, Akalar iin Ahhiyava kelimesini kullanmaktaydlar. Bilgi iin bkz O.R. Gurney, The
Hittites, Bungay, Suffolk 1981, s. 48; ayrca bkz J.G. Macqueen, The Hittites and Their
Contemporaries in Asia Minor, London 1986, s. 39.
18
Veli Sevin, Anadoluda Yunanllar, Grsel Anadolu Ansiklopedisi, Grsel Yaynlar 1982, s.
210.
19
Veli Sevin, a.g.m., s. 211.

46
kendi isimlerini verdiler20. Hellasdaki Boiotia ve Thessaliadan yola kan Aioller
ise Lesbos adas ile anakarada yer alan Phokaiann kuzeyindeki kylar ile Kaikos
ay arasnda kalan blgelere yerlemilerdir. Dorlar ise Rodos ve Kos adas dhil
olmak zere Kariann batsndaki yarmadalara yerlemilerdir21. Bununla beraber
bu hareketin tam manasyla bir kolonizasyon hareketi olarak grlmemesi gerekir.
Hellasdan Bat Anadolu kylarna geen Hellenler yeni koloniler kurmaktan ziyade
lkelerinin Dorlarca igal edilmesi sebebiyle blgeye gelmilerdir. Bu sebeple buna
daha ziyade bir g hareketi demek daha doru olacaktr22.

Daha nce (s.45) blme ayrdmz Hellen kolonizasyonunun en nemli

evresi M.. 8. yzyl ortalarnda balayp, M.. 500 yllar civarnda son bulmutur.
Bu dnem ierisinde Hellenler batda spanyadan douda Kolkhise kadar olan bir
alana yaylmlardr23. M.. 750 yllarnda balad kabul edilen Hellen
kolonizasyonunun ok eitli nedenleri olmasna karn temel neden gn getike
artan nfusa toprak salama isteiydi24. Hellasn byk ksm dalk olup tarma
elverili olan arazi miktar olduka azd. zellikle M.. 8. yzylda nfusun giderek
artmas ve artan nfusa topraklarn yetmemesi kolonizasyonu zorunlu hale
getirmitir. lk Hellen kolonisinin Euboiallar tarafndan kurulmas artc deildir,
zira Euboia adas ekilebilir toprak asndan olduka snrl kaynaklara sahiptir25.
Bununla beraber kolonizasyonun nedeni olarak sadece Hellasn darl gsterilemez.
Kolonizasyonun ilk dnemlerinin sona ermesinin ardndan ticari ve ekonomik
kayglar da kolonizasyon hareketinde nemli rol oynamtr26. Bu durum Hellas iin
geerli olmasna karn, Anadolu kylarnda yer alan Hellen kentlerinin
kolonizasyona balama nedeni olduka farkldr. Bat Anadoluda bulunan Hellen
kentleri sahip olduklar geni hinterlandlar sayesinde Anadolu ve n Asya ile ticari
ilikilerde bulunabilmekteydiler. Ne zaman ki Phrygia ve Lydia krallklar gl bir
devlet olarak ortaya karak Hellen kentlerine ticaret yollarn kapayp onlar
20
Arif Mfit Mansel, a.g.e, s. 90.
21
Seton Lloyd, Trkiyenin Tarihi, Tbitak Yaynlar, Ankara 1997, s.7779.
22
Mary E. White, Greek Colonization, The Journal of Economic History, Vol 21, No 4 1961, s.
444.
23
Sarah B. Pomeroy, Ancient Greece: A Political, Social and Cultural History, Oxford University
Press, 1998, s. 65.
24
Mary E. White, a.g.m., s. 444.
25
Chester G. Star, Antik ada Deniz Gc, Homer Yaynlar, stanbul 2000, s. 13.
26
O. Murray, Early Greece, Harvard University Press, London 1980, s. 5254.

47
ekonomik ve ksmen siyasi bask altna almaya balad; bu yeni durum sebebiyle Bat
Anadoludaki Hellen kentleri kolonizasyona balamlardr27.

Hellenler koloniler kurarken sistemli bir biimde hareket etmilerdir.

Genellikle aristokrat snftan oikist olarak adlandrlan bir kurucu seilirdi. Bu kii
kolonistlere nclk eder ve bunlara yer bulur, ardndan seilen topra yerleimciler
arasnda eit parsellere ayrrd. Bu kii ldkten sonra yar tanr ya da kahraman
olarak kabul grrd28. Polis nitelii tayan koloniler ana ehir karsnda zgr ve
bamszdlar29. Buna ek olarak Hellenler kurduklar kolonileri yurt olarak kabul
etmilerdir. Bu sebepten tr Hellenler oluturduklar yeni yerleimleri apoikia
(=uzaktaki ev) kelimesi ile tanmlamlardr30.

te yandan Hellenistik dnemde gerekleen Hellen kolonizasyonunun

nedenlerini ise askeri, ekonomik ve politik olarak sralayabiliriz31. Askeri gerekeler
ile kolonizasyon hareketini ilk balatan kii Byk skenderin babas II.
Philippostur. zellikle Trakyadaki hkimiyetini pekitirmek ve barbar Thrak
kabilelerini durdurmak amacyla pek ok koloni kurmutur32. Byk skenderin
Media blgesinin gvenliini salamak amacyla blgenin snrlarnda bir ember
gibi sralanan Hellen kentleri kurduu belirtilmitir33. Seleukos (=Syria) kral III.
Antiokhosda i gvenlii salamak amacyla Fenike ve Filistin yerleiklerini Lydia
ve Phrygia blgelerine yollayarak buralarda yeni yerleimciler iin kentler
kurmutur34. Askeri nedenler ierisinde en nemlisi, terhis olan askerlere yer
salamak suretiyle nemli stratejik yerleri kontrol etme isteidir. Bu ekilde
Hellenistik monariler asker toplamada da bir zorlukla karlamamaktaydlar35.

27
Arif Mfit Mansel, a.g.e, s. 157158.
28
Herodotos, Herodot Tarihi, ev., A. Erhat ve M. kmen, Remzi Kitapevi, stanbul 1973, I,168-
IV,159- VI,38; Plutarchos, Bioi Paralelloi: Theseus, ed., B. Perin, Loeb Classical Library, London
1948, 36; ayrca bkz. Sarah B. Pomeroy, a.g.e., s. 65-66.
29
M.M. Austin and P. Vidal-Naquent, Economic and Social History of Ancient Greece, University
of California Press, Los Angeles 1977, s. 61; ayrca bkz Michael Crawford and David Whitehead,
Archaic and Classical Greece, Cambridge University Press, Cambridge 2002, s. 52.
30
Michael Crawford and David Whitehead, a.g.e., s. 176-178.
31
Getzel M. Cohen, The Hellenistic Settlements in Europe, the Islands and Asia Minor,
Universitiy of California Press, Los Angeles, 1995, s. 63.
32
Diodoros, 16.71.1-2.
33
Polybios, Historiai, ed., W.R. Paton, Loeb Classical Library, London 1954, 10.27.
34
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 63.
35
G. T. Griffith, The Mercenaries of the Hellenistic World, Cambridge, 1935, s. 157159.

48
Ekonomik faktrler ise bu dnem kolonizasyon hareketinin bir dier nedenidir.
Seleukoslar tarafndan kurulan Orontes kysndaki Antiokheia kenti, yollarn kesiim
noktasnda yer almas sebebiyle ticari adan olduka nemliydi. Bu dnem
ierisinde Phrygiadaki Apameia Kelainai kentini Asyann kurulan en byk
emporionu36 olarak adlandrmaktadr37. Hellenistik dnemde kurulan ya da yerleri
deitirilen pek ok kent ticari adan nemli gzerghlar zerinde yer
almaktaydlar38. Yine Hellenistik dnem kolonizasyonunun bir dier nedeni ise
siyasi amaldr. zellikle Hellenistik monariler sahip olduklar topraklar ynetmek
amacyla yeni kentler kurmulardr. Buna en iyi rnek ise Byk skenderin
haleflerinden Lysimakhosun Thrakia Khersonesosunda kurduu Lysimakheia
kentidir39.

Eskian tarihsel sreci ierisinde en nemli kolonizasyon hareketleri

yukarda ksaca belirtilmeye allmtr. Bunlarn yannda ve izler olarak Roma
kolonizasyonu da hedefler ve sonular asndan dier kolonizasyon hareketlerine
benzemekle beraber ortaya k, geliimi ve karakteri itibariyle kendine has
zellikler tamaktadr.

36
Hellenler tarafndan genellikle kylara kurulmu pazar yerlerine emporion ad verilir.
37
Strabon, Geographika XII-XIII, ev. A. Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul 2005,
12.8.15.
38
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 65.
39
Diodoros, XX. 29.1; Plinius, IV. 48.

49
 3. BLM
ANA HATLARIYLA ROMA KOLONZASYON HAREKET

3.1. Roma Kolonizasyon Hareketinin Nedenleri ve Karakteri

Romann bir ehir devletinden byk bir imparatorluk haline gelmesinde,

dzenli bir tekilatla kurduu kolonilerin nemli bir rol vardr. Romann
kolonizasyon hareketine balamasnn ardnda yatan neden kendinden ncekilerden
farkl olarak temelde askeri ve siyasi amaldr. Romal devlet adam ve hatip
Ciceronun Roma kolonizasyon politikas hakkndaki dnceleri bu politikann
altnda yatan ana nedeni belirtmesi asndan olduka nemlidir:

Atalarmz . . . . tehlike yaratabilecek yerlerde kendilerini garantiye almak

iin koloniler kurdular. Bu koloniler, talyada birer kentten ziyade imparatorluun
bir ileri karakolu grnmndeydiler40.

Roma kolonilerinin ortaya k her ne kadar askeri ve siyasi ihtiyalardan

tryse de zaman ierisinde kolonilerin kurulma nedenlerine yeni gerekeler de
eklenmitir. Roma kolonileri kurulu amalarnda ortaya kan gerekelere ek olarak
yeni ihtiyalara da cevap verebilmeleri sebebiyle 500 yl gibi uzun bir sre
varlklarn srdrmeye devam etmilerdir. Kolonilerinin kuruluuna zaman
ierisinde her ne kadar yeni gerekeler eklense de ortaya kmalarndaki asl neden
olan askeri gereksinimler asla nemini kaybetmemitir41.

Latincedeki colonia kelimesinden tremi olan koloni terimi gnmzde

emperyalizmle balantl olarak grlmekte ve devlete bal deniz ar blgelerde ve
daha az gelimi topluluklarn yaknnda kurulmu yerleim yerleri olarak
alglanmaktadr. Bu tarz bir dnce eklinin tarihin ancak belli dnemleri iin

40
Cicero, On the Agrarian Law, ed., J.H. Freese, Loeb Classical Library 1930, II 27.3.
41
Appianos, Historia Romana, ed. by H. White, Loeb Classical Library, London, 1955, 1.1.7; ayrca
bkz. Barbara Levick, Roman Colonies in Southern Asia Minor, Oxford University Press, London
1967, s. 1.

50
doruyu yansttn sylemek yanl olmaz42. Zira Romann genilemek maksad ile
kulland temel enstrmanlardan biri olan kolonizasyon politikas gerekte fetih
fikrinden tamamen bamsz olmamakla beraber balangta byk bir corafi alana
sahip olmamas ve yalnzca talya ile snrl olup deniz ar blgeleri kapsamamas
dolaysyla baz farkllklar gstermektedir. Buna yerlemenin kltrel bir ilev
Romallatrma- yklenmesi de dhil edilmelidir.

Daha nce de ifade edildii zere (s.50) koloni kelimesi Latincede colonia
kelimesinden gelmektedir. Kelimenin Trke karl ift srmek, colonus
kelimesi ise ifti anlamndadr43. Kelime, anlam itibariyle her ne kadar Roma
kolonilerinin ortaya knn tarmsal ve ekonomik bir amala olduunu dndrse
de bata da belirtildii zere (s.50) Romallar kolonizasyonun erken dnemlerinden
itibaren ne ehirdeki fakir halka ya da topraksz kylye toprak salamak ne de ticari
amalar iin koloniler kurmutu44. M.. 4. yzylda talyada Antiumun45
kuruluundan II. Pn savann (M.. 218-202) bitimine kadar ister Latin isterse de
vatanda kolonileri olsun bu yerleimlerin temel ilevleri Romann ve
mttefiklerinin egemenlik alann korumakt46. M.. 2. yzyla kadar ekonomik
gerekeler n planda deildi. Roma kolonizasyon politikasndan fakir halkn ve
topraksz kylnn fayda salamas ise tamamen rastlantsald.

Roma kolonilerinin askeri nitelikleri ne kmasna karn ayn zamanda

tarmsal ve ticari amalydlar da ne var ki, M.. 181 ylnda kurulan Kuzey
talyadaki Aquileia kolonisi incelendiinde burann, Roma kolonizasyonunun ana
stratejisi ile tarmsal ve ticari gerekelerin ne oranda birletiini ak bir ekilde
gstermemektedir. talyann fethi (M.. 272) sonrasnda Carniciye kar yaplan
seferlerde s olarak kullanmak amacyla kurulan Aquileia kolonisinden sonraki
dnemlerde blgedeki dman kabilelere kar yaplan mcadelelerde de
yararlanlmtr. Aquileia kolonisinin kurulu nedeni her ne kadar askeri

42
Mark Ferro, Colonization A Global History, Routledge, London and New York, 1997, s. 122.
43
William Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London 1875, s. 315.
44
E.T. Salmon, Roman Expansion and Roman Colonization in Italy, Phoenix, Vol.9, No.2, 1955, s.
64.
45
A.N. Sherwin-White, The Roman Citizenship, Oxford University Press, Oxford, 1958, s. 72.
46
H.M. Last, Cambridge Ancient History, Vol. VII, Cambridge University Pres, Cambridge, 1990,
s. 473.

51
ihtiyalardan kaynaklansa da kurulduu dnemden itibaren evredeki topraklarn
parsellere blnerek paylatrlmas, blgede tarm ve ticaret iin gerekli bar
ortamnn salanmasnn amalandn da gstermektedir. Bylece Roma
kolonizasyon politikasn etkileyen ikinci nemli etmen, tarihi Appianosun dikkati
ektii gibi, topraklarn datmdr47. Eski ada kent ve krsal alan arasnda yakn
ve karlkl bir iliki bulunmaktayd. Kentler evrelerindeki topraklar denetlemekte
ve ilemekteydiler48. Bireyler iin toprak bir zenginlik arac olduu kadar toplumdaki
konumunun da bir gstergesiydi. Bu nedenle fetih sonras bir blgenin yeniden
rgtlenmesindeki ana zellik kimi zaman yerli halkn istei dnda, dman
toprana deer biilmesi ve bunun bir ksmnn msadere edilmesiydi49. Msadere
edilen topraklar ounlukla Romal kolonistler arasnda paylatrlmaktayd. Koloni
kelimesinin Latincede colere kelimesinin karl ve kelime manasnn ift
srmek olduu daha nce ifade edildiine gre (s.51) bu durum yeni bir Roma
kolonisi kurulmasnda tarmsal/ekonomik ihtiyalarn da var olduunu
gstermektedir.

Kolonizasyonun M.. 2. yzyln ortalarndan nceki yllarndan farkl olarak

Gracchuslar dneminden itibaren Augustus dnemi sonuna kadar ki (M.S. 14)
Romann bu alandaki politikas incelendiinde ekonomik gerekelerin zaman zaman
askeri ihtiyalarn nne getii grlmektedir. Gracchuslar dneminde Romann
ekonomi ynetiminin banda bulunan aristokraf aile yelerinin (=nobilitas) kimi
zaman kt uygulanan ekonomik politikalar sonucunda Roma halknn byk bir
ksm yoksullam, bunun zerine fakir halkn refahn arttrmak iin koloniler
kurulmas zorunlu bir hale gelmiti50. Bu duruma ek olarak M.. 1. yzyln byk
lekli ve kazanl savalar ile birlikte Mariusun askeri reformlar sonrasnda
veteranuslar (=emekli askerler) iin pek ok koloni kenti kurulmutur51. Mariusu
takip eden yllarda baar kazanm olan generaller ordularn yalnzca ganimet ve

47
Appianos, 1.1.
48
M.I. Finley, Antika Ekonomisi, ev., Hatice Palaz Erdemir, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,
stanbul 2007, s. 147.
49
Tacitus, Annales, ed., J. Jacson, Loeb Classical Library, London 1963, 14.31.
50
J.A. Crook, Andrew Lintott, The Last Age of the Roman Republic 146- 43 B.C., Cambridge
Ancient History, Vol. 9, Cambridge Ancient History, Cambridge 1994, s. 85-86.
51
P.A. Brunt, The Fall of the Roman Republic and Related Essays, Oxford University Press,
Oxford 1988, s. 278280.

52
para ile deil, sefer sonras kdemli askerleri iin toprak elde ederek de
dllendirmek zorunda kalmlardr. Bu sebeple Sylla, Caesar, Triumvirler52 ve
Augustus bu askerler iin yeni koloniler kurmak zorunda kalmlardr. Fakat kurulan
kolonilerin byk bir ksmnn talyada yer almas rahatszla neden olmutur.
nk topraklar msadere edilen kyller topraklarndan zorla uzaklatrlyorlard.
Bu sebeple Augustus dneminde eyaletlerde daha fazla koloni kuruldu ve msadere
yani el koyma usul ortadan kaldrld.

Romann koloniler vastas ile ulamaya alt amalardan bir dieri ise,
bu koloniler araclyla Romal olmayan halk arasnda Roma kltrn yayarak,
blge halkn Romallatrmak ve bu sayede blge zerindeki Roma hkimiyetini
salamlatrmakt. Bununla beraber Roma pasif savunma yntemi olarak
nitelendirilebilecek Romallatrma politikasn sahip olduu geni topraklar
arasndaki kltrel, ekonomik, siyasi ve demografik farkllklar da gz nnde
bulundurarak uygulamtr. Bu sebeple Romallatrma politikasn dou ve bat
olarak ikiye ayrmak gerekir53. Roma topraklarn Bat Akdenizde geniletirken ok
az ehir geleneine ve kltrne sahip topluluklarla karlamtr. M.. 58 ylnda
Caesar, Kuzeybat Avrupadaki durumu u ekilde ifade etmektedir:
Britanyallar, geit vermez bir ormanlk alann etrafn sur ve hendekle
tahkim edince buraya ehir (oppidum) diyorlar54.

Bylece kent kltrne sahip Romallar, zellikle Bat topraklarnda kentlerin

geliimini hkimiyetlerini salamlatrmann en nemli yolu olarak grmlerdir.
Tacitus, vey babas Agricolann biyografisini kaleme ald eserde bu durumu sade
ve alayc bir dille ele almtr:
Bu noktada Britanyallar dank topluluklar halinde medeniyetten uzak bir
yaam srmekteydiler ve doal olarak da savaydlar. Onlar bar ve sakin

52
Kelime manas l ynetim demektir. Romada Ge Cumhuriyet dneminde ynetimin devrin en
gl kiisinin eline getii ve senatonun etkisini kaybetmeye balad ynetim eklidir. lki
triumviratus M.. 60 ylnda Caesar, Pompeius ve Crassus, ikincisi ise M.. 43 ylnda Octavianus,
Antonius ve Lepidus tarafndan oluturulmutur. Ayrntl bilgi iin bkz. John Boardman, Jasper
Griffin, The Oxford History of the Roman World, Oxford University Press, Oxford 2001, s. 109
114,147150.
53
Barbara Levick, a.g.e., s. 185.
54
Caesar, Bellum Gallicum, ed., H. J. Edwards, Harvard University Press, 1917, 5.21.

53
klmak iin Agricola, bireyleri cesaretlendirdi ve topluluklara Roma tarznda
tapnaklar, forumlar ve evler ina etmeleri iin yardm etti. Zamanla Britanyallar,
tm bu rezillikleri ekici klan giri saaklar, hamamlar ve gsterili ziyafetlere
ynlendirildiler. Sarho olduklarnda bunu medeniyet olarak nitelediler, gerekte bu
sadece kleliklerinin bir parasyd55.

Tacitusun da aka ifade ettii gibi Romallarn gerekte barbar olarak

niteledikleri halklara uygarlk gtrmek gibi temel bir endieleri yoktu. Romann
asl amac bu halklar kentlere yerletirerek kontrol edilebilirliklerini gven altna
almak, geleneklerini unutturarak onlar uysallatrp Roma hkimiyetini kabul
etmelerini salamakt. Roma, topraklarnn bat ksmnda yer alan halklar sadece
kentlere yerletirmekle kalmad. zellikle Erken mparatorluk dneminde (M.S. 1.
yzyl) Roma asndan bakldnda bir toplumun uygar olup olmad, bu toplumun
bilgi dzeyi ya da sahip olduu kltrel zelliklere gre deerlendirilmiyordu. Roma
bak asna gre bir toplumun uygar olup olmadn gsteren nemli verilerden
biri Latince bilip bilmedikleriydi. Latince bilmek Roma iin uygarln temel
artlarndan biriydi56. Bu sebeple Romallar Galyadaki Augustodunum kentinde
Latince reten okullar kurdular. Bu okullarda zellikle Galyal aristokrat genlere
dersler verilmekteydi57. Roma bununla da yetinmemi zaman zaman Galyallarn
dillerini konumalarn bile yasaklamtr58.

Roma, bat topraklarnda Romallatrma politikas adna bu trden bir siyaset

uygularken dou topraklarndaki durum bu uygulamalarn tam tersi istikametindedir.
Buralarda Romallar, bazlarnn gemileri yzlerce hatta binlerce yl geriye giden,
gelimi pek ok kente sahip toplumlarla karlamlardr. zellikle Hellen dnyas
dikkate alndnda buralarda temel politik birim kk eskiye uzanan bamsz bir
ehir devleti olan polisti59. M.. 4. yzyl sonlarna doru Aristotelesin
rencilerinden Byk skender Pers kuvvetlerini malup ederek Akdenizden
Afganistan oradan da Hindistana kadar uzanan Hellenistik bir imparatorluk kurmu,

55
Tacitus, Agricola, ed., W. Peterson, Loeb Classical Library, London 1914, XXI.
56
Barbara Levick, a.g.e., s. 186.
57
Tacitus, Annales, 3.43.
58
Plinius, XXX.13.
59
Michael Crawford and David Whitehead, a.g.e., s. 27-29.

54
kendisi ve sonraki dnemlerde ardllar (=diadokhlar) Hellen kltrnn yansmas
olan -en nls Msrdaki skenderiye- pek ok kent (polis) varetmilerdir60.
Dounun var olan eski kltrel gelimilik dzeyine ek olarak Hellenistik dnemde
de ortaya kan pek ok kentin gereklii karsnda bu topraklar zerinde tamamyla
Roma zellikleri tayan kentler bulmak olduka zordur. Romallar genellikle var
olan kentlere fiziksel anlamda Roma tarznda yeni yaplar eklemekle
yetinmilerdir61. Romann Romallatrma politikas ile ulamay amalad
hedefler siyasal anlamda barbar olarak kabul ettii halklar kentlere yerletirerek
kontrol edilebilirlik insiyatifini arttrmak ve ortaya kmas muhtemel isyanlar
nlemek olduu kadar ayn zamanda kentlere dayal ekonomik gcn ilerletmekti.
mparatorluun dou eyaletlerinde hlihazrda kentleme orannn olduka fazla
olmas sebebiyle blgede Roma tarafndan bu tarz da bir politika uygulamamtr.

Fethedilen blgelere yerleimciler yerletirmek, talyay bir arada tutmann

en ilevsel yoluydu. Romallar dzenli olarak dmandan ele geirdikleri bu yerleri
kolonistler vastas ile iskn etmilerdir. Bu tr bir faaliyet, ender de olsa baz
bireysel giriimlerin olduu bilinmekteyse de gerekte devletin uygulad resmi bir
politikayd. Bununla beraber ele geirilen blgede iskn ettirilmek iin gerekli olan
yerleimciler bulunamaz ise topraklar devlet mal yani ager publicus olarak ilhak
edilerek tarmsal ya da hayvanclk amacyla kullanlmas iin kiraya verilirdi. Bu
topraklar Romaya kira geliri getiren bir mlk olarak hizmet verirdi62.

Roma, zaman ierisinde yeni topraklar ele geirdike bu topraklarn datm

problemi ile kar karya kald ve bu soruna zm olarak iki yntem gelitirdi. Bu
yntemlerden ilkinde ele geirilen yerler Roma vatandalarnn kullanm iin toprak
parsellerine ayrlarak datlrd. Bununla beraber topraklarn datm yaplrken,
vatanda topluluklar kendi kendilerini yneten toplumlar olarak organize
edilmezlerdi. Bu tarz bir uygulama esnasnda vatandalara verilen topraklar
merkezden ne kadar uzak olursa olsun burada oturanlar Roma vatandalk haklarn
korumaya devam ederler, buna ek olarak da Romaya yargsal ve ynetimsel ynden

60
E.J. Owens, a.g.e., s. 75.
61
Martin Thorpe, Roman Architecture, Bristol Classical Press, London 1995, s. 28.
62
Caesar, The Civil War, J. M. Carter, Oxford University Press, 2008, 25,96; Appianos, IV. 54.

55
bal kalmaya devam ederlerdi. Roma bu tarz bir uygulama iin assignatio (=tahsis
etme) tabirini kullanrd63. Tatbik edilen bir dier sisteme gre ise yerleimcilere
zel kullanmlar iin topraklar verilmekle beraber bunlar balangtan itibaren kendi
kendilerini yneten topluluklar olarak organize edilmilerdir. Colonialar (Latin)
yargsal ve ynetimsel olarak Romadan ayr olan politik organizasyonlard64.

Ele geirilen bir blgede koloni mi kurulaca ya da assignatio sisteminin mi

tatbik edileceine karar verilirken phesiz ele geirilen topraklarn boyutu ve
zellikleri nemli bir parametreydi. Bununla beraber asl nemli olan yerlemenin
sz konusu olduu blgede var olan askeri durumdu. gal edilen blge tam olarak
kontrol altna alnamadysa ya da evre topraklarda oturan dman halklarn
saldrlarna aksa burada assignatio sisteminin tatbik edilmesi neredeyse
imknszd. Zira bu tarz bir toprak datm usul uygulandnda yerleimcilerin
blgeye dank bir ekilde yerlemeleri sebebiyle buralarda oturanlar gerekli
hallerde snabilecekleri tahkim edilmi bir yerleimin eksikliini hissedeceklerdi.
Buna ek olarak zamann ulam artlar gz nne getirildiinde Romadan olduka
uzak bir alanda iskn ettirilen yerleimcilerin desteklenmesi ve tehlikeli bir durumda
etkili bir ekilde korunmalar da neredeyse imknsz bir hal alacakt. Yerleimcilerin
yeni yurtlarnda herhangi bir zamanda silahl dman unsurlaryla yz yze
kalmalarn engellemek gibi bir sorunla kar karya kalan Romallar, bu problemi
gl sur duvarlarna sahip kompleks ve organize topluluklar ya da colonialar
kurmak suretiyle zdler. Bununla beraber gl sur duvarlar bile her zaman
baarl bir savunmann garantisi deildi. Sava durumunda hzl karar vermek
yannda silahl glerin zamannda ve organize bir ekilde gerekli alanlara hareket
ettirilmesi de gerekmekteydi. Buna benzer sorunlar ile ba edebilmek ise ancak
merkezilemi, kendi kendini ynetebilen ve gerekli kararlar alarak uygulama
sahasna koyabilecek kadrolara sahip siyasi yaplara haiz topluluklar ile zlebilirdi.

63
Saskia T. Roselaar, Public Land in the Roman Republic: A Social and Economic History of
Ager Publicus in Italy, 396-89 B.C., Oxford University Press, 2010, s. 5455.
64
Romann kurmu olduu koloniler ile Hellen kolonileri arasnda olduka yakn benzerlikler
bulunmaktadr. rnein M.. 460 ylnda kurulan Naupaktosdaki Lokris kolonisipek ok adan
artc bir ekilde Latin kolonilerini andrmaktadr. Konu iin bkz. W. Dittenberger, Sylloge
Inscriptionum Graecarum, Ares Publisher, 1999, s.59; Vatanda kolonileri ile Atina kleruhialar
arasnda da baz benzerlikler bulunmaktadr. Konu iin bkz. Barbara Lewick, Roman Colonies in
Southern Asia Minor, s. I.

56
Sz konusu sorunlara zm bulmak iin gerekli olan koullar bnyelerinde
barndran koloniler ayn zamanda bir ehir devletiydiler65. Balangta Roma
kolonileri kendi corafi snrlarna yani territoriumuna sahip bir yerleim merkezi
ya da Romaya bal bir birim deil, kendine ait snrlar ve ynetimsel
organizasyonlar olan i ilerinde zerk bir siyasi yapyd66. M.. 2. yzylda Roma,
denizar topraklarda koloniler kurmaya balad dnemde bile kolonilerin var olan
yaplarnda herhangi bir deiim meydana gelmemitir. Romallar bu dnemde bile
kolonileri bir ehir devleti olarak alglamaya devam etmilerdir67. Ki bu da Hellen
polisinin etkisinin bir sonucudur.

Roma kolonileri devlet tarafndan nceden belirlenmi yerleimcilerin toplu

olarak ve ok az deiiklikle yzyllar boyunca uygulana gelmi belirli bir seremoni
eliinde, daha da nemlisi bir yasaya bal olarak kurulmutur. Roma kolonilerinin
resmi olarak kurulmas faaliyetine genelde deductio ad verilmektedir. Kolonilerin
kurulduu blge bakir bir yer olabilecei gibi sklkla ele geirilen eski bir yerleim
yerine koloni stats verilmesi suretiyle de oluturulmaktayd. ayet koloni eski bir
yerleim zerine kurulacaksa yeni gelen yerleimcilere eski sakinlerin yer vermesi
zorunluydu. Nitekim M.S. 2. yzylda yaam tarihi Appianos Roma tarafndan
kurulan pek ok koloninin asl ilevine ek olarak kuruluu esnasnda ne tarz bir
uygulamaya maruz kaldn gayet iyi zetlemitir:
Sava baarlar Romallara talyann denetimini getirince, topraklar
almaya altlar ve buralara ehirler kurdular, ya da var olan ehirlere kendi
nfuslarn yolladlar. Bu kolonileri birer garnizon olarak grdler68.

Roma Cumhuriyet rejiminin en gl olduu M.. 4 ve 2. yzyllar arasnda

iki farkl tipte ve birbirinden farkl zellikte koloniler kurulmutur. Latin kolonileri
ya da coloniae Latinae olarak adlandrlan ilk tip kolonilerdeki yerleimciler Roma
65
Hellen kolonileri zellikle karakterleri itibari ile Roma kolonilerinden ayrlmaktadrlar. Zira bu
yerleimler Roma kolonilerinden farkl olarak kurucu kent ile aralarnda yalnzca dini ve kltrel
balar olup, aralarnda siyasi her hangi bir ba yoktu. Bununla beraber sklkla belirtildii zere Roma
Vatanda kolonileri ile Atina kleruhialar arasnda baz benzerlikler bulunmaktadr. Konu ile ilgili
olarak bkz. Barbara Levick, Roman Colonies in Southern Asia Minor, 1967 s. 1.
66
E. T. Salmon, Roman Colonization Under The Republic, s. 14.
67
M.. IV. yzylda Korsika ve Sardunyada yer alan Roma kolonileri bu duruma rnek olarak
gsterilebilir. Konu ile ilgili olarak bkz. Theoophr., H.P., V. 8. 1; ayrca bkz. Diodoros, XV. 27. 4.
68
Appianos, 1.1.7.

57
vatandalk haklarna sahip deillerdi. kinci tip koloniler ise Roma vatandalk
haklarna sahiplerdi; bu tarz kolonilere Roma vatanda kolonileri ya da coloniae
civium Romanorum ad verilmekteydi. Sahip olduklar zellikler asndan her iki
koloni tipi birbirinden farkl olsa da kolonileri kurma ve bir blge de ne trde bir
koloni oluturulacana karar verme yetkisi tamamyla Romaya aitti69.

Coloniae civium Romanorum olarak adlandrlan Roma vatanda kolonilerine

yerleen kolonistler Roma vatandalk haklarna sahiplerdi. Bu kolonilere balangta
normal Roma vatandalar gnderilirken I. Pn sava (M.. 264241) sonrasnda
hizmet sreleri dolmu emekli askerler (=veteranus) yerletirilmeye balanmtr70.
Bu kolonilerin byk bir ksm Roma ve talya sahillerinde kurulmulardr71. Bu
sebepten dolay bu yerleimler coloniae maritimae (=deniz kolonileri)72 olarak da
adlandrlmlardr. Vatanda kolonileri Latin kolonileri ile karlatrldnda
olduka kk boyutluydular. Tarihi Liviusun belirttiine gre bu koloniler 300
civarnda aileden olumaktayd ve her bir aileye yaklak 2 iugera73 toprak
verilmekte olup Romaya olduka yakn mesafelerde kurulmaktaydlar74. Bu
durumun temel nedeni ise Roma topraklarnn blnmesini engelleme arzusudur75.
Vatanda kolonilerinin ortaya ktklar dnemde Romann denizlerde fazla gl
olmad grlmektedir. Bu sebeple Roma bu tip kolonileri denizden gelecek korsan
saldrlarna ek olarak mttefiklerine deniz yoluyla yaplabilecek saldrlara da mani
olmak amacyla kullanmtr (rnein Antium, Volsc saldrsn engellemek amacyla

69
Frank Frost Abbot, The Colonizing Policy of the Romans from 123 to 31 B.C Classical
Philology Vol.10, No.4, 1915, s. 366; P.L. MacKendrick, Roman Colonization, Phoenix, Vol. 6,
No.4, 1952, s. 139;
70
Barbara Levick, a.g.e , s. 1.
71
Frank Frost Abbot, a.g.m., s. 366.
72
E.T. Salmon, a.g.m, s. 66.
73
ugerum Latin arazi lm birimi olup yaklak olarak 2500 metre kareye edeerdir. Bkz. Lesley
Adkins and Roy A. Adkins, Handbook to Life in Ancient Rome, Oxford University Press, 1999, s.
349.
74
Livius, Ab Urbe Condita, ed.,B.O. Foster, Loeb Classical Library, London 1952, VIII.21.XI,
XXXIV.45.I; ayrca bkz. Alen M. Ward, Fritz M. Heichelheim, A History of the Roman People,
Prentice Hall, New Jersey 2003, s. 83.
75
Barbara Levick, a.g.e, s. 1.

58
kurulmutu)76. Tm bu zellikleri dikkate alndnda bu tip koloniler Atina
kleruhialarna benzetilmitir77.

Dier taraftan Latin kolonileri, Roma vatanda kolonilerinden ilevleri,

kolonistlerin sahip olduklar haklar, kolonilerin konumlar ve boyutlar itibariyle baz
farkllklar gstermitir. Latin kolonileri de ilevleri ynyle vatanda kolonilerinde
olduu gibi temelde Romann sahip olduu topraklar savunmak amacyla meydana
getirilmilerdir. Bununla beraber Latin kolonilerinin neredeyse tamam i blgelerde
kurulmu olup, bu tip koloniler dman snrndaki nehir ve da geitleri gibi nemli
stratejik noktalara yerletirilmilerdi78. Temel amalar savunma olmakla beraber
gerektiinde taarruz iin bir kprba ilevi de grmlerdir. Latin kolonileri politik
adan bamszlard. ayet bir Roma vatanda buraya yerleirse elde ettii topraklar
karlnda Roma vatandalk haklarn kaybederdi. Bunun temel nedenlerinden biri
Latin kolonisine yerleenlere verilen topran vatanda kolonisindekilere verilen
topraklarla karlatrldnda boyut olarak olduka byk olmasdr79. Her ne kadar
verilen topraklar olduka geni olsa da bu dnemde Roma vatandalna sahip
olmak olduka avantajl bir durumdu. Bu sebepten dolay Roma vatandalarnn
Latin kolonilerine yerleme konusunda ok da istekli olmadklar anlalmaktadr80.
Tm bunlara ek olarak bu konuda dikkat edilmesi gereken temel nokta, Romada
oturan ana vatanda kitlesinden olduka uzakta ikamet edecek vatandalarn dnemin
Roma yurttalk haklarn bizzat Romada kullanmalar zorunluluu idi. Zira bu
dnemde vatandalk ikametgh ile tanmlanmaktayd. Bu gibi sebeplerden tr
Roma, II. Pn sava sonuna kadar vatanda kolonileri ile karlatrldnda Latin
kolonilerini daha fazla tercih etmekte ve mmkn olan her blgeye Latin kolonileri
kurmaktayd81.

76
Barbara Levick, a.g.e, s. 1; ayrca bkz. Chester G. Star, Coastal Defense in the Roman World,
The American Journal of Philology, Vol.64, No.1, 1953, s. 56.
77
Atinann kurduu baz kolonilerin zelikleri sradan Hellen kolonilerinden farkldr. Buralara
yerleenler ana kentin vatanda olarak kabul edilirlerdi. Ayrntl bilgi iin bkz. A.N. Sherwin-White,
a.g.e., s. 73,82.
78
E.T. Salmon, a.g.m., s. 64.
79
P.L. MacKendrick,a.g.m., s. 139.
80
Barbara Levick, a.g.e., s. 2;
81
E. T. Salmon, a.g.e., s. 16.

59
 Latin kolonileri ve Roma vatanda kolonileri Romann talyada
yaylmasnda nemli rol oynamtr. Bu konu ile ilgili olarak M.S. 30 ylnda
Velleius Paterculus, kolonilerin Romann yaylmasnda hayati bir rol oynadn
ifade etmektedir82. Velleius Paterculusun koloniler hakkndaki grleri biraz
abartl olmakla beraber bu tarz yaplarn Roma tarihinde politik bir enstrman olarak
olduka nemli roller oynadklarn gstermesi asndan nemlidir. Aulus Gelliusa
gre ise coloniaelar Romann bir minyatr ve tm kurumlar ile beraber birebir
kopyas grnmndedirler. Bununla beraber Aulus Gelliusun koloniler hakkndaki
gr M.S. 2. yzyl ortalarna ait olup, ancak kendi zamanndaki koloniler iin
geerli olabilir. Gelliusun koloniler ile ilgili olarak ileri srd grlerin
Cumhuriyet dnemi iin tam olarak geerli olabilmesi pek mmkn
grnmemektedir83. Romann uygulam olduu kolonizasyon politikas iinde
kolonilerin kurulu tarz, karakteri ve ilevi asndan farkl iki tipte koloni
bulunduu daha nce ifade edilmiti. (s.57) te yandan ayn tip iinde yer alsalar
bile yine de benzer iki koloni arasnda da baz farkllklar bulunmaktayd. rnein
yerleimcilere verilen arazi miktar ve koloninin sahip olduu topraklarn genilii
koloniden koloniye farkllk arz edebilirdi. ster Latin kolonisi isterse vatanda
kolonisi olsun, kolonilerin tipini ve boyutlarn sahip olduu arazinin zellikleri,
Romaya olan uzakl, kurulu gerekesi, yerleimcilerin says ve hangi dnemde
kurulduu belirlemekteydi. Baz koloniler 300 yerleimci barndrabilirken,
bazlarnn ise inanlmas zor olmakla berber 20.000 kiiye ev sahiplii yapt ileri
srlmektedir84. Koloni yerleimleri zerinde yrtlmekte olan arkeolojik
aratrmalar, yerleimlerin boyutlar itibariyle birbirinden ok farkllklar gsterdiini
ortaya koymaktadr. Erken dnemde Romann liman Ostia yerleimi 5 akreden
(20.234 metrekare) biraz fazla bir alan kaplarken, imparatorluk dnemi
kolonilerinden Nemaususun bykl 800 akre idi (3237485 metrekare)85.
Yerleimcilere verilen arazi miktarnda da koloninin kurulduu blge, tipi ve kurulu
zaman dikkate alndnda belirgin farkllklar bulunmaktayd. Yerleimcilere

82
Marcus Velleius Paterculus, Historia Romana, ed.F. W. Shipley, Loeb Classical Series, London,
1992, I. 14, 15.
83
Aulus Gellius, A. Gellii Noctes Atticae: Recognovit Brevigue Adnotatione Critica Instruxit
Tomus II: XI-XX, ed., P. K. Marshall, Oxford University Press, 1990, XVI. 13. 9.
84
E. T. Salmon, a.g.e., s. 18.
85
Philip Pregill and Nancy Volkman, Landscape in History, John Wiley and Sons, 1999, s. 112.

60
verilen topraklarn boyutlar genelde 2 iugerum kadar kk boyutta olabilecei gibi
kimi kolonilerde bu miktar 100 iugerumluk bir bykle eriebilirdi. Kolonilerin
sahip olduu territoriumlar ise Cumhuriyet dneminde ufak boyutta iken
imparatorluk dneminde olduka byk genilie ulamtr86.

Roma, her hangi bir blgede koloni kurmaya karar verdii takdirde ister Latin
ister vatanda kolonisi olsun dikkatli ve planl bir ekilde hareket etmitir. Koloninin
kurulaca zaman, mekn ve yerletirilecek kolonist saysnn tespit edilmesinden
zellikle Cumhuriyet dneminde Roma halk sorumluydu. Bu sebepten dolay
concilium plebisden (halk meclisi) lex colonia ad verilen bir yasann geirilmesi
gerekmekteydi87. Bununla beraber uygulamada kolonilerin kurulmas ile ilgili
sorumluluk M.. 200 ncesinde Roma Senatosuna, M.. 2. yzylda pleb
tribunuslar, M.. 1. yzylda askeri diktatrlere ve son olarak imparatorluk
dneminde ise Roma imparatorlarna ait bir hakt88. Bir blgede koloni kurulmasna
karar verildii takdirde, Ciceronun ifade ettii zere, kiilik bir komisyon tahsis
edilirdi89. Bunlardan biri komisyona liderlik etmekle grevlendirilmekteydi. Bununla
beraber Cicero, bu kiilerin nasl seildii ve grevlerini ne ekilde yerine
getirdikleri konusunda her hangi bir aklamada bulunmam olmasna karn,
Augustus dnemindeki baz uygulamalar bilinmekte olup yaplan ayrntl analizler
sonucunda kullanlan yntemlerin yzyllar boyunca ok az bir deiiklie urayarak
uygulanmaya devam edildii anlalmtr90. Kurucu komisyon yeleri Sylla
dnemine kadar eski konsller arasndan seilmekteydi. Sylla dneminden itibaren
ise bu kiiler comitia tributa arasndan seilmeye baland ve bunlara 3 yl
boyunca kolonide grev yapmalar art kouldu91. Sz konusu komisyon yeleri
koloninin snrlarn belirlemek, yerleimcilere verilecek toprak miktarn tespit

86
E. T. Salmon, a.g.e., s. 1819.
87
Lex coloniae iin bkz. Livius, VIII. 16. 14; XXXII. 29. 3; Cicero, Orationes Philippicae: 1 and 2,
Oxford University Press, 1926, XIII. 31; Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, ed.,
A. C. Clark, Oxford University Press, 1922, II. 17; tm bunlara ek olarak ayrca bkz. spanyada yer
alan Urso kolonisinin nizamnamesine CIL II. 5439.
88
Gerekte Roma Senatosu, Cumhuriyet dneminin byk bir ksmnda kolonilerin kurulmas ile
ilgili faaliyetlerin byk ksmndan sorumluydu. Bkz. Livius, VIII. 16. 14; IX. 26. 3; IX. 28. 8;
XXXVII. 46. 10; XLIII. 17. 1; ayrca bkz. Velleius Paterculus I. 14. 1.
89
Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, II. 31
90
Appianos, I. 9.
91
Kolonilerin kurulmasndan sorumlu komisyon yelerinin seimi ve bunlarn sahip olduklar
imperium yetkileri ile ilgili olarak bkz. Livius, IX. 28. 8; X. 21. 9; XXXIV. 53. 2; XXXVII. 46. 10.

61
ederek datmn yapmak, kolonistlerin birbirleri ile ya da yerli halk ile yeni
yerleimciler arasnda meydana gelen sorunlar zerek bir karara varmak, yeni
toplumun anayasasn belirlemek ve kolonide grev yapacak olan kadrolar ile
rahipleri atamakla grevliydiler. Komisyon yeleri grevi brakana kadar Roma halk
adna imperium yetkisini kullanma hakkna sahiplerdi. Tm grevlere ek olarak
koloninin kuruluu esnasnda ve sonrasnda yaplacak imar faaliyetleri iin gerekli
olan i gcn, ekipmanlar, tketim maddelerini ve fonlar temin etmek ile de
sorumluydular92.

Yeni ele geirilmi dman bir blgede koloniler kurulurken doal olarak bir
takm zorluklarla karlalmtr. zellikle kolonilerin kurulaca blgedeki yerli
halk tam olarak egemenlik altna alnamam ya da blge dman saldrlarna ak
snr kesimlerinde yer alyorsa karlalan tehlikeler de artmaktayd. rnein M..
218 ylnda Plaecentia kolonisinin kuruluu esnasnda komisyon yeleri Galyallar
tarafndan tutsak olarak alnmlardr93.

Koloninin kuruluu esnasndaki en nemli faaliyetlerden biri koloninin

territoriumunun dikkatlice incelenmesinin ardndan, yerleimcilere kiisel
kullanmlar iin verilecek olan arazilerin tespit edilmesidir. Sz konusu faaliyet
esnasnda arazilerin boyutlar ve konumlarnn belirlenmesinde groma ad verilen
bir aletten yararlanlmaktadr. Baz tarihi bilgiler yannda ele geirilen bir takm
paralar vastas ile gromann teknik zellikleri saptanabilmitir. Groma, dikey bir
aftn eik bir kebent vastasyla sten birletirilmesi ile meydana gelmektedir.
stte yer alan kebent bir ha ile desteklenmekte ve dengeyi salamak iinde han
her bir kolunun ucuna bir ip vastas ile ekller balanmaktadr. Her ne kadar
grn itibari ile kaba bir alet izlenimi uyandrsa da kullanlan yntem sayesinde
yerleimcilere tahsis edilecek araziler byk bir hassasiyetle tespit edilebilmitir94.

92
P. L. MacKendrick, Athenaeum, XXXII, 1954, s. 225.
93
Polybios, III. 40. 8; Livius, XXI. 25. 37; XXVII. 21. 10; XXX. 19. 9.
94
Oswald Ashton Wentworth Dikle, The Roman Land Surveyors, David and Charles PLC, 1971, s.
6670; ayrca bkz. K. D. White, Farm Equipment of the Roman World, Cambridge University
Press, 2010, s. 41.

62
 Groma izimi

Yeni bir koloni kurulduu esnada yerleimcilere verilecek olan toprak

miktarnn tespit edilmesi faaliyetine limitatio ya da centuriae denilmektedir.
Balangta Romallar, vatanda kolonilerindeki her bir yerleimciye 2 iugerum
byklnde bir arazi paras vermekteydiler95. Romallar tarafndan kent
planlamasnda kullanlan limitatio sistemi gerekte Alba, Cosa ve Norba
kolonilerinde de grld zere Hellen kent planlama modellerinin izlerini
tamaktadr. Genel zgara plan gibi ya da Cosa ve Alba Fucensin kaplarndaki
portcullis gibi belli detaylar da Hellen etkileri gstermektedir96. Bununla beraber
Roma kolonileri Hellen rneklerinin dorudan kopyalar deildirler. talik izgilere
gre tasarlanm ve Roma planlama gerekliliklerine gre uyarlanm, zellikle Roma
planlama sisteminin temelini oluturan ak Roma izgileri gstermekteydiler. Cosa
kolonisinin kurulduu tarihte Romallar hlihazrda 19 adet koloni kurmu
bulunmaktaydlar. Bunu yaparken Romallar yalnz talyada deil, daha sonra tm
imparatorlukta Roma kentleri iin gerek bir klie haline gelecek olan bir koloni
kentsel tasarm modeli gelitirdiler. Bu izgilerin bir ksm Cosann
dzenlenmesinde grlebilmektedir ve byk olaslkla Etrsk planlama

95
Centuriae iin bkz. Marcus Terentius Varro, The three book of M. Terentius Varro concerning
agriculture, ed., T. Owen, Gale ECCO, 2010, L.L., V. 35; bir iugeralk toprak ise iki adet koulu
kzn bir gn iinde srebilecei toprak miktarna denk gelmektedir. Konu ile ilgili olarak bkz.
Plinius, XVIII. 9.
96
George Dennis, The Cities and Cemeteries in Etruria, Cambridge University Press, 2010, s. 150.

63
yntemlerinden esinlenmitir97. Sokak sisteminde iki ana yolun kesimesine zel bir
vurgu getirilmitir. Decumanus maximus ve kadro maximus olarak adlandrlan
bu iki ana eksen kent kaplarndan geerek, kent merkezinde forumun bulunduu
yerde bulumaktayd. Koloni kentlerinin plan genellikle kare ya da kareye yakn
dikdrtgen biimliydi; konut insulalar (=adalar) da benzer biimde kara ya da
dikdrtgen olmaktan ok kareye yakn dikdrtgen biimindeydiler98.

Roma Koloni Plan

Latin kolonileri teknik anlamda bamsz siyasi yaplar olmas sebebiyle bu

tarz kolonilerdeki yerleimcilere verilen arazi miktarlar da vatanda kolonilerinden
olduka farkldr. Latin kolonilerinin bu durumu yerleimcilere verilen topraklarn
boyutlarn olduu kadar bltrlen topraklarn ekillerini de etkilemekteydi.
Koloni sakinlerine verilen topraklar kare ya da dikdrtgen eklinde olabilirdi.
Planlama yaplrken standart bir dzenleme yoktu. Bununla beraber bu tarz
uygulamalar erken dnem Latin kolonileri iin geerlidir. M.. 200 tarihinden
itibaren centuriae sistemi her iki tipteki kolonide de standart olarak uygulanmaya

97
J. B. Ward-Perkins, Early Roman towns in Italy, Town Planning Review 26, 1955, s. 145.
98
E. J. Owens, The City in the Greek and Roman World, Routledge, 1994, s. 110111.

64
balanmtr. Zira bu tarihten itibaren kurulan kolonilerin tm Roma vatanda
kolonisidir99.

Kolonilerin sahip olduklar topraklarn yani territoriumlarnn tamam

yerleimcilere datlmamaktadr. Zira zaman iinde yerleimcilerin saysnda
meydana gelebilecek bir art durumunda sonradan datlmak zere bir miktar
toprak rezerv olarak korunmaktayd. Bununla beraber sonradan yaplan toprak
datmlar centurialardaki gibi dzenli olmamaktadr. Sz konusu parseller olduka
kk ve farkl ekillerde olup, bu tarzdaki bir bltrme ilemine subseciva
denilmekteydi100.

Centuriae rneklerine imparatorluk topraklarnn deiik noktalarnda

rastlanmaktadr. zellikle Po vadisi ve Tunusda yaplan aratrmalar vastasyla
Romann uygulam olduu toprak datm sistemi ayrntl olarak ortaya
karlmtr. Ad geen toprak datm sisteminin gnmze kalan izleri sayesinde
erken dnem koloni yerleimlerinin pek ounun izi srlebilmektedir. rnein
Latin kolonileri olan Luceria, Cosa, Paestum, Ariminum, Beneventum, Brundisium,
Spoletum, Cremona, Placentia, Vibo, Bononia ve vatanda kolonileri olan Antium,
Tarracina, Poteoli, Salernum, Pisaurum, Parma, Mutina ve Auximum bu ekilde
ortaya karlabilmitir101.

Kurulacak olan koloninin snrlar belirlenip yerleimcilere verilecek olan

topraklarn tespitinin yaplmasnn ardndan kurucu komisyon yeleri tarafndan
kolonistlerin kaytlar yaplmaya balanrd. Vatanda kolonilerine yerleecekler iin
asker alma esnasnda uygulanmakta olan sisteme benzer bir yntem tatbik edilirken,
Latin kolonilerine yerleecekler iin daha farkl bir sistem uygulanmaktayd102.
Gracchuslar dnemine kadar kurulacak olan her iki tipteki koloni iin gerekli olan

99
Klaus Bringmann, A History of the Roman Republic, Polity, 2002, s. 139142.
100
Gaius Suetonius Tranquillus, De vita Caesarum: Domitianus, ed., Brian W. Jones, Bristol
Classical Press, 1996, 9. 3.
101
Luceria kolonisi Gracchuslar dnemine ait bir yerleimdir. Konu ile ilgili olarak bkz. J. S. P.
Bradford, The Apulia Expedition: An Interim Report, Antiquity, XXIV, 1950, s. 8495. Augustus
tarafndan kurulan Yugoslavyadaki Zara kolonisi centuriae sistemi hakknda olduka nemli bilgiler
elde etmemizi salamtr. Konu ile ilgili olarak bkz. CIL, Vol. III. 2907.
102
Cicero, Orations: Pro Caecina, ed., H. Grose Hodge, Loeb classical Library, 1927, 98.

65
sayda gnll Roma vatanda bulunamad takdirde Roma vatanda olmayan
kiilerin de koloniye kayd yaplabilmekteydi. zellikle II. Pn sava sonrasnda
saylar her ne kadar olduka az sayda da olsa kurulan Latin kolonilerindeki
yerleimcilerin byk ounluu, Roma vatanda olmayanlardan meydana
gelmekteydi103.

Kolonide ikamet edeceklerin kaytlarnn tamamlanmasnn ardndan,

yerleimciler askeri disiplin ve dzen iinde vexillum ad verilen bir sancak
eliinde koloni yerleimine doru hareket ederlerdi. Yerleimcilerin koloniye
ulamasnn ardndan ilk olarak tanrlarn himayesini ve ltfunu kazanmak iin
kurbanlar sunulur, bahsi geen kurbanlar piirildikten sonra bir ritel ukuruna
yerletirilirdi. Bununla beraber koloni bakir bir blge zerinde ilk kez ina edildii
durumlarda ba komisyon yesi, togas ile beraber cinctus Gabianus denilen ritel
elbisesini giyerek, togasn bann stne eker ve kentin surlarnn uzanaca
blgeleri belirlerdi. Kent surlarnn belirlenmesinde sa tarafnda beyaz bir kz, sol
tarafnda ise beyaz bir buzann ektii bronz bir sabandan yararlanlrd ve bu
ileme sulcus primigenius ad verilirdi. Kent surlarnn tespitinin yapld esnada
koloni yerleiminin kaplar da tespit edilirdi. Bu i iin saban topraktan karlr,
saban izi olmayan alan kap olarak iaretlenir ve ardndan saban tekrardan topraa
sokularak, kent surlarnn belirlenmesine devam edilirdi. Etrusca disciplinada da
belirtildii zere bu i iin kullanlan saban bronzdan retilmekteydi. Bu durumun
olas nedeni ise bu uygulamann demir kullanmnn tabu olarak grld
dnemlerden kalma bir adet olmasdr. Sz konusu bu seremoni baz kk apl
deiimler geirse de imparatorluk dnemi de dhil olmak zere yzlerce yl
kullanlmaya devam edilmitir104.

Yerleimcilere datlan topraklarn kurayla saptanmas sebebiyle de bu

ileme sortes denilmekteydi. Yerleimcilere datlan toprak miktarlar koloniden

103
A. J. N. Wilson, Emigration from Italy in the Republican Age of Rome, Manchester University
Press, 1966, s. 89-90.
104
Kolonilerin kuruluu esnasnda uygulanan ritellerle ilgili olarak bkz. Marcus Terentius Varro, V.
143; Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, II. 85; Vergilius, Aeneas, ev., smet
Zeki Eyubolu,Payel Yaynevi, stanbul, 1995, V. 755; Publius Ovidius Naso, The Fasti of Ovid,
Nabu Press, 2010, IV. 819-836; Plutarkhos, Bioi Paralelloi: Romulus, ed., B. Perin, Loeb Classical
Library, London, 1959, 11.

66
koloniye farkllk gsterdii gibi kolonilerin kurulduu dneme bal olarak da
farkllklar arz etmekteydi. Cumhuriyet dneminde kurulan Latin kolonilerinde
yerleimcilere datlan toprak miktar ayn dnem zarfnda oluturulan vatanda
kolonilerindeki toprak miktarndan daha byk boyuttayd. te yandan vatanda
kolonilerindeki yerleimcilere daha ufak boyutta toprak verilmesinin olas nedeni ise
bunlarn Roma vatanda olmalardr. Zira Roma ynetici aristokrasisi, vatanda
kolonilerindeki yerleimcilere Latin kolonilerinde iskn edilenlere benzer boyutta
ok geni toprak verilmesi halinde, bunlarn ekonomik glerinin artaca ve buna
paralel olarak da bu kiilerin centuria meclisindeki etkisinin artmasndan
ekinmekteydi. Bu sebeple vatanda kolonilerindeki yerleimcilere daha kk
parseller verilerek zenginlemeleri nlenmeye allmtr. Buna karn Latin
kolonilerindekiler Roma vatanda olmadklarndan, elde tuttuklar topraklarn
boyutunun bykl Roma i politikasn etkileyemezdi ve bu durum Latin
kolonilerindeki yerleimcilere geni topraklara sahip olma gibi baz avantajlar
salamtr. Latin kolonilerine tannan bu tarz bir ayrcalk sonucunda yinede baz
Romallar vatandalk haklarndan feragat etmeyi gze alarak Latin kolonilerine
kayt yaptrmlardr. Balangta kesin olarak planlanmamakla beraber bu durumun
bir sonucu olarak eski Roma vatandalarnn Latin kolonilerine katlmas sonucunda
bu koloniler Romann gznde daha sadk ve gvenilir bir hale gelmilerdir. Tm
bunlara karn II. Pn sava sonrasnda kurulan Volturnum ve Liternum gibi
kolonilerde yerleimcilere datlan topraklarn boyutunda bir art yaanmtr.
mparatorluk dneminde kurulan kolonilerde ise erken dnem vatanda kolonileri
iin standart olan 2 iugerumluk toprak bykl 200 iugeruma kadar kmtr.
mparatorluk dneminde kolonilere genelde terhis olmu askerler iskn edilmitir.
Bu dnemde yerleimcilere verilen topraklarn boyutunu etkileyen en nemli faktr
kiilerin terhis olduklar esnada ordu iinde sahip olduklar rtbe ve konumlaryd.

Yeni bir koloni oluturulduunda, ilk aylar olduka tehlikeliydi. Zira bu

esnada komu blgelerdeki dman halklarn saldrlarna maruz kalnmakta ve buna
ek olarak olduka fazla saydaki yerleimcinin ilk hasat zaman gelene kadar
desteklenmesi de gerekmekteydi. Bu gibi sebeplerden dolay yeni bir koloninin
kurulduu kritik zaman zarf iinde yerleimin Roma tarafndan desteklenmesi

67
zorunluydu105. Kar karya kalnan bir dier problem de yerli ahali ile yeni gelenler
arasndaki uyumu salamak ve ortaya kabilecek sorunlara zm bulmakt. Ortaya
kabilecek bu gibi sorunlarla sonradan karlamamak maksadyla koloni kurulurken
bir takm nlemler alnmtr. nlemlerden ilki yerleimin ilk sakinlerinin tamamiyle
kentten karlmas idi ki bu ileme en masse denilmekteydi. kinci bir ynteme
gre ise yerli halkn bir ksm ya da tamam kolonist olarak yerleime
kaydedilmekteydi ki bu tarz uygulamalar genelde erken dnem vatanda
kolonilerinde uygulanmtr. Tm bunlara ek olarak yerli ahalinin kentte kalmasna
izin verilmekte, fakat bunlara kolonistlerin sahip olduu haklar tannmamaktayd.
zellikle yaztlarda karmza kan incolae ibaresi bu durumdaki kiileri
tanmlamak iin kullanlmtr. Son olarak yerleimin eski sakinlerinin kendi politik
oluumlarn devam ettirmelerine izin verilirdi. Buna karn eski ve yeni
yerleimcilerin birbirlerinden ayr tutulmasna zen gsterilir, gerekli durumlarda bu
iki grup birbirinden bir duvar vastas ile ayrlrd106.

Belli ki snr talar bir kolonini sahip olduu territoriumunu gstermekteydi.

Koloniye kaydolan yerleimcilerin isimleri, kadastro kaytlar ve kolonide grev
yapanlarn isimleri forma denen bir belgeye kaydedilmitir. Bununla beraber
gnmzde her hangi bir forma rnei tam olarak ele geirilememi olmasna karn
mermer ve papirs kopyalar vastas ile bu tarz belgelerin neye benzedikleri
saptanabilmitir107. Forma, lex colonica ve gromann foruma yerletirilmesi ile
beraber kolonini resmi kurulu ilemi sona erer ve komisyon yelerinin grevleri
tamamlanm olurdu108. Her ne kadar resmi kurulu seramonisi sona erse bile
kolonideki ina faaliyetleri devam ederdi. Yeni bir koloni oluturulduunda olduka
byk oranda ina faaliyetine gerek duyulurdu. Bir yerleime koloni stats
verildiinde bile yerleime Roma tarz bir takm yaplarn yaplmas gerekmekteydi.
105
Livius, XL. 38.
106
Tacitus, Annales, XI. 24; Antium yerleimde kolonistler ile kentin eski sakinleri arasndaki
ilikiler iin bkz. Livius, VIII. 14. 8; Patrae kolonisi iin bkz. Pausanias, Hellados Periegesos, ed., W.
H. S. Jones, Loeb Classical Library, London, 1954, VII. 18. 7; Puteoli kolonisinde yaananlar iin
bkz. Livius, XXIV. 7. 10; Pompeii iin bkz. Cicero, Pro Sulla, ed., C. Macdonald, Loeb Classical
Library, 1976, 62; Emporiae iin ise Livius, XXXIV. 9. 1.
107
Formann bir kopyas Romadaki tabulariumda muhafaza edilmekteydi. Konu ile ilgili daha
ayrntl bilgi iin bkz. I. A. Richmond and C. E. Stevens, The Land-register of Arausio, JRS,
XXXII, 1942, s. 65.
108
Daniel J. Gargola, Land, Laws and Gods: Magistrates and Ceremony in the Regulation of
Public Lands in Republican Rome, University of North Carolina Press, 1995, s. 217.

68
Bu tr imar ilerini tamamlamak iin ise yksek younlukta i gc gerekmekteydi
ve bu sebeple kolonistlerden de yararlanlmaktayd. Baz kolonilerin sur duvarlar o
kadar bykt ki tamamlanmalar yllar almaktayd.

Forma rnei

Koloniyi evreleyen sur duvarlar Erken Cumhuriyet dneminde tatan ina

edilirken imparatorluk dneminde tula kullanlmtr. Koloni kentlerinin neredeyse
tamamnn bir savunma sistemine sahip olmas, bu yerleimlerin askeri amalar
gerekletirmek iin kurulduunu gstermektedir. Yerleimde birbirini dik olarak
kesen yollar ve kentin tam merkezinde ise bir forum bulunurdu. Erken Cumhuriyet
dneminde kent planlamas dzensiz olup kentin bulunduu topografik
zorunluluklara gre ayarlanmt. Kent planlamas M.. 3. yzyldan itibaren
dikdrtgen grnmn almaya balamtr. Roma kolonilerinde merkezde bir forum
olmak zere buraya bitiik kamu binalar ykselmekteydi. Sz konusu kamu yaplar
ise Roma tarznda bir tapnak, curia binas (yerel senato burada toplanrd ki buna
ordo ad verilirdi) ve bir bazilikadan meydana gelirdi. Bu yaplar, forumun uzun
tarafna sralanr ve bu blge ticaret merkezi olarak hizmet verirdi. M.S. 100 ylndan
sonra burann evresi bir portico ile evrelenmitir. mparatorluk dnemi Roma
kolonilerinde zafer taklar, hamamlar, tiyatrolar ve ehir dna ina edilen amfi
tiyatrolar bulunurdu. Genel anlamda ister Latin isterse de vatanda kolonisi olsun

69
Romallar bu yerleimleri kendi karakterlerini yanstacak ekilde ina ettiler ya da
var olan yerleimi Roma tarz yaplar ile sslediler109.

Kamu yaplarnn kent duvarlar iinde geni bir alan igal etmesi sebebiyle
yerleimcilerin ve ailelerinin ikameti iin gerekli alan temin etmek olduka gt.
Toprak datm yapld esnada yerleim alanna yakn blgelerde toprak sahibi
olanlarn haricindekilerin kent snrlar iine yerleebilmeleri olduka zordu. Bu
nedenle yerleimcilerin byk bir blm koloninin territoriumunda dank olarak
yaamlardr. Livius, Hannibalin Sinuessa kolonisinin topraklarn yakn canl bir
ekilde aktarr ve Hannibalin evleri ve tarlalar yakarken, kolonistlerin kent
duvarlarnn ardna saklandn ifade eder110. Bir koloni kenti gerekte ynetim
merkeziydi ve bu sebeple yerleimcilerin tamamnn burada ikamet etmesi gibi
zorunluluk yoktu. Koloni ayn zamanda bir ticaret ve Roma tanrlarnn
tapnaklarnn bulunduu dini bir merkez zellii de tamaktayd. Tm bunlarn
dnda M.. 217 ylndaki Sinuessa rneinde de grld zere bir koloni gerekli
olan hallerde mltecilere su, yiyecek ve gvenlik de salamaktayd.

Romallarn pratik ve pragmatik zeksna bal olarak zaman iinde koloniler

balangtaki kurulu amalarnn dna tam, sosyal ve ekonomik nedenler askeri
ihtiyalar ile birletirilmi ve bu durumun bir sonucu olarak imparatorluk
topraklarnn eitli noktalarnda pek ok koloni kurulmutur. Kolonilerin Romann
gncel ve ileriye dnk ihtiyalarn farkl zamanlarda ve meknlarda karlamas
sebebiyle Roma devleti kolonizasyon politikasn balangta da ifade edildii zere
500 yl boyunca uygulamaya devam etmitir. Bununla beraber Roma, her ne kadar
zaman iinde farkl gerekelerden tr koloniler kursa da kolonizasyonun temel
nedeni olan askeri gerekeleri asla nemini kaybetmemitir.

109
B. D. Meritt, Excavations at Corinth, American Journal of Archaeology, Vol. XXXI, No. 4,
1927, s. 452; B. Levick, a.g.e., s. 76.
110
Livius, XXII. 14. 3.

70
 3.2. Roma Kolonizasyon Tarihine Bak

Romann ayakta durmasnda genilemesinde ve kltrnn devamnda

nemli etkileri olan kolonizasyon hareketinin tarih iindeki geliim srecini ele
almadan nce Roma kent planlamas zerindeki Hellen ve Etrsk etkisinin
aklanmas gereklidir. Zira Roma, bu iki uygarlktan etkilenmeden kendi ihtiyalar
ve amalar dorultusunda koloniler kurduunu savunmak doru olmad gibi
konuyu eksik analiz etmemize neden olacaktr.

Roma kent planlamasnn tarihi ve geliimi yalnzca Romallar deil, organik

balarnn bulunduu Hellenleri ve Etrskleri de iermesi sebebiyle hem karmak
hem de tartmal bir konudur. Zira gemite pek ok aratrmac Roma kent
planlamasnn kkeninde Etrsklere ve onlar halefleri olan Villanova kltrne
kadar geri giden bamsz bir planlama gelenei bulunduunu savunmulardr.
Bununla beraber dier birok aratrmac ise Roma kent planlama geleneinin
gerekte Etrsk ve Gney talyada yer alan Hellenler ile dorudan iliki yoluyla
ortaya ktn ileri srmlerdir111. Konu hakknda ortaya kan belirsizliklerin
altnda yatan temel neden ise Hellenler, Etrskler ve Romallarn zellikle ortak
birleme noktalar olan Orta talyadaki birok kentte dorudan ve yakn ilikiye
girmeleridir. Ad geen blgede yer alan yerleimler Hellenler ve Etrsklerden
etkilenmi ya da bunlar tarafndan igal edilmilerdir. Bu gibi sebeplerden dolay
belirli bir kent zerinde her birinin yapm olduu gerek katky ortaya karmak
olduka zordur. Roma kent planlamasndaki Etrsk izlerinin tam olarak tespit
edilmesi olduka gtr. Zira erken dnem Etrsk yerleimlerinde kazlarn yaygn
olmamas ve eitli bulgular elde edildiinde bile ele geen verilerin analizi gereken
lde yaplmamaktadr. Buna karn son dnemde arkeolojik buluntular sorunu
aa kavuturmaya balamtr. Her ne kadar konu ile ilgili olarak erken dnem
Etrsk bulgularnn says yeterli olmasa da sz konusu dnemde talyada erken
dnem Hellen kentleri hakknda hatr saylr miktarda veri ortaya karlmtr. Bu
bilgiler nda talyann yerli halklarna kent planlamas ile ilgili fikirlerin
geiinde Hellenlerin olduka nemli bir rol oynadn sylemek yanl olmaz.
111
Bu konudaki varsaymlar iin bkz. F. Castagnoli, Orthogonal Town Planning in Antiquity,
Cambridge, 1971, s. 5-7.

71
Roma kent planlamasnn her trl Hellen etkisinden bamsz olarak gelimi
olduu varsaym bugn neredeyse kesin bir biimde bertaraf edilmi
112
bulunmaktadr .

Etrsk kent planlamas ile ilgili bulgular ok olmamakla birlikte yine de baz
sonulara ulamak mmkndr. Elde edilen kstl bulgular sonucunda Orta ve
Kuzey talyann kentlemesinde ve kent planlama fikrinin tm bu blgede
yaylmasnda nemli bir rol oynadklar sylenebilir. Bununla beraber Etrsk
planlama yntemleri kukusuz bir biimde Hellen kaynakldr. Bu alandaki Hellen
etkisi yalnzca sokak planlamasnda deil, zel olarak ayrntlarda da grlebilir113.
Kukusuz Etrsk kentleri Hellen dnyas ile olan ilikiden faydalanmt. Fakat fikir
ak tek ynl olmaktan uzakt. Gney talya ve Sicilyadaki Hellen kentlerindeki
hidrolik mhendislii alanndaki gelimelerin Etrskler ile olan ilikilerden
kaynakland da savunulabilmektedir114.

talyadaki kent planlama geleneinde Etrsklerin nemi erken dnem Etrsk

tarihi ak bir ekilde ortaya karlana kadar tam olarak anlalamayacaktr. Buna
karn Etrsklerin, Hellen kent plan uygulamalarn tek tarafl olarak
benimsediklerini ileri srmek iin de hibir neden bulunmamaktadr. Etrskler,
talyada kent planlama yntemlerinin gelimesine bamsz ve olumlu katklar
yapmlardr. Roma kent planlamasnn temellerini Hellen ve Etrsk baarlarnn
bileeni oluturur.

talyann fethi (M.. 272) ile balayan Roma kent planlamasnda toprak
genilemesinin sonucu olarak Romallar Akdenizde yalnzca dzenli planlanm
kentler ile karlamakla kalmadlar, ayn zamanda kendi kolonilerini kurarken yeni
kentler yaratmann uygulamadaki zorluklar ile de yz yze geldiler. Romallar
zellikle talyann kentsel bir yaam gelenei olmayan blgelerinde yeni yerleimler
kurma sorunu ile karlatklarnda dzenli bir planlama modeline yneldiler.

112
J. B. Ward-Perkins, Cities of Ancient Greece and Italy: Planning in Antiquity, London, 1974, s.
25.
113
G. A. Mansuelli, The Etruscan city, Italy Before the Romans, der: F. R. Ridgway, London,
1979, s. 362.
114
Diodoros, XI. 25.

72
Romallar, talyada nceden mevcut olan planlama deneyiminin zenginliklerinden
byk lde istifade ettiler. Romann Hellenler ve Etrsklere olan tartmasz
borcu en ok erken dnem Roma kolonileri Norba, Alba Fucens ve Cosada aka
grlr115. Yukarda da deinildii gibi (s.64) bu koloniler zgara plan tarznda
kurulmulardr ve Cosa ile Alba Fucensin kaplarndaki portcullius gibi belli
detaylar da Hellen etkilerini gstermektedir116. Bununla beraber bu kentler Hellen
rneklerin dorudan kopyalar deillerdir. talik izgilere gre tasarlanm ve Roma
planlama geleneklerine gre uyarlanm olup, zellikle Roma planlama sisteminin
temelini oluturan ak Roma izgileri gstermektedirler. Gerekte Cosa (M.. 273)
kurulduunda Romallar en az 19 koloni kurmu bulunuyorlard. Bunu yaparken
yalnz talyada deil, daha sonra tm imparatorlukta Roma kentleri iin gerek bir
klie haline gelecek olan koloni kentsel tasarm modeli gelitirdiler. Bu
uygulamalarn bir ksm Cosann dzenlenmesinde grlebilir ve byk olaslkla
Etrsk planlama yntemlerinden esinlenilmitir117. Romallarn Etrsklerden alarak
gelitirdikleri bir baka unsur ise kente su salanmas ve kanalizasyon yapmyd118.
Kapsaml bir kanalizasyon sistemi Roma kolonilerinin planlanmas ile birlikte
gerekleti. Kanalizasyon sistemi yalnzca kentler geniledike gelitirilmemi,
bandan itibaren kent plannn ayrlmaz bir paras olarak tasarlanmtr119.
Etrsklerden esinlenilen dier bir konu da kente su salamak iin alnan nlemlerdi.
Halka ak sarnlar zel kuyulara ek bir su kayna oluturmaktayd. Sonrasnda
kentin ihtiyacn karlamak iin su kemerleri ina edildi ve buradan da halkn
kullanm iin emelere ve yol kenarlarndaki havuzlara geildi120.

115
E. J. Owens, The City in the Greek and Roman World, Routledge, New York, 1994, s.108.
116
E. T. Salmon, Roman Colonisation Under the Republic, Thames and Hudson, London,1969, s.
33.
117
J. B. Ward-Perkins, a.g.m., s. 145.
118
Strabon, Geographika, ed., H. L. Jones, Loeb Classical Library, London 1949, V. 3. 8.
119
I. A. Richmond and W. G. Holford, Roman Verona: the archaeology of its town plan, Papers of
the British School at Rome 13, 1935, s. 70.
120
Romann ilk su kemeri Aqua Appia M.. 312 ylnda ina edilmiti.

73
 Alba Fucens ehir Plan

Roma kent planlamas her ne kadar kken olarak Hellen ve Etrsk

uygulamalarna dayanmasna karn, Romallarn, talyay koloniletirirken kar
karya geldikleri sorunlara uyarlanm zel ve belirgin bir planlama sistemi
gelitirdikleri konusunda ok az kuku vardr121. Roma kent planlama yntemleri
kukusuz bir biimde Hellen ve Etrsk baarlar zerine ina edilmi olmakla
birlikte Romallar, kendi zel planlama gereksinimlerine uyarladklar yeni fikirler
gelitirdiler. Sonuta Romallar son derece standart fakat bir o kadar da esnek bir
kent planlama yaklam ortaya kardlar. Standartlam bir dzenleme ile
uyarlanabilirliin birleimi daha sonraki yzyllarda Roma imparatorluu
kentlemesinin temellerini att.

3.2.1. Balangtan M.. 338 Ylna Kadar Roma Kolonizasyonu

Erken dnem Roma kolonizasyon politikasn analiz etmeden evvel

kolonizasyon hareketi ile direkt balants olan Roma kimlii ve vatandal
arasndaki fark tespit etmek gerekmektedir. Romann kkeni ile ilgili olan efsaneler

121
J. B. Ward-Perkins, a.g.m., s. 145-151.

74
ad geen sorunsala olduka aydnlatc aklamalar getirmektedir122. rnein kral
Romulusun temel vatandalk haklarn belirledii gibi Capitolium tepesinde
uygulanan asylum ad verilen snma hakkn da yerletirdii belirtilmektedir123.
Roma krallar Romulus ve Titus Tatius dneminde Sabinli kadnlarn karlmas
hadisesi esnasnda da bu kadnlara elerinden dolay vatandalk haklar
tannmtr124. Sz konusu olaya ek olarak krallk devri Romasnda pek ok Roma
kral gerekte kken itibari ile Romal deildi. Numa, Sabin kkenli olup kenti
ynetmesi iin davet edilmiti. Etrskl Tarquinius Priscus ise yar Hellen olup,
Tarquinii kentinden Romaya g etmitir. Etrskl Servius Tulliusda sarayda kle
olarak domu, ardndan Latin bir kadn vastas ile Roma vatandalna
gemitir125. Erken Dnem Roma tradisyonu ile ilgili anlatlan hikyeler Roma
kimlii ve vatandalk kavramnn anlalmas asndan olduka nemlidir. Zira bu
gibi hikyeler sayesinde erken dnem Roma kiiliklerinin byk bir ksmnn kark
bir kkene sahip olduklar gibi Romann da farkl orijindeki uluslarn karmndan
meydana geldii ortaya kmaktadr.

Eskia boyunca blgeler aras meydana gelen g hareketleri doal

karlanmaktayd. Bu dnem zarfnda yerleim yerlerini terk ederek yeni bir kentte
g eden kiiler eski yerleimlerindeki sosyo-ekonomik konumlarn yeni topluluk
iinde de srdrmeye devam ederlerdi. Bu kiilerin kkenleri yeni topluluklar iinde
yksek unvanlar kazanmalarna engel tekil etmemekteydi. Romal Coriolanus,
Roma dman bir Volsc ordusuna komuta etmi; Etrsk kkenli Attus Claudius,
Roma Senatosunda grev almtr. Benzer durumlara Erken Cumhuriyet dnemi
konsllk listelerinde de rastlanmaktadr126.

Yatay yndeki sosyal hareketler arkaik dnem Roma ve Etrsk toplumlarnda

olduka yaygndr127. Bununla beraber yukarda bahsi geen uygulamalar Roma

122
T. J. Cornel, The Beginnings of Rome, Routledge, 1995, s. 60.
123
Livius, I. 8. 56.
124
Livius, I. 913.
125
Livius, I. 38. 5.
126
T. J. Cornel, Ethnicity as a factor in early Roman history, Gender and Ethnicity in Ancient
Italy, London, 1997, s. 10.
127
Guy Bradley, Colonization and identitiy in Republican Italy, Greek and Roman Colonization,
ed., Guy Bradley and john-Poul Wilson, The Classical Press of Wales, 2006, s. 166.

75
tarafndan sonraki tarihler de uygulanmaya devam edilmitir128. Romada bir kii
etnik kkeni ya da sosyo-ekonomik durumuna baklmakszn belli baz artlar yerine
getirdii takdirde Roma vatanda olabilirdi129. Hellen tarihileri Romallarn azat
edilen klelere bile vatandalk haklar tanma ynnde eilimli olduklarn
aktarmaktadrlar130. Ne var ki, bu uygulamalar yksek oranda tabakalam toplumlar
dhilindeki elit zmreler iin olduka kolayd. Ancak alt tabakalarda yer alan kiiler
vatandalk haklarna sahip olsalar bile devlet korumasndan grece olarak daha az
istifade etmekteydiler. M.. 450 tarihinde XII. Levha kanunlarnda azatllar ile ilgili
kararlar tanzim edilmitir. Zaman iinde pleb hareketinin ykselmesi ve M.. 4.
yzylda vatandalk ile balantl bor kleliinin kaldrlmas ile beraber Roma
vatandal deerli bir hak haline gelmeye balamtr.

Livius, M.. 4. yzyldan itibaren farkl kkene mensup insanlara vatandalk

haklarnn tannmasna olumlu baklmadn, hatta Hannibal savalar esnasnda
yaanan benzer hadiselerde taleplerin geri evrildiini ifade etmektedir131. M.. 2.
yzylda Romann gcnn artmasna bal olarak vatandalk kavram daha da
ekici bir hale gelmitir132. M.. 403 ylndaki Capual Campanlar rneinde olduu
gibi fethedilen halklara civitas sine suffragio olarak adlandrlan snrlandrlm
vatandalk haklar tannmtr. M.. 3. yzyl balarnda bir sre daha bu tarz bir
uygulamaya devam edildii grlmektedir. M. Curius Dentatus tarafndan ele
geirilen Sabin topraklarnn dou ksmnda yaayan insanlara ksmi oy hakk
tannmtr. Roma vatandalnn geirgen ve herkese ak olan doas pek ok
Hellen devletinde var olan sk ve snrlandrlm vatandalk anlayndan olduka
farkldr. Zira arkaik dnem Roma toplumunda politik ve sosyal g patriilerin
elindeydi ve sosyal statler vatandalktan daha nemliydi. Bu dnemde sonraki
devirlerle karlatrldnda grece olarak vatandalk olgusunun daha deersiz
olmas sebebiyle klelere ve ele geirilen blgelerdeki halklara verilmesi artc
deildir.

128
T. J. Cornell, a.g.m., s. 9-21; N. Spivey, Etruscan Art, London, 1997, s. 19.
129
T. J. Cornell, Rome: the history of an anachronism, City States in Classical Antiquity and
Medival Italy, London, 1991, s. 6263.
130
W. Dittenberger, Sylloge Inscriptionum Graecarum, 3. edn., Leipzig, 1915-1924, s. 543.
131
Livius, IX. 4345.
132
Guy Bradley, a.g.m., s. 166.

76
 Roma toplumunun sahip olduu geirgenlik zelliini dini uygulamalarda da
grmek mmkndr. Roma tanrlar panteonu iinde yabanc kkenli tanrlara sklkla
rastlanr. rnein Sybilline Khinleri, dini tler kitaplar ya da evocatio
uygulamalar temelde yabanc kkenlidir. Romann Hannibal tarafndan tehdit
edildii dnemde de yabanc kkenli tanrlardan yardm istenmitir133. Roma
toplumunun da kar olan akln gsteren saysz kant onun esiz zihniyetinin
bir yansmasdr. Ad geen uygulamalarn benzerleri yalnzca arkaik dnemde deil
Romann tm tarihi boyunca devam etmi olup, bu durumun yansmalarn
kolonizasyon tarihi iinde de grmek mmkndr.

Asker-ifti yerleimciler vastasyla snr blgelerinin ya da stratejik neme

sahip noktalarn gvenliini salamak amacyla kentler kurulmas antik alardan
itibaren pek ok toplum tarafndan sklkla bavurulan bir yntem olup, Romallarda
bu tarz bir uygulamaya yabanc deillerdi. Olduka abartl olmasna karn
Romallar, Romulus dneminden itibaren koloniler kurduklarn ileri srmlerdir.
Gerekte ise Romallar, M.. 338 ylnda Latin Birliinin ortada kalkmasna kadar
geen sre zarfnda yaygn bir kolonizasyon politikas takip etmemilerdir134.

Erken Cumhuriyet dneminde Latin topluluklar ile mttefik olan Romallar,

bir iki istisna dnda Latiumu beraberce savunmulardr. M.. 493 ylnda Konsl
Spurius Cassius tarafndan yaplan anlama da Latiumun beraberce savunulduunu
dorular niteliktedir135. Bu anlama her iki tarafn eitlii esas zerine yaplm bir
ittifak anlamasyd. Yani bunu bir bakma foedus aequum olarak tanmlamak
mmkndr. Bu anlama taraflara yalnzca Latiumun bir igal esnasnda ortak bir
ekilde savunulmas ykmlln getirmiyordu. Buna ek olarak gerekli hallerde

133
J. A. North, Conservatism and change in Roman religion, Papers of the British School at
Rome, 44, 1976, s. 1-12.
134
lk Roma klonileri M.. 752 ylnda oluturulan Antemnae ve Crustumeriumdur. Konu ile ilgili
olarak bkz. Livius, I. 3. 7; 14. 2; 27. 3; IV. 37. 2; 49. 7; V. 33. 8; VII. 27. 2; Strabon, 5. 2. 10;
Halicarnassoslu Dionysiosa gre ilk kez Romulus tarafndan kolonilerin kurulmas faaliyetine
balanmtr. Bkz. Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, Vol. 1, Boks 1-2, ed., Earnest
Cary, Loeb Classical Library, 1937, II. 16. 13; daha ayrntl bilgi iin bkz. Guy Bradley, a.g.m., s.
162164.
135
Grne gre Erken Cumhuriyet dnemi Romas birbirinden bamsz mstakil blgelerden
olumaktayd. Bu blgelerde Gabi, Lavinium ve Hernici hep beraber Latiumun bamszl iin
ortak mcadele vermekteydiler. Bkz. Henry George Liddell, A History of Rome from the Time to
the Establishment of the Empire, Vol. 1, Nabu Press, 2010, s. 100, 222.

77
snrlarn savunulabilir blgelere doru geniletilmesini de karara balamaktayd.
Bununla beraber blge snrlarnn savunulabilir alanlara doru kaydrlmas
dncesi gerekte ok uzun soluklu bir mcadeleyi gerektirmekteydi136. Daha nce
M.. 493 ylnda yaplan anlamayla Latin Birlii ve Romann gerekli olan hallerde
ortak hareket etmesi karar balanm olmasna karn, M.. 396 ylnda Roma Veii
kentini mttefiklerinden destek almadan tek bana ele geirmitir. Daha nce de
Roma anlama artlarna aykr olarak zaman zaman tek tarafl hareket etmesine
karn, yaplan anlamann her iki taraf asndan en olumlu yan kolonilerin
kurulmasdr ki Roma ve Latin Birlii yeni yerleimler kurulurken yaplan anlama
gereince ortak bir ekilde hareket etmilerdir137.

Ad geen anlama hereyden nce Latiumun ve Herniclerin oturduklar

vadinin, buralara sk aralklarla saldran komu dalk kavimlere kar savunmasn
salamak gayesi ile yaplmt. Anlama bu yn ile deerlendirildiinde savunmay
salamlatrmak iin kolonilerin kurulmas kanlmaz bir hal almtr. Bu balamda
M.. 493 tarihinde yaplan anlama uyarnca Roma ve mttefikleri olan Latin Birlii
tarafndan yeni topraklar ele geirildiinde adet olduu ekilde buralarda Romal ve
Latinlerin birleiminden oluan yeni koloni yerleimleri kuruldu. Kolonilerdeki
yerleimcilere kendilerini ve ailelerini geindirebilmesi maksadyla bir miktar toprak
da verildi. Anlalyor ki, yeni kurulan bir koloniye katlan yerleimci, kent
topluluunun bir yesi haine geliyor ve herhangi bir dmana kar buray
savunmakla ykml oluyordu138.

Roma ve Latin Birlii arasnda yaplan anlama uyarnca, yeni yerleim

yerlerinin kurulmasnda ortak hareket edilmesi gerekmekteydi. Bununla beraber
M.. 467 tarihinde Quintus Fabiusun Antium kolonisinin kuruluunda da grld
zere, Roma kolonizasyon faaliyeti hakknda bilgi veren antik metinler anlalr bir
ekilde Romallar n planda tutulmaktadr. Yeni bir koloninin Romann bizzat
nderliinde ya da onun teviki ile kurulduu ifade edilmektedir. Antik metinler,

136
Frank W. Walbank, Selected Papers: Studies in Greek and Roman History and
Historiography, Cambridge University Press, 2010, s. 62.
137
E. T. Salmon, a.g.e., s. 41.
138
E. T. Salmon, a.g.e., s. 41.

78
Romallarn kolonizasyon faaliyetinde karar alc konumda olduklarn belirterek,
nereye ve ne zaman koloni kurulacana Romallarn karar verdiini ileri
srmektedirler. rnein Livius, erken dnem kolonizasyon hareketi iindeki
Romann konumunu olduka abartm olup, koloniler iin coloniae Romanae
tabirini kullanmtr139. Roma kolonizasyon politikas ile ilgili alma yapan
aratrmaclar da ayn hatay tekrarlayarak, zellikle M.. 338 tarihi ncesindeki
kolonizasyon hareketlerinde Romann roln fazlaca n plana karmlardr.
Bunda da krallk devrinde kolonilerin kurulmasndan bizzat krallar sorumluydu.
rnein Ancus Marcius, Ostiada bir koloni kurmutur140. Erken Cumhuriyet
dneminde de benzer uygulamalar gze arpmaktadr. Yani kolonilerin kurulmas ile
ilgili inisiyatif yine kiilere aitti. rnein Titus Quinctius M.. 467 ylnda Antium
kolonisinin kurulmasndan sorumlu olan triumviriye nderlik etmitir141. Bununla
beraber gsterilen rnekler ounlukla istisnai durumlar olup, ounlukla erken
dnem kolonizasyonunda ne zaman ve nereye koloni kurulaca ile ilgili karar tek
tarafl olarak alnmamaktayd. Bir blgede koloni kurulurken, az ya da ok ortak bir
karara varmak gerekliydi. Balangta yeni bir yerleim yeri kurma karar Romann
gryle uyumlu kalmak artyla Latin Birlii tarafndan alnmaktayd. Kolonilerin
kurulmas ile ilgili olarak karar almada ortaya kan sorunlarn gerisinde pek ok
neden vardr. Tarihi tradisyona gre M.. 5. ve 4. yzyllardaki kolonizasyon
hareketinin temelde patrii ve plebler arasnda yaanan atmann bir yansmas
olduu ileri srlse de gerekte en nemli neden savunmadr142. Zira Romallar
koloniler vastas ile Etrsk snrn gven altna almak istemelerine karlk, Latin
Birlii kolonilerin Volsc snrna kurularak buralarn gven altna alnmasn
arzulamaktayd. Kesin olan udur ki Latinler, kolonilere yerleecek kolonistler
konusunda en az Romallar kadar katkda bulunmulardr, ne olursa olsun son karar
Latin Birlii tarafndan verilmitir. Ad geen yerleimler kurulmalarn mteakip
Latin Birliine dhil olmakta ve buralarda iskn edilen kiilere de Latin Birliine ye
kentlerin sakinlerine verilen haklar bahedilmekteydi. Bu durumun bir gerei olarak
her hangi bir Roma vatanda bahsi geen yerleimlere katldnda Roma

139
Livius, I. 27.3; 56. 3; II. 31. 4; 34. 6; III. 1. 5; 17. 1; V. 24. 4; 29. 3; VI. 16. 6; 21. 4; 22. 8;30. 9;
VII. 42. 8; VIII. 3. 9.
140
Livius, I. 33. 9.
141
Livius, I. 36. 17.
142
Guy Bradley, a.g.m. s. 170.

79
vatandalk haklarn kaybetmekte ve yeni toplumun bir vatanda haline
gelmekteydi. Konu ile ilgili bir antik kaynakta da ifade edildii zere bu tarz
koloniler iin kullanlabilecek en uygun sfat Eski Latin Kolonileridir143. Antik
metinler ve elde edilen veriler unu kesin olarak ortaya koymaktadr ki, bu zaman
zarfnda kolonilerin kurulmas ile ilgili faaliyeti Roma ve Latin Birlii ortaklaa
yrtmlerdir.

M.. 338 tarihi ncesinde kolonilerdeki yerleimcilerin says ile bunlarn

nasl seildii, ilerindeki Romal yerleimcilerin oran ve kente nasl ulatklarna
ilikin herhangi bir veri yoktur. Her ne kadar bu yerleimcileri tanmlamak iin
colonia tabiri kullanlm ve bunlara kullanmalar iin topraklar verildii ifade
edilmise de ne miktarda toprak verildii, bahsi geen arazilerin boyutlar ve
paylatrlmalar esnasnda uygulanan yntem konusunda her hangi bir tez ileri
srmek eldeki kaynaklar itibariyle imknszdr144. Bununla beraber sz konusu
dnem zarfnda kurulan kolonilerin neredeyse tamamnn askeri bir ilevi vardr.
rnein erken dnem Roma kolonilerinden biri olan Cora, Volsc dalarndaki
kuzeybat yolunu kontrol eden bir yama zerinde yer almaktayken, Fidenae ise
Tiber nehrini kontrol eden bir tepe zerinde kurulmutur145. Bu zaman zarfnda
kurulmu olan kolonilerin konumlar incelendiinde bu yerleimlerin yalnzca
Latiumun gvenliini salamak iin kurulmad ayrca Romann ad geen
kolonileri sonraki dnemlerde giriecei fetihler iin bir srama tahtas olarak da
kulland grlmektedir.

Ad geen tm bu yerleimlerin seiminde Romann olduka akllca hareket

edildii grlmektedir. Zira yukarda kronolojik sras ile belirtilen koloniler
savunma grevlerini en iyi ekilde gerekletirebilecekleri blgelerde kurulmutur.
Bu yerleim yerleri genelde ya bir tepe zerinde ya da derin ve dik vadilerin
yamalarnda veya nehir geitlerinde kurulmulardr. Grnte kolonide iskn
edilen halk ifti olmakla beraber gerekte bu yerleimler olduka gl kaleler olup,

143
Livius, V. 24; Saskia T. Roselaar, a.g.e., s. 30.
144
Theodor Mommsen, The History of Rome, Vol. 1, Wildside Press, 2008, s. 450.
145
Gary Forsythe, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War,
University of California Press, 2006, s. 246.

80
dikkate deer boyutta stratejik katk salamaktaydlar. Meydana getirilen bu kaleler
a vastas ile nehir ve da geitleri ile beraber nemli yollar da gvenlik altna
alnmtr. Tm bunlara ek olarak sz konusu yerleimler her hangi bir saldrs
esnasnda dman unsurlarnn cephe konumlarnn bozulmasn salamakta ve
bylece kar tarafa byk bir moral basks oluturmaktayd. Hepsinden nemlisi
kurulan koloniler vastas ile Roma ve Latinlerin sosyal manada kaynamas
salanarak, Latiumun birlii salanmt146. Bu dnem ierisinde kurulan kolonilerin
yakalad baar sayesinde Roma ve Latinler yeni koloni yerleimleri kurulmasnda
daha istekli bir hale geldiler. Kurulu amalar iinde olaslkla yer almasa bile
sonular itibariyle koloniler, Latiumu talyadaki dier halklarn kltrel
etkilerinden de korudu. Bu sayede Latince bu gvenli limanda geliti ve sonuta bir
talya ve dnya dili haline geldi147.

Kolonizasyon politikasnn balangcnda ileri srlen benzer askeri

gerekelerle ilintili olarak yz yl boyunca yeni koloni yerleimlerinin
kurulmasna devam edilmitir. M.. 494 ylnda Volsc dalarndaki son boluu
kapatp blgeye hkim olmak maksadyla Alba tepelerinin gney yamacna Velitrae
kolonisi yerletirildi. M.. 492 ylnda Pomptinenin yannda Narbo yerleimi
kuruldu ki ad geen her iki yerleim de Volsclarn saldrlarna kar mstahkem
mevkiler oluturmak amacyla kurulmulard. M.. 467 tarihinde koloni haline
getirilen Antium ise Latium sahillerinin gvenliini salamak ve buna ek olarak da
Volsclara kar blgenin emniyetini temin maksad ile kurulmutu. M.. 442 ylnda
kurulan Ardea kolonisi Romaya gneyden yaklam kontrol altnda tutmaktayd.
Velitrae ile beraber Alba tepelerini Volsc dalarndan ayran koridoru korumas
maksadyla M.. 395 ylnda Vittelia kolonisi kuruldu. Latiumun gney snrn
Aurunclara kar korumas maksad ile bir burun zerinde M.. 393 tarihinde Circei
yerleimi kurulmutur. Antium ile Alba tepeleri arasndaki stratejik bir noktada yer
146
Liviusun da ifade ettii zere koloniler temelde Romay korumak amacyla kurulmulardr. Bkz.
Livius, I. 56. 3. Ciceroda Livius ile benzer ekilde dnmekte olup, kolonileri talyadaki
kentlerden ziyade mparatorluun savunma duvarlar olarak nitelendirmektedir. Cicero ayrca
Romann uygun grd stratejik noktalarda koloniler kurma gibi bir alkanla sahip olduunu
ifade eder. Bununla beraber zellikle Priscae Latinae Coloniaelerin daha ok dz ve ovalk arazilere
kurulduklarn aktarr. Konu ile ilgili olarak bkz. Cicero, Orationes: De lege Agraria Contra
Rullum,II. 73; ayrca bkz. John R. Patterson, Colonization and historiography: the Roman
Republic, Greek and Roman Colonization, The Classical Press of Wales, 2006, s. 189.
147
Leonard Robert Palmer, The Latin Language, University of Oklahoma Press, 1988, s. 67.

81
alan Satricum kolonisi M.. 383 ylnda kurulmutur. Latium yolunun korunmasnda
Circeiye yardmc olmas maksadyla Volsc dalarnn gney yamacnda M.. 383
ya da daha erken bir tarihte Setia yerleimi kurulmutur. Benzer bir tarihte Latinler
snrlarn kuzeybatda Fidenaenin tesine tamalar sebebiyle korunma ve gzlem
maksatl olarak Satrium ve Nepet adl ikiz kolonileri meydana getirmilerdi. Satrium,
Volsinii yolunu kontrol ederken; Nepet, Falerii ve nihayetinde de Umbria yolunu
kontrol altnda tutmak gayesi ile kurulmutu148. Bununla beraber zaman iinde youn
bir ekilde uygulanan kolonizasyon politikasnn bir sonucu olarak Roma
egemenliindeki blgelerde yerleimlerin iskn ettirilebilecei bo alan kalmad. Bu
sebeple M.. 380 ve M.. 338 tarihleri arasnda daralan araziler ve deien politik
artlara bal olarak herhangi bir koloni yerleimi kurulmad 149.

Bu arada Latinler Romann, merkezi konumunun verdii avantaj kendilerini

smrmek iin kulland kansna vardlar. Zira Roma M.. 396 tarihinde Veii
Etrsk yerleimini Latin Birliinden destek almakszn tek tarafl olarak ele geirdi
ve arkasndan blge topraklarnn datmnda Latin halklarn dta brakarak
topraklar yalnzca vatandalar arasnda bltrd. zleyen zaman zarfnda
Romann Latin Birlii iindeki konumu o denli artt ki M.. 18 Temmuz 387
ylnda Keltler karsnda Alliada ald ar malubiyete karn, meydana getirmi
olduu konumunda ok fazla bir sarsnt yaamad. Roma, M.. 354 ylnda Orta
talyada yaayan Samnitler ile bir ittifak anlamas yapt. Bu dnemde yaplan bu
anlama her iki taraf iin de olduka yararlyd. Zira Latium ve Campaniadaki snr
blgesinde ara unsurlar olarak yaayan bamsz kabilelerin, her iki taraf iin de
zararsz bir hale getirilmesinde Roma ve Samnitlerin ortak bir gayesiydi. Ayrca
Roma, bu muahede ile Gney Apeninlerin yksek ksmlarnda siyasi ve askeri bir
g olan Samnitlerin dostluunu salam oldu. Buna karn talyadaki dier
devletler ile karlatrldnda en fazla topraa ve nfusa sahip bir devlet ile

148
Bu zaman zarfnda kurulan koloniler ile ilgili olarak bkz. Livius, I. 27. 3; 56. 3; II. 31. 4; 34. 6; III.
1. 5; IV. 17. 1; V. 24. 4; 29. 3; VI. 16. 6; 21. 4; 2. 8; 30. 9; VII. 42. 8; VIII. 3. 9. Buna ek olarak ayrca
bkz. Diodoros, XII. 34. 5; XIV. 34. 7; 102. 4; Halicarnassoslu Dionysios, IV. 63. 1; VI. 43. 1; IX. 59.
2; Velleius Paterculus, I. 14. 2; Suetonius, Vitellius, I. 3.
149
Walter Eder und Carmine Ampolo, Staat und Staatlichkeit in der frhen rmischen Republic,
Franz Steiner Verlag, 1990, s. 502; ayrca bkz. Gary Forsythe, a.g.e., s. 290.

82
Romann yapm olduu ittifak anlamas phesiz mttefik Latinler tarafndan ho
karlanmad150.

Roma-Latin ittifak sisteminde Romann zamanla elde ettii stn konumdan

rahatszlk duyan Latinler Roma ile M.. 340 ylnda savaa srklenmilerdir. Bu
savan k nedenleri arasnda var olan kolonilerin ne oranda etkili olduunu tespit
etmek olduka zordur. Bununla beraber Latiumun ortak savunmas balamnda
kurulan bu yerleimler daha ziyade Romann karlarna hizmet ettii iin
Latinlerin huzursuzluunun artmasnda etkili olmu olmaldrlar151. syanla balayan
bu sava Romann lehine sonuland ve maluplar iddetli bir ekilde
cezalandrldlar. M.. 338 ylnda imzalanan yeni anlama uyarnca Roma
dmanlarn yok etmiyor, bunun yerine Tiberden Napoli krfezine kadar uzanan
sahil dzlkleri boyunca Latinleri yeniden organize ediyordu. Latinlerin tamam
Romann stnln ve arldklarnda silahl destek salamay kabul ediyorlard.
Romaya yakn olan baz yerleimler ise bamszlklarn yitirip Romaya
balanyorlard. Bununla beraber tam Roma vatandalk haklarna sahip olan bu gibi
yerleimler oy kullanma haklar elde ettiler. Bunun yansra dier Latin topluluklar
ise Latin haklarn korudular152.

Romann evresindeki topraklarn ele geirilmesine parelel olarak Latiumun

kati bir ekilde Roma tarafndan hkimiyet altna alnmas faaliyeti planlanrken
Romal devlet adamlar olduka dikkatli hareket etmilerdir. Romallar ele geirilen
topraklarn bir ksmn ilhak etmekten geri kalmadlar ve elde edilen topraklar
vatandalar arasnda dattlar. Romallar ele geirdikleri blgelerdeki halklarn
tamamnn asimile edilmesinin olduka zor ve uzun sreli bir ura olacan, ayrca
buralara yeni yneticiler atanmasnn zaruri olduunu, dolaysyla tm bu ileri
baarmann olduka g olacann farkndaydlar. te yandan dnemin Romal
yurttalar ele geirilen blgelerdeki halklara vatandalk haklar verilmesi
konusundaki fikirlere kar da olumsuz tepkiler gstermekteydiler. Tm bunlarn

150
H. H. Scullard, A History of the Roman World, 753 to 146 B.C., Routledge, 2002, s. 486; ayrca
bkz. Henry George Liddell, a.g.e., s. 202.
151
Livius, VIII. 36. Ayrca bkz. T. J. Cornell, The conquest of Italy, The Cambridge Ancient
History, Vol. 7, Part 2, 2008 s. 351-367.
152
Livius, VIII. 6. 1515; VIII. 11. 1116.

83
yannda ele geirilen blgelerin bazlarnn Romaya olduka uzak mesafelerde yer
almalar sebebiyle vatandalk haklar arasnda yer alan seme ve seilme hakknn
tam olarak kullanlamayacak olmas yannda bu blgelerdeki halklarn bir ksmnn
farkl dil ve kltre sahip olmas sebebiyle Roma farkl bir ynetim sistemi
uygulamak zorunda kald. te bu zorluklardan dolaydr ki Roma, Latiumun
tamamn Romaya bal niter ehir devletleri halinde organize etmitir. Olduka
orijinal ve akllca alnan bu karar sonrasnda Roma farkl zellikte yerleim
modelini blgede uygulamtr153. Bunlar: Municipium, Civitas Foederatae ve
Colonia Latinaedir.

Latin savalar sonrasnda Roma, artk ilevsiz bir hale gelmi olan Latin
Birliini ortadan kaldrd. Bununla beraber bu birlik siyasi bir kurum olarak ortadan
kalkmasnn ardndan varln dini bir organizasyon olarak srdrmeye devam
etti154. Bozulan ittifak sonrasnda Roma, her ehir ile ayr ayr anlamalar yapt.
Bylelikle bu ehirler hukuki olarak dorudan Romaya baland. Roma burada
farkl yntem uygulad. lk olarak kendine komu ve sadk olan Tusculum ve Aricia
gibi kentlere civitas cum suffragio yani tam Roma vatandalk haklar verdi. kinci
olarak Velitrae gibi dier bir ksm kentler yukardakinden daha aa bir kategoriye
sokuldu: Bunlara civitas sine suffragio ya da municipium olarak ifade edilen yar
vatandalk haklar tannd. Bunlar hukuki adan Roma vatanda olmakla beraber
siyasi olarak hibir hakka sahip deillerdi. Roma vatandalk devlerini yklenen
fakat haklarn alamayan bu ehirlerin bana bir de praefectus iure dicundo olarak
adlandrlan ba yarg getirildi. Ortaya kan yeni durumdan en kt etkilenenler
bunlar oldular. Roma genelde Volsclar ve Campanlar gibi itibar etmedii unsurlara
bu ekilde muameleyi uygun grd. nc olarak Roma, Tibur ve Praenaste gibi
baz kentlerle eitli ekillerde ittifak anlamalar yapt ve bunlara grnte
bamszlk verildi155. Burada sz konusu yerleimlerin bamsz olduklar

153
Latium Antiquum olarak adlandrlan Eski Latium, Tiberden Circeei burnuna kadar uzanmaktayd.
Latium Adjectum olarak adlandrlan Byk Latium ise gneydouda Savo nehrine kuzeybatda ise
Tiberden itibaren Sutrium ve Nepete kadar ulayordu. Bkz. Plinius, III. 5659.
154
Francisco Marco Simon, The Feriae Latinae as legitimation of the consuls imperium, Consuls
and Res Publica: Holding High Office in the Roman Republic, Cambridge University Press, 2011,
s. 116-132.
155
Civitas cum suffragio iin bkz. Michael Humbert, Municipium et Civitas sine Suffragio, Virginia
University, 2008, s. 32; ayrca bkz. George Mausourakis, A Legal History pf Rome, Routledge 2007,

84
anlamalarla tasdik edilmi olsa da gerekte bu durum olduka greceliydi. Zira ad
geen yerleimler Romadan farkl bir d politika izleyemedikleri gibi gerekli olan
hallerde Roma ordusuna asker salamakla ykmlydler156. Roma, bu tarz
yerleimleri civitas foederatae olarak adlandrd.

M.. 338 yl ncesinde Romann kolonilerin kurulmasnda Latin Birlii ile

ortak hareket ettiini daha nce ifade etmitik (s. 80). Bununla beraber ifade edilen
tarihten sonra Roma, eski Latin kolonilerinin byk ksmn Latin hukuklu
mttefikler olarak kendine balad ve yeni kolonilerin kurulmasnda yalnzca kendi
sz sahibi oldu. Zira Latin Birliinin ortadan kalkmasnn ardndan Roma ile bu konu
hakknda mzakere edebilecek baka bir siyasi oluum da kalmamtr. Eski Latin
kolonileri bu tarihten sonra ortadan kalkm olmasna karn Roma onlarn bir dnem
iin yerine getirmi olduu grevleri bu kez coloniae Latinaeler zerine yklemitir.
M.. 338 sonrasnda Roma; Cales, Fregellae, Luceria, Saticula, Ardea, Circei ve
Suessa Aurunca adnda koloniler kurmutur157. Bu yerleimlerin tamam stratejik
yerler zerinde konumlandrlmlardr. M.. 338 tarihi ile beraber her ne kadar
Latin Birlii ortadan kaldrlm olsa da sz konusu koloniler vastas ile Roma,
Latinler ile olan ilikilerini scak tutmaya almtr. Bu dnem iinde kurulan
kolonilerin daha nceki tarihlerde kurulmu olan kolonilerden en byk fark ise
neredeyse tamamnda Roma kkenli yerleimcilerin bulunmamasdr. Yeni koloni
yerleimlerini meydana getiren halk ktlelerinin byk ksm Latin uluslar arasndan
seilmilerdi. Ancak bu koloniler teknik anlamda Romal olmamakla beraber
uygarlk ve kltr asndan Romadan ayr tutulamazlard158. Ad geen 7 koloni
dier Latin topluluklar gibi zgrlklerini korumalarna karn, bamsz bir d

s. 199. Civitas sine suffragio ya da Municipium iin bkz. Frank Frost Abbott, Municipal
Administration in the Roman Empire, Read Books, 2007, s. 8; ayrca bkz. Derek Benjamin
Heather, A Brief History of Citizenship, Edinburg University Press, 2004, s. 33; T. J. Cornell,
Conquest of Italy, The Cambridge Ancient History: The Rise of Rome to 220 B.C., Vol. 7, Part
2, Cambridge University Press, 1990, s. 381. Civitas foederatae ile ilgili olarak bkz. Municipiada
yaayanlarn ifte vatandalk haklar iin bkz. Aulus Gellius, XVI. 13. 6; William Emerton Heitland,
A Short History of the Roman Republic, Cambridge University Press, 2009, s. 84; Claude Nicolite,
The World of the Citizen in Republican Rome, University of California Press, 1980, s. 210.
156
Tibur ve Praeneste yerleimleri i ilerinde zerktiler. Bkz. Livius, VI. 29. 6; VII. 18. 2; 19. 1.
Cora yerleimi ise mttefik kent statsnde olup buras M.. 338 sonrasnda bir Latin kolonisi
deildir. Konu ile ilgili olarak bkz. CIL, X, s. 645.
157
A. Afzelius, Die Rmische Eraberung Italiens, Copenhagen, 1942, s. 340-364.
158
T. J. Cornell, Rome and Latium to 390 B.C., The Cambridge Ancient History: The Rise of
Rome to 220 B.C., Vol. 7, Part 2, Cambridge University Press, 1990, s. 280.

85
politika takip etmelerine izin verilmedii gibi birbirleri ve dier Latin yerleimleri ile
olan ekonomik ve sosyal ilikilerinde bile Romann iznini almak zorunda
kalmlardr. Ayrca bunlar ancak Romadan izin almak suretiyle yeni yerleimci
kabul edebilmilerdir. Tm bunlara karn bu kolonilerde oturanlarn baz
ayrcalklar da vard. rnein burada oturanlar Romallar ile yasal balaycl olan
ticaret anlamalar yapabildikleri gibi Roma yurttalar ile evlenme hakkna da
sahiplerdi159. Romann Latiumda oluturduu yeni dzende prensip n plana
kmtr. Bunlardan ilki o dnemki Roma politikasnn esas unsurunu tekil eden
bl ve ynet ilkesidir. kincisi lkede aa hukuklu olanlarla tam hukuklu
olanlarn orann ll bir ekilde ayarlamak ve buna mukabil devleti,
ykmllklerini yapmaya muktedir bir vaziyette tutmakt. Son prensibe ise kurmu
olduu koloniler sayesinde ulamaya almtr. Burada Roma, lkeyi milliletirmek
yani Romallatrmak iin kolonilerden istifade etmitir. Sz konusu yerleimler dil,
konum ve kltr asndan tabi ki Latinlerdi. Bununla beraber zellikle Romallar
blgedeki yerleimlere farkl sfatlar yklemilerdir. Bu durum yerleimler arasnda
temelde byk farklar olmasa da bunlarn Roma ile kurduu ilikiler balamnda
kk de olsa baz farkllklarn bulunduunu gstermektedir160.

M.. 338 sonrasnda kurulan Latin kolonileri vastas ile Roma, Latiumda
egemenliini salamlatrmtr. Ardea dta tutulmak zere bu dnem zarfnda
kurulan 7 Latin kolonisi Etrsk, Falisc ve Volsc topraklar zerinde ele geirilen
159
Livius, bahsi geen 7 Latin kolonisinin ihtiya annda bile Romann izni ile ancak yeni yerleimci
kabul edebildiklerini ifade etmektedir. Konu ile ilgili olarak bkz. Livius, XXXII. 2. 6; XLIII. 17. 1. Bu
gn kabul edilen gre gre Roma Latin devletlerinin birbirleri ile olan sosyal ve iktisadi ilikilerini
yasaklamt. Konu ile ilgili olarak bkz. A. N. Sherwin-White, a.g.e., 31-107. Latin kolonileri bir
atma esnasnda her ne kadar Romaya belli bir miktar asker salamak zorunda olsalar da bu
askerler kendi dzenlerinde ve balarnda kendi subaylar olmak zere Romaya hizmet etmekteydiler.
Tpk civitates foederataelerin sociileri gibi. Bununla beraber Cicero, Livius ve resmi Roma
dkmanlar teknik olarak Latinlerin dzenli socii olarak adlandrlmadklarn bunun yerine daha ok
peregrini ifadesinin kullanldn gstermektedir. Konu ile ilgili olarak bkz. Cicero, Orationes: De
Har. Resp., 19; Livius, XXXVIII. 44. 4; XL. 42. 4; Lex Agr. 29, 31.
160
Livius yalnzca Latin kolonisinde yaayanlarn teknik olarak Latin haklarna sahip olduklarn ifade
etmektedir konu ile ilgili olarak bkz. Livius, XXVII. 9. Polybios, Tibur ve Praenesteyi civitates
foederatae olarak tanmlamaktadr. Bkz. Polybios, VI. 17. 8. Cicero, iki Tiburlunun dava amak
sureti ile Roma vatandalk haklarn kazandkalrn belirtmektedir. Konu ile ilgili bkz. Cicero,
Orationes: Pro Balbo, 53; L. R. Taylor, Voting Districts of the Roman Republic, The American
Academy in Rome, 1960, s. 107. Livius ve Appian akca Praenestelilerin Latin olmadn ifade
ederler. Livius, XXIII. 17. 8; XXVI. 8. 10; XLII. 1. 6; Appian, I. 62. Romallar, Tibur ve Praenesteye
Latin kolonileri ile karlatnda olduka kt muamele etmekteydiler. rnein Aquileia ile olduka
saygl bir anlama yaparken, Tibur ve Praenesteye kar zellikle magistratlar olduka kt
davranmaktaydlar. Livius, IX. 16. 17; Appianos, I. 94.

86
stratejik noktalarda kurulmulardr. Latin kolonileri araclyla Roma, stratejik
neme haiz olan blgelerde daimi garnizonlar bulundurma imknna kavutu ve
snrlar Latin kolonileri ile ortaklaa savunuldu. Latin kolonileri ele geirilen
blgelerin denetimini salamakla beraber, ayn zamanda komu blgelerden gelmesi
muhtemel saldrlara kar da blgenin gvenliini temin etmekteydiler161.

Latiumun denizden gelmesi muhtemel saldrlara kar korunmas

maksadyla Roma farkl bir uygulamaya yneldi. Ky blgelerinin gvenliini
vatanda kolonileri vastasyla salad. Ostia ve Antium rneklerinde grld
zere bu yerleimler tamamen Roma yurttalarndan olumaktayd ve ager
Romanusun (=Roma arazisi) gvenliini salamak zere kurulmulard. Baz
aratrmaclar bu tarz yerleimlerin eski Latin kolonilerinden esinlenerek meydana
getirildiini ileri srmektedirler162. Buna karn bu iki tr koloni arasnda birtakm
temel farkllklar vardr. lk olarak vatanda kolonilerinde yaayan kiiler, koloniye
katlmalar sonrasnda da vatandalk haklarn korumaktaydlar. kinci olarak bu tarz
yerleimlerdeki kolonistlere 2 iugerum byklnde olduka az miktarda toprak
verilmekteydi. Nihayetinde vatanda kolonileri, Latin kolonileri ile kyaslandnda
olduka kk lekli yerleimlerdi. Bununla beraber Romallar, bu iki tr koloniyi
birbirini tamamlayan yaplar olarak dnmler ve uygulamalarn da bu dorultu
da yapmlardr163.

M.. 338 tarihi sonrasnda Roma, Latiumda meydana getirdii siyasi yap
sayesinde, kendisine kar giriilebilecek bir saldr karsnda kullanabilecei ok
sayda mstahkem mevkiye sahip oldu. Bununla beraber bu dnem ierisinde
uygulanan modellerden en fazla sonu vereni Latin kolonileridir. Sonraki
dnemlerde de kullanlmaya devam edilen Latin kolonileri, talyann
Romallatrlmasnda olduka nemli bir katk salamlardr164. Zira bu
yerleimlerde insanlara geni topraklar verilmesi buralar birer cazibe merkezi haline
getirmi, bu sayede Romal olmayan pek ok kimse bu kolonilere yerlemitir.

161
T. J. Cornell, a.g.m., s. 280-281.
162
E. T. Salmon, a.g.e., s. 53.
163
E. T. Salmon, a.g.e., s. 53.
164
A. J. Toynbee, Hannibals Legacy, Oxford University Press, 1965, s. 209, 140; A. N. Sherwin-
White, a.g.e., s. 94.

87
Kolonilerdeki baskn Latin kltr bylelikle talya genelindeki deiik etnik gruplar
arasnda yaylma frsat bulmutur.

3.2.2. II. Pn Savana (M.. 218-202) Kadar talyann Fethi

Srecinde Roma Kolonizasyonu

M.. 338 tarihi sonrasnda Roma kolonizasyon politikasnda kkl

deiimler yaanmtr. Bu tarihte Latinlerin Romaya kar balattklar isyan Roma
tarafndan bastrlm ve Latium tekrardan Roma hkimiyetine girmitir. syan
sonrasnda Latium ve Campaniann byk bir ksm Roma Devletinin bir paras
haline getirilmitir. Roma topraklarnn genilemesinin bir yansmas olarak da
koloniler giderek daha uzak blgelerde kurulmaya balanmtr. Bu tarihten itibaren
kurulan Latin kolonilerinin, sikke basma hakkna sahip olan zerk topluluklar haline
geldikleri grlmektedir. M.. 338 ylna kadar geen zaman zarfnda koloniler
Romann rzas alndktan sonra Latin Birlii tarafndan kurulmaktayd. Latin
Birliinin ortadan kalkmasnn ardndan Roma, yeni kolonilerin kurulmasndan tek
bana sorumlu oldu165.

M.. 326-304 yllar arasnda meydana gelen II. Samnit savann balama
nedeni Samnitlerin ekonomik menfaatlerinin Romann siyasi karlaryla
atmasndan kaynaklanmaktayd. Buna ek olarak M.. 334-328 tarihinde
Romann Yukar Liris vadisinde Cales ve Fragellae kolonilerini kurmas sava
kanlmaz bir hale getirdi. Zira bu koloniler Samnitlerin batdan bir kska iine
alnmasna katk salamaktayd. Cales Latin kolonisi Samnit kontrol altndaki
Teanumu gzetlemek maksadyla kurulmutu. Ayrca bu koloni Yukar Liris ve
Kuzey Campania ovalar boyunca uzanan Samnit yerlemeleri zerinde bir bask
meydana getirmekteydi. Ayrca bu Latin kolonisi, cives sine suffragio haklarna
sahip olarak Romann kendi zerindeki phelerini tam olarak ortadan kaldramam
olan Capuay da gzlem altnda tutmaktayd166.

165
D. Gargola, a.g.e., s. 95.
166
Calesin kuruluu iin bkz. Livius, VIII. 16; Velleius Paterculus, I. 14. 3.Livius, M.. 200 ylna
kadar Latin kolonilerine yerleenlerin ezici bir ounluunun Roma vatandalarndan geldiini
belirtmektedir. Konu ile ilgili olarak bkz. Livius, IX. 24. 15; 26. 4; X. 1. 2; XXVII. 9. 11. Bunula
beraber herhangi bir Roma vatanda Latin kolonisine yerletii zaman vatandalk haklarn

88
 Roma, M.. 334 ylnda Calesde bir koloni kurulmasna karar verdi ve
blgeye 2500 civarnda yerleimci gnderildi167. Calese yerlemek maksad ile
gnderilen kolonistlerin byk bir ounluu Roma vatandalarndan olumaktayd.
Bu kiiler yeni yerleime kaydolduklar andan itibaren sahip olduklar Roma
vatandalk haklarn kaybederek bunun yerine ismi anlan yeni yerleimin
vatandalk haklarna sahip oldular. Her ne kadar yaanan bu duruma bal olarak
Romann insan gcn dolays ile sava esnasnda kullanabilecei silahl
unsurlarn yitirdii dnlse de gerekte Roma, Latin kolonilerinden sava
srasnda yardmc birliklerde grev yapmak zere asker temin edebilmekteydi.
Dolaysyla yaanan bu gelimelerin Romaya dorudan etkisi olduka snrl oldu.
Latin kolonilerine Romal ve Latin olmayan unsurlarn katlmasna da izin
verilmekteydi. Bununla beraber kolonilerdeki yerleimcilerin etnik kimlikleri ne
olursa olsun koloniye katldklar andan itibaren Latin haklarna sahip olmulardr.
Latin sava sonrasnda kurulan yedi koloniye verilen haklarn benzerleri sonraki
dnemlerde oluturulan kolonilere de tannd. Yaanan tm bu gelimeler sonrasnda
kkeni ne olursa olsun artk her hangi bir kii Latin unsurlar arasna katlabilirdi.
Cales kolonisinin kurulmas ile beraber hukuki olarak buralara ius Latii (=Latin
hukuku) stats verildi168. Latin kolonisine katlan her hangi bir yerleimciye eit
miktarda toprak verilmekteydi. Bu dnem zarfnda kurulan kolonilerin boyutlar
dikkate alndnda sonraki dnemlerde kurulacak olan koloniler ile mukayese
edilemeyecek oranda kk boyutlu olduklar grlmektedir. Bu dnemde Roma,
Cales kolonisi dnda baka bir koloni kurmamtr169.

kaybetmekteydi bkz. Cicero, Orations: De domo sua ad pontifeces, 78; Orations: Pro Caecina, 98;
Gaius, I. 31; III. 56. Latin kolonilerinde Romal olmayan yerleimcilere ek olarak etnik olarak Latin
olmayan unsurlar da yer almaktayd. Konu ile ilgili bkz. Polybios, III. 69. 1; Livius, XXI. 48. 9;
Livius, XXXIII. 24. 8; ayrca bkz. E. T. Salmon, Samnium and the Samnites, Cambridge University
Press, 2010, s. 211212.
167
T. W. Potter, Roman Italy, University of California Press, 1992, s. 69; Karl Christ, The Romans:
An Introduction to Their History and Civilization, University of California Press, 1984, s. 21.
168
Ius Latii terimi ilk kez Asconiusda ortaya kmtr. mparatorluk dneminde bu ifade yerine
basite Latium ya da Latinitas ifadeleri kullanlmtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Cicero,
Orationes: ad Atticum, XIV. 12. 1; Gaius Suetonius Tranquillus, Augustus, 47. 1; ayrca ayrntl bilgi
iin bkz. E. T. Salmaon, a.g.e., s. 211-212; Francisco Pina Polo, The Consul at Rome, Cambridge
University Press, 2011, s. 176.
169
E. T. Salmon, a.g.e, s. 56.

89
 Cales kolonisinin kurulmas Roma kolonizasyon tarihinde kritik bir evreyi
iaret etmitir. Dnemin koullar dikkate alndnda Cales, Romaya olduka uzak
bir mesafede yer almakta ve Romaya deniz kysnda yer alan olduka dolambal
bir yoldan ulalabilinmekteydi. Bylece bu koloninin kurulmasnn ardndan Roma,
kendisi iin gerekli grd yerlerde mesafe sorununu gz nnde bulundurmakszn
koloniler kurdu. Bu durum dnemin artlar dnldnde olduka radikal bir
yaklamd. Romann bu ekilde davranmasnn ardnda yatan temel neden ise
gelecekte planl bir ekilde topraklarn geniletme arzusu niyetini tam olmasdr.
Latin kolonileri Romann talya yarmadasndaki genilemesine fazlaca katk
salam grnyor. Roma asndan ise Latin kolonileri, Roma topraklarnn
gvenliini salayan koruyucu bir duvar ilevi grmekteydi. Tm bunlara ek olarak
Latin kolonileri, Romann daha sonra gerekletirecei fetihler iin de bir srama
tahtasyd170. Grld zere bu koloniler farkl amalar iin kullanlabilecek byk
bir potansiyele sahiplerdi.

I. Samnit sava (M.. 343-341) sonrasnda imzalanan bar anlamasnn

artlarna aykr olarak Samnitlerin Roma hkimiyetindeki blgelere saldrmas
zerine Cales kolonisine yenileri eklendi171. zellikle Romallar, Samnitlerin Volsc
blgesinin ilerine doru daha fazla ilerlemelerini engellemek iin M.. 328 ylnda
Orta Liris vadisinin her iki yann da kontrol altnda tutmak amacyla Fregellae adl
bir Latin kolonisi kurdular. Ad geen koloniye 4000 dolaynda yerleimci iskn

170
Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, II. 73. Ligurlara kar kurulmu olan
Placentia rneinde de olduu gibi koloniler sklkla saldr esnasnda s olarak kullanlmak amacyla
oluturulmaktaydlar. Bkz. Livius, XXXIX. 2. 10. Bununla beraber bu kolonilerden bazlar uzun
zamandr Roma hkimiyetinde olan blgelerde ne zaman ki bir dman saldrs meydana geldiinde
kurulmulardr. Bu ekildeki kolonilere rnek olarak Suessa Aurunca, Sora, Minturnae, Sinuessa,
Brundisium, Alsium, Fregenae ve Spoletium verilebir. Saturnia ve Auximum kolonileri de uzun
zamandr Roma topraklarna dhil olan blgeler zerinde kurulmulardr. Konu ile ilgili olarak Horace
unu ifade etmektedir: Samnitlerin blgeden karlmasnn ardndan Romallar savunmasz olan
snr blgelerini herhangi bir dman saldrsndan korumak gayesi ile buralara kolonistler
gndermilerdir. Bkz. Horace, Satries, Epistles and Ars Poetica, ed. H. Rushton Fairelough, Loeb
Classical Library, 1929, II. 1. 3537. Bu alanda kolonilerin kullanm iin ayrca bkz. A. J. Toynbee,
a.g.e, I, s. 157.
171
E. T. Salmon, Samnium and the Samnites, s. 270272.

90
edildi172. Fregellae kolonisi ile e zamanl olarak, M.. 329 tarihinde Tarracinada
bir vatanda kolonisi meydana getirildi173.

Her ne kadar Samnitler, Tarracina kolonisine gz yummu olsalar da gl

Fregellae kolonisinin kuruluu II. Samnit savann temel nedenlerinden ya da hi
deilse balamasnn gerekelerinden biridir. Bu olay kolonilerin sahip olduu nemi
gstermesi bakmndan da olduka nemlidir. Zira bu yerleimler Roma asndan
olduu kadar onun dmanlar iin de olduka nemli ve dikkate alnmaya deer
mstahkem mevkilerdi174.

Nitekim sava iin M.. 316 yl ile beraber gcn tekrardan toplayan
Roma, askeri harektlar desteklemek gayesi ile stratejik blgelerde koloniler kurmak
iin harekete geti. Roma, o yl ilk kez Adriatik sahillerine bir kuvvet yollad. Bu g
blgeye ulatnda gneye ynelerek buralar ele geirdi ve ad geen alanda
Luceria kolonisi kuruldu. Luceria, Samniumu kontrol altnda tutmak gayesiyle
kurulmutu ve Dou Samniuma olan girii kontrol altnda tutan kritik bir blgede
yer almaktayd. Bu koloni, 2500 yerleimci barndrmaktayd175. Romallar, bylece
bu dnemde kurduklar koloniler vastas ile zellikle Gney talyada mstahkem
mevkilerden oluan nemli bir savunma hatt oluturmulardr176.

Roma, Luceria kolonisinin kuruluu iin olduka fazla aba harcamas ve bu

balamda dikkatini Dou talyaya evirmi olmas sebebiyle Bat talyada geici
olarak zayflad. Bunun sonucunda Samnitler karsnda bir dizi yenilgi ile kar

172
A. Afzelius, a.g.e., s. 340-364. Ayrca bkz. Her ne kadar yerleimcilerin kesin says belirtilmese
de bu say muhtemelen 2500 dolaylarnda olmaldr. Livius, VIII. 19. 1; 2. 2; W. W. How and H. D.
Leigh, A History of the Rome to the Death of Caesar, Kessinger Publishing, 2004, s. 104.
173
Bir Vatanda kolonisi olan Tarracina iin bkz. Livius, VIII. 21. 2; Velleius Paterculus, I. 14. 4; E.T.
Salmon, a.g.e., s. 216.
174
Samnitlerle Roma arasnda meydana gelen savaa ek olarak bu dnemde Pyrrhos ile de
savalmtr. Romallar kurduklar koloniler vastas ile drt Samnit kabilesinin oluturduu
konfederasyonu nce kuatmlar ardndan da ortadan kaldrmlardr. Bkz. Halil Demirciolu, Roma
Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1998, s. 131.
175
T. J. Cornell, a.g.m., s. 405.
176
Livius, IX. 26. 1; Diodoros, XIX. 72. 8; Cicero, Orationes: ad Atticum, VIII. 20; VIII. 1. Velleius
Paterculus, Luceria kolonisinin M.. 323 ylnda kurulduunu ifade etmi olmasna karn, yaplan
aratrmalar sonrasnda koloninin gerekte Liviusun belirttii tarih olan M.. 314 ylnda kurulduu
anlalmtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Velleius Paterculus, I. 14. 4; Livius, IX. 26. 1; ayrca bkz. H.
H. Scullard, a.g.e., s. 133134.

91
karya kald. M.. 316 ylndan itibaren Latium ve Apuliadaki kolonilerini geici
olarak kaybetti. Bununla beraber Ardeadaki Latin kolonisi Romaya sadk kalmas
sonucunda Romallar glerini tekrardan toparlama frsat buldular ve M.. 314
tarihinde muhtemelen Tarracina dolaylarnda yaplan sava kazandlar. Bir baka
Roma ordusu ise Luceriay alarak Apuliada tekrar Roma hkimiyetini kurdu. Bu
zaferler sonrasnda Roma, Liris vadisindeki eski kolonilerini geri ald gibi Orta
Lirisde Interamna adnda yeni bir koloni kurdu. Bylelikle Liris hattn emniyet
altna alm oldular. Ardndan Latium ve Campania arasndaki irtibat temin etmek
iin blgede Suessa Aurunca kolonisi kuruldu. Tm bunlara ek olarak, Samnit
lkesinin giri ve kn kontrol etmek iin Saticula kolonisi oluturuldu177. M..
312 tarihinde ise kydan olduka uzak olan bir ada zerinde Pontiae kolonisi
kuruldu. Pontiae, Samnit tehlikesine kar Campaniaya giden deniz yollarnn
gvenliini salamak maksad ile kurulmutu. Ayn tarihte kurulan bir dier Latin
kolonisi ise Interamna olup, bu yerleim Rapidio ve Lirisin birletii kavak
noktasnn gvenliini salamak amacyla kurulmutur. Tm bunlara ek olarak eski
iki Latin kolonisi olan Cales ve Fregellae tekrardan iskn edilmitir178. Bu suretle
Roma, Samniumu youn bir koloni ve yol ebekesi ile tamamen sarmaya almtr.
Zira Roma, bu tarz bir uygulamann bir meydan muharebesinin kazanlarndan ok
daha fazla getirisi olacan kavramtr.

M.. 31312 yllar arasnda kurulan drt Latin kolonisine ek olarak eski iki
koloninin tekrardan canlandrlmas iin Roma, olduka fazla sayda yerleimciye
ihtiya duymutur. Bununla beraber ad geen drt yeni Latin kolonisine
yerletirilenlerin says M.. 334 ylnda kurulmu olan Cales ile neredeyse ayn
miktardayd. Interamna kolonisine 4000 civarnda yerleimci kabul edilirken,
olaslkla ayn zaman zarfnda kurulan dier Latin kolonilerine de benzer sayda
kolonist yerletirilmitir. Kolonistlerin bir ksm Latinler ve dier mttefik
halklardan devirilmi olsa da yerleimcilerin byk bir km Roma
vatandalarndan olumaktayd. Roma, sz konusu yerleimlerin stratejik

177
Livius, IX. 28. 78; Diodoros, XIX. 101. 3; 105. 5; Velleius Paterculus, I. 14. 4. Bu koloniler
Aurunciler ve Lautulae isyan sonrasnda dierlerini kontrol altnda tutmak gayesi ile kurulmulardr.
E. T. Salman, a.g.e., s. 73, 239, 270.
178
E. T. Salmon, a.g.e., s. 239.

92
ihtiyalarna cevap vermesi sebebiyle bu kadar byk saydaki vatandandan
vazgeebilmitir179.

Romann Samnitler ve onlarn mttefiklerine kar balatt mcadelede her

zamanki gibi koloniler yine nemli grevler stlenmilerdir. talyann batsnda
yukarda ifade edilen (s.90-92) alt koloni kurulduu esnada doudaki koloniler de
Samniumu kontrol altnda tutmaktayd180. II. Samnit savan kazanan Romallar
Latin kolonilerinin menfaatleri iin ne kadar yararl olduunu anlamas sebebiyle
M.. 304 tarihinde savan sona ermesini mteakip, M.. 303302 yllar arasnda
her biri 4000 kolonistten oluan Sora ve Carseolide iki yeni Latin kolonisi daha
kurdular. Bu iki yeni koloni Samnitler ile mttefiklerinin tekrardan bir araya
gelmelerini engelledikleri gibi Roma-Samnit snrnn da kuvvetlendirilmesine katk
salamtr181. M.. 303 ylnda stratejik adan nemli yollarn gvenliini temin
etmek gayesi ile 6000 yerleimcinin katlm ile Alba Fucens ve Nequinum kolonileri
kuruldu. M.. 299 tarihinde ise Narnia kolonisi kurulmutur182. II. Samnit sava
sonrasnda Roma devletinin snrlar tahmin edilemeyecek oranda genilemi ve
sava sonras Roma, Etruria ve Umbriadan Apuliaya kadar uzanan yerlerde igaller,
ittifak anlamalar ve kolonileri sayesinde kuvvetli bir Orta talya bloku kurmay
baarmtr.

Yukarda da ifade edildii zere (s.93) M.. 304 tarihinde imzalanan bar
sonrasnda Roma, Samniumu kuatmak gayesi ile blgede yollar ve yeni koloniler
oluturma politikasna devam etti. Bununla beraber imzalanan bar anlamas bir
atekesten baka bir ey deildi. Zira Romann kuvvetinin giderek daha da artmas
sonucunda talya kavimleri yeniden bir ittifak kurmak suretiyle Romann karsna
ktlar. Bu suretle M.. 298 ylnda III. Samnit sava (M.. 298-290) balam
oldu. Lakin bu sefer mttefiklerin gc evvelkine oranla daha da artmt. Romann

179
T. J. Cornell, a.g.m., s. 405.
180
Polybios, XVII. 2. 5.
181
Yukarda ad geen drt koloni iin bkz. Livius, X. 1. 1; 3. 2; 9. 8; Velleius Paterculus, I. 14. 5.
Sora kolonisi hakknda daha fazla bilgi iin bkz. Diodoros, XIX. 72. 3. Via Salaria yolunun tarihi
prehistorik dnemlere kadar uzanmasna karn, Via Valeria yolu ise M.. 306 ylnda ina edilmitir.
Bkz. Livius, IX. 43. 25. T. J. Cornell, a.g.m., s. 376-377.
182
Livius, X. 3. 2; 13. 1; ayrca bkz. E. T. Salmon, Roman Colonization Unted The Republic, s. 59
60; T. J. Cornell, a.g.m., s. 376-377.

93
Samnitlerin ilerlemesini engellemek maksad ile oluturduu tm bu tahkimat
sistemi III. Samnit savann balamas ile beraber kt. M.. 296 ylnda
Samnitler, bnyesinde Keltler, Etrskler ve Umbr unsurlarn barndran byk bir
mttefik ordusu ile harekete geti. Bu kuvvet ayn tarihte Orta talyadaki Roma
askeri barikatn ykt183. Latin kolonileri Romann gvenliini tam olarak
salayamamalarna karn, bunlar dman duraklatarak sava dzeni ve lojistik
ikmalini bask altna almlardr. Sonuta Samnit ordusu Umbriadaki Sentinumda
Romallar tarafndan ar bir yenilgiye uratlmalarnn ardndan iki yl sonra M..
293 tarihinde Samnitler kendi topraklarnda yer alan Aquiloniada tekrar malup
olmulardr. Roma, M.. 293 ylnda elde ettii zafer sonrasnda M.. 291 tarihinde
nemli bir stratejik blge zerinde Venusia Latin kolonisini kurmutur184. Yaanan
bu gelimeler sonucunda da M.. 290 ylnda Samnitlerin mahvna yol aacak olan
bar anlamas yaplmtr. Anlama hkmleri uyarca Samnitler topraklarn
korumalarna karn, d ilerinde Romaya balanmlardr (=Foedus aequum)185.

III. Samnit sava sonrasnda Roma, M.. 296 ylnda yaad felaketi
unutmayarak Orta talyada var olan tahkimat daha da glendirmek iin M.. 289
ylnda Kuzey ve Gney talyay birbirine balayan nemli bir kavak noktasnda
Picenumda Hadria ve Castrum Novum kolonilerini kurmutur186. Bu kolonilere ek
olarak, M.. 280 yllarnda Roma, bir Gal kabilesi olan Senonlarn lkesini igal
etmesi sonrasnda blgenin hkimiyetini salamak ve sonraki seferlerde bir srama
tahtas olarak kullanmak amac ile burada Sena Gallica adnda bir vatanda kolonisi
kurmutur 187.

Romann Samnit savalar esnasnda talyada kurmu olduu koloni sistemi

zellikle Epeiros kral Pyrrhosun talyaya yapt saldr esnasnda Roma asndan
183
A. J. Toynbee, a.g.e., s. 151.
184
Her ne kadar Velleius ve Hallikarnasoslu Dionysios Venusia kolonisine 20.000 yerleimcinin
gnderildiini ileri srseler de bu say gerekte Alba Fucense gnderilen kolonist saysna yakn
miktarda olduu grlmektedir ki Alba kolonisine 6000 kii yollanmtr. Konu ile ilgili olarak bkz.
Velleius, I. 14. 6; Hallikarnasoslu Dionysios, XVII-XVIII. 5.
185
Gary Forsythe, a.g.e., s. 334.
186
Hadri kolonisi ile ilgili olarak bkz. Florus, Epitome of Roman History, ed. E. S. Forster, Loeb
Classical Library, 1929, I. 15. 2; Livius, Oxyrhynchus Epitome, XI; Polybios, II. 19. 12; ayrca bkz.
E. S. Stavely, Rome and Italy in the early third century, Cambridge Ancient History, Vol. 7, Part
2, 2008, s. 421.
187
E. S. Stavely, a.g.m., 421.

94
olduka yararl oluumlar olduklarn bir kez daha ispatlamlardr. Romann M..
3. yzyl balarnda Orta talyada siyasi birlii salamasnn ardndan gzn
gneydeki Hellen kentlerine evirecei ortadayd. Bu dnceye uygun bir politika
takip eden Romann planlarn engellemek gayesi ile Gney talyada bulunan
Hellen kentleri o sralar Batda byk bir Hellen devleti kurma idealinde olan
Epeiros Kral Pyrrhosu yardma ardlar. Roma ve Pyrrhos arasnda vukuu bulan
mcadele esnasnda Roma, kuzey, gney ve doudan nemli saldrlar ile kar
karya kald ve zaman zaman bir dizi kk drc yenilgi yaad. Roma, Pyrrhos
karsnda M.. 280de Heraclea ve M.. 279 tarihinde de Ausculumda malup
oldu. Bu felaketler karsnda bile sarslmayan Roma, olduka planl ve dikkatli
hareket ederek, talyay Romal ve Romal olmayan unsurlardan oluan bir a ile
organize etti. zellikle stratejik noktalar zerine kurulmu olan Latin kolonileri
savalarda alnan yenilgilerin bir felakete dnmesini engelledi. Ciceronun da ifade
ettii zere Roma asndan koloniler bir yerleim yerinden ok bir istihkmd ve
garnizondu. Pyrrhos savalar esnasnda kolonilerin nemi daha fazla anlalmtr188.

Pyrrhos ile yaanan mcadelenin Roma lehine sona ermesinin ardndan

Romallar, kolonizasyon politikalarna kaldklar yerden devam ettiler. M.. 273
tarihinde Tyrrhen denizi sahilinde kuzeyde Cosa ve gneyde Paestum olmak zere
iki yeni koloni daha kurulmu olsa da buralara gnderilen kolonistlerin tam says
bilinmemektedir189. Bu koloniler, blgenin yerli halklarnn itaat altna alnmasna
yardmc olmular ve ayn zamanda talyann gney sahillerinin de gvenliini
salamlardr. Benzer nedenlerden tr M.. 244 tarihinde Brundisiumda bir
koloni daha kurulmutur190. Yine bu zaman zarfnda M.. 268de Ariminuma bir
koloni yerletirilerek Gallere kar bir ileri karakol tesis edilmi oldu191. Roma,
Pyrrhos savalar sonrasnda Samnitleri tamamen egemenlik altna almak gayesi ile

188
Cicero, De Lege Agraria, II. 73; ayrca bkz. E. S. Stavely, a.g.m., 422-425.
189
T. J. Cornell, a.g.m., s. 405.
190
Brundisium kolonisi M.. 244 ylnda Torqatus ve Semproninusun konsllkleri esnasnda
kurulmutur. Konu ile ilgili olarak bkz. Velleius Paterculus, I. 14. 8. Ayrca bkz. John Francis
Lazenby, The First Punic War: A Military History, Stanford University Press, 1996 s. 12. Roma ve
Capua arasnda yer alan Via Appia yolu M.. 312 tarihinde ina edilmi olup, bu yol M.. 267
ylnda Brundisiuma kadar uzatlmtr. Konu ile ilgili bkz. Zonaras, Epitome Historiarum, ed.,
Ludwig August Dindrof, Nabu Press, 2010, VIII. 7.
191
Theodor Mommsen, a.g.e., s. 433; William Emerton Heitland, The Roman Republic, Vol. 2,
Adamant Media Corporation, 2002, s. 139.

95
M.. 268 ylnda Beneventum ve M.. 263 tarihinde ise Aesernia kolonilerini
kurmutur192. Yine bu zaman zarfnda zellikle Adria sahillerinin gvenliini
salamak gayesi ile blgede M.. 264 ylnda Firmum kolonisi kurulmutur193.

M.. 264241 yllar arasnda cereyan eden ve Romann bir Akdeniz gc

haline gelmesine yol aan I. Pn sava gerekte nemsiz bir hadise sonucunda
balamtr194. Roma ve Kartaca arasnda yaanan bu mcadele esnasnda Romann
kolonizasyon politikasnda nemli deiiklikler yaand. Zira bu dnemde her iki g
arasnda yaanan mcadele talya anakarasndan ziyade Sicilya ve Akdenizde
cereyan etti. Bu sebepten dolay Roma, bu zaman zarf iinde zellikle talyann
denizden gelmesi muhtemel saldrlara ak olan ky eridinde yeni koloniler
kurmutur. Bu koloniler zellikle Hannibalin babas Hamilcarn Sicilyadaki
mstahkem ss Eryxden gerekletirdii aknlar nlemek maksad ile
oluturulmulardr. Bu dnem esnasnda Roma zellikle ky blgelerin emniyetini
salamak gayesi ile daha nce izlemi olduu kolonizasyon politikasndan farkl
olarak, Latin kolonileri yannda ve hatta daha fazla miktarda Roma vatandalarndan
oluan vatanda kolonilerini kullanma yoluna gitmitir.

Kartaca ile Roma arasnda gerekleen I. Pn savalar boyunca Roma

tarafndan olaslkla adet koloni kurulmutur. Bu zaman zarfnda kurulan koloniler
ile ilgili gz arpan en nemli zellik ise kurulduklar tarihler incelendiinde ortaya
kmaktadr. Zira M.. 249 ylnda Sicilyann bat kysnda yaplan Trapanum
savanda Roma ezici bir yenilgi alm, arta kalan gemiler de dn yolunda bir
frtnaya yakalanp batmtr. Bu olay sonrasnda deniz gcn kaybeden Roma,
kendini koruyacak bir filo bulunmad iin stratejik neme haiz ky blgelerin

192
Beneventum ile ilgili olarak bkz. Livius, Oxyrhynchus Epitome, XV; IX. 27. 14; Velleius
Paterculus, I. 14. 7; Aesernia iin bkz. Livius, Oxyrhynchus Epitome, XVI; Velleius Paterculus, I.
14. 8. Ayrca bkz. Saskia T. Roselaar, a.g.e., s. 48, 318.
193
Firmum ile ilgili olarak bkz. Velleius, Paterculus I. 14. 8. Bkz. Saskia T. Roselaar, a.g.e., s. 45, 318
194
Sava tanrs Marsn Osk dilindeki karlndan tr kendilerine Mamertine diyen bir grup
talyan paral askeri, Sicilya ile talta arasndaki boaza hkim bir konumda olan Messana kentini ele
geirmiti. M.. 245 ylnda Syrakusai hkmdar Hieronun olaya mdahale etmesi zerine bu grup
hem Roma, hem de Kartacadan yardm istemi, blgenin stratejik adan olduka nemli olduunun
farknda olan Romann tepkisi zerine Kartaca garnizonu blgeden ekilmitir. Bununla beraber
Kartaca ve Syrakusainn Messinay kuatmas zerine I. Pn Sava balamtr. Konu ile ilgili
olarak bkz. Polybios, 11.45, 11. 78; Diodoros, 23. 1. 23; ayrca bkz. John Francis Lazenby, a.g.e.,
s. 4344.

96
emniyetini salamak gayesi ile bu blgelerde koloniler kurmutur. Bu kolonilerin ilk
ikisi M.. 24745 yllar arasnda kurulan Alsium ve Fregenae yerleimleridir195. Bu
zaman zarfnda Romann mttefiklerinin savaa ve buna ek olarak kolonilere
saladklar katklar tam olarak bilinmemektedir196. Bununla beraber Roma, I. Pn
sava sonrasnda kolonizasyon politikasna devam etmi ve bu balamda
Spoletiumda bir Latin kolonisi kurmutur197.

Roma, M.. 241-218 yllar arasnda talyada greceli olarak bir huzur
ortamnn olumasn salamt198. Gerekte Romann kuzeye doru ilerlemesindeki
en byk engel Alp Dalar deil bu yrede bulunan Kelt kabileleriydi. Roma
zellikle Cisalpine blgesini tabiyet altna almak gayesi ile I. Pn sava sonrasnda
herekete gemi, bu balamda olduka sistematik bir ekilde hareket etmesine karn
blgede M.. 218 ylna kadar her hangi bir koloni yerleimi kurmamtr. Blgede
bulunan Keltleri boyunduruk altna almak gayesi ile Roma M.. 225 tarihinde
blgeye girdi. Keltler, Telamonda ar bir yenilgiye uradlar. Elde edilen zaferden
istifade etmek isteyen Roma, derhal harekete geerek blgedeki kabileleri hkimiyet
altna ald. Bununla beraber ele geirilen blgelerin emniyetini salamak iin Roma,
bir takm nlemler ald. Roma blgede nemli yollar ina etti ve M.. 218 tarihinde
stratejik blgeler zerinde Placentia ve Cremona adnda iki yeni Latin kolonisi
kurdu199. Po nehrinin kuzeyinde yer alan Cremona ve gneyindeki Placentia
kolonilerinin her birine 6000 kii yerletirildi. Bu koloniler Po nehrini kontrol altnda
tutma gayesi ile kurulmutu. M.. 218 ylnda II. Pn savann balamas ile
beraber, kolonilerin kurulmas iine hz verildi. Her ne kadar Cremona ve Placentia
kolonileri bir aydan ksa bir srede tahkim edilseler de Keltler bu giriime iddetle
kar kmlardr. Bu nedenden dolay blgede baz atmalar yaanmtr. Hatta
Boii kabilesi kolonileri kurmakla grevli komisyon yesini esir almtr. Blge

195
Dexter Hoyos, Hannibals Dynasty: Power and Politics in the Western Mediterranean,
Routledge, 2004, s. 13.
196
Bu zaman zarfnda en az 4000 Oscanlnn deniz kuvvetlerinde grev aldklar kaydedilmitir.
Zonoras, VIII. 2.
197
Velleius Paterculus, I. 14. 8; Livius, Oxyrhynchus Epitome, XX; Cicero, Orations: pro Balbo,
48; ayrca bkz. Saskia T. Roselaar, a.g.e.,, s. 42, 44, 311.
198
Polybios, III. 90. 7; Livius, XXIII. 42. 3.
199
Theodor Mommsen, a.g.e., s. 7981; H. H. Sculard, a.g.e., s. 191; ayrca bkz. Paul A. Zoch,
Ancient Rome: An Introductory History, University of Oklahoma Press, 2000, s. 99; David Rankin
and H. D. Rankin, Celts and the Classical World, Routledge, 1996, s. 113-114.

97
halknn tm direnmelerine karn Hannibal blgeye ulaana kadar kolonilerin
kurulmas ii tamamlanmtr200.

Romallar, M.. 338 ylndaki Latin savalarnn sonundan M.. 218 ylna
kadar olan zaman zarfnda Latin kolonilerine ek olarak coloniae civium
Romanorum ya da coloniae maritimae olarak adlandrlan farkl trde koloniler
de kurdular. Sz konusu kolonilere yerletirilen halk Latin kolonilerinden farkl
olarak tamamen Roma vatandalarndan olumaktayd201. Bu koloniler zellikle sahil
blgelerinin emniyetini tesis etmek balamnda oluturulmu yerleim yerleri idi.
Kendilerinden beklenen grevin arl ile doru orantl olarak bu kolonilere
genelde 300 civarnda kii yerletirilmitir. Bu koloniler ager Romanusda (=Roma
devlet arazisi) bulunmalar sebebiyle bunlar Romann talya iindeki uzantlar
olarak grmek yanl olmaz kanaatindeyiz. Bununla beraber belirtildii gibi vatanda
kolonileri ilevsel olarak Latin kolonileri ile karlatrldnda grece daha
verimsizdiler. Bu balamda lex Rubria gibi devlet dokmanlarna202 ek olarak
Ciceronun Tabula Heracleensisinde zellikle Cumhuriyet dnemindeki Roma
yerleimlerinin hiyerarik bir sralamaya sahip olduklar grlmektedir. Buna gre
yerleimler municipium, colonia, praefectura, forum ve conciliabulum eklinde
sralanmaktaydlar203. Cumhuriyet dnemi Romasnda her ne kadar vatanda
kolonilerin statleri fazla nemli olmasa da Ge Cumhuriyet dneminden itibaren
Roma kolonileri giderek nem kazanmaya balamtr. zellikle Romann deniz
ar topraklar elde edip buralara koloniler kurmaya balamas ile beraber nemleri
daha da artmtr. Bu durumun temel nedeni ise kolonilerin Romann bir uzants bir
ileri karakolu olarak alglanmas ve eyaletlerdeki yerli unsurlarn o dnem olduka
nemli olan Roma vatandalna geebilmeleri iin kullanlan yollardan biri
olmasdr. Eyaletlerde oturan birisi koloni vatanda olarak kendini kaydettirirse -ki

200
Polybios, III. 40; Livius, Oxyrhynchus Epitome, XX; XXI. 52. 2; Velleius Paterculus, I. 14. 8;
Tacitus, Histories I-3, ed. Clifford H. Moore, Loeb Classical Library, 1925, III. 34.
201
Vatanda Kolonileri, i ilerinde bamsz olan idari yaplardr. Livius, XXVII. 38. 4. Siculus
Flaccus: talya sahillerinin gvenliini salamak gayesi ile kylara yerletirilmi Roma
yurttalarndan oluan yerleimlerdir ve Romallar bunlar coloniae maritimae olarak
tanmlamaktadrlar. Bkz. Siculus Flaccus, s. 135 L. Liviusda Vatanda kolonileri ile ilgili olarak
coloniae maritimae ifadesini kullanmaktadr. Bkz. Livius, XXVII. 38. 3; XXXVI. 3. 4.
202
Andrew Lintott, The Roman empire and its problems in the late second century, Cambridge
Ancient History, 9, Cambridge University Press, 1994, s. 28.
203
Cicero, Pro P. Sestio 32; in Pis. 51; Philippies, II. 58; IV. 7.

98
evlilik bu alanda ska bavurulan bir yntemdi,- dorudan Roma vatanda
olabilmekteydi204.

Roma tarihinde vatanda kolonilerinin ilk rnekleri Latium sahillerini

korumak amacyla M.. 338de kurulan Ostia ve Antium koloniler idi. Tiber
nehrinin aznda tannm bir yerleim olan Ostiada 300 kiinin ikamet ettii
anlalmaktadr205. Kolonilere yerletirilen kii saysnn 300 ile snrlandrlmasnn
nedeni ise buraya yerletirilen kiilerin Romann en eski olduu dnlen
kabilesi iinden seilmeleridir. Her kabile koloniye 100 kiilik bir katk salamakta
ve sonuta 300 kiiye ulalmaktayd. Yine vatanda kolonilerine yerletirilenlere
geleneksel toprak bykl olan 2 iugerumluk arazi verilmekteydi. Tarihi Livius,
bu durumun erken dnem vatanda kolonilerinde benimsenen standart bir uygulama
olduunu ifade etmektedir206. O dnemin artlar dnldnde bir yerleimcinin 2
iugerumluk toprakla kendini ve ailesini geindirmesi sz konusu bile olamazd. Bu
sebepten dolay buralara yerletirilen kiilere ager compascuus olarak adlandrlan
kamu topraklarn kullanmalarna izin verilmekteydi. Ancak bu kiiler bu topraklar
zel mlkiyetlerine alamazlard. Romann her bir yerleimciye eit oranda toprak
vermesinin altnda yatan temel neden ise koloni yerleiminde ortaya kmas olas
sosyal ve ekonomik dengesizlikleri nleme isteidir207. Ayrca Roma
vatandalarndan oluan bu yerleimlerin sonradan geliip Romaya rakip olmasn
engellemek gayesi ile bu tarz bir politikann takip edilmi olduunu ileri srmek de
yanl olmaz kanaatindeyiz. Zira Hellen kolonileri ile ana kentlerinin zaman zaman
savatklar ve baz durumlarda kolonilerin ana kentlerini glgede brakacak derecede

204
R. E. Smith, Latins and the Roman citizenship in Roman colonies: Livy, 34, 42, 5-6, JRS, Vol.
44, 1954, s. 1820.
205
Ostia kolonisinin Ancus Marcius tarafndan kurulduu ileri srlmektedir. Konu ile ilgili olarak
bkz. Alexandre Grandazzi, The Foundation of Rome: Myth and History, Cornell University Press,
1997, s. 82.
206
Livius, IV. 17. 7.
207
Callie Williamson, The Laws of the Roman People, University of Michigan Press, 2005, s. 153;
Andrew Stephenson, Public Lands and Agrarian Laws of the Roman Republic, Echo Press, 2006,
s.55. Labicide yer alan Prisca Latina Coloniada yerleimcilere 2 iugeralk toprak datld
kaydedilmitir. Konu ile ilgili olarak bkz. Livius, IV. 17. 7. Bununla beraber Pearson, ortalama bir
Roma ailesini geindirebilecek minimum byklkteki arazinin 67 iugerum arasnda olmas
gerektiini ile srmektedir. Konu ile ilgili bkz. S. V. Pearson, Growth and Distribution of
Population, G. Allen and Unwin Ltd, 1935, s. 144150. Vatanda kolonilerindeki yerleimcilerin
kendilerine datlan 2 iugerum byklndeki toprakla karlamalar olduka zordur. Muhtemelen
burada yaayanlara zellikle sahil blgelerinde yer almalar sebebiyle gmrk gelirlerinden pay
aldklar iddia edilebilir.

99
gelitiklerini unutmamak gerekir. Romann da bu durumdan etkilenmi olmas olas
bir durumdur.

Roma vatanda kolonilerinde iskn edilen yerleimci saysnn bu kadar az

olmasnda pek ok faktr etkili olmutur. Yerleimci bulmada yaanan skntlarn en
nemli nedeni, anayasal sorunlardan kaynaklanmaktadr. Bir Roma vatanda tm
vatandalk haklarn tam olarak kullanmak istiyorsa, Ciceronun da ifade ettii
zere208, Romadan ok fazla uzaklamamas gerekmekteydi. Dnemin vatandalk
haklar ierisinde yer alan seme ve seilme hakkn ancak Roma surlar iinde
kullanlabilirdi. Romadan uzaktaki bir koloniye yerletiinde ise bu haklarndan tam
olarak yararlanamayaca neredeyse kesindi. Buna ek olarak ynetimsel ve yargsal
baz sorunlar da ortaya kabilmekteydi. zellikle erken dnem Roma tarihinde
vatanda kitlesinin baka bir blgeye gtrlmesi olduka radikal bir dnce olarak
alglanyordu. Zira bu dnemde Roma halen gelimekte olan bir ehir devletiydi ve
devrin artlar dikkate alndnda ehir devletlerinin anayasal yaps bu duruma
uygun deildi. Dier bir neden ise yerleimcilere verilecek toprak miktarnn 2
iugerum ile snrlandrlmas ve buralara iskn edilen ahalinin snr blgelerde savaa
hazr bir vaziyette beklemesi nedeniyle bu kolonilere yerleimci bulmada skntlar
yaanmtr. Son olarak, Romann savalar iin gerekli olan vatanda gcn
kolonilere yerletirmek suretiyle heba etme konusunda isteksiz olmasdr. Zira
kolonilerdeki yerleimciler bir sre iin legion hizmetinden muaf tutulmaktaydlar.

Ostia ile ayn tarihlerde Antium adnda bir Vatanda kolonisi daha
kurulmutur209. Antiumun kuruluu esnasnda kentteki Volsclar da koloniye

208
Cicero, Orations: Pro Balbo, 28, 29.
209
M.. 338 ylnda Antium kolonisinin kuruluu ile ilgili olarak bkz. Livius, VIII. 14. 8. Ostiann
tersine Antium var olan bir kente koloni stats verilmesi suretiyle oluturulmutur. Antium, eski bir
Volsci kalesidir ve zamanna gre olduka kalabalk bir nfusa sahiptir. Bu sebepten dolay burada
oturan yerli ahali ile yeni gelen yerleimciler arasnda zaman zaman baz sorunlar yaanmtr. Bu
dnemde Romallar, bir yandan Volscileri yattrmada dier yandan da koloniye gerekli
yerleimcileri bulma konusunda skntlar yaamlardr. Antium, Ostia ile yalnzca ada deildi,
buras ayrca Ostia iin bir model olmutur. Bkz. A. J. Toynbee, Hannibals Legacy, s. 391.Roma
vatandalar ekonomik durumlar ne kadar kt olursa olsun Romadan ayrlp, kolonilerde yerleme
konusunda isteksizdiler. Zira herhangi bir Romal kolonilerde yaamak iin ayrldnda vatandalk
haklarnn bir ksmn ya da tamamn kaybetmekteydi. Konu ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. E.
Kornemann, Coloniae, Realencyclopdie der Classischen Altertumswissenschaft, IV, 1901, s.
572.

100
yerleimci olarak kaydedildiler. Bununla beraber bu durum sonradan baz sorunlarn
yaanmasna yol at. Romallar ortaya kan sorunlara kendi doalar gerei pratik
bir zm buldular. Roma, M.. 338 ylnda Antiumdaki yerli halka cives sine
suffragio hakk verdi210.

Roma sahillerini dmanca saldrlara kar korumak amacyla kurulan Roma

vatanda kolonileri Romaya batrlamayan bir donanma olarak hizmet
211
vermilerdir . Sonraki tarihlerde M. 329da Tarracina ve M.. 295 tarihinde ise
Minturnae ve Sinuessa kolonileri kuruldu. Bu kolonilerin asl ilevi ky blgelerinin
gvenliini salamakt. Devrin artlar dikkate alndnda benzer bir grevi
donanma vastas ile tam olarak yerine getirmek olduka g ve masrafl bir grevdi.
Bu durumun temel nedeni dnemin deniz teknolojisinin verilen talimatlar yerine
getirebilecek teknik ekipmanlardan yoksun olmasdr. Bununla beraber ky
blgelerde koloniler kurmak Roma iin hem daha az masrafl hem de amalar
gerekletirmek iin daha gereki bir zm yoluydu. Roma vatanda kolonileri
kendilerinden beklenen bu vazifeleri gerektii gibi ifa etmeleri iin baz
kstlamalarla da kar karya kalmlardr. rnein bu tarz kolonilerde yaayan her
hangi birinin koloniden 30 gnden fazla bir sre iin uzaklamas yasakt. Buna
karn kolonistlere sacrosancta vacatio militiae olarak adlandrlan legion
hizmetinden muaf tutulmalar gibi bir takm haklarda tannmt. Kolonilerin asl
grevi Roma sahillerine ynelmesi olas dman tecavzlerini engellemek
olduundan kolonilerde oturan halk devaml olarak alarm durumunda
beklemekteydi212.

Yukarda belirtildii gibi (s. 94) III. Samnit sava sonrasnda Roma, M..
290 Picenumdaki Hadria ve Castrum Novum kolonilerine ek olarak Sena Gallica

210
Antium kolonisi iin bkz. Livius, 8. 14; ayrca bkz. William Smith, Dictionary of Greek and
Roman Geography, Cambridge University Press, 2010, s. 148149. Antiumda var olan durumun bir
benzeri Minturnaede de yaanmtr. Buradaki yerli Aurunciler bir duvar vastas ile koloniden
ayrlmlardr. Konu ile ilgili bkz. J. Johnson, Excavation at Minturnae II, Art and Archaeology,
Vol. 33, 1932, s. 2; ayrca bkz. H. H. Scullard, a.g.e., s. 147-148.
211
Polybios, III. 22. 2. Ayrca bkz. Chester G.Starr, Coastal Defense in the Roman World, The
American Journal of Philology, Vol.64, No.1, 1953, s. 56.
212
Vtanda kolonilerinde oturanlarn askerlik hizmetinden muaf tutulmalar ile ilgili olarak bkz. E.
Gabba, Rome and Italy in the second century B.C., The Cambridge Ancient History, Vol. 8,
Cambridge University Press, 2008, s. 241.

101
kolonisi kurmutu213. Yine Roma, Pyrrhos savalar sonrasnda zellikle Etruriann
gvenliini salamak iin blgede 5 yeni vatanda kolonisi daha oluturmutu. Buna
ek olarak I. Pn savann balamasnn hemen ardndan acele ile bu yrede M..
264 ylnda Castrum Novum adl bir vatanda kolonisi daha kurdu214. lk olarak birer
snr yerleimi olan bu kolonilerde oturmak daima dman komular ile bir arada
yaamay gerektirmekteydi. Ayrca buralardaki yaplar da olduka zensiz ve ilkel
bir haldeydi ki bu da halkn yaam kalitesini dryordu. Ayrca yine belirtildii
gibi (s.99) buralarda oturanlara Latin kolonilerindeki yerleimcilere verilen toprak
miktarnn ok altnda mlk verilmekteydi. Koloniden 30 gnden fazla
uzaklalmamas olgusu da Romadan uzak bir kolonide yaayan birinin siyasi bir
kariyer frsat yakalamasn imknsz bir hale getirmekteydi. Bu belirtilenler nda
Romann ad geen yerleimlere Romada huzursuzluk karan istenmeyen kiileri
gnderdiini ileri srmek yanl olmaz kanaatindeyiz. Tpk uzun yllar sonra
ngilterenin Avustralyaya sulular gndermesi gibi Roma da olaslkla buralara
srgn etmek istedii kiileri sevk etmitir. Vatanda kolonilerinin kurulmasnda
zellikle buralara yerletirilecek kolonist bulmada yaanan skntlara karlk Roma,
Latin savalar sonundan II. Pn sava bana kadar olan zaman zarfnda 18 yeni
vatanda kolonisi kurmutur. Bu dnemde kurulan kolonilerin neredeyse ok byk
bir blm deniz kenarnda kurulmu olup, daha nce de sklkla izah edildii zere
bu koloniler temelde Roma kylarnn gvenliini salamak amacyla kurulmu olan
kk nfuslu yerleimlerdir.

Vatanda kolonilerinin belki de tek ekici yan buraya yerleenlerin legion

hizmetinden muaf tutulmalardr215. Bununla beraber bu imtiyaz II. Pn sava
esnasnda Hasdrubalin Hannibali desteklemek iin bir kuvvetle Mataurus nehrine
kadar geldiinde ortaya kan kriz ile beraber ortadan kalkt. Bu dnemde tm
vatanda kolonilerinde oturanlarn askerlik ile ilgili muafiyetleri askya alnd. M..
191 ylnda Byk Antiokhos III. ile yaanan atmalar esnasnda vatanda

213
Polybios, II. 19. 13; Livius, Oxyrhynchus Epitome, XI; Livius, XXVII. 38. 4; Velleius
Paterculus, I. 14. 8. Ayrca bkz. William E. Heitland, a.g.e., s. 7879.
214
Wliam Vernon Haris, War and Imperialism in Republican Rome, 327-70 B.C., Oxford
University Press, 1985, s. 183; Leon Pol Homo, Roman Political Institutions: From City to State,
Routledge, 1966, s. 59.
215
Vocatio militiae bir imtiyaz olarak alglanmaktadr. Konu ile ilgili olarak bkz. Salvatore
Riccobono, Fontes Iuris Romani Antejustiniani, Vol. 3, Florance, 19401943, I. 7, s. 70 vd.

102
kolonilerinde yaayan yerleimcilere bir angarya daha yklendi. Buna gre bu
kolonilerde yaayanlar donanmada hizmet etmekle ykml hale getirildiler216.

3.2.3. Gracchuslar Dnemine (M.. 200-134) Kadar Roma

Kolonizasyon Politikas

I. Pn sava sonrasnda uradklar yenilginin ardndan Kartacallar,

kayplarn telafi etmek ya da kaybettikleri topraklara alternatif oluturmak amacyla
ok daha gl ve faal bir imparatorluu Hamilkar Barkas nderliinde spanyada
kurdular. Bununla beraber Romann blgedeki en nemli mttefiki olan Massilia
(=Marsilya) kenti, Kartacann genilemesinden endie duymaktayd. Bu sebeple
Roma ile anlama yapt. Romada Kartacann bu blgedeki faaliyetlerini
snrlandrmak amacyla Kartaca ile bir anlama imzalad. Bu anlama uyarnca Ebro
nehri her iki devlet arasnda snr olacakt. Fakat Roma Kartacann yaylmasn
denetlemek amacyla daha da ileri giderek Ebro nehri snrlarnn olduka ierisinde
yer alan Saguntum kenti ile de bir anlama yapt. M.. 219 ylnda Hannibal,
muhtemelen Saguntumun kendine ait olduunu dnerek kenti kuatp, ele geirdi.
Romann bu durumu protesto etmesi zerine de M.. 218202 yllar arasnda vuku
bulan II. Pn sava balam oldu. Savan balad M.. 218 ylnda talyada 30
Latin ve 10 tane de vatanda kolonisi kurulmu durumdayd. Roma, kolonizasyon
hareketinin balangcndan II. Pn savana kadar olan zaman zarf iinde stratejik
nedenlerden tr ihtiya duyduu zamanda eitli blgelerde koloni yerleimleri
kurmutu217. Hannibal, talyaya ulatnda bu kolonilerin birbirleri ve Roma ile
olan iletiimini salayacak muntazam bir yol a mevcuttu. Via Latina, via Appia,
via Valeria, via Aurelia ve via Flamina gibi yollar sayesinde Roma, ihtiya
duyduunda askeri birliklerini hzla kriz blgelerine gnderebilmekte, ayrca
kolonilerin yardm taleplerini de hzl bir ekilde karlayabilmekteydi. Romann
kurmu olduu koloniler ve ina ettii yol sistemi sayesinde talyadaki konumu
olduka salamd.

216
Livius, XXVII. 38. 3; XXXVI. 3. 4.
217
Livius, XXVII. 9, 10, 38; XXXVI. 3. Livius, bu zaman zarfnda kurulmu olan 30 Latin kolonisini
tanmlamak iin coloniae populi Romani tabirini kullanmtr. Bkz. Livius, XXVII. 9. 7.

103
 O nedenle, Hannibal elde ettii bilgiler ve ilk elden edindii gzlemler
nda ilerleme yollar zerinde yer alan kolonilerin kuatma sureti ile ele
geirilmesinin kolonilerin sahip olduu gl savunma tahkimatlar nedeniyle
olduka zahmetli ve uzun zaman alacan kavram olmaldr. Zira Hannibal, hzl
ve kesin zaferler ile talyadaki siyasi birlii, yani Roma-talya konfederasyonunu
paralamak suretiyle Romay mttefiklerinden ayrp, yalnz brakmay
planlamaktayd. O, ancak bu tarz bir hareketle Romann yenilebileceinin
farkndayd. Bu sebeple kolonileri kuatmann zaman ve adam kaybna yol aacan
bildii ve kuatma silahlarna da sahip olmad iin tek midi bu yerleimlerin taraf
deitirip kendi saflarna katlmasn salamakt. Bununla beraber Hannibalin
yapm olduu planda d krklna uramas kanlmazd. Nitekim sonuta ok az
saydaki koloni Romadan ayrlp, Hannibalin saflarna geti218.

Hannibalin gerekletirmeyi amalad hedeflere ulaamamasnn nedenleri

arasnda yarmadadaki mttefik kentleri Romadan ayramamasna ek olarak hem
Latin hem de vatanda kolonilerinin varl da etkili olmutur. Bu zaman zarf iinde
zellikle Latin kolonilerinin Romaya bal kalmasnn deiik nedenleri vardr. lk
olarak Latin kolonileri bamsz ehir devletleriydiler ve Roma ile aralarnda
anlamalar sonucunda teminat altna alnm bir takm haklar vard. Latin
kolonisinde yaayan her hangi bir yerleimci Romaya g etmek gibi basit bir
faaliyet sonrasnda Roma vatanda olabilmekteydi. Ayrca Latin kolonisinde
yaayan her hangi bir kimse Romada bulunduu zaman zarfnda Pleb Meclisinde oy
kullanabilmekteydi219. Tm bu haklara ek olarak Latin kolonilerindeki
yerleimcilerin Roma yurttalar ile evlenme hakk yansra yasal balaycl olan
ticari anlamalar yapmalar da gvence altna alnmt. Bu gibi elde edilmi haklar
sonrasnda Latin kolonilerinde yaayanlar ile Roma vatandalar neredeyse
birbirlerine eit bir hale gelmilerdi. Tm bu ayrcalklar iinde belki de en nemlisi
Latin kolonilerinin i ilerinde bamsz olmalaryd. Bu yerleimler kendi yasalarna

218
E. T. Salmon, Roman Colonization Under The Republic, s. 8485.
219
Latin kolonilerinin oy kullanma hakk ile ilgili ayrcal kesinlikle II. Pn Sava esnasnda elde
ettikleri dnlmektedir. Bkz. Livius, XXV. 3. 16. Bununla beraber Halikarnassoslu Dionysiosun bu
konuda farkl bir gr vardr. Bkz. Halikarnassoslu Dionysios, VIII. 72. 4. Gerekte Latin kolonileri
sahip olduklar bamszlklarna aykr olarak ksmi Roma vatandalk haklarna sahiplerdi. Konu ile
ilgili olarak bkz. A. H. J. Greenidge, Roman Public Life, s. 308.

104
sahiplerdi ve yurttalarn bu yasalara gre yarglamaktaydlar. Doal olarak
yarglamalar kendi zerk mahkemelerinde yapmaktaydlar. zerk bir ynetime
sahip olan Latin kolonilerinin kendi topraklar ve bu topraklara dhil olan kendi
krsal yerleimleri vard. Latin kolonisinde yaayan halk vergilerini Romaya deil
kendi yasal otoritelerine vermekteydiler. Ayrca unu ifade etmekte gerekir ki Latin
kolonileri M.. 268 ylna kadar kendi sikkelerini basma hakkna da sahiplerdi.
Yukarda ad geen haklar yannda Latin kolonilerinin Romaya kar elbette bir
takm sorumluluklar da vard. rnein Romann ihtiya duyduu esnada yaplan
anlamalar ile belirlenmi miktardaki askeri, ihtiya duyduklar lojistik destekle
beraber salamakla ykmlydler. Bununla beraber sava esnasnda her ne kadar
Romal komutanlarn emrinde bulunsalar da alt kademelerdeki emir komuta
sisteminde kendi askerlerini ynetme hakkna sahiplerdi220. Tm bunlara ek olarak
Latin kolonileri kendilerine uygun bir anayasay belirleyip uygulamak gibi bir
imtiyaza da sahiplerdi. Bununla beraber bu koloniler genelde kendilerine yakn
hissettikleri Romann anayasa ve kurumlar ile ynetilmeyi uygun grmlerdir221.
te yandan Roma devletinin savunulmas amacyla oluturulmu bu yerleimler
dman snrnda ya da dman unsurlarn elinde bulunan i blgelerde kurulmu
olmalar nedeniyle varlklarn devam ettirmek iin Romann yardmna ihtiya
duymaktaydlar. Tm bu nedenlerden tr II. Pn sava esnasnda Latin kolonileri
Romaya sadk kalmlardr222. Vatanda kolonileri ise Roma vatandalarndan
olumas nedeniyle ballklarn byk bir sadakatla korumulardr.

Hannibalin Alpleri gemesi sonrasnda yaanan atmalarda kolonilerin

askeri alandaki ilevinden yararlanan Roma, buralar sklkla bir direni merkezi
hatta zor zamanlarda snlan bir liman olarak kullanmt223. rnein Roma ve
Hannibal arasnda gerekleen ilk atma olan Ticinus muharebesi esnasnda

220
E. T. Salmon, a.g.e., s. 85; M.. 268 ylna kadar sikke basma hakkna sahip olan koloniler
unlardr: Cales, Suessa, Alba Fucens, Cosa ve Paestum.
221
Latin kolonilerinde grevli magistratlar hakknda ayrntl bilgi iin bkz. K. J. Beloch, Rmische
Geschichte, Berlin, 1926, s. 489-492; ayrca bkz. A. N. Sherwin-White, Roman Citizenship, s. 110.
Paestum ve Firmumda grevli quaestorlarn yeni kamu yaplar ina etmek iin gerekli olan kayna
para cezalarndan elde ettikleri anlalmaktadr. Konu ile ilgili ayrntl bilgi iin bkz. CIL IX. 5351.
Resmi grevlilerin kolonilerdeki grev ve yetkileri ile ilgili olarak bkz. A. N. Sherwin-White, Roman
Society and Roman Law in the New Testament, 1963, s. 74.
222
E. T. Salmon, a.g.e., s. 8687.
223
Livius, XXIII. 32. 19; XXV. 5. 6; XXIV. 18. 7.

105
blgede var olan kolonilerden Roma bir snak olarak yararlanmtr. Bu savata
Romallar malup olmular hatta konsl bile yaralanmtr. Fakat Roma komutan
Scipio, ordunun byk bir ksmn kurtarmay baarm ve dier konsl beklemek
zere Placentia kolonisine ekilmeyi baarmtr224. Benzer bir durum Trebia sava
sonrasnda da yaanm, arta kalan Roma birlikleri kurtuluu Placentia kolonisine
snmakta bulmulardr. M.. 216 ylndaki Cannae savandan arta kalan Roma
askerleri ise bir Latin kolonisi olan Venusiaya iltica etmek zorunda kalmlardr.
Romal M. Claudius Marcellus, Sicilyadaki Syracusaeyi muhasaras esnasnda ayn
koloniyi bir s olarak kullanmtr225. Dier koloniler de Hannibale kar yrtlen
mcadeleye nemli katklar salamlardr. Kolonilerin varlklar bile tek bana
Kartaca lojistiine darbe vurmada etkili olmutur226.

M.. 218202 tarihleri arasnda vuku bulan II. Pn sava esnasnda vatanda
kolonileri de Latin kolonilerinden altta kalmayacak ekilde Roma savunmasna
katkda bulunmulardr. Bu koloniler Hannibale deniz yolu ile gelmesi muhtemel
olan yardmlar engelledikleri gibi Hannibalin de talya iinden denize ulamasn
nlemilerdir. Buna ek olarak vatanda kolonileri yol alarnn gvenliini salamak
suretiyle Roma ve mttefikleri arasndaki iletiimin sorunsuz bir ekilde devam
etmesine yardmc olmulardr. Bununla beraber daha ziyade ky emniyetini tesis
etmek gayesi ile kurulmu olan vatanda kolonileri, Hannibalin sayca kalabalk
glerine kar Latin kolonileri gibi tek balarna dayanabilecek gce sahip
olmamalar nedeniyle zaman zaman zor anlar da yaamlardr. rnein Romadan
olduka uzak ve izole bir durumda olan Placentia ve Cremona kolonileri Galyallarn
kesintisiz saldrlarna maruz kalmas sonucunda terk edilmilerdir. Bu kolonilere ek
olarak Hannibalin taarruzlar sonucunda pek ok koloninin sahip olduu araziler
talan edilmitir227.

224
Polybios, III. 60. 8; Livius, XXI. 39. 1-6.
225
M.. 208 tarihinde M. Claudius Marcellus, Venusia yaknlarnda Hannibale kar giritii bir
mcadele esnasnda hayatn kaybetmitir. Konu ile ilgili bkz. Polybios, X. 32; Livius, XXVII. 28;
Plutarkhos, Marcun Antonius, 29; Appianos, 50; Zonaras, IX. 7.
226
Ariminum kolonisinin Hannibal karsnda Romaya salad katklar iin bkz. John Francis
Lazenby, Hannibals War: A Military History of the Second Punic Wars, University of Oklahoma
Press, 1998, s. 11.
227
Plinius, Naturalis Historia, VII. 104.

106
 Hannibalin talyada estirdii terr havasndan vatanda kolonileri gibi Latin
kolonileri de fazlaca zarar grmlerdir. Zira zellikle talyann gneyinde yer alan
kolonilerin sahip olduu araziler zarar grd gibi yaanan savalar sonrasnda da
yerleimlerin nfuslarnda ciddi azalmalar yaanmtr. Bu durum karsnda Latin
kolonilerinin byk ksm Romann asker talebine olumlu cevap veremeyecek bir
duruma gelmilerdi228. Kukusuz Latin kolonilerinin nfuslarnda yaanan azalmada
savalara ek olarak yerleimcilerin greceli olarak daha gvenli grdkleri Romaya
g etmelerinin de nemli bir rol vardr229. Bununla beraber Roma, yaanan
gelimeler karsnda balangta ok fazla tepki gstermedi. Fakat savan kaderinin
belli olmaya balamas ile beraber asker gnderme konusunda isteksiz davranan
kolonileri cezalandrmak iin harekete geti. lk olarak M.. 204 tarihinde
kolonilerde yaplan nfus saymn dorudan zerine ald ve ardndan kolonilere yeni
katlacak olan yerleimcileri kendisinin belirleyeceini bildirdi. Bu durum
kolonilerinin i ilerine bizzat karmak demekti ki bu tarihten sonra koloniler
bamsz siyasi yaplar olmaktan kmlardr230.

M.. 202 tarihinde gerekleen Zama sava sonrasnda II. Pn sava sona
ermitir. On yedi sene sren II. Pn sava ardndan yaplan anlama ile beraber
Roma, Bat Akdenizdeki hkimiyetini kesin olarak tesis etmi oldu.

Roma, gemite olduu gibi II. Pn savandan da daha fazla glenerek

kmtr. Bununla beraber Roma, ivedilikle sava esnasnda tahrip olan blgelerin
tekrardan yaplandrlp asayiin temini iin harekete gemitir. Kartacaya kar
yrtlen mcadele esnasnda her ne kadar mttefiklerinden destek alm olsa da
Roma, sava sonunda gcnn artmasna paralel olarak, gvenliini salamak iin
mttefiklere daha az ihtiya duymaya balad ve bu balamda Romann
kolonizasyon politikasnda byk bir deiim yaand. II. Pn savann yaand
zaman zarf iinde Roma her hangi bir koloni kurmamasna karn, savan sona
ermesi ile beraber kolonizasyon faaliyetine kald yerden devam etmitir. Buna ek

228
Cannae Sava sonrasnda Roma, Latin kolonilerinden daha fazla sayda asker talep etmitir. Bkz.
Livius, XXVII. 10. 4.
229
E. T. Salmon, a.g.e., s. 90.
230
A. J. Toynbee, a.g.e., s. 116; ayrca bkz. E. T. Salmon, a.g.e., s. 90-91.

107
olarak sava esnasnda ciddi zarar gren yerleimlerin de tekrardan
kuvvetlendirilmesi gereklilii ortaya kmtr. zellikle II. Pn savanda zarar
gren yerleimlerdeki insan eksikliini ortadan kaldrmak iin bu gibi yerlere
veteranuslar yerletirilmitir. Roma, sava sonras karklk kmas muhtemel olan
blgelerde ve stratejik neme haiz olan noktalarda yeni koloni yerleimleri
kurmutur. II. Pn sava ardndan yaplan anlama uyarnca Roma hkimiyetine
giren spanyada asayii temin etmek gayesi ile blgede bir takm dzenlemeler de
yaplmtr. Savan sona ermesi ile beraber Roma, Hannibale destek salam olan
unsurlara kar cezalandrma amacyla faaliyete geti. Roma, ilk olarak Hannibale
en byk destei vermi olan Kuzey talyadaki Kelt kabilelerini cezalandrmak
amacyla blgeye dzenli seferler yapm, ad geen yer zerindeki denetimini tam
manas ile oluturabilmek iin de kolonilerden yararlanmtr. Tm bunlara ek olarak
zellikle II. Pn sava esnasnda Hannibalin saflarnda yer alan Makedonia kral V.
Philipin de cezalandrlmas gerekmekteydi. Nitekim bu zaruretin bir sonucu olarak
Roma, Hellenistik dnyann girift siyasi yaamna girmi oldu ve neticede bu olay
Dou Akdenizin kaderini deitirdi.

Roma, balangtan M.. 3. yzyl sonuna kadar temelde askeri gerekeler ile
koloniler kurmutu. Bununla beraber II. Pn sava pek ok eyi deitirdi. Sradan
bir Romalnn hayat gr, vatandalk algs ve daha da nemlisi kolonizasyon
politikasnn temel amalar da bu deiime dhildir. Zaman iinde her ne kadar
balangtan itibaren koloniler askeri ihtiyalar karlamak maksad ile kurulmu
olsalar da ortaya kan tm toplumsal yaplar ve kurumlar gibi sosyal alanda yaanan
deiimlerden direkt olarak etkilenmilerdir. Zira kolonilerin balangtaki kurulu
gerekesi baka eydir, sahip olduklar potansiyel ise bambaka bir eydir. Olduka
pratik bir yaam felsefesine sahip olan Romal dnce tarz ksa srede bu
potansiyelin farkna varm ve bu balamda yeni kurulacak olan kolonilerde olduka
radikal denebilecek bir ekilde hareket etmitir. II. Pn sava esnasnda Hannibalin
talyada yapt tahribat, estirdii terr havas krsal blgelerde yaayan insanlarn
daha gvenlikli olduunu dndkleri ehirlere g etmesine neden olmutur. Bu
durumun bir yansmas olarak da Roma vatandann ifti-asker niteliinde byk
bir deiim yaanmtr. talya Yarmadasnda yaayan Romal ve Romal olmayan

108
unsurlarn kentlere g etmesi ile beraber bu snmaclar, kentin yksek yaam
dzeyinden olduka etkilenmiler ve sava sonras dnemde kentleri terk ederek
tekrardan eski yaam blgelerine dnme konusunda isteksiz davranmlardr. Zaten
koloniler iin yerleimci bulma konusunda sknt yaayan Roma yneticilerinin
yaadklar problem bir kat daha artmtr. Bu tarihten itibaren Romallar ilk defa
kolonilere veteranuslar yerletirmeye balamlardr. Zira 16 yl boyunca sren
savalar sonucunda askerlik mesleinden baka bir megalesi olmayan yeni bir
sosyal snf ortaya kmtr. Bu yeni snfn sava sonrasnda sosyal ve iktisadi
hayata entegre olabilmesi iin de kolonilerden yararlanlmtr. Bu balamda ilk
olarak M.. 200 dolaylarnda Hannibal ile giriilen mcadelede ok fazla zarar
grm olan Venusia kolonisine says kesin olarak bilinmeyen yerleimci ile
desteklendi. Olaslkla bu koloniye veteranuslar yerletirilmitir231.

II. Pn sava esnasnda Hannibale destek vermekle sulanan Makedonia

kral V. Philipe kar yapacaklar mcadelede iin Romallarn Adriyatike egemen
olmalar artt. Bu sebeple Roma, ky blgeleri glendirmek gayesiyle blgede bir
dizi vatanda kolonisi kurmaya karar verdi. Buna ek olarak Campaniaya kurulacak
kolonilerin planlanmasna da sava bittikten hemen sonra balanlmtr. Bu blgeye
4 adet vatanda kolonisinin kurulmas planlanmt. Bu kolonilerin temel ilevleri
kendilerinden nce kurulan vatanda kolonilerinde olduu gibi ky blgelerin
gvenliini temin etmekti. Bununla beraber Romann bu derece kuvvetlendii
dnemde bir Hellenistik devletin talyann dou sahillerine saldrma ihtimali yok
denecek kadar azd. Bu sebeple Adriyatik sahillerine kurulan koloniler daha ziyade
blgedeki yerli halk gzetim altnda tutmak ve ayrca bir nevi gmrk kontrol
noktas ilevi grmeleri gayesi ile oluturulmulard. Bununla beraber u da asla
unutulmamaldr ki byk devletlerin hafzalar ksa srede yok olmaz. Roma,
Kartaca ile uzun zaman yaad mcadelenin bir sonucu olarak uzun bir sre
evresinden gelmesi muhtemel saldr ihtimalleri sz konusu olduunda bile derhal
tepki vermitir. Bu balamda blgede kurulan kolonilerin kurulu gerekeleri
arasnda Makedonia korkusunun nemli bir rol oynamadn ileri srmek kesinlikle
yanltr. Campaniada ilk olarak M.. 199 ylnda Puteoli ve Salernum kolonileri

231
Livius, XXXI. 49. 6.

109
kurulmutur. Dier iki koloni ise M.. 194 tarihinde kurulan Volturnum ve Liternum
kolonileridir232. Bu zaman zarfnda kurulan koloniler M.. 338 tarihinden sonra
kurulan dierleri gibi Roma Senatosu tarafndan oluturulmutur. Bununla beraber
ilk defa bu dnemde siyasi yaamda n planda yer alan ve ordu ile halkn desteini
alm olan ahslar, kolonilerin kurulmasnda sz sahibi olmaya balamlardr. Ayn
tarihte III. Antiokhosun Roma kylarnda yaratt tehdit nedeniyle drt Vatanda
kolonisinin kurulmasna daha karar verilmitir. Bu koloniler Arpi topraklar zerinde
yer alan Sipontum ve Buxentum ile Bruttiilere ait olan topraklar zerinde yer alan
Croton ve Tempsa kolonileridir233.

II. Pn sava esnasnda Roma, olaanst fazla sayda vatandan kaybettii

iin yukarda isimleri zikredilen kolonilere yerleimci bulmada birtakm zorluklarla
karlamtr. Bu balamda Roma vatanda olmayan kimseler de kolonilere
kaydedilmitir234. Buna ek olarak bu dnemde kurulan vatanda kolonilerinin baz
zellikleri nceki tarihlerde kurulmu olanlar ile karlatrldnda bir takm
farkllklar bnyesinde barndrmaktayd. rnein ad geen kolonilere
yerletirilenler artk askerlik hizmetinden muaf tutulmamaktaydlar. Ayrca
kolonilerden ayrlmama gibi bir zorunluluklar da yoktu. Asl nemlisi ise nceki
tarihlerde kurulan vatanda kolonileri ager Romanusda yer almalarna karn M..
194 tarihinde oluturulan yerleimlerin bazlar ager Romanus dnda
kurulmulardr. Bu gibi zellikler dikkate alndnda vatanda kolonilerinin giderek
Latin kolonilerine benzediini ileri srmek yanl olmaz235.

232
Bu kolonilerin kurulmasna Scipio Africanus n ayak olmutur. Livius, XXXVIII. 50-56.
Kolonilerin kurulmas ile ilgili karar her ne kadar Plep Meclisi tarfndan alnsa da kolonilerin
kurulmas ile ilgili neriyi Senato yapmaktayd. Konu ile ilgili bkz. Livius, XXXII. 29. 3; XXXIV. 53.
1; T. Frank, Economic Survey of Ancient Rome, I, The Johns Hopkins Press, 1933, s. 151.
233
Livius, XXXIV. 45. 1; Strabon, V. 4. 13. Her ne kadar Romann Hellenistik Devletlerden gelmesi
muhtemel bir saldrdan endie duymas gln olsa da Tacitus gibi sonraki dnemlerde yaam olan
birinin bu duruma dikkat ekmesi olduka nemlidir. Bkz. Tacitus, Ann. IV. 46. Hannibalin sahilde
yer alan Tempsa kolonisini tahrip etmesi, Romallarn ky blgelerin savunulmasnn faydasz
olacan dnmelerine tol am olabilir. Bkz. Strabon, VI. 1. 5.
234
Livius, XXXII. 29. 59; A. N. Sherwin-White, Roman Citizenship, s. 92; R. E. Smith, a.g.m., s.
1820.
235
Livius, XXXIV. 45. 3-4; ayrca bkz. Michael P. Fronda, Between Rome and Carthage: Southern
Italy during the Second Punic War, Cambridge University Press, 2010, s. 309.

110
 Yukarda da belirtildii zere (s.110) Roma, vatanda kolonilerine yerleimci
bulma konusunda skntlar yaamtr. Bununla beraber vatanda kolonilerinin
salad yararn Latin kolonileri ile karlatrldnda daha fazla olduunu grd
iin buralara yerleimci ekmeyi cazip hale getirmek adna bir takm dzenlemeler
yapmtr. M.. 2. yzyl balarnda Romallar radikal bir deiime imza attlar.
Vatanda kolonilerinin boyutlar arttrld gibi kydan ieride yer alan blgelerde
bu tarz yerleimler ska kurulmaya baland. Romallarn vatanda kolonilerinin
karakterini tamamen deitirmelerinin olduka nemli sonular oldu. M.. 2.
yzyln ilk eyrei ile beraber nihayet vatanda kolonilerinin altn a gelmiti. Bu
balamdaki ilk deiim vatanda kolonilerinde oturan kiilerin Roma Halk
Meclisinde oy kullanabilmelerinin salanmas oldu. Meydana gelen deiimlerin
belki de en nemlisi ise nceden de iure olarak kolonilerin nerede ve ne zaman
kurulacana Pleb Meclisi, de facto olarak ise Senato karar vermekteydi. Bununla
beraber kolonizasyon politikasnda yaanan radikal deiimin sonucu olarak her ne
kadar koloniler kurulurken Senatonun gr alnsa da artk bu faaliyetten dnemin
politik olarak gl siyasi kiilikleri sorumlu olmaya balad236. Bu kiiler
kolonilerdeki halkn patronu gibi davranmaya baladlar. Ayrca koloni kurmak
prestijli bir faaliyet olarak grlmeye baland iin bu alanda olduka youn bir
rekabet yaanmaya baland. Kolonizasyon politikas sonuta bireylerin amalarna
hizmet etmeye balasa da vatanda kolonileri stratejik bir enstrman olarak
kullanlmaya devam etti237.

II. Pn sava sonrasnda Roma, sadk olmayan mttefiklerinden alp ilhak

ettii topraklar vatandalar arasnda viritane238 usulne gre datmtr. Sava
sonras dnemde azalan insan kaynaklar sebebiyle Romann zayflam olan Latin
kolonilerini destekleyecek insan gc de kalmamt. Ayn zaman zarfn iinde
nceki rnekleriyle kyaslandnda olduka kk bile olsalar yeni Latin

236
Yeni bir koloninin kurulmas konusunda neride bulunmak phesiz siyasi yaamda baz yararlar
salamaktayd. rnein Flamininus M.. 198 ylndaki konsll esnasnda yeni koloniler kurmak
suretiyle poplaritesini arttrmaya almtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Plutarkhos, Titus Flaminius,
I. 4.
237
H. H. Scullard, Roman Politics, Clarendon Press, 1951, s. 192.
238
Romann en erken dnemlerinden itibaren devlet arazisinden 3, 5, 6 iugerumluk parsellerin kura
ile datm usulne viritane denilmektedir. Konu ile ilgili olarak bkz. Paul Erdkamp, The Grain
Market in the Roman Empire, Cambridge University Press, 2009, s. 20.

111
yerleimlerini kurmaya ayrabilecei kaynak da azd. Bu gibi sebeplerden tr bu
dnemde zorlukla meydana getirilebilen koloniler ncllerine nazaran olduka kk
boyutluydular239. Tm bunlara ek olarak Roma, Latin kolonilerine insan
yerletirebilecek kaynaklara sahip olsa bile grece bamsz olan Latin kolonilerine
vatandalarn yollayarak heba etmekte isteksizdi. Roma vatandalar da M.. 4 ve 3.
yzyllarda olduu gibi bu tarz kolonilere gitme konusunda daha az arzuluydular.
Zira bu dnemde Roma vatandalk kavram olduka deerlenmiti. Ayrca insanlar
dman blgeler ile evrili bir ehirde yaamay istemiyorlard. O nedenle Latin
kolonilerine gnderilecek yerleimci bulmada ciddi skntlar yaanmaktayd240.

Romallar, II. Pn sava esnasnda olduka zarar gren Kuzey talyadaki

hkimiyetlerini yeniden tesis etmek amacyla ilk olarak bu blgede yer alan
kolonilerin glendirilmesi amacyla harekete gemilerdir. M.. 190 ylnda Roma,
Kelt ve Hannibalin saldrlar nedeniyle terk edilmi olan Cremona ve Placentia
kolonilerini tekrar faal hale getirmek iin 6000 yerleimciyi bir araya getirmeyi
baarmtr. E zamanl olarak kuzeyde iki yeni Latin kolonisi daha kurulmas
kararlatrld. Bu iki koloninin her birine 3000 kiinin iskn edilmesi planlanm ve
her bir yerleimciye 50 iugerumluk toprak verilecei ilan edilmiti. Buna karn
kolonist bulmada yine de pek ok zorluk yaand. Nihayetinde M.. 189 tarihinde
Apenninlerdeki nemli bir geit zerinde yer alan Bononia kolonisi kuruldu ve
buradaki her bir yerleimciye 50 iugerumluk toprak verildi. Bununla beraber gerekli
olan yerleimcileri bulmada yaanan sknt nedeniyle ikinci koloninin
kurulmasndan vazgeildi241.

Roma Kuzey talyadaki Placentia, Cremona ve Bononia kolonileri vastas

ile Keltler zerindeki egemenliini kalc hale getirmeyi amalamaktayd. Bununla

239
zellikle II. Pn Sava esnasnda yaanan gelimelere bal olarak bu dnemde Romann insan
gc bir hayli azalmt. Bu duruma bal olarak da Roma, var olan insan kaynaklarn kolonilere
gndermek suretiyle daha da azalmasna scak bakmamaktayd. Velleiusda bu duruma dikkat
ekmektedir. Bkz. Velleius Paterculus, I. 15. 1. Liviusda bu dnemde kolonilerden ziyade viritane
toprak datm sisteminin daha fazla tercih edildiini belirtmektedir. Bkz. Livius, XLII. 2. 5.
240
II. Pn Sava esnasnda pek ok kolonist Cremona ve Placentiay terk etmitir. Bkz. Livius,
XXVIII. 11. 10. Sava sonrasnda ise bu iki yerleim Galyallarn iddetli saldrlarna uramtr.
Bkz. Livius, XXXI. 10. 2. Plcentia kolonisi meydana gelen saldrlara daha fazla dayanamayarak
Ligurlerin ardndan da Boiilerin eline gemitir. Konu ile ilgili bkz. Livius, XXXIV. 56. 10.
241
Livius, XXXVII. 47. 2; 57. 7.

112
beraber bu yerleim yeri tek bana blgenin gvenliini salamak iin yeterli
deildi. Bu balamda blge ile olan iletiimi salamak ve var olan iletiim yollarn
da ksaltmak amacyla M.. 187 tarihinde Plecentia ve Ariminum arasnda yer alan
via Aemilia yolu ile Apenninler zerinden Arretiuma oradan da Bononiaya
ulamak iin via Flamina yolu uzatld242. Alnan tm nlemlere karn artk Latin
kolonilerinin modas gemiti; bu sebeple Roma, Latin kolonileri yerine vatanda
kolonileri kurmaya karar verdi. II. Pn sava ncesinde Latin kolonileri egemen bir
konumda olmalarna karn, imdi kesin olarak vatanda kolonileri hkimiyeti elde
etmiti243. M.. 2. yzyl balarndan itibaren Latin kolonilerinin kurulmasna
tamamen son verildii grlmektedir. Zira boyut olarak olduka byk olan bu
yerleimlere gerekli yerleimci bulmada skntlar yaanmaktayd. Ayrca bu denli
byk saydaki kolonistte verilecek miktarda toprak temin etmek de olduka zordu.

M.. 184 ylnda muhtemelen byk lekli vatanda kolonilerinin ilk

rnekleri olan Potentia ve Pisaurum kolonileri kuruldu. Bu kolonilerdeki her bir
yerleimciye 6 iugerum byklnde toprak verilmi olup ayrca ad anlan
yerleimler kydan ierde yer almaktaydlar. M.. 183 tarihinde ise Mutina ve
Parma kolonileri kuruldu. M.. 177de ise 2000 yerleimciden meydana gelen Luna
kolonisi oluturuldu. lk byk lekli vatanda kolonileri olan Potentia ve Pisaurum
kolonileri kk birer kyden teydiler. Bononia, Parma, Mutina, Aquileia, Potentia
ve Pisaurum kolonileri byk vatanda kolonilerinin ilk rnekleri arasnda yer
almaktadrlar244. Ad geen kolonilerin kurulmasnn ardndan M.. 183 ylnda 2000
yerleimciden oluan Saturnia kolonisi kuruldu. M.. 181 tarihinde ise Graviscae
kolonisi oluturuldu. Buralardaki yerleimcilerin her birine 5 iugerumluk toprak
verildi245. Ad geen yerleimlerin her birinde 2000 yerleimci iskn edilmiti ve bu
yerleimler de tpk Saturnia gibi sahilden uzakta yer almaktaydlar246. M.. 184181
yllar arasnda kurulan koloniler vastas ile Roma, talyaya kuzeyden girii
tamamen kapatm oldu.

242
Livius, XXXIX. 2. 7, 10.
243
E. T. Salmon, a.g.e., s. 103.
244
Livius, Epistulae, XXXIV; Velleius Paterculus, I. 15. 13.
245
Livius, XL. 29. 1.
246
E. T. Salmon, a.g.e., s. 105.

113
 Roma Senatosunda yaplan uzun tartmalar sonrasnda M.. 183 tarihinde
Kuzey Adriyatikde Aquileia adl bir koloni kurulmasna karar verilmitir. Bununla
beraber yeni yerleimin Romaya olduka uzak olan bir blgede kurulacak olmas
nedeniyle yaplan tartmalar sonrasnda koloniye Latin stats verilmitir247.
Aquileiann kurulmasnda her ne kadar askeri gerekeler etkili olmusa da zamanla
ekonomik ihtiyalarn da yava yava etkili olmaya balad grlmektedir. Bylece
Roma kolonizasyon politikasn etkileyecek ikinci nemli etmen, tarihi Appianosun
dikkati ektii gibi, topraklarn datm ve iletilmesidir248. Eski ada kent ve
krsal alan arasnda yakn ve karlkl bir iliki bulunmaktayd. Kentler
evrelerindeki topraklar denetlemekte ve ilemekteydiler249. Bireyler iin toprak bir
zenginlik arac olduu kadar toplumdaki konumun bir gstergesiydi de bu nedenle
fetih sonras bir blgenin yeniden rgtlenmesindeki ana zellik kimi zaman yerli
halkn istei dnda, eski dmann toprana deer biilmesi ve bunun bir ksmnn
msadere edilmesiydi250. El konulan bu ksmlar ounlukla Romal kolonistler
arasnda paylatrlmaktayd. Koloni kelimesinin Latincede colere kelimesinin
karl olduunu ve kelime manasnn ift srmek olduu daha nce ifade edilmiti.
(s.51) Bu durum yeni bir Roma kolonisi kurulmasnda tarmsal/ekonomik
ihtiyalarn var olduunu gstermektedir.

M.. 183 ylnda Aquileia kolonisinin kurulmas ile beraber Erken Dnem
Roma kolonizasyonu sona ermitir. M.. 2. yzyl sonuna kadar talya Yarmadas
ok az kayg yaratacak tehdit ile karlamas ve blgede salanan huzur ve istikrar
nedeniyle bir sre iin kolonilerin kurulmasna gerek kalmad. Bununla beraber
Roma kolonizasyon politikasnda yaanan bu duraklama daha sonra yaanacak ilgin
gelimeler iin bir n hazrlk, bir soluklanma devresi olmutur.

247
Livius, XXXIX. 22. 6; XXXIX. 22. 5455; XL. 34. 2.
248
Appianos, 1.1.
249
M.I. Finley, a.g.e., s. 147.
250
Tacitus, Annales, 14.31.

114
 3.2.4. Gracchuslar Dneminde Roma Kolonizasyon Politikas

M.. 183 tarihinde Aquliea kolonisinin kurulmasnn ardndan Roma

kolonizasyon tarihinde yaklak yarm yzyllk bir suskunluk devresi yaanmtr.
Bu durumun temel nedeni daha nceki blmlerde de sklkla izah edildii zere bu
dnem zarfnda talyay tehdit edecek bir gelimenin yaanmamasdr. Zira II. Pn
Sava sonrasnda yaplan dzenli cezalandrma seferleri sayesinde Kuzey ve
Kuzeybat talyada yer alan Keltler ve Ligurlar hkimiyet altna alnm ve
bylelikle Roma, Po nehrinin kuzeyinde yer alan blgelerdeki egemenliini
salamlatrmt. Alplerin tesinde de Roma iin tehdit yaratabilecek oranda byk
ve organize her hangi bir g yoktu. 251. Bununla beraber yarm yzyllk bir boluk
ardndan kolonizasyon hareketinin tekrardan balamasnn temel nedeni askeri
kayglardan ziyade, Roma toplum yapsnda ortaya kan sorunlara zm bulma
araydr. M.. 2. yzyl balarndan itibaren Romann gcn arttrmas ile doru
orantl olarak topraklar da muazzam oranda geniledi. Fakat fetihler sonrasnda elde
edilen topraklar halka eit miktarda datlmamakta, bunun yerine bu araziler soylu
aristokratlar arasnda bllmekteydi. Zamanla latifundium ad verilen byk
iftliklerin ortaya kmas ile beraber sradan kylnn rekabet gc tamamen
ortadan kalkt. Ortaya kan yeni ekonomik gelime karsnda tutunamayan ahali ise
areyi ya Romaya g etmekte ya da topraklarn satp byk iftliklerde almakta
buldu te yandan halkn bir ksm da borcundan tr kle haline gelmiti. Roma
vatanda saysnn azalmas nedeniyle ordu, zamanla asker toplama konusunda
glklerle karlat. Bu sebeple toplum ierisinde sk sk huzursuzluklar yaanmaya
balamtr. Gler sonrasnda Roma kent nfusunda grlen artn en nemli delili
M.. 138 tarihinde tahl stokunda yaanan krizdir252. Yaanan tm bu gelimelerle
balantl olarak grevleri halkn yararna gzetim olan halk tribunuslarnn gc
artmaya balam ve bu kiiler de halkn gznde itibarlarn arttrmak ve yaanan
sorunlara bir zm bulmak gayesi ile kolonizasyon hareketini tekrardan
canlandrmlardr. Bu balamda M.. 128 tarihinde Picenumda yer alan Auximum
kolonisine bir grup yerleimcinin gnderilmesi ile beraber Roma kolonizasyon

251
Kimberler ve Ttonlar ancak M.. 128 dolaylarnda blgeye ulaabilmilerdir. Bkz. Thomas S.
Burns, Rome and the Barbarians, The Johns Hopkins University Press, 2003, s. 68-70.
252
Sallustius, Bellum Jugurthinum, ed., J. C. Rolfe, Loeb Classical Library, 1921, 41.

115
hareketi tekrardan balamtr. Bu arada ortaya kan duraklama sonrasnda
kolonilerin kurulu amalar ve karakterlerinde olduka radikal deiimler
yaanmtr253.

M.. 128 yl ile beraber Roma kolonizasyon politikasnda nemli deiimler

yaanmaya balamtr. Yukarda vurguland gibi kolonizasyon hareketinin yeniden
balamasnn eitli gerekeleri olsa da gerekte temel neden Romada gcn yava
yava bir kiinin elinde toplanmaya balamasdr254. zellikle II. Pn sava sonras
Roma askeri gc sayesinde Akdeniz dnyasnn nemli bir ksmn hkimiyet altna
almt; Romann sahip olduu gcn temelini ise kyller oluturmaktayd.
Bununla beraber uzun yllar sren ypratc savalar ve sosyal alanda meydana gelen
deiimler dolaysyla kyller zor durumda kalmlard. Sk sk yaanan savalar
sebebiyle orduya dhil olan kiiler topraklarndan uzunca bir zaman uzakta
kalyorlard. Bu balamda kyller ileme olana bulamadklar topraklar elden
karmak zorunda kalyorlar ve proletarya durumuna dyorlard. Bu kez asker
olma hakkn da yitiren kyl, ordunun da zayflamasna neden oluyordu; bir dnya
devleti haline gelen Romann durumunu sarsyordu255. M.. 146 ylnda Makedonia
Roma eyaleti haline getirilmi, ayn yl III. Pn sava sonrasnda yaklp yklan
Kartacann yerine Afrika eyaleti kurulmutu256. Pergamon kral III. Attalosun M..
133 ylnda lm ile beraber devletini ve hazinesini Romaya miras olarak brakm
olmas sonucunda bu topraklarn bir ksmnn zerinde M.. 129 tarihinde Asia
eyaleti kurulmutur257. Eyaletlerden elde edilen vergiye ek olarak buralarn ele
geirilmesi esnasnda kazanlan ganimet de talyann byk lde zenginlemesine
yol amtr. Bununla beraber Romaya akan bu zenginliklerden toplumun btn
kesimleri ayn oranda yararlanmamaktayd258. gal edilen yerlerdeki topraklarn
byk ksm asillerin eline gemi, bu balamda byk arazi sahipleri bu
iletmelerde altrmak zere ok sayda kleyi buralarda grevlendirmilerdir. Bu
253
Velleius, Auximum kolonisine kaytlarn M.. 157 ylnda yapldn ifade etmitir. Konu ile ilgili
olarak bkz. Velleius Paterculus, I. 15. 3; bununla beraber son yllarda yaplan aratrmalar bu olayn
M.. 128 ylnda gerekletiini gstermektedir. Bkz. David Stockton, The Gracchi, Oxford
University Press, 1979, s. 134.
254
Frank Frost Abbott, a.g.m., s. 365.
255
Nezahat Baydur, Romada .. II. yzyldaki Reformlar, Belleten, XL, 1976, s. 195.
256
Halil Demirciolu, a.g.e., s. 268-270, 412-18.
257
Plutarchos, Tiberius Gracchus, XIV. I.
258
Nezahat Baydur, a.g.m., s. 195.

116
durumun bir sonucu olarak Roma vatanda kitlesini oluturan ifti ve kyller byk
iletmeler ile rekabet edememiler ve nihayetinde de Romada var olan sosyal denge
ciddi lde bozulmaya balamtr. Ortaya kan bu yeni durumdan yarar salamaya
alan devlet adamlarnn yoksul hakl yanlarna ekmek iin kolonizasyon
politikasna sarlmalar artc deildir. Bu gibi nedenlerden dolay M.. 128 yl
sonras kolonizasyon politikasnda askeri gerekelerden ziyade ekonomik kayglar
daha n planda rol oynamaya balamtr.

M.. 128 ylnda Auximum kolonisinin kurulmas ile beraber 50 yl boyunca

duraklama evresine girmi olan kolonizasyon hareketinin tekrardan canland
bilinmektedir. Auximum, uzun yllardan beri Roma hkimiyetinde olan bir blge
zerinde kurulmu olmasna karn ad geen yerleimin ne amala bu tarihte
oluturulduu konusu tam olarak aydnla kavuturulamamtr259. M.. 128 yl
ncesinde oluturulan kolonilerin neredeyse tamam istisnasz askeri nedenlerden
dolay oluturulmulardr. Bununla beraber Auximumun kurulduu dnemde askeri
alanda acil olarak zlmesi gereken bir sorun olmad gibi Romay tehdit etmesi
muhtemel bir dman unsuru da bulunmamaktayd260. Bu nedenle Auximum
kolonisinin kurulmasnn ardnda askeri gerekelerin dnda bir takm faktrlerin
etkili olduunu dnmek daha uygundur261. Auximum, muhtemelen halk tribunusu
Tiberius Sempronius Gracchusun rakipleri tarafndan onun ortaya att toprak
datm ile ilgili olan yasay baltalamak gayesi ile kurulmutu. Zira Tiberius
Gracchusun siyasi rakipleri halkn desteini elde etmek iin kolonilerin olduka
ilevsel bir ara olduunu anlamlard.

259
spanyadaki Urso kolonisinin kurulu tznde de grlecei zere gerekli hallerde kolonideki
tm halk asker olarak hizmet etmekle ykmlydler. Bkz. H. Dessau, Inscriptiones Latinae
Selectae, Berlin, 1862-1916, 608, 103. Buradan da anlalaca zere Auximum kolonisi muhtemelen
askeri amalar dorultusunda kurulmu olabilir.
260
M.. 143 tarihinde Konsl Appius Claudius Pulcher, Salassilerin zerine bir saldr planlamt.
Bununla beraber var olan bilgiler gerekte bu halkn Roma topraklar iin bir tehdit olmadn
gstermektedir. Konu ile ilgili olarak bkz. Livy, Epistulae, LIII; Strabon, IV. 6. 7; Diodoros, XXII fr.
74. Her halkarda Auximum Salassilerden olduka uzak bir blgede kurulmutur.
261
Auximum kolonisine gnderilen yerleimcilerin says ve bunlara datlan topraklarn boyutlar
hakknda herhangi bir bilgiye sahip olmamamza karn, buradaki ba yneticinin praetor unvanna
sahip olmas ve yargsal adan zerk olmas burann bir Vatanda kolonisinden ziyade eski Latin
kolonilerine benzer olduunu gstermektedir.

117
 M.. 2. yzyln balarndan itibaren vatanda kolonileri boyut,
yerleimcilere verilen topraklarn miktar ve sahip olduu sosyal ve ekonomik artlar
asndan byk bir deiim yaamt. Yukarda deinildii gibi (s.113) yeni
dnemdeki vatanda kolonileri sahip olduu yerleimci says ve kolonistlere verilen
toprak miktar asndan olduka bymlerdir. Bu yerleimler artk birka yz
kiinin yaad ufak kylerden ziyade binlerce insann iskn edildii orta
byklkte bir kent grnm kazanmlard. Vatanda kolonileri bylece sradan
Roma vatandalar arasnda deerini arttrmaya balad. Tiberius Gracchus, yoksul
Roma yurttalar iin viritane usul bir toprak datmn planlarken, onun karsnda
yer alan grup ise sradan Romallar kendi yanlarna ekmek iin kolonilerin
kullanlmasnn daha elverili bir yntem olduunu kavradlar. Sonuta daha ilevsel
zelliklere sahip olan kolonilerin kurulmas gerekliliini savunan taraf mcadeleyi
kazand. Bu gelimeler sonrasnda koloniler artk temelde askeri gerekelerden
ziyade ekonomik ve sosyal amalar dorultusunda kurulmaya baland. Giderek
Roma vatandalnn da deerli bir hale gelmesi ile beraber kolonilere daha ziyade
vatandalar yerletirilmeye balanmtr262.

Tiberius Gracchusun tabandan desteini kaybetmesine yol aan

kolonizasyon konusundaki baarszln kardei tekrar etmemitir. Bununla beraber
kardei Gaius Gracchus da bu alanda temel bir yanlgya dmtr. O, kurmay
tasarlad kolonilere Roma vatanda olmayan unsurlar da yerletirmeyi
planlamtr. Ancak M.. 2. yzyl sonlarndan itibaren Roma vatandal olduka
deer kazandndan halk bu imtiyaz dier unsurlar ile paylama konusunda imtina
etmekteydi. M.. 124 tarihinde Gaius Gracchus, Afrikada Junonia kolonisini
kurmaya karar verdiinde buraya Roma vatandalarna ek olarak Romal olmayan
unsurlar da katmak istemi bunun zerine Romadaki her kesim bu duruma iddetle
kar kmtr. O nedenle bu zaman zarfnda zellikle Senato tarafndan kurulan
kolonilere yalnzca Roma vatandalar kaydedilmeye balanmtr.

M.. 128 ylnda kolonizasyon hareketinin tekrardan balamas ile beraber

kolonilerin kurulu gayelerinde byk deiimler yaansa da bu yerleimlerin
262
Claude Nicolet, The World of the Citizen in Republican Rome, University of California Press,
1980, s. 38.

118
kurulu prosedr, karakteri ve yer seiminde kkl deiimler yaanmamtr.
Roma, eski uygulamalar tamamen bir kenara brakp yeni yntemler tatbik
etmemitir. Bu dnemde de koloniler eskisi gibi iftler halinde ve sahil blgelerinde
kurulmulardr. rnein Heba, Tyrrhen sahilinde yer alrken, Auximum Adriyatik
sahillerinden yalnzca birka mil ieride yer alan bir blge zerinde kurulmutu.
Bununla beraber yeni dnemde kolonizasyon politikasnda temelde baz
deiikliklerin yaand da aikrdr. Zira hem Heba hem de Auximum
kolonilerinde askeri ihtiyalar her ne kadar gz nnde bulundurulmusa da ad
geen yerleimlerin temelde ekonomik ve politik amalar hayata geirmek iin
kurulduu aka grlmektedir263. Gracchuslar dneminden itibaren siyasi gelecek
peinde olan politikaclar, kolonilerin politik hedeflere ulamada uygun bir ara
olduunun farkna varm ve bu balamda kolonizasyon politikasn tatbik etmekten
ekinmemilerdir.

Roma, talya hkimiyetini salanmasnda ve ayn zamanda bir dnya devleti

haline gelmesinde mttefiklerinin byk yardmn grmtr. Bununla beraber
zellikle II. Pn savalarnn sona ermesi ile beraber Romann mttefik unsurlara
kar olan tutumunda deiiklikler meydana gelmeye balamtr. Bu durum
karsnda mttefiklerin honutsuzluklar da giderek artmtr264. Bununla beraber
Romal dncesi onlardan vazgeilemeyeceinin farkndayd. Genel olarak
mttefikler Romann elde ettii gnenten istifade etmekteydiler. Fakat talyada
mttefik halklar hl ikinci snf vatanda muamelesi grmekteydiler. Romann
emri ile ordu kurmaktaydlar. talyada savamaktan mutluydular fakat talya dnda
savamak istemiyorlard. Kimi zaman topraklar kamulatrld ve kendi topraklar
zerinde Roma kolonileri kuruldu. Hatta kendi yneticileri Romal yneticiler
tarafndan hor grlp aaland. Mttefikler umutlarn Roma vatanda olmaya
balamlard fakat Romann M.. 188 ylnda kard bir yasayla vatandalk

263
Nezahat Baydur, a.g.m., s. 195.
264
II. Pn Sava esnasnda Romann var olan ihtiyalarna bal olarak Latin ve talyan
topluluklarnn sahip olduklar otonomilere aykr olarak hareket etmitir. Bununla beraber dnemin
artlar dikkate alndnda Romann davranlarn hakl grmek mmkndr. Konu ile ilgili olarak
bkz. Sallustius, The Histories, I-II, translated by Patrick McGushin, Oxford, 1992-1994, I. 14 M.;
Diodoros, XXXVII. 15; Velleius Paterculus, II. 15. 2; Appianos, I. 35, 99.

119
haklarnn yaygnlamas kstlanmt265. Tiberius Gracchusun hazrlad toprak
datm ile ilgili tasarsnda da mttefik unsurlara yer vermemesi ve M.. 91
tarihinde tribunus olan Livius Drususun Roma vatandalk hakknn mttefik
kentlere tannmas yolundaki nerisinin nlenip, Drususun ldrlmesi ile Roma ile
mttefiklerinin aras tamamen ald. Yaanan tm bu gelimeler M.. 91 ylnda
savan balamasna neden oldu266. Roma, kan bana dayal yakn ilikileri ve
yapm olduu anlamalar nedeniyle Latin kolonilerine kar daha olumlu bir tutum
sergilese de267 artk Latin haklar eskisine oranla talikler arasnda daha az arzulanr
bir hal almt. Romann II. Pn sava sonrasnda kurmay planlad Latin
kolonileri iin gerekli yerleimciyi bulmada yaad zorluklar bu durumu
kantlamaktadr. Buna ek olarak Roma da olduka deerli bir hale gelen
vatandalarn Latin kolonisine yollamak sureti ile kaybetmeye artk scak
bakmamaktayd. Yine de Roma, az da olsa viritane usul toprak datmna bir ksm
Latin kolonisini de katarak onlara halen deer verdiini gstermitir268.

M.. 125 ylna gelindiinde ilk kez talyadaki Romal olmayan unsurlar
arasnda vatandalk hakk elde etmek iin bir takm kprdanmalar ortaya kt.
Gracchuslarn nemli bir destekisi olan Konsl M. Fulvius Flaccus taliklerin
rahatszlna kulak verip baz dzenlemeler yapmak iin harekete geip, taliklere
bir ksm vatandalk haklar verilmesi iin bir yasa tasars hazrladysa da bu tasar
dncesizce reddedildi269. Bu durum karsnda Fregellae kolonisinin silahl
mcadeleye bavuracan ilan etmesi zerine Romann cevab buraya bir ordu
gndererek kenti haritadan silmek oldu. M.. 124 tarihinde bu blgede tamam
Roma vatandalarndan oluan Fabrateria Nova kolonisi kuruldu270. syan
teebbsnde bulunan Venusia kolonisi de ar bir ekilde cezalandrld. Tm bu
yaananlar karsnda acil nlemler alnmas gerektiinin farkna varan Roma, ilk
olarak Latin kolonilerindeki yerli aristokratlarn rahat bir ekilde Roma vatanda
olabilmelerini salayan bir yasay uygulamaya koydu. Buna ek olarak Latin

265
Livius, XXXVIII. 36. 8.
266
Cicero, De Re Publica, Oxford University Press, 2006, III. 41; I. 31; aytca bkz. Charles Freeman,
Msr, Yunan ve Roma, Dost Kitapevi Yaynlar, 2003, s. 397398.
267
Livius, XXVI. 16. 6; XXX. 17. 2; XXXII. 2. 4.
268
Livius, XXXVIII. 44. 4; XLII. 4. 4.
269
Claude Nicolet, a.g.e., s. 39.
270
P. A. Brunt, a.g.e., s. 97.

120
kolonilerindeki resmi grevlere Roma vatandalar getirildi ki bu kiiler grevleri
sonrasnda otomatik olarak yerel senatoda grev almaktaydlar271.

M.. 133 tarihinde abisinin ldrlmesinden yaklak olarak dokuz sene

sonra Gaius Sempronius Gracchus, pleb tribunu seilmitir. Gaius, abisi Tiberius ile
karlatrldnda ondan daha zeki bir kiiydi. Kurnaz bir siyaseti olan Gaius,
enerjik ve hitabet sanatnda da olduka mahir bir kiilie sahipti. Halkn gznde
deerini artrmak iin ilk olarak yoksul halka buday yardmnda bulundu ve hububat
fiyatlarnn dondurulmasn salad. Tm bunlara ek olarak Gaiusun yeni koloniler
kurmak suretiyle halkn gznde prestijinin artacana olan inanc tamd. Gaius elde
ettii deneyimler ve gzlemler sonrasnda yeni koloniler meydana getirmenin
salad faydann viritane toprak datm sistemi ile karlatrldnda politik
hedeflere ulamada daha ilevsel olduunun farkndayd. Gaiusun tribunus olarak
seildii tarihte Fabrateria Nova kolonisi kuruldu. Muhtemelen abisi dneminde
kurulan toprak komisyonundaki grevi esnasnda ad geen koloninin kuruluunda
rol almt. Yine de Gaius, politik amalarna ulamak iin yeni koloniler kurmann
olduka ilevsel bir ara olduunun farkndaysa da yeni yerleimler kurma
dorultusunda her hangi bir neride bulunmam ve bu ii yandalarna
brakmtr272.

Tribunus olmas ile beraber Gaius ilk olarak M.. 122 tarihinde gney
talyada Neptunia ve Minerva adl iki yeni koloni kurdurdu. Ad geen yerleimlerin
kurulmasndan bir yl nce ise M.. 123 ylnda Afrikada Kartaca yaknlarnda
Junonia adl bir koloni kurulmas iin neride bulundu. Bununla beraber gerekte
Junonia kolonisinin kurulmas amacyla neride bulunan kii Gaiusun yakn bir
arkada olan Rubriustur. Her ne kadar Gaius da ad geen koloninin kurulmas
amacyla grevlendirilmi olan komisyonda yer alm olsa da kader onun bu grevi

271
E. T. Salmon, Roman Colonization Under The Republic, s. 117118.
272
Her ne kadar Gaius, yeni koloni yerleimlerinin kurulmasnda dorudan katkda bulunmam olsa
da bu dnem zarfnda kurulan koloniler iin Sempronian terimi kullanlmtr. Velleius Paterculus, II.
7. 7; Plutarchos, Gaius Gracchus, 8. 3; 9. 2; Plinius, Naturalis Historia, III. 36; Strabon, III. 5. 1;
ayrca bkz. Andrew Stephenson, a.g.e., s. 51

121
tamamlamasna mani olmutur273. Gerek anlamda ilk deniz ar koloni olan
Junoniann kurulmas ile ilgili olarak Gaius, kartlarnn iddetli protestolarna
maruz kalmtr. zellikle Senato, Gaiusun plann baltalamak iin talya genelinde
vatanda kolonilerinin kurulacan ilan etmitir. Bu plan daha ok vatandalarn
yararna olduu iin Gaiusa verilen destek hzla ortadan kalkm ve nc kez
tribunus olarak seilememitir. Senato, Gaiusun plann boa karmak gayesi ile
uzun yllar nce ortaya atlan bir kehaneti bile kullanmaktan ekinmemitir274. Tm
bu olumsuz grlere karn, Gaius ve yandalar Junonia kolonisinin kurulmas iin
harekete geerek koloni iin gerekli olan 6000 yerleimciyi temin etmek gayesi ile
Roma dndaki insanlarn da koloniye kaydolabileceklerini ilan etmilerdir275.
Bununla beraber halkn byk ksm ile beraber Senatonun da plana kar kmas
zerine koloninin kuruluu iptal edilmi olsa da sonraki dnemlerde talya dnda
kurulacak olan kolonilere rnek tekil etmesi dolays ile bu giriim olduka
nemlidir.

Gaius, abisinden farkl olarak yalnzca Romadaki fakir halk kendi yanna
ekmekle yetinmedi. Amalarn gerekletirmek iin tccar snfnn da desteini
almas artt. Bu balamda kurduu ve kurmay planlad kolonilerin yer seimini
yaparken buralarn ticarete uygunluklarn dikkate ald. Neptunia, Minerva ve
Junonia kolonileri ticaret iin olduka uygun bir mevkide yer almaktaydlar. Buna ek
olarak bu kolonilere yerleecek olan kiilere 200 iugerum toprak verilecei ilan
edildi. Plutarkhos, abartl bir ekilde Gaiusun kolonilere yalnzca zenginleri ekmek
istediini ifade etmitir276. Bununla beraber tm giriimlerine karn Gaius,
kolonizasyon politikas sayesinde ulamay amalad hedeflerin ok azn elde
etmitir277.

273
David Stockton, a.g.e., s. 134, 229; Junonia kolonisi iin bkz. Plutarkhos, Gaius Gracchus, 10. 2;
Appianos, I. 24.
274
Her ne kadar Roma vatandalarndan da olusa tarihte bu blge zerinde yer alm olan Kartaca
olaanst bir gce kavumu ve Romay olduka g durumlara sokmutu. Bu sebeple kolonini
kurulmasna kar kan evreler Romaya rakip olmas muhtemel yeni bir Kartacann yaratlaca
korkusunu etraflarna yaymaktaydlar. Konu ile ilgili olarak bkz. Plutarkhos, Gaius Gracchus, 10. 1.
Buraya gnderilmesi dnlen yerleimci says iin bkz. Appianos, Bellum Civium,. I. 24.
275
Plutarchos, Gaius Gracchus, 6. 3; Appianos, I,24.
276
Plutarkhos, Gaius Gracchus, 9. 1.
277
Hugh Last, Gaius Gracchus, Cambridge Ancient History, Vol. IX, Cambridge University
Press, 1932, s. 6768, 7375.

122
 Gaius, her ne kadar sosyal alanda nemli dzenlemeler yapm olsa da
baarlar uzun srmedi. Zira mttefik halklar toprak komisyonunun almalarna
kar ktlar. Gaius bu soruna Roma snrnda oturan mttefik halklara Roma
vatandal vererek zmek istedi. Bu gereklemi olsa belki de M.. 91 ylndaki
sava yaanmayacakt. Gerekte ise bu neriyi destekleyenlerin says olduka
azd; ne zengin ne de yoksul Romallar vatandalk haklarndan feragat edip
paylamak istemiyorlard. Bu esnada Gaiusun en byk siyasi rakiplerinden biri
olan M. Livius Drusus M.. 122 ylnda tribunus olarak seildi. Drusus ve
destekileri Gaiusun kolonizasyon politikasn onun aleyhine evirmeyi baardlar.
Drusus, yalnzca Roma vatandalarnn kabul edilecei 3000er kiiden oluan 12
koloninin kurulmasn nerdi. Bu sayede Junonia kolonisinin kurulu srecinde
Romal olmayan unsurlarn yerleimci olarak kabul edileceini ilan eden Gaiusun
halk nazarndaki itibarna son vermek niyetindeydi. Bu plan daha ok vatandalarn
yararna olduu iin Gaiusun gc tabandan kt ve halkn desteini kaybetti.
Gaius Gracchusun ldrlmesi ile beraber Drusus ve destekilerine muhalefet
edecek bir gcn kalmamas zerine Drusus tarafndan oluturulmas nerilen
kolonilerin byk ksm kurulmutur. Bu devirde yaanan gelimeler sonrasnda
kolonilerin kurulularna ilikin olarak, g kazanma arzusunda olan kiilerce halkn
iltifatn kazanmak iin sklkla yeni koloniler oluturulmu ve koloniler politik
kariyer yapmak iin kullanlan bir ara olarak grlmtr278. Gracchuslar
sonrasnda M.. 118 tarihinde Narbo Martius, M.. 109de Dertona ve M.. 100
tarihinde ise Eporedia kolonileri kurulmutur279. Her ne kadar bu zaman zarfnda
kolonilerin kurulmasnda ekonomik gerekelerin nplana ktklar ifade edilmise
de yukarda isimleri zikredilen her koloninin kurulduklar blgelerin corafi
yaps incelendiinde askeri ihtiyalarn hala bir kenara braklmad grlmektedir.
Zira bu zaman zarfnda kolonileri birbirine balamak iin sekiz adet yeni yolun
yaplm olduunu da unutmamak gerekir280.

278
Koloniler bu tarihten itibaren askeri gerekelerden ziyade politik amalar iin kurulmaya
balandlar. Cicero, De lege agraria, I. 21; II. 10; 76; 81; ayrca bkz. William Emertan Heitland, The
Roman Republic, Vol. II, Adamant Media Corporation, 2002, s. 309318.
279
Narbo Martius iin bkz. Velleius Paterculus, I. 15. 5; Strabon, IV. 1. 2. Dertona iin bkz. Velleius
Paterculus, I. 15. 5. Eporedia iin bkz. Velleius Paterculus, I. 15. 5.
280
F. T. Hinrichs, Der rmische Strassenbau zur Zeit der Gracchan, Historia, Vol. XVI, 1967, s.
162176.

123
 Yukarda isimleri zikredilen Narbo, Dertona ve Eporedia kolonilerine
yalnzca Roma vatandalar dhil edildi. Bununla beraber ortaya kan bu yeni
durumun savan ortaya kmasna ne oranda etki ettii tam olarak
belirlenememektedir. Bununla beraber zamanla Roma vatanda olmayan nfus
arasnda takip edilen politikalara kar bir takm protestolar ortaya kmaya balad.
M.. 100 tarihinde durumun vahametinin farkna varan halk tribunusu Saturninus,
kolonilere Romal olmayan kiilerin de kaydedilmesi gerektiini ifade etmeye
balad. Diktatr Mariusun nemli bir destekisi olan Saturninusun kolonizasyon
politikasnda yapmay istedii deiiklikler ve bu deiiklikler dorultusunda
kurmay tasarlad koloniler asla oluturulmad281.

M.. 9187 yllar arasnda meydana gelen talyadaki savan

(=Mttefikler sava) nedenleri arasnda Roma kolonizasyon politikasnda yaanan
deiimlerin etkili olduu sylenebilir. Zira M.. 2. yzyln balarndan itibaren
Roma, talyadaki Romal olmayan halklara ikinci snf insan muamelesinde
bulunmu, bu grupta yer alanlarn yeni oluturduu kolonilere yerlemesine izin
vermemitir. Buna ek olarak hlihazrda var olan Latin kolonilerindeki yerleimciler
de Romann ifte standardndan kendilerine den pay almlardr. Bununla beraber
Latin kolonileri sava boyunca Romann tarafn tutmular, Roma topraklarn
isyanclarn saldrlarna kar korumulardr. Antik dnem tarihilerinin pek ou bu
durumu sayg ile karlamlardr282. Kendinden sayca fazla olan mttefik taliklerin
taarruzlarndan Roma, ancak Latin kolonilerinin gayretleri sayesinde kurtulabilmitir.
Bu dnemde Vatanda kolonileri de olduka nemli roller oynamlardr. Bu
kolonilerin Romann deniz ikmal yollarnn gvenliinin salanmasnda ok nemli
katklar olmutur283.

Savan yaratt krizden kurtulmak ve yaanan atmalara bir son vermek

iin Roma M.. 9089 tarihleri arasnda Po Nehrinin gneyinde kalan topraklarda

281
Mariusun asl sorunu sz verdii gibi birliklerini iskn ettirmekti. M.. 103 yl tribunularndan
Saturniniusun da yardm ile bunu baaracan umuyordu. Fakat Saturninius ldrld. Bu giriim
baarsz oldu. Askerlere toprak verilmedi ve kendisi de itibarsz bir ekilde srgne yolland. Cicero,
Orationes: Pro Balbo, 48.
282
Diodoros, XXXVII. 2. 1. Sava esnasnda var olan 33 Latin kolonisinden 32 tanesi Romaya
sadk kalmlar, yalnz Venusia taraf deitirip isyanclarn safnda yer almtr.
283
William Emertan Heitland, a.g.e., s. 433.

124
yaayan her unsura etnik kimliine baklmakszn Roma vatandalk haklar vermek
zorunda kalmtr284. Ortaya kan yeni durum talyada yer alan vatanda
kolonilerinin durumlarn fazlaca etkilemitir. Zira eskiden komusu olduu
toplumlar ile arasnda stat fark olan vatanda kolonilerindeki yerleimcilerin
komular da imdi Roma vatanda olmulard. Bylelikle komular arasndaki fark
sona ermiti. Bu sebeple sava sonrasnda Po Nehrinin gneyinde yer alan
blgelerdeki vatanda kolonilerinin gerek anlamda ortadan kalktn iddia etmek
yanl olmaz. Bununla beraber bu yerleimler koloni unvanlarn korumaya devam
etmilerdir. savan bir dier etkisi de artk kk lekli vatanda kolonilerinin
kurulmasna kesin olarak son verilmi ve bu tarihten itibaren koloniler boyut olarak
daha byk; ierik olarak da karmak siyasi organizasyonlar haline gelmilerdir.

Latin kolonileri de tpk vatanda kolonileri gibi savatan etkilendiler ve

savan sonunda neredeyse bir gecede tamamen ortadan kalktlar. Eski Latin
kolonilerinin tamam municipia haline getirildi285. Yaanan bu gelimeler ile
beraber Latin kolonileri byk lde asimile oldular ve bylelikle onlarn aktif ve
dinamik tarihleri de nihayete erdi286. sava sonrasnda yaanan tm gelimelere
karn colonia Latina (=Latin kolonisi) terimi kullanlmaya devam edildi. Bu terim
eyaletlerdeki kentlerin hizmetlerini dllendirmek ve bu yerleimleri
Romallatrmak gayesi ile bir sre daha kullanlmtr. Her ne kadar bu unvan alan
kentlerin nazarnda terim olduka deerli bir kavram olarak deerlendirilse de
gerekte buralara ne yeni yerleimciler gnderildi ne topraklar parsellere ayrlp
kolonistler arasnda datld ne de kendi kendilerini idare etmelerine izin verildi.
M.. 89 sonrasnda Latin kolonisi unvan verilen yerleimlerin tamam eyaletlerde
yer almaktayd. Bununla beraber Latin kolonisi unvan verilen yerleimlerin Roma
ile olan ilikileri, eyaletlerdeki dier kentler ile kyaslandnda olduka yaknd. Bu
tarz bir uygulamay ilk balatan kii Konsl Gnaeus Pompeius Strabodur. Byk
Pompeius da benzer uygulamalara devam etmitir. Bununla beraber colonia Latina

284
Callie Williamson, a.g.e., s. 192; A. N. Sherwin-White, a.g.e., s. 157.
285
Yaanan bu gelimeler sonrasnda eski Latin kolonilerinin neredeyse tam Latin haklarn
kaybetmelerine karlk ilerleyen zamanda Roma kolonileri haline geldiler.
286
Cicero, Epistulae ad Atticum, V. 2. 3.

125
unvan yalnzca szden ibaretti ve mrleri de olduka ksa oldu. mparator
Augustus bu sistemin uygulanmasna son vermitir.

3.2.5. Ge Cumhuriyet ve mparatorluk Dnemi Roma

Kolonizasyon Politikas

Ge Cumhuriyet dneminde (M..88-M..31) Romann siyasi yaamnda

ortaya kan deiim ve dnmler ile kolonizasyon politikasnda meydana gelen
deiimler benzerlik arz etmektedir. Bu dnemde siyasi gcn giderek otokratik bir
kiinin elinde toplanmaya balamas ile beraber imparator ve imparatorluk fikrinin
gelimesi, ordunun politik hayattaki etkisinin zamanla daha belirgin bir durum almas
ve eyaletlerde refahn artmas sonucunda kolonizasyon politikasnda da byk
deiimler yaanmtr.

Ge Cumhuriyet dnemi kolonizasyon politikas hakknda bilgiler salayan

pek ok antik dnem kayna Eporedia kolonisi sonrasnda kurulan kolonilere
genelde terhis edilen askerler yerletirildii iin buralar askeri yerleimler olarak
tanmlamaktadrlar287. Bununla beraber bu yerleimleri, tam olarak birer mstahkem
mevki ya da garnizon olarak grmek ya da deerlendirmek yanltr. Bu yerleimler
temelde terhis olan askerlerin yani emekli askerlerin (=veteranus) sonraki
yaamlarn refah iirisinde geirmelerine yardm etmek amacyla kurulmu yerleim
yerleri idi. savan sona ermesi ile beraber Po nehrinin gneyinde kalan tm
topraklarda yaayanlara Roma vatandalk haklar verilmesinin kolonizasyon
politikas balamnda olduka nemli sonular olmutu. Zira bu tarihten sonra fiilen
Latin kolonileri ortadan kalkm, ayn zamanda vatanda kolonilerindeki
yerleimciler ile komular olan eski talik halklar arasndaki stat fark da sona
ermiti. Velleius Paterculus, her ne kadar yeni dnemde kurulan kolonileri coloniae
militares olarak adlandrp bunlara yalnzca veteranuslarn yerletirildiini belirtse
de288 gerekte durum farkldr. Ge Cumhuriyet dneminde de pek ok koloni
kurulmu olsa bile bu dnem zarfnda kurulan kolonilerin tamam Velleiusun
aktard gibi askeri koloniler deillerdi. Bu dnem ncesinde kurulan kolonilerin
287
Velleius Paterculus, I. 15. 5.
288
Velleius Paterculus, I. 15. 5.

126
bazlarna veteranuslar yerletirilmiti. rnein II. Pn sava sonrasnda terhis
edilen askerleri yerletirmek gayesi ile pek ok koloni oluturulmutur289. Bununla
beraber unu ifade etmek yerinde olur ki Ge Cumhuriyet dneminin balarnda
zaman zaman kolonilere terhis olan askerler yerletirilmi olsa da bunlarn
yerleimciler iindeki says ok fazla deildi. Oysa Ge Cumhuriyet dnemi
sonlarna doru kolonilere yerletirilenlerin byk ksm veteranuslardan
olumaktayd. Bu durumun temel nedeni ise Mariusun ordu sisteminde yapm
olduu reform idi. Zira siyasi gelecek duygusu iinde olan devrin politik aktrleri
amalarna ulamak iin orduyu politik bir ara olarak kullanmaya balamlardr. Bu
balamda askerlerinin ballklarn arttrmak gayesi ile terhisleri sonras bu kiilere
toprak temin etmek iin kolonilerden istifade edilmitir.

Bu yeni Roma kolonizasyon politikasnda ortaya kan deiimler sonrasnda

koloniler yeni fethedilmi blgelerde kurulmaya baland. Hlihazrda talyay tehdit
edebilecek her hangi bir unsurun da olmamasna ek olarak, Ge Cumhuriyet
dneminin siyasi aktrlerinin talyada yeni koloniler kurmasnn tek yolu, halkn
elindeki topraklar msadere etmesiydi ki bu durumda ahalinin byk tepki
gstermesi kanlmazd. O nedenle bu devirde koloniler eyaletlerde kurulmaya
baland. Bu balamda yeni dnemde talyada M.. 100 ylnda kurulan Eporedia
haricinde sfrdan herhangi bir koloni yerleimi meydana getirilmemitir.
Gracchuslar tarafndan gndeme getirilen deniz ar kolonizasyon fikri
benimsenmi ve buralarda oluturulmas tasarlanan koloniler iin gerekli olan toprak
ise satn alnarak ya da istimlk edilmek suretiyle temin edilmitir.

M.. 1. yzylda Roma kolonizasyon politikasnda grlen deiimin temel

nedenlerinde biri de Roma ordusunda yaanan deiimlerdir. Bu deiimlerin bir
sonucu olarak, askeri koloniler yaygnlamaya balamtr. Roma ordusunun yaps
zerinde yaanan ilk byk deiim M.. 104103 yllarnda konsllk yapan
Marius dneminde yaanmtr. Marius, ksa srede ordu sisteminde var olan yapnn
srekli gelimekte olan Romann ihtiyalarn karlayamayacan anlam, bu

289
Livius, XXXII. 29. 4; ayrca bkz. Barbara Levick, Roman Colonies in Southern Asia Minor, s. 1.

127
sebeple ordu sisteminde kapsaml bir reform yapmtr290. Marius ncesinde yasalara
gre askeri hizmete alnan kii silah, niformas ve giderlerini kendisi karlamak
zorundayd. Bu ise belirli ve dzenli bir gayrimenkul geliri gerektiriyordu. Buna
karn Mariusun Germenler ile yapaca savalarda daha ok askere ihtiyac vard.
O, bu sebeple asker toplamann normal ilem srasn izlemek yerine ordusuna
gnlller ard ve yzyllardr devam eden gelenei ykarak topraksz olan kiileri
de ordusuna kabul etti291. Marius asker toplama konusunda her hangi bir sorunla
karlamamasna karn, onun asl problemi birliklerinin isknyd. Topraksz olan
bu askerler geri dnerlerken ylece terhis edilemezlerdi ve Marius askerlerinin
Afrikada toprak edinmeleri konusunda, M.. 103 yl tribunuslarndan Lucius
Apuleius Saturninusun yardmn salad. Saturninus ise, bu sorunu kullanarak
halkn desteini kazanmay planlyordu ve muhaliflerine gzda vermek iin
Mariusun tecrbeli askerlerini Romaya ararak, halk meclisine mttefik halklarn
elindeki araziler de dhil olmak zere Mariusun adamlarnn talyadaki
topraklardan yararlanmalarn salayan yasalarn karlmas iin bask yapt. Senato
bu kanunlara iddetle kar kt. Kargaa att ve Saturninus ayak takm bir grup
tarafndan lin edilerek ldrld292. Saturninusun karmay planlad toprak
kanunu temelde viritane usulne dayanmaktayd293. Tm bunlara ek olarak Marius,
her hangi bir koloninin kurulmasnda resmi olarak yer almam olmasna karn tek
bir koloninin kurulmas kendisine atfedilmektedir. Marius tarafndan kurulduu iddia
edilen Mariana kolonisi Korsika adasnda yer almakta olup, Gaius Gracchusun
kurmay tasarlad koloni tipini kendine rnek alm deniz ar bir yerleimdi.
Mariana kolonisinin kuruluu esnasnda Afrikadaki Junoniada olduu gibi
muhaliflerin kar koymasna maruz kalp kalmad bilinmemektedir294. Herhalde,
bu dnemde talyada kolonilerin kurulmas iin gerekli olan byklkte toprak
bulmakta fazlaca sknt yaayan Marius tek bir koloni kurmakla yetinmi, bu ama

290
Adrian Goldsworthy, The Complete Roman Army, Thames and Hudson Press, London 2003, s.
4647.
291
H. Parker, a.g.e., s. 24.
292
Howard H. Scullard, From Gracchi to Nero, Routledge, New York 1982, s. 54; ayrca bkz.
Harriet I. Flower, The Cambridge Companion to the Roman Republic, Cambridge University
Press, 2004, s. 96; Eric Hildinger, Swords Against the Senate: The Rise of Roman Army and The
Fall of The Republic, Da Capo Press,2003, s. 141-145.
293
E. Badian, Foreign Clientelae, Oxford University Press, 2000, s. 199.
294
Plinius, Naturalis Historia, III. 80-V. 29; ayrca bkz. E. Gabba, Ricerche sull esercito
professionale romano da Mario ad Augusto, Athenaeum, XXIX, 1951, s. 20.

128
dorultusunda yapt benzer giriimlerde de talyadaki ahalinin iddetli kar
koyuu ile karlat iin baarsz olmutur295. talya topraklar zerinde koloniler
kurma konusunda Marius baarszlk yaasa da en byk politik rakibi olan Sylla, bu
konuda daha kararl ve radikal hareket etmesi sebebiyle baarl olmutur.

Pontos kral Mithridatese kar yrtt baarl sefer sonrasnda (M.. 83)
talyaya dnen Sylla, Romaya ikinci kez yrd ve iktidar ele geirdi.
Muhaliflerin byk bir ksmn ldrd ve ardndan 6 aylk bir grev olan
Cumhuriyetin diktatrlk makamn ardarda mr boyu stlendi. Buna karn
diktatr Sylla kindar bir tirandan ok daha fazlasyd. Romada yapsal alanda birok
deiiklie imza att ki bunlarn arasnda koloniler de bulunmaktadr. O, kolonilerin
kuruluu esnasnda uygulanan yntemler zerinde kkl deiimler yapmtr. Onun
diktatrl dneminde byk ksm talyada yer alan 17 adet koloni
kurulmutur296. ktidarda bulunduu dnem zarfnda Sylla, yeni koloni yerleimleri
kurarken Senato ve Roma halknn desteini arama zahmetinde bulunmad. M.. 82
ylna ait olan lex Valeria uyarnca yalnzca rzas olduu durumlarda bu iki siyasi
oluumun grlerine bavurmu, aksi durumlarda ise sahip olduu diktatrlk
yetkisini kullanmtr297. Syllann balatm olduu bu tarz bir uygulamay ardllar
da benimsemitir. Julius Caesar M.. 4948 yllarnda kendine verilen gten
faydalanarak koloniler kurmutur. Benzer ekilde Triumvirler de lex Titia uyarnca
koloniler kurdular. Sylla ncesinde koloniler bir pleb tribunusu tarafndan hazrlanan
nergenin Halk Meclisi tarafndan kabul edilmesi suretiyle kurulmaktayd. Syllann
iktidara gelmesi ile beraber durum deimi, artk gl bir Roma yneticisi nerede
ve ne zaman koloniler kurulacana tek bana karar vermeye balamtr. Bu kiiler
zellikle halkn ve taraftarlarnn desteini kazanmak iin koloniler kurdular.
Koloniler vastas ile kendilerine destek veren kiilerin ballklarn gvence altna
aldlar. Sylla ve sonrasnda Romada gc elinde bulunduran kiiler evvelce
kolonileri kurmakla grevli komisyon yelerinin atanmasna son verdiler. Zira bu

295
Valerius Maximus, Memorable Deeds and Saying, ed., Henry John Walker, Hackett Publishing,
2004 IX. 15. 1; ayrca bkz. T. Frank, The Inscriptions of the Imperial Domains of Africa, The
American Journal of Philology, XLVII, 1926, s. 56; P. A. Brunt, a.g.e., s. 278-280.
296
Paul Lachlan MacKendrick and Emet Leslie Bennett, The Speeches of Cicero, Duckworth
Publishing, 1995, s. 30.
297
Plutarkhos, Sulla, 33; Appianos, I. 9899.

129
ekilde yeni yerleimler kurmakla elde etmeyi umduklar g ve prestiji bu kiilerle
paylamay arzu etmemekteydiler. Bu balamda zaman zaman kolonileri kurmakla
grevli komisyon yeleri atansa bile bu kiiler kendi aile yeleri arasndan
seilmekte ya da iktidar sahibi bizzat koloni kurma sorumluluunu
stlenmekteydi298. Bu dnemde kurulan yerleimlerin isimlerine koloniyi kuran
kiinin ya da onun bal olduu ailenin isimlerini eklemekte de saknca grlmedi.

Sylla, ilk olarak politik rakibi Marius tarafndan kurulmu olan Korsika
adasndaki koloniye rakip olmas gayesi ile bu adada yeni bir koloni
oluturmutur299. Bu rnekten de anlalaca zere Sylla dneminde kurulan
koloniler, eskiden olduu gibi stratejik nedenlerden tr oluturulmamlardr. Zira
bu dnemde talya yarmadas iin tehdit oluturabilecek herhangi bir yabanc g
mevcut deildi. M.. 9187 yllar arasnda yaanan sava neticesinde Po nehrinin
gneyinde kalan herkese Roma vatandalk haklar tannm, bu suretle talya
tamamen Roma hkimiyetinin emsiyesi altna girmitir. Bunun dolayl anlam ise
kolonizasyon iin gerekli topraklarn kalmaddr. talya iinde bir miktar devlete ait
bo toprak kalm olsa da bunlar da kolonilerin kurulmasna uygun olmayan olduka
kk arazilerdi. Her ne kadar denizar eyaletlerde devlet mlkiyetinde olan byk
araziler varsa da Korsika adasnda kurulan iki Sylla kolonisi Roma halknn deniz
ar yerleimler fikrine tam olarak alamadklarn ortaya koymutur. O nedenle
Sylla, emekli askerler iin gerekli olan kolonileri talyada kurmaya karar verdi.
Bunu da yerleimcilere gerekli olan topraklara dorudan el koymak suretiyle
yapmtr300. Sylla, yeni yerleimler olutururken, el koyduu topraklar konusunda
dost ya da dman ayrmnda bulunmad. Bu dnemde talyann krsal blgelerinde
pek ok yeni koloni kuruldu ya da var olan yerleimlere kendi askerlerini
konulandrd. M.. 8380 yllar arasnda yaanan i atmalar esnasnda kendisine
rakip olanlarn topraklarna bile el koydu ve bu topraklar saylar 120.000 dolaynda
olduu tahmin edilen veteranuslar arasnda paylatrd. Sylla, dneminde talyada
yer alan yerleme yerleri onun bu faaliyetlerine bal olarak ok fazla zarar

298
Cicero, Orationes: Pro Sula, 62.
299
Bu koloni Aleriadr. Konu ile ilgili olarak bkz. Plinius, Naturalis Historia, III. 81.
300
Cicero, De lege agraria, II. 6367; ayrca bkz. L. J. F. Keppie, Colonization and Veteran
Settlement in Italy, 47-14 B.C., British School at Rome, 1983, s. 88, 102, 104, 175.

130
grdler301. Bununla beraber Syllann ka adet koloni kurduu tam olarak tespit
edilememitir. Zira veteranuslarna yer temin etmek iin kolonilere ek olarak viritane
sisteminden de faydalanmtr. Ayrca Syllann terhis ettii legionlarn says
konusunda da aratrmaclar farkl bilgiler vermektedirler302.

Sylla dneminde talya yarmadasndaki pek ok blge onu uygulad

kolonizasyon politikasndan zarar grm olsa da en fazla acy Mariusa byk
destek vermi olan Etruria blgesi ekmitir. Blge topraklarnn tamamna yeni
koloniler kurulmas iin el konulmutur. Blgede kurulmu olan yerleimlerden
adlar kesin olarak tespit edilenler Arretium ve Faesulaedir. Syllann tatbik ettii
kolonizasyon politikasnn bir sonucu olarak Etruria ksa srede Romallatrlmtr.
M. 1. yzyla ait pek ok iki dilli mezar ta blgede Latincenin yaygnlatnn
bir gstergesidir303. Bu dnemde Praeneste de bir koloni haline getirilerek topraklar
ellerinden alnmtr304. Gney ve Orta talyadaki Samnitler son ana kadar Syllaya
direnmelerine karn baar salayamadlar. Bu kavmin topraklarna el konuldu ve bu
araziler veteranuslara viritane usulne gre datld. Buna ek olarak Samnit
topraklarnn baz ksmlarna koloniler de kuruldu. Bunlar: Abella, Abellinum, Nola
ve Pompeiidir. Bu ve benzeri gelimeler sonrasnda talyadaki geleneksel ifti
topluluklar zamanla zayflamtr305. Syllann Gney talyada yrtt bu ve buna
benzer politikalar sonucunda yerel Osc dili sratle ortadan kalkmtr. Yani,
diktatrn izledii kolonizasyon politikas talyann Romallamasna olduka
byk katk salamtr. Her ne kadar Syllann politikalar sonras blge byk
oranda Roma kltr sahas iine girmi olsada bu yrelerdeki geleneksel ifti
topluluklar ok zarara uramlardr. Ellerinden topraklar alnan bu insanlar careyi
Roma ya da dier byk yerleimlere g etmekte bulmular ve bu balamda
kentlerde hibir ile uramayan byk bir sosyal snf ortaya kmtr.

301
Cicero, Epistulae: Epistulae ad Familiares, ed., W. S. Watt, Oxford University Press, 1982, XIII.
4. 1.
302
Sulla, dmanlarnn topraklarna ortalama 120.000 kadar veteran yerletirmitir. Konu ile ilgili
olarak bkz. R. Syme, The Roman Revolution, Oxford University Press, 2002, s. 88; Sullann
kurmu olduu koloniler iin bkz. E. Gabba, a.g.m., s. 270.
303
Federico Santengelo, Sula, The Elites and The Empire, Brill Academic Pub, 2007, s. 178185.
304
Lawrence Keppie, The Making of the Roman Army: from Republican to Empire, University of
Oklahoma Press, 1998, s. 71; ayrca bkz. Arthur Edward Ramilly Boak, A History of Rome to 565
A.D., Forgotten Boks, 2010, s. 147.
305
E. T. Salmon, a.g.e., s. 131.

131
 M.. 78 ylnda Syllann lm sonras toplumsal ve siyasal kargaa ortam
iddetlenerek devam etmi ve onun yapm olduu iler yapay bir onarmdan teye
gidememitir. zellikle yapm olduu byk aptaki toprak istimlkleri sonrasnda
ortam istikrarszlamtr. Tribunuslar Senatonun gcne meydan okumaya
baladklar gibi rvetilik de alp yrmtr. Bu durum karsnda sorumluluktan
kaan senatrler kurtuluu senato yesi bile olmayan gen Gnaeus Pompeus
Magnusda buldular. Pompeusun gc elinde bulundurduu dnem boyunca talya
snrlar dnda askerlere toprak salamak iin viritane yntemine bavurulmutur.
Yine ayn dnemde spanyada kurulduu belirtilen Corduba ve Valentia
kolonilerine terhis olan askerler yerletirilmitir. Bununla beraber adlar geen
Corduba ve Valentia yerleimlerinin koloni olup olmad konusu tam olarak
aydnlatlamamtr306.

Syllann diktatrlnden neredeyse 20 yl kadar sonra M.. 63 tarihinde

tribunus olan Rullus tarafndan kapsaml bir toprak yasas hazrland ve bu balamda
yeni koloniler kuruldu. Cicero vastas ile hakknda bilgi sahibi olduumuz yasa
tasars307 temelde Marius ve Syllann gerekletirdii kolonizasyon politikasndan
farkl olarak, Gaius Gracchusun yntemlerini anmsatmaktadr. Hazrlanan plan
uyarnca veteranuslar iin deil sivil yurttalar iin yer salanmas amalanmt. Bu
dnemde kolonistlere yer salamak iin ager Campanus ve Campus Stellatisden
toprak salanmtr308. M.. 63 tarihinde Rullus tarafndan kolonizasyon
politikasnda yaplan deiiklikler sonraki tarihlerde zellikle Caesar tarafndan
benimsenmi ve uygulamaya konulmutur309.

Sylla sonras ynetimi ele geiren kiilerden biri olan Caesar, geni lekli
kolonizasyon faaliyeti gerekletirmitir. Kendinden nceki iktidar sahipleri gibi o da
kolonilerden politik karlar dorultusunda yararlanmtr. Bununla beraber Caesar,
306
Baetica eyaletinde yer alan Corduba M.. 152 ylnda Konsl M. Claudius Marcellus tarafndan
kurulmu olup Augustus dneminde veteran kolonisi haline getirilmitir. Konu ile ilgili olarak bkz.
Strabon, III. 2. 1. Tarraconensisde yer alan Valentia kolonisi ise M.. 138 ylnda Konsl D. Junius
Brutus tarafndan kurulmutur. Ad geen yerleim yeri Liviusun belirttiine gre M.. II. yzylda
bir oppidum dur. Bu yerleim M.. I. yzylda bir urbs olmu ve nihayetinde ise M.. 60 ylnda
koloni haline getirilmitir. Konu ile ilgili olarak bkz. Livius, Oxyrhynchus Epitome LV.
307
Cicero, Agrarian Law, 2. 3.
308
Frank Frost Abbott, The Colonizing Policy of the Romans from 123 to 31 B.C, s. 377.
309
Frank Frost Abbott, a.g.m., s. 378.

132
Sylladan farkl olarak yalnzca veteranuslar yerletirmek gayesi ile koloniler
kurmamtr. Konsl olduu M.. 59 ylnda ilk koloniyi Campania blgesinde
kurmutur. Bu koloni temelde her ne kadar Pompeiusun terhis ettii askerlerin
iskn iin kurulmu olsa da buraya M.. 63 ylnda hazrlanan Rullusun toprak
kanunu uyarnca yoksul Roma vatandalar da yerletirilmitir. Bununla beraber
Caesar dneminde talyada yalnzca Castrum Novum kolonisi tekrardan
kurulmutur310. Gaius Gracchusun kolonizasyon politikasn benimsemi grnen
Caesar tarafndan kurulan kolonilerin neredeyse tamamna yakn eyaletlerde
kurulmulardr. Konu bu adan ele alndnda Caesarn byk lekli deniz ar
koloniler kuran ilk kii olduu grlmektedir. Bu durumun olas nedenleri ise bu
zaman zarfnda Romada halknn deniz ar koloniler kurma fikrine alm olmas
yansra byk bir askeri ve politik gce sahip olan Caesarn bamsz bir
kolonizasyon politikas tatbik edebilmesidir.

Caesarn hkimiyeti dneminde talyada kolonilerin kurulabilecei alanlarn

daha da azald selefleri olan yneticilerin koloni politikasndan anlalacakt. Buna
ek olarak sava sonrasnda Po nehrinin gneyinde kalan tm halklara Roma
vatandalk haklar ve topraklar verilmiti. Bu sebeple akll bir politikac olan
Caesar, talyadan ziyade eyalet topraklarnda koloniler kurmas sayesinde Romallar
nazarndaki itibarn korudu. Zira bu sayede talyadaki topraklarn istimlk edilmesi
ya da haczedilmesi gerekmedi311. Galya fatihi olan Caesar blgedeki Roma
otoritesinin tam olarak salanabilmesi iin buralarda koloniler kurulmasnn art
olduunun farkndayd. Bu koloniler sayesinde blgedeki Roma hkimiyetinin tam
olarak salanmasna ek olarak blgenin kltrel asimilasyonu da gereklemi
olacakt. Zira koloniler Romann bir uzants olarak alglanmas nedeniyle talyada
var olan ayrcalklarn tamamna sahiplerdi312. Anlalyorki, Caesar Gracchuslar
dnemi kolonizasyon politikasna benzer bir ekilde yeni koloni yerleimlerinin
kurulmasnda ekonomik gerekelere nem vermi olsa da askeri ihtiyalar asla gz
ard etmemitir.

310
CIL, XI. 3576-8.
311
Suetonius, Julius Caesar, 38. 1; Appianos, II. 94; Diodoros, XXXVIII. 1.
312
Plinius, Epistulae, ev: . Drken-E. zbayolu, Gen Pliniusun Anadolu Mektuplar,
stanbul, 1999, X. 47, 48.

133
 Caesar, hkimiyeti esnasnda daha ok eyaletlerde olmak zere ok sayda
koloni kurmutur. Suetoniusa gre Caesar 80.000den az olmayan sayda Romaly
eyaletlerde kurmu olduu kolonilere yerletirmitir313. Yukarda belirtildii gibi (s.
133) Caesara ait olduu dnlen kolonilerin byk bir ounluu sosyal ve
ekonomik amalar dorultusunda kuruldu. Bu balamda Baeticada yer alan Colonia
Julia Genetiva Urbanorum (Urso) kolonisine yoksul Roma vatandalar
yerletirilmitir314. Bununla beraber sz konusu hedeflere hizmet etmek amacyla
kurulan yerleimler iinde en nemlisi de Korinthidi. Korinthe genelde azat
edilmek suretiyle Roma vatanda olmu kiiler yerletirilitir315. Bu yerleimde
iskn edilen ahaliye dier kolonilerdeki uygulanan yntemden farkl olarak her hangi
bir toprak datm yaplmam olmas koloninin temelde ticari nedenlerle
kurulduunu gstermektedir. Blgenin ticari adan yaamsal nemi olduunu
kavrayan Caesar hakl karrcasna Korinth kolonisi ok gelimitir. Korint, aziz
Paulus zamannda olduka gelimi ve evresi resmi yaplarla dolu bir duruma
gelmitir316. Korinth, kuruluunu takip eden zaman zarfnda hzla gelierek nemli
bir ticaret ss olmutur. Yoksul Roma yurttalarna ek olarak veteranuslarn da
yerletirilmesi gayesi ile kurulmu olan Afrikadaki Kartaca kolonisi de Korinth gibi
ticari alanda byk bir atlm gstererek bu alanda nemli bir merkez haline
gelmitir317. Hellasda yer alan Buthrotum kolonisi fakir Romallarn iskn iin
kurulmutur318. Yani Caesar ve ardllar tarafndan kolonilere yalnzca Roma
vatandalar yerletirilmeye allmtr. Bu arada Caesar, tm planlarn
gerekletirebilecek kadar hayatta kalamasa da en azndan Triumvirler onun
koloniler ile ilgili planlarn srdrmeye devam ettiler. Caesar da kurmu olduu

313
Suetonius, Iulius Caesar, 42. I; konu ile ilgili olarak Vittinghoff, byk ksm mparatorluk
topraklarnn batsnda yer almak zere Caesarn 31 ve Augustusun ise 75 adet koloni kurduunu
belirtmektedir. Bkz. Miriam Tamara Griffin, A Companion to Julius Caesar, Wiley-Blackwell,
2009, s. 64.
314
CIL, II. 5439; ayrca bkz. Pierre Grimal and G. Michael Woloch, Roman Cities, University of
Wiskonsin Press, 1984, s. 210.
315
Strabon, VIII. 6. 23.
316
Richard Wallace and Wynne Williams, Tarsuslu Paulusun Dnyas, Homer Kitapevi,
stanbul 1999 s. 226.
317
Strabon, XVII. 3. 15; Plutarkhos, Caesar, 57; Pausanias. Hellados Periegesos, ed., W. H. S. Jones,
Loeb Classical Library, 1954, II. 1. 2; Diodoros, XLIII. 50. Ayrca bkz. Donald W. Engels, Roman
Corinth, University of Chicago Press, 1990, s. 210. Kartacada kurulan kolonide kente yeni gelen
yerleimciler ile blgenin eski sakinleri ift topluluk olarak bir arada yaamlardr. Konu ile ilgili
olarak bkz. CIL, VIII. S. 133.
318
Cicero, Orationes: ad Atticum, XVI. 16A.

134
Roma kolonilerini tpk ncekilerde olduu gibi birbirlerine yollar ile balad ve bu
kolonilere kullanmalar amacyla geni bir blge tahsis etti.

Caesar tarafndan kurulan kolonilerin byk ounluu ekonomik ve sosyal

gerekelerle kurulmu olsalar da kolonilerin temel ilevi olan askeri ihtiyalar da
asla gz ard edilmemitir. Bu balamda Kuzeybat Anadoluda kurulan Sinope,
Herakleia Pontika, Myrleia (=Apameia) ve Lampsakos kolonilerine ek olarak
Afrikada onun Pompeius ve mttefikleri ile giritii askeri operasyonlarn
desteklemek iin Hadrumetum, Carpis, Hippo Diarrhytus, Thapsus ve Neapolis
kolonileri kurulmutur319. spanyada yer alan Baeticadaki Urso kolonisine ek olarak
blgede veteranuslarn yerletirilmesi iin Hispalis adnda bir baka koloni daha
kurulmutur. Ad geen yerleim ekonomik amala kurulmu olmakla beraber,
Pompeiusun destekilerini sindirmek iin de bu koloniden yararlanlmtr320.
Militarist bir yapya sahip olan Caesar, doal olarak eski askerlerini de gz ard
etmemitir321. Tm bunlara ek olarak ayrca Pompeius ile mttefik olduu
dnemlerde Pompeiusun askerlerini yerletirmek gayesi ile zellikle talya
topraklarnda ortaklaa bir takm koloniler de kurulmutur. Bylece ok ynl bir
politika takip eden Caesarn tek bir gerekeye dayal koloniler kurmadn da ifade
etmek gerekmektedir.

Caesar dneminde zellikle eyalet topraklarnda 44 adet koloni kurulmu

olup322, kurulan koloni yerleimlerinin eyaletlere gre dalm aadaki gibidir:
Sicilya 1 Achaea ve Epirus 4
Sardunya 1 Asia 1
Baetica 6 Bithynia ve Pontos 3
Tarraconensis 5 Galatia 1

319
Paul Lachlan MacKendrick, The Africa Stones Speak, The University of North Carolina Press,
2000, s. 43.
320
Strabon, III. 2. 1; Diodoros, XLIII. 39. 5.
321
Mehur 10. Legiona dhil olan veteranlar Narbodaki koloniye, 6. Legiona dhil olan eski askerler
ise Arelate kolonisine yerletirildiler. Afrikadaki Thapsusa yoksul halk ile beraber veteranlar da
yerletirilmitir. Konu ile ilgili olrak bkz. L. J. F. Keppie, Legions and Veterans, Franz Steiner
Verlag, 2000, s. 369; Lawrence Keppie, a.g.e., s. 211.
322
Frank Frost Abbott, a.g.m., s. 378.

135
 Tres Galliae 3 Syria 1
Pannonia 1 Msr 1
Dalmaya 4 Afrika 6
Macedonia 1 Galia Narbonensis 5

M.. 15 Mart 44 tarihinde Caesarn Senato toplants esnasnda ldrlmesi

sonras yaanan karklk devrinde iktidar ele geiren Triumvirler karlar
dorultusunda geliigzel koloniler kurmulardr. Bu dnemde kolonilerin kurulmas
srecinde Halk Meclisinin kanun tasars hazrlama geleneine son verilmitir. te
yandan kurulan koloniler ne sadece stratejik ne sadece ekonomik ne de sadece sosyal
nedenler ile kurulmulardr. Kolonilerin kurulmasnn arlkl nedeni iktidar
sahiplerinin glerini arttrma ve yandalarna toprak salama arzusundan
kaynaklanmaktayd323. Fakat bu dnemde zellikle eyaletlerde kurulan koloniler,
fakir halk talyadan uzaklatrarak bunlara yer temin etme gayesi ile
kurulmulardr. Bu sayede yoksul halkn bir nebze de olsa sakinleeceini
ummulardr324. Triumvirler genellikle kolonilerin kurulaca topraklar zor
kullanarak elde etmekteydiler. zellikle Octavianus, balangta Caesardan farkl
olarak koloniler iin gerekli olan topraklar genellikle el koymak suretiyle elde
etti325. Vergilius bu durumu cesurca dile getirmitir326.

talya ve Romada yaklak olarak M.. 1 yzyldaki i savalar sonrasnda

ypranan Cumhuriyet rejimi Augustus ile birlikte deimi, Romann sahip olduu
geni topraklarn ynetimi tek bir kiinin eline gemitir. Augustus, i savalar
srasnda says olduka artan ordunun asker miktarnn bar ortamna uygun ekilde
azaltlmas gerektiine inanmaktayd. Bu dorultuda Augustus bir yandan ordunun
saysn azaltrken dier taraftan emekli askerlerin sorumluluunu dorudan zerine
almtr327. savalar sonrasnda saylar 500.000 civarnda olduu tahmin edilen

323
rnein Antonius, Roma ve Cisalpine Gaul arasndaki iletiimini gvene almak maksad ile
koloniler kurmutur. Bkz. Appianos, V.3.
324
Diodoros, LI. 4. 6.
325
Augustus, Res Gestae Divi Augusti, ed., P. A. Brunt, Oxford University Press, Oxford, 1969, 16;
Velleius Paterculus, II. 81. 2; Diodoros, XLIX. 14. 5.
326
Vergil, Eclogues, ed., Barbara Hughes, The University of North Carolina Press, Carolina 1997,
1.708
327
Brian Campbell, a.g.e., s. 193.

136
Roma ordusu imdi yeminle Augustusa balanmt. Augustus, saylar yaklak
300.000 civarnda olan askeri terhis ederek bunlar kurduu kolonilere
yerletirmitir. Bu kolonilerin isimleri antik kaynaklar ve baz yaztlarda karmza
kan colonia (Julia) Augusta ibaresi sayesinde tespit edilebilmektedir328. Bu
zaman zarfnda Augustusun yalnzca talyada 28 koloni kurduu ileri
srlmektedir329. Ne varki, Augustusun kurduu iddia edilen kolonilerinin
neredeyse tamam kendinden nce oluturulmu yerleimler olup, Augustus bunlarn
yalnzca adlarn deitirmi ve kendine ml etmitir. Gerekte Augustusun yapt
i, var olan kolonilerde yaayan ahalinin topraklarn satn almak ya da el koymak
suretiyle buralara terhis olan askerleri yerletirmekten ibaretti. Bu balamda
Augustus, bu faaliyet iin 600 milyon sestertius (yarm anlamndaki semis ve
anlamndaki tresin bir kombinasyonu olup Cumhuriyet dneminde kullanlan kk
gm sikkedir) harcadn iddia etmise de Diodoros, Augustusun ihtiya duyduu
topraklarn bir ksmn rakiplerinin talyadaki topraklarna el koyarak temin ettiini
ifade etmitir330.

Augustus, hkmdarlnn ilk yllarnda uygulad msadere usuln

zamanla terk etmitir. Bu balamda hkimiyetinin ilerleyen ylarnda askerleri bir
blgeye yerletirirken yerli halkn topraklarna zorla el koymam, topraklar iin
gereken miktardaki istimlk bedelini demitir. Augustus, kendi ifadesi ile gerekli
olan topraklar salamak iin talyada 600 milyon, eyaletlerde ise 260 milyon
sestertius harcadn iddia etmitir331. Caesarn kolonizasyon politikasn takip eden
Augustus, Asia eyaletinde Alexandria Troas ve Parion rneklerinde olduu zere
askeri ihtiyalara cevap vermek gayesi ile de koloniler kurmutur. Zira ad geen
yerleimlerin konumlar yakndan analiz edildiinde buralarn Hellespontos
boaznn emniyetini tesis etme balamnda kritik neme haiz noktalar olduklar
grlmektedir. Caesara benzer ekilde Augustus tarafndan kurulan kolonilerin
byk bir ksm sahil blgelerinde yer alm olmalarna karn istisnalar da yok
deildir. Bu dnemde kydan olduka ieride yer alan Pisidiada sekiz adet Roma

328
Plinius, Naturalis Historia, 5. 2-5, 20-1; C.I.L. III, 6974.
329
Augustus, Res Gestae, 115. 3; 28. 2.
330
Augustus, Res Gestae, 16; Diodoros, LI. 4. 6.
331
Augustus, Res Gestae, 15.3-16.

137
kolonisi kurulmutur. Bu kolonilere de terhis olan askerler yerletirilmitir332.
Augustus, eyaletlerdeki kentlerin prestijlerini arttrmak gayesi ile bunlara Latin
haklar da vermitir. Ayrca talyadaki herhangi bir kolonide yaayan yerleimcilere
Romaya gelmeden magistratus seimlerinde oy kullanma hakkn balamtr.
Eyaletlerdeki pek ok koloniye ise talyadakilerin sahip olduu ius Italicum haklar
vermitir333. te yandan, eyaletlerde yer alan koloniler verilmesi gereken vergiden de
muaf tutulmulardr334. Grlecei zere balangta olduu gibi Augustus
dneminde bile koloniler hala askeri ilevlerini korumaya devam etmilerdir335.

Akdeniz evresindeki Roma Kolonileri

Augustus tarafndan kurulan koloniler eskiden olduu gibi phesiz

savunmaya katk salamakla beraber ayrca Roma kltrnn yaylmasnda da etkili
olmulardr. Her ne kadar tarihi Suetonius, Augustusun Roma vatandalnn
yaylmas konusunda isteksiz olduunu belirtse336 de gerekte O, en az Caesar kadar
belli oranda Latinlemi topluluklara vatandalk haklar tanmaya hazrd. Bu

332
Konu ile ilgili olarak bkz. F. Wittinghoff, Rmische Kolonisation und Brgerrechtspolitik
unter Caesar und Augustus, Wiesbaden, 1951, s. 131; Barbara Levick, a.g.e., s. 6; J. G. C.
Anderson, Pompey Campaign against Mithridates, JRS, III, 1913, s. 67 vd.
333
Diodoros, XLIII. 39. 5.
334
Plinius, Epistulae, X. 48.
335
Augustus tarafndan talyada kurulan Augusta Taurinorum ve Augusta Praetoria kolonileridir. Bu
koloniler Bat Alplerdeki geitleri kontrol altnda tutmak gayesi ile kurulmulardr. Bu dnemde
kurulan kolonilerde muntazam bir yol a ile birbirlerine balanmlardr. Michael Ivanovitch
Rostovtzeff, The Social and Economic History of the Roman Empire, Biblo and Tanen Booksellers
and Publishers Incorporat, 1926, s. 216. R. A. Staccioli, The Roads of the Romans, J. Paul Getty
Museum, 2003, s. 82.
336
Suetonius, Augustus, 40. 3.

138
dnemde kolonilerin kurulu amalar ierisinde Romallatrmann yer alp almad
kesin olarak saptanamam olmasna karn, sonular itibari ile koloniler bu
balamda olduka nemli ilerin baarlmasna katk salamlardr. Esasen
Augustusun ulusal kltr politikas gz nnde tutulursa zellikle kurmu olduu
koloniler sayesinde Latin dili ve Roma geleneklerinin yaylmasnda tarihin herhangi
bir dnemindeki kiilerden daha fazla katk salamtr337.

Augustus, yeni koloniler kurarken Roma kolonizasyon politikasnn ana

hedefleri dorultusunda hareket etmi grnyor. yle ki, hem veteranuslara yer
bulunacak, hem onlar henz Romallamam blgelerde Roma dil ve kltrnn
yaylmasn salayacak, hem de daha nemlisi blgenin de gvenlii salanm
olacakt338. Bununla beraber bu sistem ancak M.. 13 ylna kadar uygulanmtr.
nk kolonilere yerletirilen veteranuslar iin toprak satn almak olduka pahalya
mal olmaya baladndan veteranuslar iin koloniler kurulmasndan
vazgeilmitir339. M.S. 6 ylnda aerarium militare ad verilen askeri bir hazine
kurulmutur. Bu tarihten sonra 20 yllk hizmetleri sonrasnda terhis olan her askere
3000 denarius (120.000 ile 130.000 TL aras) verilmeye balanmtr340. Tacitusun
belirttiine gre veteranuslar da hizmetleri sonrasnda kendilerine para yerine toprak
verilmesine esasen fazla scak bakmamaktaydlar341. Augustus dneminde kurulan
kolonilerin ok byk bir ksm deniz kysnda kurulmulardr342. Yine Augustus
devrindeki koloniler askeri karaktere sahip olup savunma amacyla kurulmulard.
M.S. 14 ylnda Augustusun lmesiyle beraber Roma geni lekli kolonizasyon
politikasndan vazgemitir343.

337
Augustus, mparatorluun dou topraklarnda 19 adet koloni kurmutur ve bu faaliyetini yaparken
aklnda Romanizasyon dncesinin olmadn sylemek olduka zordur. G. W. Bowersock,
Augustus and The Greek World, Greenwood Press Reprint, 1982, s. 66; Konu ile ilgili olarak ayrca
bkz. Barbara Levick, a.g.e., 162.
338
Mehmet zsait, Anadoluda Roma Egemenlii, Anadolu Uygarlklar, Grsel Yaynlar,
stanbul 1982, s. 383.
339
E.G. Hardy, Augustus and His Legionaries , The Classical Quarterly, Vol.14, No. 3/4, 1920, s.
189; ayrca bkz. Charles Freeman, a.g.e., s. 445.
340
G. R. Watson, The Roman Soldier, Cornell University Press, 1985, s. 147154.
341
Tacitus, Annales, 1.17.
342
Barbara Levick, a.g.e., s. 6. Ayrca bkz. Doktora tezimiz s. 139.
343
Thomas H. Watkins, Coloniae and Ius Italicum in the Early Empire , The Classical Journal,
Vol.78, No.4, 1983, s. 322.

139
 M.. 31 ylnda meydana gelen Actium sava sonrasnda Octavianusun i
ve d politikasyla Roma bir imparatorluk haline gelmitir. Bu durumun etkileri
kolonizasyon politikasna da yansm ve bu tarihten sonra kurulan kolonilerin
kurulu yntemleri, karakteri ve amalarnda bir takm deiimler yaanmtr. Bu
dnemden itibaren kolonilerin kurulmasndan bizzat imparatorlar sorumlu olmu ve
bu balamda yeni oluturulacak kolonilerin ne zaman, nereye ve ne amala
kurulacaklar dnemin ihtiyalar yannda imparatorlarn ahsi tercihlerine de bal
olarak ekillenmitir.

Bu dnemde ounlukla terhis olan askerlere yer ve toprak salamak gayesi

ile koloniler kurulmutur. Ayrca bu kolonilere yerletirilen kiilere yzlerce yl nce
kurulan vatanda kolonilerindeki yerleimcilere verilen geleneksel 2 iugerum
byklndeki araziler ile karlatrldnda olduka byk miktarda toprak
bahedilmitir. mparatorluk devrinde her bir koloniste standart olarak en az 50
iugerumluk toprak verilmitir344. Anlald kadar ile bu dnemde yerleimciler iin
gerekli olan topraklarn temini konusunda herhangi bir sknt yaanmamtr. Zira
Augustusu izleyen imparatorlar, Augustus dneminde uygulanan kolonizasyon
politikasna benzer bir yntem uygulamlardr. Bununla beraber iktidarda bulunan
ynetici kii ve kadrolar zaman zaman msadere yntemini de uygulamlardr. Bir
koloninin kurulmas esnasnda topraklarn boyutlar genelde yerleimci says ve
kentin stratejik nemine gre farkllklar gstermitir. Baz kolonilerde yalnzca
birka yz yerleimci iskn edilirken, dierlerine ise binlerce kii yerletirilmitir345.
Grld zere imparatorluk dnemi Roma kolonileri yerleimci says dikkate
alndnda nceki dnemin bir hayli stne kmtr. mparatorluk dnemi ile
beraber kolonilerde yapsal ynden de bir takm deiiklikler yaand. rnein,
zamanla koloni ile municipium arasndaki fark tamamen ortadan kalkt346. O nedenle
resmi belgelerde bile ou kez koloniler, municipium olarak da adlandrlmtr347.

344
Paul Erdkamp, A Companion to the Roman Army, Wiley-Blackwell, 2010 s. 186; ayrca bkz.
Anhony Edwin James Morris, History of Urban Form: Before the Industrial Revolutions, Prentice
Hall, 1996, s. 444.
345
mparator Claudius tarafndan Germaniada kurulan Colonia Claudia Augusta Ara Agrippinensium
kolonisine 4100 kii yerletirilmitir. Konu ile ilgili olarak bkz. CIL, XII. 218. Ayrca bkz. Pierre
Grimal, Roman Cities, University of Wisconsin Press, 1984, s. 183; L. J. F. Keppie, a.g.e., s. 304.
346
Aulus Gellius, XVI. 13. 3.
347
Aulus Gellius, XVI. 13. 2.

140
Kolonilerde ba yneticiler duovir municipium da ise quattuovir diye
adlandrlmtr348. Bununla beraber gerekte her iki yerleim yerinde grev yapan
devlet grevlileri arasnda ok az fark vard349. Hukuksal adan koloniler balangta
Latin sonradan ise Roma yasalar dorultusunda kendi yerel magistratlar tarafndan
ynetilmekteydiler. Municipialar ise balangtan itibaren resmi olarak Romal
olmamalar ve orijinal kltrlerini korumalarna paralel olarak kendi yasa ve
gelenekleri uyarnca ynetilmelerine karn, M.. 2. yzyl ile beraber bu topluluklar
Latince konumaya ve Roma yasalarna gre ynetilmeye balanmlardr.

Bu dnemde koloniler kurulurken dikkat edilen bir dier husus da eski

askerleri birbirlerine destek olmalar iin datmadan bir arada yerletirmekti. Zira bu
ekilde hareket edildiinde uzun yllar boyunca bir arada grev yapm insanlarn
kent yaamna daha kolay uyum salayacaklarna inanlmaktayd. Bunun yannda
belirtilen tarzda bir iskn politikas ile askerler, grev yaptklar esnada tanyp aina
olduklar blgeden de ayrlmam oluyorlard ki, bu suretle her hangi bir dman
saldrs ile karlatklarnda taarruzu bertaraf etmek iin araziden ne ekilde
yararlanacaklarn da nceden bilmelerine imkn salanm oluyordu. Tm bunlara
ek olarak imparatorluk dneminde koloniler, orduya asker temin eden balca
merkezler haline geldiler. Askeri grev esnasnda herhangi bir Roma askerinin
evlenmesi yasaklanmt350. Bununla beraber terhis olan askerlerin byk ksm
hizmet sresi sonrasnda yerletirildikleri blgelerdeki yerli kadnlarla evlenmiler ve
bylelikle veteranuslarn eleri ve ocuklar da Roma vatandalna kabul
edilmilerdir. O nedenledirki, Roma vatandalar arasndan asker salanmasnn
zorluklarn yaayan Roma, veteranuslarn ocuklarnn askerlik mesleine daha
uygun olacaklarn dnd iin bunlara daha fazla tercihte bulunmutur. Nitekim
kolonilerdeki eski askerlerin ocuklarnn tercih edilmesinin nedeni bunlarn ordu

348
Salvia bir koloni yerleimi olduu halde quattuorviriler tarafndan ynetilirken, bir municipium
olan Ricinia ise duoviriler tarafndan ynetilebilmekteydi. Konu ile ilgili olarak bkz. Corpus
Inscriptionum Latinarum, IX s. 526, 547; Daha ayrntl bilgi iin bkz. Barbara Levick, Roman
Colonies Southern Asia Minor, s. 149; Stephen Michel, Anatolia: land, men and Gods in Asia
Minor, Oxford University Press, 1995, s. 89.
349
CIL, XII. 410; V. 7914.
350
Pat Southern, The Roman Army: A Social and Institutional History, ABC, 2006 s. 144.

141
yaantsna alk olmalar yansra bir arada yaadklar iin birbirlerini ve
alkanlklarn daha iyi tanmalar idi351.

O halde, imparatorluk dneminde koloniler, arlkl olarak veteranuslara yer

salamak yannda Roma ordusunu desteklemek iin de kurulmulardr. zellikle
imparator Traianus (M.S. 98- 117) dnemi sonrasnda Roma, geni kapsaml fetih
seferlerinden uzak durarak bunun yerine devlet bekasn devam ettirmek iin
snrlarn salamlatrm, bu balamda snr blgelerine askeri birlikler
yerletirmitir. Askeri birliklerin uzun sreler boyunca belli bir blgede grev
yapmalar sonucunda geici ordughlar yerine tatan kalclar ina edilmitir. Bu tr
birliklerden terhis olan askerler yine snr blgelerinde yer alan kolonilere
yerletirilmi, bu ekilde oluturulan koloniler zellikle snrn gerisinde meydana
gelen isyanlarn bastrlmasnda da nemli roller oynamlardr. Bylece ordunun
srekli olarak dman tarafndan gelecek saldrlara ilgilenmesi salanm olup,
snrlar dhilinde kan isyanlarn bastrlmas da kolonilere braklarak genel
ordunun bunlar iin ekstra bir g ayrmas engellenmitir352. Pliniusun da ifade
ettii zere koloniler Roma Barnn (=Pox Romana) koruyucularyd353. Yani
koloniler, haydutlarn ve yabanc glerin saldrs vuku bulduunda snlacak
gvenli bir liman ilevi grmekteydiler354.

Bu tezde ss sk deinildii gibi, Romann koloniler araclyla ulamaya

alt amalardan bir dieri ise, Romal olmayan halklar arasnda Roma kltrn

351
Bu konu ile ilgili olarak ilgin bir rnek gze arpmaktadr. mparator Licinius dneminde
Parionda yaayan ve bir veteranusun olu olduu anlalan aziz Theagenesin, Parionda konulu
olan II. Trajan lejyonuna katlmas istenmi fakat bu kii Hristiyan inancn ileri srerek bunu
reddetmi ve bunun zerine lm cezasna arptrlmtr. Konu ile ilgili olarak bkz. D. Woods, The
Origin of the Cult of St. Theagenes of Parium, Greek Orthodox Theological Review 44, 1999, s.
371372.
352
Tacitus, Annales, XII. 32.
353
Plinius, Naturalis Historia, XXVII. 3.
354
Syriada yer alan Caesarea Stratonis kolonisi bu duruma iyi bir rnektir. Koloni ile ilgili olarak
bkz. Plinius, Naturalis Historia, V. 69. Bu koloni tamamyla Romal olmayan unsurlardan meydana
gelmi olup, bir lde Cumhuriyet dneminde kurulan Antium ile karlatrmak mmkndr. Bu
duruma benzer bir dier rnek ise mparator Claudius tarafndan Ren nehri zerinde Ubiilerin
topraklarnda kurulmu olan Colonia Agrippinensis Cologne kolonisi verilebilir. Zira bu koloniye en
st konumdaki Roma kentlerine benzer derecede vatandalk haklar tannmtr. Konu ile ilgili olarak
bkz. Tacitus, Germania, ed., J. G. C. Anderson, Bristol Classical Press, 2009, 28; Tacitus, Historiae
(The Histories of Tacitus), ed. by C.H. Moore and J. Jackson, Loeb Classical Library, London, 1962,
IV. 65; Annales, XII. 27; Strabon, IV. 3. 4.

142
yayarak onlar Romallatrmakt355. zellikle Sylla ve imparator Titus (M.S. 79-81)
dnemlerinde uygulanan kolonizasyon faaliyetleri sonucunda talya ve eyaletler
byk lde Romallamtr356. Her ne kadar kolonilerin tamamnn kurulu
amalar ierisinde Romallatrma maddesi yer almam olsa bile imparatorlar
kolonilerin salam olduu bu etkinin farkndaydlar. Bu nedenle en azndan
zellikle provinciae togatae olarak adlandrlan kltrel dzeyi Doudakilere gre
dk batdaki eyaletlerde bulunan kolonilerin kurulu amalar arasnda
Romallatrmann rtl ekilde etkili olduunu iddia etmek yanl olmaz357.
zellikle mparator Claudius (M.S. 41-54) dneminde Galyadaki halklara Roma
vatandal verme durumu sz konusu olmutur ki, bu durumun olas nedenlerinden
biri blgede kurulmu olan koloniler vastas ile Galyann Romallam
olmasdr358. mparatorluun batdaki topraklarna tezat olarak douda,
Romallatrma iin her hangi bir aba sarf edilmemitir. Zira bu yerlerde tarihleri
Romann kuruluundan binlerce yl geriye giden kltr kentleri bulunmaktayd.
Dounun gelimilik dzeyine ek olarak Hellenistik dnemde de birok yeni kent
kurulduu iin bu blgede tamamen Roma tarz bir plana gre ina edilmi kent
bulmak olduka zordur. Romallar genellikle var olan kentlere Roma tarz yaplar
eklemekle yetinmilerdir359.

355
M.. 100 ylnda Numidiada kurulmu olan Cirta, Rusicade, Milev, Chullu ve Cuicul yerleimleri
byk bir koloniyal federasyon haline gelmilerdir. Ad geen bu yerleimler blgede Roma kltr ve
uygarlnn yaylmasnda byk etkileri olmutur. Bkz. CIL, VIII. s. 618 ve devam.
356
mparator Titus tarafndan Gney talyadaki Naplesde kurulan veteran kolonisi sayesinde blgede
hkim olan Hellen kltr giderek ortadan kalm ve blge tam olarak Roma yaam tarzn
benimsemitir. Bu duruma benzer bir uygulama Cumhuriyet dneminde Sulla tarafndan yaplm ve
bu sayede de Etrsk ve Oscan unsurlar tamamen asimile edilmilerdi. Kathryn Lomas, Rome and the
Western Greeks, Routledge, 1993, s. 148. Livius, Fidenaelerin Latin kkenli olmalar dolays ile
yerleimci olarak bunlarn tercih edildiini ifade etmektedir. Bkz. Livius, I. 27. 9; Buna ek olarak
Tacitus, Augustusun Praetorian Muhafzlarna kabul edilecek olan kiileri Latium, Etruria, Umbria ve
eski kolonilerden gelenler arasndan semeye zen gsterdiini belirtmektedir. Bkz. Tacitus, Annales,
IV. 5.
357
A. N. Sherwine-White, a.g.e., s. 243.
358
Gaius Suetonius Tranquillus, Claudius, 25. 3; Diodoros, LX. 17. 4.
359
Kk Asya ya da Levant kylarnda hibir municipia bulunmamaktadr. Ad geen blgelerde
birka koloni yer alsa da bunlar genellikle kapal toplumlar olup, Roma karakterini olduka iyi temsil
edebilecekleri dnld iin kurulmu olmaldrlar. Roma otoriteleri Latin dilinin Ege tesine
yaylmasn tevik etmek iin bu blgelere koloniler kurmu olmalarna karn buralarda meydana
getirilen yerleimler bu amaca ok az hizmet etmilerdir. Bkz. Valerius Maximus, Memorable
Doings and Sayings, ed., D. R. Shackleton Bailey, Loeb Classical Library, 2000, II. 2. 2; ayrca bkz.
Barbara Levick, Roman Colonies in Southern Asia Minor, s. 162. Martin Thorpe, a.g.e., s. 28.

143
 Kolonilerde yaayanlar bulunduklar yerlerde imtiyazl snf temsil etmesi
nedeniyle sk sk yerli unsurlarn tepkisiyle karlamaktayd. Tacitusa gre
Claudius tarafndan Britanyada kurulan Camulodunum kolonisi Britaniallarn
gznde onlara boyun edirmek ve kleletirmek gayesi ile oluturulmu bir
yerleimdi. Tarihi ayrca kolonilerin surlarn kleliin sur duvar olarak da
tanmlamaktaidi360. Bununla beraber sz konusu bu durumlarn geneli temsil ettiini
ileri srmek yanl olur. Kimi durumlarda yerli halk hor grlm ve aalanm
olsa da genelde koloniler ifte topluluklar (kolonistler ve yerli halk) halinde
rgtlenmilerdir ve bu topluluklarn her biri birbirinden bamsz tam bir otonomiye
sahiplerdir361. Gerek odurki kolonilerde yaayan yerli halk zaman iinde zellikle
evlilik yoluyla yeni gelen yerleimciler ile iliki kurmakta ve bu sayede Roma
vatandalk haklarn elde etmekteydiler. Bu balamda koloniler dolayl ekilde
yerlilere de esiz imknlar salamaktayd.

Zaman iinde kolonilerin imparatorluk topraklar iinde sahip olduklar

konumlar en st dzeye ulat. Romantik nedenlerin etkisi olsa da temelde kentler
daha fazla g kazanmak arzusuyla bu unvan elde etmek iin ok uratlar. nk
koloni unvan yerleimlerin Romaya olan sadakatini gsteren en byk niand ve
bununda getirisi byk idi. Kentler koloni statsn kazanmakla elde ettikleri
imtiyazlar sayesinde Romann eyaletlerdeki birebir kopyas oluyorlard362. zellikle
de koloniler sahip olduklar ius talicum haklar sayesinde eyaletlerde yer alan
dier yerleimlerin vermekle ykml olduklar vergiden de kurtulmu oluyorlard.
Municipium unvanna sahip olan yerleimler bile politik adan daha kullanl ve
ekici olan colonia unvan elde etmek iin gayret sarf etmilerdir363. Kentlerin koloni

360
Tacitus, Annales, XIV. 31; Tacitus, Agricola, ed., W. Peterson, Loeb Classical Library, London
1914, 16. I; Hist. IV. 64.
361
rnein Daciadaki Apulum; Makedoniada Dyrrhachium; Achaeada Patre ve Numidiadaki
Thamugadi ifte topluluklara rnek verilebilecek koloni yerleimleridir Apulum iin bkz. CIL, III.
975, 1132; Patrae iin Strabon, X. 2. 21; Dyrrhachium iin Corpus Inscriptionum Latinarum, III. 611;
Thamugadi iin bkz. CIL, VIII. 2392. Ioana Adina Oltean, Dacia: Landscape, Colonization and
Romanisation, Routledge, 2007, s. 170-195; L. J. F. Keppie, a.g.e., s. 86; John Cecil Mann and
Margaret M. Roxan, Legionary Recruitment and Veteran Settlement During the Principate, Left
Coast Press, 2008, s. 184.
362
Gellius, coloniae statsnn municipiadan daha stn olduunu ifade etmektedir. Bkz. Aulus
Gellius, XVI. 13. 9.
363
Bu duruma en iyi rnek Praenestedir. Bu yerleim koloni nvan kazanmak iin olduka fazla
aba harcamtr. CIL, XIV. s. 289 vd.

144
unvan kazanmak iin giritikleri abann farkna varan pek ok imparator, saygnlk
ve glerini arttrmak iin kentlere bu unvan vermekte bir saknca grmediler.
Augustusu takiben pek ok imparator prestij kazanmak ve glerini pekitirmek
gayesi ile ok sayda koloni kurmular ve kurduklar yerleimlerin ksa srede
kalknp gnenli bir hale gelmesini arzulamlardr364. Bylece zaman iinde
kolonizasyon yerleimlere koloni unvan vermekten teye gitmeyen sembolik bir
faaliyet haline gelmitir. Zira zellikle imparator Hadrianus (M.S. 117-138)
sonrasnda yeni koloni yerleimleri kurulmam, var olan kentlere yalnzca koloni
unvan verilmitir. Tm bunlara ek olarak yeni kolonilere asla Romal yerleimciler
gnderilmemitir.

Daha nceden kurulu bir yerleim merkezine koloni unvannn verilmesi

uygulamasn Caesarda benimsemitir365. Bununla beraber bu politika geni lekte
imparator Claudius dneminde uygulanmaya balanmtr. Bu balamda zamanla
talyadaki tm kentler koloni statsn elde ettiler366. Eyaletlerde ise birok
yerleime bu unvan verildi ve bazlar konumlarna ek olarak elde ettikleri bu unvan
sayesinde byk bir refaha kavutular. Galyada yer alan Narbonensisdeki Vienna
ve Nemausus bu duruma rnek olarak verilebilir. Bu iki yerleim ksa srede olduka
gnenli bir hale gelmitir367. Hadrianus devrinde normal koloniler ile koloni unvan
verilmi yerleimler arasnda var olan fark tamamen ortadan kalkmtr. Gerekten
kolonizasyon faaliyeti Hadrianus sonrasnda olduka azald. mparatorluk dnemi
sonlarnda ise pek ok yerleim yeri koloni unvann olduka rahat bir ekilde elde
etmeye baladlar368. nk kolonizasyon politikasnda sk sk meydana gelen
gelimeler sonrasnda pek ok yerleime deiik nedenlerle kolayca koloni unvan

364
Augustus, yalnzca talyada 28 adet koloni kurduunu belirtmitir bkz. Augustus, Res Gestae
28.2; Augustusun halefleri kendileni bir ok yerde conditor coloniae, parens coloniae ya da
restitutor coloniae olarak adlandrmaktadrlar bkz. CIL, III. 374, 1443, 3279; VIII. 17841, 17842;
IX. 5247; III. 2907; XI. 720; III. 7282. Tm bunlara ek olarak ayrca colonia beneficiis aucta sfatn
da kullanmlardr bkz. Corpus Inscriptionum Latinarum, VIII. 12517; XIV. 95.Tm bunlara ek olarak
mparator Trainusun Numidiada kurmu olduu Thamugadi kolonisine ait olan yaztta da yukarda
ifade edilen sfatlar yer almaktadr. Konu ile ilgili olarak bkz. CIL, VIII. 2355.
365
E. T. Salmon, a.g.e., s. 136.
366
E. T. Salmon, a.g.e., s. 153-155.
367
R. Syme, Tacitus, Oxford University Press,1958, s. 590, 620.
368
E. Kornemann, a.g.m., s. 566.

145
verilmeye baland369. Bylece kolonizasyon politikasnn zamanla hoyrata ve
dikkatsizce kullanm sonucunda koloni unvan bir hayli deer kaybetti. rnein
imparator Marcus Aurelius (M.S. 161-180) Kybistradan Kilikia Kaplarna giden
yolun zerinde yer alan Halala ky yaknlarndaki Colonia Faustiniana ya da
Faustinopolis kolonisini kurmasnn nedeni ei Faustinann burada vefat etmi
olmas id370.

Yine de mparatorluk dneminde kolonilerde yaamann baz avantajlar

vard. lk olarak kolonilerde grev yapan yneticilerin Roma Senatosuna girme
haklar vard. kinci olarak ise zellikle eyaletlerde yer alan koloni yerleimleri sahip
olduklar ius talicum haklar dolays ile eyaletlerde yer alan dier yerleimlerin
vermek zorunda olduklar vergilerden muaf tutulmaktaydlar371. Milattan sonraki ilk
iki yzyl iinde eyaletlerde yer alan pek ok yerleim yeri ius talicum hakkn
elde etti372. te yandan Severuslar dneminde (M.S. 193-235) sistematik bir ekilde
talya ve eyaletler arasnda var olan farkllklar ortadan kaldrld. zellikle
Hadrianus dnemi (M.S. 117-138) ile beraber koloniler ile municipiumlar arasndaki
fark ortadan kalkmaya balasa da koloni unvann elde etmek yine de nemli bir
prestij kaynayd. rnein imparator Commodusun (M.S. 180-192) Romann adn
Colonia Lucia Antoniniana Commodiana olarak deitirmek istemesi kolonilerin
halen nemli bir konumda olduunun gstergesi idi373.

M.S. 212 ylnda imparator Caracalla dneminde Constitutio Antoniniana

bildirisi ile imparatorluun vergi gelirlerini arttrmak amacyla imparatorluk snrlar
dhilinde ekonomik durumu yerinde olan herkese Roma vatandalk haklar

369
mparator Vespasianus, babas svirede yer alan Aventicumda nemli bir servet kazand iin
buraya koloni nvan vermitir. Konu ile ilgili olarak bkz. Gaius Suetonius Tranquillus, Vespasianus,
1. 3.
370
A. H. M. Jones, Cities of The Eastern Roman Provinces, Oxford University Press, Oxford 1971,
s. 183; Raymond Van Dam, Kingdom of Snow: Roman Rule and Greek Culture in Cappadokia,
University of Pennsylvania Press, 2002, s. 25.
371
Koloniler, sahip olduklar Ius Italicum haklarn sembolik olarak gstermek amacyla forumda
Marsysasn bir heykelini diktirirlerdi. Konu ile ilgili olarak bkz. CIL, VIII. 17841; ayrca bkz. C.
Katsari and Stephen Mitchell, The Roman Colonies of Greece and Asia Minor, Athenaeum, Vol. 95,
No. 1, 2008, s. 231.
372
Mireille Corbier, Coinage and taxation: the state point of view, A.D. 193-337, Cambridge
Ancient History, vol. 12, Cambridge University Press, 2005, s. 364.
373
Cassius Dio, Historia Romana, ed., E. Car, Loeb Classical Library, London 1961, LXXII. 15. 2.

146
bahedildi. Fakat M.. 87 ylnda son bulan sava sonrasnda talyadaki tm
halklara Roma vatandal verilmesinde olduu gibi bu tarihten sonra da koloniler
sahip olduklar tm imtiyazlarn kaybettiler374.

Sonu olarak, koloniler ilk ortaya ktklar dnemden itibaren Romann bir
dnya gc (=imperium Romanum) haline gelmesinde nemli katklar
salamlardr. Zaman ierisinde Romadaki siyasi, sosyal ve ekonomik alanda
yaanan deiimlere paralel olarak kurulu amalar, karakteri ve yapsnda bir takm
deiimler yaansa da koloniler her zaman Romaya en iyi ekilde hizmet
etmilerdir. Roma kolonileri balangtan itibaren Roma topraklarnn savunulmas
gayesi ile kurulmulard. Bununla beraber Roma, ksa srede kolonilerin sahip
olduu potansiyelin farkna varm ve kolonileri farkl amalar dorultusunda
kullanma konusunda herhangi bir ekince gstermemitir. Kolonizasyon
politikasnda ortaya kan deiikler sonucunda koloniler devlet topraklarnn
korunmasnda nemli roller oynamalarna ek olarak devlete bal unsurlarn Roma
emsiyesi altnda birlemesine de yardmc olmulardr. Bu yerleimler fakir ve
yoksul halk yannda eski askerler iin de birer yuva olmulardr. Konumlarnn
salad avantaj en iyi biimde deerlendiren baz koloni yerleimleri zamanla
nemli ticaret merkezleri haline gelmilerdir. Tm bunlara ek olarak Roma dili ve
kltrnn yaylmasna paralel olarak antik kltrn gelimesi ve bu balamda
Roma Barnn temin edilmesinde de nemli roller stlenmilerdir.

374
Cassius Dio, LXXVIII. 9. Fergus Millar, The Date of the Constutio Antoniniana, The Journal of
Egyptian Archaeology, 1972, s. 124-131; H. F. Jolowicz and Barry Nicholas, A Historical
Introduction to the Study of Roman Law, Cambridge University Press, 1972, s. 346; Jean Michel
Carrie, Developments in provincial and local administration, Cambridge Ancient History, Vol. 12,
Cambridge University Press, 2005, s. 273.

147
 4. BLM
KUZEYBATI ANADOLUDAK ROMA KOLONLER

4.1. Kuzeybat Anadolunun Tarihi Corafyasna Ksa Bir Bak

4.1.1. Bithynia Blgesi

Antik alarda Bithynia blgesi douda Paphlagonia, gneyde Phrygia ve

Galatia, batda ise Mysia blgesi ile komudur. Bithyniann kuzeyinde Pontos
Euksinos (=Karadeniz), kuzeyden gneye doru, Bosphoros (=stanbul boaz),
Propontis (=Marmara denizi) ve Rhyndakos (=Orhaneli ay) ile Olympos (=Uluda)
dalar blgenin doal snrlarn tekil etmektedir375. Bithynia blgesinin snrlar
konusunda en ayrntl bilgiyi M.. 6. yzylda yaam corafyac ve denizci
Kariandal Skylaksa ait olduu dnlen fakat gerekte M.. IV. yzylda
yazld anlalan Periblus adl eserde bulmak mmkndr. Bahsedilen eserde
Bithynia kylar u ekilde tanmlanmaktadr:
Mariandynlerin arkasnda Bithyn Thraklar, Sangarios rma, Artanes
adnda baka bir rmak, Thynias adas ve Rhebas rma bulunur; bundan sonra
Olbia krfezi, Mariandynlerden Olbia krfezinin en utaki blmne dein yaplan
bir ky seferi gn srer376

Eserdeki anlatmdan yola klarak M.. 4. yzylda Bithynlerin Sangarios

(=Sakarya) rmann azndan Astakos (=zmit) krfezine dein yaylan bir alana
yerletikleri grlmektedir377. Bununla beraber erken dnemlerde Bithyniann
snrlarnn fazlaca geni olmad anlalmaktadr. Zira Skylaks ve Ksenophonun
sonralar bir Bithynia kenti olan Kiosu (=Gemlik) Mysiada gstermilerdir378.
Pliniusun da kendinden nceki dnemlerde blgenin gneybat snrnn Kios

375
Strabon, 12.4.1.
376
Scylacis Caryandensis, Periplus. Geographi Graeci Minores I, ed., C. Mllerus, Hildesheim
1965, s. 92.
377
Veli Sevin, Anadolunun Tarihi Corafyas, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 2001, s. 31.
378
Scylacis Caryandensis, 93; Ksenophon, Hellenika, ev., Suat Sinanolu, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara 1999, I. 4.7.

148
krfezine dklen Ekheleos (=Parmaklar) deresince izildiini belirtmesi379 bu
gr destekler niteliktedir. Bununla beraber sonraki dnemlerde blgenin snrlar
gney, gneydou ve douya doru genilemitir. Ksenophon, blgenin snrlarnn
douda Herakleia Pontikaya dein uzandn belirterek, Byzantion (=stanbul) ve
Heraklia Pontika (=Karadeniz Ereli) arasndaki blgenin tamamen Bithyniallar
tarafndan iskn edildiini bildirmektedir380. Plinius ise, Billis (=Filyos) aynn
denize dkld yerin Paphlagonia ile snr oluturduunu aktarr381. Strabon
Bithyniay douda, Paphlagoniallar ve Mariandynler ve bir ksm Epiketonlar;
kuzeyde Sangarios rmann dkld yerden Byzantion ve Khalkedon denizinin
azna kadar Pontos tarafndan; batda Propontis; gneyde Mysia ve Hellespontos
Phrygias ile snrlandrmaktadr382.

Bithynia blgesinin en nemli ykseltisi Olympos (=Uluda) dadr.

Blgenin bir dier nemli engebesi de kuzeyde Astakos (=zmit) krfezi ile gneyde
Kios (=Gemlik) krfezi ve Askania (=znik) gl, dousunda ise Sangarios
(=Sakarya) rmana kadar uzanan Argonthonios (=Samanl) dalardr. Blgenin
dalk yapsna karn zellikle Sangarios rma ve kollarl verimli ovalarn
oluumuna neden olmutur. Bu ovalar iinde en nemlisi ise Sangarios nehrinin
Euksinosa dkld yerde bulunan Regio Tarsia (=Akova) ovasdr. Bithyniada
bulunan akarsularn en nemlileri ise Sangarios, Rhyndakos (=Orhaneli ay),
Makestos (=Susurluk), Odrysses (=Nilifer ay), Tembris (=Porsuk ay), Gallos
(=Mudurnu suyu) ve Partheniosdur (=Seyit suyu). Ayrca Bithynia blgesi gller
bakmndan da zengin olup Artynia (=Ulubat), Askania (=znik), Sophon (=Sapanca)
ve Daphnousis (Ezine gl) glleri en nemlileridir.

Gnmzde olduu gibi gemi alarda da ok nemli bir gei yeri olan
blge, bu nemi sebebiyle prehistorik alardan beri iskna sahne olmutur383.
Blgedeki prehistorik yerleimlerin byk bir ksm znik Gl ve Glpazar

379
Plinius, Naturalis Historis, V.40.
380
Ksenophon, Anabasis, ev., Tanju Gkl, Sosyal Yaynlar, stanbul 1998, VI 4.1.
381
Plinius, VI.4-5.
382
Strabon, 12.4. 1.
383
E. Bosch, Bitinya Tetkikleri, Belleten, c.X, say:37 1946, s.38.

149
(Bilecik) ovas evresinde bulunmaktadr384. Blgenin en nemli prehistorik
yerleimleri Fikirtepe, Pendik, znik ve Bilecik prehistorik hykleri kalkolitik
dnemden itibaren iskna sahne olmutur385.

M.. 1200 yllar ile beraber Boazlar yolu ile Anadoluya girmeye balayan
Thrak kkenli halklarn g, M.. 1. binyln ilk yars boyunca devam etmitir.
Bosphoros zerinden Anadolu topraklarna gelen bu kavimler arasnda en
tannmlarndan biri de yerletikleri blgeye adlarn vermi olan Bithynlerdir386.
Bithynler hakknda en erken bilgilere tarihi Herodotosda ulamaktayz. Herodotos,
Bithynlerin anayurtlarnn Makedonyadaki Struma rma kylarnda olduunu
belirtmektedir387. Bununla beraber Ksenophon388 ve Plinius389, Bithyniallar ile
ilikili olduklar anlalan ve onlar ile birlikte Anadoluya gen Thyn boyunun daha
ok Selymbria (=Silivri) ve Perinthosun (=Marmara Erelisi) kuzeyinde, yani
Herodotosun iddia ettii blgenin ok daha dousunda oturduklarn
belirtmektedirler. Bununla beraber Bithynia blgesinde tek bir halkn bulunduunu
sylemek zordur. Zira Strabon, Bithyniallar ile Phrygiallar ve Mysiallar hatta
Kyzikos dolaylarndaki Dolionlar ve Mygdoniallar ve Thraklar arasndaki snr
belirtmek zordur diyerek blgede yaayan eitli etnik gruplarn yaratt karmak
yapy aka dile getirmektedir390. Appianosda blgede Thrak kkenli Bebryklerin
oturduunu aktarmaktadr391.

Bithynia blgesi, Hellen kolonizasyonu (M.. 8.-6. yzyllar) dneminde

youn bir ekilde iskna sahne olmutur. M.. 7 yzyldan itibaren balayan
kolonizasyon hareketinde blgede en fazla rol oynayan kentler sras ile Miletos,
Megara ve Phokiallardr392. Bu dnem zarfnda Bithyniada kurulan Hellen

384
Kl Kkten, Anadoluda Prehistorik Yerleme Yerleri ve 194448 Yllarnda Yaplan Tarih
ncesi Aratrmalar, IV. Trk Tarih Kongresi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1952, s.
208.
385
Bleda S. Dring, The Prehistory of Asia Minor, Cambridge University Press, 2011, s. 180-184.
386
Veli Sevin, a.g.e., s. 29.
387
Herodotos, Herodot Tarihi, ev: A. Erhat-M. Kmen, Remzi Kitapevi, stanbul 1973, VII 75.
388
Ksenophon, Anabasis, VII 2.22.
389
Plinius, V.145.
390
Strabon, 12. 4. 4.
391
Appianos, Historia Romana, ed., by H. White, Loeb Classical Library, London, 1955, II.12.1.
392
John Boardman, The Greek Overseas (Their Early Colonies and Trade), Themes and Hudson,
London 1988, s. 243.

150
kolonilerinin neredeyse tamamnn deniz kysnda yer ald grlmektedir. Bu
durumun olas nedeni ise blgedeki yerli halkn direnii sebebiyle Hellenlerin i
blgelere ilerleyememi olmasdr. Bunun bir yansmas olarak da yerli halk blgeye
sonradan gelen yerleimciler ile karmadan, kendi tarih ve kltrn koruyarak
yaantlarn srdrmlerdir393.

Thrak kkenli bir halk olan Bithyniallar kendi kltrel zelliklerini

Anadoluya geldikten sonra da uzun bir sre boyunca korumaya devam
etmilerdir394. Blge M.. 7. yzyl sonlarnda Lydia krallnn hkimiyeti altna
girmitir395. Bununla beraber Lydia krallnn blge zerindeki hkimiyeti uzun
soluklu olmam, Perslerin Lydia kralln ortadan kaldrmas ile beraber Bithynia,
Perslerin kontrolne girmitir. Her ne kadar blge, M.. 545 ylndan itibaren Pers
satraplk rgt ierisinde yer alsa da Bithyniallar Pers hkimiyeti srasnda bir
lde de olsa bamszlklarn korumulardr396. M.. 334 ylnda Byk skender
ve Perslerin Anadolu satraplar arasnda Granikosda yaplan sava Byk
skenderin kazanmasnn ardndan Bithynia zerindeki Pers hkimiyeti son
bulmutur397.

Byk skender, Perslere kar yrtt askeri operasyon srasnda

Anadolunun kuzeybatsnda yer alan blgeler ile ahsen ilgilenmek yerine blgeyi
kontrol altna alma grevini satrap olarak atad Kalasa vermitir398. Bununla
beraber Kalas, Bithyniallara kar yrtt mcadelede Bithynia prensi Bas
karsnda baarsz olmu, bunun sonucunda da blge bamszln srdrmeye
devam etmitir399. Bithyniallar her ne kadar Bas (M.. 377-327) dneminde Byk
skendere kar bamszlklarn korumularsa da Zipoitesten (M.. 327-279) nce
tam olarak ehir hayatna gemi deillerdi; uluslaamam ve devlet

393
Mehmet Tunay, Yalovann Tarihi ve Arkeolojisi, IX. Trk Tarih Kongresi, c.1, Ankara 1986,
s. 507.
394
Hlya Boyana, Bithynia Tanrlar ve Kltleri (Yaynlanmam Doktora Tezi), Ankara
niversitesi, 1997, s. 34-40.
395
Herodotos, I.28-I.29.
396
A. H. M. Jones, Cities of The Easten Roman Provinces, s. 148.
397
Veli Sevin, a.g.e., s. 30.
398
Mehmet zsait, Anadoluda Hellenistik Dnem, Anadolu Uygarlklar Ansiklopedisi II,
Grsel Yaynlar, Ankara 1982, s. 295.
399
George Bean, Eskiada Ege Blgesi, Arion Kitapevi, stanbul 1997, s. 11.

151
kuramamlard400. Zipoites, skenderin halefleri arasnda yaanan mcadeleden
ustaca yararlanarak Bithynia kralln kurmu401 ve ilk defa kral unvann almtr402.
Zipoitesten sonra devletin bana olu I. Nikomedes (M.. 279-250) gemitir403.
Bu dnemde kralln topraklar geniletilerek lke ierisinde geni apl bayndrlk
faaliyetlerinde bulunulmutur. I. Nikomedesin ardndan ynetime Ziaelas (M..
250-229) gelmi olup bu dnemde devletin snrlar dou ynnde geniletilerek lke
Phrygia ve Paphlagonia ile snr olmutur. Bu kii babas gibi ky blgelerdeki
Hellen kentleri ile dosta ilikilerini srdrmeye devam etmitir404. Bununla beraber
I. Prusias (M.. 229-182) dneminde ky blgelerde kurulmu olan Hellen kentleri
ile Bithynia Krall arasndaki dostluk ilikileri son bulmutur405. Makedon kral V.
Philippos (M.. 221-179) ile ittifak kuran Prusias Pergamon krall ile savam;
var olan ittifak sonucunda da Myrleia (Mudanya), Kios, Kieros (=skb) ve
Tieionu (=Hisarn) ele geirmitir406. Pergamon krallna kar dmanca
tutumunu srdren Prusias, Mysia blgesini topraklarna kattysa da M.. 189
ylnda imzalanan Apameia anlamasnn artlar uyarnca ele geirdii topraklar
Pergamon krallna geri vermek zorunda kalmtr407. I. Prusiasn ardndan devletin
bana srasyla II. Prusias (M.. 182-149), II. Nikomedes (M.. 149-127), III.
Nikomedes (M.. 127-94) gemitir. M.. 74 ylnda IV. Nikomedesin (M.. 94-
74) topraklarn vasiyet yoluyla Romaya brakmasnn ardndan, M.. 64 tarihinde
Pompeius, Pontosun bat ksm ile Bithyniay birletirerek Bithynia-Pontos adyla
yeni bir eyalet kurmutur408.

M.. 64 ylnda Pompeus tarafndan Bithynia-Pontos eyaletinin kuruluunu

dzenleyen yasa (=lex provinciae), M.. 62 ylnda hazrlanmtr409. Bununla
beraber Ciceroya gre, blge bir Roma eyaleti olmadan nce bile Romal

400
Bilge Umar, lkada Trkiye Halk, nklp Yaynlar, stanbul 1999, s. 167.
401
A. Mfit Mansel, a.g.e., s. 472.
402
Diodoros, Bibliotheke Historikhe, XIX, 60, 3.
403
Hlya Boyana, Nikomedia Kenti ve Tanra Demeter, A.. DTCF Tarih Aratrmalar
Dergisi, say: 39, 2006 s. 174.
404
Strabon, 12.4.2.; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 151.
405
Veli Sevin, a.g.e., s. 30.
406
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 152.
407
Halil Demirciolu, a.g.e., s. 345; David Magie, Roman Rule in Asia Minor, Princeton University
Press, Princeton 1950, s. 369.
408
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 157-158.
409
Veli Sevin, a.g.e., s. 31.

152
publicaniler (=vergi memurlar) blgede aktif olarak faaliyet gstermekteydiler410.
Bithynia-Pontos eyaleti her ne kadar iki kralln topraklarnn birletirilmesi
sonucunda oluturulmu byk bir eyalet olsa da sonraki devirlerde blge siyasi ve
askeri adan nemli bir rol oynamamtr.

Romada Caesarn ldrlmesinin ardndan Octavianus ve Antonius,

Caesarn katillerini ortadan kaldrdktan sonra M.. 40 tarihinde talyada
Brundisiumda imparatorluun paylam konusunda yeni bir anlamaya
varmlardr. Anlama uyarnca imparatorluun dou topraklar Antoniusta kalrken,
imparatorluun llyricumdan itibaren bats Octavianus tarafndan idare
edilecekti411. Antonius, doudaki hkimiyeti srasnda Bityhniaya da uram ve
Nikomediada doum gn dolaysyla gladyatr dvleri dzenlenmitir412.
Antoniusun blge zerindeki hkimiyeti uzun srmemi, M.. 31 ylnda Actiumda
yaplan sava Octavianusun kazanmas sonucunda tm Roma topraklarnn idaresi
ve dolaysyla da Bityhniann kontrol Octavianusa gemitir413.

Roma mparatorluunun ynetimini tek bana ele geiren Augustusa M..

27 tarihinde eyaletlerin ynetimini dzenleme yetkisi verilmitir. Augustus, bu
yetkiyi imparatorlukta ok geni bir alana yaylm bulunan eyaletlerin ynetimini
ikiye ayrmak suretiyle gerekletirmitir. Bu tarihten itibaren eyaletler imparatorluk
ve senato eyaletleri olarak ayrlmtr. Bu olay sonrasnda ileri de daha ayrntl
olarak incelenecei zere Bithynia-Pontos eyaleti balangta senato eyaleti
imparator Traianus (M.S. 98-117) ise dneminde imparator eyaleti olarak
snflandrlmtr. Marcus Aurelius (M.S. 161-180) sonras blge imparator eyaleti
olarak kalmtr414.

410
Cicero, De leg Agraria, II. 50; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 157.
411
Charles Freeman, a.g.e., s. 434.
412
Dio Cassius, Historia Romana, LXXVIII, 19, 1.
413
Mehmet, zsait, a.g.m., s. 372.
414
Oktay Akit, Roma mparatorluk Tarihi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar,
stanbul 1985, s.50; Barbara Levick, The Goverment of The Roman Empire, Routledge, London
and New York 2000, s. 910; John D. Leach, Pompey The Great, Routledge, 1986, s. 98; Mkerrem
Anabolu, Kk Asyada Bulunan Roma mparatorluk a Tapnaklar, Teknik niversite
Matbaas, stanbul 1970, s. 4; Naphtali Lewis and Meyer Reinhold, Roman Civilization II, Harper
and Row Publisher, New York 1966, s. 31.

153
 mparatorluk dneminde talya ve eyaletlerde ehirler arasnda sk sk
anlamazlklar kt bilinmektedir. Bu durumun nedenlerini ehirlerdeki yaplar,
snrlar, buralarda kutlanan bayramlar, yarg merkezi olma v.b. rekabet konular
oluturmutur. Bityhnia blgesinde yer alan Prusa ile Apameia ve Nikaia ile
Nikomedia kentleri arasnda sz konusu sebeplerden tr sk sk sorunlar
kmtr415. Prusa ile Apameia arasnda yaanan sorunlarn temelinde toprak
sorunlar varken Nikaia (=znik) ile Nikomedia (=zmit) arasndaki temel sorun
hangi kentin blgede lider olduu ynndeydi416. Pliniusun Bithynia blgesinde 12
kentin bulunduunu belirtmesine karn, onun civitas (=kent) olabileceini belirttii
50 yerleim yerinden bahsetmesi tartmalara yol amtr417. Bu durumun muhtemel
nedeni Roma Bithyniasnn topraklarnn Pontos ilerine ne kadar girdiinin
bilinmemesidir. Pliniusun belirttii kentler unlardr: Khalkedon (=Kadky),
Nikomedia, Nikaia, Kios, Apameia (=Mudanya), Caesarea-Germanike (=Dereky),
Prousa (=Bursa), Juliopolis (=ayrhan), Bithynion (=Bolu), Flaviopolis (=Akta
ky) ve Byzantion dur418.

Pompeius, yeni oluturduu Bithynia-Pontos eyaletinin Bithynia ksmnda yer

alan 12 kenti siyasi adan yeni bir yaplandrmaya tabi tutmutur. Pompeusun
yapm olduu bu dzenleme (=lex Pompeia) sonraki dnemlerde ufak apl
deiimlere urasa da Roma mparatorluk devrinin sonuna kadar geerliliini
korumutur419. Lex Pompeia yalnz kentlerin ynetim bakmndan statlerini
dzenlemekle kalmam, ayn zamanda onlarn i tekilatlanmalarn ve anayasalarn
da dzenlemitir420. Blgede yer alan kentlerin anayasalar zerinde yaplan
deiikliklerde Hellen polis modeli rnek alnmasna karn Roma, bu kentler
zerindeki denetimini salamak amacyla baz deiiklikler de yapmtr.

415
H. Calp, Dion Khrysostomosun XL ve XLInc Nutku zerine Notlar, DTCF Dergisi, C: XIII
Say: 1-2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1955, s. 143.
416
Veli Sevin, a.g.e., s. 35; ayrca bkz. H. Calp, a.g.m., s. 146.
417
Plinius, Natural History, V. 143.
418
Plinius, Naturalis Historia, V. 143; V. 149; Byzantion iin bkz. Plinius, Epistulae, X. 43; ayrca
bkz. A. H. M. Jones, a.g.e., s. 165.
419
Cassius Dio, 27.20.2; ayrca bkz. Plinius, Epistulae, X.79,X.112,X.114.
420
P. N. Langer, Power and Propaganda: Relations Between Rome and Bithynia Under The
Empire, University of Virginia, Virginia 1981, s. 18.

154
 Pompeius dneminde hazrlanan lex Pompeia hakknda elimizde yeterli bilgi
bulunmamaktadr. Bu yasayla ilgili bilgilerimizin ou yerel meclislere ye olabilme
ya da magistratus olabilme koullar ile ilgilidir421. rnein Bithynia iin dzenlenen
yasa uyarnca magistratus olabilme ya 30dur422. Daha nce magisratus grevinde
bulunanlar yalarna baklmakszn yerel meclislere ye olarak alnmaktaydlar. Yine
bu yasada bir kiiye yalnz bir kentin vatanda olma hakk verilmekteydi423.

Bithynia eyaletinin ynetimi proconsul denilen yksek grevlinin elinde

bulunmaktayd. Buna karn imparatorun istei dorultusunda bu yetki procuratorlara
ya da legatuslara verilebilirdi. Proconsuller dzenli olarak ynetimi altndaki
eyaletlerde kentleri ziyaret ederler ve buralar ekonomik, idari ve hukuki bakmdan
denetlerlerdi. rnein Plinius eyaletteki valiliinin ikinci ylnda urad Roma
kolonisi Apameiann hesaplarn kontrol ettii bilinmektedir424. Eyaletlerin idari
yneticisi proconsller olsa da ehirlerdeki pek ok sorun halk meclislerinde
zlmekteydi425.

Tarihin erken dnemlerinden itibaren iskn edildii anlalan blge stratejik

nemini gnmze kadar korumutur. Blgenin stratejik adan nemli olmasnn
temel nedeni ise dou-bat ve kuzey-gney ulamndaki kilit konumuna ek olarak
sahip olduu Bosphorosun neminden ileri gelmektedir426. Tarihsel sre iinde
yaylmac bir siyaset takip eden devletlerin tamam bu blge zerinde hkimiyetlerini
salamaya almlar ve bu dorultuda politikalar retmilerdir. Bu balamda,
Lydiallardan balayarak srasyla Atina, Pers imparatorluu, Makedonia krall,
Hellenistik krallklar ve son olarak da Roma blgenin hkimiyetini ele geirmek ya
da hkimiyetlerini koruyabilmek iin mcadele vermilerdir. Romann blge ile
olan ilikileri bu balamda olduka ilgin bir seyir takip etmitir. Roma blgenin
stratejik adan nemini zellikle Mithridates savalar (bu savalar M.. 88 ylnda

421
P. N. Langer, a.g.e., s. 18..
422
Plinius, Epistulae, X.79.
423
W. W. Tarn, Hellenistic Civilization, Edward Arnold, London 1927, s. 74.
424
Plinius, Epistulae, X.47; X.48.
425
mer apar, Romann Asia Eyaletinde Conventus Sistemi, DTCFD, c. XXXVII, s. 1-2, Ankara
1995, s. 752.
426
Afif Erzen, Eskia Tarihinde Boazlar, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul 1984, s. 23.

155
balam ve aralkl olarak M.. 63 ylna kadar devam etmitir) srecinde anlam
ve blgede etkin bir politika takip etmitir. Bununla beraber bu savalarn sona
ermesinin ardndan blgede huzur tekrar salannca Roma legionlar blgeden
ekilmiler, sadece Byzantionda Bosporusun gvenliini salamak amacyla bir
miktar legion askeri braklmtr. Eyaletin dier blmlerinde imparatorluun
sonraki devirlerinde Roma legion kuvveti bulundurulmamtr427.

Corafi konumu ve sahip olduu yer st ve yeralt kaynaklar nedeniyle

Bithynia, tarihin hemen her dneminde nemi korumutur. Bu nedenle pek ok
devlet, bu topraklara hkim olabilmek iin olduka youn aba sarf etmitir. Roma
imparatorluunun idaresi altnda blge, M.. 27 ve M.S. 284 yllar arasnda en
parlak devrini yaamtr. Bu dnem ierisinde Nikaia, Nikomedia ve Prusa gibi
yerleimler blgenin en nemli kentleri olarak n plana kmlardr. Yine bu dnem
ierisinde meydana gelen ykc depremlerden blge her ne kadar olumsuz ynde
etkilense de Roma imparatorlarnn yardmlar sayesinde ksa srede
toparlanmtr428. Bthynia blgesindeki Roma askeri yollar imparatorluun dou
eyaletleri ile balantsn salamas sebebiyle Roma tarafndan sklkla
kullanlmlardr. Bu yollar sadece Romaya yarar salamakla kalmam ayn
zamanda blgedeki ticaretin ve ekonominin gelimesinde nemli katklar
salamtr429. M.S. 258 ylndaki Got istilas blge iin tam bir ykmla sonulanm,
Gotlar pek ok Bithynia kentini yamalamlardr430. Bu istila hareketi sonras blge
kentleri bir daha asla eski ekonomik glerine kavuamamlardr.

427
G. R. Watson, a.g.e., s. 144.
428
zellikle M.S. 120 ylnda meydana gelen depremde Nikaia ve Nikomedi kentleri olduka fazla
zarar grmlerdir. Bu dnemde Roma tahtnda bulunan Hadrianus, depremde zarar gren bu
kentlerin tekrardan imarna kendi hazinesini de kullanarak byk bir yardmda bulunmutur. Bkz.
Stephen Mitchell, Imperial Bulding in the Eastern Roman Provinces, Harvard Studies in Classical
Philology. Vol. 91, 1987, s. 333; Anthony R. Birley, Hadrian: The Restless Emperor, Routledge,
London 1997, s. 157158.
429
David French, Roman Roads and Milestones of Asia Minor, British Institute of Archaelogy at
Ankara, Ankara 1985, s. 16.
430
Edward Gibbon, The Decline and Fall of The Roman Empire, Everymans Library, 1993, s.
105108.

156
 4.1.2. Paphlagonia Blgesi

Antik alarda Paphlagonia blgesi batda Bithynia, douda Pontos, gneyde

Galatia ve kuzeyde ise Pontos Euksinos ile snrdr. Blgenin batsnda yer alan
Parthenios nehri Bithynia blgesi ile snr olutururken, doudaki Halys
(=Kzlrmak) nehri ise Pontos ile arasndaki snr oluturmaktadr. Olgassys
(=Ilgaz) da ise gney komusu olan Galatia ile arasndaki snr oluturur431.
Bununla beraber Anadolunun pek ok yerinde olduu gibi Paphlagonia blgesinin
snrlarn tam olarak tespit etmek olduka zordur. Birok antika yazarnn da konu
ile ilgili olarak aktardklar bilgiler bu tartmaya son vermekten uzaktr. rnein
Plinius Halys nehrinin tesinde yer alan Amisos (=Samsun) kentini Paphlagonia
snrlar iinde gsterirken, Strabon Paphlagonia douda Halys Irmayla, gneyde
Galatlar ve Phrygler, batda Bithynler ve Mariandynler ve kuzeyde Euksinosla
snrlanmtr ifadesini kullanmaktadr432. Bu durumun olas nedeni ise
Paphlagoniallarn erken dnemlerde Halys nehrinin dousunda yer alan
Themiscyra (=Terme) hatta asonium (=Yosun) burnuna kadar olan yerleri ele
geirmi olmalarndan kaynaklanmaktadr433. Blgenin en nemli doal snrlarndan
olan Halys nehrinin Pontos krallnn bu snr tam olarak salamlatrmasna kadar
asla kalc bir ilevi olmamtr. Olduka engebeli bir yapya sahip olan blgenin en
nemli ykseltisi Olgassys da olup ad geen dan kollar Euksinos sahillerine
doru uzanmaktadr. Bununla beraber blgenin kuzeyinde geni ve verimli ovalar yer
almaktadr434. Olgassys dann pek ok nemli ykseltisi olmasna karn Scorobas
ve Kytorus (=Gideros) dndakilerin isimleri bilinmemektedir. Karambis (=Lepte)
ve Syrias blgede yer alan en nemli yarmadalardr. Paphlagonia ile Pontos
arasndaki snr tekil eden Halys nehri dndaki akarsularn debileri dk ve su
rejimleri de olduka dzensizdir. Blgede yer alan en nemli akarsular: Parthenios
(=Seyit suyu) ve Sesamusdur (=Amasra). Paphlagonia blgesinde yer alan ovalarn
verimlilik dzeyleri de birbirlerinden olduka farkldr. Kuzeyde yer alan ovalar
blgenin iklimi ve akarsularn getirdii alvyonlara bal olarak olduka verimli

431
Hecataios, Fragm. 140. Fragma iin bkz. F. Jacaby, Die Fragmente der Griechischen Historiker
I: Genealogic und Mythographic, Berlin, 1923; Scylax, 34; Strabon, 12. 3. 942.
432
Amisos iin bkz. Plinius, Naturalis Historia, VI. 2; Strabon, 12. 3. 9.
433
Kenophon, V. 6. 1; Strabon, 12. 3. 16.
434
Kenophon, V. 6; Strabon, 12. 543.

157
olup, zeytin yetitiriciliine dahi uygundur. Buna karn blgenin gneyinde yer alan
ovalar grece olarak daha verimsizdirler.

Paphlagonia blgesinin en nemli yerleimlerinden biri adn kurucusu

kadndan alan Amastrisdir (=Amasra)435. Buras Sesamus, Kromna, Kytorus ve
Tieum yerleimlerinin birletirilmesi ile oluturulmu ifte limana sahip nemli bir
yerleim yeridir436. Pontos kral III. Mithridatesin Antigonosdan kaarken snd
bir da kalesi olan Kimiata da nemli bir yerleim yeridir437. Olduka sarp ve dalk
bir yapya sahip olmasna karn Paphlagoniann ky blgelerinde olduka mmbit
ovalar yer almaktadr. Blge bu zellikleri nedeniyle Hellen yerleimcilerin dikkatini
ekmi ve bu balamda sahil blgelerine en nemlileri Sinope (=Sinop) ve Herakleia
Pontika (=Karadeniz Ereli) (M.. 47) olan koloni yerleimleri kurmulardr.
Engebeli bir yapya sahip olan i kesimlerde ise corafi nedenlerden tr az sayda
yerleim bulunmakta olup bunlar iinde en gze arpanlar Pompeiopolis
(=Takpr) ve Gangra (=ankr) yerleimleridir. Gangra, eski dnemlerde
Paphlagonia krallarnn bakenti olarak kullanlm ve sonradan ad Germanikopolis
olarak deitirilmitir438.

Paphlagonia adnn kken olarak Thrak kral Phineusun olu olan

Paphlagondan geldiine inanlmaktadr439. Bununla beraber Hititler dneminde ad
geen blgede Kaka ad verilen bir halk yaam olsa da bunlarn Paphlagoniallar
ile akraba olup olmadklar bilinmemektedir440. Paphlagoniallar, Homeros tarafndan
Suriye kkenli Leucosyriler ile akraba gsterilmektedirler441. Pek ok antik dnem
kayna da Paphlagoniallarn kken itibari ile Kappadokiallar ile akraba
olduklarn belirtmektedir442. Tm bunlara ek olarak blge halk dil asndan

435
Ksenophon, Anabasis,VII. 4.
436
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150.
437
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 59.
438
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 384.
439
Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperia, ed., R. J. H. Jenkins, Washington,
1967, I. 7.
440
Trevor Bryce, The Kingdom of The Hittites, Oxford University Press, 1999, s. 49.
441
Homeros, lyada, ev., Azra Erhat ve A. Kadir, Can Sanat Yaynlar, stanbul, 2005 II. 581; V.
577; XIII. 656, 661.
442
Herodotos, I. 72; II. 104; Plutarkhos, Lucullus, 23.

158
komsular olan Thrak ve Keltlerden olduka farkl bir dil konumaktayd443. Strabon
ise Paphlagoniallarn dil asndan Halysin dou tarafnda oturan halklar ile benzer
bir lisan konutuklarn aktarmaktadr444. Paphlagoniallar balarna hasrdan
yaplma bir mifer takmaktaydlar. Silah olarak ise kk bir kalkan, uzun mzrak,
karg ve haner kullanmaktaydlar445. Blge yetitirdii atlar ile nl olmasndan
tr Paphlagoniallar svarileri ile mehur bir halkt446. Her ne kadar sahil
blgelerinde oturanlardan ziyade i ksmlardaki halk tanmlamak iin kullanlsa da
antik metinlerde blge halk, batl inanl, kaba saba ve cahil insanlar olarak
tanmlanmlardr447. Blgede Paphlagoniallardan baka zellikle sahil blgelerinde
Hellen kkenli kolonistler oturmutur. Ayrca bu alanda Heneti ve Macrones adl
halklarn yaadklar belirtilmi olsa da448 bunlarn kkenleri tam olarak aydnla
kavuturulamam bir konudur.

Stratejik adan olduka nemli bir konuma sahip olan blgede yerleen ilk
halklar Palalar449 ve Kakalardr. zellikle Kakalar iin byk bir sorun
olmulardr. Hititler kendileri asndan nemli bir tehdit olan bu ulusu hkimiyet
altna almak iin ok fazla aba sarf etmelerine karn baarsz olmulardr450.
Blgenin corafi yapsndan kaynaklanan zorluklar nedeniyle Paphlagoniada uzun
bir sre boyunca dzen salanamamtr451. Bu balamda blge bir sre Phryg
egemenliine girmi olsa da bu olduka ksa srmtr. Lydia kral Kroisos (M..
560-547) dnemine kadar bamsz prensler tarafndan ynetilen Paphlagonia, bu
tarihten itibaren Lydia hkimiyeti altna girmitir452. M. 547 tarihinde Kyrosun
Lydia kralln ele geirmesi ile beraber blge Anadoludaki ikinci satraplk merkezi
olarak Pers mparatorluuna dhil olmutur453. Pers kral Kserksesin M.. 480

443
William Smith, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, s. 547.
444
Strabon, 12.552.
445
Herodotos, VII. 72; Kenophon, V. 2, 28. 4, 13.
446
Kenophon, V. 6 ve 8.
447
Kenophon, V. 9 ve 6.
448
Macroneslerin bu gnk Grclerin akrabas olduklar ileri srlmektedir. Konu ile ilgili olarak
bkz. Herodotos, II. 104, VII. 78; Ksenophon, Anabasis, IV. 8, V. 5, Plinius, Naturalis Historia, VI.
4.
449
Ali M. Dinol, a.g.m., s. 25.
450
Ali M. Dinol, a.g.m., s. 35, 37,41, 52.
451
William Smith, a.g.e., s. 547.
452
Herodotos, I. 28.
453
Herodotos, III. 90.

159
ylndaki Hellas seferine Megasidros olu Dotosun komutasnda asker gndermi
olsa da454 blgenin Pers ynetim merkezine olduka uzak bir konumda yer almasna
ek olarak arazinin dalk yaps ve blge halknn sava kimlii Paphlagoniann
tam olarak hkimiyet altna alnmasn gletirmitir455. Ksenophonun (M.. 430-
354) zamannda bile blge bamsz prensler tarafndan ynetilmeye devam
edilmitir456. Byk skender dneminde blgeye herhangi bir sefer yaplmam, bu
balamda Paphlagoniallar bamszlklarn korumaya devam etmilerdir457.
Bununla beraber bu durum ksa srm olup, Pergamon kral Eumenes tarafndan
blge tabiiyet altna alnmtr458. Eumenesin rakipleri ile yapt mcadeleyi
kaybetmesi sonrasnda ynetim tekrardan yerel prenslerin eline gemitir ki, bunlar
kendilerini Troia savana katlan Pylaimenesin soyuna dayandrmlardr459. zleyen
zaman zarfnda blge Pontos kral Mithridates tarafndan ele geirilmi460 olmasna
karn Mithridates blgeyi komusu olan Bithynia kral Nikomedes ile blmek
zorunda kalmtr461. Roma ve Mithridates arasnda yaanan atmalar sonrasnda
Paphlagonia M.. 74 tarihinde Roma hkimiyeti altna girmitir. Bu tarihten sonra
Roma, Pompeiusun dzenledii lex Pompeia uyarnca Paphlagoniann ky
blgelerini yeni kurulmu olan BithyniaPontos eyaletine dhil ederken i ksmlarn
ynetimi ise yerel prenslere braklmtr462. Paphlagonia son olarak yerel beylerden
Kastorun olu Deiotaros (M.. 31-6) tarafndan idare edilmi, ardndan Roma
tarafndan dorudan ilhak edilerek Galatia eyaletine dhil edilmitir.463. M.S. 5.
yzylda mparatorluk topraklar zerinde yaplan dzenleme ile blge mstakil bir
eyalet haline getirilmitir464.

454
Herodotos, VII. 72.
455
Herodotos, VII. 72.
456
Kenophon, V. 6 ve 3. 9 ve 2.
457
Arrianos, Anabasis, II. 4 ve I; III. 8 ve 5; Diodoros Sicillus, XVIII. 16.
458
Diodoros Sicillus, XVIII. 3; Justin, Epitome of The Philippic History of Pompeius Trogus,
Volume: II, ed., J. C. Yardley, Oxford University Press, 2012, XIII. 4, 16.
459
Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni Macedonis, ed., J. C. Rolfe, Loeb Classical
Library, London 1962, X. X. 6.
460
Diodoros, XXXI. 3; Justin, XXXVII. 1; Strabon, 12. 540; Appianos, 11, 12.
461
Justin, XXXVII. 3, 4.
462
Appianos, II. 71; Plutarkhos, Pompeius, 73.
463
Strabon, 6. 288; 12. 541, 562.
464
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 172.

160
 4.2. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun Siyasi ve Askeri
Nedenleri

4.2.1. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun Siyasi

Nedenleri

Siyasi bir ynetim arac olarak Roma kolonileri ve genel hatlar ile Roma
kolonizasyonu incelendiinde Romada ortaya kan siyasi gelimeler ve aktrlerin
kolonilerin kuruluunu dorudan etkiledii grlmektedir. Cumhuriyet dneminin
balarnda kolonilerin ne zaman, nereye kurulaca ve ne miktarda yerleimci
gnderileceinden Roma halk sorumluydu. Bu sebeple pleb meclisinden lex
colonia ad verilen bir yasann geirilmesi gerekmekteydi. Ancak gerekte ise
durum olduka farkl idi. M.. 200 yl ncesinde kolonilerin kurulmasndan Senato
sorumluyken II. Pn sava sonras kolonilerin kurulmas ii ile pleb tribunuslar
ilgilenmeye balamlardr. M.. 1. yzylda askeri diktatrler ve nihayetinde
imparatorluk dneminde ise kolonilerin kurulmas ile ilgili sorumluluk imparatorlara
ait olmutur465. Grld zere kolonizasyon tarihi ierisinde yerleimlerin
kurulmasndan farkl zamanlarda deiik siyasi g odaklar mesul olmulardr. Bu
durumun doal bir sonucu olarak da iktidar gcn elinde bulunduran kiiler,
kolonilerin oluturulmasnda kendi siyasi perspektifleri dorultusunda hareket
etmilerdir. Tm bunlara ek olarak Romann sosyal yapsnda meydana gelen
deiimler politikaclarn tutumlarn da etkilemi ve bu sebeple kolonilerin kurulu
nedenleri ve karakterinde de deiimler yaanmtr.

Daha nce ifade edildii zere M.. 200 yl ncesinde nerede, ne zaman, ne
byklkte ve hangi tipte koloni kurulacana Senato karar vermekteydi. Bu
durumda kolonilerin kurulmasnda, sonraki dnemlere gre daha demokratik bir
ekilde karar verildii sylenebilir. Fakat gerekte durum bunun tam tersi idi. Zira
Senato, bir meclis nitelii tamakla birlikte aristokratlar tarafndan idare
edilmekteydi ki, bu durumda Roma halknn istek ve beklentilerinden ziyade
ounlukla sekin zmrenin talepleri dorultusunda hareket edilmekteydi. Ager
Romanusda (=devlet arazisi) yaplan toprak datmlar da bu tezi destekler

465
Bkz. Livius, VIII. 16. 14; IX. 26. 3; IX. 28. 8; XXXVII. 46. 10; XLIII. 17. 1; ayrca bkz. Velleius
Paterculus I. 14. 1.

161
niteliktedir. Zaman ierisinde Romann siyasi ve sosyal yaamnda meydana gelen
deiimler kolonilerin kurulu tarzna da sirayet etmitir. M.. 2. yzyl sonlarnda
Romann gcnn artmasna bal olarak topraklar da genilemitir. Bununla
beraber alt tabakalarda yer alan halk toprak artndan istedii oranda istifade
edememitir. Zira bu dnemde Romada g aristokratlarn elindeydi ve bunlar yeni
ele geirilen topraklar kontrol etmekteydiler. M.. 1. ve M.S. 1 yzyllar arasnda
soylularn elde ettii geni topraklarda latifundia ad verilen iftlikler kuruldu. Bu
iftliklerde geni lde kle i gcnden istifade edilmesi nedeniyle sradan Roma
vatandalar bunlarla rekabet edemedikleri iin areyi byk yerleimlere g
etmekte buldular. Bu sebeple kentlerde hibir ile uramayan byk bir isiz nfusu
ortaya kt. Zamanla isizliin artmasndan tr Romada sosyal alkantlar ortaya
kmtr. Yaanan tm bu gelimeler sonrasnda grevleri halkn karlarn
korumak olan tribunuslarn gc artmaya balad. Bu makama seilen kiiler de
halkn gznde itibarlarn arttrmak ve srdrebilmek iin koloni kurma politikasn
tevik yolunu benimsemilerdir. M.. 1. yzylda Romann siyasi yaamnda ortaya
kan dnmler ve kolonizasyon politikasnda meydana gelen deiimler benzerlik
arz etmektedir. M.. 1. yzyldan itibaren siyasi gcn giderek bir kiinin elinde
toplanmaya balamas, yani tek adam araylar imparatorluk fikrinin ortaya
kmasna ve ordunun siyasi yaamdaki etkisinin zamanla daha belirgin bir hal
almasna yol aarken koloni politikasnda da buna paralel bir takm kkl deiimler
yaanmtr. zellikle Roma siyasi yaamnda ordunun desteini arkasna alan gl
kiiliklerin n plana kmas ile beraber, kolonilerin kurulmasndan bizzat bu liderler
sorumlu olmaya balamlardr. Bu balamda kolonilerin nereye, ne zaman ve hangi
amala kurulacana dnemin ihtiyalar da gzetilmek suretiyle bu kiiler tarafnda
karar verilmeye balanmtr466.

Kendinden nceki yneticilerden farkl olarak Caesar ok ynl bir

kolonizasyon politikas uygulamtr. Tpk Gracchuslar gibi yoksul halka toprak
salamak iin koloniler kurduu gibi, Syllann da uygulam olduu zere,

466
Sylla, M.. 82 ylna ait olan Les Valeria uyarnca yalnzca ihtiya duyduu anlarda bu iki siyasi
yapnn desteini almaya ihtiya duydu. Aksi durumlarda ise diktatrlk yetkilerini kullanmtr.
Plutarkhos, Sulla, 33; Appianos, I. 9899; ayrca bkz. Paul Lachlan MacKendrick and Emet Leslie
Bennett, a.g.e., s. 30. Alan K. Bowman, Provincial administration and taxation, Cambridge
Ancient History, Vol. 10, Cambridge University Press, 1996, s. 345.

162
veteranuslara yer salamak gayesiyle de koloniler kurmutur. ktidarda kald
srece Caesar, ok saydaki Roma vatandan kurmu olduu kolonilere
yerletirmitir467. Tm bunlara karn, Caesar tarafndan kurulan kolonilerin byk
ksm ekonomik ve sosyal gerekeler dorultusunda kurulmu olsalar da bu dnemde
askeri ihtiyalar da asla gz ard edilmemitir. Bu balamda ber yarmadasnda yer
alan Metellinum, Norba ve Praesidum Julium kolonileri askeri nedenlerle
kurulmulard. Afrikadakiler de Caesarn askeri operasyonlarn desteklemek iin
kurulmutur468. Caesar, doal olarak eski askerlerini de gz ard etmedi. Mehur X.
legiona dhil olan veteranuslar Narbodaki koloniye, VI. legiona dhil olan eski
askerleri ise Arelate (=Arles) kolonisine yerletirildiler. Afrikadaki Thapsusa
yoksul halk ile beraber veteranuslar yerletirilmitir469. Tm bunlarn dnda ayrca
Pompeius ile mttefik olduu dnemlerde Pompeiusun askerlerini yerletirmek
gayesi ile ortaklaa talya topraklarnda bir takm koloniler de kurmutur.

Kuzeybat Anadolu zelinde Caesarn kolonizasyon politikas incelendiinde

bir takm ilgin bulgular dikkat ekmektedir. Kuzeybat Anadoluda kurulan Sinope,
Herakleia Pontika ve Myrleia (=Apameia) kolonileri Caesarn Msr dnnde
Pontos kral II. Pharnakese kar kazand Zela (M.. 47) sava sonrasnda
oluturulmulardr. Caesar, Pharsalus (M.. 48) sava sonrasnda Pompeiusu
yakalamak iin onu kat Msra kadar takip etmiti. Bununla beraber
Pompeiusun burada ldrlmesi zerine bu amacn gerekletirememi olsa da
Caesar Msrda 7 ay kald. Burada dzeni salamasnn ardndan savan son
kalntlarn ortadan kaldrmak gayesi ile harekete geti. lk olarak Anadoluya geldi.
Burada babasnn sahip olduu topraklara tekrar egemen olmak isteyen II.
Pharnakesi M.. 47 tarihinde Zelada yenilgiye uratt470. Caesarn bu savata
kulland glerin eitlilii ise olduka ilgintir. Zela sava esnasnda Caesarn
kuvvetleri; VI. veteranus legionundan iki cohort, XXII. legionun tamam, mttefik
Galatia gleri ve XXXVI. legiondan artakalan askerlerden olumaktayd471. Bahsi

467
Suetonius, Iulius Caesar, 42. I; Miriam Tamara Griffin, a.g.e., s. 64.
468
Paul Lachlan MacKendrick, a.g.e., s. 43.
469
L. J. F. Keppie, a.g.e., s. 369; Lawrence Keppie, a.g.e., s. 211.
470
Plutarkhos, Caesar, 50; Suetonius, Julius, 37; F. E. Adcock, The Civil War, Cambridge
Ancient History, IX, Cambridge University Press, 1932, s. 679-680.
471
L. J. F. Keppie, a.g.e.,, s. 25-26; Lesley Adkins and Roy A. Adkins, a.g.e., s. 58.

163
geen XXXVI. legion ise M.. 48 tarihinde meydana gelen Nikopolis sava (Pontos
kral II. Pharnakes- Roma komutan Gnaeus Domitius Calvinus arasnda) esnasnda
Gnaeus Domitius Calvinusun yenilgiye urayan birliinden arta kalanlard472. Bu
legionun nemi ise Pompeiusun dalan birliklerindeki askerlerin bir araya
getirilmesi ile oluturulmu bir birlik olmas idi473. Kolaylkla anlalaca zere tm
bu birlikler sava yorgunuydular ve bazlar da Caesara cephe alm bir ordudan
devirilmilerdi. Bu balamda Caesarn bu askerlerin bazlarndan zellikle de
Pompeiusun ordusunda grev yapm olanlardan bir an nce kurtulmak isteyecei
de aikrd. Bununla beraber Caesar bu askerleri talya dhilinde herhangi bir yere de
yerletiremezdi. Zira talyadaki ahalinin tepkisinden ekinen Caesar, ayn zamanda
bir zamanlar kendine dman olan bu askerleri kendi iin tehlike yaratabilecekleri bir
yere de yerletirmek arzusunda olamazd. Bu sebeple en makul davran ekli
bunlarn ivedi bir ekilde, en uygun blgeye yerletirmekti. Yukarda Caesarn
Pompeiusun askerlerini yerletirmek iin M.. 59 tarihinde Campaniada koloniler
kurmu olduu belirtilmiti. (s. 133) Bu olayda da Caesarn kurmu olduu Sinope,
Herakleia Pontika ve Myrleia kolonilerine Pompeiusun eski askerlerini yerletirmi
olmas olduka makul bir zm yolu idi. Ayrca blgede kurulmu olan kolonilere
kendine ait birliklerdeki eski askerleri ve dar gelirli Roma yurttalarn da
yerletirmi grnyor. Zira Caesarn Gracchuslarn kolonizasyon politikasn
benimsemi olduu daha nce ifade edilmiti. (s. 133) Bu balamda Caesar yoksul
halka toprak ve geim salamak gayesi ile pek ok yeni yerleim yeri de kurmutur.
O nedenle buralara fakir Roma yurttalarnn da yerletirildiini dnmek gerekir.

Zela sava sonrasnda Kuzeybat Anadolunun politik manzaras hi de

parlak deildi. Caesar tarafndan bu blgede oluturulmu olan bu koloniler M.. 67
tarihinde Pompeius tarafndan kurulmu olan Bithynia-Pontos eyaletinde yer
almaktayd474. Blge her ne kadar bir Roma eyaleti olsa da talya ve Roma uzun
yllar sren i alkantlar nedeniyle Roma, blge ile yakndan ilgilenememiti.

472
Appianos, Mithridates, 591; Cassius Dio, 42, 9. 2-3; ayrca bkz. Mattias Gelzer, Caesar:
Politician and Statesman, Harvard University Press, 1985, s. 255; Matthew Bunson, A Dictionary
of the Roman Empire, Oxford University Press, 2005, s. 69.
473
L. J. F. Keppie, a.g.e., s. 200-201.
474
A. N. Sherwin-White, lucullus, Pompey and the East, Cambridge Ancient History, Vol. 9,
Cambridge University Press, 1994, s. 270; W. M. Ramsay, The Historical Geographyof Asia
Minor, Cambridge University Press, 2010, s. 192.

164
Hlihazrda blgede Mithridates savalarnn yaratt tahribatn izleri de tam olarak
silinmemiti. Usta bir asker olduu kadar becerikli bir politikac olan Caesar,
genliinde Sylla ile yaad problemler nedeniyle bir sre Bithynia kral IV.
Nikomedesin yannda bulunmu, bu sebeple de blge hakknda ilk elden yeteri
derecede bilgi sahibi olan bir kiiydi475. Konu bu adan ele alndnda Caesarn
blgede emniyeti arttrmak ve siyasi adan daha istikrarl bir hale gelmesini
salamak iin koloniler kurmu olduunu iddia etmenin yanl olmayaca
kanaatindeyiz. Zira Cicero ve Appianosun da ifade ettii zere Roma kolonileri bir
ileri karakol olarak da kullanmtr476.

Tm bu aklamalar nda konu deerlendirildiinde Caesarn blgede pek

ok amac gerekletirmek iin koloniler kurmu olduu anlalmaktadr. Kuzeybat
Anadoluda kurulan Sinope, Herakleia Pontika ve Myrleia kolonileri sayesinde
Caesar, hem terhis olan askerlerine yer salam, hem fakir Roma yurttalarna
toprak temin etmi hem de tm bunlara ek olarak da blgenin daha huzurlu bir yer
olmasn salamaya almtr. Kaynaklarda aka belirtilmese de, eyaletin her
trden zenginliklerinden yararlanma dncesini de gz ard etmemek gerekecektir.

4.2.2. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun Askeri

Nedenleri

Tezimizde daha nce vurguland gibi (s. 50) Roma, balangta fakir ve
topraksz halka ne toprak salamak ne de bakaca ticari nedenlerle koloniler
kurmutu. lk dnem Roma kolonizasyonun altnda yatan temel neden askeri ve
siyasi idi. Balangtan itibaren koloniler ele geirilen blgelerin gvenlii yan sra
Roma ile yerlilerin arasnda tekrardan ilikiler kurulmasn salayan karakol ilevi
grmlerdir. Bununla beraber koloniler temelde askeri ve siyasi amalarla kurulmu
olsalar da zaman iinde deien artlara bal olarak, bir takm farkl gayelerin
devreye girdiini unutmamak gerekir.

475
Bu dnemde Caesarn Bithynia Kral IV. Nikomedes ile olduka yakn olmasndan tr hakknda
pek ok dedikodu yaylm, Caesar ise bunlarn tmne kar kmtr. Suetonius, Julius, 2-3;
Plutarkhos, Caesar, 2-3; Cassius Dio, 43.20.
476
Cicero, De leg Agraria,II. 27. 3; Appianos, I. 1. 7.

165
 Roma, ele geirdii topraklar dhilinde yeni bir koloni kurmaya karar verdii
takdirde blgenin sahip olduu corafi, stratejik, ekonomik ve sosyo-politik
koullara zellikle dikkat etmitir. Zira Roma, giritii ilerin ounda olduu gibi
kolonizasyonda da aklc bir politika izlemi ve anlk kararlardan daima kanmtr.
Bu balamda, Kuzeybat Anadolu topraklar zerinde Romann hangi askeri amalar
dorultusunda koloniler kurduunu incelemek olduka nemlidir.

Roma tarafndan Kuzeybat Anadoluda kurulmu olan kolonilerin ne tr

askeri gerekeler ile kurulmu olduunu aklamaya balamadan nce Romann
silahl kuvvetleri hakknda bilgi vermenin gerekli olduu kansndayz. Zira
balangtan itibaren devletin askeri ihtiyalarn karlamak iin yapla gelen Roma
kolonizasyonunu bu balamda Roma askeri kurumlarndan ayrmamak gerekir.
Gerekten, Roma ordusunun yapsnda meydana gelen deiimler kolonizasyon
politikasnda dorudan etkili olmutur. O nedenle ilk olarak Roma ordusunun ve
donanmasnn tarihsel geliimi ve yaps hakknda temel bilgilerin aktarlmasnn
gerekli olduu kansndayz.

4.2.2.1. Roma Ordusu

Roma ordusunun kurulu tarihi Romann kuruluu kadar eski olmasna

karn, erken dnemler ile ilgili yeterli kaynak olmamas nedeniyle kuruluu,
organizasyon yaps, sevk ve idaresi yannda atmalar esnasnda kulland taktikler
ile ilgili olarak elimizde yeterli veri bulunmamaktadr. Roma ordusunun kuruluu
Romulusa atfedilmekte, onun kurmu olduu cleres ad verilen 300 kiiden oluan
zel muhafz ktasnn ordunun ekirdeini oluturduuna inanlmaktadr477. Ayrca
arkeolojik alanda elde edilen veriler nda erken dnemde kullanlan ara gereler
ve de Roma ordusunun yaps hakknda bir takm veriler elde etmek mmkndr478.

M.. 7. yzyl balarndan itibaren zellikle Gney talyada yer alan Hellen
kolonileri vastas ile talyaya gelmi olan hoplit zrh donanm ve taktikleri
kullanlmaya balanmtr. Her ne kadar hoplit sistemi talyaya Hellen kolonileri

477
Cristopher John Smith, The Roman Clan, Cambridge University Press, 2006, s. 194.
478
Paul Erdkamp, a.g.e., s. 7.

166
vastas ile gelmi olsa da Roma bu sistemi Etrskler ile yapm olduu mcadeleler
esnasnda tanyp benimsemitir479. Bununla beraber hoplit donanmnn ve
kullanlan taktiklerin daha ziyade geni dzlklerde ie yaramas nedeniyle Roma,
zaman iinde kullanlan tehizat ve taktiklerde bir takm deiiklikler yapmtr.
Servius Tullius (M.. 578534), Roma ordusunun yaps zerinde ana reformlardan
birini gerekletirmitir. Bu dnemde 4000 piyade ve 600 svariden oluan ilk legion
birlii meydana getirilmitir. Serviusun yapm olduu reform sayesinde ortaya
kan yap byk bir deiiklik olmadan Orta Cumhuriyet dnemine (M.. 4. ve 2.
yzyllar) kadar kullanlmaya devam edilmitir480.

M.. 2. yzyl ortalarnda Roma ordusunun organizasyonu hakknda nemli

bilgiler veren tarihi Polybios, M.. 3. yzyl balarnda ordunun temel yapsnda
birka nemli deiimin olduunu belirtmektedir. Cumhuriyet dnemi Roma ordusu
temelde ihtiyaca bal olarak oluturulan mevsimlik bir ordu yani milis
hviyetindeydi. Orduda grev yapacak kiiler nfus saym esnasnda yeterli mal
varlna sahip olan kiiler arasndan seilmekteydi. Bu dnemde adil bir dzeni tesis
etmek gayesi ile hibir kii 16 yldan fazla bir sre ordu da grev almamaktayd481.
Her yl Senato, ne sayda kiinin askere alnacana ve birliklerin nerelerde
konulandrlacana karar vermekteydi. Ordularn komutas 1 yllna Senato
tarafndan belirlenen ve imperium yetkisine sahip olan magistratuslar tarafndan
ynetilmekteydi. Legionler genelde konsllerin emrinde grev yapmakla beraber
ihtiya duyulduunda daha kk operasyonlar idare etmek iin praetor unvan
verilen kiiler tarafndan da idare edilmekteydi. Polybiosun yaad dnemde bir
konsl iki legiondan oluan bir orduyu komuta ederken, praetorlar ise genelde tek bir
legiona komuta etmekteydi482.

479
Halikarnasoslu Dionysios, Roman Antiquities, 19. 16. 3.; Pat Southern, a.g.e., s. 26.
480
Lawrence Keppie, a.g.e., s. 1517; ayrca bkz. Karl Loewenstein, The Governance of Rome,
Springer, 1973, s. 99102; Pat Southern, a.g.e.,s. 8789.
481
Polybios, I. 23. 1; I. 24. 8; Lawrence Keppie, a.g.e., s. 33.
482
Polybios, I. 23. 1; I. 24. 8. Ayrca bkz. Hans Beck, Consuls and Res Publica: Holding High
Office in the Roman Republic, Cambridge University Press, 2011, s. 914; Roberta Stewart, Public
Office in Early Rome, University of Michigan Press, 1999, s. 211; Francisco Pino Polo, The Consul
at Rome, Cambridge University Press, 2011, s. 131.

167
 Bu zaman zarfnda bir legion birlii 4200 piyade ve 300 svariden meydana
gelmekteydi. Legion birlikleri yalnzca kiilerin sahip olduklar servet miktarna gre
deil yalarna gre de blmlenmekteydi. Legionun ana gcn meydana getiren
piyadeler hat halinde tertiplenmekteydi483. Her hat 10 manipulusa blnm
olup, bunlar temel taktik birimlerdi. Bununla beraber taktik ve ynetimsel
zorluklardan tr de her bir manipulus balarnda centurion ad verilen subaylar
olan iki centuriaya blnmekteydi. Legion, pratikte tek bir komutandan ziyade alt
adet askeri tribunus tarafndan idare edilmekteydi484.

Cumhuriyet dneminde Roma ordusunun yaps zerinde yaanan en byk

deiim M.. 104103 yllarnda konsllk yapan Marius dneminde meydana
gelmitir. Marius, ordu sisteminde var olan yapnn srekli gelimekte olan
Romann ihtiyalarn karlayamayacan anlam, bu sebeple ordu sisteminde
kapsaml bir reform yapmtr485. Marius, asker toplama konusunda her hangi bir
sorunla karlamamasna karn onun asl problemi birliklerinin isknyd. Topraksz
olan bu askerler geri dnerlerken ylece terhis edilemezlerdi ve Marius askerlerinin
Afrikada toprak edinmeleri konusunda, M.. 103 yl tribunuslarndan Lucius
Apuleius Saturninusun yardmn salad486. Fakat bu giriimin baarsz olmas
zerine Mariusun adamlar talyadaki topraklara sahip olamadlar ve Marius da
itibar alalm biri olarak srgne yolland. Mariusun yeni tarz ordusu ayn

483
lk hatta yalar 20 civarndaki genlerden oluan hastati ad verilen birlik bulunurdu. Onlarn
arkasnda yalar 2030 arasnda deien principesler yer alrken en geride ise daha yal ve
deneyimlilerden oluan triarii hatt konulanrd. Lawrence Keppie, a.g.e., s. 35; Klaus Brinfmann,
A History of The Roman Republic, Polity, 2002, s. 38.
484
Bu dnem zarfnda orduyu idare eden subaylar genellikle profesyonel olmayan askerlerden
meydana gelmekteydi. Ordular yneten magistratuslar ve tribunuslar seim yolu ile greve gelirken
dier alt subaylar ise atama yolu ile ibana gelmekteydi. Buna ek olarak bu kiilerin seimlerinde ne
deneyimleri ne de kabiliyetleri belirleyici bir rol oynamaktayd. Adrian Goldsworthy, a.g.e., s. 27-28.
485
Mariusun reformlar iin bkz. Adrian Goldsworthy, a.g.e., s. 4647. Marius ncesinde yasalara
gre askeri hizmete alnan kii silah, niformas ve giderlerini kendisi karlamak zorundayd. Bu ise
belirli ve dzenli bir geliri gerektiriyordu. Buna karn Mariusun Germenler ile yapaca savalarda
askere ihtiyac vard ve o nedenle asker toplamann geleneksel yntemi yerine, ordusuna gnlller
ard ve yzyllardr devam eden gelenei ykarak topraksz olan kiileri de ordusuna kabul etti.
Konu ile ilgili olarak bkz. H. Parker, The Roman Legions, Oxford University Press, London 1928, s.
24
486
Saturninus ise, bu sorunu kullanarak halkn desteini kazanmay planlyordu ve muhaliflerine
gzda vermek iin Mariusun tecrbeli askerlerini Romaya ararak, halk meclisine mttefik
halklarn elindeki araziler de dhil olmak zere Mariusun adamlarnn talyadaki topraklardan
yararlanmalarn salayan yasalarn karlmas iin bask yapt. Senato bu kanunlara iddetle kar
kt. Kargaa att ve Saturninus ayak takm bir grup tarafndan lin edilerek ldrld. Bkz. Howard
H. Scullard, a.g.e., s. 54.

168
zamanda nemli bir geliime iaret etmekteydi. Askerler eer toprakszlarsa, seferleri
sona erdii vakit, btnyle komutanlarnn ilgi ve gzetimine bamlydlar.
Komutan onlar, Mariusun tarafnda yer alan Saturninusun giriiminde olduu gibi,
devlet topraklarndan zorla yararlanmak konusunda cesaretlendirebilirdi. Senatonun
bu sorunun nemini kavramakta ve stesinden gelmekte gsterdii ihmal, ciddi
baarszlklardan biriydi487. Bylece Romada komutanlarnn her isteine uyan
tehlikeli bir g ortaya kt. Mariusun oluturduu yeni dzenin ortaya kard
sonulardan Roma, zellikle i savalar ve daha sonraki dnemlerde, byk zararlar
grmtr488.

mparatorluk dneminde ordunun rol ve yaps zerinde baz deiiklikler

meydana gelmitir. mparatorluun snrlar kesinlik kazandka ordunun rol de
deiti. Srekli fetihlerin yapld gnler geride kalmt; artk ordu yllarca ve
byk oranda hareketsiz bir ekilde bekleyebilirdi489. savalar sonrasnda ordunun
saysnda meydana gelen ar art sonucu Augustus yaklak 150.000 legion askeri
mparatorluun eitli blgelerinde kurulan kolonilere yerletirmiti. Bylelikle
ordunun saysn azaltrken, gvenlik asndan istikrarsz olan blgelerin ya da
stratejik neme sahip noktalarn emniyetinin salanmas amalanmtr490.

Augustus dneminde ordunun bnyesi zerinde de baz deiiklikler yapld.

Orduya katlmann balca kriteri olan vatandalk yaygnlatrld; bunun iin
imparatorluun uyruu olan halklardan oluan geni kitle kullanld. Bylelikle
legionlar artk talyadan toplanacak askerleri beklemek yerine bulunduklar
blgelerden toplanabilecekti491. Her ne kadar hizmet sreleri sona erdii zaman
askerlerin salverilmediklerine dair yaknmalarn olmasna karn, yeterli miktarda
maa ve nceden saptanm belirli bir hizmet sresi vard (20 yl). Bir legion
487
Jane Penrose, Rome and Her Enemies, Osprey Publishing 2005, s. 104105.
488
Appianos, 5.17; ayrca bkz. Tacitus, 6.3.
489
Charles Freeman, a.g.e., s. 504.
490
M.S. ilk iki yz yl iin toplam yirmi sekiz ile otuz legionluk bir kuvvet elde tutuldu. Bunlar
imparatorluun saldrlara daha ak snr blgeleri boyunca yerletirildi. M.. 23 ylnda Ren
blgesinde sekiz legion bulunmaktayd. Fakat ortalk sakinlemeye baladka drt legion yeterli
grld. Tunann dousu saldrya en ak blgeydi ve M.S 150 ylnda ordunun te birini oluturan
on legionluk bir kuvvet bu blgeye yerletirildi. Dou snrna sekiz legion ayrld. legion
Britanyay, iki legion ise Kuzey Afrikann tamamn kontrol etmekteydi. Ayrntl bilgi iin bkz.
Lawrence Keppie, a.g.e., s. 205-212.
491
Mehmet zsait,Anadoluda Roma Egemenlii s. 408.

169
askerinin yasal bir evlilik yapmayacak olmas ordu yaantsnn en byk
dezavantajyd. Yine de uygulamada, salam evlilikler yapld ve bu evliliklerden
olan erkek ocuklarn gelecein askere alnacak yetenekte vatandalar olarak kabul
edildikleri grlr492. Augustus dneminde imparatorluun eitli blgelerinde
kurulan koloniler Roma vatandalnn yaygnlamasnda nemli roller
oynamlardr. Zira bu kolonilere yerletirilen bekr veteranuslar yerli halktan
kadnlarla evlenmiler, bylelikle onlarn ocuklar Roma vatandalk haklarna sahip
olmulardr. Romann asker almlarnda veteranuslarn ocuklarn tercih ettii de
gz nne alnrsa zellikle Roma kolonilerinin orduya asker salamada olduka
nemli bir kaynak olduu anlalmaktadr.

mparatorluk devrinde ordunun temel sava gcn 5000 piyade ve 120

svariden oluan leginlar yani ar piyade birlikleri olumaktayd493. Roma
ordusunda kat bir disiplin ve srekli bir eitim program uygulanmaktayd494. te
yandan, Cumhuriyet dneminde ordu komutan konsller iken; mparatorluk
dneminde ordunun komutan imparator olmu ve yalnz imparator asker toplama
yetkisine sahip olmutur495.

Augustus dneminden itibaren yardmc birliklerin (=auxilia) saysnda byk

bir art meydana geldi. Bu askerler Roma vatanda olmayanlar arasndan
seilmekteydi. Binicilik ve okuluk gibi legionlarn ar piyade snfnda eksiklii
duyulan becerilerine nem veriliyordu. Sabit maa ve hizmet sresi sonrasnda
vatandalk vaadi gibi uygulamalarla bu birlikler Roma ordusunun yapsyla
btnletiler496. zellikle hizmet sonras tannan vatandalk hakk insanlarn
yardmc birliklere katlmasnda ncelikli bir etkiye sahip olmutur. Roma
vatandalarnn sahip olduu haklar imparatorlua bal dier uyruklarn haklar ile
492
Naphtali Lewis and Meyer Reinhold, a.g.e., s. 521527.
493
Yann Le Bohec, The Imperial Roman Army, Routledge, New York 2000, s. 2425. Piyade erleri
zrh donanml idiler. Dmanla ilk temas kurduklar zaman kullandklar iki tane karg ile gs
gse savamak iin bir kl tayorlard. Jonathan P. Roth, The Logistics of The Roman Army at
War, Brill Academic Publishers, Boston 1998, s. 7177.
494
M.S. 5. yzylda Flavius Vegetius Renatus tarafndan askeri eitim hakknda yazlm el kitabnda
bu unsurlar nemle belirtilmitir. Flavius Vegetius Renatus, Epitome of Military Science, ed., N.P.
Milner, Liverpool University Press, Liverpool 1997, I,1-7.
495
Epictetus, Discourses, ed., W.A. Oldfather, Loeb Classical Library, London 1925, s. 1.14.15 ;
Suetonius, Augustus, s.25.1; Velleius Paterculus, 2.14.
496
Yann Le Bohec, a.g.e., s. 27.

170
kyaslandnda olduka ayrcalkl idi. Yardmc birliklerde grevli askerlerin terhis
sonrasnda elde ettii bu haktan, eleri ve ocuklar da yararlanmaktayd. Bu
birliklerde grev yapan askerlerin geldikleri blgeler incelendiince bunlarn
bazlarnn Roma kolonisinde yaayan yerli halk arasndan kmalar olduka
ilgintir497. Bu adan durum deerlendirildiinde kolonilerde yaayan veteranuslarn
yerli blge halkndan kiilerin orduya katlmas iin nemli bir motivasyon
saladklar sylenebilir.

4.2.2.2. Roma Donanmas

Roma kuruluunu takiben uzun bir mddet donanmaya gereksinim

duymamtr. Zira bu zaman zarfnda deniz faaliyetleri ile yakndan ilgilenmeyen
Romay tehdit eden glerin neredeyse tamam karadan tehdit oluturmaktayd ve
bunlar da legionlar tarafndan bertaraf edilebilmekteydi. Bununla beraber Roma, ilk
olarak M.. 311 tarihinde duoviri olarak adlandrlan iki resmi grevlinin
gzetiminde bir donanma oluturmak gayesiyle harekete geti. Bu tarihten itibaren
her bir duoviri 10 gemiden oluan bir filoya komuta etmeye balad. Bu gemilerde
byk olaslkla triremes denilen sra krekli gemilerdi498. Bununla beraber
M.. 282 ylnda meydana gelen Tarentum yenilgisine kadar bu filolarn faaliyetleri
hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Roma Cumhuriyeti her ne kadar bir
donanma oluturmak iin ge kalm olsa da, ihtiya duyulduu anda socii navales
ad altnda gl denizcilik geleneklerine sahip mttefik kentlerden gemi ve tayfa
salayabilmitir499.

Bununla beraber Roma Kartacaya kar M.. 261 ylnda hi tereddt

gstermeden 20 triremes ve 100 quinqueremes denilen gemiler inasna karar
verdi500. Bu olayla beraber Romann geni lekli gemi ina program balam

497
AE, 1944, No. 57; Italian Society Papyrus, No. 1026; Hamburg Papyrus, No. 31; ayrca bkz.
Naphtali Lewis and Meyer Reinhold, a.g.e., s. 525.
498
Bradley Workman-Davies, Corvus, Lulu.com, 2006, s. 150.
499
Johannes Hedric Thiel, Studies on The History of Roman Sea-power in Republican Times,
North-Holland Publishing Company, 1946, s. 77; ayrca bkz. John Francis Lazanby, The First Punic
War: A Military History, Stanford University Press, 1996, s. 12.
500
Michael Pitassi, The Navies of Rome, Boydell Press, 2010, s. 49; ayrca bkz. Philip Smith, A
History of the World from the Earliest Records to the Present Time, Nabu Press, 2011, s. 405.

171
oldu. Romann zellikle denizcilik alannda balatm olduu giriimler I. Pn
savann kazanlmasnn ardndan durmu grnyor. Roma her ne kadar Sardunya
ve Korsika adalarn ele geirmesinin ardndan Illyriann Adriyatik kysndaki
korsanlk faaliyetlerini bastrmak iin donanmasndan yararlanm olsa da
donanmasnn byk ksmn lavetti.

Romann kkl bir denizcilik geleneine sahip olmamasna ek olarak

zellikle Dou Akdenizin ele geirilmesi ve kontrol esnasnda giritii mcadelede
izledii politikann bir yansmas olarak, blgedeki egemen Hellenistik glerin
donanmalarn ortadan kaldrmas Akdeniz dnyasna byk zararlar verecek olan
korsan tehlikesinin ortaya kmas iin zemin hazrlamtr501. Roma uzun bir
mcadele sonunda bu tehlikeyi bertaraf edebilmitir502. zellikle Pompeius ve
Caesar arasnda yaanan mcadeleler esnasnda deniz gc zaman zaman kullanlm
olmasna karn bu faaliyetler asla deniz nakliyatndan teye gitmemi ve byk
atmalar meydana gelmemitir. Buna karn izleyen yllarda Roma; talya ve
imparatorluun ele geirilmesi iin Octavianus ve Antonius arasnda yaanan
mcadelede deniz gc belirleyici bir rol oynam ve M.. 31 ylnda Actium
krfezinde yaplan muharebe savan sonucunu tayin etmitir503.

Roma dnyasnn egemenliini bir deniz savayla elde etmi olan Augustus,
orduya paralel olarak srekli bir donanma oluturulmasn salamtr. Actium sava
sonrasnda sahip olduu 400 gemiye Antoniusun 300 gemisini de ekleyen Augustus,
balangta Sextus Pompeiusa kar kulland bu donanmay Gney Galliada yer
alan Forum Iuliiye konulandrd504. Tarihi Tacitus konuyla ilgili olarak
mparatorluk snrlarnn okyanuslarda ve uzak nehirlerde son bulduunu,
ordularn, eyaletlerin, donanmalarn btn sistemin birbirine bal olduunu ifade
501
Philip de Souza, Piracy in the Graeco Roman World, Cambridge University Press, 2002, s. 98
103.
502
Roma bu tehlikeyi ortadan kaldrmak iin M.. 67 tarihinde Pompeiusun nderliinde harekete
getiinde deniz gcnden ziyade kara gcnden yararlanm, korsanlar slerinde bastrp bertaraf
etmek suretiyle Akdenizin gvenliini salamtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Plinius, Naturalis
Historia, VII. 98; ayrca bkz. Robin Seager, Pompey the Great, Blackwell Publishing, 2002, s. 49;
Angus Kontsam, Piracy: The Complete History, Osprey Publishing, 2008, s. 2022.
503
Cristopher Pelling, The triumvial period, Cambridge Ancient History, Vol. X, Cambridge
University Press, 2008, s. 54-59; ayrca bkz. Robert Alan Gurval, Actium and Augustus: The
Politics and Emotions of Civil War, University of Michigan Press, 1998, s. 62-63.
504
Jonathan P. Roth, a.g.e., s. 173174.

172
etmektedir505. Her ne kadar pek ok aratrmac Tacitusdan farkl olarak
donanmann ilevini fazlaca kmsemilerse de Roma mparatorluunun yollar
kadar donanmaya da baml olduunu ifade etmek mmkndr506.

Forum Iuliiden baka talyada yer alan Misenum ve Ravenna limanlar da

kullanlmtr. Bu iki liman blgesinde iki filonun varl tespit edilmitir507. Bu
filolarda grev yapan birlikler nautae deil, milites olarak adlandrlmlardr.
Misenum ve Ravenna filolarnda grev yapan birliklere ek olarak mparatorlua
bal dier blgelerdeki filolarla beraber donanmada 250 gemi ve 45.000 denizci
grev yapmaktayd508. Arlkl deniz sava gc Misenum ve Ravennadaki
filolarda bulunmaktayd. Geleneksel olarak talyada askeri garnizonlarn
konulanmas yasak olmasna ramen donanmann varlna gz yumulmaktayd.
Zira bu sayede yneticiler talya ve ona ulaan yollar kontrol etme olanana sahip
olmaktaydlar.

Donanmada grev yapan denizciler legionlardan farkl olarak yurttalardan

olumamaktayd. Bununla beraber bunlar daha nceleri ileri srld gibi509 kle de
deillerdi. Bu kiiler daha ziyade Balkanlar ve Msrdan gelen eyalet yerleikleri
idiler. Donanmada 26 yl boyunca grev yapan denizciler terhisleri sonrasnda o
dnemde olduka popler olan Roma yurttalk haklarn elde etmekteydiler510.

Augustus ve onu takip eden ardllar Cumhuriyet dnemi denizcilik

geleneini terk ederek srekli bir donanma beslemeye baladlar. Bununla beraber
meydana getirilen donanma 200 yl boyunca zellikle Akdenizde ciddi bir direnile
karlamam olmasna karn, Romann bu boyutta ve nitelikte bir donanma
beslemesinin ardnda yatan nedenler olduka tartlmtr511. mparatorluk

505
Tacitus, Annales, 1. 9.
506
J. H. Rose, The Mediterranean in Ancient Times, Cambridge University Press, 1933, s. 120,
145146.
507
Chester G. Starr, The Imperial Roman Navy 31 B.C-A.D. 324, Cambridge, 1960, s. 1721, 23
24; ayrca bkz. M. Redde, Mare Nostrum, Rome, 1986, s. 145319.
508
Marchel Le Glay, A History of Rome, Wiley-Blackwell, 2004, s. 340.
509
Chester G. Starr, a.g.e., s. 66.
510
Chester G. Starr, a.g.e., s. 66-70.
511
Roma mparatorluunu byk bir donanma beslemeye iten olas neden ise Roma devlet
geleneklerinden kaynaklanmtr. zellikle radikal reformlara kar tutucu bir yapya sahip olan

173
dneminde donanma daha ziyade korsan tehlikelerini bertaraf etmek yannda irtibat
ileri iin de kullanld512. Roma mparatorluunun zayflama belirtileri gsterdii
dnemlerde donanma zellikle yaanan i savalar srasnda daha fazla ilevsel
olarak kullanlmaya baland. rnein Septimius Severus ile Pescennius Niger
arasnda yaanan atma ve sonrasnda Constantinus ile Licinius arasndaki
mcadelede donanmadan yararlanlmtr513. Bununla beraber Roma
mparatorluunun zayflamasna bal olarak donanma da yava yava ortadan
kalkmtr.

4.2.2.3. Kuzeybat Anadolunun Jeopolitik ve Stratejik

nemi

Roma, egemenlik sahas iindeki herhangi bir blgede koloni kurmaya karar
verdiinde, yerleimin kurulaca blgenin jeopolitik ve stratejik konumuna zellikle
dikkat etmitir. rnein talyada kolonizasyonun ilk yllarnda (M.. 8. yzyl)
kurulan Fidenae kolonisi Tiber nehrini kontrol altnda tutan bir tepe zerinde yer
almaktayken Cora yerleimi Volsc dalarndaki kuzeybat yolunun denetimini
salamak gayesi ile oluturulmutu514. Yani, yerleimlerin kurulduklar blgelerin
yaps dikkate alndnda, hem kurulduklar blgenin kontroln salayabilecekleri
hem de kendilerini dman saldrlarna kar koruyabilecekleri blgelerin tercih
edildii aka grlmektedir. Konu ilkin bu balamda deerlendirildiinde
Kuzeybat Anadoluda yer alan Sinope, Herakleia Pontika ve Myrleia kolonilerinin
jeopolitik ve stratejik konumlarnn aklanmas gerekir.

mparatorluk, kendi ynetim biimi gibi donanmay da miras olarak almt ve mali adan sknt
yaanmamas bu tr bir lksn devam ettirilmesine olanak salamtr. Chester G. Starr, a.g.e., s. 65.
512
Lionel Casson, Antik ada Denizcilik ve Gemiler, Homer Kitapevi, stanbul, 2002, s. 102.
mparatorluk dneminde Misenum ve Ravennadaki filolara ek olarak zellikle snr blgelerinin
emniyeti iin daha kk filolar da oluturulmutur. Ren ve Tuna nehirlerinin gvenliini salamak
iin classis Germanica, ngiliz Kanalnn kontrol amacyla classis Britannica, Tuna nehrinin
yukar ksmlarn emniyete almak iin classis Ponnonica ve Pontos krallnn ortadan
kaldrlmasnn ardndan ise classis Pontica filolar meydana getirilmitir. Valerie A. Maxfield, The
Military Decorations of the Roman Army, University of California Press, 1981, s. 39; ayrba bkz.
G. R. Watson, a.g.e., s. 21.
513
Michael Grant, The Severans: The Changed Roman Empire, Routledge, 1996, s. 713.
Constantinus ve Licinius arasnda yaanan atma ile ilgili olarak bkz. Zosimus, New History, Trans:
R. T. Ridley, Sydney 1982, 2.23.225.1; ayrca bkz Noel Lenski, Age Of Constantine, Cambridge
University Press, Cambridge 2006, s.76.
514
Gary Forsythe, a.g.e., s. 246.

174
 Kuzeybat Anadolu, zerinde yaayan insanlara sunduu olanaklar sebebiyle
tarihin erken devirlerinden itibaren iskna sahne olmutur. Bu balamda
Kadkydeki Fikirtepe, Yalova, Bozyk, Demircihyk, Erelide yer alan
Yasskaya, Sinop dolaylarndaki Kocagz ve Karagz hykleri bu husustaki en
nemli delilleri tekil etmektedir515. Ad geen blgelerden elde edilen prehistorik
buluntular (M.. 10.000-3000) Avrupa kltrnn Anadoluya ve Anadolu
kltrnn de Avrupaya getiini gstermektedir516. Blgenin tarihi adan sahip
olduu bu zellikleri ve corafi nemi daha ziyade anakkale ve stanbul boaz
vastasyla Karadeniz ve Akdeniz arasnda bir arac rol oynamasndan
kaynaklanmaktadr. Gnmzde olduu gibi eskia tarihi ierisinde de yaylmac
bir siyaset takip eden devletlerin tamam blge zerinde hkimiyetlerini salamaya
almlar ve bu dorultuda politikalar retmilerdir. Blgenin kontrol balamnda
ilk giriim M.. 13. yzyl balarnda Mykenlerin (=Akhalar) Troiaya
saldrmalaryla balam, bu olay takiben srasyla Atina, Persler, Makedon Krall,
Hellenistik krallklar ve son olarak da Roma blgenin hkimiyetini ele geirmek ya
da hkimiyetlerini koruyabilmek iin mcadele vermilerdir.

Mykenleriin Hellespontosun aznda beki durumunda olan Troiaya kar

dzenlemi olduklar sefer, boazlar kontrol altna almak gayesi ile yaplan ilk
giriimdir517. Antik kaynaklarda bu giriimin tarihsel sonular hakknda ak ve
kesin bilgilere sahip olmasak da, M.. 8. yzylda Lesbos adasnda bulunan
Hellenlerin Hellespontosun giriinde bir takm koloniler kurmu olduklar
grlmektedir518. Lesbos adasndaki Hellenlere ek olarak M.. 670 tarihinde
Miletoslular da Abydosa yerlemek suretiyle Propontise girmilerdir519.
Hellenlerin Propontis ve Pontos Euksinos kylarnda koloniler kurmalarnn temel

515
Sava Harmankaya, Pendik Kazs 1981, IV. Kaz Sonular Toplants, T.C. Kltr Bakanl
Yaynlar, 1982, s. 25-30; M. Korfmann, Demircihyk, Anatolian Studies, 28, 1978, s. 16-18;
Turan Efe, Yasskaya: Karadeniz Ereli Yaknlarnda Bir lk Tun a Yerleimi, 23. Kaz
Sonular Toplants, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 2001, s. 361-367; evket Dnmez, An
Overview of the 2. Milenium BC and Iron Age Cultures of the Province of Sinope in Light of New
Research, Ancient Civilization from Scythia to Siberia, Vol. 16, No. 1-2, 2010, s. 153-540.
516
Mehmet zdoan, 1988 yl Trakya ve Marmara Blgesi Aratrmalar , Aratrma Sonular
Toplants, C VII, (1988), s.447448; Utta Gubriel, Kumtepe ve Beik-Sivritepe kaz sonular,
TROA D ve Gerek, ev: Selma Bulgurlugn, stanbul, Homer Kitapevi, 2001, s. 343.
517
Rodney Castleden, Mycenaeans: Life in Bronze Age Greece, Routledge, 2005, s. 215.
518
J. M. Cook, The Troad, Oxford University Press, 1973, s. 361-362; Afif Erzen, a.g.m., s.29.
519
Strabon, 13.1.22.

175
nedeni Yakndouya ulamak iin alternatif ticaret rotalar bulma arzusundan
kaynaklanmtr. Bu balamda Miletoslular Kuzeybat Anadoluda olduka stratejik
bir mevkide yer alan Sinope kolonisini kurmulardr520. Fakat Hellenlerin Boazlar
ve Kuzeybat Anadoluda koloniler kurmasnn ardnda yalnzca ticari nedenler
yoktur. Bu zaman zarfnda tarmsal amal koloni yerleimleri de kurmulardr.
rnein Megarallar Bosphorosda ilk olarak Khalkedonu ve ardndan Byzantionu
kurmulardr521. Kuzeybat Anadolu ve Pontos Euksinos genelinde en fazla koloniyi
Miletoslular kurmulard. Miletos, Lampsakosun ardndan blgede Kyzikos,
Prokonnessos, Myrleia, Kios gibi koloniler meydana getirmitir522. Pliniusun
aktardna gre yalnz Miletoslular, Pontos Euksinos sahillerinde doksan koloni
kurmular ve buray adeta bir Miletos gl haline getirmilerdir523. Ayrca
Miletosun desteini alan Megarallar blgede Herakleia Pontika kolonisini
kurmulardr524. Bu kolonilerin says bize amacn yalnz yeni topraklar kazanmak ve
buralara artan nfusu yerletirmek olmadn, ilk planda nemli ticari yerlerin igal
edilmesinin hedef tutulduunu gstermektedir.

Boazlar blgesinin sahip olduu bu stratejik deer nedeniyle yre daima g

atmalarnn odanda yer almtr. Atina, kendisi iin olduka nemli olan
Boazlar blgesini kontrol altna almak ve buradaki hkimiyetini koruyabilmek
gayesi ile uzun yllar mcadele vermek zorunda kalmtr. lk olarak tiran Peisistratos
(M.. 561-527) dneminde Hellespontos boazn denetim altna almak iin blgede
Byk Miltiadese Khersonesosda (=Gelibolu Yarmadas) bir koloni
kurdurulmutu. Bununla beraber Pers Kral I. Dariusun M.. 513 ylndaki seferi ve
sonrasnda Mardoniosun M.. 492 tarihli seferi, Atinann blgedeki hkimiyetine
son vermitir525. M.. 480 Salamis ve M.. 479 Plataea savalar sonrasnda
Hellenlerin Boazlar zerindeki ilgileri tekrardan artmtr. Bu balamda Attika-

520
Strabon, 12. 3. 11.
521
Byzantion iin bkz. Polybios, IV. 38-45; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 3; Khalkedon iin bkz. Strabon,
12. 4. 4.
522
Veli Sevin, a.g.e., s. 35, 48-49, 61-62.
523
Alan M. Greaves, Miletos: A History, Routledge, 2002, s. 104-109.
524
Strabon, 12. 3. 4.
525
T. Cuyler Young, The consolidation of the empire and its limits of growth under Darius and
Xerxes, Cambridge Ancient History, Vol. IV, Cambridge University Press, 2008, s. 66-71; A. Fol
and N. G. L. Hammond, Persia in Europe, apart from Greece, Cambridge Ancient History, Vol.
IV, Cambridge University Press, 2008, s. 235-242.

176
Delos birliinin banda harekete geen Atina, M.. 472 ylnda Byzantionu
egemenlik altna almay baarmtr526. M.. 449 tarihli Kallias Bar sonrasnda
Kuzeybat Anadoludaki Hellespontos, Bosphoros ve Propontis tekrardan
Hellenlerin hkimiyet sahas iine girmitir527. Atina, elindeki byk bir siyasi
vasta olan Attika-Delos Deniz Birlii sayesinde bu yrede egemenlik kurmutur.
Atinann Boazlardaki kilit noktalardan nasl faydalandn daha sonraki zamanlara
ait bulunan Hellespont Bekileri tekilat gstermektedir528. Atina, bu dneme ait
baz ticaret anlamalarndan529, gerektiinde Boazlar kapatabildii ve Ege Denizine
hububat naklini yasaklamak suretiyle blgedeki dier tm ehir devletlerini kendi
arzusu dorultusunda boyun edirdii grlmektedir530. rnein, Makedonya gemi
inas iin gerekli ormanlarndan salad kerestenin tamamn yalnz, Atinaya
teslim etmek zorunda kalmtr531. Bosphoros krallar da rnlerini ilk olarak Atina
gemilerine yklemek ve zellikle gnderilen hububat gmrk vergisinden muaf
tutmak zorunda kalmlardr532. Zira Atinallar itiraz edildii takdirde teki ihracat
maddelerinin Boazlardan gemesini yasaklayabilirdi. Gerekte Atina, ne
Peloponnesos savalarnda Delionda yere serildi, ne Sicilyada malup edildi ne de
Thrakia ve Makedoniadaki topraklar kaybetmekle ve mttefiklerinin kendisini terk
etmeleriyle direnme gcn kaybetti. Atina, ancak Boazlar kaybettikten sonra
malup edilebildi. Atinann zayflnn farkna varan Sparta, bu blgelere hcum
etmi ve blgeyi ele geirmek suretiyle Atina ile onun ana ikmal merkezi arasna set
ekmek suretiyle sava kazanmtr. Pelopennesos sava sonrasnda Hellasn
hkimiyetini elde eden Sparta, M.. 386 tarihli Kral Bar sonrasnda blgenin
denetimini Perslere brakmtr533.

526
Sarah B. Pomeroy, a.g.e., s. 204; Eric W. Robinson, Democracy Beyond Athens, Cambridge
University Press, 2011, s. 146-147.
527
Diodoros Siciulus, 12. 4. 4-6; H. T. Wade-Gery, The Peace of Kallias, Athenian Studies
Presented to William Scott Ferguson, Cambridge, 1940, s. 121-156.
528
Bu bekiler, hububat nakliyatn gayet sk bir ekilde kontrol etmekte olup, Boazlardan geme
iznini gemiler bir usul altnda ve yazl olarak temin etmek zorundaydlar. Poul Cartledge, Ancient
Greece, Oxford University Press, 2011, s. 120.
529
J. M. Cook, a.g.e., s. 179.
530
J. M. Cook, a.g.e., s. 179.
531
C. M. Reed, Maritame Traders in the Ancient Greek World, Cambridge University Press, 2003,
s. 19-20; Robert Malcolm Errington, History Macedonia, University of California Press, 1992, s. 24.
532
P. J. Rhodes, A History of the Classical Greek World: 478-323 BC, Wiley-Blackwell, 2010, s.
128-130.
533
Maria Brosius, The Persians: An Introduction, Routledge, 2006, s. 28; P. J. Rhodes, a.g.e., s.
128-130; Paul Cartledge, Sparta and Lakonia, Routledge, 2001, s. 245-246.

177
 zleyen yllarda Hellenler, zellikle de Atinallar Boazlar blgesinin
hkimiyetini tekrardan kazanmak iin baz giriimlerde bulunmusa da baarsz
olmutur. Byk skender dneminde Boazlarn nemi grece olarak azalmtr. Bu
durumun sebebi ise Byk skenderin Asia seferleri ile yeni lkelerin Akdeniz
havzasna almas ve Dou ile Bat arasndaki ticari ulamn gneye Anadolu
yarmadas ve Dou Akdenize kaymas ile meydana gelen byk ekonomik
deiimlerdir. Gerekten bu zamanda da Gney Rusyadan Ege blgesine bykba
hayvanlar, deri, krk ve kleler gnderilmi ve hububat getirilmitir. Fakat bu
tarihten sonra Akdeniz blgesi iin artk byk ve en nemli hububat ambar Msr
olmutur. Hellasn nemli kentlerinin de balca ticareti de gneydou ynne
dnm ve Rhodos zerinden gemeye balamtr ki bu ada ticari bakmdan bu
tarihten sonra hkim bir mevki haline gelmitir534.

Boazlar her ne kadar ekonomik nemini kaybetse de iki kta arasndaki

emsalsiz konumu sayesinde stratejik nemini korumutur. Bu balamda blgede
hkimiyet elde etmek iin zellikle Byk skender sonras Hellenistik dnem
devletleri arasnda ok fazla atma yaanmtr. Zaman ierisinde Batnn yeni
ykselmekte olan gc Roma ile Hellenistik krallklar arasnda savalar kanlmaz
bir hal ald dnemde, (M.. 3. yzyl sonlarnda) Boazlarn nemi tekrar ortaya
kmtr. Seleukos Kralln eski gcne karmakta kararl olan III. Antiokhos,
devletin snrlarn douda ilk zamanlardaki pozisyonuna getirmesinin ardndan, ayn
baarlar batda da gerekletirmek iin harekete gemi, olduka byk bir sefer
dzenleyerek kuvvetlerini Thrakia ve Hellasa geirmi ve lkeyi igal etmitir.
Bununla beraber ilerleyen Roma askeri gcleri karsnda baarsz olup tekrar kendi
topraklarna geri dnmtr. Her ne kadar Roma, III. Antiokhosa (M.. 222-187)
kar baarl olduu sava sonrasnda snrlarn geniletmek iin giriimde
bulunmam olsa da Boazlarn stratejik adan olduka nemli olduunu ilk elden
renmi oldu535.

534
Halil Demirciolu, a.g.e., s. 297-298.
535
Arthur M. Eckstein, Macedonia and Rome, 221-146 BC, A Companion to Ancient Macedonia,
Wiley-Blackwell, 2010, s. 237-338; R. M. Errington, Rome against Philip and Antiochos,
Cambridge Ancient History, Vol. VIII, Cambridge University Press, 2008, s. 350-351.

178
 M.. 133 tarihinde Pergamon (=Bergama) kral III. Attalos, vasiyet yolu ile
topraklarn Romaya brakmasnn ardndan, Hellespontosun da dhil olduu
blgede M.. 129 ylnda Provincia Asia kurulmutur536. I. Mithridates savanda
(M.. 88-84) Roma birliklerinin Thrakiadan Asiaya geilerinde Boazlarn
stratejik adan tadklar nem bir kez daha ortaya kmtr537. III. Mithridates
sava (M.. 75-63) esnasnda da Boazlar ve evresinin nemi yine kendini
gstermitir. M.. 74 tarihinde Bithynia kral IV. Nikomedesin topraklarn
vasiyet yoluyla Romaya brakmas zerine, Nikomedesin olu Pontos kral VI.
Mithridatesden yardm istemek iin ona snmt. Bunun zerine durumdan
kendine pay karan Mithridatesin, hazrlad bir orduyla Bithyniay igal etmesi
zerine sava balamtr538. Sava esnasnda Mithridates zellikle Bosphorosun
gvenliini salamak iin ilk olarak Roma kumandan Marcus Aurelius Cottay
Kalkhedonda kuatm ve burada yaplan deniz savanda Roma donanmasn yok
etmitir539. Bu olay sonrasnda Propontis ve Hellespontosu emniyete almak ve o
esnada spanyada Romaya kar isyan halinde bulunan Sertoriusa sz verdii
gemileri gnderebilmek iin Herakleia Pontika (=Karadeniz Ereli), Nikomedia
(=zmit), Nikaia (=znik), Prusa (=Bursa), Myrleia (=Apameia-Mudanya), Parion
(=Kemer) ve Lampsakosu (=Lapseki) igal etmitir540. Blgenin gvenliini tam
manas ile salamak iin nndeki tek engel olan Kyzikos (=Belks) kentini karadan
ve denizden kuatan Mithridates, kenti ele geirmek iin eitli teknikler kullansa da
baarl olamamtr541. Mithridatesin bir tek kenti kuatmas iin ordu ve
donanmasn oraya balamas, kendinden sayca ok az askere sahip olan Roma
kumandan Lucullusun zaferini hazrlamtr. Mithridates, bir yandan taktiinin
kurban olurken, dier taraftan frtna yznden donanmasnn byk blmn
kaybetmi ve esas lkesine ekilmek zorunda kalmtr. Mithridatesin btn
kuvvetini ilk savata alamad Kyzikos nlerine ymas takntl bir inat olarak
536
Strabon, 12. 4. 2; Plinius, Naturalis Historia, XXXIII. 148; Appianos, Mithridates, 62; Velleius
Paterculus, Historia Romana ,Il. 4; M. Ali Kaya, Anadoluda Roma Eyaletleri: Snrlar ve Roma
Ynetimi, Tarih Aratrmalar, c. 24, 2005, s. 14.
537
B. C. McGing, The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus, Brill Academic
Publisher, 1986, s. 108-132.
538
H. H. Scullard, From the Gracchi to Nero, s. 85.
539
Andrew Erskine, A Companion to the Hellenistic World, Wiley-Blackwell, 2005, s. 88; Tony
Jaques, Dictionary of Battles and Sieges, Greenwood Press, 2007, s. 20.
540
Demetrios V. Grammenos and Elias K. Petropoulos, Ancient Greek Colonies in the Black Sea,
V.2, British Archaeological Reports, 2007, s. 1354.
541
Andrew Erskine, a.g.e., s. 88.

179
yorumlanabilir. Gerekte ise Boazlar blgesinin sahip olduu stratejik nemin
farknda olan VI. Mithridates, lkesi ile d dnyann iletiimin yalnzca bu kanal
vastas ile salayabileceini bilmekteydi. O nedenle, Bat Anadoluyu ele geirme
plann Kyzikosa hkim olmasnn ardndan uygulamaya karar vermi olmas gl
bir olaslktr. Bu rnekte de grlecei zere Kuzeybat Anadolu tarihinin hemen
her dneminde stratejik ve jeopolitik adan nemli olduunu ortaya koymutur.

Yukarda da ifade edildii zere (s. 179) VI. Mithridates, Boazlar blgesini
ele geirmek iin bu blgede bulunan pek ok ky kentini ele geirmitir. Bu yerler
arasnda zellikle Herakleia Pontika, Myrleia, Parion ve Lampsakosda Roma
tarafndan koloniler kurulmu olmas, blgenin Roma asndan da olduka kritik
neme sahip bir yer olduunu gzler nne sermektedir. Haritaya bakldnda
kolayca anlalaca zere Myrleia kolonisi Bosphorosa gneyden girii korurken,
Herakleia Pontika ise yine ayn suyoluna kuzeyden yaklam gvence altna almak
iin kurulmu kolonilerdir.

Sinopeye gelince; sahip olduu konumu gz nne alndnda Roma

tarafndan kendisine verilen nemi hak ettii grlmektedir. Zira 1500 kilometre
uzunlua sahip olan Pontos Euksinosun gney kylar, dalarn kyya paralel
olarak uzanmas nedeniyle az girintili ve kntl olduundan bu kylarda yalnzca
Sinope kenti doal bir limana sahipti. Strabon konu ile ilgili olarak u ifadeleri
kullanmtr:
Sinope, hem doa hem de insanlar tarafndan ok gzel bir ekilde
sslenmitir. nk bir yarmadann boynu zerinde kurulmutur. Berzahn her iki
tarafndan da i ve d limanlar ve olaan st palamut dalyanlar bulunur542.

Eskiada var olan yetersiz denizcilik bilgisi ve dnem gemilerinin yetersiz

teknik zellikleri dikkate alndnda Sinope kentinin sahip olduu doal limanyla
stratejik manada tad nem bir kez daha ortaya kmaktadr. Zira eskia boyunca
navigasyon teknolojisinin olduka yetersiz olmas nedeniyle ister ticaret isterse sava
gemileri olsun bunlar ky sulardan fazla uzaklamadan seyahat etmekteydiler. Bu

542
Strabon, 12. 3. 11.

180
bakmdan karaya bal bir eylem tarzna sahip olan denizciler her gece kyya kmak
zorundaydlar. O nedenle iyi ve kullanl limanlar ok fazla rabet grmekteydi.
Ayrca meteoroloji bilgisi de ok ilkel seviyedeydi. Tm bu nedenlerle denizciler,
Pontosda ani olarak ortaya kan frtnalar karsnda tek snakl liman olan
Sinopeyi fazlaca tercih etmekteydiler. Yani Sinope kent ve liman sahip olduu
corafi konumu nedeniyle hem siyasi hem de askeri manada olduka stratejik bir
konumda bulunmaktayd.

4.2.2.4. Kuzeybat Anadolunun Hkimiyeti ve Gvenlii

Balamnda Kolonizasyon Politikas

Balangtan itibaren Roma, temelde askeri amalar dorultusunda koloniler

kurmutur. Her ne kadar zaman ierisinde ortaya kan yeni durumlara bal olarak
kolonilerin kuruluundaki askeri gayeler zaman zaman arka plana itilse de asla
nemini kaybetmemitir. Konu bu yn ile ele alndnda Kuzeybat Anadolunun
hkimiyeti ve gvenlii balamnda blgede oluturulan kolonilerin Romann
ihtiyalarna ne oranda yant verdikleri incelenmesi gereken bir konudur.

Konuyu daha iyi deerlendirebilmek iin ksaca temelde askeri ihtiyalar

terimi ile neyin kastedildiinin izah edilmesi gerekmektedir. Askeri ihtiyalar, sava
ya da bar esnasnda devletin gvenliini temin maksad ile gereksinim duyulan
maddi ve manevi vastalarn tamamn ierir. Bununla beraber koloni yerleimleri
sahip olduklar zellikleri itibari ile says ok askeri ihtiyalarn yalnzca bir ksmn
karlayabilecek potansiyele sahiptirler. Bu sebeple Roma kolonilerinin tm askeri
ihtiyalar karladn dnmek olduka yanltr. Roma kolonilerini askeri ynden
dmann ileri harekatini yavalatabilecek ya da kar saldrlarda bulunabilecek
mstahkem mevkiler olarak dnmek gerekir. Bununla beraber ister istemez
yenilgiye ak pek ok tahkimli yere askeri birliklerin datlmasnn yanl olacan
kavrayan Roma, bu yerleimlere muharip birlikler yerine kolonistler gndermeyi
daha kullanl bir yol olarak grm ve bu ekilde hareket etmitir. Zira ak alanda
dmanla baa kabilmek iin elde daima ok kuvvetin kalmas gerekir.

181
 Stratejik bir blgeye kurulan bir koloninin biri pasif teki aktif olmak zere
iki farkl ilevi olduu gayet aktr. Birincisi ile mekn ve onun iinde bulunan her
eyi korur; ikincisi ile silah menzili dnda bulunan evre zerinde belirli bir etki
yapar. Bu aktif etki, kolonidekilerin belli bir noktaya kadar yaklaan dmana
yapabilecekleri taarruzlardan ibarettir. Savaanlar ne kadar oksa bu amala
koloniden kacak kuvvetde o kadar byk olacak ve kuvvet ne kadar bykse, kural
olarak o kadar ileriye gidebilecek, dolaysyla byk bir koloninin aktif etki dairesi
yalnz younluk bakmndan kuvvetli olmakla kalmayacak, ayn zamanda kk bir
koloniden daha byk olacaktr. Sava esnasnda bir koloninin yapabilecei aktif
katk olduka snrldr. Olduka byk ve kalabalk olan bir koloni bile saldr
amal gnderecei kuvvet, sahrada bulunan silahl kuvvetlere nazaran ou kez pek
nemli deildir. ayet koloni kk ise darya gnderecei kuvvet de tamamen
nemsiz olup, etki alan ise yakn blgesi ile snrl olacaktr. Bununla beraber en
kk koloninin en zayf etkisi bile kolonilerin yerine getirmesi gereken btn
amalar iin daima ok nemli bir paradr; zira bir koloninin en pasif faaliyetleri,
bir saldrda savunma yapsa bile, herhangi bir aktif etkinlik olmakszn asla
dnlemez. Bu adan koloniler zellikle savunmann ilk ve en byk dayanak
noktalardr. Roma kolonizasyon tarihi incelendiinde grlrki, ky savunmas
amac ile kurulan vatanda kolonilerinde iskn edilen yerleimci saysnn yaklak
300 kii ile snrlandrlrken, Romann kara snrlarn emniyet altna almak gayesi
ile oluturulmu olan Latin kolonilerindeki yerleimci saysnn ise 2000in zerinde
olduu grlmektedir543.

Saldrgan taraf taarruz esnasnda lojistik ihtiyalarn beraberinde getirir.

Savunan ise normal olarak nceden uzun hazrlk yapmak zorundadr. Savunan
sadece iinde bulunduu ve koruduu blgeden beslenemez; dolaysyla iae depolar
onun iin byk bir ihtiyatr. Taarruz edenin her trl stoklar ilerleme srasnda
geride kalr ve sava alannn tehlikelerinden uzaklatrlr. Savunann stoklar ise
sava alannn ortasnda bulunur. Eer bu stoklar tahkimli yerlerde deillerse, sava
alannda harektn zararl etkisi altndadrlar ve bunlarn korunmas iin ou kez her
eyden nce zoraki ve dayankl mevkilere ihtiya hsl olur. Roma asndan
543
Karl Christ, a.g.e., s. 19; Ray Laurence, The City in the Roman West, c. 250 BC-c. AD 250,
Cambridge University Press, 2011, s. 39.

182
koloniler olmadan yaplan bir savunmada ordu pek ok tehlike ile ba baa
kalabilecek bir duruma dme tehlikesi ile kar karyadr. unu demek mmkndr
ki, koloniler Roma ordusunun zrhdr. Nitekim talyann fethi srasnda Romann
Samnitlere kar yrtt mcadele esnasnda koloniler Roma asndan nemli
lojistik merkezler olarak kullanlmlardr544.

Koloniler, ou durumda kenarnda bulunduklar yollar ve nehirleri de gidi

gelilere kar kapatabilirlerdi. Ya da bunlar zerinden yaplan ticareti
etkileyebilirlerdi. rnein talyada Sutrium kolonisi via Volsinii yolunu kontrol
etmek gayesi ile oluturulmu bir yerleimdi. Buna ek olarak Nepet ise Falerii ve
nihayetinde de Umbria yolunu kontrol altnda tutmak gayesi ile kurulmutu545.
Koloniler ayn zamanda nehir geilerini kontrol etmek gayesi ile kurulmulard ki
M.. 218 tarihinde kurulan Cremona ve Placentia kolonileri talyann kuzey snrn
oluturan Po nehrini kontrol altna almak gayesi ile kurulmu kolonilerdir546.

Kk bir koloninin dahi etki yarapnn birka saatlik yry mesafesini

bulduu ve taarruzla ilgili etki alan bundan biraz daha uzaa vard iin koloniler,
bir yerin kanatlar iin daima iyi bir dayanak noktas ilevi grmlerdir.

ou kez olduu gibi koloniler irtibat yollar arasnda bulunuyorsa bu yollar

zerinde gidip gelen her ey iin rahat snma ve dinlenme istasyonudur. Roma
kolonileri sklkla dzenli bir yol sistemi ile birbirlerine balanmlard. rnein
talyada ilk ina edilen via Appia yolu kolonileri birbirine balamaktayd. Buna ek
olarak via Flaminia ve via Aemilia yollar ise Kuzey talyada yer alan Roma
kolonilerini birbirine balamaktayd547.

Koloniler, savaan ordu birlikleri iin de snma ve dinlenme salayan

lojistik merkez grevi yapmlardr. rnek, Kartaca -2. savata- sava srasnda

544
Gary Forsythe, a.g.e., s. 301.
545
Sutrium kolonisi iin bkz. E. T. Salmon, Samnium and Samnites, s. 242. Nepet ve Falerii
kolonileri iin bkz. M. Frederiksen- J. B. Ward-Perkins, The ancient road systems of the central and
northern Ager Faliscus, Papers of the British School at Rome, 25, 1957, s. 107, 187-188.
546
Williamson Murray, The Making of Strategy, Cambridge University Press, 1996, s. 77.
547
Michael P. Fronda, a.g.e., s. 310-311.

183
yenilen Roma kumandan Scipionun birlikleri ile beraber Placentia kolonisine
ekilmesi ve burada yaralarn sarma olana bulmasdr548.

Koloniler, dman saldrsnn akn krabildikleri gibi bu saldrnn

gerekletirilmesinde de ilevsel merkezlerdir. zellikle savunma ve taaruz
nitelikleri nemli rol oynar. Kartacal Hannibalin Roma-talya konfederasyonunu
paralamak iin Romann talya iindeki uzantlar olan Roma kolonilerini hem
zaman hem de kaynak israfna yol amasndan korktuundan kuatma yapmakszn
Roma saflarndan ayrlmaya almasdr. Ancak bu plan da baarsz olmutur549.
Koloniler Hannibalin talyadaki ilerleyiinde olumsuz anlamda etkili olmulardr.

Bununla beraber bir koloni dman saldrsn ancak bir lde snrlayabilir.
Bu etkinlik yalnzca insanla snrl olunca, bu yerleimlerin sakinleri ounlukla
zayf ve iyi yetitirilmemi ahaliden olutuunda baar hissedilecek bir seviyede
olmayacaktr. Eer byk ordu birlikleri kendilerine destek ve istinat noktas yapmak
iin koloni ile balant kurarlarsa biraz daha fazla etkinlik olaslnn ortaya kmas
kanlmazdr.

Koloniler ayn zamanda dalarda da nem kazanrlar. Burada dm

noktasn tekil ettikleri tm yol sistemini aar ve kaparlar. Bylece bu yollarn
getii btn dalk blgeye egemen olurlar ve dadaki savunma sisteminin gerek
istinat noktas olarak kabul edilirler. Romallar kolonilerin bu zelliklerinden
yararlanmlardr. Bu balamda talyada kurulan Fidenae kolonisi Tiber nehrini
kontrol eden bir tepe zerinde konumlandrlmtr. Cora ise Volsc dalarndaki
kuzeybat yolunu kontrol eden bir yama zerinde yer almaktayd550. M.. 494
ylnda Volsc dalarndaki son boluu kapatp blgeye hkim olmak maksadyla
Alba Tepelerinin gney yamacnda Velitrae kolonisi kurulmutur551. Yine Labico
yaknlarnda M.. 418de kurulan Labici yerleimi de yksek bir tepe zerinde

548
Ticinus Sava ile ilgili olarak bkz. Livius, XXI. 45-48; Polybios, III. 65-68. John Prevas,
Hannibal Crosses the Alps: The Invasion of Italy and the Punic Wars, DaCapo Press, 2001, s.
179-180; Richard A. Gabriel, Hannibal: The MilitaryBiography of Romes Greatest Enemy,
Potomac Books, 2011, s. 129.
549
E. T. Salmon, Roman Colonization Under The Republic, s. 8485.
550
Gary Forsythe, a.g.e., s. 246.
551
Tim Cornell, a.g.e., s. 304.

184
kurulmutur552. Bu rnekleri daha da uzatmak mmkndr. Grld zere Roma
kolonileri stratejik adan nemli blgelerin emniyetini salamak maksadyla
kurulmu yerleimlerdir.

Kolonilerin sahip olduklar zellikler itibari ile bir dier yapsal zellii de
snr emniyetine saladklar katklardr. lk zamanlardan gnmze kadar ortaya
km olan her devlet, igalcilere kar snrlarn koruyucu engellerle kontrol altnda
tutmaya almtr.

Snr gvenlii, ancak birbiri ile yakndan alakal ilevlerin, yani koruma, ikaz
ve tepki ilevlerinin bir btn olarak birleimi ile salanabilir. Bilindii gibi uluslarn
ve devletlerin snr gvenliini salamalar olduka zorlu bir aba olarak kalmtr.
Roma, snrlarnn emniyetini tesis etmek gayesi ile kolonilerden yararlanm ve bu
koloniler dmann Roma topraklarna giriini engellemek balamnda nemli
baarlar elde etmilerse de bunu asla tam manas ile gerekletirememilerdir. Bu
balamda II. Pn sava ncesinde Romann kuzey snrn Keltlerin saldrlarna
kar korumak gayesi ile kurulmu olan Placentia ve Cremona kolonileri blgedeki
Kelt kabileleri olan Ligures ve Boiilerin saldrlarna daha fazla dayanamam ve ad
geen kabilelerin eline gemitir553.

Yukarda da izah edilmeye alld gibi (s. 182-185) Roma, zellikle bir
blgenin hkimiyetini ve snr gvenliini temin etmek gayesi ile kolonilerden
yararlanmak iin epey aba sarfetmitir. Konu bu adan deerlendirildiinde bizim
iin kritik soru ise Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerin benzer politikalara
cevap vermek gayesi ile mi kurulduudur ki bu suale olumlu bir cevap verilirse
kolonilerin bu amalara ne oranda katk saladnn ortaya karlmas byk nem
tar.

Kuzeybat Anadoluda kurulan Myrleia, Herakleia Pontika ve Sinope

kolonilerine yerletirilen kolonist saysnn tespit edilmesi bunlarn Roma

552
Livius, IV. 47. 5; Stephen L. Dyson, Rome: A Living Portrait of an Ancient City, The Johns
Hophins University Press, 2010, s. 41.
553
Polybios, III. 40; Velleius Paterculus, I. 14. 8; Livius, XXXIV. 22. 1-2.

185
savunmasna yaptklar aktif ve pasif katky daha iyi belirlemeye katk salayacaktr.
Nitekim Roma kolonileri de Romann hkimiyet sahas iinde yer alan bir blge
zerinde aktif ve pasif olmak zere iki tarz katk salam grnyor. Ksaca pasif
etki koloninin kendini ve kurulduu blgenin gvenliini salamasyken, aktif
etkiden kast ise kolonideki yerleimcilerin yaklaan dmana yapabilecekleri
taarruzdur. Bu durumun etkin bir ekilde gerekleebilmesi ise ancak bir kolonide
iskn edilen yerleimcilerin saysna baldr. Kuzeybat Anadoluda Caesar
dneminde kurulan her yerleim yerine devrin realitesine bal olarak saylar
binlerin zerinde yerleimci gnderilmitir554. Bu durumun doal olarak kolonilerin
aktif ve pasif etkilerini bir hayli arttrm olmas yan sra blgenin Roma iin
olduka nem tadn gstermesi dikkat ekicidir.

Kolonilerinin Romaya askeri lojistik merkezler olarak hizmet ettiine daha

nce deinilmiti. (s. 183) Bu balamda Kuzeybat Anadoluda yer alan her
koloni yerleimi de zellikle douda Parthlar ile giriilen mcadele esnasnda
blgeye sevk edilen ordularn lojistik ihtiyalarn gidermede nemli roller
oynamlardr. M.S. 58 tarihinde Bithynia-Pontos eyaletine gnderilen C. Iulius
Aqulia, Apameai ve Nicaea arasndaki yolun inas ile de grevlendirilmitir555. Bu
durumun Corbulonun ayn yl Armeniaya yapm olduu sefer ile dorudan bir
ilikisi vardr. Bu zaman diliminde eyalet topraklar ordularn gvenle geii iin
kullanlm, benzer bir ekilde Nicomediadan Apameiaya kadar uzanan yol da
birlikler iin gerekli olan ikmal maddelerinin nakledilmesi amacyla kullanlmtr.
zleyen yllarda zellikle Traianus, Marcus Aurelius ve Caracalla tarafndan
Parthlara kar yaplan seferde de blge nemli bir lojistik merkez olarak hizmet
etmitir. zellikle Caracalla dneminde yaplan seferde Apameiadan buday temin
edildii bilinmektedir556.

Kuzeybat Anadoludaki kolonilerin kurulduu dnem ve kolonilerin

konumlar dikkate alndnda bu yerleimlerin dman snrnda yer almad

554
Donald Engels, a.g.e., s. 67; Ernest George Hardy, Some Problems in Roman History, Lawbook
Exchange Ltd, 2007, s. 138.
555
CIL III 346; IGR III 15.
556
IGR III 1412.

186
grlmektedir. O nedenle buradaki yerleimler dnemin konjonktr de dikkate
alndnda daha az risk tayan bir blgede kurulmulardr. Bununla beraber Myrleia
(=Apameia), Herakleia Pontika ve Sinope kolonilerinin yaknlarndan geen yollarn
ve gei blgelerinin emniyeti ve zellikle de bakm ile sorumlu olduklar
anlalmaktadr. C. Iulius Aquliann Apemeia-Nicaea arasnda var olan yolun
onarlmas ve M.S. 78 tarihinde eyalete procurator olarak gnderilen L. Antonius
Nasonun da Nicomedia-Apameia arasndaki yolun slah iin kaynak ayrmas,
kolonilerin var olan yollarn tamiratndan sorumlu olduklarn gstermesi
bakmndan nemlidir557. Koloniler, belirtildii zere balangtan itibaren
birbirlerine dzenli ve sistemli bir yol a ile balanmlardr. Blgede yer alan
isimleri yukarda yazl koloni yerleimi de birbirlerine yollar ile balanm
grnmektedir558. zellikle Douda olagelen hadiseler sebebiyle mparatorluun
bat topraklarnda bulanan her hangi bir legionun douya gnderilmesi gerektiinde
var olan yollardan yararlanlmtr. Roma yollar zerinde yer alan koloniler ordunun
ilerleyii esnasnda zellikle tehlikeli durumlar ortaya ktnda snacaklar
gvenli limanlar olarak hizmet etmilerdir.

Balangtan itibaren kolonilerin askeri kayglar ile oluturulduu

belirtilmitir. Bu mstahkem yerleimler ou zaman yenilen Roma ordularnn bir
sna, yaralarn sard ve gerekli durumlarda insan kaynaklarn tazeledikleri
yerler olmulardr. Her ne kadar Bithynia-Pontos eyaleti zaman zaman stratejik
mevkisinden tr ilkin senatus eyaletiyken imparatorluk eyaleti olmusa da buras o
dnem (M.S. 2. yzyl balar) atmalarnn yaand snr blgelerine uzak olmas
nedeni ile grece olarak gvenli bir blgede yer almtr. O nedenle bu blge
zerinden geerek snr hattna giden birlikler herhangi bir tehlikeye maruz
kalmadklar gibi burada yer alan kolonilere birliklerin bozgun sonras sndklarn
gsteren bir kaytta yoktur. Bununla beraber uzak blgeler arasnda gidip gelen
birlikler ulam olanaklarnn yeterince gelimedii bir dnemde seyahatin getirdii
zorluklara bal olarak kayplar yaamaktaydlar ve bu kayplarn bir ekilde telafi
edilmesi gerekmekteydi. te bu noktada blgedeki koloni asker temini asndan
orduya nemli katklar yapmlardr. Bilindii zere legionlarda yalnzca Roma
557
CIL III 6993; ILS 253; D. Magie, a.g.e., s. 570-571; RG, s. 236, nr. 7-8.
558
CIL III 6993; ILS 253.

187
vatandalar grev yapmaktayd ve eyaletlerde Roma vatandalarnn bir arada
bulunduklar en byk yerleimler kolonilerdi. Ayrca diktatr Mariusdan itibaren
kolonilere gnderilen yerleimciler arasnda terhis olmu askerlerin oran artmaya
balamtr559. Romal bak asna gre bu veteranuslarn ocuklarnn da daha iyi
asker olacaklarna inanlmaktayd. O nedenle koloniler ordu iin nemli bir asker
toplama merkezi olarak hizmet etmilerdir. mparator Traianus tarafndan Bithynia-
Pontos eyaletine vali olarak gnderilen Gen Pliniusun blgeden asker toplamak
iin faaliyette bulunduu anlalmaktadr560. Bu askerlerin byk bir ksmnn
kolonilerden temin edildiine phe yoktur. Bu adan blgede bulunan koloniler
Romaya askeri ynden olumlu bir katk salamlardr. Savunma amacyla
kolonilerin dman saldrsna kar ilk hatta yer ald ve bu yerleimlerin dman
saldrsn bozucu bir yap olarak zaman zaman grev yaptklar bilinmektedir.
Bununla beraber uzun bir sre senato eyaleti olarak kalan Bithynia-Pontos blgesine
eyalet tarihinde ciddi bir saldr gereklemedii gibi koloniler de bu ama
dorultusunda grev yapmamlardr. Ayrca snr blgesinde yer almad iin bu
blgede bulunan koloni snr gvenliini tahsis etmek gayesi ile de
kurulmamlardr.

Bu tezde Romann askeri birlikler tarafndan savunulmayan blgelerin

gvenliini salamak amacyla zellikle kolonilerden yararland sk sk
vurgulanmtr. O nedenle Roma eyalet sistemi balamnda Bithynia-Pontos eyaletini
incelemek gerekir. Roma tarafndan oluturulan ilk eyaletler (=provincia) I. Pn
sava sonrasnda Sicilya ve Sardunya-Korsikada kurulmulardr (M.. 227). Bu
dnemde eyaletler Senato tarafndan atanan magistratuslar vastas ile
ynetilmekteydi. Bununla beraber bu durum Augustus ile beraber deimitir. M..
27 ylnda yaplan dzenleme ile o dneme kadar eyalet yneticilerini atama
yetkisine sahip olan Senatodan yetkilerinin bir ksm alnd561. zellikle snrlar gibi
hassas blgelerde bulunan eyaletlerin valilerini atama yetkisi imparatorlara gemitir.
Bu tarihten sonra eyaletler Senato ve imparatorluk eyaletleri olmak zere ikiye
ayrlmtr. Cassius Dio, Augustusun grece olarak gvenli ve istikrarl eyaletleri

559
Plutarchos, Marius, 29-30; Appianos, 29-33.
560
Plinius, Epistulae, X. 29-30.
561
Strabon, 17. 3. 25; Cassius Dio, LIII. 12. 2.

188
Senatoya braktn, buna karlk istikrarsz ve gvensiz olarak grd eyaletlerin
ynetimini kendi stne aldn ifade etmitir562. Temelde ise legion birliklerinin
bulunduu eyaletler imparatora balanrken legionlarn bulunmad eyaletler ise
Senatonun denetimine braklmtr563. Bithynia-Pontos eyaleti, M.. 74 tarihinde
Bithynia kral IV. Nikomedesin topraklarn vasiyet yolu ile Romaya brakmas
sonrasnda kurulmutur564. Augustus tarafndan yaplan dzenlemeler sonrasnda
Bithynia-Pontos eyaleti senato eyaleti olarak braklmtr. Bununla beraber
imparator Traianus eyaletin bozulan ekonomisini dzeltmek ve Parthlar ile yaanan
sorunlara bal olarak M.S. 110 ylnda bu eyaleti Senatodan alarak buray
imparatorluk eyaleti haline getirmitir565. mparator Antoninus Pius dnemine kadar
statsn koruyan bu eyalet sonrasnda tekrar senato eyaleti haline getirilmitir.
Bununla beraber imparator Marcus Aureliusun iktidar ile beraber yeniden
imparatorluk eyaleti haline dntrlen Bithynia-Pontos, bu tarihten sonra artk
imparatorluk eyaleti olarak kalmtr566.

Belirtildii zere Bithynia-Pontos eyaleti senato eyaletleri ierisinde yer

almtr. zellikle stratejik Bithynia blgesinin kontrol dnldnde Roma
legion kuvvetleri bulunmadan burann gvenliini nasl salanmtr? Bunun en
mantkl cevab kolonilere yerletirilen veteranuslar vastasyla blge gvenliinin
salanm olabileceidir. Zira Roma bu tarz bir uygulamay sadece Bithynia
blgesinde yapmamtr. Bithynia eyaleti gibi bir Senato eyaleti olan Achaiada
(Hellas) yer alan Patrasda Augustus dneminde Augusta Achaica Patrensis adyla
bir koloni kurulmutur. Bu koloni de Bithynia blgesindeki kolonilere benzer ekilde
ulam iin byk nem tayan stratejik bir blge zerinde kurulmutur. Patrensis
kolonisinin konumu incelendiinde Korinth krfezinin knda yer alan stratejik
konumu sayesinde Hellas ile talya ve Bat Avrupa arasndaki ulamda kilit bir
562
Cassius Dio, LIII. 12. 2.
563
Oktay Akit, a.g.e., s. 51.
564
Tpk Asia Eyaleti kurulurken yaananlara benzer bir ekilde vasiyet yolu ile kurulan Bithynia-
Pontos eyaletinin kuruluu esnasnda bir takm sorunlar yaanmtr. IV. Nikomedesin Kappadokial
ei Nysadan doduunu iddia eden bir kii topraklarn kendi hakk olduunu belirtmi. Bununla
beraber Roma Senatosu tarafndan yaplan incelemelerde bunun doru olmad ortaya karlmtr.
D. Magie, a.g.e., s. 320.
565
B. F. Haris, - Ryde North, Bithynia: Roman Sovereignty and Survival of Hellenism, ANRW,
ed., Hildegard Temporini and Walter de Gruyter, Berlin-New York, 1980, s. 883-899.
566
Mehmet Ali Kaya, a.g.m., s. 24. Frank McLynn, Marcus Aurelius: A Life, Da Capo Press Inc,
2009, s. 174.

189
konumda olduu grlmektedir. Ad geen koloni ulam yollarnn emniyetini
salad gibi blgenin gvenlii iin de olduka byk faydalar salamtr567.
Benzer uygulamalar zellikle Anadolunun baka eyaletlerinde de grnmtr ki
buna en iyi rnek Augustus dneminde Pisidyada kurulan koloni yerleimleridir. Bu
mntkada yer alan kolonilerin kurulu amac M.. 1. yzyl sonlarnda istikrarsz bir
yap arz eden Pisidyann gvenliini salamakt. Bu blgede direkt askeri tedbirler
yannda huzursuzluk kaynaklarnn yannda kurulacak kolonilerle iddet
kullanmadan barsever bir ekilde blgeyi dntrmek amalanmt. Bunun da
yolu tam olarak uygarlamadna inanlan blgenin Romallatrlmasyd.
Bylelikle sadece tehditle deil, fakat Romann uygarlatrc kltr sayesinde
eyalet Augustusun bar sisteminin iine sokulmak istenmitir568. Roma, Myrleia
(=Colonia Concordia Augusta Apamea) ve Herakleia kentlerine koloni stats
vererek blgenin gvenliini salamtr569. Tm bunlara ek olarak blge Bosporos
Krallnn denetimini salamak iin de kullanlmtr. Gerekten Sinopta bulunan
Latince bir mezar yazt cohortes Cypriann Sinopta slendiini gstermektedir570.

Koloniler, askeri manada Romaya ok farkl alanlarda hizmet etmilerdir.

Bununla beraber bir blge zerine kurulan herhangi bir koloni yerleiminin ifade
edilen amalarn tamamn gerekletirmek gayesi ile kurulduunu ya da bunlarn
tamamn gerekletirebilecek yetenee sahip olduunu dnmek yanltr.
Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerin de Romaya belli katklar sunmakla
beraber baz konularda konumlar ya da tadklar potansiyel sebebiyle ifade edilen
hedeflerin tamamna ulatklar sylenemez. Romann da bu blgedeki kolonilerin
kuruluu esnasnda bu durumun farknda olduunu iddia etmek yanl olmaz. nk
Roma, gn birlik politikalar uygulayarak ksa vadeli zmler retmek
istememitir. nk bu ekilde hareket eden bir gcn bir dnya imparatorluu
haline gelmesi asla beklenemez.

567
Hubert Cancik, Jrg Rpke, Rmishe Reichsreligion und Provinzialreligion, Mahr Siebeck
1997, s. 227.
568
J. G. C. Anderson, Festivals of Men Askaenos in the Roman Colonia at Antioch of Pisidia, JRS,
III, 1913, s. 267; B. Levick, Antiocheia, RE, Suppl., XI, 1968, s. 51.
569
Veli Sevin, a.g.e., s. 35,40.
570
Latince yazt iin bkz. M. P. Speidel, D. H. French, Bithynian Troops in the Kingdom of the
Bosporos, Epigraphica Anatolica, Heft 6, Tofel 7, Bonn 1985, s. 102.

190
 4.2.2.5. Ky Savunmas Balamnda Roma Kolonizasyon
Politikas

Romann ky savunma politikas ve bu politikay gerekletirmek iin

kolonilerden ne oranda istifade ettii konusuna gemeden nce deniz gcnn
antika yaamna olan etkilerine ksaca gz atmak yerinde olur.

Aratrmaclar antika Akdeniz dnyasnda deniz gcnn etkisinin genelde

olduka dk seviyede olmasna karn baz durumlarda sonu belirleyici nitelikte
olduuna vurgu yapmtr571. Akdeniz corafyas ve bu corafyaya komu siyasi
yaplarn tarihleri incelendiinde ad geen blgenin siyasi, ekonomik ve kltrel
faaliyetlerin oda olduu kolayca anlalmaktadr. Bununla beraber byle geni bir
corafyann dnemin teknik, siyasi ve sosyal yaps gz nne alndnda btnyle
kontrol altnda tutulabilmesi olduka gtr. M.. 2. binde denizler sadece
toplumlarn soylu kesimlerine lks mallar tayan bir ara olmaktan teye gidememi
ve bunun sonucunda deniz hkimiyeti siyasi ve askeri politikalarda n planda yer
almamtr572. Bununla beraber M.. 5. ve 4. yzyllarda byk kentlerin ortaya
kmas -rnein Atina- sonucunda ar gda maddesi ihtiyacnn artmasna paralel
olarak ticaretin gelimesi, denizlerin nemi ve kontrol altnda tutulma isteini de
arttrmtr573.

Deniz gc her dnemde onu besleyecek kaynaklara sahip siyasi kurum ve

kurulularn varlna ihtiya duymutur. Ama bir baka adan deniz ar harektta
bulunan ordular iin en nemli unsurlardan biri ulam yollarnn gvenliini
salayabilmektir574. te yandan antik a ordular deniz ar bir faaliyette bulunsalar
bile ihtiyalarn yerel kaynaklardan salayabilmekteydiler. Bu tarz harekt yapan bir

571
R. Meiggs, Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World, Oxford University Press,
1982, s. 117; ayrca bkz. Chester G. Starr, Antik ada Deniz Gc, s. 2.
572
Antik ada yaplan ticaret ve tamacl yaplan mallar ile ilgili pek ok eser yaynlanm olup
bunlardan balcalar iin bkz. Helen Parkins and Christopher Smith, Trade, Traders and the
Ancient City, Taylor and Francis, 2007; Lionel Casson, Ancient Trade end Society, Wayne State
University Press, 1984; Barbara Voorhies, Ancient Trade and Tribute, University of Utah Press,
1989; P. D. A. Garnsey, K. Hopkins and C. R. Whittaker, Trade in the Ancient Economy, Universiy
of California Press, 1983.
573
Lionel Casson, Antik ada Denizcilik ve Gemiler, s. 110112.
574
Alfred Thayer Mahan, The Influence of Sea Power Upon History 1660- 1805, Gallery Boks,
1995, s. 19.

191
ordunun karlat tek ve en byk sorun ise yedek asker ihtiyacyd. Bu gibi
nedenlerden tr antikadaki siyasi yaplar, deniz ar askeri faaliyetleri
destekleyecek uzun soluklu donanma glerine nadiren sahip olmulardr. Dier
taraftan hemen her dnemde olduu gibi antik alarda da gemiler pahal bir arat
ve mrettebata genellikle cret denmekteydi. M.. 5. yzyla kadar Akdeniz ve
evresinde donanma meydana getirecek byklkte siyasi yaplar ortaya kmad
iin denizi kontrol altnda tutarak ondan faydalanma arzusu bir istekten teye
gidememitir575.

Tm bunlara ek olarak deniz hkimiyetinin gayesi lojistik ihtiyalarn ve

askerlerin nakli iin deniz yollarn kontrol altnda tutabilmektir. Deniz gcnden
beklenen her hangi bir kriz annda deniz ulam hatlarnn gvenliini salamak
yannda hasm kuvvetin ya da kuvvetlerin deniz hkimiyet sahasna olan
mdahalesini engellemek ve ihtiya duyulduu anda da dman kuvvetlerinin
hkimiyet alanlarnda harekt icra etmektir. Ne var ki, antika donanmalarnn ne
organizasyonu ne gemilerin sahip olduu imkn ve kabiliyetleri ne de harekt iin
gerekli bilimsel verilerin -meteoroloji, navigasyon, konum belirleme, hedef tehis-
takip ve izleme- olmay onlar bu rolden daima mahrum brakmtr576. Gerekte
antika boyunca deniz gcn gerektiinde kritik bir koz haline gelebilen fakat
sreklilii olmayan bir g olarak alglamak daha doru olacaktr577.

Antikada Akdeniz corafyas dhilinde yer alan herhangi bir yerde ky

blgelerin gvenliini salamak olduka zordu. zellikle ky blgelerde oturanlar
asndan en byk tehlike, saylar giderek artan korsan saldrlaryd. Gnmzde
olduu gibi bu dnemde de ky blgelerin gvenliini salamak amacyla aktif ve
pasif olarak adlandrlan eitli yntemlerden yararlanlmaktayd578. Aktif savunma
yntemi dman unsurlarn sahillere yaklamadan nce tehis edip engellemektir ki,

575
Alfred Thayer Mahan, a.g.e., s. 1-5.
576
Thomas. J. Figueira, Herodotus on the Early History of Aegina, American Journal of Philology
106, 1985, s. 64.
577
Chester G. Starr, a.g.e., s. 3.
578
zellikle Romann ky savunmas balamnda uygulam olduu yntemler iin bkz. Chester G.
Starr, Coastal Defence in the Roman World, AJP, Vol. 64, No. 1, 1943, s. 56; ayrca daha geni
bilgi iin bkz. F. W. Clark, The Influence of Sea-power on the History of the Roman Republic,
Menasha, 1915.

192
bu yntemde doal olarak donanmadan yararlanlmaktayd. Pasif savunma
ynteminde ise ama ky blgelerde eitli kaleler, mstahkem mevkiler ve
garnizonlar yerletirerek mmkn mertebe dman kydan uzaklatrmak, gemiler
ile arasndaki balanty kopararak ka yollarn engelleyip dman yok etmektir.
Antika donanmalarnn sahip olduu teknik zellikler ele alndnda ve bu
donanmalarn iletim masraflarnn olduka yksek meblalarda olduu gz nnde
bulundurulduunda, pasif savunma yntemlerinin ekonomik adan daha uygun
olduu ortaya kmaktadr579. Roma, eitli dnemlerde ad geen yntemlerden
farkl oranlarda yararlanmtr. Roma cumhuriyet dnemi ele alndnda pasif
savunma nlemlerinden daha fazla yararland grlrken imparatorluk dneminde
aktif savunma aralarna daha fazla bel balad anlalmaktadr580. Roma
imparatorluu gcn kaybetmeye balad M.S. 3. yzyla dein aktif savunma
yntemini uygulamay srdrm, bu tarihten itibaren ortaya kan eitli
nedenlerden dolay aktif savunma yntemi yerine yeniden pasif savunma
yntemlerine dnlmtr.

Roma, Tiber nehri kylarndan gerekletirilen ticareti kontrol etmek gayesi

ile ilk olarak M.. 4. yzyl ortalarnda ky eridine sahip olmutur. Bu zaman
zarfnda Tyrrhen denizinde korsanlk faaliyetinin olduka yaygn olmas nedeniyle
Roma, ilk kez kylarn dman saldrlarndan koruma problemi ile kar karya
kalmtr. Livius M.. 349 tarihinde Sicilya korsanlarnn Roma sahillerine yama
amal saldrlarda bulunduklarn ifade etmitir581. Karlalan bu ve benzeri
durumlar, Romann sahillerini korumak iin harekete gemesine neden olmutur.
Bununla beraber deniz ile ok yakn ilikiye girmemi ve konu ile alakal birikimi
olmayan her ulus gibi Roma da balangta meydana gelen saldrlara son vermek
iin bir donanma oluturma fikrine scak bakmamtr. Her ne kadar Roma, donanma
kurma konusunda isteksiz olsa da kylarn emniyetini salamak balamnda bir
takm giriimlerde de bulunmutur. lk olarak M.. 350 ylnda Tiberin giriini

579
Chester G. Star, a.g.m., s. 56.
580
Kathryn Lomas, Italy During the Roman Republic, 33831 B.C., The Cambridge Companion
to the Roman Republic, Cambridge University Press, 2004, s. 209210; mparatorluk dnemi Roma
donanmasnn oynad rol iin ayrca bkz. Tacitus, Annales, I. 9; Vegetius ise donanmann sreklilik
gsteren karakterinden bahsetmektedir. Bkz. Vegetius, 4. 31; J. H. Rose, a.g.e., s. 120, 145146.
581
M.. 349 tarihindeki Sicilya korsanlar ile ilgili olarak bkz. Livius, VII. 25. 5; 26. 13-15.

193
emniyete almak iin buraya ok uzak olmayan bir noktada Ostia kolonisini
kurmutur582. Burada oluturulan yerleime yeni kolonistler gnderilmi ve bunlara
geimlerini salamak iin kk araziler tahsis edilmitir. Ad geen yerleimdeki
ahalinin koloniyi terk etmesi kesinlikle yasakt ve bunlar srekli bir alarm
durumunda dmann yapmas olasl ters bir hareketi gzlemlemekle ykmlydler.

Ostiann kurulmasn takip eden 50 yl ierisinde Roma, kylarn gvenliini

kurmak amacyla bir dizi baka nlemler de almtr. M.. 338 tarihinde bir liman
kenti olan Antium ele geirilmi ve burada da bir koloni kurulmutur. Buna ek olarak
geimini korsanlkla temin eden blgenin eski ahalisinin gemileri ellerinden alnm
ve denizle ilgilenmeleri yasaklanmtr583. Antium kentinin ele geirilmesinden ksa
bir sre sonra Roma tarafndan banda duovir navalisin bulunduu ilk donanma
oluturulmutur. Banda iki amiral olan ve 10 gemilik iki filodan oluan bu
donanma ancak sava zamannda grev yapmaktayd ve temel amac Roma
dmanlarnn kylarn yamalamakt584.

Ancak kurulmu olan Roma donanmas Epeiros kral Pyrrhosun M.. 280
tarihinde Gney talyaya gelmesini engelleyemedii gibi onun talyadan ekiliini
de engellemeyi baaramamtr. Sz konusu bu dnemde Roma, ky blgelerinin
gvenliini salamada, kurmu olduu kolonilere ek olarak, blgedeki Hellen
kentleri ile yapm olduu i birliine bel balamak zorunda kalmtr. Bu balamda
Pyrrhosun talyadan ekilmesinin ardndan Tarentum, Thurii ve Gney talyada
yer alan dier Hellen kentleri ile yaplan anlamalar gelecekte karlalmas olas
benzer sorunlar engellemek amacyla yaplmt585. M.. 3. yzylda deniz
kolonilerinin kurulmasnda bir patlama yaanmtr. Roma tarafndan oluturulan
pasif savunma hatlarndaki boluk II. Pn sava esnasnda Hannibale kar
yrtlen mcadelede olduu kadar Makedon kral V. Phillip ve Seleukos kral III.
Antikokhos ile yaplan savalarda kendini gstermitir. Zira bu zaman zarfnda

582
Ostia kolonisinin kuruluu ile ilgili olarak bkz. Charles Gates, Ancient Cities, Routledge, 2011, s.
335; G. Michael Woloch, Roman Cities, University of Wisconsin Press, 1982, s. 206.
583
Livius, VIII. 14; Strabon, 5. 3. 5.
584
Livius, IX. 30. 4; bahsi geen donanmann Nuceriay yamalamas ile ilgili olarak bkz. Livius, IX.
38. 2-3. Ayrca bkz. Michael Pitassi, a.g.e., s. 44.
585
Strabon, 4. 1. 5-9.

194
Romann en byk korkusu bu dmanlarn zellikle Gney talyaya yapmas olas
bir karmadr. Roma var olan boluu tam olarak kapatmak gayesi ile M.. 194de
Volturnum, Liternum, Puteoli, Salernum, Buxentum, Tempsa, Craton ve
Sipontumda yeni koloni yerleimleri kurmutur. Bununla beraber M.. 177
tarihinde Etruriada Luna kolonisinin kurulmas ile beraber bu alanda yaplan
almalarda bir duraklama devrine girilmitir586.

Roma tarafndan kylarn gvenliini kurmak gayesi ile oluturulmu olan

kolonilerden Brundisium ve Hannibal savalar sonrasnda kurulan iki yerleim hari
dier tm koloniler Roma vatandalarndan olumaktayd. Roma vatanda kolonileri
olarak da adlandrlan bu yerleimler genelde olduka kk boyutluydular. Buralara
ounlukla ortalama 300 aile yerletirilmekte ve yerleimlerdeki kiilere Latin
kolonilerinde iskn edilenlerden farkl olarak daha az miktarda toprak verilmekteydi.
Strabonnun da ifade ettii zere bu tarz kolonilere gnderilenlerin saysnn az
olmasnn temel nedeni talyada savunulmas kolay olan liman saysnn olduka az
olmasdr587. Bu zaman zarfnda kurulan yerleimler her ne kadar ok saydaki
dman unsurunu durdurmak iin yeterli olmasa da, uras kesindir ki, bunlar
zellikle korsanlarn saldrlarn engellemede olduka yararl olmulardr. talya
sahillerinin bu denli az saldrya maruz kalmasnda Roma ky kolonilerinin bir
ekilde etkisi olduu dnlmektedir. M.. 3. yzylda Kartacaya kar yrtlen
mcadele esnasnda Roma bir donanmaya sahipti. Roma I. Pn savann ilk
evrelerinde Kartacay malup etmenin tek yolunun zellikle denizden getiini
anlam ve bu balamda da byk bir donanma oluturmak iin harekete gemitir.
Kartaca, I. Pn sava esnasnda Roma karsnda ald yenilgilere bal olarak
donanmasnn zayflamas nedeniyle birka istisna dnda Roma kylarna geni
apl saldrlar dzenleyememitir. II. Pn savanda ise Kartacann elinde Roma ile
ba edebilecek oranda bir donanmas yoktu. Buna ramen Roma kolonilerinin bu
586
Pontine adasnda kurulan koloni iib bkz. Tim Cornell, The Beginnings of Rome: Italy From the
Bronze Age to the Punic Wars, Routledge, 1995, s. 388. Minturnae, Sinuessa, Castrum Novum,
Sena Gallica kolonileri iin bkz. Geza Alfldy, The Social History of Rome, Routledge, 1988, s. 27;
Theodor Mommsen, Momsens History of Rome, Wildside Press, 2008, s. 110. Aesis, Alsium,
Fregenae, Brundisium kolonileri iin bkz. Evelyn Shirley Shuckburgh, A History of Rome to the
battle of Actium, Nabu Press, 2010, s. 269. Volturnum, Liternum, Puteoli, Salernum, Buxentum,
Tempsa, Craton, Sipontum ve Luna kolonileri iin bkz. Livius, XXXI. 41. 3; XXXIV. 45. 1-5; ayrca
bkz. Michael P. Fronda, a.g.e., s. 309; Andrew Stephenson, a.g.e., s. 38.
587
Strabon, 6. 4. 1.

195
takviye kuvvetlerinin geliini engellemede baarsz olduklar grlmektedir588.
Fakat dikkat ekici olan odur ki, Roma karsndaki ortak dmanlar olan Kartaca,
Makedonia ve Seleukos devletlerini sava andlamalaryla donanmalarndan
arndrmtr. M.. 2. yzyl balarndan itibaren Akdenizde Romaya tehdit
oluturabilecek bir deniz gc kalmam ve Roma Akdenizde kontrol ele
geirmitir. Buna bal olarak vatanda kolonilerinin nemi ve says azam,
buradaki milis nitelikli yerleimciler askeri kimlikten uzaklamlardr. Fakat
grne gre Roma, her atma ncesinde bir donanma oluturmu ve ardndan da
bu oluumu feshetmitir. Roma, bylece anavatana ek olarak sahip olduu deniz ar
topraklarn ky gvenliini ise yerel yneticilerin insafna terk etmitir589.

huzursuzluklarla dolu M.. 1. yzyl boyunca talya sahilleri bir kez daha
denizden gelen tehlikeler ile kar karya kalmtr. O nedenle Romallarn aktif ve
pasif savunma nlemlerini yeniden gzden geirmeleri gerekmitir. M.. 90-88
yllar arasnda cereyan eden sava esnasnda Senato, Tyrrhen Denizindeki Cumae
ve Ostia arasndaki blgenin gvenliini azat edilmi kleler vastas ile salamaya
alm, buna ek olarak Doudaki Hellen kentlerinden salad gemiler ile
sahillerde devriyeler oluturmutur590. Bu yzyln balarnda yaanan bu gelimeye
paralel olarak M.. 80 sonrasnda Kilikia korsanlar, Pontos kral Mithridatesden de
destek salamak suretiyle Bat Akdenize kadar genileyen bir alanda yama ve
korsanlk seferleri gerekletirmilerdir. Hatta bu saldrlar esnasnda Appian
yolunda iki praetoru ele geirmiler ve bir konsllk filosunu Ostia limannda
batrmlardr591. Bu bunalml zamanda Romann pasif savunma tedbirlerinden ne
oranda istifade ettiini belirtmek olduka zordur. Bununla beraber bu dnemde
korsanlarn gerekletirmi olduklar saldrlar, Romann savunmasndaki aksak
ynleri ortaya karmas bakmndan olduka nemli olmutur. Akdenizdeki korsan
sorunu ancak M.. 67 tarihinde karlan Gabinius yasas uyarnca Pompeiusa
verilen yetki sonucunda zmlenmitir592. Bu yllarda ortaya kan korsan sorunu

588
Livius, XXIII. 41. 10.
589
Cicero, Pro Flacco, 31.
590
Appianos, I. 49; ayrca bkz. Chester G. Starr, a.g.e., s. 1-10.
591
Philip de Souza, a.g.e., s. 165-166; Ostia limannda konsllk filosunun tahribi iin bkz. Cassius
Dio, 31. 22.
592
John Leach, a.g.e., s. 73-74.

196
unu ortaya koymutur ki talya sahillerinin gvenlii ancak Akdenizin tamamnn
kontrol altna alnmas ile salanabilir.

M.. 31 tarihinde Octavianus, Antoniusa kar Actiumda elde ettii zaferin

ardndan Akdenizin yegne hkimi haline gelmitir. Rakibi Sextus Pompeye kar
yrtt zorlu mcadele esnasnda talya kylarnn pasif savunma tedbirleri ile
tam olarak korunamayacann farkna varmtr593. imdi tm Akdenizin
gvenliini salamak gibi bir problemle kar karya olan Octavianus, ad geen
geni blgenin tamamna koloniler kurmann imknsz olduunun elbette
farkndayd. O nedenle bu uzun ky eridinin gvenliini kurmak iin aktif savunma
nlemlerine ynelmi ve bu balamda kalc bir donanmann oluturulmasn
salamtr594. Takip eden yz yl boyunca Roma, Akdenizin gvenliini
salamak iin bu politikaya bel balayacaktr. Augustus tarafndan kalc ekilde
oluturulan bu donanmann unsurlar Akdenizde imparatorlua bal ky
kesimlerindeki stratejik noktalara konulandrlmtr. Akdenizde yer alan filolardan
biri talyada Puteoli yaknlarndaki Misenumda bulunmaktayd. Misenum filosunun
grevi talyann bat sahillerini korumakt. Bir dier filo ise Kuzey talyada
Ravennada konulandrlm ve bu filoya Adriyatik sahillerinin gvenlii teslim
edilmitir595. Akdenizde ad geen bu iki ana filoya ek olarak, Dou Akdeniz
kylarndaki Suriyede Seleucia ve Msrda Alexandreiada da Dou Akdeniz
sahillerini korumak iin daha kk lekli filotillalar vard596. Roma, Akdenizdeki
deniz gcne ek olarak kuzey snrn oluturan byk nehirlerin gvenliini
salamak iin de kk filolar meydana getirmitir597. Kuzeybat Anadolu ve bu
balamda Pontos Euksinosun gvenliini temin etmek iin de Trapezusda Pontos

593
Cssius Dio, XLVIII. 45. 1; R. J. A. Wilson, Sicily, Sardinia and Corsica, The Cambridge
Ancient History, Vol. 10, Cambridge University Press, 1996, s. 435-443; Fik Meijer, A History of
Seafaring in the Classical World, Rotledge, 1986, s. 202-207.
594
Chester G. Starr, a.g.m., s. 62.
595
Graham Webster, The Roman Imperial Army of the First and Second Centuries A.D.,
University of Oklahoma Press, 1998, s. 158-159; Lawrence Keppie, a.g.e., s. 186-187.
596
Nigel Pollard, Soldiers, Cities and Civilians in Roman Syria, University of Michigan Press,
2000, s. 281; Fergus Millar, The Roman Near East, 31 B.C.- A.D. 337, Harvard University Press,
1995, s. 104.
597
Clasis Britannica iin bkz. Henry Cleere, The Classis Britannica, Council for Britich
Archaeology, 18, 1977, s. 16, 18-19. Clasis Germanica iin bkz. Graham Webster, a.g.e., s. 160-162.

197
filosu kurulmutur598. Tm bu deniz kuvvetleri imparatorluun hayati neme haiz
blgelerindeki suyollarnn gvenliini salayan geni sistemin birer dilisiydi.
mparatorluk tarafndan gvenliini kurmak gayesi ile olduka nemli yatrmlar
yaplm olsa da oluturulan sistem zellikle kk akarsular ve koylarda stlenmi
korsanlarn aknlarn tam manas ile nleyecek durumda deildi. O nedenle zellikle
Augustus dneminden itibaren imparatorlar, korsanlarn yuvalandklar sahillerle
daha yakndan ilgilenmeye balamlardr. rnein Augustus Dalmaya
sahillerindeki korsanlar tamamen ortadan kaldrmak iin bunlarn gemilerine el
koymu ve ardndan burada yuvalanan unsurlar i blgelere srm ve denizle
etkileime girmelerini yasaklamtr. Tm bu nlemlere ek olarak Roma, hassas
blgelerin gvenliini gvence altna almak iin buralara askeri garnizonlar
yerletirmitir599.

Roma, kylarn gvenliini salamak iin yeni memurluklar da

oluturmutur. Bunlardan en nemlisi praefectus orae maritimae ad verilen kamu
grevlisidir. Bu memuriyet ilk olarak Octavianus tarafndan kurulmu olup bu greve
ilk atanan kii ise C. Baebiustur. Praefectus orae maritimaenin ortaya kma nedeni
ise Antoniusun spanya sahillerine saldrmasdr600. Praefectuslar her ne kadar
sahillerin gvenliini salamaktan sorumlu olsalar da bunlarn emrinde bir filo
bulunduunu gsteren herhangi bir veri yoktur. Olas bu grevliler emirleri altnda
bulunan bir miktar askerle tpk deniz kolonilerinin daha nceden yapt gibi
sorumluluk blgelerinin emniyetini salamaktaydlar. Praefectuslarn askeri
grevlerine ek olarak yargsal grevleri de vard. Bunlar gerekli hallerde ele
geirdikleri sulular yarglayabilmekteydiler601.

Strabon, Augustus dneminde Pontos Euksinosun dousunda Kolkhis

kylarnda korsan varlna iaret etmekte ve bunlarn zaman zaman Danube
(=Tuna) nehrinin azna kadar yama aknlar yaptn ifade etmektedir. Ayrca

598
Tacitus, Historia, II. 83; III. 47; Chester G. Starr, The Influence of Sea Power on Ancient
History, Oxford University Press, 1989, s. 76.
599
F. Hamilton Jackson, The Shores of The Adriatic, The Echo Library, 2010, s. 139.
600
CIL 5, 1938-1939; ayrca bkz. Ronald Syme, Provincial At Rome, University of Exeter Press,
1999, s. 216-217.
601
Praefectus orae maritimae iin bkz. Valerie A. Maxfield, a.g.e., s. 170-171; Yann Le Bohec, a.g.e.,
s. 32, 53.

198
Strabon, Romann Kk Asyann kuzey sahillerini korumak iin hibir giriimde
bulunmadn, blgeyi yerel eflerin savunduklarn aktarmaktadr602. Bununla
beraber M.S. 2. yzyl balarnda Bithynia-Pontos valisi olarak grev yapan Gen
Plinius, eyaletin kylarn korumak iin blgede bir praefectus orae maritimaenin
bulunduunu belirtmektedir. Gen Plinius, mparator Traianusa yazd bir
mektupta u ifadeleri kullanmaktadr:
Efendim, Pontos ky praefectusu Gaius Bassusun drst, doru szl,
alkan, bu arada bana kar ok saygl olduunu deneyimlerimden grdm; sana
borlu olduum ballkla, dileimi, ayn zamanda onaym bildiriyorum603.

Bu durumun olas nedeni ise Romann uzun yllardr ihmal etmi olduu
Pontosun gvenliini salama sorumluluunu yerine getirme gayretinin bir delili
olabilir. Bithynia-Pontos blgesinde grev yapan praefectusun emrinde on
beneficiarii604; iki tane equites605 ve bir centurion606 bulunmaktayd607. Bunlara ek
olarak yerel milislerden oluan bir birlie de komuta etmekteydi. Bu praefectusun
grevi her ne kadar ky blgelerinin emniyetini salamak olsa da Trapezusda
bulunan filonun komutan deildi. Bu kiinin grevi bu filonun iaesini temin
etmekti. Bithynia-Pontos zelinde grev yapan praefectusluk uzun sre devam
etmemi ve Gen Pliniusun valilii sonrasnda lavedilmitir608. M.. 1. yzyl
balarnda Pontos Euksinosda bir baka Roma praefectusu daha Danube nehri
civarnda grev yapmaktayd. Bu blgede grev yapan kii ile ilgili olarak da antik
kaynamz baz bilgiler aktarmtr609. Burada oluturulan praefectus orae
maritimaenin varlk gerekesi ise; Danube nehrinin gneyinde yer alan Pontos
Euksinos kylarndaki Hellen kentlerini kontrol etmek ve buralarn gvenliini

602
Strabon, 11. 2. 12.
603
Plinius, Epistulae, X. 21. 86a.
604
Beneficiarii, geici sre ile atanan korumalara ya da Roma mparatorluk ordusundaki askeri
polislere verilen isimdir. Christopher J. Fuhrmann, Policing the Roman Empire: Soldiers,
Administration, and Public Order, Oxford University Press, 2012, s. 202, 211.
605
Roma ordusunda yardmc birlikleri komuta eden atl snfna mensup askeri unvandr. Adrian
Goldworthy, The Complete Roman Army, Thames and Hudson Press, 2003, s. 65.
606
M.. 107 ylndaki Marius reformu sonras ortaya kan ve centurialara komuta eden kiilere
verilen bir rtbedir. Earl S. Johnson, "Centurion," The New Interpreter's Dictionary of the Bible,
Vol. 1, Nashville: Abingdon Press, 2006, s. 580.
607
Plinius, Naturalis Historis, VI. 16.
608
M. I. Rostovtzeff, Pontus, Bithynia and the Bosporus, Annual of the British School at Athens,
XXII, 1916, s. 1-27.
609
Ovid, Epistulae ex Ponto, I, ed., Jan Felix Gaertner, Oxford University Press, 2005, IV. 7.

199
kurmak idi. Balangta Roma, bu blgenin gvenlii ile yakndan ilgilenmemi,
burann emniyetini salama grevini Thrakia Krallna brakmtr. Bununla beraber
M.. 1. yzyl sonunda Moesia eyalet valisinin emrinde bir praefectusluk
oluturmutur. Bu praefectusun emrinde VII. chortes Gallorum bulunmaktayd ve bu
birlik Istrus (=Constanta) yaknlarndaki Tomisde konulanmt610. Blgede
zellikle M.S. 1. yzylda vahilikleri antik metinlere bile girmi olan korsanlar
bulunmaktayd. Arrianosun (M.S. 86-160) zamanna kadar bir zme kavumam
olan bu korsan sorunu, imparator Claudius dneminde M.S. 46 tarihinde Thrakiann
Roma eyaleti haline getirilmesi ile beraber sona ermeye balamtr611. mparator
Traianus tarafndan Dakiann fethi sonrasnda bu makam ortadan kaldrlm ve
blgede zellikle kuzeyden gelmesi muhtemel tehlikelere kar Moesia filosu
kurulmutur612.

imdi burada bizim iin nemli olan konu ise Kuzeybat Anadoluda
kurulmu olan kolonilerin kurulu nedenleri arasnda ky blgelerin emniyetini
salama arzusunun ne oranda etkili olduu, ayet etkili oldu ise bunun baarlp
baarlmaddr. Fakat bundan nce unu belirtmek yararl olacaktr: tarihin her
dneminde olduu gibi antikada da bir tahkimatn, silah sistemlerinin ya da askeri
yaplarn ilevsel olup olmadklarn belirlerken nemli bir yanl yaplmtr. Sz
konusu bu yaplarn faal bir ekilde kullanlmalar plnlamann doru yapldnn
kant olarak sunulurken, kurulduklar dnem ierisinde ilevsiz olarak alglanan
oluumlarn ise yanl bir plnlamann sonucu olduu dnlmtr. Augustus ve
ardllar yalnzca belli dnemlerde deniz gc bulundurmay benimseyen
Cumhuriyet dnemi politikasn terk ederek, srekli bir donanmann kurulmasnn
gerekliliine karar vermilerdir. Roma donanmas iki yzyl boyunca Akdenizde bir
direnile karlamamtr. Ancak burada u sorular akla gelmektedir. Roma
imparatorluunun deniz kuvvetlerini ayakta tutmak iin yzyllar boyunca ayrdklar
btenin asl nedeni neydi? mparatorlar gerekte pek ilevi kalmam bu gc
yaatmak iin neden bu kadar zahmete katlanmak zorunda kalmlardr? Yoksa bu

610
Chester G. Starr, a.g.m., s. 64.
611
J. J. Wilkes, The Danubian and Balkan provinces, The Cambridge Ancient History, X,
Cambridge University Press, 1996, s. 567; Josiah Osgood, Claudius Caesar: Image and Power in
the Early Roman Empire, Cambridge University Press, 2010, s. 114.
612
Graham Webster, a.g.e., s. 162-165.

200
g gerekten biroklarnn iddia ettii613 gibi gereksiz bir yatrm myd? Bu
sorulara verilebilecek en mantkl cevap caydrclk olmaldr. Roma, saldrmas
olas dman ya da dmanlarn gzn korkutmak ve olas saldrlara kar yetimi
ve hazr bir kuvvete sahip olmak gayesi ile bir donanmay elde tutmutur. O halde,
Romann kurduu askeri yaplarn faaliyetinin sklna ya da kullanlmamasna
gre nemli-nemsiz, ilevsel-ilevsiz gibi kesin yarglara varmann yanl olaca
kansndayz. Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerin kurulu amalar arasnda
askeri ihtiyalarn bulunup bulunmadn ya da bu amalarn ne oranda
gerekletirdiini belirlenirken, olay bu adan deerlendirmek gerekir.

u halde, Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerin amacnn ky

gvenliini salamak m olduunu saptamak iin nce kolonilerin hangi dnemde
oluturulduunu belirtmek gerekir. Zira daha nce de ifade edildii zere (s. 193)
Roma, cumhuriyet dneminde genelde pasif savunma nlemleri ile ky gvenliini
salamaya alrken, imparatorluk dneminde aktif savunma yntemini
benimsemitir. Caesar tarafndan kurulan Kuzeybat Anadoludaki Sinope, Herakleia
Pontika ve Myrleia (=Apameia) kolonileri grlecei zere Ge Cumhuriyet
dneminde ortaya kmlardr. Bu kolonilerin oluturulduklar dnem dikkate
alndnda Roma, temelde ky blgelerinin emniyetini tesis etmek iin pasif
savunma yntemini benimsemitir. Bu zaman zarfnda Romann daimi bir deniz
gcne sahip olmamas da bu yntemi zaruri klmtr. Pasif savunma yntemleri ile
asl hedeflenen dman saldrsna mani olmak deildi. Burada temel ama saldr
sonrasnda i blgelere hareket eden saldrgann ilerleyiinden yararlanarak
korumasz durumda brakt gemilerini ele geirmekti.

Kuzeybat Anadoluda kurulmu olan kolonilerin konumlar incelendii

takdirde bu yerleimlerin kurulmasnda askeri ihtiyalarn byk bir rol oynad
kolayca anlalmaktadr. rnein, Augustus dneminde kurulan Parion ve
Alexandreia Troas kolonileri blgenin haritas gz nne getirildiinde
Hellespontosun gvenliini salamak iin kurulmu olduklar kolayca

613
Chester G. Starr, a.g.e., s. 67.

201
anlalmaktadr614. Dier taraftan ad geen kolonilerden nce oluturulan Sinope,
Herakleia Pontika ve Myrleia kolonilerinin bulunduklar konum dikkate alndnda
antika boyunca olduka nemli bir stratejik mevki olan Bosphorusun emniyetini
tesis etmek gayesi ile kurulmu olduklar grlmektedir. Antikada kullanlan
sava gemilerinin zellikleri ve bu zelliklere bal olarak sahip olduklar imkn ve
kabiliyetlerin de kolonilerin kuruluu esnasnda olduka etkili olduu kansndayz.
Bunun daha iyi anlalmas iin sava gemisinin ortaya k ve geliimine ksaca
gz atmak gerekmektedir.

Sava gemisi ilk olarak M.. 3. binyln balarnda ortaya kmtr615. lk

dnem sava gemilerinin temel ilevi nakildi. Konu ile ilgili en erken rnek M..
2300 yllarna aittir ve Msrn Dou Akdeniz kylarna srekli yapt yama
seferlerinden birinde grlmektedir616. Sava gemilerine muharebelerde kullanlmak
zere deniz erlerinin eklenmesi ile beraber bu tarz gemilerin geliiminde nemli bir
adm atlm oldu. Sava gemilerindeki en nemli geliim ise M.. 900 yllarnda
ortaya kmtr. Bu tarihte deniz savan iki bin yl sonra gemi toplarnn inas
kadar etkileyecek bir yenilik ortaya kmtr ki bu da mahmuzun kullanlmaya
balamasdr. Gemi mahmuzunun ortaya k, deniz savalarnda deiime yol
amtr. Artk sava gemileri tek balarna hareket eden silahlar haline
gelmilerdir617. Yine de, gerekte antika gemilerinin imkn ve kabiliyetleri
olduka kstlyd. Gemilerin inas esnasndaki mhendislik bilgisinin yetersizlii bu
durumun temel nedenlerinden biriydi. Gemiler bu dnemde ak denizlerde grev
icra edememekteydiler. Ayrca gemilerinin en nemli problemlerinden biri de,
lojistik alanda yaanan skntlardan kaynaklanmaktayd. Antikada yaayanlarn
gdas olduka basitti: yulaf lapas ya da ekmek iin tahl, baz baklagiller ve bir avu

614
D. Magie, a.g.e., s. 472.
615
M.. III. binyl balarndan itibaren iki farkl gemi tipi ortaya kmtr. Bunlardan biri mallar ve
yolcular tamak iin geni ve ar tipte tasarlanmlard. kincisi ise acil mesajlar ve nemli kiileri
olabildiince abuk bir ekilde nakletmek iin ina edilmilerdi. Bu sebeple gemiler hafif ve ince
olarak tasarlanmlard. Lionel Casson, Antikada Denizcilik ve Gemiler, s. 46.
616
Abydosda bulunmu yaztlardan biri bu sefere komuta eden Uninin hayat hikyesini anlatr. Konu
ile ilgili olarak bkz. B. G. Trigger, Ancient Egypt: A Social History, Cambridge University Press,
1983, s. 122; J. Pritchard, Ancient Near East Text, Princeton, 1955, s. 228.
617
Lionel Casson, a.g.e., s. 52-53.

202
dolusu incir veya zeytin618. Bu dnemde ina edilen gemilerin gverteleri bu kadar
zayf bir nn saklanmas iin bile ok dard ve kukusuz bir ya da iki gnlk
yiyecek tanabilmekteydi. Bunun zm ise adamlara izin vermek ve kendi
yiyeceklerini almaya gndermekti. Donanma ssne geri dnd zaman fazla bir
sknt yaanmamaktayd, asl sorun gemiler grevdeyken kmaktayd. Zira hibir
zaman kydan fazla almalarna imkn yoktu. Ak deniz, batan sona kadar adamla
dolu hafif ve uzun sava gemilerine uygun deildi. Ayrca, filo komutanlar her gece
gemilerin karaya karlabilecei, adamlarn rahata yemek yiyip uyuyabilecekleri
yerler bulmak zorundayd. stelik bu yerler arya sahip bir yerleim yerine yakn
olmalyd; nk mrettebat gemilerini bir kere sahile ektikten sonra pazara
gidecek, yiyecek satn alacak, piirmek iin geri getirecek ve gemilerin yannda
yiyecekti. Grnte binlerce a adam kyda bir ehre, hatta en mtevaz olanna
bile inerek pazarda gereksinimlerini karlayacak kadar yiyecek bulabilirdi619. Byle
bir manzara hayal gcmz zorlamaktaysa da mrettebatn beslenme biimi buydu.
Donanmalarn karlatklar bu gibi skntlar sonucunda baz durumlarda savalar
bile kaybedilmitir. Bu duruma verilecek en iyi rnek ise Peloponnesos savalarn
bitiren Aigospotamoi arpmasnda yaananlardr620. Aigospotamoide yaananlar
gz nnde getirildiinde ve M.. 1. yzyln ikinci yarsnn artlar dikkate
alndnda Kuzeybat Anadolu kylarna bir dman saldrsnn gerekleme
olasl olduka dktr. Zira Roma, blgede yer alan en nemli liman kentlerini
koloniletirmi ve bylelikle dmann lojistik ihtiyalarn engellemitir. Bu
nedenledir ki bu kylarda korsan varln teyit edecek her hangi bir olay
yaanmamtr. Bu bile kolonilerin blge iin olan faydasn yanstmas bakmndan

618
Eugenia S. Prina Ricotti, Meals and Recipes from Ancient Greece, Roundhouse Publishing
Group, 2007, s. 17-20; Joan P. Alcock, Food in Ancient World, Greenwood Press, 2005, s. 150-160.
619
J. S. Morrison and J. F. Coates, The Athenian Trireme: The History and Reconstruction of an
Ancient Greek Warship, Cambridge University Press, 2000, s. 95-97.
620
M.. 405 tarihinde Atina, btn donanmasn yani 180 triremesi Gney Rusyadan tahl getiren
yk gemilerinin gvenle geiini salamak amacyla Hellespontos Boazna gnderdi. Bununla
beraber filonun banda bulunan Atinal amiral byk bir hata yaparak, gemileri kuzey kysnda
etrafta ar olmayan bir yere kard. Mrettebatn yiyecek alabilecei en yakn yer yaklak 3 km
uzaktaki Sestos kentiydi. Peloponnesos donanmas ise kar kyda kaynaklar zengin Lampsakosda
demirlemiti. Ertesi sabah iki taraf adamlarn hazrladlar ve Atinallar dman saflarna doru
yaklaarak sava isteklerini gsterdiler. Fakat Sparta komutan Lysandros buna yanamad ve
Atinallar geri dnmek zorunda kaldlar bu durum drt gn devam etti. Bu esnada Lysandros durumu
izliyor ve Atinallarn erzak temin etmek iin gemilerini terk ettiklerini gryordu. Lysandros,
Atinallarn her gn yaptklar gibi erzak temin etmek iin gemilerini terk ettiklerini grdnde
derhal saldrd ve az bir mrettebatn koruduu Atina donanmasn 9 gemi hari tamamen ele geirdi.
Konu ile ilgili olarak bkz. Ksenophon, Hellenika, II. 1. 20-30.

203
nemlidir. Bununla beraber I. Pn ve zellikle de II. Pn sava rneklerinde de
grlecei zere pasif savunma nlemleri tek bana ky blgelerin emniyetini
garanti altna almamaktayd. Roma kolonileri II. Pn sava esnasnda Hannibale
gnderilen takviyelerin geliini engelleyememiti621. Tm bunlara ek olarak bir sre
iin denizlere hkim olan korsanlarn bizzat talyaya kar dzenledikleri aknlar
karsnda da koloniler kendilerinden beklenen savunma rollerini tam manas ile
karlayamamlar hatta Ostia limannn yamalanmasn da engelleyememilerdir622.

Her ne kadar antika gemilerinin zellikleri ve o dnemde sahip olunan

denizcilik bilgisi deniz harektlarnda bir takm kstlamalara yol amakla beraber,
ortaya kan bu gibi olumsuz durumlar ky blgelerin emniyetini tesis etmede
kolonilere baz avantajlar da kazandrmtr. nk antika sava gemileri ky
blgeleri tehdit edecek silahlardan yoksundular. Bu sebeple saldr iin kyya asker
karmalar gerekmekteydi. Bu durumda da gemiler az personelle korunduu iin
saldrlara ak kalmaktaydlar. Ayn zamanda antika sava gemilerinin askerler
iin gerekli olan yiyecekleri depolayamamas da dez avantajd. Askerler karnlarn
doyurmak iin ktya ktklarnda savunmasz kalmaktaydlar. Bu ve benzeri
durumlar karada stlenmi olan kolonilere saldr iin avantajlar kazandrmaktayd.
Bununla beraber grlecei zere koloniler tek balarna Romann ky blgelerinin
gvenliini salamak iin yeterli deildi. Zira kolonilerin de kuruluundan
kaynaklanan bir takm olumsuz taraflar da vard. Bir kere bu mstahkem mevkiler
hareketli deildi. Sabit olarak bir blgenin emniyetini gven altna almak iin
oluturulmulard. Buna ek olarak da dman tarafn gzetlemesine uygun
yapdaydlar ki bu suretle hareketli olmayan ve rasat edilebilir bu yaplarn
evresinden dolanmak dman iin hi de zor deildi. Bu balamda da koloniler
zaman zaman ilevsiz kalmlardr.

Romann imparatorluk devrinde Akdenizde aktif savunma nlemlerini

uygulamas gayet akla yaknd. Zira bu dnem ierisinde Akdenizin tm sahilleri
Romann hkimiyeti altna girmi ve bu balamda ky blgelerin gvenlii Roma
donanmasna ek olarak oluturulan praefectusluklar vastas ile salanabilmiti. Buna
621
Livius, XXIII. 41. 10. Ayrca bkz. Chester G. Starr, a.g.e., s. 59.
622
Philip De Souza, a.g.e., s. 165.

204
karn snr blgelerini oluturan Ren, Tuna, Man Kanal ve Pontos Euksinosda
yalnzca aktif savunma nlemlerinden istifade edildii takdirde baz sorunlarn ortaya
kmas kanlmazd. Tekrar etmek gerekirse o dnem sava gemilerinde
gnmzde olduu gibi radar ya da drbn yoktu. Bu da dman tespit etmede
yalnzca insan gzne bel balandn gstermektedir. Ayrca gvenilir ve sratli
iletiim kaynaklarndan da yoksun olan dnemin donanmalarnn bir blgeye saldr
olduunu anlamalar olduka zaman almaktayd ve gemilerin hzlarnn yeterli
olmamas sebebiyle saldrya urayan mntkaya ulatklarnda ise dman
ounlukla amacna ulam bir halde eve dn yolunu tutmu oluyordu. O nedenle
bu gibi kritik snr blgelerinde Roma, hem aktif hem de pasif savunma yntemlerini
bir arada uygulamak zorunda kalmtr.

Kuzeybat Anadolu zelinde durum deerlendirildiinde, blgenin

savunulmas iin belirtilen nedenlerden tr zellikle mparatorluk devrinde her iki
savunma ynteminin de uyguland grlmektedir. Zira Pontos Euksinosun kuzey
kylarndaki Roma hkimiyeti olduka zayft ve bu blgelerdeki halklar yama
amacyla olduka zenginleen gney kylarna aknlar dzenleyebilmekteydi. Pontos
Euksinosun kuzey-gney ynnde deniz ulamna uygun olmas da bu aknlar
kolaylatrmaktayd. Gotlarn zellikle Pontos Euksinos vastas ile yaptklar aknlar
bu duruma iyi bir rnek oluturmaktadr. Cumhuriyet dneminde Kuzeybat
Anadoluda Sinope, Herakleia Pontika ve Myrleia kolonilerinin kurulmas sonrasnda
yukarda belirtildii gibi (s. 201-202) imparatorluk dneminde gney ve dou Pontos
Euksinos kylarna ek olarak Bosphorusun emniyetini salamak gayesi ile M.. 64
tarihinde classis Pontica kurulmutur623. Josephus, M.S. 1. yzyl sonlarnda bu
filoda 40 sava gemisi ve 3000 kiinin grev yaptn ifade etmitir624. Josephusun
anlatmndan yola karak bu filonun liburna tipi gemilerden olutuunu
grmekteyiz. Zira bu gemiler triremeslerden olumu olsayd 40 gemide ortalama
olarak 7000 civarnda denizcinin grev yapmas gerekirdi. Oysa hafif, sratli ve ani
mdahaleler iin tasarlanm ift sra krekli liburnalarda daha az personel

623
Michael Pitassi,a.g.e., s. 236-237; Paul Erdkamp, a.g.e., s. 215.
624
Flavius Iosephus, Bellum Iudaecum, ed., H. J. Thackeray, Loeb Classical Library, London, 1961,
II. 16. 4.

205
bulunmaktayd625. Bu da filonun genelde korsanlar ile mcadele ettiini
gstermektedir. Tm bu gelimelere ek olarak Sinope kolonisinde duovir olarak
grev yapan C. Numisius Qui(rina) Primus adl bir kii classis Ponticann
komutanln da yapmtr626. Bu da bize koloniler ile blgede kurulmu olan filo
arasnda organik bir ba olduunu gstermesi asndan olduka nemlidir. Pontos
Euksinosun Bat sahillerinde ise M.. 20-M.S. 10 yllar arasnda classis Moesica
kurulmutu627. Noviodunumda stlenmi olan bu filonun grevi ise Demir
Kaplardan (gnmzde Srbistan ve Romanya snrndaki nehir boaz) Aa
Danubeye kadar olan Kuzeybat Pontos Euksinos kylarn kontrol etmekti628.
Roma, bu nlemlere ek olarak M.S. 46 tarihinde Thrakiay ilhak etmesi sonras
Propontisin de gvenliini salamak iin classis Perinthia adl bir filo oluturmutur
ki bu filo Perinthosda konulandrlmt629.

Roma blgenin emniyetini gven altna alma iin aktif ve pasif savunma
tedbirlerine ek olarak praefectus orae maritimae adl askeri kurulutan
yararlanmtr. Bu kurulu sayesinde Roma krlgan ve askeri adan risk tekil eden
mntkalarda garnizonlar oluturmakta ve bylelikle koloniler ve donanma ile tesis
etmeye alt ky savunmasna bir ara daha eklemi olmaktayd.

Roma imparatorluunun ky emniyetini salamak amacyla pek ok farkl

yntem uygulam ve fakat dnemin teknolojik olanaklar da dikkate alndnda bu
isteini asla tam manas ile gerekletirememitir. rnein Strabon, Kolkhisli
korsanlarn Aa Danubeye kadar seferler yaptn ifade etmitir630. Ayrca bunlar
Tomiye kadar da aknlar dzenlemilerdir631. Augustus dneminde ise korsanlarn
Bosphorosu geerek Hellespontos sahillerine kadar geldikleri bilinmektedir632. M.S.

625
Michael Pitassi, Roman Warships, Boydell Press, 2011, s. 123-126.
626
ILS, 2824.
627
Michael Pitassi, a.g.e., s. 261; ayrca bkz. Brian Campbell, Rivers and the Power of Ancient
Rome, The University of North Carolina Press, 2011, s. 181-182.
628
Michael Pitassi, a.g.e., s. 261.
629
Michael Pitassi, a.g.e., s. 233.
630
Strabon, 12. 2. 12.
631
Ovid, Epistulae ex Ponto, IV. 7.
632
V. Ehrenberg- A. H. .M. Jones, Documents Illustrating the Reigns of Augustus and Tiberius,
ed., D. L. Stockton, Oxford, 1976, s. 227.

206
17-20 yllar arasnda konsullk yapm olan Titus Valerius Proculus,
Hellespontosda korsanlara ait olan gemileri imha ettiini ifade etmitir633.

Sonuta Roma, Kuzeybat Anadolunun ky emniyetini gven altna almak

gayesi ile aktif ve pasif savunma yntemlerini kullanarak blgede Sinope, Herakleia
Pontika ve Myrleia kolonilerini kurmutur. Ad geen bu koloniler bylece
kurulduklar blgenin hinterlandnn emniyetini salamak yansra buna ek olarak
olduka uzun bir sahil eridine sahip olan blgenin kylarn da korumak zere
oluturulmulardr.

633
V. Ehrenberg and A. H. .M. Jones, a.g.e., s. 27.

207
 4.3. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonizasyonunun Sosyal ve
Ekonomik Nedenleri

Roma kolonileri kukusuz kurulduklar blgenin sosyal yapsnda bir takm

deiimlerin ortaya kmasna yol am olmaldrlar. Bununla beraber Romann
koloniler kurarken hedefledii amalar arasnda sosyal ve kltrel deiimler
yapmak olduu ileri srlebilecei gibi bu deiimlerin gerekte yalnzca rastlantsal
bir sonu olduunu iddia etmek olduka yanltr. Roma bu balamda ister bilinli
isterse de rastlantsal olarak hareket etmi olsun; sonuta koloniler kurulduklar
blgenin sosyal ve kltrel yapsnda bir takm deiimlerin yaanmasna yol
amtr.

Romann kurmu olduu kolonilerin blgeler zerindeki grnr en nemli

etkisi buralarda Latin dil ve kltrnn yaylmas olmutur. Roma kolonileri,
kurulduklar blgede Roma dil ve kltrn yaymak suretiyle blgelerin
Romallamasna katk salamlardr634. Bununla beraber Roma mparatorluunun
sahip olduu topraklarn geniliinden dolay blgeler arasnda uygarlk ynnden
derin farkllklar sz konusudur. Daha nce deinildii gibi (s. 53-55) Roma
topraklarnn zellikle bat kesiminde ehirleme oranna bal olarak kltr seviyesi
daha dk iken, buna kart olarak dou topraklar kkenleri binlerce yl geriye
giden ehirleri ve kltrleri ile Romadan bile daha ileri bir uygarlk dzeyine
sahipti. O nedenle Roma, imparatorluun bat topraklar ile dou topraklar arasnda
birbirinden farkl kolonizasyon politikalar uygulamtr635. Gerekte ise Romann
kolonizasyon sonrasnda ulamay amalad hedef asla blgenin uygarlamasna
katkda bulunmak deildi. Roma iin asl ama insanlar kentlere yerletirmek
suretiyle kontrol edilebilirliklerini arttrmak, onlar uysallatrp daha kolay
ynetmekti636. Bu sebeple imparatorluun bat ksmnda yer alan koloniler de Roma
kent planlamas ve mimari elemanlar ile Latin dili daha skca gzlemlenmektedir.
Zira batda yer alan yerleimlerin byk bir ksm sfrdan kurulan yerleimlerdi.
Buna karn dou topraklarndaki kolonilerde yaananlar ise tamamen farkl idi. Bu

634
Michael Ivanovitch Rostovtzeff, a.g.e., s. 223.
635
Martin Thorpe, a.g.e., s. 28.
636
Barbara Levick, a.g.e., s. 186.

208
blgelerde kurulu tarihleri ok eskilere giden kltr kentleri vard. O nedenle Roma,
dou topraklarnda nadiren yeni kentler kurmutur. Bu blgelerde bulunan
kolonilerin ou var olan kentlere koloni stats verilmek suretiyle oluturulmu
yerleimlerdi. Bu durumun bir yansmas olarak Roma douda kentlerin sosyo-
ekonomik ve sosyo-kltrel yaplarna ok mdahale etmemitir. rnein Sinope
kentine koloni statsnn verilmesinin ardndan kentte Roma tarafndan pek ok
eme, forum, gymnasium ve kamu yaplar ina edilmi olmakla beraber, kentin eski
dokusu tamamen ortadan kaldrlmamtr. Sinopeye gnderilen kolonistler ayr bir
mahalleye yerletirilirken, kentin eski sakinleri ise eskiden olduu zere geleneksel
yaam tarzlarn srdrmlerdir637.

Romann kurmu olduu koloniler vastas ile blgede rtk ekilde Latin
dilini yaymay amaladn daha nce belirtmitik (s. 54). Buna karn Kuzeybat
Anadoludaki Roma kolonilerinde elde edilen yaztlar incelendiinde bu amaca
ulamak iin ok fazla gayret sarf edilmedii grlmektedir638. Bu blgelerde
eskiden de olduu gibi Hellen dilinin yaygn bir ekilde konuulmaya devam edildii
grlmektedir. zellikle Sinope blgesinde yaplan aratrmalar esnasnda blgede
nadiren Latin yaztlarna rastlanm olup bunlar da ounlukla mil talardr. Benzer
durum Herakleia Pontika ve Apameia kolonileri iin de geerlidir639. Her ne kadar
daha nce de ifade edildii zere (s.51) kolonilerin balangtaki kurulu nedeni
askeri olsa da giderek ekonomik gerekelerin de gz ard edilmedii grlmektedir.
Bu durumun ardnda yatan temel neden Romann asker ve askerlie bakndan
kaynaklanmaktadr ki bu da ifti-asker kavramdr640.

Roma kolonizasyon politikasnn ierisinde ekonomik elerin olduunu

gsteren en nemli gstergelerden biri de kolonilerin kuruluu esnasnda uygulanan
ritellerde kendini gstermektedir. Sulcus primigenius ad verilen ritel ileminde
637
Strabon, Sinopedeki Romal kolonistler iin u ifadeleri kullanmtr. Fakat burada imdi
Romallarn da bir kolonisi vardr. Kentin ve topraklarn bir ksm bunlara aittir. Bkz. Strabon, 12.
3. 11.
638
Owen P. Doonnan, Sinope Landscapes: Exploring Connection in a Black Sea Hinterland,
University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology, 2004, s. 96.
639
Owen P. Doonnan, a.g.e., s. 96.
640
Pat Southern, The Roman Army: A Social and Institutional History, s. 162; Christopher
Fhurmann, Policiing the Roman Empire: Soldiers, Administration and Public Order, Oxford
University Press, 2012, s. 368.

209
bronzdan yaplma bir saban ve bir ift kzden yararlanlmaktayd641. Kenti
evreleyen surlarn geecei gzerghn ve kolonistlere verilecek arazilerin
tespitinde bu sabandan yararlanlmaktayd Bu uygulama doal olarak insanda
tarmsal ve ekonomik bir amacn var olduu izlenimini uyandrmaktadr642.
Kolonizasyon politikasnn ekonomik boyutu ele alndnda zellikle M.. 2.
yzyldan itibaren ekonomik gerekelerin askeri gerekelerin nne getii
grlmektedir. zellikle Gracchuslar dnemi ile beraber kolonizasyonda ekonomik
gerekeler n plana kmtr. Zira o zamana kadar ager publicus olarak
adlandrlan devlet arazisinin byk ksm zengin bir grup zmrenin eline gemi,
geni halk kitleleri ise bu zenginlikten bekledikleri oranda istifade edememilerdir.
Bu balamda iktidar elde etmek isteyen devrin nde gelen siyasi aktrleri, halk
kendi saflarna ekmek gayesi ile kolonizasyon politikasndan sklkla yararlanma
gayretine girmilerdir643. Gaius Gracchusu takiben zellikle Mariusun ordu sistemi
zerinde yapm olduu deiimin bir yansmas olarak kolonizasyon politikasnda
nemli gelimeler ortaya km ve bu dorultuda kolonilere gnderilen
yerleimcilerin niteliklerinde de bir takm deiimler yaanmtr. Nitekim belirtilen
tarihten sonra kolonilere normal Roma vatandalarndan ziyade terhis olmu eski
askerler yerletirilmeye balanmtr. Yaanan bu gelimeler sonrasnda iktidar
ordunun destei ile elde tutabileceklerinin farkna varan kiiler ordularn yalnzca
ganimet ve para ile deil, sefer sonras eski askerlere toprak salayarak da
dllendirmek zorunda olduklarnn farkna varmlardr. O nedenle Sylla, Caesar,
Triumvirler ve Augustus terhis olan askerlere yer salamak iin pek ok yeni koloni
yerleimleri kurmulardr644. Bununla beraber bir kez daha tekrarlayalm ki zellikle
talyada kurulan kolonilerin yerli halk rahatsz etmeye balamas ile beraber,
koloniler genelde eyaletlere kurulmaya balanmtr. Kolonizasyonun ilk yllarnda

641
Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, II. 85; Vergilius, Aeneas, V. 755; Publius
Ovidius Naso, The Fasti of Ovid, IV. 819-836; Plutarkhos, Bioi Paralelloi: Romulus, 11.
642
Plutarkhos, Romulus, II; Halikarnassoslu Dionysios, Roman Antiquites, I. 88; Tacitus, Annales,
12. 24; ayrca bkz. L. De Ligt and Simon Northwood, People, Land and Polities: Demographic
Developments and the Transformation of Roman Italy 300 B.C.-A.D. 14, Brill, 2008, s. 345.
643
Frank Gardner Moore, The Romans World, Biblo and Tanen Booksellers and Publishers
Incorporated, 1936, s. 39; Peter V. Jones and Keith C. Sidwell, The World of Rome: An
Introduction to Rome Culture, Cambridge University Press, 1997, s. 28.
644
Marius dnemiyle beraber askere alnma usullerinde baz deiiklikler yapld. Bu dnemden
itibaren orduya toprak sahibi olmayan halktan kiiler belli bir cret karlnda orduya alnmtr.
Ayrntl bilgi iin bkz. Velleius Paterculus, s. I.15. ; David Shotter, The Fall of the Roman
Republic, Routledge 2005 s. 38; R. Syme, Roman Revolution, Oxford, 1939, s. 88.

210
uygulanmakta olan msadere usul de zamanla terk edilerek, koloniciler iin gerekli
olan topraklar satn alnmak suretiyle elde edilmitir645. Nitekim Augustus, grev
sresi sona eren askerleri bir blgeye yerletirirken msadere yolu ile yerli halkn
topraklarna zorla el koymam, topraklar iin gereken miktardaki istimlk bedelini
demitir646.

Augustusun, Res Gestaede belirttii zere eyaletlerde yer alan topraklar

talya ile karlatrldnda grece olarak daha ucuz grlmektedir. Augustus
dneminde yalnzca talyada 28 koloninin kurulduu bilinmektedir ki bu say
dikkate alnarak yaplacak kabaca bir hesaplamada her koloni iin ortalama
20.000.000 sestersis (yaklak olarak 200 milyon TL) harcand grlmektedir.
Eyaletler iin benzer bir hesaplama yapmak ise olduka zordur. Zira Roma
mparatorluunun sahip olduu topraklarn genilii ve buna bal olarak kolonilerin
kurulduklar blgelerin ekonomik adan birbirlerinden tamamen farkl olduklar
dnlmelidir. rnein Augustus dneminde Anadoluda kurulmu olan Parion ve
Alexandreia Troas kolonileri sahip olduklar topraklarn yaps, konumu, yer alt ve
yer st zenginlikleri, kentlerde oturan yerli halkn says itibariyle birbirlerinden
tamamen farkldr ki bu durum koloni iin gerekli olan istimlk bedellerine de
yansmtr. Bununla beraber u kesindir ki Caesardan balamak suretiyle msadere
usul zaman zaman terk edilmi, istimlk edilen topraklarn bedeli yerli halka
denmitir. Sonu olarak M.. 1. yzylda Kuzeybat Anadoluda kurulmu olan
kolonilerde msadere usulnn tatbik edilip edilmedii konusunda geri yeterli kant
yoktur. Ancak Strabonun Herakleia Pontikaya koloni unvan verilirken kent
yerleiklerinin bu durumu sevinle karladn ifade etmi olmas647, halktan zorla
toprak alnmadna bir kant tekil edebilir.

Kuzeybat Anadoluda yer alan Myrleia, Herakleia Pontika ve Sinope

kolonilerinin M.. 1. yzylda iinde bulunduklar durum incelendiinde Romann
ekonomik adan neden bu blgelerde koloni kurmu olduu daha iyi anlalyor.
Myrleia (=Apameia) kolonisi zellikle Makedon kral V. Philippos tarafndan yaklp

645
L. J. F. Keppie, Colonization and Veteran Settlement in Italy 4714 BC, s.19092.
646
Augustus, Res Gestae,15.316.
647
Strabon, 12. 3. 6.

211
yklarak yreyi istilas srasnda kendisine yardm eden Bithynia Kral I. Prousiasa
verilmiti648. Herakleia Pontika ise zellikle M.. 72-70 yllar arasnda Pontos kral
VI. Mithridates ile Roma arasnda yaanan mcadele esnasnda iki yl sreyle
kuatlm ve M.. 70 tarihinde ele geirilerek tmyle ykma uratlmt649. Son
olarak Sinope de benzer skntlar ile kar karya kalm, zellikle II. Mithridates
savalar esnasnda kent zaman zaman cephe hattnda yer aldndan son olarak
Romal komutan Lucullus tarafnda kuatlan kent, buray savunmakla grevli
Bakkhidesin ehri atee vermesi ile byk zarar grmt650. Bylece her
yerleim de meydana gelen bir takm talihsiz gelimeler sonrasnda olduka
hrpalanm olan kentlerdi. Balarndan geen olaylar sonras yerleimlerin nfusu da
olduka azalmtr. Bu sebeple Roma bu yerleimlerde koloniler kurulmasna karar
vermi olmaldr. Zira bu ekilde istimlk edecei arazilerin ekonomik ve parasal
klfetinden de byk oranda kurtulmu olmaktayd. Ayrca buralara koloniler
kurduu takdirde zamann gelikin ekonomileri olduklar anlalan ve bulunduklar
konum itibariyle bu potansiyellerini koruyan kentlerin yeni yerleimcilere iyi bir
gelecek salayacana da inanm olmaldr.

Roma kolonileri sahip olduklar iktisadi ayrcallar nedeniyle zaman iinde

ekonomik ynden hem kendilerinin hem de kurulduklar blgenin zenginlemesine
katk salamlardr. zellikle Gaius Gracchusdan balayarak onun kolonizasyon
politikasn benimseyen ardllar -ki bunlar iinde Caesar ve Augustus n plana
kmaktadrlar- eyaletleri ekonomik refaha kavuturarak yerleimcilere byk lde
yardmc olmu ve kolonileri ekici bir hale getirmitir651. Bu nedenle Ceasar
Lugdunum, Korint ve Kartaca gibi konumlar ticarete uygun olan ya da ticarette
nemli yer tutan kentlere koloni stats vermitir. Sonraki dnemlerde bu kentler
Caesar hakl karrcasna gelimitir. Korint, aziz Paulus zamannda olduka
gelimi ve evresi resmi yaplarla dolu bir hale gelmi652, Kartacann gnenci
olduka artm ve Lugdunum da nemli bir ynetim ve ticaret merkezi haline

648
Strabon, 12. 4. 3.
649
Robert Kenneth Sherk, Rome and the Greek East to the Death of Augustus, Cambridge
University Press, 1984, s. 88.
650
Strabon, 12. 3. 11.
651
Mehmet zsait, a.g.e., s. 88.
652
Richard Wallace and Wynne Williams, a.g.e., s. 226.

212
gelmitir653. Caesar ve ardllar imparatorlar tarafndan kurulan bu ve buna benzer
koloniler sayesinde eyaletlerin durumu iyileti, ticaret geliti ve imparatorluun dier
ksmlarnn birbirleri ile olan ilikileri kuvvetlendi654.

Kuzeybat Anadoluda yer alan Myrleia (=Apameia), Herakleia Pontika ve

Sinope kolonileri de sahip olduklar imtiyazlar sayesinde zaman iinde gelimi ve
refahlarn arttrmlardr. Ad geen koloni kentlerinin sahip olduklar imtiyazlarn
boyutlarn en iyi Bithynia valisi olan Gen Pliniusun imparator Traianusa yazd
mektuplar sayesinde renmekteyiz. Gen Pliniusun zellikle Apameia kolonisi
hakknda yazdklar olduka aydnlatc olup, buradan elde edilen bilgileri blgedeki
dier koloni kentleri iin de genellemek kanmzca yanl olmaz. Mektup u
ekildedir:
Efendim, Apameiada kamu borlarn, gelir ve harcamalarn gzden
geirmek istediimde bana, koloninin hesaplarn okumam herkesin istedii, yine de,
bunun imdiye kadar hibir proconsul tarafndan incelenmedii, koloninin topluluu
istedii ekilde ynetme ayrcalna ve ok eski detine sahip olduu yant verildi.
Onlardan, sylediklerini ve bavurduklar metninleri bir rapor halinde toplamalarn
istedim; raporun byk blmn aratrlan konuyla ilgili olmadn bilerek onu
aldm ekli ile sana gnderdim. Neye uymak zorunda olduum konusunda yol
gstermeni istirham ediyorum. Nitekim grevimin snrlarn amaktan ya da
grevimi yerine getirememekten ekiniyorum655.

Gen Pliniusun gndermi olduu mektup karsnda mparator Traianusun

cevab ise daha da ilgintir:
Mektubuna eklediin Apameiallarn raporu beni, bu eyalet
proconsullarnn, onlar hesaplarn denetlemekten uzak durduklarna inandrmak
istemelerinin nedenlerini aratrma gereinden vazgeirdi, nk bizzat
Apameiallar senin, onlarn hesaplarn incelemene kar kmadlar. Bu ekilde

653
Richard Wallace and Wynne Williams, a.g.e., s. 226.
654
F. Vittinghoff, a.g.e., s. 131; Barbara Levick, a.g.e., s. 4
655
Gaius Secundus Plinius, Epistulae, X, 47.

213
drstlklerini dikkate almak gerekir; sahip olduklar ayrcalklar koruyarak
bundan byle bu denetimin benim idaremle yerine getirileceini bilsinler656.

Plinius ve imparator Traianus arasndaki yazmalardan da anlalaca gibi

koloni kentlerinin eyaletlerde yer alan dier yerleimler ile kyaslandnda bir hayli
fazla ayrcala sahip olduklar grlmektedir. Bu ayrcalklarn belki de en nemlisi
ius italicum haklardr657. Bu haklarn bahedildii kentin yerleikleri, talyadaki
kentler ile benzer imtiyazlara sahiplerdi. Dier imtiyazlarn en nemlileri: eyalet
yneticilerinin denetimlerinden azat olmak, vergiden muafiyet ve kentte oturanlarn
Roma vatandal elde etmesi olarak zetlemek mmkndr. Kent yerleikleri dier
Roma vatandalar gibi alm satm vergisi, kelle vergisi ve toprak vergisinden
muaftlar. Bu durum kenti adeta bir serbest ticaret blgesi haline getirmekteydi.
zellikle Kuzeybat Anadoluda kurulmu olan kolonilerin tamamnn deniz
kysnda olduklar dnlrse bunun ticarette yapt olumlu katk daha iyi
anlalr.

Anadolunun sahip olduu zengin kaynaklar, tarih ierisinde sadece zerinde

yaayan kavimlere zengin bir yaam sunmakla kalmam, ayn zamanda retim
fazlas olan birok mal ihra edilmi, stelik blgeye hkim olan deiik glerin
zellikle de Romallarn smrsne sahne olmutur. Anadolu topraklarnn kk
bir modeli olan Kuzeybat Anadolu blgesi de sahip olduu ekonomik kaynaklar
nedeniyle Roma tarafndan gz ard edilmemitir. Roma, blgenin sahip olduu
zenginliklerden daha fazla yararlanabilmek ve lkesinde gittike artan isizlik
sorununa bir zm bulabilmek iin pek ok yerleimciyi blgede kurmu olduu
kolonilere yerletirmitir.

Kuzeybat Anadoluda koloni yerleimlerinin tamam deniz kysnda yer

aldndan buralarda balklk olduka nemli bir gelir kapsyd. Buna ek olarak
blge zengin balk potansiyeline de sahipti. zellikle Sinope ve Herakleia Pontika
kylarnda pek ok tr baln avcl yaplmaktayd. Plinius, Pontos Euksinosda
balklarn ok hzl bydklerini, zira buraya akan pek ok nehirden fazla miktarda
656
Plinius, Epistulae, X, 48.
657
Matthew Bunson, Encyclopedia of the Roman Empire, New York, 1994, s. 280.

214
tatl suyun denizi zenginletirdiini ifade etmi, zellikle bu denizin tuzluluk
orannn az olmas nedeniyle balklarn buralara geldiklerini ifade etmitir658. Plinius,
ton bal avclna ek olarak blgede bol miktarda sardalyann de yakalandn
belirterek, bu baln Pontos Euksinosu terk etmeyen tek tr olduunu da ifade
etmitir659. Strabon yavru ton balklarnn Maeotisde (=Azak Denizi) doduklarn,
biraz g kazannca srler halinde Asya kylarndaki Trapezus ve Pharnekeiaya
doru srklendiklerini, henz yeterli boya erimedikleri iin byk nem
tamamakla beraber ilk burada avlanan balklarn, Sinopeye ulatklarnda
tuzlanmalarnn yaplmas iin en uygun dnemde olduklarn belirtir660. Strabon
buna ek olarak Sinopedeki balklk faaliyetleri ile ilgili olarak unlar
aktarmaktadr:
Sinope hem doa hem de insanlar tarafndan ok gzel bir ekilde
sslenmitir. nk bir yarmadann boynu zerinde kurulmutur. Berzahn her iki
tarafnda da i ve d limanlar ve olaan st palamut dalyanlar bulunur. Ben
bunlardan daha evvelce sz etmi ve Sinopelilerin balklkta ikinci,
Byzantionlularn da nc olduklarn sylemitim661.

Trapezus dolaylarnda avlanan kordyle (gen tuna), ok kk olmas

nedeniyle burada yalnzca salamura olarak ileniyor ve elde edilen rn yalnzca
kentin ihtiyalarn karlayacak boyutta oluyordu662. Oysa Sinope kylarnda
yakalanp tuzlanan palamut balklarnn Hellasa ihracat yaplmaktayd663. Sinope,
tuzlama balk endstrisi asndan da olduka gelimiti; buradan talyaya
gnderilen rnler yksek fiyattan alc bulmaktayd664. Bir kaynamzn ifadesine
gre ufak bir kavanoz Euksinos salamuras 400 drahmiye (3.2 TL) satlmaktayd665.
Sinope sikkeleri zerinde M.. 6. yzyldan M.. 3. yzyla kadar kartal ve yunus
ikilisinden oluan tasvirlerin kullanlm olmas da666 kentteki balklk
faaliyetlerine k tutmas asndan olduka nemlidir. mparatorluk dnemi
658
Plinius, Naturallis Historia, IX. 19. 49.
659
Plinius, Naturallis Historia, IX. 20. 50
660
Strabon, VII. 6. 2.
661
Strabon, XII. 3. 11.
662
Aethenaeus, The Deipnosophists, ed., C. B. Gulick, Harvard University Press, 1927, III. 91.
663
Aethenaeus, I. 7; VII. 65.
664
Strabon, III. 2. 6; David Magie, a.g.e., s. 184.
665
Diodorus, XVII. 3. 5.
666
SNGvA, 198-210; SNG-BM, 1374-1447.

215
sikkelerinde ise imparator betimlemelerinin arka yznde yine yunus figrleri
kullanlmtr667. Bununla beraber yunus bal yemek iin deil daha ziyade ya ve
cierlerinin tbbi kymeti iin tutuluyordu668. Herakleia Pontika kenti iin de ton
bal olduka nemli bir gelir kaynayd. Burada yakalanan balklar tuzlandktan
sonra Hellas ve talyaya gnderilmekteydi669. Herakleia Pontikann M.. 2.
yzyln bandan, M.. 1. yzyln sonuna kadar tarihlenen sikkelerinin arka
yznde biri saa dieri sola doru bakan iki balk betimi yer almaktadr670. Myrleia
(=Apameia) koloni yerleimi de bulunduu konum itibariyle zengin balk
kaynaklarna sahip bir blgede yer almaktayd. zellikle antika boyunca Marmara
Denizine kys olan pek ok yerleim yeri balklarnn lezzeti ve balklktan elde
ettikleri gelirle n plana kmlardr. rnein Byzantion kenti iin ton balklarnn
metropolisi tanmlamas kullanlmtr671. Kyzikos kenti de nemli bir ton bal
merkeziydi672. Deniz balklna ek olarak blgede yer alan gl ve akarsulardan da
byk miktarda su rnleri elde edilmekteydi. Livius, yaknlardaki Sangarios
nehrinden byk miktarda balk elde edildiini belirtmektedir673.

M.. 410-350 yllarna ait Sinope drahmisi

Gnmzde olduu gibi eskialarda da Euksinos kylar, kereste asndan

olduka zengin ormanlara sahip bir blgeydi. zellikle Sinope ve Herakleia Pontika

667
Vlademir F. Stolba, Fish and Money: Nmismatic Evidence for Black Sea Fish, Ancient Fishing
and Fish Processing in the Black Sea, ed., T. Bekker-Nielsen, Black Sea Studies 2, Aarhus
University Press, 2005, s. 115-116.
668
Owen P. Doonnan, a.g.e., s. 95.
669
David Magie, a.g.e., s. 308.
670
Vlademir F. Stolba, a.g.e., s. 115.
671
Strabon, 10. 3. 11; Aet., III. 116b; VII. 303e.
672
Kyzikosda balklk ve denizcilik haklar ile ilgili vergi deyen bir grubun bulunduu
bilinmektedir. Bkz. Louis Robert, Inscriptions de I,Hellespont et de la Propontide, HellenicaIX,
1950, s. 94vd.
673
Titus Livius, XXXVIII. XVIII. 8.

216
dolaylarndaki ormanlardan elde edilen keresteden mobilya ve gemi yapmnda
yararlanlmaktayd674. Bu yreden elde edilen gemi kerestesi eski zamanlarda
olduka nl idi. Horatiusun devlet gemisi fevkalade salam olduu iin inasnda
iin mutlaka Pontica pinus, Silvae filia nobilis (Pontos am ormanlar ile nl)
kullanlm olmaldr675. Gemi yapmnda kullanlan ok miktardaki kereste
Panticapaeum676 yoluyla Hellasa Euksinosun kuzey sahilinden gittii phesiz ise
de Strabonun syleyiine gre uzun bir zaman Sinopun ormanlarndan da ayn
miktarda kereste sevk edilmiti677. Olaslkla Byk skender dnemine kadar
olduka youn bir kereste ticareti sz konusu olmu olmaldr. Zira Thukydidese
gre bundan nce gemi kerestesinin deposu daha yakn olan Trakya ve Makedonya
ormanlar idi678. am ve mee gemi yapmnda, ceviz ve akaaa da divan ve masa
gibi ev eyas yapmak iin kullanlyordu679. Akaaatan elde edilen kereste son
derece deerli olup, bu aatan yaplm bir masa limon aacndan yaplan masalar
ile karlatrlacak kadar kaliteliydi680.

Antik dnemlerde de Kuzeybat Anadolu topraklar gnmzde olduu gibi

tarmsal adan olduka bereketliydi. Bithyniada yer alan Tieion ve Salona
ovalarnn bulunduu blgede zengin otlaklar yer almakta olup, zellikle burada
retilen salonites ad verilen peynir tr olduka mehur ve rabet gren bir
rnd681. Herakleia Pontika kenti topraklarnda ise eski alarda nl olan bldrcn
otu yetitirilmekteydi682. Buna ek olarak Herakleia Pontika kentinin batsnda
bulunan topraklar da ok verimliydi. Bu blgede arpa, buday, her tr sebze, dar,
susam, bol miktarda incir, kaliteli arap yapmnda kullanlan asma

674
Strabon, 12. 3. 10; 12. 3. 12 12. 3. 19; Plinius, Naturalis Historia, IX. 15. 47-52. Konu ilegili
olrak ayrca bkz. Trevor Bryce, The People and Places of Ancient Western Asia, Routledge, 2009,
s. 129.
675
Horace, Odes and Epodes,ed., C. E. Bennett, Loeb Classical Library, London, 1968, I. 14. 2.
676
Miletoslular tarafndan M.. VII. yzyl sonu ile M.. VI. yzyl balarnda Kimmerian
Bosporusun batsndaki gnmz Ker de kurulan nemli bir yerleim yeri. Konu ile ilgili ayrntl
bilgi iin bkz. Thomas S. Noonan, The Origins of the Greek Colony at Panticapaeum, American
Journal of Archaeology, Vol. 77, No.1, 1973, s. 77-81.
677
Strabon, 12. 3. 12.
678
Thukydides, Historiai: History of the Peloponnesian War: Bk. 3-4, e.d., C.F. Smith, Loeb
Classical Library, London, 1930, IV. 108.
679
Plinius, Naturalis Historia, XII. 31
680
Plinius, Naturalis Historia, XVI. 26; Cicero, Verres, IV. 17.
681
Strabon, 12. 4. 7.
682
Strabon, 12. 3. 7.

217
yetitirilmekteydi683. Varro da blge topraklarnn olduka verimli olduunu ifade
etmitir684. Gen Plinius imparator Traianusa yazm olduu mektuplarda zellikle
mermer, tahl rnleri, yakacak ve imar ilerinde kullanlmak maksad ile gerekli
olan odunlarn Bithynia blgesinde bol miktarda bulunduunu belirtmitir685.
Paphlagonia blgesi de olduka zengin topraklara sahipti. Strabon en iyi cins imir
aacnn burada yetitirildiini belirtmitir686. Athenaus ise blgede retilen
elmalarn olduka kaliteli olduunu ifade etmi, ayrca buralarda yetitirilen
sedefotunun aconit ad verilen zehire kar panzehir etkisi gsterdiini
aktarmtr687. Bithynia ve Paphlagonia blgelerine ek olarak Pontos blgesi de
tarmsal adan olduka bereketli bir blge idi. Strabon, Pontos blgesinin
zenginliklerini buras sadece meyve bakmndan deil, fakat zellikle tahl ve her
eit davar bakmndan da mkemmel bir lkedir ifadeleri ile tanmlamtr688.
Strabon, ayrca blgede bol miktarda yetitirilen hayvan srlerinin varlndan tr
nemli bir yn sanayisinin de varlna iaret etmitir689. Yine Strabon, blgenin
sahip olduu zenginlikleri u cmlelerle betimlemektedir:
Blge sr ve at srleri besleyebilir ve burada pek ok miktarda ak dar ve
sprge otu yetiir. Bu kadar bol sulanmasndan dolay, burada bir kere dahi ktlk
olmamtr ve dalarn eteindeki blgede o kadar ok kendi kendine yetien yabani
meyvalar, yani zm, armut, elma ve fndk vardr ki senenin her hangi bir gnnde
ormana giden bir kimse bol miktarda meyva bulabilir. Meyvalar bazen aalardan
sarkar ve bazende dm yapraklarn altnda veya stnde bulunurlar ve bu suretle
pek ou korunmu olur, ayrca iyi gda bulabildiklerinden her eit vahi hayvan
av da boldur690.

Blgemizin toprak st zenginlikleri Pliniusda da yanksn bulmutur. Bu

yazar Pontosda yetien budayn olduka kaliteli olmasndan dolay talyaya kadar
ihra edilmi olduunu, fakat blge halknn beslenmede dary daha fazla tercih

683
Ksenophon, Hellenika, IV. IV. 16.
684
M. Terentius Varro, I. IX. 7.
685
Plinius, Epistulae, X, 42.
686
Strabon, 12. 3. 10.
687
Athenaus, III. 82-85.
688
Strabon, 12. 2. 10.
689
Strabon, 12. 3. 13.
690
Strabon, 12. 3. 15.

218
ettiini belirtmitir691. Plinius ayrca bu blgede Mithridatia ve Scordotis ya da
Scordion ad verilen iki eit iein yetitirildiini belirtmi, zellikle
Scordotisin byk yapraklarnn yabani nane gibi pek ok alanda kullanldn,
rnein deiik maddeler ile kartrld takdirde antidot (panzehir) yapmnda da
yararlanldn ifade etmitir692. Pontos blgesinden balayarak Herakleia Pontika
topraklarna kadar olan geni bir corafyada bol miktarda ar yetitiricilii
yaplmaktayd ve bu faaliyet dolaysyla elde edilen balmumu olduka mehurdu693.
Ayrca Plinius, Pontos blgesinde retilen katrana benzer bir aatan elde edilen
macunun beyaznn 10 dinara, siyahnn yarm kilosunun ise 20 dinara satldn
belirtmitir694. Pontosda yetitirilen ayvann da tat bakmndan olduka lezzetli
olduu ifade edilmitir695. Blgede araplk nemli bir ura alan olmutur.
Plinius, fiziki Apollodorosun Kral Ptolemaiosa hangi araplar imesini
nerdiinde bu kiinin Pontosda retilen Naspercene arabn nerdiini
belirtmitir. Buna ek olarak Pontos blgesinde retilen Pelin arab da eskia
dnyasnda aranan bir rnd696.

Kuzeybat Anadolu antikada zeytin ve zeytinya retimi bakmndan

olduka nemli bir merkezdi. Bu dnemde Phanaroia697 (Taova ve Erbaa)
blgesinde bolca zeytin yetitirilmekteydi698. Buna ek olarak blgede yer alan Sinope
yerleimi zeytin yetitiricilii yaplan blgenin dou snrn tekil etmekteydi.
zellikle Sinope ve evresinde yetitirilen zeytinden elde edilen rnler batya ihra
edilmekteydi699. Blgeden elde edilen zeytin ve zeytin rnleri Kappadokia,
Euksinosun gney ve kuzey sahillerine gnderilmekte olup, Kuzeybat Anadolu
sahip olduu bu mstesna zellikleri vastasyla Hellas gibi daha gneyde yer alan
lkeler ile rekabet edebilmekteydi700.

691
Plinius, Naturalis Historia, XVIII. XII. 63; XVIII. XXV. 101.
692
Plinius, XXV. XXVI. 62; XXVII. 63.
693
Plinius, XXI. XLIV. 74; XXI. XLV. 77; XXI. XLIX. 83.
694
Plinius, XII. XXXVI. 72.
695
Plinius, XV. LII. 66.
696
Plinius, XIV. IX. 76; XIV. XIX. 109.
697
Strabon, 12. 3. 15.
698
Strabon, 12. 3. 30.
699
Strabon, 12. 3. 11-12.
700
Polybios, IV. 38. Melitene, Kappadokiadaki zeytin retilen tek yerdir. Konu ile ilgili olarak bkz.
Strabon, 12. 2. 1. Zeytin aacnn yetitii kuzeydeki snr olarak bkz. Strabon, 2. 1. 15; ayrca
blgenin iklim durumu ile ilgili olarak bkz. Herodotos, IV. 28.

219
 Kuzeybat Anadoluda zellikle Sinopeden elde edilen bir dier ekonomik
gelir kayna ise krmz topraktr. Bu madde yumuak kirelenmi demir olup,
antikada Miltos ya da Minium gibi birok isimle anlmtr701. Halk arasnda
buna Sinopis adnn verilmesi Sinopun bu maddenin balca ihra yeri olarak
grldnn bir gstergesidir702. Bu madde zellikle Sinope civarnda bulunmakla
beraber Kappadokiada da kartlmaktayd. Hatta bu maddeden tr Halys nehri o
denli kzllatrmtr ki sonraki dnemlerde nehre Kzlrmak ad verilmitir. Krmz
toprak hi phe yok ki antika dnyasnn baka blgelerinde de
703
karlmaktayd . Strabonda Plinius ile benzer fikirde olup, Sinopeden elde edilen
krmz topran kalitesini vmektedir704. Blgeden elde edilen krmz topran pek
ok kullanm alan vard. rnein, krmz mrekkep olarak kullanld gibi, madeni
boya olarak ya da dier boyalar ile kartrlmak suretiyle evlerin, gemilerin ve tahta
eyalarn boyanmasnda kullanlmaktayd. Ev eyalar, oyma tahtalar ve kk
heykeller gibi objeleri dekore etmek amacyla da krmz topraktan
yararlanlmaktayd. Tbbi amalarla da kullanlan krmz toprak, zellikle amur
banyosu eklinde tatbik edildiinde pek ok hastaln tedavisinde ie yarad
belirtilmitir. Tm bunlara ek olarak bu madde mimari elemanlar birletirmek gayesi
ile inaat sektrnde de kullanlmaktayd705.

Kuzeybat Anadolunun yer alt kaynaklar bakmndan da olduka zengin bir

blge olduu anlalmaktadr. Blgede var olan zengin maden potansiyeli nedeniyle
Hellenler bu blgede ve Euksinos sahillerinde pek ok koloni kurmulardr. zellikle
Miletos kentinin bu blgede koloniler kurmasnn balca nedenlerinden biri de
blgedeki zengin demir madenlerinin varldr. Sinope kentinin kurmu olduu
Kotyora ve Trapezus yerleimlerinin kurulduklar blgenin arka tarafndaki Dou
Karadeniz Dalar, Harit ay boyunca demir, bakr, gm ve kurun kaynaklar
bakmndan olduka zengindir706. Sinopenin kolonileri vastas ile elde ettii maden

701
Strabon, 12. 2. 10; ayrca kbz. Plinius, XXXIII. 36.
702
Plinius, XXXV. 13.
703
Plinius, XXXV. 13-14.
704
Plinius, XXXIII. 13-14; Strabon, 12. 2. 10; ayrca bkz. H. Mitchell, The Economics of Ancient
Greece, W. Heffer and Sons, 1957, s. 103.
705
David M. Robinson, Ancient Sinope, University of Chicago Press, 1906, s. 143-43.
706
O. Doonan, Production in a Pontic landscape: the Hinterland of Greek and Roman Sinope, Pont-
Euxin et Commerce, 2002, s. 195.

220
cevherlerinin bir ksmn Kotyorada demir ve elie dntrd bilinmektedir707.
phesiz dier madenlerin bir ksm da imal iin ana ehir olan Sinopeye
gnderiliyordu. Sinope eliinin Khalybia, Lydia ve Laconia elikleri kadar mehur
olmas buna delildir. Sinope eliinden doramaclk iin gerekli alet ve edevat
yaplrken, Sparta eliinden trp, burgu ve talk aleti, Lydia eliinden de ayn
aletle beraber bak ve kl yaplyordu708.

zellikle Kuzeybat Anadolunun geni mera ve otlaklarnda ok miktarda

koyun, kei, katr ve at gibi pek ok evcil hayvann yetitirilmekteydi. Bununla
beraber tarihi Polybios'un canl hayvanlar Euksinos'dan pek ok ihra edilirdi
eklinde geen ifadesinde kullanlan kelimenin Hellence karl esir kelimesidir709.
Buna bir ironi olarak Lucianos'de esirlerin hayvandan ancak ekil itibariyle farkl
olduunu syler710. rnein Ksenophon, blgede yaplan talanlar sonrasnda elde
edilen ganimetin iinde ok miktarda klenin bulunduunu ifade etmitir711. Buradan
yola karak blgenin limanlarndan byk miktarda kle ticaretinin de yapldn
ileri srmek yanl olmaz kanaatindeyiz. Kadn ve erkek tutsak srleri blge
limanlarndan geirilip gemilerle Atina'ya gtrlyor ve orada komedi yazan
airlerin istihzalarna uruyordu712.

Bu kadar ok miktarda ihracat, buna kar ithalat yaplmasn

gerektirmekteydi. Olbia'dan ve Kk Asya'nn ierlerinden tuz getirilmekteydi.
Kaliteli arap, heykel ve vazo gibi Kuzeybat Anadolunun biraz geri kalm
kltrnn muhta olduu bat ve dou inceliklerini gsteren sanat eyalar da
Hellas'dan ithal ediliyordu713.

zellikle Sinope sikkeleri zerinde grlen gemi ba714 kentin ticaret ile olan
sk balantsn aka gstermektedir715. Sinope sikkelerinde grld zere

707
Alan M. Greaves, a.g.e., s. 55.
708
Alan M. Greaves, a.g.e., s. 55.
709
Polybios, IV. 38.
710
Lucian, Works, ed., A. M. Harman, Harvard University Press, 1925,s. 9, 15, 17, 45.
711
Ksenophon, Hellenika, IV. I. 26-29.
712
Y. Garlan, Slavery in Ancient Greece, Ithaka, 1988, s. 46-48.
713
Strabon, 12. 3. 12; Polybios, IV. 38; Plutarkhos, Lucullus, 23.
714
BMC, 26; SNG BMC, 1506; ANGvA, 221v.

221
blgede yaplan ticari faaliyetler yalnzca Sinopeye zg olmayp, blgedeki nemli
yerleimler -ki bunlarn iinde muhakkak dier koloni kentleri de vardr -iin de
geerli idi. Euksinos corafi yaps da kentler arasnda yaplan ticareti
kolaylatrmaktayd. Zira, antik yazarlarn716 tanklyla antik gemiciler Euksinosu,
karay yalnz birka saat gzden kaybederek ve ak havalarda ise hi kaybetmeden,
kardan karya geebilmekteydiler. Hatta bu denizciler Euksinosda kylardan
gitmek suretiyle yollarn uzatmak yerine kuzey gney dorultusunda rahata seyahat
etmekteydiler. Bu suretle Sinope ve Herakleia Pontika gibi liman kentleri ticarette
olduka nemli atlmlar yapabilmilerdir. Pausanias, kar tarafa den kuzey
memleketleri halklarnn turfanda meyvelerini Delosa Sinopeliler getirirdi demek
suretiyle zellikle Sinopenin blge ticaretindeki konumunu olduka iyi bir ekilde
yanstmaktadr717.

M.. 4-3. yzyl Sinope tetrobou

Kuzeybat Anadolu ticaret mallarnn deniz yolu ile datld nemli bir
ihra noktasyd. Bu yollardan mallarn bir ksm i blgelere de gnderildi. Uzak
Doudan ve Hindistandan gelen byk kervan yollar gneyde Frat, kuzeyde de
Araxes nehirlerini takip etmekteydi718. Ticaret mallarnn Hellas ve Roma lemine
sevk edilebilmesi her halde olduka byk bir sorun olmaktayd. Pers Kral Yolu
batya mal nakletmek iin bir vasta olmaktan ziyade Pers mparatorluunun
muhtelif paralarn birbirine balamaya hizmet ediyordu719. Mehur Ephesos yolu
daha yaplmamt. randa bir araya gelen byk bat yollar sistemini Ege kylarna

715
The Royal Numismatic Society, The Numismatic Chronicle, Vol. 5, 1885, s. 38, 48.
716
Strabon, VII. 4. 3; II. 5. 22; Plinius, IV. 12.
717
Pausanias, I. 31. 2.
718
C. S. Lightfoot, Armenia and the eastern marches, Cambridge Ancient History, Vol. 12,
Cambridge University Press, 2005, s. 481.
719
J. Arthur R. Munro, Roads in Pontus, Royal and Rome, JHS, XXI, 1901, s. 52-66.

222
balayacak iyi zincirler yoktu. Bu glk ancak deniz yolu ile halledilebiliyordu.
Euksinosun gney sahilindeki iyi limanlar tabiatyla byk kervanlarn varacaklar
son yer oluyordu. Bu iyi limanlar da Herakleia Pontika ve Sinopede
bulunmaktayd720. Romallarn Egenin dousundaki kentlere giden yollar yapp
mkemmelletirmesi sonrasnda Euksinosun gney sahillerinde bulunan kentlerin
ticari nemi greceli azalm olsa da bu mntkada yer alan kentler nemlerini asla
kaybetmediler.

Kuzeybat Anadolu, sahip olduu zengin yer alt ve yerst kaynaklar itibari
ile her zaman olduu gibi Roma hkimiyeti esnasnda da olduka nemli bir blge
olagelmitir. O nedenle Roma, blgenin ekonomik kaynaklarndan yararlanabilmek
iin bir takm dzenlemelere gitmitir. Buna ek olarak blgede zaman zaman ba
gsteren ekonomik kriz dnemlerinde de Kuzeybat Anadolu asla yalnz
braklmam, buralarn refahn arttrmak gayesi ile bir takm nlemler de alnmtr.
Blgenin M.. 67 tarihinde Roma eyaleti haline getirilmesi sonrasnda tamamen
Roma tarafndan belirlenen bir mali politika tatbik edilmeye balanmtr. zellikle
III. Mithridates savalarnn blgede youn tahribata yol amasna ek olarak
publicanilerin ve tefecilerin insafsz davranlar halk zor duruma drmt721.
Ayni olarak toplanan vergilerin depolanmas ve nakliye masraflar da blge
halkndan tahsil edilmitir. M.. 64 ylnda karlan lex Pompeia uyarnca
publicanilere (=vergi toplayclar) vergilerin denmesinden kiiler yerine yerel
topluluklar sorumlu tutulmu olup, eyalet valisi de bu srece dhil edilmitir722.
Augustus ile beraber mali sistemin tekrardan dzenlenmesi sonrasnda publicanilerin
vergi toplama uygulamasna son verilmitir. Yaplan yeni dzenleme sonrasnda
tributum soli (=toprak vergisi) ve tributum capitis (=kafa vergisi) gibi vergilerin
toplanmasndan bizzat kentler sorumlu olmulardr723. Kentlerdeki boule denilen
meclisler de vergi toplama iini kendi yeleri arasndan setikleri dekaprotoi adl

720
J. Arthur R. Munro, a.g.m., s. 52-66.
721
Cicero, De lege agraria, II. 15. 40.
722
Nancy Patricia Langer, Power and Propaganda: Relation Between Rome and Bithynia Under
The Empire, University of Virginia Press, Virginia, 1981, s. 48.
723
G. H. Stevenson, Roman Provincial Administration till teh Age of the Antonines, Oxford,
1939, s. 151.

223
komiteye devretmilerdir724. Yaanan tm bu gelimeler sonrasnda Roma
imparatorluk hazinesi her yl nemli miktarda vergi geliri elde etmitir. Her ne kadar
Kuzeybat Anadoluda bulunan yerleimler belirtilen vergileri vermekle ykml
olmalarna karn burada kurulmu olan koloni yerleimleri sahip olduklar haklar
itibari ile ad geen vergilerden muaf tutulmulardr. Bu dzenlemelere karn, snr
blgeleri ve liman kentlerinde portorium (=liman vergisi) gibi baz dolayl
vergilerin alnmaya devam ettii grlmektedir. mparator Commodus dnemi ile
birlikte portorium vergisi bizzat imparatorun procuratorlar tarafndan
725
toplanmtr . Sz konusu dnem ierisinde vergiler belirli bir miktara gre deil
yzdeye gre alnmaktayd. Bu oran genellikle % 10 dzeyinde idi726. Bununla
beraber tributum soli ve tributum capitis gibi vergiler ve bunlarn oranlar her drt
ylda bir censor tarafndan yeniden dzenlenmekteydi727. Blgeden toplanan vergiler
ulam kolayl gibi nedenlerle eyaletin metropolisi olan Nicomedia yerine
Nicaeaya gnderilmekteydi728.

Grlecei zere Romann Bithynia-Pontos eyaletindeki mali politikasnn

amac, imparatorluk vergilerinin dzenli olarak toplanmas ve eyalet kentlerinin
finansal yapsnn iyiletirilmesini salamakt. Bununla beraber daha nceki
Pliniusun belirttii gibi blgede yer alan koloni yerleimleri sahip olduklar
imtiyazlara bal olarak byk oranda valilerin denetiminden muaf olabilmilerdir729.
Bu balamda belli bir oranda zerk olan koloni yerleimleri blgede ortaya kan
ekonomik sorun ve krizlerden daha az etkilenmilerdir.

Tm bu sylenenlerden anlald zere Kuzeybat Anadolu sahip olduu

yeralt ve yerst kaynaklarna ek olarak stratejik konumu sayesinde dnemin ticaret
hayat zerindeki nemli etki ve katklaryla zengin bir blge grnts vermitir.
Her ne kadar zaman zaman dnemin siyasi konjonktrne bal olarak ekonomik
724
Bu komite tamamen Romaya zg bir kurumdur. Dig. L 14.8. Bithyniada ilk dekaprotoslara
Prusias ad Hypiumda M.S. 3. yzyln banda rastlyoruz. (IGR III 61 ,63, 69; Drner, 1952, nr. 10).
Ciusda (CIG 3732).
725
AE, 1928, nr. 97.
726
Dion Chrysostomos, Orationes,ed., J.W. Cohon-H.L. Crosby,Loeb Classical Library, London,
1962, XXXVIII 26.
727
G. H. Stevenson, a.g.e., s. 149-150; ayrca bkz. Nancy Patricia Langer, a.g.e., s. 52.
728
Dion Chrysostomos, XXXVIII 26.
729
Plinius, Epistulae, X. 47-48.

224
sorunlar yaam olmasna karn bu alandaki nemini tamamyla kaybetmemitir.
Blgenin ekonomik adan nemli cazibe merkezlerinden biri olmas sebebiyle
Roma, blgenin kaynaklarndan daha fazla yararlanabilmek iin Myrleia, Herakleia
Pontika ve Sinope kentlerine koloni stats vererek, aralarnda terhis olan
askerlerinde bulunduu pek ok yerleimciyi ad geen kolonilere iskn ettirmi,
bylelikle bu kiilerin sonraki yaamlarn refah iinde srdrebilmelerini teminat
altna almtr.

225
 4.4. Kuzeybat Anadoludaki Roma Kolonilerinde Yerleimci Yaps ve
Yerli Halkla Aralarndaki likiler

Roma tarafndan kolonilere iskan edilen yerleimcilerin durumu ile yrenin

eski ahalisi arasnda meydana gelen ilikiler ve aralarnda ortaya kan sorunlar
konusunda zellikle Kuzeybat Anadolu yresi ile ilgili olarak yaplm spesifik bir
aratrma yoktur. Bununla beraber Roma kolonizasyon tarihi srecinde yaanan
gelimelerden yola karak, Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerdeki eski ve
yani ahali arasnda cereyan eden hadiseler ile ilgili karmlarda bulunmak
mmkndr.

Roma kolonizasyon politikasnda yaanan dnemsel dnmlere bal

olarak, kolonilere yerletirilen ahalinin kompozisyonunda da bir takm deiimler
meydana gelmitir. Balangta kolonilere Romal ya da Roma mttefiki olan Latin
kentlerinden yerleimciler iskn ettirilirken, II. Pn sava sonrasnda ilk defa
buralara terhis olan askerler yerletirilmeye balanmtr. Zira 16 yl boyunca devam
eden savalar sonrasnda askerlik meslei dnda her hangi bir ile ilgisi kalmam
olan yeni bir sosyal snf ortaya kmtr. Roma, sava sonras ortaya kan bu yeni
snf ekonomik ve sosyal manada hayata tekrar entegre edebilmek amacyla
kolonilerden istifade etmitir. Bununla beraber bu zaman zarfnda kolonilere terhis
olan askerlerin yerletirilmesi faaliyeti olduka snrl bir boyutta kalm olmasna
karn, sonraki devirlerde gerekletirilecek olan uygulamalar iin nemli bir
dayanak noktas oluturmutur. M.. 1. yzyldan itibaren siyasi gcn orduya
dayandran devrin politik liderleri, askerlerinin tam balln salamak gayesi ile
terhisleri sonrasnda bu kiileri kolonilere yerletirmilerdir. zellikle diktatr
Marius dneminden itibaren kolonilere sivil Roma vatandalar yannda terhis olmu
askerler de yerletirilmeye balanm, hatta zaman zaman buralara yerletirilen
emekli askerlerin says dierlerini gemitir730. Mariusu takiben Sylla, Pompeius,
Caesar, Antonius ve Octavianus pek ok terhis olmu askeri kurmu olduklar
kolonilere yerletirmilerdir. Bu durumun yansmasnn Kuzeybat Anadoluda
kurulan kolonilerde de grlmemesi kanlmazd. zellikle buralara yerletirilen

730
Andrew Stephenson, a.g.e., s. 58-59; H. H. Scullard and Dominic Rathbone, From the Gracchi to
Nero: A History of Rome 133 BC to AD 68, Routledge, 2010, s. 334-335.

226
emekli askerlerin medeni, sosyal ve ekonomik durumlarndan tr yerli ahali ile
ilikilerinin daha da ilgin bir durum sergilemi olmas doal idi. Caesar, Pontos
kral Pharnakese kar Zelada kazand baarnn ardndan Sinope, Herakleia
Pontika ve Myrleiada (=Apameia) koloniler kurmutur731. Caesar tarafndan
eyaletlerde kurulan kolonilerin byk ksmna fakir Roma yurttalar yerletirilirken,
dier kolonistler terhis olmu askerlerden meydana gelmekteydi732. Bununla beraber
Kuzeybat Anadoluda kurulan koloniye ise ounlukla emekli askerler
yerletirilmitir. Zira uzun yllar sren i savalar sonrasnda ordusuyla beraber
Pompeiusu takiben Msra kadar giden Caesar, Pharnakesin Bithynia-Pontos
eyaletinde yapt tahribata son vermek iin hzlca harekete geip, Zelada yaplan
mcadeleyi kazanmtr. Arkasndan olduka ypranm ve yorulmu olan
ordusundaki askerlerin bir ksmn terhis edip bunlar yeni kurulan Sinope, Herakleia
Pontika ve Myrleia kolonilerine yerletirmitir733. Grld zere buralara ilk
etapta yerletirilen kiiler terhis olmu askerler olmutur. Bununla beraber ad geen
kolonilere sivil Roma yurttalarnn da yerletirilmi olmas muhtemeldir.

Gelelim terhis olmu askerlerin yerli halkla aralarndaki ilikilere: bunu bir
ekilde saptamak iin terhis olan askerlerin sahip olduklar imtiyazlarn incelenmesi
gerektii kansndayz. Kolonilere yerletirilen emekli askerlerin sahip olduklar
imtiyazlar belirtmeden nce de hikyenin bana dnerek bir kiinin nasl orduya
katldn incelemek gerekir.

Mariusa kadar her yl toplanp sonrasnda datlan bir milis gc

grnmndeki Roma ordusu, Marius ile beraber dzenli ve profesyonel bir hale
gelmi ve doal olarak asker temininde de zorunlu askerlik uygulamas kaldrlarak
gnll askerlik uygulamasna geilmitir734. zellikle Ge Cumhuriyet dneminden
itibaren orduya katlanlarn ou gnlllerden olumaktayd. Bununla beraber yasal
olarak devlet, herhangi bir Roma vatandan istedii zaman orduya alabilecek

731
Suetonius, Iulius Caesar, 42.
732
W. Broadhead, Colonization, Land Distribution and Veteran Settlement, A Companion to the
Roman Army, Blackwell, Madlen, 2007, s. 160.
733
Iwan von Mller und Walter Gustav, Handbuch der Altertumwissenschaft, vol. 3, C. H. Beck,
1982, s. 246.
734
Erik Hildinger, Swords Against The Senate: The Rise of The Roman Army and The Fall of
The Republic, Da Capo Press, 2003, s. 98-99.

227
olmasna karn, zellikle Roma ve talyada bu tarz uygulamalara ok fazla
rastlanmamtr. Augustus M.S. 6 ylnda Pannoniadaki isyan ve M.S. 9 ylnda
Germaniadaki felaket sonrasnda yalnzca iki kez dilectus735 yaynlayarak Roma
vatandalarn zorunlu olarak askere almtr736. Buna karn zorunlu askerlik
hizmetinden muaf olmak iinde baz giriimlerde bulunulmutur. rnein atl
snfna dhil olan birinin iki olu baparmaklarn keserek tbbi olarak askerlik
hizmetinden muaf olmaya almlardr737. Augustusun ardllar ise talyadan asker
toplama iinden vazgemilerdir. Bununla beraber imparatorluun deiik
blgelerinden auxiliari (=yardmc) birlikler toplanrken yine de zorunlu askerlik
uygulamasndan yararlanlmtr. Buna ek olarak savalar ncesinde legionlar
glendirmek amacyla ad geen zorunlu askerlik sisteminden istifade edilmitir. Bu
amalar gerekletirmek iin de dilectuslar yaynlanmtr738.

Bithynia-Pontos valilii srasnda Gen Plinius, yasal olmayan yollardan iki

klenin askere yazlmas ile ilgi bir problem ile karlam ve bu konu ile ilgili
tavsiyesini almak amacyla mparator Traianusa bir mektup yazmtr. Traianus ise
bu konu ile ilgili olarak verdii cevapta tip askere almann yasal olduunu ifade
etmitir. Bunlar: Gnll (=voluntarii), zorunlu (=lecti) ve vekil (=vicarii) eklinde
sralanmtr739. Buradan anlalyor ki, Roma Bithynia-Pontos blgesinden asker
temin etmek iin elimizde direkt eyalete ilikin yeterli derecede kant olmamasna
karn - yol kullanarak- olaslkla blgede kurmu olduu kolonilerde yaayan
Roma vatandalarndan yararlanm olmaldr. Tm bunlara ek olarak zellikle
imparator Traianus dneminde gerekletirilen Parth seferi esnasnda Roma
ordusunu kuvvetlendirmek gayesi ile Bithynia-Pontos eyaletinden istifade
740
edilmitir .

735
mparatorluk dneminde legionlar genelde gnlllerden olumaktayd. Buna karn nbyk bir
sava ncesinde ya da sava srasnda legionlarn gcnn arttrmak veya yeni bir legion oluturmak
iin toplu bir askerlik ars yaplrd ki buna da dilectus ad verilir. Konu ile ilgili olarak bkz.
Tacitus, Annales, 13. 35; P. A. Brunt, Conscription and Volunteering in the Roman Imperial Army,
Scripta Classica Israelica, I, 1974; C. Mann, a.g.e., s. 49-63.
736
P. A. Brunt,C. Fabricus Tuscus and an Augustan Dilectus, Zeitschrift fr Papyrologie und
Epigraphik, XIII, 1974, s. 161-185.
737
Suetonius, Augustus, 100. 24.
738
Adrian Goldworthy, a.g.e., s. 76.
739
Plinius, Epistulae, X. 29-30.
740
Cassius Dio, XXXIII. 6; Tacitus, Annales, 21.

228
 Yukarda da grld zere baz durumlarda koloniler Roma ordusuna asker
salamas konusunda katk salamlardr. Her ne kadar ifade edildii zere asker
ocuklarna orduya katlma konusunda ncelik verilmi olsa da baz durumlarda
askeri yaamn ekicilii de insanlar etkilemitir. Ordu hizmetindeyken elde edilen
makam ve mevkiler zellikle sradan ve fakir halk iin olduka nemliydi. Bu
snftan olan insanlarn gznde ordu gerekli yiyecek, elbise, daha iyi tbbi hizmet ve
dzenli bir maa anlamna gelmekteydi. Askerlerin maalarnn ok yksek
olmamasna karn, zellikle kalabalk ehirlerde yaayan eitimsiz ve bir meslee
sahip olmayan kiilerin nazarnda bundan fazla para kazanmak da olanakszd. Baz
ilerden elde edilen gelir ise kesin ve dzenli deildi. Fakat orduda maalar dzenli
bir ekilde denmekteydi. Askeri hizmet sayesinde insanlar, daha iyi bir eitim,
yeterli oranda zenginlik ve toplum iinde avantajl bir konum elde etmekteydiler741.
Papirus kaytlarndan anlald kadaryla742 dnemin askerleri olduka iyi bir
finansal duruma sahiplerdi. M.S. 1. yzyl sonlarnda yaam bir hicivci olan
Iuvenalis, askerlerin yasalar nnde byk avantajlara sahip olduunu belirterek,
askerlerin sivillerin elde edemeyecei haklara sahip olduunu ifade etmi ve bu
haklar da zaman zaman su ilemek iin kullandklarn aktarmtr743. Sivil hayatta
babann ailesi zerinde mutlak bir otoritesi vard ve ocuklar reit olsalar da ve hatta
evli olduklarnda bile kendi mallarna sahip olamazlard. Oysa orduya katlan birisi
babas halen hayatta olsa da kendi mal varlna sahip olma hakkna sahipti744. Terhis
sonrasnda legion askerlerine genellikle bir prim ya da toprak verilmekteydi.
Belirtilen tm bu nedenlerden tr zellikle fakir halk arasndan baz kiiler orduya
katlma konusunda istekli olabilmekteydiler. Sz konusu olan bu koullarn Bithynia-
Pontos blgesinde grldn gsteren en iyi rnek ise Pliniusun imparator
Traianusa yazd yukardaki mektupta745 grlmektedir. Sz konusu olan
mektuptan da anlalaca zere toplumun en alt tabakasnda yer alan kleler bile
byk bir cezaya arptrlacaklarn bilmelerine ramen orduya katlmak iin sahte

741
Valerie A. Maxfield, a.g.e., s. 231-232; Graham Webster, a.g.e., s. 257-268.
742
Geneva Latin Papyrus, No. 1, col, 1; FIRA, Vol. III,No. 137.
743
Decimus Iunius Iuvenalis, Satire, ed., Susanna Morton Braund, Loeb Classical Library, 2004,
XVI. 7.
744
Decimus Iunius Iuvenalis, XVI. 51-52.
745
Burada iki klenin orduya katlmak iin bavuruda bulunduklar belirtilmektedir. Plinius,
Epistulae, X. 29-30. Bkz. s.243, dipn. 750.

229
belgeler kullanmak suretiyle giriimde bulunmulardr746. Augustus dneminden
itibaren senato eyaleti yaplan Bithynia-Pontos blgesinden normal koullarda legion
kaydnn olmamas beklenirdi. nk senato eyaletlerinin en byk zellii buralara
legion birliklerinin konulanmam olmasdr. Bununla beraber zellikle burada
kurulmu olan kolonilerdeki Roma vatandalarnn varl nedeniyle zaman zaman
buralardan da asker salanmtr747. rnein bu blgede yer alan Nikaia kenti
yaknndaki Paphlagoniadan da asker temin edildii bilinmektedir748. Myrleia
(=Apameia) kolonisinden de zellikle II. Parthica legionu iin asker saland
anlalmaktadr749. Tm bu rneklerden anlalyor ki Roma tarafndan blgede
oluturulan kolonilerden zaman zaman asker salamas konusunda istifade edilmitir.
Buna ek olarak askeri hayatn ekiciliine kaplan baz kolonistlerin de zorunlu
olmamasna karn orduya katlm olduklar grlmektedir.

Kuzeybat Anadoluda bulunan Roma kolonilerindeki nfusun etnik, sosyo-

kltrel ve ekonomik yapsn etkileyen en nemli faktrlerden biri de hi phesiz
buralara yerletirilen emekli askerlerin medeni durumudur. Bilindii gibi
Augustusdan itibaren Roma askerlerinin grev sresince evlenmesi yasaklanmtr.
Bu durumda ayet birisi askerlik grevine balamadan nce evlenmi ise evlilii
geersiz olarak kabul edilmekteydi. Bu tarz bir uygulamann ardnda yatan temel
neden askerlerin rahatlkla bulunduklar blgeleri deitirebilmesini salamak ve
daha da nemlisi sava esnasnda cesaretlerini kracak olan aile balarndan askerleri
kurtarma arzusudur. Bu yasak iki yzyl boyunca devam etmitir. Ad geen bu
evlenme yasa imparator Septimus Severus (M.S.193-211) dneminde
kaldrlmtr. Buna karn imparator Septimus Severusun yapm olduu reformun
ierii kesin olarak saptanamamtr750. te yandan, yetikin hayatnn byk bir
ksmn kapsayan 25 yllk bir hizmet sresi zarfnda askerlerin bu evlenme yasana
tam manas ile uyduklarn dnmek gereki deildir. Zira askerlik hizmetini
tamamladnda 50 yalarnda olacak olan birinin bu yatan sonra evlenmesi olduka

746
Bkz. s. 230, dipn. 747.
747
Mehmet Ali Kaya, Roma Lejyonerleri ve Anadolu, Ankara niversitesi Dil ve Tarih Corafya
Fakltesi Tarih Blm Tarih Aratrmalar Dergisi, cilt: 24, say: 37, 2005, s. 90
748
C. Bosch, Quellen zur Geschichte der Stadt Ankara im Alterum, Ankara, 1967, s. 31.
749
Paul Erdkamp, a.g.e., s. 283.
750
Brian Campbell, The Marriage of the Soldiers under the Empire, JRS, 68, 1978, s. 153-166.

230
zordu. Askerler uzun hizmet yllar srasnda gizli de olsa kadnlarla uzun sreli
ilikiler yaamlardr. Nitekim bu yasan delindiini gsteren pek ok kant
bulunmaktadr751. Bu tarz evlilikler zelikle M.S. 1. yzyl sonu ve M.S. 2. yzyl
balarnda olduka sklamtr. Zira bu dnemde ordular uzun bir sre sabit slerde
kalmlardr. Bu kadnlarn byk bir ksm eyaletlerdeki yerli halktan kiilerdi. Pek
az ise klelerden oluuyordu ve bu durumda olanlar da sahipleri olan askerlerin azat
ettikleri eleriydi. M.S. 2. yzyldan itibaren askerler kendilerinin ordughlarda
doduunu in castris eklinde belirtmilerdir752. Bu durum bu kiilerin daha nce
ifade edilen ilikiler sonucunda dnyaya geldiini gstermektedir. Caerleonda
(gney Gallerdeki Newport yaknlar) konulu bulunan II. Augusta legionunun
ordugh yaknlarnda ele geen bir mezar ta yalnzca Tadia Vallaunius adl bir
kadnn ansna deil ayn zamanda onun Germaniadaki bir sefer esnasnda len
olu Tadius Exuperatus adna da gikilmitir. Bu mezar tann yanndaki mezar ise
bu kzn kocas olan bir askere aittir753.

25 yllk hizmetleri sonrasnda auxilium denilen askerler verilen

diplomata adn tayan belge bu kiilerin vatandala kabul edildiini
gstermektedir. Verilen bu belge yalnzca askerin vatandala kabul edildiini
gstermekle kalmaz, ayn zamanda einin ve ocuklarnn da vatandala alndnn
bir gstergesiydi754. te yandan terhis edilen asker hlihazrda evli deilse yalnz bir
kadnla evlenmesi art koulurdu. Bu durumda olanlar Romal olmayan bir kadn ile
evlenmeleri durumunda o kadn da vatandala kabul edilirdi. Erken dnem
diplomatalarnda askerin einin ve ocuklarnn adlar zel olarak yer almaktadr.
Ancak M.S. 2. yzyln ortalarndan itibaren bu durum deimeye balam ve artk
ocuklarn ad diplomatalardan karlmtr. Yine de eyaletlerdeki yerli halk
zellikle Roma kolonilerinde bulunan vatandalarn sahip olduklar imtiyazlar
sayesinde gnen ierisinde bir hayat yaadklarn gzlemlediklerinden dolay askeri
hayata meyletmi olmalar olduka olas grnmektedir. Bu balamda Roma

751
George Ronald Watson, The Roman Soldier, Cornell University Press, 1993, s. 127-141.
752
Sara Elise Phang, The Marriage of Roman Soldier, 13 B.C.- A.D. 235: Law and Family in the
Imperial Army, Brill, 2001, s. 342.
753
Anthony Birley, The People of Roman Britain, University of California Press, 1992, s. 89;
Richard J. Brewer, Caerleon and the Roman Army, National Museum Wales, 2000, s. 51.
754
John Anhony Crook, Law and Life of Rome, Cornell University Press, 1984, s. 48; Suzanne
Dixon, The Roman Family, The John Hopkins University Press, 1992, s. 55-57.

231
kolonilerinin blgedeki yerli ahali zerinde farkl ynlerde de katk salam olmas
olasdr.

Roma Diploma rnekleri

Legion askerleri zaten Roma vatandalarndan temin edildii iin bu kiilere

terhisleri sonrasnda vatandalk haklarnn verildiini gsteren belgeler verilmezdi.
Her ne kadar pek ok asker aile sahibi olmalarna karn, elerinin ve ocuklarnn
yasal stats olduka gvenilmezdi. Askerlerin iliki kurduklar kadnlarn ou
Romal deildi ve bu kadnlar Romal bile olsalar nikhl deillerse doan ocuklar
gayrimeru olarak kabul ediliyor ve sonuta oy hakkna dolaysyla da vatandalk
haklarna sahip olamyorlard. Bu durum zellikle miras gibi konular ile
karlaldnda ok byk problemler yaratmaktayd. Yasak olan evlilik yasalara
gre cezay gerektiriyordu. O nedenle askerlerin mallarn ailelerine vasiyet etmeleri
de yasakt. Fakat sonraki dnemlerde imparatorlar bu tarz bir uygulamay reddettiler
ve askerler miraslarn ailelerine brakmaya baladlar. mparator Hadrianus bu hakk
resmen onaylamtr755. Bu tarihten sonra askerler miraslarn vatanda olmayanlara
da brakabileceklerdi. Hatta bir asker ld zaman mirasna aykr olsa bile
ocuklar babalarnn mal varlndan hak talep edebileceklerdi. zellikle
papiruslarda bu durumu dorulayacak bilgilere rastlanmaktadr756. Elde edilen bu

755
Sara Elise Phang, a.g.e., s. 214-215.
756
M.S. 131 ylna ait Msrda bulunmu bir belge de Epimachusun ei Iconcubineden Arsys adnda
bir kz ocuu olduu belirtilmitir. Babalkla ilgili beyanlar nceden ahitsiz olarak yaplr ve
ocuklarn kimliklerinin saptanmasna yardmc olurdu. Bu ekilde ocuklar babalarnn mal varlklar
zerinde hak iddia edebilirlerdi. Sara Elise Phang, a.g.e., s. 42; Elizabeth A. Meyer, Legitimacy and

232
tarz bulgular sahip olunan haklar kesin olarak saptamamza yardm edecek nitelikte
deildir757. Bir auxilium cohortunda grev yapan bir Roma vatanda, Roma
vatanda bir kadn ile olan ilikisi sonucunda iki olu olmu ve bu kii, oullarna
vatandalk hakk almak iin aba sarf etmitir. Prefectus bu durum karsnda
ocuklarn vatandalk hakkn kabul etmitir. Zira ocuklar Romal bir anneden
dnyaya gelmilerdir. Bununla beraber bu durumun yasalara aykr olduunu da
bildirmitir758. Bu tarzdaki kaytlarn da gsterdii gibi askerlerin durumlar olduka
kark ve gvenilmezdi. Belirtilen rneklerden de anlalaca zere orduda grevli
her hangi bir asker hizmeti sonrasnda yasal olarak evlenme ve miras brakma gibi
baz haklara kavumaktayd. Genellikle terhisleri sonrasnda bu kiiler aileleri ile
beraber bir koloniye yerletirilmekteydiler. Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilere
de benzer bir ekilde Roma topraklarnn eitli blgelerinden farkl etnik kkene
mensup birok kii gelip yerlemitir. Bu balamda deerlendirildiinde koloniler
nemli bir katalizr ilevi grerek halklar bir potada eritip beraber yaamalarnn
mmkn olduunu evre topraklarda yaayanlara gsteren en nemli kurumlardan
biri olmutur.

Kolonizasyon tarihi boyunca koloniler ister talyada isterse eyaletlerde

kurulmu olsunlar bunlar nihayetinde blgenin Romallatrlmasna katk
salamlardr. rnein Sylla dneminde talyada kurulan kolonilerin bulunduklar
blgelerde Latince ksa srede yaygnlamtr. Doallkla uygulanan bu politika
neticesinde Gney talyadaki Osc dili ksa srede unutulmutur759. Benzer bir
politika Galyada da uygulanm olup bu balamda rnein Augustodunumda
Latince reten okullar kurulmutur760. Latincenin ve buna bal olarak da Roma
kltrnn yaygnlatrlmasnda Roma ordusunun olduka nemli katklar
olmutur. Zira zellikle auxilium birliklerinde grevli Romal olmayan unsurlar

Law in the Roman World: Tabulae in Roman Belief and Practice, Cambridge University Press,
2004, s. 207-208.
757
M.S. 117 ylnda Lucia Macrina adndaki dul bir kadn, Msr prefectusuna eski kocasna ait olan
mallardan pay alabilmek iin yalvarmaktadr. Sonrasnda bu kadnn o paray asker olan eine eyiz
olarak verdii anlalm olmasna karn askerlerin yasal olarak evlenmelerinin yasaklanm olmas
sebebiyle kadnn hak talebi reddedilmitir. Richard Alston, Soldier and Society in Roman Egypt: A
Social History, Routledge, 1998, s. 55.
758
Richard Alston, a.g.e.,, s. 55.
759
Mario Torelli, Studies in the Romanization of Italy, University of Alberta Press, 1993, s. 46-47.
760
Plinius, Naturalis Historia, XXX.13.

233
orduya katlmalarnn hemen arkasndan Latin dilini renmek durumunda
kalmlardr. Bu duruma en gzel rnek Misenum filosunda grev yapan Apion
adnda bir Msrlnn evine yazm olduu mektupta grlmektedir. Bu kii
mektubunda greve balamasnn ardndan adnn Antonius Maximus olarak
deitirildiini ifade etmektedir761. Bu rnekte belirtilen kii bir deniz eridir. Bu
adan bakldnda Roma donanmasnda ounlukla vatanda olmayan kiiler grev
yapmaktaydlar. Pontos Euksinosun gvenliini salamak gayesi ile M.S. 64 ylnda
classis Pontica ad ile kurulan donanma da762 grev yapan askerlerin terhisleri
sonrasnda kendilerine en yakn olan kolonilere iskn edilebilecekleri olduka yksek
bir olaslktr. Bu durum dikkate alndnda bunlarn yerletirildikleri kentin etnik
yapsnda yaratacaklar eitlilik daha iyi anlalr. C. Numisius Qui(rina) Primus adl
bir kiinin Classis Ponticann komutanln yapmasnnn arkasndan Sinope
kolonisinde duovir olarak grev yapmas da bu tezi dorular niteliktedir763.

Blgede kurulmu olan kolonilerdeki yerleiklerin ocuklarnn sonraki

yaamlarnda Roma asndan ne tr hizmetlerde bulunduklar da bilinmemekle
beraber; bu kolonilere olduka yakn olan Parion kolonisinden elde edilen bilgilerin
buralar iin de geerli olmas akla yatkn grnmektedir. mparator Licinius (M.S.
308-324) dneminde Parionda yaayan ve bir veteranusun olu olduu anlalan
aziz Theagenesin, Parionda konulu olan II. Trajan legionuna katlmas istenmise
de bu kii Hristiyan inancn ileri srerek bunu reddetmi ve bunun zerine lm
cezasna arptrlmtr764. Parion rneinin de gsterdii gibi zellikle imparatorluk
dneminde Roma, talyadan asker toplamada zorluklarla karlamas nedeniyle
eyaletleri asker toplama deposu olarak grmtr. Bu balamda eyaletlerdeki Roma
vatandalarnn bir arada yaad koloniler Romaya asker salanmas konusunda
olduka yardmc olmulardr. Bithynia-Pontos eyaletinde kurulan kolonilerdeki
terhis olmu askerler zellikle evlilik yolu ile Roma vatandalnn blgede
yaylmasna bylece blgenin daha da uygarlamasna katk salamlardr.

761
J. B. Campbell, The Roman Army, 31 BC-AD 337: A Sourcebook, Routledge, 1994, s. 13-14;
Stanley E. Porter, Paul and the Ancient Letter Form, Brill Academic Publishers, 2010, s. 184.
762
Chester G. Starr, The Influence of Sea Power on Ancient History, s. 76; Josephus bu filo ile ilgili
nemli bilgiler aktarmtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Flavius Iosephus, II. 16. 4.
763
ILS, 2824.
764
D. Woods, a.g.m., s. 371372.

234
 Kuzeybat Anadoluda yer alan Roma kolonilerine yerletirilen kolonistler ile
yerli ahali arasnda birtakm problemler yaandna dair elimizde baz bilgiler
bulunmaktadr. Bununla beraber yaanan sorunlarn nedenleri tam olarak ortaya
karlamam olmasna karn, imparatorluk topraklar genelindeki dier
yerleimlerde ortaya kan problemler ile karlatrmalar yaparak baz sonulara
ulamak mmkndr. Roma kolonizasyon tarihinin bandan itibaren grld
zere zellikle var olan bir yerleime koloni stats vermek suretiyle oluturulan
Roma kolonilerindeki en byk sorunlarn kentin eski yerleiklerin elinden
topraklarn karlksz olarak istimlk edilmesi sonucunda ortaya kt
bilinmektedir. rnein M.. 41 ylnda sivil ve eski askerler arasnda kan iddet
olaylarna tanklk eden Vergilius, yaanan bu gelimelere deinmi ve olaylar ksa
ve z bir ekilde aktarmtr.
Bu topraklar bu kadar iyi srmken buralar artk bu ie yaramaz askerlere
mi ait olacak ve bunlar m gelip ekinleri srecek? Gryorsunuz bu sava biz
vatandalar ne kadar mutsuz bir hale getirdi? Biz bu tarlalar bu gibi adamlar iin
mi yetitirdik? imdi Meliboeus, armutlar yetitir, asmalar uygun olduu gibi dik.
Gelin keilerim, bu sr bir zamanlar mutluydu. Sizi bir daha yeil tepelerde
gremeyeceim. Bir daha size arklar syleyemeyeceim ve keilerim artk sizi
iekli yoncalarla ve st dallar ile besleyemeyeceim765.

Ge Cumhuriyet dnemi ile beraber msadere usulnn terk edildii, bunun

yerine kolonistlere verilecek topraklarn satn almak suretiyle elde edilmitir.
Bununla beraber M.. 1. yzylda yaam olan Vergiliusdan rendiimize gre
asayi ve istikrarn salanamad sava dneminde talyada bile msadere
uygulamalarna devam edildii grlmektedir. talyada halkn elinden topraklar
zorla alnrken, benzer bir durumun Bithynia-Pontos eyaletinde yaanmadn ileri
srmek yanl olur kanaatindeyiz. Her ne kadar Caesar Pontos kral Pharnakese
kar yrtt mcadele sonrasnda blgenin olduka istikrarszlaan politik
yapsna daha da fazla zarar vermekten kanacak kadar akll olsa da, kolonizasyon
konusunda bir takm olumsuz gelimelerin yaanm olmas kanlmazdr.
Kolonilere yer seimi yaplrken, yaanan atmalar sonrasnda nfus olarak olduka

765
Vergil, Eclogues, 1.708.

235
azalm olan yerleimlerin seilmi olmas olumlu bir yaklam gibi
grnmektedir766. Tm bunlara karn rakiplerine kar yrtt mcadele
esnasnda yannda olan askerlerine yer salarken Casearn en iyi topraklar
askerlerine vermi olduunu dnmekteyiz. Vergiliusun eserinde belirtildii zere
yeni yerleimciler iin topraklara ek olarak hayvan srlerine de el konulmaktayd767.
Bu tip bir msadere usul veteranuslarn yerletirildii kent veya blge ierisinde
kanlmaz olarak gruplar arasnda ayrmay da beraberinde getirmi olmalyd.
Sylla ve Caesar dnemlerinde bu ayrm ak bir ekilde gndelik dile de yansmt.
Bu dnem yerleimlerinde bir sre gruplar eski ve yeni yerleimciler olarak
adlandrlm olup birbirleri ile iletiim kurmadan ve kaynamadan yaamlardr768.

Blgeye gelen yeni yerleimciler ile yrenin eski halk arasndaki ilikileri
etkileyen nemli unsurlardan biri de kolonistlere tannan ayrcalklardr. Kuzeybat
Anadoluda kurulan Roma kolonileri zelinde konu deerlendirildiinde durum daha
da karmak bir manzara sergilemektedir. talya dnda kurulan kolonilere
yerletirilen kiiler Roma vatandalk haklarna sahip olmalar nedeniyle Roma
vatanda olmayanlara gre zaten belli ayrcalklara doal olarak sahiplerdi.
Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerdeki manzara buna benzer olmalyd. stelik
burada oturan yerleimcilerin emekli asker olmalar nedeniyle zaten Roma vatanda
olduklar gibi buna ek olarak emekli askerlere tannan imtiyazlara da sahip
olmalarndan tr bu kiilerin yerli halk ile olan ilikileri farkl boyutlarda gelimi
olmaldr. Emekli askerler zaman zaman sahip olduklar imtiyazlar su ilemek iin
bile kullanmlardr769 ki bu durumda blgenin eski sakinleri ile aralarnda birtakm
problemlerin km olma olasl olduka yksektir.

Yardmc snf birliklerinde grev alan askerlerin Roma vatandal ve yasal

evlilik hakkna ek olarak onurlu bir terhis sonrasnda veteranuslara pek ok yasal ve
ekonomik ayrcalklar verilmekteydi. Buna vergiden muafiyet ve zorunlu devlet

766
rnek olarak Myrleia kenti Makedonia kral V. Philipposun ve Roma ile Mithridates arasnda
yaanan mcadelelerden olumsuz ynde etkilenmiti. Myrleiann nfusu zellikle yaanan olaylar
sonrasnda bir hayli azalm ve kent sszlamt. W. M. Ramsey, a.g.e., s. 196.
767
Vergil, Eclogues, 1.708; L. J. F. Keppie, a.g.e., s.19092.
768
Brian Campbell, a.g.e., s. 222.
769
Decimus Iunius Iuvenalis, Satire, XVI. 7.

236
ilerinden (kamu yaplarnn inasnda cretsiz alma) muaf tutulmakta dhildi.
M.S. 2. yzylda olaslkla artan ekonomik kriz nedeniyle veteranuslara verilen
ekonomik imtiyazlarda baz azalmalar olmutur. te yandan bir dier nemli imtiyaz
olan zorunlu kamu hizmetlerinden muafiyet zellikle terhisleri sonrasndaki ilk 5
ylda bir snr getirilmitir. Tm bunlara ek olarak, M.S. 3. ve 4. yzylda askeri
imparatorlarn baa gemesi ile beraber ad geen imtiyazlarda bir art olmutur770.
mparator Domitianus (M.S. 284-305) dneminde yaynlanan bir edictum
(=emirname) konuyu aydnlatmas balamnda olduka nemlidir. Burada u ifadeler
yer almaktadr:
Bunun benzeri Octavius tarafndan da yapld. mparator Caesar Domitian
Augustus Germanicus, tanrlaan Vespasiann olu, pontifex Maximus, 8 yl tribun
gcn elinde tutan, 16 kez imparator ilan edilen, mr boyu censor, lkesinin
babas, unu deklare eder: Bana u mnasip grld ki veteran askerlerin her
birinin tm devlet vergilerinden muaf tutulmasn ve gmrk gei vergisinden muaf
tutulmasna; eleri, ocuklar ve ailelerinin tam yasal Roma vatandalna
kabul; bunlarn tamam zgr ve tm ykmllklerden muaftr ve yukarda da
ifade edildii gibi aileleri, ocuklar da ayn hak ve artlara sahiptir. Onurlu bir
ekilde terhis olan veteranuslarn topraklar, evleri ve dkknlarna istemedikleri
takdirde girilmeyecektir[Gerisi kayp]771

Bu belgeden anlald zere terhis olan askerlere olduka geni ayrcalklar

verilmi olup, bu gibi ayrcalklar ve bunlarn zaman zaman ktye kullanlmasndan
tr kolonistler ile kentin eski hak arasnda zaman zaman kar karya gelmeler
kanlmaz olmutur. Bu duruma en gzel rnek Herakleia Pontikada yaananlar
olmutur. Caesar tarafnda kente koloni stats verilmi ve buraya bir miktar terhis
olmu asker yerletirilmitir. Herakleia Pontika halk bu yerleimcileri itenlikle
kabul etmi ve kentleri ve topraklarn bunlarla paylamlardr. Bununla beraber
Galatlarn tetrakhosu olan Domnekleiosun (Domnilaos) olu Adiatoriks, kentin
Herakleiallar tarafndan iskn edilen ksmn Antoniusun rzas ile ele geirmitir.
Kendi iddiasna gre, Antoniusun izni ile Actium savandan biraz evvel, bir gece
Romallara saldrmak suretiyle tamamn kltan geirdi. Fakat Actium savan
770
Karen R. Dixon and Pat Southern, The Late Roman Army, Routledge, 1996, s. 87-88.
771
Wilcken, No. 463, col. 2, satr 1020 (=Dessau, No. 9059=FIRA), vol. I, No. 76.

237
Octavianusun kazanmas zerine bu kii zafer trenine gtrld ve olu ile beraber
Romada idam edildi772. Bu olay sonrasnda Herakleia Pontikann koloni statsne
son verilmitir773. Herakliallarn kente yeni gelen yerleimcileri itenlikle
karlamalarnn olas nedeni de bu kolonide yaadn ispat eden ya da buraya kayt
yaptran birisinin dorudan Roma vatanda olmasndan kaynaklanm olmaldr774.
Roma vatandalnn ayrcal Kuzeybat Anadolu halknn yeni gelen
yerleimcilere daha scak davranmasna yol amtr. nk bu kiiler bu sayede ksa
yoldan Roma vatandalna ve beraberinde birok ayrcala da sahip olmulardr.

Herakleia Pontikada yaananlara benzer olaylar nlemek amacyla

Romann eyalette kalan dier iki koloniye farkl bir ekilde muamele ettiini
gsteren veriler bulunmaktadr. lk olarak, Bithynia-Pontos valisi olan Pliniusun
Myrleia kolonisi ile ilgili olarak imparator Traianusa yazd mektupta ilgin
detaylar yer almaktadr775. Bu mektupta grld kadaryla kolonide yaayan
herkes Roma vatandalk haklarna sahip gibi grlmektedir. Olaslkla balangta
Roma bu koloniye belli bir sayda Romal yerleimci gndermi, sonrasnda
kolonideki eski halka da vatandalk haklar bahsetmitir. Roma benzer uygulamalar
uzun yllardan beri uygulamaktayd. Roma tarafndan talyada kurulan ilk
kolonilerden biri olan Antiumun kuruluunda da benzer bir uygulamaya gidilmitir.
Myrleia kolonisi de tpk Antium gibi var olan bir kente koloni stats verilmek
suretiyle meydana getirilmi bir yerleim idi. Yine benzer bir uygulama talyadaki
Antiates kolonisinin kuruluu esnasnda da uygulanmtr776. Romann Sinope
kolonisinde uygulam olduu yntem ise tamamen farkl olmutur. Roma, koloniyi
kurduu srada kente yerletirilenleri kentin her yerine datmayp, bunlar kentin bir
ksmnda topluca ve yerli halktan ayr olarak yerletirilmitir. Gracchuslardan

772
Strabon, 12. 3. 6.
773
James Smith Reid, The Municipalites of the Roman Empire, University of Cambridge Press,
1913, s. 370.
774
R. E. Smith, a.g.m., s. 18-20.
775
Plinius, Epistulae, X. 47-48.
776
M.. 338 tarihinde Antium kurulurken, kentte hlihazrda kalabalk bir Volsci nfusu
bulunmaktayd. Bu sebepten dolay burada oturan yerli ahali ile yeni gelen yerleimciler arasnda
zaman zaman baz sorunlar yaanmtr. Bu dnemde Romallar, Volscileri yattrma gayesiyle
kolonideki eski yerleimcilere yeni gelenlerin sahip olduklar haklar vermilerdir. Halicarnassoslu
Dionysios, IV. 102, 3, 7, 8, 10; Tymon C. A. de Hass, Fields, Farms and Colonist: Intensive Field
Survey and Early Roman Colonizationin Pontine Region, Centeral Italy, Barkhuis and Groningen
University Library, 2011, s. 172.

238
itibaren bir kolonideki Romal ve Romal olmayan unsurlar bir birinden uzak
tutulmaya allm, hatta zaman zaman bu iki grubu birbirlerinden ayrmak iin sur
duvarlar gibi yapay engellerden de yararlanlmtr777.

Kuzeybat Anadoluda kurulan Roma kolonilerindeki yerleimciler ile eski

ahali arasnda zaman zaman baz sorunlar yaanm olmasna karn, Roma
kolonizasyon tarihini boyunca elde ettii deneyimlerin nda bir yukarda
belirtildii gibi takm zmler bulmu ve bunlar uygulamtr. Bu uygulamalar
sonucunda Kuzeybat Anadoluda kurulan kolonilerde yerli halk ve kolonistler
arasnda byk apl sorunlar yaanmamtr.

777
Antiumda var olan durumun bir benzeri Minturnaede de yaanmtr. Buradaki yerli Aurunciler
bir duvar vastas ile koloniden ayrlmlardr. Konu ile ilgili bkz. J. Johnson, a.g.m., s. 2; ayrca bkz.
H. H. Scullard, a.g.e., s. 147-148.

239
 4.5. Sinope Antik Kenti

4.5.1. Kentin Konumu

Sinope, Kk Asyann kuzey sahillerinde kendi adn tayan yarmadann

kuzeydousunda yer almaktadr. Antik yerleimin kurulduu yarmadann ortalama
ykseklii 230 metre dolaylarnda olup yamalar olduka dik ve engebeli olup, st
ksm ise dzdr. Yarmadann uzunluu 3 km en geni yeri 1.5 km kadardr.
Yarmadann gneyinde her iki yannda birer liman bulunan berzah blgesine ulalr
ki burann ortalama genilii 500 metre civarndadr. Sahil kesiminde bazs su
seviyesinin altnda birok maara bulunur. Strabon, sz edilen bu maaralar iin
khoinikidos (=kaya kovuklar) tabirinin kullanmtr778. Sinope yerleiminin
bulunduu konuma bal olarak sahip olduu iklim yaps ve topraklarnn mineraller
asndan zengin olmas blgeyi tarm ve ticaret asndan olduka verimli ve ekici
klmtr. Sinope antik kentinin kurulduu arazi yeralt su kaynaklar bakmndan da
olduka zengindir. Grlecei zere kentin kurulduu blgenin konumu, jeolojik
yaps, iklimi ve topraklarnn verimli olmas yerleime olanaklar sunmakla
kalmam, zaman iinde geliip gnenli bir kent haline gelmesini de salamtr.

Olduka geni bir araziye sahip olan Sinope antik kentinin gney snrn
Olgassy dalar oluturmaktadr. Kentin kuzeyinde Euksinos, dousunda ise Halys
nehri yer almaktadr. Bununla beraber bat snrnn nerede bulunduunun saptanmas
olduka zor olsa da 32. paralele yakn bir blgede bulunduunu sylemek
mmkndr. Sinope kenti deniz kysnda yer almas ve sahip olduu ifte liman ile
tarihi boyunca Pontos Euksinos sahillerindeki en nemli yerleimlerden biri
olmutur. Bu limanlar eskiada da tpk gnmzdeki gibi Pontos Euksinos
sahillerindeki en iyi limanlardr. Yaplan aratrmalar kuzeyde yer alan limann
gneydeki limana oranla daha kullanl olduunu gstermektedir.

778
Strabon, 12. 3. 11.

240
 4.5.2. Kentin Tarihi

Paphlagonia blgesinin en nemli yerleim yeri olan Sinope, M.. 750 yl

dolaylarnda Miletosdan gelen gmenler tarafndan kurulmutur779. Her ne kadar
kent sonraki devirlerde tarihte nemli roller oynamsa da ilk kurulu aamas ve
izleyen zamandaki tarihi konusunda elimizde yeterli veri bulunmamaktadr.
Kuruluunu izleyen zamanda Sinope, Kimmerler tarafndan tahrip edilse de
sonrasnda tekrardan iskn edilmitir780. Bununla beraber Kimmer aknlar
sonrasndaki kent tarihi ile ilgili bir yzyllk dnem hakknda bilgilerimiz yine
olduka snrldr. M.. 635 tarihinde kent, bu kez Kimmerlerden daha kuvvetli bir
halk olan skit aknlar ile kar karya kalmtr781. Bu saldrlar sonucunda Sinope
tamamen takrip olmutur. yle ki M.. 630 ylnda kentin tekrardan kurulmas
Kyzikosda olduu gibi kentin ikinci kez kuruluu olarak kabul edilmitir782. Bu
tarihte Sinopenin tekrardan imar edilmesini izleyen iki yzyla yakn bir zaman kent
tarihi hakknda fazlaca bilgi yoktur. Bu zaman zarfnda kentin Lydiann egemenlik
alanna dhil olup olmad konusunda kesin bir bilgi yoktur783.

Pers egemenliinin Pontos Euksinosun gney sahillerinde yer alan Hellen

kentlerine ne zaman ulat ve ne kadar kesin olduunu gsteren her hangi kayt
olmamasna karn, Kserksesin M.. 480 tarihinde Hellasa kar dzenledii
seferde kulland 1200 gemiden 80 tanesinin Pontos Euksinos ve Propontis
sahillerindeki Hellen kentlerince saland bilinmektedir784. Burada Sinopenin 80
gemilik bu gce katk salad dnlebilirse de bu konu ile ilgili dorudan kant
yoktur.

779
Strabon, 12. 3. 11; Herodotos, IV. 12. ayrca bkz. Alan M. Greaves, a.g.e., s. 36.
780
Pseudo-Skymnos, Zeugnisse griechischer Schriftsteller uber den westlichen Pontosraum,
Franz Seiner Verlag, 2004, V. 98697.
781
Herodotos, IV. 12.
782
R. Bracht Branham and Marie-Odile Gaulet Caze, The Cynics: The CynicMovement in
Antiquity and Its Legacy, University of California Press, 2000, s. 185; ayrca bkz. David M.
Robinson, a.g.e., s. 149.
783
Bununla beraber Kroisos tarafndan Sinopenin 150 mil gneyinde bulunan Peteriann ele
geirildii bilinse de kuzeye doru ileri bir harektta bulunup bulunmad bilinmemektedir. Molly
Miller, The Thalassocracies, State University of New York Press, 1971, s. 105; ayrca bkz. Gocha R.
Tsetskhladze, The Greek Colonization of the Black Sea Area, Franz Steiner Verlag, 1997, s. 134
135.
784
Diodoros, XI. 3; Herodotos, VII. 147; ayrca bkz. John Hind, The Bosporan Kingdom, The
Cambridge Ancient History, Vol. VI, Cambridge University Press, 1994, s. 489.

241
 M.. 5. yzyldan itibaren Hellenler, Pers egemenlii altnda bulunan Pontos
Euksinosdaki kentleri zgrlne kavuturmak iddiasyla askeri sefer
balatmlardr. M.. 470 ylnda Aristides, Sinopeye kadar ulamay
baaramamasna karn, M.. 443 tarihinde Perikles nderliindeki Atinallar,
blgedeki glerini arttrmak ve Pontos Euksinos sahillerinde yer alan kentler ile
Attika arasnda ticareti gelitirmek gayesi ile Sinopeye kadar ulaan bir sefer
dzenlediler785. Sinopede ynetici konumda bulunan amasz Timosileon kentten
srld ve kenti kontrol etmek amac ile Lamacnus, 13 gemiden oluan bir kuvvetle
kentte brakld786. Sinopede nemli faaliyetlerde bulunan Lamacnusun gayretleri
ile Atinal 600 yerleimci kente getirildi. Lamacnus Sinopede ok fazla zaman
kalmad. Bununla beraber onun M.. 424 tarihinde Herakleia Pontikada kazaya
urayan bir filoya nderlik ettii bilinmektedir787. Yaanan bu gelimeler sonrasnda
ortaya kan Atina egemenlii esnasnda kent hzla kalknmtr. M.. 387
tarihindeki Antalkidas Barna kadar geen zaman dilimi Sinopenin en parlak
dnemi olarak kabul edilmektedir. Zira Sinopeden 250 mil douda yer alan
Trapezus kenti ile beraber Kresus ve Kotyora yerleimleri Sinopeye vergi
demitir788. Sinope bu dnemde Pontos Euksinosun gney sahillerindeki en nemli
yerleim yeri haline gelmitir. Ksenophonun emri altndaki On Binlerin dn
esnasnda kent olduka gl ve gnenli bir haldeydi789. Bu dnemde Sinope, etki
alann Halys nehrinin ilerine kadar yaym, Paphlagonia ve Kappadokiadaki
kabilelerin byk ksmn kontrol altna almt. Yine bu zaman zarfnda kent,
Kresus, Kotyora ve Trapezus kentlerini egemenlii altna almtr790. On Binlerin
dn esnasnda Sinopeliler Hellenlere olduka fazla yardmc olmular, bu
yardmlar sayesinde On Binler Herakleia Pontikaya ulaabilmilerdir791.

Paleponnesos sava sonrasnda Hellasda egemen g konumuna gelen

Sparta, doal olarak Perslere kar yrtlen mcadelenin de bana geti. Bununla
785
Plutarkhos, Perikles, 20; Thukydides, IV. 75; ayrca bkz. John Hind, a.g.m., s. 492; Stephen V.
Tracy, Pericles: A Sourcebook and Reader, University of California Press, 2009, s. 180-181.
786
Plutarkhos, Perikles, 20.
787
Thukydides, IV. 75; Owen P. Doonnan, a.g.e., s. 75.
788
Ksenophon, Anabasis, IV. 8. 2; V. 5. 10; Diodoros, XIV. 30. 3; ayrca bkz. A. H. M. Jones, a.g.e.,
s. 149.
789
Ksenophon, Anabasis, V. 5. 7-25.
790
David M. Robinson, a.g.e., s. 152-153; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 149.
791
Ksenophon, Anabasis, V. 5. 23; VI. 1. 15.

242
beraber Spartann devlet yapsndan kaynaklanan sorunlara ek olarak, byk bir
deniz gcn kullanmasna yardmc olacak yeterli kaynaklara sahip olmamas
nedeniyle uzun soluklu bir mcadeleyi srdrebilecek yetenek ve kabiliyette deildi.
Tm bunlara ek olarak Sparta hibir zaman Pontos Euksinos filosuna sahip olmad
gibi bu konu ile ilgili herhangi bir dnce de beslememitir792. M.. 404 ylnda
Atinann yenilgisi ile beraber bu kentin sahip olduu deniz gcnn ortadan
kalkmas ile beraber Sparta, Pontos Euksinos kylarnda yer alan dier Hellen
kentleri gibi Sinopeyi de kendi geleceine terk etti. Bylelikle Sinopenin parlak
gnleri Atinann k ile paralel olarak son buldu793. M.. 370 tarihinde
blgedeki Pers satrap Datames Sinopeyi ele geirdi794. Bu zaman zarfnda Pers
merkezi otoritesinin zayflamasna bal olarak zellikle merkezi otoritenin gc
dndaki blgelerde yer alan satraplar, neredeyse bamsz bir ekilde hkm
srmeye baladlar. Kk Asya topraklar zerinde bamsz bir devlet kurma
arzusunda olan Datames de bu hedefine ulamak gayesi ile satraplk merkezini
Kappadokiadan Paphlagoniaya tad795.

Paphlagoniann byk bir ksmn ele geirmesinin ardndan Datames,

stratejik ve ekonomik adan olduka nemli bir yerleim yeri olan Sinopeyi de emri
altna almak istemi, fakat balatm olduu kuatmay byk kral II. Artaxerxesin
emri zerine kaldrmak zorunda kalmtr796. II. Artaxerxesin bu emri kentin bu
dnemde byk bir Hellen nfusunu barndrmasna karn siyasi adan Pers
egemenlii altnda olduunu gstermektedir. Her ne kadar II. Artaxerxesin emri
sonucunda Datames, Sinopeyi ele geirme gayesini ertelemi olsa da lm
ncesinde kenti zapt etmi ve buray payitaht olarak benimsemitir797.

792
John Prevas, Xenophons March, Da Capo Press, 2002 s. 168169.
793
David M. Robinson, a.g.e., s. 246.
794
Polyainos, Strategematon, ed., Richard Shepherd, Kessinger Publishing, 2009 VII. 21. 2; BMC,
Pontus 96, No. 8.
795
Simon Hornblower, Asia Minor, Cambridge Ancient History, Vol. VI, Cambrinde University
Press, 1994, s. 221; ayrca bkz. Thomas J. Figueira, Excursions in Epichoric History, Rowman and
Littlefield Publishers, 1993, s. 366.
796
Pierre Briant, From Cyros to Alexander: A History of the Persian Empire, Eisenbrauns, 2006,
s. 661.
797
Pierre Briant, a.g.e., s. 661-663; Sian Lewis, Ancient Tyranny, Edinburg University Press, 2006,
s. 234-235.

243
 Sinope, M.. 370334 tarihleri arasnda Pers botunduruu altnda kalmtr.
Byk skender Pers seferine balad dnemde Amisosa bamszln vermekle
beraber Pontos Euksinosda yer alan dier Hellen kentleri ile fazlaca ilgilenmemitir.
Bu esnada Sinopeliler Anadoluda yer alan dier Hellen kentlerinin oundan farkl
olarak Byk skender yerine Pers kral III. Dariusa eliler gndermilerdir.
Bununla beraber Byk skender ele geirdii bu elilere gayet iyi bir ekilde
davranm ve onlar tutuklatmam, onlarn Pers tebaas olmalar dolaysyla bu
hareketlerinin gayet normal olduunu ifade etmitir798. Byk skenderin lm
sonrasnda ardllar (=diadokh) arasnda yaanan atmalar esnasnda Sinopenin
durumu ile ilgili olarak elimizde yeterli veri bulunmamaktadr. Bu alkantl dnem
boyunca blgede zaman zaman otorite boluu yaanm olabilirse de Tacitus, bu
dnemde kentin yerel krallar tarafndan ynetildiini ifade etmitir799.

M.. 3. yzyl Sinopenin tarihinde yeni bir dnemin balangcdr. Bu

tarihten itibaren Sinope, yava yava Pontos krallnn egemenlii altna girmitir.
II. Mithridates800 zamanla devletin snrlarn, kuzeyde Pontos Euksinosun dou
sahillerine batda ise Olgassys dalarna kadar geniletmeyi baarmtr. M.. 220
tarihinde IV. Mithridatesin baarsz Sinopeyi alma giriimine kadar Olgassys
dalar Sinopeyi korumay baarmtr. M.. 3. yzyl ortalarnda Sinopede Atina
sikkelerine olduka benzeyen ve zerinde tanra Athena ba bulunan sikkelere ek
olarak, M.. 3. yzyl ortalarndan M.. 190 ylna kadar kentte Seleukos
sikkelerinin de tedavlde olmas kentin bu dnemde Pontos krallar idaresinden
bamsz olduunu kantlamaktadr. M.. 183 tarihinde Pontos kral Pharnakesin
Sinopeyi ele geirmesinin ardndan kentte bronz Pontos sikkeleri dndaki para
birimlerinin kullanlmas yasaklanmtr. Tm bunlara ek olarak IV. Mithridatesin
saldrlar esnasnda Rodosdan cmert yardmlar almas801 Sinopenin Hellen
dnyas ile yakn ilikilerinin srdrdnn bir gstergesidir802.

798
Flavius Arrianos, Anabasis, ed., E. I. Robson, Loeb Classical Library, London, 1923-1933, 3. 24.
4; N. G. L. Hammond, The Genius of Alexander the Great, University of North Carolina Press,
1998, s. 125.
799
Tacitus, Histories, IV. 8384.
800
Appianos, Mithridates, 9; Plutarkhos, Demetrius, 4; Diodoros, XIX. 40; XX. 3.
801
Polybios, 4. 56. 1-9.
802
David M. Robinson, a.g.e., s. 249-250.

244
 Sinopenin stratejik neminin farkna varan Pontos krallar kenti ele geirmek
gayesi ile pek ok giriimde bulunmulardr. Ancak Sinopeliler gerek kendi i
dinamizmleriyle gerekse Hellen dnyas ile aralarnda var olan ilikileriyle direnmi
olsalar da Byk Pontos krallnn saldrlarna uzun sre dayanamamlardr. Bu
balamda ilk saldr M.. 220 ylnda II. Mitridates tarafndan yapld. Sinopeliler
kendilerini Rodoslularn da yardm sayesinde II. Mithridatese kar baaryla
savunmulardr. Bununla beraber II. Mithridatesin ardndan Pontos tahtna kan
Pharnakes, Sinopelilerin hazrlksz olduklar bir zamanda kenti ani bir saldr ile ele
geirmitir. M.. 183 ylnda Pontosun eline geen kentin nemi daha da artm ve
Pontos krallnn ynetim merkezi haline gelmitir803.

Sinope, Pontos krallnn yeni bakenti olmasna karn Pharnakes ve onu

takip eden Pontos krallar tarafndan kente nemli imar faaliyetlerinde
804
bulunulmamtr . Bununla beraber M.. 120 ylnda ldrlen Pontos kral
Mithridates Euergetesin olu olan Byk Mithridates, Sinopede doup eitim alm
olmas nedeniyle kentte nemli imar faaliyetlerinde bulunmutur. Berzahn her iki
tarafna birer liman yaptrm, bir donanma silahhanesine ek olarak ton bal avclar
iin de bir depo yaptrmtr. Ayrca kentte agora, stoa ve gymnasium gibi kamu
yaplar da ina ettiren Byk Mithridates, Hellenceyi resmi dil olarak kabul
edilmesini salamtr. Ayrca bu dnemde Hellen sikkelerine benzer sikkeler darp
edilmeye balanmtr805. Bu gelimelere bal olarak Hellen kltr ve uygarl
geni alanlara yaylma olana bulmutur806.

VI. Mithridates dnemi Sinope sikkesi

803
Polybios, 23. 9. 2; Strabon, 12. 3. 1; Livius, 40. 2. 6; ayrca bkz. B.C. McGiny, The Foreign
Policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus, Brill Academic Publisher, 1997, s. 25; Helmut
Koester, History, Culture and Religion of the Hellenistic Age, Vol. 1, Walter De Gruyter Inc, 1995,
s. 23.
804
David M. Robinson, a.g.e., s. 250.
805
BMC 42cf.
806
Strabon, 12. 3. 11; Diodoros, 14. 31. 2; Owen P. Doonnan, a.g.e., s. 93.

245
 Pontos kral Byk Mithridatesin Anadolunun egemenlii balamnda
Romallara kar giritii I. Mithridates sava (M.. 88-84) esnasnda yaanan
olaylarda Sinope nemli roller oynamamtr. Bununla beraber zellikle II.
Mithridates savalar (M.. 83-81) esnasnda Pontos ve Roma arasnda yaanan
atmalarda kent zaman zaman n cephe de yer alm ve bu durumun beraberinde
getirdii aclara da tanklk etmitir. Bu balamda Romal kumandan Murena ald
takviyelere de gvenerek kenti ele geirmek iin giriimde bulunmu olmasna
karn, Halys dolaylarnda Mithridates ile yaplan sava kaybetmesi sonucunda bu
hedefine ulaamamtr807. Bununla beraber izleyen dnemde Sinope, sava
cephelerinden biri haline gelmitir. Mithridatesin Kyzikosda karlat felaketin
ardndan kentte komutan olarak braklan Bakkhidesin faaliyetleri ve Romal
Lucullusun saldrlar sonucunda kent olduka ypranmtr. Bakkhides, daima
kentte bir isyandan ve ihanetten korktuu iin ieridekilere saldrlarda bulunarak ve
cinayetler ileyerek halkn onurlu bir ekilde savunma yapmasn ya da saldrganlar
ile uzlamasn engellemitir. Sonunda Romallara kar baar kazanmann olanaksz
olduunu anlayan Bakkhides, deerli mallar ile beraber kentten ayrlm ve takibini
nlemek iin de limanda bulunan gemilerle beraber Sinopeyi atee vermitir.
ehirden ykselen alevler zerine durumdan haberdar olan Lucullus, hemen harekete
geerek kenti ele geirip yamalanmasna engel olmu ve ahaliye mallarn iade
etmitir. Bununla beraber Billarosun kresini ve Sthenisin yapm olduu kentin
kurucusu kabul edilen ve bir tanr gibi sayg gren oikist (=kent kurucusu)
Autolykosun heykeline el koymutur. Lucullus kenti zapt etmesinin ardndan
Sinopeye zgrln geri vermitir808.

Byk Mithridatesin olu II. Pharnakes, Pompeiusun tevecchn

kazanabilmek gayesiyle babasnn tannamayacak kadar paralanm bir halde olan
cesedini Sinopede bulunan Pompeiusa gndermitir. Pompeius ise byk bir

807
Memnon, History of Heracleia, Andrew Smith,bkz. www.attalus.org/translate/memnon1.htm2 26.
3; ayrca bkz. B.C. McGiny, a.g.e., s. 134; David Magie, a.g.e., s. 321.
808
Strabon, 12. 3. 11; David Magie, a.g.e., s. 341-342.

246
hrmet gstererek Mithridatesin cenazesini Sinopedeki Pontos krallarna ait olan
mezarlarn yanna defnetmitir809.

Bununla beraber Pharnaces elde ettii topraklar ile yetinebilecek biri deildi.
Pompeiusun Pharsalusda Caesar ile Romann ele geirmesi amacyla savat
srada Pharnaces frsattan istifade ederek Sinopeyi ele geirmitir. Bununla beraber
Caesar, M.. 47 tarihinde Pompeiusa kar giritii mcadeleyi kazanmasnn
ardndan onu Msra kadar izlemi, burada bulunduu srada Pharnakesin
faaliyetlerini haber almas zerine sratle blgeye hareket etmi ve Pharnakesi
Zelada yenilgiye uratmak suretiyle Sinopeyi tekrardan ele geirmitir810.

M.. 67 tarihinde Byk Mithridates ile olan mcadeleyi kazanmasnn

ardndan Pompeius, Bithynia ve Pontos blgelerini birletirerek bir eyalet haline
getirmiti. Pompeius, yeni kurulan eyaleti kalkndrmak amacyla bir takm
dzenlemeler yapm, bu amala Sinopeyi de ziyaret etmiti. Sinope Pompeius
tarafndan hazrlanan lex Pompeiada yer almtr811. Ancak kentin gelimesinde
etkili olan kii Caesard. M.. 45 ylnda kente Caesar tarafndan Roma koloni
stats verilmitir812. Bu tarihten sonra kentin bast sikkelerden de anlald zere
kentin ad Colonia Julia Felix Sinope olarak deitirilmitir813. Sinopenin Roma
koloni stats kazanmasnn ardndan kent hzla kalknmtr. Bu dnemde Strabon,

809
Plutarkhos, Mithridates, 120; Appianos, 113; Dio Cassius, XXXVII. 14; ayrca bkz. B.C.
McGiny, a.g.e., s. 7; John G. F. Hind, Mithridates, Cambridge Ancient History, Vol. 9,
Cambridge University Press, 1994, s. 136.
810
Plutarkhos, Pompeius, 42; Appianos, 113; Dio Cassius, XXXVII. 14; ayrca bkz. Finley Hooper,
Roman Realities, Wayne State University Press, 1979, s. 292; Nigel Cawthorne, Julius Caesar, Haus
Publishing, 2005, s. 81.
811
Pompeius, lex Pompeia ile Bithynia eyalet ehirlerini siyasi ve idari bakmdan yeni bir
yaplanmaya tabi tutmutur. ehir anayasalar Hellen polis modeli rnek alnarak oluturulmu fakat
bu model zerinde yaplan baz deiiklikler Romaya bu ehirler zerinde dolayl bir kontrol olana
salamtr. Eyalet 12 ehir belediyesine ayrlm ve bunlarn her birine tabi olan arazi ile kendilerini
bamsz olarak idare etme hakk verilmitir. Pompeius tek tek kentlerin memurluklarn da bizzat
saptam, kentsel ynetimi tm ayrntlarna kadar rgtleyerek zellikle Arkhonlar Kurulunu her
kentin en yksek ynetim organ olarak dzenlemitir. Lex Pompeia hazrlan asndan baz
ayrntlardan yoksundur. rnein Khalkedon serbest bir ehirken Apameia ise bir Roma kolonisi
olarak politik organizasyon ve yasal haklar bakmndan dier Bithynia kentlerinden farkldr. Walter
Ameling, Das Archantat in Bithynien und die Lex Provinciae des Pompeius, EA, Heft 3, Tafel 6a,
Bonn, 1984, s. 31.
812
Strabon, 12. 3. 11.
813
RPC, 2208, 2112, 2114, 2118, 2129, 2130, 2134.

247
kenti muhteem ve olduka iyi tahkim edilmi bir kent olarak ifade etmitir814.
Koloni statsnn verilmesinin ardndan Sinopede birok eme, forum,
gymnasium ve kamu yaplar ina edilmi ve kente bir miktar da yerleimci
gnderilmitir. Bununla beraber yeni yerleimciler kentin her yanna dalmayp
yalnz Romal kolonistlerin ikamet ettii bir mahalleye yerletirilmilerdir.
Sinopenin geri kalannda ise Mithridates savalar srasnda yaanan atmalardan
sa kurtulmay baaran halk yaantsn srdrmeye devam etmitir815. Grld
zere Roma egemenlii esnasnda Sinope nfus olarak olduka kozmopolit bir
yapya sahipti. Kentte Romal kolonistlere ek olarak yerli Paphlagonia halk yannda
Hellen ve Pers unsurlar bir arada yaamaktayd. Roma egemenliine girmesiyle
beraber Sinope hakknda ayrntl bilgilere sahip deiliz. Bu dnemde Sinope
tarihinden bahseden kii yalnzca Josephusdur. Josephus, Romal Marcus
Agripann Kral Herodu Sinopede karlamasn ve M.S. 16 tarihinde her ikisinin
Kimmer Bosphorusuna bir sefere gittiklerini aktarmtr816.

mparatorlk dnemi Sinope sikkeleri

Genelde Roma idaresi altnda Sinopenin refahnn zamanla artm olmasna

karn zaman zaman kendi karlar dorultusunda hareket eden Romal yneticilerin
davranlarndan sknt da ekmitir. Devletin gl olduu dnemlerde merkezi
ynetime kar mesuliyet hissi tayan eyalet proconsller, iyi bir idare
sergilemilerdir817. mparator Traianus dneminde Bithynia-Pontosun imparatorluk

814
Strabon, 12. 3. 11; Plinius, Epistulae, X. 91; Plinius, Naturalis Historia, VI. 2; Appianos, 120,
121; Owen P. Donan, a.g.e., s. 93.
815
Strabon, 12. 3. 11.
816
Flavius Iosephus, XVI. 21; Dio Cassius, LIV. 24; ayrca bkz. Peter Richardson, Herod: King of
the Jews and Friend of the Romans, T and T Clark Intl, 1999, s. 264.
817
zellikle Plinius gibi valilerin eyaletin ve burada yer alan kentlerin sorunlarna zm bulmak iin
ne kadar fazla aba sarf ettii bilinmektedir. Plinius, Epistulae, X. 47.

248
eyaleti haline getirilmesi nedeniyle buraya atanan yneticiler en kk ayrntlar bile
merkezi otoriteye sormak zorunda olmalarndan tr eyalet daha iyi bir ekilde
idare edilmeye balanmtr818. Bu dnemde valilik yapan Piliniusun mparator
Traianusa yazd mektuplarda ne kadar titiz davrand grlmektedir. Yine bu
zaman zarfnda Pliniusun Sinopenin su ihtiyacn karlamak iin 16 mil
uzunluunda bir su kemeri yaptrm olmas yneticilerin blge kentleri ile ne kadar
yakndan ilgilendiklerinin bir gstergesidir819. Sinope, doal korunakl bir liman
kenti olmasna ek olarak Rusya steplerinden ya da Orta Anadoludan gelen rnlerin
ykleme-boaltma merkezi olmas nedeniyle Bizans Dnemi'nde de nemini
korumutur.

818
Mehmet Ali Kaya, a.g.m., s. 24.
819
Plinius, Epistulae, X. 9091.

249
 4.6. Herakleia Pontika

4.6.1. Kentin Konumu

Antik ada Bithynia blgesinin kuzeydousunda Pontos Euksinos kysnda

Akherosia burnunun gneyinde yer alan Herakleia Pontika, gnmzde Zonguldak
iline bal Karadeniz Ereli ilesi snrlar iinde bulunmaktadr. Sahip olduu
corafi konuma ek olarak zerinde kurulduu ve Lykos nehrinin yannda yer alan
bereketli topraklar sayesinde kent ksa srede gelimi ve blgenin nemli
yerleimlerinden biri olmutur. Strabonda Herakleia, iyi limanlar olan bir kenttir
ve baka eylerden dolay da deerlidir diyerek kentin sahip olduu zenginlerden az
da olsa bahsetmitir820.

4.6.2. Kentin Tarihi

Herakleia Pontika, Pontos Euksinosun kysnda kurulmas ve ayn ad

tayan Anadoludaki dier yerleimlerden ayrlmas amacyla Herakleia Pontika
yani Pontos Herakleias ad verilmitir821. Herakleia Pontika, M.. 7. yzyl sonu ya
da M.. 6. yzyln balarnda Hellasdaki Megara kentinden gelen yerleimcilere
Boiotiallarn da katlmas ile beraber tarmsal amalar dorultusunda kurulmutur822.
Strabon ise bu gre kar kmakta ve kentin Milotoslular tarafndan kurulduunu
ileri srmektedir823. Kuruluunu izleyen yllarda kent, Thrak kkenli komular
Maryandinleri egemenlik altna alarak Pontos Euksinosun bat kylarnda adeta
kk bir imparatorluk haline gelmitir824. Zaman iinde glenmesine bal olarak
Herakleia Pontika, sahip olduu konumu sayesinde Pontos Euksinos kylarnda
birka koloni kurmutur. Strabon bu durumu u ekilde ifade etmektedir:

820
Strabon, 12. 3. 6.
821
Veli Sevin, a.g.e., s. 40.
822
Pausanias, 5. 26. 7. Ayrca bkz. S. M. Burstein, Outpost of Hellenism: The Emergence of
Herakleia Pontica on the Black Sea, Berkeley, 1976, s. 1620; J. Hind, Megarian Colonisation in
the Western Half of the Black Sea, The Greek Colonisation of the Black Sea Area, Franz Steiner
Verlag, 1998, s. 136.
823
Strabon, 12. 3. 4.
824
J. Hind, a.g.m., s. 135; ayrca bkz. George Grote, A History of Greece, Cambridge University
Press, 2010, s. 62-623; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 149.

250
 Herakleia, iyi bir liman olan bir kenttir ve baka eylerden dolay da
deerlidir, kurmu olduu koloniler gibi nk hem Khersonesos hem de Kallatis
onun kolonileridir825.

Strabonun belirttii kolonilere ek olarak Heakleia Pontika yine ayn blge de

bakaca kentleri kendine balam grnyor. Bir Miletos kolonisi olan Sesamos,
Kromna, balangta Sinopeya tabi olan Kytoros ve Hypios rma kenarnda kk
bir yerleim olan Kieros, Herakleia Pontikann egemenliinde olan yerleimlerdi826.

Herakleia Pontika kuruluundan itibaren kendini kuatan bir barbar denizinin

ortasnda kalmtr. Buna ek olarak kent ky blgelerde yer alan dier Hellen
yerleimlerine de olduka uzak bir blgede bulunmaktayd827. Herakleia Pontika yer
ald blgenin arlkl yerli halka dayal etnik yapsndan kaynaklanan bir takm
zorluklarla kar karya olmasna ramen stratejik durumunun baz avantajlarna da
sahipti. Zira yerin uygun corafik konumundan baka yeralt ve yer st kaynaklar
da dnemin byk siyasi glerinin itahn kabartmtr. Bu balamda Lydia krall
devrinden itibaren Persler ve Makedonia kkenli krallklar blgeyi ele geirmek iin
giriimlerde bulunmulardr. Bununla beraber blgede var olan Thrak boylarnn828
direnii Herakleia Pontikann ele geirilmesini engelleyen nemli bir unsur
olmutur. Herakleia Pontika, Lydia ve Persler karsnda bamszln korumay
baarmtr829.

Bu kent yerleimi en parlak dnemini M.. 4. ve 3. yzyllarda yaam olup,

bu dnemde sahip olduu gl sur sistemi ve sahip olduu donanmas vastas ile
daha nce de ifade edildii zere (s. 250) Pontos Euksinosun nemli ksmn kontrol
edebilen kk bir imparatorluk haline gelmitir. Kentin bu zaman zarfnda
825
Strabon, 12. 3. 6.
826
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 149; ayrca bkz. M. J. Price, Sylloge Nummorum Graecorum X,
London, 1993, LVII-LVIII.
827
Konu ile ilgili olarak Strabon, kentin Khalkedondan 1500 stadion, Sangarios Irmandan 500
stadion uzaklkta bulunduunu ifade etmektedir. Bkz. Strabon, 12. 3. 7. Ayrca Kseenophonda
Anabasis adl eserinde Sinopeden sonraki yolculuklar esnasnda kyy takiben yaptklar deniz
yolculuu esnasnda hibir Hellen yerleimi ile karlamadklarn, buna ek olarak Sinopelilerden
aldklar bilgilere gre kara yolculuunun blgedeki yerli halkn direnii sebebiyle tehlikeli olduunu
belirtmektedir. Ksenophon, Anabasis, V. 6. 3-4.
828
Veli Sevin, a.g.e., s. 29-30.
829
Veli Sevin, a.g.e., s. 40.

251
kalknmasnda etkili en nemli faktr ise ynetimi ele geiren tiranlarn dirayetli
ynetimidir830. M.. 334 tarihinde Byk skenderin balatt Pers seferi esnasnda
Bithynia blgesine uramam olmas da Herakleia Pontikann gelimesinde etkili
olmutur831. Zira bu durumdan yararlanan tiranlar bir merkezi otoriteye bal
olmadan bamsz bir ekilde kenti idare etmilerdir. Bu durum Byk skenderin
lm sonrasnda ortaya kan Hellenistik krallklar dneminde de devam etmi,
Herakleia Pontikay kontrol altnda tutan tiranlar zellikle Pers satraplarnn
soyundan gelen soylularla yaptklar evlilikler sonucunda glerini korumay ve
arttrmay baarmlardr. zellikle Herakleia hanedanna mensup olan Dionysiosun
bir Pers prensesi olan Amastris ile yapm olduu evlilik sonucunda Herakleia
hanedan belli bir oranda g kazanm olmasna karn Dionysios, ksa bir sre
sonra hayatn kaybetmitir832. Bununla beraber Dionysiosun lm sonras ei
Amastris uzun sre dul kalmam, Thrakia kral Lysimakhos ile evlenmitir.
Lysimakhos ve Amastris arasnda vuku bulan evlilik sonucunda da Herakleia
Pontikann ynetimi Lysimakhosun eline gemitir833. Her ne kadar Lysimakhos
yapm olduu evlilik sonucunda nemli bir kazan elde etmi olsa da ortaya kan
yeni frsatlar deerlendirmekten de geri kalmamtr. Bu balamda daha gl bir
mttefik olduuna inand Msr kral I. Ptolemaiosun kz Arsinoe ile
evlenebilmek iin Amastrisden ayrlmtr834. Yaanan gelimeler sonrasnda
Herakleia Pontikaya geri dnmek zorunda kalan Amastris ise Tieum, Sesamus,
Kromna ve Kytoros adl drt kk Hellen kentini birletirmek suretiyle kendi ad ile
anlacak olan yeni bir yerleim yeri kurdurmutur835. Sonunda Amastris M.. 301
ylnda kendi ocuklar Klearkhos ve Oxathres tarafndan ldrlmtr836. Yaanan
bu gelime sonrasnda Lysimakhos Amastrisin oullarn ldrtm ve Herakleia
Pontikann ynetimini tekrar eline geirmesinin ardndan Herakleia Pontikay

830
J. Hind, a.g.m., s. 136-37; ayrca bkz. S. Burstein, A Political History, Oxford University Press,
1998, s. 114-116, 118-161; P. R. Franke, Zur Tyrannis des Klearchos und Satyros in Herakleia am
Pontos, Archaologisher Anz., 1966, s. 130-139.
831
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150.
832
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 383, 399.
833
Memnon, IV-VII, IX; Diodoros, XX. 109; Strabon, 12. 3. 10.
834
Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 483; A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150.
835
Deniz Burcu Erciyas, Wealth, Aristogracy and Royal Propaganda under The Hellenistic
Kingdom of Mithridates in The Central Black Sea Region of Turkey, Brill Academic Publishers,
2005, s. 33.
836
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150; ayrca bkz. Pierre Jouguet, Macedonian Imperialisim and The
Hellenization of The East, A. A. Knoph, 1928, s. 158.

252
ynetmesi iin Herakleides adnda bir yneticiyi kente gndermitir. M.. 280
ylnda Lysimakhosun lm sonrasnda Herakleia Pontika halk kent ynetimine
kar ayaklanm ve kentte 84 yl boyunca devam edecek demokrasiyi
kurmulardr837.

Bu esnada Bithynia krall Bas ve olu Zipoetes dneminde Bithynia krall

Thrakia kral Lysimakhosun saldrlarna kar devleti baaryla korumu ve
yneticileri M.. 297 tarihinde kral unvann almlardr838. Bithynia kral I.
Nikomedes dneminde kralln topraklar Paphlagonia, Hellespontos Phrygias ve
Orta Sakarya vadisini de iine alacak ekilde geniletilmitir839. Nikomedesin
yardmlar sayesinde Herakleia Pontikallar, Thynidlerin topraklarna ek olarak
Kieros ve Tieum gibi eski topraklarn tekrardan ele geirebilmilerdir. M.. 250
tarihinde Nikomedesin lm esnasnda Pontos kylarndaki Hellen kentleri iinde
yalnzca Herakleia Pontika bamsz bir yerleim yeriydi840.

I. Nikomedes sonrasnda Bithynia tahtna oturan Ziaelasn faaliyetleri

hakknda ok az ey bilinmekle beraber o da babas gibi ky blgelerde yer alan
Hellen kentleri ile dosta ilikileri devam ettirmi ve bu balamda Herakleia Pontika
ve Bithynia Krall arasnda her hangi bir sorun yaanmamtr. Bununla beraber
Ziaelasn torunu olan II. Prusiasn ynetiminde Bithynia krallnn Hellen kentleri
ile ilikileri balamnda yllarca benimsemi olduu politika terk edilmitir.
Makedonya kral V. Philip ile beraber hareket eden II. Prusias, Myrleia ve Kiosu ele
geirmitir841. zleyen zamanda ise Herakleia Pontikaya bal olan Kieros ve
Tieumu zapt etmesine karn Herakleia Pontikay ele geirememi ve kent
bamszln korumay baarmtr. Herakleia Pontikal Memnon da kentin
bamszln devam ettirdiini belirterek, Roma ile Makedonia kral Perseus
837
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150.
838
M. M. Austin, The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest, Cambridge
University Press, 2006, s. 140; ayrca bkz. Ryan K. Balot, A Companion to Greek and Roman
Political Thought, Wiley-Blackwell, 2009, s. 249; John Anthony Cramer, A Geographical and
Historical Description of Asia Minor, Nabu Press, 2010, s. 209.
839
Graham Shipley, The Greek World after Alexander, 323-30 B.C., Routledge, 2000, s. 388;
Andrew Erksine, A Companion to the Hellenistic World, Wiley-Blackwell, 2003, s. 85.
840
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 151.
841
Makedon Kral V. Philipin I. ve II. Makedon savanda II. Prusias ile yapt ittifak iin bkz.
Livius, XXIX. 12, XXXII. 34; Kios ve Myrleia yerleimlerinin tahribi iin bkz. Strabon, 12. 4. 3;
ayrca Kios iin bkz. Polybios, XV. 2123; XVIII. 44.

253
arasnda meydana gelen sava esnasnda kentin iki triremes ile Romaya destek
olduunu ifade etmitir842.

M.. 2. yzylda Herakleia Pontika bamszln srdrm olmasna

karn, Bithynia ve Pontos krallklar arasnda yaanan atmalardan fazlaca zarar
grm ve sahip olduu topraklarn nemli bir ksmn yitirmitir. Herakleia Pontika
M.. 187 ylnda Roma ile ittifak anlamas yapm olmasna karn kaybettii
topraklar geri almay baaramamtr843.

Pontos Kral Byk Mithridates ile Roma arasnda yaanan savalar srasnda
Herakleia Pontika yine ok zarar grmtr. zellikle M.. 7464 yllar arasnda
vuku bulan III. Mithridates sava srasnda kent bir sre Pontos krallnn eline
gemitir. Balangta Romann tarafnda yer alan kent, gl donanmas nedeniyle
Romallar tarafndan kullanldn anlaynca taraf deitirmi ya da Mithridates
tarafndan bir ihanet sonucu ele geirilmitir844. Her ne olursa olsun Romallardan
kaan Mithridates bir sre iin Herakleia Pontikaya snmak zorunda kalmtr845.
Yaanan gelimeler karsnda kentin taraf deitirmesine olduka sinirlenen
Romallar, M.. 7270 yllar arasnda kenti iki yl boyunca kuatmlarsa da ele
geirmeyi baaramamlardr. Bununla beraber kuatma esnasnda Herakleiada veba
salgn ba gstermi, bunun sonucunda zayflayan savunmay amay baaran
Romallar, kenti batan aa tahrip etmiler ve halkn byk bir ksmn da
ldrmlerdir846. Romallar, kenti yamaladklar esnada agorada bulunan altn
Herakles heykelini yerinden skerek Romaya gtrmlerdir847. Yaanan gelimeler
sonrasnda kente kar gereksiz ve ok acmasz bir davran sergileyen Romal

842
Polybios, XXV. 2; M.. 168 tarihinde trireme gndermesi ile ilgili olarak bkz. Livius, XLII. 56.
Bunlara ek olarak Perseus ve Roma arasnda yaanan mcadele esnasnda Herakleiann Romaya
olan yardmlar iin bkz. Memnon, XXIX.
843
Shelia L. Ager, Interstate Arbitrations in the Greek World, University of California Press,
1997, s. 257.
844
Memnon, XLII, C. Mller, Fragmenta Historicorum Graecorum, III, Firmin Didot et Sociiss,
1928, s. 548.
845
Arthur Keaveney, Lucullus: A Life, Routledge, 1992, s. 86.
846
Robert Kenneth Sherk, a.g.e., s. 88.
847
FGrH, 434 f1, 35.7-8.

254
komutan Cotta, Herakleia Pontikay gereksiz yere yamalad iin Romada
yarglanmtr848.

M.. 64 ylnda Pompeius tarafndan hazrlanan lex provinciae uyarnca

Herakleia Pontika kenti yeni kurulan Bithynia-Pontos eyaletine dhil edilmitir849.
Bu olumsuzlua karn Herakleia Pontika, Caesar tarafndan bir koloni kenti haline
getirilmitir. Herakleia Pontika halk kentlerinin ve topraklarnn bir ksmn buraya
getirilen kolonistlerle paylamlardr850. Caesarn katlediliini izleyen yllarda M..
40 ylnda Octavianus, Antonius ve Lepidusun oluturduu II. Triumvirlik
anlamasnda Herakleia Pontikann da dhil olduu dou topraklarnn egemenlii
Antoniusun eline gemitir. Bu esnada yukarda belirtildii gibi (s. 237)
Antoniusun iznini aldn iddia eden Galatlarn tetrarkhosu Domnekleiosun olu
Adiatoriks, kentin Herakleiallar tarafndan iskn edilen ksmn ald ve yine
Antoniusun izni ile Actium savandan biraz evvel kentte bulunan Romal
kolonistlere saldrarak onlar kltan geirdi. Bununla beraber iledii sulara
karlk olarak, Actium sava galibi Octavianusun emri ile zafer treni iin
Romaya gtrld ve olu ile beraber orada ldrld851. Herakleia Pontikada
iskn edilen Romal kolonistlerin ldrlmesi sonrasnda kentin koloni stats
tekrardan canlandrlmad ve yerleim bir kez daha basit bir eyalet ehri haline
geldi852.

Roma dneminde geliimini srdren Herakleiada 12 havariden biri olan

aziz Andreasn abalar ile M.S. 100 ylndan itibaren Hristiyanlk gelimeye
balamtr. Herakleiadaki geliimi engellemek iin Roma Hristiyanlara youn
bask yapm ve birok insan ldrmtr. Bu basklar altnda bile kent geliimini
srdrmeyi baarabilmitir. Bu esnada Roma mparatorluunun salam olduu
bar ortam sayesinde Herakleiada pek ok kamu binas, suyollar ve amfitiyatro
ina edilmitir. M.S. 268 tarihinde Gothlarn rakibi olan Heruliler, Herakleia

848
Arthur Keaveney, a.g.e., s. 111-112.
849
Plinius, Epistulae, X. 79, 112; ayrca bkz. A. H. M. Jones, a.g.e., s. 160.
850
Strabon, 12. 3. 6.
851
Strabon, 12. 3. 6; ayrca bkz. Stephen Mitchell, Anatolia: Land, Men and Gods in Asia Minr
Volume I: The Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford University Press, 1994, s.
33, 38.
852
James Smith Reid, a.g.e., s. 370.

255
Pontika kentini ele geirmilerdir853. Bununla beraber kent, yaanan gelimelerden
ok fazla etkilenmemi, Bizans dneminde de varln srdrmeye devam
etmitir854.

853
John Wilkes, Provinces and frontiers, Cambridge Ancient History, Vol. XII, Cambridge
University Press, 2008, s. 227.
854
John Ramsay McCulloch, A Dictionary, Geographical, Statistical and Historical of the Various
Countries, Places and Principal Natural Objects in the World, Nabu Press, 2011, s. 552. Bu
yerleim Dou Roma idaresnde de varln devam ettirmitir. Bu balamda Bithynion ve
Nikomediann gelimesi ile beraber blgedeki gcn yitirmeye balayan kent, M.. 395 ylna
kadar metropolislik unvann koruyabilmitir. Sonraki tarihlerde ise Honorias yresine bal bir
piskoposluk merkezi olarak varln srdrmtr. Konu ile ilgili olarak bkz. Veli Sevin, a.g.e., s. 40.

256
 4.7. Myrleia (=Apameia)

4.7.1. Kentin Konumu

Kios krfezinin gneyinde bulunan Myrleia kenti, gnmzde Bursann

Mudanya ilesinin yaklak 1 km gneydousundaki Hisarlk Tepe mevkiinde yer
almaktadr. Hali hazrda bir harabe halinde olan yerleimde ele geen bir yazt
vastasyla kentin antik dnem Myrleias olduu ortaya karlmtr855. Orta ve
Yukar Odryses ovasndan Mysia Olymposuna kadar olan blgenin ve yaknnda yer
alan Prousa kentinin de doal bir liman olmas nedeniyle zaman iinde olduka
nemli bir yerleim yeri haline gelmitir.

Antik kentin yeri konusunda antik yazarlarn ifadeleri farkllk

gstermektedir. Plinius, Myrleia kentini Germanicopolis gibi i blgeye
856
yerletirmitir . Strabon ise kentin kesin konumunu belirtmekten ziyade
Myrleiann Kiosa komu ve Prousaya ise ok yakn olduunu ifade etmitir857.
Appianos ise Romal komutan Triariusun Myrleiay ele geirmesi hakknda bilgi
verirken, Triarius Apameiaya yelken at ve oray zaptetti diyerek kentin deniz
kysnda olduunu belirtmitir858.

4.7.2. Kentin Tarihi

Myrleia kenti Kios krfezinin gney kylar zerinde M.. 7. yzyln ikinci
yarsnda Phokaia ve Kolophondan gelen yerleimciler tarafndan kurulmutur859.
Buna ek olarak baz kaynaklarda Miletoslularn da kentin kurulmasnda yer aldklar
ifade edilmektedir860. Konu tartmal olmakla beraber M.. 4 ve 3. yzyllara ait
Myrleia sikkeleri ile Kolophon sikkeleri arasndaki benzerlik bu gr destekler

855
CIL, III. 335.
856
Plinius, Naturalis Historia, V. 143; V. 149.
857
Strabon, 12. 4. 3.
858
Appianos, Mithridates, 77.
859
Plinius, Naturalis Historia, V. 148149.
860
Plinius, Naturalis Historia, V. 143; ayrca bkz. A. H. M. Jones, a.g.e., s. 149.

257
niteliktedir861. Myrleia kentinin de iinde bulunduu Bithynia blgesi M.. 7.
yzyln sonlarndan itibaren Lydia krallnn egemenliine girmitir. Perslerin M..
547 tarihinde Lydia Devletini ortadan kaldrmasnn ardndan blge, M.. 545
ylndan itibaren Pers satraplk rgt iine alnmtr862. Bununla beraber Myrleia
kentinin Pers egemenlii altndaki dnemi ile ilgili olarak elimizde yeterli bilgi
bulunmamaktadr.

Myrleia kentinin Atina devletinin gdmndeki Attika-Delos Deniz Birliine

ait vergi listelerinde adnn geiyor olmas, yerleimin M.. 5. yzyln ilk
eyreinden itibaren tekrar bamszln kazandna iaret etmektedir. Bununla
beraber bu dnemde Brylleion adn tayan yerleim, Astakos ve Kios ile beraber
Deniz Birliine ok az bir miktarda vergi vermekteydi ki bu da kentin grece olarak
nfusu az ve nemsiz bir yerleim yeri olduunun bir gstergesidir863. M.. 386
ylnda yaplan Kral Bar sonrasnda Myrleia tekrardan Pers etki alanna
girmitir864. M.. 334 tarihinde Byk skenderin Pers kuvvetlerini Granikos ay
nlerinde yenilgiye uratmas sonrasnda blgedeki Pers etkisi sona ermitir. Byk
skenderin lmnden itibaren blge egemenliini eline geiren Thrakia kral
Lysimakhosun Myrleia kentinin kontroln elde ettiini dnmek yanl olmaz865.
Kk Asyann devaml surette deien siyasi yapsna bal olarak, Lysimakhosun
egemenlii de uzun sreli olmam, M.. 281 tarihinden sonra kent, ksa sreli
Seleukoslarn denetimine girmitir. Tm bu yaanan gelimelere karn blge ve
doal olarak da Myrleia kentinin kontrol balamnda asl mcadele Pergamonlu
Attalos hanedan ile Bithynia krallar arasnda yaanmtr866.

Makedonya kral V. Philippos, Pergamon krall ile yapt sava esnasnda

Myrleia kentini yakp ykm ve bu sava esnasnda kendisine destek olan

861
D. R. Wilson, The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontus in the Greek
and Roman Periods, Oxford University Press, 1961, s. 66.
862
D. G. Hogart, The Ancient East, Echo Library, 2006 s. 72.
863
SEG, V. 22. 2. 18; Brylleion iin bkz., V. 23. 2. 18.
864
Mogan Herman Hansen, Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State, Oxford
University Press, 2006, s. 49.
865
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 150.
866
Simon Swain, Hellenism and Empire, Oxford University Press, 1996, s. 207.

258
kaynbiraderi I. Prousiasa vermitir867. Kentin ve yresinin kontroln eline geiren
I. Prousias yerleimi Prusias ad Propontium (=Deniz Kenarndaki Prousia) ad ile
tekrardan kurmutur868. zleyen yllarda I. Prousiasn torunu II. Nikomedes, kenti
yeniden imar ettirmi ve yerleime karsnn adndan dolay Apameia ya da Apameia
Myrleia adn vermitir869. Kent, Byk Mithridates ile Roma arasnda yaanan
ekimeler esnasnda belli oranda zarar grmtr. Bununla beraber M.. 74
tarihinde son Bithynia kral olan IV. Nikomedes Philopator kralln Romaya
vasiyet edince kent Roma egemenlii altna girmitir. Pompeius tarafndan yaplan
dzenleme ile kent, M.. 64 ylnda Pontosun bat ksm ile Bithynia blgesi
birletirilerek kurulan Bithynia-Pontos eyaletine bal bir yerleim yeri haline
gelmitir870. Bir eyalet yerleimi olmasnn ardndan Myrleia kenti Nikomedia,
Nikaia, Prousa ve Bithynion yerleimleri ile beraber prokonsllerden Papirius Carbo
dneminde sikke basma hakkn elde etmitir871. Bu tarihlerde kent sorunlarnn
grlp, sonuca baland bir meclis oluturulmutur872.

M.. 47 tarihinde Caesar, Pontos kral Pharnakese kar Zelada kazand

baarnn ardndan Apameia kentine koloni unvan verdi ve yerleimin ad Colonia
Concordia Augusta Apamea olarak deitirilmitir873. Bu suretle Roma,
Apameiadan batya doru Kyzikos, Parion ve Lampsakos gibi dier koloniler
vastasyla Kk Asyann kuzeybat ksm boyunca bir savunma tahkimat
oluturmutur874. Kk Asya dhilinde kurulan dier kolonilerde olduu gibi
Apameia kolonisi de sahip olduu olanaklar dhilinde blgenin Romallamasnda
nemli katklar salamtr. Caesar tarafndan kente koloni stats verilmesinin
arkasndan Apameia, ius Italicum haklarn da elde etmitir. Bu haklar balamnda

867
Makedon Kral V. Philippos ile I. Prousias arasndaki mttefiklik ilikisi iin bkz. Livius, XXIX.
112; XXXII. 34. Myrleia kentinin V. Philippos tarafndan ele geirilmesinin ardndan I. Prousiasa
verilmesi ile ilgili olarak bkz. Strabon, 12. 4. 3.
868
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 152.
869
Strabon, 12. 4. 3; ayrca bkz. Getzel M. Cohen, a.g.e., s. 392.
870
W. M. Ramsey, a.g.e., s. 196; ayrca bkz. Hildegard Temporini und Wolfgang Haase, Aufstieg
und Niedergang der Rmischen Welt, Walter De Gruyter Inc, 1980, s. 665.
871
B. V. Head, Historia Numorum: A Manual of Greek Numismatics, Oxford, 1911, s. 510.
872
A. H. M. Jones, a.g.e., s. 159; ayrca bkz. D. Magie, a.g.e., s. 1231; A. D. Macro, The Cities of
Asia Minor Under the Roman Imperium, Aufstieg und Niedergang der rmischen Welt, ed.,
Hildegard Temporini and Walter de Gruyter, Berlin-New York, 1980, s. 665.
873
RG, 91; A. D. Macro, a.g.m., s. 675; ayrca bkz. B. F. Haris, a.g.m., s. 873. D. Magie, a.g.e., s.
307.
874
D. Magie, a.g.e., s. 472.

259
kent, eyalette yer alan dier yerleimlerden grece olarak daha zerk bir hale
gelmitir875. Bu durum Bithynia valisi Gen Pliniusun imparator Traianusa yazd
mektup ve karlnda ald cevapta aka belli olmaktadr. Kent hesaplarn
kontrol etmek isteyen Gen Plinius, Apameia halknn direnii ile karlamas
zerine Traianusa durumu belirtmi876 buna cevaben imparator, Apameiallarn
davranlarnda hakl olduklarn belirtmitir877.

Marcus Aurelius dnemine ait Myrleia (=Apameia) sikkesi

Kentin bu olayda kar k, sahip olduu koloni stats vastas ile

ekonomik alanda zerk olduunu ve dier koloni yerleimlerinde var olan yarg
alanndaki baz imtiyazlara da sahip olduunu ima etmektedir. Sonuta kent,
konumunun salad avantajlara ek olarak, elde ettii koloni stats sayesinde ksa
srede gnenli bir yerleim yeri haline gelmi olmasna karn, yerleimin sosyal
yaam ile ilgili olarak elimizde yeterli veri ve bulgular bulunmamaktadr. Var olan
yaztlar vastasyla kentte Asklepiosa ait bir tapnak olduu anlalmaktadr. Tapnak
iinde Prousadan yapay bir kanal ile getirilen ifal su havuzu olduu
anlalmaktadr878. Apameia, gnmzde olduu gibi antik alarda da Prousann
liman olarak hizmet vermi, bu balamda da ticari alanda nemli bir yerleim yeri
haline gelmitir. Prousal hatip ve Apameia kentinin onursal vatanda olan Dio
Chrysostomos kentin en nemli iki gelir kaynann gemi yapm ve deniz ticareti

875
A. N. Sherwin-White, Roman Citizenship, s. 320; H. Palaz Erdemir, Romann Kk Asyada
dari Bir meselesi: Bamsz ehirler, Adayla, No. VII, 2004, s. 175.
876
Plinius, Epistulae, X. 47.
877
Plinius, Epistulae, X. 48.
878
E. L. Hicks, Three Inscriptions from Asia Minor, JHS, Vol. 27 1907, s. 228.

260
olduunu ifade etmitir879. Buna ek olarak Perinthosta bulunmu bir sunak
zerindeki adak yazt Apameia-Myrlea ile Perinthos arasnda bir takm ticari
ilikiler bulunmaktayd ki bu balamda Perinthos, Myrleiaya buday ihra etmekte
ve oradan zeytinya ithal etmekteydi880. Apameiada imparator Vespasianus
dnemine ait Hellen tarznda ina edilmi bir tiyatro bulunmaktadr. Tiyatro kentin 1
km gneydousunda olup kydan 400 metre ieride yer almaktadr881.

Apamea kenti mparator Valerianusun saltanat esnasnda meydana gelen II.

Goth seferinde Khalkedon, Nikomedia, Nikaea, Kios ve Prousa kentleri ile beraber
byk zarar grm ve tarihteki nemini kaybetmitir882.

879
Dion Chrysostomos, XL. 3033.
880
Dio Chrysostom, 40-1; Peter Carnsey, Famine and Food Suppley in the Graeco-Roman World:
Responses to Risk and Crisis, Cambridge University Press, 1989, s. 73.
881
D. R. Wilson, a.g.e., s. 65-66.
882
Zosimos, Historia Nova, ed., James J. Buchanan, Trinity University Press, 1967, I. 35. 1-2; ayrca
bkz. D. Magie, a.g.e., s. 704-705; Herwing Wolfram and Thomas J. Dunlamp, History of the Goths,
University of California Press, 1990, s. 51.

261
 DEERLENDRME VE SONU

Tarihsel sre ierisinde birtakm ulus ve topluluklar, ihtiyalarn yaadklar

blgelerin karlayamamas zerine, yeni alanlar aramak zorunda kalmlardr. Tarih
boyunca koloniler kurmu olan halklar incelendiinde genelde ulamay
amaladklar hedeflerde bir takm benzerlikler olduu gzlemlenmitir. rnein,
tarih ierisinde her topluluk nfus artna bal olarak ortaya kan toprak ihtiyacn
karlamak iin ya da baka ekonomik, siyasi ve askeri nedenlerden tr koloniler
kurmulardr. Romallar da kendilerinden nce koloniler kurmu olan pek ok halklar
gibi temelde benzer nedenlerden tr yeni yerleimler kurmulardr. Bununla
beraber Roma kolonizasyon hareketi ortaya k, geliimi, karakteri ve neden-
sonular itibariyle kendine zg bir takm farkllklar da bnyesinde
barndrmaktadr.

Romallar, kendilerinden nce kolonizasyon politikasn benimsemi pek ok

kltrden farkl olarak bu eyleme kalktklarnda ilkin ve temelde askeri-siyasi
nedenler rol oynamtr. Gerekten ilk ortaya ktklar andan sonuna dein Roma
kolonilerinin askeri-siyasi nitelii kalc olmutur. nk kolonilerden ele geirilen
yerlerin gvenliini salamak ve sonrasnda tasarlanan fetihler iin asker
bulundurmak beklenmitir. Koloninin siyasi olarak da ele geirilen yerlerle Roma
arasnda yeniden kurulacak ilikilerde iletiimi salamas planlanmtr. Bununla
beraber Romal kafasnn olduka pragmatist olmas nedeniyle deien artlara bal
olarak, zaman ierisinde kolonilerin kurulu amac ve karakterinde de bir takm
deiimler yaanmtr. Roma kolonizasyon politikas tpk yaayan bir organizma
gibi zaman ierisinde evrim geirmitir. Nitekim kolonilerin kurulmasnda askeri
gerekelerin yannda erkenden ekonomik gerekeler n plana kmtr. Bu da
kendini talya ve denizar eyaletlerde devlet arazisinden toprak salama arzusu
eklinde ortaya koymutur. Gracchuslar dneminden itibaren koloniler, topraksz ve
fakir halka toprak salama endiesi ile kurulmaya balanmtr. Yine Roma siyasi
yaamndaki dnemsel dnmler ve deiimlere bal olarak aadaki siyasi
faktrler bir kez daha etkili olmaya balamtr. zellikle Ge Cumhuriyet
dneminden itibaren Romada iktidar kuvveti tek bir kiinin elinde toplanmaya
balam, buna bal olarak da iktidarn devam ettirmek isteyen dnemin siyasi

262
elitleri ya halkn ya da ordunun desteini salamak zorunda kalmlardr.
Gracchuslar dneminde gcn halka dayandran tribunuslar, zellikle ahalinin
desteini salamak ve onlarn ekonomik ihtiyalara cevap vermek gayesi ile harekete
gemiler, bu balamda koloniler kurmaya almlardr. zleyen yllarda zellikle
diktatr Mariusun askeri alanda yapm olduu devrime bal olarak Sylla, Caesar,
Pompeius, Antonius ve Octavianus gibi kiiler gerektiinde tekrar kullanmak zere
terhis olan askerlerine toprak salama amacyla koloniler kurma yolunu
benimsemilerdir. Koloni kurulmasnda aka sylenmeyen sosyal neden ise,
kurulacak yerlerde yerli halk ile temas sonucu Roma kltrnn yerleip, yaylmas
dncesidir. Kolonizasyon politikasnda yaanan tm bu geliim ve deiimlere
karn, kolonilerin ilk ortaya kndaki temel neden olan askeri ve siyasi ihtiyalar
asla gz ard edilmemi ve nemini kaybetmemitir.

Roma kolonilerinin ortaya k nedenlerinde bir takm deiimler yaand

gibi yerleimlerin karakterinde de bir takm farkllklar meydana gelmitir.
Balangta Roma tarafndan oluturulan kolonilerin bu yerde oturan kolonistlerin
sahip olduklar haklar, ynetim ekli, yerleimcilere verilen topraklarn boyutlar ve
kendilerinden beklenen ilevler itibari ile iki farkl tipte olduklar grlmektedir. lk
olarak, Latin kolonileri ya da Priscae Latinae Coloniae ad verilen yaplanmaya
gz attmzda bu yerleimlerin colonia civium Romanarum ad verilen Roma
vatanda kolonilerinden baz ynleri ile farkllklar tadklar grlmektedir. Latin
kolonilerinde yaayan kiiler ncesinde Roma vatanda olsalar bile yeni kurulan
koloniye iskn edildikten sonra vatandalk haklarn kaybetmekteydiler. Bunun
yerine bu kiiler Latin haklarna sahip olmaktaydlar. Bu yerleimlerde genelde
1000in zerinde kii yaamaktayd; bu adan bakldnda bu saydaki insann idare
edilmesi iin says az vatanda kolonileri ile karlatrldnda daha ok sayda
brokrata ihtiya duyulmaktayd. Ayrca bu koloniler genellikle karalarn i
blgelerindeki snr hattnda yer almaktayd. Orta boy bir yerleim merkezi
grnmndeki bu koloniler, byklkleri ile doru orantl olarak geni bir blgenin
gvenliini salayabilmekteydiler. Vatanda kolonileri ise balangta sahil
blgelerinin emniyetini salamak gayesi ile oluturulmulard. Buralarda genelde
yaklak 300 kii ikamet etmekte ve bu kolonilerdeki ahali yeni yerleime

263
kaydolduunda vatandalk haklarn yitirmemekteydi. Zaman ierisinde
kolonizasyon politikasnda yaanan dnmlere bal olarak Latin kolonileri M..
2. yzyl balarndan itibaren ortadan kalkt. M.. 91 tarihinde meydana gelen
sava sonucunda Po nehrinin gneyinde kalan tm talia halklarna Roma
vatandalnn bahedilmesine bal olarak, talyada kurulmu olan kolonilerin fiili
ilevi nihayete erdi. Burada kurulmu olan koloniler unvanlarn korumakla beraber
bunun artk reel hibir anlam kalmamtr. Bu tarihten itibaren koloniler ounlukla
eyaletlerde kurulmaya baland. Gracchuslar izleyen yllarda Roma ilk olarak deniz
ar koloniler kurmaya balamtr. zellikle Ge Cumhuriyet dnemi ile beraber
eyaletlerde kurulan koloniler, blgenin emniyetini salamada nemli bir rol
oynamlardr. Koloniler ve kolonistler ayn zamanda sahip olduklar haklar ve
ayrcalklar sayesinde ksa srede gelimi ve kurulduklar blgelerde birer cazibe
merkezi haline gelmilerdir. Roma tarafndan eyaletlerde oluturulan kolonilerin
kurulduklar blgeler de olduka nemlidir. Zira Roma tarafndan imparatorluun
batsnda kurulmu olan koloniler genellikle yeni oluturulmu yerleim merkezleri
idi. Buna karn dou topraklarnda Roma, daha farkl bir kurulu modeli izlemi ve
douda kurulan koloniler genelde evvelce var olan bir yerleime koloni unvan
verilmek sureti ile oluturulmulardr. Roma, bu blgelerdeki kolonilerin fiziksel ve
mimari yapsyla ok oynamam ve belki birka Roma tarz yap ina etmekle
yetinmitir. Bunun en nemli nedeni ise batya oranla imparatorluun dou
topraklarnda hlihazrda gelimi bir ehircilik anlaynn var olmasdr. Bu nedenle
Roma, Kuzeybat Anadolunun da yer ald dou blgelerinde nadiren tepeden
trnaa yeni yerleimler kurmutur. Kuzeybat Anadoludaki Roma kolonilerinin
kurulu amalar, karakteri ve hedeflenen politikay ne oranda baarp baaramad
bu perspektifler nda deerlendirildiinde u ilgin sonulara ulalmtr:

Caesar dneminde Kuzeybat Anadoluda kurulan Sinope, Herakleia Pontika

ve Myrleia (=Apameia) kolonilerinin hangi hedefleri gerekletirmek gayesi ile
kurulduklar olduka nemli bir sorunsaldr. Roma kolonizasyon tarihi bir btn
olarak incelenip zaman ierisinde ortaya kan deiimler de gz nnde
bulundurulduunda bu kolonilerin tek bir ama dorultusunda kurulmadklar
kolayca anlalmtr. Daha nce belirtildii zere Roma kolonilerinin ilk ve ana

264
kurulu amac askeridir. Bu balamda Kuzeybat Anadoluda yer alan koloniler de
Romann askeri ihtiyalarn karlamak gayesi ile oluturulmulardr. Kuzeybat
Anadolunun konumu ve sahip olduu suyolunun Bosphorus, Propontis ve
Hellespontos- stratejik nemi kolonilerin kuruluunun hemen ardnda yatan temel
gayedir. Bu koloniler Bosphorusun ve Hellespontos emniyetini saladklar gibi
olduka uzun bir sahil eridine sahip olan Bithynia-Pontosun ky gvenliini de
temin etmilerdir. Kolonilerin zerinde yer alm olduklar balangta senato eyaleti
olmu olan Bithynia-Pontos eyaletnin, zellikle Persiadaki Parthlar ile yaanan
savalar nedeniyle imparatorluk eyaleti haline getirilmesi, yani yaanan bu deiim
blgeyi stratejik adan daha nemli klmtr. Ortaya kan bu deiiklik sonrasnda
blge Roma legion askerleri iin ayrca bir lojistik merkez haline gelmitir. Roma
legionlar blgeden ihtiya duyduu ikmal maddelerini saladklar gibi ayrca ordu
iin gerekli olan insan ihtiyac da karlanmtr. Olaan st durumlar haricinde
legion birliklerinde grev yapan askerlerin Roma vatandalar arasndan seilmesi
gerekmekteydi. M.S. 1 ve 2. yzyldaki imparatorluk dneminde yaanan refah
ortamnn bir sonucu olarak talyadan asker salamak olduka zor bir hale gelmi ve
bu nedenle eyaletler Roma ordusunun ihtiyalarn karlamaya balamlardr. Bu
adan blgede kurulmu olan koloniler, Romaya asker salamakta olduka yararl
olmulardr. Zira artk kolonilerde oturan halk Roma vatandalarndan olumaktayd.
Blgede yer alan koloniler dolayl olarak da Roma askeri politikasna katk
salamlardr. yle ki, Marius sonrasnda gcn orduya dayamak suretiyle iktidar
ele geirmek isteyen ya da iktidarda bulunan otokrat yneticilerin karlatklar en
byk sorun phesiz terhisleri sonrasnda askerlerin nereye yerletirilecekleriydi.
Bu balamda Kuzeybat Anadoluda yer alan kolonilere temelde Caesar tarafndan
terhis olan askerler yerletirilmitir.

Kuzeybat Anadoludaki kolonilerin kurulduklar dnem dikkate alndnda

ekonomik ihtiyalarn da n planda tutulmu olduu grlmektedir. Caesar
tarafndan kurulan dier yerleimler gibi Sinope, Herakleia Pontika ve Myrleia
kolonileri bir baka adan ekonomik ihtiyalara cevap vermek gayesi ile de
meydana getirilmilerdir. zellikle yer alt ve yerst kaynaklar bakmndan
olduka verimli bir blge olan Kuzeybat Anadolu, bu sayede kolonilere iskn edilen

265
kolonistlerin gelecekte gnenli bir yaam srmelerine yardmc olmutur. Kyda
yer alan bu koloniler, bal olduklar yollar araclyla karann nimetlerinden olduu
kadar denizin salam olduu olanaklardan da azami oranda yararlanmlardr. Bu
balamda zellikle kolonilerin sahip olduu haklar da -ki en nemlilerinden biri
eyaletlerin vermekle ykml olduklar vergiden muaf olmalar idi- onlarn refah
seviyelerini daha da arttrmtr.

Romann geri planda olmakla birlikte, kolonizasyon politikasyla ulamaya

alt hedeflerden bir dieri ise kolonilere yerletirdii Romallar vastasyla
koloninin kurulduu blgede yaayan yerli halk arasnda Roma dil ve kltrn
yayarak blge zerinde Roma egemenliini salamlatrmakt. Bylelikle Roma,
egemenlii altnda tuttuu blgelerde kmas muhtemel isyanlar nlemeyi de
arzulamaktayd. Bununla beraber Roma, ad geen politikay zellikle daha az uygar
olan Bat Akdeniz topraklarnda uygulamtr. Kuzeybat Anadolunun da iinde
bulunduu dou topraklarnda ise gemii binlerce yl geriye giden yerleim
merkezleri ve kentler bulunmaktayd. Buna ek olarak blge kltrel adan da
gelimi olmasndan tr bu blgede Romanizasyon faaliyetlerine fazlaca
rastlanmamaktadr. Roma, Kuzeybat Anadoluda kurmu olduu kolonilerde kk
tadilatlar ile yetinmi ve bu blgedeki koloniler z kimliklerini korumaya devam
etmitir. Bu balamda ad geen blgede Latin dili ile ilgili yaztlarn saysnn azl
da bunu dorular niteliktedir. Romann blgede Bithynia-Pontos eyaletini kurmas
ve bu alanda adet koloni oluturmas sonrasnda bile Hellence halk arasnda
varln korumutur.

Roma, Kuzeybat Anadolunun sahip olduu siyasal, stratejik ve ekonomik

deerlerin ksa srede farkna varm ve blgenin bu zelliklerinden daha iyi
yararlanabilmek iin yrede koloniler kurmutur. Bununla beraber Romann
kolonizasyon politikas deerlendirilirken, salt kendi karlarn gz nnde
bulundurduunu sylemek yanl olur. Roma, yerli halkn karlarn da gzeterek
blge zerindeki kolonizasyon politikasn belirlemi ve bu dorultuda kararlar alp
uygulamtr.

266
 MODERN VE ANTK KAYNAKLAR

A. Modern Kaynaklar

A. J. Toynbee, Hannibals Legacy, Oxford University Press, 1965.

Abbot, Frank Frost, The Colonizing Policy of the Romans from 123 to 31 B.C
Classical Philology Vol.10, No.4, 1915.

________________, Municipal Administration in the Roman Empire, Read

Books, 2007.

Adcock, F. E., The Civil War, Cambridge Ancient History, IX, Cambridge
University Press, 1932.

Adkins, Lesley, - Adkins, Roy A., Handbook to Life in Ancient Rome, Oxford
University Press, 1999.

Afzelius, A., Die Rmische Eraberung Italiens, Copenhagen, 1942.

Ager, Shelia L., Interstate Arbitrations in the Greek World, University of

California Press, 1997.

Akarca, Akdil, Aa Karamenderes Ovas evresindeki ehirler, Belleten,

1978.

Akit, Oktay, Roma mparatorluk Tarihi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

Yaynlar, stanbul 1985.

Alcock, Joan P., Food in Ancient World, Greenwood Press, 2005.

Alfldy, Geza, The Social History of Rome, Routledge, 1988.

267
Alston, Richard, Soldier and Society in Roman Egypt: A Social History,
Routledge, 1998.

Ameling, Walter, Das Archantat in Bithynien und die Lex Provinciae des
Pompeius, EA, Heft 3, Tafel 6a, Bonn, 1984.

Anabolu, Mkerrem, Kk Asyada Bulunan Roma mparatorluk a

Tapnaklar, Teknik niversite Matbaas, stanbul 1970.

Anderson, J. G. C., Pompey Campaign against Mithridates, Journal of Roman

Studies, III, 1913.

_______________, Festivals of Men Askaenos in the Roman Colonia at Antioch of

Pisidia, JRS, III, 1913.

Aubet, Maria Eugenia, The Phoenicians and The West, Cambridge University
Press, Cambridge, 2001.

Austin, M. M., - Naquent, P. Vidal, Economic and Social History of Ancient

Greece, University of California Press, Los Angeles 1977.

_____________, The Hellenistic World from Alexander to the Roman Conquest,

Cambridge University Press, 2006.

Badian, E., Foreign Clientelae, Oxford University Press, 2000.

Balot, Ryan K., A Companion to Greek and Roman Political Thought, Wiley-
Blackwell, 2009.

Baydur, Nezahat, Romada .. II. yzyldaki Reformlar, Belleten, XL, 1976.

Bean, George, Eskiada Ege Blgesi, Arion Kitapevi, stanbul 1997.

268
Beck, Hans, Consuls and Res Publica: Holding High Office in the Roman
Republic, Cambridge University Press, 2011.

Beloch, K. J., Rmische Geschichte, Berlin, 1926.

Birley, Anthony R., Hadrian: The Restless Emperor, Routledge, London 1997.

________________, The People of Roman Britain, University of California Press,

1992.

Boak, Arthur Edward Ramilly, A History of Rome to 565 A.D., Forgotten Boks,
2010.

Boardman, John,- Griffin, Jasper, The Oxford History of the Roman World,
Oxford University Press, Oxford 2001.

______________, The Greek Overseas: The Early Colonies and Trade, Thames
and Hudson, London 1964.

Bosch, C., Quellen zur Geschichte der Stadt Ankara im Alterum, Ankara, 1967.

Bosch, E., Bitinya Tetkikleri, Belleten, c.X, say:37 1946.

Bowersock, G. W., Augustus and The Greek World, Greenwood Press Reprint,
1982.

Bowman, Alan K., Provincial administration and taxation, Cambridge Ancient

History, Vol. 10, Cambridge University Press, 1996.

Boyana, Hlya, Nikomedia Kenti ve Tanra Demeter, A.. DTCF Tarih

Aratrmalar Dergisi, say: 39, 2006.

269
Boyana, Hlya, Bithynia Tanrlar ve Kltleri (Yaynlanmam Doktora Tezi),
Ankara niversitesi, 1997.

Bradford, J. S. P., The Apulia Expedition: An Interim Report, Antiquity, XXIV,

1950.

Bradley, Guy, Colonization and Identity in Republican Italy, Greek and Roman
Colonization, ed., Guy Bradley and John-Poul Wilson, The Classical Press of
Wales, 2006.

Branham, R. Bracht,- Caze, Marie-Odile Gaulet, The Cynics: The CynicMovement

in Antiquity and Its Legacy, University of California Press, 2000.

Brewer, Richard J., Caerleon and the Roman Army, National Museum Wales,
2000.

Briant, Pierre, From Cyros to Alexander: A History of the Persian Empire,

Eisenbrauns, 2006.

Bringmann, Klaus, A History of the Roman Republic, Polity, 2002.

Broadhead, W., Colonization, Land Distribution and Veteran Settlement, A

Companion to the Roman Army, Blackwell, Madlen, 2007.

Brosius, Maria, The Persians: An Introduction, Routledge, 2006.

Brunt, P. A., C. Fabricus Tuscus and an Augustan Dilectus, Zeitschrift fr

Papyrologie und Epigraphik, XIII, 1974.

____________, The Fall of the Roman Republic and Related Essays, Oxford
University Press, 1988.

270
____________, Conscription and Volunteering in the Roman Imperial Army,
Scripta Classica Israelica, I, 1974.

Bryce, Trevor, The Kingdom of The Hittites, Oxford University Press, 1999.

___________, The People and Places of Ancient Western Asia, Routledge, 2009.

Bunson, Matthew, A Dictionary of the Roman Empire, Oxford University Press,

2005.
______________, Encyclopedia of the Roman Empire, New York, 1994.

Burns, Thomas S., Rome and the Barbarians, The Johns Hopkins University Press,
2003.

Burstein, S. M., Outpost of Hellenism: The Emergence of Herakleia Pontica on

the Black Sea, Berkeley, 1976.

_____________, A Political History, Oxford University Press, 1998.

Calp, H., Dion Khrysostomosun XL ve XLInc Nutku zerine Notlar, DTCF

Dergisi, C: XIII Say: 1-2, Trk Tarih Kurumu Basmevi, Ankara 1955.

Campbell, Brian, The Marriage of the Soldiers under the Empire, Journal of
Roman Studies, 68, 1978.

______________, Rivers and the Power of Ancient Rome, The University of

North Carolina Press, 2011.

______________, The Roman Army, 31 BC-AD 337: A Sourcebook, Routledge,

1994.

271
Cancik, Hubert,- Rpke, Jrg, Rmishe Reichsreligion und Provinzialreligion,
Mahr Siebeck 1997.

Carnsey, Peter, Famine and Food Suppley in the Graeco-Roman World:

Responses to Risk and Crisis, Cambridge University Press, 1989.

Carrie, Jean Michel, Developments in provincial and local administration,

Cambridge Ancient History, Vol. 12, Cambridge University Press, 2005.

Cartledge, Paul, Sparta and Lakonia, Routledge, 2001.

____________, Ancient Greece, Oxford University Press, 2011.

Casson, Lionel, Ancient Trade end Society, Wayne State University Press, 1984.

_____________, Antik ada Denizcilik ve Gemiler, Homer Kitapevi, stanbul,

2002.

Castagnoli, F., Orthogonal Town Planning in Antiquity, Cambridge, 1971.

Castleden, Rodney, Mycenaeans: Life in Bronze Age Greece, Routledge, 2005.

Cawthorne, Nigel, Julius Caesar, Haus Publishing, 2005.

Christ, Karl, The Romans: An Introduction to Their History and Civilization,

University of California Press, 1984.

Clark, F. W., The Influence of Sea-power on the History of the Roman Republic,
Menasha, 1915.

Cleere, Henry, The Clasis Britannica, Council for Britich Archaeology, 18, 1977.

272
Cohen, Getzel M., The Hellenistic Settlements in Europe, the Islands and Asia
Minor, Universitiy of California Press, Los Angeles, 1995.

Cook, J. M., The Troad, Oxford University Press, 1973.

Cornel, T. J., Rome and Latium to 390 B.C., The Cambridge Ancient History:
The Rise of Rome to 220 B.C., Vol. 7, Part 2, Cambridge University Press, 1990.

___________, Ethnicity as a factor in early Roman history, Gender and Ethnicity

in Ancient Italy, London, 1997.

___________, The conquest of Italy, The Cambridge Ancient History, Vol. 7,

Part 2, 2008

___________, Rome: the history of an anachronism, City States in Classical

Antiquity and Medival Italy, London, 1991.

___________, The Beginnings of Rome: Italy From the Bronze Age to the Punic
Wars, Routledge, 1995.

Corbier, Mireille, Coinage and taxation: the state point of view, A.D. 193-337,
Cambridge Ancient History, vol. 12, Cambridge University Press, 2005.

Cramer, John Anthony, A Geographical and Historical Description of Asia

Minor, Nabu Press, 2010.

Crawford, Michael, - Whitehead, David, Archaic and Classical Greece, Cambridge

University Press, Cambridge 2002.

Crook, J.A., - Lintott, Andrew, The Last Age of the Roman Republic 146- 43 B.C.,
Cambridge Ancient History, Vol. 9, Cambridge Ancient History, Cambridge 1994

273
Crook, John Anhony, Law and Life of Rome, Cornell University Press, 1984.

apar, ., Ege Gleri ve Sonras Bat Anadolu, Anadolu Demir alar (I.
Demir alar Sempozyumuna Sunulan Bildiri), zmir 1987.

________, Romann Asia Eyaletinde Conventus Sistemi, DTCFD, c. XXXVII, s.

1-2, Ankara 1995.

Dyson, Stephen L., Rome: A Living Portrait of an Ancient City, The Johns
Hophins University Press, 2010.

De Hass, Tymon C. A., Fields, Farms and Colonist: Intensive Field Survey and
Early Roman Colonizationin Pontine Region, Centeral Italy, Barkhuis and
Groningen University Library, 2011.

De Ligt L., - Northwood, Simon, People, Land and Polities: Demographic

Developments and the Transformation of Roman Italy 300 B.C.-A.D. 14, Brill,
2008.

De Souza, Philip, Piracy in the Graeco Roman World, Cambridge University

Press, 2002.

Demirciolu, Halil, Roma Tarihi, Trk Tarih Kurumu Basmevi, 1998.

Dennis, George, The Cities and Cemeteries in Etruria, Cambridge University

Press, 2010.

Diamond, Jared, Tfek, Mikrop ve elik, Tbitak, 2004.

Dikle, Oswald Ashton Wentworth, The Roman Land Surveyors, David and Charles
PLC, 1971.

274
Dinol, Ali M., Hititler ncesinde Anadolu, Grsel Anadolu Ansiklopedisi,
Grsel Yaynlar, 1982.

Dittenberger, W., Sylloge Inscriptionum Graecarum, 3. edn., Leipzig, 1915-1924.

_____________, Sylloge Inscriptionum Graecarum, Ares Publisher, 1999.

Dixon, Karen R., - Southern, Pat, The Late Roman Army, Routledge, 1996.

Dixon, Suzanne, The Roman Family, The John Hopkins University Press, 1992.

Doonan, O., Production in a Pontic landscape: the Hinterland of Greek and Roman
Sinope, Pont-Euxin et Commerce, 2002.

Dnmez, evket, An Overview of the 2. Milenium BC and Iron Age Cultures of the
Province of Sinope in Light of New Research, Ancient Civilization from Scythia to
Siberia, Vol. 16, No. 1-2, 2010.

Dunbabin, T.J., The Greeks And Their Neighbours, London 1957.

Eckstein, Arthur M., Macedonia and Rome, 221-146 BC, A Companion to

Ancient Macedonia, Wiley-Blackwell, 2010.

Eder, Walter, - Ampolo, Carmine, Staat und Staatlichkeit in der frhen

rmischen Republic, Franz Steiner Verlag, 1990.

Efe, Turan, Yasskaya: Karadeniz Ereli Yaknlarnda Bir lk Tun a

Yerleimi, 23. Kaz Sonular Toplants, T.C. Kltr Bakanl Yaynlar, 2001.

Ehrenberg V., - Jones, A. H. M., Documents illustrating the Reigns of Augustus and
Tiberius, ed., D. L. Stockton, Oxford, 1976.

275
Engels, Donald W., Roman Corinth, University of Chicago Press, 1990.

Erciyas, Deniz Burcu, Wealth, Aristogracy and Royal Propaganda under The
Hellenistic Kingdom of Mithridates in The Central Black Sea Region of Turkey,
Brill Academic Publishers, 2005.

Erdemir, H. Palaz Romann Kk Asyada dari Bir meselesi: Bamsz ehirler,

Adayla, No. VII, 2004.

Erdkamp, Paul, A Companion to the Roman Army, Wiley-Blackwell, 2010.

____________, The Grain Market in the Roman Empire, Cambridge University

Press, 2009.

Erksine, Andrew, A Companion to the Hellenistic World, Wiley-Blackwell, 2003.

Errington, R. M., Rome against Philip and Antiochos, Cambridge Ancient

History, Vol. VIII, Cambridge University Press, 2008.

_______________, History Macedonia, University of California Press, 1992.

Erzen, Afif, Eskia Tarihinde Boazlar, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, stanbul

1984.

Ferro, Mare, Colonization: A Global History, Routledge, London and New York,
1997.

Fhurmann, Christopher, Policiing the Roman Empire: Soldiers, Administration

and Public Order, Oxford University Press, 2012.

Figueira, Thomas J., Excursions in Epichoric History, Rowman and Littlefield

Publishers, 1993.

276
_________________, Herodotus on the Early History of Aegina, American
Journal of Philology 106, 1985.

Finley, M.I., Antika Ekonomisi, ev., Hatice Palaz Erdemir, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul 2007.

__________, Early Greece: The Bronze and Archaic Ages, London 1970.

Flower, Harriet I., The Cambridge Companion to the Roman Republic,

Cambridge University Press, 2004.

Fol, A., - Hammond, N. G. L., Persia in Europe, apart from Greece, Cambridge
Ancient History, Vol. IV, Cambridge University Press, 2008.

Forsythe, Gary, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First
Punic War, University of California Press, 2006.

Frank, T., Economic Survey of Ancient Rome, I, The Johns Hopkins Press, 1933.

________, The Inscriptions of the Imperial Domains of Africa, The American

Journal of Philology, XLVII, 1926.

Franke, P. R., Zur Tyrannis des Klearchos und Satyros in Herakleia am Pontos,
Archaologisher Anz., 1966.

Frederiksen, M., - Ward-Perkins, J. B., The ancient road systems of the central and
northern Ager Faliscus, Papers of the British School at Rome, 25, 1957.

Freeman, Charles, Msr, Yunan ve Roma, Dost Kitapevi Yaynlar, 2003.

French, David, Roman Roads and Milestones of Asia Minor, British Institute of
Archaelogy at Ankara, Ankara 1985.

277
________________ Bithynian Troops in the Kingdom of the Bosporos,
Epigraphica Anatolica, Heft 6, Tofel 7, Bonn 1985.

Fronda, Michael P., Between Rome and Carthage: Southern Italy during the
Second Punic War, Cambridge University Press, 2010.

Fuhrmann, Christopher J., Policing the Roman Empire: Soldiers, Administration,

and Public Order, Oxford University Press, 2012.

Gabba, E., Ricerche sull esercito professionale romano da Mario ad Augusto,

Athenaeum, XXIX, 1951.

_________, Rome and Italy in the second century B.C., The Cambridge Ancient
History, Vol. 8, Cambridge University Press, 2008.

Gabriel, Richard A., Hannibal: The MilitaryBiography of Romes Greatest

Enemy, Potomac Books, 2011.

Gubriel, Utta, Kumtepe ve Beik-Sivritepe kaz sonular, TROA D ve

Gerek, ev: Selma Bulgurlugn, stanbul, Homer Kitapevi, 2001

Gargola, Daniel J., Land, Laws and Gods: Magistrates and Ceremony in the
Regulation of Public Lands in Republican Rome, University of North Carolina
Press, 1995.

Garlan, Y., Slavery in Ancient Greece, Ithaka, 1988.

Garnsey P. D. A., - Hopkins K., - Whittaker, C. R., Trade in the Ancient Economy,
Universiy of California Press, 1983.

Gates, Charles, Ancient Cities, Routledge, 2011 s. 335; G. Michael Woloch, Roman
Cities, University of Wisconsin Press, 1982.

278
Gelzer, Mattias, Caesar: Politician and Statesman, Harvard University Press, 1985.

Gibbon, Edward, The Decline and Fall of The Roman Empire, Everymans
Library, 1993.

Goldsworthy, Adrian, The Complete Roman Army, Thames and Hudson Press,
2003.

Grammenos Demetrios V.,- Petropoulos, Elias K., Ancient Greek Colonies in the
Black Sea, V.2, British Archaeological Reports, 2007.

Grandazzi, Alexandre, The Foundation of Rome: Myth and History, Cornell

University Press, 1997.

Grant, Michael, The Severans: The Changed Roman Empire, Routledge, 1996.

Greaves, Alan M., Miletos: A History, Routledge, 2002.

Griffin, Miriam Tamara, A Companion to Julius Caesar, Wiley-Blackwell, 2009.

Griffith, G. T., The Mercenaries of the Hellenistic World, Cambridge, 1935.

Grimal, Pierre, - Woloch, G. Michael, Roman Cities, University of Wiskonsin Press,

1984.

Grote, George, A History of Greece, Cambridge University Press, 2010.

Gurney, O.R., The Hittites, Bungay, Suffolk 1981.

Gurval, Robert Alan, Actium and Augustus: The Politics and Emotions of Civil
War, University of Michigan Press, 1998.

279
Gwynn, Aubret, The Character of Greek Colonization , Journal of Hellenic
Studies, Vol 38, 1918.

Hammond, N. G. L., The Genius of Alexander the Great, University of North

Carolina Press, 1998.

Hansen, Mogan Herman, Polis: An Introduction to the Ancient Greek City-State,

Oxford University Press, 2006.

Hardy, E. G., Augustus and His Legionaries , The Classical Quarterly, Vol.14,
No. 3/4, 1920.

___________, Some Problems in Roman History, Lawbook Exchange Ltd, 2007.

Haris, B. F., - Ryde, North, Bithynia: Roman Sovereignty and Survival of

Hellenism, ANRW, ed., Hildegard Temporini and Walter de Gruyter, Berlin-New
York, 1980.

Haris, Wliam Vernon, War and Imperialism in Republican Rome, 327-70 B.C.,
Oxford University Press, 1985.

Harmankaya, Sava, Pendik Kazs 1981, IV. Kaz Sonular Toplants, T.C.
Kltr Bakanl Yaynlar, 1982.

Head, B. V., Historia Numorum: A Manual of Greek Numismatics, Oxford,

1911.

Heather, Derek Benjamin, A Brief History of Citizenship, Edinburg University

Press, 2004.

Heitland, William Emertan, The Roman Republic, Vol. II, Adamant Media
Corporation, 2002.

280
_______________________, A Short History of the Roman Republic, Cambridge
University Press, 2009.

Hicks, E. L., Three Inscriptions from Asia Minor, Journal of Hellenic Studies,
Vol. 27 1907.

Hildinger, Eric, Swords Against the Senate: The Rise of Roman Army and The
Fall of The Republic, Da Capo Press, 2003.

Hind, J., Megarian Colonisation in the Western Half of the Black Sea, The Greek
Colonisation of the Black Sea Area, Franz Steiner Verlag, 1998.

_______, Mithridates, Cambridge Ancient History, Vol. 9, Cambridge

University Press, 1994.

_______, The Bosporan Kingdom, The Cambridge Ancient History, Vol. VI,
Cambridge University Press, 1994.

Hinrichs, F. T., Der rmische Strassenbau zur Zeit der Gracchan, Historia, Vol.
XVI, 1967.

Hogart, D. G., The Ancient East, Echo Library, 2006.

Homo, Leon Pol, Roman Political Institutions: From City to State, Routledge,
1966.

Hooper, Finley, Roman Realities, Wayne State University Press, 1979.

Hornblower, Simon, Asia Minor, Cambridge Ancient History, Vol. VI,

Cambrinde University Press, 1994.

281
Hoyos, Dexter, Hannibals Dynasty: Power and Politics in the Western
Mediterranean, Routledge, 2004.

How W. W., - Leigh, H. D., A History of the Rome to the Death of Caesar,
Kessinger Publishing, 2004.

Humbert, Michael, Municipium et Civitas sine Suffragio, Virginia University,

2008.

Jacaby, F., Die Fragmente der Griechischen Historiker I: Genealogic und

Mythographic, Berlin, 1923.

Jackson, F. Hamilton, The Shores of The Adriatic, The Echo Library, 2010.

Jaques, Tony, Dictionary of Battles and Sieges, Greenwood Press, 2007.

Johnson, J., Excavation at Minturnae II, Art and Archaeology, Vol. 33, 1932.

Jolowicz H. F., - Nicholas, Barry, A Historical Introduction to the Study of

Roman Law, Cambridge University Press, 1972.

Jones, A. H. M., Cities of The Eastern Roman Provinces, Oxford University Press,
Oxford 1971.

Jones, Peter V., - Sidwell, Keith C., The World of Rome: An Introduction to
Rome Culture, Cambridge University Press, 1997.

Johnson, Earl S., "Centurion," The New Interpreter's Dictionary of the Bible, Vol.
1, Nashville: Abingdon Press, 2006.

Jouguet, Pierre, Macedonian Imperialisim and The Hellenization of The East, A.

A. Knoph, 1928.

282
Katsari C., - Mitchell, Stephen, The Roman Colonies of Greece and Asia Minor,
Athenaeum, Vol. 95, No. 1, 2008.

Kaya, M. Ali, Anadoluda Roma Eyaletleri: Snrlar ve Roma Ynetimi, Tarih

Aratrmalar, c. 24, 2005.

_____________, Roma Lejyonerleri ve Anadolu, Ankara niversitesi Dil ve

Tarih Corafya Fakltesi Tarih Blm Tarih Aratrmalar Dergisi, cilt: 24,
say: 37, 2005.

Keaveney, Arthur, Lucullus: A Life, Routledge, 1992.

Keppie, L. J. F., Colonization and Veteran Settlement in Italy 4714 BC, British
School at Rome 1983.

_____________, Legions and Veterans, Franz Steiner Verlog, 2000.

_____________, The Making of the Roman Army: From Republic to Empire,

University of Oklahoma Press, 2001.

Koester, Helmut, History, Culture and Religion of the Hellenistic Age, Vol. 1,
Walter De Gruyter Inc, 1995.

Kontsam, Angus, Piracy: The Complete History, Osprey Publishing, 2008.

Korfmann, M., Demircihyk, Anatolian Studies, 28, 1978.

Kornemann, E., Coloniae, Realencyclopdie der Classischen

Altertumswissenschaft, IV, 1901

283
Kkten, Kl, Anadoluda Prehistorik Yerleme Yerleri ve 194448 Yllarnda
Yaplan Tarih ncesi Aratrmalar, IV. Trk Tarih Kongresi, Trk Tarih Kurumu
Basmevi, Ankara 1952.

Langer, Nancy Patricia, Power and Propaganda: Relation Between Rome and
Bithynia Under The Empire, University of Virginia Press, Virginia, 1981.

Last, Hugh, Gaius Gracchus, Cambridge Ancient History, Vol. IX, Cambridge
University Press, 1932.

Laurence, Ray, The City in the Roman West, c. 250 BC-c. AD 250, Cambridge
University Press, 2011.

Lazenby, John Francis, Hannibals War: A Military History of the Second Punic
Wars, University of Oklahoma Press, 1998

__________________, The First Punic War: A Military History, Stanford

University Press, 1996.

Le Bohec, Yann, The Imperial Roman Army, Routledge, New York 2000.

Le Glay, Marchel, A History of Rome, Wiley-Blackwell, 2004.

Leach, John D., Pompey the Great, Routledge, 1986.

Lenski, Noel, Age Of Constantine, Cambridge University Press, Cambridge 2006.

Levick, Barbara, Roman Colonies in Southern Asia Minor, Oxford University

Press, London 1967.

_____________, The Goverment of The Roman Empire, Routledge, London and

New York 2000.
_____________, Antiocheia, RE, Suppl., XI, 1968.

284
Lewis, Sian, Ancient Tyranny, Edinburg University Press, 2006.

Lewis, Naphtali, - Reinhold, Meyer, Roman Civilization Book II, Harper and Row
Publisher, New York 1966.

Liddell, Henry George, A History of Rome from the Time to the Establishment of
the Empire, Vol. 1, Nabu Press, 2010.

Lightfoot, C. S., Armenia and the eastern marches, Cambridge Ancient History,
Vol. 12, Cambridge University Press, 2005.

Lintott, Andrew, The Roman empire and its problems in the late second century,
Cambridge Ancient History, 9, Cambridge University Press, 1994.

Lloyd, Seton, Trkiyenin Tarihi, Tbitak Yaynlar, Ankara 1997.

Loewenstein, Karl, The Governance of Rome, Springer, 1973.

Lomas, Kathryn, Italy During the Roman Republic, 33831 B.C., The Cambridge
Companion to the Roman Republic, Cambridge University Press, 2004.

_____________, Rome and the Western Greeks, Routledge, 1993.

MacKendrick, P.L., Roman Colonization, Phoenix, Vol. 6, No.4, 1952.

_______________, The Africa Stones Speak, The University of North Carolina

Press, 2000.

MacKendrick, Paul Lachlan, - Bennett, Emet Leslie, The Speeches of Cicero,

Duckworth Publishing, 1995.

McLynn, Frank, Marcus Aurelius: A Life, Da Capo Press Inc, 2009.

285
Macqueen, J.G., The Hittites and Their Contemporaries in Asia Minor, London
1986.

Macro, A. D., The Cities of Asia Minor Under the Roman Imperium, ANRW, ed.,
Hildegard Temporini and Walter de Gruyter, Berlin-New York, 1980.

Magie, David, Roman Rule in Asia Minor, Princeton University Press, Princeton
1950.

Mahan, Alfred Thayer, The Influence of Sea Power Upon History 1660- 1805,
Gallery Boks, 1995.

Mann, John Cecil, - Roxan, Margaret M., Legionary Recruitment and Veteran
Settlement During the Principate, Left Coast Press, 2008.

Mansel, Arif Mfit, Ege ve Yunan Tarihi, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara
2004.

Mansuelli, G. A., The Etruscan city, Italy Before the Romans, der: F. R.
Ridgway, London, 1979.

Mausourakis, George, A Legal History pf Rome, Routledge 2007.

Maxfield, Valerie A., The Military Decorations of the Roman Army, University of
California Press, 1981.

McGing, B. C., The Foreign Policy of Mithridates VI Eupator, King of Pontus,

Brill Academic Publisher, 1986.

Meiggs, R., Trees and Timber in the Ancient Mediterranean World, Oxford
University Press, 1982.

286
Meijer, Fik, A History of Seafaring in the Classical World, Rotledge, 1986.

Meritt, B. D., Excavations at Corinth, American Journal of Archaeology, Vol.

XXXI, No. 4, 1927.

Meyer, Elizabeth A., Legitimacy and Law in the Roman World: Tabulae in
Roman Belief and Practice, Cambridge University Press, 2004.

Millar, Fergus, The Date of the Constutio Antoniniana, The Journal of Egyptian
Archaeology, 1972.

____________, The Roman Near East, 31 B.C.- A.D. 337, Harvard University
Press, 1995.

Miller, Molly, The Thalassocracies, State University of New York Press, 1971.

Mitchell, H., The Economics of Ancient Greece, W. Heffer and Sons, 1957.

Mitchell, Stephen, Imperial Buldin in the Eastern Roman Provinces, Harvard

Studies in Classical Philology. Vol. 91, 1987.

______________, Anatolia: Land, Men and Gods in Asia Minr Volume I: The
Celts in Anatolia and the Impact of Roman Rule, Oxford University Press, 1994.

Mommsen, Theodor, Momsens History of Rome, Wildside Press, 2008.

________________, The History of Rome, Vol. 1, Cambridge University Press,

2010.

Moore, Frank Gardner, The Romans World, Biblo and Tanen Booksellers and
Publishers Incorporated, 1936.

287
Morris, Anhony Edwin James, History of Urban Form: Before the Industrial
Revolutions, Prentice Hall, 1996.

Morrison, J. S., - Coates, J. F., The Athenian Trireme: The History and
Reconstruction of an Ancient Greek Warship, Cambridge University Press, 2000.

Moscati, Sabatino, Fenikeliler, Dost Kitapevi, Ankara 2004.

Munro, J. Arthur R., Roads in Pontus, Royal and Rome, The Journal of Hellenic
Studies, XXI, 1901.

Murray, O., Early Greece, Harvard University Press, London 1980.

Murray, Williamson, The Making of Strategy, Cambridge University Press, 1996.

C. Mller, Fragmenta Historicorum Graecorum, III, Firmin Didot et Sociiss,

1928.

Nicolet, Claude, The World of the Citizen in Republican Rome, University of

California Press, 1980.

Noonan, S., The Origins of the Greek Colony at Panticapaeum, American Journal
of Archaeology, Vol. 77, No.1, 1973.

North, J. A., Conservatism and change in Roman religion, Papers of the British
School at Rome 44, 1976.

Oltean, Ioana Adina, Dacia: Landscape, Colonization and Romanisation,

Routledge, 2007.

Osgood, Josiah, Claudius Caesar: Image and Power in the Early Roman Empire,
Cambridge University Press, 2010.

288
Owens, E. J., The City in the Greek and Roman World, Routledge, 1994.

zdoan, Mehmet, 1988 yl Trakya ve Marmara Blgesi Aratrmalar ,

Aratrma Sonular Toplants, C VII, (1988).

zsait, Mehmet, Anadoluda Hellenistik Dnem, Anadolu Uygarlklar

Ansiklopedisi II, Grsel Yaynlar, Ankara 1982.

_______________, Anadoluda Roma Egemenlii, Anadolu Uygarlklar, Grsel

Yaynlar, stanbul 1982.

_______________, Pisidya Tarihi, stanbul Edebiyat Fak Basmevi, stanbul 1985.

Palmer, Leonard Robert, The Latin Language, University of Oklahoma Press,
1988.

Parker, H., The Roman Legions, Oxford University Press, London 1928.

Parkins, Helen, - Smith, Christopher, Trade, Traders and the Ancient City, Taylor
and Francis, 2007.

Patterson, John R., Colonization and historiography: the Roman Republic, Greek
and Roman Colonization, The Classical Press of Wales, 2006.

Pearson, S. V., Growth and Distribution of Population, G. Allen and Unwin Ltd,
1935.

Pelling, Cristopher, The triumvial period, Cambridge Ancient History, Vol. X,

Cambridge University Press, 2008.

Penrose, Jane, Rome and Her Enemies, Osprey Publishing 2005.

289
Phang, Sara Elise, The Marriage of Roman Soldier, 13 B.C.- A.D. 235: Law and
Family in the Imperial Army, Brill, 2001.

Pitassi, Michael, Roman Warships, Boydell Press, 2011.

_____________, The Navies of Rome, Boydell Press, 2010.

Pollard, Nigel, Soldiers, Cities and Civilians in Roman Syria, University of

Michigan Press, 2000.

Polo, Francisco Pino, The Consul at Rome, Cambridge University Press, 2011.

Pomeroy, Sarah B., Ancient Greece: A Political, Social and Cultural History,
Oxford University Press, 1998.

Porter, Stanley E., Paul and the Ancient Letter Form, Brill Academic Publishers,
2010.

Potter, T. W., Roman Italy, University of California Press, 1992.

Pregill, Philip - Volkman, Nancy, Landscape in History, John Wiley and Sons,
1999.

Prevas, John, Xenophons March, Da Capo Press, 2002.

__________, Hannibal Crosses the Alps: The Invasion of Italy and the Punic
Wars, DaCapo Press, 2001.

Price, M. J., Sylloge Nummorum Graecorum X, London, 1993.

Pritchard, J., Ancient Near East Text, Princeton, 1955.

290
Ramsay, W. M., The Historical Geographyof Asia Minor, Cambridge University
Press, 2010.

Rankin, David, - Rankin, H. D., Celts and the Classical World, Routledge, 1996.

Redde, M., Mare Nostrum, Rome, 1986.

Reed, C. M., Maritame Traders in the Ancient Greek World, Cambridge

University Press, 2003.

Reid, James Smith, The Municipalites of the Roman Empire, University of

Cambridge Press, 1913.

Rhodes, P. J., A History of the Classical Greek World: 478-323 BC, Wiley-
Blackwell, 2010.

Riccobono, Salvatore, Fontes Iuris Romani Antejustiniani, Vol. 3, Florance, 1940

1943.

Richardson, Peter, Herod: King of the Jews and Friend of the Romans, T and T
Clark Intl, 1999.

Richmond, I. A., - Holford, W. G., Roman Verona: the archaeology of its town
plan, Papers of the British School at Rome 13, 1935.

Richmond, I. A., - Stevens, C. E., The Land-register of Arausio, Journal of

Roman Stusies, XXXII, 1942.

Ricotti, Eugenia S. Prina, Meals and Recipes from Ancient Greece, Roundhouse
Publishing Group, 2007.

Robinson, David M., Ancient Sinope, University of Chicago Press, 1906.

291
Robinson, Eric W., Democracy Beyond Athens, Cambridge University Press, 2011.

Rose, J. H., The Mediterranean in Ancient Times, Cambridge University Press,

1933.

Roselaar, Saskia T., Public Land in the Roman Republic: A Social and Economic
History of Ager Publicus in Italy, 396-89 B.C., Oxford University Press, 2010.

Rostovtzeff, M. I., Pontus, Bithynia and the Bosporus, Annual of the British
School at Athens, XXII, 1916.

_______________, The Social and Economic History of the Roman Empire,

Biblo and Tanen Booksellers and Publishers Incorporat, 1926.

Roth, Jonathan P., The Logistics of The Roman Army at War, Brill Academic
Publishers, Boston 1998.

Salmon, E. T., Roman Colonisation Under the Republic, Thames and Hudson,
London,1969.

____________, Samnium and the Samnites, Cambridge University Press, 2010.

____________, Roman Expansion and Roman Colonization in Italy, Phoenix,

Vol.9, No.2, 1955.

Santengelo, Federico, Sula, The Elites and The Empire, Brill Academic Pub, 2007.

Scullard H. H., - Rathbone, Dominic, From the Gracchi to Nero: A History of

Rome 133 BC to AD 68, Routledge, 2010.

_____________, A History of the Roman World, 753 to 146 B.C., Routledge,

2002.

292
_____________, Roman Politics, Clarendon Press, 1951.
_____________, From Gracchi to Nero, Routledge, New York 1982.

Seager, Robin, Pompey the Great, Blackwell Publishing, 2002.

Sevin, Veli, Anadoluda Yunanllar, Grsel Anadolu Ansiklopedisi, Grsel

Yaynlar 1982.

__________, Anadolunun Tarihi Corafyas, Trk Tarih Kurumu Basmevi,

Ankara 2001.

Sherk, Robert Kenneth, Rome and the Greek East to the Death of Augustus,
Cambridge University Press, 1984.

Sherwin-White, A. N., lucullus, Pompey and the East, Cambridge Ancient

History, Vol. 9, Cambridge University Press, 1994.

___________________, The Roman Citizenship, Oxford University Press, Oxford,

1958.

Shipley, Graham, The Greek World after Alexander, 323-30 B.C., Routledge,
2000.

Shotter, David, The Fall of the Roman Republic, Routledge 2005 s. 38; R. Syme,
Roman Revolution, Oxford, 1939.

Shuckburgh, Evelyn Shirley, A History of Rome to the battle of Actium, Nabu

Press, 2010.

Simon, Francisco Marco, The Feriae Latinae as legitimation of the consuls

imperium, Consuls and Res Publica: Holding High Office in the Roman
Republic, Cambridge University Press, 2011.

293
Skymnos, Pseudo, Zeugnisse griechischer Schriftsteller uber den westlichen
Pontosraum, Franz Seiner Verlag, 2004.

Smith, Cristopher John, The Roman Clan, Cambridge University Press, 2006.

Smith, Philip, A History of the World from the Earliest Records to the Present
Time, Nabu Press, 2011.

Smith, R. E., Latins and the Roman citizenship in Roman colonies: Livy, 34, 42, 5-
6, Journal of Roman Studies, Vol. 44, 1954.

Smith, T. Lynn, Studies of Colonization and Settlement, Latin American

Research Review, Vol. 4, No. 1, 1969.

Smith, William, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London 1875.

____________, Dictionary of Greek and Roman Geography, Cambridge

University Press, 2010.

Southern, Pat, The Late Roman Army, Routledge, 1996.

___________, The Roman Army: A Social and Institutional History, ABC, 2006.
Speidel, M. P.,- French, D. H., Bithynian Troops in the Kingdom of the Bosporos,
Epigraphica Anatolica, Heft 6, Tofel 7, Bonn 1985.

Staccioli, R. A., The Roads of the Romans, J. Paul Getty Museum, 2003.

Starr, Chester G., Coastal Defense in the Roman World, The American Journal
of Philology, Vol.64, No.1, 1953.

_____________, Antik ada Deniz Gc, Homer Yaynlar, stanbul 2000.

294
_____________, Coastal Defence in the Roman World, American Journal of
Philology, Vol. 64, No. 1, 1943.

_____________, The Imperial Roman Navy 31 B.C-A.D. 324, Cambridge, 1960.

_____________, The Influence of Sea Power on Ancient History, Oxford

University Press, 1989.

Stavely, E. S., Rome and Italy in the early third century, Cambridge Ancient
History, Vol. 7, Part 2, 2008.

Stephenson, Andrew, Public Lands and Agrarian Laws of The Roman Republic,
The Echo Library Press, 2006.

Stevenson, G. H., Roman Provincial Administration till teh Age of the

Antonines, Oxford, 1939.

Stewart, Roberta, Public Office in Early Rome, University of Michigan Press,

1999.

Stockton, David, The Gracchi, Oxford University Press, 1979.

Stolba, Vlademir F., Fish and Money: Nmismatic Evidence for Black Sea Fish,
Ancient Fishing and Fish Processing in the Black Sea, ed., T. Bekker-Nielsen,
Black Sea Studies 2, Aarhus University Press, 2005.

Swain, Simon, Hellenism and Empire, Oxford University Press, 1996.

Syme, R., Tacitus, Oxford University Press,1958.

_______, The Roman Revolution, Oxford University Press, 2002.

295
_______, Provincial At Rome, University of Exeter Press, 1999.

Tarn, W. W., Hellenistic Civilization, Edward Arnold, London 1927.

Taylor, L. R., Voting Districts of the Roman Republic, The American Academy in
Rome, 1960.

Temporini, Hildegard, - Haase, Wolfgang, Aufstieg und Niedergang der

Rmischen Welt, Walter De Gruyter Inc, 1980.

The Royal Numismatic Society, The Numismatic Chronicle, Vol. 5, 1885.

Thiel, Johannes Hedric, Studies on The History of Roman Sea-power in

Republican Times, North-Holland Publishing Company, 1946.

Thorpe, Martin, Roman Architecture, Bristol Classical Press, London 1995.

Torelli, Mario, Studies in the Romanization of Italy, University of Alberta Press,

1993.

Tracy, Stephen V., Pericles: A Sourcebook and Reader, University of California

Press, 2009.

Trigger, B. G., Ancient Egypt: A Social History, Cambridge University Press,1983.

Tsetskhladze, Gocha R., The Greek Colonization of the Black Sea Area, Franz
Steiner Verlag, 1997.

Tunay, Mehmet, Yalovann Tarihi ve Arkeolojisi, IX. Trk Tarih Kongresi, c.1,
Ankara 1986.

Umar, Bilge, lkada Trkiye Halk, nklp Yaynlar, stanbul 1999.

296
Van Dam, Raymond, Kingdom of Snow: Roman Rule and Greek Culture in
Cappadokia, University of Pennsylvania Press, 2002.

Von Mler, Iwan, - Gustav, Walter, Handbuch der Altertumwissenschaft, vol. 3,

C. H. Beck, 1982.

Voorhies, Barbara, Ancient Trade and Tribute, University of Utah Press, 1989.

Wade-Gery, H. T., The Peace of Kallias, Athenian Studies Presented to William

Scott Ferguson, Cambridge, 1940.

Walbank, Frank W., Selected Papers: Studies in Greek and Roman History and
Historiography, Cambridge University Press, 2010.

Wallace, Richard, - Williams, Wynne, Tarsuslu Paulusun Dnyas, Homer

Kitapevi, stanbul 1999.

Ward, Alen M., - Heichelheim, Fritz M., A History of the Roman People, Prentice
Hall, New Jersey 2003.

Ward-Perkins, J. B., Early Roman towns in Italy, Town Planning Review 26,
1955.

_________________, Cities of Ancient Greece and Italy: Planning in Antiquity,

London, 1974.

Watkins, Thomas H., Coloniae and Ius Italicum in the Early Empire , The
Classical Journal, Vol.78, No.4, 1983.

Watson, George Ronald, The Roman Soldier, Cornell University Press, 1993.

297
Webster, Graham, The Roman Imperial Army of the First and Second Century
A.D., University of Oklahoma Press, 1998.

White, K. D., Farm Equipment of the Roman World, Cambridge University Press,
2010.

White, Mary E., Greek Colonization, The Journal of Economic History, Vol 21,
No 4 1961.

Wilkes, J. J., The Danubian and Balkan provinces, The Cambridge Ancient
History, X, Cambridge University Press, 1996.

___________, Provinces and frontiers, Cambridge Ancient History, Vol. XII,

Cambridge University Press, 2008.

Williamson, Callie, The Laws of the Roman People, University of Michigan Press,
2005.

Wilson, D. R., The Historical Geography of Bithynia, Paphlagonia and Pontus in

the Greek and Roman Periods, Oxford University Press, 1961.

Wilson, A. J. N., Emigration from Italy in the Republican Age of Rome,

Manchester University Press, 1966.

Wilson, R. J. A., Sicily, Sardinia and Corsica, The Cambridge Ancient History,
Vol. 10, Cambridge University Press, 1996.

Wittinghoff, F., Rmische Kolonisation und Brgerrechtspolitik unter Caesar

und Augustus, Wiesbaden, 1951.

Wolfram, Herwing, - Dunlamp, Thomas J., History of the Goths, University of

California Press, 1990.

298
Woods, D., The Origin of the Cult of St. Theagenes of Parium, Greek Orthodox
Theological Review 44, 1999.

Young, T. Cuyler, The consolidation of the empire and its limits of growth under
Darius and Xerxes, Cambridge Ancient History, Vol. IV, Cambridge University
Press, 2008

Zoch, Paul A., Ancient Rome: An Introductory History, University of Oklahoma

Press, 2000.

299
 B. Antik Kaynakalar

Aethenaeus, The Deipnosopists, ed., C. B. Gulick, Harvard University Press, 1927.

Ammianus Marcellinus, Rerum Gestarum Libri, ed. J.C. Rolfe, Loeb Classical
Library, London, 1963-1964.

Appianos, Historia Romana, ed. by H. White, Loeb Classical Library, London,

1955.

Arrianos, Anabasis, ed. by E.I. Robson, Loeb Classcial Library, London, 1923-1933.

Augustus, Res Gestae Divi Augusti, ed., P.A. Brunt, Oxford University Press,
Oxford 1969.

Aulus Gellius, A. Gellii Noctes Atticae: Recognovit Brevigue Adnotatione Critica

Instruxit Tomus II: XI-XX, ed., P. K. Marshall, Oxford University Press, 1990.

Caesar, Bellum Gallicum, ed., H. J. Edwards, Harvard University Press, 1917.

Caesar, The Civil War (Bellum Civilum), ed., J. .M. Carter, Oxford University
Press, 2008.

Cassius Dio, Historia Romana, ed., E. Car, Loeb Classical Library, London 1961.

Cicero, De Re Publica, Oxford University Press, 2006.

Cicero, Epistulae: Epistulae ad Familiares, ed., W. S. Watt, Oxford University

Press, 1982.

Cicero, On the Agrarian Law, ed., J.H. Freese, Loeb Classical Library 1930.

300
Cicero, Orationes Philippicae: 1 and 2, Oxford University Press, 1926.

Cicero, Orationes: De Lege Agraria Contra Rullum, ed., A. C. Clark, Oxford

University Press, 1922.

Cicero, Orations: Pro Caecina, ed., H. Grose Hodge, Loeb classical Library, 1927.

Cicero, pro Sulla, ed., C. Macdonald, Loeb Classical Library, 1976.

Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperia, ed., R. J. H. Jenkins,

Washington, 1967.

Curtius Rufus, Historiarum Alexandri Magni Macedonis, ed., J. C. Rolfe, Loeb

Classical Library, London 1962.

Decimus Iunius Iuvenalis, Satire, ed., Susanna Morton Braund, Loeb Classical
Library, 2004.

Diodoros, Bibliotheke, ed. by C. H. Oldfather, Diodorus of Sicily, Loeb Classical

Library, London, 1953.

Dion Chrysostomos, Orationes,ed., J.W. Cohon-H.L. Crosby,Loeb Classical

Library, London, 1962.

Dionysius of Halicarnassus, Roman Antiquities, Vol. 1, Boks 1-2, ed., Earnest

Cary, Loeb Classical Library, 1937.

Epictetus, Discourses, ed., W.A. Oldfather, Loeb Classical Library, London 1925.

Flavius Iosephus, Bellum Iudaecum, Ed. H. J. Thackeray, Loeb Classcial Library,

London, 1961.

301
Flavius Vegetius Renatus, Epitome of Military Science, ed., N.P. Milner, Liverpool
University Press, Liverpool 1997.

Florus, Epitome of Roman History, ed. E. S. Forster, Loeb Classical Library, 1929.

Gaius Suetonius Tranquillus, De vita Caesarum, ed., Brian W. Jones, Bristol

Classical Press, 1996.

Herodotos, Herodot Tarihi, ev., A. Erhat ve M. kmen, Remzi Kitapevi, stanbul

1973.

Homeros, lyada, ev., Azra Erhat ve A. Kadir, Can Sanat Yaynlar, stanbul, 2005.

Horace, Odes and Epodes, ed., C. E. Bennett, Loeb Classical Library, London,
1968.

Justin, Epitome of The Philippic History of Pompeius Trogus: Volume II, ed., J.
C. Yardley, Oxford University Press, 2012.

Ksenophon, Anabasis, ev: T. Gkl, Anabasis (Onbinlerin Dn), stanbul,

1984.

Ksenophon, Hellenika, ev: S. Sinanolu, Yunan Tarihi I-III, Ankara, 1963.

Livius, Ab Urbe Condita, ed.,B.O. Foster, Loeb Classical Library, London 1952.

Lucian, Works, ed., A. M. Harman, Harvard University Press, 1925.

Marcus Terentius Varro, The three book of M. Terentius Varro concerning

agriculture, ed., T. Owen, Gale ECCO, 2010.

302
Marcus Velleius Paterculus, Historia Romana, ed.F. W. Shipley, Loeb Classical
Series, London, 1992.

Memnon, History of Heracleia, Andrew Smith,

http://www.attalus.org/translate/memnon2.html

Ovid, Epistulae ex Ponto, I, ed., Jan Felix Gaertner, Oxford University Press, 2005.

Publius Ovidius Naso, The Fasti of Ovid, Nabu Press, 2010.

Pausanias, Hellados Periegesos, ed. by W.H.S. Jones, Loeb Classical Library,

London, 1954.

Plinius, Epistulae, ev: . Drken-E. zbayolu, Gen Pliniusun Anadolu

Mektuplar, stanbul, 1999.

Plinius, Naturalis Historiae, ed., H.R. Rackham, Loeb Classical Library, London
1958.

Plutarchus, Bioi Paralleloi, ed., B. Perin, Loeb Classical Library, London, 1959.

Polyainos, Strategematon, ed., Richard Shepherd, Kessinger Publishing, 2009

Polybius, Historiai, ed. by W.R. Paton, Harvard University Pres, Loeb Classical
Library, London, 1954.

Publius Ovidius Naso, The Fasti of Ovid, Nabu Press, 2010.

Sallust, The Histories, I-II, translated by Patrick McGushin, Oxford, 1992-1994.

Sallustius, Bellum Jugurthinum, ed., J. C. Rolfe, Loeb Classical Library, 1921.

303
Sallustius, The Histories, I-II, translated by Patrick McGushin, Oxford, 1992-1994.

Scylacis Caryandensis, Periplus. Geographi Graeci Minores I, ed., C. Mllerus,

Hildesheim 1965.

Strabon, Geographika (The Geography of Strabon), English translation by H. L.

Jones, Loeb Classical Library, London, 1949.

Strabon, Geographika, ev. Adnan Pekman, Antik Anadolu Corafyas (12-13-14),

Arkeoloji Sanat Yaynlar, stanbul, 1991.

Tacitus, Agricola, ed., W. Peterson, Loeb Classical Library, London 1914.

Tacitus, Annales, ed., J. Jacson, Loeb Classical Library, London 1963

Tacitus, Germania, ed., J. G. C. Anderson, Bristol Classical Press, 2009.

Tacitus, Historiae (The Histories of Tacitus), ed. by C.H. Moore and J. Jackson,
Loeb Classical Library, London, 1962.

Thukydides, Historiai: History of the Peloponnesian War: Bk. 3-4 , ed., C. F.

Smith, Loeb Classical Library, London, 1930.

Valerius Maximus, Memorable Deeds and Saying (Factorum et Dictorum

Memorabilium Novem Libri), ed., Henry John Walker, Hackett Publishing, 2004.

Vergil, Eclogues, ed., Barbara Hughes, The University of North Carolina Press,
Carolina 1997.

Vergilius, Aeneas, ev., smet Zeki Eyubolu,Payel Yaynevi, stanbul, 1995 V. 755.

Zonaras, Epitome Historiarum, ed., Ludwig August Dindrof, Nabu Press, 2010.

304
Zosimos, Historia Nova, ed., James J. Buchanan, Trinity University Press, 1967.

305
 ZET

Turan, Olcay, Roma Kolonizasyon Politikas Balamnda Kuzeybat

Anadoludaki Roma Kolonileri, Doktora Tezi, Danman: Prof. Dr. mer
apar, VII+ 305 s.

Roma kolonizasyon hareketi balamnda Kuzeybat Anadoluda

kurulmu olan kolonilerin incelendii bu tez drt ana blmden olumaktadr.
Birinci blmn konusu kullanlan epigrafik, nmizmatik ve edebi
kaynaklardr. kinci blmde Roma ncesinde Akdeniz dnyasnda meydana
gelmi kolonizasyon hareketleri ana hatlar ile ele alnmtr.

nc blmde ilk olarak Roma kolonizasyon hareketinin ortaya k

nedenleri ve karakteri ele alnmtr. Sonrasnda kolonilerin ortaya kn
takiben Roma kolonizasyon tarihi Romann geirdii deiim ve dnmlere
bal olarak irdelenmeye allmtr. Bu balamda kolonizasyon hareketinin
balangcndan Licius Septimius Bassianusun (Caracalla) M.S. 212 ylnda ilan
ettii Constitutio Antoniniana bildirisine kadar olan srete geirdii evrimsel
aamalar konu edilmitir.

Drdnc blmde ilk olarak Kuzeybat Anadoluda yer alan Bithynia

ve Paphlagonia blgelerinin tarihi corafyas ele alnmtr. Takip eden
blmlerde Kuzeybat Anadoluda bulunana Roma kolonilerinin kuruluunun
ardnda yatan siyasi, askeri, sosyal ve ekonomik nedenler incelenmitir. Ayrca
blgede kurulan kolonilerdeki kolonistler ile yerli halk arasndaki ilikilere de
deinilmitir. Son olarak Kuzeybat Anadoluda yer alan Sinope, Herakleia
Pontika ve Myrleia (=Apameia) Roma kolonilerinin tarihleri ksaca
anlatlmtr.
 SUMMARY

Turan, Olcay. The Roman Colonies in the North-Western Anatolia in the

Context of the Roman Colonization Policy. Ph. D. Thesis, Advisor: Prof. Dr.
mer apar, VII +305 pp.

This thesis deals with the Roman colonies in the North-Western Anatolia
within the framework of the Roman colonization policy. It is divided into four
main chapters. The first chapter includes epigraphical, numismatical and
literary sources of the period. The pre-Roman colonization movements in the
Mediterranean world are examined in the second chapter.

In the third chapter, firstly the reasons behind the emergence of the
Roman colonization and its basic characteristics are discussed. These topics are
followed by the examination of the Roman colonization history and its
transformation. This chapter also handles the stages of the evolution of the
Roman colonization from the beginning to 212 A.D. when the Constitutio
Antoniniana was proclaimed by Licius Septimius Bassianus.

The fourth chapter firstly deals with the historical geography of Bithynia
and Paphlagonia, the regions of the North-Western Anatolia. In the following
pages, it discusses the political, military, social and economical reasons which
paved the way for the emergence of the Roman colonization. It also touches
upon the relations between the colonists and the native people. Lastly, it
narrates the history of the colonies of the North-Western Anatolia such as
Sinope, Herakleia, Pontika and Myrleia (=Apameia).