You are on page 1of 8

Carla Alicia Surez Flix

Elreinodelahipercultura:cosmopolitismoycivilizacinoccidental
GillesLipovetsky

Lapocaenquevivimosestcaracterizadaporunapoderosaeirresistibletendenciaalaunificacin
delmundo.EnFranciasedenominamundializacinyenotraspartesglobalizacin.Estaformidable
dinmicacoincideconlaconjuncindefenmenoseconmicos(liberalizacindemercadosenun
capitalismoplanetario),innovacionestecnolgicas(nuevastecnologasdelainformacinyla
comunicacin)ycambiosradicalesdelasituacingeopoltica(hundimientodelimperiosovitico).
Estamosenunasegundaglobalizacin.

Laglobalizacintambinesunacultura.Estamosasenunmomentoenqueseconsoliday
enquecrecedesmesuradamenteunaculturadetercertipo,unaespeciedehiperculturatransnacional
queJeanSerroyyyohemospropuestodenominarculturamundo.

Qusignificaculturamundo?larevolucindelastecnologasdelainformacinyla
comunicacin,alaorganizacindevastasredesmediticastransnacionales,alaampliacinde
industriasculturalesquecanalizanunacrecientecantidaddebienesidnticoshaciaunmercado
globalizado.Locualnosucedesinunaexpansinconsiderabledelsectorcultural,transformadoen
universoeconmicoporderechopropioquefuncionaconobjetivosypolticasderentabilidad,
marketingycomercializacinsemejantesalosvigentesenlosdemssectoresdelaeconomade
mercado.Estamosencapitalismoculturalenquelasindustriasdelaculturaylacomunicacinse
imponenentantoqueinstrumentosdecrecimientoymotoresdelaeconoma.Unmundoenelque
lasoperacionesculturalesdesempeanunpapelcadavezmsdecisivoenelorbecomercial
propiamentedicho,atravsdeldiseo,laesttica,loscreadoresdetodognero:laeconoma
culturaleslaeconomadelasindustriascreativas.

Desdeelorigendelostiemposhay,enlassociedadescontradicin,unaincrustacindelo
econmicoenelconjuntocultural,unengranajedeinfluenciasrecprocasentrebasematerial,
organizacinsocialysistemadevalores.Peroconlaculturamundoestacombinacinseefectade
maneraestratgica,operativa,homognea.Elmundoproductivorealseproclamacultural,al
mismotiempoquelaculturareivindicaambicioneseconmicas.Mientraslaculturaseimpone,el
hedonismodemasasfuncionacomounacondicinfundamentaldeldesarrollo.

Laculturamundosedespliegaenelreinodelauniversalidadcosmopolita,delcambio
perpetuo,delopletrico:informaciones,pelculas,programasaudiovisuales,publicidad,msica,
festivales,viajes,museos,imgenes,exposiciones,obrasdearte,Internet,ahoratodosobreabunda,
todoestensuperofertaenlaculturahipertrficadelcadavezmsaprisa,cadavezms
novedades,msinformacionesymscomunicacin.

Laculturamundonocesadedesorganizarnuestroestarenelmundo,lasconcienciasylas
existencias.Haceestallartodoslossistemasdereferencias,borralasfronterasentreellos
ynosotros,laguerraylapaz,loprximoylolejano,vacalosgrandesproyectoscolectivosdesu
capacidaddeatraccin,trastocasintregualasformasdevidaylasmodalidadesdetrabajo,
bombardeaalosindividuosconinformacionestanpletricascomocaticas.Deahsesigueun
estadodeincertidumbre,dedesorientacinsinprecedentes,generalizado,casitotal.

Lasprimerasmanifestacionesdelaculturamundonodatandehoyperoloquesemanifiesta
ennuestrosdasesdenaturalezatotalmentedistinta.Elmercado,elconsumismo,latecnociencia,la
Carla Alicia Surez Flix
individuacin,lasindustriasculturalesydelacomunicacinconstituyensusprincipios
organizadoresdefondo.

Culturamundosignifica,enunplanomsantropolgico,unanuevarelacinexistencialcon
lolejano,unaintensificacindelaconcienciadelmundocomofenmenoplanetario,como
totalidadyunidad.Porlocuallaglobalizacinesunanuevarealidadobjetivaenlahistoriaal
mismotiempoqueunarealidadcultural,unhechodeconciencia,depercepcinysentimiento.
Actualmente,loquesucedeenlaotrapuntadelglobosuscitareflexionesytemoresestemosdonde
estemos,odiosycorrientesdeempata.Lacompresindeltiempoydelespacio;elespacio,en
ciertomodo,sehaencogidoyeltiemposehaacelerado.

Laculturamundofavorecenuevasformasdevidatransnacionalylacrecientesensacinde
vivirenunmismouniversoglobalizado;consagradosgrandesideologasocorrientesde
pensamientodeesenciacosmopolita:laecologaylosderechoshumanos.Porunlado,lapocave
multiplicarselasdeclaraciones,lasleyes,loscompromisosinternacionalesquefavorecenla
proteccindelmedioambienteyeldesarrollosostenible.Porelotro,laideologauniversalistade
losderechoshumanosseimponecomovalorcentral,adiferenciadeloqueocurraenlaprimera
modernidad,cuandoquedabanensegundoplanoenrelacinconlosvaloresnacionaleso
revolucionarios.

Laculturamundoplantealosproblemasdelanuevaconfiguracindelespaciotiempo,la
universalizacindelcapitalismo,losvaloresconsumistas,laconsagracindelosderechosdel
individuoylaecologa.Peroplanteatambinladelicadacuestindeldestinoculturaldenuestro
planetay,pordecirlomsllanamente,deesoqueavecessedenominaoccidentalizacindelmundo.

Lacrisisdelmedioambienteyelcalentamientoclimticoimpulsanaalgunosaafirmar
queesimposiblelageneralizacindelmododevidaoccidental,quesebasaenelproductivismoy
elconsumismodesbocados.Lasegundaglobalizacinllevaaparejadalacrticaaletnocentrismo,el
retrocesodelahegemonaoccidentalylaetnicizacininteriordesusnaciones,perotambinel
descrditodesusvaloresyladenunciadesusagresioneseconmicasyculturales.Enestenuevo
contextointernacionalypolicntricoflorecelaideademodernidadesmltiples,demodernidades
distintasdelasoccidentales.

Sisetratadedecirquehaymodernidadesqueescapanalosprincipiosestructuradoresdel
mundooccidentalmoderno,latesisesmuydiscutible,todavezquedaunpesoexcesivoalos
factorespolticos,culturalesyreligiosos,almismotiempoquesubestimaelvalordeotras
organizacionesconpeso(economa,ciencia,tcnica,educacin,individuacin).Laverdadesqueel
procesodemodernizacinsigueentodasparteslosmismoscaminosestructurales.Porelloparece
msapropiadohablardevariedadesdemodernidadquedemodernidadesmltiples.Esla
globalizacinloqueponefinaladinmicaoccidental,creadoradelamodernidad,al
provincializarla?

Elmercadocomoculturaglobal

Laculturamundodesignaelmomentoenqueelcapitalismosehaextendidoportodoelmundo,en
queelmercadosehaplanetarizado,enquetodaslasnacioneshantomadoelcaminodelas
privatizacionesylasdesreglamentacioneseconmicofinancieras.Algunoshananunciadouna
Carla Alicia Surez Flix
inevitablerupturaconelparadigmadelturbocapitalismodesmesuradoycatico.Elmercadocarece
deautnticaalternativa,deunmodeloderecambiocreble.

Eltriunfodelmercado,enefecto,noessloeconmico:escultural,puessehaconvertido
enesquemaestructuradordelamayorpartedenuestrasorganizaciones,enelmodelogeneraldelas
actividadesydelavidaensociedad.Haconquistadoelimaginariocolectivoeindividual,las
formasdepensamiento,losobjetivosdelaexistencia,larelacinconlacultura,coneldeporte,con
elarte,conlaeducacin.

Enlaactualidadtodosepiensaentrminosdecompetenciaydemercado,derentabilidady
xito,demximosresultadosalmenorcoste,deeficaciaybeneficios.Mediantela
universalizacindeestemodeloimaginariosocialelhipercapitalismosepresenta,paralelamentea
suplanetarizacin,comounaculturamundo.

Comenzaraunanuevaeranihilista,caracterizadaporladisolucindelcomponente
culturaldelmundo,porunadinmicaguiadaestrictamenteporelxitoyvacadeideales,de
proyectosyvaloreshumanistas.Noquedaramsqueelcultoaldinero,laobsesindela
competitividadporlacompetitividad,sinningunarespuestaalporqu.

Lasinstanciasdelaproduccinsimblicanosonyalareliginnilossistemasde
parentesco:eselmercado,quenosepuedereduciraunsistemaneutrodeintercambioeconmico.

Laculturadelbusinesstriunfapordoquier,exhibindoseenlosmedios,magnetizandolos
deseosylasaspiraciones.Cuandoreinalaculturamundodelhipercapitalismo,tenerxitoesganar
dinero,serclebre,serunganador:as,lospolticosyanosonmodelos,pueshansidodestronados
porlosdivosydivasdelassuccessstories.

Lasizquierdasparlamentariassehanconvertidoampliamentealosprincipiosdel
liberalismoeconmicoglobalizado.Lasempresasdeserviciopblicoseadministransegnmtodos
ycriteriosprocedentesdelsectorprivado.Laescuelayanotienepormisinsuperiorinculcar
valoresmorales,republicanosypatriticos:funcionacomounservicioqueseofrecea
consumidoresexigentesycrticosquedecidenentreescuelaprivadayescuelapblica.Las
humanidadesyanoatraenalaslites:lasgrandesescuelasdecomerciohantomadoelrelevo.El
lujoestdemoda,eldinero,lasfortunasylastransaccionescomercialesseexhibensincomplejos
inclusoeneldeporte.

Peroloquedebaliberaralasociedaddesusantiguastrabashacreadounaeconomaque
escapaenbuenapartealcontroldelaspersonas,unaeconomaingobernableycaticaenlaquelos
mrgenesdemaniobradelEstadosoncadavezmsestrechos,sometidocomoestalosapremios
delacompetenciainternacional.Laculturamundodebaserelinstrumentodelaprosperidad:pero
haacarreadodesigualdadesextremas,desempleomasivo,degradacindecategorasprofesionales.

Hemospasadodelcosmopolitismolibreyvoluntarioauncosmopolitismoinevitablecuyo
objetivoeslasupervivenciaeconmica.Seacabelcompromisolibredelciudadanodelmundo;
ahoratocaunaglobalizacinbajocoaccin.

Quimagendelaculturamundosequiereconstruircuandoseexpresalaimperiosa
necesidadderegular,derefundar,demoralizarlaglobalizacin?Porloprontovalelapena
sealarqueestagrancrisisdelaeradelaglobalizacintraeaparejadoelrechazodel
proteccionismoydelnacionalismoeconmico:loquesepretendeesinstalar,aescalamundial,
Carla Alicia Surez Flix
nuevasreglascapacesdemoderarelcapitalismo,derestablecerlaconfianza,deasegurarla
estabilidadbancaria,depromoverlaintegridaddelosmercadosfinancieros,dereformarlas
institucionesfinancierasinternacionales.Convienesalvarlaculturamundodeellamismafijando
nuevasreglasqueasegurensudesarrollosostenible.Laculturamundoliberal,conlafuerza
indomeabledesusmercados,consudinmicadelarentabilidadporlarentabilidad,de
competenciasinfinalidadqueseimponeirremediablementealasvoluntadesindividuales,noest
enmodoalgunoenlarectafinaldesucarrera.

Artebusiness

Ennuestrapocayanosebuscalagloriainmortal,sinoelreconocimientoinmediato,lacelebridad
mediticayelxitocomercial.Lasfronterasentreelarteylamoda,entrelavanguardiaylo
comercialestnendisolucinpermanente.Despusdelartesubversivo,elartebusiness.Elarte
internacionalhipermodernonoescapaalosefectosdelamoda,comotampocoaunanuevaforma
deacademicismo:mientrasquelamayoradelosartistasquedamarginada,sonsiemprelosmismos
nombreslosqueaparecenbajolosfocosmediticosysonexpuestosenlosgrandesmuseosdearte
contemporneodelmundo.

Laculturadelmestizajeesunodelosingredientesdelarteenelmomentodelacultura
mundo:sloqueloqueleproporcionaasuleyysulugarenlasociedadnoestantoladinmicade
hibridacincomoelethosmodernista,individualista,meditadoycomercial,impulsadoporel
desencantadomundooccidental.

Enlaactualidadlaparteromnticadelarte,laqueseproclamabaautnomayenemigade
losvaloreseconmicos,hadesaparecido:eluniversodelaculturahadejadodeserunanticuado,un
mundoaparte,unimperiodentrodeunimperio.

Enelmomentodelahiperculturacomercial,eldesarrolloeconmicotursticoseimpone
comounadelasgrandesmisionesreservadasalosmuseos.Hallegadolapocadelaspolticasde
licencia,delosmuseossatlites,delmuseoquefuncionacomounamarcaquesevende,secompra
yseexporta.

Elplanetaconsumo

Esunanuevaeconomadeconsumoquefuncionaentodoslosaspectosconelhipepordelante:
cadavezmsgigantesca(hipermercadosycentroscomerciales),cadavezmsrpida(comercioen
lnea),concrditoscadavezmsfciles,concrecienteendeudamientodeloshogares.Estamosen
unmomentoenelquecasitodosnuestrosintercambiostienenprecio,enquenuestrasexperiencias
seencuentranimplicadasenunarelacincomercial.Laabundanciaconsumistaoccidental
representaunsueoparalamayoradelaspersonas,siendoyahiperconsumidoresespecialmentede
imgenesymediosdemasas.

Seancualesfuerenlasderivasyexcesosinnegablesdelconsumismohipermoderno,es
demasiadoreductorquererlimitarloalameralgicaeconmicayfuncional:enrealidadhauna
legitimidaddefondoqueapoyasufuncionamiento.Silosseismillonesypicodesereshumanos
vivierancomolosciudadanosdelospasesricos,haranfaltavariosplanetasparasubvenirasus
Carla Alicia Surez Flix
necesidades.Nuestrapocaexigetransformacionesradicales:menosdespilfarro,grandes
inversioneslasenergasrenovables,unecoconsumo.

Marcasyfamoseo

Estamosesunaculturaqueexaltasincesarlosplaceresdelbienestarydelocio,delamodaydel
entretenimiento.Seconstruyetodaunaculturahedonistapublicitadolossueosdefelicidadprivada
bajoelsignodeladiversin,laligereza,elerotismo,elhumor.Hallegadounaculturade
desculpabilizacin,detentacin,deestimulacinpermanentedelosdeseos.

Laculturamundoeslaculturadeltriunfodelasmarcasglobalesydesuslogotipos,
universalmentereconocidos.Cuandoelmundoestcubiertodelogotiposeinundadodeimgenes
comerciales,lasmarcassepresentancomolosnuevosgrandesfetichesdelaculturamundo.
Tambinesunaculturadeestrellas,ningndominioescapayaalstarsystemnialfamoseo,
consumimostambinlacelebridadenununiversodebanalizacintecnificada.

Culturizacindelamercanca

Laerahipermodernaesaquellaenqueloculturalsedifundeeneluniversoconsumistadelas
marcas:yanoseproduceslovalordeuso,sinotambinvalorestticoycultural.Porquelanueva
culturasignificatantocomercializacindelaculturacomoculturalizacindelamercanca.Una
culturamundoquecaminahacialahibridacindealtatecnologaymoda,delocomercialylo
esttico,delastendenciasylasraces,delmarketingyelsentido,delagestinylacomunicacin
narrativa.

Eluniversalismotcnico

Elordentecnocientficoosistematcnicoeseltercergrandispositivodelaculturamundo,allado
delmercadoyelconsumo.Latecnificacinsedirigeatodoslosaspectosdelavida;seapoderade
todoslosdominiosqueescapazdemodificar.comotambinseapoderadeloinfinitamentegrande
yloinfinitamentepequeo.Latcnicaeslalgicaorganizadoradenuestrasculturasydetodaslas
dimensionesdelavida,seaeconmicaosocial,culturaloindividual.Universalistatcnico,idntico
entodosloslugares,queunificalosmodosdeobrarydevivir,quemovilizalosmismossmbolos,
elmismosistemadevaloresynormas,laeficaciainstrumental,laracionalidadoperativa,la
posibilidaddecalculartodaslascosas,lautilizacinptimadelosmediosalserviciodeunfin.

Deladegradacindelabiosferaylosriesgosmundialesgeneradosporlacombinacindela
tnicayelcapitalismosurgeasimismounaspectotpicodelaculturamundoquepasaporaltolas
compartimentacionesnacionales:losvaloresecolgicosysuimperativoconservar,alargoplazo,la
existenciadelahumanidadenunaTierrahabitable.Jamselelordentecnocomercialhacreado
tantosriesgosextremosnitantossentimientosdeimpotenciaantenuestrodestino.

Industriasculturalesypodermeditico
Carla Alicia Surez Flix
Unaeconomaculturalcaracterizadaporgrandeslgicas:1.Undesarrollooligopolsticoyun
desequilibriodelosflujos,coneldominiodeunacantidadlimitadadeholdingsderangomundial
quecontrolanladistribucindeproductosculturales.2.Lacultura,metamorfoseadaensector
comercial,funcionacadavezmscomounainversinfinancieraquedebeproducirdividendos.3.
Sediluyenlasfronterasqueseparanlacultura,lapublicidadylosmediosdemasas.Ningn
dominioescapayaalalgicadelstarsystem:hipermediatizacin,sistemadepremiosliterarios.4.
Unacarreradesenfrenadapararenovarlosproductos,enlamodalidadcrecientedelosproductos
culturales.5.Unaconcentracindelxitoenunacantidadmuyreducidadettulos.6.Laofertaa
manosllenas,lasexigenciasderentabilidadrpida,laspoderosasmquinasdepromocinhan
redundadoenunareduccindelavidamediadelosproductosculturales.Eltiempobrevedela
modasehaapoderaddelritmodelasobrasdelespritu.

DelcinealWebmundo

Conelcinecomienzalaprimerafasedeloqueesrealmenteunaculturamundomoderna.Elcine
creunanuevafiguradelespectculomoderna,laestrella,queharasoaralpblicodetodoel
planeta.Latelevisin,conlamismadinmica,impusoelreinadodelaimagendirecta,dela
instantaneidad,delnoticin,delainsignificancia.Graciasalasimgenesentiemporeal,los
individuosdetodoelplanetaaccedenalmismotiempoalamismainformacin.Estamosenlaera
delasredessocialesenlinea,delasplataformasrelacionales,delosintercambiosinterpersonales,
horizontalesycomunitarios.

Elindividuocomoculturauniversalista

Debemosproponerlaculturadelindividuocomoelquintogranpivotedelaculturamundo.Sila
culturamundocomercialdifundeportodaspartesnormaseimgenescomunes,tambinfunciona
comounpoderosoinstrumentodedesterritorializacineindividuacindelaspersonasylosestilos
devida.Yesevidentementeunaculturamundoquecatapultalaindividuacin.Entodoslos
rinconesdelplanetalasparejasvivencadamenosconsuspadresylaculturadelosmatrimonios
concertados,quecontravienelosprincipiosdeautoposesinyautorrealizacin,vaperdiendo
legitimidad.

Enlabasedelaemigracinhipermodernaseencuentranademsdelamiseriaolaopresin,
losdeseosdevaloracinpersonalydeindependencia,labsquedadehazaasnecesariaspara
autorrealizase,elgustoporelriesgo,unidealdexitomaterialcargadodefantasasdecoches
vistosos,ropademarca,productosdealtatecnologa.

Larelacinactualconlareligiosidadcaminaenlamismadireccin.Sevuelveobjetode
reflexinmargendesuantiguaevidenciaconsuetudinaria,dependedelaadhesindeloscreyentes
yyanosebasaenlapertenenciaaungruponienlaleynienlasociedad.Unmundocaracterizado
porladestradicionalizacinyladesterritorializacindelasreligiones,lareapropiacinindividual
delosagrado,lasconversionesqueserealizanengrannmeropordecisinpersonal.Lacultura
mundoeslaculturadelmercadomundialdeloreligiosoenelquelosagentesindividualescambian
dereligin,eligenloquelesconvieneenmateriadefe.
Carla Alicia Surez Flix
Elmercadonoeslonicoqueunificaelglobo:losderechoshumanosvanenlamisma
direccin,convirtiendolaindividualidadenelprincipiouniversalqueorganizaelvnculodelas
personasconelordensocial.

Elhorizonteplanetariodelosderechoshumanos

Lapromocindelindividuoconcretosocialseprolongaenladelindividuodederecho,esdecir,en
laconsagracincontemporneadelosderechoshumanos,elevadosaprincipiodelegitimidad
universalyreferenciaidealdominandelordencolectivo.Elcosmopolitismofuncionacomouna
instrumentalizacindelosderechoshumanosconfinesnacionaleshegemnicos.

Aunquelacivilizacinoccidentalseunaculturamsentreotras,fuerzaesreconocerqueno
nicamenteunaculturaparticular:algohayenellaqueladesborda,hastatalpuntoestnsus
principiosbsicosdotadosdevalidezuniversalconvocacindedifundirseportodoelglobo.

Altaculturayculturamundo

Lavidaintelectualyanosignificaemancipacindelindividuoninoblezadeespritu:ltimamente
seasociaacomerseelcoco,puescalificaraunapersonadeintelectualtienealgopeyorativo.Yano
haymaestrosdelpensamientonigrandescorrientesfilosficasconvalorinicitico.

Haciaunmundouniforme?

Hayquetachardefalsalaideadequelaculturamundoesunafbricaqueproducecadavezms
uniformidad,queaniquilalasdiferenciasenbeneficiodeloUnoglobalizado,quenoprometems
queunadiversidaddepacotilla,unadiversidadcadavezmsidnticaasmisma.Lamarchahacia
launiformidadtransfronterizonohadejadoatrsladiversidadcrecientedecostumbres,lossujetos
ylosgustos:ladictaduradeloMismoglobalylaespiraldelasdiferenciacionessubjetivasvandela
mano.Laculturamundononosempujahacialaindiferenciacinmsqueexacerbandoelprincipio
pluraldelasvariacionesindividuales,lapersonalizacinheterogeinizacindeloscomportamientos,
lasformasdevivirydesentir.

Laculturamundonoesunaaldeaglobaluniforme:cuantasmsnoticiasinternacionales
hay,mssereplicanlasdeorigenamericano,msserechazan,mssetachandeimperialismo
culturalpormuchaspoblacionesdeOrienteydefrica.

Eldesquitedelacultura

Enelrgimenhipermodernoyanosepuedeentenderlaculturanicamentecomoconjuntode
sistemassimblicosqueseaproximanyunificanalosindividuos,puesestambinunafuerzade
divisinquecomportaconflictosydiferenciasdefondo.

Eldesquitedelacultura,ennuestrospases,noessinounanuevaetapaenelprocesode
democratizacinydeindividuacinquecalaeneldominiodelosvalores,yadestradicionalizado,
Carla Alicia Surez Flix
abiertoadebateslibresycontradictorios,ainterrogantesindividualesycolectivosenunmomento
enquelaIglesiayanodecretaconespritusoberanoloqueeselbienyelmal.

ElcentrodelcapitalismoglobalseestdesplazandoagranhaciaAsia.Cuandotriunfala
culturamundo,Occidentedejadeserelcentrodelaeconomamundo:eltiempodesuliderato
absolutoeincuestionablehapasado.Culturamundosignificatriunfodelespritucapitalista,pero
traeaparejadoelodioporEstadosUnidos,dadoqueloencarnaensumsaltogrado.

Esmsexactohablardemodernidaddiversificadasquedemodernidadmestiza,que
privilegiaexcesivamenteladimensindeloscontenidosculturalesdelascivilizaciones.Enlos
mecanismosdehibridacindemodernidadytradicin,lasfuerzasenjuegonosondelmismonivel,
elintercambioesdesigual.

LavictoriahistricadelOccidentenodebeentendersecomoladeuncontenidocultural
particular,sinocomoladeunaformalaracionalidadtecnocientfica,elclculoeconmico,los
derechosindividualescuyosignificadoycuyovaloruniversalsehanimpuestoentodoelplaneta
trassuaparicinenestareginparticulardelglobo.Laoccidentalizacinquetriunfaeselproceso
demodernizacinracionalizacindetodaslasnacionesysusmanerasdepensar,deproducir,yde
obrar,seacualfuerelaintensidaddelasreactivacionesculturales;eslacosmopolitizacindela
realidadplanetaria,ladifusinmundialdelosagentesuniversalistasconstitutivosdelaeramoderna
talcomolaahdesarrolladoOccidente.

You might also like