Professional Documents
Culture Documents
JOSANTNIOSEGATTO*OESTADODES.PAULO
17Maro2017|03h00
NoBrasil,essarelaosemprefoiinfaustaediscrepante,adversaedesujeio
ArelaoEstadoesociedadecivilnoBrasil,desdeafundaodoEstadonacional,foisempre
infaustaediscrepante,adversaedesujeio.Essarealidadefoiobjetodeanlisedeintelectuaisde
variadaslinhagensdopensamentosocial.ExemplaressoasobrasantinmicasdeOliveiraViannae
RaymundoFaoro.
Oprimeiro,aoconstatarqueasociedadecivileraamorfaefrgil,propugnavaumEstadoforte,
centralizadoeautoritriopara(re)crilaumEstadodemiurgo.Josegundo,aoinverso,
entendeuqueoEstadofoiorganizadocomoaparatodepoderexclusivoerestrito,burocrticoe
patrimonialoEstadotudo,asociedadecivil,nadaseriamnecessrios,portanto,areordenao
dasestruturasestataiseodeslocamentodepartedeseuspoderesparaasociedadecivil.
TraostantodoestatismodeOliveiraViannaquantodoliberalismodeRaymundoFaoropodemser
encontradosemtodaaHistriabrasileira.Oestatismopatenteaolongodequasetodooregime
imperial,quandooEstadoprecedeasociedadecivil,inexistentemesmonosseusestertores,como
revelouumtestemunhodapoca:OquehdeorganizadooEstado,noanao(Tobias
Barreto).NaPrimeiraRepblica(18891930)quandoseencetaumesboodesociedadecivil,
temseumliberalismomitigadopelodomniooligrquicoepelasprticaspatrimonialistase
clientelistas.Nosanos1930,oestatismoeoautoritarismoganhamproeminncia,sobretudo
duranteaditaduradoEstadoNovo(19371945),acoplandoagoraocorporativismooEstado,sob
ogovernoVargas,(re)fundououinstituiuasociedadecivil,subordinadaaosseusdesgnios
(sindicatos,organizaesestudantis,etc.).
Comademocratizaode1945foiinstauradoumregimeliberal,limitado,porm,pelosresqucios
deautoritarismoecorporativismonoobstanteisso,nosanos195060,teveincioumprocesso
decriaodepressupostosfavorveisaoencorpamentoeaodinamismodasociedadecivil,
favorecidopelavignciadedeterminadasliberdadesdemocrticasepelaformacomosecompso
poderestatal.EssascondiesforamabortadaspelogolpedeEstadoepelainstauraodaditadura
civilmilitar(19641985),queradicalizouoselementosantidemocrticos,centralizadorese
estatistas.
Noprocessodetransiodemocrtica,definsdosanos1970eaolongodadcadade1980,houvea
emergnciadeumasociedadecivilrevigorada,quetevepapelrelevantenademocratizao,masfoi
sendocontidapelosresduoshistricosextemporneos.Ressaltasequenessaquadrapoltica,de
resistnciaecombateditadura,sepropagou,commuitafora,oentendimentodeumasociedade
civilvirtuosa,portadoradaliberdadeedajustia,versusumEstadoautoritrioecontrolador,
pervertidoeinquoessefenmenoestmesmonaorigemdoPTedoPSDB.Obrevegovernode
ItamarFrancoe,emespecial,osgovernosdeFernandoHenriqueCardosoqueprometiamo
desmontedoestatismoedopopulismovarguistaderamseguimentoaumprojetopolticoecltico,
mesclandoliberalismoesocialdemocraciacomelementosconservantistase/outradicionalistas.A
seguir,nosgovernospetistas,retomouseapolticavarguista,setoresconsiderveisdasociedade
civilforamcooptadosoumesmoestatizados,almderevigorarseoestatismoeopatrimonialismo,
oclientelismoeocorporativismo.
Desseconcisopainelhistrico,emquesealternamperodosdepredomniodeestatismooude
liberalismonuncacompletosouexclusivos,podemseextrairalgumasilaes:
1)Tantonumcomonooutro,arelaoentreEstadoesociedadecivilfoiimpregnadade
patrimonialismo,clientelismoefisiologismo
2)houve,nodecorrerdessaHistria,umadisjunoentreEstadoesociedadecivil,entresociedade
civilepolticaesuasinstituiesmediadoras,emparticular,ospartidospolticos
3)essarelaodisjuntiva,aparentementeparadoxal,detutelaesujeiofoiexecutadaporagentes
dapolticaedaprpriasociedadecivil,objetivandoestabeleceradominaoeocontroledoaparato
estatalenelematerializaremaximizarseusinteressesprivatistaseparticularistas
4)dessarelaoinstveleassimtrica,resultouumEstadoparcamentepblicoeinsuficientemente
democrticoeumasociedadecivilatomizadaedifusa,semcapilaridadeeorganicidade,com
diminutasautonomiaeidentidadesocietal.
Taiscondiesadversas,evidentemente,noconstituemsimpleselementosefatospretritos.Eles
foramperpetuadosecontinuamentereatualizados.Assimsendo,essasrelaestmdeserrepostas
elevadasemsuadevidacontanasanlisesenaprxispolticadosprotagonistasempenhadosem
removerosbloqueiosativaodasociedadecivil,emrechaaracomplacnciadosPoderescoma
culturapolticaautoritria,emsuperarosobstculosaolivreexercciodosdireitosdecidadaniae
ampliaodasnormaseinstituiesdemocrticas.
Obviamente,issonoimplicaacontraodospoderesdoEstadoeoesvaziamentodesuas
atribuiese/ouprerrogativas(Estadomnimo)esuatransfernciaparaumasociedadecivil
supostamenteautogovernadapelosinteressesepelolivremercadoseriaretroagirincivilidade
oumesmobarbrie.Aocontrrio,implica,sim,aconstruodeumEstadopblicoe
desprivatizado,democrticoeexpurgadodopatrimonialismoedocartorialismo,doclientelismoe
dofisiologismo,docorporativismoedopopulismodemanda,poroutrolado,umasociedadecivil
autnomaeativa,acopladaeconexaaumaesferapblicaconsoantecomaspiraesedemandas
democrticas.
Dessemodo,adiscussoeaimplementaodereformaspolticaeeleitoral,trabalhistae
previdenciria,fiscale/outributria,etc.nopodemestardesvinculadasdascomplexasrelaes
entreEstadoesociedadecivil.
*JOSANTNIOSEGATTOPROFESSORTITULARDESOCIOLOGIADAUNESP
PortaldoAssinante Faleconosco
GRUPOESTADO|COPYRIGHT20072017
TODOSOSDIREITOSRESERVADOS.TERMODEUSO
Irparaaversoweb