You are on page 1of 8

AESPOLTICAS,AESARTSTICAS

Categoria:Especial
EscritoporFloraSssekind

Tweet

Nodeestranharqueumadasmaisbelasrespostasliterriasdinmicapolticadahorapresenteno
Brasiltenharetomadosurda,masestrategicamenteummodeloparadigmticonaconstituiodaliteratura
brasileiraodascanesdoexlio.TratasedepoemadeAnglicaFreitas,quetrazapenasuma
indicaodelocaledataBerkeley,14demaiode2016efoipublicadoisoladamente,esem
qualquercomentriosuplementar,noblogdarevistaMododeUsar.

Arigorsemttulo,apginaemquefoidivulgadoencabeada,noentanto,porfotodeCacoArgemina
qualsevCargadeCavalaria,comespadasempunho,pelo4RegimentodePolciaMontada,ao
quesesabefoirealizadananoitedasextafeira13demaiode2016,naCidadeBaixa,emPortoAlegre,
durantemanifestaocontraoimpeachmentdeDilmaRousseff.Acena,descritademodomaisexplcito
apenasnaltimaestrofe,funciona,todavia,comorefernciavisualconstanteque,pelasimplespresena
napgina,assimcomononoticiriodesteperodonopas,pareceassombrarosdemaissegmentos
poemticos,sobrepondosilenciosamenteaaopoliciallocalatodasasdemais,tematizadasaolongodo
poema,queapontam,aocontrrio,parapontosdiversosdogloboterrestre.

Astrsprimeirasestrofesdopoemaguardamestruturasemelhante.Iniciamcomarepetiodamesma
expressoquandovocviu,seguindose,aela,adescriodesituaesdistintasdeconfronto,nas
quaisinvariavelmentesesublinhaadistnciaentreosujeito(diantedatv)eascenasquev.Naprimeira
delas,mencionamseimigrantesaquelaspessoasemfilanachuva/noitenumaestrada/nafronteirade
umpasquenoasqueria.Ospronomesindicando,propositadamente,a,tratarsedegente,estradae
pasindeterminados.Nasegundaestrofe,veemsebombas/caremsobrecidadesdistantes,ressaltando
se,maisumavez,tratarsedecasaseruas/tosujasetodiferentes.Nosegmentoseguinte,assistese,
napraadepasestrangeiro,polciapartirpracimademanifestantes/combombasdegs
lacrimogneo.Ajsenomeiadiretamenteumdospolosdaalteridadecaractersticadascanesdo
exliopasestrangeiro.Eseconstri,assim,viarepetio,umlaoqualseoporoaliforaque
vaisedesenhandoaolongodastrsestrofesseguintes,nasquaisseregistra,aprincpio,umalheamento,
umanegao,enfatizadosversoaversonopensouduasvezes,nemtrocoudecanal,no
reparouoquevinha,nointerpretoucomosinal,noprecisouestocarmantimentos.Atque,no
ltimosegmentodopoema,aviolnciaseavizinhaesepassadoalheamentoaoespanto:eobarulhode
bombaalifora/eapolciapartepracimadosteusafetos/munidadeespadas,sobrecavalos.

Aofinal,afotodeCacoArgemimeioqueadentra,ento,opoemaeadelimitaoespacial,afigurao
distnciadopas,aoposiocversusl,prpriasscanesdoexlio,passamasublinharagorauma
sobreposiodequadrosdeviolncia,emaisconvergnciasdoquecostumavamsugeriras
territorializaesdanacionalidadeexigidaspeloimaginriogeogrficooitocentista.Aescalaglobaldas
cenasblicasdeexclusoquesesucedemnotextodeAnglicaFreitasanunciando,emsucesso
analgica,oespantoeatomadadeconscinciadadimensolocaldeumregistrodomundorealizadoat
entoindiretamente(viatv)eavoodepssaro.Dessemodo,decidadesdistantes,desconhecidosemfila
numainspeodefronteira,manifestantesnapraadeumpasestrangeiro,sepassaparaumalifora
quesubitamentesepresentifica,fazendoacolhercairdaboca,efigurandose,assim,prosaicamente,a
foracomqueseimpeaimersonaprpriaexperinciahistrica.

emdilogocomahorapresentequeserealizamnecessariamenteotrabalhoartsticoeainvestigao
crtica,massituaesdedesestabilizaodeumainstitucionalidadedemocrtica,comoaquevinhasendo
reconstrudahtrsdcadasnoBrasil,sodemoldeaintensificaresseengajamento.Eimpem
igualmenteumaintensificaodarelaoentreculturaepolticanaproduobrasileiradosltimosanos.
Emparticulardesdeapercepomaisclaradosdesdobramentosultraconservadoresdasjornadasde
junhode2013,desdeaexposiodograudedivisoideolgicadopas,edopotencialdevirulncia
nelaentranhado,manifestonoapenasduranteperodoseleitorais,masnodiaadiamesmo,e
exacerbado,espraiadoportodososaspectosdavidaedaconvivncia,sobretudonosmesesque
antecederamenosquevemseseguindoaoimpeachment.

Revisitar,nessesentido,ascanesdoexlio,quefuncionaramcomofatordeafirmaoouindagao
sobreanacionalidadenoBrasiloitocentistaeemmuitasdesuasretomadasmodernas,apontanoapenas
paraummovimentodetomadacrticadeconscinciadaprpriacircunstncia,paraodesconfortocom
relaoaopaseimposiodenova/velhaordempresentesnopoemadeAnglicaFreitas.Massugere
tambmexliosliterais,desorientaes.Comonageografiapropositadamentedifusadetrabalhoscomo
Perab,deLuizaBaldan,ounasobreposiotemporaldecaravelasetrajescoloniaisafiguras
contemporneas,procedimentoquedistingueotrabalhodeArjanMartins.Oucomonosdesdobramentos
doeu(Euumrinoceronteumhipoptamo/derepenteeuestavaemtodososlugares/emtodosos
lugares/enumacaixa(...),lseemGrandesmamferos,deFranklinDassie),nosexliosinternos
(mimquem/ningum,dizseempoemarecentedeChacal)quenotoaconvidamaprocessosde
formalizaopautadospormetdicasfissurasespaotemporaisefigurais.

Observandoseaproduoculturalbrasileiramaisrecente,chamamdefatoaateno,dentreas
configuraesqueparecemseimpor,pelainvenoepelovigordodilogocomahorahistrica,aquelas
pautadasporessasformasdiversasdeconvergnciaecisoeporcamposexpressivostensos,porvezes
(diretaouindiretamente)blicos,comonasimagensdeexplosesdaartistamineiraLaisMyrrha,por
vezesemfrancadevastao,comoaquedominaoLivrodoco,deCarlitoAzevedo.Soessasas
configuraesqueprocuroobservarbrevementeaquisobaformadequatrosriesdistintasados
presentesimprecisos,adosjogosentrevozesfictciaseavero,adosmuros(comomatriaelimite)ea
dosces(mortos,ferozes,vadios),quefuncionamoracomoduplosautorais,oracomoantagonistasque,
inclementes,parecemanunciarouefetivarsitiamentosprogressivosdoexercciodacidadaniaoude
simplesmovimentosdeirevir.

Presentesimprecisos

DesdeoinciodoprocessodeimpeachmentdeDilmaRousseff,umaquestoadarepetiohistrica
temsemostradocrucialnosesforosdecompreensodopresente.Sobretudonasmuitascomparaes
entreaditaduracivilmilitarde1964eoaparatojudicialepolticodehoje.Mas,tambm,entreogolpe
palacianoqueinstituiuaRepblicaVelhaeasarticulaesqueconduziramaumimpeachmentsemcrime
deresponsabilidade.EentreoqueseviveunoBrasileasucessodeprocessosdedesestabilizaode
governosdeesquerdaoucentroesquerdanaAmricaLatina,desde20022003,naVenezuela,mas
tambmnoHaiti(2004),naBolvia(2008),noEquador(2010),trsdeles(Honduras,Paraguai,Brasil)
resultandonadeposiodechefesdeestado.Osesforosanalgicostmsevoltado,igualmente,parao
examedoempregodeumaretricapolticarecontextualizadapelosqueocuparamoaparelhodoEstado
epelagrandeimprensaoquegerouapercepodecuriosasreediesdecapasematriasdejornais
dosanos1960emoutrasdeagora,entreavassourajanistaesuasrefiguraescontemporneas,entre
versesquaseliteraisdetrechos(emespecialamultiplicaodaimagemdomardelama)extradosde
CarlosLacerda,masapagandoseocontextooriginalantigetulistaouantijanguista.Umrastreamentode
repetiesquetendocomopontodefugaO18Brumrio,deMarxapontasimultaneamenteparao
carterfarsescodessasduplicaes(queapenasimaginamaindacreremsimesmas,comoobservaPaul
LaurentAssoun,e,noentanto,exigemdomundoamesmafico)e,poroutrolado,paraa
impossibilidadedereediestaisquaisdiantedecondieshistricasemateriaisdistintas.

Seaestratgiaanalgicapretendeexporodescompassodessasrefiguraes,apontaigualmenteparaa
necessidadedeumatomadadeconscinciadassingularidadespresentes,mesmoqueinevitavelmente
assombradasporoperaesdiversasderestauraoconservadora,dentreelasaperspectivaderevogao
dedireitosindividuaisetrabalhistas,assimcomodeconquistaspsConstituiode1988dasociedade
civil(dentreelasoacessomaisamploeducaoesade).UmatirinharecentedeAndrDahmer,da
srieOsMalvados,sintetizouessastensestemporaisemtrsquadros,marcadospelorecuohistrico,
maslegendadosporttuloqueapontaparaaagendapolticaimediata.Oprimeirodelesdecunho
analgico:OpassadovoltouaoBrasil.Osegundoconduzaumadiscriminaosobreoquedefatose
permitevoltar:Trouxealgumalembrancinhadoexterior?.Eoltimodelesexplicita,emresposta
brevssima,ocartercruentodessadimensoanacronizante:Umachibata.Opotencialsatricoda
tirinha,ancoradograficamentenoaspectoangelicaldosseusmalvados,everbalmentenacapacidadede
snteseenocomprometimentodeDahmercomasquestesdopresente,temnottuloReforma
Trabalhistaelementochave.Poisnasobreposiodadiscussosobredireitostrabalhistasmemria
daescravidoquesedimensionapoliticamenteoquadrinho.

Sobreposiestemporais,imagticasoucontextuaissemelhantestmsemostradofundamentaisna
constituiodeprocessosartsticosvoltados,igualmente,paraaintensificaodoseupotencialde
disseno.oqueseobserva,comojseassinalou,empartedotrabalhodeArjanMartins.tambm
umespelhamentoentreRepblicaVelhaeBrasilatual,conjugadoaocontrastefocalentreos
personagensFlorianoPeixotoeumacozinheiradosdiasdehoje,eentredobrahistricaeinseresdo
presente,queorientaaretomadadoromancehistricoporJosLuizPassosemOMarechaldeCostas,
emoperaonarrativaqueparecedialogarigualmentecomoscruzamentostemporaisnoentantomais
imprevisveisqueestruturamromancescomoViagemaoMxicoouEmLiberdade,deSilvianoSantiago.

AocontrriodoquefazestrategicamentePassosemseuromance,umdecisivonohistoricismoque
conduztantoaapropriaodoSambadeumanotas(deTomJobimeNewtonMendona)porNuno
RamosemOdireitopreguiaquantodosfilmesdoCinemaNovoporErykRocha.Ambosostrabalhos,
noentanto,supem,aconstruodedilogosentretemposdistintos,ainterfernciaentreperodos
diversosdavidabrasileira,efortssimainterpelaoaopresente.

NotrabalhodeNuno,montadonoprimeirosemestrede2016noCCBBdeBeloHorizonte,umaestrutura
emandaime,demaisde15metrosdealtura,conectadaa106tubosdergoeaumaventoinha,
executava,emandamentolentssimo,eemloop,acomposiodabossanova,masrefiguradapeloartista
eporLeandroCesar,epraticamenteirreconhecvelnessaversolutuosa,repetidaincessantementepor
essaparedesonora.Notoaaescolhadecanoparadigmticadabossanova,dasmaisbelas,alis,
docancioneirobrasileirodosculoXX,masremetendonecessariamenteaootimismodesenvolvimentista
doperodo,aummovimentomusicaldeclassemdia,repletodeimagenssolares,devisesdeum
cotidianocariocarelativamentedespreocupado.Bastacontraporaela,outrasdasparedesfalantesda
exposio,comgravaesdoleilodeOgrito,deMunch,ecomoudiodeCarlosDrummondde
AndradelendoopoemaJosesublinhandoqueafestaacabou,aluzapagou,opovosumiu,o
risonoveio,noveioautopia,etudofugiu,etudomofou.

NoapenasoregistromercadolgicodovalorascendentedapinturadeMunch,ouodesencanto,a
refigurao,acadaverso,deumoquefazermediadopelavozdeDrummond,massobretudoa
hiperdesaceleraodacomposiodeJobimproduzidapelaimensaparedeorgansticotubularconstruda
noptiodoCCBBdeBeloHorizonte,sugere,nesselugardepassagem,umtempoforadosgonzosno
qualautopiadeclassemdiadabossanova,docartopostaldoBrasildosanos1950,sedeixainvadir
poroutroandamento,outrapartitura,ganhandonegatividadeeadimensocontraditriadeumaespcie
depressgiodistpico.
EmCinemaNovo,anosobreposiopropositadademateriaiscontemporneosscenasdefilmes
clssicosdocinemabrasileiroeaosregistrosdearquivosdapocaqueconduzotrabalhodeErykRocha.
Atudoquesevapropriao,eainserocontemporneased,comoemOdireitopreguia,pela
invenodeumritmo.Deumritmooutro,querefiguraoobjetoeseutempo.Mas,nessecaso,seh
tambm(comonaparedergodeNunoRamos)asugestodeumperpetuummobile,avelocidade
necessariamenteoutra,passandoseaquidolentssimolutuosodaesculturasonoraparaumandamento
prestssimo.UmritmoqueconstrudopelotrabalhoextraordinriodemontagemdodiretoredeRenato
Vallone,querecortammaisdeumacentenadefilmeseosconvertememumconjuntovertiginosode
sries(degentecorrendo,debeijos,deluta,deespaosabertos,dedor),fluxoaqueassistimos,porm,
comoumpresenteflmico,que,emseutempopeculiar,conduzdiretamenteumareflexosobreocinema
eoBrasildosanos1960epareceseperguntar,simultaneamente,sobreahorapresenteeasformas
possveisdepensaropasfazendocinema.Umpresenteemfluxoeumfilmecomdimenso
coreogrficaque,emexigentesincronicidade,massemquaisquerchavesdeleitura,pareceexigirque,
emperodoigualmentesombrio,masigualmentepotente,esseoutropresente,odoBrasil
contemporneo,reconstruanecessariamenteemmovimentoosseusmotivosparaqueartsticose
polticos.

AnglicaFreitas CartasdoFilme Cartazdofilme JosLuizPassos


Aquarius,deKleber CinemaNovo,de
MendonaFiilho ErykRocha

NunoRamos TirinhadeAndr
Dahmer

Muros,Palimpsestos,Pentimenti

Noselimita,porm,dimensotemporalesseexerccioestratgicodesobreposiocontrastivae
contaminaocontextual.Etmsidofundamentalmenteasocupaes,osbloqueios,oagendamento
deflashmobs,asintervenessbitas(porvezesprojeesdetextosouimagens)emlocaispblicosou
degrandecirculaoasrespostasimediatamentemaiseficazesaosprojetosemedidasligados
gentrificaodascidadeserestriodedireitosquesevmtentandoimplantarnopassemqualquer
referendopopular.Criamse,ento,territriosdentrodeoutrosterritriosecabeaelestemporriaou
longamenteredefinilos.ComonoMovimentoOcupeEstelita,queconverteuoCaisJosEstelitaem
espaodeluta,nocentrodeRecife,pelosdireitosurbanosecontraaespeculaoimobiliria.Ecuja
forapareceencontrarbelodesdobramentoficcionalnumfilmecomoAquarius,deKleberMendona
Filho.OucomonoOcupaMincRJ,que,por73dias,transformouumPalcioGustavoCapanemaem
obrasemcentrodeproduoediscussodeprticasculturaisedenovasformasdepensarapoltica.Ou,
ainda,comonasocupaesestudantis,iniciadasemSoPaulo,em2015,contraofechamentode
colgioseatransfernciaimpositivadealunos,propostospelogovernoAlckmin,equesereeditariamem
2016,emcentenasdeinstituies(inclusiveprivadas)comoresistnciareformadoEnsinoMdioqueo
governoTemertentaimplantarporMedidaProvisria,ePEC55,queimpeencolhimentogravssimoe
perversaprecarizaodossistemasdesadeeensinopblicosjdeficientesdopas.Somemseaelasas
ocupaesportempolimitadodeAssembleiasLegislativas,eosatosdiversosdeintervenourbana
genterasgandoxeroxdettuloseleitorais,ouarrancandopginasdaConstituiode1988,gente
repetindosatiricamenteascenasdasvotaesparlamentaresdoimpeachmentemlugaresarigorhostisa
crticas(comoaaodoTeatropelaDemocracianumdomingodesolnaAvenidaAtlntica,em
Copacabana),oumultiplicandoseaquedadeumamulhernadedezenasdepessoas,proposio
realizadaempontosdiversosdoRiodeJaneiro(flashmobcontraoimpeachmentidealizadoporPatrick
Sampaio,domovimentoReageArtista).

Nessasocupaesrecentes,evidenciamsereatualizaespropositadasdaformaacampamento,prpria
socupaesdeterras,engenhoseprdiosabandonadospelosmovimentosdetrabalhadoressemterrae
pelossemtetourbanos,mtodocujaexpanso,noBrasil,sedeusobretudodesdeosanos1990.Mas,ao
ladodessedilogocomahistriapolticadopas,operam,igualmente,umaincorporaodeaspectos
constitutivosdasocupaesacionadas,nomundotodo(dentreelasoOccupyWallStreeteLos
Indignados),porpauta(econmica,climtica,social)diversificadaeligadaaosmovimentos
internacionaisantiglobalizao.Assimcomodeprocedimentosacumulativossemelhantesaos
empregadoseminstalaesartsticas,comfrequnciaproduzindosecruzamentoscomplexosentre
refernciaartecontemporneaeousodaformaacampamento.Nasaeseintervenessingulares,
comfocosimediatosprecisos,evidenciamse,tambm,enlacesfortssimosentreaoartsticaeao
poltica,teatro,performance,grafite,pinturaderuaeexercciocrticodacidadaniaedotrnsitopelas
diversaszonasdascidades.

Seasocupaesguardamatensoentreoespaoporelasapropriadoearefuncionalizaoemcurso,e
essecontrastequeampliaoseupotencialdeproblematizao,tambmasintervenesurbanasdialogam
necessariamentecomasordenaesespaciaiseasdivisessociaiscotidianas,expondoas,porm,aos
deslocamentosresultantesdosacontecimentosimprevistos.Equepodemdeixarrastronamemria
urbana,como,noRiodeJaneiro,aocupaodoTnelNovo(queligaBotafogoaCopacabana)pelos
participantesdacontraaberturadasOlimpadasemagostode2016oucomoapartidanoturnadefutebol,
naAvenidaDelfimMoreira,jogada,em2013,porblackblocs,pelogrupodeativistasquesitiavama
entradadoprdiodoexgovernadorSrgioCabralFilhoepelosmanifestantescontraodesaparecimento
dopedreiroAmarildo,quetinhamdescidodosmorroscariocas.Acontecimentosquesemantmcomo
camadasativasnoimaginriopolticoenasdiscussessobredireitosurbanos,comoespciesde
palimpsestosgeogrficotemporaissobreosquaisseesboamnovasesferasdeao.

comintervenescomoessasquedialogamexercciosdepinturaderuaedeescritapictricacomoos
dosartistasJoanaCesar,GustavoSperidioeAlexandreVogler.Etambmcomascidadesdemuros
(paraempregaraexpressodeTeresaPiresCaldeira),emqueseconverteramasgrandesmetrpoles
brasileiras,comsuaprivatizaocrescentedoespaopblico,comsuastcnicasdeseguranae
fortificaodemoradias,prdioscomerciaiseinstituies,equetmnosmurosenascercasasimagens
verdadeiramenteexemplaresdeumaexacerbaodomedoedaspolticasdecontroleesegregao
social.E,noentanto,noscomoterritriosdefesos,pormpassveisdeinterveno,mas,igualmente,
comosuportescumulativos,queguardamcamadasecamadasdeinscriesanteriores,queosmurosse
converteramemmatriaprimordialnomtodoartstico(noentantobastantediverso)deJoanaCesare
GustavoSperidio.BastacontrastaraelesasinscriesurbanasdeAlexandreVogler,porexemplo,que
podemocuparespaosverticais(eavisarBaldeaoparaafastarpobredaZonaSul),masquetambm
irrompemnocho,empraias(cf.A/trair/investimento,escritoemletrasdeareia)oucaladas(Fui
mijarsuminomar,cavadonocimento).SperidioeJoana,porsuavez,mantmrelao
verdadeiramenteimpositivacomatextura,oaspectocoral,eoacmulodevestgiosdeparedesemuros.

NocasodeGustavoSperidio,senofaltaminseresnoespaourbano(comoacontecenasriede
cubosnuvensespalhadospelazonaporturiadeNuvensnoportodoRiodeJaneiro),hsobretudo
apropriaodasimagensdomundo,dasformasdecomunicaogrficaedeexpressoindividualou
coletivaannimadasruas.Porvezes,sopginasdelivrosquerenomeia,esobreasquaisinsere
comentrios,margenselegendasirnicas,comonasrieOFantsticoeInabitvelMundodaHistriada
Arte.Porvezes,soobrasmaisvastas,pautadasdiretamenteemcolagensdecartazesepanfletos.Mas
nousofrequentedapinturacomosuporteparacalculadatensoentrecomposioemanifestao,como
formadepentimentonoqualsesobrepemouconflituamletras,formasdiversas,palavrasdeordem,
estrofesirregulareseatasdemovimento,porvezesfrancamenteautorreferentes(comoemUmaPausa,
ARigorosaPaisagem,Estrofeirregular,LinearcapturaPictrico),porvezesapontandopara
carterconvocatrioedimensopoltica(direta)intra/extrassuporte(comoemMalditaBurguesia,
No,Fora,Omundopericulosodotrabalho,Notemeromundo.Mudlo,Amanh
Manifestao).Dicoconvocatriamesmoquandoarefernciaplsticarua,aocartaz,aomuro,sev
tensionadaporexpressointimista(Queriaestartranquilo,Algrimasosuordocrebro)ou
quando,quasesilenciosa,sublinhanegativamente,masaindacomopalavradeordem,oseumtodo
artstico:Parecomasfrases.

NotrabalhodeJoanaCesar,searuatevefunopropulsora,enquantosuporteidealparaumtrabalho
annimo,foramastexturas,ascamadas,asensaodeacmulodosmurosquecontriburam
decisivamenteparaaconstituiodeumapoticaprpria.Aprincpiocomocampodetensoparaasua
pinturaderuapautadaporformashumanassimplificadasepelaescalaampliadadasletrasdeum
alfabetocodificadoemcontrastecomasdemaismanifestaesurbanas,aspichaes,osgrafites,os
cartazesdepropagandaeacalaplicadapelaprefeituraparaapagarasinscries.Ostextosimensos,
pintadosemalfabetoinventadopelaartista,eespalhadospelacidade,seindecifrveisparaopassante
comum,mantmocarterdeavisosurdo,eporvezes,aoganharespaosmaisvastos,comoodasbases
daantigaAvenidaPerimetral,porexemplo,redimensionamsenarrativamente,distribuindose,neste
caso,emdsticosvisuaissimtricosquedolugaraumaespciedeanimizaodaviaedelamentopelas
demoliesdoqueviriaaresultarnazonaporturiacariocarefiguradaparaaOlimpadade2016.
Aexperinciacontinuada,pormaisdeumadcada,dapinturaderuaseprojetaria,decertomodo,nos
trabalhosdeatelideJoana,pautadosporescalaampliada(comonosmuros)eporumprocessode
composioemcamadas.Poiselatrabalha,emgeral,comgrandestelasnasquaissesobrepempapis
picadosresultantesdefotos,documentos,propagandas,outdoors,cartas,pedaosdemurosouimpressos
quaisquer,recortadosedistribudospelaartistaemdiferentesreas/ilhastemticas.Ascamadassoa
memria,econtamahistriadasuperfcieapresentada,explicou,certavez,apintoraementrevista
RevistaUsina.Umaobservao,fundamentalsuapotica,quecuriosamenteparecedialogarcom
poemaincludoporMarcosSiscaremManualdeFlutuaoparaAmadores.Eque,tratandoDo
interessedolixo,edascoisasvelhasemexaustodemundo,comentaria:(...)oquefoiusadono
precisa/serrecicladoencardenadocomonovo/oquevemdousocareceser/ocupadoreescritocomoo
primeirolivro/deumgnerocuriosoexpostofratura/emconjunturadecrisequenadafinda/ouapenas
issoumdesejodemundo.Oqueseapresentaa,nessaestrofe,comonasgrandestelasdeJoanaCesar,
umprocessodeconstruoporocupao,recorteesobreposio,noqualoquedefatoseexpeno
seriamsimplesmenteasformas,coresouescritas(todaviapresentes),mas,sim,asensaomesmado
acmuloesuafora.

Dobrasfigurais,intradiferenciaes

Funcionandotantocomofiguraestpicasdelimiteseexcluses,quantocomosuportesexpostosa
intervenesregulares,edevarivelintensidade,camadassucessivasdevestgios,materiais,texturase
ecosurbanos,essesmurosseimporiam,pois,igualmente,culturaliterriabrasileirarecente.Podem
surgirhipoteticamente,inclusive,edeondemenosseespera,sobformasigualmenteinesperadas,como
emParisnotemcentro,deMarliaGarcia,emmeioaorelatodeumavoltaaSoPaulo,eaoregistro
dodesconfortodeestarfalandonumainstituio,poisagoramuitoperigosofalardas
instituies/depoisvoacabarusandoissocontravoc.Poisexatamentenessemomentodeexplcito
temorque,derepente,visualizamseparedesnopoema.Noliterais,massobformadeproposio,de
refernciaaoswalldrawings,deSolLewitt,instruesdoartistasobrecomodesenharemparedes,
intervenescujoresultado,porm,dependenecessariamentedequemedecomoelassoexecutadas.
Ficando,nessecaso,portanto,aparedeapenascomohiptesederespostaemsuspensopassagem
porterritrioinstitucionalcrescentementetemvel.

Essesmurospodemseimpor,tambm,comobarreirasdequesubitamentealgumnoconseguese
descartar.Lembrese,nessesentido,oarquivoquesecontrapequaseummuromvelaospercursos,
mesmomnimos,dosujeito,nasrieCasacodemoletomcomcapuz,deFranklinDassie.Poisaele
pareceestarinvariavelmenteatravessandoumarquivogiganteaquelacoisaparecidacomavida,
oucomumalojadedepartamentos,umaavenida,ummuseudehistrianatural.Atquenoh
maiscasa/sumagrandesala/umarquivogigante/queatravessosempre.Sriecumulativadebarreiras
que,napoesiadeDassie,seriaumadentreasmuitasmanifestaesdeempecilhospormeiodosquais
desmontamseeremontamseospoemas.Equetantopodemseconverteremjogoserialentrecaixa,
laranjas,rinoceronte,hipoptamo,nomeseendereos,quantosedesdobrarnumasequnciadequedas,
queenvolvemperdadeformulrios,papis,certidesepodemsedarnarua,nasarjeta,nagrama,no
portaluvas,ouatdentrodacabeadoseuportador.

,pois,condiodepercursoemtempossombriosesseatravessarconscientementemuros,arquivos,
camadas,emodosdeuslosmaneiradasinterveneseocupaesemespaosrestritivos,maneira
daapropriaodosfilmesdosanos1960(emaisalguns)emCinemaNovo,oudoandamentolentssimo
contrapostoaoSambadeumanotasemOdireitopreguia,oudoexerccioderefigurao(coml
negativo)dascanesdoexlioporAnglicaFreitas.Oquesedesdobraria,nombitodacenateatrale
doexerccionarrativo,emintervenesnomodomesmodeconstruodavozemfiguraesedices
narratoriaissubmetidasaintensoprocessodeintradiferenciao.

Nessalinha,soexemplaresdoisespetculosproduzidosnoCear,ambossobreouniversotrans
HistriascompartilhadaseBRTrans.Eque,noentanto,adotariamprocedimentosbastantediversos,
mantendose,noentanto,calculadatensoentreoconjuntodepersonagensentrevistadasou
documentadaseoperformerqueexecutaomonlogo(emperspectivamultifocal).Numcaso,odeBR
Trans,trabalhasecomvastasequnciaderelatos.Daorecursoconstanteaumaparticularizaoque
envolve,acadanovahistria,ainscrio,peloatorSilveroPereira,denomesfemininosdiversos(Bruna,
Mika,Babi,Marcelly,Tyna,Milena,Dani)emseucorpo.Oquejexpeumadiferenciaoentre
personagemenarrador.Masnodeixadeabrigarduplicaesvocaisoudublagensdevozesalheias
(comoadacantoraMariaBethnia).
JemHistriascompartilhadas,espetculodesenvolvidooriginalmentecomopesquisauniversitria,Ari
AreiaeEduardoBrunooptamporapresentaointencionalmentemaisdistanciada.Esemqueserealize
qualquertentativamimticadeapropriaodouniversodequetrataotrabalho.Nele,emmeioauma
sriedehistriasdevidaligadastransexualidademasculina(asdeJooW.Nery,OtvioQueiroz,Tiago
Uchoa,RileyMoscateleBuckAngel),trabalhase,sobretudo,ocontrasteentreodocumentriocnicoe
aconstruoporAriAreiadeperformanceparalelaaosrelatoseregistrosemvdeo.Nela,expeocorpo
dor,aodesconforto,masdemodometdico,quasesilencioso,eacabausandooprpriosangue,que
extraiemcena,parabanharcomeleumaimagemdeJesusCristo.Oque,comosesabe,resultariaem
interpelaesjudiciaiseameaasfsicasaoator,desviandose,dessemodo,adimensotransfbicadas
reaespeaparaoutrocampo,odeumasupostaquerelareligiosa.

Radicalmentedistinta,nombitodessasapropriaesintradiferenciadasdevozesehistriasalheias,o
mtodoempregadoporBiaLessaeDanyRolandnumfilmequelevaramquaseduasdcadaspara
concluirEntomorri,exibidoafinalem2016nosfestivaisdoRioedeSoPaulo.Tratase,a,da
construodeumahistriadevida,davidadeumamulher,que,noentanto,legio.formadade
pedaosdevidasdeumasriedemulheresdeidadesdiferentesmeninas,velhas,moas.Eabase
umasucessodetestemunhos,colhidosemtrnsitoemmltiplascidadesbrasileiras.Noh,nofilme,
comentrios,intervenesouqualquertentativaexternadecosturarosfragmentos,apenasasvozes
dessasmulheres,montandoavidadeumamulher.E,noentanto,noseapagamdiferenas.Pelo
contrrio,essaheterogeneidadeembrutocruciala.Assimcomoaevidnciadequeaconduodas
duascmerassefazporgentedefora,cmerassempreemmovimento,emcontrastecomoritmolento
dessasvidasdemulheresedaspequenascidadesquehabitam.

Se,nosespetculosaquireferidos,hdemarcao(noentantoemptica)dediferenciaesentre
testemunhos,eentreesseseolugardeatuaodoperformer,eemEntomorriaficodeumavidase
alimenta,documentariamente,deheterogeneidadesqueassimsemantm,jemtextoscomoOBrasil
bom,deAndrSantAnna,comoesforodedescolamentoerepulsaquesecedeavozaodiscurso
raivosooupretensamenteiluminado(jurdicaoureligiosamente)dosegmentomajoritariamente
conservadordaclassemdiabrasileira.Poisexatamenteaoparecercedermimeticamenteavozea
articulaodiscursivaaumanovaclassetrabalhadorasemconscinciadeclasseeaumaclassemdia
crescentementevirulenta,individualistaeincapazdepensarsembengalasmiditicaserepetiesde
clichsreligiososouneoliberais,queAndrSantAnnaintensificadistncias.Teatralizaseessavoz
pseudoingnuaouraivosa,arigortodepertodoseumodohabitualdefuncionamento,quemalse
enxerga,primeiravista,aintelignciasatricadaquelequetalvezumdosescritoresmaisimportantes
atualmentenopas.Pois,aoladodessaaproximao,htambmumareconstruortmicaqueexpe
essasfalasaoseuprprioesgotamento,aumaautorrepetioquetambmdesgaste,einclemente
desmontagem.

Porvezes,intradiferenciaesqueminamdicesaparentementehomogneasoucontroladamente
heterogneastmtambmcomoalvodiretoofuncionamentodocampoliterrio,suasdisputas
discursivaseaspossibilidadesdeautofiguraoautoral.Lembrese,nessesentido,deumlivroconstrudo
porcamadasdiscursivasparalelascomoAsvisitasquehojeestamos,deAntonioGeraldoFigueiredo
Ferreira.Ou,nosrecentesAfisiologiadaidadeeInquritopenalfamliaTobias,deRicardoLsias,a
indagao,noprimeiro,sobreaperdadeforadaescritaliterria(ComooBrasilchegouaumnmero
tograndederomancesquenoincomodamningum?),eacalculadaautoexposioautoral,no
segundo,aosmecanismosdecontroledeumasociedadecrescentementejudicializada,epassivamente
cedendodireitosindividuais,inclusiveaprpriapossibilidadedemanifestaonocriminalizadade
dissenes.Nessesentido,Lsiasmontou,emfolhetinseletrnicos,umaficojudicialqueolevariaa
umaintimaodefatoecomposiodeumanonarrativaqueassumeliteralmenteaformaearetrica
doinqurito,expondo,simultaneamente,assim,algicaeoslimitescognitivosediscursivosdesse
formatoedeumalgicaque,acopladaaumimaginrioreligiososimplificado,parecealimentaro
neoconservadorismo,eapautaordemesegregaoemexpansonopas.

ComonolivroinquritodeLsias,comtambmexpansivainterlocuopolicialqueJooPauloCuenca
constritalvezoseumelhorromanceemDescobriqueestavamorto.E,nessecaso,cruento,
extremamentecruento,esseirnicoexerccioautoficcionalnoqual,noentanto,entreotdiopor
previsveisaspectosdavidaliterriaeumaintromissoquaseinvoluntria(nolivro)emprotestos
urbanos,converteseanarrativaemvigorosaindagao,nocalordahora,sobreaexperinciaartstica
emtemposderetraodemocrtica,edenormalizaocadavezmaisabrangentedoestadodeexceo.
Nessesentido,ossegmentosfinaisdoromance,enosoconfrontointencionalmenteviolentocomos
homensdalei,mastambmodonarradorcomasuahistria,cumprem,aomesmotempo,umaespcie
detoroperversadasdiscussesprotocolaressobreautofico,esobrefatoefico,econvidam
literalmenteonarradoraseexpornoapenascomofiguracindida,mascomodeadend.

OCo

Notoa,acertaaltura,emmeioanatomiadonarradoroperadaporCuenca,elesevcadonuma
poadesangueecacos,sentindoogostodogslanadopelapolciaecomoscescomeandoa
lamberlheorosto.Seoespancamentoresultadeexposiomeioaleatria,noromance,aconflitos
urbanos,apresenadoscestalvezno.Eelaparececadavezmenosaleatrianaproduocultural
recente.DoslatidosregistradosquaseimperceptivelmenteemEntomorriaoPitbullenjaulado,mas
emversocruamenterealista,napinturade2013deJorgeDuarte.Doscesquecruzamalgumas
imagensdePerab,deLuizaBaldn,ousurgemempinturadeArjanMartins,aofundamentalMonlogo
paraumcachorromorto,deNunoRamos.

E,seosqueseaproximamdocorpoferidodonarradordeDescobriqueestavamortoparecem
amigveis,empticos,noessaaregrafigural.ComonoslatidosregistradosemSemvagas,contode
RicardoDomeneck:Ocachorroagoracomeaalatirnoquintaldacasavizinha.ATENOCO.Voc
nobemvindoaqui.Equem?,perguntaseonarrador.comavisosemelhantequejogaAugusto
deCamposemintervenoprimpeachment,naqual,numasobreposiopropositadadetempos,se
apropriademosaicoencontradonacasadopoetatrgicoemPompeiaquesugerecuidadocomoco
(Cavecanem)paraconvertloemCAVEMIDiA$.Emavisodeatenonoapenascomosces,mas
comamdiamidasecomosquecontrolamocapital.Comextraordinriopoderdesntese,sobrepemse
aocodePompeiaumasriedeoutros,e,comeles,aconflunciaentreplutocracia,meiosacrticosde
comunicaoerepressopolicialquecostumasustentarosautoritarismos.

umafiguravadia,eelemesmoensanguentado,enolimite,ocoquedeambulaesubstituioautorno
belssimoPrlogocaninoopersticodoLivrodasPostagensdeCarlitoAzevedo.umcohabitado
poroutrospelodoAdeusLinguagem,deGodard,pelodeMarinaTsvetaeva,pelodosdesenhosde
Maiakvski,pelocantonoturnodabaleiabrancadeAugustodeCampos.E,sim,tambmpeloque
funcionacomoguardiodoInferno:EuvimfarejarossoscomHcuba./horrivelavergonhaea
humilhao.Esseco,quemonologa,reclamandoincessantementeapresenadeumautorausente,
sentindofaltadecu,dehorizonte,avisaquenodtestemunho,nemouvidos,apenasfarejaoque
lheatiram.Efigura,emseupercursoporterritriodevastado,umaesperaarigorsemhorizonte,e,no
entanto,coletiva,coralcomtodososoutros/gotasdesuor/rolandodatesta/batidasmaisrpidas/no
peito/quandoabala/varaocubo/quandoasbombasexplodem/explodem/reduzemocubo/ap.Sem
voz,sempalavras,masfalando/falando/falando.Eproduzindoumaescritaemtensoque,como
algumasdasmanifestaesculturaisdessestempospr/psimpeachment,responde,comextraordinrio
vigor,aomomentopresente.Enosimpeexignciasemelhante.

Fonte: http://www.suplementopernambuco.com.br/edi%C3%A7%C3%B5es-anteriores/93-especial/1742-a%C3%A7%C3%B5es-pol%C3%ADticas,-a%C3%
A7%C3%B5es-art%C3%ADsticas.html

You might also like