Lch S u Tranh Cn i

Vit Nam Quc Dn ng

Hong Vn o

i li v vic ti bn cun Lch S u Tranh Cn i

(1927-1954) Vit Nam Quc Dn ng ln th t.

Lch s u tranh cn i l mt chui nh ui thc dn

Php h bc lt nc ta to nn mt trang s y oai hng ca
dn tc. T trc cng nh sau khi ng Cng Sn ng Dng
ra i nm 1930, cc chnh ng quc gia, cc bc s phu, nhiu
nhn s yu nc bao nhiu xng mu nh ui thc dn
Php ginh c lp cho t quc. Trc ngy chia i t nc
nm 1954, cc chnh ng quc gia nhn ra him ha cng sn
i vi dn tc nn anh dng ngoan cng chin u trong
tnh hung mt c hai trng, mt mt chng thc dn Php
xm lc v mt mt chng c ti cng sn. Sau nm 1954 c
qun dn min Nam chng ln sng xm lc cng sn bo
v t do gn mt phn t th k cho n y 30-04-1975.
Nhng cuc chin u y chnh ngha v oai hng y b
k chin thng cp cng bng cch vit li lch s sai s tht,
t nh bng cho ng Cng Sn Vit Nam, ph nhn mi cng
lao xng mu ca nhng ngi yu nc chn chnh!
Tht l nguy him cho nn vn ha ca dn tc khi lch s b
ch p,khi tui tr b tim nhim bi nhng di tr v b nh
la cng lao ca tin nhn!
Cun Lch S u Tranh Cn i, 1927-1954, Vit Nam
Quc Dn ng ca tc gi Hong Vn o l mt ngun s liu
gi tr ni ln s tht cng cuc chin u dng cm ca nhng
ngi quc gia yu nc chn chnh trong giai on y bin
ng nht ca lch s cn i. tui tr Vit Nam hm nay v
th h mai sau nhn thy u l s tht ca lch s, hy vng s
ti bn ln th t cun sch ny s p ng nhu cu tm hiu ca
qy c gi, nht l cc bn tr.
Trong ln ti bn ny chng ti c thm vi tm hnh ca cc
nhn vt lnh o Vit Nam Quc Dn ng va mi su tm
c, v mt phn ph lc ni v ng k C Sao Trng.
Hoa K, ngy 10 thng 5 nm 2006
Nh xut bn
 TA

Xa nay chng ta c nhng sch bo ni v cuc khi

ngha hay ngy k nim 13 lit s VNQD (Vit Nam Quc Dn
ng) tun tit, c rt nhiu tc phm vit v bin c lch s y
nh Nguyn Thi Hc ca Nhng Tng, Vit Nam ca Louis
Roubaud, Indochine S.O.S. ca Andre Viollis v La Route
Mandarine ca Roland Dorgels, v.v Cc vn nhn k gi
ch din t c tng trn mt kha cnh no v lch s u
tranh ca dn tc Vit Nam m thi. H cha ni c ht v
tng tn n ngun gc ca t chc b mt cch mng VNQD.
Th hm nay Vit Dn Hong Vn o tin sinh, mt v lo
thnh ng ch v mt trong cc nh thuc th h u tin
VNQD b khuyt c ch thiu st ca lch s, vit ra cun
sch ny m tc gi li c nh nh ti vit bi ta.
Trc s yu cu vit bi ta cun sch ny, ti xin th tht
rng ti cm thy lng tng vi danh d ta mt cun s,
danh d khng ng dnh cho ti, bi ti t xt ti cn s tr cn
thin, tn tui cha c nh ai, m dm ma ru qua ca L
Ban, th ch ha ra mua ly ting ci sao?
 Ti trm ngh: mun cho danh chnh ngn thun, cun sch
c tm quan trng nh vy, phi c cc nh hc rng ti cao,
hoc cc bc lo thnh cch mng hay cc v nguyn hun ca t
chc on th VNQD ta, th n mi tng phn gi tr c.
Ch tm o cm bo li em cho tay th vng ct may th chng
ha ra ph c ci cng ngi dt gm, v ung c ci cng con
tm vng t chng?
V li, ci tn cun sch, t n c sn mt gi tr chn
xc ng vo ch xng ng trong mi t sch gia nh Vit
Nam ri, th cn cn g phi v h ra mo do mt k v danh gii
thiu.
Song Hong qun tin sinh c khn khon yu cu cho bng
c. Tc gi vin l rng, k hn ny sng st qua thi bin
c lch s, li c thin ph bm sinh c tr nh dai, nh c
t m cc chi tit ca thi i u tranh cch mng trc y 40
nm th ci cng c bn tho gom gp thm vo kin xy
dng cun sch, khng phi l iu v ch c.
Trc tm thnh tnh ca Hong qun v trc cng phu chiu
cht su tm ti liu ca tc gi, m ngh rng khng cn l l
no khin mnh t chi mi, ti buc phi nhn li vit my dng
gii thiu ny, mong hi ni ch qun t lng th.
 Theo ti thin ngh, mt nh vn c ti, vit ra cun tiu
thuyt c thnh cng, k cng kh thay; hung h mt nh lo
thnh cch mng son tho cun lch s, nht l lch s mt ng
cch mng th thc qu l kh khn v cng!
Song xt cho cng, ci kh ca nh vn dng ra cu chuyn
tiu thuyt cn c th vt c d dng bi h c hon ton
t do s dng cy bt v rng v phng, do sc tng tng
to ra ct chuyn ly k, bt cn khng gian v thi gian, ch c
mc ch lm sao chuyn cho hay, li vn lu lot tri chy, m
say c c gi, khin cho h tin c cu chuyn l thc, th
l thnh cng. l ci kh m d vy.
Cn nh vit s, du cho vit d s i na m cho ra hn cun
s, khng c quyn t do phng cy bt nh nh tiu thuyt.
Ci kh mi ng lu tm ch ! Bi nh vit s phi cn c
vo thi gian v khng gian, phi tn trng s tht, khng c
quyn em c tng tng xen vo s vic xy ra ni ny m
ni ni khc, bo trng bo cui, v hu v vn, bt c gi
tin mnh. Ci kh y l lm sao minh chng c xc thc s
kin lch s xy ra trn t nc trong thi i qua, m mnh
sng vi i a s nhn chng ng thi vi mnh cn sng
y, khng th ch trch l xuyn tc, l ni sai s thc
l ci kh cho nh vit s, rt ng nn trc s ph bnh tt
nhin vy.
Bi th ngi ta thy ngay ci tm quan trng v t nh ca
cy vit v lch s, l khng c t tnh cm vo cng vic xt
on, khng c c thin lch bnh vc ngi ny mt xt k
kia. Ngha l khng c php thin v mt c nhn no ng
vai tr lch s trong mt trng hp xy ra. Ngi vit s cn
phi khch quan ph phn nh mt vin ng s vin St ca
Triu nh. iu ng khen th khen, vic phi ch th c ch,
khng c b cong ngi bt thu dt ci xu thnh tt, ci tt
thnh xu.
Bi l , ngi vit s khng bao gi qun c ci tc
phong ngay thng ca ng H thi Chin Quc, ng trc oai
v ca Triu Thun yu cu sa li lch s, m ng H ngang
nhin khc t, nht nh phi ni s tht khng s cht!
Nh th ta thy ci kh ca ngi vit s l ni c s tht
Th y, tc gi cun lch s VNQD vt c d dng,
v l ng nhin l Hong qun ni c tt c s tht khng
du dim iu no. Song cn s thnh cng n b ci cng
phu son tho c chu o cun sch ny. mi l iu kh
v cng, bi l rng xa nay ngi ta vn ngi c s, y l thi
quen ca ngi ta khng chu kh tm li ngun gc hiu r
ci r ca mnh.
Nhng ngy nay, ng trc cao tro cch mng si ni,
ngi ta ham c s hn ht, l c hi thun li khin cho
Hong qun tin sinh rt c hy vng thnh cng vi cun lch s
VNQD ny.
c cun lch s VNQD chng ta s thy s thnh cng ca
ng cch mng ny ch no v tht bi u? Chng ta s
nhn xt c d dng s tht bi ca VNQD trong nht thi,
m s thnh cng trong vn th. Chng ta s thy ngay l do m
VNQD chim c b hoa danh d ca lch s trao cho tng
thng ci cng lao hn m Yn Bi, trong khi lch s ch trao
cho cc ng phi khc ci phn thng an i m thi.
S khc bit khch quan nhn xt l ch m VNQD c
quyn c hnh din kiu hng nhn phn thng ch ng y.
Nh lch s chng minh, ngi ta bit rng sau v Php t
chc bt cc c So Nam t gii Thng Hi nm 1925, di
danh hiu Trn Vn c hng che y m mu m mui v
la di d lun Vit Nam v Quc T, ng hu dit tr mm
mng ci r phong tro cch mng Vit Nam. m mu bp bm
b ng Phc Vit phanh phui ra c, v ph tan c c
k thm su ca quc l mun git cht Phan Bi Chu khng
mt ting vang, v sau phong tro vn ng xin n x cho nh
nguyn hun cch mng c thnh cng, cng vi phong tro
h ho cch mng bi nhng cuc din thuyt ca c Ty H
Si Gn, tinh thn dn tc Vit Nam bng qut khi. V nht l
phong tro truy iu hai nh i quc Phan Chu Trinh v Lng
Vn Can di vo c no thanh nin gic ng, t nc Vit Nam
bng tr thnh vn m cch mng ph nhiu phong ph. Cc
t chc b mt mc ln nh nm, do lp thanh nin tn hc lnh
o, nh du c mt k nguyn mi v cuc chin u
chng thc dn thng tr.
Ngi ta thy c ba ng cch mng ln nht c nu danh
v thnh tch trc lch s l:
1. PHC VIT NG: (Sau i l Tn Vit Cch Mng
ng ti Trung Vit) c thnh lp nm 1924 ti H Ni,
bnh trng th lc ra hi ngoi, m u cho phong tro Ty du
thay th cuc ng du nm 1905. ng Phc Vit lin lc vi
nhm Vit Nam Hn Ba L (Paris) hp nht thnh An Nam
c Lp ng sau gi l Vit Nam c Lp ng.
2. VIT NAM THANH NIN CCH MNG NG CH
HI: c thnh lp ti Qung Chu nm 1925, do cc nh cch
mng lu vong lnh o, bnh trng th lc vo trong nc,
thin t. Sau mt phn ln ng vin i lm Vit Nam Cng
Sn ng k t nm 1929.
3. VIT NAM QUC DN NG: c chnh thc thnh
lp nm 1927 ti H Ni, mt ng quc gia cc oan thin hu,
thu ht c phn ng nng dn tham gia.
C ba ng cng chung mc ch chnh l gii phng t nc
khi ch h, ginh c lp cho Vit Nam.
Song phng php tranh u, mi ng c mt k sch khc
nhau trn cng v hot ng cng nh dn o. Trong khi Phc
Vit b chia r ni b, mt phn ln ng vin Trung Vit bit
lp bin thnh Tn Vit Cch mng ng th phn khc H
Ni cng nhn danh hiu mi l An Nam c Lp ng, tim
lc tranh u km hn v s phn i ny. V pha
VNTNCMCH (Vit Nam Thanh Nin Cch Mng ng Ch
Hi) cng gp phi s phn tn lc lng do mt nhm qu khch
bin ci lm ng Dng Cng Sn ng. Hai ng ln bng
bin thnh bn ng nh i vi VNQD hon b c hng
ng chin u, tin mnh n phong tro nhn dn v trang khi
ngha, thu ht c nhiu ng vin ly khai ca cc ng i lp.
Bi vy th lc ca VNQD cng mnh, v nhn dn lc
chn mi khi ngha, hoan nghnh gia nhp VNQD cng mnh
hn.
 Sc mnh th ch phi cng v ng vin cng hng hi,
cho nn v m st Ba Gianh (Bazin), ch m phu, mi xy ra
ngy 9-2-1929 con ng Hu H Ni, do mt ng vin
VNQD v qu hng hi, bt tun mnh lnh ca ng trng
Nguyn Thi Hc. S bng bt ca mt thanh nin cch mng
lc y lm di hi n vn mnh ca cc ng phi khc i n
s tan r, bi s khng b trng trn ca thc dn Php.
Song xt cho cng, chnh v v m st Ba Gianh li l nguyn
nhn chnh cho s thnh cng ca VNQD. Ngi ta suy gm
rng, khng c cuc bo ng ny, th phe t bn Php khng s
v khng thc y chnh quyn thc dn xit cht vng ai cai
tr dn bn x v Nguyn Thi Hc khng c bn n kh sai
chung thn vng mt, th vic khi ngha Yn Bi v ton ci Bc
Vit cha chc thnh tu.
Sau cuc tht bi VNQD Yn Bi, v tip theo sau cuc
khng b ln lao ca chnh quyn ng Dng, nhn dn Vit
Nam b xao xuyn mt ht tinh thn. Cc ng phi b mt li
phi im hi lng ting trong mt thi gian kh lu, b mt n
dng nh tan r ra my khi, khng hot ng g na. V sau
nhng v bin c ca phong tro vn ng qun chng Thanh,
Ngh, Tnh, G Vp, Hc Mn, nhng ngi thanh nin i quc
thot c vng lao l, ti t y i, th rt vo b mt, hay chn
nn, hoc ng ra lm chnh tr cng khai, mn bo ch lm li
kh tranh u. Song h sng ri rc l t tng nhm nh, thiu
lc lng qun chng t ng h hay trc tip tham gia nh c.
Tnh trng ch i c hi ko di cho n 1945, sau ngy o
chnh Nht lt chnh quyn Php ng Dng, cc nh
cch mng mi li hot ng ro rit; v nhn c hi mi ny,
cc ng mi li mc ra nh nm, thnh tranh chp nhau, chia r
nhau hn, khin cho Cng Sn nh th lc ngoi bang nh bt
c hu ht phe ng quc gia. Do lng ngi cng thm ly
tn, v sau khi thy ng Vit Minh np di danh hiu quc gia,
cp c chnh quyn v tr tm phn bi li dn tc, th ch c
VNQD l c lc lng chin u chng li m thi.
Cho nn ngi ta khng th chi ci c s thnh cng ca
VNQD vn tim tng c sc lc chin u v vn tip tc t
chc c nhn dn trn ton ci Vit Nam, mc du ngi ta
tha bit ni b thiu s cht ch on kt. S thnh cng thu
lm c cng bi ci kh th ca cuc khi ngha Yn Bi m
13 v lit s VNQD tun tit, nu mt gng sng cho cc
ng ch sau ny vy.
Hn na, s thnh cng ca VNQD c c l nh cch t
chc vng chc, cc a phng c rng quyn, dng nh t
quyn hot ng, khai thc c nhn lc ti lc qun chng,
vn ng nng, cng, k, thng gia tham d nhiu hn gii tr
thc. V li, t xa ti nay, VNQD bit dn c tn hc, cu
hc, thanh nin, lo i, nam ph, lo u vo th cu quc hn
na PHC VIT ch ch trng n gii tr thc thanh nin thnh
th, v CNG SN th ch quan tm n lao ng, p nng
dn phi theo m thi.
Nhn xt mt cch khch quan nh trn v cn c vo lp
trng ca ba ng trn y, ti tin rng cun lch s VNQD
ca Hong Vn o tin sinh s thnh cng m mn trong s ph
bin t tng quc gia chng thc dn v cng sn, nht l trong
giai on lch s hin i.
Lch s VNQD s l cun sch gi u ging ca mi
ngi Vit Nam yu nc, cng nh cun Meinkamps ca
Hitler cho dn tc c, khi ngi ta nh n s hy sinh cao c
ca 13 v lit s VNQD ln lt bc ln on u i, h to
VIT NAM MUN NM, MUN NM!

Xun Gip Thn, ngy 24-3-1964

Nguyn Ch Nhim, Ch Bt Tun Bo Tn Dn
Mai Lm Nguyn c Lc
 LI NI U

Trong hng ng cch mng quc gia, Vit Nam Quc Dn

ng (VNQD) l ng tin tin, c mt t chc kin ton, hot
ng lin tc nht v thnh tch nhiu nht.
Trn bng vinh quang ghi danh nhng v hy sinh cho chnh
ngha trong hn 40 nm qua, VNQD l ng cng hin
nhiu anh hng lit n cho T quc v Dn tc.
Trn chnh trng tranh u chng Thc, Phong, Cng v
c ti, VNQD l hng ng tin phong ng o nht, v cng
l thnh tr tranh u cui cng cho T Do Dn Ch.
c nhiu bo ch trong nc cng nh ngoi quc, c
nhiu vn s cng nh k gi vit v VNQD nhng phn ng
ch din t m t c mt kha cnh no v VNQD m thi,
khng nhng th, i khi cn v l do ny hay l do khc, tc gi
li cn trnh by sai lm, nu khng phi l xuyn tc mc ch
cng nh lch trnh tin trin ca VNQD.
Khi vit tp sch nh ny, chng ti gi vng lp trng mt
cng dn cm bt chp s ca Dn Tc, ch khng quan nim l
mt ng vin VNQD chp s tuyn truyn cho ng mnh,
mc du v thi th, v l tng, chng ti rt may mn c
tham gia VNQD ngay t ngy ng mi thnh lp, nhng ch
l mt nhn chng c tham gia vo cng cuc tranh u,
ghi chp mt cch khch quan v t cc s kin qua nhng iu
mt thy tai nghe, v cn c mt phn vo nhng trang ti liu
cc sch bo c, cng trc tip tham kho vi nhng nhn vt c
lin h cn sng st n ngy nay, cng hin c gi thin ti
liu chnh xc, ng hu c th sng sut nhn nh mt thin lch
s oai hng ca Dn Tc ta, ni ln nhng tm gng hy sinh
v b bn, nhng hnh ng anh hng m mu v tha, v Dn,
v Nc ca cc bc tin bi. Chng ta, nhng ngi ang tranh
u, hay lp ngi sau ly lm gng, rt u khuyt im,
em li c Lp Thng Nht cho x s, thanh bnh hnh phc
cho nhn dn.
Cun sch nh ny chng ti chia lm nm thin chnh v mt
thin ph:
Thin th nht: T nm 1927 n nm 1932.
Thin th hai: T nm 1932 n nm 1940.
Thin th ba: T nm 1940 n nm 1946.
Thin th t: T nm 1946 n nm 1950.
Thin th nm: T nm 1950 n nm 1954.
Thin ph: A) Thn th Nguyn Thi Hc. B) Vn th ca
cc nh cch mng VNQD.
 D nhin trong tp sch nh ny c nhng s kin quan trng,
c nhng ngy thng lch s cn ghi nh m tc gi lng qun
ngoi mun, v thi gian qu lu, nn binh ao li lin tip
tn ph, t nc b qua phn, nn ti liu khng th thu thp
c mt cch y hn, mc du ht sc c gng. Tc gi
c mong qu v c gi thy on no, ch no sai lm hay
thiu st, xin vui lng ch gio vit th ring cho tc gi, hu
b khuyt vo ngy ti bn.
May mn thay! Ch trong mt thi gian ngn ngi, hn hnh
c s chiu c c bit ca qu v c gi bn phng. Hn
na! Li cn c s ch gio cho nhng ch sai lm thiu st
mt cch y v v t, m v tnh tc gi vp phi.
Nay nhn ngy ti bn c thc hin, tc gi c c hi b
khuyt thm nhiu ti liu qu gi c th hn, ng thi li c
dp sp xp phn n lot cho c hon m.
Tc gi xin chn thnh cm t tm thnh tnh nng hu ca
qu v c gi bn phng.

Si Gn, ma Xun nm 1964

Hong Vn o
 THIN TH NHT (1927-1932)

CHNG I

NGC DNG LCH S

Ngc dng lch s, t ngy t tin chng ta lp quc n th

k II, lnh th nc Vit Nam chng ta ch bao gm c phn Bc
Vit ngy nay v 5 qun:
1. Qun Cu Chn (Thanh Ha),
2. Qun Hoi Hoan (Ngh An),
3. Qun Cu c (H Tnh),
4. Qun Vit Thng (Qung Bnh, Qung Tr),
5. Qun Bnh Vn (cha bit r ni u).
V tr a d b nh nh vy, li st nch Trung Hoa, mt
quc hng cng, dn s c trn 600 triu ngi, vn minh li
rt sm, lun lun sang xm ln, cai tr trc sau trn hai ngn
nm, khin dn tc chng ta phi chu kh s v nhc nh bit
bao nhiu phen. Th m sau li lp c nn t ch, v vn gi
c ci c tnh c bit ca ni ging mnh. Li tin v phng
Nam chim Lm p, ot Chim Thnh v Chn Lp, m mang
b ci n tn mi C Mau, khin th gii phi ch .
n bn th k XVIII, ting sng xm lng li bt u n
ca b Nng v Cn Gi, do Php qun ko n (u ma thu
nm 1858). Phong tro khng chin t Triu nh n dn d
bng bt cng ni dy. n khi 6 tnh min Nam b tht th
(1868), kinh lc Phan Thanh Gin t tit. S, dn min Nam ni
ln khng Php rt mnh lit, danh ting lng ly c Trng
Cng nh, H Xun Nghip, Phan Vn t, v.v

Hnh qun Php b chim Vit Nam (1862)

 Chim xong 6 tnh min Nam, chin s lan trn ra t Bc,
thnh H Ni hai ln tht th, Nguyn Tri Phng, Hong Diu
t tit khng chu u hng. Cc s phu: Nguyn Cao, Nguyn
Thin Thut Bc H cng Trn Tn, Dng Nh Mai, Hong
Phm Thi Trung Vit ni ln khng Php, c bi hch gi l
Hch Vn Thn c truyn tng khp trong nc.
l thi k th nht (1858-1884), thi con ca t tng
trung qun v bi ngoi.
Nm 1884, lch s Vit Nam ghi mt vt quc s, Triu
nh Hu k hip c vi Php, nhng ht Bc Vit v Trung
Vit lm hai x bo h.
Triu nh Hu u hng, nhng Tn Tht Thuyt, mt ct
tr ca Triu nh vn cng quyt chng Php. m 22 thng
5 nm t Du (1885) khi binh nh Php qun Hu. Kinh
thnh tht th, Tn Tht Thuyt ph vua Hm Nghi chy ra Cam
L, Chiu Cn Vng ban ra, nhn dn nhit lit hng ng,
ni dy nh n ong v t.
Ti Ph Yn, Bnh nh: Mai Xun Thng, Tng Bt H,
Nguyn Trng Tri, v.v
Ti Qung Nam: Trn Ngc D, Nguyn Hiu, Phan B
Phin, Nguyn Thnh, T Dinh, Phan Vn Bnh, L Vinh Huy,
v.v
 Ti Qung Tr, Qung Bnh: on Ch Tun, v.v
Ti H Tnh, Ngh An: Phan nh Phng, inh Vn Cht,
Nguyn Xun n, L Ninh, Cao Thng, i Chanh, Lnh t,
c Qunh, v.v
Ti Thanh Ha: Tng Duy Tn, Phm Bnh, inh Cng
Trng, v.v
Bc H c: Nguyn Quang Bch, V Hu Li, Tn Cao, Tn
Thut, c Ng, c Tt, Kiu, Hin (tc T Hin),
Thm, v.v
l thi k th 2, (1884-1890), thi con ca t tng
trung qun, cu quc ca phi Hn Hc.
Phong tro Cn Vng ko di ti ngt 20 mi nm ri h
mn.
Nm 1904, ting st bng n, Nht Bn chin thng Nga La
T, ng thi cc sch bo Trung Hoa nh Tn Dn Tng Bo,
Mu Tut Chnh Bin, Trung Quc Hn, m Bng Tht, Nht
Bn Duy Tn Khng Khi S, Thi Ty Tn S, v.v ln lt
lt vo nc ta, gic mng qun chng bng tnh dy, phong tro
cch mng sau thi k iu tn trong vng khng kh p bc, ht
nhin pht khi mt lung gi thay c i mi.
Nh i quc Phan Bi Chu cng cc ng ch pht ng
phong tro ng Du, Hng Nht Bn ngoi giao, b mt a
nhng thanh nin u t sang Nht Bn cu hc; ng thi nh i
quc Phan Chu Trinh cng cc ng ch vn ng t chc hi
thng, hi hc, hi nng, th x trong nc:
ng Kinh Ngha Thc cng Hng Tn Hng Thng
im xut hin H Ni.
Lin Thnh xut hin Bnh Thun.
Triu Dng Thng Qun xut hin Ngh An.
Hi Hip Thng cng trng Din Phong xut hin
Qung Nam, v cn kh nhiu hi v danh khc.
Nm 1908, pht xut v u c binh s Php ti H Ni, tip
n nhng cuc dn chng biu tnh i bi b su thu thuc
my tnh min Trung.
Nm 1913, ting bom n Thi Bnh v H Ni -ten (Hotel).
Nm 1916, vua Duy Tn m thng vi dn ng mu khi
ngha.
Nm 1917, i Cn cng Lng Lp Nham ph ngc Thi
Nguyn, quang phc trong by ngy.
Nm 1918, cuc Th Chin Th Nht kt liu, thanh th nc
Php li ly lng, li dng Vit Nam ngi nhiu, cng r mt,
cc nh t bn x nhau sang b vn kinh doanh, t chc chiu
m nhn cng khai thc hm m v n in, coi ngi dn
Vit nh mt by n l phi gnh chu thu nng su cao, di
s p bc ca mt s quan li mi ngi bn x, eo mt n vn
minh, s trng v ngn ngoi giao xu nnh d b c khot.
T hi hn na, nha phin v ru ty c chnh quyn bo
h ra cng khuyn khch u c dn chng. Cn gio dc,
cm dn m trng t thc nh thu xa, m s trng cng ch
m mi tnh, mi ph, huyn c mt trng tiu hc. Bc i hc
th mi n nm 1917 mi m, v ch c mt s t con em cc v
i thn v cc ngi xt ra thc trung thnh vi bo h mi c
qua du hc ti Php. Theo s hc sinh ton quc vo nm 1938:
Cc ngnh cao ng547
Bc trung hc 4592
Bc tiu hc 57412
Bc s hc 352365
Bch ngh 2051
Phong tro cch mng Vit Nam thi y rt ngui lnh en
ti c trong ln ngoi, phn na hu nh ngui lng thoi ch,
thanh nin Ty hc phn ng qun c ngun gc, sng bi ngi
Ty Phng n cc im, c h khng cn bit quc gia dn
tc l g. Ngi Php t tin rng h s n ngon ng yn, khng
phi lo g c! Thi ton thnh ca quc thc dn.
 Ht nhin m 18 thng 6 nm 1924, trng s Phm Hng
Thi ling tri tc n vo khch sn Vch-t-ri-a (Victoria) Sa
in (Trung Hoa) mu st Mc-Lanh (Merlin), Ton Quyn
ng Dng. Vic tuy khng thnh, nhng c mt nh hng
rt ln cho cch mng ngoi nc cng nh trong nc Vit Nam
chng ta.
1925, c Phan Bi Chu b bt cc t T Gii Thng Hi
a v H Ni nh th tiu, nhng mu toan ca thc dn khng
thnh.
1926, c Phan Chu Trinh t Php hi c hng, lu li Si
Gn din thuyt c v cho thuyt dn ch t do n hai ln; ng
thi cn mu tnh dng ch dn ch ti Vit Nam trong khi
vua Khi nh bng h. Ton dn ang ngng vng, th c
vi b ton dn ra i, khng bao gi tr li na!
1927, ni gt Phan Chu Trinh, nh ch s Lng Vn Can
cng t th ti H Ni, c dn chng nng nhit tham d l
tin a m tng rt ng, khin cho chnh quyn Php phi
dng v lc n p.
Phong tro chnh tr tr nn si ni khp trong nc. Mt
ng cch mng c t chc hon b nht ca phe quc gia thi
y l Vit Nam Quc Dn ng ra i. ng ny lm nhng
vic kinh thin ng a, tc l Tng Khi Ngha ngy mng 10
thng 2 nm 1930.
Cuc Tng Khi Ngha y bng n gia thi thc dn ton
thnh, chng t cho chng ta thy rng, n kt hp ch
tranh u ca cc tng lp nng dn, lao ng ct cn vi cc
phong tro i quc Vn Thn, Cn Vng v ng Kinh Ngha
Thc, quy t vo y trong thc tin b v quan nim dn
ch, hng tt c vo cng cuc tranh u cho i ngha quc
gia. Chnh cuc Tng Khi Ngha Yn Bi m mn cho
cch mng gii phng dn tc tin ti giai on si ng v quyt
lit hn.
Cuc Tng khi ngha Yn Bi mc du tht bi bi nhiu l
do, nhng n l k tc truyn thng anh hng bt khut ca Trng
Vng, Ng Quyn, L Li, Hng o, Quang Trung,
Ni n Vit Nam cn i tranh u s, th VNQD l mt
lc lng tin phong hng hu nht khuy ng phong tro
cch mng dn ch trong nc cng nh hi ngoi. Trong thc
t, VNQD l ch lc kin c, quyt lit chng thc dn, phong
kin, cng sn v bn c ti gia nh tr.
Cng cuc tranh u cho l tng cch mng ca VNQD
khng ngng, mu xng ca chin s VNQD chy ra vn
khng ngt, t khp cc chin trng min thng du Bc Vit
n Tin, Hu Giang Nam Vit. Mu xng chin s VNQD
pha trn tng gang sng tc t, ha hp ch ca tin nhn,
vch cho chng ta mt hng i, mt lung nh sng chiu thng
vo vo tm t su thm ca chng ta vi nhng dng i t:
C C LP PHI NHUM BNG MU! HOA T DO
PHI TI BNG MU! KHNG THNH CNG TH
THNH NHN.
V l tng dng cm anh hng , nn bit bao nhiu chin
s VNQD sn sng hy sinh thn th cho T Quc thn yu!
Ti tin rng VNQD s mi mi trng tn vi non sng, lm
trn s mng cu quc v kin quc.

CHNG II

THNH LP VIT NAM QUC DN NG

T CHC NAM NG TH X

T cuc mu st Ton quyn Mc-Lanh (Merlin) Sa in

n v bt cc c Phan Bi Chu a v giam ngc tht Ha
L, H Ni; tip n l an tng hai nh ch s Phan Chu Trinh,
Lng Vn Can. Trong nhng nm 1924, 1925, 1926 v 1927,
phong tro chnh tr trong nc tht si ng.

T chc Nam ng Th X

p ng phong tro chnh tr si ng y. Cui nm 1925, ba

thanh nin tr thc: Phm Tun Ti, Phm Tun Lm, Hong
Phm Trn (1) ng ra t chc NAM NG TH X
(NTX) s 6 ng 96 khu Nam ng (trc b h Trc Bch,

1 Phm Tun Ti bit hiu Mng Tin, gio vin ti trng kiu mu
Yn Thnh, H Ni. Phm Tun Lm bit hiu Dt Cng l bo huynh
ca Phm Tun Ti, Hong Phm Trn bit hiu Nhng Tng. Hai
ng ny l bnh bt ca Thc Nghip Dn Bo do Mai Du Ln lm
ch nhim, Mai ng lm ch bt ti ph Hng Gai, H Ni. Mi
t bo c bn vi gi l 2 xu (0,02ng)
H Ni). Chuyn trc tc, dch thut v xut bn cc sch thuc
loi i quc nh: Cch Mng Trung Hoa, Lch S Tn Dt Tin,
Cch Mng Th Gii, Ch Ngha Tam Dn, v.v l loi sch
ph thng, li bn gi bnh dn, nn gy c mt ting vang
khng nh v li cun c mt s thanh nin tr thc sinh
vin thng lui ti. Nhng c bit c cm tnh mt thit hn, c
Nguyn Thi Hc, sinh vin trng Cao ng Thng Mi; Ph
c Chnh, sinh vin trng Cao ng Cng Chnh; H Vn
Mch, sinh vin trng Cao ng S Phm. Ngoi ra cn c:
Trn V, Lu Vn Phng, V Hin, sinh vin trng Cao ng
Y Khoa cng thng hay lui ti. H thng gp nhau, ti tho
lun say sa l vn chnh tr trong nc cng nh ngoi nc.
Cng tc hot ng thng xuyn ca nhm thanh nin sinh
vin ny: V x hi: t chc lp hc ti dy quc ng cho anh

Phm Tun Ti
ch em lao ng c min ph, gy qu tit kim ng Xu
cho gii th thuyn, V chnh tr: h ho ng bo tham d
ng o vo biu tnh i n x cho nh cch mng Phan Bi
Chu, vn ng ng bo, nht l gii sinh vin hc sinh tham
d l truy iu hai nh ch s Phan Chu Trinh, Lng Vn Can;
v nht l b mt trc tip can thip vi ng bo Hi Phng,
khng nn mc mu su c ca thc dn v v xung t, ty
chay vi Hoa Kiu.
Bi vy mt thm Php bt u theo di tng ngi
thng xuyn lui ti NTX.
V sch xut bn ca NTX chng cho in xong ri tch
thu, nhiu cun pht hnh t trc, chng ra ngh nh cm
lu hnh v tng tr. S vn khng c l bao b hao mn dn,
i ti quyt nh nh ch cng tc v xut bn. Vo khong gia
nm 1927, ngi ct tr ca NTX l nh gio Phm Tun Ti
phi i ln tnh Tuyn Quang, nhng thng hng thng, h
Phm vn v H Ni sinh hot vi cc ng ch.
Tuyn Quang, Phm Tun Ti vn b mt tuyn truyn t
chc c mt nhm ti y, a s l nhng nh gio tr tui.
Sau khi VNQD chnh thc thnh lp, h Phm trnh s
ca mt thm, nn anh c nh gio tr tui l Nguyn Triu
Lut lm i Biu Tnh ng b Tuyn Quang v H Ni hp
Tng B sau ny.
NGY N SINH VIT NAM QUC DN NG

Nguyn Thi Hc
(ng Trng Vit Nam Quc Dn ng)

Nguyn Thi Hc vi tui ngoi i mi, vn sn c bu

mu nng thng nc yu ni, ng tin tng phn no vo X
Hi Ch Ngha. Nm 1925, Nguyn Thi Hc gi cho Va-Ron
(Varenne - l ng vin ng X Hi Php.) Ton quyn ng
Dng hai bc th ngh ci cch nn cng-thng Vit Nam,
v nht l nn thit lp mt trng Cao ng Cng Ngh H
Ni; v km theo d n gip dn ngho c sng cuc i
tng i d chu hn. Nhng c hai bc th cng nh d n u
khng c phc p.
Cha chu tht vng hon ton, thng 6 nm 1927, Nguyn
Thi Hc li gi n ln Thng S Bc K, xin php xut bn
mt nguyt san ly tn l NAM THANH vi mc ch l ph
bin, nng cao trnh Tr c Th Dc cho ng bo ng,
khuyn co h b li h danh m ch trng v nng, cng,
thng nghip. Nhng cng khng c nh cm quyn Php
chp nhn, vin l do l a ch khng ng. S thc bi Nguyn
Thi Hc trong t chc Nam ng Th X, nn bi ghi vo
s en ca s mt thm Bc K.
Trong khi y, ti tnh Bc Ninh c mt s tho d anh hng,
ng u l Qun Trc v hai s quan trong C Binh Kh tnh
Bc Ninh hp cng d ng ca c Hong Hoa Thm, nh dng
v lc chim c yu im qun s quan trng ca Php qun
Bc Ninh v p Cu, lm mt cuc khi ngha.
C mt ng ch tit l cho bit ti H Ni c nhm Cch
Mng Nam ng, Qun Trc lin phi i Biu sang H Ni lin
lc; yu cu khi h xut qun th nh nhm Cch Mng Nam
ng gip h vic nm bom ngay ti H Ni, cm chn
Php qun khng th tip cu c cho Bc Ninh, p Cu.
Cuc khi ngha c d nh vo ngy 11.11.1927.
 Sau khi tip xc vi i Biu nhm Bc Ninh, nhm Nam
ng lin triu tp cuc hp tho lun vn Nn gip hay
khng?. Khi ly biu quyt, s tn thnh Nn gip nhiu hn.
Phe thiu s b nhm Bc Ninh e da, trong s c Nhng
Tng; nn sau c my bn: Trn V, Lu Vn Phng, V
Hin, rt lui khng ti Nam ng na.
Cng tc ng h nhm Bc Ninh bt u bng mt bi
HCH c trao cho Nhng Tng khi tho. Nhng sau t
ngy th c tin mu toan cuc khi ngha b bi l, khp ni
trong ht Bc Ninh xy ra nhiu v khm xt nh v bt ngi.
Sau ngy cuc m mu ni dy ca nhm qun nhn Bc
Ninh b bi l v Phm Tun Ti b cp tc i i Tuyn Quang,
nhm Nam ng Th X s 6 ng 96 b h Trc Bch, H
Ni, ch cn li vn vn hn 10 ngi.
 Nhng Tng (Hong Phm Trn)
Trng Ban Tuyn Truyn

Vo khong cui thng 10 nm 1927, Nguyn Thi Hc triu

tp mt phin hp, v a ra nh thnh lp mt ng b mt,
dng v lc lt ch Thc dn Phong kin, lp nn mt
chnh th Cng Ha, nhm em li c lp t do cho T Quc,
hnh phc tin b cho ton dn. kin ny c mi ngi tn
thnh v tranh th thi gian, nhng ngi hin din lin t
ng kt hp li thnh mt t chc, tm gi l Chi B Nam
ng Th X do Nguyn Thi Hc lm Chi B Trng, v cc
y vin gm c: H Vn Mch, L Vn Phc, Hong Vn Tng,
Ph c Chnh, Hong Phm Trn tc Nhng Tng, V Huy
Chn, Nguyn Hu t, L Thnh V Nguyn Thi Trc, Phm
Tun Ti v Phm Quang Vn. S ngi ny lin chia tay nhau,
mi ngi i mt ni, lin lc vi nhng ngi yu nc l t,
nh nhm Nguyn Th Nghip Bc Ninh, Hong Vn o
Thanh Ha, on Mnh Ch, Hn Ku Hng Yn, Nguyn
Khc Nhu tc X Nhu Ph Lng Thng, ng nh in tc
Ho in Thi Bnh, v.v
Trong thi gian khng y mt thng, thnh lp tt c l
18 chi b, ri rc trn 14 tnh Bc K v Bc Trung K, vi tng
s ng vin trn 200 ngi. Tht l mt kt qu v cng kh
quan v ng khch l cho tt c mi ngi.
t lu sau, Chi B Nam ng Th X li c tng cng vi
Nguyn Ngc Sn (va Php v), Nguyn Th Nghip v
Vn Sinh; v ri sau li c thm: Nghim Ton, Nguyn Vn
Vin, Hong Cn, Lu Vn Hu.
u thng 12 nm 1927 trong mt phin hp tng kt cc
thnh qu thu lm c, Nguyn Thi Hc a ra ngh
triu tp mt i Hi i Biu ton th cc tnh hp thc ha
vic thnh lp ng. ngh c mi ngi hoan nghnh v
chp thun ngay. Sau mt hi trao i kin, ton th li ng
thanh quyt ngh mt chng trnh t chc sau:
 Ngy gi khai hi: ng 20 gi ngy 25 thng 12 nm
1927.
a im hi trng: Lng Th Giao thuc thnh ph H
Ni (ti nh ng ch L Thnh V).
Thnh phn tham d:
Cc a phng: Mi tnh t 1 n 2 i Biu, ty theo s
ng Vin nhiu hay t.
Ti Trung ng: Tt c cc ng ch Chi b NTX vi danh
ngha ban t chc i Hi.
ng thi mt y ban tr b v t chc i Hi cng c
thnh lp vi thnh phn nh sau:
Ch Tch: Nguyn Thi Hc.
Tiu ban d tho chng trnh v iu l: Hong Vn Tng,
Nguyn Ngc Sn, Nhng Tng.
Tiu ban hi trng v n tip: L Thnh V, Nguyn Thi
Trc.
Tiu ban an ninh trt t: Nguyn Hu t, Vn Sinh.
Ngoi ra, cc anh em khc nh Nguyn Th Nghip, V Huy
Chn, Phm Quang Vn, cng c phn phi mi ngi mt
cng tc, hoc ph t cho mt tiu ban.
 Qua ngy hm sau, mi ngi u i lo ph bin nhng quyt
nh trn cc a phng do mnh lin lc v t chc h kp
thi ct c i din v tham d i Hi. ng thi cc tiu ban
cng tch cc hot ng v chun b sn sng.

Ph c Chnh

Ngy 24 thng 12 nm 1927, cc i Biu cc tnh t tu

ng ti H Ni, ring khim din Phm Tun Ti. Hu ht
cc i Biu u c phng tin t tr v t tc.
Qua ngy 25, ti n nhn lc ng x ng c, cc nh
th Cng Gio chun b i l m, cc i Biu tip tc n hi
trng (nh ng ch L Thnh V). Hi trng l cn nh ngang
gc tri, lt gch, lp l, tng xy, rng chng 4 mt, di hn
10 mt, trang tr tht l tn nghim. Trn tng cng biu ng
di vi nhng dng ch NHIT LIT CHO MNGI HI
I BIU LN TH I V NGY THNH LP NG
25.12.1927.
Hi trng c cc ng ch ct t nhau canh gc rt cn
mt.
ng 20 gi, i Hi khai mc vi s hin din ca 36 i
Biu i din cho 14 tnh Bc K v Bc Trung K: H Ni, Hi
Phng, Bc Ninh, Nam nh, Hng Yn, Thi Bnh, Ninh Bnh,
H Nam, Bc Giang, Kin An, Vnh Yn, Ph Th, Tuyn
Quang, v Thanh Ha.
Chng trnh ngh s gm c cc mc:
1. Phn khai mc:
a) i din ban t chc cho mng cc v i Biu v tuyn
b l do.
b) Gii thiu ban t chc, gii thiu cc v i Biu cc tnh.
c) Bu v ch ta phin hp.
2. Phn tho lun:
a) Biu quyt thng qua Danh Xng, Mc ch, Tn Ch v
iu L ng.
b) Bu c Tng B Lm Thi nhim k I.
c) Thng qua chng trnh hnh ng tng qut.
 d) Cc vn linh tinh.
3. Phn b mc:
a) L tuyn th ca Tng B c c.
b) Bn giao quyn hnh Chi B NTX trc quyn nhim.
c) Gii tn.
M u, Nguyn Thi Hc nhn danh ban t chc, ng ln
trnh trng ni my li cho mng i Hi, ca tng tinh thn yu
nc v lng dng cm ca cc i Biu, khng qun nguy
him gian lao, hng say v tham d i Hi mt cch ng o
v nng nhit. Tip, ni n l do v mc ch ca phin hp, s
cn thit phi thnh lp gp mt ng cch mng b mt, theo ch
trng thit huyt, dng v lc lt chnh quyn thng tr thc
dn phong kin, lp ln mt ch Cng Ha, mang li c lp
vinh quang cho T Quc, v t do hnh phc cho ton dn.
Qua phn gii thiu, Nguyn Thi Hc trnh din vi i Hi
tng nhn vin trong ban t chc; ng thi cng l Chi B
NTX ri ln lt n nhng v i Biu ca mi tnh, cng
nhng thnh qu thu lm c mi a phng.
bu Ch Tch Hi Ngh, Nguyn Thi Hc yu cu i
Hi c mt v cao nin trong hng ng i Biu cc tnh,
phin hp c thm phn long trng, v s phn cng cng cng
bng v hp l hn. Tuy nhin cc v i Biu ny, c v gn
70 tui nh c ng nh in Thi Bnh, vn nht quyt t
chi, vin l rng cc ng ch ni l ban t chc, li quen
cng vic, nn xin nhng my anh em c ngi iu khin
cho phin nhm c d dng v mau l hn. Rt cuc Nguyn
Ngc Sn c bu lm Ch Ta, Nguyn Hu t v Vn
Sinh gi trt t. L ng cch mng b mt, nn vn th tc
v php l khng my cn thit v phi c gin d ha ti mc
ti a, do vic bu th k c b qua.
Bc sang phn tho lun, vn lp ng v danh xng
c cp n trc ht. Ton th hi ngh chp thun v
thng qua mt cch nhanh chng: Thnh lp mt ng cch mng
vi danh xng l VIT NAM QUC DN NG, vit tt
l VNQD.
n mc ch v tn ch, cuc tho lun tr nn si ni, nhiu
kin khc nhau c nu ln, v trong bn d tho iu l cng
khon ny, li c on ghi: Mc ch v tn ch ca ng l
lm cch mng quc gia v cch mng th gii. Bn ch cch
mng th gii gy hoang mang cho cc hi tho vin, c
ngi cho rng th l thin t. C ngi cho rng nh th s tr
thnh Cng Sn v i phi xa b hoc sa li. Tuy nhin sau t
pht tho lun, Hi ngh ng quyt nh sa i li on
ny nh sau:
 Mc ch v Tn ch ca ng l lm mt cuc cch mng
quc gia, dng v lc nh ch thc dn phong kin,
lp nn mt nc Vit Nam c Lp Cng Ha. ng thi gip
cc dn tc b p bc trong cng cuc tranh u ginh c
lp ca h c bit l cc ln quc: Ai Lao, Cao Min. (2)
Sang phn cn li, t h thng t chc, iu kin gia nhp,
n ngha v ng vin, v.v Ton vn bn d tho c hi
ngh biu quyt thng qua, sau khi sa i mt vi chi tit khng
my quan trng.
Chiu bn iu l ny, ng c t chc theo h thng dc,
h tng c s l Chi b, ri n Tnh b, K B v thng tng
c s l Tng B. S ng vin ti a l 19 ngi. V theo lut
l hin hnh, bt c cuc hp hnh no c 20 ngi tr ln, u
phi xin php trc vi nh cm quyn. Mi Chi b c bu ra
mt Chi b trng, mt y vin i din ln Tnh b v 4 trng
ban: T Chc, Tuyn Truyn, Ti Chnh v Trinh Thm, hp li
thnh ban chp hnh Chi b v c 6 thng bu li mt ln.

2 Sau ny c mt cn b ti cao ca ng khng bit r, li vit rng:

Theo bn iu l u tin, th mc ch v tn ch ca ng l lm
cch mng Quc Gia v cch mng Th Gii. Thc l mt s nhm
ln v cng nghim trng v ng tic!
 Tnh b lp thnh bi cc i Biu cc Chi b c ln, cng
gm 19 ngi, c mt Tnh b trng, mt y vin i din ln
K B v 4 trng y ban nh Chi b.
Trn Tnh b l K B, nguyn tc t chc cng vy, v mi
K B c c mt s y vin i din ln, hp thnh Tng
B. (3)
Tng B l c quan lnh o ti cao ca ng, c mt v Ch
Tch ng, mt ph Ch Tch v 8 trng y Ban: T Chc,
Tuyn Truyn, Ti Chnh, Trinh Thm, Ngoi Giao, Binh V,
Gim St v m St. Tng B cng 6 thng bu li mt ln v
gm ti a l 19 thnh vin.
Cch t chc ny hon ton theo nguyn tc i ngh, cc k
dn ch v ng vi cu tuyn chn ri phc tng (lire et
obir).
n iu kin mun gia nhp ng, phi c 2 ng vin c
gii thiu v bo lnh, phi qua s iu tra trc ca y ban Trinh
Thm (t nht l na thng), phi c ton th ban chp hnh
Chi b ng thun; v sau cht, phi lm l tuyn th trc bn
th T Quc trong mt phin hp khong i Chi b, c s gim
st ca nhn vin Tnh b.

3Trong sut thi gian t 1927 n 1930, vn cha c s t chc K

B.
 Nguyn vn pht th:
Trc giang sn T Quc, trc anh em ng Ch, ti tn
l, tui, nguyn qun, b danh, hn hnh c gia nhp
VIT NAM QUC DN NG. Ti xin th:
Tuyt i trung thnh vi ng.
Tuyt i phc tng mnh lnh ca ng.
Tuyt i gi b mt cng vic ca ng.
Tuyt i hy sinh cho ng.
Nu tri li th, ti xin chu ti t hnh.
Cn ngha v ca bt c ngi ng vin no, th cng phi
l hy sinh tt c cho ng, cho Quc Gia Dn Tc, k c xng
mu.
Sau khi thng qua bn iu l, th sp n 23 gi, Hi ngh
bt u ngh gii lao, th anh Phm Tun Ti n (4).
23 gi 15 pht, hi ngh ti nhm, tho lun sang vn bu
c Tng B Lm Thi.
V vn ny, cc i Biu cc tnh nu ln hai kin:

4Phm Tun Ti cho bit: Ngay t khi anh bc chn ra i, Cng S

Tuyn Quang lp tc nh in v s Mt Thm H Ni. Nn khi
anh v ti bn xe H Ni, lin b thm t n v chng theo di
hn mt ngy. Nay anh ti c y l nh lc c hng ca
chng ri.
 1) Mt s i Biu cho rng t trc n nay, nhm anh em
NTX tuy ch khim tn xng danh l mt Chi b nhng trong
thc t, chnh l mt ban sng lp, hnh x nh mt c quan lnh
o lm thi, kim nhim ht thy mi cng tc v vn ng v
t chc. Do , gi y cc v ny ngh i Hi chnh thc
biu quyt tn nhim c ton th Chi b NTX vo chc v
Tng B Lm Thi nhim k u tin ny, hu trnh mi s xo
trn v b ng c th xy ra vi nhng thnh phn mi l; ng
thi cng ghi cng vi nhng ngi tch cc gp sc vo
s nghip xy dng nn ng.
2) Mt s i Biu khc li quan nim rng, vic chnh thc
bu ra mt Tng B Lm Thi lc ny l cn thit v bt buc,
theo ng trong bn iu l va c i Hi biu quyt v
thng qua; hn na c thm uy tn v rng quyn hnh ng
trong tng lai. C quan ny phi c tnh cch cng c cng s
i din rng ri ca cc a phng. cp n Chi b NTX
cc v ny cho rng y khng nhng ch c vn ghi cng, m
cn cn nh du v lu nim mi mi mt c quan h tng
cn bn u tin pht nguyn ra ng. Do Hi ngh phi
suy tn bng mt vinh d g xng ng hn, vnh cu hn vic
ch c chc v Tng B Lm Thi trong mt thi gian hu
hn v ngn ngi.
 kin ny c hu ht cc i Biu tn thnh, v sau khi
tho lun qua loa, hi ngh ng thanh quyt nh nh sau:
1) Suy tn Chi B NAM NG TH X l NHT
CHI B.
2) Bu TNG B LM THI theo ng nhng nguyn
tc trong bn iu l va c thng qua.
n y, Nguyn Thi Hc thay mt cho Chi b NTX ng
ln nhn lnh vinh hiu NHT CHI B v t li cm n
ton th i Hi.
Va dt li, th c tin bo ng t pha nh ng ch Nguyn
Thi Trc ph ch ui a vo. Phin hp lp tc c tuyn
b tm ngng. Cc i Biu bnh tnh theo cc hng dn vin
rt lui qua ng nh thng au mt, tn mc v mang theo tt
c nhng ti liu quan trng (5). Hi trng cng c cp tc
thu dn, v khng li mt vt tch g kh nghi na.

5S d c s bo ng, hi ngh phi tm ngng, di i ni khc, l v

c 2 tn thm t theo di Phm Tun Ti. Chng theo cch xa, nn h
Phm nhm tng l nh lc hng c chng. D u chng
vn ng rnh xa. Ngi nh Nguyn Thi Trc nn vi cp
bo. Tng k tu k, h Phm lang thang i do ph mt mnh cho
ti sng cuc hp Nam ng c tip tc yn.
 ng 2 gi 30 pht, hi ngh ti nhm ti cn lu NTX,
Nguyn Hu t yu cu ng ai ghi chp g c, v cng ng
gi trong mnh giy t g c lin quan n cuc hp.
Hi ngh bt u bng vic bu c Tng B Lm Thi. Tuy
gi l bu, nhng thc ra th chng c mt ai dm ng c hay
tranh c c m ch l mt cuc c khim tn, nhng i
nhng li hi lu, ri mi a n c kt qu:
Ch Tch: Nguyn Thi Hc
Ph Ch Tch: Nguyn Th Nghip
y Ban T Chc: Ph c Chnh (trng ban),L Vn Phc
(ph)
y Ban Tuyn Truyn: Nhng Tng (trng ban)
y Ban Ngoi Giao: Nguyn Ngc Sn, H Vn Mch
y Ban Ti Chnh: ng nh in, on Mnh Ch
y Ban Gim St: Nguyn Hu t, Hong Trc
y Ban Trinh St: Trng Dn Bo, Phm Tim
y Ban m St: Hong Vn Tng
y Ban Binh V: (6)

6Ring y Ban Binh V th cha c ngi m nhim. Phi i n

k Tng B th 2, do Trn Vn Mn i Tu Bay ph trch
 kt thc phn tho lun, i Hi cng biu quyt chp
thun trn nguyn tc mt chng trnh cch mng tng qut,
phn lm hai giai on: ph hoi v kin thit.
A. GIAI ON PH HOI C CHIA LM 3 THI
K:
1) Thi k phi thai: Xy dng ng v thu np ng Vin
(hot ng hon ton b mt).
2) Thi k d b: Pht trin tuyn truyn, t chc qun chng:
Lp cc nng, cng on, binh on, hc sinh, sinh vin, thanh
nin on (hot ng bn b mt, bn cng khai).
3) Thi k hnh ng: Dng v lc nh b my thng tr
thc dn phong kin, lp nn ch Cng Ha Dn Ch, nhm
mang li c lp, t do cho T Quc, hnh phc, tin b cho ton
dn.
B. GIAI ON KIN THIT CNG CHIA LM 3 THI
K:
1) Thi k qun chnh: Qun cch mng chim c u l
lp ngay chnh quyn cch mng qun s n .
2) Thi k hun chnh: T chc cc c cu dn c, trc tip
hoc gin tip gio ha dn quen vi np sng dn ch v cc th
ch mi, v.v Trong hai thi k ny p dng nguyn tc D
ng tr quc.
 3) Thi k hin chnh: T chc ph thng u phiu bu c
Quc Dn i Hi, xy dng Hin php v trao tr chnh quyn
li cho ton dn.
hn nm gi sng, hi ngh chuyn sang phn b mc bng
l tuyn th ca Tng B mi. Tuy trong bn iu l khng thy
ni n, nhng theo thng l lc by gi, th mc du tuyn
th Chi b ri, bt lun mt ng ch no, khi c c ln
mt cp b cao hn, u phi tuyn th mt ln na trc c
quan mi ny.
Ln lt 16 ng ch, gi t su, by mi tui n tr hai, ba
mi tui, nghim trang tuyn th trc bn th T Quc,
nguyn:
Quyt tm lm trn s mng c trao ph, hng say
a s nghip cch mng n thnh cng m mn. Tuyt i hy
sinh tt c cho nc v cho ng, Nu sai li xin chu ti t
hnh.
V sau l l chuyn giao quyn hnh t Nht Chi B
cho Tng B Lm Thi tn c, do Vn Sinh nin trng
Chi b ch ta, thay cho Nguyn Thi Hc lm Ch Tch
ng.
Lc ny tri rng ng, v i Hi i Biu ng ln th
nht tuyn b b mc sau mt m rng tho lun, suy t trong
mt khung cnh tuy s si gin d, nhng mang mt ngha
thing ling v trng i.
Th l VIT NAM QUC DN NG n sinh cng
ngy vi v Gio Ch Thin Cha Gio, v cng nh v Gio Ch
y, ngi lnh t ca chng ta mang tt c hy sinh cho ch
ngha mnh (Theo li Nhng Tng ni hi nm 1947). (7)
VN THNG NHT LC LNG CCH MNG
Trong phin hp thng l ban chp hnh Tng B ngy
mng 7 thng 4 nm 1928, cc trung y u nhn xt th lc ca
thc dn bnh trng mi ngy mt mnh, m cc ng cch
mng trong nc tuy cng mt mc ch chung l nh ui thc
dn, ginh li nn c lp cho quc gia; nhng v hnh ng ring
r, nn lc lng b phn tn; hn na, cn vp phi ci t hi l
dm chn ln nhau v phn tuyn truyn. Bi vy Tng B quyt
nh vn ng thng nht cc ng cch mng trong nc li
thnh mt khi duy nht. Cc ng cch mng trong nc hot
ng mnh m nht thi y, ngoi VNQD cn c hai ng:
TN VIT CCH MNG NG (TVCM). Nm 1921, cc
nh lo thnh cch mng: Hunh Thc Khng, Ng c K,
Hong Vn Khi, Nguyn nh Kin, Phc nh, v.v ngi

7Mt phn ti liu quan trng trn, do s b khuyt ca c L Thnh

V.
c n gim, hoc mn n t y tr v cng cc bn tr, a s
l sinh vin, thanh nin trng Cao ng H Ni: Nguyn Vn
Phng, Tn Quang Phit, L Xun Phng, ng Thi Mai,
Nguyn Quc Ty, Nguyn Xun Ch, Nguyn c Lc, Trn
V, Nguyn Vn Ngc, v.v t chc ra ng Phc Vit, ng
pht trin mnh trong 3 tnh pha Bc Trung Vit: Thanh, Ngh,
Tnh.
Nm 1927, Phc Vit i ra Vit Nam Cch Mng ng Ch
Hi
Nm 1928, li i ra Tn Vit Cch Mng ng
n cui nm 1929, mt s cc b cao cp b chnh quyn
Php bt giam, trong s c lnh t L Vn Hun t t ti ngc
tht H Tnh ngy 13 thng 9 nm 1929, v cng l ngy phong
tro cch mng ca TVCM i vo con ng suy vong. Mt s
thanh nin ng vin gia nhp trong hng ng DCS vi Trn
Vn Cung; mt s khc ng ra t t chc ng Dng Lin
on Cng Sn.
V VIT NAM THANH NIN CCH MNG NG CH
HI (VNTNCMCH) (*).
(*)Sau v lit s Phm Hng Thi ling tri tc n vo khch sn
Vch-t-ri-a, Sa in vo bui ti 19 thng 6 nm 1921, tha c hi
ng bo trong nc thc tnh, c Phan Bi Chu thnh lp: Tm Tm
 X Qung ng. Trc tc v dch thut sch bo c v cch mng,
phi ngi chuyn v nc c ng tuyn truyn.
Gia khi y Tn Trung Sn p dng chnh sch Lin Nga dung
Cng. Lenine c Rorodine lm c vn chnh tr, Le Galen (tc Thng
Ch Blucher sau ny) lm c vn qun s; Nguyn i Quc (tc H Ch
Minh sau ny) c hun luyn ti Nga S lm b th cho phi on.
Thng Chp nm 1924, phi on Nga sang ti tnh Qung ng,
Nguyn i Quc i tn l L Thy tm ti Tm Tm X c gp c
Phan Bi Chu v cc anh em cch mng Vit Nam. L Thy ngh
i Tm Tm X ra t chc Lin on Cc Dn Tc B Tr, gi l
Tiu B p Bc Nhc Tiu Dn Tc Vit Nam Chi B.
Nm 1925, c Phan Bi Chu b Php bt cc a v nc, tha c
hi y, L Thy lin i ra Vit Nam Thanh Nin Cch Mng ng Ch
Hi do L Thy lm Tng B Th, tr s Tng B t ti Qung Chu.
n ngy mng 1 thng 5 nm 1929, ton quc i Biu i Hi
ca VNTNCMCH khai hi Hng Cng. Trong s i Biu c Trn
Vn Cung, Ng Gia T v Nguyn Tun tc Kim Tn a ra ngh hy
b t chc VNTNCMCH lp ra Cng Sn ng Dng. ngh
b bc b, Cung, T v Tun lin b hi ngh tr v nc pht tuyn
ngn, ri thnh lp ng Dng Cng Sn ng (DCS).

thc hin thng nht ba ng cch mng, Tng B

VNQD c Hong Vn Tng lm i Biu giao thip vi i
Biu TVCM l Tn Quang Phit, v c Nguyn Ngc Sn, L
Vn Phc lm i Biu giao thip vi VNTNCMCH.
 i Biu ba ng gp nhau nhiu ln. Kt Qu i Biu
TVCM t chi, vin ra nhng l l m h; cn VNTNCMCH
th i Tng B hi ngoi, v Tng B s khng bao gi b
chnh quyn thc dn ng chm ti, mc du chng c tm ht
cch n p i na, th lc no cng c mt sc trung kin ch
huy cng tc.
Tri li VNQD th ch trng Tng B trong nc, v
Tng B ngoi nc s sng cch bit dn chng qu
hng, cc lnh t kh lng bit cch ch huy cho ng hon
cnh. Gp vic phi xch ng qun chng u tranh, nu vic
b v l, th ch c ng vin v qun chng trong nc mc
ha ca thc dn, cc lnh t ngoi vn sng ung dung; hn
na, rt c th mt s cn b giao thng lng quyn, c th bn
r anh em, mt khi h l ngi xu, du h l nhng phn t tt
i na, nu khng may b bt, b tra tn, cng c th gy cho ton
th ng v cng nguy him; m vic h b bt, l vic lc no
cng xy ra c! Tng B ngoi tc l cch mng mt
cch Nm du tay. Bi vy mt s thanh nin cch mng
thin t qu quyt i kin khng tham gia vo
VNTNCMCH m cng nhau gia nhp vo VNQD.
kin xung t, cuc tranh lun nhiu khi tr nn qu khch,
iu nh khng xong. Cui cng i Biu VNTNCMCH cho
bit rng mnh khng thm quyn quyt nh mt vn
trng i nh vy, ngh VNQD c mt phi on sang Xim
(Thi Lan) vo ngy l k nim lit s Phm Hng Thi, ngy y
th no Tng B VNTNCMCH Qung Chu (Trung Hoa)
cng phi i Biu v Xim d l. Nhn c hi, i Biu hai
bn s gp nhau bn vic thng nht.
Ngy 22 thng 5, Tng B VNQD hp hi ng quyt nh
c Nguyn Ngc Sn lm trng phi on cng H Vn Mch,
Phm Tim lm phi vin sang Thi Lan. Ngy mng 2 thng 6,
phi on p xe la t Thanh Ha vo ng H ri p xe hi
i Savanakhet, thu thuyn qua Cu Long Giang, tin xung U
don, mt th trn v pha ng bc Thi Lan. c hai i Biu
VNTNCMCH l Hy Tng v Ngc n (8) n tip rt nng
hu.
n ngy 19, ngy l k nim lit s Phm Hng Thi. Nhn
danh VNQD, Phm Tim c bi vn t, Nguyn Ngc Sn v
H Vn Mch ng n din thuyt. Bi vn t cng nh din vn

8Hy Tng l b danh ca ng Tng tc Bng, mt cn b ca

VNTNCMCH hin nay c mt Si Gn. Trng bit hiu vi Hy
Tng Phm Nguyn Cnh cn b ca VNQD. Ngc n chnh tn l
Hong Ngc n, sang Thi Lan i tn Thi l Nai Thng, sau khi v
nc (1915) ly tn l Hong Vn Hoan, i s VC ti Bc Kinh.
ca i Biu VNQD khin kiu bo U don cm ng n
ri l v t ra rt c cm tnh vi VNQD.
Sau cuc hnh l, i mi nm, by ngy cng khng thy
i Biu VNTNCMCH Qung Chu ti. Cho l h khng
thc tm mun on kt tin n s thng nht, phi on
VNQD t gi t Thi tr v t nc. Mt thm b tr nh
vy bt phi on ny, nhng chng khng thnh cng.
Nhn tin cuc hnh trnh, phi on ng Phm Tim
tr v H Ni bo co cng tc vi Tng B, cn Nguyn Ngc
Sn cng H Vn Mch i thng vo Si Gn vi mc ch lin
lc vi cc nhm cch mng min Nam, ng thi pht trin ng
vin, t chc chi b.
Trong thi gian ny Chu Dng Bnh thng lui ti Nam
ng Th X cho Nguyn Thi Hc bit y quen thuc nhiu vi
cc gii qun nhn cng nh chnh khch Trung Hoa, v y cn
bit c mt m vng tip gip bin gii Vit-Hoa, hin c
mu mang theo, nu chu b tin ra khai thc, s thu vo qu
ng c mt s tin quan trng.
Nguyn Thi Hc cp cho y mt s tin. Nhng sau m
cuc iu tra, c bit y quy thun chnh quyn thc dn t
nm 1913. V sau khi nhn c tin ca ng y khng h vt
bin gii, nn Chu Dng Bnh b khai tr ra khi ng t y.
 KHCH SN VIT NAM
Chiu iu l ng, 6 thng phi bu c li ban chp hnh cc
cp b. Phin nhm bu c li ban chp hnh Tng B nhim k
II nhm vo ngy mng 1 thng 7 nm 1928 ti nh ng ch
Nguyn Ngc Sn Gia Lm.
Kim im li mi phng din u tin hnh mt cch rt
kh quan. Cc cng, t chc, nht l gio chc, thng gia cng
nng, cng nghip gia nhp ng kh ng. Trong qun ng,
ring Bc Vit, ang kt np hng trm ng ch qun nhn.
Nguyn Thi Hc li c ton th i Biu c lm Ch
Tch, Nguyn Th Nghip, Nhng Tng u khng tham d
kha ny. Trung s khng qun Trn Vn Mn (9) c c lm
trng ban Binh v, Bi Tin Mai c Tnh ng b Thi Bnh
c ln thay th Trung y ng nh in. Hong Vn o c
Tnh ng b Thanh Ha c ln thay th Trung y Hong Vn
Tng.
n ngy mng 7 thng 8, Hi ng Tng B nhm phin
hp thng l ti ng Tuyn Quang, H Ni, quyt nh lp
mt c quan kinh ti v cn l ni lin lc cho ng. on Mnh

9Trong ch Php thuc, binh lnh l ngi Vit ch c ng lon

Trung s tr xung. C mt thiu s s quan cao cp ngi Vit, l
nhng ngi bit l, thuc hng tay sai trung thnh ca Php.
Ch, i Biu Tnh ng b tnh Hng Yn c c gi chc
Trng y ban Kinh ti (thay th ng nh in), c c ph
trch nhng vin dn l do bn nhiu vic ring, nht quyt t
khc. Cui cng Tng B quyt nh trao trng trch cho
Hong Vn o, bt buc khng c php t chi.
Qu ng rt eo hp, lo ng ch ng nh in phi gii
thiu Hong Vn o vi Mai Du Ln ch nhim t Thc
Nghip Dn Bo mi mn c s tin 500 ng bc. L Thnh
V gii thiu vi b c h mn c 300 ng bc, thu ngi
nh ca Thun Thnh K ti s 38 ph Hng Bng m, gip
ng Tam Thng H Ni, t tn thng im l KHCH SN
VIT NAM
V s khuch trng qu ln lao, s tin vn li khng c l
bao! Nguyn Ngc Sn, Hu Un, v L Thnh V phi
thng lng mua chu nhiu vt dng cn thit cc hng G
a, Descourd et Cabaud, Poinsard et Veyret, Guillauneau frres,
Qung Hng Long, v.v
ng tn xin php m phng tr cng bn ru khai v trong
khch sn l ng ch L Thnh V. c l H Ni khng cho
php Hong Vn o, l do c tn trong s en ca s mt
thm Php, v nhng hot ng c tnh cch chnh tr.
 Ngy 30 thng 9 nm 1928, Khch Sn Vit Nam chnh thc
khai trng. Cc nhn vin ph trch trong khch sn c Trng
Vn Min th qu, Hong Thc Dzi k ton, Nguyn Hu t
kim sot, tip tn c Nguyn c Lung, Nguyn Vn Kinh, ph
trch vic xut nhp kho tng l ng Trn Nghip tc K Con.
S kim sot rt cht ch v chu o. n u bp trong khch
sn, mt s ng cng l on vin trong gii u bp tnh
ng b Hi Phng c ln m nhim.
Tr cc khch sn ca ngi ngoi quc thi y H Ni th
Khch Sn Vit Nam l mt khch sn ln vo bc nht i
vi ngi Vit Nam. Ban u thc khch rt l ng o, v cc
mn n y ngon li bn vi gi bnh dn.
Gim c s mt thm ng Dng l Louis Marty vit
trong cun Contribution lhistoire des mouvements politiques
lIndochine Franaise rng Ngay hm khai trng cng cng,
mi ngi u bit tr s phi dng vo mc ch no?
S mt thm Bc Vit ht sc ch , phi thm t tr hnh n
thu phng tr, phng tin ti sai khin nhng ngi bi bn
hng thu lm tin tc. Nhng chng lm, bi khng qua c
con mt ca nhng nh hu trch ca Khch Sn Vit Nam. Ch
c s lin lc, ch khng bao gi li c s t chc nhng bui
hp ng ngi y.
 Louis Marty vit: m mng 1 rng mng 2 thng 11 nm
1928, Tng B VNQD s t chc i Hi ti y. Mt thm
nh tro ln mi ngi ri leo xung khch sn v tm nhng ti
liu mang chng tch php lut ca cuc m mu, nhng nhng
ngi lnh o VNQD vo pht cht thay i ni hi hp,
nn mt thm nh chu cnh tht bi chua cay!
Khng th lm g hn c! S mt thm bn cho thi hnh
th on ph hoi kinh t, phao tin Khch Sn Vit Nam l C
quan kinh ti hi kn, khin cho nhiu ngi s lin ly khng
dm ti lui, lm phng hi rt nhiu trong bc ng tin trin.
Nhng cng mi sau ngy Bazin b m st, ngy 17 thng 2 nm
1929, mt thm mi n b vy khm xt Khch Sn Vit Nam
v ra lnh ng ca.

C Phan Bi Chu
(Ch Tch Danh D VNQD)
 Tng B nhim k II, Nguyn Th Nghip khng tham d
nn anh c dp vo Si Gn. Ti ni y, Nguyn Th Nghip
xut bn mt tp ch bng Php ng, nhan l Revue
Economique.
Trong dp ny Nguyn Th Nghip li bt lin lc c vi
V nh Dy v Nguyn Vn Ngc (10) mi t Ba L (Paris) tr
v nc. Sau nhiu ln trao i kin, ba ngi cng nhau tr ra
H Ni.
Mt cuc hp Mt ti nh ng ch Nguyn Ngc Sn
ph Nh Ha, H Ni. i din VNQD c Nguyn Ngc Sn,
Nguyn Th Nghip v Hong Vn Tng; i din Phc Vit tc
VNL hp nht c Nguyn nh Dy, Nguyn c Lp v
Nguyn Vn Ngc.
Mc ch cuc hp Mt ny l vn thng nht gia
VNQD v VNL nhng khng thu lm c kt qu, v

10 Nguyn Vn Ngc t Quang Minh, sinh qun tnh Thanh Ha. L

sng lp vin Vit Nam c Lp ng (VNL) (Parti de
lindpendance Annamit). Nguyn Vn Ngc ng tn i din cho
ng t tuyn co trc hi Quc Lin i quyn c lp t quyt
nm 1926 (Manifeste addresses la S.D.N. Genve pour rclamer
les droits des peoples disposer deux mme)
i Biu VNQD vn gi vng lp trng l phi thng nht
di danh hiu Vit Nam Quc Dn ng.
Ngy 15 thng 9, phin hp Tng B theo thng l. Ngoi
cc vn h trng c gii quyt. Cui cng tr li vn
thng nht cc lc lng cch mng quc gia. Tng B quyt
nh c i Biu vo Hu vn an c Phan Bi Chu, tng c chc
Danh d Ch Tch ng v yu cu c gip ng hai vic:
1) Yu cu c em uy tn v o c ca c ra thuyt phc
thng nht cc ng phi.
2) Yu cu c gip v phng din ngoi giao, v c quen
bit nhiu cc chnh khch ngoi quc.
V i Biu c Tng B c l lo ng ch ng nh
in ln ng vo Hu ngy mng 2 thng 10. Hai nh lo
thnh cch mng gp nhau rt tng c, hoan h v cng. C
Phan vui lng nhn l mt ng vin ca VNQD, c ni:
Ti tuy gi yu tht, nhng nu c th gip ch c g cho
T Quc, th ti nguyn em ht sc mnh phc tng mnh lnh
ca ng.
n khi chia tay t bit, c Phan So Nam trao cho lo ng
ch ng nh in (*) mt tm danh thip, pha sau 4 ch
Kh d on kim phng khi Tng B c c phi vin vo,
th cm tm danh thip y lm tin. S tham gia ca nh i quc
Phan Bi Chu lm tng uy tn cho VNQD rt nhiu, cc
ng vin ng y v cng phn khi.
(*)C ng nh in sinh ngy mng 10 thng 9 nm K T (1868)
ti lng M, huyn V Tin, tnh Thi Bnh. Xut thn lm Chnh Tng,
ri c thng chc Huyn Ho, nn ngi trong ht thng gi l c Ho
in. V n Bazin xy ra, c b Hi ng Hnh bt giam, ri kt n 5
nm t treo v 5 nm bit x.
Thng 2 nm 1952, Phm Vn Bnh lm Th Hin Bc Vit, khn khon
mi c ln ph Th Hin hi kin. Sau khi tr li qu nh m 23 thng 12
nm y, cn b CS em du kch vo nh bt c em giam ti lng Thn
Hung thuc ph Thi Ninh tnh Thi Bnh.
Sau mt thi gian b giam cm, c ng nh in tuyt thc quyn
sinh vo ngy mng 8 thng Ging nm Qu T (21.2.1953, hng th 85
tui)
c tin c mt, anh em cch mng quc gia, nhn s xit bao cm ng,
thng tic v cng! Vn Ha Hip Hi Bc Vit c i Biu v phn u v
c cu i ving:
C i u, pht chc bt tm hi, tt d thng ni, t Bc mt m
cn gi lc!

Ngi mt, ngn nm cn kh tit, tm lng yu nc, tri Nam vng

vt bng trng soi.
Nhn s thn ho tnh Thi Bnh cng c cu i ving:
Non sng gt l tic anh hng, gn trm tui khng li kh tit!
Tri t ng cn tung gi bi, bng mt chiu no thy tm hi!
 C Nguyn Khc Nhu

Nguyn Thi Hc xin t chc Ch Tch, Nguyn Khc Nhu

tc X Nhu, bit hiu Song Kh c c c Ch Tch ban Lp
Php, Nguyn Thi Hc c c ph Ch Tch. Ch Tch ban
Hnh Php l Nguyn Th Nghip, ph Ch Tch l C Nhn L
Xun Hy.
Ngoi s gii quyt cc vn h trng, Tng B mi quyt
nh c mt phi on ngoi giao sang Trung Hoa, Nht Bn.
Nguyn Thi Hc v Nhng Tng c trao ph nhim v vo
Hu yu cu c Phan So Nam (11) vit cho my bc th gii
thiu.

11C Phan Bi Chu t th ti C Hu vo ngy 29 thng 9 nm

Canh Thn (29.10.1940).
 Cng trong phin hp Tng B y, v phn bo co cng tc,
Nguyn Ngc Sn bo co lin lc vi nhm Trn Nguyn
Ph, Nguyn nh Kin, cn Nguyn An Ninh i ng li
r rt l T Quc T. ng thi cng thnh lp c Chi b
c bit Si Gn (12) v 6 Chi b min ng v min Ty
Nam K, trong s c nhiu v trang ng ch (13).

CHNG III

THC DN MUA BN N L
PHONG TRO M MN

Nguyn t nm 1920, thc dn Php bt u trng cy cao su

min t Nam K v Cao Min, tng s din tch ln ti
110.000 mu ty. Sau trnTh Chin Th Nht kt liu, thc dn

12 Chi b c bit Si Gn gm c: Trn Huy Liu (Chi b trng),

Xun Vin, Nguyn Ha Hip, Nguyn Phng Tho, V Cng Tn
tc Hi ng Tn, Nguyn Hin Lng, Cao Hu To, Phm Hoi
Xun v H Thun Hng.
13 Theo ti liu c ca Louis Marty, gim c s mt thm ng

Dng, th vo cui nm 1928, VNQD thnh lp c 120 Chi

b v kt np c 1.500 ng vin, trong s c 120 thuc thnh phn
qun s.
Php li cng x n thuc a kinh doanh, nht l thuc a
ng Dng.
Din tch khai thc mi ngy mi tng, cng nhn min Nam
v Min, Lo rt kh m v trnh sinh hot ca h tng i
d dng hn.
cung ng s nhn cng khng nhng cho cc hng trng
cao su min t Nam K v Min, Lo m cn cho c o
Nouvelles Caldonie, Nouvelles Hbrides na. Thc dn t chc
m nhn cng i quy m Bc K v Bc Trung K, min
rung t t m ngi ng, li lun b thin tai ph hoi. Tn
trm mua bn n l c th lc vo bc nht l Bazin (Ba-gianh)
s 35 ph Flix Faure, th n tn Weil ph Blockhaus Nord,
H Ni.
cho c c nhiu n l, Bazin v Weil chiu m mt s
cn lu manh ngi Vit tay sai, gi l cai m phu. Nhn danh
ch m, bn cai ny t phng m khp ni. Chiu theo s u
ngi m c, chng s c hng mt s hoa hng rt hu
nn ngoi nhng mnh kho tuyn truyn la bp, d d phnh
ph, bn cai ny cn dng n th on bt cc, b thuc m,
dn chng mnh danh l M Mn, khin mi ngi c trch
nhim trong gia nh phi phng theo di nhng chng con
ca h vo trc 17, 18 tui tr ln. C ti n l phi ng ca
sm, phng m mn i b thuc m. Thc khng khc g nn
n dch ng honh hnh d di thn qu t Bc, chc cp
nhng ngi thn yu ca h mang sang bn kia th gii.
Mun tm li c nhng ngi thn yu t nhin mt tch
ngi ta phi tm n nhng ni c phng m phu thng
lng chuc tin. Nu chm tr t ngy, thn nhn ca h s b
a xung tu thy ch ra Hi Phng giao cho ch mua bn
n l l Bazin hoc Weil, kp lm th tc giy t, ri la xung
tu b chuyn ch vo Si Gn.
Phong tro m mn, thuc m, gy nn bit bao cnh hung
gia nh tan nt: Chng b v, con b cha, anh em la xa nhau!
Tt c nhng hnh ng v nhn o y c chnh quyn Bo
H che ch, ngi nng dn khng cn bit ku cu vo u.
n in cao su thi y thi k mi khai thc, rng r y
lam chng, nn ngi nng phu no cng u mc phi bnh
chi nc, da ti bng phnh. m au thi thiu thuc men,
khng ngi sn sc, mc du hng cng c bnh vin ring. T
hi hn na, l cc Cai (surveillants) chi bi thm t v nh
p tn nhn, nn mt s phu m b b mng rt nhiu.
Ra i b mng Nam K
Thy anh bn c, xanh r ngoi ung
 Hai cu ny tr thnh cu ca dao trong nhng t truyn
n c ri rc khp ni ca cc on th cch mng, sinh vin
thi y, khuyn co ng bo khng nn i lm phu m vo cc
n in cao su.
TN THC DN BAZIN B M ST
Bui chiu ngy mng 9 thng 2 nm 1929 tc chiu ngy 30
thng chp nm Mu Thn, chiu 30 Tt m Lch, tn trm mua
bn n l l Bazin b git cht ti trc cn nh s 110 ph Hu
(Ch Hm), H Ni.
Qua 3 ngy Tt, cc bo ch Th u loan tin, dn chng
Vit Nam mi bit, cn gii thc dn Php th h hay tin lin,
u t ra v cng hoang mang xao xuyn.
Sang sng mng 4 Tt (13.21929), s mt thm Bc Vit phi
thm t n b vy khm xt nhiu nh trong thnh ph, trong
s c nh mt hc sinh trung hc Albert Sarraut tn l Lon
Sanh(14) s 25 ph Hng o, H Ni. Nguyn cch y hai
thng, Lon Sanh b bt qu tang ri truyn n t co v m
phu i Tn Th Gii ca Bazin, b ta n tiu hnh H Ni kt n

14
Lon Sanh l ngi Vit dng mt t khai sinh ca mt thanh
nin Vit c Php tch cht m khng khai t. Chnh tn ca cu
hc sinh b khm xt nh v b bt giam y l Hong Vn Tip.
6 thng t treo, theo o lut vn ng c tnh cch lm ri cuc
an ninh v gy ra nhng ri lon.
Do s nghi ng ny m s mt thm cho khm xt nh Lon
Sanh. Trong khi khm xt li tm thy mt mu giy c ghi s
110 v cn lm c bc th ca cu vit gi vo Si Gn cha
kp b vo thng th nh Bu in, bc th y li ch li ging
ht ch vit trong bc th m ngi thanh nin b mt trao
cho Bazin trc khi h th.
Do s kin trn m s mt thm quyt nh ra lnh bt
giam Lon Sanh. Ban u h tng l Php kiu, sau khm ph
ra l cng dn Vit Nam hon ton, nn b tra tn rt tn nhn.
Lon Sanh bt buc phi nhn liu mnh l th phm, ri c
a n trc ca cn nh s 110 ph Hu, din li tn kch st
nhn. Nhng cn c theo li khai ca ch nhn s nh 110 v
ngi ti x li xe cho Bazin th cn thiu mt tng phm, ngi
a bc th, khng cn bit khai cho ai? Lon Sanh phi khai
mt tn tng tng l Trn Bnh Nam. S mt thm khng tm
ra ai c tn ny, nn bt i Nguyn Tn Long l ch ca Sanh,
v ng Long trc c thu vic ph rng cho cng ty t
Nam Vit, mt thm tnh nghi cho ng Long c cnh tranh cng
vic lm n vi Bazin chng?
 Ra trc phng d thm ta n H Ni, lut s xi Lon Sanh
ci cung. Nh chc trch ng trc mt tnh th lng tng,
khng thm c bng c g chn xc buc ti b can. Hn
na, cuc gio nghim t dng trong hai bc th ni trn m s
mt thm t ht hy vng vo , th nh chuyn vin ta n
li kt lun tri vi chuyn vin s mt thm! Bc th a cho
Bazin khng phi do tay Lon Sanh vit, mc du li ch ging
vi ch b can.
n y tha bit r th phm khng phi l Lon Sanh,
nhng chn p d lun ng si ni, s mt thm cho cc
bo loan tin l bt c th phm v m st Bazin l Lon
Sanh. Sanh b tng giam vo ngc Ha L.
S thc trong v m st tn thc dn Bazin, nguyn nhn
chnh xc v b mt nh sau: ng trc cnh thng kh ca
ng bo, mt s on vin VNQD trong cc x nghip: G
a, Poinsard et Veyret, Descourd et Cabaud, Denis Frres,
Brasserie Hommel, c i Biu l ng ch Nguyn Vn Vin,
l y vin trong thnh b VNQD, c thnh b trao ph trch
nhim lnh o cc chi on cng nhn, n yu cu Tng B
cho thi hnh git tn trm mua bn n l l Bazin, tr mi i
ha cho dn tc.
 Bc vo Khch Sn Vit Nam, Nguyn Vn Vin gp
Nguyn Thi Hc, Hong Vn o v Nguyn Hu t, ng
ch Vin a ngh ca cc i Biu Chi on Cng Nhn yu
cu Tng B xt, xin ra lnh cho ban m st git Bazin. ng
trng Nguyn Thi Hc tr li:
Nu nay vi git Bazin, tt nhin chnh quyn thc dn s
khng b d di, m a s ng ch trong cp lnh o ca ng
chng ta phn ng c tn trong S en ca s mt thm. Thc
dn s bt ht, ng s tan, li t m hi nhiu. Vy khuyn cc
ng ch nn bnh tm rng sc lm vic ln ang ch i
ng chng ta. Bazin chng qua ch l mt cnh cy, cy m
tc khc cnh phi ho.
Hong Vn o, Nguyn Hu t cng ng vi Nguyn
Thi Hc, Nguyn Vn Vin ra v bo co li vi i Biu chi
on, nhng h u nn n vi Nguyn Vn Vin yu cu Tng
B cu xt li mt ln na.
Gia khi y VNTNCMCH cng hot ng rt ro rit vi
cng nhn tranh th on vin, h cng ri truyn n chng
vic mua bn n l ca Bazin.
Mun tranh th on vin trong gii cng nhn, gy lc
lng cho ng mnh, phi c hnh ng v thnh tch u tranh
c th, lm cho anh em gii cng nhn tin tng, m h ang i
hi ng mnh, nhng ng trng khng ng , th khng
khi no ng li chu a vn ra bn trc Tng B. Anh
Nguyn Vn Vin t ng bt u theo di Bazin. Sau t ngy
c bit r l hng ngy vo mi bui chiu khi tan s, th Bazin
th no cng n cn nh s 110 ph Hu, nh nhn tnh ca y l
Germaine Carcelle, mt m lai lm ngh bn hng cho hng
G a ph Trng Tin.
Sau khi iu tra c bit r rng mi chi tit, Nguyn Vn
Vin b mt ly trm mt khu sng lc v mt s n ca hng
Poinsard et Veyret, hng m anh ng lm cng tc bn hng
cho khch, em v hun luyn cho mt ng ch l Nguyn Vn
Ln bit s dng mt cch thun thc.
i n chiu ngy mng 9 thng 2 nm 1929, nhm chiu
ngy 30 Tt m Lch, mi gia nh trong thnh ph u ng
ca ngh, sa son ba cm chiu cng vi T Tin, cnh binh
cng nh mt thm u sao lng vic canh phng, Nguyn Vn
Vin cng Nguyn Vn Ln, Nguyn c Lung tc K Cao n
cnh miu con, ni x ca nh Germaine Carcelle ng i
Bazin.
Theo thng l, Bazin ngi trong chic xe hi lng ly hiu
Hotchkiss sn mu bleu royal n nh Germaine.
 S git tn m phu Bazine

Vo khong hi 20 gi, Bazin u i m pht, mnh khoc

o Pa--suy t trong nh Germaine, bc qua ng tin ti
ch xe hi u, ti x ca y vi m ca xe, Bazin mt chn bc
ln b xe, mt chn cn ng di ng, mt ngonh li
ngn tay ln mi ra hiu cho li tnh nhn cn ng trc ca.
Gia khi tim bn thuc lo x ca nh Germaine em trng pho
di ra t ngay trc ca, Nguyn Vn Vin lin ra lnh cho
Nguyn c Lung tin n trao cho Bazin mt phong th (bn
n t hnh), ngoi b c tn hng Tu Thy Bch Thi Bi,
Nguyn Vn Ln lin tin n bn mt pht sng lc vo m,
trng hm rng Bazin, Bazin ng gc, Ln bi thm hai pht na,
kt liu i tn thc dn chuyn mua bn n l.
Mi nh trong ph u ng kn ca ngh n Tt, ting
sng ha ln ting pho, nn khng mt ai hay bit, ngoi tr
Germaine v tn ti x, Germaine qu s, vi chy tht li vo
trong nh ng sp ca nhn ra ng qua khe kt h, cn ti x
th qu hong s, vi nm gc xung ch ngi li xe.
Sau khi thi hnh xong nhim v, Nguyn Vn Vin cng
Nguyn Vn Ln, Nguyn c Lung r vo con ng cnh ch
Hm, hi y con ng ny cn nhiu h ao, n in cha c,
rt t ngi qua li, mi sau ny mi m mang, t tn ph l
Harmand. Khi rt lui n khu nh ru, th ba ngi chia tay,
Nguyn Vn Vin tr li nh Nguyn Thi Trc s 46 ph Ch
ui (Goussard) trao cho Thi Trc b qun o trt ra, ri ra i.
B qun o mu xm y gi li em sang nh L Thnh V, v
bo cho V bit Nguyn Vn Vin thi hnh xong vic git
Bazin. L Thnh V tc khc buc thm mt vin gch ri em
ling xung h Chnh Trung cui ph Ch ui. Phong tro
mua bn n l t y dn dn bc vo con ng co chung (*).
(*) Nm 1967, khi ng V Hng Khanh ra tranh c chc Tng Thng
VNCH vit v ng bo vi hng tt ln: Vi nt tiu s v thnh tch
cch mng ca ng c vin Tng Thng V Hng Khanh
 H V vit tip:
Ai ra lnh git Bazin?
Vo nhng nm 1928, 1929, bn ti phit cu kt vi chnh quyn thc
dn Php, cng bch dn qu min Bc i lm cu-li ti n in cao su ca
chng vi hnh thc m phu, m tn Bazin l cha trm kht mu. Nhng
ngi i phu cho chng b i x tn nhn d man, t c sng st tr v.
ng bo ta rt phn ut phn i trn bo ch, hoc bng khng th, cng
ch em li kt qu no! Nn Tng B VNQD hp hi ngh, trong
c ng V Hng Khanh tham d, ln n t hnh Bazin, cnh co bn ti
phit v thc dn Php. Kt cuc tn Bazin b bn cht ti ph Hu, H Ni
nm 1929.
Nh tc gi trnh by phn trn, v git tn thc dn Bazin khng
a ra trc hi ng Tng B, v xt khng c li, m ch do mt cn b
ng l anh Nguyn Vn Vin t ng thi hnh. Chng c c th l trong
bn co trng m chnh ng Chnh Hi ng Hnh Brides c trc ta
sng ngy 2.7.1929, khng h ng g n v m st Bazin.
Hn na, Tng B VNQD k t ngy Bazin b git tr v trc, khng
h c y vin no mang tn V Vn Gin tc V Hng Khanh sau ny c.

trnh s hip dm lch s, v hiu lm ca qu v c gi nht l nhng

thanh nin ng Vin VNQD nn bt buc tc gi phi c my li ch
thch ny, xin co li cng qu v c gi bn phng.

CHNG IV

VIT NAM QUC DN NG B THC DN N P

 THIT LP HI NG HNH

Th phm m st Bazin khng phi l Lon Sanh, tt l hnh

ng ca VNQD, m s mt thm Bc Vit mong manh bit
t hi Nam ng Th X c thnh lp t lu, nhng nu n
p ngay th thiu bng c, nn chng ch cho theo di tng c
nhn. n ngy nay VNQD c mt lc lng kh ln lao,
nn chng khng cn th lu c na!
Nguyn nhn b tit l, bi mt thanh nin tr thc l Nguyn
Quc Ty, y khoc b o cch mng tham gia vo nhng v c
tnh cch i quc i qun, mu khoi lc c nhn. S Mt
thm Bc Vit tha bit r l g li dng cch mng gy ph
ri tr an; nn ngh vi Thng S Bc Vit trc xut y v
nguyn qun Trung Vit vo hi cui nm 1927. Nhn c
lnh trc xut, Nguyn Quc Ty n nn n vi Rinert, Cm
Mt thm:
Xin ng cho ti li Bc Vit, ti s xin bo ng bit mt
tin quan trng.
Rinert ci khy, p li bng ging ma mai:
Quan trng ! Thi v qua Vinh, anh s khai vi ng Chnh
Mt thm y. Khi lnh gii v ti S Mt thm Vinh (Ngh
An), Nguyn Quc Ty khng ngn ngi khai tin quan trng y
vi chnh mt thm tnh Ngh An rng:
Hm trc y ngi bn ng hc ca ti l Nguyn
Thi Hc c n r ti vo hi kn, m mc ch l dng v lc
nh thc dn. Trong hi kn y c c Nhng Tng v Phm
Tun Ti. (15)
Vo hi 5 gi sng, ngy 17 thnh 2 nm 1929, tc ngy mng
8 thng ging nm K T, S Mt thm Bc Vit ging li khm
xt nh v bt mt s Trung y VNQD trong s c Bi Tin
Mai. Nhng khng bt c hai yu nhn ca ng l Nguyn
Thi Hc v Nguyn Khc Nhu. Nguyn Thi Hc khi y ng
Khch Sn Vit Nam, c ng ch phi bo, ng lin thot ra
ca sau khch sn nm pht ng h trc khi mt thm ko n
b vy khm xt c quan y (16).

15 Ti liu ny tm thy trong tp h s ca cc ng vin quan trng

ca VNQD b bt giam hi thng 2 nm 1929 c Hi ng
Hnh cho xem trc ngy a ra ta xt x phin cng khai.
16 Nhng Tng vit trong tp Nguyn Thi Hc do Tn Vit xut

bn, ni trang 60 rng: Chng cho ngi canh c m, d tng bc,

nhng thc th c th ni rng chng ch bit g c! C gi n h s
mnh m coi, mi bit nhng t trnh ca ti thm t tng cng phn
nhiu l ba t sut t u n cui. Khng c cc tay ni cng th
khng bao gi ph ni mt ng cch mng, m ng chng ti cho
mi ti nm 1929, qu tnh khng c mt tay ni cng no! Bo cc
ng vin ca chng ti hi y ln nhiu mt thm, hon ton l mt
chuyn ca nhng k xu bng t iu ni ln.
 Tn Ton Quyn ng Dng (1927) Pierre Pasquier

S mt thm a chng ti ra Bin L Cuc. Nhng thy l

vic quan trng, Bin L Cuc bo co ln Ph Ton
Quyn. Ton Quyn Pasquier k ngh nh thit lp Hi ng
Hnh (Commission Criminelle) xt x VNQD. Thnh
Phn Hi ng Hnh (HH) gm c:
Chnh Hi ng: Brides, Thanh tra Hnh chnh, Chnh tr
Bc Vit (17)
y Vin : Nicolas, Bin l
y Vin : Delsalle, c l H Ni

Brides c ngi dn Bc Vit lit vo hng T Hung: nht

17

c (Darles), nh Ke (Eckert), tam Ma (Delamare), t Bch (Brides).

 y Vin : Guet, i y
Thng ngn: Hong Hu Phng
Lc S: Arnoux Patrich
Hi ng Hnh lm vic ngay trn tng lu ngc tht Ha
L, H Ni, ni phng giam c Phan So Nam hi nm trc
y. Bt tay vo vic, Brides ra lnh cho cc b can hng ch
chnh tr phm (rgime politique). S ng vin VNQD dn
dn b bt giam ln ti con s 227 ngi, bi Bi Tin Mai, mt
Trung y tham d Tng B n hai k, b mt thm em danh
li cm d, Tin Mai cung khai ht cng vic ca ng v t
co ht tn tui nhng y Vin Tng B.(*)
(*)227 ngi c phn loi nh sau:
Th k ca chnh ph 36 ngi.
Nhn vin chnh quyn Php 13.
Gio Vin nha hc chnh 36.
Gio vin t 4.
Gio s Hn vn 2.
Sinh vin 6.
Qung co vin 4.
Thng mi v k ngh 10.
Bun bn v tiu cng ngh 39.

in ch, nng dn v y s 37.

 Qun nhn 40.
Bng tm lc ny chng t cho thy thnh phn tr thc v bn tr
thc cao n u! V phong tro c th tr nn nguy him cho nn an
ninh ca Php, bi v hn 50 phn trm k m mu lm ngh phc v
cho chnh quyn Php. Trch theo ti liu ca Louis Marty, gim c mt
thm ng Dng vit trong cun Contribution lhistoire des
mouvements politiques de lIndochine Francaise.

Ngoi Bi Tin Mai cn c nm, ba ngi b mt thm tra

tn, khng b tinh thn, b mc mu, tng chng bit r tt
c, nn hi u ni . Ring s ng Vin thuc tnh ng b
tnh Hng Yn, Hi ng Hnh c y cho Tun Ph tnh y
l Vi Vn nh c cu xt. H Vi dng ch bc-d c cng
s lnh dng ngi Th tra tn mt cch v cng khng khip,
nn s ng vin tnh Hng Yn b bt nhiu nht, cn cc
tnh khc, cc Trung y c sc chu n khng chu cung
khai, Hi ng Hnh khng tm ra manh mi, nn gi c
an ton.
MU PH NGC THT HA L
Th l bn thc dn Php bt gi hu ht cc yu nhn, t
nhng sng lp ng Vin n nhng y Vin trong Tng B
c v mi. Ch duy cn hai nh lnh t ti cao ca VNQD l
Nguyn Thi Hc v Nguyn Khc Nhu.
 Vi bng mi cch mi gi, chng vn khng sao bt c,
mc du li c tin Nguyn Thi Hc vn thng lui ti cc vng
ln cn ngoi thnh H Ni, lin lc v thng bo tin tc vi
cc ng ch ca ng hin ng b giam gi ti ngc tht Ha
L.
Do Arnoux, Tng Gim c Cng An, mt tn trm mt
thm gi i t Bc v nht l Brides, Ch Tch Hi ng
Hnh, mt vin cai tr kht ting trong hng T Hung, u nh
in nh di, ng ngi khng yn! Chng va t v cu knh,
va c lo lng s hi.
Bng nhin mt hm, vo cui thng 4 nm 1929, khng bit
t u a li? Y nhn c tin chc chn l Nguyn Thi Hc
ng chun b mt cuc ni dy nh ph ngc tht Ha L vo
ngy k nim Jeanne dArc (Gian-a), 14 thng 7 sp ti, gii
cu cho cc ng ch ca Nguyn Thi Hc ng b giam cm
trong y, ging nh cuc ni dy ca dn chng Ba L nh
chim ngc tht La Bastille hi nm 1789.
Tin ny tuy trc c thc, v bn k hoch u tin c
tho ra, nhng sau v nhiu l do c bit, nn li quyt nh bi
b. Th m bn phn ng gi y mi nh hi thy, li mang
n tu ht vi Brides, lm cho y hong ht v lo s, n ni va
sng sm tinh sng hm sau, khi vng ng cn cha l rng,
Brides n thng c m, lm l tin bc vo khu s-lim C
(Cellules C) gm 32 s-lim, l khu bit giam kin c v quan
trng nht, v cng m u rng rn nht ti ngc tht Ha L thi
by gi, c mnh danh l Le tombeau vivant (M chn
ngi sng). Ni y giam cm hu ht l nhn vin Tng B c
v mi VNQD.
Ti hng lang s-lim C, Brides ra lnh cho tn gim th Php
theo sau, ln lt m ca tng s-lim mt, y vo tn ch, ni
vi tng ngi chng ti mt cu, nguyn vn: Attention vous
tout! Et dites HOC quil reste tranquille! Sil y a un moindre
soulvement Hanoi, vous aurez tous la tte coupe! (Cc anh
liu hn y! V bo vi Hc, n phi yn i! Nu xy ra mt
cuc ni dy nh no H Ni, tt c cc anh s b ri u ro!)
Cu ni ca Brides va c nh hm da, va c nh
khuyn ln vy. Ni xong y lng lng i ra, khng hi han thm
bt na li, v ln lt ngt 30 ngi, vi ai, y cng ch ni mt
cu y m thi.
Nguyn t lu, Brides cho rng mc du b giam cm
nghim mt, nhng mt s anh em vn c lin lc cht ch vi
nh lnh t tr tui, v nht l vn c tham kho kin y
v cc vn trng i ca ng. Do , Brides thng ni vi
anh em chng ti rng: De la prison, le Tong bo dirige toujours
le Parti (T trong nh giam, Tng B vn gi quyn lnh o
ng).
D nhin cuc ni dy ny ri sau khng xy ra, v c lnh
bi b t trc nh trn ni, nhng Brides th c bit u, v
y li inh ninh cho rng, y l kt qu ca s mc nhin thng
cm gia chng ti vi nhng li du thuyt y khn ngoan v
kho lo ca y ti cc s-lim trc y; ri v hnh trung, t
chng ti c c quan trng ha tng tng mi ln.
HI NGH LC O
Cn phi c mt s cn b c lc b xung vo cng tc
cp bch. u thng 4-1929, Nguyn Thi Hc v Nguyn Khc
Nhu b mt triu tp i Biu cc tnh b ton quc ti Lc o,
mt lng gn ga Lc o thuc tnh Bc Ninh.
Trong s cn b c b sung, c S Trch, mt t trong
phi Thiu Lm, c phong giang h kim khch, xut hin
gia khi ta nh VNQD ng b cn bo t lung lay. Ngoi
S Trch cn c mt s ng vin c ct nhc ln hng cn b
mi l K Con, Nguyn Vn Chn, Xun Tng, V Vn Gin,
Phm Vn Tnh, Nguyn Huy Th, v.v
Sau phn trn, Nguyn Thi Hc bc ln din n vi mt
ging ni cm ng:
 Hin tnh ng chng ta lc ny c mt s chi b cc tnh:
Thi Bnh, Ninh Bnh, Hng Yn, Tuyn Quang, v vi chi b
nh binh, s ng ch b bt kh nhiu. Cn cc tnh khc v
th, nh s nhn nhc v gan d ca cc ng ch trong ngc
tht, nn s ng ch ca chng ta ngoi cn rt ng, khng
nhng an ton v s, m li cn pht trin thm nhiu chi b. Cc
binh on, cc chi b nh binh cng mi ngy mi kt np thm
c nhiu ng ch mi. Tnh hnh ca ng th l vng vng,
tinh thn gan d ca cc ng chnh th l t r
Cui cng Hi Ngh quyt nh xc tin ngay vic tuyn
truyn kt np thm ng ch, v kin ton ngay li nhng chi b
m s ng vin b bt nhiu. S ng vin mi kt np, nay
nhm vo thnh phn nng dn, th thuyn v sinh vin nhiu
hn.
Vn lin lc cng c ra, hi ng quyt nh la mt
s n ng vin ln thay th s nam ng vin. Trong s lin
lc vin mi ny c cc c: Th Tm, c Tnh, c Vn, c
Bc, c Chnh v c Giang.
V M ST TRNH TH NHU, TRNH TH UYN
Arnoux cng nh Brides, chng on trc vi nhau rng,
Nguyn Thi Hc cn ngoi vng km ta ngy no, th mt
trn cung phong cch mng, mu chy tht ri, nht nh s xy
ra bt c lc no! Bi vy cng tc ng trn hng u ca Brides
lc by gi, l lm sao bt gi cho bng c, hoc thuyt phc
cho c Nguyn Thi Hc chu v u th, th t nhin an ninh
trt t ton ci Bc K s c bo m nh bn thch.
Mt bui sng, S Mt thm gii n Hi ng Hnh mt
ngi tnh nghi hot ng cch mng l Trnh nh Chim tc
C Chim Ph Lng Thng. C Chim c hai c em gi l
Trnh Th Nhu v Trnh Th Uyn. Hai c ny l bn gi ch thn
vi hai c Nguyn Th Bc, Nguyn Th Giang, m theo bo co
ca s mt thm, th hai c Bc, Giang l ng vin VNQD v
ng hot ng cch mng tch cc bn cnh Nguyn Thi Hc,
Nguyn Khc Nhu.
c bit r rng nh vy, trc ht Brides cho gi Trc Kh,
Ng Vn Triu, mt ng vin VNQD hin b giam trong ngc
tht Ha L ln vn phng, e da sau vut ve, ri ha: Nu Trc
Kh bng lng vit mt bc thcho Nguyn Thi Hc, khuyn
ng ra u th, th lp tc h Ng c tr t do. Ng Vn Triu
trc cn t chi, sau bng lng vit. i khuyn Nguyn
Thi Hc, Nguyn Khc Nhu nn ra u th, khng nhng khng
b ti, m cn cu vn c 200 ng ch hin b giam cm;
nhng thng ng vin s c tha ht, cn nhng Trung y s
lm n chiu l m thi, Chnh Ph Bo H ha chc chn nh
vy
Nm c bc th trong tay, Brides cho gi C Chim, v
cng t e da s mt u n v v an i: nu C Chim khuyn
c 2 c em gi mang phong th ca Ng Vn Triu trao c
n tn tay c Bc hoc c Giang, th khng nhng c th ngay
v, m khi thnh cng Chnh Ph Bo H li cn ban thng cho
l khc.
Suy i tnh li hi lu, C Chim nhn li, tc th hai c Nhu,
Uyn c s mt thm bt gii n. Trc ht Brides cho php
anh em c chuyn tr, ri p dng chin thut e da v v.
Kt qu hai c gi sng Thng bng lng nhn em hai bc th
y.
Bc chn ra khi cng Ha L, hai ch em bn nhau phi tm
n hi ng ch X y Mai Ngc Thiu tc C Sm; v Nhu,
Uyn u l ng vin VNTNCMCH, ng ch ca C Sm.
Ban chp hnh K B VNTNCMCH tc thi c triu tp
mt phin nhm bt thng vo bui ti ngy 28.5.1929 ti
ng Th Dc (Wil), H Ni. Hi Ngh quyt nh l giao hai
n ng ch Nhu, Uyn cho tnh ng b Hi Phng lo liu cho
p tu Canton sang Hng Kng, cng tc cho Tng B ti
Qung Chu, trnh mi s c th xy n nguy him cho
VNTNCMCH. Mtcn b ng l ng Ngc Long b danh
Minh c c phi em mnh lnh xung Tnh ng b Hi
Phng.
Sng ngy 31 thng 5, Trnh Th Nhu, Trnh Th Uyn, p
xe la xung Hi Phng. Hai c c mt ng ch l Trn T
Lang do Tnh ng b phi ra n tip. Sau khi nhn c m
hiu, Trn T Lang bo hai n ng ch hy tm mt ni ngh
ngi, i n ng hi 19 gi ri s n u Ng Ngh, trc
trng trung hc Tr Tri, gn ng Ct Ct i, s c ngi n
n a li c quan ca Tnh ng b.
i ng gi hn, hai ch em lng thng n ng Tr Tri. Gia
mt ni vng v, bng ti chp chn, hai ch em cn ng ng
ngc, ch xc nh v tr, thnh lnh mt ting n pht ra, mt
vin n trng ngc c Uyn ng ngc cht lin. C Nhu cn
ng hong ht, li mt ting n na tip theo, vin n trng
vo i c Nhu ng qu. K st nhn trn thot.
V m st ny nguyn do l Ngc Dzu nhn c mt
lnh K B v vic lo liu cho hai n ng ch xut dng. Dzu
tm n Nguyn c Cnh, ngi ph trch v tnh ng b. Ban
chp hnh Tnh ng b gm c ba ngi Nguyn c Cnh,
Nguyn Th Vinh, L Vn ng, ngoi ra cn c Quc Anh, Kim
Tn v SQuyt mi t Hng Kng v, Ngc Dzu, Trn T
Lang v H Ngc Ln cng c mi tham d.
Trc hi ngh, Nguyn c Cnh bo co v mnh lnh ca
K B v l do phi a hai n ng ch xut dng. Quc Anh
ng pht dy ni:
Bc Vit K B ch trng mt vic qu m h, khng
hiu r tnh hnh on th mt cht no ht c! Hin nay Tng
B cn u na! M bo gi hai ch y sang cng tc! Tng B
VNTNCMDCH hin b gii tn do quyt ngh ca ton th
i Biu d i Hi ton quc Hng Kng biu quyt
thay th bng NG DNG CNG SN NG ri! Vy nay
K B, Tnh B VNTNCMCH y cng u b gii tn t
chc li thnh DCS.
Quc Anh ni dt li, S Quyt tip:
Gi sang Hng Kng khng c! y trc sau g
hai ch y cng s b bt. M b bt tr li th rt nguy v hai ch
y gi cng tc lin lc, bit ht cc yu nhn K B, Tnh B
chng ta.
n lt Ngc Dzu:
Tnh trng xy ra nh th ny th ch cn mt cch l
th tiu lun hai ch y i cho rnh n v yn chuyn, bn tm
lm g! Bn khon v ch! th gi m lo t chc DCS ch,
sau ny nc c c lp, s cho tn hai ch y vo bin ph l
c ri.
Bn quyt ngh th tiu hai n ng ch Trnh Th Nhu, Trnh
Th Uyn c thng qua, cng tc th tiu c trao cho H
Ngc Ln thi hnh, bi Ln l mt tay thin x. Nhng oi om
thay! Th Nhu li l v hn th ca H Ngc Ln, nhng Ln
khng th cng li mnh lnh m Tnh ng b trao ph,
Ln ch cn mt cch l thi hnh bn n mt cch sai lch, ngha
l ch bn vo mt bn i Trnh Th Nhu. Hm y l bui ti
ngy 31 thng 5 nm 1929.
Sau khi v n mng ny xy ra, ngi b bt giam u tin l
Mai Ngc Thiu tc C Sm v my ng ch ca ng trong
Tnh ng b Hi Phng.
HI NG HNH X PHIN CNG KHAI
V n Bazin tuy phng d thm Ta n i Hnh c i L
Thnh V, Nguyn Thi Thc, Hong Vn o v Nguyn Hu
t ra hi cung nhiu ln, nhng khng mt ai chu tit l mt
iu no; nn vn khng tm ra manh mi.
Hi ng Hnh lm vic rng r sut ngy m cho mi
n cui thng 6, Nguyn Thi Hc, Nguyn Khc Nhu vn
khng sao bt c, li vp phi v m st Trnh Th Nhu, Trnh
Th Uyn khin Ch Tch Hi ng Hnh ht sc bi ri, li
khng mun lm ra to chuyn e chnh ph Mu Quc qu trch
bn cai tr ng Dng. Nn Hi ng Hnh tr t do cho
149 ngi, cn li 78 ngi, quyt nh a ra x trc phin
ta cng khai vo hi 8 gi sng ngy mng 2 thng 7 nm 1929.
Trong bn co trng c on rng: cc gio vin, cng
chc, cc binh s l nhng cy ct chng mi nh ng
Dng. Vit Nam Quc Dn ng lm lay chuyn ba cy ct
y. Nguy him hn na! L nhng k c h r r (tr Nguyn
Quc Ty), vo th vo, khng vo cng khng mt ai i t co
vi nh ng cuc. S im lng khc no ng la!
Sau khi nghe li khai ca cc b can v lut s bin h, n
hi 20 gi ti hm sau (mng 3 thng 7) Hi ng Hnh tuyn
n. Thc l mt v n khng tin khong hu trong lch s, 78 b
can m ch xt x chp nhong c 2 ngy.
Nhng sut trong phin x n, Hi ng Hnh khng h
nhc nh n v n, Hi ng Hnh khng h nhc nh n
v m st tn trm thc dn Bazin.
- 2 ngi trng n: inh Hun Trung, Trn Vn Sinh
- 3 ngi kt n khuyt tch: Nguyn Thi Hc, Nguyn Khc
Nhu, Nguyn Vn Vin.
- 26 ngi n t treo t 2 n 5 nm: Chu Dng Bnh, Phm
Hu Chnh, ng nh in, Nguyn Vn Bch, Nguyn Hu
t, H c Vng, Nguyn Vn Loan, Nguyn Triu Lut,
Nguyn Kim Ng, V c Hin, Trn Xun Ngng, Trn Vn
Chnh, Ng Thc ch, L Vn Quyn, ng Minh Phng, L
c Phong, Liu B Dung, Phm Hu Nu, Nguyn Vn Triu,
Trnh Th Hng, L Vn Th, Nguyn Th Hong, Nguyn Vn
Tm, Ph c Chnh, Nguyn c Phng, Nguyn Huy Vin.
- 47 ngi n t cm c t 2 nm n 15 nm: Phm Tun
Ti, Hong Thc Dz, Nguyn Ngc Sn, L Vn Phc, Trng
Dn Bo, Nguyn Th Nghip, Hong Trc, Nguyn Thi Trc,
H Vn Mch, Hong Phm Trn, L Xun Huy, Trn Vn Mn,
ng Xun Tip, Phm Hu Phng, Hong H, L Vn Thu,
Trn Bch, Phm Huy Kiu, on Mnh Ch, on B Xch,
o Danh Hi, o Vit Chuyn, on Mnh Tip, Trn Hng
Long, ng Ngc Nh, Nguyn Vn m, Nguyn Vn Kch,
Nguyn Vn Khc, Nguyn Cnh Hon, Nguyn Trung Ph,
Trnh nh Kim, Nguyn ng Ha, Phng Vn , L Thnh
V, Hong Vn o, Chu Vn Phc, V T Ch, Nguyn Vn
V, Nguyn Duy Cng, Phm Lin Hoa, L Trung ng,
Nguyn Vn Tn, o Khc Hng, Phm Minh c, Phm Vn
Tr, i Bt
Ngoi n t, mi ngi cn o thm ci n 5 nm bit x
(interdiction de sjour).
 n ngy 24 thng 8 nm 1929, chnh quyn thc dn ra lnh
pht vng 25 ngi n t cm c t 2 n 5 nm a i giam ti
cc ngc tht thuc cc tnh thng du Bc Vit; 23 ngi n
cm c lu y t 5 nm n 15 nm a i giam ngoi Cn
o.(18)
D LUN BO CH THI
L mt ng cch mng b mt, lm sao m dn chng bit
c! Cho mi n u nm 1929, ng bo c tin chnh
quyn Php ang lng bt ng cch mng chng Php l
VNQD.
Kp n ngy mng 2 thng 7 nm 1929, cc bo ch H Ni
u ng tin Hi ng Hnh hp x cc can phm
VNQD.
Hu ht dn chng khng hiu Hi ng Hnh l g? V
cng khng hiu VNQD l on th no?
Cuc m mu chng Php c Hi ng Hnh (Le
complot antifrancais devant la commission crimirelle), Chnh

18 Cng trong phin x ca HH ny, cn x my ng vin

VNTNCMCH l Dng Hc nh (khuyt tch 20 nm cm c),
Nguyn Vn Nng, Nguyn Danh i, ng nh Hng v Mai
Ngc Thiu t 2 n 5 nm cm c. V cn mt ngi na khng tham
gia vo mt ng phi no, nhng rt ho hip, nhit tm v rt trit
ng h cch mng, b HH kt n 5 nm cm c lu y, l c
Nguyn Cng Riu tc Ba Liu.
quyn Php trong mt thng co ng trong bo Avenir du
Tonlkin ngy 2 thng 7 nm 1929 ni r thnh phn v nhim
v ca Hi ng Hnh, ng Balnt nhc li nh sau:
Hi ng Hnh c thit lp l do sc lnh ca Tng
Thng Php k ngy 26 thng 11 nm 1896, l mt ta n c
bit thit lp thay th cho ta n thng x nhng dn bn x
hay ng ha phm nhng khinh hoc trng ti, lin quan ti s
an ninh ca nn bo h hoc ti s m mang ca nn thuc a
Php.
Thnh Phn Hi ng Hnh: Ch Tch Hi ng Hnh
l mt vin quan cai tr hng nht. Cc hi vin gm vin Cng
S a phng, ni ti phm xy ra. Vin Bin L c thm
quyn ti ni ny v mt v i y do i Tng T Lnh qun
i ng Dng ch nh.
Ta s c mt vin Lc S, la trong cc Tham t Lc S ta
Thng Thm.
Khi Hi ng Hnh hp ti mt a im ngoi khu vc
thm quyn ca cc ta S Thm H Ni v Hi Phng, vin
Bin l s c thay th bi mt v Thm Phn khc do vin
Chng L gim c T Php ng Dng c.
 V Ch Tch v hai i vin i y v Thm Phn, vin Lc
s mi nm u c ngh nh ch nh ca vin Ton Quyn ng
Dng.
Qua cc thnh phn v s iu hnh trn, chng ta thy rng:
Hi ng Hnh chnh l mt ta n x v cc v chnh
tr, nhm ring cc v chnh tr chng Php.
Cc bo sau v n ny c nhc nh ti nhiu, c bo Php ln
bo Vit. Cc bo Php ca thc dn Php c tm cch nh ln
VNQD vi VNTNCMCH tc l bit hnh ca ng Cng Sn
sau ny.
Bo Franco Annamite vit:
Ti xin hi cn c cch no cho ti khi nhm ln hai ng
y c! Nu khng k cch l phn bit tn ng n di hn tn
ng kia? Ni thc ra, tt c nhng ngi trong hai ng u l
b con vi nhau c. H cng theo mc ch l trc xut ngi
Php ra khi x ng Dng. (RFA s 3 ngy 1 thng 8 nm
1929, trang 25).
Bo Avenir du Tonkin cn vit:
Bn thng lu Annam nghin cu nn vn minh ca ta,
th khng khi no li b ta, m i theo nhng k ch c mc ch
l ph hoi nn vn minh y. H cn nn hip tc vi ta na, bi
vy chng ta c ci phn s phi nn thn cn vi bn thng
lu Annam, cho h tin cy mnh v hiu rng quyn li ca
chng ta vi ca h phi i song song vi nhau. Bn no cng
em cht thnh tm ra, th vic hu lin lc vi nhau khng
kh g
Cc bo Vit Nam phn nhiu khm phc thi ca nhng
nh cch mng tr tui trong v ny, nhng khng dm t by
mt cch r rt trn mt bo.
Cng cuc chng Php ny mc du b tht bi, nhng c
ting vang rt rng ln.
Bo Action Franaise xut bn ti Php trong ngy 2-6-
1929 tc l trc ngy hp HH vit:
Que se pass-til en Indochine, et pourquoi nous dissimule-
ton si jalousement la verit? Un dput colonial que nous ne
nommerons pas aujourdhui, a reu dune personnalit
Franaise rsidant en Indochine et plus particulirement en
Annam, une letter extrmement pessimixte montrant le
dveloppement dune campagne francophobe tenace, puissante,
savamment dirige et sur le point de porter ses fruits. Nous avons
lu cette letter.
Cest la politique de bon plaisir, darbitrai, dillgalit faite
l-bas par Varenne qui porter ses fruits avec Lautorissation des
gouvernements successifs.(*)
 (*)Bn ng Dng c g, v ti sao ngi ta li du dim chng
ta s thc mt cch ngoan c? Mt ngh vin thuc a m y
chng ti khng ni tn ba nay, nhn c ca mt Php
kiu ng Dng, ng hn l Trung Vit, mt l th y
ym th, ni r mt phong tro bi Php bn vng, mnh m v
c iu khin mt cch kho lo v trn ng kt qu,
chng ti c l th . Bo li vit tip.
y l mt chnh sch theo s thch, p bc bt cng p dng ti
bi Varenne, chnh sch ny c kt qu ca n, vi s
chun y ca Chnh Ph lin tip.

Ti nc nh hi , c mt s ngi ch s ngi Php b

v nc th h ht bu vu. Tng trng cho s ngi , chng
ta phi k n Bc s L Quang Trinh, hi vin Hi ng Chnh
Ph vit trong bo Le Progrs Annamite ngy 20-7-1929
nh sau:
Supposons un instant que la France fatigue des plaintes
sempiternelles dune certaine presse que se dit nationaliste,
prenne parti de nous retirer sa protection. Qu arrivrait-il?
a. Le Japon avec sa formidable flotte et son arme ne ferait
quune bouche de nous.
b. La Chine grce sa population prolifique autant
quindustrieuse, nous submergerait, non sans nous avoir vaincus
pralablement sur le terraint conomique. Et nous connaissons
par exprience, ce quil nous en coutait dtre domins par les
clestes. Navons nous pas des millier dannes durant, pli sous
leur joug cruel? Faudrat-it recommencer?
c. Le Siam, dont les vises ne sont pas moins manifestes, nous
envahirait incontiment avec son arm de 600.000 hommes et
avec sa flotte arienne. Quaurions-nous lui opposer? Etre
domins par les Siamois? Ny avons-nous jamais song???
d. Enfin les apptis dchains des particuliers ne tarderaient
pas, seconds par la troupe des mcontants et des aventuriers,
occasionner dans notre pays mme des dissentions intestines qui,
dbrides dgnraient en guerre civiles, catastrophe ent plus
redoubtable que toutes les invasions du monde!!! (*)
(*)Th d c mt ngy nc Php ly lm chn nhng s on vng lun
lun ca my t bo t nhn l theo ch ngha quc gia, m b chng ta
khng bo h cho na th tr ra lm sao?
a. Nc Nht c Thy qun v Lc qun rt mnh c th thng ta nh
tr bn tay.

b. Nc Tu nh c dn ng c v gii v ng k ngh, c th lm
cho ta phi chm m sau khi thng ta trn ng kinh t. Nh c s kinh
nghim khi xa, nn chng ta bit rng nu cc ng Tu cai tr, th thit
thi ng. Trong my ngn nm nay chng ta chng s hi mt mt di
quyn p ch ca h l g? Nh vy m cn mun bt u li nh c hay
sao?
c. Nc Xim nh khng km r rng, cng c th em ngay 600.000
qun v mt i phi c tn ph nc ta. Chng ta ngh ti vic khng?
 d. Sau ht c nhng k bt bnh v nhng k bng lng gip cc s ham
mun si ni ca nhng k n khng ngi ri, s gy nn trong nc nhng
vic xu x ln nhau, khng ai ngn cm c, ri ha ra ni lon. Tht hi
thm! Mt s tai hi, mt trm ln gh s hn nhng s tn ph trong th
gii.

Kt lun y l kin ca mt s ngi tr thc Vit Nam

cch y qu 30 nm, ch s ngi Php rt lui khi Vit Nam!
Nhng may cho nhng phn t tr thc y, ngi Php li
cho n khi tht s b ngi Vit Nam cng ng dy tng kh
(1954).
Cn c mt vi t bo bng ch Php do ngi Vit ch
trng nh t La Tribune Indochinoise ca ng Bi Quang
Chiu Nhng t bo ny lun lun nhc ngi Php nn thay
i chnh sch v m mang tht s cho ng Dng.

CHNG V

THI HNH K LUT NG

THI HNH BN N BI TIN MAI
 Tng B k th nht mn nhim k, Bi Tin Mai (19) c
Tnh ng b Tnh Thi Bnh c ln thay th c ng nh in,
v tui gi sc yu.
Ngy 17 thng 2 nm 1929, Bi Tin Mai b s mt thm bt
t tnh Thi Bnh gii ln H Ni, b mt thm lung lc, Bi Tin
Mai qun li th trc bn th T Quc, trc mt cc ng
ch, cung cp y nhng ti liu quan trng cng nhng
danh tnh cc Trung y tham d Tng B sut my k lin. Hn
na, Bi Tin Mai dm cng khai ra nhn din v i chng
vi nhng ng ch, m Bi Tin Mai khai ra trc Hi ng
Hnh.
Trong khi tt c cc ng ch b nht trong s-lim, hoc tri
giam th Bi Tin Mai c u i nm mt phng ring trn lu,
nm ging l-xo c m m m v mn tuyn, n cm Php.
n p cng lao mt k phn ng, sn sng lm ti t
cho thc, phong. Sau ngy Hi ng Hnh x xong v n
VNQD, Bi Tin Mai c chnh quyn thc dn cho phc

19Bi Tin Mai nguyn qun ti lng c Hip, huyn Th Tr, tnh
Thi Bnh. Thng Hn vn, c b chc tha phi hng 5 huyn
Thanh Thy thuc Tnh Ph Th. V tnh ham m c bc, nn thng
khim khuyt cng v, b bi chc. Tr v nguyn qun, tuy nh ngo
nhng rt kho giao thip, c c ng nh in tn dng kt np
vo VNQD thuc Chi b Tnh Thi Bnh
chc tha phi phc v ti vn phng Tng c Vi Vn nh
tnh Thi Bnh vi mt s tin thng.
Sau khi iu tra, thu thp y bng chng. Ta n cch
mng ti cao VNQD hp phin c bit do Nguyn Khc Nhu
ch ta, kt n t hnh tn phn ng Bi Tin Mai. Bn n c
giao cho Ban m st thi hnh.
on vin trong ban m st l Trnh Tam Tnh, mt hc sinh
21 tui, nh gn ga Cng Vng ngoi thnh H Ni, c trao
ph cng tc i git Bi Tin Mai. Sau khi trao bn n cng bc
a c nh du ni nh ca Mai v khu sng lc vi 12 vin
n cho Trnh Tam Tnh, Lng Ngc Tn (trng ban m st)
cn n cn dn d thm:
Nn thi hnh vo khong 17 hoc 18 gi, ngha l sau khi
n lm vic dinh Tng c v nh, th gi y t ngi qua li.
Nhn c mnh lnh, Tnh lin thu xp vic nh kp sm
ngy hm sau p tu thy i Nam nh, gh bn Tn i Thi
Bnh thi hnh nhim v.
Bc chn xung tu thy cp bn H Ni, tnh c Tnh gp
Phm Hun, mt bn ng hc v cng l mt on vin trong
ng cng xui chuyn tu thy y. i bn tr tay bt mt
mng. Sau mt hi tm s, Hun t mun xin cng c i
theo ph lc, c Tnh ng .
 X chiu ngy 15 thng 3 nm 1929, tu thy cp bn Tn
, m ng n tnh l Thi Bnh cn cch xa, ng m trong
thnh ph e xy ra nhiu iu bt li, Tnh r Hun vo chi nh
mt ng ch lng Bng gn bn Tn qua mt m.
Hm y l ngy 3-8-1929.
n nh ng ch tri cn hi sm, trong gi pht i bn
sa son ba cm, Tnh v Hun snh vai i do chi trn con
Bng. Khi i n li r gn lng Thanh Ban, Tnh mt i i
tin, bn rt khu sng lc giu kn trong ngi a Hun gi
h, ri xung chn lm vic cn. Va bc chn xung khi
mt , nghe thy ting sng n, Tnh ht hong chy ln, thy
Hun ng gc, hai tay m bng, mu chy m a. Tnh m ly
bn v ni:
Thi ti git cht anh ri! M i s cng hng nt!
Trng hp ny th tt ngi ta s cho ti l k st nhn.
Hun hai tay ngc bo Tnh:
Thi, i s l! Chng ta u l k c ti vi ng, du
c hi cng khng kp na! Nhng anh hy bnh tnh, i gi ngay
xe ko ti y, kp a ti n huyn l s ti ny, ti kp cung
khai g ti cho anh, ng lo s v ch.
Tri mi pht mt ti dn, kim u ra c xe ko qung
ng ho lnh y? Ch gp c mt bc nng phu vc cuc i
qua, Tnh mc ti ly ra hai ho (2 cc) nh bc nng phu i ku
xe gim. Tri ti sm, xe chng thy, ch thy chc dch cng
tun trng t trong lng xm t uc vc gy, thi t v inh i
ko ti. Thy qun o Tnh dnh y mu, cho ngay l k st nhn
khng cn hi han g, h to tri Tnh li, nh p mt hi, ri
lp bin bn, Phm Hun khai:
Ti v bun phin v hon cnh gia nh, nn quyt ch
quyn sinh. Anh ny (tr Tnh) i vi ti ch l ngi khch qua
ng, khng lin h g n ti c! Khi i qua qung ng ny,
thy ti t t, vi chy li dng sng ngn ti, v vy nn qun
o anh ta vy mu. S thc l ti t bn ti, vy yu cu cc ng
th ngay anh ta ra.
Bin bn lp xong, chc dch sai tun trng cng Hun v p
gii Tnh ln Huyn nha Th Tr. Bi vt thng qu nng i
c mt qung ng th Phm Hun tt th, yn gic ng ngn
nm.
T huyn nha Th Tr, Tnh cng thi hi Phm Hun c
chuyn n Tnh ng tnh Thi Bnh. Theo s khm xt ca
nh hu trch, gia Hun vi Tnh tt c s lin quan, v t t
m bn sng vo cnh sn, l c mt chuyn ti v l. Tnh
nghi l mt v n chnh tr quan trng. T Thi Bnh, Trnh Tam
Tnh b gii v mt thm H Ni. B tra tn mt cch v cng tn
nhn d man, Tnh vn gi li khai quanh co nh Thi Bnh,
nht nh khng chu cung khai s thc. Bng mt bc th nc
danh gi n s mt thm, t co Trnh Tam Tnh l on vin
trong Ban m st ca VNQD tha lnh ng ny n Tn
mu st Ton quyn Pasquier, thi gian y qu thc Pasquier
c i kinh l Nam nh, Thi Bnh. V vy Trnh Tam Tnh li
cng b tra tn d man thm.
ng ch ca Trnh Tam Tnh lng Bng cng b bt giam
s mt thm H Ni, cng b tra tn n cc hnh nn phi cung
khai ht tt c s thc. Xt thy tang chng, Tnh nh phi
th nhn:
Tha mnh lnh ca ng Trng Nguyn Thi Hc v
trng ban m st l Nguyn Vn Xuyn phi Tnh i Thi Bnh
h st tn phn ng l Bi Tin Mai
Nhng s tht, Nguyn Vn Xuyn ch l ci tn tng tng
m Trnh Tam Tnh ba ra m thi.
H s lp xong, Trnh Tam Tnh b gii v tnh Thi Bnh
thuc quyn Ta n Nh cp tnh y xt x.
Ngy 22 thng 10 nm 1929, Ta n Nh cp tnh Thi
Bnh kt n:
Trnh Tam Tnh 10 nm cm c.
 Nguyn Thi Hc, Nguyn Vn Xuyn (khuyt tch) kh sai
chung thn.
C QUAN THANH GIM B KHM PH
Nguyn t hi thng 6 nm 1929, s mt thm bt c mt
thanh nin ng vin VNQD l Nguyn Vn Kinh. Sau khi tra
tn, Brides c bit r Nguyn Vn Kinh l lin lc vin ca
Nguyn Thi Hc. Tng k tu k, Brides li dng ngay Kinh.
T e da n d dnh, em danh li ra ha hn, khin cho
Nguyn Vn Kinh, mt thanh nin mi 20 tui u, vic i cha
tng tri, b Brides, mt co gi lo luyn mua chuc, Nguyn
Vn Kinh t co nhng ni m Nguyn Thi Hc hay lui ti.
Bi vy ngy 13 thng 7, s mt thm phi thm t n khm xt
nh Ph l Dng Quang Bc Ninh, ngy 18, nh Qun Kh
cng Bc Ninh, trn ng tr v H Ni, mt thm xt nh
ch L Th Thng (v ng ch Nguyn Ngc Sn) Gia Lm,
nhng cng u khng tm thy tung tch ca Nguyn Thi Hc!
Mc du cha bt c Nguyn Thi Hc, Brides thy
Nguyn Vn Kinh l ngi vn c th dng c, nn ra lnh th
Kinh ra, lm trn s mng phn ng.
c th ra, Kinh tr v nh Ph Lng Thng nm ngh t
ngy. Thy khng hot ng g, Brides ra lnh bt Nguyn Vn
Kinh khng b tinh thn, ri hun luyn thm cho Kinh ngh
lm gin ip thc th, sau t ngy tm gi lnh ngh li th ra.
Hi y s bt b vo t ra khm l mt chuyn rt thng, i
khi cn c ca tng l ng ch y khn ngoan trong vic
cung khai, ngay nh Ph c Chnh, Phan Xun i b Hi
ng Hnh bt vo ri li th ra n my ln!
Nguyn Thi Hc khi y mi t lng Vng La tr v nh mt
lo ng ch l Nguyn Tin Nguyn lng Liu Ngn thuc tnh
Bc Ninh. Nguyn Vn Kinh hi thm cc ng ch c bit
Nguyn Thi Hc hin c mt ti Liu Ngn, lin tm n thut
li, chuyn mnh b bt giam n hai ln. Nguyn Thi Hc chng
nhng khng nghi ng, li cn khen l mt ng ch gan d v
t y Nguyn Vn Kinh li c theo bn cnh Nguyn Thi
Hc.
Ngy 27 thng 8, mt thm n vy khm xt nh c Nguyn
Tin Nguyn, nhng Nguyn Thi Hc va i ra khi, Nguyn
Tin Nguyn b mt thm bt giam (20). K n c quan trng

20
Nguyn Tin Nguyn tc gi Kha Nguyn, sinh ngy mng 10
thng 5 nm Mu T ti lng Liu Ngn thuc tnh Bc Ninh, thuc
dng di n Nh Hu. Gia nhp VNQD t u nm 1928. B HH
kt n kh sai chung thn, y ra Cn o.
yu ca ng s 9 ph Thanh Gim, H Ni, cng b s mt
thm Bc Vit huy ng mt s ng o thm t n b vy
khm xt. Nguyn Thi Hc, Nguyn Khc Nhu, Nguyn Th
Giang v my cn b v cng tc khn cp i Na Sm t bui
chiu hm trc. Nhng mt thm bt c my cn b quan
trng: Nguyn Vn Vin, Nguyn Vn Vin, Ph c Chnh v
Gio Lai, cng mt s ti liu quan trng vi s bc l 650 ng.
Ch Nguyn Th Thuyt (21) mt n cn b khng r c quan
ng b l, nn ngay bui chiu hm y ch Thuyt cn tm n,

Thng 10 nm 1945 t Cn o tr v Si Gn, ting sng xm

lng bt u n, c Nguyn lu li min Nam, tham gia khng chin.
Cui nm 1957, b au nng phi iu tr ti bnh vin Bnh Dn,
Si Gn, c ng ch sn sc rt chu o. Nhng tui cao bnh trng,
c trt b linh hn vo ngy 13 thng 7 nm 1958. Tang l c
cc ng ch lo liu mt cch trng th.
21
Nguyn Th Thuyt con gi c c Hc Kiu, qu qun ti lng
Mai X (tc gi lng Bn), tng Hu B, huyn M Lc, tnh Nam
nh, ly ng Chnh Tng Toi, mt in ch lng Dc T, huyn
ng nh, tnh Phc Yn. Nguyn Th Thuyt tnh tnh cc k ngay
thng, ho hip, can trng v thao lc. Ngoi vic qun xuyn
rung, vn, ch Thuyt cn l ngi kinh doanh v thng mi rt
ln v c ti chuyn bun nha phin v sng n. L mt n cn b
b mt thm cn ng rnh pha ngoi bt c, khm thy
trong chic cp da ca ch, c ba khu sng lc, mt s n v s
tin hn 100 ng.
NGUYN VN VIN HY SINH
Theo bo co ca NguynVn Kinh th th phm m st Bazin
chnh l Nguyn Vn Vin. Nn khi bt c anh Nguyn Vn
Vin, tin tc c thc dn loan ra, gii thc dn Php ht sc
hoan h. Trc phng D thm, Nguyn Vn Vin nhn nhn
rng: Chnh anh l ng vin VNQD v chnh anh cm
sng bn cht Bazin. Nhng cn tng phm l ai? Anh nht nh
khng chu cung khai.
trnh s lin lc thng tin gia s-lim ny vi s-lim khc
v c chc chn hn, vin D Thm Ta n ra lnh giam
Nguyn Vn Vin vo khu s-lim dnh cho phm nhn Php.
Tng i khu s-lim ny khng c lnh gc i rn (ronde) li
khng c cm, nn Nguyn Vn Vin tha c hi x chic o s

VNQD t cui nm 1928, ch Thuyt phng s ng mt cch

trung thnh v tn ty. B Hi ng Hnh kt n 5 nm t v ti
tip t v kh v tin bc cho lon ng. Trong khm ng Ha L,
H Ni, Nguyn Th Thuyt i i vi ng bn rt t t, nn cc
phm nhn ph n u ku ch l M.
mi xon li thnh dy tht c t t ngay m hm y, gi hon
ton b mt cho ng.
Sng hm sau, vin D Thm cho a Lon Sanh n trc
mt t thi treo lng lng ni ca s s-lim giam ring phm
nhn Php, ch tay vo ci xc ci trn, m nhom v khp mnh
my tm bm v mu b ng, hi Lon Sanh:
Anh c nhn ra ngi ny l ai khng?
Ti khng h bit ngi ny, Lon Sanh p.
Anh c quen ai l Nguyn Vn Vin khng?
Ti khng quen ai c ci tn y.
Cui thng 8 nm 1930, Lon Sanh c a ra xt x trc
phin Ta n i Hnh, Trng s Bordaz bnh vc cho b can
ci rng: Lon Sanh l mt thanh nin cung vng c nhiu
sch ca Nitzche, nn trong lc bng bt nhn ba toan g
ti cho hai ngi khc m b can c l mn phc c ch Lon
Sanh c Ta tha bng. Kt thc v n m st Bazin.
Ci cht ca trng s Nguyn Vn Vin cu cht hai ng
ch Nguyn Vn Ln, Nguyn c Lung tc K Ca. Nhng kt
cc Ln v Lung b Php bt y ra Cn o, b co l ng vin
VNQD.
n chiu ngy 16 thng 9, s mt thm li phi thm t n
vy khm nh Nguyn Tn Lc lng C Php, nhng Nguyn
Thi Hc cng Nguyn Tn Lc v cng tc khn cp phi ra
i t chiu ba trc ri!
X T NGUYN VN KINH
Sau nhng v khm xt v bt b trn y, ban mt v ca
ng tc thi m cuc iu tra, c bit chc chn khng phi
k no xa l m chnh l Nguyn Vn Kinh. Ta n cch mng
ti cao ca ng c thnh lp ngay, tuyn n x t Nguyn
Vn Kinh, bn n giao cho K Con chu trch nhim thi hnh.
rn luyn cho mt ng ch mi, c tinh thn mo him
v hy sinh, K Con bo ngay Nguyn Vn Kinh v ph Lng
Thng tm Trn c Trinh tc Trinh Con, mt hc sinh mi 18
tui.
c K Con gi, Trinh tc tc theo Kinh v H Ni, Kinh
i khi, K Con v vai Trinh bo:
Thng Kinh n phn ng ri! Anh cm con dao ny i
n chiu ti, anh hy n ni n v bo n rng: Ti mi n
i xem ht ti nay. Ri anh cng n ln vn Bch Tho, tm
ti gh trc chung voi i ti. Anh nh l khi thy ti bn
n ng gc xung ri, th anh cm con dao ny m tht mnh
vo c n, nhng phi nh ly giy m lt vo chui dao.
i ng gi, Trnh n tm Kinh, nghe thy K Con mi i
xem ht, Kinh mng qunh, vi thay qun o ri cng Trnh
phng xe p snh vai nhau tin ln vn Bch Tho tm ng
ch K Con dn ngi ch.
Thnh lnh t pha Digue Parreau, sau pha chung voi, K
Con tin n, rt sng lc cha bn vo u Nguyn Vn Kinh,
Kinh ng gc cht lin. Trnh hong ht cm con dao m, nhng
khng m vo c m li m vo cnh sn Kinh, ri vi b
chy, khng kp nht mnh giy lt chui dao. Tri li, K Con
lnh lng thn nhin rt ci v ti o trong ca Kinh ra, t vo
y mt mnh giy, mt bn n vn vn c bn ch: KHNG
GI LI TH, ri li b chic v vo ti o trong ca Kinh, ri
ung dung nhy ln con nga st i thng. Hm y l ngy mng
6 thng 10 nm 1929.
S mt thm hay tin, Arnoux ra lnh bt Nguyn c Lung
tc K Cao. Cho mi n khi bt c K Con, Nguyn c
Lung mi gii c hm oan.
THI HNH BN N NGUYN VN NGC
Thi hnh k lut ng, v th ba Nguyn Vn Ngc. Ngc
nguyn l nhn vin trong y ban qun s thnh ng b
VNQD Hi Phng, mt bo cho s mt thm Php bit c
cuc hi ngh qun chnh ca ng hp vo ngy 7-9-1929 ti
cn nh gc s 96 ph Cu t thnh ph Hi Phng, khin a
s y vin b bt, trong s c Nguyn Ch Ch (22), Nguyn Xun
Tng, ch c my ng ch chy thot l Phm Vn Tnh (23),
Nguyn Vn Chn v Nguyn Huy Th.
Nguyn Vn Ngc cng b bt, nhng c th lin sau ,
khin cho cc ng ch nghi ng! Thnh ng b Hi Phng ra
lnh theo di iu tra hnh vi ca Ngc trc v sau v y. Thu
thp y ti liu, c bit ch xc l Nguyn Vn Ngc phn
ng, Ta n cch mng ti cao c triu tp do Phm Vn Tnh
ch ta, tuyn b t hnh Nguyn Vn Ngc, k qun li th,
bn ng ch v lm chm tr cng cuc TNG KHI NGHA
ca ng ti khu ny Bn n trao cho Trn Ch Hi l trng
ban c v thi hnh. Hi trao trch nhim cho mt ng ch kt
thn vi Ngc, d Ngc n nh mt ng ch An Dng (khu
ngoi Hi Phng) h st.
Trong khi d d , c quan ch bom ca ng ti Lc Vin
b v, Phm Vn Tnh, Nguyn Huy Th b bt v mt s yu
nhn khc cng b truy n gt gao, xt ra u do tn Ngc t gic,
ri y trn vo lun trong nh tn mt thm Php l Brard.
Cch t ngy sau, Brard v bt Nguyn Vn Ngc a vo
giam chung vi cc ng ch trong ngc tht Hi Phng, vi mc

22 Nguyn Ch Ch l Ch Tch Thnh ng b Hi Phng.

23 Phm Vn Tnh l y Vin Tng B.
ch d xt s lin lc gia anh em cch mng ngoi v trong
t, v h vn thng thng tin tc cho nhau qua mt vin gim
th l Nguyn nh i.
Xt thy c hi tt h Ngc, anh em mt tin cho nhau phi
thi hnh bn n gp. Hm y l ngy 12 thng 5 nm 1930, vo
hi 3 gi m, Nguyn Ch Ch, Phm Vn Tnh, Nguyn Huy
Th v Phm Vn M ch cho Nguyn Vn Ngc ng say, lin
ly giy rt qun thng qua c Ngc cn Ch v Tnh ln
ngi Ngc, m vo u Ngc, cn Th v M mi ngi mt
u dy ko sit tht cht. Nguyn Vn Ngc cht m trong tri
giam khng mt ngi no hay! V mi ngi ai ny cng u
ng say c.
Ra trc Ta n i Hnh, Phm Vn Tnh v Nguyn Ch
Ch ung dung nhn chnh hai anh git tn PHN NG
NGUYN VN NGC! Ta n i hnh kt n t hnh hai
anh Phm Vn Tnh, Nguyn Ch Ch v ln my chm thc
dn ti trc cng ngc tht Hi Phng vo u ma xun nm
1931.

CHNG VI
 CHUN B TNG KHI NGHA
HI NGH C HIP

Trung tun thng 5-1929, i Biu i Hi ton quc li

c b mt triu tp hp ti lng c Hip, ph Thun Thnh
thuc tnh Bc Ninh.
Trc ht Nguyn Thi Hc thuyt trnh v tu chnh mt s
iu khon trong bn iu l ng.
Theo iu l mi, thy r s khc bit quan trng vi nhng
quy lut lc u, ch c mc ch khng thay i. Tt c cc t
chc u bin i v ba vin hp thnh c quan ti cao ca ng,
nay ch cn mt c quan duy nht: Tng B Chin Tranh.
Mi Chi B khng qu 10 ngi, m phi l nhng ngi c
y t tng cch mng. Gp c hi thun tin, cc Chi B s
bin thnh NHM CHIN U.
Sau phn i Hi thng qua iu l mi, Nguyn Thi Hc
thuyt trnh tip:
ng trc hon cnh hin ti, ng chng ta phi lnh
o nhn dn lm cuc TNG KHI NGHA gp rt mi
c. Nu chm li theo ng chng trnh ng d liu,
th chc chn chng ta s b thc dn bt ht, s cht dn mn
trong nh t, ng chng ta s tan! Ngha l cuc TNG KHI
NGHA ni trong nm nay.
Vy ngay t gi pht ny, cc ng ch trong nh binh phi
ch n phng php tn cng, cc a im chin lc Cc
ng ch dn s phi chm lo rn da gm, do, ch to bom,
n, cng s tp luyn v ngh i ngy
Nguyn Thi Hc dt li, cc i Biu tranh lun si ni.
Mt phi tn thnh ch trng ca ng Trng, mt phi ch
trng cha nn khi ngha vi, v lc lng ng cn km,
nh tt phi b thua, thua tt b thc dn khng b d di, dn
kh s v th m thui cht mt hng chc nm. Phi ny mnh
danh l phi Trung lp hay Ci t, do L Hu Cnh, Nguyn
Xun Hun, Nguyn Tin L, L Tin S ch trng.
n khi gi tay ly biu quyt, th phi ch chin thng.
S chun b cho cuc TNG KHI NGHA bt u tin hnh
mt cch hng say gp rt.
Sau cng, Tng B tho ra mt bn k hoch Tng Cng
Kch vi my im chnh di y:
1. ng ch huy mt cuc TNG KHI NGHA cng mt
lc nh vo nhng th ln v nhng yu im qun s ca
Php qun.
 2. V kh git gic phn chnh l nhm vo nhng v kh cp
c ca ch, v nhng bom, ao, kim do chnh ng t ch
to ra.
3. Lc lng chnh trong cuc TNG KHI NGHA l
nhng binh s ca ng trong hng ng ch, lc lng ph l
ton th ng vin ngoi Binh on.
4. Qun k dng trong cuc TNG KHI NGHA c hai
mu: mu vng v mu (mu vng tng trng cho dn tc,
mu tng trng cho tranh u, ngha l dn tc ni dy tranh
u ginh c lp).
5. Qun trang: ng qun mc qun o ka-ki mu vng, i
m c vnh li trai, i giy cao su, tay phi eo bng vi vng
c ch VIT NAM CCH MNG QUN.
6. Cng tc cp tc l phi n lc tuyn truyn su rng, v
mnh m thm trong gii binh s Php ngoi Binh on ca
ng, ng thi lp ngay nhiu xng ch bom.
Chng trnh TNG KHI NGHA cch t ngy sau
c B Ch Huy ti cao chp thun. Vic TNG KHI
NGHA ch cn l vn thi gian.
Xc tin cng cuc TNG KHI NGHA,Nguyn Thi
Hc rt ly lm lo ngi, v cha tm c ng ch no c kh
nng ph trch t chc Binh on ca ng Tnh Yn Bi,
mt yu im qun s min Thng Du.
Sau mt hi suy ngh, S Trch ngh nn trao trng trch
y cho n ng ch Nguyn Th Giang, c Th Tm v
Nguyn Th Bc tr lc chc chn s thnh cng.
Qu tht vy, vt qua bao th thch v bao gian nguy tr
ngi, c Giang thnh cng rc r trong s mng m ng
giao ph. C Giang lm vic khng bit mt!
S Trch xin t m trch vic tuyn truyn cc sn mn,
o hu ng h ng v c mt tinh thn ln vt cht, ng
thi xin chu trch nhim hun luyn cc ng ch v kim thut
p dng cp thi vo cng cuc TNG KHI NGHA.
Ngoi ra S Trch cn lnh nhim v bo v tnh mng cho lnh
t Nguyn Thi Hc. Ngoi S Trch, cn xut hin mt s nhn
ti mi, ti ba xut chng: K Con, Lng Ngc Tn, Trnh Vn
Yn
Sau khi hi ngh gii tn, cn li ba lnh t: Nguyn Thi Hc,
Nguyn Khc Nhu v Ph c Chnh. Nguyn Thi Hc a ra
kin l khng nn cho cc ng ch qun nhn bit trc vi
chng trnh hot ng, bi tnh tnh h d bng bt v cng d
ngui lnh. Nht l ng ch Phm Thnh Dng ch nn trao
ph trch nhim t chc qun s mt khu H Ni m thi.
Tuyt i khng cho bit ng cn c nhng binh on khc
nhng ni no. Phi tuyt i phng khi mu c ca chng
ta b l hoc c k mu phn ng, s khng lin h n cc binh
on khc.
BIN C QUAN TRNG
V th nht xy ra vo ngy 30 thng 10 nm 1929 ti nh
Lng Vn Trm lng M in, thuc tnh Bc Giang, bng
pht ln ting n vang tri dy t.
Ting n y t mt gian bung kn pht ra, lm mt bc tng
, mi nh b lt tung. Lng Vn Trm t ngoi vi vng chy
vo, th thy ba ng ch coi vic ch bom tht xng b dp nt,
mt mi xm en s, mu me chan ha, c ba ni khng thnh
ting. Lin c vc c ln tm thm, ri vi vng nht nhnh
qun o nt cng giy t em thiu hy cho phi tang.
Pht chc bn hng l cng tun phu n n ko ti bt tri
LngVn Trm. Khm xt trong phng, ngi ta thy mt s
dy ng, mnh thy tinh, mt gang cng cc ha cht cn lung
tung ba bi, v l nht l di t c n hn 40 ci l trn
h cho l nhng l c bom!
Lng Vn Trm b gii ln s mt thm, b tra tn tn nhn
m vn khng sao bit c tn ba ngi hy sinh v ngha v cao
c y l nhng ai? Ngi anh rut ca Trm l Chnh Hi M
in lp tc c trt bt, nhng trn thot c.
Phm Cng To, Trn Ngc Lin, V Vn Dng, c
Hot, C Cai, Kha Yn l nhng ngi thng hay lui ti nh
Lng Vn Trm u b bt c, s thc h u l ng vin Vit
Nam Quc Dn ng. H tch cc ch to bom, tuyn truyn kt
np thm, v trang ng ch, nh tro ly a qun s u
nm trong ti Kha Yn, mt vai trng yu trong Tnh ng b
tnh Bc Giang.
B giam cm cho mi ti sau khi Hi ng Hnh gii tn,
v ny mi a ra x trc trc Ta n Nh Cp tnh Bc
Giang.
Ngy 20 thng 11, chnh quyn thc dn khm ph c
130 tri bom chn du ti lng Phao Tn.
Ngy 23 thng 12, khm ph c 150 tri bom ti lng Ni
Vin.
Ngy 26 thng 12, khm ph c 250 tri bom Thi H
p.
Ngy mng 10 thng Ging nm 1930, khm ph c
nhiu chum snh cha truyn n cch mng Lc Nam (Bc
Giang), ku gi dn chng v binh s cng ng ln lm cuc
cch mng gii phng.
 Bi bt c s truyn n ny, nn s mt bo ng tt
c gii hu quyn v t h phi phng chng li mt phong
tro bo ng c th xy ra! Nhng bin php canh phng c
p dng mt cch nghim ngt v khn cp (24).
n ngy 20 thng Ging, chnh quyn thc dn li khm
ph bt c xng ch to ao, kim v tip tc nhng ngy
sau cn khm ph c nhiu tri bom c ch to ti nh Tng
Hi lng Kha Lm (Kin An) v cc lng khc.
Sau nhng v khm ph trn, t bo Volont Indochinois
H Ni vit: Nhng tri bom c l l do my ngi lnh An
Nam qua Php hi trc tng ra chin trn, v tng lm
vic trong cc kho thuc sng, nay v nc bt chc m lm, v
xt nhng tri bom ging nh n ht lu (grenade) dng trong
khi c, Php chin tranh mi ri!
S thc nhng tri bom ca VNQD m chnh quyn thc
dn khm ph c, l do mt thanh nin ng vin l Trnh
Vn Yn ch to ra.
Tm li, t cui thng 10 nm 1929 n thng Ging nm
1930, chnh quyn thc dn khm ph c trc sau l 70

24Theo ti liu ca Louis Marty, gim c s mt thm ng Dng

vit trong cun Contribution l histoire des mouvements politique
de l indochine Francais.
ni cha bom, ao, kim, truyn n, c qun phc ca
VNQD.
NGUYN THI HC, NGUYN KHC NHU, PH C
CHNH B BT HT
Ngy 17 thng 12 nm 1929, c 2 k (25) n mt bo cho s
mt thm bit ni ca Nguyn Thi Hc, Nguyn Khc Nhu v
Ph c Chnh hin nh L C lng Vng La, tng H B,
huyn Thanh Thy (Ph Th).
Tha lnh quan thy, Phm Thnh Dng tc i Dng
hng dn mt tn mt thm mc tr hnh eo lon cp h s quan
nh binh i km bt Nguyn Thi Hc. Nhng i Dng khng
r a th lng Vng La! Gio Ph (26) cho i Dng hay: Vng
La l mt lng cch mng, ngy m quanh lng c ngi canh
gc, ch c li ra vo b sng l khng c. Vy khi n bt nn
theo li y m vo. Theo li Gio Ph, i Dng i theo li b
sng vo, qu nhin anh em khng kp phng vo bo trc.

25 Sau iu tra tn tui 2 k i t gic vi s mt thm, nn ngy

10.1.1930, hai k y b a ra b sng . Mt ngi b git bng sng
lc, k kia lnh ba vin ni ngc nhng trn thot.
26 Gio Ph tc V nh Ph, nguyn qu qun Hi Dng, chnh l

ngi gii thiu Phm Thnh Dng vi Nguyn Thi Hc hi u

nm 1928 ti n Tng. Gio Ph b x t sau v ny t ngy.
 Sm ngy mng 8 thng 12 nm 1929, theo chn i Dng,
Riner Thanh Tra mt thm cng cm u mt ton mt thm b
vy xung quanh lng Vng La, tr mt sng.
Vo nh Nguyn Tin tc L C, Phm Thnh Dng c v
khng c t nhin nh mi ln gp g trc. i Dng gii
thiu vi ba ng Hc, Nhu, Chnh: y l mt ng ch trong
ban Tham mu Cch mng qun i theo bo v cho Tham
Mu Trng.
Xt thy thi v c ch ca Phm Thnh Dng c v kh
nghi, Ph c Chnh lin bm Nguyn Thi Hc lui vo pha nh
sau, khuyn nn phng. Khi tr ra phng ngoi, trn mt n
th c t khay tr, i Dng cng ngi ty tng ngi mt
bn, ba ng Hc, Nhu, Chnh cng ngi mt bn mi nhau ung
tr v hi thm tin tc.
Nhng chc lt li thy i Dng ng ng h eo tay, m
bn tay li thy run ry, hnh c s c hn cng ai! Pht chc
i Dng lin ng pht dy, th tay vo ti qun, tn ty tng
cng ng dy theo.
Nhanh nh chp, X Nhu co chn p tht mnh vo n th,
ri t chy, Nguyn Thi Hc cng Ph c Chnh cng tip
tc chy mi ngi mt ng.
 B t nho mt cch bt ng! Chng vi vng ng dy, hai
bn tay run run, cha sng bn theo Nguyn Thi Hc v Ph
c Chnh, Hc v Chnh ng vt xung t, nm gi cht
tht. i Dng v tn ty tng b , mt tay cm sng, mt
tay git chic xe p vi rt theo X Nhu.
Tha dp Nguyn Thi Hc cng Ph c Chnh tc th tr
dy tu thot. Ph c Chnh b n xuyn qua ngang phn v
ln vo tht khng sao ly ra c, tr thnh mt ci tt, s vo
thy lc cc, c cc ng ch cp tc em du kn trong kt
mt ng rm. Nguyn Thi Hc khng b mt vt thng no!
Vi vng vt qua hng ro t nh ny sang nh khc, chy thot
ra c ngoi ng theo li tt. Mt lo nng ng p t thy
Nguyn Thi Hc chy ti, vi trt ci o ti ang khoc trao
cho Thi Hc, v chp ln u ng chic nn l, v trao lun
chic v p t. Cn ng gi th v chic iu cy ra ngi u
b rung v ht thuc canh chng cho Nguyn Thi Hc.
Nguyn Thi Hc v p t mt hi, ri vc v li dn khi a
phn Vng La, tm n nh mt ng ch lng k cn ci trang,
rt lui dn v min xui, lng M X (Hi Dng).
Nguyn Khc Nhu vt hng ro rt lui ra b sng ti mt
bn b mt, c thuyn ch sn a i thot.
 Nghe ting sng n, nhng ng ch canh gc ngoi lin
chy vo tip cu. i Dng e ngi mt mng, khng dm xc
xo ui theo na! Ch cn bit th th i ng bn thm t mai
phc ngoi nghe hiu ko vo. Vo ti u lng, chng bt gp
ngi trong lng vc cy vc cuc ra ng, coi nh khng c vic
g xy ra trong lng c! Bn mt thm chia nhau: mt mt
bt ngi lng phi tp hp c li, chng nhn din tng
ngi, mt mt chng sc vo tng gia nh lc sot. Kt qu
bn mt thm khng tm thy ba ng Hc, Nhu, Chnh, nh bt
gia nh L C, L Hai v c B H, thn sinh ra hai ng trn
a v s mt thm H Ni iu tra t ngy, ri chuyn ln
giam lao tnh Ph Th.
K ngy 23 thng 12 nm 1929, y ban qun, chnh ca ng
a phng Hi Phng cng b mt thm n vy bt gia lc
ang hi hp.
THI HNH BN N PHM THNH DNG
Trc khi dit gic ngoi, cn phi phi dit ht gic trong,
y l c hai cha con Phm Thnh Dng tc i Dng. Dng
l con trai vin gio hc Phm Huy Du, lc thiu thi, Phm
Thnh Dng l hc sinh trng Bi, sau khi tt nghip thi vo
trng thuc (cole de Mdecine), theo hc n nm th hai th
b d, sang Vientiane (Ai Lao) c b lm th k ta Khm
S, tnh ham chi c bc, nn eo cng mc n. Phm Thnh
Dng b vic trn vo H Ni. Ti H Ni, Dng xin ng
lnh s Tu Bay Bch Mai v nhn c hc lc kh, Dng c
c theo hc lp h s quan Cha Thng (Sn Ty).
u nm 1928, do mt ng vin l Gio Ph gii thiu,
Nguyn Thi Hc ch thn n n binh Cha Thng tuyn
truyn v kt np Phm Thnh Dng vo VNQD.
Gi chc trng ban Binh V, Phm Thnh Dng tuyn
truyn v kt np c rt nhiu qun nhn ng ch, t ra l mt
ng vin rt nhit thnh xng ng.
n cui nm 1929, i Dng bt u thay i ch hng,
thot u Dng b mt bo s mt thm n vy khm c quan
ch bom ca ng cn nh s 7 bis Vnh H, rt may nhng
ngi c phn s ni trn thot c c. Tip theo, i
Dng dn mt thm n o c g in Kh, p Thi H,
tm thy 700 tri bom do ng chn du, dng trong trng
hp tn cng phi trng Bch Mai.
Ngy 8 thng 12, i Dng dn mt ton mt thm ln vy
lng Vng La, bt Nguyn Thi Hc, Nguyn Khc Nhu v
Ph c Chnh.
B tht bi Vng La, quay v H Ni, i Dng t co
nhng binh s trong cc Chi b Binh on ca ng H Ni,
khin mt s b t, mt s b lt lon i i cc n binh ho lnh.
Y li cn t co vi chnh quyn thc dn l VNQD ng sa
son ro rit cuc TNG KHI NGHA, nhng cha bit r
ng y n nh cuc khi ngha vo thng no!!! (27)
Theo bo co ca ban c v VNQD th nguyn nhn vic
Phm Thnh Dng to phn l do Phm Huy Du c bit
ngi con trai yu qu ca ng l Phm Thnh Dng, l mt
ng vin trng yu ca VNQD. ng lin tm n Lonet l
gim c cc trng tiu hc Php-Vit, t ni lo u. Cch ba
ngy sau, Gio Du c mi n s mt thm, Arnoux da kho
nh gio v khuyn nh con phi b VNQD m theo v vi
chnh ph Bo H.
Gio Du v nh khuyn con, da i Dng nu khng tun
li, th ng s ni vi Ty b t v s a ra Cn o. i Dng
cn ngn ng cha quyt nh thi .
Cch vi ngy sau, Phm Huy Du v Phm Thnh Dng
c giy mi ln Ph Ton Quyn. Pasquier long trng trao
tng cho Phm Huy Du chic M ay (Mdaille) tm v tc
hm Hng L T Thiu Khanh, cn Phm Thnh Dng c
c lnh mt ngn khon ngoi ph mi thng l 1.000 ng.

27Sau v Vng La, Phm Thnh Dng c c phi sang lm

thanh tra s mt thm Bc Vit.
 Sau khi nhn c h s y , Nguyn Thi Hc quyt nh
a hai cha con Phm Thnh Dng ra x trc Ta n Cch
Mng Ti Cao ca ng vo ngy 20 thng Ging nm 1930.
Ta n Cch Mng c t chc ti lng Yn Quyt thuc
khu Cu Giy, ngoi thnh H Ni, do Nguyn Khc Nhu ngi
gh Chnh n, chiu ti trng quyt ngh x t cha con Phm
Huy Du.
Khi m st on c lnh thi hnh bn n, K Con trao trch
nhim vic git Phm Huy Du tc Gio Du cho Nguyn Vn
Nho, (28) vic git Phm Thnh Dng cho Nguyn Xun Hun,
Nho v Hun hn hoan nhn lnh nhim v. Hai anh theo di
iu tra ng li, cng nh gi gic i v ca cha con Gio Du.
Theo k hoch nh, th cng mt lc s git c hai cha con
tn phn ng, nn Nho v Hun khng hnh s ni rt thun
tin, ph Gia Ng, ni nh v l ca Gio Du, m hng ngy khi
i dy hc t trng Hm Long v, y thng gh qua. Cn nh
chnh ca y l ng Hng Phc, Phm Thnh Dng cng chung
vi cha.
Nguyn Vn Nho nm y mi 17 tui, Nho xung phong lnh
nhim v. K Con e rng Nguyn Vn Nho cn t tui thiu kinh

28Nguyn Vn Nho l bo ng Trng Nguyn Thi Hc. Xin

xem tiu s Thin Ph.
nghim, nn c Nguyn Xun Hun, mt tay thin x tr lc.
Nhng vi tinh thn tn trng k lut ng tiu dit k phn bi,
Nho thnh cng trong s mng.
Hm y l ngy 22 thng Ging nm 1930, vo hi 12 gi
tra, trong khi ph x cn ng c ngi qua li, t cc cng t
s, cc trng hc, xe c tp np trn cc no ng thnh ph,
v mi gia nh ang chun b dng ba, th ti ng Hng Phc
sau ph Hng u, bng pht ra hai ting n xen ln vi cc ting
n khc ca my m t, t qua li. Hm y l ngy 22 thng 1
nm 1930.
Xe n lp!
C ngi ci li:
Pho ng y, Tt n ri m!
t ai ngh n ting sng lc, v t lu, khu ph ny vn yn
n. Trong khi ti nh s 34 ng Hng Phc c ting g ca
dn dp, t trong nh mt c gi 17, 18 tui ra m ca thy hai
thanh nin (Nho v Hun) ang chm ch nhn vo trong nh, c
gi lin hi:
Cc ng hi g?
C ng b cm, thy i (i Dng) c nh khng h c?
Anh ti i Bch Mai khng c nh, ng ni cu ti b cm
u?
 C nm gc trn va h kia ka, c vo gi ngi nh ra
khing c v nh xoa du cho c.
Lin hai thanh nin do cng ln trong m ngi qua li
mt dng.
y l mt v m st, ngi i mt thm khu bit
trc nht, lin i gi dy ni bo cho s Mt thm hay.
T trn xe cm Mt thm Puy Gin (Pujol) v nhn vin s
Cn cc vi vng nhy xung lm phn s iu tra.
Theo cuc khm nghim, th nn nhn cht bi hai vin n
c 6,35, mt vin i t pha sn bn mt lm trng gan, chm
u tim pha di xuyn qua lng bn tri, mt vin lm gy
xng i bn phi v cn vng y.
Nh cm quyn Php ra lnh truy tm th phm ro rit, v
tha bit y l mt v n v l do chnh tr. Cc ngi tnh nghi
u b bt, tt c bt tch trong h s ca cc chnh tr phm u
c em ra gio nghim vi nhng nt ch vit bng mc tm
trn mnh giy tm thy bn cnh t thi, tm t dng.
Theo li khai ca nhn chng quan trng th nht l anh phu
xe ko ng Gio Du khai trc nh ng cuc, th v n mng
y xy ra nh sau:
 Khi anh ko ch anh (Gio Du) t trng v n gn nh,
th thy hai thanh nin ch sn y, mt thm thp, nh
nhn, trng tro, chn xe li ni:
Tha thy cho php con tha mt vic.
Ch anh lin ra hiu cho anh ngng xe, ri bc xung va h
bo anh:
Git xe v ti i b my bc.
Thanh nin va gi mt t giy va ni:
C bc th trnh thy.
Ch anh gi tay cm mnh giy gi ra xem, th lin c
ting n v ch anh ng vt xung. Anh s qu, b xe chy trn
v nh mt b c ca anh bi Phc X
Cho mi n sau ngy TNG KHI NGHA b tht bi,
Nguyn Vn Nho b bt, cm Puy-gin hi:
Ai dy anh bn sng?
Ti t hc ly, Nho thn nhin tr li.
Ngi cng i vi anh l ai?
Chng ti khng h quen bit, chng ti ch nhn nhau bng
m hiu.
Ai ra lnh?
 ng quy, v khi gia nhp ng, Phm Thnh Dng
th: Nu phn bi s chu t hnh. Vy th bt c ngi ng
vin no cng phi c hnh ng nh ng quy nh.
Nguyn Thi Hc c ch ta Ta n Cch Mng khng?
Ti lm sao m bit c.
Puy-gin lin rt ngn ko bn giy ra mt mnh giy vit
bng mc tm, tm thy cnh thi hi Gio Du, gi cho Nho
coi v hi:
Ai giao bn n ny cho anh?
Mt ngi b mt.
V di y l nguyn vn bn n x t cha con Phm Thnh
Dng:
Nc mt n ngi yn!
o tri u c th,
Cha con Gio Du,
Can tm lm tay sai cho gic Php,
Tit l b mt ca ng! Phn bi ng ch,
Phi chu t hnh trc ng! Trc c quc dn!
Ta n Cch Mng VNQD.
Cn Phm Thnh Dng t ngy ra mt cng khai phn ng,
lun n mnh trong s Mt thm, thm ch n khi cha y b git
cht, y cng khng dm tr v nh i a m. Nguyn Xun
Hun theo di, mi n ngy 30 thng 5 nm 1930, mi h th
c Phm Thnh Dng ti ph ca ng H Ni. i Dng
b n xuyn qua lng t ti mt khc rut, nhng y cn khe,
vng dy rt sng bn theo, vin n v tnh li bn trng vo
i mt xa phu.
Vo nm iu tr ti bnh vin, Phm Thnh Dng c
chnh quyn Mu Quc phi mt vin quan cai tr vo gn cho
mt tm huy chng v c phi c ch qua Mu Quc cha
khi.
c sng thm 15 nm. n cui nm 1945, Phm Thnh
Dng b cch mng qun git cht ti n in ca y ti tnh
Ph Th.
HI NGH LCH S TI VNG LA V M X
1
V tnh th mi ngy mi bt li cho ng, lnh t Nguyn
Thi Hc cp tc t Kinh Bc tr ln Ph Th, triu tp hp khn
cp vo ngy 26 thng 1 nm 1930 ti lng Vng La.
Mc du Nguyn Thi Hc, X Nhu v Ph c Chnh b
i Dng phn bi mu bt ht ti lng Vng La ny, nhng
nh a th cng nh vn nhn s, vic t chc i Biu ng
vn rt thun li c bo m.
 D i Hi khong 20 ngi, nhng hu ht i Biu min
Trung Du. Khi Nguyn Thi Hc t ngoi tin vo, cc i Biu
mi an ta, khng kh phng hp tr nn im lng trang nghim.
Nguyn Thi Hc ct ting:
Tha cc ng ch,
Chng ta lm cch mng bng st mu, bao gi cng phi ly
lc lng qun i lm phn ch lc. Nay Phm Thnh Dng
to phn, phn ch lc b st m ri! Phn khc, s kh gii
d tr cng b ch khm ph c rt nhiu. Nu nay chng ta
khng hnh ng ngay, th tt s v trang ng ch v s v kh
cn li, cng s b ch lm tan v ht! n khi y ch cn li
mt s t bom xong do nht, vi nhng i tin y hp, th
liu chng ta c th chin u vi nhng o qun c t chc v
hun luyn k cng, cng kh gii tinh nhu c khng?
Ngi ta bo: Cn phi ng trc ch khng thua! Nhng
chng ta th ng trc ch thua mt ri! Th nhng liu chng
ta hy hon t chc li ri mi nh c c khng? Ti tin
rng khng th c! Cuc i l c mt canh bc, gp canh bc
en, ngi ta c th thua sch ht c vn.
Gp thi th khng chu mnh, ng chng ta c th tiu hao
ht lc lng. Mt khi lng s st xen vo trong u c qun
chng, khin h ht hng hi, ht tin tng, th phong tro cch
mng c th ngui lnh nh m tro tn, ri ca s khng tip,
ngi s b bt ln, v tnh x y anh em vo ci cht lnh
lng mn mi cc ni phng ngc tri giam u l cht i, li
ci gng hy sinh phn u cho ngi sau ni bc.
Chng ta KHNG THNH CNG TH THNH NHN, c
g m ngn ngi!
Trn Hi ng ln tip li:
Chng ta c c ngn Chi b dn s, bn nm trm Chi b
nh binh, cng s ng h ca ng bo, lc lng chng ta khng
n ni yu km!
Chng ta ng vo th ci cp, khng th li bc c
na, ti ngh ng TNG KHI NGHA.
Nguyn Thi Hc a cp mt nhn qua mt vng ri ni:
Vy chng ta hy biu quyt xem c tn thnh TNG
KHI NGHA ngay cha? Tn thnh xin gi tay?
Khng mt ai ngn ng, mi ngi u gi tay Tn Thnh.
Qua giy pht im lng, Nguyn Thi Hc hng v tng
ngi nhn xt, ri phn cng:
HNG HA, LM THAO: Do ng ch X Nhu m trch.
Di quyn c cc ng ch ng vin Hc Sinh on v Binh
on Kh Xanh.
 PH TH: Do ng ch Nguyn Vn Toi (tc Thy),
Phm Nhn (tc ic), L Xun Huy v Bi Xun Mai m
trch ch huy cc ng ch ng vin thuc nm ph, huyn trong
tnh v Binh on Kh Xanh.
YN BI: Do ng ch Thanh Giang v Nguyn Nht Thn
hip cng cc ng ch ng vin a phng, cc ng ch Binh
on Kh do Qun Cn ph trch. Ngoi ra cn c ng ch
Nguyn Th Nghip s em qun t Vn Nam v tip vin.
cc ng ch khi thc mc, Nguyn Thi Hc ni tip:
Cn mt s ng ch vng mt hm nay v l do c bit, s
c phn cng nhng ni khc, TNG KHI NGHA cng
ngy.
Ri ra lnh gii tn, sau khi cho bit thm l s c lnh v
ngy gi TNG KHI NGHA.
2
Sau Hi ngh Vng La, Nguyn Thi Hc lin tr xung lng
M X thuc ph Nam Sch, tnh Hi Dng, triu tp hi ngh
khn cp.
Cng nh hi ngh Vng La, cc i Biu u ng l phi
tng ng vin lm cuc TNG KHI NGHA ngay, d cht
thm danh, cn hn m thm ri chu tan r. Nguyn Thi
Hc quyt nh phn cng:
 SN TY: Do ng ch Ph c Chnh m trch, hp vi
cc ng ch ng vin V Binh on n Tng.
HI DNG: Do ng ch Trn Quang Diu m trch.
HI PHNG, KIN AN: Do cc ng ch V Vn Gin,
Nguyn Vn Chn v Phm Vn Tnh lnh nhim v pht khi
cuc khi ngha Kin An v Hi Phng.
BC NINH, P CU, PH LI: Do Nguyn Thi Hc
m trch, ch huy cc ng ch a phng hp vi cc ng ch
Binh on Bc Ninh, p Cu v Ph Li.
Cn H Ni, xt v lc lng ng tng i yu, v s to
phn ca Phm Thnh Dng, nn giao cho K Con ch huy on
qun cm t lm cng tc nghi binh cm chn qun Php v
thc tnh ng bo.
3
E c s tr ngi cho cuc TNG KHI NGHA, Nguyn
Thi Hc v Nguyn Khc Nhu b mt ra lnh cho K Con phi
th tiu L Hu Cnh;Cai Hng phi th tiu Nguyn n Lm,
nhng phn t ch trng chng i cuc TNG KHI NGHA.
Kt cc Nguyn n Lm b Cai Hng bn mt pht sng lc
vo sau b vai Hi Phng, nhng Nguyn n Lm im lng
tm bn cha khi cn L Hu Cnh th K Con khng n h th.
 Mc du c s x xt ni b, nhng c Lm v Cnh nu
mt tm hn cao c, ch bit i ngha l trng, khng mt ai t
th hn hay on trch, h vn mt lng phng s ng.
 CHNG VII

TNG KHI NGHA

TN CNG YN BY

1
T sau hi ngh lch s ti Vng La v M X, nhng v xt
nh bt ngi tnh nghi din ra nh cm ba, s giao thng lin
lc tr nn chm tr kh khn gia ba lnh t Nguyn Thi Hc,
Nguyn Khc Nhu v Ph c Chnh ang mt ngi cha trn
ni Yn T. Sau cuc tho lun si ni, ba yu nhn y ng
quyt nh TNG KHI NGHA vo m mng 10 rng ngy
11 thng 2 nm 1930, Nguyn Khc Nhu lp tc tr ln Ph Th,
Yn Bi truyn mnh lnh ny.
 S Tng Khi Ngha Yn By (10-02-1930)

Cng v vn lin lc ht sc kh khn, mnh lnh chuyn

n cc ng ch ph trch min Hi Dng, Hi Phng, Kin
An b chm tr, s tp hp ng vin cc a phng khng th
kp nh k. H lp tc c i Biu tm gp Nguyn Thi Hc
vin l do, khn khon yu cu di cuc TNG KHI
NGHA n ngy 15 thng 2 nm 1930.
T gi Yn T, Ph c Chnh v Sn Ty, nh ng ch
Qun Trng lng Nam An thuc huyn Tng Thin, tip c
lnh hon ngy TNG KHI NGHA ca Nguyn Thi Hc,
lin phi lin lc l L S (La Ho) sang ngay x Sn Dng
thng bo vi Nguyn Khc Nhu.
Trong nhng gi pht nguy him y, cn b ng Cng Sn
ng Dng ri truyn n khp ni, t co VNQD sp tn
cng Bc K. C Giang cm t truyn n trao cho Nguyn Thi
Hc xem, Nguyn Thi Hc p bn tht to:
Ti khng tin! V c th no anh em Cng Sn li c th
hnh ng nh vy c!
2
T m sng ngy mng 10 thng 2 nm 1930, tc ngy 12
thng Ging nm Canh Ng, ngy u xun, dn chng trai thanh
gi lch, rn rp du xun v try hi n, Cha.

Hiu K Tng Khi Ngha ngy 10/02/1930

 Li dng c hi thun tin y, di ln ma phn gi nh, m
p hi xun, Chi b ph n VNQD gm 15 ngi do Nguyn
Th Bc t chc, ph trch chuyn vn s v kh t Ph Th ln
Yn Bi bng ng Ha Xa. Chuyn sm hoc chuyn chiu.
Cc c tr hnh ngi bun bn go, cm, rau, hoa qu, v.v
gng gnh nhng vt knh cng nh kim trng, m tu Cn
nam ng vin hn 300 ngi t khp cc lng qu tnh Ph Th,
phn tn thnh tng nhm trong tm o bng di, h du sng
lc, lu n, dao gm cng gi lm khch i l Cha, nhn
ngy Hi n Nga Qun, cch thnh ph Yn Bi 3 cy s
ngn. Nhm xung ga xe la Yn Bi, nhm xung ga Vn Ph.
Tt c u bnh an v s. Tng nhm c hng dn di tn vo
khu rng sn.
Ti sn ga Yn Bi, Nguyn Th Giang ng i sn n
tip nhng ng ch ph trch t Ph Th ln. C Giang r tai
Thanh Giang:
Hnh nh i s ca ng ta b tit l. Thiu T Le
Tacon ra lnh b tr canh phng nghim mt.
Thanh Giang nng lng hi gng:
Th H Vn Cp ra sao?(29)

29H Vn Cp lm bi cho Thiu T Le Tacon, c ng ra lnh

phi h st Le Tacon, khi nghe ting sng bo hiu.
 Cp b tnh nghi, Le Tacon ra lnh giam lng, chng ta mt
lin lc t hai ngy ri!, C Giang p.
Tip C Giang hng dn cc ng ch ca c n rng Sn,
ri i thng bo vi cc ng ch lnh o Binh on.
Bng chiu x, ni rng m u, cc ng ch lnh o cp
dn s n ni hn gp cc ng ch Binh on, do s gii thiu
ca C Bc. Cai Nguyn bt u vo :
Ti mun anh em hon li tn cng Yn Bi? V anh Qun
Cn (30) vng mt khng?
Cai Hong ng pht dy, rt thanh kim eo di bn mnh
ra p:
Lnh ng ban ra, ai mun cn tr hy coi cy sn
ny! Dt li, Cai Hong lin vung kim chm mnh vo cy sn
t lm i. Mi ngi im lng, khng kh ngt ngt kh th.
Cuc hp bt u, mi ngi ng thanh tin c Cai Hong
thay th Qun Cn ngi gh ch ta. Cai Hong nhn thng vo
mt cc ng ch ca anh, ri ni:

30B tham mu a phng Yn Bi gm c 5 qun nhn: Qun Cn,

Cai Thnh, Cai Nguyn, Cai Thuyt v Cai Hong. Khng ng n
ngy Tng Khi Ngha th Qun Cn b au tim nng, phi iu tr ti
bnh vin Lanessan. Khi hay tin cuc Tng Khi Ngha b tht bi
Qun Cn hc mu ra m cht.
 Hin tnh lc ny, chng ta ch c tin, m khng c thoi,
anh em ngh c phi th khng?
Mi ngi ng thanh p: Phi.
Cai Hong tip li:
Sng ca chng ta hin trong C Binh khng c d tr,
vy vic u tin anh em dn s c sng y v ch
khng th khng c lu di l chng ta phi nh chim ngay kho
v kh, phn phi cho dn qun cch mng.
Cai Hong hnh hi ln ting:
Ti tnh nguyn s git cho bng c Quan Ba Jourdain.
Nu khng ly c u n, ti s thay u ti cho anh em. Cn
anh Thuyt v anh Tnh phi ly cho k c u tn Quan Hai
Php.
Tip Ng Hi Hong tc Cai Hong phn cng:
Anh em qun nhn chng ta, c mi ngi c bn phn
dn theo hai ng ch dn s. Ph kho sng xong, phi n ngay
khu H S Quan Php v da en tr lc cho ton th ng ch
y, git cho bng ht bn chng. Nh vy ta c th xem
vic nh tri di xong, ri tin ln n Cao.
Tri di l tri nm di ngn i trong thnh ph, cn tri
trn, nm trn ngn i xa thnh ph, gi l n Cao do Thiu
T Le Tacon ch huy.
 Tip tc cuc hp, Cai Hong trnh trng rt trong ti ra mt
mnh giy gm 7 iu thuc Qun Lut, do anh son tho,
nghim ging c:
I. Gp gic m liChm
2. Cp ot ca dn
3. Hm hip ph n
4. Ngm gip gic
5. Lin lc vi gic
6. Tit l b mt ca ng
7. Bt tun lut ch huy
Cuc hp n y gii tn. Mi ngi im lng ch gi khi
s sp ti.
3
Quang cnh thnh ph Yn Bi vo bui chiu ngy mng 10
thng 2 nm 1930 c mt iu m ngi ta ly lm l! L rp
chiu bng (Cinema) mi bui chiu thng ng o v b quy
ph, nhng bui chiu hm li vng v im lng. Ngoi ng
ph th li ng ngi qua li. Mt S quan Php hi? Vin
Thng Ngn tr li:
Ti nhn dp u xun, nn c nhiu ngi i l Cha
Than.
 n hi 20 gi, i y Gainza t ngoi ph tr v tri,
thy i Vinh i sn, Vinh ni:
Xin i y ng n cm.
Ti Sao?
C thuc c.
i Vinh va ni va run! Ti nay nhng ngi Php trong
tri s b git ht. Kho n s b cp ph, c cch mng qun s
ko ln nc thnh.
My say mm ri ni lo ch g!
Ti qu khng say.
Gia lc Trung y Espiau ti, hai ngi bn nhau: H
quyt nh b ba cm, ri cng dn i Vinh vo trnh Thiu
T Le Tacon.
i Vinh khai:
Ti trng thy nhiu ngi t hp vi nhau rng sn di
chn i, m mi ngi lnh ca chng ta u nhn c ch th
ca bn cch mng.
Le Tacon hi:
Chnh mt my c nhn thy m ng t hp y khng?
Ti khng trng thy, nhng c Binh Ti l ngi anh em
h vi ti trng thy v bit r tt c.
 Le Tacon cho i Vinh rt lui, ri gii thch cho hai s quan
bit rng:
Chnh Binh Ti n n ni vi ti vic y ri, nhng ti
tin rng khng c s thc, chng qua Binh Ti n mun quan
trng ha n y thi!
Tuy nhin c ba ngi cng i xung chn i ti rng sn
xem xt tnh hnh, nhng chng thy g ht! Le Tacon ni:
Thi chng ta v i ng thi, chng c g u! (31)
4
Gi tc chin sp n, cc chin s chia tng nhm ri rng
Sn theo hng dn vin tin ti im tp trung. Cc ng ch
qun nhn i trc, dn qun cch mng theo sau.
Tin t trong tri cho bit tnh hnh yn tnh, khng c hnh
ng phng b no c! Cai Hong ra hiu tin ln! Cc chin s
tin ti bao vy cc tri c phn cng t trc i lnh.
Ting chung Nh Th im ng mt gi sng, ting sng
lnh bt u n: ong, ph tan bu khng kh im lng, sng
m dy c bao ph bu tri thnh Yn Bi, bo hiu cuc Tng
Khi Ngha bt u.

31Theo ti liu ca k gi Louis Rouband trong cun Vit Nam

Tragdie Indochinoise.
 Git! Git ht ti gic Php!
Ting h to vang dy ca cc chin s cch mng nh sm st
ng tri!
Kho qun nhu b ph ca, ly sng n phn pht y cho
dn qun cch mng.
Mt lt sau, Trung y Robert, Thng S Cuno, Trung S
Chevalier, Damour, Bouhier u b git cht.
i y Jourdain pha su yu im, h lnh tp trung qun,
lp tc b Ng Hi Hong bn mt vin n n cht ngay. i
y Gainza b thng sn. Ngoi ra cn c hng chc s quan,
h s quan v binh lnh b thng.
Ting reo h t cc tri vn vang ln ln ting sng ong,
ong!
Bo co t cc doanh tri v ban ch huy cho bit cch mng
qun hon ton chin thng, lm ch tnh hnh n di. Lc y
vo 4 gi sng ngy 11 thng 2 nm 1930.
ng dy thp, in thoi cng b cch mng qun ct t,
tr ng Yn Bi Lao Kai.
Cc ni him yu, Cai Hong, Cai Nguyn ct t b tr canh
phng cn mt, sa son tin nh n Cao.
 L c VNQD tung bay pht phi khp mi ni trong tri v
ng ph.
Mt cuc hp khn c triu tp ngay ti vn phng vin ch
huy Jourdain tho k hoch tn cng vo n Cao.
Tha thng, mt s chin s ngh nn tn cng ngay n
Cao, mt s cho rng du sao th n Cao cng c Le
Tacon chun b phng ri, nn i khi tri sng r hy tn
cng. Cp ch huy chp thun ngh ny.
6 gi, tri tng sng, Ng Hi Hong ra lnh tp hp, truyn
mi ngi tr li n v chun b tin nh n Cao.
ng ph cn t m sng m, nghe ting reo h, dn
chng x ra, mi ngi u vui mng h vang:
Vit Nam Quc Dn ng mun nm
Hoan h Vit Nam Cch Mng Qun
Cch mng qun tin n gn n Cao, th phi c ch t H
Ni cng bay ti, ln vng vo thnh ph ri x sng bn xung
u mi ngi nh trn ma bo, trng c b ch huy.
Mt s ngh nn tp hp cch mng qun bao vy quanh
n, ch vin binh Nguyn Th Nghip; mt s khc ngh
nn tm rt vo rng. Trc tnh cnh ri lon, Cai Thuyt, Cai
Hong nh thc th, khng cn cch no khi phc li trt t.
nh chp nhn ngh tm rt vo rng.
 Sau khi rt lui vo rng, kim im li ch cn phn na Cch
Mng Qun.
Nng lng tr th cho bn S Quan b git, ngay bui chiu
ngy 11.2.1930, thc dn a hai chin s Cai Nguyn, Cai Tnh
ra bn cht, khng cn i ngy a ra ta x.
TN CNG HNG HA, LM THAO
Mc du Hng Ha ch l mt n binh Kh Xanh thuc tnh
Ph Th, nhng li l mt im qun s rt quan trng. Nn t
u nm 1929, ng c phi mt s cn b ng n tuyn
truyn, thnh lp c Binh on ti y, gm ton Cai, i v
Qun, cp ch huy.
Cc v trang ng ch y nht ng b ng Trng Ban
Binh V xi ht c ri! ng mt hn lc lng trung kin
y.
Nhng khng v th m b d chng trnh Tng Khi
Ngha, Nguyn Khc Nhu huy ng ton th ng vin a
phng: Lm Thao (Ph Th), Bt Bt (Sn Ty) tp trung lc
lng tn cng ch, mc du khng c i bc, lin thanh!
ng hi 1 gi m mng 10 thng 2, Nguyn Khc Nhu c
ph t l Nguyn Vn Toi (tc Thy) ra lnh bc loa cha
vo n ku gi binh s hy quay sng li git gic, tr v vi
hng ng cch mng qun phng s T Quc.
 S ku gi ca Nguyn Khc Nhu c n trng ra lnh
tr li bng mt lot sng t trong n bn ra.
Nguyn Khc Nhu lin ra lnh cho Cch Mng qun ling
bom vo cng ph n v h xung phong. Cng ph lun my
ting ng h, tuy trong n b thit hi nng n, nhng Cch
Mng qun cng khng th no tin c! M s bom, n, bnh
pht la cng gn cn. Nguyn Khc Nhu ra lnh tm lui qun
v pha b sng, ch s v kh sp tip vin ti.
Khonh khc sau, s v kh t cc lng ln cn chuyn vn
ti. Nguyn Khc Nhu nhn thy tn cng n binh Hng Ha
khng c li, ng ra lnh cho cch mng qun tin pha ph l
Lm Thao, lc y vo hi 3 gi sng.
Ti ph l Lm Thao, dn chng ni ln hng ng reo h
nh sm ng: Hy bt cho bng c tn quan su mt
Kim Ngc! Git ngay n i tr hi cho nhn dn. Hoan h
VNQD mun nm! Nhng tha khi nhn nho y, li nhn
tri cn bng ti, Tri ph Kim Ngc cng lnh trng trong
ph tha c hi trn thot ht.
Nguyn Khc Nhu ra lnh tch thu sng n, thiu hy cng
vn, thng ng K ln nc ph ng, tp hp dn chng, ri
ng n din thuyt, h ho ton dn on kt chng thc,
phong, hon thnh s mng cu quc v ra lnh t ht ph
ng.
Va dt li, th truy binh t Ph Th, Hng Ha ko ti vy
cht bn pha. Nguyn Khc Nhu ra lnh dn qun ra nghnh
chin, chin u n cng. Nguyn Khc Nhu b trng thng
ni chn. trnh s b ri vo tay ch, ng dng lu n t
st, rut li c ra ngoi m vn khng cht c! ch qun bt
tri ln trn mt ci vng, phi lnh gii v n binh Hng
Ha. Tha khi i st b sng, ng nhy xung sng t trm,
nhng cng khng thot.
Chauvet, ph Cng S tnh Ph Th ra lnh tm giam Nguyn
Khc Nhu vo l ct n binh Hng Ha ri hi:
Ti sao ng li lm lon?
Ti l dn Vit Nam c bn phn bo v t nc Vit Nam.
l vic hp vi l phi v nhn o, sao li bo l lm lon!
Nguyn Khc Nhu tr li.
 Ch cho Chauvet ra khi l ct, Nguyn Khc Nhu (32) lin
p u vo tng n ba ln mi cht c. Cch mng qun
b bt ht. ch b cht v b thng hn 20 tn. (33)
SN TY
Vic Yn Bi tht bi ri! Ci hng tm ca Ph c Chnh
cha chu cht! Anh cng cc ng ch Yn Bi thot vng vy
ra c, lp tc li i lin lc cc anh em, thu thp tn lc, nh
h thnh Sn Ty.
Th nhng mu s ti Nhn thnh s ti Thin. Ngy 12,
bao nhiu bom n Qung Hc u b chnh quyn thc dn
khm ph c, ri sng ngy 13, Ph c Chnh, Cai Tn cng
Thanh Giang Nguyn Vn Khi ng bn vic nh mt ng
ch l Qun Trng, x Nam Man, tng Cm Hng, huyn Tng
Thin, b mt gio vin trng tiu hc x Nam Man c t th
vi Qun Trng, mt bo vi chnh quyn Php Sn Ty bt gii
v H Ni.

32 Nguyn Khc Nhu bit hiu Song Kh, thi u u x, nn ngi

ta gi l X Nhu. ng sinh nm Qu Mi (1883) ti Ph Lng Thng
thuc tnh Bc Giang. Cnh nh nho thanh bch, cng nh T Xng,
nh c b hin ph tn to bn bun, nn ng c c thi gi
hot ng cho cch mng. Con trai ng l k gi Nguyn Khc Trch
cng l ng Vin VNQD b HH kt n chung thn, nm 1945
b t thng trong trn giao phong c lit vi Vit Cng tnh Sn
Ty.
33 Theo ti liu ca tp ch Ph N Tn Vn Si Gn.
 hiu r Ph c Chnh mt cch v t, chng ti xin trch
dch mt on di y ca k gi Louis Roubaud vit v Ph
c Chnh trong cun Vit Nam Tragdie Indochinoise
nguyn vn nh sau:
L mt thanh nin 23 tui, m t y lm ng hao mn gy
guc. Th xc bo mp c trc kia, tht l him trong chng tc
ng, nn trng ng c v l mt ngi Tu, nu ng c kh ngi
bnh thng ca ngi An Nam. Trn khun mt ng biu hin
s lm l, nhng li ni ct qung, b na li, c v lo u huyn
b kia, lm chng ti pht lng lun lun vi hu ht nhng ngi
x ny. Ci v nhn chn thc, thng minh vi ti, th ng
khng c g l g tr con! Ph c Chnh khng phi l ngi
nh qu! ng theo ban trung hc v lm hnh chnh cho Php
vi chc cn s chuyn mn cng chnh, nhng ng ta c tm
hn mt ngi lnh t, khi ng phi quc gia b thit thi mt
vi ng Vin c lc nht, tip theo l v bt b vo thng Hai
1929, Ph c Chnh b HH bt giam, v b kt n hai nm
t treo, ng l ngi ph t ca ng Nguyn Thi Hc rt c
lc.
Tui tr khng my a kin nhn ca ng cng khng th tha
nhn mt phong tro cch mng lu di, i xa hn, ng c rt
chnh ng v v mu m mng 9 rng ngy mng 10 thng
2 nm 1930 mt khi chm dt em li hng ng c lp.
Chnh ng cng sa son k hoch chung.
ng sng nhng tun linh ng nht, tay cm bt hoch
nh ng li tin qun ca cch mng An Nam trong vic xung
phong chim n Php. Cng vn nh th, ri ng nh nh
chin trn quan trng nht do chnh ng ch huy xung phong tn
cng Sn Ty. i tng tri qua mt m bi thm ri ch i
qun cm t Lao Kai, Yn Bi, Hng Ha ti.
Mt mnh ng ng trc bc tng thnh c knh lng tm
vua Minh Mng m cch y 40 nm, ng vua y nh tin qun,
song qun qu t, v mt ngi ch huy gi dn kinh nghim,
c Courbet.
Trc y ban hnh lut, Ph c Chnh (34) c mt thi rt
t cch, trnh c s khoe mnh. ng ch i hi nhng trch
nhim ca mnh, ng l k duy nht trong s ngi b kt n, ng
t chi k chng n trc Hi ng Bo h.
TRN CU LONG BIN

34Ph c Chnh sinh nm 1897 ti lng a Ngu thuc tnh Bc

Ninh. Tt Nghip trng Cao ng Cng Chnh, c b chc cn s
Cng Chnh ti tnh Savanakhet (Ai Lao) vo u nm 1928. L sng
lp vin VNQD. Sau ngy Bazin b m st, Ph c Chnh b bt t
Ai Lao a v H Ni, b kt n 2 nm t treo v bi chc.
 Sng sm ngy mng 10 thng 2 nm 1930, Lng Ngc Tn,
trng ban m st ca VNQD c tin Yn Bi, Hng Ha,
Lm Thao khi ngha vo ti 10 thng 2, vi vng t Bc Ninh
sang H Ni tm K Con hi thm tin tc, ri tr lin v Bc
Ninh cp bo vi Nguyn Thi Hc.
trnh s ph phm thi gi, t H Ni, Lng Ngc Tn
thu ring mt chic xe hi kiu du lch tr v Bc Ninh, xe
chy rt nhanh n cu Long Bin v pha gn ga Gia Lm, lc
y vo hi 12 gi 15 pht, i cnh st l Saint Denis ng gc
trn cu, ra hiu bt xe ngng li cho y khm. Khng mt giy
pht chn ch, Lng Ngc Tn rt ngay khu sng lc bn
trng tay v i Saint Denis. Cnh st trn cu nghe ting ci bo
ng, lin h nhau ui theo. Lng Ngc Tn lin b xe hi
cm u chy theo m sng Hng H, dn chng trong ph Ngc
H khng hiu g, thy cnh st h ui cng x nhau ui theo.
Tn phi mc ti tung giy bc li pha sau cho bn ny nht,
mi khi b ui na!
c phi bo, Gim c Chnh Tr hnh chnh l Lacombe
cng ch thn em mt i lnh Kh Xanh truy n.
Lng Ngc Tn chy n bn Thanh Tr, tn li nht
nh khng chu, Tn phi d sng vo mang tai tn li , khi y
y mi chu ch. Qua c sng Nh, Tn li gp phi bn Cng
nhn trong L bt Thanh Tr x nhau ra ui. Vn bt c d,
Lng Ngc Tn phi rt sng bn ba pht git cht ba tn, ri
ling sng xung sng. Bn cng nhn bt tri em np cho
Chnh quyn Thc dn lnh tin thng.
NM BOM H NI
H Ni chng nhng l Th ph Bc Vit, m cn l Th ph
c ng Dng. Vy mun cch mng x ny, trc ht phi
ngh ngay n cch nh chim H Ni. C th ni rng ly
c H Ni l ly c tt c! Cho nn ngay t Tng B u
tin, c bit ch n cc a im chin lc v phi c
gng tuyn truyn vo lp cc H s quan trong thnh. V c
th ni l hng hu gp my chc ln mi ni. Nguyn Chi b
Khng qun Bch Mai c n 22 ng vin hu ht l Cai i do
i Mn tc Trn Vn Mn lm Chi b Trng. Cn hai tri
th 4 v th 9 trong thnh v tri binh Kh Xanh, n Thy,
khng k cc binh on, ch k nguyn s Cai, i, Qun, ng
c n hn 200 ngi l ng vin cn b.
Nhng t sau ngy mu phn ca Phm Thnh Dng tc i
Dng, th nhng ng ch qun nhn y nu khng b bt khp
n t th cng b bc lon, ging chc a i cc n l Thng
Du lm lnh.
 Cn cc thng ng Vin, nh Th K, Gio Hc, Thng
K Ngh Gia v anh em th thuyn, nhng nu thiu cc anh em
gm sng th trong mt cuc cch mng st mu, hi lm c
vic g!
Lc lng chn chnh ca cch mng k t ngy Nguyn Thi
Hc b bt ht Vng La v sau ngy hng ngn bom Bch
Mai, Thi H b khm ph; H Ni, ng ch cn li on
m st l ng k th thi!
on y tuy ch huy l Nguyn Khc Nhu, song lnh o
chnh l K Con ng Trn Nghip.
Sau khi chia tay cng Lng Ngc Tn, K Con triu tp 5
on vin trong i cm t l Nguyn Vn Lin, Mai Duy Xng,
Nguyn Minh Lun, Nguyn B Tm v Nguyn Quang Triu
u l hc sinh trng Bch Ngh, H Ni. K Con trao cho mi
ngi mt s bom, dn n ng hi 20 gi phi nm:
20 tri vo nh ring Arnoux, chnh S Mt thm.
8 tri vo ngc tht Ha L.
2 tri vo S Sen m.
2 tri vo Cnh St Qun I.
 2 tri vo Cnh St Qun II. (35)
V Sau khi lm xong nhim v, tt c s v bo co cng tc
ti cn nh s 24 ph Hng Giy. ng h im ng ting th
9, K Con v 5 on vin khc ph trch i ct giy thp, giy
in thoi tr v u tin, ri tip tc cc chin s nm bom cng
v ti. Ch nhn s 24 ph Hng Giy l ng o Tin Tng
mng qunh h gia nhn dn bn by bnh ko khao thng cc
chin s, khong khc sau mi ngi u sng st, nhn ra cn
vng mt on vin, ng ch Nguyn B Tm.
K Con lp tc phi mt ng ch m cuc iu tra, v di
y l li tng thut li ca Nguyn B Tm:
Chc chn anh cng bit, ch l mt chuyn nghi
binh, chng ti mong lm th dn chng nn nao v may ra
thc dn s H Ni c bin, khng dm em qun i nh cc
tnh Bui chiu hm mng 10, ti cn i hc. Hai qu bom
gang, ti vn b chi trong ti, 8 gi ti mi n trc bt Hng
u (qun II) thy mt ngi vo g ca, ti nm lun ngay vo
chn n. Bom n nhng n li chy thot. Ti nh nm thm
qu na, th mt a u chy li. N chy mau qu, thnh ra

35 Theo ti liu ca L. Marly, Gim c Mt thm ng Dng, vit

trong cun Contribution l histoire des mouvement politique de l
Indochine Francaise.
vp vo tay ti, lm cho bom n trong tay! Bn tay ti vng i
mt! Ti c nhn au, chy ln nm trn cu, ngh th no cng
cht, ti rt dao ra t t, nhng dao cn qu, m mi cng khng
thng c! B au qu! By gi ti nm khng yn na, nh phi
gi xe ko ti vo nh thng. Chng n ct ct tay ti, cha cho
ti lnh. Lnh, ri chng tra tn cc k d man!
Ngh chi mi, chng nh cng cht, ti nh nhn l th h
ca K Con. Chng hi K Con u? Ti khai anh thng nm
cc khch sn, khng ch nht nh. Chng hi Ban m st
c nhng ai? Ti khai tr K Con ra, ti ch bit Nguyn Thi
Hc v Ph c Chnh ch chng bit ai v cng chng vo chi
b no c
P CU, PH LI
S thc th v min ng Bc, ch c hai a im qun s
quan trng l p Cu v Ph Li. C hai ni, ng t chc
t lu. C hai ni, cc v trang ng ch qu kh ng, th nhng
nhng v trang ng ch y v s phn bi ca Phm Thnh
Dng tc i Dng m b bt ht c ri! Cn nguyn cc
thng ng vin, Nguyn Thi Hc tnh em ton lc m nh
dn c vo mt ni Ph Li, ha chng c c! Mt mt
Nguyn Thi Hc c hn vi cc ng ch Gia Bnh, Nam
Sch (Hi Dng). Tt c chia nm o qun m nh vo. Hn
nh l ngy 12 thng 2. Nhng n ngy gi hn, ni tp trung,
th cc ng ch chng thy Nguyn Thi Hc u c! Mi ngi
ht sc kinh ngc, ko nhau ra v. Mi hm sau mi hay tin:
Bi mn ngc khng theo lnh, m nh trc. S nh
sm y gy nn hai hu qu tai hi:
1) Vic tht bi Yn Bi, Hng Ha, Lm Thao gieo vo
lng ngi s ng vc lc lng cch mng.
2) Nh cm quyn Php cc a phng bit vic khi ngha
chng phi l tin n ho, nn tch cc phng.
Do s phng y m ngy 11 thng 2, Cng S v Gim
Binh tnh Hi Dng em mt i i lnh Kh Xanh n vy
khm xt lng M X thuc ph Nam Sch. Cuc vy khm y
tuy khng bt c Nguyn Thi Hc v Trn Quang Diu nhng
chng bt c ng ch Vng Khc Hi, Trng Khc
Thng v mt s v kh.
Qua ngy 12, ngy Nguyn Thi Hc c hn vi cc ng
ch tn cng Ph Li, th Cng S v Gim Binh tnh Hi Dng
li em lnh Kh Xanh n vy khm lng Hng Thng. Nguyn
Thi Hc c dn lng bo v, a li qua ao bo dy c, n
trnh trong bi rm, ri c a xung thuyn bi ra thot khi
vng vy. Ch mt cht na l b bt sng.
 Cng ngy hm y, Cng S v Gim Binh tnh Bc Ninh
em lnh Kh Xanh v trit h nh mt cn b ng l Nguyn
Vn Tuyn tc Chnh Tuyn v ti xng t c lng Tr Thn
cng ch Knh Vng, ni cch mng qun t cc a phng
ko v tp hp, ch lnh Nguyn Thi Hc m khng thy.
Tr v a phng, cc ng ch tnh Bc Ninh quyt nh
tn cng vo n binh p Cu vo m 18 thng 2. Nhng cng
b chnh quyn thc dn pht gic, nn khng thnh. V sau
mt s ln cht n cn c pht gic, nht l vng Bc Giang,
ni qu hng ca Nguyn Khc Nhu v Nguyn Th Giang.
Cng m 18 thng 2, mt cuc m mu tn cng mt huyn
trong tnh Bc Giang do cc ng vin a phng ch mu, cng
b pht gic khng thnh. (36)
N BINH KIN AN
Ti min xui, b Tham mu VNQD ch trng nh
chim n binh tnh Kin An, ri t v tr ny s pht ng i
nh chim cc ni khc.

36Louis Marty, Gim c Mt thm ng Dng vit trong cun

Contribution l histoire des mouvements politiques de lIndochine
Francaise rng: VNQD c dy ti liu v qun lc ng
ng Dng. Cc ng Vin ghi lc lng ca ta v nhn lc v v
kh. Ngi ta lp bn ni ng qun, ni cha v kh v ni
n dc. Cui cng nhiu lnh pho th ng la vi ng nh nhng
bin c cho thy
 Ngy 13 thng 2, theo lnh b T lnh khu Hi Qung, cc
ng Vin VNQD chun b nh chim n binh Kin An.
Cc lc lng v trang c iu ng tn cng cc tri
binh Php, gm c:
Cc ng Vin thuc Tnh ng b Kin An, do cn b Hi
ch huy.
Cc ng Vin cng nhn Khu ng b H L (Hi Phng),
phn ng l th thuyn, phu phen nh my xi mng, do cc cn
b Trn Vn Ngha v Nguyn Vn Nui ch huy.
on cm t gm cc thanh nin, hc sinh thuc Thnh
ng b Hi Phng, do cn b Nguyn Huy Th ch huy.
Mt s khc gm 50 ng Vin c iu ng t m Mao
Kh v, do hai cn b Nguyn Vn i v Trn Hu Quyt ch
huy.
Ngoi ra trong cc tri binh Php u c ng Vin qun
nhn, phn ng l H s quan v binh s, do cc cn b Mai, San,
Su ch huy, chu trch nhim lm ni ng.
Theo ng quyt ngh, thi khi s nh p cc n binh
Php Kin An vo ng hi 1 gi m, 13 thng 2, trong nh
ra v ngoi nh vo.
13 thng 2 nhm ngy 15 thng Ging m lch, trong m
khuya gi lnh, cc chin s Vit Quc c v trang gm gio,
bom, sng lc, cnh tay eo ng Hiu na na vng, trn
c hai dng ch en: TH GIT CHT GIC PHP B
MNH CU NC NAM, v mang mt bng hiu di c hng
ch ln VIT NAM CCH MNG QUN bt cho trc
ngc qua lng. Mi ngi c sp thnh i ng, tn mc i ti
ch lnh cng ph cc n binh ch.
i cc ng Vin c ng ti Kin An, Hi Phng th c th
ti a im tn cng mt cch d dng, nhng ring i vi cc
ng Vin t Mao Kh v, th tht l mt vn nan gii.
Cc chin s c lnh tp trung ti An Dng, mt khu ngoi
Hi Phng. ng ch i c lnh phi b tr anh em quanh
tri lnh Kh Xanh tnh Kin An trc hi 1 gi m. Khi thy
bn tri Kh c ting sng n, l xung phong cng ph. Mt
ng ch qun nhn Chnh qun trong tri binh y s sn sng
m cng tri n tip anh em.
Nhng lm cch no qua c cu Nim? Cy cu ni lin
Hi Phng Kin An, hai u cu u c qun i v mt thm
canh gc, ngang cng b tp trung ti chn cu.
ng h ch 10 gi 30 pht. Tri ti li ma phn gi bc
thi mnh lm da tht t ti, lnh but thu xng. Anh em c
lnh ci qun o, cng v kh cun li, i ln u buc cht
xung cm, ch lnh sang sng.
 Hu ht cc chin s u bit bi v mc nc sng cu Nim
vo ma y cng ch hn hai thc ty.
Gia dng sng, bng mt ting r pht ln, i thi! Mt ng
ch cht ui ri! Mt ng ch, anh i, lin ln xung m hi
lu khng tm thy, mi khi bi vo gn n b mi ng phi,
vi a ln b lm h hp cu cp, nhng v hiu.
Anh Trn Hu Quyt b d nhim v ca ng trao ph,
anh tr nn ngi thin c ri!
Lc by gi l 12 gi thiu 10, cn gn 1 gi na ti a
im tp trung. Anh em lin tp trung dng gm, ao o ngay
mt ci huyt bn b sng lm l mc nim an tng ng ch
Quyt.
Bi nht k sai bit, Yn Bi v cc ni khc hnh ng
trc ri, Php qun thit qun lut, b tr phng, cuc ni
ng cng nh ngoi cng khng thnh. Khi rt lui qua bn cu
Nim, ch qun em binh truy kch, nhng cch mng qun
i xa.
PH DC, VNH BO
1
Tr v a phng, cc chin s VNQD chn hai huyn Ph
Dc, Vnh Bo, v hai tn tri huyn ny rt c c v tham tn.
 Hi 20 gi ngy 15 thng 2, Ha Quang Huy, o Vn Th
(tc gio Th) cng Nguyn Vn H ch huy 40 v trang ng
ch n nh p huyn l Ph Dc thuc tnh Thi Bnh. Tri
huyn l Trng Trng Hin trn thot, con gi Hin l Trng
Th Kim 18 tui, em vng bc chu bu ra dng l Cch Mng
qun, nhng tt c c trao tr li. Trng Th Kim cng c
tha, mt thiu n xt ra v ti.
Tch thu c 6 khu sng trng v mt s n ri bc loa
ku gi dn chng n tp hp ti huyn ng, gii thch l do,
k ti thc phong v ku gi on kt.
5 gi sng hm sau, cho thiu hy ht h s cng vn, Cch
Mng qun ko sang bn Nghn, s hp qun li tin nh
n binh Ninh Giang theo chng trnh c hoch nh.
Nhng i mi khng thy ti, nn t gii tn.
2
Cng ngy 15 thng 2, ti lng C Am, Trn Quang Diu tp
hp cc ng ch li bn rng: Nu nay chng ta ko nhau ngay
n nh chim huyn l Vnh Bo, tt Tri huyn Hong Gia M
s tha c ln xn chy trn mt. Vy thit tng nn dng mu
iu y ra khi huyn l m bt, th hay hn. Nhn ti c quen vi
y, nn vn thng i li, vy nay ti lnh s mng n bo tin
cho y bit l ti c tin c mt s cch mng qun ni ln, nh
nh chim huyn l chng ta vo chiu hm nay, th tt y s i
bo vi n Ninh Giang. Tha khi y chng ta chim c lun
huyn l v phi mt s cch mng qun ra n ng git cht
y.
c cc ng ch ng , Trn Quang Diu lin n mt bo
vi Tri huyn Hong Gia M theo ng k hoch tr liu. M
ht hong vi ku ti x nh xe hi ra, c hai tn lnh c i hu,
ln n binh Kh Xanh, Ninh Giang bo co xin qun tip vin.
Hong Gia M i khi, cch mng qun lin ko ti chim c
huyn l khng gp mt s khng c no! ng K lin c
thng ln K i, cch mng qun chia lm 3 ton: 10 ngi
li gi Huyn, 10 ngi phc kch u lng Nam T n Hong
Gia M, cn 10 ngi lnh nhim v ra ngoi ph huyn, tuyn
truyn gii thch cho dn chng hiu r ngha ca cuc cch
mng.
Th theo li yu cu, trng n Ninh Giang cp cho Hong
Gia M 6 lnh Kh Xanh, 6 sng trng v mt s n. H Hong
c nghi ng, cho ht lnh ln xe hi ch ra huyn, h Hong
cn ku xe tay ko theo sau xe hi. V ti u lng Nam T, cch
huyn l 50 mt, xe hi ch lnh b ngng li, v ng b
ngng bng cy tre chn ngang. Cch mng qun trn ra, ling
vo xe hi mt tri tc n, khin xe hi lt nho xung rung,
nhng nhn m ti tri, lnh v ti x tha c chy trn. Hong
Gia M khi v ti, thy xe hi b lt nho, ng b ngng, bit
ngay c bin, lin xung xe ko v c trng tun ph huyn
l tn Li hng dn vo ngay lng im Lim, pha sau lng
Nam T, ly qun o vi nu cho Hong Gia M thay, ri a h
Hong vo n nu trong mt m rm sau nh K Ton.
c v K Ton mt bo, vo khong 6 gi sng ngy hm
sau, cch mng qun ko ti, bn mt pht sng vo ng rm,
trng phi i huyn M, M dy da nhng khng chu ra; lin
b li ra tri li, x n tre vo dy lng da ca huyn M khing
v huyn ng xt x. Trn Quang Diu tuyn b:
Chng ti n y vi mc ch l nh ui thc dn Php
v tt c nhng ai ci u theo gic lm hi ng bo.
Tn tri huyn Hong Gia M l mt trong nhng tn h
hip tn nhn, bc lt ng bo! L mt tay ti t li hi ca gic,
chc ng bo cn nh v Hong Gia M mu m vi bn
thc dn mu toan chim 6.000 mu rung ca ng bo bi
Dng Am lm t k. Bn thn n c ti vi quc dn ri!
n cha ng nh n li cn c ti hn!.
Ton th ng ch cng nh ng bo c mt ti y ng
thanh yu cu x t Hong Gia M.
 V Hong Gia M dc ht vng, bc, chu bu trong t st ra
lm l dng Cch Mng qun, xin tha ti cht cho chng, nhng
b cc lc khc t. Cn Hong Gia M th ku van:
l ti ca ng cha ti lm, xin cc ng tha cht cho ti,
ti xin lm mt cng dn phng s cch mng, v xin dng
ht ca ci cng nh rung t cho cch mng
Hong Gia M tc thi b git cht bng mt pht sng
trng, vt xc xung dng sng Cu Mc.
Ngi c thc dn a v thay th Hong Gia M l Cung
nh Vn. Tha c hi, Cung nh Vn khng b lng dn
mt cch v cng d man va lng quan thy thc dn, m v
vt tin bc ca nhn dn khng bit bao nhiu m k! Th m
n khi Cung nh Vn b Vit Minh git cht hi o chnh
1945, Vit Minh li ru rao m rng: Cung nh Vn l mt
cn b cao cp ca VNQD. i tht l tuyn truyn xuyn tc
ht ch ni!
Tnh t ngy chnh thc thnh lp Vit Nam Quc Dn ng
cho n ngy TNG KHI NGHA, vn vn mi c 2 nm
v 1 thng, tng cng l 766 ngy. ng trong thi k t chc,
nh vy l t giai on hng chc nm. Hn na, VNQD
t chc TNG KHI NGHA gia thi thc dn ton thnh,
by l ch sn ng c nh n di! C ng trng Nguyn
Thi Hc v c Ch tch Ban Lp Php Nguyn Khc Nhu li
hot ng cch mng trong hon cnh ti o, b thc dn kt n
khuyt tch 20 nm cm c, th m to ni mt lc lng kh d
tin hnh c cuc TNG KHI NGHA. Thc l mt
chuyn phi thng, mt k lc khng tin khong hu trong lch
s cch mng th gii.
Bi b quyt no cc v tin lit tin bi chng ta lm nn
c cuc TNG KHI NGHA oai hng v i y?
Ci b quyt y phi chng l Hnh ng v on kt, hnh
ng lin tc, on kt cht ch, quang minh chnh i, v v li,
pht xut do mt t tng cao c, do nhng con ngi m lc,
lc no cng ch bit gi cho lng mnh trong sch, khng bn
mt cht nh DANH LI, ch bit phng s cho l tng cch
mng mt cch sng sut, nhit thnh, dng cm v iu kin.
Hnh ng quang minh, li v iu kin, nh ho quang chiu
rng vo lng dn khin h bng tnh, thu o bn phn ngi
dn i vi ng bo, vi T Quc mn yu, khin h hy sinh tt
c cho cch mng. Do m ln mnh, bt chp mi s ngn
chn ph hoi, khng b ca b l thc dn.
Yu t y li c thc y bi nhng s bo ngc, tham
tn, thi nt, d man, v nhn o ca thc dn v phong kin
nn sm gy thnh Trn bo la cch mng, la sng trong
m lch s mng 9 rng mng 10 thng 2 nm 1930, thiu hy
ci kh th hung hng tn bo ca b l xm lng thng tr v lm
chong mt bn cch mng o cm, c hi ch ngha.

CHNG VIII

THC DN TR TH
PHN NG U TIN CA THC DN

Cuc bin ng Yn Bi mi n 9 gi sng ngy mng 10,

Cng s Yn Bi mi nh c in tn v H Ni, lp tc
Nguyn soi Aubert hi kin vi Ton quyn Pasquier tm
phng i ph. Mt mt cho chuyn ngay binh s, kh gii v
phi c chin u n tng cng cho Yn Bi, mt mt ra lnh
bo ng cc n binh trong ton ci Bc Vit.
Ti H Ni, cc cng s ng ca ngh ngy mng 10, qun
i mang kh gii ng gc khp cc ng ng, khm xt ngi
qua li.
Cc bo Php ti H Ni v Si Gn u ng hng ch ln
trn trang nht: Theo tin ca chng ti th c 2 c binh khi lon
Yn Bi. Lnh Kh Xanh ph vi lnh Php nh li i lnh
khi lon. V pha Php c 10 vin quan v cai i b git v my
chc ngi b thng
Qua ngy 11, cc bo Php li loan tin: Trc kia tng l
c 2 c binh Kh khi lon, nay iu tra ra th chnh l v m
mu ca Cng Sn. C chng 60 ng vin Cng Sn m mu
vi my chc ngi lnh khi lon, cn lnh khc b hm da phi
theo. n 6 gi sng, thiu t Le Tacon em 2 c binh li nh,
th lon qun phi rt vo rng khong Yn Bi, Ph Th, h
em theo c 3 khu sng i bc, 20 sng trng v vi trm
vin n
Ngy 13, bo France Indochine H Ni, k gi ngi
Php di bt hiu Saint Faust vit rng: Trc kia ngi ta ni
l bn Cng Sn quy ri, ti th ti khng tin rng nhng bn
lm lon l do t bn Moscou xi dc, m chnh l do cc
phong tro cch mng VNQD x hi thng 7 nm ngoi lin
min ti nay, m gy nn vic ri lon kia, ch khng phi l
Cng Sn u!
Cc t bo Php khc, t th ngh chnh ph nn m lnh
L Dng thay th lnh Kh . T th ngh chnh ph nn
hn ch v sa i chng trnh gio dc, trnh s lm lon
ca thanh nin An Nam sau ny.
 Bo Oeuvre ca t ng bn Php vit: iu quan h
ngy nay l chng ta phi bit rng ci chnh sch ca chng ta
thi hnh Vin ng by gi cn phi thay i mi c. Bi
rng khng phi mi lc l ng thng th thuc a c cho
phong tro cch mng ngoi trn vo, che y nhng s sai
lm ca mnh m c u!
Bo Populaire ca ng X hi Php vit: X Bc K
xy ra vic g vy? Dn cc thuc a ta bn phng ng
ni dy chng chng ta, c l no chnh ph ta gi cm gi ic
hoi hay sao?
Ngy 12, ton quyn Pasquier p chuyn xe la c bit t
H Ni ln Yn Bi d l tng tng 10 s quan. Trc khi xe
la ti ga Yn Bi 20 pht ng h, c hai tri bom ling vo ph
hy mt phn nh ga.
Bi iu vn ca Pasquier c trc linh cu 10 s quan v h
s quan c on:
Nhng a khn nn mun sanh s ri lon, ng ngn tr
vic khai ha ca nc Php, nhng chng vp phi ci th
lc ca nc Php vng vng cng rn khng c sc g lay
chuyn c!
 Nh nc s trng tr ngay nhng k xng lon mt cch
o , ng phc th cho my ngi c Ty ln An Nam b
hi mt cch d man.
Mai y s c Hi ng Hnh (HH) x bn xng
ng vi ti c ca chng n (37)
Sng ngy 14, Ton quyn Pasquier k ngh nh thnh lp
HH, c Poulet Osier, Thanh tra Chnh tr Hnh chnh Bc
Vit l chnh Hi ng. S bt b khng b cc ng vin
VNQD lan trn khp ni rt d di. Nhng ngi b tnh nghi
hoc c t th c nhn vi bn tay sai Thc, Phong cng b bt
b mt s kh ng, ngc tht cc tnh Bc Vit c h khng cn
ch cha!
Dp cuc Cn Vng khi ngha ca c Phan nh Phng,
Nguyn Thn c phi i n p. Nay n phong tro cch
mng dn tc ca VNQD, chnh quyn Thc, Phong cng c
mt v i thn l Vi Vn nh (38), Tng c tnh Thi Bnh,
em mt i i binh m i tiu tr cc ng vin VNQD.
T Ti Nguyn c Triu 84 tui, Chi b trng Chi b Ph
Dc b Vi Vn nh dng chy gi gi tra kho n b mng.

37Theo ti liu ca tp ch Ph N Tn Vn Si Gn.

38Mi khi bt c mt ng vin VNQD, Vi Vn nh lin ra lnh
t nh, ri bt ngi v tra tn rt d man.
Cc ng ch cng b giam vi c Nguyn c Triu khi hay tin,
c lm cu i khc:
Ngoi tm chc ln n thn gi, bu nhit huyt vn lao
ao v T Quc;
Sau trm nm rm r bi c, du hn nho cn phng pht
vi Giang Sn

TN PH C AM

Sch m rc la Yn By (vit 1930 tc gi ngi Php)

Ti Vnh Bo, vo hi qu tra ngy 16 thng 2, mt on

phng pho c gm 5 chic bay ti ling xung lng C Am 57
tri bom loi nng 10 k sut t u n cui lng, ri bay rt
thp x sng lin thanh xung, nh ca hu ht b chy ri, cy
ci b nt ht; lm thit mng 21 ngi gm 10 ngi n ng,
5 ngi n b, 6 tr con u l thng dn c.
Thc dn Php cn c vo iu lut 61, ti hnh An Nam
nh r:
Hng chc K mc trong lng c trch nhim v nhng v
trm cp, st nhn, nh ngi b thng, hoc tt c hnh ng
phm php ca nhm l mt gy ra thit hi cho lng mc. Nu
h khng th ng u ni vi lc lng ln t kia, h phi xin
tip cu.
iu lut 64 H phi n trc Ta trnh r v s kin
v trng hp trch nhim v vic , hoc c nhn do y ban
K mc bu ln, hoc tr li trch nhim tp th, nu s kin kia
thuc v ton th hng thn.
Nhng ngi cch mng b bt hu ht, duy c Trn Quang
Diu trn thot. Tt c nhng nh ca ca nhng ngi b bt
trong hai huyn Ph Dc v Vnh Bo u b t ph thnh ng
tro tn. Lng im Dim v ph Hng B, ni bt v git Hong
Gia M cng u b t ph ht .
 Tip n cc lng Phong Cu, ng Ti, Kha Lm (Kin An),
La Ho, Vng La, Sn Dng (Ph Th) thc dn cng em
lnh Kh Xanh n trit h. (39)
Thng S Robin thng t bng in tn cho khp cc Cng s
Ch tnh, nguyn vn nh sau:
Village Coam, province de Haiduong, o stait rfugie
bande rbelles ayant mis mort sous prft de Vinhbao, a t
bombard hier par escadrille Hanoi. Vous prie donner large
publicit et ajoute que tout village qui se mettra dans situation
analogue subira impitoyablement le mme sort. (*)
(*)Dch ra Vit ng nh sau:
Bn gic git ng huyn Vnh Bo ri trn v lng C Am, th ngy
hm qua bn chc phi phi c ling bom xung lng C Am. Vy bn
chc thng t cho cc ngi bit. Cc ngi phi thng bo vic y cho su
rng, cho cc dn x u hay. Nu lng no cn cha chp bn khi
ngha, th cng s b nm bom xung ngay nh lng C Am, ch khng
tha th. (Theo ti liu trong cun Vit Nam Bi Thm ca Louis
Roubaud, trang 143-144).

39 Xem bi vn t ca c Phan So Nam Thin Ph.

 Trn Quang Diu (40) thay hnh i dng trn thot. Thc dn
ra lnh truy n, ng thi bt khai qut phn m c thn sinh ra
ng Diu l Trn Vn D mi t th c hn mt nm, em
l thin ti trc cng n binh Kh Xanh, Ninh Giang. Cho mi
n thng 5 nm 1930, sau khi bt c Trn Quang Diu t
tnh Thi Nguyn a v giam ti ngc tht H Ni, thc dn
mi cho php thn nhn ng Trn Quang Diu mang thi hi c
Trn Vn D v an tng ti C Am (*).
(*)C Am l mt x chia lm nhiu thn. C Trng Trnh Nguyn
Bnh Khim sinh qun thn Trang Am.
Cch y 4 th k, c Trng lm bi th (Sm) xin chp nguyn
vn di y, m ngi i sau cho l ng vo vic khi ngha ca
VNQD nm 1930 Kin An, Hng Ha, Lm Thao, Ph Dc, Vnh
Bo, Yn Bi, v ch vo vic Hong Gia M, Tri huyn Vnh Bo b
cch mng qun git cht.
Ka ka gi thi l rung cy,
Rung Bc rung Nam rung ti Ty.

40Trn Quang Diu sinh nm 1888 l con c T Ti Trn Vn D

lng C Am, tng ng An, huyn Vnh Bo, tnh Hi Dng. Trn
Quang Diu dng ngi tm thc, da trng mt sng, tnh tnh ha
nh, ho hip, nhng rt cng quyt. Hn vn thi u Kha sinh, Php
vn u Tiu hc Php-Vit. Sau khi thi u Tha phi, nhng khng
chu i nhm chc, lm ngh dy hc t trong vng. Trn Quang Diu
cn c mt ngi em trai l Trn Vn Quanh, gio hc, cng l ng
vin VNQD b HH kt n kh sai chung thn y ra Cn o.
 Tan tc Kin kiu an t nc,
Xc x c th sch am my.
Lm giang ni sng m theo ct,
Hng a trn dng ha nc dy.
Mt nga mt yn ai sng bi,
Nhn con nh Vnh Bo cho hay.

NGUYN THI HC B BT P C VT
Hng ng cuc TNG KHI NGHA ca VNQD, Lng
Vn, mt nh cch mng Vit Nam lu vong Trung Quc, huy
ng ng ch t Long Chu pht c cch mng ko qun nh
vo pha bin gii Lng Sn. o qun ny b nh tan, Lng
Vn b nh chc trch Trung Hoa bt c Bng Tng em
x t.
Tip theo on Kim im (41) c cc ng ch lu vong
Trung Hoa c phi v nc, quan st tnh hnh v n

41on Kim im l con mt vin tha phi, nguyn qun ti tnh

Lng Sn. Tnh cng trc, thng Hn vn v Php vn. Lng Sn,
ni tip gip lnh th Trung Quc, on Kim im xut ngoi tng
i mt cch d dng. Nm 1930, sau khi tr v nc c t lu b
thc dn bt y ra Cn o. Cui thng 9 nm 1940, on Kim
im tham gia phong tro Vit Nam Phc Quc ng Minh Hi
nh chim thnh Lng Sn, b Php bt git cng vi lnh t Trn
Trung Lp.
Nguyn Thi Hc xut ngoi. Cc ng ch trong nc nh L
Hu Cnh, Nguyn Xun Hun cng khuyn Nguyn Thi
Hc:
Anh nn xut ngoi, tm lnh s khng may rt c th
xy n. Ci tn anh vang di khp trong nc cng nh ngoi
nc. Anh xut ngoi s c li cho vic ngoi giao ca ng lm.
Vi quc dn h coi anh nh linh hn ct tr vng chc ca
ng, cn cc ng ch th vng lng tin tng nng ta m
theo ui cng cuc ci t li ng bn trong.
Nguyn Thi Hc ci p:
Khng th c! Khng th c!
Nguyn Thi Hc cho rng vic tht bi va ri l trch nhim
ti ni mnh m bao nhiu ng ch b git, b t y! Bao nhiu
gia nh b tan nt! Bao nhiu lng xm b t ph, ng bo b
ly tn lm than! Nguyn Thi Hc cng phi li trong nc
cng vi cc ng ch cn vng ngoi, lo ci t li ng,
lm trn s mng phc quc v kin quc, mc du phi chu
mi s gian lao nguy him.
Nguyn Thi Hc cng quyt khng chu xut ngoi, thc
dn th ra lnh lp thm im canh ti cc lng, xm, p, tri, cc
trc giao thng; thng tri cho cc quan li a phng phi ngy
m n c s canh phng v khm xt cc khch b hnh qua
li mt cch tht nghim ngt. S thm t cng c tng cng
phi i d thm khp mi ni; li bit phi mt i lnh L Dng
i tun phng lu ng khp min bin gii Vit-Hoa, v cc a
phng c a th him yu. ng thi cho in hng vn tm hnh
Nguyn Thi Hc, km theo hng triu t truyn n co th dn
chng Nu ai bt c Nguyn Thi Hc, chnh quyn thc dn
s tng thng mt s bc l 5.000 ng.
Trong thi k ny Nguyn Thi Hc thng lu tr vng
Lng Ti (Gia Bnh), thuc tnh Bc Ninh, v sut t bn
Knh Vng n M Lc. C vng rng ln y, u thuc nh
hng ca VNQD.
xc tin vic ci t ng, mt hi ngh cn b ng c
triu tp ti nh ng ch Nguyn Vn Tuyn ti lng Tr Thn,
tng Yn Tr, thuc huyn Lng Ti, sut t m 14 cho n
m 19 thng 2. Sau khi hi ngh b mc, L Hu Cnh, Nguyn
Xun Hun cng mt s cn b vi v ra i. Tip n Nguyn
Thi Hc, S Trch, K Tiu, Chnh Kinh, Chnh Tuyn cng
thu xp ra i.
ng ch Phm Vn Ph ngh vi Nguyn Thi Hc nn
i ng thy, do cc ng ch a phng ph trch thuyn b
v h tng, c s bo m chc chn hn. Nhng Nguyn Thi
Hc nht nh khng nghe, cho rng vic cp bch m i ng
thy s mt rt nhiu th gi!
Vo hi 8 gi ri sng ngy 20 thng 2 nm 1930, Nguyn
Thi Hc cng 4 ng ch bn qun o li phu m, vai mang
y i qua P C VT l p ca tn thc dn Clbert. Pha
gip quan l c t im tun canh sut ngy m. V l p ca
thc dn, nn c n trng n binh Kh Xanh Chi Ngi pht
cho tun canh 2 khu sng trng v my chc vin n.
Thy ngi l mt i qua p, 5 tn tun phu ang ngi trong
im canh h to ng li, xt giy t v khm hnh l. Lm
th no m ng li cho bn tun phu khm xt c! Nn bt
buc c tin v ling li mt tri tc n, da cho bn tun
phu khi ui theo; ri Nguyn Thi Hc cng S Trch chy r
vo pha rng. Ng u bn tun phu cng c sng, vi h hon
m , x nhau ui theo, n sng bn trng vo chn Nguyn
Thi Hc v S Trch, khin hai ngi cng b ng qu.
Anh hng mt l! Bn tun phu x nhau li, k dng do,
ngi dng bng sng nh p ti bi, ri h nhau tri li, khm
hnh l v th ty thn. Nguyn Thi Hc ung dung ni:
Thi khng phi khm xt, chnh ta y l Nguyn Thi
Hc, cn y l S Trch!
Bn tun phu tr mt nhn nhau, ri ni:
 R tht kh qu! Sao cc ng khng dng li v ni tht
ngay i! Nu chng ti bit ng l Nguyn Thi Hc, th chng
ti nht quyt mc sc cho cc ng i t nhin. By gi vic
trt l mt ri! Tn Clbert bit! Im i khng c! Bit lm
th no by gi?
Nguyn Thi Hc mm ci ni:
Thi anh em c vic khing chng ti m em np cho
Ty m lnh 5.000 bc thng!
Tin bt c Nguyn Thi Hc c cp bo vi Clbert,
y bt mi ngi ngi vo trong mt ci thng, sai tun phu khing
ln np n binh Chi Ngi, Clbert t vc sng i km.
Cn Chnh Kinh, Chnh Tuyn v K Tiu tc K Din, nhn
i pha sau, tha lc ln xn khng ai , chy thot vo khu
rng Kip Bc, ngh li mt ngy m, sm ngy 21, ba ngi
bi qua sng Lung v Gia Bnh. Khi bi ra ti gia sng,
Chnh Tuyn quay li bo hai ng ch:
Thi vnh bit hai anh! i s hng mt ri! Ti chng
thit sng lm g na! Hai anh cn sc khe, hy gng m
sng phng s ng, phng s Quc gia dn tc!
Chnh Kinh v K Din tr v Gia Bnh c t ngy, th K
Din b Php bt, ri b mnh ngoi Cn o, cn Chnh Kinh
trn khi li qun th.
 T n Chi Ngi, Nguyn Thi Hc v S Trch b a ln
Ta S tnh Hi Dng, ri a ln H Ni.
Khi hay tin bt c Nguyn Thi Hc, t chnh ph n
cc gii thc dn Php u th pho ln ting VY L XONG
VIC!
Sau khi Nguyn Thi Hc b bt, t bo Volont
Indochinoise xut bn H Ni vit:
Khng, Nguyn Thi Hc cha phi l lnh t ng cch
mng u! Bo y vit tip:
Khng, chng ta cha tm c my tn u ng m!
Chng n hy cn t do hnh ng, c l ngay bn chng ta,
m chnh ph cha tm c! Chnh ph cng t bit vy! M
dn cng bit nh vy! Th th by gi vi ni rng bt c
nhng ngi nh HC l u ng, l xong chuyn ! C l cc
quan trn tng ru rao nh vy l c nh hng g chng?
Tht ra, bt c tn Hc cng l vic hay, chng b n quc
s m Hi ng Hnh x n trm quyt l ng.
Song, ti xin van cc ng ng c bt chng ti tin rng
Nguyn Thi Hc v my a hc tr theo n, cng l my thng
th h, my thng in tt vo ng cch mng, y u l u
ng . Chng n bt qu cng nh bn lnh ng mu, gy ra
my cuc lu huyt, ch l ci kh c, do nhng tay khc sai
khin, m lnh mt thm cha trng kha vo nhng tay y c!
Chng ta c vng lng, nay mai chnh ph s tm nhng tay
tht l trng yu trong ng cch mng, ri chnh ph s ni cho
ta bit. Chnh ph s k c chc tc ca bn phm nhn y ra
na! Chng s qun s tng cho HC l lnh t ng cch
mng. Nhng hin by gi th cha
Bo Volont Indochinoise m ch ng Quch V, Tun ph
tnh Ha Bnh. S tht ng Quch V ch l mt thng ng
vin ca VNQD cng nh trm ngn ng vin khc ca ng.
H Quch gia nhp VNQD t u nm 1928, ng quy t
c mt s cc quan lang, thn ho v nhn s vo Tnh ng
b tnh Ha Bnh. H Quch rt mc trung thnh v cn gip
cho ng nhiu vic rt quan trng. V ng Quch V c rt
nhiu uy tn i vi ng bo Mng, Mn, th dn Rt dy
s ng rng, thc dn bit r nh vy, nn khng dm bt ng,
m ch ra lnh phng m thi. Bo ch thc dn v trn bp
mo, xuyn tc s thc rt nhiu. iu khng ly g lm l!
Trong khi b giam ngc tht Yn Bi, Nguyn Thi Hc c
vit hai bc th bng Php ng gi cho cc Ngh s Quc Hi
Php v Ton quyn ng Dng. Nhng b chnh quyn thc
dn gi li khng cho gi qua Php. Bc th y c K gi
Louis Roubaud theo ng nguyn tm gn li nh sau:
Messieurs les dputs,
En quit: le droit de tout citoyen est de vouloir sa patrie
libre. En humanit: le devoir de tout individu est de secourir son
frre malheurex.
Que vois-je? Depuis plus de soixante ans ma patrie est
asservia par vous, Franais. Mes frres souffrent sous votre
domination, ma race est menac dans son existence. Jai donc le
droit et le devoir de dfendre mon pays et mes frres.
Javais dabord pens atteindre ce but en collaborant avec
vous. Mes checs rpts mont conduit conprendre que les
Franais ne dsiraient passincrement cette collaboration et
quil me serait impossibl de servir mes conpatriotes aussi
longtemps que vous serez les maitres de mon pays.
Jai alors, en 1927, organis le parti nationaliste Anamite
dont laction devait tendre: 1) chasser les Franais du
territoire; 2) former un gouvernement rpublicain Anamite
sincremente dmocrate.
Je me rends personellement responsable de tous les
vnements politiques survenus dans mon pays depuis cette date
et organiss par moi. Je suis le seul et vrai coupable, ma mort
donc suffire. Je demands grce pour les autres.
Ceci dit, je tiens vous dclarer que si les Franais veulent
dsormais occuper lindochine en toute tranquilit, sans tre
gns par aucun mouvement rvolutionnaire, ils doivent: 1)
abandonner toute mthode brutale inhumaine; 2) se comporter
en amis des Anamites; non plus en maitres cruels; 3) s efforcer
d attnuer les misres morales et matrielles en restituant aux
Anamites les droits lmentaires de l individu: libert de
voyage, libert dinstruction, libert d association, libert de la
presse; 4) ne plus favoriser la concussion des fonctionnaires ni
leurs mauvaises moeurs; 5) donner l instruction au peuples,
dvelopper le commerce et lindustrie indignes.
Veuillez agrer, Messieurs les dputs, lexpression de mes
sentiments de respect. (*)
Votre ennemi,
le revolutionaire
THAI HOC.
(*)Bc th trn c dch ra Vit ng nh sau:
Tha cc ng Ngh,
Theo cng bng: quyn ca mi cng dn l mun gii phng dn
tc. Theo nhn bn lun, bn phn mi c nhn l cu tr ng bo cc
kh. Ti trng thy g? 60 nm, T Quc ti b t vo vng n l
cc ng, ging ging ti b e da bi cuc sinh tn. Ti c quyn, vy
th, v bn phn bo v x s v ng bo ti.
Trc ht, ngh ca ti l mun i ti mc ch hp tc vi cc
ng, nhng th c y nhc li, dn cho ti n s tha bit rng nhng
ngi Php khng mun thnh tht trong cng cuc hp tc y, v nh
th ti khng th phc v ng bo ti di lu, nu cc ng vn lm ch
trn x s ny. Nn nm 1927, ti lp mt ng phi quc gia An Nam
v hnh ng tri rng v: 1) ui Php ra khi lnh th; 2) Thnh lp
mt chnh ph Cng Ha An Nam trn cn bn thnh tht dn ch.
Ti s chu ht trch nhim v c nhn ti qua cc bin ng chnh
tr t bin trn x s ny, t ngy ti thnh lp ng. Ch c ti v chnh
ti l th phm, s hnh hnh ring ti l , ti xin n x cho nhng
ngi khc.
iu ni ny y, ti ni vi cc ng rng, nhng ngi Php mun
chim ng Dng yn n, th t y tr i, khng mun b mt phong
tro cch mng no quy ri cc ng phi:
B tt c phng php d man v nhn o.

C x vi ngi An Nam nh bn, ch khng phi l ch c c.

C gng gim bt s au kh tinh thn cng nh vt cht, xy dng
cho ngi An Nam quyn s ng c nhn.
Khng th lm ng trc s hi l ca vin chc v tnh xu ca
h.
Cho dn tc y hc hi pht trin thng mi v k ngh bn x.
 Xin cc ng Ngh nhn ni y, s biu t nhng tnh cm knh mn
ca ti.
ch th ca cc ng,
Nh cch mng THI HC

LI MU NH PH NGC THT HA L V PHP

TRNG YN BI

Ngc Tht Ha L thi thc dn Php

T khi Nguyn Thi Hc v cc yu nhn ca ng b bt, th

L Hu Cnh ln nm quyn ca ng. Cnh b qua ht
nhng mi bt ha lc trc v khng t ra nghi ng i vi cc
ng ch c ca Nguyn Thi Hc. Hn na, L Hu Cnh vn
thng lin lc vi Nguyn Thi Hc trong ngc tht v nhn ly
nhng li khuyn bo do Nguyn Th Giang lm lin lc gia hai
ngi. Khng nhng th, c Giang cn lm c vn cho ng v
c mi ngi nghe theo cho n ngy c cht.
Mi u t u tin ca c l phi thi hnh gp vic m st k
phn ng l Phm Thnh Dng.
lp li trc mt qun chng uy tn ca ng b lung lay
mnh bi nhng tht bi mi y, v nhiu v bt b mi xy ra,
chnh Nguyn Th Giang quyt nh gy mu hi khng b chng
nhng i vi nhng k m mu phn ng, m cn i c vi
nhng vin chc cao cp ngi u Chu v bn quan li tn ty
vi Bo H. Ngi b hi u tin phi l Ton quyn Pasquier,
bn n x t c vit bng th mc kn, m mt thm tm
c trong cc giy t ca L Hu Cnh, lc Cnh b bt.Bn n
y do chnh Nguyn Th Giang c cho L Hu Cnh vit.
Mt bn n x t khc cng c cng b, bn n ca Vi Vn
nh, Tng c tnh Thi Bnh, ngi gp phn c lc vo
cng cuc n p nhng mu toan ca cch mng tt c nhng
nhim s ng phc v. Ngi m st c ch nh thi hnh l
T Phc Dch b bt ngy 26 thng 7 nm 1930, mang trong mnh
mt khu sng lc np n v mt bc th ghi bn n t hnh.
 V chnh vic tuyn truyn t chc Binh on Yn Bi lm
nn cuc khi ngha m mng 9 rng ngy mng 10 thng 2,
cng l Nguyn Th Giang. Hn th na, Nguyn Th Giang cn
ch mu nh ph ngc tht Ha L v php trng Yn Bi
cu Nguyn Thi Hc v cc ng ch ca c.
ng vn tip tc cng tc ch bom, sau nhiu ln th khng
tha mn nhng v kh n mnh; ngi ta bt u ch bom bng
kim kh c dng hnh tr, pht ha bng in. Nhiu qu bom
loi mi ny b bt c H Ni ngy 27 thng 8 nm 1930.
(42)
TN TUN PHU BT NGUYN THI HC B X T
Cch ng 10 nm sau, ngy 23 thng 9 nm 1940, qun
i Nht Bn t Trung Hoa tin vo Lng Sn. Li dng thi c
thun tin cc lnh t Vit Nam Phc Quc ng Minh Hi
(VNPQMH) ch huy Phc Quc Qun (PQQ) vo chim ng
thnh Lng Sn. c ton th ng bo tnh Lng Sn nhit lit
hng ng v ng h.Sau ngy qun i Php chim li thnh
Lng Sn, PQQ chng c khng ni phi rt lui ra ngoi bng
bin hot ng du kch chin.

Mc ny, tc gi trch dch theo ti liu ca Louis Marty, Gim c

42

Mt thm ng Dng trong cun Contribution lhistoire des

mouvements politiques de lIndochine Franaise.
 Thng 11 nm 1940, c lp s VNPQMH do Hong
Lng ch huy hnh qun, b tham mu ng ti Bn Cam (thuc
tnh Lng Sn) phi Nguyn nh Hi xut qun mt i i i
tun tiu.
Mt trung i lnh Vit trong hng ng Php qun do Trung
y (Lieutenant) H Vn K ch huy b lt vo phc kch ca
PQQ ti Bn Lim. H Vn K b git ti ch (43), cn lnh b bt
gii v b tham mu ti Bn Cam.Ngoi s binh s, cn c 8
ngi dn qu m H Vn K bt i lm hng o cng b bt
v bn doanh hnh qun Bn Cam.
Trong s 8 ngi dn qu hng o cho H Vn K c
thm vn, c mt ngi khai tn l Lng Vn Qun v t cung
khai chnh y l mt ngi trong s tun phu canh gc im C
Vt ca thc dn Clbert, cng ng bn bt Nguyn Thi Hc
cng S Trch ngy 20 thng 2 nm 1930.
Hong Lng cho l mt vic ti thing ling bo ng ca
lut nhn qu o Pht, bi chnh Lng Vn Qun t cung
khai ch khng mt ai bit chuyn qu kh 10 nm.

43Sau khi Php ti chim Lng Sn, Php ly tn H Vn K t

cho mt tn ph thnh H Ni.
 Hong Lng ra lnh x t Lng Vn Qun lp tc bng
nhiu mi li l. (44)
THC DN TREO GII THNG 5.000 NG BC
CHO AI BT C K CON
Sau v nm bom H Ni m mng 10 thng 2, K Con b s
Mt thm Bc K truy n rt gt gao. Chnh quyn Thc dn cho
in hnh K Con v ri hng vn co th cho ai bt hay git c
K Con, s c thng mt s bc l 5.000 ng.
ng trc tnh th nghim trng y, K Con ri H Ni
xung nh mt ng ch lng D Hng, ngoi thnh ph
Hi Phng. Hi Phng t lu, cm thy kh b yn n. Vo
trung tun thng 6, K Con tr v Nam nh tm mt m ti
nh mt ng ch ph Nng Tnh.(*)
(*)Cn c vo h s ca K Con ti s Mt thm th h, tn anh l
on Trn Nghip, sinh nm 1908 ti ph Hng Sn (Rue de la Laque),
H Ni, l con ng on Vn Ba v b inh Th Thun, nguyn qun ti
lng Khc Thy, huyn Thanh Tr, tnh H ng. Thn ph anh hnh
ngh kim hon ti s 36 ph Hng Bc, H Ni.
Ti lng Khc Thy, chng ti khng thy c h on, m ch thy
c 2 h o, 2 h ng, 1 h Trn v 1 h Nguyn. Nn chng ti kt
lun l K Con h o.

44 Theo li tng thut ca ng Nguyn Vn Phi, chin s VNPQM

 n nm 1967, chng ti mi c dp gp li Gio s Nguyn Vn
Mi, v c tng Gio s cun Lch s VNQD. Sau khi c ht,
Gio s Nguyn Vn Mi cho bit: Trn Nghip khng phi l h on,
m cng khng phi l h o! Nguyn vo nm 1949, khi y Gio s
Mi lm Hi vin Thnh ph H Ni, chnh thn ph Trn Nghip thn
n nh Gio s Mi 2 ln, yu cu Gio s ngh vi Hi ng Thnh
ph cho sa li Bin ph Khu Nh Dim l NG TRN NGHIP
cho ng, ch khng phi l on Trn Nghip. Gio s Mi tr li l
khng c quyn sa li lch s.
Theo Tc gi, c l K Con nh lc hng cho Chnh quyn
Thc dn khi lm phin ly n nhng ngi trong h hng, n nhng
ngi thn yu anh chng? Vy Tc gi xin nh chnh l NG TRN
NGHIP tc l K Con cho ng.
K Con dng ngi nh b, nc da trng mn, khun mt tri soan,
cp mt sng nhng c v m mng, i mi thm nh son, ming
lc no trng cng nh mm ci, nhng im m t ni.
V nh ngho, K Con phi thi hc sm. Nm 18 tui phi vo lm
ngh bn hng cho hng G a, H Ni.u nm 1928, K Con c
gii thiu vo VNQD ly b danh l Don.
n khi Khch Sn Vit Nam c thnh lp, anh Don c c vo
trng coi vic mua bn v xut nhp kho. V anh Don l ngi nh tui
hn ht, nn cc nhn vin trong khch sn gi a anh Don l K
Con. Ci tn K Con xut hin t .
n thng 2 nm 1929, Khch Sn Vit Nam b thc dn khm xt
v ra lnh ng ca, vai tr ca K Con khi y khng my quan trng,
nn Hi ng Hnh khng my lu , nn c tr t do. K Con bt
 u hot ng st cnh Nguyn Thi Hc. Xt thy K Con l ngi gan
d v li kn o, Nguyn Thi Hc c vo ban m st, K Con ly b
danh l S HIP. T y K Con mi c c hi c thi th ht ti
nng ca mnh phng s ng.

Sm hm sau, trong khi K Con sa son ra i, th mt thm

p vo bt c a v H Ni. S mt thm Nam nh tuyt
nhin khng h hay bit g c! Nguyn do v ny, theo Phn To,
mt nhn vin trong s mt thm Nam nh thut li vi tc
gi rng: L c my ng vin ng Dng Cng Sn ng
Nam nh v Thi Bnh bit tin K Con hin c mt Nam nh,
chng lin ln thng H Ni mt bo vi lo quan thy ca chng
l Louis Marty, Tng gim c Nha Lim Phng ng Dng.
Louis Marty lin ra lnh cho Arnoux em mt thm H Ni
xung Nam nh vy bt K Con, khin cho s mt thm Nam
nh b Arnoux khin trch rt nng n.
Nhng nut 5.000 ng bc thng u c tri! tr a,
s mt thm Nam nh lin ra lnh bt ngay my ng vin
DCS y.
Ti s mt thm H Ni, k gi Louis Roubaud gp K
Con, Louis Roubaud tng thut li cuc gp g y nh sau:
Ti gp K Con phng ng Arnoux, gim c mt thm
Bc Vit. ng Arnoux l ngi iu khin ngnh cng an Php,
th K Con my hm trc y cn l cng an ca ng. Anh l
trng ban m st. Khi ta n cch mng ca ng tuyn n t
hnh ai, h thng chuyn vic ny sang cho K Con sao li bn
tuyn n hnh hnh. Anh ra ch th cho nhng nhn vin lm
vic, khi xong xui, anh cho in bn thng co loan bo cho
dn chng An Nam v Php bit, nhng s vic vn tri chy u
u.
Hm nay anh trong phng ng gim c cng an Php, ti
c thn mt ni chuyn vi anh, i khi rt bun ci, nu ti
cn c vo ting ci ca K Con.
Anh ta l mt ngi b nh hn tt c mi ngi, anh ta rt
gy, anh ta mi 22 tui, c khun mt nh con sc, mt sng lp
lnh. Anh va b bt mi cch y vi hm thi. u anh c
treo gii thng t lu nay. Cuc thm vn khng ko di, v anh
th nhn ht.
Th phm st nhn trong s th chnh l anh!
nh cp xe trn ng Sn Ty chnh l anh! Ci g
khng do chnh tay anh hnh ng, anh cng sa son v ra lnh.
Mi ti c ca anh gi tr ngang vi x t hnh m c 20 ti
nh vy. Hi ng Hnh kt n t hnh m n lt anh phi
nhn.
 Cu chuyn i thoi n khc quan trng, ng Arnoux phi
ni ti ch thuyt ng v mc ch cuc cch mng. K Con
tr li ung dung, khng cn la li, chm cu, gii thch hay
thuyt phc.
Theo li ngh ca ti, ng Arnoux hng v qu vng t
nhn, n thu thiu thi ca anh.
K Con sinh trng Hng Sn trong mt ph tuyt p
H Ni, cha anh trng coi tim th bc. Nh th khng c ngha
l gia nh anh giu c. Vn ling vn vn c, l gm nhng dng
c lm ngh mt ngi th vng, bc.
n lt ti hi chuyn anh:
Nu anh thy rt t lng tin thnh cng, th sao anh c dng
dai mi?
Anh tr li ti:
Ngi ta phi khi s, ri ngi khc tip tc. Chng ti
khng thnh cng, ri kt qu s n sau ny.
lm g?
ui ngi Php ra khi x An Nam.
C phi rng m st ng bo ti, anh c th i ti ch?
 Ti ch trng pht bn bi phn. Nu ti git k no l bi
cng ch. ng khng th lm cuc cch mng m khng c s
git ngi.
V anh cp bc hnh khch (chuyn xe M Lm ngy
21.1.1930).
Cch mng cn tin. Trong xe c nhiu li bun Trung Hoa
rt Giu c, i ch u c thc phm: go.Ti bo h: Ti c
nhim v chim ca ci k Giu c qu mc, phn pht cho
k ngho.
Anh l Cng Sn?
Ti ch l mt ngi Cng Ha nh ng, ti cu chc cho
x s ti c nh l x s ng c: mt chnh ph dn ch,
bu c ph thng, t do bo ch, tha nhn quyn hnh lm cng
dn khi s u tin l c lp.
Anh cn tuyn b:
Nu ngi Php yu chng ti, h s thy chng ti kh s
bit chng no.
V anh ni thm:
Nhng ngi kh s nht l nhng ngi gi, bi h khng
trng thy. Chng ti sng khng nh sng, nh ngi gi c.
Chng ti l dn tc sng trong tm ti.
 ng Arnoux l mt k ch nguy him nht ca h, theo di
h khng thng xt: nhng ng khng dm khinh mit h bao
gi!
C QUAN CI T NG B KHM PH
Mc du gp hon cnh ht sc kh khn, L Hu Cnh,
Nguyn Xun Hun, L Tin S, Nguyn n Lm, Phm Vn
H, v t ngy sau thm Nghim Ton, cng nhau ng ln lm
nhim v lin lc vi cc ng ch cn trong vng b mt
triu tp mt hi ngh bu Trung ng Chp hnh VNQD ci
t.
c ti chnh thc hin cng tc ci t ng, ngy 30 thng
4 nm 1930, tha khi Nguyn Vn Bnh, Tham t S Cng Chnh
m cp bc t Ngn kh Trung ng H Ni tr v s pht
lng cho nhn vin. Ngi trn xe ko i c t bc ng,
Nguyn Xun Hun i xe p tin ti git cp bc ca Nguyn
Vn Bnh, trong c s bc 11.000 ng (45) trao cho Nguyn Vn
Qut. Bnh ku cu v lng m thm t. S b l chuyn, Nguyn
Xun Hun lin rt sng lc bn cht Nguyn Vn Bnh cho phi
tang.

45S tin 11.000 ng theo li khai ca L Hu Cnh, trch 5.000 ng

phi mt cn b ph n a sang cho Nguyn Th Nghip Vn Nam,
s tin cn li dng xy ct ti Hi Phng v H Ni nh thng
v, hu c li phi b xung qu ca ng.
 S mt thm phi thm t n khm xt nhng ngi tnh
nghi l ng vin VNQD. Trong s c Gio s L Vn Gip,
h L b bt, nhng th phm xt ra khng phi l h L, v ng
ny khng bit i xe p. Mi n ngy 10 thng 7 nm 1930, s
mt thm ging li bt c L Hu Cnh n nu trong mt
ngi nh Hi Phng vi ngi ph t l Nguyn Xun Hun v
L Th Thnh. Cnh v Hun u c mang sng lc v n. Mt
thm cn khm ph c trong cn nh ny ngoi bn n t
hnh chng Pasquier, cn bt c tt c dng c ch bom cng
nh cc cng thc lm cht n.
Trc s tra tn d man ca Pujol (46), Nguyn Xun Hun v
L Hu Cnh khai nhn ht. Sau khi k vo t cung khai, tha
khi Pujol khng lu , L Hu Cnh (47) cm bnh mc bng thy
tinh trn bn giy ling tht mnh vo mt Pujol, ri lao mnh t
tng lu 1 xung sn trong s Mt thm t t, nhng L Hu
Cnh khng c toi nguyn. L Th Thnh b cm hai chn
v kha cht hai tay trong s-lim, mt thm ci xe p i trn

46Pujol l Commissaire de la police spciale.

47L Hu Cnh sinh nm 1895 ti x Thnh Quang, tng An H, huyn
Hon Long, tnh H ng, trong mt gia nh Cng Gio rt ngoan
o. c theo hc ti trng Thy Dng, H Ni. L Ph qun lnh
m i Php. Khi tr v nc, anh lm vic ti cng xng Ha xa.
Song thn anh lm ngh thng mi v gm ti s nh 51 ph Hng
Mm, H Ni. L Hu Cnh rt thng minh v gan d v cng.
bng ch L bt khai cung. Ch L lng m bn thm t thm
t v nht nh khng chu cung khai cho mt ai!
n ngy 15 thng 8 nm y, L Tin S, Nguyn n Lm,
Phm Vn H u b bt. V cch t ngy sau, Nghim Ton cng
b bt nt.
Tip n ngy mng 7 thng 9 nm 1930, s mt thm li huy
ng mt s ng o nhn vin n vy sut m, i tri sng
r mi p vo khm nh Hong nh G (C quan bo v t chc
VNQD ci t) Thanh Gim, H Ni.
Hai nhn vin s mt thm b thng bng sng lc. Hong
nh G, Hong nh V cng 3 ng ch tm cch trn chy,
bn khng ngng li nhng ngi rt bt. Cui cng c 5 ngi
trn chy u b bt: Hong nh G, Hong nh V, Th
Tm, Nguyn Th Vn v Trn Xun . V sau t ngy,
Hong nh G, Hong nh V v b thng nng nn t trn.
Th Tm b a ln thm vn u tin. Pujol ra lnh lt
trn, tra tn bng in, nc v gn b cc k d man. Ch Tm
nht nh khng chu cung khai mt li, cn lng m! Pujol ra
lnh tm giam vo s-lim s 21. Trc khi a vo s-lim, mt
tn thm t ngi Php to ln, cn ly hai tay nng bng ch Tm
gia sn trong s mt thm, quay nhiu vng trn tt nh chong
chng.
 Chn b cm, tay b xch s-lim, Th Tm (48) ly mnh
ym la nht vo trong cung hng kt liu i mnh ngay m
hm y (mng 7.9.1930).
Nguyn Th Vn khai gia nhp VNQD l tranh u quyn
c lp cho T quc. Trc ngy ng khi ngha, Th Vn c
trao ph cng tc may c cng qun phc cho cch mng qun;
nay th hc bn sng ch bom git nhng k no phn ng v
nhng k xm lng. c gia nhp ng l do ch Th Tm
gii thiu. Chi b c 5 ngi, th 2 ngi b bn cht, cn li 3
ngi b bt y.
Ra trc Hi ng Hnh, xt v cha n tui thnh nin,
Nguyn Th Vn b x giam vo nh Trng gii 10 nm.
n Trn Xun nguyn l on vin ca VNQD thuc
Chi on Hi Phng. Sang lao ng ti Ai Lao hn mt nm.
Khi c tin ng sp khi ngha, anh tm ng xuyn sn tr
v nc, c xung cng tc ti c quan mt v ny.

48 Th Tm chnh tn l Phm Th Ho l con gi ng Ba v l

chu c C Ch. Qun lng Thnh Ho, huyn Hon Long, tnh H
ng. Phm Th Ho l trung nhn, l ng ch vi Hong nh G,
cht bi nhiu vt thng trong lc bo v t do chng li bn thm
t, m anh gy nhiu thng tch bng nhng pht sng lc. Theo
gng Nguyn Th Giang, ngay m b bt, Phm Th Ho t t
theo trung nhn.
 Trn Xun c a ra xt x trc Hi ng Hnh,
b kt n lu y ra Cn o.(*)
(*) l b danh khi anh gia nhp ng hi thng 10.1928, tn thc
ca anh l Phm Xun i, nguyn lm th st ti hng Cacric Hi
Phng. Sau sang Ai Lao lm hng nhnh Cacric.
Ngy 31.1.1930, chuyn my bay thng l ca hng khng Php
p xung Vn Tng, ch theo mt s my mc ca hng. Anh cng
mt s th khc ra trng bay tho g a v s. Nhng ngi Vit
Nam sang k chuyn vi b con ca h l VNQD sp khi ngha. Chnh
quyn Php bt c nhiu sng n cng ti liu v ch trng .
Sm chiu cch mng s bng n, tnh hnh ri ren lm.
Nghe c tin y anh mng lm, c hi phng s dn tc mt cch
thit thc n. Anh chun b lng kh vt bin gii, 15 ngy m
anh ln n trong rng su mi v ti a phn tnh Ha Bnh. Bt lin
lc c ngi quen, c bit cuc khi ngha ca ng tht bi.
Nh c phng tin v giy t hp l v c H Ni l do mt lo ng
ch l ng Quch V, Tun ph tnh Ha Bnh thi y cp cho.
V H Ni, anh xin gia nhp m st on, ph trch c quan Hu
gim. Khi b bt v s mt thm, chng hi tn tui v cn cc, anh u
khai l khng c, nhng anh nhn l ng vin VNQD. Chng hnh h,
nh p anh ht ngy ny qua ngy khc, lu ri chng m ngn. Tp
h s ca anh khng c tn. Mi sau, nhn khi anh i tm, khi tr v
phng giam, v tnh nh rt cc x bng, mt ngi chc l ng ch
ca anh, t trong l ca s-lim trng thy, v tnh ku:
Ka anh ! Anh nh rt cc x bng kia ka!
 Do , c k nghe thy, lin ln bo cho mt thm bit tng cng.
T y trong tp h s ca anh, mt thm mi ghi tn anh l .
Anh em nhng ngi cng b giam chung vi anh, u mnh danh
anh l GAN L TNG QUN
 CHNG IX

NHNG NGI BT T
NG HI HONG CNG 3 NG CH
LN MY CA CHM THC DN

My chm cht u cc anh hng VNQD

 kp lm m du tnh hnh v p lng gii t bn cng hng
ng binh s thc dn. Ngy 27 thng 2 nm 1930, Hi ng
Hnh hp phin x cng khai ln u tin ti tri binh tnh Yn
Bi do Poulet Osier ngi gh chnh n, x cc chin s VNQD
khi ngha Yn Bi ngy mng 10 va qua. C 15 b co. Ngi
b gi ra thm vn u tin l Ng Hi Hong.
Sao anh li nh Yn Bi? Poulet Osier hi.
Khng phi ti nh m l Trung ng ng b h lnh
cho ti nh! Cc ng cn l g k lut ca ng ti! Nu khng
phc tng mnh lnh, tt nhin ng x t. nh vi cc ng
nu c thua i na, cng n x t l cng!
Anh tht l ngi v n, quan ba Jourdain l v quan thy
ht sc t t vi anh, vy m m y anh bn cht ng ta u
tin.
i y Jourdain l ngi t t vi ti tht, nhng l tnh
ring. Cn ti git ng ta l bn phn i vi ng ti. Ngi
Vit Nam chng ti bao gi cng t ngha cng ln trn tnh
ring.
Anh tht l hng ngi tn c. Mt mnh anh m y git
cht 6 ngi Php.
 Ti lm g git c nhiu nh th! Anh em ti git na
ch! Th nhng c ng chng ti ch l mt ngi! Anh em ti
git, ti xin vui lng chu hon ton trch nhim.
Hi ng Hnh tuyn n:
1 ngi b kh sai chung thn
1 ngi b 20 nm kh sai
13 ngi b t hnh
Bn n gi qua Php, Tng Thng Doumergue gim 9 n t
hnh xung kh sai chung thn.Cn li 4 chin s:
NG VN LNG, nng dn, qun lng Xun Lng, ph
Lm Thao, thuc tnh Ph Th.
NG VN TIP, nng dn, qun lng Xun Lng, ph
Lm Thao, thuc tnh Ph Th.
NGUYN THANH THUYT, h s quan thuc Binh on
Yn Bi.
NG HI HONG, h s quan thuc Binh on Yn Bi.
ln lt ln my chm thc dn ti Yn Bi vo sm ngy
th Nm, mng 8 thng 3 nm 1930 (tc ngy mng 9 thng 2
nm Canh Ng).
NGUYN THI HC CNG 12 NG CH TH T
BC LN MY CHM
 Sng ngy 23 thng 3, hai i lnh Kh Xanh v trang di
quyn ch huy ca gim binh Cases, ph t c rt ng thm t
do thanh tra mt thm l Reiner ph trch p gii 83 chin s
VNQD t ngc tht tnh Yn Bi ra trc Hi ng Hnh,
nhm phin x cng khai ti tri binh tnh Yn Bi. Poulet Osier
ngi gh chnh n. Bi phng x qu hp nn ch c my chc
ngi va Php va Vit l nhng ngi c thn th mi c
vo xem x m thi.
chng t cng bng, mt s cng bng ch huy, chnh
quyn thc dn c 4 lut s l Mandrette, Bona, Mayet v
Demistre ra bin h cho cc b co.
Bt u bui hp, Hi ng Hnh tuyn b tha bng cho
cc b co: V Hu Ha, Nguyn Vn Trung, Vn Ninh, L
Vn Chu, cn li 83 b co chia ra nh sau:
1 ph n (Nguyn Th Bc),
37 thng dn,
45 binh s.
Ngi b gi ra thm vn u tin l Nguyn Thi Hc. Vi
thi chng chc, bnh tnh, Nguyn Thi Hc nhn ht trch
nhim, v toan phn trn v l do chnh tr ca cuc khi ngha,
lin b Ch tch Hi ng chn li khng cho ni. Nguyn Thi
Hc ni to:
 Nu vy th ci ta n ny l ni em cng quyn m n
p cng l, ta cn ni na m lm chi! V ta cng khng cn ai
bin h c!
n Ph c Chnh, Chnh t thi cng quyt, t nhn
l y vin tuyn truyn c ng cc tnh, tho truyn n gi
cho cc binh s khuyn h lm cch mng, tho chng trnh k
hoch Tng Khi Ngha
Nguyn Th Bc phn i kch lit, i th c ra ngay v h
to: Cc ngi v ngay nc Php m ko tng Jeanne dArc
i thi!
Cc chin s khc u dng cm cng nhn l c gia nhp
VNQD vi mc ch l nh ui ngi Php ra khi Vit Nam
ginh li quyn c lp cho T Quc.
Sau rt n lt cc lut s bin h vi mt lun iu xin Hi
ng xt x cho cng bng. Ch nn lm ti nhng ngi ch
mu xng xut m thi, v nn dung th cho nhng ngi a
tng.
n hi 10 gi sng ngy hm sau, Hi ng Hnh tuyn
n:
39 ngi b n t hnh,
30 ngi b n kh sai chung thn,
9 ngi b n 20 nm kh sai,
 5 ngi b n ti y trong s c c Nguyn Th Bc 5 nm
t .
mong g n nh phn no cho cc ng ch, Nguyn Thi
Hc k chng bn n ln Hi ng Bo H cho cc ng
ch noi theo. Duy Ph c Chnh khng k chng n. Poulet
Osier hi ti sao? H Ph p:
i s khng thnh! Cht l vinh! Cn chng n lm
chi v ch!
Sau khi Hi ng Hnh x xong, Nguyn Thi Hc cng
cc ng ch ca ng b a v giam ti ngc tht Ha L, H
Ni.
Nhn thy Hi ng Hnh kt n t hnh tuy kh nhiu,
nhng trc khi thi hnh bn n, cn phi gi qua Ba L (Paris)
Tng Thng quyt nh. S quyt nh y l n gim, lm cho
gii thc dn Vit Nam khng hi lng. Cc bo Php ng
Dng u la ln: Phi gi tay nh vy mi c. Chm c
chng n ngay i! Cn ch i g na! C bo li vit: C l
l bn Ba L cu ti cht cho my chc ci u y chng!
Cc i Biu Php (les lus) ngoi Bc cng nh trong Nam
hp nhau li gi in tn v Ba L, yu cu chnh ph cho php
Ton quyn ng Dng c rng quyn x t nhng vic ri
ren trong x, ngha l Ton quyn ng Dng c y n chm,
khi phi gi h s qua Php na.
Ngy 31 thng 3 nm 1930, tin t Ba L gi qua: Thuc a
Thng Th tr li rng: lut l nh nc nh nh vy, ch
c Tng Thng mi c quyn n x cho phm nhn, ch khng
c th lm tri lut nc i m cho Chnh ph ng Dng
c quyn y c. (49)
Ngy thng tri qua, n u thng 6, mt cng in t Ba L
nh sang H Ni, bo tin Tng Thng Doumergue i 26 n t
hnh ra n kh sai chung thn (50); cn li 13 ngi b y n. Nhng
tin y Chnh quyn thc dn ht sc gi b mt.
Mi n chiu ngy 16 thng 6, mt i lnh L Dng cng
mt s nh hu trch tin vo dy s-lim n t hnh, ku tn
Nguyn Thi Hc cng 12 ng ch ca ng xch tay 2 ngi lm
mt a ra i.

49Theo ti liu ca Tun bo Ph N Tn Vn Si Gn.

5026 n t hnh c gim xung kh sai chung thn l cc chin s:
Nguyn Vn Thn tc K Thn, V Tch, L Vn T, Nguyn nh
Hin, Nguyn Vn Ty, Nguyn Vn ng, Bi Vn D, Bi Vn Tuyt,
Cao Vn Chnh, Mai Vit Chinh, Hong Vn Vng, Nguyn Vn Khi
tc Thanh Giang, H Cp, Nguyn Vn Tinh, Nguyn Vn Kim,
Nguyn Vn Ton, Nguyn c Bng, Nguyn Vn Chu, Nguyn Nh
Thng, V Xun Kim, Trn c Ti, Hong Cng Tin, Nguyn Vn
Chinh, Nguyn c Lin, Mai Duy Xng, Nguyn Vn Lin.
 T trong s-lim n chm bc ra cc tri giam ngoi, Nguyn
Thi Hc h to:
Chng ti i tr n nc y. Cc anh em cn sng c
cng no vic y nh! C c lp phi nhum bng mu! Hoa t
do phi ti bng mu! T Quc cn cn n s hy sinh ca con
dn nhiu na, nhiu na! Ri th no cch mng cng thnh
cng! Thi knh cho cc anh em li
Ting cho anh em li ha vi ting la cm ng ca
phm nhn trong khp cc tri giam, tr nn vang ng khp khu
Ha L.
gi kn n pht cui cng, Nguyn Thi Hc cng 12
ng ch ca ng c a i trong mt bui hong hn m m
t H Ni i Yn Bi bng mt chuyn xe la ring.
Mt on xe hi thuc loi fourgonnette en, bc li st, t
trong cng ngc tht Ha L tin ra, ngoi s 13 chin s, s lnh
v trang sng ng rt ng cng ngi trn xe canh chng rt
nghim ngt. on xe lt nhanh qua ng Jean Soler, r ra i
l Carreau, chy thng ra ng Hng Lng, ri r tay tri thng
ti ga Hng C. Hai bn dc ng u c rt ng lnh canh gc
rt cn mt.
Khi on xe va vt qua ng Jean Soler, th c mt s
khong hn 20 ngi, trc ng tn mc mi ngi mt ni
trc khu vn trng rau bn cnh S Cn Cc c, vi x c ra
l ng, th trn xe pht ra nhng ting h to: VIT NAM
MUN NM, VIT NAM QUC DN NG MUN
NM vang ng rn tri! ng thi mt mnh giy cng c
vt t trn xe th 3 xung mt ng.
Mt s ngi ng trn l ng cng va h to nhng khu
hiu nh trn, ri a nhau ra ng nht mnh giy y. Nhng
ng thi chic xe hi cng ngng ngay li, mt s lnh ng
trn xe vi nhy xung ng ginh git nht mnh giy y.
S lnh ng gc hai bn l ng cng a nhau ui theo bt
nh nhng ngi nht c mnh giy y. Kt qu bn lnh
trn xe hi cp li c, ri vi nhy ln xe, r my chy
nhanh. Ngi ta cn vng nghe ting ku ca nhng phm nhn
trn xe hi, c l anh em b lnh nh p tn nhn.
Trong chuyn xe la ring ny c my vin thanh tra mt
thm Php v mt s mt thm ta, vin gim binh ngi Php v
mt i lnh Kh Xanh i km. Ngoi ra cn c 2 ng C o:
Mchet v Dronet. Trong chng ng trng di 4 ting ng
h, tt c u chuyn tr vui v. Ph c Chnh ni:
Chng ta n ga Yn Bi, chc chn s c cc ng ch
Lng, Tip, Thuyt, Hong ra n rc nng hu.
Nguyn Thi Hc u khu vi c Dronet:
 Chng ti ch l nhng k chin bi, ch u phi l k c
ti!
Chng ti c phm ti g u m phi n nn th ti! Ri
nh cch mng h Nguyn ngm my cu th Php:
Mourir pour sa patrie,
Cest le sort le plus beau.
Le plus digne denvie(*)
(*)Cht v T Quc
Lng ta sung sng!
Tr ta nh nhng!

Ci my chm cng c a ln mt cch ln lt nh vy.

Trong thnh ph Yn Bi khng ai ng c chuyn !
Php trng l mt khu t trng, ging nh mt bi banh,
xung quanh c my dy nh gch mt tng mi ct, l tri
binh Kh Xanh v nh tip n khch vng lai ca chnh quyn.
Bn cnh my chm, thc dn cho 15 chic hm g (quan
ti).
H phi phng nh vy, 18 pht cui cng e c s thay i
bt thn chng? Xung quanh php trng c 400 lnh c phi
n vy kn khin vic mang bom ca c Giang d nh n ph
php trng khng hot ng g c. Cng chng ngi dn
Vit ta khng ly g ng o, v hon ton im lng au xt!
5 gi km 5 pht, ton ngi u tin t nh giam tin n
php trng: 4 b binh mang sng c li l, 2 b binh tay khng
phng s t xu ca phm nhn trong qung ng ngn
, nhng khng c mt phm nhn no t xu, dn u l vin
Cng s De Bottini.
C bn tin n gn my chm, ao ph th l cai Cng (di
thi thc dn Php, ngi git li dao chm m thc dn gi l phm
nhn, y l CAI CNG, l mt gim th trong ngc tht Ha L, H
Ni, ph t Cai Cng l Cai Long cng l mt gim th cng mt ngc
tht. C chm xong mt phm nhn, Cai Cng xch th cp gi ln
cao trnh by, nh vy l hnh hnh xong mt phm nhn. Cai
Cng c thng mt mn tin nht nh, nhng qun khng r l
bao nhiu?
Nhng ngy b giam ngc tht Ha L v v m st Bazin, chng
ti thng gp mt Cai Cng, ngi thp v mp, nhng c mt iu
l, l mt y lc no cng rc, ging ht nh mt con qu kht mu
hin hnh.
C mi nm vo ngy rm thng 7, ngy x ti vong linh, y u
sm l vt cng nhng linh hn m y chm; nhng v chng y vn
khng trnh thot c tai nn Hu sinh v dng.
 B giam s-lim, pha sau c gc b phn my chm, c mi m
khuya, mi ngi u nghe r c ting my chm ku leng keng, th
y nh l cch ngy hm sau, chic my chm y c h xung
em chm ngi.) dt BI T TON 37 tui, nng dn, sinh qun
ti lng Xun Lng, ph Lm Thao, tnh Ph Th, y vo tm
vn va bng mt ngi bc ni vo l my chm. BI T
TON mi h c ting VIT NAM, lin b lnh L
Dng bt ming li, ri ao th ph lin git li dao php
xung. Ngi th hai tin ln my chm l:
BI VN CHUN, 35 tui, thuc Binh on Yn Bi, BI
VN CHUN mi h to c ting VIT NAM, th cng b
lnh l dng bt ming li, v Cai Cng cng git li dao ngay.
Ngi th 3 l:
NGUYN AN, 31 tui, thuc Binh on Yn Bi, NGUYN
AN cng h to c ting VIT NAM, ri b chm. Ngi th
4 l:
H VN LO, 25 tui, th h, cng ch h to c ting
VIT NAM, ri b chm. Ngi th nm l:
O VN NHT thuc Binh on Yn Bi.O VN
NHT mi h c ting VIT. Ngi th 6 l:
NG VN DU (Khng r v l do no m Ng Vn Du lun mm
ku l b cht oan. Ph c Chnh ni: ng vy, u ti c th thay
th cho 3 u m u ca anh Du l tha.) thuc Binh on Yn
Bi. Ngi th 7 l:
NGUYN C THNH, thuc Binh on Yn Bi.
NGUYN C THNH cng ch h to c ting VIT
NAM. Ngi th 8 l:
NGUYN VN TIM thuc Binh on Yn Bi. NGUYN
VN TIM cng ch h to c ting VIT. Ngi th 9
l:
VN S thuc Binh on Yn Bi, cng ch h to c
ting VIT NAM. Ngi th 10 l:
BI VN CU thuc Binh on Yn Bi, cng ch h to
c ting VIT. Ngi th 11 l:
NGUYN NH LIN tc NGC TNH, 20 tui, hc sinh,
qun lng Cao Mi, ph Lm Thao, tnh Ph Th, cng ch h to
c ting VIT NAM. n ngi th 12 l:
PH C CHNH, nh cch mng h Ph i thc dn cho
c nm nga xem li dao rt xung nh th no?Tip n:
NGUYN THI HC, c thc dn dn t nh giam ra ln
cui cng, ln th 13. Ngi anh hng dn tc y vi b ru quai
nn, mm ci, a cp mt sng quc nhn bn pha, nghing
mnh cho ng bo mt ln cui cng, h to: VIT NAM
MUN th Cng s De Bottini lin vy tay ln th 13, u
NGUYN THI HC ri. (51)
Lc l vo hi ng 5 gi 35 pht sng ngy 17 thng 6
nm 1930, tc ngy 21 thng 5 Canh Ng. (52)

51 Theo ti liu ca Louis Roubaud trong cun Vit Nam Bi Thm

ni trang 154-161.
52 Xem bi vn t ca c Phan So Nam Thin Ph.
 Hnh nh cc v lnh o cuc khi ngha Yn By 10-02-1930

phng v tr th xc cht, sau khi hnh quyt xong,

chnh quyn thc dn cho a thi hi 13 v lit s ln chn chung
vo mt huyt di chn i Cao, bn cnh i l n th Trn
Qun, cch ga xe la Yn Bi mt cy s. Phi lnh n canh
gc sut ngy m, cho mi n cui nm 1930 mi bi lnh. (*)
(*)Gia thi thc dn ton thnh y, gia thi thc dn i khng b
phong tro cch mng dn tc y, c mt cng dn Vit Nam l ng
T Giao Hin, hi ng a ht lng Ha Bnh, thuc tnh Bc Liu (Nam
Vit), dm t Nam ra Bc tm ngi hng o i ving m Nguyn
Thi Hc, nhng khng mt ai dm lnh nhim v y. Cui cng h T
phi tm n lng Th Tang, ph Vnh Tng, tnh Vnh Yn, nh v
thn mu Nguyn Thi Hc thn dn n Yn Bi ving m phn 17 v
anh hng.
Chng ti cng ghi thm y rng: ng T Giao Hin l ngi
sn sc thuc men cng gp phn lo liu khi c Phan Ty H t th ti
Si Gn. V cng l ngi kch lit kch nhm lp hin ca ng
Bi Quang Chiu ra mt ti nh Ht Ln, Si Gn.

Sau ny, VNQD chim ng tnh Yn Bi vo cui thng

10 nm 1945, Tnh ng b VNQD tu b li phn m 17 v
lit s Yn Bi v dng i k nim.
 Th cp 13 Lit S VNQD (sau khi cht u bn thc dn Php
sp 13 u ca 13 v lnh o VNQD)

NGUYN VN TOI CNG BN NG CH LN MY

CHM
Ngy 26 thng 5 nm 1930, Hi ng Hnh hp phin x
cng khai ti mt nh kho rng, bn cnh Ta s tnh Ph Th,
ch tch Hi ng Hnh: Poulet Osier, thanh tra chnh tr, bn
l phc trng, ngi gh chnh n. Lnh Sen m v lnh L
Dng ng xung quanh tng sng cm li l, lm thnh mt
hng ro.
 C hai lut s bin h cho 85 b co, trong s c mt ph n
l ch Nguyn Th Ln. (53)
Nguyn Vn Toi tc Thy mc o di thm qun trng,
trn mp ria, ng t ra nng ny, Ta hi cha ht cu, ng
ni:
Ti nhn ht.
Ti sao ta cha hi m anh li tr li?
Ta mun buc ti g, ti cng chu ht.
Mt b co khc c gi ra, ta hi:
Anh c phi l ng vin VNQD khng?
Ti ch l mt ngi Vit Nam. Ti thng xt ng bo
ti b cc kh qu cho nn ti tham d vo cng cuc tn cng
n binh Php Hng Ha.
Li mt ngi khc khai:
Ti khng c tham d vo cuc tn cng , v ti au
mt nng. Nu ti khng b au mt nng, th ti nht nh lm
nh mi ngi khc.
n lt mt b co mi 15 tui c gi ra khai:

Nguyn Th Ln nguyn qun ti lng Chu Ha, ph Lm Thao, tnh

53

Ph Th, b HH kt n 20 nm cm c.
 Ti gip anh ti lm mt iu cng l. Ni va ht cu, th
b Poulet Osier ui v ngi ch c.
Ri n mt ngi nng dn chng 40 tui, anh khai:
Ti chng c chn trong mt hi kn, hi h no c! Ti ch
l ngi Vit Nam! Ti c bn phn phi nh ui ngi Php
ra khi lnh th nc ti, khi phc li nn c lp cho T
Quc ti. (54)
Nguyn Th Ln khng khi nhn ht ti m Hi ng
Hnh buc l tuyn truyn, lin lc v chuyn vn v kh, v.v
Trn Vn Hp ng ln ci rt hng hn, nhng Poulet Osier
ui v khng cho php anh c ni tip.
85 b co, m ta ch x trong c 3 phin chp nhong, ri
tuyn n:
10 ngi b t hnh;
27 ngi b kh sai chung thn;
37 ngi b cm c chung thn;
4 ngi b 20 nm kh sai;

54 K gi Louis Roubaud vit trong cun Vit Nam Bi Thm ni

trang 126 rng: Ti Ph Th, ti c mt thy nhng ngi nh
qu khng c chn trong ng phi no m cng nc lng theo cch
mng. Vy ti sao li bo cuc cch mng y l ch do mt nhm ngi
tr thc bt mn ni ln!
 1 ngi b 5 nm kh sai;
3 ngi b 20 nm cm c;
2 ngi b pht giam trong nh trng gii;
1 ngi c tha bng.
10 n t hnh l: Trn Vn Hp, Bi Vn Bi, L Xun Huy,
Bi Xun Mai, Nguyn c Bng, Nguyn Vn Qu, Nguyn
Vn Toi, Phm Nhn, L nh C, V Vn M.
Bn n gi qua Ba L, Tng Thng Php gim 5 n xung
kh sai chung thn, v y n t hnh 5 lit s di y:
NGUYN VN TOI tc THY, 33 tui, nguyn qun
Lm Thao, Ph Th.
TRN VN HP, nguyn qun ti Thanh Ba, Ph Th.
PHM NHN tc IC (?)
L XUN HUY, 31 tui, nng dn, qun C Php, Bt Bt,
Sn Ty.
BI XUN MAI, nng dn, nguyn qun C Php, Bt Bt,
Sn Ty.
5 v anh hng dn tc y ln my chm thc dn ti tnh
Ph Th vo sm ngy 22 thng 11 nm 1930, tc ngy mng 3
thng 10 nm Canh Ng.
 NG TRN NGHIP tc K CON CNG SU NG
CH LN MY CHM
Ngy mng 5 thng 8 nm 1930, Hi ng hnh hp phin
cng khai ti Php nh H Ni xt x 148 b co.Qua ngy
mng 9, tuyn n:
12 ngi b n t hnh;
11 ngi b n kh sai chung thn;
4 ngi b n kh sai 10 nm;
2 ngi b n cm c 10 nm;
2 ngi b n pht lu 5 nm;
3 ngi b n 5 nm t ;
114 ngi b n pht lu chung thn.
Bn n gi qua Ba L, Nguyn B Tm (55), Nguyn Vn
Lin, Mai Duy Xng c Tng Thng Php gim xung n kh
sai chung thn, cn y 7 n t hnh, ln my chm thc dn vo

55Sau 8 nm c n x, Nguyn B Tm tr v nguyn qun lng

Cm Kh thuc tnh Ph Th. Thy Tri huyn Cm Kh l Phm Gia
Khnh l mt tn tham quan c hip dn lnh mt cch v cng tn
nhn. Ti bn Ch Ch, Nguyn B Tm mt tay b ct gh cht ly
c huyn Khnh, mt tay rt dao m cht Phm Gia Khnh ti ch.
Nguyn B Tm b thc dn a ln my chm ti tnh Ph Th vo
nm 1941.
cui nm 1930 ti trc cng ngc tht Ha L, H Ni; l cc
lit s:
NG TRN NGHIP tc K CON
LNG NGC TN tc CHNH TN
NGUYN VN NHO
NGUYN QUANG TRIU
NGUYN MINH LUN
NGUYN TRNG BNG
PHM VN KHU tc CAI KHU (56)

TRN QUANG DIU CNG BA NG CH LN MY

CHM
Sau khi thm vn xong, ngy mng 7 thng 11 nm 1930, Hi
ng Hnh nhm phin x cng khai ti tnh l Hi Dng.
C 193 b co, gm ton th ng vin VNQD.
Trc vnh mng nga, Trn Quang Diu, V Vn Gio v
Trn Nht ng cc lc ln n thc dn tn st c ng gi,
n b cng tr con, trit h lng C Am v cc lng xm khc.

56Cai Khu qun lng Qu Dng, tng Dng Liu, huyn an

Phng, tnh H ng.
Vin Chnh Hi ng Hnh phi ra lnh cho lnh bt ming
li v phi v ch ngi.
Sau 7 ngy cu xt, Hi ng Hnh tuyn n:
8 ngi c tha bng;
8 ngi b t hnh;
28 ngi b kh sai chung thn;
87 ngi b lu y khng c k hn (trong s c ch L Th
Thnh);
20 ngi b 20 nm kh sai;
7 ngi b 15 nm kh sai;
1 ngi b 5 nm t treo;
30 ngi b 20 nm pht vng;
3 ngi b 15 nm pht vng;
1 ngi b cm c chung thn.
Bn n gi qua Ba L, 2 ngi c gim xung kh sai
chung thn. Cn li 6 chin s b y n t hnh l Trn Quang Diu,
V Vn Gio tc L Gio, Trn Nht ng tc Cai ng,
Nguyn Vn Phc (cu binh), L Hu Cnh v Nguyn Xun
Hun.
n sm ngy 23 thng 6 nm 1931 (tc ngy mng 8 thng
5 nm Tn T), 4 lit s:
 TRN QUANG DIU
V VN GIO
TRN NHT NG
NGUYN VN PHC
B hnh hnh ti tnh l Hi Dng. Tt c 4 lit s, thc dn
ra lnh chn chung vo mt huyt ti ngay pha sau lao tnh
l tnh Hi Dng gn xm hng ng.
L HU CNH, NGUYN XUN HUN LN MY
CHM
B kt n t hnh v y n, nhng tr qun thnh ph H Ni,
nn sm ngy 23 thng 6 nm 1931, thc dn hnh quyt L
HU CNH v NGUYN XUN HUN ti trc cng ngc
tht Ha L, H Ni.
HI NG HNH TNH KIN AN
Sau phin ta x v khi ngha Ph Dc, Vnh Bo Hi
Dng. Hi ng Hnh chuyn xung tnh Kin An, hp
phin x cng khai vo ngy 30 v 31 thng Ging nm 1931 do
Poulet Osier ngi gh chnh n. Tt c c 190 b co, can vo 13
v khc nhau trong s c 75 ng vin VNQD b buc ti l
m mu nh ph n binh tnh Kin An; s cn li u thuc
vo t chc DCS can vo cc v ri truyn n, biu tnh,
v.v cc khu hm m thuc vng duyn hi Bc Vit.
 Hi ng Hnh tuyn b tha bng 5 ngi; cn li 185
ngi u b kt n kh sai c thi hn. (57)
Nguyn Vn Lc c trng n.
Ch ngy pht lu ra Cn o, s phm nhn 185 ngi u
c chuyn xung tm giam ngc tht Hi Phng. Trong khi
y Nguyn Th Long cng 8 phm nhn khc t chc vt
ngc, nhng duy c Nguyn Th Long l trn thot.
Bi v vt ngc y, c L Hi Phng ra lnh cm cc
phm nhn. Cc chin s VNQD cng nhau tranh u phn
khng kch lit vi chnh quyn thc dn, gy nn v x xt m
mu. hiu r vn , xin c gi c bn Thng co ca ph
Thng s Bc Vit, theo nguyn vn di y:
Nhn v Nguyn Th Long l ngi b Hi ng Hnh
kt n 20 nm kh sai, t chc vt ngc vo m 21 thng 9
nm 1931, nn quan c L Hi Phng ra lnh cho tr liu cc
phng sch phng v bo v nhng t nhn ti khm.
C 75 t phm VNQD b kt n nng hin ng b giam
ti khm Hi Phng sp gii i Cn o, khng bng lng v cc
phng sch . H hm da v toan nh cc vin chc coi
ngc, bng nhiu tm vn v nhng anh st tho sn ra. Cc

57Trong s c V Vn Gin (tc V Hng Khanh sau ny) b kt n

vng mt 20 nm kh sai.
vin Sen m n dp, h cng b i ph nh th. Cc vin
chc lin em vi rng ti xt nc mt hi lu, m h cng vn
khng chu phc tng. Quan c L bn cho ku gi binh lnh
gc xung quanh tri giam n, nhng cng b h nh. Sau khi
ra lnh cnh co, v bn t pht sng ch thin, binh lnh lin
xng vo ngc khi phc trt t. S t phm VNQD c 4
ngi cht v 8 ngi b thng. Bn lnh cng b thng mt
my ngi. (58)
TA N I HNH SI GN
Thng 6 nm 1929, s Mt Thm Nam Vit huy ng mt
s ng thm t ging li khm nh v bt ht nhn vin Ban
Chp hnh Chi b c bit VNQD min Nam em giam gi ti
khm ln Si Gn.
Sau mt thi gian cu xt kh lu, mi n ngy 15 thng 7
nm 1930 mi a ra x cng khai trc Ta n i hnh Si
Gn cng vi v n ng Barbier (tc ng L Trn Qun
thuc khu Tn nh hin nay). Do K B VNTNCMCH Nam
K t chc git 2 ng ch ca h l L Vn Pht v c Nht,
can ti phn ng.

58 Theo ti liu ca tp ch Ph N Tn Vn, Si Gn.

 Sng ngy 18 thng 7, Ta tuyn n v v VNQD ti min
Nam nh sau:
3 ngi b kt n 5 nm t cm c lu y ra Cn o: Trn
Huy Liu, Cao Hu To v Nguyn Phng Tho. (*)
(*)Nguyn Phng Tho sau i tn l Nguyn Bnh, nguyn qun
lng Bn, huyn M Ho, tnh Hng Yn (Bc Vit). Ph trch cng
tc lin lc gia Chi b VNQD Si Gn vi Tng B VNQD H Ni.
Nm 1945, Nguyn Bnh tham gia vo hng ng Vit Minh khng
chin chng Php. Nm 1946, VMtrao trng trch vo ch huy mt trn
khng chin Nam b. Uy danh ca Nguyn Bnh rt ln, v c cc
ng ch c gip sc.
n lc khng th mt cu ng vin VNQD nh Nguyn
Bnh c php sng na, VM lin ra lnh gi ra Bc lnh cng tc khc.
Trn ng tr ra H Ni ngy 29.9.1951, mt ton qun tun tiu
c VMbo trc phc kch bn cht Nguyn Bnh trong mt khu rng
gi thuc phn t Cao Min.

6 ngi b kt n t t 2 n 4 nm, giam ti ngc tht tnh

H Tin: Nguyn Ha Hip, Nguyn Hin Lng, Phm Hoi
Xun (59), H Thun Hng, V Cng Tn tc Hi ng Tn v
Xun Vin.

59Phm Hoi Xun nguyn qun ti Phan Thit, hin nay vn hot
ng cch mng trong hng ng VNQD ti Phan Thit.
 CHNG X

CUC TRANH U TIP TC KHNG NGNG

GIAI ON 1931-1932

T thng 3 nm 1931, VNQD khng cn tuyn truyn ng

thi nh trc na trn khp lnh th Bc Vit.Cuc tuyn truyn
c thu hp tng gia nh v ch trong mt vi tnh m nhng
ngi lnh o u tin cn gy nh hng bn thn lu di.
Ngoi nhng thnh ph H Ni v Hi Phng, nhng vng Ph
Th, Vnh Yn, Hi Dng v Bc Ninh c bit cn b nh
hng ca VNQD m chnh quyn Php gi l cn nhim u.
Nhng ngi cm u nhng mu toan khc bit ny dn dn
a n ng nht nguyn l gi mt k lut phi hon ton
Mt, h tin liu quy ch i vi tt c cc cp bc ca ng,
ca mt ban m st. H quyt nh trng pht khng chn tay
nhng ai phn bi Li th.
Mt trong nhng ngi ch mu can m nht trong vic t
chc li cng vic tuyn truyn l V Tin L b x n khuyt
tch, tham gia nhiu v lm kinh ti trong tnh Thi Bnh cho
ng.
 T u nm 1931, L qui t c mt s ln ng vin trong
vng H Ni v Hi Phng, v nhanh chng xem nh l lnh t.
Nu V Tin L khng b bt buc phi ri khi Bc Vit, b tm
n gt gao bi mt thm, v t cm thy gn k b bt, V Tin
L vt bin gii vo cui nm 1931, trn sang Vn Nam, tr
nn mt ngi lnh o ng s nht thuc Chi b ca ng cch
mng do Nguyn Th Nghip t chc Vn Nam (Trung Hoa).
T khi c cuc n p, Vn Nam l ni trn trnh ca nhng
c nhn b lng bt hay b x khim din, nhiu ngi, trong s
c v ca Nguyn Ngc Sn v mt c gio khc theo ng qua
Vn Nam. Cn hai gio vin l phn t u t ca ng: Trn
Ngc Tun v Bi Vn Hch cng vt bin gii.
T khi V Tin L ra i, khng c lnh t no t ra c kh
nng iu khin quc ni mt hnh ng tng hp ca ng;
nhng c gng u ri rc. Ngoi ra mi ln c nh t hp th
li xy ra b rp ca s mt thm, h m nhng cuc bt b quan
trng.
Vo thng 10 nm 1931, mi ng vin b bt trong tnh
Vnh Yn, vo thng Ging v thng Hai nm 1932, xy ra hn
40 v bt b lm ng hon ton tan r trong tnh ny l trung
tm khng chin ca VNQD.
 u nm 1932, nhng t trong tnh Hi Dng do phong tro
n p cn b st, bt u nhm li vi nh hng ca mt chin
s b x n khim dim l o Nguyn Hun tc gi Kha
Vt(60). Nhng ng vin c nh hng nht ng ra t chc
nhiu t mi m h iu khin lun lun thuc vo b trung
ng. Mt vi cng chc ca Nh nc cng tn tr nhiu hay t
phong tro, v nhiu bui hi hp c t chc ti nh ca nhiu
ngi. Nh vy ng gy nh hng mau l trong nhng vng
Kinh Mn, Ch Linh v Cm Ging.
Nhm ngi y khng t chi nhng m mu khng b v
m st. Bi v ng cha ngh ti chuyn m st; nhng t
chc ban m st gm: 1 ch tch, 1 tng th k, 1 thu ngn vin,
2 y vin v 1 lin lc vin.
y ban m st c nhim v chng nhng loi tr k ch ra
khi ng, m cn lo iu hnh vic ti chnh, c th lp bao
nhiu tiu t, nu xt ra thy cn.
Bom cng c ch to theo phng thc mi. Cc ng vin
thuc Chi b Vn Nam gi v cng thc v s . S do chnh
tay V Tin L ghi ch. Nhiu qu bom thuc loi mi ny tm

60 o Nguyn Hun tc gi Kha Vt, sinh nm inh Hi (1887) ti

lng Hng Trin, huyn Gia Binh thuc tnh Bc Ninh. Khng nhng
l mt nh lo thnh cch mng chn chnh, m li cn l mt nh vn,
th li lc.
thy du trn mi ca mt cn nh trong mt lng ca tnh Bc
Ninh, tnh c n ngy 29 thng 2 nm 1932.
Sau t lu, ng quyt nh m st mt cu ng vin tn
l Nguyn Trung Khuyn b tnh nghi l gy ra nhiu v bt
b ti Hi Phng trong thng 4 nm 1931. Ngy 16 thng 4 nm
1932, hn b x t vi nhiu vt gm v dao gn p Cu thuc
tnh Bc Ninh. V m st ny lm cho 2 ng vin b bt.
Ngy 19 thng 9 nm 1932, cc ng vin ca VNQD trong
tnh Hi Dng t chc bu c mt y ban Lin Tnh, nhim v
tp hp li v iu khin nhng t trong cc tnh Hi Dng,
Hng Yn v Bc Ninh. T chc mi ngh gi ng vin qua
Vn Nam vit sch tuyn truyn, lp nhng t ph n hun
luyn tuyn truyn gm cc binh s bn x, v t chc nhng t
thanh nin c nhim v ghi chp bn ca cc tri qun lnh.
ng khng c th gi em chng trnh ra p dng. Ngy 4
thng 10 nm 1932, mt cuc b rp quan trng trong hai tnh
Hi Dng v Bc Ninh, chn bt 74 ng vin.
T cui nm 1931, Hi ng Hnh khng hp, bi v
ng nay suy yu nhiu, v tuyn truyn ca ng b n p.
Ta n thng bit tt c nhng v c pht ny v xt x ri
ra.
 T khi xy ra nhng v bt b Hi Dng, ch cn mt mu
toan ni dy c ghi nhn. Mu nh y bc pht ti trung tm
Bc Quang (H Giang), t chc bi mt k c lp vi ch ch
gy li lng yu nc ca lnh Kh v t nhn trong tri giam.
Phong tro cui cng quay li lm li cho Cng Sn khi tt c c
cu b bt vo thng 5 nm 1933. (61)

CHNG XI
T H NI N CN LN GUYANE FRANAISE

Tng kt cc phin Hi ng Hnh hp x cng khai v

VNQD t thng 7 nm 1929 n thng Ging nm 1931 ti cc
tnh: Yn Bi, Ph Th, H Ni, Hi Dng v Kin An a
37 chin s VNQD ln my chm, v ngt 1.000 nam, n ng
vin lu y i Cn o v Guy-an (Guyane Francaise). Ngoi
ra cn mt s hng trm ngi b giam cc ngc tht nhng

61Chng X ny chng ti cng trch dch trong cun Contribution

Histoire des Mouvements Politiques de LIndochine Franaise do
Marty, gim c mt thm ng Dng, vit ra, n hnh vo nm
1933.
tnh thuc vng nc c min thng du Bc Vit; v cn x
ti Ta n thng cng hng trm ngi.

Chung cp l mt kiu tri giam c bit do thc dn

Php xy dng Cn o t thp nin 1930
giam gi nhng ngi Vit Nam yu nc

K t ngy ngi Php sang t nn h nc ta, s chng

i ca dn tc chng ta k tip lin tc.Ngi Php em kh
gii ti tn n p v cng tn nhn. Nhng xt ra, cha c cuc
khi ngha no m s con dn ca t nc, ca dn tc li hy
sinh qu ln lao n th.
 Cui nm 1930, chnh quyn thc dn bt u thu tu Claude
Chappe ch mt s ng vin VNQD t Hi Phng n Cap
Saint Jacques, ri chuyn sang tu Armand Rousseau a thng
ra Cn o.
n thng 5 nm 1931, chnh quyn thc dn li mn tu
Martinire ch mt s ng vin VNQD na t Hi Phng a
thng ra Cn o.
Cch vi thng sau, chnh quyn thc dn li mn tu Forbin
ca hng Chargeurs Runis ht 500 triu quan ch 1.800 phm
nhn (c thng phm trng ti v chnh tr phm, trong s c
hn 300 ng vin VNQD) t Cn o a y sang x Guy-
an (Guyane Franaise) thuc nam M Chu; theo chng trnh
ca chnh ph Php, nh l li dng s phm nhn b n nng
cc x thuc a ca Php thay s nhn cng phi mn
khai thc thuc a Guy-an ca mnh.
TI CN LN. Ngy 14 thng 10 nm 1941, mt s ng
vin VNQD do Bu nh t chc, ng b vt khi Cn o,
nhng cng t bit v m tn. Trc khi ra i, Bu nh c
gi li cho Cha o 4 cu th nh sau:
My li nhn nh ch Bu-V (Bouvier)
Ch ta i quyt mt b!
Chim s lng bay thng cnh!
 Tri cao bin rng nc non qu.
Mt s ng chin s v qu lao kh v tt bnh kit sc b
cht ngoi Cn o.
Nm 1936, khi Mt Trn Bnh Dn Php ln cm quyn, mt
s chin s VNQD hng trm ngi c tr t do; s cn li
u c tr v qu hng vo cui nm 1945.
Nhng c mt chuyn chng ti khng th b qua m khng
ghi nhn y, l vn QUC-CNG ngoi Cn o
thi y.
Nguyn anh Trng Dn Bo mt Trung y VNQD b thc
dn kt n 10 nm y ra Cn o t 1929 (v m st Bazin).
Ti Cn o, nhng gi pht ra sn chi, Bo thng lin lc
mt thit vi mt ngi bn cn b Cng Sn, khin cho mt
ng ch ca h Trng l anh i Lng phi khuyn co
Trng Dn Bo nhiu ln, nhng Bo khng chu nghe li.
i Lng cho Bo l k phn ng i theo Cng Sn. i Lng
lng l sa son mt li dao con ch tht bn, ch c hi h th
Trng Dn Bo.
C hi y n, trong gi ra chi sn hm y, Trng Dn
Bo b vai bn Cng Sn, chuyn vn mt cch say sa pha
sau tri giam. i Lng lin n nm c o tng cho Bo mt
li dao con ch vo c. Bo ng qu, i Lng yn tr l Bo
 cht, lin quay v ng dng dc trn thnh ging trc ca
tri h to:
Hi cc ng ch! Ti git tn phn ng l Trng
Dn Bo ri! Hi bn Cng Sn! Chng bay hy coi chng!
Chng ta khng th sng chung vi bn chng my! Tao cn rt
nhiu ng ch s hy sinh cho VNQD nh tao. VIT NAM
MUN NAM! VIT NAM QUC DN NG MUN
NAM!
Sau khi h xong, i Lng lin vung dao t m vo c mnh
ri ung dung bc xung thm c cnh ging nm thng thn yn
gic ng ngn thu.
Trng Dn Bo khng cht v tay ngi cch mng Quc
Gia cc oan, m sau ny cht bi bn tay kht mu ca nhng
phn t Cng Sn vo thi gian khng chin nm 1946 min
Nam ny.
TI GUYANE FRANAISE. Nm 1936, khi Mt Trn Bnh
Dn Php ln nm chnh quyn. Mt s nh chin s VNQD,
nhng ngi n tng i nh nh Thi Vn S, Giang, Nho,
nh, Gi Nam, Ha c n x tr v nguyn qun.
Mt s v qu lao kh t st ti y, trong s chng ti cn
nh: Nguyn Vn Ph tc gio Ph, Nguyn Vn Lin (nm bom
H Ni), S Trch v cn hng trm chin s v tt bnh, v
kit sc m phi b mnh; trong s chng ti cn nh: Nguyn
Vn Hot tc T Hot, Nguyn nh Hiu, Nguyn Vn Duyn
tc gio Duyn, Nguyn Vn Hp, V Vn M, Mai Duy Xng
(nm bom H Ni), Nguyn Vn t

Chung cp ti nh lao Annam rng Amazone Guyane,

Nam M dng nht nhng ng vin VNQD
b lu y bit x t nm 1931 (nh VNQD)

Nm 1941, mt s chin s VNQD ti y cng v qu cc

kh phi liu mnh vt trng dng trn thot c sang lnh
th x Guyane Anglaise l Nguyn c Bng, Ha Quang n
 Nm 1945, ngy tng De Gaulle ln lnh o chnh ph lm
thi nc Php, ban hnh lnh n x ht thy chnh tr phm
ti cc thuc a ca Php. Cc chin s VNQD ti Guyane
Francaise c phng thch ht, nhng thiu phng tin chuyn
ch v qu hng, nn c mt s ly v ngi th dn, sinh
c lp nghip ti .
n cui nm 1954, tt c phm nhn ng Dng, k c
thng phm, c chnh ph Php cho php c tr v qu
hng. Mi ngi u thu xp giy t hp l. n khi tu cp
bn Cayenne (th ph x Guyane Francaise), chnh quyn
Cayenne li ch cho php xung tu hi c hng c 51 n ng,
3 ph n (Th dn) v 11 tr con, trong s ch c 3 chin s
VNQD l Trn Ngc Un, Nguyn Tng v Lng Nh
Trut.
Trn ng hi hng, khi tu cp bn Colombo, Trn Ngc
Un (62) b bnh t th, c cc bn ng i vn ng xin c
php thuyn trng cho khm lim, a thi hi v an tng ti
Ngha trang Ch Ha, Si Gn vo ngy 22 thng Ging nm
1955.

Trn Ngc Un nguyn qun ti lng C Am, huyn Vnh Bo, tnh
62

Hi Dng.
 Nm 1963, chnh tr phm Vit Nam, gm c Quc Cng, s
cn li trn phn t x Guyane Francaise, c chnh ph Php
cho ch ht bng phi c a v Php, ri chuyn xung tu thy
a v Bc Vit.
Ni n Guyane Francaise, khi c Thm b k th git
cht. C Rinh cng mt s ng ch ca c cng b lu y sang
y, v cng u b b mnh ti y.
K n Thi Nguyn quang phc 7 ngy (1917), mt s ng
ch ca nh cch mng Lng Lp Nham v Trnh Vn Cn cng
b lu y sang x Guyane Francaise. Hin nay cn sng st hai
ngi: mt ngi trn thot sang Guyane Anglaise, mt ngi
ngoi 80 tui, ly v th dn lp nghip Cayenne.
 THIN TH HAI (1930-1940)

CHNG 1

HOT NG CCH MNG LU VONG

VIT NAM QUC DN NG
VN NAM NHT O B

T nm 1929 n nm 1932, s ng vin VNQD b thc

dn chm git v t y ti ngt mt ngn ngi. S hot ng
cch mng quc ni hu nh t lit. Nhng c mt ng vin
nguyn Ch tch y ban Hnh php Trung ng trn sang lnh
th Trung Hoa, bt u t chc li ng, hot ng cch mng
lu vong, y l Nguyn Th Nghip. Nguyn Th Nghip b mt
thm bt giam t ngy 17.12.1929, giao li Hi ng Hnh
xt x. Trong nhng ngy b thm vn trc Hi ng hnh,
Nguyn Th Nghip dng th on lung lc c ng Brides,
Ch tch Hi ng Hnh, gia khi ng ny tm ht cch
m khng bt c Nguyn Thi Hc. Bit r ni lng lo u ca
ng Brides, Nguyn Th Nghip ngh vi ng ny th Nghip
ra, anh s i d Nguyn Thi Hc cng Nguyn Khc Nhu ra u
th. S mu tnh rt l khn kho v b mt v cng. Nguyn Th
Nghip vn b giam v a ra Ta x ngy mng 2 thng 7 nm
1929 nh mi ng vin khc, Nguyn Th Nghip b kt n
mi nm cm c. i n ngy pht vn cui thng 8, tha khi
mi ngi thu xp ln xn, k i Cn o, ngi i H Giang,
Yn Bi Brides th Nguyn Th Nghip ra, cp giy t, tin
bc cho Nghip i lm nhim v m anh cam kt vi ng
Brides. Nm c y giy t v tin bc trong tay nhng
Nguyn Th Nghip khng i tm Nguyn Thi Hc v
Nguyn Khc Nhu, m anh i thng ln Lao Kai, tm n nh
mt ng ch l Nguyn Kim Ng. Sau khi bn tnh, Nguyn Kim
Ng a Nguyn Th Nghip vt bin gii ln thng Cn Minh
(th ph tnh Vn Nam, Trung Hoa), gii thiu vi mt thanh
nin kiu bo nhn vin s ha xa ng H Ni Vn Nam l
o Chu Khi, hai ngi rt tng c. Sau t ngy, hai h
Nguyn, o thu nh lp tr s, tuyn truyn kt np kiu bo
Cn Minh gia nhp t chc VNQD vo cui thng 9 nm
1929.
 Nh vy, Nguyn Th Nghip c phi l ngi ca ng
khng? Theo tc gi, ch l mt th on trn thot gng
cm ca thc dn, hu c c hi xy dng li ng.
Nguyn Th Nghip i tn l Trng Nguyn Minh, bt lin
lc vi mt kiu bo l Nguyn Vn Th, Th gii thiu Trng
Nguyn Minh vi L Th Nam v Hong Vn Ni. Hai kiu bo
ny l sng lp vin Trung Vit Cch Mng Lin Qun.(*)
(*)Khi Vit Nam Quang Phc Hi Trung Hoa ng trong thi
k phn thnh, th c hai ng bo ta t trong nc trn sang l u C
Quang v Nguyn Hc Sn. Nhng c bit u Hc Sn l ngi m h
u tin cy lm li chnh l mt thm t ca Php; khin sau ny c h
u v mt s ng bo ta b Php bt git ht.

Nguyn vo khong u nm 1913, ng u C Quang t Qung

ng i Vn Nam, ng mang theo nhiu ti liu sch bo ca Quang
Phc Hi, ri vn ng t chc Kiu bo cc gii v c ngi Hoa
Kiu t H Khu n Cn Minh, trn 50 ngi gia nhp VNQPH. Li
c Lnh S c Quc Mng T gip ; n Cn Minh, trn 50
ngi gia nhp VNQPH. Li c Lnh S c Quc Mng T gip
; li nh c lnh gc ng xe la ng Hi Phng-Vn Nam, ng
u ln v c H Ni ngm kt lin vi hai ngi i lnh Kh ,
n th vi nhau nh lm mt cuc bo ng khi ngha.
Ngi lin can vo v n ca h u l mt ngi i v nhng Vit
kiu Vn Nam, duy c L Ph Hip trn thot. Cn t K Lan tr
xung, hn 50 ngi b Php bt ht a v chm H Khu vo ngy
2.12.1944, trong s c c ng u C Quang, Hc Sn th c thng
 hm Bt Phm, cn thy ca Hc Sn l Nguyn H Trng c b lm
Tri huyn. (Theo ti liu ca c Phan So Nam trong cun T Phn
ni trang 165-166.)
Trn thot ln Cn Minh, L Ph Hip i tn l L Th Nam c
Tng c Vn Nam l ng K Nghin trng dng c lm Gim c
Binh Cng Xng Cn Minh.
Nm 1924, L Th Nam gp Hong Vn Ni, cng nhau lp nn t
chc Trung Vit Cch Mng Lin Qun vi mc ch kt np nhng
thanh nin Kiu bo u t a vo hc trng Ging V, Cn Minh
hun luyn thnh nhng cn b qun dn tng lai v khng Php.
Hong Vn Ni, sinh nm 1903 ti H Ni, c gia quyn em sang
Trung Hoa t thu cn th u. Xut thn lm th k hng du Shell
Cn Minh. Thng 7 nm 1933 b thm t bt Hng Cng a v Vit
Nam.

Hai h L, Hong u nhn nh rng, s anh em cch mng

hot ng Hi Ngoi khng c c l bao! Li ng ny nhm
n, khng nhng lc lng b phn tn, i khi v hiu lm cn
c th xy ra s x xt ln nhau.
u nm 1930, L Th Nam triu tp hi ngh, cc i Biu
u ng a t chc Trung Vit Cch Mng Lin Qun sp
nhp vo t chc VNQD vi danh xng l VIT NAM
QUC DN NG VN NAM NHT O B
(VNQD-VNNB). Trng Nguyn Minh c c lm o
B Trng, o Chu Khi tuyn truyn, Hong Vn Ni ngoi
v.
Sau khi t chc xong c s, Nguyn Th Nghip lin phi
lin lc v quc ni bo co tin tc y vi Nguyn Thi Hc.
VNQD-VNNB hot ng rt mnh m, kt np c rt
nhiu ng vin, v tnh mu m ng bo rt thm thit, nht l
trong hon cnh ly hng xa t quc. Khin lnh s Php ti
Cn Minh ht sc quan tm, c tm c hi ph v. Nhn c
v Ng Hc Hin v L Thiu Trung l 2 tn tng gic Tu
Mng T, Mng L, Lm An v A Mi Chu, th lc rt ln,
chng ichnh ph Vn Nam do Long Vn l ch tch. Chnh
ph Trung ng Nam Kinh gi mt s kh gii cho chnh ph
a phng Vn Nam dp lon y; nhng phi gi qua Hi
Phng chuyn ng xe la ln Cn Minh.
Chp ngay ly c hi, nh ng cuc Php Vit Nam ra
lnh gi s kh gii y li Hi Phng, ri ngoi giao vi chnh
ph a phng Vn Nam i dn nhng ngi cch mng
Vit Nam hin c ng trn t Vn Nam cho Php, Php s cho
chuyn ngay s kh gii y n Vn Nam. Long Vn lp tc bt
chn ng vin VNQD giam vo Cnh st cuc Cn Minh.
Nh s quen bit Cnh st trng Cn Minh. Hong Vn Ni
ngoi giao v ngm a c s dao gm vo cho cc ng
ch khot tng trn thot. (63) Do s khng b ny, cc cn b
phi phn tn, mi ngi tm tr mi ni. Nguyn Th Nghip
phi tm lnh xung min Mng T, Mng L.
Ngy 20 thng 6 nm 1930, V Vn Gin t trong nc vt
bin gii trn thot sang ti Cn Minh, i tn l V Hng
Khanh, bt u lin lc vi cc ng ch Kiu bo hot ng tr
li. V Hng Khanh c c lm o b trng thay Nguyn
Th Nghip, o Chu Khi tuyn truyn, Dng T Thnh t
chc, Trn Thy Nam tc V Ngc Lin kinh ti. Tn o b
thu mt ngi nh ln Cng An hng, tng lu lm tr s ng
b, tng di thit lp cng xng dung np mt s cng nhn
ng vin b cng ty ha xa Vn Nam sa thi, xng chuyn mn
ch to sn st, ca st, v.v..
Nguyn Th Nghip c tin V Vn Gin c mt Cn
Minh, lin t Mng T tr v. Hong Vn Ni a ra ngh
chuyn mt b phn ng vin sang Min in lp n in, tnh
cch vnh cu. V ni y khng nhng sinh hot d dng, hn
na li l x cai tr ca ngi Anh, c Quc T cng php che
ch, s trnh c nn khng b ca chnh ph Vn Nam, mi
khi gp kh khn trn trng ngoi giao vi nc Php, li em

63Nh giam trong Cnh st cuc Cn Minh thi y tng xung quanh
u p bng t.
nhng ngi cch mng Vit Nam mang ra lm vt i chc. n
in Min in s l ni tp hp nhng anh em cch mng t
trong nc trn thot ra Hi Ngoi.
ngh y c chp thun. Nguyn Th Nghip c c
lm trng phi on, Hong Vn Ni ngoi giao cng vi 14
ng ch lao ng, trong s c 2 n ng ch l ch Nguyn Th
Nht bit hiu M Nng, L Th Thng (64) v 2 thiu n l Lin
v Tho. Phi on ln ng sang Min in vo ngy 15 thng
9 nm 1930.
Sau khi phi on Nguyn Th Nghip ri khi Cn Minh
c t ngy, Lnh s Php ti Cn Minh li d bit c mi
hot ng ca VNQD-VNNB bn lo ngoi giao hi l vi
ch tch Long Vn, vu co l c mt s Cng Sn Vit Nam thu
nh Cng An hng, b mt ch to kh gii cung cp cho Ng
Hc Hin v L Thiu Trung chng chnh ph Vn Nam; v
cn l ni cha chp nhng phn t chuyn i n cp git
ngi, v.v
Long Vn ra lnh cho Cnh st Cng An n vy khm tr s
o b vo hi 1 gi sng ngy 24 thng 10 nm 1930, bt V

M Nng l v Trn Ngc Tun tc l Trn Quc Knh tc ng

64

A; cn L Th Thng l v anh Nguyn Ngc Sn.

Hng Khanh cng 24 ngi gm c n ng n b, tch thu ht
mi ti liu cng n tn, v.v
Trong khi thm vn, mi ngi u khai l lm ngh cch
mng v l ng vin ca VNQD. Sau nh c ngoi giao s
Vn Nam l Trng Duy Hn, mt nh Cch Mng chn chnh
t bn giy ngay ti Cng An cc, xt bng chng qu tht
l ng vin VNQD nn ht sc bnh vc v phn khng vi
Long Vn. Hn na, li nh c Tnh ng b Trung Quc
Quc Dn ng can thip, khin Long Vn khng th nut tri
s vng ca Lnh s Php, bt buc phi th ht. Tuy vy cng
b giam gi mt ngt hai thng tri.
Sau khi c th t do, tr s o b c thuyn n ng
Hng Nhn, cng khai hot ng, pht trin ng vin mt cch
i quy m, dc theo thit l sut t H Khu, ni tip bin gii
Vit-Hoa. Cch t lu, v nhu cu ng v, tr s o b li
chuyn n ng Bc Mn; tr s c c dng lm ni c tr
ring cho cc cn b.
Thi k ny li c mt s ng vin t trong nc trn thot
sang Cn Minh l Trn Ngc Tun tc gio Tun (65), Bi Vn

65Trn Ngc Tun sang Tu i tn l Trn Quc Knh bit hiu ng

A. Nm 1945, theo Vit Minh v nc i tn l Trn Xun Sinh lm
ch bt t bo Cu Quc ca VM.
Hch tc gio Hch (66), L Tng Sn (67), V Tin L (68),
Hong Quc Chnh v Trc Lm.
c mt s cn b nng ct, VNQD-VNNB pht trin
lin lc vi Tnh ng b Trung Quc Quc Dn ng, m chin
dch tuyn truyn su rng n c cc tng lp Kiu bo Vn
Nam: cng chc, Sen m, bi bp, v.v khin h khng phi
ly th ty thn v ng su cho ta Lnh s Php na! ng
thi cn th tiu mt s ngi chuyn mn lm thm t st hi
cch mng Vit Nam t trc ti nay.
o to nhn ti, VNQD-VNNB a mt s thanh
nin ng vin vo Ging V ng tc Qun Quan Hc Hiu
Cn Minh, sau su thng tt nghip c i sang lm phn hiu
th 5 ca trng Hong Ph tc Trung ng Lc Qun, Vn
Nam ng phn hiu. ng thi li tuyn mt s ng vin vo
tp s ti Binh Cng Xng Cn Minh do L Ph Hip lm gim
c. Nhn pht trin mnh m, VNQD-VNNB c phi
mt s cn b i t chc cng tc trm hot ng ti cc bin
khu:

66 Bi Vn Hch sang Tu i tn l Bi Hu Hip, 1945 chy theo

VM i tn l Bi c Minh lm Tng gim c Cng An VM ti H
Ni.
67 L Tng Sn v nc nm 1945 cng chy theo VM.

68 V Tin L sang Tu i tn l V Bng Dc bit hiu Knh Tng.

 Mng L, ng Trm hot ng vo Phong Th, Lai
Chu.
L Tng H hot ng vo Mng Hum.
Giang Thnh (Mng L) hot ng vo Phong Sa Ly.
Bo Sn (Nm Hua) l mt trm lin lc quan trng gia
Mng L vi o b Cn Minh v H Khu.
Cc trm ny tn ti cho mi n sau ngy khng Php
Phong Th hi nm 1947-1948.
MI TH TRUYN KIP: VIT NAM QUC DN
NG VN NAM NHT O B LI B THC DN
MU HI
Ngy mng 2 thng 11 nm 1930, phi on Nguyn Th
Nghip t chn ln t Din in, nhng khng t c theo
d nh, nn ngy 28 thng 11 nm y, Nguyn Th Nghip li
t gi t Din tr v Cn Minh, gi cng tc ngoi v b
VNNB. Cn Hong Vn Ni cng t bit t Din vo ngy
19-8-1931 tr v hot ng ti Qung Chu.
Thanh th v lc lng ti tnh Vn Nam lc by gi tht
mnh m v cng, khin chnh quyn Php ti ng Dng ht
sc lu tm ch .
Mt c hi thun tin ti vi Php, y l v VNQD-
VNNB th tiu mt ng vin b kt v ti phn ng l
Nguyn Kim Ng, em xc n t gn ni Lnh S qun Php
Cn Minh cnh co thc dn v b l. Nguyn nhn v n
y nh sau:
Nguyn Kim Ng l con trai L Ngn, l mt nh chuyn
bun bn nha phin rt ln Lao Kai, c chi im H Khu
ni a u Trung Hoa, tip gip bin gii vi Vit Nam. u
nm 1928, VNQD t chc n a ht tnh Lao Kai, Nguyn
Kim Ng gia nhp Chi b u tin. Nhn thy l ngi c nng
lc hot ng, nn c bu lm Chi b trng, t chc lan n
cc chu; tng s ln ti 9 chi b vo u nm 1929.
u nm 1929, xy ra v n Bazin, mt ng vin thuc Chi
b Lao Kai b khai tr ra khi ng l Nng Quc , ra u th
mt thm Php. Chi b Nguyn Kim Ng gm 9 ngi b bt ht.
Hi ng Hnh tha 7 ngi, cn hai ngi l Nguyn Kim
Ng v V c Hiu a ra x phin cng khai, kt n mi ngi
l 2 nm t treo.
Cui nm 1929, Nguyn Th Nghip c Brides th ra, lin
ln Lao Kai lin lc vi Nguyn Kim Ng, ri Ng a Nghip
ln Cn Minh hot ng t chc ng. t lu sau v thy i sng
cht vt qu, Ng b v Lao Kai, sng cuc i sung tc vi gia
nh.
 Lnh S Php ti Cn Minh thng bo cho Cng S tnh Lao
Kai bit r mi chi tit. Cng S Lao Kai lin ra lnh cho lng
bt ht nhng chuyn thuc phin hng 100 thng st ty m gia
nh Nguyn Kim Ng vn ti t Vn Nam qua Lao Kai, lm nn
kinh t ca gia nh Nguyn Kim Ng tr nn khng hong trm
trng.
Bit r nh vy, Cng S Lao Kai cho triu Nguyn Kim Ng
n t dinh. Kt qu hai bn tha thun vi iu kin: Php bng
lng cho gia nh Nguyn Kim Ng c t do vn chuyn
thuc phin qua ng Lao Kai; cn Nguyn Kim Ng th nhn
lm tay sai cho Php, chu trch nhim ph v t chc VNQD
Vn Nam.
iu kin xong xui, Nguyn Kim Ng tr ln Cn Minh gp
Ban Chp hnh o b, a ra kin l o b cn phi hot
ng mnh m hn na! V xin tham gia cng tc ng, vi l
do hin nay c hon cnh thot ly gia nh. D nhin l cc
ng ch ca Nguyn Kim Ng rt tn thnh, v cng t y
Nguyn Kim Ng lun ti tr s vi cn b ng vin cng
nhn ng Hng Nhn, Nguyn Kim Ng t y tm cch
ph hoi, gy chia r trong cp lnh o, nghi ng tn st ln
nhau.
 Xt thy tnh trng kh nghi, ban c v o b ra lnh theo
di, bt c qu tang lin lc vi Lnh S qun Php. Thu thp
c y chng c, ti liu xc thc, l Nguyn Kim Ng
phn ng. Ban Chp hnh o b hp hi ngh k lut khn
cp, quyt ngh x t Nguyn Kim Ng. Bn n y thi hnh
vo ngy 21 thng 5 nm 1931 ti ngay trong tr s ng Hng
Nhn. Xc Nguyn Kim Ng c em t gn ni Lnh S
qun Php.
Lnh S Php cho chp hnh thi th Nguyn Kim Ng, ri
khng ngh vi chnh ph Vn Nam, yu cu trng tr bn st
nhn bo v an ninh trt t. Nhng v khng c nguyn co,
nn ch tch Long Vn cng lm ng khng xt n. Lnh S
Php mt mt phi tn Tu lai h Quch, tn ny trc lm kim
sot vin (controleur) cho cng ty ha xa Vn Nam, sau c
Lnh s Php thu dng lm gin ip, chuyn v d thm nhng
hot ng ca cc nh cch mng Vit Nam trn t Trung Hoa.
H Quch ni ting Vit rt si, gi mo l nh cch mng Trung
Hoa, len li trong hng ng cch mng lu vong Vit Nam t lu.
Nay c lnh quan thy b mt giao thip vi ch tch Long
Vn, phn trn li hi, khuyn ch tch Long Vn nn bt ht
nhng ngi lnh o VNQD dn cho Php, chnh ph Php
s xin vi thinmt s vng hay phi c nu ch tch mun. Mt
mt khc, phi h Quch n nh C Mn, M Phy mu toan
cng mt vi tn phn ng na, tm L Ngn l cha ca
Nguyn Kim Ng xi gic pht n khi t ch danh 12 ngi.
Ngy 25 thng 5 nm 1931, ch tch Long Vn ra lnh cho
Cng An cc n vy khm tr s o b, bt V Hng Khanh,
o Chu Khi, Nguyn Th Nghip, L Xun Lm, Phm Vn
Khoi, iu nh Lc, Nguyn Vn Bn, Qu, c, Long, Hi,
Hiu a n giam ti Ng Hoa Sn cnh dinh ch tch Long
Vn.
MT S HY SINH CAO QU NHT TRONG LCH S
CCH MNG
Xt thy mt s cn b ng, nhng ngi lnh o b bt
giam, cng tc ng b ngng tr, cn phi cu vn ngay tnh th
12 ng ch c tr v t do hot ng. Mt lo ng ch l
Dng T Thnh thn n Cng An cc t th nhn chnh mnh
mi l th phm git Nguyn Kim Ng. n ti hai ln nhng
u b Cng An cc mi v, khng chu th l. quyt tm, h
Dng li thn n ln th ba, khng khng i nhn chnh thc
mnh mi l th phm. Ln ny Cng An cc mi chu ly li
cung khai, v ra lnh giam h Dng vo cng vi 12 ng ch
ca ng, thnh con s 13.
 Lnh S Php giao thip yn cu ch tch Long Vn: nu
khng th dn c, xin x t V Hng Khanh v Nguyn
Th Nghip chiu theo hnh lut Trung Hoa St Nhn Gi T.
Do s can thip ca TQQD Tnh ng b Vn Nam, ch
tch Long Vn khng dm lm theo ca Lnh S Php, ng ra
lnh cho mt tiu i lnh Trung Hoa vn binh phc trng, sng
ng chnh t, vo ngc tht Ng Hoa Sn dn Dng T Thnh
(69) ra Ch Con Cn Minh lm l cho, ri bn cht.
Sau khi x t Dng T Thnh, Long Vn ra lnh tr t
do cho L Xun Lm, Phm Vn Khoi, iu nh Lc, Nguyn
Vn Bn, Qu, Long, Hi. Cn V Hng Khanh, Nguyn Th
Nghip, o Chu Khi, c, Hiu, b a n giam cm ti ngc
tht M Phm.
m tng h Dng c cc ng ch VNQD Hi ngoi
v kiu bo Cn Minh i a m rt ng v rt trng th,
khng phn bit gi, tr, gi, trai, mi ngi trong t chc ng
cng nh Kiu bo ngoi t chc u cht khn trng tang

69 Dng T Thnh chnh tn l Nguyn Ngc C, nguyn qun ti

lng Ban Hip, ph Quc Oai thuc tnh Sn Ty (Bc Vit). c
ng trng Nguyn Thi Hc phi sang Trung Quc t cui nm
1929, lin lc vi Nguyn Th Nghip v giao thip mua mt s
kh gii, cng vic giao thip mua bn cha xong th ng c tin cuc
Tng Khi Ngha b tht bi, nn ng quyt li Vn Nam, i tn
l Dng T Thnh.
ng 3 thng. Cc ng ch ca h Dng trong ngc tht Ng
Hoa Sn t chc l truy iu, cng tm bng V QUC
VONG THN v tuyt thc ba ngy.
Tin Dng T Thnh v ng hy sinh tnh mng c loan
truyn khp ni, cc sinh vin trng i hc Cn Minh cng
nhau t chc mt bui din kch: mt ngi ng vai Lnh S
Php trao ti vng cho ch tch Long Vn; Long Vn dt tay tng
ngi cch mng Vit Nam trao cho Lnh S Php V kch y
gy mt xc cm mnh lit n cc ngi Trung Hoa, khin
mi ngi u t cm tnh nng nhit n vi cc nh cch mng
Vit Nam lu vong.
V cng tc ng v, sau ngy 12 cn b b chnh quyn Vn
Nam bt giam, Ninh Hoi Nam bit hiu l K Anh gia nhp
VNQD Cn Minh t nm 1931, t m nhim chc o b
trng kim Ngoi v b, Ng nh Ninh Gim st kim c
v, Nguyn Vn c Ti chnh, Nguyn S Nghim Tuyn
truyn.
Cc ng vin cc Chi b a phng nhn thy Ninh Hoi
Nam mi hot ng tri vi ng li ch trng ca ng, ni
ln cng phn phn i; li nhn mt s ng vin mi c
Long Vn tr t do, cc Chi b trng Cn Minh lin triu tp
ton th cc Chi b trng cc a phng khai hi, bo co
nhng hnh ng ca nhm Ninh Hoi Nam. Kt qu hi ngh
quyt nh bi b t chc ca Ninh Hoi Nam, bu li ngay Ban
Chp hnh o b Lm thi, i ph v duy tr ng v. iu
nh Lc c ton th hi ngh c lm o b trng Lm thi
v ngm ra lnh cho c v th tiu Ninh Hoi Nam, nhng c
h iu che ch nn Ninh Hoi Nam trn thot tr v quc
ni.
HOT NG CCH MNG LU VONG
MI TH TRUYN KIP VN TIP DIN
Qua u nm 1933, VNQD-VNNB triu tp i Biu
i Hi tuyn c ti Cn Minh, bu Ban Chp hnh o b
chnh thc. Kt qu L Tng Anh tc Cn c bu lm o b
trng, V Tin L tc V Bng Rc Ngoi v b, Trn Quc
Knh tc ng A Ni v, Triu Vit Hng Trinh st kim Gim
st, ng Quc Phong Tuyn truyn.
Bt tay vo cng tc, V Bng Rc i th st cc Chi b, khi
n ga ha xa La Ha Ti, Lnh S Php c mt bo, lp tc
phi i Biu n giao thip vi tng cp h Vn a
phng La Ha Ti nh bt h V Bng Rc.Nu vic thnh tu
s xin tng h Vn s bc 20.000 ng ng Dng.
Nguyn quanh vng La Ha Ti c mt tn tng gic h Vn,
uy th rt ln, hng c mt phng, di trng c hng vn
ngi, qun lnh chnh ph nh dp mi cng khng c.
Nhng h Vn li rt ho sng ngha hip, khng nhng khc
t mn tin hi l ca Lnh S Php, li cn phi ngi a tng
V Bng Rc mt s bc l 200 ng l ph, v khuyn nn tr
li ngay Cn Minh.
V Bng Rc ng sa son ra i, th ti La Ha Ti li xy ra
v m st tn cai coi cu xe la ca cng ty ha xa Vn Nam.
Lnh S Php lin phao tin chnh V Bng Rc l th phm,
ly c bt cho d. Ri La Ha Ti, V Bng Rc tr v Cn Minh,
Lnh S Php nh in tn v ga A Mi Chu (Ami Thou) cho
Sen m Php ra n bt, nh lp ngay mt chuyn xe la ring
a V Bng Rc thng v H Ni.
Cc ng ch ca h V A Mi Chu hay tin, lp tc nh
in tn ln Vn Nam o b v Tnh ng b TQQD Cn
Minh cu cu. Tnh ng b TQQD lin ra lnh cho Huyn Tri
S A Mi Chu phi gi V Bng Rc li. ng thi ch tch
Long Vn cng gi cng in xung i V Bng Rc ln Cn
Minh ngay lp tc.
Ngy hm sau, V Bng Rc p chuyn xe la bt thng
tr v Cn Minh. Lnh s Php b mt giao thip hi l vi ngoi
giao s Vn Nam. Ngoi giao s phi lnh Trung Hoa ra ga xe
la Cn Minh hp vi Sen m Php n bt V Bng Rc.
Khng ng Ngha Dng Qun (l lnh ring ca Tnh ng b
TQQD) hp cng cc ng vin VNQD b tr phc kch
sut t con ng trc ca ga Cn Minh ti tr s ng b di
ngt 2 cy s.
Khi Ngoi giao s cho lnh dn V Bng Rc ra khi ca ga,
Ngha Dng Qun lin tin n bt phi th ngay V Bng Rc,
nu khng chu s n sng. Ngoi giao s tr li cng quyt
khng chu, nu Ngha Dng Qun n sng, th Ngoi giao s s
cho bn cht ngay V Bng Rc. Khng chn ch! Ngha Dng
Qun n sng lin, qun lnh chnh ph cng Sen m Php vi
vng x nhau b chy. Hng ngn ngi Trung Hoa qua ng
cng a theo ui nh nhng ngi Php qua li khi y, gy nn
mt cuc no lon. V Bng Rc c Ngha Dng Qun bo v
a v tm tr mt thi gian trong tr s Tnh nh b TQQD.
PHM VN KHOI MT NGI ANH HNG DN
TC
chun b cho mt cuc quy hi c hng lm trn s mng
cu quc, VNQD-VNNB b mt thit lp mt xng
chuyn mn ch to v kh ti mt cn nh thuc hm Tn Gia
Ngha (Tr Tr Hng) thnh ph Cn Minh, do mt lo ng ch
ph trch l Phm Vn Khoi.
 V s trong vic pha thuc ch v kh, mt ting n d di
pht ra, lm sp cn nh v cn rung chuyn c mt dy ph.
Phm Vn Khoi tuy lnh xa c, nhng cng b chy xm c
mt my v b h i mt. Cc ng ch ca ng vi vc a ng
vo iu tr ti Qun Y vin.
Lnh S Php c mt bo, bn giao thip hi l Cng An
cuc Cn Minh ri tha m khuya thanh vng, phi thm t ln
vo Qun Y vin cp Phm Vn Khoi bt mt a thng ra ga
xe la Cn Minh, c c v Trung Hoa h tng.
Trn toa xe la, hai chn Phm Vn Khoi b xch cht vo
chn gh ngi. i xe chy n ga A Mi Chu, tha khi Sen m
Php khng lu , ng Khoi lin rt li dao bo c giu kn
trong ngi rch bng t st.Nhng khng may! Sen m Php
hay kp, vi chy li ngn cn, xch cht hai tay ra pha sau lng,
a xung ga A Mi Chu, dn vo bnh vin Bc s Snh, ngi
Trung Hoa, nh bng b vt thng, ri li b mt a ln xe la
gii thng v H Ni.
Chnh quyn thc dn a vo bnh vin Ph Don iu tr,
phi lnh canh gc sut ngy m, i khi bnh phc s khai thc
ti liu.
L mt lo thnh cch mng, Phm Vn Khoi khng th no
cho thc dn khinh khi v hnh h! Nn tha khi canh
khuya, lnh gc cng nh bnh nhn u ng k, ng lin ly v
chai ng sa trn mt bn u ging nm, kh p ra ly
mnh rch bng ln th hai, dt rut gan ko ra y ging nm;
kt liu cuc i ca mt nh cch mng chn chnh Phm Vn
Khoi.
Sau v bt cc Phm Vn Khoi c t ngy, Lnh S Php
ti Cn Minh li cho bt cc 7 ng vin VNQD ga A Mi
Chu nht chung vo mt ci thng ln a ln va-gng en (tc
l hng va-gng ch hng ng kn ca toa kha k) nh a
thng v H Ni.
c tin cp bo, Chi b a phng phi mt ng vin b
mt nm di gm toa xe la ch c hi cu ng ch. Mt mt
nh in tn ln o b yu cu can thip vi Ngoi giao s
Trung Hoa, ng thi li ngoi giao vi cc c quan chnh quyn
a phng phi nhn vin hp cng cc ng ch v trang tc
tc ti ga H Khu (H Kiu) ph ca va-gng xe la, cu thot
c 7 ng ch. Ngi ph trch ch huy v ny l lo ng ch
L T Cng, Chi b trng Chi b H Khu.
VIT NAM QUC DN NG TRUNG NG CHP
HNH Y VIN HI HI NGOI BIN S X
1
 Nm 1930, ti Qung Chu c t chc Vit Nam Quc Dn
Cch Mng ng do cc ng Nguyn Hi Thn, Trng Bi
Cng, Trn Bi Long, ng S Mc, Lnh Trch Dn, Vi Chnh
Nam tc Vi ng Tng v T Thng Mai lnh o. Nh c
s vin tr mi thng 200 Hoa vin ca TQQD nhng khng
c s hot ng no ng k!
Vo khong thng 2 nm 1932, ni b bng pht sinh lc c,
o Ngc Tn sai o Vn Cu m st T Thng Mai, b nh
chc trch a phng can thip, t chc VNQDCM tan r, mi
ngi i mi ni.
n thng 10 nm 1932, Lnh Trch Dn cng ng S Mc,
Vi Chnh Nam, Trn Bi Long, Ng nh Ninh, Hong Vn Ni
tp hp nhau li, ci t sang Hi Ngoi Tng ng B Vit Nam
Quc Dn ng. Lnh Trch Dn c c lm Tng l, ng
S Mc lm B th (70), Vi Chnh Nam Ti chnh, Ng nh Ninh

70ng S Mc chnh tn l ng Hu Bng, tc gi m Bng, sau

i tn l ng Quang Hng, l con c ng Hu Dng nguyn n
St H Ni v gi ng T Mn bng ch rut, nguyn qun ti lng
Hnh Thin, tnh Nam nh. ng S Mc xut dng hi 1906 tng
hc ti trng Trn V Nht Bn u u k thi tt nghip, c Thin
Hong c bit ch , xt hi l lch, nh Vua rt chic ng h ng
eo trong ngi ra tng ng S Mc, mt sau ng h c khc ch
k nim ca Thin Hong.
Tuyn truyn, Trn Bi Long T chc, Hong Vn Ni Ngoi
giao.
Nhn ngy i Hi, ban ph trch t chc mt m kch gip
vui. Li c hi y, Lnh S Php khng vi nh chc trch
a phng Trung Hoa, vu khng cho VNQD mu t chc
qun i ch thi nh li Php.
Php-Nht giao thip, c lnh trc xut khi o Ph Tang,
ng S Mc tr li t Trung Quc. Mi khi tng thiu, h
ng phi em vt k nim ca Thin Hong i cm c, ngi
Nht tranh nhau cm bt c bng gi no! T mun c gi
mi chic ng h y. Nhng h ng c bao gi b, m ngi
Nht cng khng bao gi chu ly li ca h ng.
ng S Mc gia nhp qun i Trung Quc, lm n chc
in Qun Tham mu trng. Vn hay ch vit li cc tt,
nn c gii tr thc Trung Quc rt knh mn.
Chin tranh Trung Nht bng n, thnh ph Qung Chu b
oanh tc ti bi, ng S Mc li Qung Chu, b hi bom lm
lon thn kinh, m pht in, ri mt bui ti tri, c nhy
xung Chu Giang t t.
Sng ngy hm sau, nh chc trch Trung Hoa h lnh nh
ch mi hot ng, thu n tn, v cho cp lnh o ng b bit
rng: H ch bng lng gip trong s hot ng b mt, ra
cng khai nh vy s c hi cho tnh bang giao Php-Hoa. Th
l i cuc b ngn tr, t chc bt buc phi gii tn.
2
Sau cn khng hong ti Qung Chu, s hot ng rt kh
khn, v lc no cng c bn tay sai Quc quy ph xung
quanh.
Thng 12 nm 1932, mt hi ngh cc i Biu dn tc nhc
tiu ng do Chu Vn Ha Hip Hi t chc ti Nam
Kinh. Ngoi i Biu Vit Nam c mi l Vi Chnh Nam, cn
c mt i Biu Trung Hoa, Min in, Phi Lut Tn, n ,
Triu Tin, v.v
Vi Chnh Nam nhn thy mun trnh s phin phc Qung
Chu, nn gy c s Nam Kinh, l ni cha c s can thip ca
thc dn Php. Vi Chnh Nam bt u tip xc vi Trung ng
ng b TQQD. Cch t ngy sau Lnh Trch Dn (71) cng
n Nam Kinh v bt u lp tr s.
Thng Ging nm 1933, ng b ti Nam Kinh tip nhn
c cng vn ca chnh ph Trung Hoa Dn Quc chnh thc
tha nhn VIT NAM QUC DN NG l mt ng hp

71n Nam Kinh c t lu, Lnh Trch Dn v sc yu, khng chu

ni kh hu qu rt, nn t trn ti y.
php, c t do hot ng trn ton lnh th Trung Hoa v c
php t tr s Nam Kinh.
3
Sau khi c chnh ph Trung Hoa chnh thc tha nhn, Vi
Chnh Nam phi lin lc i Cn Minh mi cp lnh o VNQD
ti y ti Nam Kinh khai hi, thnh lp mt c quan ti cao
duy nht Hi Ngoi.
Nhng ti Cn Minh, V Hng Khanh, Nguyn Th Nghip,
o Chu Khi, c, Hiu vn cn b Long Vn giam cm trong
ngc tht.
Thng 8 nm 1933, V Hng Khanh thng tin ra ngoi cho
cc ng ch ca ng t chc mt cuc biu tnh phn khng
chnh ph a phng Vn Nam, yu cu phng thch 5 ng ch
ca h. Cuc biu tnh y c rt ng Kiu bo tham d trc
dinh ch tch Long Vn. ng thi trong ngc tht V Hng
Khanh cng 4 ng ch ca ng cng bt u tuyt thc phn
khng.
Tnh ng b TQQD cng ht sc can thip; mt khc cuc
biu tnh ngoi v v tuyt thc trong vn ko di mt cch
quyt lit hn! n ngy th 8, bt buc Long Vn phi tr t do
cho c 5 ngi; nhng li ra lnh phi xut cnh ngay lp tc.
 Nhn dp V Hng Khanh quyt nh i Nam Kinh. Ri khi
Cn Minh c vi ngy, Nguyn Th Nghip v qu kit sc
khng i b c, ln quay tr li Cn Minh. Trn ng tin
n Nam Kinh cn li 3 ngi: V Hng Khanh, Trn Quc
Knh, o Chu Khi. (72)
n Nam Kinh, mi ngi u ng tnh ngay n vic khai
hi, chnh thc thnh lp mt c quan ti cao iu khin cc
t chc Hi ngoi.
Hi ngh khai mc, khi pht biu kin gy nn mt cuc
tranh lun si ni, kin xung t mu thun nhau. Nhng sau
mt cuc dn xp, i n quyt ngh thnh lp VIT NAM
QUC DN NG TRUNG NG CHP HNH Y VIN
HI NGOI BIN S X tr s t ti Nam Kinh. Vn Nam
Nht o b i ra Vn Nam Tng Chi B trc thuc Bin
S X. Cc ni khc: Qung Ty, Qung ng, ng Hng
cng chiu theo nguyn tc y thi hnh. Quyt ngh y cn ghi
rng Hi Ngoi Bin S X phi tuyt i trung thnh vi
Tng B trong nc.

72n Nam Kinh c t ngy, o Chu Khi nhn thy s sinh sng
qu cc kh, b mt b xung Thng Hi xut th vi Lnh S Php,
c a v nc.
 Hi Ngoi Bin S X c 3 Thng v y vin do Vi
Chnh Nam lm Ch nhim. Sau cuc hi ngh, V Hng Khanh
cng Trn Quc Knh b ra i, xin vo hc trng Bc Dng
i Hc.
Qua nm sau, 1934, Nguyn Th Nghip, V Bng Rc t
Cn Minh n Nam Kinh. Bin S X li c s thay i. V
Hng Khanh c mi v gi chc Ch nhim, Vi Chnh Nam
cng Nguyn Th Nghip c c i th st cc Chi b cc a
phng.
Sau khi i th st tr v Nam Kinh, Nguyn Th Nghip
ngh thuyn tr s Bin S X n Thng Hi, Vi Chnh
Nam li Nam Kinh lin lc vi cc nh ng cuc Trung Hoa;
cn V Hng Khanh tr li Vn Nam chnh n li Tng Chi
b sau khi b khng hong ln th hai.
Ti Thng Hi, li vp phi s ph hoi ca tay sai thc dn
Php cng cc phn t d ng. Thng 6 nm 1934, Nguyn Th
Nghip b Cnh st trong T gii Php bt cc. Vi Chnh Nam
sau khi hay tin, lin xung Thng Hi m cuc iu tra, ri
thuyn tr s Bin S X v Nam Kinh d b hot ng.
T CHC VIT NAM C LP NG MINH HI
(VIT MINH) TI NAM KINH
 C Nguyn Hi Thn (nh cch mng Vit Nam)

Sau khi chnh n xong mi vic, V Hng Khanh li t Cn

Minh tr li Nam Kinh. c t ngy, c Nguyn Hi Thn cng
H Hc Lm thn n tr s VNQD ngh tp hp ht thy
anh em cch mng Hi ngoi li, thnh mt t chc duy nht
d b hot ng. c cc ng ch VNQD Nam Kinh rt
tn thnh v l ch trng ca VNQD hoch nh t nm
1928.
 Thnh 8 nm 1934, hi ngh c khai din, ngoi cc i
Biu VNQD cn c cc c Nguyn Hi Thn, H Hc Lm v
cc i Biu c gii thiu t Xim sang, Qung Ty ti, T
dn hp on t trong nc mi qua, v.v
Hi ngh tip tc tho lun, cui cng i ti quyt ngh thnh
lp t chc mi ny l VIT NAM C LP NG MINH
HI (Tc l tn Vit Minh sau ny.). Ban Chp Hnh Trung
ng gm c: V Hng Khanh, Vi Chnh Nam, Nghim K T,
H Hc Lm, Nguyn Vn Lai, L Quang Hoa, Trn Minh (73).
Vi Chnh Nam c c lm Ch nhim.
Phin hp cui cng, mt s i Biu (khng phi l i Biu
VNQD) a ra ngh mt iu rt h trng, l nh Ch nhim
Vi Chnh Nam gi cng vn n Trung ng chnh ph Trung
Hoa xin cng nhn hp php ha t chc VNLMH v th tiu
danh hiu VNQD c chnh ph Trung Hoa tha nhn by
lu. H Vi nhn li, nhng tm xp ; ch xem nhng hnh
ng ca cc bn ng minh mi sau ny ra sao, ri mi s quyt
nh.

Nguyn Vn Lai, L Quanq Hoa, Trn Minh l 3 cn b Cng Sn

73

Vit Nam mi c hun luyn t Moscow tr v.

 Bt u hot ng, VNLMH xut bn hai t bo lm c
quan tuyn truyn, vit bng Vit ng v Hoa ng, ly tn l
Vit Thanh.
n cui nm 1935, t chc VNLMH gii tn, v bn anh
em VNQD xt thy bn ng minh khng thnh thc, lun lun
dng th on li dng, tm cch ln quyn, mun bin thnh
mt t chc Tam Quc T.
VIT NAM QUC DN NG TRUNG NG NG
B HI NGOI CHP HNH Y VIN HI
T chc VNLMH tan v, V Hng Khanh cng cc ng
ch ca ng tr li Cn Minh hot ng rt mnh m, Lnh S
Php d bit hnh tung, lin khng ngh vi nh chc trch Vn
Nam, vu khng cho h V tr li hot ng khng b ngi Php
nh nhng nm trc. Ch tch Long Vn ra lnh bt V Hng
Khanh.
Bin S X Nam Kinh hay tin, lin phi i Biu n Trung
ng ng b TQQD v Trung ng chnh ph bin bch mi
l yu cu can thip; ng thi nh in tn v gi cng vn
khng ngh n ch tch Long Vn.V Hng Khanh c phng
thch, nhng li bt buc phi ri khi ngay a gii tnh Vn
Nam.
 V Hng Khanh cng mt s cn b ri khi Vn Nam n
Qu Chu. Sau mt thi gian quan st tnh hnh, h V quyt
nh thuyn chuyn tr s Tng Chi b Vn Nam n Qu Chu
d b hot ng. Mi vic ng tin hnh, thnh lnh h V
li b nh chc trch a phng bt giam ti huyn An Thnh,
vu co l gin ip ca Nht Bn.
Tha c hi vng ngi lnh o Cn Minh, Tam
Quc T t chc gii phng qun do Vit T, Trnh ng Hi
tm mi cch lng on tinh thn cc ng vin VNQD
thu ht vo t chc ca h. Ngi no khng theo, h t co vi
nh chc trch Vn Nam l gin ip ca Quc Nht Bn,
hoc l nhng tn Cng Sn khng b
Cc cn b VNQD Qu Chu hay tin, lp tc tr v Cn
Minh, m cuc iu tra. Mt hi ngh i Biu cc Chi b a
phng c triu tp hp khn cp, bu li Ban Chp hnh Tng
Chi b Vn Nam, kt qu L T Cng, mt lo ng ch Chi
b H Khu c bu lm Tng Chi b trng, cc cn b c
phi i th st v gii thch cho cc Chi b a phng, p tan
m mu phn gin ph hoi ca b l Tam Quc T (Gii
Phng Qun).
Ti Nam Kinh, Bin S X hay tin V Hng Khanh li b bt
giam, lin phi Nghim K T n Qu Chu tip xc vi ch
nhim Tnh ng b TQQD yu cu can thip, tc thi h V
c tr t do.
Sau mt thi gian lu li Qu Chu, V Hng Khanh cng
anh em tr li Cn Minh. Nhn thy tnh hnh bn nc nh thi
y sp b nh hng v chin tranh Trung-Nht, thi k rt thun
tin cho s hot ng ca ng. V Hng Khanh cng cc ng
ch ca ng tr liu t tr s Trung ng ngay ti Cn Minh cho
d b hot ng, i danh hiu li l VIT NAM QUC DN
NG TRUNG NG NG B HI NGOI CHP HNH
Y VIN HI, do V Hng Khanh, Chu B Phng, L
Khang, V Quang Phm v Nghim K T trc tip iu khin.
Sau khi chnh n xong mi vic, Chu B Phng c c
phi v hot ng trong nc; Nghim K T c phi i
Trng Khnh hot ng ngoi giao vi Trung ng chnh ph
Trung Hoa Dn Quc v Trung ng ng b TQQD.
n Trng Khnh, h Nghim mi hay tin Vi Chnh Nam mi
qua i ti huyn Bch Sn, cch Trng Khnh 60 cy s, bi h
Vi n li ngi bn Trung Hoa mi nhn chc Doanh trng
qun i trong chnh ph Trung Hoa b dng sc qu nhiu, li
v tui gi, thy th bt phc, lm bnh m mt.
V c s thay i danh hiu ng, mt ln na chnh ph
Trung Hoa li gi cng vn chnh thc tha nhn.
 CHNG II

VIT NAM CCH MNG NG MINH HI

(VNCMMH)

Nm 1940, cuc chin tranh Trung-Nht bc vo giai on

gay go kch lit. Ngy 23 thng 9, qun i Nht Bn t lnh th
Trung Hoa tin vo Lng Sn, mt tnh a u ca quc gia Vit
Nam.
Mt t chc cch mng quc gia Vit Nam l Vit Nam Phc
Quc ng Minh Hi do lnh t Trn Phc An, Trn Trung
Lp, Hong Lng v on Kim im lnh o, ng vin gm
thnh phn: s, nng, cng, thng, binh hng ngn ngi, li
dng tnh th vo chim ng tnh thnh Lng Sn, c ng
bo nhit lit hng ng.(*)
(*)Trn Phc An t Trn Hy Thnh, nguyn qun ti qun Tam Bnh,
tnh Vnh Long (Nam Vit). Xut dng t thi ng Du, gia nhp qun
i Nht Bn lm n cp Tng.
Trn Trung Lp nguyn qun tnh Bc Giang.
 on Kim im nguyn qun ti tnh Lng Sn, l cu sinh vin
trng Hong Ph.
Hong Lng chnh tn l Vn Tun, nguyn qun ti tnh Vnh
Yn.

Trn Phc An chu trch nhim pht ng phong tro cch

mng ginh c lp t H Ni vo ti min Nam Vit Nam.
che mt Php qun, Trn Phc An eo lon cp tng qun i
Nht Bn.
Trn Trung Lp vi s mng Tng ch huy mt trn Cao Bc
Lng vi chin thut du kch chin trng k chng c Php ln
Nht.
Hong Lng vi nhim v c phi vin chnh tr.
Sau ngy Php u hng Nht Bn, qun i Thin Hong rt
khi Lng Sn. Kch chin vi Php qun sut ba ngy rng r,
v km kh gii, VNPQMH phi rt lui ra bng bin khng
chin.
Sau thi gian vi thng chin u chng Php, Trn Trung
Lp, on Kim im, V Chng cng hng trm ng ch b
Php bt ri st hi ti thnh Lng Sn. Cn Trn Phc An cng
qun i Nht Bn rt khi Lng Sn v H Ni b Nguyn
Tng Tam ra lnh git cht.
 Hong Lng v Nguyn Vn Phi lnh o hn ngn ng
vin nam, n vt bin gii sang Trung Hoa. Tha c hi ca k
bi trn lu vong, Php t co vi nh ng cuc Trung Hoa l
mt bn th ph Vit Nam; cn Vit Cng th tuyn truyn l thn
Nht, l gin ip ca Nht Bn.
V cc l trn, Phc Quc Qun (PQQ) phi nm bin gii
n 6, 7 thng tri ch cuc iu tra ca nh cm quyn Trung
Hoa. Khng lm cch g hn c, Hong Lng phi vit mt
bi t by ht s thc gi ng trn cc bo ch Trung Hoa; mt
mt vit bc tm th gi ln trnh by cng Thng ch Tng
Gii Thch. Thng ch h Tng lin phi mt v n m cuc
iu tra ti ch. Kt qu c cng nhn VNPQMH l mt t
chc cch mng Vit Nam. Tng Thng ch ra lnh cho Trng
Pht Khu, T lnh T Chin Khu, phi tp hp ngay cc
ng phi cch mng Vit Nam lu vong thnh mt t chc duy
nht trn lnh th Trung Hoa Chnh ph bo tr; ch khng
th vin tr hoc ng h cho ring mt c nhn hoc mt on
th no! S thc l nh cm quyn Trung Hoa d b kim sot
trong khi Trung Hoa b Nht Bn xm lng.
T lnh Trng Pht Khu cho mi Trng Bi Cng,
Nguyn Hi Thn, Trng Trung Phng, Trn Bo y thc nhim
v son tho chng trnh thnh lp t chc ny. Ngoi ra cn
c Hong Lng, L Quang Hoa ph trch vic tuyn truyn
c ng.
Nhng v ni b bt ha, x xt ln nhau, ri tan v, mi
ngi i mi ni.
Thy tnh trng lm vo cnh b tc, Chnh ph Trng Khnh
gi in vn sang Vn Nam mi i Biu VNQD sang phi
hp.
ng b VNQD ti Cn Minh khai hi, quyt nh c mt
phi on gm c V Hng Khanh, L Khang, Tn Phn Dng,
ng Lc, Nguyn Ch Minh, Phm Huy K, V Bng Rc,
Nguyn Duy Quang, Nghim K T.Phi on c chia lm hai
ton tin n Liu Chu (l mt huyn trong tnh Qung Ty).
Sau cuc din thuyt ca i Biu VNQD, do T Chin
Khu t chc, Trung tng Lng Hoa Thnh rt tn thnh, mi
VNQD ph trch tho lun vi cc nhm, ng cch mng Vit
Nam t chc thnh mt c cu thng nht cch mng Vit
Nam.
Sut trong na thng tri, i Biu VNQD tho lun vi
cc on th bn, ng quyt ngh thnh lp mt t chc ly danh
hiu l VIT NAM CCH MNG NG MINH HI.
Nhng cha chnh thc, b cn tr bi vn nhn s, cc nhm
tranh chp ln nhau, i khi cn x xt kch lit. C mt s ngi
li da vo th lc T Chin Khu gy nn chuyn v v
cng phc tp. Phi on VNQD phi phi i Biu ln Trng
Khnh, yu cu Qun s y vin hi ra lnh nh ch ngay s
can thip v l ca T Chin Khu do Trung Tng Lng
Hoa Thnh i din Thng ch Tng Gii Thch trong cng
cuc ch o on th cch mng Vit Nam. V th T Chin
Khu c s bt bnh vi VNQD v sau ny.
n ngy mng 10 thng 10 nm 1942, hi ngh mi khai
mc c, t chc VIT NAM CCH MNG NG MINH
HI c chnh thc thnh lp. Tr s t ti s 15 Ng Phong
Ci, Liu Chu; vi thnh phn y vin Ban Chp hnh Trung
ng nh sau:
A. V NG PHI, 4 i Biu: Nguyn Hi Thn, Trng
Bi Cng, Trn Bo, Trng Trung Phng.
B. VIT NAM QUC DN NG, 2 i Biu: V Hng
Khanh, Nghim K T.
C. VIT NAM PHC QUC NG MINH HI, 4 i
Biu: B Xun Lut, Nguyn Vn Phc, L Duy Thnh, Trn
nh Xuyn.
D. VIT NAM C LP NG MINH HI (VM), 1 i
Biu: H c Thnh.
Hu B y vin: L Tng Sn, Nng Knh Dn
 Nhn vin cng tc trm: ng Vn , V Kim Thnh,
Nguyn Vn Ging, L Khang, Nghim Xun Qung, Nguyn
Vn Hun, Lng Khm Thnh
Vi thnh phn trn, VNCMMH t chc thnh hai ngnh
hot ng:
A. Trung ng Chp hnh y vin hi: Trng Bi Cng
Bin Cng Thnh Ch nhim
B. Trung ng Chp hnh Gim st y vin hi: Nguyn Hi
Thn, V Hng Khanh, Nghim K T
C Nguyn Hi Thn khng ng c Trng Bi Cng lm
Ch nhim, nn t phn i, b i ra Khc Giang.
Mc du c s xch mch y, Ban Chp hnh vn tip tc hot
ng, phn cng nhau i cng tc cc ni: T lnh Trng Pht
Khu c V Hng Khanh i Cn Minh lp Chi hi VNCMMH,
Trn Bo i Tnh Ty; Nghim K T, L Khang, Nghim Xun
Qung cng i ng Hng t chc cng tc trm; Nguyn Vn
Hun, Lng Khm Thnh ph trch cng tc trm Trnh Ty
lin lc v thu lm tin tc quc ni.
Mt ngn thanh nin chia lm 4 i i, trong s c mt Trung
i ph n c thu dng vo hc trng V B Hong Ph,
kha 41-44.
 Trng Bi Cng gi nhim v thng trc hi qun. Hi
hot ng c khong na nm, ri bi Trng Bi Cng vn
l qun nhn, tnh thng nhng nng ny, khin anh em thanh
nin cho l c ti, ni ln phong tro phn khng, cm hn h
Trng khng cho hot ng g na!
Trng Trung Phng, Nng Knh Dn cng u bt lc,
chng cn bit dn xp cch no, nh cho Tng B lm vo
cnh v ch. Cch t lu, Nguyn Hi Thn, V Hng Khanh,
Trn Bo tip tc tr v Liu Chu cng nhau t chc li
VNCMMH, Nguyn Hi Thn c c lm Ch nhim thay
th Trng Bi Cng. (74)
Trong khi y c tin Nguyn Tng Tam b nh chc trch a
phng Trung Hoa bt giam hang Liu Chu.
Nguyn t sau ngy qun i Nht Bn tin vo Vit Nam,
VDC b Php khm ph v n p, anh em ng Nguyn
Tng Tam trn thot sang Trung Hoa vo cui nm 1942. Sang
Trung Hoa, ng Tam i tn l Nguyn Tng Dng, gp gia
lc Trng Bi Cng b thanh nin ng vin o. Nh chc
trch a phng Trung Hoa tnh nghi Nguyn Tng Dng l

74 Thnh ph Liu Chu b phi c Nht Bn n oanh tc d di, tr

s VNCMMH bt buc phi di chuyn n cc a phng an ton
khc. Cui nm 1944, u nm 1945, Trng Bi Cng trn ng tr
li Cn Minh (Vn Nam) b Vit Cng git cht.
gin ip ca Nht Bn c phi t Qung Chu ti, ph hoi
t chc VNCMMH.
V Hng Khanh cng Nghim K T xin php Trng Pht
Khu c php vo hang thm Nguyn Tng Tam. T lnh
Trng Pht Khu cho bit cn c mt ngi cch mng Vit
Nam na cng b bt giam, khai tn l H Ch Minh. Hai h V,
Nghim xin vo thm lun, nhng vi ci tn H Ch Minh mi
l qu, trong gii cch mng Vit Nam lu vong, cha h thy ai
ni n ci tn y c. Tnh nghi l Nguyn i Quc, th li mi
y c tin t quc ni a sang, ni l Nguyn i Quc cht
ni bin khu ri! n lt c Nguyn Hi Thn c mi vo
nhn din, v c gp mt Nguyn i Quc mt vi ln tht,
nhng nay v tui gi mt au nng, nn c cng khng th nhn
ra l ai? Nhng du sao th cng l ngi cch mng Vit Nam,
nn sau khi tr v Hi qun, hai h V, Nghim cng ngh vi
Ban Chp hnh VNCMMH ng ra can thip xin tr t do cho
Nguyn Tng Tam, H Ch Minh.
Sau t ngy, Nguyn Tng Tam, H Ch Minh, k trc
ngi sau u c tr t do v hi qun VNCMMH. Nguyn
Tng Tam, H Ch Minh, ng Nguyn Hng c t vo
hng Hu B y Vin trong t chc VNCMMH. Tm li, t
c gi Nguyn Hi Thn n cc nhn vin trong t chc (tr H
c Thnh) khng mt ngi no bit r H Ch Minh chnh l
Nguyn i Quc c. Chnh T lnh Trng Pht Khu, mt vin
kin tng chng cng mt cch trit , phi my ngi Tu
thng xuyn vo hi qun thm H Ch Minh d xt tng
tch, nhng cng chng bit g hn! H Ch Minh ng vo thnh
phn v ng phi, k gh b nm kho gc phng, i ngi
bn ng hng n thm hi, ng tr li ht sc kho lo, khng
h lm mt lng ai, ng ng vai tr ht sc l ng v kin nhn
i thi c.
Thi cuc bin chuyn mau l, cui nm 1943, VNCMMH
pht ng phong tro tuyn truyn c ng cho t chc vo ni
a Vit Nam; ng thi thit lp thm trm giao thng lin lc
bin khu thu lm tin tc v tuyn truyn VNCMMH vo
quc ni.
Trc hi ngh, mi yu nhn cc ng phi quc gia u lm
l, khng bit li dng c hi m pht trin c s, li dng
th ng Minh lnh trch nhim, phi cn b v ni a phi hp
vi cc ng ch hot ng, m mi ngi ng mong i
t lu.
Trc hi ngh, duy c ng H Ch Minh gi tay xin xung
phong. ng H lin c cp y giy t v cng tc ph l
20 vn Quc t vi 20 thanh nin cn b, do ng H t la chn
nhng phn t iu khin, m hu ht l ng vin
VNPQMH.
Trc khi xut pht, ng H Ch Minh cng on cn b u
phi lm l pht th di l c VNCMMH.Nguyn trung thnh
vi VNCMMH ri d mt ba tic linh nh trc khi ln
ng ra bin khu.
Sau khi H Ch Minh tr ra bin khu, Nguyn Tng Tam
cng ri b Liu Chu tr ln Cn Minh lin kt vi Hi ngoi
b VNQD.
S t c th v rng, c tin thm cn b v li nhiu kh
gii, li ng vo th c ng Minh, c Hoa K nhit lit ng
h. ng H v lp chin khu Thi Nguyn, Tuyn Quang,
khoc b o lnh t VIT NAM C LP NG MINH
HI (VNLMH) tc l Vit Minh, ch p li t chc
VNCMMH. Pht ng tuyn truyn cho VNLMH, thu ht
qun chng, nhng ngi dn Vit qu au kh v qu
chn ngn c Php ln Nht v Triu nh Hu, chy theo
Vit Minh, mt ng tr hnh Quc Gia.
n nm 1945, khi Vit Minh cp c chnh quyn, nhn
ti s 1 ca Hoa K l John Deway b git lm ti Si Gn. Chnh
ph VM ti H Ni c phi on n phn u, th Hoa K gi l
chi pht l h khng c ai tn y ti Si Gn c.
 Thi gian sau, bit r ch tch H Ch Minh chnh thc l
Nguyn i Quc, Hoa K li phi Harolld Issaac l ngi c n
ring i vi Nguyn i Quc n H Ni thuyt phc cho
H Ch Minh ng c sp hng theo Nga, v Hoa K s chp
nhn vic Cng Sn Vit Nam t chc mt CNG SN CH
NGHA DN TC.
Tuy vic khng thnh, nhng Hoa K cha nn lng. n
nm 1949, hy cn c phi William Bullitt qua H Ni, hu ko
khng chin v pha t do. Nhng v Mao Trch ng nm
trn Hoa Lc, khin cho Vit Minh Cng Sn phi chy theo
lun. V t y, Hoa K bt u tham gia vo cng cuc chng
Cng ti Vit Nam cho n by gi, qua cc triu i Php, Ng
nh Dim n Nh Cng Ha.

CHNG III

CNG C NI B PHT TRIN NGOI GIAO

Nhn thy tnh hnh ni b ca VNCMMH ngy thm ri

lon. V Hng Khanh cng Nghim K T rt lui v Cn Minh,
cng c v pht trin on th VNQD ri cng nhau i Trng
Khnh gii quyt mi vn khn yu. Hai ngi lu li
Trng Khnh hn mt thng, ri tr li Cn Minh khai hi, tho
ra mt k hoch, tu chung c hai im chnh yu:
1. a in i thu, pht thanh v t 3 phn ti quc ni.
2. C phi vin v mi mt phi on trong nc sang Cn
Minh thng ngh i k.

L Khang (B danh L Ninh) mt nh hng bin Vit Quc nm

1945-1946 ngi dn c cu: Vit Quc L Ninh Vit Minh Trn
Vn Giu l hai nh hng bin lc by gi
 K hoch c hi ngh thng qua. V Hng Khanh i
ng Hng thi hnh k sch. L Khang c c b mt v
quc ni mi mt phi on. V Quang Phm chu trch
nhim chun b cn b cng Nghim K T a in i t
Trng Khnh n ng Hng di chuyn v quc ni; cn cch
t chc ym h v t c s th c mt bc th ring trao cho
L Khang thi hnh. Lm xong nhim v ng Hng, V Hng
Khanh tr v m nhim trng trch Cn Minh. Nghim K T
a in i n ng Hng c na thng, cn ng thu
xp my mc v la chn phi vin gi v nc, th t nhin
c St S ng Hng, mt c quan thuc T Chin Khu
Trung Hoa ra lnh bt giam, vu co cho h Nghim l lin lc
vi ngi Anh lm tr ngi vn nhp Vit ca qun i Trung
Hoa.
Tm li, tt c s kin trn xy ra u do Tiu Vn ch mu
ph hoi VNQD v V Hng Khanh cng Nghim K T
vch trn b mt thc v phn i kch lit Tiu Vn trong nhng
ngy t chc VNCMMH Liu Chu, ri b ra v Cn Minh
hi my thng trc. tr th, Tiu Vn cn gi bo co mt
v Trng Khnh, vu co V Hng Khanh, Nghim K T, k th
lm gin ip cho Nht, ngi th lm gin ip cho Anh. Yu
cu cho php nh ng cuc Vn Nam bt V Hng Khanh trao
li cho T Chin Khu xt x.
Giam gi ng Hng t ngy, Nghim K T b gii v
giam ngc tht Liu Chu. Tiu Vn ra lnh xing xch rt tn
nhn v nh th tiu lun. Cch t ngy sau, V Quang Phm
cng b bt ng Hng gii v cng giam Liu Chu.
Nh c s can thip ca cc ng ch ngoi, Trung ng
ng b TQQD cng cu xt, c bit r m mu ca Tiu
Vn v b l l mun tha c gic gi m vu khng m hi;
lin nh in tn bt buc phi phng thch ngay Nghim K T
v V Quang Phm.
Cui nm 1944, nhn thy tnh hnh quc t sp c bin
chuyn mnh, ng b Cn Minh c phi mt s cn b thanh
nin c hun luyn chia thnh tng t, i hot ng ti cc
bin khu, v mt s b mt tr v v hot ng ngay ti quc ni.
Cng cuc lo liu th tc giy t cho cc ng ch do Nghim
K T ph trch ti Trng Khnh.
Ngy mng 9 thng 3 nm 1945, c tin qun i Nht Bn
o chnh Php ti ng Dng. Trc s bin chuyn quan
trng y, y ban Chp hnh Hi ngoi b lin tho mt bn tuyn
ngn i vi thi cuc v mt kin th gi n cc Lnh S
trn lnh th Trung Hoa.
 HI NGOI B VNQD PHT TRIN LIN LC VI
CC NG CCH MNG TRONG NC
Trong thi k Nh Th Chin bng n, c mt s ng
phi xut hin trong nc. Ngoi Bc c i Vit Quc Dn
ng, i Vit Quc X, i Vit Dn Chnh, Vit Nam c
Lp ng Minh Hi (Vit Minh). Trong Nam, nhng Tn gio
c tnh cch chnh tr c thnh lp nh Cao i, Ha Ho.
Thi gian y Chu B Phng lm cho Cng ty ha xa Vn
Nam, l mt cn b ca VNQD Hi ngoi b, c dp thng i
li trn ng H Ni Cn Minh, v lm lin lc cho cch mng
ngoi v trong nc. Trong s lin lc c i Vit Quc Dn
ng. ng ny thnh lp vo khong ma ng nm 1939, do
Trng T Anh, Nguyn Tin H, Nguyn S Dinh, v my cn
b ca VNQD l Nguyn Vn Vin, Gio Lai, ng Xun Tip
tc i Tip Ch trng v ng li ca ng ny l chng
thc dn Php v Cng Sn, gii phng dn tc v xy dng mt
nc Vit Nam hng mnh di mt ch Cng Ha.
Tuy c s lin lc vi VNQD, song s hp tc cha c g!
Vo khong u nm 1943, s lin lc gia nhng ngi cch
mng Vit Nam trong v ngoi nc c tng cng rt nhiu.
V th VQD cng b mt c mt ng ch l V Vn Hi vt
bin gii sang Trung Hoa.
 V tnh hnh th gii v tnh hnh chnh tr Vit Nam lc by
gi, VQD vn gi lp trng gn nh khng ng v phe no
Trc hoc ng Minh! Tuy c cm tnh vi phe ng Minh
hn v vn ht sc chng Cng Sn v thc dn Php. Tm li
VQD thn thin vi nhng ng thn Nht h Php.
Nhn thy VNQD Hi ngoi b lc by gi v a v ca
Php st km trn trng Quc T, ng di c Trung Hoa,
c mt th ng ti Cn Minh, v s hot ng cng hu hiu
hn. Tuy nhin ngoi quc vn hng v quc ni; cho nn s
c mt ca mt phi on gm nhng ngi cch mng trong
nc ra rt l quan trng, v gy thm tn nhim cho h. Cho nn
VNQD Hi ngoi b bo tin ny v nc, v VQD lc
by gi chun b mt phi on ngoi giao i dp xut ngoi.
PHI ON QUC NI SANG TRUNG HOA
Ngy mng 9 thng 3 nm 1945, v thi ca Nht Bn
khin cho VQD c mt thi dt khot v chnh sch ngoi
giao, cho nn lun lun lin lc mt thit vi VNQD Hi ngoi
b.
Vo khong cui thng 3.1945, V Nguyn Hi b mt vt
bin gii v nc bo co v VNQD Hi ngoi b. ng thi
L Ninh tc L Khang, mt cn b cao cp v rt nhit thnh u
t Hi ngoi cng v nc vi mc ch hng dn phi on,
nhng ngi cch mng trong nc ra ngoi.
Ngy 12.4.1945, Nguyn Tin H cm u phi on, gm
c: Nguyn Sn Hi, Nguyn nh Quc, Nguyn S Dinh, Phm
Khi Hon, Phan B Trng, ng V Tr b mt vt bin gii
Lao Kai, H Kiu sang Cn Minh.Cng i theo vi Phi on c
mt s cn b VDC v mt s ca VNQD. Mc ch h
sang Trung Hoa l theo nhng lp hun luyn v qun s.
Cng lc ny mt phi on ca Vit Nam c Lp ng
Minh Hi tc l Vit Minh cng sang Trung Hoa.H i ng
Qung Ty, n Bt St th b cc nh chc trch a phng
Trung Hoa mi li khng cho ln Trng Khnh, khng tip
n tho lun g c, v h b nghi l Cng Sn.
u thng 5.1945, tip c in tn ca L Khang t H
Khu (a u Trung Hoa) bo tin i Biu on t trong nc
ra ti a u Trung Hoa, nhng khng c giy thng hnh,
nn khng i c! Hi ngoi b vi vng yu cu Trung ng
ng b TQQD can thip, i Biu on c ti Cn Minh
mt cch nhanh chng. Nm ngy sau, i Biu on ti ni.
VNQD Hi ngoi b lin thng tri cho B th trng trung
ng TQQD l Ng Thit Thnh bit. ng thi khai hi ct
t mt s nhn vin hp vi i Biu on t trong nc ti
 ln Trng Khnh, th ph ca Trung Hoa Dn Quc. Nhng
nhn vin c c l: V Hng Khanh, Nguyn Tng Tam,
L Khang, Nghim K T, cn V Quang Phm c ton th
c li Cn Minh x l thng v.
Ti Trng Khnh, sau khi gp B th trng Ng Thit
Thnh, Phi on c mi i kho st cc c quan gio dc, vn
ha, cng xng, y vin, cc trng i hc, trng chuyn mn,
xng in giy bcTip tc Phi on bt u hi kin vi
Trung ng ng b TQQD v cc c quan qun s.
Tng Thng Ch Ch tch gi thip mi Phi on vo Dinh
hi kin, do i Biu Trung ng TQQD hng dn. Phan
Trm (Nguyn Tin H) nhn danh on trng ng ln p t
mt cch nh nhn lch s.
Phi on c nh lnh o ti cao Trung Hoa nhn gip
v phng din qun s. Trung Hoa ha trang b ln th nht cho
mt Tiu on Quc Dn ng Vit Nam; v t c 3 thng
mt li trang b cho mt Tiu on khc. ng thi Chnh ph
Trung Hoa s gii thiu Cch mng Vit Nam vi nhng bn
ng Minh v phng din ngoi giao. Chnh ph Trung Hoa
ha s gii thiu Phi on Vit Nam sang d Hi ngh San
Francisco vo cui nm 1945 thnh lp LHQ nu Vit Nam
c th gi sang kp lc by gi mt phi on i sang M
quc.
S lin lc ngoi giao quan trng y n ni i s Php ti
Trng Khnh lc by gi c lc phi phn khng vi Chnh
ph Trng Khnh.
THNG NHT I VIT QUC DN NG, VIT
NAM QUC DN NG V I VIT DN CHNH
NG LN TH NHT.
Phi on VQD sang Trung Hoa lc by gi cn c mt
nhim v i ni rt quan trng, l vn thng nht mt cch
chnh thc 3 on th: VQD VNQD VDC. Bi tuy
vn c s hot ng chung trong nc cng nh ngoi nc;
song cha c mt iu l chnh thc no, nn phi on cn phi
lm cng tc y.
Tht ra th vn thng nht ai cng mun c, cho nn n
khi tho lun khng c g l kh khn!
Ln u tin Nguyn Tip H gp Nguyn Tng Tam ga
Khai Vin, hai bn ng c kt vi nhau, v Nguyn Tng
Tam ha l khng bao gi dng n tn VDC na!
Ln th hai, Nguyn Tin H hp vi V Hng Khanh,
Nghim K T, V Quang Phm, Nguyn Tng Tam; th c 3
phe u ng thng nht v nguyn tc nh sau: hi ngoi
th ly tn l VNQD v ngoi quc bit nhiu hn! Tri li,
trong nc th ly tn l VQD. Cc iu khc s bn sau.
Mt hi ngh th ba, hp Trng Khnh c mt cc ngi
ni trn, thm Nguyn S Dinh v Phm Khi Hon. Hi ngh
quyt nh thng nht tn ng theo nh trn. V c ng,
Nguyn Tin H trnh by l c Sao Trng, hi ngh chp nhn.
ng thi dng ngay li Trung Hoa ln th nht vo khong
thng 6 nm y. V ng ca, ngh sng tc sau ny.
Ngy cui cng, nhn danh TQQD Trung ng ng b
mi i Biu on d mt d yn, gm c cc v B trng v
i din cc c quan trng yu. B Th trng Ng Thit Thnh
ng ln din thuyt ni v lch s hai dn tc v s tng quan
gia hai ng cch mng anh em. Nguyn Tin H trnh trng
p t; ng trng mong vo s gip ca Trung Hoa, sm
hon thnh nhim v phc quc v tng uy th cho hai ng cch
mng anh em.
Qua ngy hm sau, li c mt cuc hi ngh gia i Biu
on Quc Dn ng v Trung ng ng b TQQD do
Ng B th ch ta.
Nhn thy tnh hnh th gii bin chuyn ngy cng mau l,
nn sau khi lm xong nhim v, i Biu on lin co bit tr
li Cn Minh.
 V Cn Minh, V Hng Khanh, Nghim K T, Nguyn
Tng Tam chu trch nhim hot ng ngoi giao Hi ngoi.
Hi ngoi b c giao cho V Quang Phm, mt cn b u t
rt c lc t chc li, v ch huy di s kim sot ca ba ng
trn. Nguyn S Dinh c c li Hi ngoi tng cng v
phng din kinh t cho ng.
Nguyn Tin H, Phm Khi Hon ln lt b mt tr v
cng tc trong nc, v lo t chc mt phi on khc c tnh
cch ngoi giao hn a sang M. (75)

75Ti liu ny do s tham kho cng Bc s Nguyn Tin H tc Phan

Trm.
 THIN TH BA (1940-1946)

CHNG I

PHONG TRO CHNH TR SI NG

NG DNG I HI NGH

Sau cuc Tng Khi Ngha oanh lit ca VNQD u nm

1930, t Bc n Nam lin tip c nhng cuc dn chng biu
tnh phn khng chnh quyn thc dn, khin chnh quyn phi
dng v lc n p, st hi c ng gi, n b v tr con, cng
t nh dn, t y hng ngn ngi gi vng ngi thng tr.
My nm k tip, nhng t Tam v T Quc T
tranh ginh nhau nh hng v tm mi cch ph hoi cc
ng phi quc gia i lp, to nn c hi thun tin cho Thc
dn d b n p. Phong tro cch mng dn tc trong nc hu
nh t lit. Mi n nm 1936, Mt Trn Bnh Dn Php ln nm
chnh quyn, mi c mt lung khng kh mi d th cc thuc
a. Cc nhm cch mng Vit nam tha c hi gy phong tro
t chc ng Dng i Hi, yu cu chnh quyn Php ci cch
chnh tr v phng thch chnh tr phm.
pht ng phong tro chnh tr mt cch su rng trong
qung i qun chng Vit Nam, ngy 17 thng 6 nm 1936,
nhn ngy 13 v lit s VNQD ln my chm Yn Bi, cc
nh i quc min Nam, gm c cc bn Tam, T Quc T
t chc l k nim rt long trng, v c dn chng tham d
rt ng o ti Rp Ht Bi i l Gallini (i l Trn Hng
o by gi) Si Gn. Chng ti cn nh c mt i Biu ph
n ln din n ni v hot ng cch mng ca Nguyn Th Bc
v Nguyn Th Giang.
Lnh phng thch bt u, mt s ln quc s phm Vit Nam
c tr t do; ring cc chin s VNQD c phng thch c
trn 100 ngi; nhng ch c mt s t, nhng ngi sinh qun
hai thnh ph H Ni v Hi Phng l c li hai thnh ph
y, cn u b a v nguyn qun chu nt ci n 5 nm bit x
(interdiction de sjour), ni l bit x, nhng s thc l qun
thc, khng hn khng km, v Thc dn ngm ra lnh cho chc
dch a phng phi ngy m theo di canh chng, khin cho
nhng ngi b a v nguyn qun khng cn cch g hot ng
c.
 Phm Tun Ti v ti qu nh c t lu th t th. H Vn
Mch cng hng trm ng ch ca anh b mnh ngoi Cn
o. Tm li lch s cch mng VNQD trong nc bt u
im lm t u nm 1933 n cui nm 1936 mi c s hot ng
tr li.(*)
(*)Phm Tun Ti sinh qun ti lng Ph C huyn Nam Sch, tnh
Hi Dng. V hot ng qu sc, vn ngi li yu, nn anh mc chng
lao phi. B y ra Cn o, v ch lao t qu cc kh, khin bnh
anh mi ngy mi trm trng.
Nm 1934, thi k bnh pht nng, b a ra bnh vin ci. Cc ng
ch phi kim tre, l dng cho anh mt ci lu ring , v hng ngy
lo liu tip t thc phm cho anh.
Mc du b trng lao tn ph, bung phi mi ngy mt trm trng,
tinh thn Phm Tun Ti vn mnh m, anh b mt ra mt t bo pht
hnh trong nh t, c ng anh em gi vng tinh thn cch mng mnh
danh l bo Ting Gi.
n thi k bnh tnh suy nhc, Phm Tun Ti i t bo Ting
Gi ra bo Ting Rn. Qua thi k bnh tnh trm trng, h Phm i
l bo Ting Go.

Phm Tun Ti t th ti nguyn qun, c gii cch mng, tr

thc v sinh vin hc sinh tnh Nam nh t chc l truy iu rt long
trng.
 Cui nm 1936, Nguyn Th Nghip cng c phng thch
t Thng Hi tr v H Ni cng Nguyn Ngc Sn v mt s
ng ch c mt ti H Ni, kt hp li bt u hot ng trong
mt phm vi c th lm c. C quan ngn lun xut bn t
Tn Bo do Nguyn Vn L (76) lm Ch nhim, Nguyn Th
Nghip lm Ch bt. Tn Bo ra i c ba thng, b chnh
quyn thc dn ra lnh ng ca. Tip theo li xut bn t bo
Dn do Nguyn nh a lm Ch nhim, Nguyn Vn Chn
Ch bt, Nguyn Ngc Sn Gim c Chnh tr (1937-1938).
I VIT QUC GIA LIN MINH
1939, Nh Th Chin bng n.
1940, Qun i Nht Bn b ng Dng.
Cc ng cch mng c: Vit Nam Quc Dn ng, ng
Dng Cng Sn ng, Vit Nam Phc Quc ng Minh Hi
quc ni tha c hi bt u hot ng.

76Nguyn Vn L l mt ng vin VNQD ngay t ngy ng mi

thnh lp, nguyn qun ti tnh Thi Bnh.Sau ngy VC cp c
chnh quyn, Nguyn Vn L cng ngi con trai ca ng b VC bt
em chn sng bi ng Chu thuc tnh Thi Bnh.
 Cc ng cch mng mi: i Vit Quc X ng (77), i
Vit Quc Dn ng, i Vit Dn Chnh ng (78), i Vit
Duy Dn ng, Vit Nam c Lp ng Minh Hi (tc Mt Trn
Vit Minh gm ba ng tham d: ng Dng Cng Sn ng, Dn
Ch ng v ng X Hi Vit Nam) cng tip tc ra i, ro rit
hot ng.(*)
(*)i Vit Duy Dn ng do Nguyn Hu Thanh, mt on
vin trong nhm T Lc Vn on; sau gia nhp VNPQMH
l chnh tr vin, i st vi Hong Lng lnh sang Trung Hoa vo
cui nm 1940, ngha l sau ngy Phc Quc Qun b tht bi
Lng Sn, ly b danh l Ngc Th.Vo khong cui nm 1941
u 1942, sng lp ra i Vit Duy Dn ng Trung Hoa, i
tn l L ng A.
Cui nm 1944 tr v nc, tuyn truyn vo gii sinh vin i
hc nh L Quang Lut, Nghim Xun Hng.

77 i Vit Quc Gia X Hi ng vit tt l ng i Vit Quc

X do Nguyn Xun Tiu tc Nguyn L Cao Kha sng lp t nm
1936, ly ch ngha Duy Trung Tm Vt, lut tc l H Tng
khc vi Duy Vt Mu Thun, Duy Tm Vt nh Mnh.
78 n tip lung gi mi, li dng ngi Nht c c hi gii

phng cho t nc Vit Nam. Nm 1940 nhm T Lc Vn on do

Nguyn Tng Tam lnh o cng mt s ng ch ca ng thnh lp
i Vit Dn Chnh ng. Nguyn Tng Long c c lm Tng
Th k.
 1946, VDD mu cuc o chnh, b Vit Cng bt,
mt s lnh o b st hi Ha Bnh (Bc Vit).
phng s chng i trong khi c mt qun i Ph Tang
ti ng Dng, Chnh quyn Thc dn Php ra lnh bt gi mt
s ng nhng chnh khch v nhng nh cch mng Vit Nam
tp trung ti Sn La v V Bn (Ha Bnh). Cho mi n cui
nm 1942 u 1943, Chnh quyn Php mi ln ln tr t do cho
nhng phn t trn. H tr v li bt u hot ng.
Vit Nam Quc Dn ng cng nh i Vit Quc Dn
ng ti quc ni u c thnh lp chin khu vng Bc Ninh,
Bc Giang v Thanh Ha, khng ngoi mc ch lm ni rn
luyn qun s cho cc thanh nin ng vin.
ng Dng Cng Sn ng tr hnh khoc b o quc
gia, thnh lp Vit Nam c Lp ng Minh (tc Vit Minh)
lp chin khu Thi Nguyn, Tuyn Quang, ng Triu, lnh t
l ng Nguyn i Quc.
Cng nh VNQD Hi Ngoi B, VNLM (VM) u
ng trong t chc Vit Nam Cch Mng ng Minh Hi
thnh lp nm 1942 ti Liu Chu thuc tnh Qung Ty (Trung
Hoa); mt t chc ng hn v phe ng Minh chng li phe
Trc: c--Nht.
 Ti quc ni, v tnh th c bit phi ng u vi c hai
k th th lc u hng mnh: Nht v Php. lm tm bnh
phong che cho ton th ng vin quc ni, mt s cn b
m tn tui qu l liu nh Nguyn Th Nghip, Nguyn Ngc
Sn, Nguyn Hu t, Ng Thc ch v Nhng Tng hp
nhau mt cn nh trc vn hoa ph Ca Nam, ri ra cng
khai Tn Vit Nam Quc Dn ng s 61 ph Trng Thi
H Ni.
thc hin mc ch mt cch hu hiu, Tn VNQD
ng ra lin minh vi cc ng bn: VQD, VQX v
VDC thnh lp mt trn i Vit Quc Gia Lin Minh vo
u nm 1944 vi mc ch l Thn Nht h Php.
Thnh phn Ban Chp hnh Trung ng i Vit Quc Gia
Lin Minh gm c: Nguyn Xun Tiu, Nguyn Tng Long,
Trng T Anh, Ng Thc ch, Bi Nh Uyn, Nguyn Th
Nghip, Nguyn Ngc Sn, Nhng Tng, Nguyn ng ,
Nguyn Xun Dng tc Lc Long, Nguyn Xun Tiu c c
lm ch tch.
 CHNG II

BIN C LCH S QUAN TRNG

CUC CHNH BIN NGY 9/3/1945

Ti hi ngh Qubc hi thng 8 nm 1943, cc quc gia ng

Minh quyt nh phn cng tin nh vo cc quc gia b Nht
Bn chim ng ti vng ng Nam Chu.
Sang thng 10, Tng Mac Arthur b ln Phi Lut Tn.
Trn bn o ng Dng, Nht thy Php b mt iu ng
binh s n tng cng cho cc v tr chin lc. ng thi Thng
s Bc K l Chauvet mt ra lnh cho s Cng Chnh nh gp
hng vn xch st theo kiu lin hon.
Vy rt c th mt ngy kia, qun i ng Minh s b
vo ng Dng. Khi qun i Thin Hong phi i ph vi
c hai mt: ni cng, ngoi kch.
Bi vy, thng Ging nm 1945, Nht tng qun s ti ng
Dng t 35.000 ngi ln ti 60.000; ng thi li b mt
thuyn chuyn nhng tng lnh ch huy cao cp.
 Ngy mng 9 thng 3 nm 1945, i tng Matsumoto gi
ti hu th cho Ton quyn Decoux hin tr ti Si Gn, i
lp tc phi qun i Php ti ng Dng thuc di quyn
ch huy ca cc tng lnh Nht Bn.

Qun Nht o chnh Php ti Vit Nam

Ri tha s bt ng, ngay chp ti hm y vo hi 20 gi,

qun i Nht Bn tn cng khp cc n binh Php trn ton ci
ng Dng mt cch chp nhong, khin cho Php qun khng
kp tr tay. Cha y 24 ting ng h, qun i Thin Hong
ton thng, lm ch c tnh hnh. Cc i tng Php
Mordant, Aym cng binh s u b bt lm t binh, s phn cc
cai tr Php cng vy; duy c mt s tng s cc n binh bin
thy l trn thot sang lnh th Trung Hoa.
ng hi 12 gi tra ngy mng 10, c Mt Tri chi
tung bay khp ni, giy co th tuyn b cng nhn dn Vit Nam
c dn khp b tng, trt t an ninh c vn hi, cc c
quan hnh chnh, cc x nghip in, nc, xe la, v.v tr li
hot ng nh thng l. Binh gia Nht Bn cng khng qun ra
lnh th ht cc chnh tr phm Vit Nam ra khi cc ngc tht,
cc tri giam tp trung.
V Tng T lnh qun i Nht Bn ti ng Dng tuyn
b: Chnh ph ng Kinh long trng trao tr c lp cho Vit
Nam cng nhau lp khi thnh vng chung ng Nam .
y ban chnh tr Bc K c thnh lp di s lnh o ca
Mt Trn i Vit Quc Gia Lin Minh lin lc vi gii chnh
tr, qun s Nht Bn. Trn trng chnh tr Vit Nam, Nht Bn
c nh a K Ngoi Hu Cng v lp chnh ph. Mt
Trn Quc Gia Lin Minh th li i hy b ch qun ch,
thay th bng ch dn ch, do Mt Trn ng ra lp chnh ph.
Nhng rt cuc, ngi Nht li khng mun lm o ln gung
my cai tr ng gia thi k chin tranh bc vo giai on
quyt lit nn quyt nh gi li vai tr Hong Bo i. Mt
Trn i Vit Quc Gia Lin Minh tuyn b rt lui, gii tn y
ban Chnh tr Bc K. Nhiu chnh khch v cch mng Vit
Nam bt u chn ngy chnh sch ca Nht Bn.
CHNH PH TRN TRNG KIM

Th Tng Trn Trng Kim (1945)

Ti Hu, chiu ngy mng 9 thng 3, Hong Bo i cng

on ty tng t ni thnh tin ra i sn bn. Va ra khi cng
thnh b Nht qun ngn gi li. Phi i mi ti sm ngy hm
sau, khi dp Php qun xong, nh Vua mi c tr li ni
thnh, v bt u c cuc tip xc.
 n ngy 27 thng Ging nm Bo i th 20, (tc ngy 11
thng 3), Vin C Mt tha lnh Hong Bo i ra bn tuyn
co:
K t ngy ra bn tuyn co ny, Chnh ph Vit Nam
tuyn b c lp, hy b tt c nhng hip c k vi nc
Php.
Ngy 19 thng 3, Hong Bo i tuyn b: Chu trch
nhim hon ton v chp nhn n xin t chc ca ton th Ni
Cc.
Ngy 17 thng 4, Hong Bo i trao quyn lp Tn Ni
Cc cho nh hc gi Trn Trng Kim c triu thnh t Tinh
Chu (Singapore) v.
Ni Cc Trn Trng Kim (*) gm cc nhn vt tr thc tn
hc, thiu hn nhn vt cch mng, thnh tm n lc lm vic,
nhng gp phi rt nhiu tr ngi v kh khn, nht l vn
ngoi giao vi gii chnh tr v qun nhn Nht Bn.
(*)Th tng : Trn Trng Kim
Ni v: B.S. Trn nh Nam
Ngoi giao: L.S. Trn Vn Chng (cha ca b Trn L Xun v
ng Ng nh Nhu)
Gio dc: G.S. Hong Xun Hn
T php: L.S. Trnh nh Tho
 Ti chnh: L.S. V Vn Hin
Kinh t: B.S. H T Khanh
Tip t: B.S. Nguyn Hu Th
Cng chnh: K.S. Lu Vn Lang
Y t: B.S. V Ngc Anh
Thanh nin : L.S. Phan Anh

Nhng c quan trng yu, v tnh th hon cnh c bit,

ngi Nht vn nm gi ht. Ti Nam K, Minoda gi chc
Thng c; ti Trung K, Lnh S Yokoyama gi chc Khm
S; ti Bc K, nh ngoi giao Toukamoto nm gi chc Thng
S.
n vn ni tr, th c mt gung my cai tr a phng
quan liu thi nt ch k t hng th k cn tn ti, Chnh ph
cha kp chn chnh thay th, li thiu cn b i tuyn truyn gii
thch, mnh lnh ch bng giy t chiu l, nhn dn ng sng
trong cnh lm than i cht, trong cnh chin tranh hi hng,
chn ght c Php ln Nht v Triu nh. Tr mt thiu s tr
thc, cn hu ht khng hiu mt t g v nhng bin chuyn lch
s quc gia dn tc, nn sc hu thun ca Chnh ph tr nn rt
mong manh.
 Mc du gp bao s kh khn cn tr, Tn Ni Cc cng c
gng thc hin chng trnh ci cch: i quc k, thay quc
hiu l Vit Nam, d tho hin php, chn chnh thu kha, ci
cch vic hc, t quc ng lm cn bn; gy phong tro thanh
nin khe i quc, n x chnh tr phm, ban hnh sc lnh t do
lp ng, i tn ng ph mang danh ngoi quc bng tn cc
danh nhn Vit Nam; ng thi ra lnh cho hy b cc bc tng
ca Thc dn t ti cc cng vin, nhng tuyt i khng h
xm phm n tnh mng cng nh ti sn ca ngoi kiu.
pht ng phong tro cch mng, ngy 17 thng 6 nm
1945, Nguyn Th Nghip, Nguyn Ngc Sn, Nhng Tng,
Ng Thc ch trong Mt Trn i Vit Quc Gia Lin Minh
t chc l k nim 13 v lit s Yn Bi ti vn Bch Tho H
Ni v khp cc tnh Bc K mt cch rt long trng.
NGT HAI TRIU DN CHT I
 Hnh nh v cnh tng cht i ti min Bc
nm t Du (1945)

Kh khn cho chnh ph Trn Trng Kim hn na l nn i

ang honh hnh d di t Bc, s ngi b cht i cng ngy
cng nhiu. Nguyn do t ngy qun i Nht Bn t chn vng
trn bn o ng Dng, tng lnh Nht Bn bt chnh quyn
Php ra lnh cho nng dn Bc k phi ra mt phn ln rung
t, m a s rung t c trng ta hoa mu ri, phi ph
hy ht i trng ay bn vi gi r mt cho qun i Nht Bn.
ng thi qun i Nht li tung tin ng Dng Ngn Hng
ra mua thc ca nng dn vi mt gi r c bit, tch tr
lng thc cho qun i.
Cn Php, Jean Decoux, Ton quyn ng Dng cng ra
lnh mua tch tr mt s thc kh ln B Kho ch mt cuc
b ca ng Minh m khng bao gi c (?) bt u t v la
ma thng 10 nm 1943 cho mi ti v la ma nm 1944; tt c
l 3 v la.
Theo nhng con s chnh thc ca s thng k, s thc m
Bc K sn xut trong nm 1944 l 17.620.000 t thc (cn c
vo din tch rung cy la: 1.386.000 mu ty). S thc y ch
nui sng nhn dn Bc k. Thc dn Php tha bit r hn
ai ht, nhng c ra lnh.
 in ch c t 5 mu rung t tr xung, mi mu phi bn
cho Chnh ph 80 k l thc; t 5 mu tr ln n 20 mu, mi
mu phi bn 200 k l thc. Nhng t vn khng cy la
c, cng u phi tnh thnh in v mc du gp phi v la
tht bi, cng phi bn cho Chnh ph Thc dn s thc
nh, chiu theo a b do trng b trong lng k khai.
Gi mua chnh thc l 1 40 mt thng 10 k l vo nm 1943,
gia khi y gi thc trn th trng t do, mi thng 10 k l bn
t 2 50 3 00. Sang v la Chim nm 1944, gi thc th
trng t do bng cao vt ln ti 2 30 ri ln ln ti 6 70 mt
thng 10 k l, m Chnh ph Thc dn vn ch tr theo gi c,
ngha l 1 40 mt thng 10 k l nh trc.
n cch thu thc, mi khi n v la chn, in ch phi ln
ph, huyn s ti k giy bn thc, ri v l trng lng lnh
s bao ti ng, ty theo s thc phi bn t hay nhiu. Thc
phi phi r tht kh v r sy tht k ng vo bao, ri in ch
phi vn ti ln tnh l np cho i l. i l l mt nh bun
trong lin on ng cc c chnh quyn thc dn c ra thu
nhn s thc ca cc in ch em np; d nhin l i l c
hng mt s hoa hng trong s thc thu c y.
Li dng tnh th, hng con bun thiu lng tm, quyn
cy th bp nn ng bo bng nhiu th on: no ch thc xu,
cn m, r khng k; no dng cn gian ln, xn u bt ui,
lm cho cc in ch phi chu trm phn kh cc, mi ly c
mnh giy bin nhn.
trnh s p bc bc lt qu ng y, cc in ch phi
em s rung hin hu chia bt cho cc con, hoc lm giy bn
h cho thn quyn, s thc phi bn cho c nh bt i; v
c t 5 mu rung tr xung ch phi bn c 80 k l thc. Nhng
chnh quyn thc dn vn c chiu theo a b c m hnh thu,
v ra lnh cm cc in ch c t 5 mu rung tr ln, khng
c php tch tr trong nh qu s 2.000 k l thc, c t 5 mu
tr xung khng c tch tr qu s 1.000 k l thc, v c t
mt mu tr xung khng c tch tr trn 500 k l thc.
Phn ng li, cc in ch bn p dng gii php phn tn s
thc ngha l em bt thc gi ri rc cc nh ngho quen
thuc, lm bn quan li s ti em lnh bao vy khm xt, bt b
giam cm, hnh h nng dn rt mc tn nhn.
Cc chng ! Chnh quyn thc dn phi thi hnh chnh sch
v vt bng tin, ngha l in ch phi ln tnh ni kho van ln
vi i l thu thc, xin np tin thay cho s thc cn thiu, nhng
phi np theo gi thc th trng vo u v Chim nm 1944 l
7 00 mi k l; i l s tr i 1 40 theo gi mua ca chnh
ph, in ch cn phi np thm 5 60 i l ong thc th
vo. Cn tin l mt li n cp ngy trng trn, mt th on
bc lt tinh vi khoa hc v cng tn nhn.

Cnh cht i y ng ti min Bc Vit Nam

nm t Du (1945)

Ngoi s Nht v Php v vt thc ca nng dn Bc K; cc

hng nu ru cng hot ng mnh, s ru sn xut cn cao
hn cc nm thi bnh nhiu, thay th cho t-sng (essence)
khng nhp cng c na! Phn khc bn con bun Hoa Kiu
tm mnh khe ch go sang Trung Hoa bng thuyn bum
i ven b, mc d c lnh cm xut cng, v Trung Hoa lc y
cng c nn i km. Mt l do na, l bc b st gi, v nn lm
pht, hng ha li khan him, thnh ra cc con bun c nhiu tin
khng bit lm g hn, bn ua nhau vung tin ra ong thc,
khng nhng chc chn, m li li nhiu. By nhiu l do gy
nn nn i trm trng. Li thm ha thin tai. Sut dc min
duyn hi Bc K t thng 5 nm Gip Thn (1944) b gi bo,
nc b dng ln n 3 ln li cun nh ca, thc la, hoa mu
cng sc vt, gy thit hi cho nhn dn khng t! Thi tit tri
ngc, mi bt u thng 10 m Lch (1944) m thi tit rt
sm cng hn c mi nm, gi bc thi rng r hng tun, ting
go tht nghe rng rn, li thm ma r rch lnh but thu tm
can. Mt manh o rch t ti hay mt manh chiu c, hoc mt
chic bao b nt thi ra, c khoc vo tm thn gy cm v
thiu cm; hi chng lm sao ni vi rt vi ma ko di hng
3, 4 thng!
Nn i bt u! Ngi dn kim c cht tin, nhng li
kim u ra go! M c chng na li b t qu khng tin
mua! Ngi nng dn bt u git dn gia sc n thay cm.
Khi gia sc ht, phi i kim nhng tri sung xanh, o bi c
chui, thn cy chui, ri n loi rau m, rau rn, rau di, mc
khp ngoi b rung v nu n cho i lng.
Gia sc ht, cy ci rau tri, mi ngy mi tr nn tr tri, ri
ht dn. Ngi nng dn li bt u phi g dn tng b phn
ngi nh mnh ng , bng lp kp vc n cc th trn, bn
lm ci thi, c tin ong cht go hoc tm cm, v nu cho
hp vi nhau cho qua ngy.
i n ni phi liu mng cp git thc phm trn chc tay
ngi khc, mc du ngi y v s sinh tn phi nh cht mnh.
i n ni, phi gm li nhng th m ngi ta qung b
vo st rc va h!
Trn cc ng ng qu v nht l ti cc ch, khng ni no
l khng thy y dy nhng xc cht, thn hnh kh t nm
cng queo.
Tri li mi ngy mt rt d v ma to sut ngy m, bng
i ct rt, nn s ngi b cht ngy cng nhiu.Ngi cn sng
st khng sc chn k cht, h phi dng n dy thng
trng vo chn vo c k bt hnh, ri ko i vi nng mt nm,
hoc o h chn ngay ti ch cho xong. C nhiu gia nh b
cht ht, khng sng st mt ngi!
Ti cc th, tng on ngi l lt bng b dt du nhau
n xin n, nhng trc khi n ni, h phi b li bit bao
nhiu l ngi thn yu b ng gc cht dc ng.
Cc hi t thin t chc nhng trm cu t nn nhn khp
cc th, nhng ch cu vt c phn no! Trn khp cc va
h thnh ph, ng bo cht gc mi ngy mi nhiu, cc hi
Thin phi thu ngi o sn nhng h rt rng, c mi bui
sng, ngi ta i nht xc cht khp cc va h, a v tp trung
trc ca hi Thin, ri b cho mi ngi mt manh chiu h
u h chn, xp ln xe vn ti ch n ni o h sn, ht c
xung vi t ln.
Trong khi y th kho ca chnh ph thc dn cn cha ti
500.000 t thc ch qun i ng Minh; thc min Nam
ngi ta phi em t thay th cho than ti cc nh my.
HAI TRI BOM NGUYN T NM XUNG O PH
TANG
Trc tnh th bi t y, mt mt chnh ph Trn Trng Kim
phi mt i Biu vo min Nam lo liu vic vn ti go ra
min Bc; nhng gp phi rt nhiu tr ngi, v chin tranh m
thit l xuyn ng Dng, cc cu b ph hy hu ht; bng
ng b th tu thuyn cng b nh m rt nhiu, thu mn
khng c. Khng chu ngi khoanh tay, chnh Th tng h
Trn phi thn ra H Ni iu nh vi binh gia Nht Bn
mn mt s thc d tr em ra phn pht cho ng bo. Vic
lm qu mun, nn kt qu khng thu lm c l bao! Nn
cht i ln ti hai triu ngi dn t Bc.
Cht v chin tranh, cht v nn i, lng ngi dn tht hoang
mang dao ng, nhng ngi dn cng c mt s phn khi phn
no khi thy Chnh ph thu hi c mt phn c s hnh
chnh, Phan K Toi c b nhim chc Khm Sai Bc Vit
thay th nh ngoi giao Toukamoto; Nguyn Vn Sm c b
nhim chc Khm Sai Nam Vit, thay th Minoda; Yokoyama
ch cn gi chc Lnh S Hu, ba thnh ph H Ni, Hi Phng
v Nng l nhng a ca Php, cng c trao tr li cho
Chnh ph Vit Nam.
Cng vic ng c tin hnh gp rt, th ngy mng 6
thng 8 nm 1945, tip nhn tin Hoa K ling hai tri bom
nguyn t xung Hiroshima v Nagasaki. Nht Bn sa son u
hng, lm cho tnh th o ln ht.
ng ph vi bin chuyn thi cuc mi, ngy mng 7
thng 8, ton th Ni Cc Trn Trng Kim n ln Hong
Bo i xin t chc. Nh vua chp thun, nhng lu li vi tnh
cch x l thng v.
Nhn thy rt c th mt ngy kia, thc dn Php s quay u
tr li ng Dng, chiu theo bn tuyn ngn ca Tng De
Gaulle ngy mng 4 thng 3 nm 1945. Ngy 16 thng 8, Th
Tng h Trn cho triu tp i Biu i Hi ton quc hp ti
hi qun Hi Khai Tr Tin c H Ni, vi mc ch d tho
k hoch chng xm lng; ng thi y nh ngoi giao Trn Vn
Chng tho thng ip v khuyn Hong Bo i gi cho
cc v Quc trng cc i cng quc, yu cu cng nhn nn
c lp ca Vit Nam. C c gng to nn mt tnh th coi nh
vic ri! Nguyn vn bc thng ip y nh sau:

Hong Bo i

Hong Bo i
Gi Tng Thng Truman
c tin Ch tch Chnh ph Lm thi Php s yt kin Cc
h gii quyt tnh th tng lai ca ng Dng. Qu nhn
xin tin Cc h bit rng cc nc ng Dng tuyn b c
lp v qu quyt gi vng nn c lp y.
Ring v phn dn tc Vit Nam, chng ti khng coi Kiu
dn Php l mt k th, li trng nhn mng v ti sn ca h;
nhng chng ti s cc lc phn khng vic nc Php lp li
nn thng tr ca h trn t nc Vit Nam bt c theo mt ch
no!
Chnh sch thc dn nay khng hp thi na! Mt dn tc
Vit Nam, c bn ngn nm lch s v mt d vng v vang
khng th chu di quyn mt dn tc khc!
Nc Php nn ci u theo l cng bng y, m M quc
l nc ho hip tuyn b v bnh vc.
Nc Php phi vui lng tha nhn chn l trnh khi
tai v v chin tranh c th xy ra trn t nc chng ti. Trong
cuc chin tranh va kt liu, dn tc chng ti khng d kin
m cng chu bao nhiu ni kh, nn chng ti ch mong tham
d vo kin thit mi cuc ha bnh hp vi cng l trn th gii.
Qu nhn nh Cc h chuyn t th ny sang qu Chnh
ph Anh, Trung Hoa v Nga.
Xin Qu Tng Thng vui lng nhn li cm n ca Qu
nhn v dn tc Vit Nam v cng l v nhn o m gip chng
ti.
 Bo i.

TNH HNH CHNH TRNG BC VIT VO THU,

NG 1945
Khi Nht Bn sa son u hng ng Minh, th ti ph
Khm Sai Bc Vit hng m lun lun c my cn b Cng Sn
Vit Nam do con trai Phan K Toi hng dn a vo gp Phan
K Toi.(79)
Trong khi y, mt in vn t Triu nh Hu nh ra mi 3
nhn vt: BS Nguyn Xun Ch, Nguyn Tng Long v ng
Thi Mai vo Hu.
ng Nguyn Tng Long b bnh thng hn phi nm iu
tr ti mt bnh vin t; cn ng Thi Mai tm khng thy BS
Nguyn, nh sa son ra i, th ng Hong Xun Hn, B trng
b Quc gia Gio dc, c c lm c phi vin ca Triu nh
ra H Ni, vi quyn thay mt Th Tng gii quyt ti ch
nhng vn khn cp.
Sau khi gp Khm Sai h Phan v BS Ch, B trng h
Hong lin nh in vo Hu, ngh Th Tng in ra mt
Sc Lnh thit lp mt c cu chnh tr, gi l y ban Gim c

Con trai Phan K Toi v Trn Vn Lai, u l phn thn Vit Minh
79

Cng Sn.
Chnh tr Min Bc (Comit directeur de la politique du Nord)
gm 5 nhn vin:
1 ch tch:
Bc s Nguyn Xun Ch
4 y vin:
Phan K Toi
Trn Vn Lai
ng Thi Mai
Nguyn Tng Long

Bs Nguyn Xun Ch
 y ban gm 5 nhn vin: ng Thi Mai khng ra mt ln
no! Nguyn Tng Long co m; Phan K Toi lun lun vng
mt t sau khi Sc Lnh ban ra; cn ng Trn Vn Lai bn vic
Ta Th Chnh khng n. y ban Gim c Chnh tr Min
Bc cn li mt ngi l Bc s Nguyn Xun Ch. Khm Sai
khng phi Khm Sai!Ch tch khng l Ch tch! Bc s Ch
mt a v b bng, lm mt chc v d dang, c nhng quyn
hn khng nh r.Theo li Bc s Ch ni, nu ng cng b m
i nt l trn trch nhim.
Trc s th chn t chn ro bc vo a v, uy quyn
cha vng, hn na phi ni l cha c mnh lnh ban ra c
tun theo.
Khi hay tin Vit Minh (VM) treo c sao vng trn gc
chung Nh Th Ln, v chim c mt nh in, Bc s Ch lin
ra lnh cho Bo An Binh h c v trc xut nhng ngi vi phm.
Bui chiu hi li xem mnh lnh c thi hnh cha? Th
c tr li l cha! V ng ng l vn phng h Phm ph
Khm Sai khng cho php thi hnh.
Triu nh Hu khng t r thi phi hnh ng bng cch
no! ng b trng Hong Xun Hn, c phi vin Triu nh
cng khng c thi r rt; nu khng ni chc chn ng c
s lin lc vi VM CS.
 Phan Khm Sai ng lng trc thi cuc; nu khng ni l
ng i ngm vi VM CS ri!
ng Th trng h Trn khng chng li mi hot ng ca
VM CS.
ng ng l vn phng ph Khm Sai ng h VM CS nu
khng ni ng i vi, hoc mn trn VM CS.
Sng th By, Trung y ch huy ph Bo An Binh n ph
Khm Sai gp Bc s Nguyn Xun Ch, cho Bc s bit l Vit
Minh mi Bo An Binh d cuc biu tnh d b v yu cu c
ban m nhc Bo An Binh ra tr lc.Trung y xin php cho Bo
An Binh c i. Bc s Ch tr li:
Nu Bo An Binh l qun i ca VM th ty cc ng.
Ti phi thy Bo An Binh l mt lc lng bo v chnh
quyn, gi an ninh trt t cho nc cho dn. Ti ly lm l v
bun rng qun i ca Triu nh li a tng mt th chng li
Triu nh, mun lt Triu nh.
Ngi ta cng l quc gia c m! Trung y BAB tr li
nh vy.
Chiu th By, Bc s Ch ra lnh Bo An Binh em 100 qun
n gi Khm Sai ph.
Sng Ch Nht, mt vin Trung y khc dn 50 lnh Bo An
ti, v ni cho BS Ch bit rng:
 i y T lnh c ti em qun phng th n; nhng nu
Khm Sai ph tht th, ng khng c qun tip vin; s qun
cn li, ch gi tri BAB. Cc cp ch huy theo VM
CS.
Cc cng chc a s c cm tnh nng hu vi VM CS.
Cc cnh binh khng chu can thip vo nhng hnh ng phi
php ca VM CS.
V pha cc ng phi cch mng quc gia, th vo mt bui
ti, Phan Khm Sai cho ngi nh xe ra mi Bc s Ch vo
ngay ph Khm Sai c vic cn. n ni thy c hai khch ngi.
Sau s gii thiu, c bit l lnh t v ph lnh t mt ng
cch mng tng cng tc vi qun i Nht Bn, v cng tc
cht ch trong thi k o chnh (9.3). Hai nhn vt n vi mc
ch l p Khm Sai h Phan phi t chc nhng chc cho
lnh t ng ng.
Bc s Ch cho l iu i hi qu ng, li ra ngoi php l.
Lnh t h Nguyn ni:
Ngi Nht ch tin c chng ti, v ch giao kh gii cho
chng ti m thi!
BS Ch tr li:
Nu ngi Nht qu thc ch tin cc v, ngi Nht phi
chnh thc t cc v vi Triu nh, Triu nh b nhm,
sau khi ct chc ng Phan K Toi hoc bt h Phan t chc.
Cha bao gi c chuyn mt cng khanh t chc vi mt ngi
nhng a v cho ngi y. Nu cc v mun sung chc
Khm Sai, tt phi lm mt cuc o chnh.
Lnh t VQX Nguyn Xun Tiu quyt tm lm mt cuc
o chnh. Hm y vo bui chiu ngy 17 thng 8, Nguyn
Xun Tiu cng 4 v s quan Nht Bn ha trang, mi ngi vai
eo mt khu tiu lin, ngoi ph chic o di thm Vit Nam,
hng dn 300 thanh nin v trang sng trng, khng ai ngn
cn, rm r tin vo Khm Sai ph. Mt cuc m b ngoi coi
nh l Biu Tnh, i Chnh quyn bt nht ht tt c ngi
Php li.
ng L vn phng Khm Sai h Phm tr li:
Chnh quyn s gii quyt nguyn vng.
Gia khi y, mt cn b trong Mt Trn VQGLM c
phi n mt bo cho ng Tiu bit rng:
Qun i Php trong thnh o ly ln c mt s
v kh quan trng m chng chn du t trc, quyt nh ti
nay trn ra nh chim H Ni yu cu tm lui qun chn nh
Php trc, ri sng mai hy ot chnh quyn cha mun!
Nguyn Xun Tiu cn ng phn vn cha quyt nh.
Lnh t Trng T Anh ci xe p ti, cng bo mt tin nh
trn, v yu cu giao ngay s 300 thanh nin v trang li cho h
Trng, kp gp i b tr cc ni, phng b Php qun t trong
thnh nh ra. (80)
Tc thi Trng T Anh ch huy 300 thanh nin v trang ra
khi Khm Sai ph. Nguyn Xun Tiu cng 4 s quan Nht Bn
cng nhau tr v. Ch mi ti m 18 rng ngy 19 mi thy mt
s thanh nin tr v bo cho Nguyn Xun Tiu bit:
Lnh t h Trng trao h cho Trung v Qu tc Ci
K (81) l Hin binh Nht Bn, b tn Qu tc ht kh gii, ri
a n gi trong tri Bo An Binh.
Mt ba khc, BS Ch li tip mt ngi cha quen bit bao
gi v cng cha c nghe tn, n ph Khm Sai gp BS Ch
v cho bit: ng c mt lc lng thanh nin c th phng th
Khm Sai ph c, nu Bc s ng thun. Nhng trong mt
cng cuc trng i, lng tin u t ngay c vo mt tr lc
khng bit r!
Trong cc ng cch mng quc gia cn c mt lnh t
QD l BS Phan n cho bit: Chiu th By vo bui ti,
cch mng qun s ko t Vit Tr v Nhng i c bui

80 S d s kin ny xy ra l v phe Trng T Anh khng ng vi

Nguyn Xun Tiu ng v pha Nht Bn cp chnh quyn.
81 Ci K l ng vin Thanh Nin i Quc ng.
chiu cho mi ti ngy hm sau cng khng thy on qun QD
u c, khng r v l do g.
Cng sng th By, Ph Lnh S Nht Bn gp v ni vi BS
Ch:
Nu mun nh qun i Nht trong mt tnh th no! Ngi
Nht sn sng gip (Nous sommes votre disposition).
iu ny t ra ngi Nht cng bit trc m mu ca Cng
Sn Vit Nam.
BS Ch rt phn vn, mun cu vn nguy c trc mt, ngoi
qun i Nht, trng cy vo u! Ch mt ton nh qun Nht,
bao quanh Khm Sai ph, lm tan v mu c ca Cng Sn;
nhng theo kinh nghim ring, cho bit kt qu mong manh
ca mt s gip bn ngoi. Kt qu c th tt p hin ti,
nhng cn tng lai! Cho nn BS Ch khng chu tr li dt
khot.
V pha Cng Sn, mi ti n, c my thanh nin cn b do
con trai Phan K Toi thng a vo Khm Sai ph gp Phan
Khm Sai. Hm y do Phan Khm Sai gii thiu 5 thanh nin
gp BS Ch, h t ni l nhng bn ca em v ca cc bn em.
Chng ti mun mi ng cng i vi chng ti trong cng
vic chng ti sp t ly chnh quyn; xin mi ng cng vi
chng ti li ngay nh (tn mt Bc s) Hng Bng Th nhum,
y ng s gp nhng ngi bn cng vic chung.
Bc s Nguyn Xun Ch tr li:
Ch ng Minh vo trong nc sau khi Nht Bn bi trn,
ng Minh s c mt thi khc i vi cc ng. Cc ng m
ly chnh quyn hm nay, ngy mai ng Minh s h cc ng.
Theo ti, iu hay hn ht l nguyn Triu nh Hu vi mt
chnh quyn quc gia thun li n tnh th. Sau ny cc ng
mun ly chnh quyn, cng vic s d nh tr bn tay. Cc ng
v ni vi thng cp cc ng v kin ti va ni, cc ng s
tr li sau.Bc s Ch cng quyt khng i.
V cc thanh nin coi BS Ch nh ngi ng hi ng
thuyn cho nn BS Ch ni nhng li trn. H BS Ch khng
phi khng bit l ang ni chuyn vi nhng anh em Cng Sn.
Trong cc c quan dn s qun s ca Nh nc, u u
cng ch thy ng h, khng mt my may chng i Vit Minh
Cng Sn!
V Triu nh Hu khng t mt thi no! Mt hnh ng
no! Chnh quyn trong th suy nhc y! Qun i trong thi
y! Dn tnh cng nh vy!
TNH HNH CC NG PHI QUC GIA TRC HIN
TNH T NC
 c tin Nht Bn sa son u hng ng Minh. Ngy 11
thng 8 nm 1945, mt nhn vt ngi Anh c tn tui Vit
Nam a i din ca Tng De Gaulle n gp v Tng T lnh
qun i Nht Bn, thng thuyt cho mt s qun i Php
o tu t hi thng 3 trc c b ln Hi Phng.
Mt Trn i Vit Quc Gia Lin Minh c bit r tin
ny, lin huy ng t chc mt cuc biu tnh kh ng o phn
khng m mu xm lc ca quc Thc dn vo ngay bui
chiu ngy hm y, khin v Tng T lnh qun i Nht Bn
khng dm cho Php qun b ln min Bc Vit Nam.
V ngay bui chiu ti hm Ban Chp hnh MTVQGLM
triu tp mt bui hp quyt nh vn ot chnh quyn
Bc Vit.
Trong cuc tho lun, hi ngh chia lm hai phi, kin mu
thun nhau. Mt phi gm c Chu B Phng, Trng T Anh
v i din ca Nguyn Tng Long (ng Long b bnh thng
hn phi iu tr ti bnh vin) ch trng rng:
Mun c ng Minh cng nhn Chnh ph ca chng
ta sau ny, th chng ta khng c php hp tc vi Nht Bn
bt c di hnh thc no. Nu hp tc vi h, l chng li
ng Minh v i ngc li vi tro lu Quc T, chng ta tt s
b tiu dit. Cn nu Vit Minh Cng Sn c cp chnh quyn
chng na, cng chng quan ngi g! V lc lng ca phe cch
mng dn tc chng ta c th ni l mnh gp bi phe VM CS k
tt c v mi phng din; chng ta c sc tiu dit h. Vy
tt hn ht l chng ta hy nn ch cch mng qun Hi ngoi
cng qun i ng Minh sp nhp cnh nay mai bng ba ng
ng Lao Kai, Lng Sn v Mng Ci; ri s lin hip lp Chnh
ph c ng Minh ng sau ng h; i cuc ca chng ta tt s
thnh.
Mt phi ch trng nn da vo th lc qun i Nht Bn
cp chnh quyn ngay. Sau khi c quyn, i cc ng ch
cch mng t Hi ngoi v ti, s cng nhau lp Chnh ph. i
Biu cho phi ny l Nguyn Xun Tiu tc Nguyn L Cao Kha.
Hi ngh ng hp cha quyt nh b no, th t nhin
Trn Vn Cng cng ng c Hinh i din nhm Phng S
Quc Gia hng dn i Biu Mt Trn Vit Minh ti,
ngh khng nn o chnh vi cng vin l do khi qun i ng
Minh ti s cho l Chnh ph thn Nht Bn, khng c li. Nu
MTVQGLM khng ng m c ot chnh quyn trc,
th MTVM cng s ot ngay ht chnh quyn cc tnh; ng
thi cho ph v ngay sng Hng cho nc trn y H Ni,
c lp ha Th theo k hoch c b tr sn sng.
Hi ngh m hoang mang ri gii tn.
 Trong khi , c mt s lnh t phe quc gia li qu tin tng
vo Khm sai Phan K Toi ha chc chn l s trao chnh
quyn Bc Vit li cho phe quc gia trc ngy qun i ng
Minh ti bc Vit Nam. n gi pht cht b i tm Phan Khm
Sai, nhng Phan Khm Sai chy theo VM CS t my ngy
hm trc ri, cn u na m tm!
chm dt s mng cc ng ch t hy sinh ng ra thn
Nht Bn trong MTVQGLM, Tng B b mt VNQD ra
lnh cho nhng ng ch y phi tuyn b rt lui khi ng b,
nn sng ngy 14 thng 8, trn mt t bo ng Php, ngi ta
thy tn Nguyn Th Nghip, Nguyn Ngc Sn, Nhng Tng
tuyn b rt lui khi Tng B VNQD.
Chiu ngy 18 thng 8, ti Nh Ht Ln H Ni, cuc mt-
tinh ca cng chc bin thnh cuc mt-tinh biu tnh ca
MTVM.
Tnh th bin chuyn mt cch bt ng! Nn ngay bui ti
hm y Lin Minh Quc Dn ng c cuc hp khn cp.
V pha VNQD c Chu B Phng, Nguyn Vn Vin,
L Khang (L Ninh)
V pha VQD c Trng T Anh, Phm Khi Hon,
ng Ch Kim
 Vn ot chnh quyn ngay vo m hm y c ra.
Cc ng ch VQD cho rng:
Cuc cch mng no cng ch i ti mc ch l ginh li
c lp cho T quc. Th du MTVM hay on th no cng
vy! VM nm c chnh quyn, chng ta s tham gia hng dn
h trn cng cuc phc v nhn dn; nu h tr mt, lc chng
ta s ly nhn dn lm hu thun m h h xung. V li, lc
lng ca h c g ng cho chng ta lo ngi! Nu nay chng ta
dng v lc i ph, trong lc ny t c cuc lu huyt! Cng
Sn cha thy u m thy ngay dn chng b tn st. Sau y
lch s s quy ti cho chng ta l tham cu a v, gy nn cnh
ni da so tht; ti h ring mt c nhn gnh chu!
L Khang (L Ninh) cc lc phn khng:
Th ra n gi pht ny m cc anh vn cha hiu r Vit
Minh Cng Sn l th no c? Hung h l dn chng!

L Ninh tc L Khang
 Ti xin ni thng mong cc anh ng mch lng! Nhng
phn t CS h rt sn sng i i vi tt c cc th lc, mc du
l thc dn Php hay qun phit Tu, ngha l tiu dit c
nhng ngi cch mng dn tc chng ta.Nu nay cho CS
nm c chnh quyn, h s t tnh th trc s ri! Chng
ta s i ti t st. Cng Sn s p dng mi th on tiu dit
chng ta ngay. CS s tuyn truyn cng b ngay vi dn chng:
chng ta l nhng tn phn ng, phn quc, Vit gian!
Chng ta khng nn ng vai tr th ng, khng c php
ch h khng b ri mnh mi nh li; chng ta nn tn cng
h trc, mi nm c phn thng v mnh.
Ti khn khon yu cu cc anh hy mau nm ly chnh
quyn, ri tm c ht nhng phn t CS nht li, tr mi hu
ha cho dn tc.
Chng ta nm c chnh quyn, ch thu s sng n ca Bo
An Binh cng c ti 5.000 khu, cng vi s sng loi kho
Ngc H ca Php trc m Nht tc c c trn 20.000 khu,
m nay qun Nht Bn sn sng trao li cho chng ta. Vi lc
lng y chng ta c th lp ba s on cch mng qun i
ph vi tnh th, tin ti mt chnh quyn thng nht ton quc.
Nu cc anh cng quyt khng chu nghe kin ti, th mt
ngy rt gn y khi CS nm vng tnh hnh, h s sch ng
qun chng gy nn cuc giai cp u tranh, hy dit Tn
Gio, t chc phong tro u t, th ngay v con cc anh s u
t cc anh l phn ng, l cc anh s khng cn t ng!
h to nn mt giai cp quan liu thng tr mi, hng mi c
n v s loi tr ht cc ng phi Quc Gia, h s a quc gia
dn tc chng ta l thuc vo hng ng Tam Quc T.
kin L Khang khng c hi ngh chp thun, bi Chu
B Phng, Nguyn Vn Vin v qu nhu nhc lng chng,
thiu qu quyt.
Thy c hi c nht l! V phng cu vn! L Khang
cng mt s ng ch (VNQD) lng l b ln Vnh Yn tm
nh o tho k hoch ot chnh quyn tnh Vnh Yn lm a
bn hot ng.
Cc v trang ng vin QD c huy ng t chin khu
triu v tp trung ti trng tiu hc Hng Kn, H Ni i
lnh ot chnh quyn cng th t rt lui, v thm bo nhau:
My ng lnh t nh mnh tht ng l ca Khng Mnh,
qun t Tu; tht ng knh trng lm thay!
Tm li Chnh ph Trn Trng Kim khng thu hiu lc
lng VM CS li b tuyn truyn VM CS l ng minh ca khi
ng Minh; m hng ng mnh l Chnh ph thn Nht, nn t
t mnh vo th b cuc rt lui.
 Ngi i din Triu nh Hu nm chnh quyn Bc Vit l
Khm Sai Phan K Toi cng ng lng trc thi cuc, ra mt
u hng VM CS. Ngi k v nm chnh quyn Bc Vit trong
vng hn tun l l Bc s Nguyn Xun Ch, uy quyn cha c,
t nhn vin n Bo An Binh bi phn Triu nh, thn VM CS.
Bc s Ch ng trong hon cnh c lp. Hn na, li cn l mu
ngi qu trung thc v l gio Khng Mnh, o c Pht gio,
khng phi l nhn vt thi chin quc.
Cc ngi mnh danh l lnh t cc ng phi Quc Gia li
qu tin tng vo cc lnh t qun i ng Minh, nhng ng
ch Trung Hoa s trit ng h mnh m lt ch VM CS
thnh lp mt Chnh ph Quc Gia c ng Minh ng bn
hu thun; hp tnh v hp l hn. C bit u! Ngi Trung
Hoa, nht l mt s Tng lnh ch bit trng VNG; nu c
k khc trao y ti VNG, l s b ri chng ta ngay! Ri li
qu tin Cch Mng Qun t Trung Hoa s v kp thi. Hn na,
li cn nh gi VM CS n tm qu thp km.
Cc lnh t cc ng phi Quc Gia thiu hn v phn th
on chnh tr trong nhng trng hp phi p dng linh ng
ot ly phn thng li v mnh.
Nu t Ni Cc Trn Trng Kim n cc lnh t ng phi
Quc Gia hiu r tnh hnh m hnh ng kp thi th dn tc
Vit Nam u n ni phi chu ci thm ha ni da so tht, t
nc iu tn thm khc n ngy nay!