UNIVERZITET U SARAJEVU

PRIRODNO-MATEMATICKI FAKULTET
ODSJEK ZA GEOGRAFIJU
SMJER: TURIZAM I ZASTITA ZIVOTNE SREDINE

IZVJESTAJ SA TERENSKE NASTAVE I

Mentor i saradnici: Student:

Prof.dr. Mevlida Operta Hamza Kursumovic
Edin Hrelja, MA
Amra Banda, MA
Boris Avdic, MA

Sarajevo, maj 2017.godina

UVOD:

Terenska nastava koja je predvidjena planom i programom za studente prve godine

Prorodno-matematickog fakulteta, odsjeka Geografija, ove godine realizovana je tokom tri
dana. U toku trajanja nastave imali smo priliku posjetiti mjesta koja su od izuzetnog
znacaja u geoloskom smislu. To znaci da smo imali priliku na terenu i u praksi vidjeti ono
sto smo teoretski do sada savladali.

10. 05. 2017. godine, prvog dana terenske nastave, posjetili smo blizu okolinu
Sarajeva. Na relaciji od Bentbase - Kozije cuprije Pala pa do Vrela Bosne imali smo deset
izdvojenih stajnih tacaka na kojima su studenti bili upoznati sa bitnim geoloskim i
tektonskim karaketistikama toga prostora.

11. 05. 2017. godine, drugog dana terenske nastave, imali smo posjetu gradu Olovu i
njegovoj okolini. Tom prilikom posjetili smo poznatu pecinu Bijambare gdje su studenti
imali zadatak da izrade kartu polozaja vrtaca u zasticenom pejzazu Bijambara. Tokom
putovanja imali smo nekoliko stajnih taaka na kojima su studenti upoznati sa prostorom
kroz koji prolaze.

12. 05. 2017. godine, treceg dana terenske nastave, imali smo osam stajnih tacaka, a
posjetili smo rudnik mrkog uglja Breza, te sami centar grada Breze. Posljednja destinacija
toga dana bio je Vare.
 PRVI DAN

Datum: 10. 05. 2017 godine

Vrijeme polaska: 08:00 h
Polaziste: Prirodno-matematicki fakultet
Odrediste: Kozija cuprija (Sarajevo), Vrelo Bosne
Stajne take:
1.Brana kod Bentbase
2.Bazeni
3.Usjek kod tunela
4.Babin zub
5. Kliziste kod rijeke Moscanice
6.Kozija cuprija
7.Hresa
8.Han Bulozi
9.Termomineralna voda Ilidza
10.Vrelo Bosne

1. Brana kod Bentbase

Bentbasa ili, kako je mnogi danas zovu Bembasa, dobila je ime po rijeci bent sto znaci
brana. Nalazi se u sarajevskoj ocini Stari grad u gornjem dijelu rijeke Miljacke i zasticena je
jos od 2004. godine. Miljacka je desna pritoka Bosne, a nastaje kod Sarajeva spajanjem
Paljanske Miljacke i Mokranjske Miljacke. Paljanska Miljacka izvire na Jahorini odakle se
spusta na Pale. Mokranjska Miljacka izvire iz pecine u Kadinom Selu kod Pala na 1135
metara nadmorske visine. Ove dvije rijeke se spajaju u Miljacku nekoliko kilometera
istocno od Sarajeva u selu Dovlici. Njene najvece pritoke su Bistrica i Repasnica sa lijeve, a
Lapisnica, Moscanica i Kosevski potok sa desne strane.
Aluvijalni sediment Miljacke nisu na visokom stepenu istrazenosti. Busotina kod Vijecnice
ima debljinu sedemenata od 5,7 metara i lezi na miocenskim sedimentima (glinovitim,
laporovitim i pjeskovitim).
2. Bazeni

Neposredno prije ulaska u Aleju ambasadora je usjek koji je tacno nasuprot bazena. Na tom
prostoru smo imalli priliku vidjeti brecovite do bankovite krecnjacke stijene ispresjecane
pukotinama razlicitih dimenzija koje se nalaze izmedju slojeva. Pukotine su zjapece, a
nastaju raspadanjem. U ovom prostoru proces dijageneze je neobavljen.

3. Usjek kod tunela

Nekoliko metara prije tunela jasno su vidljivi slojevi roznjaka srednje trijaske starosti.
Krecnjaci su djelimicno plocasti, dok su slojevi ispresjecani medjusobno povezanim kosim i
uspravnim pukotinama i prslinama. Pukotine su velicine od nekoliko centimetara do pola
metra. Slojevi su manje mocnosti u odnosu na slojeve druge stajne tacke. Kod tunela je
primjecena i pukotina vecih promjera od oko 2m kaverna. Kavrene imaju veliki
hidrogeoloski znacaj jer kroz njih voda tece posebice ako su velikog promjera. U njima se
voda moze i akumulirati. Orjentacija pukotina je veoma bitna za odredjivanje gradje terena.
 4. Babin zub

Skoro je nemoguce posjetiti podrucje Bentbase a ne primjetiti jednu specificnu stijensku

masu-Babin zub. Ovdje se priroda svojim djelovanjem posebno poigrala. Pod utjecajem
prirodnih faktora ova stijenska masa ima gljivast oblik i predstavlja dokaz o bitnosti
egzogenih faktora pri oblikovanju stijena. Ovo podrucje iza tunela je izgradjeno od
roznjacko-silicijskih stijena ladinske starosti. Roznjaci se preslojavaju s krecnjacima.
Slojevi su mocnosti od 40 cm do 1,5 m.

5. Kliziste kod Moscanice

Uzroci pojave klizista mogu biti razliciti poput ne postojanja kontrole povrsinskih ili
podzemnih voda kao i zbog neplanske sjece sume. Ona nastaju pod utjecajem prirodnih i
antropogenih faktora. Bioloski faktori pokazuju labilnost padina. Posebno zabrinjava jedan
uzrok klizista, a to je neplanska gradnja.
Kliziste kod rijeke Moscanice ugrozavalo je podrucje u kojem se pojavilo. Prijetilo je cesti
pa je zbog toga njegova sanacija bila od velike vaznosti za tu dionicu puta. Za sanaciju je
bilo neophodno uspostaviti monitoring radi sagledavanja efekata stabilizacionih mjera i
stepena mobilnosti klizista. Izvedene sanacione mjere na ovom podrucju su: izgradnja
propusnih kanala za prihvat i kontrolu povrsinskih i podzemnih voda,uradjen je kameni
nabacaj, izgradjene betonske grede, betonski zidovi uz regulaciju jedne obale kako bi se
zastitila cesta koja je morala bit izdignuta. Na drugoj strani obale nije uradjena regulacija, a
nagib slojeva je usmjeren ka samoj cesti.
Najvazniji elementi klizista su ceoni oziljak klizista, trbuh i nozice. Oziljak i trbuh su
vidljivi.
 6. Kozija cuprija

Kozija cuprija nalazi se nekoliko kilometara istono od starog centra grada Sarajeva.
Povrsina je glataka zbog sadrzaja kalcita koji se vremenom izglaca i postaje klizav. Zidana
je od krecnjaka i sedre, a i ima jedan luk sa dva kruzna otvora. Duga je 42 metra, siroka 4,75
metra. 2004.godine proglasena je nacionalnim spomenikom.

7. Hresa

Hresa je krecnjak i krecnjacka breca koji se za vrijeme osmanskog i austrougarskog carstva

koristio za pravljenje objekata. Kod brece su fragmenti karbonatni i povezani su
karbonatnim cementnim materijalom.U potrazi za novim kvalitetnim kamenom u
postratnom periodu otkriven je kamenolom Nova hresa koji je udaljen 2km od Stare hrese.
Kamen je istih kvalitetnih karakteristika kao i Stara hresa medjutim zbog zagadjenja izvora
koji se nalazi u neposrednoj blizini Nova hresa prestao je sa eksploatacijom.

8. Han Bulozi

Prvu geolosku kartu Sarajeva uradio je Kittle, 1904.godine. Tokom 1903.godine on je

istrazivao podrucje Sarajeva i pronasao brojne fosile s lijeve i desne strane Miljacke, kod
izvora na Lapisnici te u podrucju Han Buloga.Fosili koji su pronadjeni znacajni su za razvoj
trijasa jer su na osnovu njih odredj ena srednjo-trijaska anizijska starost.Ovdje su pronadjeni
i Cepalopadi (glavonosci) koji su ovdje zivjeli prije 245 miliona godina kad je bilo duboko
more na ovim prostorima i zivjeli su do kraja krede 65,5 milona godina. Fosilni ostaci
glavonozaca se cuvaju u Zemaljskom muzeju u paleontoloskom depou.
 9. Terme Ilidza

Jos 1880. vrsena su prva istazivanja termickih voda na Ilidzi i to od strane austrijskih
geologa. Temperatura vode je izmedju 57C i 59C. Voda je klasificirana kao sumporno-
hidrokarbonatno-sulfidno-hloridno. Lezista vode se nalaze u karbonatima srednjeg i gornjeg
trijasa, krecnjacima, dolomitima i dolomiticnim krecnjacima. Ispod njih leze donjotrijaski
klastiti ciju podinu cine permsko-trijaske starosti predstavljene skriljavim pjescarima,
karbonatnim sjenama, slojevima i socivima gipsa i anhidrita. Sadrzaj sulfata potice od
anhidrita. Karbonatnog tipa je H2S i potice od redukcije sulfata, CO2 najvjerovatnije nastaje
kao produkt metamorfoze krecnjaka u dubljim djelovima. Leziste je situirano i locirano. Na
karbonatinim stjenama leze kvartarne naslage. Treba naglasiti da za postanak
termomineralnih voda na Ilidzi nije od presudne vaznosti Busovacka rasjedna zona. Lezista
su locirana na mjestima gdje zavrsava Busovacka rasjedna zona. Duz ove zone pored
termomineralnih voda imaju i mineralne vode poput onih iz Kisleljaka, Breze i Kaknja kao i
lezista mineralnih sirovina kvarca, barita i zeljeza. Duz ovog rasjeda vrsi se infiltracija
atmosferskih voda do vecih dubina gdje zbog tektonskih pokreta i trenja oslobadja toplotnu
energiju koja utice na povecanje vode. Busovacki rasjed je seizmicki aktivan, dubinski
rasjed sa horizontalnim i verikalnim kretanjem. Na ovom podrucju izvedene su tri busotine.
Busotine IB1 i IB3 su izvedene 1985 godine dok je busotina IB2 izvedena 1986 godine. Sa
desne strane se nalazi rijeka Zeljeznica kod Zmijske stijene. To su probne eksplatacije
busotine. IB1 je izbusena 45/46m tokom busenja izvedenih u konglomeratima; kvartaru. IB2
je izbusena 246m. Do 47 metara se nalazi voda; kvartarna starost dok se ispod nalaze
karbonatne stjene tijaske starosti.

10. Vrelo Bosne

Na planini Igman su naslage karbonatnih stjena srednjeg i grnjeg trijasa. U srednjetrijaskim
i gornjotijaskim naslagama na kontaktu Igmana sa Sarajevskim poljem pojavljuje se izvor
koji je medju kraskim najznacajniji. Vrelo Bosne, Hrasnicko vrelo, Semizovo vrelo,
Stojcevac i drugo Vrelo Bosne formira rijeku Bosnu i izvor je uzlaznog tipa. Izvire na koti
492,6 metara nadmorske visine. Javlja se na presjecistu dva rasjeda-Igman i Busovacka
rasjedna zona.

DRUGI DAN

Datum: 11. 05. 2017 godine

Vrijeme polazka: 08:00h
Polaziste: Prirodno-matematicki fakultet (Sarajevo)
Odrediste: Pecina Bijambare
Stajne tacke:
1. Usjek u Srednjem uz put Sarajevo-Tuzla

2. Rijeka Krivaja, Olovo

3. Usjek ispred parkinga na ulazu u Bijambare

4. Bijambarske pecine

5.Nisicka visoravan

1. Usjek u Srednjem uz put Sarajevo-Tuzla

Izdanci slojevitih do bankovitih krecnjaka, klakarenita, pjescara, glinaca, jursko-krednog

flisa otkriveni uz lokalni put od Cevljanovica prema Semizovcu. Flisni kopleks je
djelimicno zdrobljen i ubran u manje bore. Ovaj kopleks pripada zoni bosanskog flisa koji
se prostire od Velike kladuse na sjeverozapadu do Gacka na jugoistoku. Ovoj zoni pripada i
gornjo-kredni flisni kompleks koji je karbonatnog razvoja dok je jursko-kredni
klasticnokarbonatnog sastava. Jursko-kredni flis se nalazi pored navedenih lokalilteta u
Varesu, Trnovu, Maglaju, Vogosci. Na podrucju Sarajeva jursko-kredni flis se nalazi
sjevernije i juznije. Veza izmedju sjevernih i juznih dijelova je prekinuta u pliocenu i
pliocen kvartaru, kada je doslo do izdizanja planina Bjelasnice, Igmana, Treskavice,
Visocice i od tog perioda su egzogeni faktori, narucino fluvijalna i lednicka erozija uticale
na formiranje rasporeda i debljine litofacija u okviru strukturno facijalnih jedinica. Flis
nastaje ritmicno, od krupnijeg do najsitnozrnijeg materijala. Gornjo-kredni flis se nalazi u
podrucju Varesa, Zenice, Hadzica, Rakovice, Gacka. U jursko-krednom flisu kod Srednjeg
se nalazi i izvor mineralne vode . Voda je atmosferskog postanka i koristi je lokalno
stanovnistvo.

2. Rijeka Krivaja

Rijeke Biostica, koja je lijeva pritoka i Stupcanica, koja je desna pritoka zajedno formiraju rijeku
Krivaju. Krivaja protice kroz grad Olovo i od svog izvora do Olova tece udaljenoscu 6-7 km/30 km.
U koritu Biostice nalaze se brojni manji izvori i neki veci medju kojima se istice Zeleni vir koji je
ujedno i izletiste. Rijeka Stupcanica ima vece kolicine vode pa se brze i krece, dok Biostica tece
sporije i akumulira materijal na njihovom sutoku. Stupcanica izvire u podnozju planine Javor. Sa
lijeve strane rijeke Biostice, Olovo ima Dinarski smjer pruzanja gdje prati okolne morfostrukture.
Dolina se pruza uzduzno. Sastoji se od nekoliko dolinskih prosirenja. Kod Zavidovica se ulijeva u
rijeku Bosnu. Rijeka Krivaja je desna pritoka rijeke Bosne, i ujedno je i najveca desna pritoka, a
teren kroz koji tece je slabo propustan. Gornjoslivno podrucje rijeke Krivaje je u srednjim i gornjo-
trijaskim karbonatnim stijenama, a srednje i donje slivno podrucje je u ofiolitskoj zoni koja je
izgradjena od magmatskih stijena, dijabaza i roznjaka. Ima kompozitni tip doline jer protice kroz
prosirenja i suzenja u boliku kanjona i klisura. U slivnom podrucju rijeke Krivaje nalazi se desetak
izvora mineralnih i termalnih voda slicnih fizickih, hemijskih i genetskih karakteristika. Voda je
atmosferskog postanka i dolazi sa dubine od 800m. Izvori se javljaju na kontaktu propusnih i
nepropusnih naslaga u zoni rasjedanja i navlacenja. Izvor Terma Olovo koristi vodu iz jedne od
busotina, a izvedena su tri busenja 1975 godine. Kolektorske stijenske mase su srednjeg i gornjeg
trijasa, 5 km debljine. Ova voda se koristi za lijecenje reumatizma, neuroloskih oboljenja, psorijaze
i dr.

3. Usjek ispred parkinga na ulazu u Bijambare

U usjeku su otkriveni bankoviti srednjetrijaski anizijski krecnjaci koji su karstifikovani i
djelimicno brecoviti. Brecasti krecnjaci sadrze fragmente sivo-bijelih krecnjaka,s tim da je
vezivna materija kalcitna. U podrucju Bijambara ovi krecnjaci su dolomitizirani i u njima
formirane pecine. Krecnjaci su brecoliki i obojeni zbog sadrzaja oksida i hidroksida zeljeza.

Takodjer na ovom podrucju Bijambara mogli smo vidjeti i veliki broj vrtaca koje mogu biti
tanjuraste i ljevkaste. Nas zadatak bio je da odredimo njihovu sirinu, debljinu i dubinu.

4. Bijambarske pecine

Na sjeveroistocnim padinama Kantona Sarajevo, nedaleko od Nisicke visoravni, nalaze se

Bijambare. Pecina Bijambare je jedno od zasticenih podrucja kantona Sarajeva, i to pete
kategorije zaticenosti, odnosno zasticeni pejzaz. Pecinski sistem na Bijambarama je
formiran u trijaskim karbonatnim stijenama koje izgradjuju jugoistocne padine planine
Zvijezde. Vecinu prostora zahvata sumski kompleks i prostrane livade. Na Bijambarama ima
9 pecina, a najpoznatije su Donja, Srednja i Gornja. Medju pecinama se velicinom izdvajaju
Srenja (Glavna) koja je I jedina pripremljena za prihvat turista. 1968 godine je istrazena i
tada je pronadjena donja celjust jelena koji je nastanjivao podrucje srednje Bosne. Sastoji se
iz cetri dvorane od kojih je druga najveca, a po bogatsvu sigastih tvorevina istice se prva,
druga i cetvrta. Od sigastih oblika ima stalagmita, stalaktita, zavjesa, stubova, kamenica i
besera. Iako je druga najveca, cetvrta je najbogatija ovakvim tvorevinama. U njoj je
izrazena akustika. Trenutno je nastanjena kolonijom sismisa i cvrcaka, a moguce je naci i
druge stanovnike. Oko 85 m iznad Srednje pecine se nalazi Gornja pecina izgradjena od
krecnjaka, dolomita i dolomiticni-krecnjaka. Na ulazu u ovu pecinu na stropu je rasjed duz
koga je doslo do lomljenja i povijanja slojeva, a na dnu se nalazi humusni materijal i ilovaca
sa komadima stijena i pijeska. Istraziavnje je obavljeno u isto vrijeme kad i srednje te su
poranadjeni arheoloski artefakti kvarca, kalcedona i roznjaka. Pronadjeni su i ostaci raznih
zivotinja i keramike. Formirana je u krecnjacima i dolomiticnim krecnjacima, a ispod
srednje (glavne) je donja u kojoj je aktivan hidroloski (speleoloski) objekat jer u njoj ponire
potok Brodic. Ispred donje pecine je bila vodenica i zvala se Pecina kod starog mlina. Pored
navedenih interesantne su i Djuricina i Divsina pecina, ponor Bjelave, odvodni kanal i
brojne vtrace. Nastali su u rasjednoj zoni gdje je izvrseno navlacenje u zoni rasjedanja
srednjetrijaskih karbonata preko donjotrijaskih klastita. Ubiranje je ubrzalo proces
karstifikacije i stvaranje krskih oblika.

5. Nisicka visoravan

Na nadmorskoj visini od 920-1120 m nalazi se zasticeni pejzaz Bijambare koji je dio

Nisicko-bijambarske visoravni. Kroz sredisnji dio ove visoravni protice rijeka Bijelila, koja
izvire 3km zapadno od Kamenice. Ona ulazi u zasticeni pejzaz Bijambara. U svim pisanim
dokumentima naziv je Bijela rijeka dok je lokalni naziv Crna rijeka. Za vrijeme susnih
perioda presusi, a u vrijeme kisnih perioda i otapanja snijega se poveca kapacitet vode i
izlije se iz korita. Orudnjenje u Olovu pripada strukturno-facijalnoj jedinici Olovo-Kaljina
koja ima oblik polegle antiklinale. Ova strukturno-facijalna jedinica je nadvucena na
strukturnu jedinicu Nisice. Na ovoj visoravni, u zadnje vrijeme, veoma je popularan uzgoj
heljde.

TRECI DAN

Datum: 12. 05. 2017 godine

Vrijeme polazka: 08:00 h
Polaziste: Prirodno-matematicki fakultet (Sarajevo)
Odrediste: Vares, Breza
Stajne tacke:

1. Rudnik mrkog uglja Breza

2. Povrsinski kop Koritnik
3. Bazilika u Brezi
4. Izvor sedra I
5. Leziste u gornjo-krednom flisu
6. Povrsinski kop Smreka
7. Pecina Ponikve
8. PK Pecine
1. Rudnik mrkog uglja Breza

Rudnik mrkog uglja "Breza" u Brezi poceo je sa radom 1907. godine kada je na ovom
lokalitetu otvoren prvi kop. Rudnik mrkog uglja "Breza" radi sa dva podzemna rudnika,
Kamenice i Sretno, i povrinskim kopom "Koritnik". Kamenice se nalaze jugoistocno
od rudnika Sretno, a dva rudnika su medjusobno povezani zajednickim sistemom
ventilacije i zajednickim transporterom za transport rovnog uglja iz rudnika izgradjenim
1987. godine. U dvije jame je zaposleno 1250 radnika. U te dvije jame eksploatacija se vrsi
podzemno. Prvi podinski ugljeni sloj eksploatisan je od 1930.-1950. godine. Godisnje se
eksploatira 500-600 hiljada tona cistog uglja koji ide u Termo-elektranu Kakanj. Vrse se 4
polozaja kopanja: povrsinski, goegrafski polozaj,takticna rekutivacija i vracanje u prvobitni
polozaj. Jedan od ovih kopova nalazio se sjeveroistocno od glavnog kompleksa. Poslijeratna
proizvodnja u prosjeku je bila priblizno 250.000 t/g. Sadasnji instalirani kapacitet je
priblizno 330.000 t/g.

2. Povrsinski kop Koritnik

Na eksploatacionom podrucju Rudnika Breza razvijena su i prisutna tri ugljena sloja: glavni,
I padinski i II padinski sloj. Najrazvijeniji i najkvalitetniji od njih je glavni sloj, zatim I
padinski i na kraju II padinski koji do sada nije eksploatisan, ali je utvrdjen rudarskim
istraznim radovima na njegovom izdanku na brdu Koscani. Glavni ugljeni sloj je deblji od
4 do 5 m.Krovinske naslage su smedji pjeskoviti lapori. Debljina I padinskog sloja je 7 m,
dok je debljina II padinskog sloja 4,5m.
3. Bazilika u Brezi

U antickom periodu podrucje Breze pripadalo je cetralnoilirskom podrucju i etnickoj

oblasti plemena Desitijata. Desitijati su jedno od najznacajnijih i najbrojnijih ilirskih
plemena. Tokom 3. i 2. stoljeca p.n.e., raspadom starih rodovskih struktura kod Desitijata,
pocinju se razvijati i naselja u ravnici, pored vecih i manjih vodenih tokova, ali jos uvijek
pod zastitom gradinskih utvrdjenja. Jedno od takvih naselja se razvilo u Brezi, u kojoj je
otkrivena desitijatska nekropola. U Brezi su pronadjene dvije kasnoanticke bazilike, jedna
na lijevoj obali rijeke Stavnje, na lokalitetu Srdj, a druga, na desnoj obali Stavnje, na
lokalitetu Crkvina. Bazilika na Crkvini je simbol u stambenom naselju, nedaleko od centra
grada. Dr. Cremosnik je 1930. godine, otkopavajuci baziliku na Crkvini, naisao na rimski
natpis Ulpije Prokule.

4. Izvor sedra I

Na udaljenosti od oko 2 kilometra od Breze na lijevoj strani rijeke Stavnje uz put Breza
Vares nalazi se kaptirani izvor Sedra. Ovaj izvor izbija iz gornjo-krednih naslaga koje imaju
flisni karakter. U gornjo-kredne naslage spadaju: brece, konglomerati, krecnjaci, roznjaci,
laporci, pjescari i glinci. U neposrednoj blizini su mladje tercijarne brece, a izvor se nalazi
na sjeveroistocnoj strani Sarajevsko-Zenickog bazena. Ovdje se nalazi jos nekoliko izvora
od kojih su najpoznatiji: Ticici, Kakanj, Kraljeva Sutjeska, Ribnica i Toplik. Sedra se nalazi
gdje se Busovacki rasjed grana u poprecne dijagonalne rasjede. Temperatura vode je oko
19C i niza nego u Kaknju. Razlog je plice zaleganje permskih naslaga. U ovim flisnim
naslagama osim izvora termalne vode postoje i izvori pitke vode( Milkino vrelo) kojim se
snabdijeva Breza.

5. Leziste u gornjo-krednom flisu

Gornjo-kredne naslage imaju flisni karater.Za njih je karakteristicna gradaciona slojevitost.
Naslage su ubrane i pigmentizirane, te slojevite do bankovite.

6. Povrsinski kop Smreka

Na podrucju Varesa je sve do 1992. godine eksploatisana zeljezna ruda. Ona se ekspolatisala
iz dva povrsinska kopa, kao i iz jama. Najvece rezerve rude su smedje, ali kvalitet i nije
najbolji. Rudno tijelo ima oblik slojeva i sociva, u padini leze jurski brecasti krecnjaci preko
kojih lezi sideritska serija. Danas je na ovom podrucju jezero.
Jezero kopa Vares nastalo je u toku rata u BiH. Duzine oko 500 metara, a sirine oko 300,
dok je dubina oko 100 metara. Ovo jezero u ljetnom peridou postaje sve popularnije, dok za
vrijeme zime uglavnom biva zaledjeno.

7. Pecina Ponikve
Najveci broj tokova na podruju Varesa je povrsinski, izuzetak je potok Ponikve. Potok
Ponikve je ponornica na Uscu rijeke Stavnje na duzini od nekoliko stotina metara.
Hemijskim i fizickim djelovanjem u srednje trijaskim krecnjacima natale su
ponikve(vrtace). Kroz pecinu vodi saobracajnica u dva putna pravca. Duzina pecine je 300
m sa kanalima.

8. Povrsinski kop Pecine

Krecnjak u lezistu stijene je srednje trijaske starosti. Pukotine su na razlicitim

udaljenostima. Krecnjaci se koriste za proizvodnju asfalta, a donji slojevi za proizvodnju
kreca. Tradicija im je veoma duga.
Zakljucak:
Tokom trodnevne terenske nastave studenti su imali priliku da se uvjere u geo-morfoloske i
hidroloske raznolikosti posjecenih podrucja. Primjecena je, takodjer, i geo-morfoloska
raznovrsnost koju cine dolina Miljacke, stijena Babin zub, te dio usca i doline Moscanice.
Zasticeni pejzaz ''Bentbasa'' koji smo posjetili je zona koja je namijenjena uglavnom za
konzervaciju pejzaza i rekreaciju. Na terenu smo imali priliku da crtamo geoloske stubove
na istrazivanim busotinama tog lokaliteta, mjernje nagiba slojeva, te uvrdjivanje vrsta
stijena kao i vrsta pukotina u njima. Upoznali su se sa klizistima tih lokaliteta, uzrocima
njihove pojave kao i sanacionim mjerama.
Na relaciji Sarajevo-BijambareOlovo zaustavljali smo se usput u mjestu Srednje kao i u
Olovu na mjestu gdje nastaje rijeka Krivaja. Posjetili smo izasticeno podrucje Bijambare,
gdje smo imali zadatak da mjerimo vrtace i da ih prikazemo na karti. Posjetom glavnoj
pecini koja je otvorena za turiste imali smo priliku vidjeti unutrasnjost pecine sa ukrasima.
Posljednjeg dana terenske nastave posjetili smo Brezu i Vares a prva stajna tacka nam je bila
u Rudniku mrkog uglja Breza. Tu smo upoznati sa uslovima u kojim rudari rade i
nacnima eksploatacije. Potom smo posjetili i povrsinski kop Koritni. Nakon toga sljedecu
stajnu tacku pravimo pored kasno anticke bazilike u Brezi da bi i nastavili put prema Varesu
gdje smo, takodjer, posjetili znacajnija mjesta tog podrucja.

PRILOZI
1.Profil istrane buotine kod Vijenice
2.Profil istrane buotine IB2
3.Topografski i geoloki profil Vijenica-Kozija uprija
4.Karta sa naznaenim rutama
5.Karta sa ucrtanim vrtaama u podruju Bijambara