HELLEN-ROMA

DNYASINA GENEL
BAKI-I
Dil ve Tarih Corafya Fakltesi
Eskia Dilleri ve Kltrleri Blm
Yunan Dili ve Edebiyat Anabilim Dal
Okutman Zeynep ZSALAM MUTLU

Yeim PLTEN
Ankara 20142015
 Gz Dnemi
NDEKLER

A.)HELLEN TARHNN ANA HATLARI.........................................................................................3

A.1)CORAF KOULLAR.......................................................................................................3
A.2)MNOS GRT................................................................................................................3
A.3)MKEN HELLASI..............................................................................................................3
A.4)HELLEN ORTAAI KAVRAMI.........................................................................................5
A.5)KARANLIK YZYILLAR ve ARKAK DNEMN BALANGICI..............................................5
A.5.1)KRONOLOJK GENEL BAKI.............................................................................................6
A.5.2)MKEN SONRASI ARSTOKRATK HELLEN TOPLUMU......................................................6
A.5.3)KENT DEVLET (POLS), VATANDALIK ve ULUS..............................................................6
A.5.4)BYK KOLONZASYON DNEM...................................................................................7
A.6)ARKAK ve KLASK DNEMLER.............................................................................................8
A.6.1)KRONOLOJK GENEL BAKI.............................................................................................8
A.6.2)ARKAK ve KLASK DNEMLERDE POLS TOPLUMU ve ANAYASASI................................9
A.6.3)ATNADA TOPLUM ve ANAYASA GELM.....................................................................9
A.6.3.1)DRAKON...................................................................................................................9
A.6.3.2)SOLON...................................................................................................................10
A.6.3.3)PEISISTRATOS........................................................................................................11
A.6.3.4)KLEISTHENES.........................................................................................................11
A.7)HELLENLERDE DEVLET BMLER.................................................................................13
A.8)SYASAL GELMELER...................................................................................................13
A.8.1)THEMISTOKLES.............................................................................................................13
A.8.2)PERS SAVALARI...........................................................................................................14
A.8.2.1)KRONOLOJK GENEL BAKI....................................................................................14
A.8.3)PERS SAVALARINDAN SONRA HELLAS ve ATNA........................................................15
A.8.3.1)KRONOLOJK GENEL BAKI....................................................................................15
A.8.3.2)PERIKLES................................................................................................................16
A.8.3.3)PELOPONNESOS SAVALARI..................................................................................16
A.9)HELLENZM DNEM..........................................................................................................18
A.9.1)MAKEDONYADA SYASAL GELM...............................................................................18
A.9.2)II.PHLP........................................................................................................................18
A.9.2.1)CHORNEIA (KHAIRONEIA) SAVAI ve KORINTH KONGRES....................................19
A.9.3) KRONOLOJK GENEL BAKI..........................................................................................20
A.9.4)BYK SKENDER.........................................................................................................20
A.9.5)SKENDER MPARATORLUUNUN DZENLENMES......................................................22
A.9.6)SKENDERN GENERALLER ARASINDAK MCADELE ve HELLENSTK
DEVLETLER DNYASI..............................................................................................................22
B.)SPARTA..............................................................................................................................25
B.1)SPARTADA ANAYASA ve TOPLUM.................................................................................25
B.2)ANAYASA ORGANLARI..................................................................................................25
B.3)TOPLUMSAL YAPI.........................................................................................................25
B.4)SPARTADA ve DI POLTKANIN BRLETRLMES.....................................................27
C.)KITA YUNANSTANDA SYASAL GELM.............................................................................27

2
D.)HELLENSTK DNEM VE HELLENZM.................................................................................29
D.1)HELLENZM SONULARI ve BATIDA HELLENZM............................................................32
D.2)ANADOLUNUN HELLENLETRLMES..........................................................................33

3
A.)HELLEN TARHNN ANA HATLARI
A.1)CORAF KOULLAR:
Hellen Tarihinin mekn nce, Hellenlerin tarihte ortaya ktklar blgeler
olmutur. Bu blgeler; Orta Hellas, evresindeki adalarla Peloponnesos Yarmadas,
Ege Adalar, Bat Anadolu kylar, Girit, Rodos gibi byk adalar ve Kbrsn bir
blmdr. M..750M..550 tarihleri arasndaki Hellen Kolonizasyonu
dneminde Hellen Tarihinin meknnn genilediini gryoruz: Propontis (Marmara
Denizi) kylar, Anadolunun kuzey kylarnn byk bir blm bu dnemde Hellen
kolonistleri tarafndan iskn edilmitir. Ayn zamanda Aa talya ve Gney Fransa
kylar ile spanya kylarnn bir blm, hemen hemen tm Sicilya ve Kuzey
Afrikada Kyrenaikada (bugnk Libyann kuzeydousu) Hellen Tarih alan iine
girmitir. Nihayet Hellenizm Dneminde (M..336dan itibaren) Msrn ve
Hindistana kadar tm n Asyann bu mekna girdii grlmektedir.
Hellasn coraf koullarna gz atlacak olursa, yarmadann her eyden nce
ok dalk olduu dikkati ekmektedir. Burada dalar birbirine kapal birok havza
oluturmutur. Yalnzca bu havzalar ve dar bir ky eridi tarmsal bakmdan
verimlidir. Yarmadada hibir yer denize 60kmden daha uzak olmad iin, burada
yaayan insanlarn yaam birinci planda denizcilik zerine kurulmutur.
A.2)MNOS GRT:
Sonralar Akhalar byk lde etkileyen yksek bir kltrn yaratclar olan
Minos Giritlileri, bugn adlarn Hellen mitolojisindeki Kral Minostan almakla
birlikte, Hellen kkenli deildiler. Yazlar bugne kadar okunamad iin, Minoslular
konusundaki bilgilerimiz hemen hemen tmyle arkeolojik belgelere dayanmaktadr.
Giritte Neolitik ve Subneolitik alar M..2600M..2000 yllar arasndaki
EM IIII izlemektedir. Bu dnemin karakteristii, Giritin dousundaki liman kentleri
ile gneybatya den, adann en verimli ve geni ovas Messaradaki mezarlardr.
M..2000M..1570 aras adada Knossos, Phaistos ve Malliadaki ilk tahkimatsz
saraylar dnemidir (OM III). Saraylar, adadaki ekonomik yaamn merkezleri olarak
grnmektedir. Giritliler bu dnemde Hellas, Suriye ve Msr limanlaryla ticaret
yapmlar ve Msr etkisinde bir resim yazs gelitirmilerdir. M..1570M..1425

4
yllar Knossos, Phaistos, Hagia Triadadaki ikinci saraylarn en gelimi olduklar
dnemi kapsamaktadr (OM IIIGM III). Girit bu dnemde Msrdaki Yeni Devlet
ile canl bir ticarete girimitir. Ayn dnemde resim yazsnn yerine Linear Ann
getii de grlmektedir.
Akhalar M..XV.yyda Hellastan gelerek aday iskn etmeye balamlar ve
Girit Linear A yazsnn etkisinde Linear Byi gelitirmilerdir. Giritteki Akha
egemenliinin M..1400lerde kesinletii grlmektedir.
Girit saraylarnn tahkim edilmemi olmas, bu saraylarda oturanlarn ne
ierideki birtakm karklklardan ne de dardan gelebilecek baz saldrlardan
ekinmedikleri sonucunu ortaya karmaktadr. Bu durum, belki Giritin sahip olduu
gl bir deniz sava gcnn varlyla aklanabilir.
A.3)MKEN HELLASI:
Hellasta M..2500M..1600 yllar Erken ve Orta Helladik Dnem diye
adlandrlmaktadr. M..2500lerden M..1850lere kadar sren Erken Helladik
Dnemde Ege Blgesinde yaygn bir ifti kltr sz konusudur.
M..1850lerden M..1600lere kadar sren ve Orta Helladik Dnem diye
adlandrlan dnemde ise, HintAvrupa kkenli Akhalarn Hellasa g
tamamlanmtr.
Akhalar, HintAvrupa kkenli etnik gruplarn Dou Akdeniz Havzas'na
yaptklar genel bir g erevesinde daha M..2000 yllarnda Hellasa gelmilerdir.
Peloponnesos Yarmadasnda Heinrich Schliemannn ilk kez kazd merkez olan
Mykenai Kalesinin adna izafeten bu halka Miken Hellenleri diyoruz. Miken
Hellenlerinin Linear B ile yazlm olan dilleri, etnik bileimleri konusunda hibir bilgi
vermemektedir. Bununla birlikte, Mikenlerin etnik bileimleri konusunda, Hellen
kkenli olmayan bir alt tabakaya Hellen kkenli bir st tabakann egemen olduu ya
da (belki daha yerinde bir deyile) Hellasa g eden Akha Hellenlerinin, (inthos,
issos) gibi eklerle biten yer adlarnda izleri grlen yerli bir halkla karm olduklar
sylenebilir. Szn ettiimiz bu Hellen ncesi kltrn kkenleri Erken Helladik
Dnemin (M..2500M..1850) balarna kadar uzanmaktadr.

5
 Akhalarn Hellasa g tek ve byk bir askeri sefer biiminde deil,
kabilelerin ve kabile paralarnn yava sren bir istila hareketi eklinde olmutur.
Hellasa yeni gelenlerin gittikleri yerlerdeki eski Akdeniz halkyla karmas,
M..1600M..1150 yllar arasndaki Ge Helladik ya da Miken Dnemi diye
adlandrlan dneme kesintisiz bir biimde geii de salamtr.
Mikenler, karlatklar yerli ahali ile yzyllarca sren bir karma ve
kaynamadan sonra, M..II. bin yln ikinci eyreinden itibaren etkin bir siyasal rol
oynamaya balamlardr. Linear B yaztlarna yansyan devlet, toplum ve ncelikle
ekonomi organizasyonu ile ilgili konular, byk lde Minos etkisindedir. Yalnzca
mimari, Minos uygarlndan farkl zellikler gstermektedir. Ayrca Miken kltr ve
uygarlnn kronolojisi de Miken mimarisine gre kurulabilmektedir. M..1650
M..1450 yllar arasnda yapldklar anlalan Mykenai Kalesi kuyu mezarlar, Miken
mimarisinin en karakteristik rneklerindendir. Mimaride nemli olan tahkimat,
Mikenlerin gl bir savunma sistemine sahip olduklar izlenimini uyandrmaktadr.
Mikenlerin etki alan yalnzca Avrupa ktas ile snrl kalmamtr: Mikenler
Girite de egemen olmular, Kbrsa kadar yerleim etkinliinde bulunmulardr. hra
ettikleri seramik, Gney talya ve Sicilya arasnda volkanik bir kme oluturan Lipara
Adalarndan n Asya ve Msra kadar uzanan blgelerde bulunmutur ve Minos
seramiinden daha da yaygndr. Mikenlerin Hitit ivi yazl metinlerinde grlen ve
Anadolunun gneybat kylar ile karsndaki adalara lokalize edilen Ahhiyavallar
ile ayn olup olmadklar uzun sreden beri tartlmaktadr.
Miken Hellasnn iyaps bir lde Linear B yaztlarndan tannmaktadr.
Yaztlardan anlaldna gre, Miken toplumu ve siyasal organizasyonu insan
artacak kadar ok ynl idi. Silahlar ve sava ileri, arkeolojik belgelerde Minos
Giritinden ok farkl olarak nemli bir unsur oluturmaktadr. Miken Dneminin
toplumsal yaps; soylular (aristoi), sava arabal cengverler ve bunlarn ortada bir
megaronu bulunan byk kalelerde (kyklop surlar) oturmasyla karakterize
edilmitir. Soylularn yaam; sava, av ve saray seremonilerinden ibaretti.
M..XIII.yyda Balkanlardan g eden kabilelere kar savunma amacyla
Miken kale tahkimatlarnn geniletilmi olmas dikkati ekiyor. M..1250lerden

6
itibaren Ege Gleri erevesinde Hellasa yeni g dalgalar gelmitir. Bu glerin
Akdeniz Havzas ve n Asyadaki sonular ise, Asurun ve Fenike kent devletlerinin
ykselii, taliklerin talyada grlmeleri, Troia VIIIa tabakasnn tahribi gibi olaylarda
grlmektedir. M..1150lerde bu glerin etkisiyle Miken kalelerinin de tahrip
edilmeye balandn gryoruz. Bununla birlikte, Attikada olduu gibi, birok yerde
Miken kkenli halk yeni gelenler tarafndan fazla rahatsz edilmemi, hatta baz
yerlerde stnl yeniden ele geirmi ya da yeni gelenlerle birlikte yaamn
srdrmtr.
Miken yerleimlerini tahrip edenler, dou ve gneye doru yrylerini
srdrmlerdir. Bunlar, ancak Msr firavunlar Merenptah ve III.Ramses tarafndan
durdurulabilen Deniz Kavimleri arasnda da gryoruz.
Ege Gleri erevesinde Hellasa yaplan Dor Gleri M..1200
M..1000 yllarna rastlamaktadr. Dorlar deniz yoluyla Girit ve Gneybat
Anadoluya, karayolundan Peloponnesos
Yarmadasna ulamlardr. Bu zamanda Akhalar Ege Denizindeki adalara doru
yerlerinden oynatlrken; Attika, Euboia ve Kykladlar bir Akha kolu olan onlarn
elinde kalmtr. Akhalar ayn zamanda Anadolunun bat kylarna da yerlemilerdir.
A.4)HELLEN ORTAAI KAVRAMI:
M..1000M..700 yllar arasndaki devri baz modern tarihiler Avrupa
Ortaana benzetmiler ve bu dneme Hellen Ortaa demilerdir. Hellen
Ortaann balarnda Dorlarn hi kukusuz kendilerinden ok daha uygar olan
Akhalarn siyasal varlklarna son vermelerine benzetilmitir. Hellen Ortaanda da
polis denilen kent devletlerindeki kraln yannda bir soylular snf olumu, bu
soylularn yaam Homeros destanlarnda canl bir biimde dile getirilmitir. Hellen
Ortaann sonuna doru Hellenler de uzak blgelere gmeye ve oralarda
koloniler kurmaya balamlardr.
A.5)KARANLIK YZYILLAR ve ARKAK DNEMN BALANGICI:
M..1150lerde Miken kalelerinin tahribinin balamasyla, ksmen Dorlarn
nnden kaan Akhalar tarafndan, ksmen de Dorlar tarafndan Ege Adalar,
Anadolunun bat kylar ve Kbrs igal edilmitir. Miletos, Priene ve Ephesos,

7
M..XI.yyn ikinci yarsnda Bat Anadoludaki ilk Hellen yerleim merkezleri
olmulardr. Hellenler birok kabileden oluan, ayn fakat lehelere ayrlm bir dil
konuan, ortak kltre sahip etnik bir grup olarak karmza kmaktadrlar.
M..700lerde lehelerine gre ayrlan Hellen grubunun dalm u ekilde
tamamlanm bulunuyordu:
Akha Kkenli onlar; Attika, Euboia, Khalkidike, Ege Adalar ve Bat Anadolu
kylarnn orta blmnde,
Akha Kkenli Aioller; Thessalia, Arkadia, Akhaia, Lesbos, Kbrs ve Kuzeybat
Anadoluda,
Dorlar; Orta Hellas, Peloponnesos Yarmadasnn byk bir blm, Ege
Denizinin gneyindeki adalar, Girit ve Gneybat Anadolu kylarnda.
Eskia Hellen Tarihi, bir Hellen devletinin deil, szn ettiimiz bu kltr
birliinin tarihidir.
Miken kltrnn sonunu izleyen birka yzyl (M..XII.yy-M..VIII.yylar
aras) hakknda bilgilerimizin az olmas nedeniyle, bu devri karanlk diye
tanmlyoruz. Bu Karanlk a izleyen devri ise Arkaik (eski, erken) ile
adlandryoruz (M.. ca. 800M.. ca. 500). Karanlk Yzyllar ve Arkaik Dnem
ise, M..IX.yyn sonlarna doru birbirleriyle akmaktadr.
A.5.1)KRONOLOJK GENEL BAKI:
M..1100M..800 Karanlk Yzyllar
M..1000 yllar Hellenlerin Ege Adalarn ve Anadolunun bat kylarn
iskn etmeleri
M..800M..500 Arkaik Dnem
M..VIII.yy Attikada Atina polisinin olumas
M..776 Olimpiyat Oyunlarnda baar kazanan atletlerin ilk kez
listelere gemesi
M..750 yllar Byk Hellen Kolonizasyonunun balamas
M..750M..700 Homerosun Ilias (= lyada) ve Odysseia destanlar ve
Hesiodos
A.5.2)MKEN SONRASI ARSTOKRATK HELLEN TOPLUMU:
Hellastaki Miken uygarl Dor Glerinden sonra eski grkeminden ok ey
yitirmitir.

8
 Sosyal yap, yerleik dzene geer gemez topraa ballkla da tamamlanm
ve toplumun tabakalamasnda da kendisini gstermitir. Bu aamada, insanlarn
toprakla uramaya balamalar ve toprak mlkiyetinin nem kazanmas hemen gze
arpan eylerdir. Bu geliim sreci iinde krallarn (basileus) gc ok gemeden
snrlandrlm, kkenleri ve sahip olduklar malmlkle toplumda sekinleen
soylular, kral yalnzca bir primus inter pares (eitler arasnda birinci) olarak
tanmlar, klt ve hukuk konularnda ok gemeden lider bir rol oynadklar iin,
danma meclisinde (bule) son karar vermeye balamlar ve iftlikleri sayesinde
gnlk yaamn akn da dzenlemilerdir.
Bu soylularn dnda kalan zgr erkekler ya kk ifti olarak bamsz
olmular ya da soylu bir efendinin yanna yanama olarak girmilerdir. zgr olan bu
insanlardan baka, deiik llerde basamaklandrlm baml toplum tabakalar
ve kleler vard. Misafirlere (ksenoi) zel bir ilgi gsterilmi ve bunlar korunarak
arlanmlardr.
Soylular askeri ynden de ar basyorlard. Bunun balca nedeni, soylularn
atl olmas ve bu bakmdan savata sonuca asl onlarn gitmesidir. Soylu olmayan
piyadelerin ordudaki vurucu gc ok snrl idi. Soylu svariler (hippeis) Thessalia ve
Boiotiada sonralar (M..VII.yyda) byk nem kazanacaklardr.
A.5.3)KENT DEVLET (POLS), VATANDALIK ve ULUS:
Aristokratik toplumun ar bast Karanlk Yzyllarda ayn zamanda, nceleri
bir iskn biimi olan, fakat daha sonra Hellen Tarihinde tmyle bir yaam biimine
dnen kent devletleri de (polisler) ortaya kmtr. M..VIII.yydan itibaren
yaygnlk kazanan polislerin ortaya k farkl biimlerde olmutur. ou kez eski
Miken yerleimleri (Miletos gibi) ya da kaleleri (Atina gibi), ayrca birok kyn bir
araya getirilmesi demek olan synoikismos yntemi, polislerin olumasnda etken
olmutur. Bununla birlikte, polislerin hi ortaya kmad Orta ve Kuzeybat Hellas
gibi blgeler de vardr. Kukusuz nceleri yresel aristokrasinin glenmesine
yardmc olan ilk polislerin karakteristii, bunlarn bir taraftan soya dayal bir yapya
sahip olmas, dier taraftan tahkimatl bir akropolis (bir tepe zerindeki kale)
evresinde kurulmu olan kentin kk bir arazi paras ile birletirilmi olmasdr.

9
 Bir bakta kavranabilen bu kk devlet organizasyonlarnda kent; dinsel,
siyasal, toplumsal ve ekonomik yaamn merkezi durumundadr. nceleri krallar
tarafndan korunan, her kentin sahip olduu kutsal ate, daha sonralar onlarn
M..VIII.yydan itibaren siyasal halefleri olan soylular tarafndan korunur olmutur.
Kentlerin en nemli siyasal kurumlar ise, danma (bule) ve halk (demos)
meclisleridir.
Bu kent devletlerinin kkl, vatandalarnn (politai) her trl siyasal
olaydan dorudan doruya etkilenmelerine ve kendilerini her trl siyasal olayla ilgili
hissetmelerine yol amtr. Buna uygun olarak vatanda (iinde yaad kent
devletinin anayasasnn olanak tand lde) siyasal yaamda etkili bir pay sahibi
olmutur.
Hellenleri kltrel ynden birletiren unsurlar ya da kltr alannda tm
Hellenler iin geerli olan ortak ynleri yle sralamak mmkndr:
Fenike Alfabesine sesli harflerin eklenmesiyle gelitirilen, nceleri sadan
sola, daha sonra soldan saa doru yazlan ve dnyann ilk tam harf yazs olan yaz.
Eski dou din ve mitolojisinden etkilenmekle birlikte, byk farkllklar da
gsteren, ok tanrl din.
Homeros destanlar (Ilias ve Odysseia).
Bata Olimpiyatlar olmak zere tanrlarn onuruna dzenlenen oyunlar
(agonlar).
Bata Korinthos Krfezinin kuzeyine den Phokis Blgesindeki Delphoi
olmak zere kehanet merkezleri.
Mysterionlar, yani doast srlar ieren baz kltler (Eleusis, Dionysos,
Orpheus kltleri gibi).
A.5.4)BYK KOLONZASYON DNEM (M..750-M..550):
Dor Glerinden hemen sonra Ege Adalarn ve Anadolunun bat kylarn
iskn eden Hellenler, daha M..VIII.yyn ortalarnda yeni bir denizar iskn
etkinliine girimilerdir. Bu yeni kolonizasyon hareketinin nedenlerinin banda,
Hellen toplumundaki hzl nfus artndan kaynaklanan beslenme ve geim
zorluklar gelmektedir. Partiler aras ekimelerin dourduu siyasal honutsuzluklar

10
ve bunun getirdii siyasal nedenli glerin de bu kolonizasyon hareketinde rol
byk olmutur. iftilerin borlar ayrca sosyal nitelikli bir g de beraberinde
getirmitir. Byk Kolonizasyonun dier nedenleri arasnda el sanatlarnn ve
denizciliin gelimesini sayabiliriz. Bu g hareketinde, macera arama hevesinin de
etken olduu genellikle kabul edilmektedir.
Kolonizasyon hareketinin geliimine gelince, iki tr koloni ile karlayoruz.
Bunlar; ticar s durumunda olanlar ve tarm kolonileri.
Kolonizasyon sreci iinde Akdeniz ve Karadeniz kylarnda yavru kentler
kurulmutur. Bamsz olan bu koloniler, anakente (metropolis) yalnzca klt ve
detler bakmndan bal kalmtr. En byk koloni blgesini Gney talya ve
Sicilyadaki Byk Hellas (Megle Hells) oluturuyordu. Koloni kuran merkezlerin
banda ise, Bat Anadoludaki on kentleri (zellikle Miletos ve Phokaia) geliyordu.
Byk Kolonizasyonun sonular, Hellen toplumunda ekonomik, sosyal ve
siyasal deiimler olarak zetlenebilir:
Ekonomik Deiim; Kolonilerden getirilen ucuz tahl nedeniyle anakentlerde
tahl tarmnn artk kr getirmemesi ve bu nedenle zeytinya ve arap retimine
arlk verilmesi (tarmsal deiim). lenmi eya retiminin n plana gemesi
(endstriyel deiim). Hellenlerin bir ticaret ulusu haline gelmeleri ve Akdeniz
evresinin Hellenize edilmesi (kltrel deiim). Natrel ekonomiden para
ekonomisine gei (hayvan yerine metalin deer ls olmas).
Sosyal Deiim; Anakentlerde soylu toprak sahipleri zeytinya ve arap
retimine geerken ayn eyi kk iftinin baaramamas nedeniyle borlarnn
giderek artmas ve bizzat kle durumuna dmesi. Soylularn yannda burjuvazinin
de zanaat, atlye sahibi ve tccar olarak zenginlemesi. Toplum ufkunun
genilemesi, felsefe ve bilimin gelimesi.
Siyasal Deiim; Siyasal haklar toprak mlkiyetine bal olduu iin (soylular
egemenlii), iki honutsuz grup ortaya kmtr. Bunlar; Ekonomik nedenlerden
dolay kk iftiler, siyasal nedenlerden dolay burjuvazi (burjuvazi, imdi sahip
olduu ekonomik gc siyasal haklar asndan da deerlendirmek istemektedir).

11
 Genel olarak sonucu; polislerin sanayilemesini salam ve bu sanayileen
polislerde mevcut sistemden honut olmayan iki sosyal snf ortaya kmtr. Burjuva
(paradan gelen gcn siyasi olarak da kullanmak istiyordu) ve kk ifti (bunlarda
kle snfna dntler). Daha nceleri de olan klelik Byk Kolonizasyon Hareketi
sonucunda yaygnlamtr.
Ekonomik Deiim Sosyal Deiimi Siyasal Deiimi getirir. Bylece
M..VII.yy-M..VI.yylarda snf mcadeleleri balyor. Ve aristokratlar iinde de artk
deiik snflar grlyor.
Ayrca, soylu atllardan oluan ordunun yerine imdi ar silahl vatanda
ordusu gemitir. Soy temeline dayanan devletten de bir vatandalar devleti ortaya
kmtr; baka bir deyile, eski soy aristokrasisinin yerini imdi para aristokrasisi
almaya balamtr.
A.6)ARKAK ve KLASK DNEMLER:
Yazl kaynaklarn giderek artmas nedeniyle, daha M..VII.yy ve
M..VI.yydan balayarak Hellen Klasik Dneminin (M..500M..IV.yyn ilk yars)
sonuna kadar uzanan birtakm gelimeleri izlemek mmkn olmaktadr. Bu
bakmdan Arkaik ve Klasik dnemleri bu anlamda birlikte deerlendirmek
yerinde olacaktr. Hellenler kendilerine zg dinamizmi gelitirmekte ve ortaya
koyduklar kltr ve uygarlk kurumlar ile Etrsklerin, birok talik kabilesinin ve
Keltlerin kltrlerini etkilemektedirler; bu durum, daha sonra (Hellenizm
Dneminde), bir zamanlar nemli lde etkilendikleri Dou Dnyas iin de geerli
olacaktr.
A.6.1)KRONOLOJK GENEL BAKI:
M..620 yllar Atinada Drakon yasalar
M..594/3 Atinada Solonun reformlar
M..561M..510 Atinada Peisistratos ve oullarnn tiranl
M..508den itibaren Atinada Kleisthenesin reformlar (Attikada
demokrasinin balangc)
M..462M..450 Atinada Radikal Demokrasinin oluumu
M..460M..429 Atinada Perikles dnemi

A.6.2)ARKAK ve KLASK DNEMLERDE POLS TOPLUMU ve ANAYASASI:

12
 Karanlk Yzyllar Devrinin bir kurum olarak glenmemi ve tam
oturmam olan krallk ynetiminin yerine, Arkaik Dnemle birlikte (ou poliste)
bir soylular egemenlii, yani aristokrasi gemitir. Bir tr cumhuriyet olan bu yeni
ynetim biimi, Romadakinin aksine zora bavurmadan getirilmi grnyor.
Ynetici aristokratlar ile ynetimde pay olmayan halk arasnda M..VII.yy ve
M..VI.yylarda iddetli anlamazlklarn ba gsterdiini gryoruz. Bu
anlamazlklarn nedenleri; ksmen snflar arasndaki orantsz varlk dalmnda
ksmen de yazl olmayan hukukun aristokratlarn isteklerine gre, aa tabakaya
mensup kiilerin aleyhine ilemesinde yatmaktadr. Bu konudaki tartma ve
mcadeleler; Klasik Dnemde tm vatandalarn (demos) devlet ynetimine katld
polis anayasalarn, yani demokrasiyi getirmitir. Fakat burada unutulmamas gereken
nokta, demokratik bir anayasaya sahip olan polisin, aslnda yalnzca ok az sayda
yetikin erkek vatanda tarafndan ynetilmi olmasdr. Zira vatandalarn dnda
kalan geni toplum kesimleri (kadnlar, metoikoslar, kleler) polisin siyasal
kararlarna katlamamlar, hukuk konusunda sz sahibi olamamlardr.
A.6.3)ATNADA TOPLUM ve ANAYASA GELM:
Antik demokrasiyi getiren toplum ve anayasa geliimi en iyi biimde Atina
rneinde izlenebilmektedir. Bunun nedeni, konu ile ilgili kaynak malzemesinin
yalnzca bu poliste yeterli lde mevcut olmasdr. Bununla birlikte, Atinadaki
geliimin ayrntlarn dier polislerin tm iin de geerli saymak doru olmaz.
Atinada kralln kaldrlmasndan sonra ynetim, soylu ailelerden, yldan yla
seilen ve arkhon denilen memurlarn elinde bulunuyordu. Bu arkhonlar
(Romadaki consullerin karldr), grev sreleri bitince en yksek yasama ve yarg
organ olan Areopagn yeleri oluyorlard (Areopag, aslnda, Atinada Akropolisin
gneybatsndaki bir tepenin addr[reios pgos=Ares Tepesi], burada toplanan ve
bir anlamda Romadaki Senatusun karl olan meclisin ad ise, he en Areo pgo
bul idi). Ve bu yelikleri hayat boyu devam ediyordu.
Hellen Ortaa ierisinde (M..1000-M..700) krallk sisteminin kp
yerine bir tr aristokrat cumhuriyeti kurulduunda soylular arasndan seilen 3
yksek memur, devletin en yksek idari organ saylyordu. Basileus (dini ilerle

13
ykml), polemarkhos (askeri ilerle ykml) ve arkhon (eponymus yani yla adn
veren).
Ayrca bule (Danma Meclisi) ve demos (Halk Meclisi) vardr. Btn
memurlar bir karar alrken buleye danrlar. Bulenin karar reddetme hakk vardr
ve reddedilen karar demosda tekrar grlmez. Sadece aristokratlardan oluan
bule; maliyeyi denetler, yasa karr, memurlara danmanlk yapar. Demos ise; halkn
ald kararlar oylar, gndem aar ve oylad kararlar buleye aktarr.
A.6.3.1)DRAKON:
Soylular o zamanlar henz yazl olmayan hukuku keyfi bir ekilde
kullanmakla sulayan birok sade vatandan yaknmas zerine; soylu aileler, var
olan uygunsuzluklar dzeltmesi iin yine soylu bir kii olan Drakona tam yetki
vermilerdir (M..620 yllar). Yrrlkteki en nemli yasalar ve yasa teamln
(yapla geli) yazya geirten Drakonun yasalar, snflar aras mcadeleyi
azaltacana daha da artrmtr (bu anlamda, Atinadaki Drakon Yasalar bize
Romadaki Sulla Reformunu hatrlatmaktadr).
Bu dneme kadar yazl yasa yok, dolays ile szl yasalar oluturan
aristokratlar dilediklerinde bunlar kendi karlarna gre deitiriyorlar. Bundan ise
burjuvazi snf rahatsz.
Drakon, Ksas Esasna Dayal Ceza Hukukunu oluturmutur ama bu burjuva
veya kyl snfna yaramayan ve snflar aras mcadeleyi daha da derinletiren bir
olaydr. Yani hala aristokrasi sz konusudur.
A.6.3.2)SOLON:
Artk aristokratlar kendi ilerindeki ekimeden ok rahatszdrlar ve bu
nedenle kendisi de bir aristokrat olan Solondan yardm isterler. Solon ok ciddi
reformlara gider ve bu reformlar neticesinde aristokratik sistem sarslr.
Aristonun Demokrasinin Babas diye niteledii Solon ile birlikte baz
kavramlarda girer Atinaya.
Aa yukar bir kuak sonra (M..594/3 yllar), tam yetkilerle donatlm arkhon
Solonun, yapt reformlarla Atina Devletini bulunduu zor durumdan kurtarmaya

14
altn gryoruz. Temelde konservatif (tutucu) olan Solon yasalar, u alanlardaki
reformlar kapsyordu.
Ekonomik Alanda (Seisakhtheia); Bor kleliinin tmyle kaldrlmas,
iftilerin yeniden zgrlklerini kazanmas ve tarlalarndaki ipotek talarnn
kaldrlmas.
Hukuk Alannda; Hukukun yazya geirilerek hukuk devletinin oluumu
yolunda byk bir adm atlmas. Medeni Hukuk ile ilgili yasalar oluturuluyor.
Siyasal Alanda; Doumdan kaynaklanan siyasal ayrcalklarn ortadan
kaldrlarak, siyasal haklarn vatandalarn servet oranlarna gre verilmesi
(timokrasi). Fakat eski aristokratlar ayn zamanda zengin de olduklar iin, bu
dzenleme ile sonuta eski doum aristokrasisi imdi para aristokrasisine dnm
oluyordu.
Anayasal Alanda; 20 yan dolduran tm vatandalarn oluturduu Halk
Meclisi (Ekklesia), arkhonlar semekte, ittifak antlamalar yapmakta ve yasalar
karmaktadr. Her phyleden (Romadaki tribuslarn karl olan, Atinada ki
vatanda gruplar) 100 kii olmak zere 400 kiiden oluan bir danma meclisi
durumundaki bule; maliye ve memurlar denetleyen, yasa nerileri konusunda n
grmeleri yapan en yksek ynetim organ idi. Bu meclise, servetlerine gre 4
gruba ayrlm bulunan vatandalardan ilk 3 grubun mensuplar, yani en varlkl
kiiler girebiliyorlard. Yalnzca 1. vatanda grubu mensuplarnn, yani en varlkl
kiilerin getirildii, dolaysyla aristokratik niteliini korumu olan arkhonluk eskisi
gibi kalmtr. Ayn ey Areopag iin de geerli olmutur. Arkhonluk yapm kiilerin
yaam boyu kouluyla oluturduklar bu kurum, cinayet sular iin en yksek
mahkeme olmasnn yannda din ve ahlak yaamn da denetlemi ve gerektiinde
Ekklesia kararlarn veto edebilmitir. Demokratik bir anayasa unsuru olarak
kurulmu bir halk mahkemesi olan Heliaiaya 30 yan doldurmu her tam vatanda
girebilmi ve bir tr Yargtay durumundaki bu mahkemenin her trl ynetim
kararna kar verdii hkmler kesin olmutur (buna arkhonlarn kararlar da
dhildir). Heliaia olduka gl bir kurum olup bulenin oylad kararlarda bile sz
hakkna sahiptir.

15
 Eitim Alannda; Eitim devlet tarafndan gzetilecek ve denetlenecektir.
Eitimde Homerostan okuma paralar zorunlu klnmtr.
A.6.3.3)PEISISTRATOS:
Solonun reformlar da Atinada i bar uzun srecek bir biimde
kuramamtr. Sonunda, Peisistratos, Attikada durumlarndan honut olmayan kk
iftilere dayanarak ve silah gcyle burada tiranl (tek kii egemenlii) elde
etmitir. Peisistratosun zaman (M..561M..527) Atinada byk bir ilerleme
dnemi olmutur. Peisistratos, i dzeni, byk lde desteini grd kyl
snfna toprak datmak ve ll bir arazi vergisi almak suretiyle korumutur. Attika
vatandalarnn daha M..V.yyn sonlarnda tarmla uraan gl bir orta snfa
sahip olmas, Peisistratosun ald nlemlerin bir sonucudur. Bununla birlikte
tiranln daha ikinci kuakta tutunamadn ve M..510 ylnda son bulduunu
gryoruz. Atinada tiranln son bulmas Romada kralln sonu ile ayn zamana
rastlamaktadr.
Peisistratos, toprak reformunu zenginlerin topraklarn alp halka datarak
gerekletirmitir.
Tm bunlarn neticesinde bir tiran yapt toprak reformu ile demokrasiyi
talep eden bir orta snf oluturmutur. Toprak reformu, vergi indirimi, topra halka
teslim etmesi neticesinde ekonomik durumu iyileen halk siyasete zaman ayrabilir
duruma geldi.
Peisistratosun lmnn ardndan iki olu topraklardan pay almak istediler
ve tiranlk sistemini uygulamaya kalktlar. Bunun neticesi olarak biri ldrld,
dieri srld.
A.6.3.4)KLEISTHENES:
Atinada tiranln son bulmasn izleyen yllarda yine soylu bir aileden olan
Kleisthenes, Attikadaki soylu aileleri ve bunlarn yresel nfuzlarn da gz nnde
tutarak, Solon anayasasndan baz unsurlar alm, fakat dier unsurlar deitirmek
ya da tmyle yeni baz unsurlar katmak suretiyle Atina devlet yapsn yeniden
biimlendirmitir (M..508den itibaren). Kleisthenesin demokratik anayasa
reformunu yle zetlemek mmkndr.

16
 Phylelerin Yeniden Dzenlenmesi; Daha nce 4 phyleye ayrlm bulunan
Attika vatandalar, imdi birbirleriyle balantl olmayan er blmden oluan 10
yeni phyleye ayrlmtr. Bu dzenlemenin amac, phylelerdeki deiik ekonomik
unsurlarn siyasal olarak da eit biimde temsil edilebilmesi, yani timokratik dzenin
ortadan kaldrlmasdr. Bylece artk servet ve soy esas kalkm oldu. Bu sosyal bir
deiimdir.
Bulenin Yeniden Dzenlenmesi; Phyle says yeni dzenlemeye gre 10a
knca, Danma Meclisinin yelerinin says da, her phyleden (varlklarna
baklmakszn) 50 kiinin kura yoluyla belirlenmesi ile 500e karlmtr (Beyzler
Meclisi). Bu siyasal bir deiimdir ve bylece bule demokratik oldu.
Prytanislik Kurumu; Olabildiince ok sayda vatandan ynetime
katlabilmesi iin, Danma Meclisindeki resmi iler nbetlee, 36 gnlk sreler
iinde ve her gn deien prytanislerin bakanlnda her phyleden 5 kii toplamda
50 kiilik Danma Meclisi yesi tarafndan yrtlmtr.
Kura Sisteminin Getirilmesi; Phyleler, arkhonluun dndaki devlet
grevlerine vatandalarn aday olmas durumunda, bu grevler iin bir snava tabi
tutulacak kiileri nermi ve grev, snavda baarl olan kiiler arasnda kura
ekilerek bir yllna verilmitir. Bu memurlar, grev sresinin bitiminde hesap
vermekle zorunlu tutulmulardr. Bylece leuturgia kavram bitmi oldu. Memurlara
cret denmeye baland, i gvenlii ve sosyal gvenlik olutu.
Strategosluk Kurumu; Her phyle, yine o phyleden bir komutann (strategs)
emrinde bir askeri birlik kurmak zorunda idi. Her vatanda tarafndan stlenilebilen
bu greve birok kez ya da srekli olarak seilmek de mmknd. Bu nedenle
strategosluk kurumu belirli bir askeri birlie komuta etme snrn ok aarak,
M..V.yy boyunca byk bir nem kazanmtr (30 yl akn bir sre Atinann i ve
d politikasn belirleyen ve demokratik bir anayasa erevesinde adeta monarik bir
konum kazanan Periklesin zellikle bu kurumdan yararlandn gryoruz.
(M..460M..429).
Ostrakismos (anak-mlek Mahkemesi); Tek kii egemenliine ynelik
davranlar grlen vatandalar, bu mahkemenin kararyla, herhangi bir varlk ve

17
onur kaybna uramakszn 10 yl sre ile Atinadan uzaklatrlabiliyorlard. Bu
yntem Peloponnesos Savana (M..431404) kadar uygulanmtr.
Kleisthenesin reformlaryla arkhonluk ve bule kurumlar nemini yitirmi;
Halk Meclisi (Ekklesia) devlet gcnn gerek sahibi olmutur. Artk Atina devlet
ynetiminde aristokratik ayrcalklar ve timokratik snrlamalar son bulmu, gerek
anlamda demokrasiye geilmitir.
Demos=Halk, Kratia=Egemenlik, Demokratia=Halk Egemenlii. M..V.yydaki
Pers Savalarndan sonra Hellen demokrasisinin giderek gelitiini gryoruz. Atina
bu yzyldaki parlak geliimini, ayn zamanda tm toplumsal gleri devlete yararl
bir biime dntren bu devlet formuna da borludur. Dnya Tarihindeki bu ilk
demokrasinin kusurlar da yok deildi. Bunlarn banda genel olmay
gelmektedir. Yani bu demokraside devleti oluturan insanlarn tm deil, yalnzca
erkek vatandalar sz syleme hakkna sahip idiler. Bu demokrasinin ikinci nemli
kusuru ise, giderek radikal (ar) bir nitelik kazanm olmasdr. Bu nedenle devlet
kararlar artk devletin yarar dnlerek deil, snrsz bir biimde aa tabakalarn
karlar iin alnmaya balanmtr. n alnamayan bir yasama furyas, demokrasiyi
giderek zenginleri her frsatta soyan bir fakirler egemenliine (okhlokratia)
dntrmtr. Bununla birlikte, insanln bu ilk demokrasi deneyimi Dnya Tarihi
asndan byk nem tamaktadr. Demokraside devlet otoritesi, vatanda iradesini
gsteren bir kurum olduuna gre, devlet otoritesinin demokrasi sorumluluu,
dorudan doruya vatandalarn bu konudaki sorumluluk ve iradesi ile ilgilidir. ok
zor koullarda doan Hellen demokrasisi, vatandalarda bu kuruma kar sorumluluk
duyulmad gn artk yaamn tamamlam bulunuyordu.

A.7)HELLENLERDE DEVLET BMLER:

Polis devlet organizasyonu konusunda dnenler, kent devletinin temel
dnce ve karakteristikleri ile ilgili olarak (tarihsel geliime de geni lde
uygunluk gsteren) u emay ortaya atmlardr.

18
 Eleutheria; Da kar zgrlk.
Autonomia; zgrlk, yani baka ilkelerin etkisini azaltan ya da bunlar
tmyle yok eden zgn ilkelerin varl.
Autarkeia; Ekonomik bamszlk, yani tm ekonomik gereksinmelerin polis
alan iindeki tarm, endstri ve ticaretten karlanmas eilimi.
M..VIII.yydan itibaren birok yerde kralln ortadan kalkmas ve onun
yerine bir Aristokratlar Devletinin gelmesiyle Hellen Tarihinde nemli bir siyasal
gelime olarak iyice beliren polis devlet organizasyonu, ayn zamanda Hellenlerin
zamanla gelitirdikleri birok devlet biimi ya da rejimi ile de i iedir. Deiik zaman,
yer ve koullarda ortaya kan bu devlet biimlerini de yle sralayabiliriz.
Monarkhia; Tek kii egemenlii. Krallk ve tiranlk.
Oligarkhia; Ayrcalkl bir aznln egemenlii. Doum oligarisi (aristokratia)
ya da varlk oligarisi (timokratia).
Demokratia; Halk egemenlii. Okhlokratia denilen avam egemenlii, salt
demokrasinin dejenere olmu bir biimidir.
Polis kavram ile birlikte monariden demokrasiye giden sre; Krallk
Aristokrasi Timokrasi Demokrasi Okhlokratia eklindedir.
A.8)SYASAL GELMELER:
dinamikleri arasnda bir denge kuran Atina artk gzn d dinamiklere
evirmitir. Bu arada Anadoluda Persler arlk kurmaya balamlar. Ve Lydia Krall
M..546da son bulur. Biliyoruz ki 1. G Dalgasndan (M..1200ler) sonra
M..750-M..550 arasnda Anadoluda Hellen koloni kentleri olutu ve bunlarda
Atina ile ayn sreci yaadlar.
2. G Dalgas ile birlikte ise artk Persler var ve Persler igal ettikleri
kentlerde nce satraplklar kurdular, sonrasnda ise ynetimi Yunan tiranlarna ya da
kendi satraplarna verdiler. Bu ise polisin yapsna ters bir ynetimdi, bu nedenle
huzursuzluk ba gsterdi. Oysaki refah seviyeleri olduka yksekti.
Byk Kolonizasyon Hareketi ile birlikte tarm toplumundan ticaret
toplumuna dnen Atine iin Persler ok byk tehlikeydi. Kara ordular ok iyi,
donanmalar ise zayf olan Persler Anadoluda birok ticaret ann ana noktalarn

19
ele geirdiler. Bunun zerine bata Miletos olmak zere birok kentte huzursuzluk
balad ama hemen sava kmad tabii ki. nk sava olmas iin bir kausabelli
(sava sebebi) gerekiyordu. Aristogoras (ki Perslidir), Miletoslular kkrtt ve onlarda
Sardese saldrdlar, yakp yktlar. te bu bir kausabelli idi. Persler ant itiler bunun
cn almaya. Bunun zerine Miletos, Atinadan yardm istedi. Atina yardm etmeyi
kabul etti nk biliyordu ki sra kendilerine gelmiti.
Bu arada Atinadaki duruma bakalm. Atinada siyasi gruplar olumutu.
Bunlar; Tiranclar (ekonomi sz konusu), Demokrasi Yanllar (Kleisthenesciler) ve
Ulusalclar (Ortada Kalan Grup).
A.8.1)THEMISTOKLES:
Bu gruplardan ne de dhil olmayan ve bir vatansever olan Themistokles
vard birde. Atinal asker ve devlet adam olan Themistokles soylu bir aileden
gelmesine karn demokrasi yanlsyd. Gl bir donanmann, devletin gcn
artrmada byk yarar olacan savundu. stelik herkesin bildii gibi Pers
donanmalar olduka zayft. Ba arkhon seildiinde dncelerini gerekletirmeye
giriti. Ona gre; Perslerle karada karlald takdir de ok byk bir yenilgi
yaanacakt. Ama Peisistratosun yeeni Miltiades, bir donanmaya gerek olmadn
ve Persleri karada da yenebileceklerini syleyince para vermek istemeyen
aristokratlar onun tarafn tuttular. Ve Miltiadesin komutanlnda kurulan kara
ordusu M..490'da, Pers ordusunu Marathon Ovas'nda yenilgiye uratt. Bu
savataki en byk etken; Perslerin lojistik adan zayf olmasdr nk Miltiades
srgn dnemlerini Anadoluda geirmitir ve bu nedenle hem blgeyi hem de Pers
ordusunu tanmaktadr. Miltiades'in kazand baar, Themistokles'in bir sre
glgede kalmasna neden oldu. Miltiades'in M..489'da lm ve bata Aristides
olmak zere siyasi rakiplerinin srgne gnderilmesi zerine dncelerini
gerekletirmeye giriti. Meclisi, Laurium'daki gm madenlerinin gelirini byk bir
donanma kurmakta kullanmaya raz etti (M..483). M..480'deki Pers saldrsnda
Kserkses'in glerine yenilince Atina'y boalttrd ve Pers donanmasn Salamis
Boaz'nda bozguna uratt. Bu baar Themistokles'e byk bir etkinlik kazandrd.
Perslerin yakp ykt Atina yeniden ina edildi, stihkmlar yeniden kuruldu. Ancak

20
Themistokles giderek itibarn yitirdi ve nce srgne gnderildi (M..470) sonra da
ihanet suuyla mahkm edildi (M..468). Bunun zerine Anadolu'ya kat. Bir Yunan
kenti olan Manisa'da ld.
A.8.2)PERS SAVALARI:
A.8.2.1)KRONOLOJK GENEL BAKI:
M..546 Kk Asya Hellenlerinin
Pers Egemenliine Girmesi
M..499 on syan
M..494
M..492 Pers (Hellen) Savalar
M..448
M..490 Marathon Sava
M..480 Artemision Sava
M..480 Salamis Sava
M..479 Plataia ve Mykale Sava
M..477 Attika Delos Deniz Birliinin
Kuruluu
M..468 Eurymedon Sava
M..449 Salamis Sava
M..448 Kallias Bar

Kk Asyann bat kylarndaki Hellen kentleri, birbiri ard sra nce Lydia
Devletinin ve bu devletin Kyros tarafndan ele geirilmesinden (M..546/5) sonra da
Pers Devletinin egemenliine girmitir. Kk Asya Hellenlerinin bir ksm Pers
egemenliini bandan beri ho karlamam, bunaltc bulmutur. Kk Asya
Hellenleri tarafndan Pers egemenliine kar giriilen on syannn (M..499/494)
birka yl sonra baarszlkla sonulandn gryoruz. Persler isyann merkezi
Miletosu tahrip etmiler ve Kk Asya Hellenlerine yardm eden kta karasndaki
(Hellas) Hellenlerden de intikam almaya karar vermilerdir. Bu bakmdan on syan,
M..492den itibaren balayan PersHellen Savalarnn bir vesilesi olmutur. Pers-
Hellen Savalarnn asl nedenleri ise u ekilde zetlenebilir.
Perslerin dnya egemenlii planlar.
Pers Kral I.Dareiosun M..513 ylnda skitlere kar giritii seferin
Hellenlerin Karadeniz kolonilerinden tahl sevkiyatn tehlikeye sokmas.

21
 Hellenlerin en byk ticari rakibi olan Fenikelilerin, Pers Devletinin
himayesinde bulunmas.
Atina demokrasisi ve Pers despotizmasnn birbirlerine olan kartl.
Savalarn M..492den M..479a kadar sren blmnde Hellenlerin
savunmada kaldklarn gryoruz. M..480de Salamis ve M..479da Plataiai
muharebelerinde Persler yenilgiye urayarak geri ekilmilerdir. Bunun zerine
Hellenler Atina liderliinde kar saldrya gemiler ve sava Kk Asya topraklarna
tamlardr. Bu arada M..477de kurulan AttikaDelos Deniz Birlii,
M..454lerden itibaren bir Atina Deniz mparatorluuna dnmeye balamtr.
M..449da Kbrstaki Salamis yaknlarnda yaplan deniz muharebesinde Perslerin
bir kez daha yenilmesiyle M..448de Kallias Bar yaplm ve bylece Kk
Asyadaki Hellen kentlerinin otonomisi garanti altna alnmtr.
Pers Savalarnn Hellenlerin lehine sonulanmasnn Akdeniz Blgesinin
siyasal tarihini nemli lde deitirdii (Pers dnya egemenlii planlar ve bu
planlara uygun Pers politikas ve diplomasisi gz nnde tutulacak olursa) kabul
edilmesi gereken bir gerektir. Fakat bu savalar sonunda Hellenler deil de Persler
kazanm olsayd, acaba ne olurdu? Hellasn Pers mparatorluuna katlmas, acaba
Hellen kltrn ve bu kltrn geni dnce zgrln olumsuz ynde etkiler
miydi? Byle bir geliimin Hellen kltr asndan olumsuz sonular
dourabileceini kesin bir biimde syleyemeyiz. Zira Persler etnik ve kltrel adan
ok farkl unsurlar barndran devletlerini o zamana dein bilinmeyen bir hogr ile
ynetmilerdir. Pers egemenlii srasnda oniada Hellen dncesi herhangi bir
olumsuz etkiden uzak, canlln koruyabilmitir. Pers-Hellen Savalarnn sonularn
u ekilde zetlemek mmkndr:
Hellenler Perslere kar siyasal zgrlklerini koruyabilmilerdir.
Ege Denizinde Hellen egemenlii salanmtr.
Atina; Hellasta siyasal, ekonomik ve kltrel adan n plana kmtr.
Sparta ve Atina arasndaki kartlk iyice belirginlemitir.
A.8.3)PERS SAVALARINDAN SONRA HELLAS ve ATNA:
A.8.3.1)KRONOLOJK GENEL BAKI:

22
M..(461) 443429 Atinada Perikles Devri
M..431M..404 Peloponnesos Sava
M..387/6 Kral Bar

Pers Savalarnn Hellenlerin lehine sonulanmasndan sonra Atinallarn

Attika Delos Deniz Birliini kendi politikalarnn bir arac olarak hzla gelitirip
byttklerini gryoruz. Birliin hazinesi nceleri Delos Adasnda iken, d tehlike
gz nne alnarak Atinaya nakledilince, Atina fiilen, toplanan paralar zerinde tam
bir tasarruf gcne sahip olmutur.
A.8.3.2)PERIKLES:
Perikles Dneminde (M..443M..429), Atinallar birlikten srekli olarak
gelen paralar yalnzca ittifak donanmasnn bakm ve korunmasnda deil, ayn
zamanda kendi kentlerinin, zellikle akropolisin grkemli bir biimde yeniden
yapmnda da kullanmlardr. Bu bakmdan Atina giderek merkezi ynetimli bir
imparatorlua dnen birliin bakenti gibi grnmektedir. Pers Savalarnn
sonundaki baar ve Attika Delos Deniz Birlii zerindeki egemenlik, Atinaya rnei
olmayan bir gelime dnemi getirmitir. Atinada demokratik partinin lideri
durumunda olan Periklesin M..461den itibaren kentin kaderini belirlediini
gryoruz. Atina tam vatandalarnn, klelere, egemenlik altna alnm insanlara,
hatta mttefiklere kar, kendi iinde eit haklara sahip bir st tabaka oluturmasn
ve her bakmdan mkemmel yetitirilmi bu vatandalarn yetenek ve olanaklarn
karlk beklemeksizin devletin hizmetine sunmasn amalayan Perikles,
M..443ten itibaren Atinada birinci strategos, haznedar ve d politikann
ynlendiricisi olmutur. Perikles dnemi ayrca Atinada demokrasi rejiminin de artk
iyice yerletii bir dnemdir. Hellen kltrnn bir Altn a yaad bu dnemde
ekklesia (Halk Meclisi) devletin en yksek organ olarak kalm; aristokrasinin
dayanak noktas durumunda olan Areopag, Halk ve Danma Meclisleri zerindeki
denetim haklarn tmyle yitirmi, yalnzca en yksek mahkeme olma zelliini ve
dinsel konular denetleme hakkn muhafaza etmitir. Devlet sosyal alanda fakir
vatandalara tahl ve para yardm yapm; yallarn, ocuklarn, yetim ve gszlerin
bakm ve yardm ilerini de stlenmitir.

23
 Bu dnemde Atinann sosyal yapsn tam vatandalar (ca. 40.000),
metoikoslar (ca. 40.000, yabanc tccar ve denizciler [zgr olmalarna ramen
siyasal haklar yoktu]) ve kleler (hibir haklar olmamakla birlikte belirli bir himaye
altnda idiler ve ancak mahkeme karar ile ldrlebilirlerdi) oluturuyordu.
Dnemin ekonomik koullarna gelince; tarmn Pers Savalaryla birlikte
giderek ticaret ve zanaatn gerisinde kald dikkati ekmektedir. Atina Perikles
zamannda bir ticaret ve ulam merkezi olmu, para ekonomisi son derece
gelimitir.
Devlet harcamalarnn da byk miktarlara ulat bu dnemde devlet
gelirlerini; gmrk, alm vergisi, metoikoslardan alnan vergiler, mttefiklerin
dedikleri aidatlar, ceza iin kesilen paralar, devlete ait maden ocaklar ve devlet
atlye ve gayrimenkulleri gibi kaynaklardan elde ediyordu.
A.8.3.3)PELOPONNESOS SAVALARI:
Atinann Attika Delos Deniz Birlii iinde stn bir konuma gelmesi ve
Atinallarn Hellen polisleri arasndaki rakiplerini zayflatma giriimleri Peloponnesos
Savana (M..431M..404) yol amtr. Atina ve Sparta arasndaki byk
kartlklar da bu savan patlamasnda byk etken olmulardr. Bu kartlklar yle
zetlemek mmkndr:
Siyasal Alanda; Atinann dinamik bir demokrasi, Spartann tutucu bir
aristokrasi ile ynetilmesi.
Ekonomik Alanda; Atinann zengin bir ticaret devleti, Spartann fakir bir
tarm devleti olmas.
Askeri Alanda; Atinann denizde, Spartann karada gl olmas.
Kltrel Alanda; Atinann bir kltr merkezi olmas, Spartann ise kltrel
fakirlii.
Savan ilk 10 yllk dnemine Sparta kral II.Arkidamostan dolay Arkidamos
Sava denir (Antik kaynaklarda da bu ekilde gemektedir). Korinthos ile kolonisi
Korkyra (Korfu) arasndaki srtmeye Atina mdahale edince II.Arkidamos Atinaya
gider ve oray yamalar. Perikles halk Pire surlarnn arkasna eker ve halk 10 yl

24
boyunca o blgede kalr, II.Arkidamos ise btn yollar denemesine ramen oray ele
geiremez.
Bu 10 yllk sre; II.Arkidamosun M..431de yola kmas, M..430da
yamalamaya balamas, yine M..430da veba salgn, M..429da Periklesin lm
ve yerine Klionun gemesi, yine ayn tarihlerde Arkidamosun lmn ierir.
Aslnda bar dnlmektedir ama Klion buna yanamaz. M..421 ylna
gelindiinde Atinal devlet adam Nikias sava anlamsz bulur ve Spartallarla bir
anlama yapar. Bylece Nikias Bar Anlamas yaplr.
Bu arada Atinada Periklesin yeeni ve iyi bir eitim alm olan Arkhabiyades,
Atinay bu bar bozmaya ikna eder. stelik bunu yaparken barn taraflarndan biri
olan Nikias da ikna ederek yanna alr ve Sicilyaya sefere karlar. Burada Sparta ile
kar kar gelinir ve Atinann yenilgisi ile sonulanan bir sava yaanr.
Aslnda bu seferin yenilgi ile neticelenmesinin bir hikyesi vardr. O dnem
herkes sz sahibidir, herkes her eye karmaktadr. Periklesin ardndan gelenler
onun yerini dolduramamtr. Yani bir karklk sz konusudur. Bu nedenle
Arkhabiyadesin yannda olanlar kadar karsnda olanlarda vardr. Ve Arkhabiyades
Sicilya seferi iin yola ktnda, o gece Atinada tm Hermes heykelleri krlr. Bunu
onun yapt dnlerek Atinaya geri arlr ama o buna ok sinirlendii iin btn
bilgileri Spartaya verir ve onlarn tarafna geer.
Savaa Hellas, Ege ve Kk Asyadaki birok polis ve Sicilya ile Adria
kysndaki baz kent devletleri katlmlardr. ok etin koullar altnda geen ve
hemen hemen 30 yl kadar sren savalardan sonra Sparta ve mttefikleri (ncelikle
Korinthos, Thebai ve Syrakusai) Atina ve mttefiklerini (Attika Delos Deniz Birlii)
malup etmilerdir. Atina liderliindeki Attika Delos Deniz Birlii dalm, bununla
birlikte Spartann kazand bu zafer kendisine de ok pahalya mal olmutur. Tarma
dayal bir toplum olan Sparta, Perslerle ok uzun sren bir savan ardndan Atina ile
de savaa girmesinden dolay olduka sarslm ve maddi olarak zor bir dneme
girmitir. Bu nedenle, sava srasnda Pers Devletinden nemli miktarda parasal
yardm almt, imdi Persler verdikleri paralarn karln beklemektedirler.

25
 Hellenler arasnda bar antlamasnn ancak M..387/6 yllarnda yapld
grlyor. Sparta kralnn adndan dolay Antalkides Bar veya Kral Bar denilen bu
bar akdi, biimi itibariyle Pers byk kralnn bir fermanndan baka bir ey deildi.
Bu antlamaya gre;
Bat Anadoludaki Hellen kentleri yeniden Pers Devletine katlyor ve bylece
bu bar Pers Savalarnn sonunda Hellenler tarafndan elde edilen baary boa
karyordu.
Dier tm Hellen kentleri ise otonomi kazanmtr. Bunlar Pers byk kralnn
emri ile Spartann gzetimine braklmlard.
Bylece, Attika Delos Deniz Birlii iinde bulunmu kentler iin Atina
boyunduruundan kurtulma umudu, imdi yeni bir bamllk tehlikesiyle kar
karya gelmi bulunuyordu.
Bizzat Peloponnesos Sava ve onun M..430dan itibaren grlen byk
veba salgn gibi yan etkileri, gerek galiplerde, gerekse maluplarda byk insan
kaybna yol amtr. Ksacas tm Hellas bu savatan zayflam olarak kmtr.
Sparta az saydaki vatanda ile Hellen Dnyasnda srekli bir g olamam
(Spartann stnlk dnemi M..404M..379 yllar arasna rastlamaktadr),
Atinann M..377den itibaren II.Attika Delos Deniz Birliini kurarak Egede yeniden
stnlk kazanma giriimi ise ksa sreli olmu ve corafi ynden snrl kalmtr.
Thebaide, Hellasta yalnzca 9 yl (M..371M..362) stnlk salayabilmitir. Bu
deiik glerin Hellasa egemen olma giriimleri, Makedonya egemenliine dein
srp gitmitir.
M..338de ise II.Philippos ynetimindeki Makedonyallar Khaironeia (Bat
Boiotiada) yaknlarnda Atinallar ve Thebailileri yenmi ve M..337de Makedonyal
II.Philippos liderliinde bir Hellen Birlii kurulmutur.
A.9)HELLENZM DNEM (M..336-M..30):
A.9.1)MAKEDONYADA SYASAL GELM:
Makedonya; denizden ieride, llyria (Arnavutluk) ile Trakya arasndaki dalk
blgeyi kapsayan, byk bir kara devletiydi. Bu devleti Greklerin, Kta Yunanistann
baka yerlerinde ad kalm, derebeylik yapsn koruyan krallar yz yl akn

26
sredir ynetiyordu. Komularnn gznde bu devlet, yalnz Pers ordularnn istilas
durumunda, dardan oluturulacak bir savunma gc olarak nem kazanmt.
Makedonya, Balkanlar ile Yunanistan yarmadas arasnda, M..XXII.yyda,
kuzey kkenli istila dalgas Dorlar da yerinden oynatm ve Dorlar arasnda
Makedonon Ethos olarak bilinen topluluk, gneybat Makedonyadan gelmitir. Bir
gre gre bu topluluktan arta kalanlar, Klasik Dnem Makedonlarnn ekirdeini
oluturmutur.
Makedonyallar kendi dalk blgelerinde yaayarak, Greklerin kltr
alveriine itirak etmemilerdi. Bundan dolay Grekler, Makedonyallara barbar
diyorlard. nk onlarn dilini anlamyorlard. Makedonyallar, Grekler ile akraba
saylrd, ama olduka sert savalard. lk krallar Amntastr. Daha sonra I.skender
kral olmutur. Onun zamannda Grek kltryle sk temasa geilmitir. Bundan
dolay Grek dostu lakabn tamtr. Kukusuz Makedonya krallar, Grek uygarlna
kar hi art dnceleri olmadan, iten bir hayranlk duymulardr.
A.9.2)II.PHLP:
Ancak M..V.yyn sonlarnda Arhelos adnda bir kral, devleti en ada
anlaya gre yeniden rgtlemi, soylular Grek kltrnn nitelikleriyle
donanmt. Pellada yeniden bakenti kurmutu. M..360 ylnda skenderin babas
II.Philip tahta geince, bu lkenin yksek siyasal istekleri ve bunlarn yerine getirilme
olanaklar gzle grlr duruma gelmeye balad.
Makedonya soylular, kendilerini ele avuca smayan, dik bal kiiler
durumuna sokan iddetli kavgalar brakarak, ilk kez kral izlemeye hazrdlar. Kral
II.Philip (M..358-M..336) lkesindeki glerin ve bu yeni durumun sunduu tm
olanaklarndan yararlanan ilk Makedonya kraldr.
II.Philip M..365 ylnda, 18 yandayken, yldr rehin tutulduu Thebai
kentinden, lkesi Makedonyaya dnd. Bu sre ierisinde Thebaililerden askerlik
sanat zerine pek ok ey renmitir.
Kendi aralarndaki bitmez tkenmez savalar, Hellen kent devletlerini,
M..IV.yy ortalarnda ok gszletirmi ve Makedonya kral II.Philipin, bu kent
devletlerinden ouna kendi stnln tantmasna olanak hazrlamtr. Byk

27
dleri olan II.Philip, bu olanaklar iyi deerlendirdi ve bir trmanma politikas
izlemeye balad. Bylece Makedonya Krall II.Philip zamannda en gl dnemini
yaamaya balad.
II.Philip 24 yanda hkmdar oldu. Saltanat davaclarn ve kargaa
karanlar bertaraf ederek, snrlarn gvenlii altna ald. Hkimiyetini btn Balkan
yarmadasnda srdrmek istedii iin ordusunu modernize etti. M..357 ylnda
Pangayonu (Bunar Da) alarak zengin altn madenlerine sahip oldu, M..352 ylnda
Teselyaya ayakbast. Bu esnada sratle toplanan Atina ordusu, Termopolide,
II.Philipin Orta Yunanistana girmesine engel oldu.
II.Philip, mkemmel Greke konuuyor ve Grek kltrn ok iyi biliyordu. En
byk tutkusu ise Grek dnyasnn kral olmakt. Grek dinine bal btn insan
topluluklarnn, kent halklarnn katld Delphi Savalar srasnda, lkede doan
boluu II.Philip ok iyi bir biimde deerlendirdi. Geri Atinada, Philipin tasarlarn
ok iyi bilen ve halk meclisinde bu tehlikenin bykln insanlara gstermeye
alan nl bir hatip ve politikac vard. Bu nl politikacnn ad Demosthenesti.
Demosthenes btn abalarn, II.Philip ile mcadele zerine younlatrmt. Bu
nedenle kral II.Philip hakknda birok konumas vardr. Bunlara Philippik denir.
Atinada ise insanlar ikiye blnmt. Kimisi yeni gce birleikleri olabilecei
gzyle bakarken, Demosthenes nderliindeki dier taraf ise Makedonyay,
Greklerin birlii asndan tehlike olarak gryordu.
Philip, Makedonyada tek lider olarak, snrsz davran zgrlne sahipti.
Meclisin neri bulunma dnda hibir yetkisi yoktu.
II.Philip Olyntosu ald ve M..344 ylnda Teselya Birliinin reisi oldu.
Karadenize doru ilerlerken, Demosthenes, Atina idaresindeki mttefik kuvvetlerle
II.Philipi durdurmay baard. Fakat II.Philip, M..338 ylnda Boeatiaya kadar
ilerledi ve Chorneiada, Thebai-Atina birleik ordusuyla karlat. Bu srada 18
yanda olan olu skenderin ani bir hcumuyla, Grekler malup edildi. Bunun
neticesinde Grek devletlerinin idaresi II.Philipe geti. Bu sava bir dini birlik ile
yapld iin burada bir kutsal sava sz konusuydu.
A.9.2.1)CHORNEIA (KHAIRONEIA) SAVAI ve KORINTH KONGRES:

28
 Chorneiada yaplan savata, kral II.Philipin komutasndaki kk Makedonya
ordusu, gl ve byk Pers ordularn birbiri ardna yenmesinden yzyl bile
gemeden Grekleri dize getirmi oluyordu. Artk Greklerin zgrl sona ermiti.
Sonunu getiremedikleri zgrlklerini Grekler, M..338 ylnda kaybettiler. Ama kral
II.Philipin amac Grekleri tutsak edip yamalamak deildi. Onun tasars
bambakayd. Makedonyallardan ve Greklerden oluan byk bir ordu kurup,
Persiaya sefer yapmay ve Pers mparatorluuna son vermeyi dnyordu.
II.Philip giderek Greklerin sempatisini kazanmaya ve Grek birliini salayacak
tek kii olarak grlmeye baland. II.Philipte bunu sezmi olacak ki, Greklerin
durumunu yeniden dzeltmek ve Grek devlet bakanlarn bir kongrede toplamak
zere Korinthe davet etti. Bununla beraber Makedonya kendini, Grek toplumuna bir
Grek ulusu olarak sundu. Burada M..338/7 yllarnda, Makedonlarn isteiyle,
Korinthos Birlii kuruldu. Siyasi ve askeri nitelikli bu birlik, toplant yerinden dolay
bu ismi ald, sonralar ise bu birlik Grek Birlii adyla anlmaya baland. II.Philip bu
birliin bakan seildi. Bu seimle de, Grekler gerekte Makedonya Krallnn
hemegonyas altna girmi oluyordu. Sparta birliin dnda brakld.
Bir genel bar ilan edilerek, mttefik devletlerin aralarnda sava yapmalar
yasakland. Denizlerin serbestlii garanti edildi. Bu suretle, Kta Yunanistanda bar
ve skn elde edilmi oldu. Korinthos Birlii, II.Philipi bakanla ve bakomutanla
seti. Korinthos Birlii antlamann btn Grek devletleri tarafndan
onaylanmasndan sonra; M..337 ylnda II.Philip, Pers mparatorluuna kar, Grek
Birlii adna bir sefer yaplmas iin teklif verdi. Teklif hemen kabul edildi. Philip
sertlie bavurmadan stnln kabul ettirmiti. kavgalarn, Grek yurtseverliini
yok ettii, st ste gelen bunca yenilgiden sonra anlalmt. Makedonya kralnn
fetihleri nihayet bir ulus tasla ortaya karr gibiydi. Aslnda bu, bir askeri baardan
ok, bir uygarln zaferiydi. O zamandan sonra II.Philip, Greklerin umutlarnn
mirass oldu. Ion kentlerini, Pers istilasndan kurtarmak istiyordu. Fakat M..336
ylnn yaz ortalarnda, kz Kleopatrann evlilik treni srasnda, 46 yanda bakent
Pellada, bir suikast sonucu ldrld.
A.9.3) KRONOLOJK GENEL BAKI:

29
M..336M..323 Byk skender
M..334M..325 Byk skenderin Pers Devletine kar giritii fetih seferi
M..323M..280 Byk skenderin generalleri arasndaki mcadele
M..280M..30 Hellenistik Devletler Dnyas

A.9.4)BYK SKENDER:
skender babasnn lmnden sonra derhal hkmet ilerini ele ald. Pers
kralnn para karlnda Makedonya asilzadeleri arasnda bir suikast tertip ettirdiini
ve bunun II.Philipin katlini yaptn resmen ilan ettirdi. Eski Makedonya
geleneklerine gre, Makedonya Halk Meclisi, krallk payesini intikal ettirir ettirmez,
skender Attalosu vatan haini sfatyla ldrtt ve kendi aleyhtar veya suikasta
itirak etmi olan Makedonya asilzadelerini astrd.
II.Philip, olu skendere iyi bir ordu, byk bir plan ve Hellenizm sevgisini
miras brakmt. skender bunun tanrs olacakt. III.Alexsandros doulularn
deyimiyle skender, M..336 ylnda Makedonya tahtna getiinde 20 yandayd.
Bu dnemde Kta Yunanistandaki siyasi ortam ise babas II.Philipin belirledii
ekildeydi. Siyasi ortamn Makedonya lehine evrilmesi II.Philipin, iki yl nce
Chorneia Savanda Grek koalisyonuna kar kazand zaferden sonra olmutur.
II.Philipin gc ve etkinlii, diplomatik olaylar karsnda, kiisel becerisinin yan sra
banda bulunduu Makedonya ordusunun askeri stnlne de dayanyordu.
Makedonya kral ayn zamanda Teselya Arhonu, Amphiktiyon Meclisinin yesi ve
Korinthos Birliinin bakanyd. II.Philip tartmasz bir otoritenin sahibiydi ve bu
otoritesini, Pers mparatorluuna kar yapaca Panhellen seferini organize etmede
kullanmt. Fakat zamansz lm nedeniyle bu sefer balayamad. skender
babasnn tahtna geerek Pers seferinin komutan oldu.
skenderin gen yata Makedon tahtna gemesi, btn Grekler arasnda
sevin gsterilerine neden oldu. Tabi ki bu sevincin nedeni, skenderi ok
sevmelerinden deildi. Ama, daha ocukluktan bile yeni km olan bu kral
yeryznden silip, kaybettikleri zgrlklerine yeniden kavumakt. Ama skender
yle acemi delikanllardan deildi. Daha nce bile tahta kabilirdi. Babas kral
II.Philipin, Kta Yunanistandaki zafer haberleri kendine ulatka: Babam bana kral

30
olacam vakit fethedecek yer brakmayacak. diye sylendii anlatlr. imdi len
babas ona fethetme imkn brakmt.
Fakat bu i o kadar kolay olmayacakt. Kta Yunanistanda Demosthenes tekrar
ortaya kmt. Yeni krala Korinthos Birliinin reisliini vermemeyi teklif ediyordu.
Ayrca, Pers mparatoru ile de mnasebete girmiti. Fakat Grekler henz hazrlanma
frsat bile bulamadan skender Teselyaya girerek isyan harektn bastrd.
Korinthosta toplanan, ikinci bir kongreyle, eski ittifak yenilendi ve babasnn haiz
olduu bakomutanlk mevkiine skender getirildi.
skenderin M..334M..325 yllar arasnda Pers Devletine kar byk bir
fetih hareketine giritiini gryoruz. Bu seferin nedenlerinin banda, skenderin
(babasndan devrald) kurmak istedii byk dnya imparatorluu ile ilgili planlar
ve n Asyann zenginlikleri gibi ekonomik karlar vardr.
30.000 piyade ve 5.000 svari ile M..334 ylnda anakkale Boazn geen
skenderin Granikos (Biga) ay kenarnda Perslere kar zafer kazanmas,
Anadolunun bat kylarndaki balca limanlarn (Ephesos gibi) ve iteki nemli
kentlerin (Sardes gibi) Makedonyallarn eline gemesine yol amtr.
Makedonyallar, yalnzca Miletos ve Halikarnassosta (Bodrum) mukavemetle
karlamlarsa da, bu kentleri de byk kayplara uramakszn ellerine
geirmilerdir.
M..333 yl lkbaharnda Gordiona hareket eden skender, Ankyra (Ankara)
zerinden gneye inerek Toroslar am, Makedonya ve Pers ordular Issos
yresinde Pinaros ay (Deliay?) kenarnda bir kez daha karlamlardr. Bu
muharebede Kral III.Dareios ynetimindeki Pers ordusu byk bir yenilgiye
uratlm, skender arkadan gelebilecek bir tehlikeyi nlemek iin Pers kralnn
emrindeki Fenike kentlerine saldrm, Tyrosu kuatarak ele geirmitir (M..332).
skenderin M..332de Msr da ele geirip burada skenderiye (Aleksandreia)
kentini kurmasyla seferin ilk aamas tamamlanmtr.
Seferin bu ilk aamasnda Akdeniz kylarn eline geirmi olan skender,
M..331den itibaren, Pers Devletinin tmyle ele geirilmesi ile sonulanacak olan
yeni bir saldrya gemitir. M..331de Perslere kar Gaugamela (Assur Blgesinde)

31
Muharebesini kazanmas zerine ordusu tarafndan Asya Kral ilan edilen skender,
tm Mezopotamyay eline geirmi, Babile girerek oradaki rahipler tarafndan
lkenin meru hkmdar olarak selamlanmtr. Nihayet Susa ve Persepolis de ele
geirilmi, skender Panhellen Seferinin bu ekilde bittiini resmen ilan etmi,
bylece Hellen Birliinin seferi de resm olarak sona ermitir.
Bununla birlikte skenderin fetih seferini srdrdn gryoruz. Bu arada,
kamakta olan Pers Kral Dareiosun bir satrap (valisi) tarafndan ldrlmesi,
skenderin Pers tahtnn meru varisi olarak ortaya kmasna yol amtr.
skenderin M..330M..327 yllar arasnda Dou ran ve Orta Asyada
yapt savalar, Pers Krallnn dou satraplklarn da ele geirmek amacn
gdyordu. skender btn bu lkelerde Aleksandria (skenderiye) adn tayan
askeri sler kurmu ve oralara gl garnizonlar yerletirmitir.
M..327M..325 yllar arasnda Hindistana da bir sefer dzenleyen
skenderin amac, iskn edilmi dnyann sonunu bulmak idi. M..326da ndus
Vadisine giren skender, Kral Porosu yenmekle birlikte, lkelerinden ok uzaklam
bulunan askerlerinin bakaldrmas zerine geri dnmek zorunda kalmtr. skender
karayoluyla, generallerinden Nearkhos ynetiminde bir baka grup ise deniz
yolundan Mezopotamyaya geri dnmlerdir. Bylece, kurulmu olan skender
Devleti, Egeden ndusa kadar uzanan bir dnya imparatorluu niteliini kazanm
bulunuyordu.

A.9.5)SKENDER MPARATORLUUNUN DZENLENMES:

Bu konuyu u ana noktalarda ele almak mmkndr:
Pers Ynetim Sisteminin Alnmas; Mevcut ynetim tekilatlarnn prensip
olarak olduu gibi brakldn gryoruz. Bu tekilatlar, batda kent devletleri,
douda ise satraplklar idi. Devletin resm dili Hellence (Attika Lehesi) olmutur.
Askeri ve sivil ynetim birbirinden ayrlm, fakat tek bir maliye tekilat kurulmutur.
Ekonomi; Tek bir para sistemi ile bir dnya ekonomisi alannn olumas iin
gerekli ortam hazrlanmtr. Ticaret gelitirilmi, yaplan yeni liman ve yollar, ulam,
dolaysyla ekonomiyi canlandrmtr.

32
 Kaynatrma Politikas; Hellen, Makedon ve dou kkenli insanlarn
birbirleriyle evlenmeleri salanarak, Bat ve Dou kltrlerinin de birbirleriyle
kaynamas amalanmtr. Ayrca Dou ve Bat kkenliler eit haklara da sahip
klnmlardr.
Salt Monari; Pers saray protokol (rnein diz kme), dou det ve giysileri
alnm, kral snrsz yetkileri olan ve hatta tanrlk mertebesine ulam bulunan bir
hkmdar olmutur. mparatorluun bakenti Babil idi.
A.9.6)SKENDERN GENERALLER ARASINDAK MCADELE ve HELLENSTK
DEVLETLER DNYASI:
skenderin Hellas, Msr ve Hindistana kadar tm n Asyay iine alan
imparatorluu, M..323teki ani lm zerine generalleri arasnda anlamazlklara
neden olmutur. nk skender tahta varis brakmamt. skendere yakn olan
komutanlar, imparatorluun bana gemek ya da bulunduklar blgelerin ynetimini
ele geirmek iin srekli olarak birbirleriyle mcadeleye baladlar. ok gemeden
diadochlar ad verilen, skenderin ardllar Babil de, bir devlet konseyi oluturarak,
imparatorluk ynetim biiminin nasl olaca konusunu tartmaya baladlar. te bu
komutanlarn skendere ardl olma sava dnemine Diadochlar Dnemi denir
(M..323-M..281).
Ve nihayetinde aralarnda anlamlardr. Buna gre; imparatorluu
blmeyecekler, merkez Makedonyada olacak, snrlar ayrlmayacak, ynetimde
Perdikkas, ynetim birimlerinin banda ise dier komutanlar olacak. Buna gre;
Perdikkas hem hazineden sorumlu hem de dier komutanlar ona sormadan bir ey
yapamyorlar ve tm askeri g onun elinde. Bylece imparatorluk nce,
Msr Ptolemaios,
Kk Asyay Antigonos,
Makedonya ve Hellas Antipatros,
Trakyay Lysimakhos
Merkezi g Perdikkas,
Svari birliinin bakanl Seleukos.

33
 Perdikkas ile Ptolemaios arasnda skenderin mezar nerede olacak zerine
balayan tartma, yine ayn komutanlar arasnda yaanan Krenai sorunu neticesinde
Perdikkas Ptolemaios zerine sefere kmtr. Ama bu sefer srasnda Seleukos
tarafndan ldrlr ve bunun neticesinde 2. Devlet Konseyi kurulur. Bu konsey
M..321 ylnda Triparadeisos (Suriyede bir blge) Kongresinde u karar alr.
Suriyeyi Seleukos,
Msr Ptolemaios,
Trakyay Lysimakhos,
Kk Asyay Antigonos,
Merkezi g, Makedonya ve Hellas Antipatros.
Maalesef bu dalmda ok uzun soluklu olmamtr. Bunun en nemli nedenleri ise;
M..321-M..280 skenderin generalleri arasndaki mcadele,
M..280-M..30 Hellenistik Krallklar ile Romann temas.
M..321-M..280 yllar arasnda sren mcadele Anadoluda geer.
M..319da Antipatros lr ve yerine kimin geecei tartma konusu olur. Antigonos
ve olu Demetrios gl bir ordu toplamlardr ve Antipatrosun idaresi altndaki
topraklar da isterler. M..315 ylnda Ptolemaios ile Antigonos arasnda mcadele
balar. nk Ptolemaios, Antigonosun topraklarn geniletmesinden memnun
deildir. Bylece M..301 ylnda Seleukos, Lysimakhos ve Ptolemaios, Antigonosa
kar mttefik olutururlar ve psos Sava yaanr. Hellenistik Dnemin en byk
savadr. Bu savan sonucunda Antigonos lr ve yerine Kassandros geer. Bylece
skender mparatorluundan u drt byk Hellenistik Devlet ortaya kmtr:
Msrda Ptolemaios Devleti,
Trakya ve Kk Asyada Lysimakhos Devleti,
Mezopotamya ve Suriyede Seleukos Devleti,
Kassandrosun Makedonya Devleti.
psos Sava ve bu blmden sonra Lysimakhosun ynetimi ok sertti.
Bundan rahatsz olan Hellenler onu Seleukosa ikyet ettiler. Bunun zerine
Seleukos, Lysimakhosa kar bir askeri sefer dzenledi. M..281 ylnda yaanan
Kourepidion Sava Lysimakhos ile Seleukos arasnda yaanmtr ve Ptolemaiosda

34
Seleukosun tarafnda yer almtr. Hermos (Gediz) Vadisindeki Kourepidionda
yaplan savata Lysimakhos yenildi ve ldrld. Bylece M..281 ylnda Diadochlar
Sava sona ermi oldu. Bu savatan sonra Seleukosun topraklar neredeyse skender
mparatorluunun topraklarna eit duruma gelmiti. M..280 ylnda Seleukos,
Ptolemaios Keraunos tarafndan ldrld. Artk skenderin niter devlet politikas
tamamen ortadan kalkm oldu. Onun yerine imparatorlukta u krallklar ile birlikte
Anadoluda baz kk devletler ortaya kmtr.
Msr ve Anadolunun Gney Kylarnda Ptolemaioslar,
Suriye, n Asya ve Anadolunun Kesimlerinde Seleukoslar,
Makedonyada Antigonoslar.
Bithynia Devleti (Nikomedes ynetiminde, Nikomediada [zmit], M..279),
Pergamon Devleti (Attaloslar ynetiminde, Pergamonda [Bergama],
M..280),
Kelt (Galat) Devleti (Orta Anadoluda, M..279),
Pontos Devleti (Mithridates ynetiminde, Karadeniz kysnda).
Hellasta eski kent devletlerinin yerine Aitolia (Orta Hellasta) ve Akhaia
(Peloponnesosta) Birlikleri kurulmu; Atina, Hellen Dnyasnn yalnzca bir kltr
merkezi olarak kalmtr.
M..280den sonraki dnemde yukarda belirttiimiz byk Hellenistik
Krallk arasnda bir gler dengesi kurulduu dikkati ekmektedir. M..200den
itibaren ise aralarndaki srekli savalar nedeniyle bu devletlerin giderek ypranmaya
baladklarn gryoruz. Bu arada Eski Dou Kltr de arln duyurmaya
balamtr. Bu devletlerin ynetim biimi, absolutizma (doulu) nitelikte bir tanr
kraln emrindeki merkeziletirilmi bir memur aparat ve cretli ordu ile devlet
mekanizmasndan soyutlanm tebaa durumundaki halk zerindeki egemenlii
olmutur. Bununla birlikte, Makedonyada eski krallk kurumu kendisini korumu,
Hellasta da eski polis sistemi idari bir mekanizma olarak kalmtr.
M..250lerde skit kkenli Parthlar n Asyada grlmeye balamlardr.
Feodal bir nitelikte randa kurulan Parth Devletinin yaylmac bir eilimde olduu

35
grlr. M..222de ise, Spartann Hellasta egemen olma giriimi baarszlkla
sonulanmtr.
Bu arada Bat Akdenizde egemenlii eline geiren Roma Cumhuriyeti, imdi
Dou Akdeniz Blgesine ynelmi bulunuyordu. Nitekim Romann M..190da
Suriyeli Hellenistik Seleukoslara kar Magnesia (Manisa) ve M..168de
Makedonyal Antigonoslara kar Pydna (Gney Makedonyada) Muharebelerini
kazanmas, Illyria (Adria Denizinin dou kys), Makedonya ve Kk Asyada Roma
Egemenliinin ilk iaretleri olmutur.
Bundan sonra hzla Akdeniz egemenliinin tamamlanmas iine girien Roma
Devleti, M..146da Korinthosu tahrip etmi ve Makedonya Eyaletini kurmutur.
M..133de son Pergamon Kral III.Attalosun, lkesini veraset yoluyla Romaya
brakmas zerine ise, Pergamon Devleti topraklar zerinde M..129da Roma Asia
Eyaleti oluturulmutur. Bu eyaleti M..74de Kuzeybat Anadoluda Bithynia ve
M..63de (Seleukoslar Devletinin yerine kurulan) Syria eyaletleri izlemitir.
M..63te ayrca PontusBithynia ortak eyaletinin tekil edildiini grmekteyiz.
Nihayet M..30da, Msrdaki son Hellenistik krallk Ptolemaioslar Devletinin de
Romaya katlmas ve eyaletletirilmesi ile Hellenizm Dnemi siyasal anlamda son
bulmu ve bylece Roma Cumhuriyetinin Akdeniz Dnyasna verdii yeni siyasal
ehre tamamlanmtr. Akdeniz Havzas, bundan sonra, uzunca bir zaman srecek
olan bir bar devri (pax Romana) yaayacaktr.

B.)SPARTA
B.1)SPARTADA ANAYASA ve TOPLUM:
Attikann merkezi durumundaki Atinann yannda Hellen Tarihinin dier
nemli kenti, Peloponnesos Yarmadasndaki Spartadr. Kent, Lakoniadaki verimli
Eurotas Ovasnda be kyn birletirilmesiyle (synoikismos) kurulmutur.
Spartadaki siyasal ve toplumsal geliimin, Atinada olduundan ok farkl bir
biimde ortaya ktn gryoruz. Sparta polisinin anayasa ve toplumu, daha
Antikada kendine zg bir olgu olarak grlmt. Gerekten de, bu kent
devletinin devlet ve toplum yapsnn ana izgileri, yalnzca Giritteki Dor

36
polislerininki ile karlatrlabilmektedir; bununla birlikte, genel yap ve kentin
siyasal yaam, baka hibir kent devletininkine benzememektedir. Ayrca, Sparta
Anayasasnn geliimi (bu konudaki kaynaklarn yetersiz olmas nedeniyle),
Atinannki gibi ak bir biimde ve kolayca ortaya konulamamaktadr.
B.2)ANAYASA ORGANLARI:
Sparta, dier polislerin aksine, krallk kurumunu srekli olarak muhafaza
etmitir. Srekli olarak iki belirli aileden iki kii kral oluyorlard. Krallk gc, bu ikili
durum ve baka anayasa organlar ile snrlandrlmt. Savata bakomutan olarak
grev yapan krallar, barta kentin yalnzca onursal anlamda liderleri idiler ve ayrca
baz dinsel fonksiyonlar da stlenmilerdi.
Spartada devlet ilerini aslnda, M..V.yydan itibaren Spartann
kuruluundaki be kyn gzcleri durumunda olan be phoros yrtmtr.
Spartann be blgesine tekabl eden bu ephorosluklara her Spartal seilebilirdi.
Seimleri Halk Meclisi yapard ve ephoroslarn grev sresi bir yld. Sparta devlet
tekilatnda yrtme organ durumunda olan ve Halk ve htiyarlar Meclislerini de
yneten ephoroslar; ayrca krallar, zellikle onlarn bakomutanlk grevlerini,
maliyeyi ve genlerin eitiminin Sparta yaam biimine uygun olup olmadn da
denetliyorlard. Ayn zamanda en yksek sivil yarg organ durumunda olan
ephoroslar, meclis kararlarn onaylyorlar ya da bozuyorlard. Modern aratrmalar,
ephoroslara bu geni yetkilerin, halkn soylular ve krallk kurumu ile mcadelesi
sonucunda verilmi olduunu ortaya koymutur.
Sparta Anayasasnda bir dier nemli unsur da gerusia (htiyarlar Meclisi)dr.
60 yan gemi ve yaam boyu kouluyla seilmi 28 soylu Spartal ve iki kraldan
oluan gerusia, Halk Meclisine gnderilecek yasa tasarlarn hazrlyordu ve yksek
yarg gcne sahipti, ayrca etkili bir danma organ durumundayd. Apella (Halk
Meclisi) ise, 30 yan gemi tm Spartallardan olumaktayd. Yalnzca gerusiann
ve ephoroslarn yasa tasarlar zerinde (oturum yapmadan) oylama yapan bu
meclisin grevleri; ephoroslar ve gerusia yelerini semek, sava ve bar, yasalar
ve antlamalar konularnda karar vermekti. Bu meclisin kararlar, daha nce de
belirttiimiz gibi, ephoroslar tarafndan bozulabiliyordu.

37
B.3)TOPLUMSAL YAPI:
Dorlar lkeyi ellerine geirirlerken birtakm kararlar almlar ve daha sonra da
bu kararlar dorultusunda hareket etmilerdir. Aslnda Spartann kendine zgl
de bundan ileri gelmektedir. lkeyi ellerine geiren Dorlar (yalnz bunlara ve bunlarn
ocuklarna Spartallar (Spartiatai) denilmitir), Lakoniadaki Dor ncesi ahalinin
elinden tm topran alm ve kendi aralarnda eit biimde paylamlardr. te
resmi ad Lakedamon olan Sparta Devletinin tam vatandalar, Dor kkenli bu
fatihlerdir. Topran sahibi durumundaki bu kk grubun tek ura, politika (devlet
ileri) ve askerlikti. Yalnzca 900 kiilik bir aznlk oluturan Spartallar, ancak bu
ekilde geni bir halk kitlesi zerinde egemenlik kurabilmilerdir.
Dor kkenli Spartallar, topraklarn aldklar Akha kkenli insanlar
ldrmemi ve kle olarak darya da satmamlardr. Siyasal egemenlik altna
alnm olan bu eski ahali, Spartallar tarafndan topraa bal devlet klesi
(helot=helotes) yaplmtr. zgr olmayan bu grup, Spartallar iin topra ilemekle
zorunlu tutulmutur. M..740M..640 yllar aras, Sparta d politikasnda
Peloponnesos Yarmadasnn ele geirilmesi dnemidir. ki sava sonucunda
Peloponnesosun gneybat ksm Messenia Sparta egemenliine geince, Spartallar
daha nce yaptklar gibi davranmlar ve Messenia ahalisini de helotlatrmlardr.
Lakonia ahalisinin ikinci grubu ise, perioikoslardr (peroikoi=civarda
oturanlar). Olaslkla (Spartallar gibi) Dor kkenli olan bu grup, lkeye ok daha nce
gelip yerlemiti. Bunlar, zgr olmakla birlikte, vatandalk hakkna sahip deildiler,
fakat vergi vermekle ykml tutulmulard. Ayrca askerlik de yapmak zorunda olan
perioikoslara Spartallarla birlikte Lakedaimonlular (Lakedaimnioi) denilmitir.
Perioikoslar; tarm, ticaret ve zanaat ile urayor ve Lakoniann dalk ve ky
blgelerindeki kendi kentlerinde oturuyorlard.
Daha nce de deindiimiz gibi, yalnzca Spartallar, Sparta polisinin
vatanda grubunu oluturuyorlard. Bunlar birbirleriyle ekonomik adan da eit
durumda idiler. Sparta toplum ve anayasa yaps, bu ekonomik sistemden
kaynaklanmtr.

38
 Spartallarn yaam uzun sre dier Hellenlerinkinden ok farkl olmamtr.
Spartada da plastik sanatlar ve iir alanlarnda yaptlar ortaya konulmutur.
Geimlerini salama sorunlar olmad iin, Spartallar polisleriyle ilgili konulara
geni zaman ayrabilmilerdir. ok etin geen II.Messenia Savandan itibaren ise,
Spartallarn yaam dzeninin salt askeri bir ehre ve nitelik kazandn gryoruz.
Her Spartal erkek, 8 yandan itibaren srekli ve merkezi denetimli bir askeri eitime
tabi olmak ve bir garnizon yaam srmek zorundayd. Eitim, savata baary
amalyordu. Bnyesi zayf ocuklar lme terk edilirlerdi. ok yaln bir yaam sren
Spartal, zellikle beden gll ve eviklii konusunda yetitirilirdi. 2060 yalar
arasnda srekli asker olan Spartalnn balca zellii, itaat ve devlete sadakat
konusunda ok iyi yetitirilmi olmas idi. Thermopylaida (M..480de) krallar
Leonidas ynetiminde dier Hellenlerin yaptklar gibi sava alann terk etmeyerek
sonuna kadar Perslere kar direnen ve tmyle yok olan Sparta ordusu iin orada
dikilen bir mezar antnn yazt yle demektedir:
Ey yolcu, eer Spartaya gidersen, orada haber ver ki,
burada yattmz grdn, yasann emrettii gibi.
Spartallarn perioikoslarla evlenmeleri yasaklanmt. Spartal kadnlar
yaamlarn byk lde erkeklerden ayr srdrrlerdi ve dier Hellen
polislerindeki kadnlardan daha ok kiisel zgrlklere sahip idiler. Spartada
deerli mcevherlere sahip olmann ve kentten g etmenin cezas lm idi. Para
olarak ucuz demir ubuklar kullanlrd.
B.4)SPARTADA ve DI POLTKANIN BRLETRLMES:
Sparta militarizmi, ite vatandalarn birbirlerine ballna ve polisin
birliine yneltilmiti. Gen Spartallardan oluan gizli bir rgt de bu amaca hizmet
ediyordu. Bunlar helotlar denetlerler ve pheli grdklerini ldrebilirlerdi.
Ephoroslar, her yl grevlerine balarken helotlara kar bir kez daha sava ilan
ederlerdi. Bundan dolay Spartallar egemenlik altna aldklar insanlara kar srekli
bir sava durumunda yayorlard. Sparta, baka polislere kar seyrek sava ilan
ediyordu ve bunu yaparken de srekli olarak iteki dman hesaba katyordu.

39
Sparta, M..VI.yyda, ncelikle komu polislerin ye olduu Peloponnesos Birliini
her eyden nce kendi gvenlii iin kurmu ve ynetmitir.

C.)KITA YUNANSTANDA SYASAL GELM:

Genel olarak Roma mparatorluundan nceki dnemler, Grek Tarihi olarak
deerlendirilir. Geleneksel olarak Antik Grekin balangc M..776 yl yani ilk
Olimpiyat oyunlarnn yapld yl kabul edilir.
M..VI.yya gelindiinde Grek dili ve kltr corafi olarak topraklarnn
kaplad alanlardan ok daha geni bir alanda etkiliydi. Grek smrgeleri, dini ve
ticari ynden geldikleri ehirlere bal olsalar da, politik ynden kendi kontrolleri
kendi ellerindeydi. Grekler, hem anayurtlarnda, hem de kolonilerinde, kendilerini
bamsz kk ehirlere blmlerdi. Polis ad verilen ehirler Grek politikasnn ana
birimlerini oluturuyordu.
Fakat M..VI.yyda, Atina, Korinth, Sparta ve Thebai gibi baz ehirler ne
kmaya balad. Bu ehirlerden Atina ve Sparta genel siyasete egemen olmak
amacyla daima bir rekabet iinde olmular ve birbirlerine zamanla tahamml
edemez bir hale gelmilerdir.
Grekler ile Perslerin ilk kez yz yze gelmeleri M..546 ylnda Lydiada
olmutur. Bu savatan sonra, birka yl iinde tm Anadolu Pers egemenliine
girmitir. Persler igal ettikleri Anadolu kentlerini Persli satraplarca ynetmilerdir.
Baz Grek devletlerinin, Anadolu sahilindeki kimi ehirlerin Pers hkimiyetine
kar isyanlarnda (M..500-M..494) onlar himaye etmeleri sonucunda,
I.Dareiosun Greklere kar bir intikam seferi yapmasna sebep olmutur. oniallar
bamszllarn yeniden kazanmak amacyla M..499 yl balarnda ayaklandlar ve
balarndaki tiranlar kovup demokrasiyi ilan ettiler. Kta Yunanistanda glenmeye
balayan Atinann yardmyla bir ordu toplayarak satrapln merkezi olan Sardese
doru ilerlediler. Sardesi yamalayp yktlar fakat aralarnda tam bir birlik olmad
iin sonular daha da kt oldu. Pers kralnn daha sert nlemler almasna sebep
oldu. Pers kral Dareiosla Lade Adas kylarnda yaplan deniz savanda, Greklerin
yenilgiye uramas sonucu, Ion ayaklanmas sona erdi (M..494).

40
 Pers kral, Atinann bu ayaklanmasndan ve ayaklanmalar desteklemesinden
faydalanarak, Kta Yunanistan ele geirmek iin harekete geti. Fakat bu giriimleri
M..490 ylnda Marathon Savanda, Atinallarn Persleri yenmeleriyle sonuland.
Ayn olay yllar sonra Pers kral Kserkses tarafndan balatlan, Salamis (M..480) ve
Plataia (M..479) Savalarnda yine Perslerin yenilmesiyle sonulanmtr.
Bu durum Perslere kar elde ettii baardan dolay Atinay, Grek
dnyasndaki nderlik mcadelesinde Spartaya eit klm ve hepsinden nemlisi
Ege ve evresinde tartlmaz sz sahibi yapmtr. Anadoludaki Grekler, Pers
basksndan kurtulmak amacyla Atina ynetimine girerler ve yeni bir birlik
olutururlar. Bu birlik Attika Delos Deniz Birliidir. Bu birlie ye her polis devleti,
belirli miktarda para ve gemi karlnda birlie katkda bulunmaktadrlar. Bu srada
Pers kral Kserkses, bakent Susada yaralarn saryordu ve tekrar mcadele iin ok
isteksizdi. Fakat Attika Delos Deniz Birliinin temel amac ksa srede anlald. Atina
ye devletlerin her yl dedikleri vergiden vazgemek niyetinde deildi. Ayrca
birlikten ayrlma giriimlerini de iddet kullanarak nlemeye alt ve birlik giderek
Atina mparatorluuna dnt.
Her ne kadar Atina, birlii kendi karna uygun olarak elde tutsa da, bu birlik
M..466 ylnda Pamphyliadaki Eurymedon Nehri civarnda ve M..449 ylnda
Kbrs civarnda Persleri yenmitir. Kallias Bar diye anlan ve M..448 ylnda
imzalanan antlamayla savalar sona erdi. Pers kral Greklerin Ege Denizi zerindeki
hkimiyetlerini ve Anadolu sahil ehirlerini tand.
Daha sonra, bu olaydan dolay Atina ile Sparta arasnda mevcut olan
kskanlk tamamen ortaya kt. Egemenliin kendilerinde olmalarn isteyen Atina
ile Sparta arasnda Peleponnessos Savalar balad (M..431-M..404). Bu tarih
ayn zamanda Grek polisinin de k tarihidir. Peleponnessos Savalar yalnz Atina
polisinin deil, btn Grek polislerinin, tm olarak Grek toplumunun knn
balangc oldu.
Peleponnessos Savalar tam 27 yl ksa aralklarla srd. Bu savata
Spartallar Atina nlerine kadar geldiler ve her yeri ykp yaktlar. lkeyi neredeyse
l haline getirdiler. Buna karlk Atinallar da, Spartallarn uzak kentlerine ve

41
kolonilerine saldrdlar. Bu savalar bir o yan, bir bu yan kazand. Atinada salgn
hastalklarn balamas ve Periklesin lmesiyle, Atina sava kesin olarak kaybetti.
Peleponnessos Savalar srasnda Persler, devaml olarak diplomasi yoluyla
Atinallara mdahale etmi ve Spartallar desteklemitir. Spartallarn sava
kazanmasnda Perslerin desteinin byk rol olmutur. Fakat bundan sonra
Spartallar, Kta Yunanistann hkimi sfatyla Persler ile savamlardr. Tabi ki
Perslerde Grek devletleri arasndaki bu ayrlklardan yararlanarak, ou zaman
zaferle kmlardr. Sonraki zamanlarda Persler daima Grek devletlerinin aralarndaki
rekabetten daha fazla yararlanmaya baladlar. Grek devletlerinde ayrmclk artt ve
milletlerin paralara ayrlmas da o oranda artt. Pers imparatorlar ise bu durumdan
daha da istifade ederek, kendi siyasi nfuslarn Grek dnyasnda daha da
genilettiler.
M..386 ylnda Sparta, Atina ve Persler arasnda yeni bir bar imzaland.
Kral Bar ad ile anlan bu bar, Perslerin Anadoludaki siyasi stnln ispat
ediyordu. Bu bara gre; Anadolu sahilleri, Klazomenai ve Kbrs, Perslere ait olacak.
Kk ve byk btn Grek devletleri mstakil olacak. Bu maddeyle yeniden Grek
polis devletlerinin birlemesi engellenmi oluyordu. Ayrca her kim bu bar
maddelerini bozar veya kar karsa, Persleri ve dier Grek devletlerini karsnda
bulacakt. Bylece Pers mparatorluu, Grek siyaseti zerindeki kontroln arttrm
oluyordu. Pers mparatorluunun yardmlar ve korumacl sayesinde Sparta,
Grekler zerinde hkim olmak vazifesini ve barn maddelerinin yerine getirilmesi
iini zerine alm oluyordu.
Kral Bar ile Grek devletlerinin birlemesi hemen hemen imknsz hale
gelmiti. Zamanla tekrar glenen Atina M..378 ylnda II.Attika Delos Deniz
Birliini kurmay baard. Birinci birlikten farkl olarak, birlik yeleri arasnda eitliki
ilikilerin kurulmas iin gerekli hkmler kondu. Hara kalkt ve birliin btesi,
yelerinin serbest katklaryla saland. II.Attika Delos Deniz Birliide ayrlmalar
nleyemeyerek, M..355 ylnda kt. Atina bylece byk devlet siyasetinden
vazgeti ve saysz kk devletler halinde, birbirinden ayrlm bir vaziyete geldi.

42
 M..IV.yyn balarnda, Hellen kltrnn, Bat Avrupaya, Balkanlar
zerinden, Rusyann gneyine hzla yayld grlr. Bu dnemde Grek dnyas
toplumsal ve ekonomik bir durgunluk yaamaktadr. Kk Asya kentleri, Pers
mparatorluu ile olan ilikilerinde ona baml kalmay kabullenmi olarak
yaamlarn srdrrken, Ege ile Avrupa arasndaki eski kentler arasndaki blgesel
dmanlk ylesine artmt ki, byk davalarda ve olaylarda bile, ortak hareket
etmeleri imknsz hale gelmiti. Pan-Hellenizm lksne bal kalanlar, bundan byle
birlemenin tek bir devlet tarafndan ya zorla, ya da gl bir nderin etkisiyle
gerekleebileceini kavramlard. Ancak bunu baaracak kayna kestirmek, o
sralarda hemen hemen olanakszd.
Sava her ne kadar Grekler arasnda eksik olmuyorsa da, onlar iin en byk
tehlike ya da ortak dman, Persler idi. Bu ortak dmana kar koyabilmek, hatta
onu yok edebilmek iin, Greklerin ilk nce kendi aralarnda birlemeleri gerekiyordu.
Bu uzlamann da bir politikas olmalyd. Bylece Panhellenizm yani Grek Birlii
dncesi dodu. Fakat bu birlii salayacak nderin kim olaca belli deildi.
Bu zor zamanlarda nihayet, milliyetilik fikirlerini yeniden canlandran
Sokrates olmutur. Kendisi Grekleri yeniden birletirerek Pers mparatorluuna kar,
M..V.yyda olduu gibi, tekrar milli mcadeleye girimeye davet ediyordu. Her
eyden nce Atina ile Spartann barmasn istiyordu. Buna Panhellenizm lks
denir. Sokrates kendi Panhellenizm lksn, o zamann tm Grek devlet
bakanlarna takdim etti fakat istei kabul edilmedi. Sokrates Grek dnyasnda
arad destei bulamaynca, M..346 ylnda Makedonya Kral II.Philipe yazd ak
mektupta, Grek dnyasnn balca drt byk kenti olan; Atina, Argos, Sparta ve
Thebai kentlerinin g birlii yaparak, onun komutasnda Perslere kar sefer
dzenlemesini istedi.

D.)HELLENSTK DNEM VE HELLENZM:

Peleponnessos Savalar, Grek Birliini kurabilecek gte olan Atina ve
Spartay gten drrken, Kta Yunanistann kuzeyinde yeni, gen ve dinamik bir
siyasi g belirdi. Bu g Makedonyayd. Makedonya, Grek polislerini drmeyi

43
baard. Grek polisleri Makedonya mdahalesini snfsal gvenliklere uygun bularak,
bu devletin ynetimi altna girmede isteklilik gsterdiler. Makedonya kral II.Philip,
M..338 ylndaki Chorneia Savanda Grek polislerinin ortak ordusunu yenerek,
bunlarn egemenliklerine son verdi. Bununla birlikte Makedonya kendini Grek
toplumuna bir Grek ulusu olarak sundu. Ayn yl btn Grek polislerini Korinthosta
toplad ve Korinthos Birlii kuruldu. Grek tarihinin bu tarihten sonraki devrine, yani
skenderin Asya Kral ilan edilmesinden son Hellenistik krallk olan Msrn,
Romallarn eline gemesine kadar geen sreye Hellenistik Dnem denir. Aa
yukar skender zamanndan, Augustus zamanna dein geen sreyi kapsar. Tarihsel
olarak ise M..333/33030 yllar arasn kapsamaktadr.
skender, Makedonya Kral ve Greklerin kurtarcs olarak ortaya kt zaman,
belki de dnya hkimiyeti dlemiyordu. Ona gre balangta yaplacak en nemli
i, Bat Anadoludaki Grek kentlerini Pers egemenliinden kurtarmakt. Fakat olaylar
ylesine hzl geliti ki, bu hzl geliim ve deiim skenderin fikir ve ideallerinde de
birtakm deiikliklere yol at. zellikle Pers mparatorluunu zapt ettikten sonra
Hindistan seferine kmas, douda dnyann sonuna varmak istei ve son planlar
skenderin bir dnya imparatorluu kurmay tasarladn aka gstermektedir.
Aslnda Asya topraklarna ayak bast tarihten itibaren, btn kavimlerin kltr ve
geleneklerine sayg gstermesi ve maluplara eit haklar vermesi de bunu
kantlamaktadr.
Hellen kltr ile Asya uluslarnn kltrnn karmas, Hellenler ile Asya
uluslarnn zellikle Perslerin eitlii politikasna itti. Fakat skender balangta
Hellen kltrnn stnl ile balamtr. Bu amala gittii yerlerde Hellen
kltrn yayacak Hellenik ehirler kurdurtmutur. Ama dou kltrn yakndan
tanmasyla, bu inancndan vazgemitir. te, skenderin kltrleri kartrma
politikasna ve bu devre bu yzden Hellenistik Devir ya da Hellenizm Devri
denilmitir. Bu bir anlamda yeni bir dnemin doum sanclarnn ekildii yz yla
verilen addr. Bu yz yl potasnda gelecein bin yllk tarihini yapacak olan yeni
insann ve toplumun hazrland bir dnem olmutur.

44
 Eski zamanlarda Grek diline tamamyla hkim olmak, Hellenizm kelimesiyle
tasvir ediliyordu. Bu noktadan hareket eden, J.G.Droysen, Geschicte Dess
Hellenismusun (Hellenizim Tarihi) 1836 ylndaki baslnda, bu kelimeyi modern
tarih sahasna ithal ederek, Grek dilinin Kta Yunanistann snrlar dna karak,
btn Akdeniz havzasnda ve en nemlisi de n Asyada yaylp, hangi millete
mensup olursa olsun, herkesin dili olduu bu devri, bu kelimeyle tasvir etmitir.
Droysen, bu devirde ayn zamanda Grek kltr unsurlar ile n Asya kltr
unsurlarnn birbiriyle karmas olay sonunda mkemmel bir kltrn yani
Hellenizim kltrnn olutuunu belirleyen ve tespit eden ilk kiidir. te bu suretle,
Hellenizm kavramnn bugn dil alanndan ayrlp, daha nitelikli olarak, kltr tarihi
bakmndan bir anlam kazand grlmektedir.
skenderin dnya hkimiyeti eski n Asya milletlerinin kuvvetine dayanan
tek millet hkimiyeti deildi. O yzyllardan beri dou ile bat arasndaki tezad ve
mcadeleyi ortadan kaldrarak, bir tek imparatorluk kurmak ve dnya barn daim
klmak istemitir. Bunun iin ilk i olarak rklar birbirleriyle kaynatrmaya almtr.
nk kan karmasnn imparatorluu tekil eden milletler arasndaki anlama iin
en iyi ara olduuna inanmtr. Bu fikirden hareket eden skender, iki mterek
milletin kral olmak istemitir. Kendisi M..327 ylnda Baktaria prensinin kz
Roksana ile evlenmek suretiyle dndklerini yapmann ilk rneini vermitir.
Ayrca M..324 ylnda Susada yaplan byk evlilik treninde, Makedonlar ile
Perslileri evlendirerek bu amacna biraz daha yaklamtr.
Bunlardan baka, yeni keifler yaptrm, dnyann muhtelif yerlerini birbirine
balamak iin deniz yollar ve karayollar zerinde byk koloniler oluturmutur.
nsanlarn daha hzl kaynamasn salamak amacyla ktalar arasnda kavimleri g
ettirmitir. Yalnz insanlar deil, dnyann deiik blgelerindeki bitkileri, hayvanlar,
muhtelif yerlere nakil ettirmitir. Kendi ordusunda da baka kavimlerden insanlar
kullanarak bunu bir derece baarmtr.
Gerek maddi gerekse manevi alanlarda alveriin gittike artmas zerine
yeni bir medeniyet kuruldu. Bu ilk olarak kendisini iktisadi alanda gsterdi. Msrdan
Asya topraklarna kadar, bilinen dnyann geni bir kesiminde ok sk ticari ilikiler

45
kuruldu. Ticaret yollar nem kazand gibi yeni yeni ehirlerde kuruldu. Bu
gelimelere bal olarak devletler zenginleti, insanlar zenginleti ve ilk kapitalizm
denemeleri ortaya kmaya balad.
Bu dnemde insanlarn vatan, devlet ve dier insanlara bak alar deiti.
Kta Yunanistandaki insanlar kendi ehirleri dndaki dnyay barbar olarak
grrken, Hellenizm devrinde kozmopolit bir anlay hkim oldu. nsanlar iin ayrm
ls artk, aydn olan ve olmayan olarak deiti.
Hellenistik Dnemin evren hakkndaki grne gre insanlk aslnda bir
birlik oluturmakta ve muhtelif kltrler ancak btn insanln mal olan tek ve
deimez evrensel gerein eitli biimlerde ifade edilmesinde meydana gelmi
bulunmaktadr. te bu muhtelif milletlerin mensup olduklar muhtelif dinlerin genel
olarak benimsenmesine neden oldu. Hlbuki Hellenistik Dnemde, her ne kadar 12
Olympos tanrlar sistemi btn Grekleri kapsar gzkse de, aslnda her polisin kendi
etnik, sosyal ve kltrel bnyesine uygun byk tanrlar, Hellenistik Dnem kltr
dnyasnda saygya ve hrmete ulaarak gelitiler ve evrensel tanrlar seviyesine
ulatlar. Bu tanrlarn birbirleriyle birletirilmeleri ve karmalar, btn evrende
genel bir monoteizmin ortaya kmasna sebep olmutur ki, bunu ge Hellenizmin
yaratt en nemli eser olarak gz nnde tutmak gerekir.
n Asya byk ilahlarnn Hellenistik Dnem kltr leminde nemli bir yere
sahip olmas, Asya kltr unsurlarnn, bu devirde belirleyici bir rol oynamasna ve
Grek kltrnn arkllamasna, arknda Greklemesine neden olmutur.
Kta Yunanistanda yaayan eitli kavimlerin dil birliine ulamasyla birlikte,
dounun yenilemesi daha da hzland. Kurulan bu dil birlii sayesinde Grek edebiyat
eserleri douda yaylmaya balad ve birok tiyatro ald. Ekonomik zenginlikle
birlikte, ortak sanatn gelimesi kanlmaz oldu. Bu kaynama sayesinde yksek bir
medeniyet ortaya kt.
skendere gre btn dnya bir birlik iinde, bir tek devleti tekil edecekti.
Btn lkeler ve milletler bir tek otorite altnda birleecekti. Artk milli menfaatler,
imtiyazlar, bencil dnceler, siyasi ihtiraslarn ve harplerin yerine; bar, hogr,
karlkl sevgi, sayg ve anlay hkim olacakt. Dnyann her yeri herkesin vatan

46
olacak, her insan dnyann btn nimetlerinden ve kltrnden faydalanabilecekti.
Btn bir dnyay siyasi bir birlik altnda toplama projesi o zaman iin ok ileri bir
dnceydi. Gnmzden yaklak iki bin yz yl nce, 33 yandaki skender, bu
projeyi gerekletirmeye almtr.
O halde denilebilir ki; Yerel ve milli devlet grnn nemini kaybettiini,
giderek kozmopolit yani dnya devleti grn kefeden ve bunu hayata geirmeye
alan kii skenderdir. Ayn zamanda, dnya bar ve kardelii fikrinin de ncs
olmutur.
skenderin fetihlerinin amac, dounun bilgelii ve zenginlii ile Greklerin
ak dncelilii ve hareketli yaamlarn birbirleri iinde eriterek yepyeni ve harika
bir toplum yapsna erimekti. Her ne kadar byk imparatorluu paralandysa da,
skenderin plan yava yava gereklemi oldu. Grek sanat ve dncesi douya
szd. Grekliler dnyann sadece Sparta ve Atinadan ibaret olmadn rendiler.
Dorlar ve Ionlar arasndaki sonu gelmez anlamazl zorla zmekten daha nemli
konularn olduunu kavradlar. Zaten pek az olan siyasal glerini yitirdikten sonra,
onlar bugne kadar en byk gcn taycs oldular.
Kle olsun, zgr olsun, gmenler; kendileri ile birlikte yeni lkelerine, ana
vatanlarnn mallarn, tekniklerini getirdikleri ve yabanc topraklar zerinde uluslarn
ya da ehirlerin tanrlarna uygun ayinlerle tapndklar sunaklar kurdular. Bylece
Dou ve Akdeniz uygarlklar birbirine karm olarak, ticaret ve diplomasi yoluyla
doudaki uygarlklara, kuzeyin ve gneyin eski barbar toplumlarna eritiler.
Roma Dnemi zamannda, Hellenizmin ikinci devri balam oldu. Bu devirde
Roma kltr, Dou ve Grek kltrnn kaynamasyla oluan bir kltr meydana
getirmitir. Yani bir kpr kltr durumuna gelmitir. Hellenizm yeni siyasal yap
ierisinde eski deerlerin ve alkanlklarn yaand bir gei dnemi olmutur.
skenderin M..323 ylnda Babilde lmn izleyen yz yl ierisinde
dnya kltrnde byk gelimeler oldu. Kendisinden sonraki krallklar devrinde ve
Kk Asya da bu uurda nemli almalar yapld. Kk Asyay bu dnem
ierisinde iki tipte krallk ynetmitir. Pergamon Krall M..283-M..133 gerek
Grek uygarlnn temsilcileri ve koruyucular olmulardr. Bithynia Krall M..327-

47
M..74 Grek uygarlnn nderleri olmulardr. Buna karlk Pontus Krallar
M..302-M..36 d grnmyle Grekli ancak doulu ierik tayan kltr politikas
yrtmlerdir. Kommagene Krallar da bu iki tipin, temsilcilerindendir.
Hellenizmin balang tarihi M..IV.yy ortalaryken siyasi olarak biti tarihi,
M..I.yyn sonu yani, Hellenistik devletlerin Roma mparatorluuna dhil olmasyla
sona ererken, Hellenizmin kltrel tesiri ise Roma mparatorluk Dneminde de
devam etmitir. Bu da M.S.4.yyn ba olarak kabul edilir.
D.1)HELLENZM SONULARI ve BATIDA HELLENZM:
Hellas bata olmak zere Anadoluda Grek elerinin grld baz
yerlekeler Hellenistik Dneme gelinceye dein farkl politik kimliklere sahipken
Hellenistik politika sayesinde Grek polisi stats kazanm ve eit haklara sahip
olmutur.
Anadolu kylarndaki Grek yerleimleri ve polisleri bu dnemde finansal
olarak desteklenmitir.
Hellenistik Dnemle, Grek gmenlerine yeni iskn yerleri ve yeni kaynaklar
almtr. Hellenistik Dnemde Grek rk anlaynn Hellas dnda yayld ilk yer
Akdeniz dnyas olmu ve Hellenistik mparatorluun merkezi haline gelmitir.
Hellasdan Msr, Suriye ve Hindistana uzanan geni corafya iinde Grek
kltr ekil deitirmi ve yerel kltrlerle etkilemitir. Yerli halk eski kltrlerine
bal kalrken, yneticiler yeni kltrleri benimsemitir. Hellenletirilmi doulular
kendileri ile Grek olarak vnm ve Grek ayrcaln savunmulardr. Doudaki
kltrel Hellenizasyon Grek politik fikirlerini de beraberinde getirmitir.
Makedon ve Grek yneticiler kendi dillerini resmi dil olarak ilan etmi
zellikle Atinal filozoflarn politika ile ilgili yazlarn topluma aktarma yoluna
gitmilerdir. Bu entegrasyon srecinde yabanclarn bir ksm yerli kadnlarla evlenmi
ve yava yava Grek isimlerinin arasnda yerli isimlerde grlmeye balanmtr.
zellikle Suriye ve Hindistan gibi u snrlarda balangta hzla yaylm gibi
gzken kltr zamanla eski gelenee yenik dmtr. yle ki Greke adlandrlm
yerlere yeniden yerli adlar verilmitir.

48
 Batdaki vatanda meclislerinin toplumun eilimini yanstan bir organ olma
grevi douda ynetim asndan srdrlememitir. Hellenistik Krallklar iinde
kamu grevlerine katlma hakkna sahip olmak iin vatanda olma gereklilii ortadan
kalkm ve dolays ile Grekler ve Barbarlar arasndaki ayrmda yok olmutur.
D.2)ANADOLUNUN HELLENLETRLMES:
Grek kltr, skender mparatorluunda Hellenizmin arac olmadan nce
Grek yerleimlerinin bulunduu kk bir alanda yaylmt.
Trakya Greklerin ayak basmaktan ekindikleri gvensiz bir toprakt.
Trakyallar, Hellenizm etkisi tamadklar gibi ou kez Greklerle de dmanlk
yaratmlardr.
Philipposun Trakyay fethi ve blgenin i ksmlarnda balatlan kolonizasyon
ile bu anlamda yeni bir alan almtr. Anadolunun kuzey kylar iinde ayn durum
geerlidir. Anadoluda Halisin (Kzlrmak) dousunda yaayanlar yar vahi
kabilelerdi. Paphlagonia ve Bithyniallar onlara gre daha uygardlar.
Anadolunun bat kylarnda Grek uygarlklar olduka fazla olmasna ramen
bu yerleimlerde Hellenizm etkisi zayft. Gneybat yerleimleri ise daha dankt,
bu nedenle Hellenizm burada daha hzl bir yaylm gerekletirmitir.
Kariaya Hellenizm Aleksandrosdan nce gitmitir. Karia satraplar Grekeyi
resmi dil olarak kabul etmiti. Hekatomnidlerin hkimiyetindeki tm yerleimler
tamamen Hellenize edilmilerdir. Grek kkenli yerleikler zgrce yerlilerle evlenmi
ve Greklerle yerliler arasnda sorunsuz bir kaynama gereklemitir. yle ki,
M..408de Rhodosun kurduu birlie tm Kariallar vatanda olarak katlmtr. Bu
durum Kariallarn politik organizasyonunun Greklerinkiyle ayn izgide olmas
anlamna gelmektedir.
Kariallarn dou komular Lykiallar ise daha az Hellenize olmular, kendi
ulusal dillerini ve yazlarn kullanmaya devam etmilerdir. Lykiallar Aristotelesin
ltyle barbar insanlar olarak deerlendirilseler bile, kurduklar bykl kkl
yerleimler Grekler tarafndan polis olarak kabul edilmi ve M..IV.yy ortalarnda
demokratik bir yap sergilemeye balamlardr. Gerekten bu dnemde bastklar
sikkelerde hkim slale adn deil polis adn gryoruz.

49
 Anadolunun gneyinde Pamphylia Ovas Antik ada ahalisi Grek olan ok
sayda yerleim barndrmtr. Ovalarda ve dalk yksek yerlerde Milyae ve
Pisidiallar balangta Hellenizme taraftar olmamlar, kabile rgtlenmesi ats
altnda ou dank kasabalarda yaamlardr. Baz merkezi, korunakl alanlar
oluturulmu ve buralar kabilenin ynetim merkezleri halini almtr. Bu kabilelerin
phesiz miras yoluyla aktarlan monarik bir sistemleri bulunmakla birlikte, bazlar
primitif demokratik uygulamalarda sergiliyorlard. Baz komitelerse kendi ilerinde
gelimemi topluluklar durumunda olup bunlardan bir ksm ovadaki Grek
komularnn kltrleri tarafndan sourulmaya balamlardr. rnein; Selgeliler ve
Etennesliler M..IV.yy ortalarnda bastklar sikkelerde Grek efsanelerinden
sahnelere yer vermilerdir.
Kilikiada, Hellenistik Dnem balarnda Grek kltrnn baskn olduu
grlr. Burada Grek yerleiklerinin oturduu birok yerleim bulunduunu ve
kolonilerle birlikte M..IV.yyda burasnn tamamen Hellenize olduunu sikkelerden
izliyoruz. Kuzey ve Orta Anadoluda belli alanlarda Galatlar tarafndan istila edilmiti
ve bu kesimlerde doulu ailelerin slale ynetimi egemendi. Yerli krallar Bithynia ve
Paphlagoniada ve Pers aileleri de Pontusla Kappadokiada ynetimlerini
srdryorlard. Tm bu slaleler eitli aamalarda Hellenletirilmi ve Grekeyi
resmi dilleri olarak kabul etmilerdir. Krallar genellikle son isim olarak Grek
kltleriyle ilgili adlar almlar ve ayn zamanda Grek teknik adamlarn kendi
ordularn dzenlemek iin kullanmlardr. Fakat baz yerlerde ynetim
Hellenletirilmi ama buradaki nfus Hellenizmden ok az etkilenmitir. Pontusda
kyda dank biimde konumlanm kk bir kale grntsne sahip ok sayda
Grek kolonisi phesiz olduka hzl Hellenize edilmilerdi. Kappadokiada ok
gerilerde yer alsa bile Mazaka ve Tyana gibi nemli ticaret kasabalar ncelikle
Hellenize edilmilerdi. Galatlar ise kendi kltrlerini her zaman baskn tutmular
(M..I.yy) ve ele geirdikleri yerlerde herhangi bir yapsal deime olmamtr.
Aslnda kendileri krsal kesim insanlaryd ve zellikle Phrygiada kasaba hayat
srerek kendi sosyal politik yaplarn devam ettirmilerdir. Pesinus ise, M..I.yyda
hala ana tanrann ba rahibi tarafndan ynetiliyordu.

50
 Bat Anadolunun Hellenletirilmesi, Seleukoslar ve Attaloslar zamannda
tamamlanmtr. Buna ramen Mysiann yksek kesimlerinde ve girilmez dou
ksmlarnda Grek etkisi ok az olup buralarda birok byk yerli kabileler yer
alyorlard. Bunlardan Abbaeitaeler, Abretteniler ve Olympeniler, kendi
bamszlklarn Roma Dnemine kadar srdrmlerdir. Aeoliada Pergamon
M..IV.yy ortasnda Greklerin yllk memurlarn benimsemitir. Aegae, Larissa ve
Magnesia Hellenlemekle beraber Aeoliann i kesimlerde kabile organizasyonu
geni bir alanda srd iin Hellenizm buralar etkileyememitir. Kabile hayat Lydia
ve Phrygiann baz yerlerinde ge dnemlere kadar devam etmitir. Kaystros
Vadisinde ve evreleyen dalarda Kaystrianiler, Kilbiani, Tmolitae ve
Mysotimolitaeler; Menadrosun arka kesimlerinde Hyrgaleis; Lydiann da snrlar
ve Hermos Vadisinin altlarnda Hyrcanis ve Mostere adl yerleimlerdeki iki kabile;
Phrygiada ise Mokkadeni, Mokseani ve Karpeniler yayorlard. Lydiallar kendi eski
kltrlerini Grek kltr ve Hellenizm karsnda korumularsa da bu kltr
Hristiyanlk Dneminde byk lde ortadan kalkmtr. Phrygiann ortasndan ise
ok sayda nemli ticaret yolu geiyordu, bu nedenle yerleim olduka gelimiti.
Ancak baz alanlar uzun sre Hellenizmden etkilenmemilerdir. Phrygiann
gneydou ksmlarnda Phryg dili M..III.yy sonrasna kadar devam etmitir.

51