Bud 58 03 2 pw2

ZESZYTY NAUKOWE
POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ
FOLIA SCIENTIARUM
UNIVERSITATIS TECHNICAE RESOVIENSIS
NR 276
BUDOWNICTWO
I INYNIERIA RODOWISKA
Kwartalnik
zeszyt 58
nr 3/2011/II
Wydano za zgod Rektora
Redaktor naczelny
Wydawnictw Politechniki Rzeszowskiej
prof. dr hab. in. Feliks STACHOWICZ
Komitet Redakcyjny
Wadysaw FILAR
Roman PETRUS
Grzegorz PROKOPSKI
Jarosaw SP
Jan STANKIEWICZ
Zbigniew WIDER
Redaktor serii
Grzegorz PROKOPSKI
Redaktor naukowy
Aleksander KOZOWSKI
Opiniodawcy
Andrzej AJDUKIEWICZ, Andrzej M. BRANDT, Marian GIEJOWSKI,
Jzef GOMB, Zbigniew JANOWSKI, Stanisaw KAJFASZ, Oleg KAPLISKI,
Tadeusz KASPROWICZ, Piotr KLEMM, Micha KNAUFF, Piotr KONDERLA,
Aleksander KOZOWSKI, Jan KUBIK, Andrzej APKO, Cezary MADRYAS,
Jan MAOLEPSZY, Zygmunt MEYER, Wojciech RADOMSKI, Zbigniew SIKORA,
Jacek LIWISKI, Zenon WASZCZYSZYN, Krzysztof WILDE,
Szczepan WOLISKI, Witold WOOWICKI, Leonard ZIEMIASKI, Jerzy ZIKO
Redaktorzy zeszytu
Zdzisaw PISAREK
Grzegorz RYBICKI
p-ISSN 0209-2646
Wersja drukowana kwartalnika jest wersj pierwotn
Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej

ul. W. Pola 2, 35-959 Rzeszw
Nakad 500 + 50 egz. Ark. wyd. 36,63. Ark. druk. 26,75. Papier offset. kl. III 70g B1.
Oddano do druku w lipcu 2011 r. Wydrukowano w lipcu 2011 r.
Drukarnia Oficyny Wydawniczej, ul. W. Pola 2, 35-959 Rzeszw
Zam. nr 60/11
SPIS TRECI
GEOTECHNIKA
Adam BALAWEJDER, Wojciech KOZOWSKI, Andrzej SUROWIECKI: Stateczno
nasypu wzmocnionego cian gabionow w warunkach napywu wody
powodziowej........................................................................................................ 9
Jerzy BAUER, Janusz KOZUBAL, Wojciech PUA, Marek WYJADOWSKI:
Probabilistyczna ocena przemieszcze gowicy pala poddanego obcieniom
poziomym ............................................................................................................ 17
Mirosaw BUKOWSKI, Grzegorz BARTNIK: Geotechniczna ocena gruntw poddanych
spezywaniu na przykadzie skarpy wilanej .......................................................... 25
Wojciech GOSK: Analiza procesw deformacyjno napreniowych w bryle gruntowej
badanej pyt dynamiczn ZFG 01 ...................................................................... 31
Anna JUZWA, Joanna BZWKA: Zastosowanie kolumn fundamentowych w budownictwie
drogowym............................................................................................................ 39
Maciej KUMOR, Szymon TOPOLISKI: Badanie wybranych geotechnicznych zalenoci
materiaowych kompozytu cement - torf............................................................... 47
Marzena LENDO SIWICKA, Anna ADA, Kazimierz GARBULEWSKI: Projektowanie
budowli wedug Eurokodu 7 z uwzgldnieniem warunkw hydraulicznych.......... 55
Jerzy SKOWSKI, Krzysztof STERNIK: Analiza statecznoci skarpy tymczasowego wykopu
w ssiedztwie istniejcej zabudowy...................................................................... 63
Dariusz SOBALA, Wojciech TOMAKA: Nono elbetowych pali prefabrykowanych na
podstawie bada w warunkach gruntowych Podkarpacia ...................................... 71
Magorzata SUPERCZYSKA, Rafa KUSZYK, Monika MITEW - CZAJEWSKA: Ocena
parametrw mechanicznych iw plioceskich na potrzeby budowy tuneli II linii
metra w Warszawie .............................................................................................. 79
Andrzej SUROWIECKI, Wojciech KOZOWSKI: Badania cech wytrzymaociowych
fizycznego modelu gabionu .................................................................................. 87
Krzysztof WILK: Badania odksztacalnoci gruntw madowych .............................................. 93
Anna WYSOWSKA, Marcin HERING: Wyznaczenie zawartoci wolnych przestrzeni za
pomoc metody georadarowej .............................................................................. 101
KONSTRUKCJE BETONOWE
Lidia BUDA - OG, Przemysaw WOJTOWICZ: Ocena stopnia uszkodzenia obcionych
belek elbetowych na podstawie charakterystyk dynamicznych............................ 111
Barbara GOSZCZYSKA, Grzegorz WIT, Wiesaw TRMPCZYSKI, Aleksandra
KRAMPIKOWSKA, Justyna BRYA, Pawe TWORZEWSKI: Weryfikacja
dowiadczalna identyfikacji i lokalizacji zarysowania betonu przy zastosowaniu
metody emisji akustycznej.................................................................................... 119
Krzysztof GROMYSZ: Model tarcia wewntrznego w poziomym zespoleniu elbetowych
pyt dwuwarstwowych.......................................................................................... 127
Tomasz KASPRZAK, Piotr KONDERLA, Kazimierz MYLECKI: Fizycznie nieliniowa
analiza elbetowej powoki chodni kominowej.................................................... 135
Jacek KORENTZ: Metoda obliczania ugicia belek elbetowych wzmocnionych materiaem
kompozytowym.................................................................................................... 143
Radosaw KUPCZYK: Badania wpywu zarysowania na nono zakotwie strzemion............ 151
Krystyna NAGRODZKA GODYCKA, Magorzata SIKORSKA: Eksperymentalne badanie
efektywnoci sprania monolitycznych i prefabrykowanych wspornikw
o redniej smukoci cinania ............................................................................... 159
Aleksandr SMOKTUNOVI, David SMOKTUNOVI, Robert GRYGO, Andrzej APKO:
Efektywno zbrojenia prtami i wknem rozproszonym w belkach
elbetowych ......................................................................................................... 167
Tadeusz URBAN, Marek SITNICKI, Jerzy TARKA: Wzmacnianie na przebicie pyt
elbetowych z bdnie usytuowanym zbrojeniem gwnym.................................. 175
Adam URYZAJ: Wpyw wilgotnoci betonu na naprenia przyczepnoci do stali
zbrojeniowej......................................................................................................... 183
KONSTRUKCJE METALOWE
Wioleta BARCEWICZ, Marian GIEJOWSKI: Analiza deformacji blach czoowych
w wzach stalowych i zespolonych z wykorzystaniem fotogrametrii cyfrowej..... 193
Roman BIJAK: Oglny przypadek zwichrzenia belek o dwuteowym przekroju
bisymetrycznym podpartych widekowo............................................................... 201
Pawe BAEJEWSKI, Jakub MARCINOWSKI: Modyfikacje konstrukcyjne zadaszenia
stadionu redukujce drgania o charakterze rezonansowym ................................... 209
Monika CHABLASZEK, Zbigniew KOWAL: Nono kratownicy Misesa z prtw
obarczonych wstpnym wygiciem ...................................................................... 217
Marcin CHYBISKI, Andrzej GARSTECKI: Racjonalny ukad eber i otworw w rodniku
blachownic stalowych .......................................................................................... 225
Piotr IWICKI, Marcin KRAJEWSKI: Analiza numeryczna i badania dowiadczalne
kratownicy ze steniami...................................................................................... 233
Agnieszka JABOSKA - KRYSIEWICZ: Analiza numeryczna i eksperymentalna
stalowych wzw ze rubami spronymi ........................................................... 241
Zbigniew KOWAL, Rafa PIOTROWSKI, Andrzej SZYCHOWSKI: Sztywno poaciowa
struktur prtowych o oczkach kwadratowych ....................................................... 249
Aleksander KOZOWSKI, Jan AGUNA: O zdolnoci do obrotu doczoowych wzw
konstrukcji stalowych........................................................................................... 257
Piotr LEWANDOWSKI, Elbieta URBASKA - GALEWSKA: Wpyw warunkw
brzegowych na naprenia stalowych okadzin kasetonowych.............................. 265
Mariusz MALAK, Marcin UKACZ: Normowa ocena nonoci stalowych belek z falistym
rodnikiem uoglniona na przypadek poaru ........................................................ 271
Anna PALISSON SOK, Leopold SOK: Wymiarowanie blach fadowych stosowanych
w pytach zespolonych stalowo - betonowych ...................................................... 279
Zdzisaw PISAREK: Mechaniczny model wza zespolonego obcionego momentem
dodatnim .............................................................................................................. 291
Marcin SKWAREK, Jacek HULIMKA: Wybrane problemy wyznaczania obcienia wiatrem
wie kratowych w ujciu norm PN - EN............................................................... 299
Andrzej SZYCHOWSKI: Miejscowa utrata statecznoci ciskanej pki cienkociennego
ksztatownika gitego ........................................................................................... 307
Lucjan LCZKA: Zastosowanie metody skadnikowej do oceny charakterystyki wzw
obcionych cyklicznie ........................................................................................ 315
Andrzej WOJNAR: Wpyw rzeczywistej charakterystyki wzw na dobr przekrojw
w stalowych ramach przechyowych..................................................................... 323
MECHANIKA MATERIAW I KONSTRUKCJI

Ewa BAZIK BOROWA, Aleksander ROBAK, Micha PIEKO: Analiza numeryczna
konstrukcji rusztowania moduowego o nietypowym ksztacie ............................. 333
Sawomir CZARNECKI: Algorytm wyprowadzania dyskretnej postaci rwnania prac
wirtualnych w systemie MAPLE dla dowolnego elementu skoczonego .............. 341
Barbara KALETA, Bartosz RYCKI: Zagadnienie wasne belki na stochastycznym,
dwuwarstwowym podou gruntowym ................................................................. 349
Krzysztof KOZIO, Krzysztof STYPUA: Odpowied masztu z odcigami na wybrane
obcienia wyjtkowe .......................................................................................... 357
Eliza KUMASKA, Pawe KOSSAKOWSKI: Podkrytyczny wzrost pknicia
zmczeniowego stali St3S oraz stuletniej stali mostowej ...................................... 365
Arkadiusz KWIECIE, Piotr KUBO, Bogusaw ZAJC: Weryfikacja dowiadczalna
hipersprystego modelu polimeru na przykadzie bada zcza podatnego .......... 373
Arkadiusz KWIECIE, Pawe LATUS: Wpyw miary odksztacenia rozciganego polimeru
na parametry modelu reologicznego ..................................................................... 381
Roman LEWANDOWSKI, Aleksandra BARTKOWIAK: Wyznaczanie charakterystyk
dynamicznych ram z lepkosprystymi tumikami drga ...................................... 389
Edward MACIG, Filip PACHLA, Tadeusz TATARA: Analityczno-dowiadczalna analiza
odpowiedzi dynamicznej budynku ramowo-murowego na skutek wyburzenia
komina ................................................................................................................ 397
Piotr MIKA: Modelowanie konstrukcji powokowej z uwzgldnieniem procesu rozwoju
uszkodze ............................................................................................................ 405
Maciej PIEKARSKI: Ruszty z belek wzajemnie podpierajcych si jako konstrukcje
wsporcze stropw................................................................................................. 413
Krzysztof WILDE, Magdalena RUCKA: Eksperymentalna analiza modalna konstrukcji
stadionu w Zielonej Grze.................................................................................... 421
GEOTECHNIKA
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI RZESZOWSKIEJ Nr 276
Budownictwo i Inynieria rodowiska z 58 (3/11/II) 2011
Adam BALAWEJDER1
Wojciech KOZOWSKI2
Andrzej SUROWIECKI3
Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu
Politechnika Opolska
STATECZNO NASYPU WZMOCNIONEGO CIAN

GABIONOW W WARUNKACH NAPORU WODY
POWODZIOWEJ
STRESZCZENIE
Celem artykuu jest przedstawienie wybranych elementw analizy statecznoci nasypu

komunikacyjnego skarp zabudowan jednostronnie cian gabionow, poddanego naporowi
wody w sytuacji kryzysowej, ktr moe by np. powd. Pitrzenie wody wystpuje na
skarpie niezabudowanej cian gabionow. Nasyp nie jest obciony na koronie. Przyjmujc
przypadek pitrzenia wody powodziowej na wysokoci korony nasypu, opracowano:
dyskretyzacj obszaru filtracji, rozkad prdkoci i siatk hydrodynamiczn oraz okrelono
powierzchnie polizgu.
Sowa kluczowe: nasyp, ciana gabionowa, powd
1 WPROWADZENIE
Przedmiotem bada jest nasyp ziemny ze skarp podpart cian wykonan

z elementw gabionowych. Tego typu konstrukcje oporowe nale do stosunkowo tanich,
trwaych i nieskomplikowanych w montau stabilizacji skarp nasypw i przekopw
drogowych i kolejowych [4, 6, 8, 12]. W Polsce technologi t rozpowszechniono po 1990
roku, szczeglnie na wybrzeu. Natomiast na Dolnym lsku obserwuje si przyspieszenie
tempa rozwoju zastosowa po powodzi 1997 roku [11, 12]. W zakresie wymiarowania,
analizy statecznoci, modelowania, uoglnie teoretycznych, bada dowiadczalnych
i poligonowych, dotyczcych cian gabionowych ukazaa si znaczna liczba publikacji [3, 5-
7, 13], jednak niewiele z nich uwzgldnia sytuacje kryzysowe, na przykad napr wody
powodziowej [11].
________________________
1
adam.balawejder@up.wroc.pl
2
w.kozlowski@po.opole.pl
3
andrzej.surowiecki@up.wroc.pl
10 A. Balawejder, W. Kozowski, A. Surowiecki
2 CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU I SPOSB WYKONANIA BADA
Analizowane jest (gwnie w aspekcie statecznoci) zachowanie si nasypu ze skarp

zabudowan jednostronnie cian gabionow, poddanego naporowi wody w sytuacji
kryzysowej, ktr moe by np. powd. Pitrzenie wody wystpuje na skarpie
niezabudowanej cian gabionow. Nasyp nie jest obciony na koronie. Przyjmujc
przypadek pitrzenia wody powodziowej na wysokoci korony nasypu, opracowano:
dyskretyzacj obszaru filtracji, rozkad prdkoci i siatk hydrodynamiczn oraz okrelono
powierzchnie polizgu. Obliczono take wartoci wspczynnikw statecznoci i parametry
geometryczne wyznaczonych powierzchni polizgu. Parametrem zmiennym jest konfiguracja
ciany. Powierzchnie polizgu wyznaczono dla najmniejszej wartoci wspczynnika
statecznoci obliczonego metod Felleniusa i Bishopa. Zastosowano autorskie
oprogramowanie [1, 2] oraz wiedz zawart w podrcznikach [9, 10].
Zaoenia do oblicze sformuowano nastpujco: jednorodny nasyp, zlokalizowany na
podou odksztacalnym o parametrach identycznych jak nasyp. Obliczenia numeryczne
prowadzono uwzgldniajc warstw podoa nasypu do gbokoci Hp = 5,0 m. Wysoko
nasypu ponad jego poziomem posadowienia wynosi Hn = 5,0 m; wysoko poziomu wody
pitrzcej, rwna poziomowi korony nasypu oznaczono jako Hg = 10,0 m. Szeroko korony
nasypu B = 5,0 m; nachylenie skarp 1:1,5; ciar objtociowy orodka gruntowego
= 17,0 kN/m3.
Pionowa ciana zoona z koszy gabionowych zostaa skonstruowana w trzech
wariantach, rnicych si liczb gabionw: 2 gabiony w jednym rzdzie (wariant I),
3 (wariant II) oraz 4 (wariant III).
3 REZULTATY ANALIZY STATECZNOCI
Stosujc program FILTR [2] wyznaczono pole filtracji w nasypie przy pitrzeniu wody
na poziomie rwnym wysokoci nasypu. Dyskretyzacj obszaru filtracji, rozkad prdkoci
i siatk hydrodynamiczn przy maksymalnym poziomie pitrzenia w nasypie Hg = 10,0 m dla
schematu stanowicego wariant I pokazano na rysunkach 1, 2 i 3. Rysunki 4 i 5 ilustruj
powierzchnie polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci wyznaczone metod
Felleniusa i Bishopa dla ciany zoonej z dwch warstw gabionw [11]. Natomiast
w tabelach 1 i 2 zestawiono wartoci wspczynnikw statecznoci i parametry geometryczne
wyznaczonych powierzchni polizgu dla wszystkich trzech wariantw konstrukcji ciany
gabionowej. W pierwszych wierszach tablic w celu porwnania podano wyniki dla nasypu
konwencjonalnego (ze skarp bez stabilizujcej ciany gabionowej) przy maksymalnym
pitrzeniu wody.
Rysunek 6 przedstawia zbiorcze zestawienie wynikw oblicze. Dla wszystkich
wyznaczonych powierzchni polizgu wartoci wspczynnikw statecznoci s wiksze od
wartoci dopuszczalnych, co wskazuje, e stateczno oglna analizowanych konstrukcji
cian gabionowych przy maksymalnym pitrzeniu wody jest zapewniona.
Stateczno nasypu wzmocnionego cian gabionow 11
Rys. 1. Dyskretyzacja obszaru filtracji przy maksymalnym poziomie pitrzenia w nasypie ze skarp zabudowan
cian gabionow zoon z dwch warstw [11]
Rys. 2. Rozkad prdkoci przy maksymalnym poziomie pitrzenia w nasypie ze skarp zabudowan cian
gabionow zoon z dwch warstw [11]
Rys. 3. Siatka hydrodynamiczna przy maksymalnym poziomie pitrzenia w nasypie ze skarp zabudowan
cian gabionow zoon z dwch warstw [11]
Rys. 4. Powierzchnia polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci obliczonym metod Felleniusa

w nasypie zabudowanym cian gabionow zoon z dwch warstw przy maksymalnym pitrzeniu
[11]
Rys. 5. Powierzchnia polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci obliczonym metod Bishopa

w nasypie zabudowanym cian gabionow zoon z dwch warstw przy maksymalnym pitrzeniu
[11]
Tab. 1. Zestawienie parametrw dotyczcych powierzchni polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci

obliczonym metod Felleniusa, dla skarpy nasypu zabudowanej cian gabionow, przy maksymalnym
pitrzeniu wody [11]
Liczba Wspczynnik Wsprzdne punktw charakterystycznych Promie

gabionw statecznoci koowych powierzchni polizgu powierzchni
ustawionych na FF Pocztek Koniec rodek polizgu
sobie Xp[m] Yp[m] Xk[m] Yk[m] Xo[m] Yo[m] R [m]
0 1.564 10.9 10.0 20.9 5.0 17.823 11.356 7.052
2 1.634 11.0 10.0 21.0 5.0 17.250 10.010 6.250
3 1.543 11.3 10.0 18.4 5.0 16.611 10.010 5.311
4 1.459 10.5 10.0 17.7 5.0 15.836 10.010 5.336
Tab. 2. Zestawienie parametrw dotyczcych powierzchni polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci

obliczonym metod Bishopa, dla skarpy nasypu zabudowanej cian gabionow, przy maksymalnym
pitrzeniu wody [11]
Liczba Wspczynnik Wsprzdne punktw charakterystycznych Promie

gabionw statecznoci koowych powierzchni polizgu powierzchni
ustawionych na FB Pocztek Koniec rodek polizgu
sobie Xp[m] Yp[m] Xk[m] Yk[m] Xo[m] Yo[m] R [m]
0 1.605 10.9 10.0 20.1 5.0 18.137 12.361 7.609
2 1.686 10.6 10.0 18.2 5.0 17.525 12.260 7.281
3 1.609 11.0 10.0 17.7 5.0 16.580 10.498 5.601
4 1.522 10.3 10.0 17.1 5.0 15.538 10.010 5.238
a)
b)
c)
Rys. 6. Powierzchnie polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci przy maksymalnym poziomie

pitrzenia dla ciany gabionowej: b) zoonej z trzech warstw gabionw, c) wykonanej z czterech
warstw gabionw [11]
Z rysunku 6 wynika, e krzywa polizgu oszacowana wg teorii Felleniusa penetruje

gbiej w podoe nasypu, natomiast obejmuje zasigiem krtsz stref korony nasypu.
Analizujc dostrzeone zjawisko w kategoriach wytenia nasypu jako konstrukcji, stwierdza
si w teorii Felleniusa koncentracj wymaga odnonie nonoci podoa. Rnice
charakteryzujce przebieg krzywej polizgu wedug jednej i drugiej teorii s najbardziej
widoczne w przypadku ciany oporowej zoonej z najmniejszej liczby gabionw.
4 PODSUMOWANIE
Potwierdzono przydatno autorskiego programu numerycznego FILTR [2] do

wyznaczenia pola filtracji w nasypie przy pitrzeniu wody na poziomie rwnym wysokoci
nasypu.
Analiza statecznoci ma charakter porwnawczy: wartoci wspczynnikw
statecznoci obliczonych metod Felleniusa FF i Bishopa FB oraz parametry geometryczne
wyznaczonych powierzchni polizgu porwnywano z wielkociami analogicznie obliczanymi
dla nasypu konwencjonalnego (bez ciany oporowej) przy maksymalnym pitrzeniu wody.
Na podstawie zbiorczego zestawienia rezultatw oblicze stwierdzono we wszystkich typach
nasypu ze cian gabionow spenienie statecznoci oglnej przy maksymalnym pitrzeniu
wody (wartoci wspczynnikw: FF > 1,45-1,56 oraz FB > 1,52-1,60). Wartoci
wspczynnikw statecznoci zale od konfiguracji ciany gabionowej.
Przyjty w rozpatrywanym przykadzie ukad geometryczny ciany gabionowej nie
zapewnia powikszenia wartoci wspczynnika statecznoci. Stwierdzenie powysze moe
wzbudzi dyskusj na temat jakoci analizowanych modeli nasypu podpartego cian
gabionow. Majc wiadomo, e wprowadzeniu obcienia naziomu (badane modele nie
byy poddawane dziaaniu zewntrznego obcienia eksploatacyjnego) wartoci
wspczynnikw statecznoci ulegn redukcji, naley oczekiwa zblienia tych wartoci do
granicy bezpieczestwa. Jak wiadomo, zadaniem ciany oporowej jest powikszenie wartoci
wspczynnikw statecznoci, wic problem jest umiejscowiony w modelach. Skonstruowane
modele charakteryzuj si jednakowym pochyleniem obu skarp (1:1,5), natomiast szeroko
skarpy analizowanej jest niejednakowa i ksztatuje si:
- w modelu bez ciany gabionowej 7,5 m;
- w modelach ze cian gabionow zoon z dwch, trzech i czterech moduw kolejno:
5,5 m; 4,0 m oraz 2,5 m.
Gdyby pozostawiono jednakow szeroko skarpy 7,5 m, wtedy automatycznie pochylenie
skarpy w modelach byoby bardziej agodne ni 1:1,5 i ulegaoby zmniejszeniu w funkcji
wysokoci ciany gabionowej. W takiej aranacji modeli, tendencja zmian wartoci
wspczynnikw statecznoci (powikszenie) byaby generowana zmian pochylenia skarpy.
Konkludujc naley podkreli podstawowy charakter bada i konieczno ich kontynuacji na
odpowiednio zmodyfikowanych modelach.
PIMIENNICTWO
[1] Balawejder A.: Program SZMFiB-Stateczno zboczy metod Felleniusa i Bishopa.

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, Wrocaw 2007.
[2] Balawejder A.: Program FILTR-Filtracja ustalona w nasypach ziemnych pitrzcych
wod. Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocawiu, Wrocaw 2008.
[3] Clayton C.R.J., Milititsky J., Woods R.J.: Earth Pressure and Earth Retaining Structures.
Blackie Academic & Professional. An Im Print of Chapman & Hall. London-New York,
1996.
[4] Gabiony MACCAFERRI. Officine MACCAFERRI S.P.A. Polibeton Sp.z o.o.,

ul. Jagielloska 79, Warszawa 2003.
[5] GGU Gabion: Calculation of Gabion Walls. Geotechnical Computation. Civilserve DP for
Civil Engineering, Braunschweig, Germany, August 2001.
[6] Jarominiak A.: Lekkie konstrukcje oporowe, WKi, Warszawa 2003.
[7] Kozowski W., Surowiecki A.: Numerical simulation of deformations of gabion-retaining
wall segment. Proc. Int. Scientific Conf. Riesenie krizovych situacii v specifickom
prostredi. Zilinska Univerzita v Ziline, Zilina 23-24.6.2004, s.573-579.
[8] Kuc M.: Wybrane przykady zastosowania konstrukcji gabionowych. Inynieria
i Budownictwo, nr 11, 1996, s. 634-637.
[9] Strzelecki T.: Proces przepywu filtracyjnego przez orodki niejednorodne. DWE,
Wrocaw 1996.
[10] Strzelecki T., Kostecki S., ak S.: Modelowanie przepyww przez orodki porowate.
DWE, Wrocaw 2008.
[11] Surowiecki A., Balawejder A., Kozowski W.: Badanie moliwoci wzmacniania
nasypw kolejowych przy zastosowaniu zbrojenia gruntu, lekkich konstrukcji oporowych
i maty komrkowej. Raport serii SPR nr 6, Projekt bad. MNiI nr 5 T07E 06024,
Politechnika Wrocawska, Wrocaw 2006.
[12] Surowiecki A.: O projektowaniu konstrukcji gabionowych w budownictwie
komunikacyjnym. Drogownictwo, SITK, Rok LVI, Nr 3, 2001, s. 81-86.
[13] Thorburn S., Smith J. M.: Major gabion wall failure. In: failures in Earthworks. Thomas
Telford, London 1985, pp. 279-293.
STABILITY OF GABION RETAINING WALL REINFORCING EMBANKMENT

IN THE CONDITION OF FLOOD WATER PRESSURE
Summary
The subject of the article concerns the stability of transport earth structures and with the
so-called light retaining structures. The behavior of the embankment with gabion wall built
slope was analyzed, adopting an example of unilateral water pressure in case of flooding. The
final results of stability calculations made by Fellenius and Bishop in the form of slide surface
with the lowest coefficient have been quoted. Next, assuming a case of the maximum level of
floodwater impoundment the following was done: discretization of filtration area, velocity
and hydrodynamic grid and the course of the slide surface. The configuration of the wall is
a variable parameter.
Jerzy BAUER1
Janusz KOZUBAL2
Wojciech PUA3
Marek WYJADOWSKI4
Politechnika Wrocawska
PROBABILISTYCZNA OCENA PRZEMIESZCZE

GOWICY PALA PODDANEGO OBCIENIOM
POZIOMYM
STRESZCZENIE
Przedstawiono probabilistyczn analiz przemieszcze gowicy pala poddanego

obcieniu si losow. Celem pracy jest okrelenie dugoci pala, ktra z zadanym
prawdopodobiestwem zapewnia nieprzekroczenie dopuszczalnego przemieszczenia
poziomego gowicy. Ponadto zaprezentowano koncepcj kalibracji czstkowych
wspczynnikw bezpieczestwa, ktre mog uproci obliczenia na etapie projektowania.
Metoda skada si z trzech segmentw numerycznych modelowania trjwymiarowego
metod elementw skoczonych, algorytmu znajdowania powierzchni odpowiedzi oraz
oblicze wskanikw niezawodnoci.
Sowa kluczowe: Pal fundamentowy, przemieszczenie gowicy, metoda elementw

skoczonych, powierzchnia odpowiedzi, wskanik niezawodnoci.
1 WPROWADZENIE
Jednym z istotniejszych kryteriw prawidowej pracy pala fundamentowego poddanego

obcieniom poziomym jest ograniczenie przemieszczenia poziomego jego gowicy do
wartoci dopuszczalnej. Kryterium to przy projektowaniu pali czsto okazuje si istotniejsze
ni kryteria nonoci bocznej lub maksymalnego momentu zginajcego. O przemieszczeniach
poziomych decyduj parametry gruntu, majce losowy charakter, a take losowe obcienia.
Std podejcie probabilistyczne do problemu mona uzna za waciwe. Obszerny przegld
metod obliczeniowych pali poddanych obcieniom bocznym podano w monografiach, np.
Reesego i Van Impe [1]. Jak ju wspomniano, oprcz przypadkw pali sztywnych,
________________________
1
jbauer@wp.pl
2
januszkozubal@gmail.com
3
Wojciech.Pula@pwr.wroc.pl
4
Marek.Wyjadlowski@pwr.wroc.pl
18 J. Bauer, J. Kozubal, W. Pua, M. Wyjadowski
decydujce znaczenie dla prawidowego funkcjonowania pala w caoci konstrukcji ma

nieprzekroczenie dopuszczalnego przemieszczenia poziomego gowicy pala oraz utrzymanie
momentw zginajcych w odpowiednich wartociach granicznych. Kompleksow analiz
probabilistyczn tych zagadnie przeprowadzono w pracy Tandjirii i wspautorw [2], gdzie
zadanie traktowane byo jako paskie. Modelowanie odporu podoa przeprowadzono w niej
metod p-y curves. W pracy Haldara i Sivakumar Babu [3] wasnoci gruntu otaczajcego pal
charakteryzowano za pomoc nie-gaussowskich pl losowych, wedug propozycji Fentona
i Griffithsa [4]. Analiza dotyczya paskiego stanu odksztacenia. Obliczenia numeryczne
przeprowadzono metod rnic skoczonych, za do estymacji probabilistycznej
wykorzystano metod symulacji Monte Carlo.
W prezentowanej tu pracy autorzy proponuj analiz probabilistyczn opart na
trjwymiarowym modelu nieliniowo sprystym. Celem bada jest ocena ryzyka
przekroczenia dopuszczalnych przemieszcze w gowicy pala i taki dobr jego dugoci, aby
wskaniki niezawodnoci odpowiadajce prawdopodobiestwu przekroczenia utrzyma na
poziomach wynikajcych z sugestii podanych w normie ISO [5].
2 OPIS MODELU NUMERYCZNEGO
Pojedynczy pal jest modelowany w przestrzeni trjwymiarowej za pomoc programu

ABAQUS 6.9-1. W modelowaniu uwzgldniono symetri obcie i warunkw brzegowych
poprzez paszczyzn symetrii. Std model skada si z dwch identycznych pcylindrw
(Rys. 1). Dugo pala L, w zalenoci od rozpatrywanego przykadu, przyjmuje trzy wartoci
Rys. 1. Schemat zastosowany w obliczeniach numerycznych
L={4.0 ,8.0 ,12.0} m, za jego rednica we wszystkich rozpatrywanych sytuacjach wynosia

D=0.50m. Szeroko modelu wynosi 40.0m, miszo warstwy, w ktrej znajduje si pal
odpowiada jego dugoci tj. {4.0 ,8.0 ,12.0}, natomiast miszo warstwy pod podstaw pala
wynosi 4.0m. Grunt modelowano jako materia liniowo sprysty. Obliczenia przemieszcze
gowicy pala przeprowadzono dla nastpujcych moduw Young'a E = {10, 20, 30, 40, 50} MPa
oraz staego wspczynnika Poissona = 0,30. Przyjto, e modu Young'a materiau pala
wynosi Eb = 35 GPa.
Kontakt pomidzy pobocznic i podstaw pala a gruntem jest typu Coulomba-Mohra
z tarciem i spjnoci. Wspczynnik tarcia f, rwny tangensowi kata tarcia wewntrznego,
przyjto jako f = 0,3. Warstwie w kontakcie nadano rwnie sztywno opisan
wspczynnikami Knn= Kss= Ktt = 30 MPa, natomiast rozdzielenie powierzchni nastpuje przy
przekroczeniu wartoci spjnoci c = 20 kPa.
Obliczenia wykonano w piciu krokach w systemie ABAQUS STANDARD (STATIC
GENERAL), z wyczon nieliniowoci geometryczn. Obcienia przykadano do gowicy
Probabilistyczna ocena przemieszcze 19
pala na wysokoci powierzchni terenu kolejno o wartociach F = {40, 55, 70, 85, 100} kN.
Siy byy przykadane w poziomej paszczynie gowicy pala jako obcienie rwnomiernie
rozoone wzdu brzegu gowicy. Warunki brzegowe zdefiniowano na przemieszczeniach,
uwzgldniajc powierzchni symetrii oraz niezbdne ograniczenia na pobocznicy modelu
i jego podstawie. Do modelowania wszystkich warstw gruntu zastosowano elementy typu
C3D8R, natomiast do modelowania pala - elementy C3D8. Wymiary elementw dobrano
w taki sposb, aby umoliwi szybkie obliczenia dla kontaktu, wzy ssiadujcych z sob
czci modelu i wielko elementw s wic wzajemnie odpowiadajce. Model skada si
z okoo 7500 elementw skoczonych. Nie zastosowano elementw nieskoczonych, na
brzegach modelu, o czym zadecydoway wstpne obliczenia sprawdzajce warto napre
i odksztace elementw na granicy modelu przed i za si. cznie do uzyskania powierzchni
odpowiedzi wykonano 75 cykli obliczeniowych. Model i rezultat oblicze w programie
ABAQUS zapisany jest w formacie bazy danych.
Obliczenia wykonano w programie ABAQUS 6.9-1, na podstawie grantu realizowanego
we Wrocawskim Centrum Sieciowo Superkomputerowym.
3 KONSTRUKCJA POWIERZCHNI ODPOWIEDZI
Podstawowym problemem w ramach tego stadium jest pytanie, jakie jest

prawdopodobiestwo, e przemieszczenie gowicy pala przekroczy okrelon z gry warto
dopuszczaln umax. Warto ta moe by okrelona przez przepisy normowe, albo te wynika
z wymaga konstrukcyjnych lub eksploatacyjnych. Zamy, e przemieszczenie poziome
gowicy pala U X 1 , X 2 ,..., X N U X zaley (w sposb niejawny) od N parametrw
losowych, takich jak parametry podoa, obcienia czy parametry geometryczne. Wwczas
prawdopodobiestwo przekroczenia wartoci dopuszczalnej, rozumiane tu jako
prawdopodobiestwo awarii mona zapisa jako:
p F PU X 1 , X 2 ,..., X N u max (1)
Funkcj U w rwnaniu (1) nazywamy funkcj stanu granicznego. W analizowanym tu

zagadnieniu jawna posta funkcji U najczciej nie jest znana. Wartoci tej funkcji
otrzymywane s z procedur numerycznych, w przypadku prezentowanego studium - metod
elementw skoczonych. Aby uzyska jawn posta funkcji U zastosowano metod
powierzchni odpowiedzi (The response surface method), stosowan w rozlicznych
dziedzinach nauki, [6]. Oglnie mwic polega ona na aproksymowaniu zalenoci znanej
jedynie pewnych punktach dziedziny przez odpowiednio dobran znan funkcj.
W przypadku oblicze numerycznych chodzi o okrelenie relacji pomidzy parametrami
modelu x1, x2,...,xn, wprowadzonymi jako dane wejciowe, a wartociami otrzymanymi na
wyjciu y f ( x1 , x 2 , ... , x n ) .
Dla potrzeb analizy niezawodnoci konstrukcji inynierskich metod t zaadaptowano
w latach osiemdziesitych [7]. Aby uproci obliczenia niezawodnociowe stosuje si
moliwie nieskomplikowane funkcje, np. wielomiany drugiego stopnia [8], a do aproksymacji
metody regresyjne. Dla potrzeb oblicze prawdopodobiestwa awarii, szczeglnie dogodna
okazuje si aproksymacja wok punktu obliczeniowego, bdcego podstawowym elementem
metody FORM [9], gdy otoczenie tego punktu ma najwikszy wpyw na warto
prawdopodobiestwa awarii. W ramach tej pracy, jako metod aproksymacyjn autorzy
zastosowali regresj nieliniow. Szukan posta funkcji U(X) w oglnym przypadku opisuje
model regresji nieliniowej:
EU f X, B err (2)
gdzie E(U) oznacza warto oczekiwan funkcji U, X jest wektorem N zmiennych

niezalenych, B jest wektorem k szukanych parametrw modelu f regresji, a err jest zmienn
losow opisujc bd estymacji funkcji U. Wyznaczenie wartoci wektora parametrw B
dokonuje si w procesie minimalizacji sumy kwadratw rnic wielkoci danych funkcji

Ui i przewidywanych U i :
N

U i U i
2
(3)
i 1
dla zestawu n danych: (Ui,Xil), i=1,2 ...N, l=1,2 ..k. Zmienna losowa err bdu estymacji
posiada zerow warto oczekiwan i odchylenie standardowe rwne wyraeniu:
min
s err (4)
nk
Do przeprowadzenia oblicze w ramach niniejszej pracy uyto programu NLIN 2

opartego o kompromis Marquardta [10], pozwalajcy wybra poredni, optymalny kierunek
przyrostu wektora parametrw znacznie przyspieszajcy zbieno procesu iteracyjnego.
Algorytm konstruowania powierzchni odpowiedzi w oparciu o aproksymacje wok punktu
obliczeniowego i regresj nieliniow dla potrzeb analizy przemieszcze fundamentw
zaproponowano w pracy [11]. W poczeniu z opisanym niej aproksymatorem sieci
neuronowej bdzie on stosowany w przedstawionych dalej obliczeniach. Uyto klasycznej
trjwarstwowej sieci neuronowej z funkcj aktywacji neuronw w postaci tangensa
hiperbolicznego. Sie neuronowa jest uniwersalnym aproksymatorem. Kad funkcj cig
mona w przyblieniu przedstawi za jej pomoc z zadan dokadnoci, co wynika
z twierdzenia Komogorowa [12]. Osignita dua dokadno aproksymacji pozwala
wykonywa obliczenia probabilistyczne z zastosowaniem jednej powierzchni odpowiedzi bez
potrzeby jej poprawiania w otoczeniu punktu obliczeniowego. Tym samym unika si
tworzenia powierzchni odpowiedzi z niefizycznymi gaziami [13]. W przedstawianych
obliczeniach zostanie uyta sie neuronowa, ktrej budowa jest przedstawiona na Rys.2.
W warstwie wejciowej posiada ona trzy wejcia odpowiadajce trzem zmiennym
niezalenym. Warstwa ukryta posiada dwa neurony poczone rwnolegle, a w warstwie
sumacyjnej jest umieszczone rwnanie paszczyzny. W konsekwencji sie neuronowa o takiej
architekturze tworzy powierzchni odpowiedzi w postaci:
Rys. 2 Struktura zastosowanej sieci neuronowej. Sie neuronowa posiada trzy warstwy z dwoma neuronami
w warstwie ukrytej
Y B5 tanh( B1 X 1 B2 X 2 B3 X 3 B4 ) B10 tanh( B6 X 1 B7 X 2 B8 X 3 B9 )

(5)
B11 B12 X 1 B13 X 2 B14 X 3
Posiada ona czternacie wag B = (B1,,B14). Wartoci wag, na podstawie wynikw

oblicze numerycznych dla modelu przedstawionego w sekcji 2, zostay wyznaczone za
pomoc algorytmu Marquarda [10] i wyniki s zamieszczone w (Tab. 1).
Tab. 1 Wyznaczone wartoci wag sieci neuronowej
Wagi sieci neuronowej Warto

B1 .850000E-02
B2 -.710000E-02
B3 -.641000E-01
B4 -.717100E+00
B5 .233600E+01
B6 -.700000E-02
B7 .292000E+01
B8 .293000E-01
B9 -.115890E+02
B10 -.436100E+00
B11 .323300E+01
B12 .850000E-02
B13 .200000E-03
B14 -.740000E-02
.347107E-01
Ostatni wiersz zawiera standardowe odchylenie bdu aproksymacji wyraone
w centymetrach. Powierzchnia odpowiedzi (5) z wartociami wag z powyszej tablicy bya
uyta w dalej opisanych obliczeniach probabilistycznych.
4 OBLICZENIA WSKANIKW NIEZAWODNOCI I CZSTKOWYCH

WSPCZYNNIKW BEZPIECZESTWA
Rozwaany poniej problem z zakresu teorii niezawodnoci konstrukcji bdzie zawiera dwie
zmienne losowe: si losow o rozkadzie lognormalnym, wartoci oczekiwanej 60 kN i odchyleniu
standardowym 3 kN oraz modu Younga o rozkadzie lognormalnym, wartoci oczekiwanej
50 MPa i wspczynniku zmiennoci z zakresu 5-20%. Przyjmuje si, e gowica pala nie powinna
wykazywa wikszej wartoci przemieszczenia poziomego ni 1 cm. Przekroczenie tej wartoci jest
uwaane za stan awarii konstrukcji. Problem zaprojektowania dugoci pala obcionego si
losow i zagbionego w podou z losowym moduem Younga, sprowadza si do spenienia
warunku stanu granicznego z odpowiednio niskim prawdopodobiestwem awarii. Sugerowane
dopuszczane prawdopodobiestwa awarii, wyraane za pomoc wskanika niezawodnoci, podaje
norma ISO [5]. Wartoci wskanikw niezawodnoci dla stanw granicznych uytkowalnoci,
rekomendowanych przez norm ISO (Tab. 2), zale od skutkw awarii i kosztw zapewnienia
bezpiecznej pracy konstrukcji. W ramach oblicze projektowych wykorzystujcych stany graniczne
nonoci stosuje si wspczynniki materiaowe (czstkowe wspczynniki bezpieczestwa) w celu
zapewnienia odpowiednio niskiego prawdopodobiestwa awarii. W stanach granicznych
uytkowalnoci czstkowe wspczynniki nie s stosowane. Autorzy niniejszej pracy chc pokaza,
e takie wspczynniki mog by wykalibrowane i zastosowane, aby uzyska odpowiednio mae
prawdopodobiestwo przekroczenia dopuszczalnych przemieszcze poziomych gowicy pala.
Tab. 2 Rekomendowane wartoci indeksw niezawodnoci w stanach granicznych uytkowalnoci
Koszty zapewnienia Konsekwencje awarii

bezpieczestwa Mae Zauwaalne Umiarkowane Due
Wysokie 0.0 1.5 2.3 3.1 (C)
rednie 1.3 2,3 3.1 3.8 (C)
Niskie 2.3 3.1 3.8 4.3 (C)
C mog mie zastosowanie w stanach granicznych nonoci
Projektant okrelajcy potrzebn dugoci pala dla zadanego prawdopodobiestwa

awarii nie bdzie przeprowadza analiz probabilistycznych, a bdzie postpowa w sposb
klasyczny realizujc nastpujce czynnoci:
o rozpoznanie geotechniczne podoa z wyznaczeniem wartoci oczekiwanej moduu
Younga E(E) i jego wspczynnika zmiennoci E,
o wyznaczenie wartoci obliczeniowej Eob moduu Younga z zalenoci
Eob=E(E)/m(,E), przy czym m jest funkcj wskanika oraz wsp. zmiennoci E,
o dla otrzymanej wartoci moduu Eob ,wyznaczy dugo pala, przy ktrej
przemieszczenie poziome gowicy jest rwne 1 cm. Ten krok oblicze moe
wykona, na przykad, za pomoc posiadanego programu MES.
Kalibracj wspczynnikw materiaowych powinno si przeprowadza na podstawie
odpowiedniej liczby wynikw obcie prbnych. Niestety, obecnie autorzy nie dysponuj
wystarczajc liczba wynikw, dlatego te potrzebne przemieszczenia poziome gowicy pali
dla rnych wartoci si, dugoci pali i wartoci moduw sprystoci uzyskano
numerycznie za pomoc programu metody MES. W tym celu przygotowano trzy nieliniowe
modele 3D opisane w sekcji 2. Nieliniowo fizyczn powoduje warunek na kontakcie
powierzchnia pala-grunt, kontakt przenosi naprenia rozcigajce o wartoci nie wikszej
ni 20 kPa, a polizg nastpuje po przekroczenie wytrzymaoci na cinanie opisanej
warunkiem Coulomba-Mohra. Poniej przedstawiono procedur prowadzc do okrelenia
takiej dugoci pala, aby zachowany zosta zaoony poziom wskanika niezawodnoci
odpowiadajcy w sposb jednoznaczny poziomowi prawdopodobiestwa awarii (1), wedug
znanej zalenoci:
p F 0 ( ) (6)
gdzie 0 jest dystrybuant standardowego rozkadu normalnego. Procedura ta umoliwia

jednoczenie wyznaczenie wartoci funkcji wspczynnikw materiaowych m(,E), dla
przyjtych z tablicy 2 wartoci wskanikw niezawodnoci i zaoonych wspczynnikw
zmiennoci E moduu Younga podoa. Procedur t definiuj nastpujce kroki:
Dla pali o trzech dugociach 4, 8 i 12 m przygotowano trzy modele 3D metody
elementw skoczonych.
Obciajc kolejno pale siami 40, 55, 70, 85 i 100, dla piciu wartoci moduw Younga
10, 20, 30 ,40 i 50 uzyskano 25 wartoci przemieszcze poziomych gowicy pali dla
kadego z trzech modeli MES. Zestaw przemieszcze uzupeniono o 5 danych
uzyskanych dla pala o dugoci 12m obcionego si 115 kN.
Wykorzystujc mod opisana w sekcji 3, na podstawie 75 uzyskanych przemieszcze
przygotowano powierzchnie odpowiedzi z dwoma zmiennymi losowymi (sia
obciajca, modu Younga) i dugoci pali H jako parametrem.
Zmieniajc H w procedurze programu realizujcego obliczenia prawdopodobiestw

awarii i wskanikw niezawodnoci wedug metody FORM i SORM [9], uzyskiwano
warto wspczynnika niezawodnoci rekomendowan w (Tab. 2).
Wyniki oblicze probabilistycznych zawieraj, dla kolejnych wartoci , wsprzdne
punktu obliczeniowego (wedug metody FORM, [9]).
Dzielc warto oczekiwan moduu Younga przez wsprzdn punktu obliczeniowego
zwizan z tym moduem otrzymuje si poszukiwany wspczynnik materiaowy
m(,E), rozumiany jako czstkowy wspczynnik bezpieczestwa.
Dla sprawdzenia czy uzyskane wspczynniki materiaowe zagwarantuj odpowiednio
niskie prawdopodobiestwo awarii mona wykona probabilistyczne obliczenia dla innej
rednicy pali i innej wartoci oczekiwanej moduu sprystoci podoa. Stosujc
przedstawion procedur kalibracji otrzymano wyniki czciowych wspczynnikw
bezpieczestwa zestawione w (Tab. 3).
Tab. 3 Uzyskane wspczynniki materiaowe dla danych D = 0.50 m, E = 50 MPa, F = 60 kN, F = 3 kN
E = 5.0 MPa E = 7.5 MPa E = 10 MPa

H E* m H E* m H E* m
1.3 3.77 44.1806 1.132 3.81 41.4489 1.206 3.87 38.0876 1.313
1.5 3.79 43.3364 1.154 3.84 40.0598 1.248 3.90 36.7315 1.361
2.3 3.85 40.9792 1.220 3.94 35.9197 1.392 4.03 31.7319 1.576
3.1 3.93 38.2865 1.306 4.05 32.3377 1.546 4.20 27.4562 1.821
3.8 4.00 36.3806 1.374 4.16 29.7857 1.679 4.53 24.3624 2.052
4.3 4.05 35.2762 1.417 4.28 28.0661 1.782 B.W. B.W. B.W.
W powyszej tabeli za pomoc B.W. oznaczono wartoci, ktrych nie mona otrzyma
ze wzgldu na za ma rednic pala a w konsekwencji za ma jego sztywno.
5 WNIOSKI
Przedstawiona procedura pozwala na taki dobr dugoci pala, aby

prawdopodobiestwo, e poziome przemieszczenie gowicy pala przekroczy dopuszczalna
warto, byo utrzymane na wczeniej zaoonym poziomie (wskanik niezawodnoci
bdzie odpowiednio duy). Jest to zgodne z sugestiami normy ISO 2394. Procedura
umoliwia take obliczenie wspczynnikw materiaowych (czstkowych wspczynnikw
bezpieczestwa). Wyznaczenie wspczynnikw materiaowych powinno by w zasadzie
przeprowadzone na podstawie duej liczby obcie prbnych, w ktrych mierzono by
przemieszczenia gowicy pali dla zadanych obcie poziomych gowicy pali w rnych
rodzajach gruntu. Nie dysponujc wynikami bada in situ w przedstawionym opracowaniu
uyto wynikw symulacji numerycznych 3D obcie prbnych. Jako alternatywn metod
symulacji bada in situ mona zastosowa podejcie klasyczne np. metod p-y curves.
W przedstawionej procedurze jako powierzchnie odpowiedzi zastosowano
aproksymator stosowany w sieciach neuronowych, bazujcy na funkcji tangens hiperboliczny.
Funkcj aproksymujc uzyskan za pomoc sieci neuronowej wykorzystano aby unikn
pojawienia si potencjalnych faszywych gazi powierzchni odpowiedzi. Faszywe gazie
odpowiedzi wystpuj czsto w przypadku stosowania funkcji aproksymujcych w postaci
wielomianu.
Wyznaczenia wartoci wspczynnikw materiaowych o uniwersalnym zastosowaniu
jest trudne, gdy przemieszczenia gowicy pala zale od indywidualnych warunkw
geotechnicznych wok pala oraz jego rednicy, sztywnoci i dugoci. Moliwe jest
natomiast oszacowanie wartoci wspczynnikw materiaowych dla pali o rnych

rednicach posadowionych w tych samych warunkach geotechnicznych.
Naley podkreli, e jak dotd w analizie stanw granicznych uytkowalnoci
fundamentw nie jest praktykowane stosowanie czstkowych wspczynnikw
bezpieczestwa. Zdaniem autorw w pewnych sytuacjach, jak np. przy obliczeniach pali
obcionych siami poziomymi, wspczynniki czstkowe mog by uyteczne w celu
zaprojektowania pala wedug zasad teorii niezawodnoci na okrelony poziom
prawdopodobiestwa awarii.
PIMIENNICTWO
[1] Reese L.C., Van Impe W.F.: Single Piles and Pile Groups Under Lateral Loading.
Balkema, Rotterdam, 2001.
[2] Tandjiria V, Teh C.I., Low B.K.: Reliability analysis of laterally loaded piles using
response surface methods. Structural Safety, vol. 22, nr 4/2000, s. 335355.
[3] Haldar S, Sivakumar, Babu. G.L.S.: Effect of soil spatial variability on the response of
laterally loaded pile on undrained clay. Computers and Geotechnics, vol. 35/2008, s. 537547.
[4] Fenton G.A., Griffiths D.V.: Bearing capacity prediction of spatially random c - soils.
Canadian Geotechnical Journal, vol. 40, nr 1/2003, s. 545.
[5] ISO 2394. General principles on reliability of structures. International Standard, 2000.
[6] Box, G.P., Draper, N.R.: Empirical Model-Building and Response Surface. J. Wiley &
Sons, New York, 1996.
[7] Rackwitz R.: Response surfaces in structural reliability. Berichte zur Zuverlssigkeits-
theorie der Bauwerke, heft 67, LKI, Technische Universitt Mnchen, 1982.
[8] Bucher, C.G., Bourgund, U.: A fast and efficient response surface approach for structural
reliability problems. Structural Safety,7/1990, s. 57-66.
[9] Hohenbichler M, Gollwitzer S, Kruse W, Rackwitz R.: New light on first and second-
order reliability methods. Structural Safety, 4/1987, s. 267284.
[10] Marquardt D. W.: Least-squares estimation of non-linear parameters computer code,
NLIN2, Distribution No. 309401, IBM Share Library, August 1966.
[11] Bauer J., Pua W.: Reliability with respects to settlement limit-states of shallow
foundation on linearly-deformable subsoil. Computers & Geotechnics; vol. 25, nr 3-
4/2000, s. 281308.
[12] Hecht-Nielson R., Neurocomputing. Amsterdam: Addison Wesley, 1991m
[13] Bauer J., Pua W., Neural network supported response surface method with respect to
reliability computations in geotechnics. Studia Geotechnica et Mechanica , 22, No. 3-4,
2000, 103-115.
PROBABILISTIC ASSESSMENT OF PILE HEAD DISPLACEMENTS UNDER

LATERAL LOAD
Summary
The method of probabilistic analysis of laterally loaded piles displacement has been
presented. The aim of the method is to determine piles geometry in such a way that guarantee
that displacement of piles head not exceed an allowable threshold with specified level of
probability. The method additionally offers finding material partial safety factors of elastic
subsoil interacting with the pile. The method consists of three numerical parts, which are
three-dimensional finite element modelling, algorithm of creating of a response surface and
reliability computations.
Mirosaw BUKOWSKI1
Grzegorz BARTNIK2
Instytut Drg i Mostw
Politechnika Warszawska
GEOTECHNICZNA OCENA GRUNTW PODDANYCH

SPEZYWANIU NA PRZYKADZIE SKARPY WILANEJ
STRESZCZENIE
Analizujc stateczno zbocze moemy zauway, e zachowuje ono globaln

stateczno (gbsze powierzchnie polizgu), podczas gdy przypowierzchniowe warstwy
stoku podlegaj cyklicznemu spezywaniu. W artykule przedstawiono podstawy teoretyczne
obliczania statecznoci zbocza poddanego procesowi pezania, wzito pod uwag take grunty
poddane dynamicznemu dziaaniu wd podziemnych. Omwiono stateczno zbocza przy
spezywaniu w wietle zasad granicznego stanu napre, korzystajc z metody zastosowanej
przez Terzaghiego do oceny nonoci pionowej podoa. Przedstawiono krtki przykad
obliczeniowy.
Sowa kluczowe: pezanie, zbocze, deluwia, koluwia,
1 WSTP
Spezywanie zalicza si do powierzchniowych ruchw masowych wedug

Ksikiewicza [1]. Najczciej zbocze zachowuje globaln stateczno (gbsze powierzchnie
polizgu), natomiast przypowierzchniowe warstwy stoku podlegaj cyklicznemu
spezywaniu. Przez cykliczno naley tu rozumie powtarzalny proces nawilania
i osuszania gruntu przez wody opadowe. Gboko wpywu zmian atmosferycznych jest staa
co preferuje ewolucyjny proces ksztatowania si paskich powierzchni pezania. Widocznym
i znanym efektem wieloletniego spezywania przypowierzchniowych warstw jest
charakterystyczne wygicie pni drzew. Proces spezywania naley traktowa jako potencjalny
obszar zsuwu w przypadku zwikszenia intensywnoci i dugotrwaoci opadw. Dla skarp,
szczeglnie zagospodarowanych (ogrody, cieki spacerowe, tarasy widokowe) spezywanie
stanowi rdo narastajcych szkd.
________________________
1
m.bukowski@il.pw.edu.pl
2
g.bartnik@ il.pw.edu.pl
26 M. Bukowski, G. Bartnik
2 ANALIZA
Dla zbocza z gruntu spoistego o jednolitym skonie i paskiej powierzchni pezania

(Rys. 1) wspczynnik statecznoci zbocza F przy braku filtracji wody mona wyrazi [2]
h D
, ', c'
S
(
N Ew
(
Rys. 1. Schemat obliczeniowy
hs 2 tg ' c '
F (1)
0,5h sin 2
gdzie , ', c' oznaczaj odpowiednio ciar objtociowy oraz efektywne parametry
wytrzymaociowe. Warstwy przypowierzchniowe w wyniku:
a) wysychania i nasikania wod opadow;
b) oddziaywania napre rozcigajcych w procesie parcia czynnego;
c) w wyniku oddziaywania napre cinajcych kierunek rwnolegy do skonu zbocza staje
si dominujcym w procesie filtracji;
d) uwarunkowa genetycznych utworw zboczowych deluwia, koluwia;
staj si uprzywilejowane dla filtracji wody opadowej wzdu skonu. W takich warunkach
wspczynnik statecznoci zbocza okrela si
h ' s 2 tg ' c '

F (2)
0,5h ' sin 2
gdzie ' oznacza ciar objtociowy gruntu w warunkach wyporu wody; pozostae
oznaczenia podano na Rys. 1. Ze wzoru (2) wynika, e cinienie spywowe wody obnia
warto F w stosunku do (1) prawie dwukrotnie. Stabilizacja nachylenia skonu zbocza
nastpuje w otoczeniu rwnowagi granicznej na og przy zachowaniu warunku '.
Proces pezania zbocza zachodzi wedug Kisiela [3], gdy zmobilizowany kt oporu cinania
spenia warunek
< < ', (3)
gdzie: ' dorana warto efektywnego kta tarcia wewntrznego, dugotrwaa warto
kta oporu cinania.
Geotechniczna ocena gruntw 27
Warto mona uzna za prg pezania i odpowiada on poziomowi wytrzymaoci

okrelonej przez rezydualne parametry wytrzymaoci r i cr [2]. Zblione pojcia progw
pezania mona znale rwnie w pracach [4], [5]. Tak wic do okrelenia wspczynnika
pewnoci przy pezaniu naley we wzorach (1) lub (2) przyj wartoci parametrw
wytrzymaociowych na poziomie rezydualnym. Parametry rezydualne mona okreli
laboratoryjnie. Poziom ich wartoci przecitnie ukada si na poziomie r 0,78', cr 0,5c'
(por. Wysokiski [6]). Trudniejszy problem wystpuje przy ustaleniu zalenoci parametrw
wytrzymaociowych w zagadnieniach niestacjonarnych (funkcja pezania). W tym celu
zachodzi konieczno poczenia obserwacji terenowych z badaniami laboratoryjnymi.
Przykadowo dla skarpy w kopalni iw glacitektonicznie zaburzonych [7] zmian spjnoci
w czasie (odprenie) opisywano funkcj stosowan w modelu reologicznym M/V [3]. Na
og wystarcza okrelenie wspczynnika statecznoci przy pezaniu.
Obserwacje terenowe wskazuj, e wpyw wody oprcz wyporu i cinienia spywowego
ujawnia si w formie cinienia hydrostatycznego co ilustruje Rys. 2 zaczerpnita z pracy [2].
Rys. 2. Schemat rozkadu cinie hydrostatycznych; PPW poziom piezometryczny wody szczelinowej, CHW-
cinienie hydrostatyczne wody.
Powysze zjawisko mone wystpi np. w skaach fliszowych. Wspczynnik pewnoci

w warunkach obecnoci cinie hydrostatycznych wyraa si
(h ' s 2 u )tg ' c '

F (4)
h ' sin 2
gdzie u jest cinieniem hydrostatycznym wody liczonym od powierzchni terenu; pozostae

oznaczenia s zgodne z poprzednimi.
Wzr (4) wskazuje, jak atwo cinienie hydrostatyczne moe naruszy delikatn rwnowag
zbocza. Prawdopodobiestwo wystpienia cinienia hydrostatycznego ocenia si na
podstawie dokumentacji geotechnicznej; najlepszym wskanikiem mog by polowe pomiary
cinienia porowego. Wypadkow, poziom si oddziaywania na konstrukcj
zabezpieczajc spezywanie mona obliczy ze wzoru (na jednostk powierzchni
w paszczynie skonu, Rys. 1) bez filtracji wody
Ew=(r0,5hsin2-hcos2tgr-cr)cos (5)
z filtracj
Ew=(r0,5hsin2-hcos2tgr-cr)cos (6)
gdzie r jest wspczynnikiem przecienia (1,11,2); pozostae oznaczenia s zgodne

z poprzednimi.
Dla amanych powierzchni spezywania wzory na parcie Ew mona znale w pracy [8].
Konstrukcje przenoszce siy Ew mog by wielorakie: ruszty palowe, geokraty, przypory,
drena. Rodzaj wzmocnie powinien odpowiada konkretnemu zagadnieniu
geotechnicznemu; przegld niektrych stosowanych przedsiwzi zawieraj prace np. [9],
[10].
Spezywanie jako faza wstpna osuwiska nie zawsze ma miejsce po paszczynie.
Nagromadzone deluwia i koluwia u podna zbocza stwarzaj warunki do wystpienia
pezania wgbnego w strefie podna. Kisiel [3] na przykadzie cylindrycznej powierzchni
pezania lokalizuje obszar pezania w dolnej strefie zbocza (Rys. 3)
Rys. 3. Obszar pezania wgbnego w zboczu [3]; EFG cz wykresu gdzie tg< tg, KQM wykres
du p
gradientw prdkoci pezania up rwny .
dr
Okrelenie obszaru pezania jest moliwe przy znajomoci sprystego pola napre
co dla skarpy jest zagadnieniem numerycznym (MES). Zwykle zagadnienia statecznoci
skarp wymagaj szybkich analiz bez dokadnej znajomoci warunkw geotechnicznych. Jest
to kwestia czasu i moliwoci finansowych Inwestora. Wydaje si suszne zamiast okrelenia
sprystego pola napre poszukiwa rozwizania na podstawie stanu granicznego wedug
Sokoowskiego [11].
cise stosowanie zasad granicznego stanu napre rwnie nie prowadzi do
praktycznych rozwiza [12]. Biorc przykad z metody zastosowanej przez Terzaghiego do
oceny nonoci pionowej podoa mona w obszarze zbocza wydzieli strefy napre (Rys. 4).
, r,c r I
Ea
max
H II
III
z
D
A B C
Rys. 4. Schemat obliczeniowy pezania wgbnego w zboczu; I strefa Rankinea, II strefa przejciowa, III
strefa odporu.
Geotechniczna ocena gruntw 29
tg r
Zasig stref napre okrela kt =45-m/2, gdzie tg m , F- wspczynnik
F
pewnoci. Rozkad napre cinajcych na obszarze AD mona przyj liniowy (Rys. 4)
lub nieliniowy. Przyjcie rozkadu napre cinajcych pozwala okreli warto ich
spitrzenia (max) w punkcie C. Warto max oblicza si z warunku rwnowagi
D
E a d x (7)
A
gdzie Ea jest globaln wartoci parcia czynnego w zboczu wedug parametrw

c tg r
zmobilizowanych c m r i tg m .
F F
Wypadkow parcia okrelaj parametry gruntu oraz ewentualnie parcie wody (por.
Rys. 2). O statecznoci zbocza przy spezywaniu decyduje stan napre w strefie odporu na
obszarze CD (Rys.4). Powyszy warunek mona sprawdzi w punkcie C, co przy liniowym
rozkadzie napre dotyczy obszaru odporu CD
fc
F (8)
max
gdzie fc zc tg m c m .
Naprenia pionowe z na obszarze BD (Rys. 4) rozkadaj si liniowo proporcjonalnie
do lokalnej wysokoci zbocza. Rwnanie (8) ze wzgldu na F jest uwikane, ale rachunki nie
s uciliwe. W przypadku gruntu w zboczu lub podou charakteryzujcego si niskim
ktem tarcia wewntrznego (r 15) naley dodatkowo sprawdzi warunek wypierania

podoa na obszarze CD (Rys. 4) przy obcieniu ukonym ( ). Rozstrzygajcym
z
o statecznoci jest warunek bardziej wymagajcy (cicie lub wypieranie). Rejon punktu C
jest jdrem pezania (cicia) co potwierdza sugesti Kisiela zawart na Rys. 3.
3 PRZYKAD ZABEZPIECZENIA SPEZYWANIA NA ODCINKU SKARPY

WILANEJ
Na omawianym odcinku skarpy istniej schody stanowice zejcie ze skarpy,

dodatkowo stanowi one poczenie ze ciekami spacerowymi usytuowanymi w poprzek
stoku. Pki cieek stanowi jednoczenie zabezpieczenie od sufozji powierzchniowej.
Z uwagi na proces spezywania podjto decyzj stabilizacji warstwy przypowierzchniowej.
Przypowierzchniowe warstwy gruntu buduj utwory deluwialne i koluwialne wyksztacone
jako piaski gliniaste i gliny piaszczyste.
Globalna stateczno skarpy nie budzi zastrzee; brak jest cinienia hydrostatycznego.
Parametry geometryczne skarpy: wysoko H 14,0 m, kt nachylenia skonu 30.
Wyprowadzone parametry warstw przypowierzchniowych: =20,0 kN/m3, r=15, cr=10 kPa.
Gboko ho powierzchni pezania ustalono na podstawie zmiennoci stopnia plastycznoci,
wynikw sondowania oraz analiz teoretycznych. Wyniki wskazuj, e gboko ho oscyluje
wok wartoci 2,0 m. Okrelono rwnie gboko mikroszczelin wynikajcych z rozciga
dla stanu nawodnienia oraz filtracji wody
2c r r
ho= ' tg(45 ) (9)
2
2c r
ho= '
tg(45 r ) (10)
w sin 2
gdzie w jest ciarem objtociowym wody, pozostae s zgodne z poprzednimi. Ze wzoru

(8) uzyskano ho=2,6m z (9) ho=1,73m. Warto wspczynnika statecznoci ze wzoru (1) dla
ho=1,7 m wynosi 1,12, ze wzoru (2) F=0,90. Ostatecznie przyjto gboko pezania
ho2,0 m rwnolegle do skonu. Uwzgldniajc, e na skarp nie mona wprowadza
cikiego sprztu jako wzmocnienie powierzchniowe skarpy zaprojektowano palisad
z mikropali o rednicy D=0,18 m zbrojonych profilem HEB 100. Mikropale bd
rozmieszczone wzdu cieek spacerowych w rozstawie osiowym 2,5 i 4,0 m i zwieczone
oczepem elbetowym.
PIMIENNICTWO
[1] Lenczewska E., owkis A., Zdrojewska N.: Zarys geologii z elementami geologii
inynierskiej i hydrogeologii. Wydawnictwa Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 1992.
[2] Wiun Z.: Zarys geotechniki. Wydawnictwa Komunikacji i cznoci, Warszawa, 1987.
[3] Kisiel I., Dmitruk S., Lysik B.: Zarys reologii gruntw. T2, Arkady, 1969.
[4] Miesan C.R.: Eksperimentalnaja reologia gliniastych gruntov. Niedra, Moskva, 1985.
[5] Wiaov S.S.: Reologieskije osnowy miechaniki gruntov. Wysza Szkoa, Moskva, 1978.
[6] Wysokoski L.: Posadowienie obiektw budowlanych w ssiedztwie skarp i zboczy.
Instrukcja ITB 304, Warszawa, 1991.
[7] Augustyniak E., Bukowski M.: Ocena statecznoci skarpy kopalni odkrywkowych
w funkcji czasu. Technika Poszukiwa Geologicznych, nr 3, 1978, str. 19-21.
[8] Szachunjanc G.M.: eleznodoronyj put, Transport, Moskva, 1987.
[9] Trojnar K.: Zagroenia budowli drogowych osuwiskami i sposoby ich eliminacji.
Materiay Konferencyjne. Problematyka osuwisk w budownictwie komunikacyjnym,
SITK, Odzia w Krakowie, 2009, s.379-394.
[10] Szydo A., Stidger-Szydo E.: Jak zmniejszy ryzyko wystpowania osuwisk skarp
drogowych. Materiay Konferencyjne. Problematyka osuwisk w budownictwie
komunikacyjnym, SITK, Oddzia w Krakowie, 2009, s.354-376.
[11] Sokoowski W.W.: Statika szpuei sredy. Gosudarstriennoje Izdatielstvo Literatury po
Stroitielstvu, Moskva, 1960.
[12] Fiedorov I.W.: Metody raseta ustoiivosti skonov i otkosov. Gosudarstriennoje
Izdatielstvo Literatury po Stroitielstvu, Moskva, 1962.
GEOTECHNICAL ESTIMATION OF SOIL SUBJECTED CREEP DEFORMATION

ON EXAMPLE THE VISTULA SLOPE
Summary
Analyzing slope stability it can be noticed that the slope global stability is maintained
(deeper areas of the slip surface), while the surface layers of the slope are subject to cyclical
creep. The paper presents theoretical bases of calculating slope stability affected by creep
deformation, also soils subjected to the dynamic effect of underground waters were taken into
consideration. Slope stability was discussed under creep process in the light of the rules of the
border condition of stresses, using the method used by Terzaghi to evaluate the vertical
bearing capacity of soils. A brief computational example was presented
Wojciech GOSK1
Politechnika Biaostocka
ANALIZA PROCESW DEFORMACYJNO -

NAPRENIOWYCH W BRYLE GRUNTOWEJ BADANEJ
PYT DYNAMICZN ZFG-01
STRESZCZENIE
W pracy opisano analiz zachowania bryy gruntu piaszczystego poddanej badaniu za

pomoc lekkiej pyty dynamicznej ZFG-01. Przeprowadzono identyfikacj dynamicznego
moduu sztywnoci podoa gruntowego w oparciu o profil przyspiesze zarejestrowany
podczas testu udarowego. Zaoono, e nieliniowo orodka bdzie wyraona zmienn
w czasie wartoci dynamicznego moduu sztywnoci. Identyfikacja zostaa przeprowadzona
z uwagi na proces na podstawie autorskiego programu obliczeniowego umoliwiajcego opis
falowy zachowania si walcowej bryy gruntu.
Sowa kluczowe: lekka pyta dynamiczna, obcienie udarowe, identyfikacja, modu

sztywnoci podoa gruntowego
1 WSTP
Modelowanie zagadnienia dynamicznego orodka gruntowego wymaga zaoenia

modelu geometrycznego jak rwnie przyjcia stosownego prawa fizykalnego.
W modelowaniu geometrycznym jest moliwe ujcie orodka gruntowego jako pprzestrzeni
ograniczonej paszczyzn brzegow. Zazwyczaj uwzgldnia si moliwie najwiksz, ale
skoczon objto gruntu. Modelem geometrycznym staje si wic brya, dla ktrej wymaga
si przypisania odpowiednich warunkw brzegowych. W problemach dynamiki, w ktrych
grunt musi by modelowany jako orodek waki, reagujcy inercyjnie, wprowadzenie
warunkw brzegowych moe mie konsekwencje na konstruowane rozwizanie
analizowanego problemu z uwagi na generacj efektw odbicia. Z kolei modelowanie
waciwoci fizycznych orodka jest zadaniem skomplikowanym, poniewa stajemy przed
problemem wyboru rzdu dokadnoci tego modelowania. Musimy bowiem mie
wiadomo, e ustalenie cech fizykalnych gruntu zwykle nie jest problemem samym w
sobie, a jest tylko jednym z etapw modelowania pewnego, szerszego problemu, do
rozwizania ktrego dymy. Skala problemu docelowego wymaga rozwaenia zasadnoci
rzdu dokadnoci modelowania fizycznego. Prawie zawsze naley j rozwaa w poczeniu
________________________
1
w.gosk@pb.edu.pl
32 W. Gosk
z modelowaniem geometrycznym orodka gruntowego, przestrzennie rozcigego.

Przedmiotem rozwaa zawartych w pracy jest analiza zachowania ograniczonej bryy
gruntu piaszczystego poddanej dziaaniu obcienia udarowego. Zakada si, e grunt jest
orodkiem charakteryzujcym si nieliniowymi zwizkami fizykalnymi w caym zakresie
odksztacenia. Zasadniczym parametrem definiujcym t nieliniowo jest modu sztywnoci
gruntu, zmieniajcy swoj warto w procesie odksztacenia. W pracy zostanie
przeprowadzona identyfikacja moduu sztywnoci podoa gruntowego. Efektem tej
identyfikacji bdzie rwnie prognoza procesw zachodzcych wewntrz bryy gruntu
poddanej obcieniu udarowemu.
2 BAZA DOSWIADCZALNA ANALIZY I MODEL ORODKA GRUNTOWEGO
Identyfikacja moduu sztywnoci podoa gruntowego zostanie przeprowadzona w

oparciu o wyniki bada przeprowadzonych na bryle gruntu o wymiarach 1,30 m x 1,30 m x
0,70 m, umieszczonej w sztywnej skrzyni drewnianej, [1]. Schemat stanowiska badawczego,
parametry badanego gruntu oraz pewne elementy modelowania numerycznego przedstawiono
na rysunku. 1 a.
a) b)
Rys.1.a) Schemat stanowiska badawczego. Warunki brzegowe do analizy numerycznej b) Charakter zmiennoci
w czasie przemieszczenia pyty i siy udaru
Podczas badania pyta naciskowa o masie M poddawana jest udarowi masy m za

porednictwem amortyzatora o sztywnoci C a . Amplituda naprenia uzyskiwanego pod
pyt naciskow wynosi max 100kPa . Rejestracja wynikw polega na zapisie wartoci
przyspiesze a nastpnie prdkoci i przemieszczenia pyty naciskowej z krokiem
prbkowania TP t eksp 56s . Podczas realizacji pracy [1] wykonano osiem kolejnych
prb dynamicznych. Zarejestrowane wyniki maksymalnej amplitudy przemieszczenia
wynosiy kolejno u d max : {1,279; 0,757; 0,685; 0,650; 0,622; 0,594; 0,583; 0,587} 10-3 m.
Wyniki te wskazuj na zagszczanie si gruntu i stabilizacj amplitudy poczwszy od udaru
nr 6. Typowy przebieg zmiennoci w czasie przemieszczenia pyty naciskowej i siy udaru
przedstawiono na rysunku 1b.
Analiza procesw deformacyjno - napreniowych 33
Dowiadczenie stanowice podstaw do identyfikacji w niniejszej pracy narzuca

potrzeb modelowania problemu osiowo-symetrycznego. Pyta naciskowa przekazujca
energi udaru na grunt jest koowa. Dla potrzeb identyfikacji stworzono program
obliczeniowy oparty na algorytmie MRS przedstawionym w pracy [2]. Program zawiera
rwnie modu umoliwiajcy realizacj obcienia zgodnie z modelem dynamicznym
uywanego przyrzdu. Schemat modelu z uwidocznieniem osobliwoci dyskretyzacji wedug
[2] przedstawiono na rysunku 2.
a) b)
Rys.2.Sposb dyskretyzacji modelu numerycznego: a) schemat oglny, b) szczeg dyskretyzacji
3 ZAOENIA DO ANALIZY
Poszukiwanie zmiennego moduu sztywnoci okrelajcego ogln nieliniowo

fizyczn gruntu moe by zrealizowane na podstawie oglnej formy zwizkw fizykalnych
teorii hiposprystoci. W teorii tej przyjmuje si, e zwizki fizykalne wyraaj zalenoci
pomidzy prdkociami napre i prdkociami odksztace. Numeryczne zastosowanie
takich zwizkw w procedurach wykorzystujcych dyskretyzacj w czasie z maym krokiem
w naturalny sposb pozwala uj ewolucj nieliniowej reakcji odksztaceniowo-
napreniowej poprzez zastpienie prdkoci przyrostami. Jeeli odpowiednie moduy
sztywnoci orodka uzmiennimy wzgldem odksztace cakowitych, to uzyskamy nieliniowe
prawo fizykalne. Takie podejcie do betonu w jedno- i dwuosiowym stanie naprenia
zastosowano w pracy [3]. Wykazano poprzez konfrontacj z wynikami dowiadcze
poprawno takiego ujcia zwizku fizycznego. W pracach [4] oraz [5] nieliniow,
przyrostow form praw zmian postaci i objtoci betonu ustalono dla przestrzennego stanu
napre i odksztace,
i 2G i i ,
(1)
r 3K r r .
gdzie G i i K r s odpowiednio zmiennymi moduami cinania i zmian objtoci.

Dostrzegano, e zastosowanie zwizkw o takiej postaci ogranicza si do opisu procesw
obcienia monotonicznego, dla ktrych zmienne parametry mechaniczne mona ustali na
podstawie dostpnych dowiadcze.
W implementacji numerycznej prawo prdkociowe (1) bdzie w niniejszej pracy
wykorzystywane w formie przyrostowej. Dysponujc odpowiednimi wynikami dowiadcze
i stosujc waciw procedur identyfikacyjn, jest moliwe ustalenie zwizkw
34 W. Gosk
hiposprystoci dla gruntu jako orodka fizycznie nieliniowego. Pokaemy, e jest moliwa
ocena charakteru tej nieliniowoci, bez wprowadzania ograniczenia procesw tylko do cieki
obcienia, w tym do okrelenia jej tylko jako ga stateczna, E d 0 . Tym samym cechy
nieliniowoci fizycznej gruntu bd odzwierciedlone w peniejszy sposb. Zostan ujte
niestateczne odcinki zalenoci i i czy r r .
Do identyfikacji metod stycznych wykorzystane zostan zmodyfikowane zwizki
(1). Modyfikacja jest konieczna i wynika z jednopunktowych danych dowiadczalnych dla
przestrzennej prbki gruntu, w ktrej generuje si niejednorodny stan naprenia
i odksztacenia. Przyjmiemy wic nastpujc form zwizkw fizykalnych:

i 2G u eksp
d (t ) i ,
(2)
r 3K u eksp
d ( t ) r .
Za podstaw identyfikacji nieliniowych waciwoci gruntu przyjmiemy nastpujce

relacje moduw cinania i zmian objtoci wzgldem moduu sztywnoci gruntu
i wspczynnika Poissona:
E( t )

G u eksp
d
(t )
2(1 )
,
E( t ) (3)

K u eksp
d
(t)
3(1 2)
.
W zalenociach (3) uzmiennienie moduu sztywnoci wzgldem czasu jawnie wyraa

wpyw procesu obcienia albo odcienia na t wielko mechaniczn. Warto
wspczynnika Poissona przyjto jako sta ( 0,3 ).
4 IDENTYFIKACJA MODUU SZTYWNOCI
4.1 Kryterium identyfikacji
W pomierzonych eksperymentalnie wartociach przyspiesze zawarta jest historia

ruchu pyty naciskowej z pewnego krtkiego okresu czasu. Stwierdzono, e wprowadzajc
kryterium zgodnoci przyspiesze numerycznych i eksperymentalnych, odniesione do
kolejnej chwili prbkowania k TP, k 1, 2, 3, ..., ok. 300 ,
u num
k u eksp
k
F(k TP) inf (4)
u eksp
k
jest moliwe jednoczesne uzyskanie zgodnoci na prdkoci przemieszcze

i przemieszczenia. Nie stosowano okrelonej, ustalonej wartoci rnicy przyspiesze
koniecznej do spenienia kryterium (4). O spenieniu tego kryterium decydowaa dokadno
iterowania moduu dynamicznej sztywnoci Ed, np. 0,1 MPa albo 0,01 MPa. Wartociom tym
odpowiadaj wzgldne rnice przyspiesze wedug (4) zdecydowanie poniej 0,01%.
Potrzeba tak znacznego podniesienia dokadnoci iterowania wynika z wyznaczania
numerycznego wartoci, ktre w okresie t 0,5t1 wahaj si nieznacznie wok wartoci
rwnej zero.
W programie komputerowym procedury iteracyjne celem wyznaczenia Ed ograniczay

si do okresu rwnego krokowi prbkowania TP. Byo wic moliwe wyznaczenie funkcji
zmiennoci moduu sztywnoci Ed, przedziaami staej. Z dalej przedstawionych rezultatw
wynika, e zbir danych dowiadczalnych na przyspieszenia zawiera najpeniejsz
informacj o sposobie deformowania si gruntu jako orodka fizycznie nieliniowego.
4.2 Wyniki identyfikacji metod stycznych w dziedzinie przyspiesze
Natur wynikw numerycznych uzyskanych metod stycznych w dziedzinie

przyspiesze w przypadku prby udarowej nr 7 ilustruj wykresy zamieszczone na rysunku 3.
a)
b)
Rys. 3. Wyniki z prby udarowej nr 7 i prognozy numerycznej: a) wykres przyspiesze dowiadczalnych

i numerycznych, b) wyznaczona zmienno moduu sztywnoci w czasie
Zostay one wyznaczone przyjmujc dokadno iteracji moduu sztywnoci rwn

0,01 MPa . Stwierdza si, e istnieje moliwo idealnego odtworzenia programem MRS
przebiegu przyspiesze pyty naciskowej. Do chwili t 0,004648 s , ktra jest w przyblieniu
rwna 0,5 t 1 wyniki identyfikacji wskazuj, e E d jest funkcj zasadniczo o rzdnych
dodatnich. Wyjtek stanowi krtki okres po chwili t 0,0022 s , w ktrym wartoci moduw
przyjmuj przejciowo mae wartoci ujemne, patrz rys. 3.b. Oznacza to, e rozwizanie
36 W. Gosk
problemu propagacji falowej doznaje jakociowej zmiany. Dla E d 0 rozwizanie mogo

by poszukiwane metod Fouriera rozdzielenia zmiennych w bazie funkcji
trygonometrycznych, a wic funkcji o wartociach ograniczonych. Po zmianie znaku E d na
ujemny rozwizania naley poszukiwa w bazie funkcji hiperbolicznych. Ze swej natury nie
s one ograniczone i rozwizanie moe wnosi siln intensyfikacj efektw odksztaceniowo-
napreniowych w orodku. W konsekwencji moe to prowadzi w analizie numerycznej
nawet do spotgowanych efektw przemieszczeniowych, [6].
Ta krtkotrwaa, przejciowa ujemna warto E d , skutkujca zmian natury procesu
deformacji, nie wpyna jakociowo na rozwizanie numeryczne MRS. W nastpnym
przedziale czasu t 0,5 t 1 , wymg spenienia kryterium identyfikacji (4) powtrnie prowadzi
do ujemnych moduw sztywnoci E d , pocztkowo o znacznych wartociach. Powoduje to
inicjacj pewnych nieregularnoci procesu deformacji i naprania modelowanego orodka
gruntowego. Nieregularnoci te cechuj si silnie niemonotonicznym rozkadem
przestrzennym przemieszcze i utrzymuj si do koca analizy - chwili t 2 oderwania pyty
naciskowej od gruntu. Nie powoduj one jednak utraty stabilnoci procedury numerycznej
opracowanej na podstawie algorytmu rnicowego.
Podczas analiz numerycznych prowadzonych w celu identyfikacji moduu sztywnoci
podoa gruntowego ledzono ewolucj w czasie prawa zmiany objtoci r r w wzach
na osi symetrii bryy. W ewolucji tej stwierdzono przemienne okresy statecznej reakcji
dylatacyjnej orodka i reakcji niestatecznej, take wystpienie stanu gwatownej zmiany
natury deformacji ze statecznej na przejciowo niestateczn punkt S. Niestateczne okresy
wystpoway albo w procesach zagszczania gruntu, albo w procesach jego rozluniania.
Krzywa r r na rysunku 4.a przedstawia zachowanie gruntu modelowane
numerycznie w warstwie idealnie przylegajcej do pyty naciskowej. W punkcie S koczy si
reakcja orodka stateczna w sensie fizycznym. Jej dokadniejszy przebieg jest podany na
rysunku 4.b Ga wykresu r r w analizowanej warstwie, rozpoczynajca si stanem S,
moe by w przyblieniu interpretowana jako odpowiadajca quasi-plastycznemu pyniciu
gruntu. Pynicie to realizuje si pocztkowo w fazie niestatecznej, ktr koczy stan P.
Dalsze pynicie odbywa si na ciece statecznej do osignicia stanu napre szczytowych
stan M. Nastpnie rozwija si pynicie plastyczne ponownie w warunkach osabienia.
W omwionym wyej przypadku deformacji objtociowej warstwy pod pyt
naciskow stwierdzono, e w caym zakresie odksztacenia postpuje monotoniczna zmiana
objtoci typu zagszczenie, r 0 . Inne typy procesw deformacji objtociowej s
stwierdzane w warstwach pooonych niej. Przykadowa krzywa podana na rysunkach 4.c
dotyczy warstwy nr 3 po gbokoci. W warstwie trzeciej zagszczenie realizuje si do
osignicia stanu S. Nastpnie orodek wykazuje rozlunienie o narastajcej intensywnoci.
Powysze wyniki numeryczne, uzyskane na podstawie bardzo dokadnej procedury
identyfikacyjnej, za ktr naley uzna metod styczn w dziedzinie przyspiesze,
wiadcz o wystpowaniu w procesie deformacji przemiennych okresw statecznego
i niestatecznego zagszczania albo rozluniania si orodka pod wpywem analizowanego
obcienia udarowego. Przykadowe obszary rozlunienia gruntu ( r 0 ) zarejestrowane
w chwili czasowej TP 96 przedstawiono na rysunku 5. Obszary te wyznaczono przyjmujc

za podstaw lokalne wartoci r .
a)
b)
c)
Rys. 4. Zalenoci r r w kolejnych warstwach po gbokoci na osi udaru: a, b) warstwa 1, c) warstwa 3
Rys. 5. Rozkad przestrzenny stref rozlunienia gruntu (obszary ciemniejsze) dla chwili czasowej TP 96
38 W. Gosk
Rozlunienia tworz si pocztkowo w obszarze przylegym do niecki przemieszcze,

ktr wywouje przemieszczajca si pyta naciskowa. Nastpnie obszary rozlunie ukadaj
si w postaci niespjnych, zdeformowanych warstw kulistych, ktre sigaj gbokoci rzdu
rednica pyty naciskowej. Ukad tych warstw po chwili t 96 TP nie ulega zasadniczej
zmianie.
5 PODSUMOWANIE
W analizie numerycznej stwierdzono, e po wystpieniu ujemnej amplitudy

przyspieszenia o znacznej wartoci (okoo 7,5g) rozwiny si w analizowanej prbce

procesy dynamicznego rozluniania ( r 0 ) i zagszczania si ( r 0 ) gruntu. Mog one
mie charakter procesu statecznego albo niestatecznego w sensie postulatu Druckera. Oznacza
to, e niestateczno niekoniecznie musi si wiza z pojciem gazi opadajcej. Mona
wic analizowa stateczne bd niestateczne rozlunianie i zagszczanie. Obydwa
wymienione procesy byy moliwe do uchwycenia, poniewa w teoretycznym opisie
zachowania dynamicznego bryy gruntu uwzgldniono ciliwo orodka.
PIMIENNICTWO
[1] Sulewska M. J.: Moduy odksztacenia gruntu niespoistego wyznaczone metod

dynamiczn. Rozprawa doktorska. Biaystok, 1993.
[2] Szczeniak Z.: Modelowanie zachowania dynamicznego konstrukcji podziemnych w
warunkach dziaania powietrznej fali uderzeniowej. Wydawnictwo WAT, Warszawa,
1999.
[3] Coon M. D., Evans R. J.: Incremental constitutive laws and their associated failure criteria
with application to plain concrete. Int. J. of Solids and Struct., vol. 8, 1972.
[4] Kupfer H. B., Gerstle K.H.: Behaviour of concrete under biaxial stress. J. Engng. Mech.
Div., ASCE, vol. 99, nr EM 4, 1973, s. 853-867.
[5] Palaniswamy R., Shah S. P.: Fracture and stress-strain relationship of concrtete under
triaxial compression. Journal of the Struct. Div., ASCE, vol. 100, nr ST 5, 1974, s 901-
915.
[6] Bk G.: Efekty utraty stabilnoci procesu odksztacania przekrojw elbetowych. Zeszyty
Naukowe Politechniki Biaostockiej. Budownictwo, Z.32, 2008, s.21-34.
ANALYSIS OF STRESS-STRAIN PROCESSES IN SOIL SOLID TESTED BY

MEANS OF LIGHT DROP TESTER ZFG-01
Summary
The paper presents an analysis of the behavior of sandy soil solid tested by means of
ZFG-01 light drop tester. The dynamic stiffness modulus of the ground was identified on the
basis of recorded acceleration during impact test. It was assumed that nonlinearity of the
ground was described by time-dependent values of the dynamic stiffness modulus. The
identification was carried out by an original calculation program which enabled the
description of wave propagation in cylindrical soil solid.
Prac wykonano w Politechnice Biaostockiej w ramach realizacji pracy statutowej nr

WBiI/5/2010 finansowanej ze rodkw MNiSW w latach 2010-2013.
Anna JUZWA1
Joanna BZWKA2
Politechnika lska
ZASTOSOWANIE KOLUMN FUNDAMENTOWYCH

W BUDOWNICTWIE DROGOWYM
STRESZCZENIE
W artykule, na przykadzie odcinka autostrady A1 od Wza Sonica do Wza Bek,

przedstawiono zastosowanie kolumn fundamentowych, jako wzmocnienia podoa
gruntowego pod nasypami drogowymi. Scharakteryzowano kolumny kamienne wbijane,
kolumny DSM oraz iniekcyjne. Potwierdzono konieczno stosowania kolumn
fundamentowych w posadowieniu obiektw infrastruktury drogowej.
Sowa kluczowe: budownictwo drogowe, wzmacnianie sabego podoa gruntowego,

kolumny kamienne wbijane, kolumny DSM, kolumny iniekcyjne
1 WPROWADZENIE
Budowa drg i autostrad w Polsce wymusza niejednokrotnie stosowanie rnorodnych

technik wzmacniania sabego podoa gruntowego. Do najczciej i najchtniej stosowanych
technik zaliczamy kolumny fundamentowe, w tym w szczeglnoci kolumny kamienne
wbijane, kolumny DSM oraz kolumny iniekcyjne. Potwierdzeniem faktu, e kolumny
fundamentowe w budownictwie drogowym znajduj zastosowanie niech bdzie przykad
budowy odcinka autostrady A1 od Wza Sonica do Wza Bek (por. rys. 1).
Czynnikiem, ktry zadecydowa o koniecznoci wzmocnienia podoa gruntowego pod
nasypami na przedmiotowym odcinku autostrady A1, byy niekorzystne warunki gruntowo-
wodne, oraz, w niektrych przypadkach, znaczna wysoko nasypu autostradowego.
Parametry projektowe odcinka autostrady A1 s nastpujce:
- prdko projektowa Vp= 120 km/h
- kategoria ruchu KR6 (ruch bardzo ciki)
- obcienie 115 kN/o.
________________________
1
am_juzwa@interia.pl
2
Joanna.Bzowka@polsl.pl
40 A. Juzwa, J. Bzwka
Rys. 1 Lokalizacja odcinka autostrady A1 od Wza Sonica do Wza Bek
2 CHARAKTERYSTYKA PODOA GRUNTOWEGO
W celu rozpoznania podoa gruntowego na odcinku projektowanej autostrady A1,

wykonano geologiczne otwory badawcze. cznie odwiercono 923 otwory o gbokoci od
3,0 do 20,5 m, co daje ponad 6800 mb dugoci odwiertw.
Otwory wiercono zgodnie z technologi ustalon w projekcie prac geologicznych, tj.
systemem obrotowym bez uycia puczki wiertniczej (na sucho), wiertnicami
mechanicznymi. Cz otworw nierurowanych (otworw o gbokoci < 5,0 m) ze wzgldu
na brak moliwoci dostpu w terenie, odwiercono rcznie. Zastosowano sondy penetracyjne.
W trakcie wierce pobierano nastpujce prbki gruntu:
- o naturalnym uziarnieniu (NU) do skrzynek co 1,0 m i z kadej charakterystycznej
warstwy o miszoci mniejszej od 1,0 m,
- naturalnej wilgotnoci (NW) do hermetycznych pojemnikw plastikowych lub
workw foliowych z kadej warstwy o makroskopowo innym uziarnieniu lub konsystencji,
- o nienaruszonej strukturze (NNS) do cylindrw z gruntw organicznych.
Pobierano take prbki wody gruntowej do analizy pod ktem agresywnoci wobec
betonu, oprbowujc pierwszy napotkany wierceniem poziom wd gruntowych. Jedynie
w przypadku obiektw o projektowanym posadowieniu na palach oprbowywano poziomy
gbsze. Wszystkie prbki gruntu i wody na bieco przekazywane byy do laboratorium.
Pomiary w otworach obejmoway stabilizacj zwierciada wody gruntowej. Pomiar
gbokoci zwierciada wykonywano po nawierceniu kadej warstwy wodononej notujc
wyniki w odstpach jednominutowych. W wybranych otworach przeprowadzano stabilizacj
dobow. Po wykonaniu niezbdnych prac i bada otwory likwidowano urobkiem
z odtworzeniem profilu geologicznego.
Dla ustalenia stopnia zagszczenia gruntw niespoistych w miejscach ustalonych przez
nadzr geologiczny wykonano sondowanie gruntu sond cik (SC) i lekk (SL).
W sumie wykonano sondowania w 19 punktach terenu, cznie 160 mb sondowa.
Zastosowanie kolumn fundamentowych w budownictwie drogowym 41
Dla oceny gruntw wystpujcych w podou projektowanej inwestycji przyjto

nastpujce kryteria:
a) nonoci (wg PN-81/B-03020)
b) wysadzinowoci (wg PN-S-02205)
c) przydatnoci do wbudowania w nasypy (wg PN-S-02205)
d) urabialnoci (wg KNR-2-01).
Stwierdzono, e najsabszym ogniwem w dokumentowanym podou s grunty
nasypowe, grunty organiczne oraz mikkoplastyczne i plastyczne grunty spoiste, ktre nie
nadaj si do bezporedniego posadowienia konstrukcji autostrady.
3 WYBRANE METODY WZMACNIANIA PODOA GRUNTOWEGO

W BUDOWNICTWIE DROGOWYM
W wyniku analizy warunkw geologicznych w rejonie projektowanej trasy wskazano na

konieczno wzmocnienia istniejcego podoa na kilkunastu odcinkach autostrady A1.
O potrzebie wykonania wzmocnie zadecydoway przede wszystkim znaczne
obcienie podoa wysokimi nasypami, a take obecno w podou sabych i silnie
odksztacalnych gruntw organicznych (namuy, torfy) oraz gruntw spoistych w stanie
plastycznym i mikkoplastycznym.
Zaprojektowano wzmocnienie podoa w nastpujcych technologiach:
kolumny kamienne, wykonane metod wymiany dynamicznej (wbijanie), polegajcej
na dynamicznym formowaniu nonych kolumn z kruszywa kamiennego za pomoc
cikich ubijakw zrzucanych z wysokoci kilkunastu metrw (rys. 2). Wymiana
tworzy kolumny o bardzo duej nonoci i sztywnoci, konsolidacja skutkuje
zmniejszeniem porw i wzmocnieniem gruntu wok kolumny. Bezporednio po
ulepszeniu podoa mona przystpi do formowania docelowego nasypu, co oznacza
ogromny zysk na czasie,
kolumny DSM, wykonane metod mieszania wgbnego gruntu (Deep Soil Mixing),
polegajcej na wymieszaniu czstek gruntu z materiaami wicymi, co w wyniku
reakcji chemicznej powoduje powstanie kamiennej struktury o formie kolumny (rys. 3).
Technologi t zastosowano do posadowienia wiaduktw nowobudowanego odcinka
autostrady A1,
kolumny wykonane technik iniekcji strumieniowej (jet grouting), polegajcej na
wysokocinieniowym wtaczaniu w masyw gruntowy strumienia iniektu, ktry przecina
i rozdrabnia masyw, tworzc po zwizaniu bry tzw. cementogruntu (rys. 4).
Wykonanie takich kolumn nie wywouje wstrzsw w otoczeniu. Kolumny odznaczaj
si wysok nonoci wynikajc z dobrej wsppracy z otaczajcym gruntem.
Wykonuje si je bardzo szybko. Sprzt jest lekki i moe by sytuowany blisko
istniejcych konstrukcji. Kolumny iniekcyjne mog by wykonywane do duej
gbokoci.
W przypadku wzmocnienia podoa gruntowego pod nasypami drogowymi za pomoc

kolumn kamiennych wbijanych i kolumn iniekcyjnych, istotny element konstrukcji
wzmocnienia stanowi geomaterace rozpostarte na gowicach kolumn. Geomaterac jest
struktur kompozytow, zbudowan z kruszywa amanego lub ula wielkopiecowego
o uziarnieniu 0/63, zamknit w powoce z geosiatek. Nad czci ukadw kolumn pokrycie
zredukowano do pojedynczych geosiatek.
3.1 Kolumny kamienne
Do wykonania kolumn kamiennych wbijanych konieczne jest stosowanie

rnoziarnistego materiau grubookruchowego o uziarnieniu 30120 mm i o trwaej
strukturze. Preferowane s materiay ostrokrawdziste, np. rumosz z kamienioomw, niesort
ze wirowni, uel wielkopiecowy lub gruz budowlany. Materiay pochodzenia
przemysowego powinny posiada niezbdne badania, ktre potwierdzaj ich przydatno do
wbudowania w podoe gruntowe, tj. nie wpywaj niekorzystnie na rodowisko naturalne,
nie wchodz w reakcj z wod i nie ulegaj zjawisku lasowania si.
Dla odcinka autostrady A1 od Wza Sonica do Wza Bek zaprojektowano kolumny
kamienne wbijane o rednicy 800 mm, dugoci od 2,0 do 7,1 m i rozstawie w siatce
trjktnej o dugociach bokw od 2,6x3,0 m do 3,5x6,0 m. Wysoko nasypu wynosia od
2,95 do 13,95 m.
Ze wzgldu na zmian warunkw gruntowo-wodnych, stwierdzon kontrolnymi
badaniami sond statyczn, na niektrych odcinkach projektowanej autostrady podjto
decyzj o zmianie parametrw wykonywania kolumn kamiennych. Sabe grunty (lune piaski
drobne, grunty spoiste w stanie mikkoplastycznym, grunty organiczne) wystpoway na
wikszym obszarze i na wikszych gbokociach ni zaoono w pierwotnym projekcie
wzmocnienia. Z tego wanie powodu, wykonawca robt w porozumieniu z projektantem
podj decyzj o zwikszeniu rednic i dugoci kolumn. Wykonane odkrywki wybranych
kolumn umoliwiy pomiar rzeczywistych rednic i dugoci kolumn kamiennych. Na tej
podstawie zdecydowano o zwikszeniu rozstawu kolumn kamiennych do 4,0x4,0 m, a do
oblicze statycznych przyjto zweryfikowan rednic kolumn 1,7 m.
Rys. 2. Maszyna do wbijania kolumn kamiennych i odkrywki kolumn kamiennych (Fot. wasne)
Potwierdzeniem prawidowego wykonania wzmocnienia podoa gruntowego za

pomoc kolumn kamiennych wbijanych byo przeprowadzenie prbnych obcie,
a nastpnie ich odsonicie, na odcinku, gdzie wysoko nasypu miaa wynosi 9,0 m. Wyniki
bada prbnego obcienia potwierdziy prawidowo wykonania wzmocnienia, natomiast
rzeczywista rednia rednica odsanianych kolumn wyniosa 1,62 m, a ich dugo 2,5 m.
3.2 Kolumny DSM
Kolumny DSM s formowane w podou gruntowym w czasie mieszania miejscowego

gruntu ze spoiwem, najczciej z wapnem i/lub cementem, niekiedy z mieszank cementowo-
piaskow (por. [7], [8]).
Parametry kolumn DSM wedug [6] i informacji wykonawcw s nastpujce: rednica
kolumn 0,61,2 m, dugo do 10,0 m (maksymalnie do 20,0 m), pochylenie kolumn do 10,
zagbienie podstawy kolumn w gruncie nonym wynosi co najmniej 0,51,0 m.
Na przedmiotowym odcinku autostrady A1 zaprojektowano kolumny DSM jako
posadowienie obiektw inynierskich, takich jak: mosty i wiadukty autostradowe oraz
drogowe, przejcie dla zwierzt.
Projektowe rednice kolumn DSM wynosz 60 i 80 cm, czna dugo kolumn wynosi
ok. 15 km. Zaprojektowano kolumny DSM o rozstawie w przedziale od 1,0x1,2 m do 1,2x1,3
m (dla 800 mm) oraz od 1,5x1,5 m do 1,7x1,7 m (dla 600 mm). Dugo kolumn DSM
mieci si w przedziale od 3,5 do 7,0 m.
Rys. 3. Maszyna do wgbnego mieszania gruntu, wykonane wiee kolumny DSM i odkrywka kolumny
DSM (Fot. wasne)
3.3 Kolumny iniekcyjne
Technik iniekcji strumieniowej definiuje si, jako technologi

przemieszczania/mieszania, ktra wykorzystuje narzdzia wyposaone w jeden lub wicej
wysokocinieniowych strumieni dla erozji/cicia gruntw podczas mieszania ich in situ
z zaczynem cementowym. Tworzy si wwczas kolumna gruntowo-cementowa lub ciana
gruntowo-cementowa (wg [1], [2]).
Iniekcja strumieniowa jest obecnie stosowana w rnych rodzajach gruntw budujcych
podoe, np. w gruntach aluwialnych, spoistych, piaskach i wirach oraz innych materiaach.
Przebieg iniekcji strumieniowej zosta opisany m. in. w pracach [2], [3] i [4].
Technika iniekcji strumieniowej charakteryzuje si licznymi zaletami. Mona
wykonywa bryy cementogruntu w dowolnej formie geometrycznej. Przede wszystkim
formuje si kolumny iniekcyjne, ciany iniekcyjne, ekrany uszczelniajce, pyty iniekcyjne
oraz sklepienia iniekcyjne (por. [2], [5]).
Dla odcinka autostrady A1 od Wza Sonica do Wza Bek zaprojektowano kolumny
wykonywane w technologii iniekcji strumieniowej, o projektowanej rednicy 800 mm
i zmiennej dugoci od 1,0 do 18,0 m. Wysoko nasypu wynosia od 5,15 do 15,55 m.
Przykadowo, dla wysokoci nasypu 5,15 m dugo kolumn iniekcyjnych wynosia 10,0 m,
dla wysokoci nasypu 9,60 m dugo zaprojektowanych kolumn iniekcyjnych wahaa si
w granicach 1,05,0 m, natomiast dla maksymalnej wysokoci nasypu 15,55 m, dugo
kolumn wyniosa 10,0 m. Rozstaw kolumn iniekcyjnych mieci si w przedziale od 1,8x1,8 m
do 3,0x3,0 m.
Rys. 4. Maszyna do wykonywania kolumn iniekcyjnych i odkrywki kolumn iniekcyjnych (Fot. wasne)
W celu sprawdzenia wytrzymaoci cementogruntu pobrano z kolumn iniekcyjnych

normowe prbki, jak dla bada betonu. rednie wytrzymaoci na jednoosiowe ciskanie
uzyskane dla kadej serii prbek po 28 dniach od daty wykonania kolumn wynosiy
w zalenoci od rodzaju gruntu od 7,5 do 19,9 MPa. Niezalenie od powyszych bada byy
formowane prbki ze wieego cementogruntu, otrzymanego z wypywajcej z otworu
mieszanki gruntu z iniektem. Prbki te poddano badaniom na ciskanie. Uzyskane wyniki
potraktowano jako kontrolne w stosunku do prbek z wycitych rdzeni. rednie wartoci
wytrzymaoci na jednoosiowe ciskanie prbek wynosiy od 7,8 do 21,9 MPa.
4 PODSUMOWANIE
Omwione metody znajduj szerokie zastosowanie w dzisiejszym budownictwie

komunikacyjnym z uwagi na to, e czsto lokalizuje si tras drogow na gruntach sabych
lub projektuje si bardzo wysokie nasypy.
Przytoczony przykad wzmocnienia podoa pod nasypy i obiekty inynierskie odcinka
autostrady A1 dowodzi faktu zasadniczego znaczenia rozwiza geoinynierskich w procesie
projektowania budownictwa komunikacyjnego.
Dla przyjcia poprawnych rozwiza niezbdne jest dokadne rozpoznanie podoa
gruntowego. Dua rnorodno warunkw gruntowo-wodnych powoduje jednak, e
dysponujc nawet najlepiej wykonan dokumentacj geologiczn wykonawca robt musi
kontrolowa na bieco rodzaj i stan gruntw podoa oraz by gotowym do ewentualnej
zmiany rozwiza.
Prawidowo wykonane wzmocnienie zapewnia bezpieczne i trwae posadowienie
obiektw budownictwa komunikacyjnego.
PIMIENNICTWO
[1] Bruce D.A.: Glossary of grouting technology, Journal of Geotechnical and

Geoenvironmental Engineering, ASCE, December 2005, Vol. 131, No. 12, 1534-1542.
[2] Bzwka J.: Wsppraca kolumn wykonywanych technik iniekcji strumieniowej
z podoem gruntowych. Monografia, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2009.
[3] Jarominiak A.: Lekkie konstrukcje oporowe, Wyd. Komunikacji i cznoci, Wyd. III
poprawione i uzupenione, Warszawa 1999.
[4] Langbehn W.K.: The jet grouting method: applications in slope stabilization and
landslide repair, Master of Engineering Report, Dept. of Civil Engineering, Univ. of
California, Berkeley, May 12, 1986, p.72.
[5] Pisarczyk S.: Geoinynieria. Metody modyfikacji podoa gruntowego, Oficyna
Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 2005.
[6] Stilger-Szydo E.: Posadowienia budowli infrastruktury transportu ldowego,
Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw 2005.
[7] Topolnicki M.: Wzmacnianie i uszczelnianie gruntu metod wgbnego mieszania na
mokro (DSM), XXIV Oglnopolskie Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji: Naprawy
i wzmocnienia konstrukcji budowlanych, Wisa 2009.
[8] Wytyczne wzmacniania podoa gruntowego w budownictwie drogowym, Generalna
Dyrekcja Drg Publicznych, Warszawa 2002.
APPLICATION OF FOUNDATIONS COLUMNS IN ROAD ENGINEERING
Summary
In the paper application of foundations columns in road engineering are presented. The
columns application for subsoil improvement for embankment foundations is shown using
the example of a new part of A1 motorway from Sonica to Bek junction. The driven stone
columns, DSM and jet grouting columns are described to confirm the necessity of using these
types of columns for road structures foundations.
Maciej Kordian KUMOR1

Szymon TOPOLISKI2
Katedra Geotechniki
Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy im. Jana i Jdrzeja niadeckich w Bydgoszczy
BADANIE WYBRANYCH GEOTECHNICZNYCH ZALENOCI

MATERIAOWYCH KOMPOZYTU CEMENT TORF
STRESZCZENIE
Artyku przedstawia wyniki i analiz wstpnych bada wytrzymaoci na jednoosiowe

ciskanie zrnicowanych kompozytw cement - torf, formowanych metod mieszania.
Badania prowadzone byy w warunkach laboratoryjnych na prbkach szeciennych
i cylindrycznych. Sposb formowania prbek przyjto opierajc si o wytyczne metody
fiskiej oraz zastosowano wasn metodyk wynikajca z rozpoznania problemu we
wczeniejszych badaniach prowadzonych w Katedrze Geotechniki UTP w Bydgoszczy. Na
obecnym etapie bada wykazano skuteczno stosowania cementu w odpowiednich
proporcjach jako stabilizatora gruntw organicznych a szczeglnie torfw.
Sowa kluczowe: stabilizacja, grunty sabe, grunty organiczne, DSM, DMM
1 WPROWADZENIE
Posadawianie obiektw inynierskich w trudnych warunkach, szczeglnie na gruntach

sabych, staje si aktualn koniecznoci poszukiwa badawczych w geoinynierii. Za grunty
sabe uwaa si przede wszystkim mode, nieskonsolidowane utwory organiczne.
Dotychczasowe podejcie inynierskie do rozwizywania problemw podoy
sabononych, czyli np. zastosowanie posadowie gbokich na palach lub cakowitej
wymianie gruntu jest nie zawsze ekonomicznie nieuzasadnione oraz wie si bardzo czsto
z negatywnym wpywem na rodowisko naturalne, np.; powstajce wielkoobszarowe zmiany
kierunku przepywu wd podziemnych i osiadania wielkogabarytowe.
Przykadem negatywnego oddziaywania na otoczenie cakowitej sektorowej wymiany
gruntu organicznego (torfu) jest zniszczenie w 2009 roku podczas realizacji, konstrukcji
odcinka drogi ekspresowej S5, rys. 1, [1].
________________________
1
mkkumor@utp.edu.pl
2
szymon.topolinski@utp.edu.pl
48 M. Kumor, S. Topoliski
Rys. 1. Przykad naruszenia nonoci podoa konstrukcji drogi S5 po penej wymianie organicznego gruntu
(torfu), [1].
Struktura i waciwoci fizyczne gruntw organicznych, ktre powstaj w rodowisku

wodnym, znacznie rni si od gruntw mineralnych. Spowodowane jest to znacznym
udziaem substancji organicznej, ktra charakteryzuje si wysok hydrofilnoci, maym
stopniem zdiagenezowania, niestabilnoci skadu chemicznego oraz zwykle wysok
wilgotnoci i koloidalnoci fazy ciekej. Im wikszy jest udzia substancji organicznej
w gruncie tym nisza jest wytrzymao na cinanie, zwiksza si ciliwo
i odksztacalno, co prowadzi zawsze do nieprzewidywalnych, dugotrwaych i znacznymi
osiada podoa [2].
Alternatyw dla dotychczasowego podejcia do rozwizania problemw nonoci
sabych podoy organicznych s metody bezporedniej modyfikacji waciwoci podoa
gruntowego w warunkach in situ. Do takich metod naley, midzy innymi coraz powszechniej
stosowana, metoda wgbnego mieszania gruntu DSM (z ang. Deep Soil Mixing) lub DMM
(z ang. Deep Mixing Method). Jest ona skutecznym inynierskim sposobem objtociowego
wzmocnienia sabononego podoa zbudowanego z gruntw organicznych. Znajduje
szerokie zastosowanie w inynierii ldowej, ze wzgldu na prostot wykonania i niski koszt
realizacji w stosunku do innych metod modyfikacji podoa. Daje rwnie moliwo
wykorzystania odpadw przemysowych takich jak popioy lotne czy uel wielkopiecowy.
Warunkiem efektywnej, z punktu widzenie inynierii materiaowej, stabilizacji jest
odpowiednie zaprojektowanie skadnikw kompozytu spoiwo-grunt organiczny, szczeglnie
w odniesieniu do rodzaju i zawartoci spoiwa. Skad i dobr odpowiedniego spoiwa powinny
Badanie wybranych geotechnicznych zalenoci materiaowych kompozytu cement - torf 49
wynika z analizy wynikw moliwie penego rozpoznania geotechnicznego terenu, oceny

warunkw wodno-gruntowych oraz specjalistycznych bada gruntu stanowicego nony
szkielet mineralny kompozytu.
W artykule autorzy przedstawiaj weryfikowany i wdraany program bada bdcy
czci rozprawy doktorskiej oraz wstpne wyniki bada wytrzymaociowych
z podsumowaniem.
2 BADANIA LABORATORYJNE
Niezbdnym etapem do prawidowego zaprojektowania stabilizacji podoa

organicznego s badania testowe wytrzymaoci kompozytu grunt-spoiwo w warunkach
laboratoryjnych. Badania te przysparzaj wielu trudnoci ju na etapie okrelania waciwoci
fizycznych i mechanicznych naturalnego gruntu organicznego ze wzgldu na du zmienno
litologiczno-facjaln (genetyczn). Brak jest rwnie ustalonych dla metody bezporedniego
mieszania np.: DSM, standardw bada kompozytu grunt-cement w warunkach
laboratoryjnych. Zwykle stosowane s oryginalne, autorskie metody nawizujce do
wytycznych i norm dotyczcych oceny wytrzymaoci betonu.
Poniej zestawiono realizowany etap na podstawie przyjtego program bada oraz
zasadnicze zaoenia oceny waciwoci mechanicznych kompozytu.
2.1 Program bada
Zasadniczym celem naukowym bada jest ocena praktycznej skutecznoci stosowania

cementu do wzmacniania gruntw sabononych o rnej zawartoci substancji organicznej.
Baz odniesienia jest typowy torf jako podstawowy skadnik kompozytu o zawartoci
substancji organicznej Iom=83,64% i wilgotnoci naturalnej wn=323,13-419,72%. Gsto
objtociowa jest zmienna w zalenoci od miejsca pobrania i wynosi =1,01-1,09 g/cm3.
Torf do analiz pobrano z kopalni torfu w miejscowoci Nowe Dbie w okolicach Bydgoszczy.
Jako podstawowe spoiwo wybrano cement, ktry jest najczciej stosowanym spoiwem
hydraulicznym stosowanym do wzmocnienia gruntw organicznych. Jak pokazuj wyniki
bada, cement z granulowanym ulem wielkopiecowym, jak i sam cement, daje najlepszy
efekt wzmocnienia wysokoorganicznych gruntw sabononych [3]. Dla stabilizacji gruntw
kwanych o odczynie pH<5 i zawierajcych siarczany SO4 > 1% zaleca si stosowanie
cementu hutniczego (CEM III) [4]. Wedug innych rde najlepszy efekt wzmocnienia
gruntu organicznego uzyska cement portlandzki ulowy (CEM II) [5].
Ze wzgldu na trudnoci w okreleniu gstoci objtociowej po dodaniu piasku
kwarcowego nie ma moliwoci cisego obliczenia masy dodawanego spoiwa na metr
szecienny wzmacnianego gruntu Ilo dodawanego cementu okrelono w odniesieniu do
masy gruntu suchego (stosunek mc/ms). Dodatkowo w kadym przypadku obliczano
rzeczywisty wskanik w/c, bdcy podstawowym parametrem przy projektowaniu mieszanek
betonowych.
Docelowo zaprojektowano co najmniej 23 zrnicowane receptury kompozytu o
zmiennej zawartoci substancji organicznej Iom=10-80% i zaoonym stosunku mc/ms =0,75-
2,75 (Tab. 1). Zawarto substancji organicznej w realizowanych badaniach jest zmniejszana
poprzez dodawanie okrelonej iloci obojtnego chemicznie piasku kwarcowego SiO2.
Tablica 1. Uproszczony zakres bada wytrzymaoci kompozytw dla przyjtych zmiennych niezalenych
mc/ms
Receptura
0,75 1,25 1,75 2,25 2,75
KOMPOZYT KOMPOZYT KOMPOZYT
1 2 3
Zawarto substancji organicznej IOM
10
w/c1 w/c2 w/c3
KOMPOZYT KOMPOZYT KOMPOZYT KOMPOZYT KOMPOZYT
20 4 5 6 7 8
w/c4 w/c5 w/c6 w/c7 w/c8
[%]
40 9 10 11 12 13
w/c9 w/c10 w/c11 w/c12 w/c13
60 14 15 16 17 18
w/c14 w/c15 w/c16 w/c17 w/c18
80 19 20 21 22 23
w/c19 w/c20 w/c21 w/c22 w/c23
Celem obecnego etapu bada jest ocena skutecznoci stosowania cementu w stabilizacji
gruntw organicznych poprzez okrelenie wytrzymaoci kompozytw na jednoosiowe
ciskanie. W tym ukadzie modelu bada zmienn zalen jest naprenie niszczce ,
natomiast stosunek mc/ms, wskanik w/c oraz zawarto substancji organicznej Iom, s
zmiennymi niezalenymi wg wzoru (1).
=f(mc/ms; w/c; Iom) (1)
Do bada zasadniczych uywane s prbki o formie szeciennej 150x150x150 mm jak

cylindrycznej 71 mm. Wytrzymao badana jest po 7 i 28 dniach dojrzewania w komorze
klimatycznej lub wodzie w zalenoci od przyjtej metody.
2.2 Zaoenia przyjtej metodyki bada
Wstpne zaoenia teoretyczne:

grunt organiczny stabilizuje si metod na sucho cementem portlandzkim
popioowym klasy 32,5R-CEM II/B- V,
proporcje mieszanki oparto o wymagania metod wgbnego mieszania gruntu na
sucho [6], wskanik w/c dla betonu [7] oraz kryterium ekonomicznoci,
przyjto, i w warunkach rzeczywistych kompozyty pracowa bd na jednoosiowe
ciskanie, zatem w warunkach laboratoryjnych badania wytrzymaociowe
przeprowadzono w stanie jednoosiowego ciskania.
Zaoenia odnonie do obszaru oznaczonoci i punktw zmiennych niezalenych
w przyjtym polu bada:
ilo dodawanego cementu zgodnie z zaoeniami technicznymi metod mieszania
gruntu na sucho oraz wasnej metodyki bada, obliczona na zasadzie wyznaczenia
stosunku mc/ms,
23 zrnicowane receptury kompozytu,
ponad 300 prbek, tj. po 14 dla kadego kompozytu, w tym 7 szeciennych

150x150x150 mm i 7 cylindrycznych 71 mm,
wilgotnoci gruntu wn>60% zgodnie z wymaganiami metod wgbnego mieszania
gruntu na sucho [6],
prbki cylindryczne formuje i skaduje si w oparciu o metod fisk [3, 8],
natomiast prbki szecienne wg wasnej metodyki bada,
prbki zagszcza si statycznie warstwami napreniem normalnym 18kPa,
prbki dojrzewaj pod staym obcieniem odpowiadajcym napreniu
normalnemu 18 kPa,
badanie wytrzymaociowe na maszynie wytrzymaociowej ZD10/90, I kl.
dokadnoci,
czas badania wytrzymaoci prbek - po 7 i 28 dniach.
3 WYNIKI BADA WYTRZYMAOCIOWYCH
Prbki zaprojektowanego kompozytu poddano badaniu wytrzymaoci na jednoosiowe

ciskanie. ciskanie przeprowadzono na maszynie wytrzymaociowej ZD10/90, I kl.
dokadnoci po 7 dniach dojrzewania. Gwnym celem analizowanego etapu bada byo
okrelenie wartoci napre niszczcych . Na tym etapie bada zaprojektowano 2 receptury
kompozytu dla Iom= 40% i mc/ms=1,25 (kompozyt 10) oraz Iom= 40% i mc/ms=1,75 (kompozyt
11). Wskanik w/c odpowiednio dla tych receptur wynosi 1,42 i 1,01. Dla zobrazowanie
wspzalenoci analizowanych zmiennych pokazano wykresy rozrzutu z krzywymi regresji.
(Rys. 2 i 3).
Rys. 2. Wytrzymao na jednoosiowe ciskanie prbek cylindrycznych kompozytu 10 i 11.

Rys. 3. Wytrzymao na ciskanie prbek szeciennych kompozytu 10 i 11.
Ze wzgldu na czas dojrzewania (7dni) mona przyj, e otrzymane wartoci

wytrzymaoci na ciskanie bd stanowiy okoo 70% wartoci kocowych, podobnie jak dla
betonu. Jednak jak pokazuj badania pilotaowe wytrzymaoci po 28 dniach moe jej
warto wzrosn nawet o ok. 100%. Zagadnienie to jest do nieoczekiwane w ujciu
zakresu wzrostu i wymaga dalszej analizy badawczej dla pozostaych receptur.
Dziki analizie statystycznej i niskiemu odchyleniu standardowemu (SD) oraz
niewielkim rozrzutom wynikw w populacji prbek dla jednej mieszanki ograniczono si do
5 replikacji. Wykonanie wikszej liczby powtrze jest kopotliwe ze wzgldu na
czasochonno procedury formowania i dojrzewania. Jest to dopuszczalne w wietle
wynikw analizy statystycznej przy zaoeniu rozkadu normalnego zmiennej zalenej, co
potwierdzaj wyniki bada testowych bada rozkadu ciliwoci dla przyjtego poziomu
istotnoci [9].
Wyznaczono wspczynnik korelacji Pearsona dla prbek szeciennych r= 0,04 oraz
cylindrycznych r= 0,51. W zwizku z czym dla prbek szeciennych na tym etapie bada nie
istnieje znaczca korelacja, co nie wyklucza jej istnienia w sensie statystycznym, w caej
prbie, jednak wymaga to dalszych bada porwnawczych. Dla prbek cylindrycznych
natomiast otrzymany wspczynnik korelacji na rednim poziomie pokazuje ju na tym
etapie, e wyniki dobrze s ze sob skorelowane i istnieje zwizek statystyczny.
Zmienno badanych parametrw przedstawiono w postaci statystyk opisowych:
redniej arytmetycznej M oraz odchylenia standardowego SD (Tab. 2), wspczynnika
korelacji Pearsona (r).
Tablica 2. Analiza statystyczna wynikw dla badanych kompozytw 10 i 11.
Rodzaj KOMPOZYT 10 KOMPOZYT 11

mieszanki/ mc/ms=1,25 mc/ms=1,75
prbki szecienne cylindryczne szecienne cylindryczne
59,47 30,31 97,47 128,81
niszczce
Naprenie
[kPa]
55,56 35,36 83,92 121,24

55,64 30,31 74,59 118,71
58,74 32,83 70,86 118,71
59,21 25,26 66,67 111,13

133,87
131,34
M 57,72 30,81 78,70 123,40
SD 1,96 3,74 12,27 8,18
4 PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Celem przedstawionego etapu bada bya ocena skutecznoci stosowania cementu w

stabilizacji gruntw organicznych poprzez okrelenie wytrzymaoci kompozytw na
jednoosiowe ciskanie dla prbek szeciennych i cylindrycznych. Do bada zasadniczych
uywano prbek o formie szeciennej 150x150x150 mm i cylindrycznej o rednicy 71 mm.
Badano 2 receptury kompozytu dla Iom = 40% i mc/m s= 1,25 (kompozyt 10) oraz
Iom = 40% i mc/ms = 1,75 (kompozyt 11). Wskanik w/c odpowiednio dla tych receptur by
stay i wynosi 1,42 i 1,01.
Przedstawione wyniki i analiza bada wytrzymaoci na jednoosiowe ciskanie
zrnicowanych kompozytw grunt organiczny/cement, formowanych metod mieszania na
sucho, pozwalaj stwierdzi, e:
Przyjty czas dojrzewania (7dni) wskazujcy np.: w cemencie otrzymanie wartoci
wytrzymaoci na ciskanie wynoszce okoo 70% wartoci kocowych, w
przypadku kompozytu cement torf, po 28 dniach warto wytrzymaoci moe
wzrosn nawet o ok. 100%. Zagadnienie to jest do nieoczekiwane w ujciu
zakresu wzrostu i wymaga dalszej analizy badawczej dla pozostaych receptur.
W dalszych badaniach kompozytw mona unikn czasochonnych bada na duej
populacji, N>>5, na co wskazuje analiza statystyczna (odchylenie standardowe oraz
niewielki rozrzutom wynikw wok wartoci redniej w testowanej populacji dla
prbek jednej mieszanki).
Wyznaczony wspczynnik korelacji Pearsona dla prbek szeciennych r= 0,04
oraz cylindrycznych r= 0,51, informuje, e dla prbek szeciennych na tym etapie
bada, nie istnieje istotna korelacja, co nie wyklucza jej istnienia w sensie
statystycznym, w caej prbie, jednak wymaga to dalszych bada porwnawczych.
Dla prbek cylindrycznych natomiast otrzymany wspczynnik korelacji na rednim
poziomie istotnoci pokazuje ju na tym etapie, e wyniki dobrze s ze sob
skorelowane i istnieje zwizek statystyczny, ktrego naley poszukiwa.
W prezentowanych wynikach obecnego etapu badania waciwoci geotechnicznych

materiau kompozytowego cement torf, zastosowano wasn metodyk wynikajca z
rozpoznania problemu we wczeniejszych badaniach prowadzonych w Katedrze Geotechniki
UTP w Bydgoszczy. Wyniki bada potwierdzaj poprawno przyjtej metody bada oraz
skuteczno stosowania cementu w odpowiednich proporcjach jako stabilizatora gruntw
organicznych a szczeglnie torfw. Dalsze prace badawcze realizowane bd w szerokim
zakresie zmian parametrw funkcji =f(mc/ms; w/c; Iom), w celu sformalizowania zalenoci
umoliwiajcych projektowanie wytrzymaoci kompozytw cement grunt organiczny na
podstawie podstawowych danych geotechnicznych.
PIMIENNICTWO
[1] Kumor M. K., z zespoem: Opinia geotechniczna, wze drogowy S5. Materiay autorskie
niepublikowane. P. I. G. Bydgoszcz, 2010.
[2] Myliska E.: Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa, 2001.
[3] Axelsson K., Johansson S. E., Andersson R.: Stabilization of Organic Soils by Cement
and Puzzolanic Reactions- feasibility study. Swedish Deep Stabilization Research Centre,
Report 3, Stockholm, 2000.
[4] Pisarczyk S.: Grunty nasypowe. Waciwoci geotechniczne i metody ich badania,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa, 2004
[5] Leniewska A.: Rozprawa doktorska, Wytrzymaociowe i technologiczne aspekty
wzmacniania gruntu metod wgbnego mieszania na mokro. Politechnika Gdaska,
Wydzia Inynierii Ldowej i rodowiska, Gdask, 2007
[6] Topolnicki M.: In situ Soil Mixing,. Rozdzia 9 w ksice Ground Improvement, Red.
Mosley M., Kirch K., Spoon Press, Londyn i Nowy Jork, 2004, s. 331-428.
[7] Jamroy Z.: Beton i jego technologie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2005.
[8] Pousette K., J., Macsik J., Jacobsson A.: Peat soil Samples in laboratory - Experiences
from manufacturing and testing, Proceedings of the International Conference of Dry Mix
Methods for Deep Soil Stabilization. Rotterdam, 1999.
[9] Kumor M. K.: Rozprawa doktorska, ciliwo iw plioceskich w zmiennych
warunkach zamarzania, Politechnika Poznaska, Wydzia Budownictwa Ldowego,
Pozna-Bydgoszcz, 1981.
THE RESEARCH OF SOME GEOTECHNICAL CEMENT - PEAT

COMPOMPOSITE MATERIAL RELATIONS
Summary
The article presents the results of preliminary research and analysis of uniaxial
compressive strength test of different cement - peat composites formed by mixing method.
The research was conducted in the laboratory on cubic and cylindrical samples. The sample
forming method was taken on the basis of the Finnish method guidelines and the authors
original methodology resulting from previous studies conducted in the Geotechnical
Department of UTP in Bydgoszcz. At this stage the study has shown the efficacy of cement in
the proper proportions as an organic soil stabilizer.
Marzena LENDO-SIWICKA1
Anna ADA2
Kazimierz GARBULEWSKI3
SGGW, Wydzia Budownictwa i Inynierii rodowiska, Katedra Geoinynierii
PROJEKTOWANIE BUDOWLI WEDUG EUROKODU 7

Z UWZGLDNIENIEM WARUNKW HYDRAULICZNYCH
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono zasady sprawdzania stanw granicznych projektowanych

budowli wedug Eurokodu 7 z uwzgldnieniem oddziaywa wynikajcych z obecnoci lub
przepywu w podou wody podziemnej. Wymagania normowe zastosowano do oblicze
projektowych budynku podpiwniczonego sprawdzajc moliwo zniszczenia hydraulicznego
przez wyparcie (UPL) i budowli hydrotechnicznej - jazu, sprawdzajc moliwo zniszczenia
hydraulicznego przez unoszenie czstek gruntu, prowadzce do przebicia (HYD). Wyniki
oblicze wykorzystano do opracowania wnioskw przydatnych w praktyce projektowania
geotechnicznego budowli wedug Eurokodu 7.
Sowa kluczowe: projektowanie, Eurokod 7, stany graniczne, zniszczenie hydrauliczne
1 WSTP
Projektowanie geotechniczne wedug Eurokodu 7 polega na wykazaniu w sposb nie

budzcy wtpliwoci, e nie zostanie osignity aden stan graniczny nonoci
i uytkowalnoci projektowanej budowli, ktre naley odnosi do trwaych, wyjtkowych
i sejsmicznych sytuacji obliczeniowych. W przypadku projektowania budowli inynierskich,
w ktrych podou wystpuje lub przepywa woda podziemna, jej oddziaywanie na budowl,
prowadzce do stanw granicznych nazywanych oglnie zniszczeniem hydraulicznym,
powinno by sprawdzone obliczeniami projektowymi. W normie PN-EN 1997-1 [1] podano
w rozdziale 10 cztery rodzaje zniszcze hydraulicznych w podou wywoane cinieniem
wody w porach lub przepywem wody w gruncie, mianowicie: zniszczenie spowodowane
wyparciem, hydraulicznym unoszeniem czstek gruntu, erozj wewntrzn i przebiciem
hydraulicznym. Na podstawie podanych w normie zasad sprawdzania stanw granicznych
(procedury i wartoci wspczynnikw czciowych) okrelanych jako zniszczenie
________________________
1
marzena_lendo_siwicka@sggw.pl
2
anilad@wp.pl
3
kazimierz_garbulewski@sggw.pl
56 M. Lendo Siwicka, A. ada, K. Garbulewski
hydrauliczne przeprowadzono obliczenia projektowe dla budynku z jedn kondygnacj

podziemn i jazu sprawdzajc warunki zniszczenia projektowanych budowli odpowiednio
przez wyparcie gruntu i hydrauliczne unoszenie czstek gruntu. W obliczeniach, ktrych
wyniki przedstawiono w niniejszym artykule, poza wytycznymi Eurokodu 7 [1], przyjto
zaoenia podane przez Bonda i Harrisa [2].
2 ZASADY SPRAWDZANIA STANW GRANICZNYCH
2.1 Stan graniczny spowodowany wyparciem (UPL)
Wyparcie ma miejsce, gdy warto B

cinienia wody w porach pod konstrukcj lub
pod warstw gruntu o maej przepuszczalnoci
przewysza rednie naprenie od nadkadu
tw
(wywoane ciarem konstrukcji i/lub
zalgajcych powyej warstw gruntw) [1]. Gstb,d D
Stan graniczny wyparcia naley sprawdzi tf
porwnujc stae oddziaywania utrzymujce
(np. ciar budynku lub gruntu i tarcie na
cianach bocznych) ze staymi i zmiennymi
oddziaywaniami destabilizujcymi, Vdst,d tb
wywoanymi oddziaywaniem wody (Rys. 1),
co podano w formie nastpujcych wzorw: Rys 1. Schemat stanu granicznego
wyparcia konstrukcji budowlanej
Vdst , d G stb; d Rd (1)
Vdst , d Gdtb; d Qdst ; d (2)
gdzie: Vdst,d - pionowe destabilizujce oddziaywania stae i zmienne

Gstb;d - pionowe stabilizujce oddziaywania stae
Rd - obliczeniowa warto dodatkowego oporu przeciwdziaajcego wyparciu
Gdst;d - pionowe destabilizujce oddziaywania stae
Qdst;d - pionowe destabilizujce oddziaywania zmienne
tw; tb; tf; B; D - wyjanienie w tabeli 1
W sprawdzaniu warunkw (1) i (2) naley stosowa wartoci obliczeniowe, uzyskane

na podstawie wartoci charakterystycznych i podanych w zaczniku A normy [1]
wspczynnikw czciowych do oddziaywa i parametrw geotechnicznych podoa.
Wskaniki wykorzystania (wspczynniki bezpieczestwa), jako kocowy efekt oblicze
projektowych okrela si rwnie przyjmujc wartoci obliczeniowe.
2.2 Stan graniczny zniszczenia spowodowany hydraulicznym unoszeniem czstek

gruntu (HYD)
Hydrauliczne unoszenie czstek gruntu np. w formie wypitrzenia dna wykopu ma

miejsce, gdy skierowana do gry sia cinienia spywowego przeciwdziaajc ciarowi
gruntu, zmniejsza efektywne naprenie pionowe do stanu granicznego (upynnienia gruntu).
Czstki gruntu s wtedy unoszone przez pionowy przepyw wody i nastpuje zniszczenie
podoa [1]. Stan graniczny naley sprawdzi porwnujc warto naprenia cakowitego
Projektowanie budowli wedug Eurokodu 7 z uwzgldnieniem warunkw hydraulicznych 57
jako siy stabilizujcej i cinienia wody w porach jako siy destabilizujcej (3) lub za pomoc
wzoru (4) porwnujc warto siy cinienia
stb,d spywowego jako siy destabilizujcej i ciar gruntu
z uwzgldnieniem wyporu jako siy stabilizujcej
(Rys. 2):
u dst , d stb; d (3)
S dst , d G ' stb; d (4)

udst,d
gdzie: udst,d- warto obliczeniowa cakowitego
destabilizujcego cinienia wody w porach
Rys. 2. Schemat stanu granicznego stb;d- cakowite stabilizujce naprenie pionowe
hydraulicznego unoszenia czstek gruntu
Sdst;d- warto obliczeniowa siy cinienia spywowego
Gstb;d- ciar gruntu z uwzgldnieniem wyporu
2.3 Stan graniczny zniszczenia spowodowany erozj wewntrzn
Erozja wewntrzna jest wynikiem

przemieszczenia czstek gruntu w obrbie jednej
warstwy, na granicy warstw gruntowych
o rnym uziarnieniu lub na powierzchni styku
konstrukcji z gruntem [1]. Moe to
w konsekwencji prowadzi do zniszczenia
struktury gruntu. Zjawisko tego typu czsto
wystpuje w podou chodnikw i jezdni w Rys. 3. Schemat stanu granicznego spowodowanego
miastach, w pobliu studzienek kanalizacyjnych erozj wewntrzn
itp. (Rys. 3).
Eurokod 7 zaleca, aby w celu ograniczenia ryzyka transportu materiau w wyniku erozji
wewntrznej stosowa odpowiednio dobrane filtry odwrotne. Wskazane jest take
sprawdzenie, czy krytyczny spadek hydrauliczny, przy ktrym czsteczki gruntu zaczynaj
si przemieszcza jest wyranie mniejszy od wartoci obliczeniowej spadku w projektowanej
budowli.
2.4 Stan graniczny zniszczenia spowodowany przebiciem hydraulicznym
Zniszczenie spowodowane przebiciem hydraulicznym jest szczeglnym, w kocowej

fazie wystpujcym przypadkiem erozji wewntrznej, kiedy transport czstek gruntu odbywa
si w stopniowo dronym przez wod tunelu powstajcym np. na styku dwch warstw
(spoistej i niespoistej) lub w strefie poczenia konstrukcji z gruntem. Przebicie hydrauliczne
moe wystpi za zapor, gdzie znajduje si saba, czasami spkana warstwa
nieprzepuszczalnego gruntu, ktrej odksztacenie spowodowane jest dziaaniem wysokiego
cinienia wody w gruncie (szczeglnie podczas powodzi). Podczas tego zjawiska mamy
rwnie do czynienia z wysokim gradientem hydraulicznym, ktry zwiksza si w miar
powikszania si przebicia. Transport czstek gruntu jest wwczas coraz szybszy i cay
proces zostaje przyspieszony. Wikszo sposobw oceny niebezpieczestwa przebicia
hydraulicznego polega na oszacowaniu globalnego gradientu hydraulicznego, co jednake
odnosi si wycznie do gruntw jednorodnych.
3 PRZYKADY OBLICZENIOWE
3.1 Podpiwniczony budynek
Obliczenia zostay wykonane dla konstrukcji budynku, ktrego oglny schemat

podpiwniczenia przedstawiono na rysunku 1 (Rys.1). Wspczynniki czciowe dla stanu
granicznego UPL i parametry do oblicze zostay przedstawione w tabeli 1. W obliczeniach
przyjte zostay dwa sposoby sprawdzenia stanu granicznego wyparcia, pierwszy zgodnie
z wymaganiami normy PN - EN 1997-1 i drugi zgodnie z podejciem tradycyjnym,
zaproponowanym przez Terzaghiego i Pecka [3]. Wyniki oblicze zestawione s w tabeli 2.
Tablica 1. Parametry do oblicze i wspczynniki czciowe dla stanu granicznego UPL
Nazwa parametru Symbol Wartos Jednostka

Oddziaywania stae WGK 40 kPa
Oddziaywania zmienne qQK 5 kPa
Szeroko budynku B 15 m
Gboko podpiwniczenia D 5 m
Grubo cian piwnicy tw 400 mm
Grubo posadzki piwnicy tf 250 mm
Grubo pyty fundamentowej tb 500 mm
Ciar materiau konstrukcyjnego ck 25 kN/m3
Ciar objtociowy gruntu k 19,5 kN/m3
0
Kt tarcia wewntrznego k 35
0
Maksymalny kt tarcia wewntrznego max 45
Oddziaywanie stae, destabilizujce YG, dst 1,0 -
Oddziaywanie stae, stabilizujce YG, stb 0,9 -
Oddziaywanie zmienne, destabilizujce YQ, dst 1,5 -
W celu sprawdzenia stanu granicznego wyparcia wykorzystano wzory (1) i (2)

przyjmujc jako si destabilizujc si cinienia wody w porach uGK, a jako oddziaywanie
stabilizujce cakowity ciar budynku i obliczeniow warto oporu pomidzy gruntem,
a cian piwnicy (dla maksymalnego kta tarcia wewntrznego). Wymienione powyej siy
wynosz odpowiednio:
kN
Vd , dst G , dst u Gk 1 735,75 735,75 (5)
m
kN
Vd , stb G , stb WGk 0,9 177,5 869,63 (6)
m
Stopie wykorzystania definiowany jako stosunek si destabilizujcych do si

stabilizujcych wynosi:
Vd ,dst 735,75
UPL 100% 100% 83,63% (7)
Vd , stb Rd 869,63 10,17
Tablica 2. Wyniki oblicze stanu granicznego wyparcia budynku podpiwniczonego
Nazwa parametru Wzr Jednostka Wynik

Charakterystyczna wartoci
cinienia wody gruntowej uk w D kPa 49,05
dziaajcej na dno piwnicy
Wypadkowa sia
destabilizujca cinienia wody uGk u k B kN/m 735,75
dziaajca pod piwnic wynosi
Charakterystyczna warto
oddziaywania od staego WGK , sup wGK B kN/m 600
ciaru wasnego budynku
ciany WGK , w 2 t w D ck 100

Charakterystyczna warto
ciaru piwnicy na 1 m Podogi WGK ,f t f (B 2t w ) ck 88,75
kN/m
szerokoci
Pyta podstawy
WGK , b t b (B 2 t w ) ck 177,5
Cakowity ciar piwnicy WGK ,sub WGk , w WGk ,f , WGk ,b

kPa 366,25
Cakowity ciar budynku WGK WGk ,sup WGk ,sub 1
kPa 966,25
Obliczenia przy redniej wartoci kta tarcia wewntrznego
Wspczynnik parcia czynnego 1 sin( k )
gruntu K a,k - 0,27
1 sin( k )
Warto kta tarcia na styku 2
grunt - ciana piwnicy k k 0
23,33
3
Obliczeniowa warto kta tan( k ) 0
tarcia wewntrznego d tan 1 ( ) 0
29,26

Obliczeniowa warto 1 sin( d ) - 0,34
wspczynnika parcia K a ,d
1 sin( d )
czynnego
Obliczeniowa warto kta 2
tarcia styku grunt - ciana d d 0
19,5
3
piwnicy
Charakterystyczna warto 2 1
( w ) D
oporu dziaajcego wzdu Rk K a, k tan( k ) k kN/m 4,16
ciany piwnicy 2
Obliczeniowa warto oporu 2
( w ) D
dziaajcego wzdu cian Rd K a, d tan( d ) k kN/m 23,73
piwnicy 2
Obliczenia przy maksymalnej wartoci kta tarcia wewntrznego
Najwiksza warto tan( k ,sup )
obliczeniowa kata tarcia d,sup tan 1 ( )0 0
51,34
,sup
wewntrznego
Obliczenie wartoci 1 sin( d ,sup )

wspczynnika parcia K d ,sup - 0,123
1 sin( d,sup )
czynnego gruntu
Obliczeniowa warto kta 2 0
tarcia na styku grunt ciana d,sup d ,sup 0
34,23
3
piwnicy
rednia warto efektywnego ( k w ) D
naprenia pionowego 'v kPa 24,23
2
dziaajcego na najgbiej
poaon cze ciany piwnicy
Obliczeniowa warto oporu
dziaajcego wzdu cian ( k w ) kN/m 10,17
Rd K a, d sup tan( d , sup )
piwnicy 2
1
sub- odnosi sie do czsci konstrukcji powyej poziomu terenu, sup- do konstrukcji poniej
poziomu terenu
Wspczynnik bezpieczestwa obliczony za pomoc wzoru proponowanego przez

Terzaghiego i Pecka [3] wynosi:
WGFK , SUP WGK , SUB RK

F 1,33 (8)
uGK
Warto stopnia wykorzystania < 100% uznawana jest za miarodajn do stwierdzenia

[2], e w przypadku projektowanego budynku nie wystpi zniszczenie hydrauliczne przez
wyparcie. Wniosek ten potwierdza rwnie wynik oblicze wzorem proponowanym przez
Terzaghiego i Pecka ( F > 1,1)[2].
3.2 Budowla pitrzca wod - jaz
Obliczenia stanu granicznego zniszczenia hydraulicznego zostan wykonane dla

konstrukcji jazu przedstawionego na rysunku 4 przez sprawdzenie dla punktw A i B
moliwoci unoszenia czstek gruntu prowadzcego do przebicia hydraulicznego. W celu
okrelenia siy filtracji wykrelono siatk hydrodynamiczn. Wspczynniki czciowe
zostay przyjte wedug Eurokodu 7 (tabl.1). Wyniki oblicze dla dwch punktw podoa
jazu znajduj si w tabeli 3.
H=5m
H B=12m; D=2m
Rys. 4 Schemat i parametry konstrukcji jazu

Tablica 3. Wyniki oblicze dla jazu
Wynik
Nazwa parametru Wzr Jednostka Punkt Punkt
A B
Gradient hydrauliczny i H /(m l ) - 0,24 0,2
Cinienie wody w porach u k k (1 i k ) d kPa 86,8 84,0
Naprenie pionowe k k d kPa 140

Sia filtracji Sk w i k d A kN/m 37,8 45,36
Ciar gruntu z wyporem G'k ( k w ) d A kN 226,8
Sia destabilizujca z
wykorzystaniem uk E d , dst dst u k kPa 117,18 113,4
Sia stabilizujca z
wykorzystaniem k E d , stb s tb k kPa 126,0
Stopie wykorzystania u
HYD dst k (*)
% 93 90
s tb k
Sia stabilizujca z E d ,stb stb G ' k kN/m 204,12
wykorzystaniem Gk
Sia destabilizujca z E d,dst dst S k kN/m 51,03 61,24
wykorzystaniem Sk
Stopie wykorzystania G'k
HYD dst (**)
% 36 30
stb S k
Wspczynnik i kr
bezpieczestwa F - 4,17 5
ik
(tradycyjny)
Wyniki oblicze sprawdzajcych moliwo Tablica 4. Wyniki oblicze analizy

zniszczenia hydraulicznego przez wyparcie i unoszenie porwnawczej wspczynnika wykorzystania
czstek gruntu prowadzce do przebicia hydraulicznego i wspczynnika bezpieczestwa dla schematu
pozwalaj stwierdzi, e projektowane konstrukcje obliczeniowego przedstawionego na rys. 1
(podpiwniczony budynek i jaz) s bezpieczne, o czym
Gboko UPL [%] F [-]
wiadcz wartoci stopnia wykorzystania UPL
poziomu
i HYD < 100%. Wniosek ten jest zgodny z wynikami
podpiwniczenia-
dotychczasowego sprawdzania moliwoci zniszczenia
Dwm
hydraulicznego zaproponowanego przez Terzaghiego
1 18,4 6,0
i Pecka. Wspczynniki bezpieczestwa F s wiksze od
2 36,0 3,1
wartoci wymaganych (F > 1,1). W celu potwierdzenia
zgodnoci oblicze wedug Eurokodu 7 i wzorem 3 52,7 2,2
proponowanym przez Terzaghiego oraz Pecka 4 68,6 1,6
przeprowadzono analiz porwnawcz przyjmujc 5 83,6 1,3
rne wartoci gbokoci poziomu podpiwniczenia (D). 6 97,9 1,1
Wyniki oblicze zestawione w tabeli 4 pokazuj, e 7 111,3 1
uzyskuje si wartoci wspczynnikw wykorzystania 8 124 0,9
i wspczynnikw bezpieczestwa porwnywalne pod wzgldem okrelenia bezpieczestwa

konstrukcji na wyparcie. Warto zauway, e warto wspczynnika bezpieczestwa F = 1
odpowiada wspczynnikowi wykorzystania UPL = 111,3%, a F = 1,6 wartoci UPL= 68,6%.
W przypadku sprawdzenia stanu granicznego spowodowanego hydraulicznym unoszeniem
czstek gruntu Eurokod 7 podaje dwa rwnorzdne wzory (3) i (4) rnice si oddziaywaniami w
schematach obliczeniowych (tablica 3). W celu zbadania wpywu przyjtych zaoe na kocowy
efekt oblicze projektowych, ktrym jest wspczynnik wykorzystania przeprowadzono analiz
porwnawcz przyjmujc rne wartoci rnicy poziomu zwierciade wody. Wyniki oblicze
przedstawione na rysunku 5 pokazuj, e w przypadku zastosowania wzoru ** (tablica 3) (zarwno
dla punktu A jak i B) uzyskuje si wartoci wspczynnika wykorzystania od 1,5 do 3 razy mniejsze
(w zakresie rnicy zwierciade wody od 5 do 12 m) w porwnaniu z wartociami okrelonymi
wzorem * (tablica 3). W zwizku z tym nie mona uzna wzorw (3) i (4) za rwnorzdne. Naley
okreli warunki i zakresy stosowania kadego z nich.
120 Punkt A
HYD =f(uk;k) [%] HYD =f(G'k;Sk) [%] 140 Punkt B
HYD=f(uk;k) HYD=f(G'k;k) HYD =f(uk;k) [%] HYD =f(G'k;Sk) [%]
HYD=f(G'k;k)
Wskanik wykorzystania HYD [%]
HYD=f(uk;k)
100 Wskanik wykorzystania HYD [%]
120
80 100
80
60
60
40
40
20 20
0 0
5 6 7 8 9 10 11 12 5 6 7 8 9 10 11 12
Rnica poziomu wd - H [m] Rnica poziomu wd - H [m]
Rys. 5 Zaleno pomidzy wskanikiem wykorzystania obliczonym wg wzoru * i ** (Tabl.3), a rnic

poziomu wd H
PIMIENNICTWO
[1] PN EN 1997-1 Eurokod 7: Projektowanie geotechniczne. Cze 1: Zasady oglne, PKN,

Warszawa
[2] Bond A., Harris A.: Decoding Eurocode 7. Wiltshire, The Cormwell Press, 2008.
[3] Terzaghi K, Peck R.: Soil mechanics in engineering practice. New York, A Wiley-
Interscience Publication, 1996.
Praca naukowa finansowana ze rodkw budetowych na nauk w latach 2010 - 2013 jako
projekt badawczy Nr N N506 218039
DESIGN OF STRUCTURE ACCORDING TO EUROCODE 7 WITH CONSIDERING

HYDRAULIC FAILURE
Summary
The paper presents the principles and rules of Eurocode 7 required for the verification
of the design structures considering the hydraulic failure. Eurocode 7 requirements were
applied in the design of two structures as follows: building with an underground basement and
a concrete weir. Two limit states of the design structures were verified, mainly uplift and
heave. Based on the calculation results the conclusions were drawn, which would be useful
for the geotechnical design of structures regarding the hydraulic conditions.
Jerzy SKOWSKI1
Krzysztof STERNIK2
Katedra Geotechniki Politechniki lskiej w Gliwicach
ANALIZA STATECZNOCI SKARPY TYMCZASOWEGO

WYKOPU W SSIEDZTWIE ISTNIEJCEJ ZABUDOWY
STRESZCZENIE
Referat prezentuje analiz statecznoci skarpy wykopu o gbokoci 6 m

projektowanego w celu wykonania odwodnienia wok istniejcego budynku. Na etapie
projektowania robt ziemnych rozwaano kilka wariantw nachylenia skarpy i jej
zabezpieczenia grodzicami stalowymi. Stateczno analizowano metod elementw
skoczonych. W ich wyniku wybrano i zrealizowano optymalny wariant wykonania wykopu.
Sowa kluczowe: stateczno skarpy, obudowa wykopu, MES
1 WPROWADZENIE
Na terenie jednego z osiedli mieszkaniowych w Jastrzbiu Zdroju znajduje si

dwukondygnacyjny budynek usugowy, otoczony piciokondygnacyjnymi blokami
mieszkalnymi.
Budynek jest usytuowany u podna skarpy uksztatowanej podczas budowy osiedla
(rys. 1). Wejcia do niego znajduj si w dwch poziomach, pomidzy ktrymi rnica
wynosi ok. 5 m. Komunikacja midzy zrnicowanymi poziomami zapewniona jest za
pomoc schodw betonowych.
W zwizku z zawilgoceniem cian pomieszcze znajdujcych si poniej poziomu
terenu (strona zachodnia), zaplanowany zosta remont budynku, ktrego gwnym elementem
miao by wykonanie drenau opaskowego wok niego oraz oglne uporzdkowanie terenu
poczone z remontem schodw i chodnika.
Budynek usugowy nie jest podpiwniczony. Std te, ze wzgldu na przemarzanie,
minimalna gboko jego posadowienia - od strony wschodniej, wynosi 1,0 m poniej
poziomu przylegego terenu. Wykonanie drenau po stronie zachodniej budynku wymagao
wykonania wykopu do poziomu jego posadowienia. Przy istniejcym zrnicowaniu terenu
wykop ten miaby gboko 6,0 m. Zasza zatem potrzeba okrelenia statecznoci skarpy
projektowanego wykopu, po naziomie ktrego przemieszcza si mia pracujcy sprzt.
Analiz statecznoci wykonano w kilku wariantach, przy rnym nachyleniu skarp wykopu
________________________
1
Jerzy.Sekowski@polsl.pl
2
Krzysztof.Sternik@ polsl.pl
64 J. Skowski, K. Sternik
i obcieniu naziomu, a take z zastosowaniem zabezpieczenia wykopu za pomoc cianki

szczelnej z grodzic stalowych GZ-4.
Rys. 1. Widok budynku usugowego i przylegej skarpy od strony zachodniej
2 WARUNKI GRUNTOWO-WODNE
Ekspertyza geotechniczna [1] okrelia rodzaj i stan gruntw budujcych podoe

w obrbie rozwaanego terenu oraz charakter i miejsca wystpowania wd gruntowych.
Rozmieszczenie otworw badawczych, w ktrych dokonano rozpoznania podoa pokazane
jest na rys. 2.
Rys. 2. Plan sytuacyjny okolicy budynku usugowego wraz z lokalizacj otworw badawczych
Analiza statecznoci skarpy tymczasowego wykopu w ssiedztwie istniejcej zabudowy 65
W dokumentacji geotechnicznej wyrniono 7 warstw gruntowych budujcych

podoe. Ich charakterystyki zestawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Zestawienie charakterystyk warstw gruntowych podoa
Objanienia Charakterystyczne wartoci parametrw geotechnicznych

geologiczne
skonsolidowania
modu
wewntrznego
objtociowa
litologiczny
stratygrafia
nr warstwy
wilgotno
odksztacenia
naturalna
kt tarcia
spjno
gsto
symbol
grupa
opis
stan
wtrnego
pierwotn
ego
wn cu u E0 E
ID/IL [%] [g/cm3] [kPa] [] [MPa] [MPa]
py II C 0,05 22 2,05 25 17 30 50
czwartorzd (plejstocen)
glina, glina G,
III B 0,20 16 2,10 31 18 28 37
piaszczysta Gp
piasek
IV P 0,30 28 1,85 29 32 40
pylasty
glina pylasta V G B 0,37 25 2,00 26 15 18 24
glina pylasta
VI Gz B 0,31 28 1,90 28 16 22 29
zwiza
piasek drobny, VI Pd,
0,44 16 1,75 30 42 53
piasek redni I Ps
Przekrj geotechniczny przez otwory 6-4-1 (rys. 3) pokazuje budow podoa w rejonie
rozwaanego budynku usugowego. Posuy on jako podstawa do analizy statecznoci skarpy
wykopu. Na rys. 3 pokazano take obrys budynku usugowego oraz jego poziom
posadowienia. Przekrj ten zaczerpnito z ekspertyzy geotechnicznej [1].
Rys. 3. Przekrj geotechniczny podoa z naniesionym poziomem posadowienia budynku usugowego

W cytowanej ekspertyzie [1] nie okrelono parametrw fizyko-mechanicznych dla

warstwy pyu wbudowanej w nasyp. Nasyp w obszarze planowanego wykopu stanowi
przypowierzchniow warstw o miszoci dochodzcej do ok. 2 m. Przy cakowitej
gbokoci wykopu wynoszcej ok. 6 m ma ona istotny wpyw na stateczno jego skarpy.
W celu przeprowadzenia analizy statecznoci skarpy wykopu przyjto parametry fizyko-
mechaniczne pyu w stanie plastycznym IL = 0,30 odpowiadajce grupie skonsolidowania C
wg PN-81/B-03020:
(n) = 2,0 g/cm3, cu(n) = 13 kPa, u(n) = 13, E0 = 17 MPa
3 ANALIZA STATECZNOCI SKARPY WYKOPU
3.1 Metoda obliczeniowa
Stateczno skarpy wykopu okrela si za pomoc wartoci wspczynnika

bezpieczestwa [2]
c tg
Fs (1)
c0 tg 0
gdzie c, s rzeczywistymi wartociami spjnoci i kta tarcia wewntrznego

charakteryzujcymi grunty podoa, natomiast c0, 0 s wartociami parametrw
wytrzymaociowych po zredukowaniu, przy ktrych nastpuje utrata statecznoci.
Okrelenie wartoci wspczynnika bezpieczestwa moe odbywa si w rny sposb.
W ostatnich latach coraz powszechniej wykorzystuje si w tym celu metody numeryczne,
a zwaszcza metod elementw skoczonych. Algorytm, w ktrym nastpuje stopniowe
zmniejszanie wartoci parametrw wytrzymaociowych i analiza przemieszcze modelu
obcionej skarpy w programie metody elementw skoczonych, a do utraty statecznoci,
nazywa si metod redukcji wytrzymaoci na cinanie [3]. Taki algorytm zosta zastosowany
w obliczeniach statecznoci skarpy wykopu przy analizowanym budynku usugowym.
3.2 Zaoenia do analizy
Rozwaano pi wariantw wykonania wykopu. Wrd nich s trzy warianty

nachylenia skarpy, naziom nieobciony i obciony oraz wariant uwzgldniajcy
zabezpieczenie skarpy ciank szczeln z grodzic stalowych GZ-4. Schematy pokazane s na
rys. 4.
a) b) c) d)
4,7 50 kPa 4,7 50 kPa 6,7 50 kPa 6,0

48
51
6,0
6,0
6,0
6,0
60
60
e)
50 kPa 4,7

6,0
60
L= 6m lub 9,5m
Rys. 4. Analizowane warianty wykonania i zabezpieczenia wykopu

Zabezpieczenie skarpy ciank szczeln przewidziano przed wykonaniem wykopu.

Sprawdzono stateczno skarpy wykopu zabezpieczonej ciank o dugoci 6,0 m oraz 9,5 m.
Grodzice miay stanowi element pomocniczy zabezpieczenia skarpy, dlatego przyjto, e
skarpa nie bdzie pionowa, a grodzice wprowadzone zostan w podoe na krawdzi wykopu.
Rozwizanie takie pozwolio ograniczy dugo grodzic.
Obcienie naziomu przyjto rwne 50 kPa. Gwn przyczyn obcienia naziomu w
rzeczywistoci moe by praca sprztu mechanicznego wykonujcego wykop oraz
skadowanie urobku w pobliu jego krawdzi.
W analizach symulowano odprenie podoa wykopem. Peny model geometryczny
przed usuniciem czci elementw przedstawiony jest na rys. 5. Poszczeglne warstwy
gruntw zaznaczone s kolejnymi numerami. Strefa materiaowa nr 8 odpowiada sztywnym
bryom budynkw. Dodatkowo, na grne powierzchnie stref materiaowych 8 przyoone
zostao obcienie rwnomiernie rozoone 200 kPa, symulujce cakowite oddziaywanie
budynkw na podoe wywoane ciarem konstrukcji i obcieniem uytkowym.
0.0 4.0 8.0 12.0 16.0 20.0 24.0 28.0 32.0 36.0 40.0 44.0
1
2
3
20.0
4
5
16.0
6
7
8
12.0
8.0
4.0
0.0
-4.0
-8.0
t-ref .=0.0 t = 0.0 FE MESH

Z_SOIL v.4.32 PROJECT : JasZPaw 1 DATE : 2007-08-26 h. 10:01:09
1 nasyp (py); 2 py IL = 0,05; 3 glina, glina piaszczysta IL = 0,20; 4 piasek pylasty ID = 0,30;
5 glina pylasta IL = 0,37; 6 glina pylasta zwiza IL = 0,31; 7 piasek drobny i redni ID = 0,44;
8 konstrukcja budynku
Rys. 5. Model MES
Do opisu materiaw zastosowano model sprysto-idealnie plastyczny z powierzchni

zniszczenia Coulomba-Mohra. Wartoci parametrw fizyko-mechanicznych przyjto zgodnie
z charakterystykami z Tabeli 1. Przyjto niestowarzyszone prawo pynicia plastycznego i kt
dylatacji plastycznej = 0 dla wszystkich gruntw.
Przykadowy model geometryczny przedstawiajcy faz symulacji wykopu dla
wariantu skarpy zabezpieczonej ciank szczeln (wariant z rys. 4e) przedstawia rys. 6.
W modelu MES ciank szczeln reprezentuj elementy belkowe o charakterystyce
materiaowej odpowiadajcej profilowi grodzicy GZ-4. W modelu zastpiono rzeczywisty
ksztat grodzicy przekrojem prostoktnym o gruboci wynikajcej z wartoci wskanika na
zginanie grodzicy GZ-4 o gruboci cianki 4 mm wynoszcej Wx = 43,7 cm3.
Rys. 6. Model skarpy nachylonej pod ktem 60 zabezpieczonej ciank szczeln o d. 9,5 m (wariant z rys. 4e)
3.3 Wyniki analiz statecznoci
W wyniku przeprowadzonych analiz wyznaczono wartoci wspczynnika

bezpieczestwa charakteryzujce skarp wykopu dla rozpatrywanych wariantw jej
pochylenia i zabezpieczenia ciank szczeln. Wartoci te wynosz odpowiednio:
- skarpa o nachyleniu 60o z naziomem nie obcionym Fs = 1,40,
- skarpa o nachyleniu 60o z naziomem obcionym bez zabezpieczenia Fs < 1,0
(niestateczna),
- skarpa o nachyleniu 60o z naziomem obcionym zabezpieczona ciank o d. 6 m
Fs =1,22,
- skarpa o nachyleniu 60o z naziomem obcionym zabezpieczona ciank o d. 9,5 m
Fs =1,45,
- skarpa o rednim nachyleniu 51o z naziomem obcionym Fs = 1,13,
- skarpa o rednim nachyleniu 48o z naziomem obcionym Fs = 1,15.
W wariancie z zabezpieczon skarp przewidywane pole przemieszcze w fazie utraty
statecznoci po zredukowaniu parametrw wytrzymaociowych przedstawia rys. 7.
0.0 4.0 8.0 12.0 16.0 20.0 24.0 28.0 32.0 36.0 40.0 44.0
0 0.0
20.0
1 0.065
16.0
2 0.13
3 0.196
12.0
4 0.261
8.0
5 0.326
4.0
6 0.391
7 0.456
0.0
8 0.521
-4.0
9 0.587
-8.0
10 0.652
t-ref.=0.0 t = 23.0 Safety=-1f DISPLACEMENT-ABS

Z_SOIL v.4.32 PROJECT : JasZbel3 DATE : 2007-09-07 h. 17:38:29
Rys. 7. Rozkad przemieszcze w fazie utraty statecznoci skarpy zabezpieczonej ciank o d. 9,5 m (Fs=1,45)
4 WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ
Wiun w [2] podaje, e warto wspczynnika bezpieczestwa Fs, charakteryzujc

skarp stateczn, przyjmuje si w zalenoci od stosowanej metody obliczeniowej. Rozrzut
tych wartoci jest duy i waha si w granicach 1,1 do 1,5. Generalnie, przyjmuje si, e utrata
statecznoci jest mao prawdopodobna, gdy Fs zawiera si w przedziale od 1,3 do 1,5 [4].
Z dowiadcze autorw wynika, e na og wartoci Fs prognozowane metod
elementw skoczonych s nisze ni dopuszczalne (minimalne) wartoci Fs okrelone
metodami blokowymi. Zatem mona uzna, e dla wykopu tymczasowego warto
wspczynnika bezpieczestwa nie powinna by mniejsza ni 1,2.
Jak wynika z przeprowadzonych oblicze, zasadniczy wpyw na stateczno skarpy
wykopu ma obcienie jej naziomu przez pracujcy tam sprzt (kopark) i skadowanie
urobku. Skarpa o nachyleniu 60o bdzie stateczna, gdy naziom nie bdzie obciony
(Fs = 1,40), ale jej docienie w pobliu krawdzi spowoduje obsunicie si gruntu w grnej
czci.
Zagodzenie nachylenia skarpy poprawia jej stateczno (Fs = 1,131,15), ale zwiksza
objto robt ziemnych. Warto wspczynnika bezpieczestwa jest w dalszym cigu
mniejsza od sugerowanej Fs = 1,2. Zauway rwnie naley, e agodniejsze formowanie
skarpy powoduje powikszenie wykopu w kierunku znajdujcego si po stronie zachodniej
bloku mieszkalnego. Wpywa to na powstanie potencjalnego zagroenia obsunicia si gruntu
do wykopu z okolic fundamentw bloku mieszkalnego. Uwaga ta nabiera znaczenia wobec
faktu, e ekspertyza geotechniczna [1] wykazaa obecno wody w otworach nr 5 i 6
w warstwie piasku pylastego (warstwa IV). Wysiki wody z tej warstwy mogy dodatkowo
wpyn na pogorszenie parametrw gruntw i obnienie wartoci wspczynnika
bezpieczestwa.
Wyran popraw bezpieczestwa przynosi zastosowanie cianki szczelnej
wprowadzonej w skarp wykopu. Przy dugoci cianki 6,0 m, tj. sigajcej od powierzchni
terenu do poziomu posadowienia budynku usugowego warto wspczynnika
bezpieczestwa wynosi Fs = 1,22 i wyranie wzrasta przy wydueniu cianki do 9,5 m
(Fs = 1,45).
Uzyskane wyniki dowodz, e zapewnienie statecznoci uzyskuje si w dwch
przypadkach:
1) skarpy o nie obcionym naziomie (Fs = 1,40), przy rcznym prowadzeniu robt
ziemnych i odwoeniu urobku na odkad w znacznej odlegoci od wykopu oraz
2) skarpy zabezpieczonej ciank szczeln, gdy naziom jest obciony pracujcym
sprztem mechanicznym (koparka).
Dodatkow zalet wbicia grodzic jest co najmniej czciowe odcicie ewentualnych
wd opadowych filtrujcych grawitacyjnie do wykopu.
5 PODSUMOWANIE
Na podstawie wynikw analiz statecznoci przedstawionych w niniejszym referacie

sformuowano zalecenia dotyczce przeprowadzenia robt ziemnych przy wykonywaniu
drenau opaskowego wok budynku usugowego. Autorzy referatu zalecili geodezyjn
kontrol przemieszcze zarwno budynku usugowego, jak i bloku mieszkalnego
usytuowanego w jego ssiedztwie.
Uycie koparki do robt ziemnych i moliwo filtracji wd opadowych do wykopu
wymusio zastosowanie grodzic. Ostatecznie, wykonawca prac remontowych zdecydowa si
na wbicie grodzic o dugoci 9,5 m. Prace zostay pomylnie wykonane, a ich efekt w postaci
obsypki wirowej nad drenaem opaskowym i zainstalowanych studzienek kanalizacyjnych
widoczny jest na rys. 8.
Rys. 8. Widok na budynek usugowy z wykonanym drenaem opaskowym
PIMIENNICTWO
[1] Ekspertyza geotechniczna dotyczca warunkw gruntowo-wodnych w ssiedztwie

budynku usugowego przy ul. Maopolskiej 134 w Jastrzbiu Zdroju, PHU GEODA
s.c., Andrzej Bieniak, Tadeusz Gajda, 47-400 Racibrz, ul. Zamoyskiego 8/8, lipiec 2007.
[2] Wiun Z.: Zarys geotechniki, WK, Warszawa, 1987.
[3] Sanecki L., Truty A., Urbaski A.: O moliwociach modelowania komputerowego
statecznoci zoonych ukadw geotechnicznych, Mat. XLV Konf. Nauk. KILiW PAN,
Krynica 99, Wrocaw, 1999.
[4] Wysokiski L.: Ocena statecznoci skarp i zboczy, Instrukcja ITB nr 424/2006,
Warszawa, 2006.
STABILITY ANALYSIS OF TEMPORARY EXCAVATION

IN VICINITY OF EXISTING BUILDING
Summary
The paper presents stability analysis of 6m deep excavation planned in the vicinity of an
existing building. The excavation was planned for the construction of perimeter drainage.
Several variants of excavation wall inclination and sheet piling protection have been analyzed.
Stability of the excavation wall has been checked for all variants. Based on the results of FEM
analyses the optimum variant has been chosen and performed.
Dariusz SOBALA1
Wojciech TOMAKA2
Politechnika Rzeszowska, AARSLEFF Sp. z o.o.
AARSLEFF Sp. z o.o.
NONO ELBETOWYCH PALI PREFABRYKOWANYCH

NA PODSTAWIE BADA W WARUNKACH GRUNTOWYCH
PODKARPACIA
STRESZCZENIE
W referacie przedstawiono wyniki 184 bada statycznych i dynamicznych nonoci

elbetowych pali prefabrykowanych wbijanych wykonanych na Podkarpaciu w latach 2009-
2011. Uzyskane w trakcie bada nonoci porwnano z obliczonymi w projektach
fundamentw palowych. Porwnanie wykazao znaczce zapasy rzeczywistych nonoci pali
w stosunku do obliczonych. Sformuowano wnioski dotyczce kierunkw dalszych bada
i analiz majach na celu modyfikacj stosowanych procedur projektowania geotechnicznego
elbetowych pali prefabrykowanych.
Sowa kluczowe: pal prefabrykowany, nono pala, badania nonoci pali
1 WPROWADZENIE
Autostrada A4 to obecnie priorytetowa inwestycja drogowa realizowana na

Podkarpaciu. W latach 20092011 rozpoczto realizacj lub zrealizowano w tym regionie
wiele innych inwestycji drogowych i przemysowych. Obecnie obiekty budowane s czsto
w trudnych warunkach gruntowych wymagajcych posadowienia na palach. Prawidowe
zaprojektowanie ekonomicznych i uzasadnionych technicznie rozwiza fundamentw
palowych wymaga wykonania wysokiej jakoci bada geotechnicznych i zastosowania
wiarygodnych metod projektowania, ktrych rdem czsto s wspczesne normy. Rwnie
wana jest weryfikacja przyjtych w projektach rozwiza poprzez wykonywanie prbnych
obcie pali, ktrych wyniki pozwalaj okreli rzeczywist nono i stanowi bogate
rdo danych do weryfikacji normowych modeli obliczeniowych. Dua liczba realizowanych
inwestycji generuje znaczn liczb wynikw bada, ktre prawidowo wykorzystane
prowadz do optymalizacji stosowanych rozwiza fundamentw palowych, a w pewnej
perspektywie czasowej do ograniczenia kosztw fundamentowania w skali regionu lub kraju.
________________________
1
d.sobala@prz.edu.pl
2
wto@aarsleff.com.pl
72 D. Sobala, W. Tomaka
Niezwykle istotne w kontekcie tych dalekosinych celw jest stworzenie waciwych

mechanizmw pozwalajcych na gromadzenie, systematyzowanie i upowszechnianie
wynikw zebranych dowiadcze. W referacie podsumowano wyniki duej liczby bada
nonoci pali prefabrykowanych wykonanych w warunkach gruntowych Podkarpacia
i sformuowano wnioski dotyczce moliwych kierunkw modyfikacji stosowanych
powszechnie procedur projektowania.
2 LOKALIZACJA BADA
rdo wykorzystanych w referacie danych stanowi wyniki prbnych obcie

elbetowych pali prefabrykowanych wbijanych w fundamentach podkarpackich (Rys. 1)
obiektw mostowych budowanych w cigu: autostrady A4 na odcinkach Dbica Pustynia
Wze Rzeszw Zachd oraz Radymno-Korczowa, obwodnicy Jarosawia (droga krajowa
nr 4) oraz drogi S19 na odcinku Stobierna - Rzeszw, a take pojedynczych obiektw
mostowych w Budach acuckich k/Przeworska, Jamnicy k/Stalowej Woli, Rzeszowie,
Przemylu, obiektw przemysowych w Rzeszowie i Kronie oraz wie siowni wiatrowych w
Orzechowcach k/Przemyla. cznie w ww. fundamentach wbito 11 146 szt. pali z czego 251
szt. poddano prbnym obcieniom. Prbne obcienia zrealizowano metod statyczn
(56 bada) i metod dynamiczn przy wysokich odksztaceniach (195 bada). Wykorzystane
w analizie wyniki bada dynamicznych przy wysokich odksztaceniach zostay, zgodnie
z wymaganiami PN-EN 1997-1, skalibrowane z wynikami bada przeprowadzonych metod
statyczn. W przypadku okoo poowy fundamentw obiektw mostowych wykonywano
zarwno testy statyczne jak i dynamiczne (25 testw), w pozostaych fundamentach
wykonywano badanie pala metod statyczn lub dynamiczn.
Rys. 1. Lokalizacja budowanych obiektw posadowionych na palach prefabrykowanych
Wykorzystane w analizie obliczone projektowe nonoci badanych pali zostay

wyznaczone w projektach posadowienia zgodnie z norm[1]. W przypadku braku w
projektach stosowanych oblicze zostay one przeprowadzone zgodnie z wytycznymi ww.
normy przez autorw referatu.
W przypadku dysponowania wiksz liczb wynikw bada nonoci pali do
porwnania nonoci obliczonej i zbadanej wykorzystano dla kadego z analizowanych
fundamentw miarodajny, niszy wynik uzyskany z bada. Ostatecznie podstaw porwnania
nonoci obliczonej i zbadanej byy wyniki 124 prbnych obcie wykonanych na palach
Nono elbetowych pali prefabrykowanych na podstawie bada w warunkach 73
wbitych w rnych warunkach gruntowych. W tablicy 1 przedstawiono podzia liczby bada

ze wzgldu na rodzaj gruntu zalegajcy w rejonie stopy pala (B), a wic w strefie decydujcej
z reguy o jego nonoci.
Tablica 1. Liczba pali o stopach (B) i pobocznicach (S) zagbionych w poszczeglne rodzaje gruntu
wykorzystanych odpowiednio w analizie porwnawczej nonoci (B) i oporw na pobocznicy (S)
Rodzaj gruntu spoistego
I lub i pylasty Glina pylasta Glina piaszczysta Razem
Stan gruntu B S B S B S B S
pzwarte 26 31 - - 1 4 27 35
twardoplastyczne 41 61 5 21 9 13 55 95
plastyczne - - 4 4 - - 4 4
Razem 67 92 9 25 10 17 86 134
Rodzaj gruntu sypkiego

Piasek pylasty Piasek drobny Piasek redni wir/pospka Razem
Zagszczenie gruntu B S B S B S B S B S
zagszczony 2 2 - - - - - - 2 2
rednio zagszczony 9 13 16 18 6 11 5 6 36 48
Razem 11 15 16 18 6 11 5 6 38 50
Do porwnania oporw gruntu wzdu pobocznicy pali wykorzystano wyniki 184

bada dynamicznych opracowanych metod CAPWAP. W porwnaniu oporw
wykorzystano opory wyznaczone dla kocowego odcinka pala o dugoci 12 m mierzonej od
spodu pala. Analizowane odcinki pali znajdoway si zarwno w gruntach spoistych, jak
i sypkich, w rnym stanie i o rnym zagszczeniu. Zestawienie liczby wykorzystanych
bada pali w zalenoci od warunkw gruntowych wzdu analizowanego odcinka
pobocznicy (S) zestawiono w tablicy 1.
Badane pale to prefabrykowane pale elbetowe wbite w 106 fundamentach 48 obiektw
budowlanych. Prefabrykaty pali wykonane byy z betonu klasy C40/50 i zbrojone stal
mikk klasy b lub c o granicy plastycznoci fyk=500MPa (A-IIIN). Typowe zbrojenie
badanych pali zostao wykonane w automacie zbrojarskim i skadao si z 12 szt. prtw
o rednicy 12mm. W 17 spord 48 obiektw zastosowano zbrojenie wiksze, maksymalnie
8 szt. prtw o rednicy 20mm. Cakowite dugoci wbitych prefabrykatw badanych pali
mieciy si w przedziale od 8.0 do 18.0 m.
3 RODZAJE PRZEPROWADZONYCH BADA NONOCI PALI
Prbne obcienie statyczne wykonywano metod belki odwrconej wykorzystujc

ukad oporowy zoony z belki gwnej i dwch belek poprzecznych o dugociach
odpowiednio 7m i 2x5m. Obcienie pala uzyskiwane byo przez rozparcie siownika
hydraulicznego pomidzy gowic badanego pala a belk gwn ukadu oporowego,
kotwionego za porednictwem belek poprzecznych do wbitego (w odlegoci min. 2m od
badanego pala) ukadu pali kotwicych. Procedura zrealizowanych prbnych obcie
statycznych bya zgodna z opisan w [1]. Wyniki prbnych obcie statycznych pali
stanowi podstaw kalibracji wykorzystanych wynikw bada dynamicznych i oceny
stosowanych metod projektowania.
Procedura bada statycznych jest kosztowna i dugotrwaa. W zalenoci od warunkw
lokalnych przygotowanie, przeprowadzenie i demonta stanowiska do bada pali
prefabrykowanych zajmuje minimum dwie zmiany robocze (w praktyce 1-2 dni). Wynikiem
badania statycznego jest nono graniczna pala oraz charakterystyka obcienie-osiadanie

okrelona na podstawie pomiarw wykonanych w poziomie gowicy. Na podstawie wynikw
pomiarw okrela si nono charakterystyczn, nono obliczeniow pala oraz
spodziewane osiadania pala pod obcieniem uytkowym. Stosowana w Polsce procedura
analizy wynikw prbnych obcie [1] prowadzi bezporednio do wyznaczenia nonoci
obliczeniowej pala. Istotne problemy wstpuj wtedy, gdy wynik prbnego obcienia nie
umoliwia wprost okrelenia nonoci granicznej pala, a jedynie podaje informacj, e jest
ona wystarczajca w stosunku do wymaga projektu. Dzieje si tak bardzo czsto
w przypadku elbetowych pali prefabrykowanych wbijanych, ktrych nonoci projektowe
obliczone zgodnie z [1] s bardzo konserwatywne i z reguy znacznie zanione w stosunku do
uzyskiwanych w czasie bada. Normowe ograniczenie maksymalnej projektowanej siy
prbnego obcienia do Qmax=1.5Nt prowadzi w takiej sytuacji do uzyskania
prostoliniowego odcinka zalenoci obcienie-osiadanie, a badanie dotyczy wycznie
zakresu sprystej pracy pala. Z dowiadczenia autorw wynika, e waciwe dla pali
prefabrykowanych byoby prowadzenie prbnych obcie do wartoci co najmniej
Qmax=2.0Nt, jednak jest to procedura drosza i trudna do realizacji w praktyce na masow
skal.
Rys. 2. Zestawienie wynikw prbnego obcienia statycznego i dynamicznego elbetowych pali

prefabrykowanych zlokalizowanych w tym samym fundamencie
W przypadku pokazanym na wykresie (Rys. 2) do okrelenia nonoci granicznej pala

na podstawie wynikw prbnego obcienia statycznego (ciga linia), a w konsekwencji
oszacowania rzeczywistej nonoci obliczeniowej pala w gruncie, mona stosowa liczne
metody interpolacji, ktrych wiarygodno jest dyskusyjna. Korzystniejsze i duo bardziej
praktyczne jest w takiej sytuacji wykorzystanie kalibrowanych bada dynamicznych (linia
przerywana). Z reguy pozwalaj one na wystarczajco dokadne wyznaczenie nonoci
granicznej pala i s szczeglnie przydatne w badaniu pali o duych nonociach. Najczciej
stosowan metod bada dynamicznych nonoci w przypadku pali prefabrykowanych jest
metoda badania przy duych odksztaceniach. Jest to spowodowane dostpnoci
kosztownych rodkw wymaganych do przeprowadzenia tego typu badania na placu budowy,
tj. kafara z motem. Badania dynamiczne przy duych odksztaceniach s szeroko
wykorzystywane do okrelania nonoci pali wbijanych od wielu dziesicioleci i w tym czasie
metody analizy ich wynikw zostay bardzo dobrze skorelowane z wynikami rwnolegle
prowadzonych bada statycznych. Niemniej jednak, dla wiarygodnego wykorzystania tego
typu bada w praktyce pozostawiono w normie [6] wymaganie korelowania uzyskanych
wynikw z wynikami bada statycznych wykonanych na palach tego samego rodzaju
w podobnych warunkach gruntowych. Wymagania tego nie naley myli z koniecznoci
wykonania badania statycznego i dynamicznego na tym samym palu. Wyniki tego typu bada
s bardzo interesujce i jednoczenie trudne do interpretacji ze wzgldu na naruszenie
struktury gruntu wok badanego pala osigajcego nono graniczn. Z praktycznego
i technicznego punktu widzenia celu jakim maj suy wyniki bada nonoci pali kalibracj
mona przeprowadzi na dwch rnych palach wbitych w ramach tego samego fundamentu,
a w przypadku dysponowania szerok baz wynikw bada statycznych dla danego rodzaju
pali mona j wykorzysta do kalibracji wynikw bada dynamicznych nonoci pali w skali
regionu lub kraju.
Prbne obcienia realizowane metod dynamiczn przy duych odksztaceniach nie
wymagaj montau dodatkowych konstrukcji i wykorzystywania balastu. Sia obciajca
generowana jest uderzeniem spadajcego mota, w identyczny sposb w jaki ma to miejsce
w trakcie wbijania pala. Potrzebna wysoko spadu mota (dostarczana energia) jest okrelana
na podstawie metryki wbitego pala. Odpowiednio skalibrowane wyniki bada dynamicznych
nonoci pali uwaa si za rwnorzdne z wynikami bada statycznych [3].
W omawianej analizie wykorzystano wyniki prbnych obcie dynamicznych przy
duych odksztaceniach kalibrowanych badaniami statycznymi i opracowanych metodami
CASE i CAPWAP. W metodach tych wykorzystuje si zjawisko rozchodzenia si i tumienia
fali napre w palu, ktra powstaje podczas jego wbijania (uderzenia). Pomiar reakcji
dynamicznej pala rejestrowany by przy uyciu ukadu pomiarowego zoonego z dwch
tensometrw oraz dwch czujnikw przyspiesze mocowanych na przeciwlegych
powierzchniach bocznych badanego pala w celu wyeliminowania bdu zwizanego
z ewentualnym niecentrycznym uderzeniem mota w gowic pala. Sygna by przesyany do
rejestratora i nastpnie poddawany obrbce.
Realizacja prbnego obcienia metod dynamiczn jest znacznie tasza i szybsza
w porwnaniu do metody statycznej. Nie dotycz jej ograniczenia zwizane z pochyleniem
badanego pala, ukadem pali kotwicych lub balastowaniem stanowiska do bada. Badania
dynamiczne doskonale nadaj si rwnie do sprawdzania nonoci wytypowanych pali
docelowych, ktrych nono szacowana na podstawie historii wbijania moe budzi
wtpliwoci.
Procedura badania dynamicznego i oglna metoda analizy zarejestrowanego sygnau
zostay znormalizowane w [7]. Norma ta zostaa przywoana w p. 7.5.3. normy [6], a tym
samym staa si elementem katalogu norm wykorzystywanych w Polsce.
W praktyce analiz wynikw wykonuje si przy wykorzystaniu specjalistycznego
oprogramowania pozwalajcego na szybkie okrelenie cakowitych oporw (nonoci) pala
w oparciu o metod CASE (Case Institute of Technology) i stosunkowo prosty model pala
w gruncie lub/i nieco bardziej pracochonne wyodrbnienie nonoci podstawy i oporw na
pobocznicy badanego pala w oparciu o metod poredni CAPWAP (Case Pile Wave
Analysis Program) i bardziej rozbudowany model matematyczny pracy pala w gruncie.
4 PROJEKTOWANE NONOCI PALI
Pionow nono projektow pala na wciskanie Nt wyznaczono zgodnie z [1] wg

wzoru:
(1)
w ktrym q(r) jest jednostkowym obliczeniowym oporem gruntu pod podstaw pala, ti(r) jest
jednostkowym obliczeniowym oporem gruntu wzdu pobocznicy pala, a Sp i Ss s
wspczynnikami technologicznymi. W zwizku z tym, e tradycyjnie przyjmowane
w projektowaniu opory jednostkowe pod podstaw i na pobocznicy s wsplne dla
wszystkich rodzajw pali i zalene od rodzaju gruntu, przedmiotem prowadzonej analizy bd
opory przemnoone przez odpowiednie wspczynniki technologiczne. Zgodnie z [1] dla
elbetowych prefabrykowanych pali wbijanych wspczynniki technologiczne przyjmuje si
dla odcinkw pala w gruntach spoistych twardoplastycznych rwne Sp = 1,0 i Ss = 0,9,
w gruntach spoistych pzwartych rwne Sp = 1,0 i Ss = 1,0 oraz w gruntach niespoistych

rednio zagszczonych rwne Sp = 1,1 i Ss = 1,1.
Podstawowa trudno w wykorzystaniu normy [1] we wszelkiego rodzaju
porwnaniach i analizach jest wykorzystanie w niej wartoci oporw obliczeniowych,
podczas gdy w literaturze i w badaniach analizowane s z reguy opory graniczne. Mimo tej
niedogodnoci norma [1]z powodzeniem jest stosowana jest w Polsce od blisko 30 lat.
5 PORWNANIE WYNIKW OBLICZE I PRBNYCH OBCIE
O wartoci obliczonej nonoci pala decyduj przyjte opory jednostkowe

odpowiednich warstw gruntw pod podstaw i na pobocznicy oraz zagbienie pala
w warstw gruntw nonych. W przypadku posadowienia obiektu na palach wbitych przez
warstwy gruntw sabych do warstw nonych o nonoci w zasadniczym stopniu decyduj
parametry gruntw zalegajcych w rejonie stopy pala. W przypadku pali zawieszonych
w gruntach sabych parametry nonoci uzyskiwane w tej strefie rwnie s z reguy
reprezentatywne dla cakowitej nonoci pala. Z tego powodu i dla ograniczenia liczby
przetwarzanych danych, analizie poddano kocowe, dolne odcinki badanych pali.
Porwnano wyniki wykonanych prbnych obcie statycznych i dynamicznych
z nonociami obliczonymi w projektach palowania. Kadorazowo dla poszczeglnych
fundamentw przyjmowano minimaln zbadan nono pala w badaniu statycznym i/lub
jednym lub kilku badaniach dynamicznych. Ponadto, uwzgldniajc fakt, e decydujcy
wpyw na zbadan nono pala ma stan i parametry gruntu wystpujcego w strefie stopy
pala, porwnano wyznaczone na podstawie pomiarw dynamicznych opory wzdu
pobocznicy pala z jednostkowymi oporami obliczeniowymi podanymi w [1]. Porwnania
dokonano dla rednich zmierzonych oporw na odcinkach 1,52,0m powyej stopy
zagbionego pala.
3000 2000
y = 1,5074x 1750
2500 y = 1,3056x
1500
Nono zbadana [kN]
2000
Nono zbadana [kN]
1250
1500 1000
750
1000
500
500
250
0 0
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 0 250 500 750 1000 1250 1500 1750 2000
Nono obliczona [kN] Nono obliczona [kN]
Rys. 3. Porwnanie obliczonych i zbadanych nonoci pali posadowionych w gruntach spoistych (po lewej)
i niespoistych (po prawej)
Analiza prbnych obcie metod CAPWAP dostarcza informacj o granicznych

oporach wzdu pobocznicy pala tgr. Opr obliczeniowy wzdu pobocznicy przyjto jako
tz=tgr/ . Przyjto obliczone jako , gdzie jest wspczynnikiem
bezpieczestwa dla redniego wyniku prbnego obcienia dynamicznego [6], a
jest wspczynnikiem czciowym oporw wzdu pobocznicy pala.
Wartoci zmierzonych oporw porwnano z pomnoon przez waciwy
wspczynnik technologiczny Ss wartoci obliczeniow oporw wzdu pobocznicy pala
, gdzie =0,9 jest wspczynnikiem materiaowym gruntu, a t jest jednostkowym
oporem gruntu wzdu pobocznicy pala wg [1][1].
Odcinki badanych pali bezporednio powyej ich stp zlokalizowane byy w warstwach
gruntw niespoistych rednio zagszczonych (48 spord 50 zbadanych pali) lub spoistych
w stanie twardoplastycznym (95 spord 134 pali) i pzwartym (35 spord 134 pali)
Porwnanie obliczonych w projektach palowania i zbadanych w terenie nonoci pali
przedstawiono na wykresach dla pali w gruntach spoistych i niespoistych (Rys. 3).
Poniewa w wikszoci projektw palowania lub prbnych obcie pali nie podano
jednostkowych oporw wzdu pobocznicy, potrzebne wartoci obliczono na potrzeby
prowadzonego porwnania. Naley podkreli, e dla gruntw znajdujcych si w stanie
okrelanym w dokumentacjach geotechnicznych jako pzwarte o IL=0 lub twardoplastyczne
przewarstwione pzwartymi o IL=0 z reguy projektanci przyjmuj parametry gruntw
spoistych jak dla IL=0 i w=wp (wilgotno rwna granicy plastycznoci). Uwzgldniajc
wyniki przeprowadzonych bada i wyznaczone zapasy nonoci pali na potrzeby porwnania
obliczonych i zmierzonych oporw na pobocznicy przyjto dla gruntw spoistych w stanie
pzwartym projektowe opory jednostkowe wzdu pobocznicy jako wartoci porednie
pomidzy podanymi w [1] dla IL<0 i w=0 (grunt zwarty, wilgotno w=0%) oraz IL=0 i
w=wp. Zatem przyjto obliczeniow warto z nadmiarem w stosunku do powszechnej
praktyki projektowej, co przy porwnaniu z oporami zmierzonymi jest po stronie bezpiecznej.
Porwnanie jednostkowych obliczonych oporw gruntu wzdu pobocznicy pala do
obliczeniowych wartoci zbadanych przedstawiono na wykresach dla gruntw spoistych oraz
niespoistych (Rys. 4).
6 6
y = -0,0202x + 2,864 y = -0,0078x + 1,7971

5 5
Proporcja oporw tz/t(r) [-]
Proporcja oporw tz/t(r) [-]
4 4
3 3
2 2
1 1
0 0
20 30 40 50 60 70 80 90 20 30 40 50 60 70 80 90 100
(r)
Obliczony opr gruntu na pobocznicy t [kPa]
Obliczony opr gruntu na pobocznicy t(r) [kPa]
Rys. 4. Porwnanie jednostkowych obliczonych i zbadanych oporw gruntu wzdu pobocznicy pala
posadowionego w gruntach spoistych (po lewej) i niespoistych (po prawej)
Z przeprowadzonej analizy wynikw 124 bada nonoci wbijanych elbetowych pali

prefabrykowanych wykonanych na terenie Podkarpacia wynika, e zbadane nonoci
obliczeniowe pali s z reguy znacznie wiksze ni obliczone w projektach posadowienia
zgodnie z [1]. rednia zbadana nono obliczeniowa wbitego pala jest wiksza od obliczonej
o 50% w gruntach spoistych i 30% w gruntach niespoistych, a wartoci obliczeniowe oporw
gruntu wzdu pobocznicy pali prefabrykowanych wbijanych wyznaczone metod CAPWAP
w stosunku wartoci podanych w normie [1] s rednio wiksze o 50% dla gruntw spoistych
w stanie pzwartym (IL<0) lub twardoplastycznym (IL=0), 100% dla gruntw spoistych
w stanie twardoplastycznym (IL0.1) i 50% dla gruntw niespoistych o stopniu zagszczenia
w zakresie ID=0.40.6.
W przedstawionej analizie nie uwzgldniono niezwykle istotnego czynnika, jakim jest
jako bada geotechnicznych wykonywanych na potrzeby projektw i realizacji inwestycji.
Czynnik ten potraktowano jako zewntrzny i obiektywny, prbujc jego wpyw
wyeliminowa prowadzc analiz porwnawcz na maksymalnie duej liczbie dostpnych

danych. Z dowiadczenia autorw wynika, e jako dokumentacji geotechnicznych wzrasta,
lecz wci pozostawia wiele do yczenia.
Powysze wnioski nie stanowi wprost podstawy do modyfikacji stosowanych
powszechnie w oparciu o [1] wartoci wspczynnikw technologicznych dla pali
prefabrykowanych. Mog jednak stanowi wiarygodn, bo opart na wynikach wielu
prbnych obcie pali rzeczywistych, informacj ukierunkowujc dalsze badania i analizy
majce na celu optymalizacj stosowanych metod projektowania.
Przedstawione w referacie wyniki porwnania nonoci obliczonych i zbadanych
potwierdzaj zasadno przeprowadzania bada nonoci pali i stosowania metody
obserwacyjnej w projektowaniu fundamentw palowych promowanej w normie [6]. Wyniki
prbnych obcie pali wykonanych przed palowaniem zasadniczym i traktowanych jako
narzdzie pracy projektanta prowadz do istotnych oszczdnoci i efektywnego
wykorzystania pali.
Na szczegln uwag zasuguj due nonoci obliczeniowe pali wbijanych w grunty
spoiste, co moe przyczyni si do obalenia nieuzasadnionego przekonania wielu
projektantw o nieprzydatnoci tej technologii palowania w tego typu warunkach
gruntowych.
PODZIKOWANIA
Autorzy dzikuj firmie Aarsleff sp. z o.o. za udostpnienie wynikw prbnych

obcie stanowicych podstaw niniejszego referatu.
PIMIENNICTWO
[1] PN-83/B-02482. Fundamenty budowlane. Nono pali i fundamentw palowych.

[2] PN-EN 12699. Wykonawstwo specjalnych robt geotechnicznych. Pale
przemieszczeniowe. Czerwiec 2003.
[3] Gwizdaa K., Brzozowski T.: Badania dynamiczne nonoci pali. Nowoczesne
Budownictwo Inynieryjne. Stycze luty 2009.
[4] Cichy L., Rybak J., Tkaczyski G.: Badania nonoci pali prefabrykowanych.
Nowoczesne Budownictwo Inynieryjne. Stycze luty 2009.
[5] Cichy L., Tkaczyski G., Rybak J.: Badania dynamiczne nonoci pali prefabrykowanych,
Inynieria i Budownictwo 3/2009
[6] PN-EN 1997-1. Eurokod 7. Projektowanie geotechniczne. Cz 1. Zasady oglne.
[7] ASTM D 4945. Standard Test Method for High-Strain Dynamic Testing of Piles.
BEARING CAPACITY OF RC DRIVEN PILES BASED ON THE RESULTS OF

TEST PREFORMED IN THE SOIL CONDITIONS OF PODKARPACIE, POLAND
Summary
The paper provides an overview of 184 static and dynamic load tests performed on
driven precast reinforced concrete piles in Podkarpacie, Poland, in the years 2009-2011. The
obtained bearing capacities were then compared with those calculated under pile foundation
projects. The analysis shows significant real-load bearing capacity reserves as compared with
design parameters. Consequently, new directions for further research and analyses are
proposed, which are aimed at modifying the standard geotechnical design procedures
currently applied for precast reinforced concrete piles.
Magorzata SUPERCZYSKA1
Rafa KUSZYK2
Monika MITEW-CZAJEWSKA3
Instytut Drg i Mostw
OCENA PARAMETRW MECHANICZNYCH IW

PLIOCESKICH NA POTRZEBY BUDOWY TUNELI II LINII
METRA W WARSZAWIE
STRESZCZENIE
W referacie przedstawia si informacje dotyczce orodka gruntowego, jakim s iy

plioceskie grunty spoiste, skonsolidowane, wystpujce w podou wielu obiektw
inynierskich na terenie caego kraju. Autorzy przeanalizowali numerycznie prac tarczy
zmechanizowanej, drcej tunele metra w Warszawie, w orodku gruntowym zbudowanym z
iw. Efektem analizy jest prba wskazania optymalnego modelu gruntu dla oblicze
deformacji gruntu nad wyrobiskiem metra. Zagadnienie to jest istotne dla prawidowej oceny
osiada budynkw zlokalizowanych nad tunelami.
Sowa kluczowe: iy plioceskie, parametry geotechniczne iw, modele gruntu, metro
1 WSTP
Iy formacji poznaskiej w Warszawie stanowi istotn cz podoa budowlanego.

Znajduj si w zasigu oddziaywania budowli wysokich i metra. W artykule zostanie
przedstawiona ocena parametrw mechanicznych wspomnianych iw na potrzeby budowy
centralnego odcinka drugiej linii metra w Warszawie.
2 IY FORMACJI POZNASKIEJ
Sedymentacja iw rozpocza si w miocenie, okoo 13 milionw lat temu i trwaa 9

milionw lat [1]. W tym okresie na terenie Polski istnia zbiornik sodkowodny, okresowo
wysychajcy. Swym zasigiem pokrywa on okoo 2/3 powierzchni kraju. Pierwotne,
sedymentacyjne pooenie stropu iw pstrych znajdowao si na gbokoci 6080 m ppt.
________________________
1
m.superczynska@il.pw.edu.pl
2
r.kuszyk@il.pw.edu.pl
3
m.mitew@il.pw.edu.pl
80 M. Superczyska, R. Kuszyk, M. Mitew - Czajewska
W rejonie Warszawy osigny miszo 90140 metrw.

Pod wzgldem litologicznym iy formacji poznaskiej reprezentowane s przez iy, iy
pylaste z przewarstwieniami pyw, pyw piaszczystych i piaskw drobnych [1]. W swoim
skadzie mineralnym zawieraj dwa gwne skadniki: kwarc detrytyczny oraz mineray ilaste
(w zmiennych proporcjach) [1].
Iy w swej historii geologicznej ulegay szeregu procesom geologicznym, ktre miay
istotny wpyw na stopie ich skomplikowania jako podoa budowlanego. Po zakoczeniu
sedymentacji ulegay procesowi erozji rzecznej, denudacji oraz byy poddawane dziaalnoci
lodowcw.
W rejonie Warszawy iy pstre wystpuj w rnych sytuacjach geologicznych. Ich
powierzchni stropow cechuj due deniwelacje, nawet do 100 metrw (Rys. 1). Znajduj
si w podou osadw czwartorzdowych plejstoceskich i holoceskich. Lokalnie mog
wystpowa na powierzchni terenu (np. rejon skarpy warszawskiej) lub pod niewielkim
nadkadem osadw czwartorzdowych (np. elewacja rdmiejska), w dolinie Wisy
bezporednio pod aluwiami. Wyranie zaznaczaj si elewacje stropu iw wtrnie
wypitrzonych wskutek procesw glacitektonicznych, oraz gbokie rynny o rozcigoci na
kierunkach NNW-SSE [1, 2]. Gwne zaburzenia, przemieszczenia w ukadzie warstw,
powstay wskutek transgresji lodowca, w jego strefie czoowej. Krawdzie boczne ldolodu
wywieray nacisk na progi morfologiczne pradoliny Wisy [3].
Rys. 1. Schemat wystpowania iw formacji poznaskiej w rejonie Warszawy (strop osadw w m npm) [2]
3 OCENA GEOLOGICZNO INYNIERSKA IW FORMACJI POZNASKIEJ
W celu zamodelowania wsppracy obiektu budowlanego z podoem gruntowym oraz

prawidowego prognozowania zmian odksztaceniowych w masywie gruntowym konieczny
jest racjonalny dobr parametrw geotechnicznych.
Ocena parametrw mechanicznych iw plioceskich na potrzeby budowy tuneli 81
W przypadku iw formacji poznaskiej naley mie na uwadze ich skomplikowan

przeszo geologiczn. Istotny wpyw na wartoci parametrw mechanicznych maj warunki
wystpowania, rodzaj gruntu, rodzaj struktury, rodzaj i przebieg procesu konsolidacji i innych
procesw geologicznych, jakim grunt podlega w przeszoci [3]. Byy obcione ldolodami
co najmniej trzykrotnie [2] i s gruntami prekonsolidowanymi.
Iy pstre nie s masywem jednorodnym, ktry zapewniaby odcicie si od wody
gruntowej, moliwe jest dziaanie cinienia hydrostatycznego wody gruntowej
w przekadkach i soczewkach wodononych w iach (warto cinienia moe wynika
z pooenia pierwszego poziomu wody gruntowej). W przypadku tuneli dronych w iach
poznaskich moliwe jest wystpienie odprenia masywu gruntowego oraz pobudzona
zawilgoceniem ekspansywno iw (odcione atwo pczniej) [4].
W celu zaprojektowania gbokich posadowie, obudw wykopw, cian podziemi,
obudw tuneli metra naley rozpozna i przeanalizowa takie parametry geotechniczne jak:
waciwoci fizyczne, parametry mechaniczne (c - spjno, - kt tarcia wewntrznego),
wspczynnik parcia spoczynkowego K0, miar prekonsolidacji gruntu (stopie
prekonsolidacji OCR lub stopie naprenia uplastyczniajcego YSR), moduy odksztacenia
lub ciliwoci (ewentualnie parametry konsolidacyjne), wspczynnik filtracji (w przypadku
projektowanego odwodnienia). W gruntach silnie prekonsolidowanych wpyw anizotropii
struktury i anizotropii stanu naprenia moe mie spory wpyw na wyniki bada [3].
Ze wzgldu na lokaln rnorodno waciwoci tych gruntw, dobr parametrw
w przedstawianej analizie jest oparty na wynikach bada laboratoryjnych i polowych iw
pstrych z rejonu centralnego odcinka II linii metra.
4 PRZYKAD OBLICZENIOWY
W pracy przedstawia si przykad obliczeniowy 3D projektowanego tunelu metra,

posadowionego w iach formacji poznaskiej. Obliczenia porwnawcze wykonano dla trzech
rnych modeli orodka gruntowego Coulomb-Mohr, Modified Coulomb-Mohr i Modified
Cam-Clay. Celem takiej analizy jest poszukiwanie moliwych deformacji powierzchni terenu
nad wyrobiskiem wykonywanym w opisanych iach. Przyjcie waciwego modelu do analizy
osiada jest istotne z uwagi na gst zabudow miejsk, czsto w zym stanie technicznym,
wzdu projektowanej trasy i brak wynikw dowiadczalnych dla nowej technologii
stosowanej w lokalnych, warszawskich warunkach gruntowych.
Rys. 2 Poszczeglne elementy budowy tunelu tarcz TBM

Model MES wykonano przy uyciu oprogramowania Midas GTS symulujc prac
tarczy zmechanizowanej TBM (Tunnel Boring Machine) o rednicy 6,3 m. Urabianie gruntu
przy pomocy takiego urzdzenia zapewnia odpowiedni stateczno przodka i minimalizacj
osiada na powierzchni. Obudowa tunelu zostaa zamodelowana jako elbetowe elementy
prefabrykowane. Szczegowe skadowe pracy tarczy, ktre zostay uwzgldnione w modelu
numerycznym przedstawiono na Rys. 2.
4.1 Parametry geotechniczne iw poznaskich i wybr modelu gruntu
W analizie uwzgldniono wyniki bada laboratoryjnych i polowych iw formacji

poznaskiej z centralnego odcinka II linii metra (Tab. 1). Parametry mechaniczne do oblicze
uwzgldniaj zmiany deformacyjne w zakresie maych odksztace. Badania laboratoryjne
wasnoci sprystych iw poznaskich wykonano z zastosowaniem aparatu BES (Bender
Element System) na prbce w komorze trjosiowego cinania.
Tablica. 1. Parametry geotechniczne iw formacji poznaskiej.
Modele Coulomb Mohr, Modyfikowany Coulomb-Mohr
IL c G E E50ref Eoedref Eurref
[-] [KN/m3] [kPa] [o] [MPa] [MPa] [MPa] [MPa] [MPa]
-0,04 20,0 20,0 13,3 76,0 205,0 0,35 0,6 2,4 13,7
Model Modyfikowany Cam-Clay

c pc0
[KN/m ] 3 [kPa] [o] [-] [-] [kPa]
20,0 20,0 13,3 0,073 0,013 0,35 220
Do tej pory powszechnie uywanym modelem gruntu jest model Coulomba Mohra.
Stosunkowo proste metody suce oszacowaniu parametrw tego modelu, dua baza
wynikw, ktra umoliwia porwnanie otrzymanych wartoci a przede wszystkim utrwalone
w praktyce wartoci parametrw normowych powoduj, e jest i bdzie trudno przekona
rodowisko inynierskie do wykorzystywania nowoczeniejszych ale bardziej
skomplikowanych modeli gruntu, a co za tym idzie metod badawczych. Ze wzgldu na coraz
powszechniejszy dostp do aparatury badawczej polowej i laboratoryjnej umoliwiajcej
pomiary maych odksztace moliwa jest ocena podoa budowlanego przy zastosowaniu
zaawansowanych modeli gruntu.
Modified Cam-Clay to jeden z najpowszechniej stosowanych modeli teorii stanu
krytycznego w zagadnieniach wsppracy budowli z podoem. Ma stosunkowo ma liczb
atwo dajcych si wyznaczy i interpretowa parametrw. Jest modelem sprysto-
plastycznym ze wzmocnieniem izotropowym o stowarzyszonym prawie pynicia [5, 6].
Model MCC nie uwzgldnia znacznych zmian sztywnoci gruntw prekonsolidowanych,
jakimi s iy formacji poznaskiej, w zakresie maych odksztace dla wybranego ukadu
fundament - podoe.
4.2 Wyniki oblicze numerycznych
Poniej przedstawia si symulacj 3D dla odcinka tunelu wykonanego w iach (Rys.3).

Jako wynik analizy przedstawia si izolinie osiada wok wyrobiska dla przyjtego modelu
gruntu Coulomba-Mohra (Rys. 4), Modified Coulomb-Mohr (Rys. 5) oraz Modified Cam-
Clay (Rys. 6). Zestawienie poszczeglnych osiada powierzchni terenu nad wyrobiskiem
zestawiono w tabeli 2.
Rys. 3. Podzia modelu na siatk elementw skoczonych
Rys. 4. Zasig deformacji wok wyrobiska model C-M

Rys. 5. Zasig deformacji wok wyrobiska model MCC
Rys. 6. Zasig deformacji wok wyrobiska model MC-M

Tablica. 2. Zestawienie porwnawcze wynikw analizy numerycznej.
Osiadania w osi
Model materiaowy tunelu
[mm]
Coulomb-Mohr
6
(C-M)
Modified Cam-Clay
13
(MCC)
Modified Coulomb-
22
Mohr(MC-M)
W zwizku z brakiem pomiarw geodezyjnych dla II linii metra porwnuje si wyniki

analizy z maksymalnymi osiadaniami pomierzonymi na powierzchni terenu dla
zrealizowanych obiektw wykonanych w iach londyskich (porwnywalne parametry
gruntw oraz rednica tunelu) wynosz 20 100 mm (za [7]).
5 WNIOSKI
1. Z przedstawionej analizy wynika, i rnica wynikw pomidzy obliczeniami

wykonanymi dla rnych modeli wynosi 3,5 raza dla prostego schematu modelu
jednowarstwowego.
2. Zwraca si uwag, i dla najprostszego i najczciej stosowanego modelu Coulomba-
Mohra uzyskuje si wartoci osiada najmniejsze. Porwnujc wydruki z oblicze (Rys. 4
6) wida rwnie najmniejszy przestrzennie zasig deformacji wok wyrobiska.
3. Nie uzyskano spodziewanych, najwikszych osiada dla modelu C-M z uwagi na
kluczowy wpyw odprenia gruntu przy robotach tunelowych (masa konstrukcji jest w
tym przypadku mniejsza od urobionego gruntu). Deformacje na powierzchni zwizane s
gwnie z samym efektem przejcia tarczy a ich wielko zaley od statecznoci przodka,
tempa robt tunelowych, czasu instalacji poszczeglnych piercieni obudowy oraz czasu
wypeniania pustek midzy obudow, paszczem tarczy i gruntem (za tzw. ogonem
tarczy). Osiadania te uwidaczniaj si w pewnej odlegoci przed czoem wyrobiska
i kocz si w momencie uzyskania odpowiedniej wytrzymaoci przez medium
wypeniajce pustki za obudow. Prezentowane obliczenia zawieraj symulacj przejcia
tarczy zgodnie ze schematem przedstawionym na Rys. 2.
Najmniejsze osiadania dla modelu C-M wynikaj z przewaajcego wpywu
odprenia w stosunku do deformacji przejcia tarczy. W pozostaych dwch modelach
MCC i MC-M, uwzgldniajcych wzmocnienie gruntu, zjawisko odprenia nie dominuje
nad widocznymi w rzeczywistoci deformacjami powierzchni terenu. Zwraca si jednak
uwag, i model Modified Cam Clay ma lepsze zastosowanie do gruntw
saboskonsolidowanych i std moliwe niedoszacowania w obliczonych
przemieszczeniach.
4. W analizie uzyskano zblione do pomierzonych wartoci deformacji dla modelu Modified
Coulomb-Mohr, ktry uwzgldnia nieliniowo moduw gruntu w zakresie maych
odksztace. Autorzy zwracaj uwag na lepsze zastosowanie tego typu modeli (MC-M,
Hardenig Soil Model, Duncan-Chang Model) do symulacji drenia tuneli w stosunku do
powszechnie stosowanych prostych modeli sprystych lub C-M, szczeglnie, i
moliwoci wyznaczania niezbdnych parametrw s obecnie duo atwiejsze.
5. Uzyskane wyniki daj podstaw do dalszych oblicze przy bardziej zaawansowanym

zrnicowaniu orodka gruntowego (model wielowarstwowy). Jednoczenie przewiduje
si przebadanie wikszej liczby prbek gruntu przy uwzgldnieniu maych deformacji.
PIMIENNICTWO
[1] Frankowski Z.: Wystpowanie iw formacji poznaskiej w Warszawie. Seminarium ITB

Iy plioceskie Warszawy, Warszawa 2004, s. 5-14.
[2] Sarnacka Z.: Stratygrafia osadw czwartorzdowych Warszawy i okolic. Prace
Pastwowego Inst. Geologicznego CXXXVII, Warszawa, 1992.
[3] Baraski M.: Wybrane waciwoci iw na podstawie bada polowych. Seminarium ITB
Iy plioceskie Warszawy, Warszawa 2004, s. 15-30.
[4] Grabowska Olszewska B. (red.nauk.): Waciwoci gruntw nienasyconych.
Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa, 1998.
[5] Muir Wood D. : Geotechnical Modelling. Taylor & Francis, New York, 2004-2009.
[6] Gryczmaski M.: Wprowadzenie do opisu sprysto-plastycznych modeli gruntw. Studia
z Zakresu Inynierii nr 40, PAN Komitet Inynierii Ldowej i Wodnej, IPPT, Warszawa,
1995.
[7] Guglielmetti V., Grasso P., Mastab A., Xu S.: Mechanized tunneling in Urban areas.
Taylor&Francis, London, 2008.
ESTIMATION OF PLIOCEN CLAY MECHANICAL PARAMETERS FOR

WARSAW II METRO LINE CONSTRUCTION
Summary
Paper submit information about pliocen clay cohesive, consolidated soil, basement of
many engineering constructions in Poland. Authors made a numerical analysis of mechanized
shield (Tunnel Boring Machine) which will build metro tunnels in Warsaw. Huge part of
those tunnels will be bored in pliocen clay formation. In the analysis authors tried to find the
optimum soil model to predict settlements of the terrain over metro excavation. This
phenomena is fundamental to make a proper estimation of building deformation near
underground investigation.
Andrzej SUROWIECKI1
Wojciech KOZOWSKI2
BADANIA CECH WYTRZYMAOCIOWYCH FIZYCZNEGO

MODELU GABIONU
STRESZCZENIE
Temat artykuu dotyczy cian oporowych skonstruowanych z koszy siatkowo-

kamiennych (tzw. gabionw), stosowanych w budownictwie komunikacyjnym w celu
zabezpieczenia skarp budowli ziemnych przed osuwiskami. Celem artykuu jest oszacowanie
cech wytrzymaociowych gabionu w funkcji parametrw zmiennych zwizanych
z kruszywem wypeniajcym kosz i siatkow powok kosza. Metoda badawcza jest oparta na
podstawie autorskich pomiarw przestrzennego stanu odksztacenia fizycznych modeli
gabionw, wykonanych w skali laboratoryjnej.
Sowa kluczowe: model gabionu, cechy wytrzymaociowe, badania laboratoryjne
1. WPROWADZENIE
ciany oporowe stosowane w budownictwie komunikacyjnym stanowi klasyczne

rozwizanie zabezpieczenia budowli ziemnych drg samochodowych i kolejowych przed
osuwiskami. Wrd rnych technologii cian oporowych, na szczegln uwag zasuguj
ciany zoone z gabionw. Gabiony s koszami z siatki o szeciobocznych oczkach,
wypenionymi kruszywem kamiennym [1-6, 8]. Liczne zalety, takie jak: elastyczno,
trwao wytrzymao, wodoprzepuszczalno, pozwalaj na szerokie stosowanie budowli
z gabionw w inynierii ldowej i wodnej. W Polsce pierwsze prace koncepcyjne
i projektowe w tym przedmiocie rozpoczto dopiero w roku 1991, natomiast od roku 1993
[4, 5, 7, 8] datuje si stosowanie na szersz skal gabionowego systemu ochrony
i wzmacniania budowli ziemnych. Majc na uwadze zalety prezentowanej technologii,
wydaje si szczeglnie przydatna w sytuacjach kryzysowych. Naley oczekiwa, e zalety
w tym rwnie cena stosowanych gabionw i materacy - stan si zacht do konstruowania
budowli ziemnych na terenach szczeglnie naraonych na dziaania powodziowe. W zwizku
z tym problematyka poruszana w referacie ma istotne znaczenie dla inynierii
komunikacyjnej.
________________________
1
andrzej.surowiecki@up.wroc.pl
2
w.kozlowski@po.opole.pl
88 A. Surowiecki, W. Kozowski
W referacie przedstawiono prb oszacowania cech wytrzymaociowych gabionw

na podstawie wasnych bada odksztace modeli fizycznych tych obiektw, wykonanych
w skali laboratoryjnej. Modele poddano dwm fazom bada. Faza pierwsza realizowana bya
na modelu wykonanym z kruszywa luno nasypanego. W fazie drugiej kruszywo znajdowao
si w stanie wstpnego zagszczenia, wygenerowanego procesem obciajcym
zastosowanym w fazie 1.
2 INFORMACJE O MODELACH I STANOWISKU BADAWCZYM
Modele fizyczne o wymiarach w planie 0,52 m x 0,52 m i wysokoci H = 0,42 m

sporzdzono z koszy skonstruowanych z oryginalnej siatki (drut stalowy typu C100G
o rednicy 2,0 mm) o szeciobocznych oczkach 50 x 80 mm [2, 5, 7] i wypeniono grysem
bazaltowym o wymiarze ziaren 8/16 mm (rys. 1). ciany kosza od wewntrz otoczono
powok z folii PCV w celu zapobieenia przemieszczaniu si ziaren kruszywa na zewntrz.
Analiza obejmuje modele: 1) wzorcowy, czyli kruszywo bez kosza siatkowego (w); 2)
gabion, czyli kruszywo w koszu z siatk pojedyncz (k); 3) gabion jako kruszywo w koszu
z siatk podwjn (2 k); 4) wzorcowy, stanowicy kruszywo z poziom wkadk zbrojenia
(tzw. przepon) w postaci siatki stalowej o oczkach 12 mm x 12 mm, zlokalizowanej na
poziomie 0,5 H = 0,21 m (w,p); 5) gabion, bdcy kruszywem w koszu z siatk pojedyncz
i przepon zlokalizowan na poziomie 0,5 H = 0,21 m (k,p) oraz 6) gabion jako kruszywo
w koszu z podwjnej siatki i z przepon zlokalizowan na poziomie 0,5 H = 0,21 m (2 k, p).
Zadaniem przepony (stanowicej wkadk zbrojenia) byo dodatkowe sprenie poziome
materiau wypeniajcego kosz siatkowy, na zasadzie przejmowania poziomych si
pochodzcych od obcienia zewntrznego.
Stanowiskiem badawczym by stalowy, prostopadocienny pojemnik wymiarach
w widoku z gry 0,54 m x 0,54 m i wysokoci H = 0,42 m (rys. 2). Konstrukcja cian
odwzorowuje odpr stref orodka otaczajcego model gabionu, natomiast dno stanowi
modelowane jednoparametrowe podoe. Modele obciano pionowo, statycznym naciskiem
w sposb centryczny, za porednictwem poziomo zlokalizowanej stalowej sztywnej pyty
kwadratowej o wymiarze boku 0,315 m. Stosowano obcienie rwnomiernie rozoone
w zakresie do 0,20 MPa. Przy obcieniu tej wysokoci stwierdzono w prbkach wzorcowych
pocztek zjawiska nierwnomiernego osiadania pyty obciajcej. Naley oczekiwa, e
w tym przypadku siy poziome przekazywane przez model na ciany pojemnika osigaj
charakter czynnego parcia granicznego. Specjalne oprzyrzdowanie powierzchni cian i dna
umoliwia kontrolowane przemieszczenia poziome i pionowe modelu oraz pomiary
liczbowych wartoci tych deformacji, ktre transformowane s na jednostkowe naciski
poziome i pionowe, przy zastosowaniu odpowiedniej zalenoci analitycznej. W cianach
pojemnika wydzielono siedem poziomw pomiarowych o wysokociach: z1 = 0,03 m; z2 =
0,09 m; z3 = 0,15 m; z4 = 0,21 m; z5 = 0,27 m; z6 = 0,33 m; z7 = 0,39 m [5, 7].
W procesie nada i analiz przyjto oznaczenia:
x r 1 / nk x k - rednie poziome przemieszczenie modelu; nk = 7 liczba poziomw
pomiarowych;
p x r 1 / nk p xk - redni poziomy nacisk modeli na cian pojemnika;
q [MPa] - obcienie jednostkowe statyczne modelu, realizowane w zakresie 0,0-0,2 MPa.
Badania cech wytrzymaociowych fizycznego modelu gabionu 89
Rys. 1. Model fizyczny kosza gabionowego [5, 7]
Rys. 2. Widok z gry na wntrze pojemnika badawczego, w ktrym umieszczono model fizyczny kosza
siatkowego z kruszywem (gabionu) [5, 7]
3 WSPCZYNNIK POZIOMEGO NACISKU
Warto wspczynnika parcia bocznego (poziomego nacisku) w stanie granicznym

czynnym obliczono wedug wzoru [5, 7]:
Ka = pxr (pz)-1 = pxr (qmax)-1 (1)
gdzie: pz jest napreniem pionowym od obcienia, ktre przyjto jako qmax = 0,2 MPa.
Rozrniono dwie wartoci wspczynnika parcia: Ka1 w odniesieniu do fazy 1 bada,

Ka2 - w odniesieniu do fazy 2 bada. Mniejsze wartoci xr , px,r oraz Ka dla modeli przy
zaoonym niezmiennym obcieniu wskazuj na przyrost nonoci. Najbardziej korzystne
efekty uzyskano w modelu gabionu, wzmocnionym poziom przepon (k,p).
4 EFEKT ZWIKSZENIA NONOCI WSKUTEK KOSZA SIATKOWEGO

I PRZEPONY
Jako miernik wzrostu nonoci modeli w stosunku do modelu wzorcowego (bez

przepony i bez kosza siatkowego) potraktowano moliwo zwikszenia obcienia
pionowego q i dopuszczenie odpowiednio wikszych wartoci naprenia pionowego
pz = f(q), przy ustalonej wartoci nacisku poziomego px. Wielko wprowadzonego w
badaniach pionowego obcienia zewntrznego gwarantuje wystpienie rwnomiernych
napre na wysokoci modelu i wobec powyszego zaoono pz = qmax. Efekt zwikszenia
nonoci jest rozpatrywany w zakresie fazy 1 bada.
1) Dla modelu (w), obcionego maksymalnym naciskiem qmax = 0,2 MPa otrzymano z bada
dowiadczalnych rednie parcie boczne pxr = 0,029 MPa. Wtedy dowiadczalny
wspczynnik parcia otrzymuje warto:
K = pxr (pz)-1 = 0,029 / 0,2 = 0,145.
Naprenie poziome pxr = 0,029 przyjto jako baz odniesienia, w celu skonstruowania
zalenoci, ktra wykae zwikszenie zasigu moliwoci zastosowania obcienia
zewntrznego w modelach z przepon i koszem w odniesieniu do modelu wzorcowego.
2) Dla modelu (w,p) otrzymano K = 0,075 oraz maksymalne naprenie pionowe:
pz* = pxr (K*)-1 = 0,029 / 0,075 = 0,386 MPa > pz = 0,2 MPa. (2)
Efekt zwikszenia nonoci pz spowodowany przepon zlokalizowan w poziomie

z4 = 0,21 m wyraono rnic midzy maksymalnym obcieniem modelu z przepon
a maksymalnym obcieniem modelu bez przepony:
pz = pz* - pz = 0,386 0,2 = 0,186 MPa, albo: pz = pz* (pz)-1 = 0,386 (0,2)-1 = 1,93 > 1,0.
3) Dla modelu (k,p) otrzymano K = 0,06 oraz:
pz* = 0,029 (0,06)-1 = 0,483 MPa > pz = 0,2 MPa; pz = 0,483 0,2 = 0,283 MPa
albo inaczej: pz = pz* (pz)-1 = 0,483 (0,2)-1 = 2,41 > 1,0.
5 WYTRZYMAO NA CINANIE
Model orodka gruntowego niespoistego ze wzmocnieniem potraktowano jako orodek

bez spjnoci, w ktrym uleg zwikszeniu kt tarcia wewntrznego wskutek wzmocnienia
(c = 0, > 0). W procesie bada otrzymano parcie czynne px o wartoci zalenej od szeregu
czynnikw towarzyszcych. Jeeli w przypadku qmax wartoci pz i K zostan potraktowane
jako ekstremalne, wtedy po podstawieniu ich do klasycznego rwnania stanu granicznego
mona okreli efekt zwikszenia kta w orodku gruntowym wzmocnionym. Warunek
stanu granicznego ma posta dla modelu gruntu nie wzmocnionego:
px / pz = tg2 (450 - 0,5 ) = Kmin (3)
oraz przez analogi dla gruntu ze wzmocnieniem:
px* / pz tg2 (450 - 0,5 ) = Kmin* < Kmin (4)
Istnieje te w tym przypadku zaleno: * > oraz = * - , gdzie jest ktem

tarcia wewntrznego badanego orodka gruntowego, - efekt zwikszenia kta tarcia.
Wartoci kta tarcia i wytrzymaoci na cinanie f , efekt przepony bezwzgldny f
Badania cech wytrzymaociowych fizycznego modelu gabionu 91
i wzgldny , efekt kosza siatkowego bezwzgldny f, wzgldny oraz czny efekt kosza
i przepony bezwzgldny f i wzgldny , dla wybranych modeli (w), (w,p) oraz (k,p)
oszacowano przy uyciu wzorw (3) i (4). Wyniki oblicze, czyli efekt wzrostu kta tarcia
wewntrznego w orodku wzmocnionym podano w tabeli 1.
Tabela 1. Parametry wytrzymaociowe modeli [5, 7]
Wytrz. czny efekt przepony

Efekt przepony Efekt kosza siatkowego
Kt na i kosza
Model tarcia cinanie
0 bezwzgldny wzgldny bezwzgldny wzgldny bezwzgldny wzgldny
[ ] f
f [MPa] [%] f [MPa] [%] f [MPa] [%]
[MPa]
(w) 48,3 0,224 - - - - - -
(w,p) 59,48 0,339 0,115 51,33 - - - -
(k.p) 62,48 0,384 - - 0,045 13,27 0,160 71,43
6 PODSUMOWANIE
Generalnie stwierdzono wpyw otoczenia bryy kruszywa koszem siatkowym na

ograniczenie przemieszcze poziomych i pionowych, co jest rwnoznaczne ze zwikszeniem
nonoci. Wpyw ten jest zaleny od parametrw wytrzymaociowych siatki kosza, wymiaru
oczek siatki, jakoci splotu oraz cech kruszywa (m.in. stopie zagszczenia, wymiar i ksztat
ziaren).
Z powyszych rozwaa wynika kapitalne znaczenie dodatkowo zainstalowanej
poziomej przepony siatkowej (wkadki wzmacniajcej), jako elementu w sposb zasadniczy
redukujcego przemieszczenia i generujcego popraw cech wytrzymaociowych modeli.
Charakter pracy przepony rni si zasadniczo od funkcji kosza siatkowego: przepona
podejmuje w paszczynie poziomej siy rozcigajce od masy orodka ziarnistego na
zasadzie zjawiska tarcia wzdu prtw siatki oraz oporu poprzecznego przesuwu prtw
zlokalizowanych prostopadle do tych si.
Na szczegln uwag zasuguj wysokie wartoci cech mechanicznych modeli,
traktowanych jako orodek bez spjnoci, w ktrym wskutek wzmocnienia wystpi efekt
zwikszenia kta tarcia wewntrznego. W modelach z koszem siatkowym i poziom przepon
stwierdzono zwikszenie wartoci wytrzymaoci na cinanie [%] wyodrbniajc: efekt
przepony = 51,33 %; efekt kosza siatkowego = 13,27 % oraz czny efekt kosza
siatkowego i przepony = 71,43 %.
PIMIENNICTWO
[1] Clayton C.R.J., Milititsky J., Woods R.J., Earth Pressure and Earth Retaining Structures.
Blackie Academic & Professional. An Im Print of Chapman & Hall. London-New York,
1996
[2] Gabiony MACCAFERRI. Officine MACCAFERRI S.P.A. Polibeton Sp.z o.o.,
ul. Jagielloska 79, Warszawa 2003.
[3] GGU Gabion. Calculation of Gabion Walls. Geotechnical Computation. Civilserve DP for
Civil Engineering, Braunschweig, Germany, August 2001.
[4] Jarominiak A.: Lekkie konstrukcje oporowe, WKi, Warszawa 2003.
[5] Kozowski W.; Analiza zachowania si oporowych cian gabionowych i ich elementw
pod wpywem obcienia statycznego. Praca dokt., Raport serii PRE nr 3, 2007,
Politechnika Wrocawska, Instytut Inynierii Ldowej, Wrocaw, 2007
[6] Kozowski W., Surowiecki A., Numerical simulation of deformations of gabion-retaining
wall segment. Proc. Int. Scientific Conf. Riesenie krizovych situacii v specifickom
prostredi. Zilinska Univerzita v Ziline, Zilina 23-24.6.2004, s.573-579.
[7] Surowiecki A., Balawejder A., Kozowski W., Badanie moliwoci wzmacniania
nasypw kolejowych przy zastosowaniu zbrojenia gruntu, lekkich konstrukcji oporowych
i maty komrkowej. Raport serii SPR nr 6, Projekt bad. MNiI nr 5 T07E 06024,
Politechnika Wrocawska, Wrocaw 2006.
[8] Surowiecki A., O projektowaniu konstrukcji gabionowych w budownictwie
komunikacyjnym. Drogownictwo, SITK, Rok LVI, Nr 3, 2001, s. 81-86.
INVESTIGATION OF STRENGTH CHARACTERISTICS

OF PHYSICAL GABION-MODEL
Summary
The subject of the paper refers to gabion retaining walls, as the solution of earthen
structures protection of motor roads and railway roads against the slope failures. Were
presented the test of estimation of strength characteristics of gabions on the basis of
deformations researches of physical gabion models. In particular estimated: the factor of
horizontal pressure, the effect of load capacity increase on account of net-basket and the
horizontal reinforcing rod and shear strength.
Krzysztof WILK1
Politechnika Rzeszowska im. Ignacego ukasiewicza
Zakad Geotechniki i Hydrotechniki
BADANIA ODKSZTACALNOCI GRUNTW MADOWYCH
STRESZCZENIE
W pracy zaprezentowano wyniki bada laboratoryjnych parametrw zwizanych ze

zmianami objtociowymi gruntw spoistych akumulacji rzecznej. Podstawowymi
parametrami ustalonymi w wyniku testw byy edometryczne moduy ciliwoci M oraz
moduy odksztacenia objtociowego K. Na ich podstawie ustalone zostay wartoci
wspczynnika Poissona , jako wielkoci opisujcej charakterystyk odksztaceniow gruntu.
Przeprowadzone analizy wykazay zmienno badanych parametrw spowodowan
warunkami powstawania podoa, a take ich zaleno od warunkw w jakich testowane
byy prbki. Poniewa grunty aluwialne nie byy poddawane w przeszoci istotnym
obcieniom prekonsolidujcym, wpyw historii obcie stosowanych podczas bada na
wartoci wspczynnika Poissona jest dosy wyrazisty. Analiza wynikw bada skania do
odrzucenia metod porednich okrelania charakterystyki podoa madowego i stosowania
bezporednich metod badawczych.
Sowa kluczowe: grunty madowe, wspczynnik Poissona gruntu , modu odksztacenia

objtociowego K, edometryczny modu ciliwoci M
1 WPROWADZENIE
Z zagadnieniem nonoci podoa gruntowego wie si nierozerwalnie problem jego

odksztacalnoci. Przyrost odksztace jest zjawiskiem towarzyszcym zwikszajcym si
wartociom obcie, ktre prowadzi mog ostatecznie do utraty nonoci przez orodek
gruntowy. Znajomo charakterystyk zmian objtociowych gruntu jest niezbdna do
waciwego projektowania obiektw budowlanych, gdy przemieszczenia elementw
konstrukcji wywoane osiadaniem podoa (zwaszcza osiadaniem nierwnomiernym)
powoduj powstanie dodatkowych si wewntrznych w konstrukcji, ktre to siy rzadko s
uwzgldniane w analizie wytrzymaociowej. Dokadno oszacowania moliwych
odksztace podoa ma fundamentalne znaczenie dla analizy statycznej i wytrzymaociowej
elementw konstrukcji nadziemnych, zwaszcza konstrukcji statycznie niewyznaczalnych.
Zdolno do odksztace orodka gruntowego wie si z genez powstania gruntu, histori
jego obcienia oraz skadem mineralnym, a take z niektrymi waciwociami
________________________
1
kwilk@prz.edu.pl
94 K. Wilk
fizycznymi, takimi jak: uziarnienie, porowato, zawarto czci organicznych, wilgotno

itp.
Stosowana obecnie powszechnie Polska Norma PN-81/B-03020 [1] pozwala, zgodnie
z metod B, na przyjcie parametrw wytrzymaociowych i odksztaceniowych podoa
w oparciu o zalenoci korelacyjne pomidzy nimi a parametrami opisujcymi cechy fizyczne
gruntu. W szeregu przypadkw projektowych przyjcie takiej metodyki jest wystarczajce.
Skraca to znaczco proces inwestycyjny i prowadzi do pewnych oszczdnoci na etapie
przygotowania przedsiwzicia. Odrbn kwesti jest, czy poczynione w ten sposb
oszczdnoci nie zostan pniej zmarnotrawione w wyniku przewymiarowania konstrukcji.
Opisana wyej procedura nie moe mie jednak zastosowania podczas opisu
charakterystyki podoa pod budowlami wraliwymi na nierwnomierne osiadania, jak
rwnie podoa sabego, powstaego w wyniku szczeglnych, losowych zjawisk
geologicznych.
Takie podoe stanowi m. in. grunty madowe, powstae w wyniku akumulacji
rzecznej. Sposb powstania determinuje losowo budowy oraz miejscow zmienno cech
gruntw teras zalewowych. Jest on rwnie podstaw domniemania zmniejszonej nonoci
oraz znacznej odksztacalnoci gruntu.
Jednoznaczne rozpoznawanie i okrelanie parametrw do celw projektowych gruntw
akumulacji rzecznej jest bardzo trudne [2] ze wzgldu na zmienno wynikajc ze sposobu
ich powstawania. Z tej przyczyny oraz z powodu obecnoci w wielu przypadkach substancji
organicznej grunty aluwialne s zaliczane do gruntw sabych, jako grupa przejciowa
pomidzy gruntami mineralnymi i organicznymi [3]. Spodziewane niskie parametry
wytrzymaociowe [4] i odksztaceniowe spoistych gruntw madowych potwierdziy
przeprowadzone badania.
2 BADANIA PARAMETRW ODKSZTACENIOWYCH
Badania odksztaceniowe gruntu wykonano z wykorzystaniem edometrw oraz aparatu do

zaawansowanych bada firmy GDS Instruments Ltd. [5]. Porwnanie rezultatw bada,
wykonanych bez moliwoci odksztace bocznych prbek oraz z moliwym bocznym
odksztaceniem, posuyo do wyznaczenia m.in. wspczynnika Poissona . Wielko ta jest
istotn cech charakteryzujc kady materia, nie tylko gruntowy.
Badaniom poddano prbki gruntu pobrane z poligonu badawczego z okolic Lisiej Gry
w Rzeszowie. Stanowiy je grunty pochodzenia aluwialnego, mady spoiste [2]. Byy to
przewanie gliny i pyy piaszczyste zawierajce czci organiczne w redniej iloci ok. 1,5%.
Gboko pobrania prbek to 1,0 1,7 m p.p.t., stopie plastycznoci IL = 0,1-0,2.
2.1 Badania edometrycznych moduw ciliwoci
Badania ciliwoci przeprowadzono zgodnie z Polsk Norm [6] w zakresie obcie

0 200 kPa. Po konsolidacji przy najwikszej wartoci napre normalnych, prbki byy
stopniowo odciane i obciane ponownie.
Uzyskane rednie wartoci edometrycznych moduw ciliwoci pierwotnej,
edometrycznych moduw odprenia oraz edometrycznych moduw ciliwoci wtrnej
badanych gruntw przedstawiono dalej (Tablica 1). Otrzymane wyniki wykazyway znaczn
rozbieno, ktra przy badaniu ciliwoci pierwotnej malaa wraz ze wzrostem kolejnych
zakresw skadowej normalnej napre dziaajcych na prbki. Na rozbieno rezultatw
podczas odciania i przy wtrnym obcianiu, wpywa bardzo wyranie uprzednia
konsolidacja gruntu. Zmiany wysokoci prbek przy kolejnych stopniach obcienia
krzywe ciliwoci przedstawione zostay na rysunku (Rys. 1).
Badania odksztacalnoci gruntw madowych 95
Tablica 1. Wyniki bada edometrycznych spoistych gruntw madowych.

Zmiana dzia. na Przyrost
prbk skado- skad. norm. Zakres wartoci Warto rednia
wej normalnej napre [kPa] [kPa]
napre [kPa] [kPa]
Wartoci edometrycznego moduu ciliwoci pierwotnej gruntu
0 12,5 12,5 495,05 3571,43 1510,57
12,5 25 12,5 797,58 5536,11 1851,65
25 50 25 1533,59 4488,64 3099,86
50 100 50 3154,84 7042,86 4889,34
100 200 100 5923,08 10861,11 7870,85
Wartoci edometrycznego moduu odprenia gruntu
200 100 100 23487,50 38840,00 30833,30
100 50 50 13478,57 24337,50 19813,57
50 25 25 7891,67 16250,00 10455,40
25 12,5 12,5 3958,33 8145,83 5270,09
Wartoci edometrycznego moduu ciliwoci wtrnej gruntu
12,5 25 12,5 4765,00 12237,5 7340,52
25 50 25 5280,56 12225,00 8826,20
50 100 50 9460,00 16241,67 12957,02
100 200 100 15683,33 27785,71 23383,96
Rys. 1. Krzywe ciliwoci pierwotnej, odprenia i ciliwoci wtrnej badanych gruntw akumulacji rzecznej
wykrelone na podstawie wartoci rednich.
96 K. Wilk
2.2 Badania moduw odksztacenia objtociowego gruntu
Badania majce na celu ustalenie moduu odksztacenia objtociowego

przeprowadzone zostay na prbkach walcowych rednicy 38 mm, takich jak do wyznaczania
parametrw wytrzymaociowych gruntu. Wartoci napre, ktrym w zaawansowanym
aparacie trjosiowego ciskania firmy GDS Instruments Ltd. poddawano badany grunt
wynosiy 0 200 kPa. Stopnie obcienia wynosiy: 12 kPa, 25 kPa, 50 kPa, 100 kPa
i 200 kPa zostay dopasowane do obcie wywieranych podczas bada edometrycznych.
Po konsolidacji przy najwikszej wartoci napre ciskajcych, tj. 200 kPa, naprenia
stopniowo zmniejszano do wartoci 12 kPa i obciano prbki ponownie. Warto cinienia
porowego podczas dowiadcze, ktr urzdzenie badawcze ma moliwo regulowa,
ustalano na 0 kPa.
Rozbieno uzyskanych wartoci moduw odksztacenia objtociowego,
w porwnaniu do rnic wynikw w badaniach edometrycznych, bya mniejsza, rwnie
zmniejszajc si dla kolejnych stopni obcie, w miar konsolidacji prbek gruntu.
Uzyskane podczas bada wartoci parametrw przedstawiono poniej (Tablica 2), natomiast
zmiany objtociowe badanych prbek zobrazowano na wykresie (Rys. 2).
Tablica 2. Wyniki bada odksztace objtociowych spoistych gruntw madowych.

Zmiana
Przyrost
dziaajcych na Zakres wartoci Warto rednia
napre
prbk napre [kPa] [kPa]
[kPa]
[kPa]
Wartoci moduu odksztacenia objtociowego przy obcieniu pierwotnym
gruntu
0 12 12 612,31 2230,54 1077,46
12 25 12 955,99 1425,56 1182,53
25 50 25 1531,49 2282,15 1812,52
50 100 50 2339,45 3672,77 2932,49
100 200 100 3551,27 6983,33 4913,8
Wartoci moduu odksztacenia objtociowego przy odpreniu gruntu
200 100 100 11827,03 18828,64 16179,99
100 50 50 8027,84 13129,7 10225,95
50 25 25 4092,93 6518,39 5054,77
25 12 12 2302,39 3888,84 5054,77
Wartoci moduu odksztacenia objtociowego przy obcieniu wtrnym
gruntu
12 25 12 3771,04 4461,8 4160,74
25 50 25 4494,61 5738,14 5074,76
50 100 50 5737,66 8647,57 6958,78
100 200 100 12067,49 15346,58 13718,16
101,0
100,0
99,0
zmiana objtoci [%]

98,0
97,0
96,0
95,0
94,0
93,0
92,0
0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200
warto przyoonych napre [kPa]
Rys. 2. Krzywe odksztacenia objtociowego przy obcieniu pierwotnym, przy odpreniu i przy obcieniu
wtrnym badanych gruntw akumulacji rzecznej wykrelone na podstawie wartoci rednich.
2.3 Okrelenie wspczynnika Poissona
Warto wspczynnika Poissona dla badanych gruntw okrelono w oparciu

o przeprowadzone badania ciliwoci w edometrze oraz badania odksztacalnoci gruntu
wykonane przy uyciu aparatu GDS. Wykorzystano w tym celu podstawowe zalenoci
zwizane z odksztacalnoci orodka gruntowego.
Podstawowe powizania pomidzy moduem odksztacalnoci gruntu a edometrycznym
moduem ciliwoci przedstawiaj si nastpujco (1):
E0 E E
(1)
M0 M M
Warto bezwymiarowego wspczynnika wynika z rnic pomidzy warunkami

badania w edometrze (tylko odksztacenia pionowe) i w aparacie GDS, gdzie ciskany grunt
ma moliwo odksztacania si w kadym kierunku. Wynosi on (2):
(1 ) * (1 2 * )
(2)
(1 )
Z kolei zaleno pomidzy moduem odksztacalnoci gruntu, a moduem

odksztacenia objtociowego opisana jest nastpujcym rwnaniem (3):
E 3 * K * (1 2 * ) (3)
Zaleno przedstawiona wyej (3) dotyczy wszystkich 3 faz badania odksztacalnoci,

tj. obcienia pierwotnego, odprenia i wtrnego obcienia gruntu.
Porwnujc z sob zapisane wyraenia (1) oraz (3) otrzymamy rwnanie (4), z ktrego
w prosty sposb moemy obliczy wspczynnik Poissona danego gruntu.
98 K. Wilk
(1 ) 3 * K
(4)
(1 ) M
Rezultaty tych oblicze, tj. wartoci wspczynnika Poissona podane zostay poniej
(Tablica 3).
Tablica 3. Obliczone wartoci wspczynnika Poissona dla badanych spoistych gruntw madowych.
Zmiana dziaajcych Wspczynnik

Przyrost napre
na prbk napre Poissona
[kPa]
[kPa] [-]
Obcienie pierwotne gruntu
0 12 12 0,363
12 25 12 0,314
25 50 25 0,274
50 100 50 0,286
100 200 100 0,304
Odprenie gruntu
200 100 100 0,245
100 50 50 0,184
50 25 25 0,215
25 12 12 0,223
Obcienie wtrne gruntu
12 25 12 0,259
25 50 25 0,266
50 100 50 0,234
100 200 100 0,275
Wspczynniki Poissona zostay obliczone dla rednich wartoci edometrycznych

moduw ciliwoci i moduw odksztacenia objtociowego gruntw aluwialnych,
w kolejnych zakresach obcie.
3 ANALIZA WYNIKW BADA
Przeprowadzone badania laboratoryjne wykazay niskie wartoci parametrw

odksztaceniowych gruntw madowych. Zarwno w odniesieniu do edometrycznych
moduw ciliwoci gruntu, jak i moduw odksztacenia objtociowego uzyskano rezultaty
znacznie odbiegajce niekorzystnie od wartoci sugerowanych przez PN-81/B-03020 dla
gruntw nieskonsolidowanych (o genezie C). Dotyczy to wyznaczania parametrw metod B,
zakadajc wykorzystanie ustalonych standardowych zalenoci pomidzy wielkociami
opisujcymi grunt. Opierajc si na wytycznych normowych warto edometrycznego
moduu ciliwoci naleaoby okreli w granicach 30-40 MPa, co jest wartoci nawet
10 krotnie wysz ni uzyskana w badaniach.

Analizujc wyniki oblicze daje si zauway wyrana rnica wartoci
wspczynnikw Poissona w kolejnych etapach przeprowadzanych testw laboratoryjnych.
Najwiksze wartoci wspczynnika uzyskane zostay podczas pierwotnego obciania
gruntu, natomiast najmniejsze w wyniku jego odprania. Norma PN-81/B-03020 [1] podaje
warto = 0,32. Inni badacze [7] uzaleniaj warto wspczynnika Poissona od rodzaju
gruntu spoistego oraz stopnia plastycznoci wartoci rosn wraz ze zwikszaniem IL. Dla
zaoe przedstawionych wczeniej (glina/py piaszczysty, IL = 0,1-0,2) wspczynnik
powinien wynosi okoo 0,15-0,18 [7]. Uwzgldniajc powysze, podan w Polskiej Normie
[1] warto naley przypisa standardowo gruntom w stanie
plastycznym/mikkoplastycznym. W pracy [7] nie jest jednak uwzgldniony wpyw
prekonsolidacji gruntu. W przypadku badanych mad, pomimo stanu twardoplastycznego,
wysze wartoci wspczynnika Poissona s zapewne wynikiem m.in. braku wczeniejszej
konsolidacji.
4 PODSUMOWANIE
Zoono i losowo budowy podoa madowego wie si z nieregularnymi

wezbraniami ciekw osadzajcych materia skalny. Deponowane rozmiary frakcji zale od
okresowo wahajcej si siy nurtu rzeki, jak rwnie iloci wleczonego materiau
organicznego. Taki sposb powstawania gruntw aluwialnych ma najwikszy wpyw na
niskie wartoci oraz zmienno ich parametrw.
W wietle powyszego oraz w oparciu o rezultaty przeprowadzonych bada naley
zdecydowanie odrzuci moliwo rozpoznawania podoa aluwialnego jedynie w oparciu
o dotychczas stosowane [1] zalenoci korelacyjne. Prowadzi to do konkluzji, i wobec
podoa takiego typu naley bezwzgldnie stosowa metod A wyznaczenia jego
charakterystyki.
Rezultaty przeprowadzonych bada wskazuj na duy wpyw skonsolidowania gruntu
na parametry odksztaceniowe. Uwidacznia si to zwaszcza przy ustaleniu wspczynnika
Poissona. Okaza si on wikszy przy ustaleniu go w oparciu o badania odprenia gruntu
oraz przy jego powtrnym obcieniu, anieli ustalany dla gruntu nieskonsolidowanego
(obcienia pierwotne).
Grunty madowe, podobnie jak inne grunty powszechnie uwaane za wtpliwe s coraz
czciej wykorzystywane jako podoe obiektw budowlanych. Dotyczy to przede wszystkim
obiektw przekazujcych na podoe niewielkie obcienia w innych przypadkach
stosowane s rozwizania fundamentowe, odmienne ni posadowienie bezporednie.
Upowszechniajce si realizacje inwestycji na terenach o niekorzystnej budowie
geotechnicznej s procesem zwizanym ze zwikszajcym si deficytem atrakcyjnych
terenw inwestycyjnych. Rodzi to potrzeb poszerzenia bada takich gruntw celem ustalenia
wpywu rnych czynnikw na ich charakterystyk wytrzymaociow i odksztaceniow.
Wiedza na temat powyszego uatwi ustalanie ich przydatnoci dla potrzeb inwestycyjnych,
a take uatwi dobr waciwych rozwiza posadowie.
PIMIENNICTWO
[1] Polska Norma PN-81/B-03020 Grunty budowlane. Posadowienie bezporednie budowli.

[2] Wilk K.: Grunty madowe jako podoe obiektw budowlanych. Rozprawa doktorska,
Rzeszw, 2008.
[3] Myliska E.: Engineering-geotechnical problems in investigations on soft soils in river
valleys. Proc. of the 6th International IAEG Congress, Balkema, Rotterdam, 1990.
100 K. Wilk
[4] Jaremski J., Wilk K.: Influence of fen soils moisture changes on the strength parameters
and applied foundation solutions. Proc. of the 10th International Congress of the IAEG,
Nottingham, 2006.
[5] Jaremski J., Wilk K.: O niektrych badaniach gruntw madowych w aparacie GDS.
Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, nr 211, Budownictwo i Inynieria
rodowiska, z.37, Rzeszw, 2004.
[6] Polska Norma PN-88/B-04481 Grunty budowlane. Badania prbek gruntw.
[7] Wiun Z.: Zarys geotechniki. Wydawnictwa Komunikacji i cznoci, Warszawa, 2000.
INVESTIGATIONS OF ABILITY TO DEFORMATION OF FEN SOILS
Summary
This paper presents the results of laboratory parameters associated with volume
changes in cohesive soils of river accumulation origin. The basic parameters established by
the test were oedometric modulus of compression M and modulus of compressibility K.
Poisson's ratio , as the values describing the characteristics of ground deformation, were
determined on the basis of mentioned parameters. Performed analysis showed variability of
investigated parameters. That was caused by conditions of subsoil formation and was
depended on conditions of the samples testing. Because of the alluvial soils have not been
subjected to significant preconsolidation loads, the influence of used in the test load history
on the values of Poisson's ratio is quite clear. The analysis of the test results incline to
rejection of indirect methods of fen soil estimation and application of direct research methods.
Anna WYSOWSKA1
Marcin HERING2
TPA Instytut Bada Technicznych Sp. z o.o.
WYZNACZENIE ZAWARTOCI WOLNYCH PRZESTRZENI

ZA POMOC METODY GEORADAROWEJ
STRESZCZENIE
Badania zawartoci wolnych przestrzeni metod georadarow przeprowadzono na

odcinku prbnym w Komlo na poudniu Wgrzech po trzech latach od jego wybudowania.
Odcinek prbny o dugoci 180m charakteryzowa si zmian konstrukcji co 30m (VI sekcji).
Pomiary wykonano wzdu siedmiu rwnolegych linii przy zastosowaniu 100 skanw na
metr i prdkoci najazdu 40km/h. Otrzymane wyniki zinterpretowano pod ktem zawartoci
wolnych przestrzeni wykorzystujc urednion warto staej dielektrycznej. Najwiksz
zawarto wolnych przestrzeni stwierdzono wzdu linii pierwszej od km 0+060 do km
0+160, ktra wynosia rednio 9,25% oraz na linii 5 w km 0+170, wynosia ona 9,2%. Na
podstawie otrzymanej wartoci staej dielektrycznej i zawartoci wolnych przestrzeni
otrzymanych za pomoc metody georadarowej wykrelono zaleno, ktra potwierdzia
odwrotny charakter obu parametrw. Ponadto porwnano otrzymane wyniki z metody
georadarowej (GPR) z wynikami zawartoci wolnych przestrzeni jakie otrzymano z bada
laboratoryjnych. Identyczne wyniki otrzymano dla sekcji V (9,5%), najbardziej zblione dla
sekcji II (7,0% - z bada laboratoryjnych, 7,6% - z bada GPR), a najbardziej rozbiene
wyniki otrzymano dla sekcji I (8,4% - z bada laboratoryjnych, 6,4% - z bada GPR) i sekcji
IV (6,7% - z bada laboratoryjnych, 8,7% - z bada GPR). Rnice mog wynika z 10%
granicy bdu w pomiarach GPR oraz z faktu i prbki do badan laboratoryjnych byy
pobierane w innym okresie ni byy wykonywane badania metod georadarow.
Sowa kluczowe: metody elektromagnetyczne, georadar, GPR, zawarto wolnych

przestrzeni, bezinwazyjne rozpoznanie nawierzchni, Komlo, Wgry
1 WSTP
Za pomoc metod georadarowych mona bada struktur drogi w sposb szybki

i bezinwazyjny. Najczciej wykorzystuje si t metod do wyznaczania gruboci warstw,
badanie zawartoci wolnych przestrzeni jest tematem trudniejszym, jednake niezbdnym do
uzyskania kompleksowych informacji na temat badanego orodka. Zawarto wolnych
________________________
1
anna.wysowska@tpaqi.com
2
marcin.hering@tpaqi.com
102 A. Wysowska, M. Hering
przestrzeni ma bezporedni wpyw na trwao konstrukcji drogi, co porednio wpywa na

moliwe uszkodzenia czy dugo czasu eksploatacji. Wykorzystanie bezinwazyjnych metod
do badania tego parametru znacznie zmniejszy koszty bada oraz zapobiegnie niszczeniu,
czsto nowej konstrukcji, odwiertami badawczymi, ktre do tej pory s niezbdnym
elementem bada odbiorowych.
Pierwsze testy zastosowania metody georadarowej do badania nawierzchni drogowych
przeprowadzono w 1980 roku w Danii [1] oraz w Szwecji [2], ale w tym czasie nie uzyskay
one powszechnej akceptacji. W 1995 roku dr Robert Lytton [3] opracowa program
komputerowy, ktry umoliwi okrelanie zawartoci wody w rnych warstwach
nawierzchni przy wykorzystaniu metody georadarowej. System identyfikacji i analizy
podpowierzchniowego sygnau radarowego (SIDARS) wykorzystuje fakt, e na kad
warstw konstrukcji skada si szkielet warstwy, pyn i gaz. Dlatego te staa dielektryczna
badanych warstw jest funkcj staych dielektrycznych tych skadowych. Pierwszym badaczem
w Europie, ktry zastosowa system GPR do pomiaru zawartoci wolnych przestrzeni by
Timo Saarenketo [4] w 1997 roku. Zaoy, e na warto staej dielektrycznej warstw
asfaltowych skadaj si wartoci staych dielektrycznych komponentw tych warstw.
Wykonane testy laboratoryjne pobranych prbek potwierdziy siln korelacj otrzymanych
wynikw. W 1999 roku w Finlandii zostaa wydana norma na badanie zawartoci wolnych
przestrzeni w nawierzchniach asfaltowych metoda georadarow [5]. Zostay tam okrelone
warunki wykonywania pomiarw oraz sposb obliczania zawartoci wolnych przestrzeni. Na
wiecie najbardziej popularnym badaniem konstrukcji nawierzchni przy pomocy metody
georadarowej jest badanie gruboci warstw.
Pomiary zawartoci wolnych przestrzeni wykonano za pomoc bezinwazyjnej metody
georadarowej na poudniu Wgrzech w miejscowoci Komlo (rys. 1). Pomiary wykonane
zostay w padzierniku 2010 roku na odcinku badawczym o dugoci 180m. Pomiary
wykonano przy uyciu anteny o czstotliwoci 1GHz, ktra umoliwia rozpoznanie
konstrukcji nawierzchni do gbokoci 70cm. Gruboci warstw zostay wyznaczone na
podstawie staej dielektrycznej oraz czasu przejcia fali elektromagnetycznej pomidzy
warstwami. Po okreleniu gruboci warstw wydzielono pakiet warstw bitumicznych, w
ktrym okrelono zawartoci wolnych przestrzeni.
Rys. 1. Obszar bada wg Google Map

Wyznaczenie zawartoci wolnych przestrzeni za pomoc metody georadarowej 103
2 TEORIA I METODYKA ZASTOSOWANEJ METODY BADAWCZEJ
Ground Penetrating Radar (GPR) jest metod znajdujc coraz szersze zastosowanie
w budownictwie drogowym. Metoda ta naley do metod radiofalowych wykorzystujcych
zmiany fal elektromagnetycznych podczas przejcia przez dany materia. Systemy GPR
uywaj fal o energii od 10MHz to 2GHz, co pozwala na okrelenie lokalizacji i wielkoci
charakterystycznych warstw lub przedmiotw. Fale elektromagnetyczne wysyane s
z anteny nadawczej i przechodz przez badany orodek, na granicy warstw o rnych
wasnociach elektromagnetycznych, fale te ulegaj czciowemu odbiciu, a impuls jest
odbierany przez anten odbiorcz. Proces ten zosta zilustrowany na rysunku 2. Skany terenu
odbywaj si z wystarczajco krtkim interwaem czasowym, aby mc ledzi obraz
badanych struktur w sposb prawie cigy [6, 7].
Rys. 2. Zasada prowadzenia pomiarw georadarowych [7]
Staa dielektryczna jest wasnoci charakterystyczn dla rnych materiaw, dla

rzeczywistego badanego orodka moe si waha od 4 do 40. Jej warto zaley od duej
iloci czynnikw zewntrznych takich jak: temperatura, cinienie, dugoci fali i innych.
Relacja pomidzy wspczynnikiem zaamania fali danej dugoci a sta dielektryczn
wynika z teorii Maxwella, z ktrej wynika, e staa dielektryczna rwna si kwadratowi
wspczynnika zaamania danej fali. Wartoci przykadowych staych dielektrycznych
przedstawione s w tabeli 1.
Tablica 1. Wartoci staej dielektrycznej dla rnych materiaw [7]
Material Dielectric value
Powietrze 1
Woda (wiea) 81
Beton asfaltowy 3-5
Beton 810
wirowa warstwa cieralna 1214
Podbudowa z kruszywa 68
Podbudowa betonowa 810
Warstwa izolacyjna (nowa) 22.5
Przenikalno dielektryczna jest liczb zespolon (ktra ma cz rzeczywist

i urojon) oraz funkcj czstotliwoci [8]. Obserwacja czasu przejcia pomidzy amplitudami
pozwala na wyznaczenie staej dielektrycznej dla badanej warstwy oraz miszoci warstw.
Zalenoci te dla warstwy pierwszej zostay opisane rwnaniami 1 i 2:
2
A0
1 Am
a (1)
1 A0
Am

c t1
h1 (2)
a
gdzie: a - warto staej dielektrycznej dla powierzchni warstwy (granica pomidzy

powietrzem a warstw pierwsz)
A0 - warto amplitudy dla warstwy powierzchniowej
Am - warto amplitudy kalibracyjnej (najczciej od powierzchni metalowej)
A1 - warto amplitudy dla warstwy pierwszej
A2 - warto amplitudy dla warstwy drugiej
h1 - miszo warstwy pierwszej
c - prdko rozchodzenia si fali elektromagnetycznej w powietrzu
t1 - czas przejcia fali pomidzy warstw powierzchniow a warstw pierwsz
t 2 - czas przejcia pomidzy A1 i A2 .
Staa dielektryczna dla warstwy drugiej obliczana jest wedug wzoru (3):
A 2 A 2
1 1 2
A A
b a m 2 m 2 (3)
1 A1 A2
Am Am

gdzie: b - staa dielektryczna warstwy drugiej [6, 7].
Ze wzgldu na brak moliwoci wyznaczenia wartoci staej dielektrycznej dla

poszczeglnych skanw nawierzchni przy badaniach pod ktem zawartoci wolnych
przestrzeni konieczne jest wykonanie bada na prbkach w celu wyznaczenia wspczynnika
kalibracyjnego. Do oblicze wykorzystuje si redni warto staej dielektrycznej
i wspczynnik kalibracyjny. Zawarto wolnej przestrzeni obliczana jest na podstawie
zalenoci (4):
y 272,93e 1, 3012 kex (4)
gdzie k jest wspczynnikiem kalibracji, a x jest zmierzon wartoci staej dielektrycznej

z przedziau od 1 do n [6, 7].
Badany odcinek podzielony by na sze sekcji o rnej konstrukcji, ktra zostaa
przedstawiona w tabeli 2.
Tablica 2. Rodzaj nawierzchni odcinka prbnego
Grubo Grubo Suma gruboci

w-wy cieralnej w-wy wicej warstw z
Sekcja Rodzaj w-wy cieralnej Rodzaj w-wy wicej
z odwiertw z odwiertw odwiertw
[cm] [cm] [cm]
I SMA8 3,9 AC22 9,3 13,2
II SMA8 4,9 AC22 13,1 18,0
III SMA8 4,1 AC22 7,9 12,0
IV SMA8 4,9 AC22 7,1 12,0
V SMA8 4,7 AC45 9,2 13,9
VI SMA8 4,4 AC45 10,5 14,9
Pomiary wykonano wzdu szeciu rwnolegych linii oddalonych od siebie o 0,5m

(rys. 3) przy zastosowaniu anteny o czstotliwoci 1GHz zamontowanej na samochodzie
(rys. 4). Aby uzyska du dokadno pomiarw zastosowano 100 skanw na metr,
a prdko najazdu wynosia 40km/h.
Rys. 3. Schemat pomiarowy
Rys. 4. Zastosowana antena pomiarowa
3 OTRZYMANE WYNIKI I INTERPRETACJA
Na rysunku 5 przedstawiono map zawartoci wolnych przestrzeni na badanym

odcinku dla pakietu warstw bitumicznych. Map stworzono na podstawie wynikw
z pomiarw georadarowych. Najwiksza zawarto wolnych przestrzeni zostaa
zidentyfikowana wzdu linii 1 od km 0+060 do km 0+160 ktra wynosia rednio 9,25% oraz
na drugim metrze szerokoci jezdni (linia pita) w km 0+170 wynosia ona 9,2%.
Sprawdzono rwnie zaleno pomidzy zawartoci wolnych przestrzeni a wartoci staej
dielektrycznej dla badanych odcinkw (rys. 6). Otrzymany wykres pozwala stwierdzi, e te
parametry s odwrotnie proporcjonalne.

Minimalna rozdzielczo anteny o czstotliwoci 1GHz wynosi 5cm, co uniemoliwia
osobne badanie parametrw dla warstwy cieralnej i wicej. Z tego wzgldu wartoci
zawartoci wolnych przestrzeni uzyskane z bada na prbkach uredniono przy zastosowaniu
redniej waonej dla obu tych warstw. W tabeli 3 przedstawiono wyniki oraz zawartoci
wolnych przestrzeni jakie otrzymano obiema metodami. Wspczynnik kalibracyjny
zastosowany do oblicze w metodzie georadarowej wynosi 0,4. Najwiksze rnice
pomidzy wynikami zawartoci wolnych przestrzeni pomidzy obiema metodami
odnotowano w sekcji I (8,4% -z bada laboratoryjnych, 6,4% - z bada GPR) i IV (6,7% -
z bada laboratoryjnych, 8,7% - z bada GPR), pozostae wyniki s zadowalajce. Identyczne
wyniki otrzymano dla sekcji V (9,5%). Zaistniae rnice mog wynika z faktu koniecznoci
uredniania otrzymanych wynikw z bada na prbkach aby mc je porwnywa z danymi
GPR. Kolejn przyczyn moe by pobranie prb do bada laboratoryjnych w innym okresie
i przy innych warunkach atmosferycznych ni wykonywane pomiary georadarowe. Pomimo
to wida siln zaleno pomidzy otrzymanymi wynikami przy zastosowaniu obu metod.
Rys. 5. Mapa zawartoci wolnych przestrzeni dla wszystkich sekcji

Zaleznoc pomidzy zawartocia wolnej przestrzeni

a wartoci staej dielektrycznej
10,0
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,5
6,0
I II III IV V VI
Sekcja
AV [%] Er
Rys. 6. Wzajemna relacja zawartoci wolnych przestrzeni (AV) i wartoci staej dielektrycznej (Er)
Tablica 3. rednie gruboci warstw i zawartoci wolnych przestrzeni (AV) dla poszczeglnych sekcji
Av AV
Pocztek Koniec
Sekcja z badan lab. z GPR
sekcji sekcji
[%] [%]
I 0+000 0+030 8,4 6,4
II 0+031 0+060 7,0 7,6
III 0+061 0+090 9,4 8,0
IV 0+091 0+120 6,7 8,7
V 0+221 0+150 9,5 9,5
VI 0+151 0+180 9,7 8,9
4 PODSUMOWANIE
Otrzymane wyniki zawartoci wolnych przestrzeni metod bada laboratoryjnych oraz

metod georadarow s do siebie zblione. Wskazane jest pobieranie prb do bada
laboratoryjnych w tym samym okresie co wykonywanie bada georadarowych pod ktem
zawartoci wolnych przestrzeni. Umoliwi to lepsz interpretacje otrzymanych wynikw
i zmniejszy ich niejednoznaczno.
Otrzymane wartoci staej dielektrycznej potwierdziy odwrotn zaleno tego
parametru w stosunku do zawartoci wolnych przestrzeni. Umoliwio to weryfikacje
otrzymanych wynikw. Ze wzgldu na to, i warto staej dielektrycznej dla powietrza
wynosi 1 i ronie wraz ze zmniejszaniem si jego iloci w prbach prawidowy jest odwrotny
charakter tych parametrw.
Naley podkreli, e dokadno bada GPR dla pakietu warstw bitumicznych wynosi
10%, co dodatkowo wpywa na otrzymane wyniki. Jednake metoda georadarowa jest
bezinwazyjn metod, ktra pozwala ledzi badan nawierzchni w sposb prawie cigy,
a co za tym idzie niweluje bdy w korelacji pomidzy badaniami punktowymi.
Zastosowanie anteny o wyszej czstotliwoci (2GHz) umoliwioby zbadanie
zawartoci wolnych przestrzeni osobno dla kadej z warstw.
PIMIENNICTWO
[1] Berg F.: Ikke destruktiv mling af lagstykkelser I vejbefastelser. Vejdirektorat, Statens
vejlaboratorium, Notat 157, Denmar, 1984.
[2] Johansson H.G.: Anvding av georadar I olika vgverksprojekt. Vgverket,
Serviceavdelningen vg och brokonstruktion, Sektionen fr Geoteknik, Publ. 1987:59,
Swede, 1987.
[3] Lytton R.L.: System identification and analysis of subsurface radar signals: U.S. Patent
5,384,715, 19p, 1995.
[4] Saarenketo T.: Using ground penetrating radar and dielectric probe measurements, in
pavement density quality control, Transportation Research record, pp. 34-41, 1997.
[5] Finnish PANK 4122 documen, 2008.
[6] Scullion T., Chen Y.: Using GPR for Real-Time Quality Control Measurements on New
HMA Surfaces, Research Report 1702-5, Texas Transportation Institute, Nov 1999 (b).
[7] Saarenketo T.: Electrical properties of road materials and subgrade soils and the use of
Ground Penetrating Radar in traffic infrastructure surveys, Oulun Yliopisto, Oulu 2006.
[8] Pilon J. A., Russell H. A. J., Brennand T. A., Sharpe D. R., Barnett, P. J.: Ground
penetrating radar in hydrogeological investigation of the Oak Ridges Moraine, Ontario,
Proceedings of the Fifth International Conference on Ground Penetrating Radar,
Waterloo, Canada, 2, 855 867, 1994.
DETERMINATION OF AIR VOID CONTENT USING GROUND PENETRATING

RADR METHOD
Summary
Studies of the air void content GPR method were performed on a test section in the
south of Hungary Komlo. The test section length of 180m was characterized by a change in
the structure at 30m (Section VI). The measurements were taken in seven parallel lines,
using100 scans per meter and the speed of the invasion of 40km /h. The results obtained are
interpreted in terms of air void content using the average value of the dielectric constant. The
highest amount of voids was found along the first line from km 0+060 to km 0+160, which
averaged 9.25% and on-line at km 0+170, it stood at 9.2%. In addition, the results were
compared with the GPR method with the results of air void content that was obtained from
laboratory tests. Identical results were obtained in Section V (9.5%), most similar to Section
II (7.0% - from laboratory studies, 7.6% - the test GPR), and the most divergent results were
obtained in Section I (8.4 % - from laboratory studies, 6.4% - the test GPR) and Section IV
(6.7% - from laboratory studies, 8.7% - the test GPR). The differences may result from the
10% range of error in the measurement of GPR and the fact that the samples for laboratory
testing were collected at a different time than the GPR survey was carried out. The use of an
antenna with a higher frequency (2GHz) would allow to an examination of the air void
content separately for each layer.
KONSTRUKCJE BETONOWE
Lidia BUDA-OG1
Przemysaw WOJTOWICZ
Politechnika Rzeszowska
OCENA STOPNIA USZKODZENIA OBCIONYCH BELEK

ELBETOWYCH NA PODSTAWIE CHARAKTERYSTYK
DYNAMICZNYCH
STRESZCZENIE
W niniejszej pracy przedstawiono metod oceny stanu technicznego belek elbetowych

na podstawie zmiany charakterystyk czstotliwociowych. Praca zawiera wyniki
z przeprowadzonych bada statycznych oraz dynamicznych. Badania dynamiczne
przeprowadzono dla rnych stanw zarysowania belki jak rwnie dla belek pod
obcieniem i po odcieniu. W analizowanym pamie charakterystyki czstotliwociowej
wybrano czstoci skorelowane z uszkodzeniem elementw oraz czstoci wzbudzone przez
obciajcy ukad hydrauliczny.
Sowa kluczowe: belka elbetowe, czsto wasna, zarysowanie, obcienie.
1 WPROWADZENIE
Zjawisko cigego monitorowania stanu konstrukcji staje si coraz powszechniejsze.

Dotyczy to gwnie nowo powstajcych obiektw o szczeglnym znaczeniu takich jak:
mosty, stadiony czy rnego rodzaju hale wystawowe. Wraz z rozwojem idei cigego
monitorowania stanu konstrukcji, prowadzone s rnego rodzaju prace badawcze majce na
celu opracowanie odpowiednich i skutecznych metod przydatnych w tym procesie.
Najodpowiedniejsze wydaj si by tutaj tzw. metody globalne dostarczajce informacji
o oglnej kondycji obiektu. Do globalnych metod oceny stanu technicznego obiektu lub
elementu zalicza si midzy innymi metod bazujc na zmianach parametrw modalnych.
Wykrywanie i ocena uszkodze elementw na podstawie zmiany parametrw modalnych jest
tematem wielu prac badawczych ostatnich 20 lat. Dotycz one zarwno konstrukcji
stalowych, elbetowych oraz murowych [1, 2, 3]. Jednak w niewielu pracach uwzgldniany
jest wpyw zarwno uszkodzenia i obcienia zewntrznego na zamiany parametrw
modalnych w badanych obiektach.
W niniejszym artykule bdcym kontynuacj bada opisanych w pracy [4], podjto
prb powizania zmiany wyznaczonych parametrw modalnych z zaobserwowanym
zarysowaniem, dla belki pod obcieniem zewntrznym i belki odcionej.
________________________
1
lida@prz.edu.pl
112 L. Buda - Og, P. Wojtowicz
Zaproponowana procedura diagnostyczna opiera si na analizie dynamicznej

odpowiedzi konstrukcji na wymuszenie impulsowe. Odpowied ta otrzymywana jest
w postaci charakterystyki czstotliwociowej przed uszkodzeniem i po uszkodzeniu. Na
podstawie uzyskanych wynikw bada belek elbetowych, podjto prb powizania wpywu
obcienia oraz zarysowania powstaego w wyniku zginania ze zmianami parametrw
modalnych.
2 BADANE OBIEKTY I METODYKA BADA
2.1 Opis badanych belek elbetowych
W badaniu wykorzystano dwie belki elbetowe, wykonane z betonu klasy C16/20,

zbrojone podunie stal 34GS, rednicy 12mm, strzemiona 5.5mm ze stali St0S. Wymiary
i sposb zbrojenia belek przedstawiono na rysunku 1.
Rys 1: Wymiary i zbrojenie badanych belek
Belki podczas caego cyklu bada statycznych i dynamicznych oparte byy przegubowo
w odlegoci 10 cm od kocw belek.
2.2 Badania statyczne
Badania statyczne przeprowadzono w hali laboratoryjnej Wydziau Budownictwa

i Inynierii rodowiska Politechniki Rzeszowskiej. Obcienie belki realizowane jest za
pomoc ukadu hydraulicznego typu SCHENCK. Belk obciano tak, aby w rodkowym
odcinku belki o dugoci 0,9 m wystpowa stay moment zginajcy. Sposb obciania
przedstawiono na Rys. 2.
Rys. 2. Stanowisko do bada statycznych i sposb obciania belek

Ocena stopnia uszkodzenia obcionych belek elbetowych na podstawie 113
Podczas obciania belki mierzono wartoci ugicia, odksztacenia wkien grnych

oraz wysoko i szeroko powstajcych rys. Do rejestracji mierzonych odksztace i ugi
wykorzystano zestaw pomiarowy HOTTINGER BALDWIN MESSTECHNIK wraz
z oprogramowaniem CATMAN 3.1. Szeroko rys mierzono papierowym szczelinomierzem.
Na skutek wzrastajcych obcie w belkach obserwowano rozwj zarysowania a do
zniszczenia. Zniszczenie w badanych belkach spowodowane byo zmiadeniem betonu
w strefie ciskanej i dla badanych belek nastpowao przy sile okoo 55 kN. Rysunek 3
przedstawia jeden z etapw zarysowania i sposb zniszczenia badanych belek.
a) b)
Rys. 3. Zarysowanie i zniszczenie badanych belek
2.3 Badania dynamiczne
Dla kadej z badanych belek i dla rnych stanw rozwoju zarysowania, w chwili
obcienia oraz po odcieniu wykonano badania dynamiczne. Celem bada dynamicznych
byo wyznaczenie charakterystyk czstotliwociowych, z ktrych odczytano czstoci
rezonansowe, a nastpnie wyznaczono odpowiadajce im postacie drga. Pomiary
dynamiczne dla wszystkich etapw zarysowania belki wykonano przy wymuszeniu
impulsowym - motkiem modalnym (motkiem z wbudowanym czujnikiem pomiaru siy
wymuszajcej). Badania przeprowadzono dla wymusze w dwch punktach i piciu
urednie dla kadego z wymusze. Punkty wymusze usytuowane byy symetrycznie
w odlegoci 60 cm od podpr. Do pomiaru odpowiedzi na zadane wymuszenie
wykorzystano siedem czujnikw przyspiesze PCB-353 oraz program do rejestracji i analizy
danych pomiarowym CADA-X z wielokanaowym analizatorem LMS SCADAS.
Badania dynamiczne wykonywano dla rnych etapw zarysowania belki oraz
nastpujcych przypadkw:
- belka pod obcieniem (Rys. 2),
- belka nieobciona, ale z uwzgldnieniem oddziaywania ukadu hydraulicznego
i dodatkowej stalowej belki poredniej (Rys. 2),
- tylko wolno podparta elbetowa belka nieobciona.
Wstpny pomiar dynamiczny, dla kadego z dwch przypadkw belki nieobcionej
(z uwzgldnieniem oddziaywania ukadu hydraulicznego bez przyoonej siy oraz samej
belki), pozwoli na wyznaczenie charakterystyki czstotliwociowej, bdcej punktem
odniesienia dla kolejnych pomiarw dynamicznych.
Szeroko pasma charakterystyki czstotliwociowej nioscego informacje o zmianach
w sztywnoci belek na skutek obcienia wyznaczono eksperymentalnie. W wyniku kilku
przeprowadzonych pomiarw uznano pasmo o szerokoci od 0 do 500 Hz za wystarczajce
w przeprowadzonym procesie diagnostycznym. W pamie tym wybrano czstoci drga

rezonansowych, nioscych informacje o rozwoju zarysowania badanej belki, a take czstoci
powizane z oddziaywaniem ukadu obciajcego.
3 WYNIKI BADA I ICH ANALIZA
Wyniki otrzymane z bada statycznych i dynamicznych dla jednej z belek

przedstawiono w tabelach. Tabela 1 zawiera opis stanw rozwoju zarysowania belki
obcionej i po odcieniu, dla ktrych przeprowadzono bada dynamicznych.
Tabela 1: Opis zarysowania belki obcionej i po odcieniu
Lp Belka obciona Belka odciona, stan po uprzednim

obcieniu
1 Stan pocztkowy Stan pocztkowy
2 Pierwsze mikrorysy, sia obciajca Mikrorysy niewidoczne
6,20 kN
3 Rysy w strefie rozciganej Widoczne niewielkie mikrorysy
o szerokoci do 0,1mm i dugoci
do 10 cm, sia obciajca 12,20 kN
4 Wzrost liczby rys, rysy o szerokoci Niewielkie rysy o szerokoci do 0,1 mm
do 0,2mm i wysokoci do 15 cm, sia
obciajca 30 kN
5 Rysy dominujce o szerokoci do Widoczne rysy w obszarze staego
0,5mm, rys mniejsze zamykaj si, momentu o szerokoci do 0,3 mm,
sia obciajc 48,3 kN sigajce do 2/3 wysokoci belki
6 Rysy o szerokoci do 1,2 mm, sia Rysy w obszarze staego momentu
obciajca 51,6 kN o szerokoci do 0,8 mm
Przykadow charakterystyk czstotliwociow belki dla rnych rozwaanych

przypadkw to jest: belki nieobcionej, belki nieobcionej ale z uwzgldnieniem
oddziaywania ukadu hydraulicznego oraz belki pod obcieniem przedstawia rysunek 4.
Rys. 4. Charakterystyka czstotliwociowa belki nieobcionej i pod obcieniem
Odczytane z charakterystyki czstotliwociowej, czstoci rezonansowe dla opisanych

w tabeli 1 etapw zarysowania zawieraj tabele 2, 3, i 4.
Tabela 2 zawiera wartoci i zmiany procentowe wybranych czstoci belki uprzednio

obcionej, a nastpnie odcionej, bez wpywu ukadu hydraulicznego. Obszerne badania
przeprowadzone na 12 nieobcionych belkach elbetowych o takich samych wymiarach,
stopniu uszkodzenia, warunkach podparcia przedstawiono w pracy [4]. Otrzymane
z przeprowadzonego badania wartoci czstoci i ich zmiany procentowe s analogiczne do
wynikw opisanych w cytowanej pracy i potwierdzaj wystpowanie korelacja pomidzy
procentowymi zmianami czstoci rezonansowych a stanem zarysowania belek.
Tabela 2. Czstoci ich zmiany procentowe belki uprzednio obcionej, po odcieniu

Wybrane czstoci
1 2 3 4
Stan belki f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%]
1 38,9 0,0 122,6 0,0 284,5 0,0 397,6 0,0
2 38,9 0,0 122,6 0,0 284,0 0,2 397,1 0,1
3 37,0 4,9 121,2 1,1 276,1 3,0 379,3 4,6
4 35,3 9,3 118,7 3,2 267,5 6,0 358,5 9,8
5 33,4 14,1 116,7 4,8 260,5 8,4 344,3 13,4
6 29,6 23,9 114,0 7,0 247,4 13,0 324,4 18,4
Pojawienie si rys w zginanej belce elbetowej skutkuje nastpujcymi zmianami

procentowymi czstotliwoci: pierwszej o 4,9%, drugiej o 1,1%, trzeciej o 3,0% a w czwartej
o 4,6%. Istotne zmiany czstoci wystpuj rwnie gdy zaczynaj ksztatowa si rysy
dominujce pomiar 5. Sygnalizuje to zmiana procentowa czstoci pierwszej i czwartej
o okoo 14 %. Dla stanu poprzedzajcego zniszczenie obserwowane zmiany czstotliwo
pierwszej dochodz do 23,9%.
Tabela 3 zawiera wartoci i zmiany procentowe wybranych czstoci dla belki
nieobcionej, ale z uwzgldnieniem oddziaywania ukadu hydraulicznego i dodatkowej
stalowej belki poredniej. Widoczny jest tutaj wyrany wpyw dodatkowego obcienia
i usztywnie belki na wartoci czstoci drga. Czsto pierwsza zwiksza si,
a zaobserwowane zmiany procentowe s mniejsze ni w belce tylko wolno podpartej.
Wybrane z analizowanego pasma czstoci 2, 3 i 4 s w niewielki stopniu podatne na zmiany
zwizane z dodatkowym obcieniem i usztywnieniem. Zaobserwowane zmiany procentowe
czstoci 2, 3 i 4 dla analizowanych przypadkw belki nie obcionej ale z wpywem
dodatkowego usztywnienia przez ukadu hydraulicznego s zblione do zmian uzyskanych
w przypadku belki tylko wolno podpartej. Rwnie pierwsze zmiany czstoci widoczne s
w chwili pojawienia si zarysowania, a w przypadku gdy zaczynaj ksztatowa si rysy
dominujce, zwikszaj swoj warto.
Tabela 3. Czstoci i ich zmiany procentowe belki nieobcionej z uwzgldnieniem wpywu ukadu
hydraulicznego
Wybrane czstoci
1 2 3 4
Stan belki f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%]
1 47,0 0,0 124,0 0,0 284,4 0,0 397,5 0,0
2 46,3 1,5 124,0 0,0 284,0 0,1 397,1 0,1
3 43,9 6,6 122,0 1,6 279,0 1,9 376,0 5,4
4 43,8 6,8 118,8 4,2 267,6 5,9 363,4 8,6
5 39,9 15,1 115,5 6,9 259,9 8,6 348,6 12,3
6 brak pomiaru 110,7 10,7 244,3 14,1 336,3 15,4
W tabeli 4 zamieszczono odczytane wartoci czstoci i ich zmiany procentowe dla

belki pod obcieniem. Wyodrbniono tutaj czstoci zwizane tylko z oddziaywaniem
ukadu obciajcego - 1a i 3a oraz czstoci zwizane tylko z uszkodzeniem belki- czstoci
2 i 4. W przypadku czstoci 3a zaobserwowano wyran zmian jej wartoci wraz ze
wzrostem obcienia. Podczas pomiaru dynamicznego wykonywanego podczas obciania,
nie udao si zidentyfikowa czstoci 3, analogicznej jak dla belek nieobcionych.
Tabela 4. Czstoci i ich zmiany procentowe belki pod obcieniem
Wybrane czstoci
Stan 1 1a 2 3a 4
belki f [Hz] f [Hz] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] f [Hz] f [%]
2 49,1 94,5 130,0 0,0 242,9 0,0 395,5 0,0
3 48,6 101,5 132,8 -2,2 233,7 3,8 381,0 3,7
4 48,6 103,7 123,7 4,8 232,0 4,5 358,6 9,3
5 47,7 103,0 118,6 8,8 231,2 4,8 346,1 12,5
6 48,5 103,7 114,6 11,8 226,8 6,6 341,2 13,7
Dla porwnania otrzymanych wynikw dowiadczalnych z numerycznymi, zbudowano

metod elementw skoczonych model belki elbetowej. Na belce tej wykonano symulacj
numeryczn procesw obciania i odciania belki, a nastpnie wyznaczenia parametrw
modalnych. Wartoci uzyskane w wyniku symulacji numerycznej oraz ich procentowe
zmiany zawiera dla belki uprzednio obcionej, a nastpnie odcionej zestawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Obliczone wartoci wybranych czstoci drga oraz ich procentowe zmiany belki uprzednio
obcionej, po odcieniu
Wybrane czstoci
Stan belki 1 2 3
f [Hz] f [%] f [Hz] f [%] [Hz] f [%]
1 38,5 0,0 138,2 0,0 262,1 0,0
2 38,5 0,0 137,2 0,7 262,0 0,0
3 38,0 1,3 136,6 1,2 261,4 0,3
4 35,6 7,5 126,5 8,5 249,5 4,8
5 32,9 14,5 116,8 15,5 236,9 9,6
6 29,3 23,9 104,5 24,4 236,0 10,0
Otrzymane z symulacji numerycznych wartoci wybranych czstoci odbiegay od

otrzymanych z bada dowiadczalnych. Rnice te byy tym wiksze, im wysza bya
czsto. Jedynie w przypadku pierwszej czstoci zaobserwowano zgodno wynikw bada
dowiadczalnych i symulacji numerycznych.
4 WNIOSKI
Uzyskane z przeprowadzonych bada eksperymentalnych wyniki oraz ich analiza

pozwalaj na sformuowanie nastpujcych spostrzee :
Istnieje zwizek pomidzy procentowymi zmianami czstoci rezonansowych
a stopniem zarysowania belek. Korelacja ta jest jednak rna dla belek obcionych i nie
obcionych. Przeprowadzone badania pokazay, e zmiany procentowe wybranych czstoci

uzalenione s nie tylko od stopnia zarysowania i sztywnoci pocztkowej badanych belek,
ale rwnie od czynnikw zewntrznych takich jak obcienie czy dodatkowe usztywnienie.
Przeprowadzone badania wskazuj, e czsto pierwsza charakteryzujca si najwikszymi
zmianami dla belek bez wpywu czynnikw zewntrznych, w przypadku uwzgldnienia
obcienia zewntrznego nie jest ju tak silnie powizana ze stopniem uszkodzenia.
Dokadna analiza zmian czstoci i odpowiadajcych im postaci umoliwia wybranie
i rozdzielenie czstoci powizanych z ukadem obciajcym od czstoci wasnych
wraliwych tylko na uszkodzenia badanego elementu.
Podsumowujc przedstawione badania mona stwierdzi, e w wyniku bada
modalnych prowadzonych co pewien okres eksploatacji lub w sposb cigy, mona stosujc
analiz wraliwoci zmian czstoci, diagnozowa elementy lub konstrukcje. Naley przy tym
pamita, aby badania modalne prowadzone byy w identycznych warunkach lub naley
uprzednio okreli i oddzieli wpyw rnego rodzaju warunkw eksploatacyjnych na
parametry modelu modalnego badanego obiektu.
PIMIENNICTWO
[1] W. Ren, G. De Roeck, Structural Damage Identification using Modal Data, Journal of
Structural Engineering, 1: 87-104, 2002.
[2] B. F. Vestroni, D. Capecchi, Damage Detection in Beam Structures Based on Frequency
Measurments , Journal of Engineering Mechanics, 7:761-768, 2000.
[3] S.A. Neil, M.S. Williams, P.D. McFadden, Nonlinear Vibration Characteristics of
Damage Concrete Beams, Journal of Structural Engineering, 2: 260-267, 2003.
[4] L. Buda-Og, Diagnostyka stanu technicznego elementw z betonu metodami
dynamicznymi, praca doktorska. Politechnika Rzeszowka, 2008.
[5] Uhl T., Komputerowo wspomagana identyfikacja modeli konstrukcji mechanicznych,
WNT, Warszawa, 1997
FAILURE ESTIMATION OF LOADED REINFORCED CONCRETE BEAMS ON

THE BASIS OF CHANGES IN DYNAMIC CHARACTERISTICS
Summary
The paper discusses methods of diagnosing the technical condition of reinforced

concrete beams, based on changes in dynamic characteristics. The objects of research were
reinforced concrete (RC) beams. Testing of RC beams included both static and dynamic tests.
A series of step loaded static tests was aimed at producing successive damage to the beams.
For each load step and after load step (at the moment of displacement and strain stabilization),
dynamic testing followed. On the basis of the obtained results from loaded and unloaded
beams an effort was made to correlate the data concerning the damage of the tested beams
with the changes of the modal parameters.
Barbara GOSZCZYSKA1
Grzegorz WIT2
Wiesaw TRMPCZYSKI3
Aleksandra KRAMPIKOWSKA
Justyna BRYA
Pawe TWORZEWSKI
Politechnika witokrzyska w Kielcach
WERYFIKACJA DOWIADCZALNA IDENTYFIKACJI

I LOKALIZACJI ZARYSOWANIA BETONU PRZY
ZASTOSOWANIU METODY EMISJI AKUSTYCZNEJ
STRESZCZENIE
Celem pracy jest weryfikacja eksperymentalna identyfikacji sygnaw emisji

akustycznej odpowiadajcych powstawaniu i rozwojowi rys przez system monitoringu, ktry
oparty jest na koncepcji pomiaru emisji akustycznej generowanej przez aktywne procesy
destrukcyjne. System ten prezentowany by w pracach [4,5,6]. Ze wzgldu na to,
e udokumentowanie uzyskiwanych rezultatw metod emisji akustycznej jest bardzo trudne,
przeprowadzono weryfikacj procesu zarysowania podczas badania belek elbetowych
obcianych do zniszczenia, wykonujc w sposb cigy pomiary sygnaw emisji
akustycznej i jednoczenie rejestrujc odksztacenia powierzchni bocznej belki przy pomocy
skanera optycznego 3D (Aramis). Na podstawie porwnania uzyskanych wynikw
udokumentowano, i rejestrowane sygnay emisji akustycznej rzeczywicie odpowiadaj
procesowi powstawania i rozwoju rys. Stwierdzono rwnie, e metoda AE pozwala nie tylko
na waciw identyfikacj procesu powstawania rys, ale take umoliwia ich lokalizacj na
dugoci belki.
Sowa kluczowe: monitoring, emisja akustyczna, weryfikacja, elbet, procesy destrukcyjne
1. WSTP
W ostatnim okresie bardzo wiele uwagi powica si tematyce diagnostyki

i monitoringu eksploatowanych obiektw budowlanych, ktra zwizana jest z zagadnieniem
trwaoci i zapewniania niezawodnoci tych obiektw. W przypadku obiektw mostowych
jest to szczeglnie wane gdy rozwj sieci drogowych uzaleniony jest od ich stanu
technicznego, a ponad 50% zostao zaprojektowanych i wybudowanych w latach 1946-1980.
________________________
1
b.goszczynska@tu.kielce.pl
2
gswit@tu.kielce.pl,
3
wtramp@tu.kielce.pl
120 B. Goszczyska, G. wit, W. Trmpczyski, A. Krampikowska, J. Brya, P. Tworzewski
rednia ocena gwna mostw i wiaduktw na drogach krajowych w Polsce [1]

w oparciu o wytyczne tzw. systemu gospodarki mostowej w skali 15 (1- stan awaryjny, 5
stan bez zarzutu), wynosi 3,64. Czasowe wyczenie wiaduktu, czy mostu z eksploatacji
powoduje powstanie znacznych strat ekonomicznych, spoecznych i rodowiskowych, std
obecnie wiele prac jest ukierunkowanych na rozwj technologii i procedur odpowiedniego
utrzymania obiektw drogowych, a take metod ich monitoringu i diagnostyki [2]. Systemy
monitorowania wg. [3] powinny koncentrowa si na rejestracji dwch zagadnie tj.: zmian
zachodzcych w strukturze obcienia i kumulacji uszkodze. Waciwie prowadzony
monitoring i diagnostyka mostw powinien pomc administracji drogowej w zarzdzaniu
tymi obiektami i przeduaniu okresu eksploatacji, a wic umoliwi optymalizacj terminu
wykonania i zakresu ewentualnego remontu, naprawy czy wzmocnienia, a w przypadku
stwierdzenia uszkodze zagraajcych bezpieczestwu konstrukcji zapewni uzasadnione
wyczenia obiektu z eksploatacji. W pracach [4,5,6] przedstawiono system monitoringu
umoliwiajcy obiektywn, bo niezalen od dowiadczenia inspektora ocen stanu
technicznego obiektw betonowych, oparty na koncepcji pomiaru emisji akustycznej
generowanej przez aktywne (rozwijajce si) procesy destrukcyjne.
Schematyczny ksztat sygnau emisji akustycznej (AE), ktra jest zanikajc fal
spryst bdc efektem gwatownego wyzwolenia energii nagromadzonej w materiale przez
propagujce si mikro uszkodzenia (wzrost mikroszczelin, ruch wakansw i dyslokacji,
polizg na granicy ziaren, czenie si dyslokacji, powstawanie szczelin i ich rozwj,
przemiany fazowe w strukturze krystalicznej) pokazano na Rys.1.
Rys. 1. Typowy ksztat sygnau emisji akustycznej - schemat
Odbierane sygnay AE charakteryzuje kilkanacie parametrw, takich jak np.: liczba

zlicze, liczba zlicze do wartoci maksymalnej amplitudy, czas trwania sygnau, czas
narastania sygnau, amplituda sygnau podawana w mV lub dB, energia sygnau, moc
sygnau, rednie napicie skuteczne, redni poziom sygnau, rednia czstotliwo sygnau,
czstotliwo pogosu, czstotliwo pocztkowa.
Procesy generujce sygnay AE towarzysz tylko uszkodzeniom czynnym to jest takim,
ktre powstaj lub rozwijaj si w warunkach panujcych podczas prowadzenia pomiaru.
W przypadku betonowych konstrukcji spronych mona wyrni procesy
destrukcyjne bdce rwnoczenie rdami AE, takie jak [6]: mikropkanie [7], tarcie
pomidzy powierzchniami pkni, powstawanie i rozwj rys w betonie, utrata przyczepnoci
na granicy beton zbrojenie, miadenie betonu, tarcie na granicy zbrojenie beton, korozja,
odksztacenia plastyczne i pkanie stali sprajcej oraz stali pasywnej.
Weryfikacja dowiadczalna identyfikacji i lokalizacji zarysowania betonu 121
W prezentowanym systemie charakterystyczne dla kadego procesu niszczenia sygnay

tworz wzorcowe bazy danych umoliwiajce jego identyfikacj. Tak wic, np.
powstawaniu rys w betonie odpowiada baza danych przypisana temu procesowi, grupujca
wybrane parametry sygnau emisji akustycznej.
Bazy danych dla poszczeglnych procesw (czy ich grup) wyznaczane s na prbkach
materiaowych i modelach w specjalnych prbach laboratoryjnych (gdzie dominuje dany
proces destrukcyjny czy grupa procesw).
Wzorcowe bazy danych, ktrych dla elementw spronych (belek) utworzono 8,
zostay sklasyfikowane na podstawie 12 parametrw sygnau AE i oznaczone jako Klasy [5]:
1 - Mikropknicia w betonie na granicy frakcji kruszywa o maych wymiarach( 2 mm),
2 - Mikropknicia w betonie na granicy frakcji kruszywa o rednich wymiarach ( 8 mm)
3 - Powstanie rysy w strefie rozciganej betonu
4 - Rozwj rys,
5 - Pkanie na granicy beton zbrojenie
6 - Uplastycznienie stali i betonu
7 - Odspojenie si zbrojenia od betonu
8 - Zerwanie splotw sprajcych
a dla elementw elbetowych (nie spronych), stwierdzono, w przeprowadzonych
badaniach, wystpowanie pierwszych siedmiu klas. Klasy sygnaw oraz odpowiadajce im
symbole i kolory przedstawiono w Tablicy 1.
Tablica 1. Charakterystyczne klasy sygnaw, przypisane im symbole i kolory oraz kody
+ X
Kolor/ksztat
Nr klasy Nr1 Nr2 Nr3 Nr4 Nr5 Nr6 Nr7 Nr8
Przykadowo sygna odpowiadajcy wzorcowi Klasy 1 wywoany jest procesem

destrukcyjnym polegajcym na tworzeniu si mikropkni w betonie na granicy frakcji
kruszywa o maych wymiarach i zaprawy cementowej.
Odpowiednio rozmieszczajc czujniki akustyczne [6] i dokonujc pomiarw sygnaw
AE (Rys.2), oraz dysponujc baz danych sygnaw wzorcowych mona zidentyfikowa
aktywne procesy destrukcyjne wystpujce w caej badanej objtoci, a take je monitorowa.
Lokalizacj rde emisji akustycznej przeprowadza si w oparciu o rnic czasu
dojcia sygnau generowanego przy okrelonej, znanej (wyznaczanej eksperymentalnie)
prdkoci fali. W badaniu belek [5,6] zastosowano strefow lokalizacj liniow
z dokadnoci do strefy, w ktrej wystpuje proces destrukcyjny.
Rys. 2. Strefy pomiarowe pokrywajce swym zasigiem cay badany obiekt
W przypadku przedstawionym na Rys. 2 sygna z dowolnego punktu w strefie

pomiarowej czujnika 3 szybciej dotrze do czujnika nr 3 anieli do czujnikw o numerach 2 i 4
(po zarejestrowaniu sygnau przez czujnik nr 3 aparatura automatycznie odcina pomiar

w czujnikach o numerach 1, 2, 4 i 5 i punkt AE zostanie przypisany do obszaru pomiarowego
czujnika nr 3.
W taki sposb rejestrowano, identyfikowano i analizowano sygnay z dokadnoci do
strefy, a wyniki wykorzystywano do oceny stanu technicznego [5] badanych obiektw
(gwnie mostw spronych) w czasie ich eksploatacji. Moliwo udokumentowanej
weryfikacji uzyskiwanych rezultatw (identyfikacja procesu niszczenia i jego lokalizacja) na
obiektach rzeczywistych, jak rwnie w badaniach bya bardzo ograniczona. Przykadowo,
sygnay Klasy 3 i 4 (powstanie i rozwj rysy) mogy by zidentyfikowane dopiero wtedy, gdy
rysa bya dobrze widoczna.
Celem pracy jest weryfikacja eksperymentalna identyfikacji sygnaw Klasy 3 i 4
zwizanych z powstawaniem i rozwojem rys.
2 WERYFIKACJA DOWIADCZALNA I ANALIZA PORWNAWCZA
Weryfikacj dowiadczaln identyfikacji sygnaw Klasy 3 i 4 przeprowadzono

podczas badania belek elbetowych obcianych dwoma siami monotonicznie do
zniszczenia. Odksztacenia betonu zwizane z powstawaniem i rozwojem rys w procesie
obciania, obserwowano na powierzchni bocznej belek przy wykorzystaniu skanera
optycznego 3D (Aramis), natomiast towarzyszc procesom destrukcyjnym emisj
akustyczn mierzono czstotliwociowymi czujnikami akustycznymi o charakterystyce
55 kHz przy uyciu procesora microSamos, a uzyskane sygnay analizowano
z wykorzystaniem programu Noesis 4.0 oraz wspomnianej bazy danych sygnaw
wzorcowych. Badania dowiadczalne przeprowadzono na belkach elbetowych o wymiarach
0,12x 0,30 x 3,30 m obcianych dwoma siami, w odlegoci jednego metra od podpr, ze
sta prdkoci przesuwu dwch siownikw. Belk podczas badania pokazano na Rys. 3.
Rys. 3. Stanowisko badawcze (3 i 2 siowniki obciajce) wraz z czujnikami
Podczas obciania, deformacj belek (w tym powstawanie i rozwj rys), rejestrowano

przy pomocy skanera 3D umoliwiajcego pomiar deformacji w sposb cigy i na caej
obserwowanej powierzchni o wymiarach 0.3 m x 1.0 m (Rys. 4). Sygnay AE rejestrowano
przy pomocy czterech czujnikw rozmieszczonych, tak jak pokazano na Rys. 4, a nastpnie
identyfikowano przy uyciu powyej opisanej bazy danych sygnaw wzorcowych

i lokalizowano z wykorzystaniem lokalizacji liniowej.
Rys. 4. Schemat obciania belki elbetowej wraz z rozmieszczeniem czujnikw i zaznaczeniem obszaru
pomiaru deformacji skanerem 3D
Na Rys. 6 przedstawiono punktowy wykres mocy sygnau w funkcji czasu

w pocztkowym etapie obciania od 0 do 33 s na obszarze midzy czujnikami numer 2 i 3.
Przy uyciu bazy sygnaw wzorcowych, zidentyfikowano sygnay Klasy 14, co zaznaczono
odpowiednimi kolorami i symbolami. Na Rys. 5 pokazano natomiast wykres czasu trwania
sygnau EA zarejestrowany w przedziale czasu od 0 do 33 s na dugoci belki, midzy
czujnikami numer 2 i 3. Z przedstawionych danych wynika, i od czwartej sekundy procesu
obciania zaczyna si proces zarysowania (niebieskie romby Rys.6) i obserwowane s
pierwsze sygnay zwizane z rozwojem rys (czarne trjkty oraz skok na wykresie czasu
trwania sygnau) Rysunki 6 i 5. Obserwacj t w peni potwierdzaj pomiary odksztace na
badanej, skanerem optycznym 3D, powierzchni bocznej belki oraz przedstawione na Rys. 7
odksztacenia betonu na wysokoci zbrojenia rozciganego.
Rys. 5. Wykres czasu trwania sygnau EA rejestrowany w przedziale czasu od 0 do 33s na obszarze midzy
czujnikami numer 2 i 3.
Rys. 6. Wykres punktowy mocy sygnau w funkcji czasu (0-33s) midzy czujnikami numer 3 i 4
Rys. 7. Odksztacenia betonu na wysokoci zbrojenia rozciganego w 33s
Na Rys. 9 przedstawiono punktowy wykres mocy sygnau w przedziale czasu od 30 do 200

sekund, rejestrujcy cay obszar pomiarowy (midzy czujnikami numer 1,2,3 i 4).
Zidentyfikowano sygnay Klasy 15 oraz klas 7, co zaznaczono odpowiednimi symbolami
i kolorami. Z przedstawionych danych wynika, i w badanym przedziale czasu nastpuje proces
powstawania nowych rys (niebieskie romby) i obserwowane s silne sygnay zwizane
z rozwojem rys (czarne trjkty). Ponadto pojawiaj si sygnay informujce o lokalnym
uplastycznieniu si stali i tarciu na granicy beton-stal oraz beton-beton. Obserwacj t w peni
potwierdzaj pomiary odksztace betonu na badanej powierzchni bocznej belki, ktrych obraz
przedstawiono na Rys. 8 gdzie przyrost odksztacenia poziomego i jego warto pokazuj
rozjanienia, ktre jak mona zauway, wyranie odwzorowuj propagujce si rysy oznaczone
numerami 111. Pomiar odksztace poziomych powierzchni belki na wysokoci zbrojenia
rozciganego pokazano na Rys.10, na ktrym wyranie widoczne s miejsca lokalnej kumulacji
odksztace, zwizane z pkniciem betonu. Mona stwierdzi, e obserwowany proces
zarysowania jest dobrze identyfikowany przy wykorzystaniu metody AE i stosowaniu lokalizacji
liniowej, co przedstawiono na Rys. 11, gdzie odniesiono rejestrowane sygnay emisji do analizy
obrazu badanej powierzchni przez skaner optyczny 3D (strzaki z numerami rys w strefie
pomiarowej skanera).
Rys. 8. Obraz odksztace powierzchni bocznej belki midzy siami

Rys. 9. Wykres punktowy mocy sygnau w funkcji czasu (30-200s)
Rys. 10. Odksztacenia betonu na wysokoci zbrojenia rozciganego w 200s
Rys. 11. Lokalizacja powstania rysy pomidzy czujnikami 1,2,3 i 4 metod EA
Naley zwrci uwag, i na Rys. 11 poza sygnaami odpowiadajcymi obserwowanej

na powierzchni bocznej propagacji rys, rejestrowane s take inne sygnay odpowiadajce
temu procesowi, co wida na wykresie punktowym (Rys 9). Wynika to z faktu, i system
optyczny (3D) pozwala na obserwacj jedynie procesw widocznych na powierzchni.
Poniewa proces powstawania i rozwoju rys nie jest paski, std akustycznie rejestrowany jest
take rozwj rys niewidocznych na powierzchni.
3 WNIOSKI
Na podstawie obserwacji procesu powstawania i rozwoju rys w obcianych do

zniszczenia belkach elbetowych stwierdzono, i rejestrowane sygnay Klasy 3 i 4
rzeczywicie odpowiadaj procesom destrukcyjnym, ktre zwizane s z powstawaniem rys

i ich rozwojem. Stwierdzono, i metoda AE pozwala nie tylko na waciw identyfikacj
procesu, ale take na jego lokalizacj wzdu dugoci belki.
Prac wykonano w ramach projektu rozwojowego NR 04 0007 10.
PIMIENNICTWO
[1] Flaga K.: Diagnostyka, modernizacja i rewitalizacja obiektw mostowych z betonu

56. Konferencja KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2010, s. 123-156.
[2] Bie J.: Zagadnienia trwaoci obiektw mostowych w europejskich projektach
badawczych 56. Konferencja KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2010, s. 41-56.
[3] agoda M.: Nowoczesne systemy diagnostyki i monitoringu obiektw drogowych w
Europie kierunki rozwoju 56. Konferencja KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2010,
s.291-300.
[4] Goaski L., wit G., Kalicka M., Kanji O: Acoustic Non Destructive Techniques as a new
Method for Evaluation of Damages in Prestressed Concrete Structures: Failure
of Concrete Structures. Journal of Acoustic Emission, Vol. 24, pp. 187-195 (2006).
[5] wit G.: Metoda emisji akustycznej w analizie uszkodze konstrukcji betonowych
wstpnie spronych. Politechnika witokrzyska, Kielce, 2008, pp. 1-158 (monografia).
[6] Goaski L., Goszczyska B., wit G., Trmpczyski W.: System monitoringu
umoliwiajcy globaln ocen stanu technicznego obiektw betonowych. 56. Konferencja
KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2010, s. 173- 188.
[7] Ohtsu, M: Estimation of Crack and Damage Progression in Concrete by Quantitative
Acoustic Emission Analysis. Materials Evaluation, May (1999), pp.521-525.
EXPERIMENTAL VERIFICATION OF CRACKS LOCALIZATION AND

IDENTIFICATION WITHIN CONCRETE, USING THE ACOUSTIC EMISION
METHOD
Summary
A global monitoring system for prestressed concrete structures, based on the

measurement of acoustic emission (AE) due to active deterioration processes, was presented
in [5,6]. It is shown that this system can be applied also for concrete structures (beams) i.e.:
almost the same reference data base for damage processes can be used,
AE data base for crack initiation and crack growth, obtained during specially designed
laboratory tests, well describes the processes observed also on the technical scale (beams),
AE system allows also for precise identification and localization of damage processes (as
shown in Figs 4 and 5 in the case of crack growth)
Krzysztof GROMYSZ1
Politechnika lska
MODEL TARCIA WEWNTRZNEGO W POZIOMYM

ZESPOLENIU ELBETOWYCH PYT
DWUWARSTWOWYCH
STRESZCZENIE
Zaoono, e midzy doln a grn warstw betonu w elbetowych pytach

dwuwarstwowych znajduje si warstwa kontaktowa. Zdefiniowano model warstwy
kontaktowej przyjmujc, e wywoywane s w niej siy spryste oraz niezachowawcze siy
tarcia wewntrznego rozpraszajce energi. W procesie obciania i odciania modelu
powstaje ptla histerezy, na podstawie ktrej zdefiniowano wspczynnik pochaniania
energii. Maa warto tego wspczynnika wiadczy o maej sztywnoci zespolenia. Wyniki
bada dowiadczalnych [1] wskazuj, e elementy cechujce si ma sztywnoci
zespolenia, pod wpywem narastajcego obcienia, ulegaj rozwarstwieniu. Spostrzeenia
wynikajce z przeprowadzonych analiz teoretycznych s jedn z podstaw opracowywanej
metody okrelania stanu zespolenia warstw betonu stropw elbetowych na podstawie
dysypacji energii w zespoleniu. Przykadem konstrukcji, w ktrej bdzie mona stosowa
opracowywan metod s tzw. stropy deskowe skadajce si z elbetowego deskowania
traconego, w ktrym znajduje si zbrojenie przsowe i betonu ukadanego na budowie,
w ktrym umieszcza si zbrojenie przejmujce momenty ujemne.
Sowa kluczowe: elbetowe stropy dwuwarstwowe, konstrukcje zespolone, tarcie

wewntrzne, dysypacja energii
1 WPROWADZENIE
elbetowe pyty dwuwarstwowe skadaj si z dwch warstw betonu: dolnej

stanowicej element prefabrykowany oraz grnej wykonywanej na budowie. Przyjto, e
midzy tymi warstwami znajduje si warstwa kontaktowa, w ktrej wywoywane s
naprenia zwizane z odksztaceniami sprystymi oraz niesprystymi.
Wyniki bada dowiadczalnych wskazuj [1], e zespolenie rwnoway naprenia
styczne sj, o ile przemieszczenie warstwy grnej wzgldem dolnej jest mniejsze od wartoci
granicznej wgr, ktra wynosi okoo 0.1 mm. Za rwnowaenie tych napre odpowiedzialne
s naprenia zwizane ze sprystymi i niesprystymi odksztaceniami warstwy
________________________
1
krzysztof.gromysz@polsl.pl
128 K. Gromysz
kontaktowej. Naprenia zachowawcze, nie rozpraszajce energii, zwizane s ze

sprystymi odksztaceniami zbrojenia pionowego i sprystymi odksztaceniami betonu
warstwy kontaktowej. Naprenia niezachowawcze, rozpraszajce energi, zwizane s
z tarciem wewntrznym zachodzcym w materiale warstwy kontaktowej. W tej fazie pracy
konstrukcji wystpuje cigo odksztace warstwy kontaktowej, a odksztacenia spryste
i niespryste wystpuj zarwno w procesie obciania pyty jak i jej odciania (Rys. 1).
Jeeli przemieszczenie warstwy dolnej wzgldem grnej jest wiksze od wgr, nastpuje
polizg warstwy dolnej wzgldem grnej i nie jest zachowana cigo odksztace
w zespoleniu (Rys. 1). W takiej sytuacji w procesie obciania, przy odpowiednim procencie
zbrojenia pionowego, w zespoleniu wywoywane s naprenia tarcia kinetycznego.
Naprenia te s mniejsze od wartoci napre podunego cinania sj. Z kolei w procesie
odciania, midzy warstw doln i grn wystpuj naprenia tarcia statycznego[2].
Przedmiotem niniejszej pracy jest model warstwy kontaktowej. Rozwaa si sytuacj,
w ktrej przemieszenia warstwy dolnej wzgldem grnej s mniejsze od wgr. Wwczas
w warstwie kontaktowej wystpuj rwnoczenie odksztacenia spryste i niespryste
wywoane tarciem wewntrznym.
Zdefiniowany poniej model jest jedn z podstaw interpretacji wynikw bada
prowadzonych w ramach programu Innowacyjne rodki i efektywne metody poprawy
bezpieczestwa i trwaoci obiektw budowlanych i infrastruktury transportowej w strategii
zrwnowaonego rozwoju, ktrego jednym z celw jest opracowanie metody okrelania
stanu zespolenia w elbetowych stropach dwuwarstwowych.
W literaturze dotyczcej konstrukcji mostowych stalowo betonowych wskazuje si na
moliwo badania zmian waciwoci dynamicznych konstrukcji mostowych jako
konsekwencj rozwijajcych si uszkodze. W tym podejciu wymagana jest jednak ciga
zmiana parametrw modalnych [3]. Z kolei zjawisko tarcia kinetycznego w konstrukcjach
zespolonych wywoane midzy przesuwajcymi si warstwami zostao przebadane w pracach
teoretycznych [4], [5]. Nowoci niniejszej pracy jest zdefiniowanie modelu tarcia
wewntrznego w sytuacji gdy nie nastpuje wzajemne przemieszczenie warstw oraz opisanie
dyssypacji energii towarzyszce tarciu wewntrznemu. Wykazano ponadto, e praca
wykonywana przez tarcie wewntrzne zaley od sztywnoci zespolenia, ktra decyduje
nonoci zespolenia [1], [6].
Rys. 1. Model pracy zespolenia dwch betonw w elbetowych stropach dwuwarstwowych przypadku, gdy
wzajemne przemieszczenia warstw s mniejsze od wartoci granicznej wgr oraz gdy s wiksze od wgr
2 MODEL ELBETOWEGO STROPU ZESPOLONEGO
Rozwaa si swobodnie podpart dwuwarstwow pyt o rozpitoci l, szerokoci b

obcian statycznie w rodku rozpitoci si skupion Q. Obcienie to wywouje reakcj q
warstwy kontaktowej oraz reakcje pracujcych na zginanie warstw dolnej i grnej (Rys 2),
Model tarcia wewntrznego w poziomym zespoleniu elbetowych pyt dwuwarstwowych 129
oraz przemieszczenie w zespoleniu (Rys. 1). Reakcja q wyraona w N/m jest iloczynem
odpowiedniego naprenia przez szeroko pyty. Prowadzone analizy d w pierwszej
kolejnoci do zdefiniowania przemieszczenia w wywoanego reakcj zespolenia q, a w
drugiej do opisania ugicia pyty y w miejscu przyoenia Q. Poniej definiuje si model
warstwy kontaktowej oraz przyjmuje model warstw dolnej i grnej.
Rys. 2. Reakcje w pycie zespolonej na obcienie zewntrzne
2.1 Model warstwy kontaktowej
Model warstwy kontaktowej stanowi dwa poczone szeregowo elementy (Rys 3a):
liniowo sprysty oraz sprysto tarciowy.
Element liniowo sprysty cechuje si sprystoci kq,w,el zdefiniowan jako iloraz
siy obciajcej q przez odpowiadajce przemieszczenie spryste Wel (Rys. 3b)
q
k q,w,el . (1)
wq ,el
W procesie statycznego obciania i odciania ruch elementu liniowo sprystego
odbywa si po linii prostej (Rys 3c).
Element sprysto tarciowy modeluje niezachowawcze siy tarcia wewntrznego i ma
dwuliniow charakterystyk. Przy obcianiu cechuje si liniow sprystoci kq,w,fr-int
zdefiniowan jako
q
kq,w, fr int , (2)
wq, frint
gdzie wq,fr-int jest przemieszczeniem elementu sprysto tarciowego (Rys. 3b). Przy
odcianiu w elemencie wystpuj siy tarcia wewntrznego o wartoci qfr-int (Rys. 3d).
W procesie statycznego odciania ruch elementu sprysto - tarciowego jest
reprezentowany lini pionow w ukadzie (wq,fr-nt, q). Jeeli element sprysto - tarciowy
bdzie obciany cyklicznie w zakresie si q0 q0, wwczas jego ruch bdzie odbywa si po
ptli histerezy przedstawionej na rysunku (Rys. 3d) jako linia przerywana.
Budow ptli histerezy, jak tworz poczone szeregowo elementy liniowo sprysty
i sprysto tarciowy w zakresie przemieszcze od -w0 do w0 przedstawiono na rysunku
(Rys 4a). Wymuszajc przemieszczenie od zera do -w0, model cechuje si liniow
sprystoci kq,w,z odpowiadajc dwm poczonym szeregowo sprynom (linia (0) (1)
Rys 4a)
k k
kq,w, z q,w,el q ,w, fr int . (3)
k q,w,el kq ,w, fr int
Warto kq,w,z, w zalenoci od waciwoci betonw i uksztatowania zespolenia waha
si od 4 000 do 54 000 MPa [6]. Przy odcianiu ujawniaj si odksztacenia elementu
liniowo sprystego, std w tej fazie warstwa kontaktowa cechuje si sprystoci kq,w,el
(linia (1) (2) Rys 4a). Zmieniajc zwrot dziaajcego wymuszenia na dodatni, model
warstwy kontaktowej ponownie cechuje si sztywnoci kq,w,z (linia (2) (3) Rys 4a), a
odciajc sztywnoci kq,w,el (linia (3) (4) Rys 4a). Obciajc model warstwy kontaktowej
cyklicznym wymuszeniem kinematycznym w zakresie przemieszcze w0, w0 otrzymuje si
130 K. Gromysz
nieustabilizowan ptl histerezy, to znaczy punkt kocowy pierwszej ptli histerezy (punkt
(4) Rys. 4a) nie pokrywa si z punktem kocowym drugiej ptli (punkt (5) Rys. 4b), a ten
z kolei z punktem kocowym trzeciej ptli (punkt (6) Rys. 4b) i tak dalej. Odlegoci
midzy punktami kocowymi kolejnych ptli zmniejszaj si jednak, tak, e w analizowanym
na rysunku (Rys. 4a) przypadku czwart ptl mona uzna za ustabilizowan.
a) b)
c) d)
Rys. 3. Model warstwy kontaktowej a) elementy modelujce cechy spryste (kq,w,el) i tarcie wewntrzne
warstwy kontaktowej (kq,w,fr-int) b) przyjte oznaczenia przemieszcze, c) element modelujcy
waciwoci spryste, d) ptla histerezy elementu modelujcego tarcie wewntrzne
Na rysunku (Rys 4b) przedstawiono ustabilizowan ptl histerezy, ktrej powierzchnia

q,w,fr-int odpowiada stratom energii w procesie penego cyklu przemieszcze w zakresie od w0 do
w0. Stosunek energii pochonitej podczas jednego cyklu, to jest pole zakreskowane na poziomo
(Rys 4b) do 1/8 energii cakowitej Vq,w,fr-int - pole zakreskowane pionowo (Rys 4b), czyli
q ,w, fr int
q, w , fr int (4)
Vq, w, fr int
nazwano wspczynnikiem pochaniania energii przy statycznym wymuszeniu kinematycznym.
Warto tego wspczynnika zmienia si od 0, kiedy kq,w,fr-int = 0 do , kiedy kq,w,el = 0.
Rys. 4. Budowa ptli histerezy elementu modelujcego warstw kontaktow a), b) opis w tekcie
2.2 Model warstw grnej i dolnej
Modelem zginanych warstw dolnej i grnej s poczone rwnolegle dwa elementy

(Rys 5a). Liniow sprysto reprezentuje element o sztywnoci kQ,a,el, ktra jest ilorazem
dziaajcej pionowo na ten element siy Qa,el przez odpowiadajce przemieszczenie yQ,a,el
(Rys. 5b)
Q
kQ,a ,el a ,el . (5)
yQ,a ,el
Tarcie wewntrzne w obcianym statycznie elemencie reprezentuje element
o dwuliniowej charakterystyce, ktr opisuj sztywno kQ,a,fr-int i sia tarcia statycznego NQ,a,fr-int
(Rys. 5c). Sztywno elementu sprysto tarciowego definiuje si analogicznie jako iloraz
odpowiedniej siy do przemieszczenia
N a, fr int
kQ,a , fr int . (6)
yQ,a , fr int
Tarcie wewntrzne ujawnia si w czasie odciania elementu (Rys. 5c).
Model warstw grnej i dolnej (Rys 5a), pod narastajcym obcieniem - linia (0) - (1) -
cechuje si sztywnoci zastpcz kQ,a,z (Rys. 5d)
kQ ,a, z k Q ,a ,el kQ ,a , fr int . (7)
Warunkiem ruchu powrotnego przy odcianiu, po osigniciu wychylenia y0, jest
wyzwolenie si tarcia wewntrznego. W zwizku z tym w procesie odciania najpierw
zaznaczono spadek siy w ukadzie o warto NQ,a,fr-int (linia (1) (2) Rys. 5a), co mona
interpretowa jako pozorny wzrost sztywnoci ukadu. Dalsze odcianie ukadu odbywa si
po linii (2) (3) odpowiadajcej sztywnoci kQ,a,el. W punkcie (3) (Rys. 5d) - wystpuje
trwae ugicie o wartoci
NQ , a , fr int
(8)
kQ , a , el .
Obcianie ukadu na odcinku (3) (4) (Rys. 5d) - odbywa si po prostej
odpowiadajcej sztywnoci kQ,a,el, a dalej, na odcinku (4) (5) po prostej odpowiadajcej
sztywnoci kQ,a,z. Procesowi odciania, przy braku przemieszcze ukadu, towarzyszy
skokowy spadek siy. Ruch w czasie dalszego odciania ukadu odbywa si po odcinku (6)
(7), ktrego nachylenie odpowiada sztywnoci kQ,a,el. Punkt (7) na wykresie ptli histerezy nie
pokrywa si z pocztkowym punktem (0). Jednak dugo odcinka (0) (7) jest niewielka
i mona przyj, e uzyskano zamknit ptl histerezy, ktra w kolejnych cyklach
obcienia pozostaje w przyjtym modelu niezmienna. Analogicznie jak poprzednio, mona
znale rodek ptli histerezy, w ktrym umieszczono pocztek ukadu wsprzdnych (y,
Qa) (Rys. 5d).
132 K. Gromysz
a) b)
c) d)
Rys. 5. Model warstw dolnej i grnej a) poczenie rwnolege elementw sprystego (kQ,a,el) i sprysto
tarciowego (kQ,a,fr-int) jako model warstwy kontaktowej, b) charakterystyka elementu sprystego,
c) charakterystyka elementu sprysto tarciowego, d) ptla histerezy modelu warstwy kontaktowej
2.3 Model pyty pod obcieniem statycznym
Odksztacenia warstwy kontaktowej wpywaj na ugicia pyty, co oznacza, e ptla

histerezy w ukadzie wsprzdnych (w, q) z Rys. 4 ma swj jednoznaczny obraz w ukadzie
(y, Q), gdzie y jest ugiciem pyty, a Q pionow si obciajc model (por. Rys. 2).
Powysze jest rwnoznaczne z zaoeniem, e parametry modelu warstwy kontaktowej
opisane we wsprzdnych (w, q) s proporcjonalne do parametrw tej warstwy opisanych we
wsprzdnych (y, Q). Formalnie mona zapisa to nastpujco: istniej stae A i B, dla
ktrych zachodzi
kQ ,w,el Akq ,w,el
(9)
kQ ,w, fr int Bkq, w, fr int .
Zatem obrazem ptli z rysunku (Rys. 4b) jest ptla z rysunku (Rys. 6).
Rys. 6. Ptla histerezy warstwy kontaktowej we wsprzdnych (y, Q)
Model pyty zespolonej jest rwnolegym poczeniem dwch opisanych powyej

modeli (Rys. 7) - warstwy kontaktowej oraz warstw dolnej i grnej. Ptle histerezy tego
modelu, w ukadzie wsprzdnych (y, Q) przedstawia rysunek (Rys. 7). Ptla z indeksem (1)
odpowiada wikszej sztywnoci zespolenia, a ptla z indeksem (2) mniejszej sztywnoci
zespolenia.
Spostrzeeniem, ktre ma istotne praktyczne znaczenie jest fakt, e wartoci
wspczynnika pochaniania energii przy statycznym wymuszeniu kinematycznym,
w zalenoci od sztywnoci zespolenia (Rys. 7b) kq,w,fr i q,w,fr-int rni si istotnie.
Mniejszymi wartociami wspczynnika q,w,fr-int cechuj si pyty o maej sprystoci
zespolenia kq,w,fr (Rys 7 linia ciga). Pyty te pod mniejszym obcieniem Q osigaj
graniczn warto przemieszczenia wgr [2]. W przypadku tych pyt utracie nonoci
towarzyszy rozwarstwienie elementw.
Kocowo naley zwrci uwag, e jeeli sztywnoci kq,w,el i kq,w,fr-int d do
nieskoczonoci (s dostatecznie due) wwczas ptla histerezy analizowanej pyty
odpowiada pycie monolitycznej. Element tarciowo sprysty w zespoleniu nie ulega
odksztaceniom i nie bierze udziau w rozpraszaniu energii. Wwczas ptla histerezy ma
ksztat przedstawiony na rysunku (Rys. 5d). Teoretycznie mona sobie wyobrazi sytuacj
przeciwn, w ktrej sztywno zespolenia jest rwna zeru. Wwczas ptla histerezy ukadu
odpowiada tylko przemianom energetycznym w pracujcych niezalenie warstwach grnej
i dolnej. Jednak ta ostatnia sytuacja w rzeczywistych zespolonych stropach elbetowych
nigdy nie ma miejsca.
Rys. 7. Model pyty zespolonej poddanej statycznemu wymuszeniu kinematycznemu. Linia przerywana (1)
odpowiada zespoleniu o duej sztywnoci kq,w,fr-int, linia ciga (2) odpowiada zespoleniu o maej
sztywnoci kq,w,fr-int,
134 K. Gromysz
3 PODSUMOWANIE
Zdefiniowano model zespolenia warstw betonu w elbetowych stropach

dwuwarstwowych uwzgldniajcy zjawiska spryste oraz tarcie wewntrzne zachodzce
w warstwie kontaktowej. W procesie obciania i odciania pyty powstaje ptla histerezy,
ktra pozwala wyznacza wartoci wspczynnika pochaniania energii przy statycznym
wymuszeniu kinematycznym. Mniejszymi wartociami tego wspczynnika cechuj si pyty
o maej sprystoci zespolenia. Pyty te pod mniejszym obcieniem osigaj graniczn
warto przemieszczenia wgr i utracie ich nonoci towarzyszy rozwarstwienie. Spostrzeenia
te s wykorzystywane w opracowywanej metodzie okrelania stanu zespolenia warstw betonu
stropw na podstawie badania dysypacji energii w pytach obcionych statycznie
i dynamicznie.
Przyjty model warstwy kontaktowej wymaga walidacji przez dowiadczalne
okrelenie sztywnoci styku dwch betonw, w szczeglnoci z uwzgldnieniem przypadku
zrnicowanej charakterystyki wytrzymaociowej czonych betonw oraz odksztace
skurczowych.
PIMIENNICTWO
[1] Gromysz K.: Badanie sztywnoci zespolenia warstw betonu elbetowych stropw
deskowych. 56 Konferencja Naukowa Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej PAN oraz
Komitetu Nauki PZITB. Kielce Krynica 19 24 wrzenia 2010, s. 529-537
[2] Gromysz K.: Ptla histerezy modelu elbetowego zespolonego stropu deskowego. Polska
Akademia Nauk. Problemy Naukowo-Badawcze Budownictwa. Wydawnictwo
Politechniki Biaostockiej, Biaystok 2008. Tom VI, s. 187-194.
[3] Jarosiska M. Diagnostyka uszkodze w stalowo betonowych belkach zespolonych z
wykorzystaniem analizy modalnej. Wydawnictwo Politechniki lskiej, 2011, s. 555-563.
[4] Osiski Z.: Tumienie drga mechanicznych. Pastwowe Wydawnictwo Naukowe.
Warszawa 1979.
[5] Osiski Z. i inni: Tumienie drga. Pastwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1997.
[6] Halicka A.: Studium stanu napre i odksztace w paszczynie styku i strefie
przypodporowej elementw zespolonych z udziaem betonw skurczowych i
ekspansywnych. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej. Lublin 2007.
MODEL OF INTERNAL FRICTION IN HORIZONTAL CONNEXION OF

COMPOSITE REINFORCED CONCRETE TWO - PLY SLABS
Summary
Reinforced composite floors consist of two layers of concrete: the bottom one, which is
a prefabricated slab, and the top one, which is cast in situ. The presented model assumes that
longitudinal shearing in the interface of those floors is balanced by elastic forces and internal
friction. This assumption is valid until the value of displacement of two layers of concrete is
less than approximately 0.1 mm. In the loading and unloading cycle the loop of hysteresis
appears. This loop allows making a definition of the coefficient of energy dissipation. Small
value of this coefficient enable the prediction that a slab will fail due to delamination of two
layers of concrete.
Tomasz KASPRZAK1
Piotr KONDERLA2
Kazimierz MYLECKI3
Politechnika Wrocawska, Instytut Inynierii Ldowej
FIZYCZNIE NIELINIOWA ANALIZA ELBETOWEJ

POWOKI CHODNI KOMINOWEJ
STRESZCZENIE
Nieliniowej analizie poddano elbetow powok chodni kominowej. W procesie

wzrostu obcienia powoki zastosowano moduy sieczne odpowiedzi materiau betonu
i zbrojenia. W tym celu powok podzielono na kilkanacie warstw betonu i zbrojenia.
Podstawowym obcieniem majcym wpyw na nieliniowe wytenie powoki jest
oddziaywanie wiatru. Przeprowadzona analiza metod elementw skoczonych wykazaa
lokalne przekroczenie granicznych odksztace zbrojenia, bez globalnej utraty nonoci caej
konstrukcji powoki chodni.
Sowa kluczowe: chodnia kominowa, konstrukcja elbetowa, metoda elementw

skoczonych, analiza fizycznie nieliniowa
1 WSTP
Praca dotyczy fizycznie nieliniowej analizy (plastyczno) powoki elbetowej.

Obliczenia wykonano na przykadzie chodni W-2/6 elektrowni Bechatw. Przyjto
izotropowy, jednorodny beton klasy C25/30 oraz stal zbrojeniow 34GS. Przy modelowaniu
geometrii powoki uwzgldniono geodezyjnie pomierzone imperfekcje ksztatu powierzchni
powoki. Zaoono, e na nieliniowe zachowanie powoki wpyw ma jedynie obcienie
wiatrem (pominito obcienie temperatur ma ono jedynie wpyw na stan graniczny
uytkowania, a nie nonoci). W analizie nieliniowej zastosowano metod moduw
siecznych. Obliczenia wykonano systemem COSMOS/M.
________________________
1
tomasz.kasprzak@pwr.wroc.pl
2
piotr.konderla@pwr.wroc.pl
3
kazimierz.myslecki@pwr.wroc.pl
136 T. Kasprzak, P. Konderla, K. Mylecki
2 GEOMETRIA I ZBROJENIE POWOKI CHODNI
Geometri chodni przyjto na postawie dokumentacji wykonawczej [1]. Gwne

wymiary i gruboci podano na rys. 1. Powierzchnia rodkowa powoki jest hiperboloid
jednopowokow o rwnaniu tworzcej
2 2
r z
1 (1)
27,5 m 67,17 m
dla wsprzdnej pionowej z = 0 m przyjmowanej w przeweniu.

Projektowa grubo powoki zmienia si wedug zalenoci (2).
z 88 m
2
2
0,18 1 m
102 m z 88 m
3, 9686

0, 04 z 88 m
0,18 m 88 m z 42 m
46
g z (2)

0,14 m 42 m z 16 m

0,14 m 0, 02 z 16 m
16 m z 22 m

Rys. 1. Wymiary geometryczne chodni kominowej

Fizycznie nieliniowa analiza elbetowej powoki chodni kominowej 137
Zbrojenie powoki przyjto rwnie na postawie dokumentacji wykonawczej [1].

W przedoonych planach zbrojeniowych przedstawione zbrojenie poziome i pionowe
powoki chodni jest rwnomiernie rozoone po jej obwodzie, ale niesymetrycznie wzgldem
powierzchni rodkowej powoki chodni (rys. 2).
Rys. 2. Rozkad powierzchni przekroju zbrojenia na 1mb
3 OBCIENIA
Obliczenia nieliniowe przeprowadzono dla jednej najniekorzystniejszej kombinacji

obcie: ciaru wasnego (G) i obcienia wiatrem (W). Obcienie wiatrem powoki
analizowanej chodni kominowej ustalono w oparciu o norm [2] oraz badania modelowe
opisane w raporcie [3]. Cinienie o wyznaczonej wartoci przykadane jest do poszczeglnych
elementw skoczonych modelu obliczeniowego w zalenoci od pooenia elementu na
obwodzie i wysokoci powoki chodni.
Nieliniow procedur iteracyjn oparto na sterowaniu mnonikiem obcienia ,
stosujc kombinacj obcienia (3):
1, 0 G 1,5 W (3)
Ciar wasny [4] wykazuje w tej kombinacji dziaanie korzystne, a mnonik

zastosowano do obcienia wiatrem.
4 MODEL WARSTWOWY POWOKI CHODNI
Powok chodni w przekroju poprzecznym podzielono na trzynacie warstw: dwie

skrajne warstwy otuliny betonowej o gruboci 3cm kada, cztery cige, rwnowane
warstwy zbrojenia osobno rwnolenikowe (1) i poudnikowe (2) po obu stronach
powoki, wewntrznej i zewntrznej oraz siedem rwnych warstw betonu w rdzeniu powoki
(rys. 3).
Rys. 3. Struktura warstwowa powoki
W modelowaniu powoki uwzgldniono pomierzone imperfekcje geometryczne

powierzchni chodni [5].
Obliczenia wykonano metod elementw skoczonych w systemie COSMOS/M,
wersja 2.95, stosujc elementy wielowarstwowe Shell4L. Elementy te zbudowane s
w oparciu o teori powok Kirchhoffa-Love [6].
4.1 Model warstw betonu
W warstwach betonu pominito sztywno na rozciganie przyjmujc w kierunku

napre rozcigajcych zerowy modu sprystoci. W warstwach i kierunkach ciskanych
przyjmowano modu sieczny (rys. 4). Obliczenia kocowe wykazay jednak, e odksztacenia
w ciskanych warstwach betonu nie przekroczyy 1.
Rys. 4. Modu sprystoci warstwy ciskanej betonu

Rys. 5. Sieczne moduy sprystoci warstw rozciganych zbrojenia
4.2 Model warstw zbrojenia
Kada z czterech warstw zbrojenia posiada sztywno tylko w jednym, odpowiednio

poudnikowym lub rwnolenikowym kierunku. Gdy naprenia przekroczyy granic
plastycznoci fyk w danej warstwie przyjmowano w niej odpowiadajcy odksztaceniom
modu sieczny (rys. 5), a do osignicia granicznej wartoci odksztace rozcigajcych
w zbrojeniu 50.
5 WYNIKI OBLICZE
Na nieliniowe zachowanie powoki chodni pod wpywem wzrastajcego obcienia

maj wpyw dwa zjawiska:
- poszerzanie si stref rozciganych w warstwach betonu, wystpujce ju od pocztku
wzrostu obcienia.
- przekroczenie granicy plastycznoci w warstwach rozciganych zbrojenia,
wystpujce w kocowej fazie wzrostu obcienia, a do osignicia granicznego
odksztacenia 50.
Na rys. 6 przedstawiono zaleno przemieszczenia poziomego, wybranego punktu

powoki A po stronie nawietrznej, na poziomie 81 m, od mnonika obcienia .
Rys. 6. Wykres przemieszczenie mnonik obcienia
Na kolejnym rysunku 7. pokazano deformacj powoki chodni w dwch widokach,

w momencie osignicia granicznego odksztacenia w rozciganym zbrojeniu 50.
Rys. 7. Deformacja powoki chodni
Obszary odksztace rozciganego zbrojenia poudnikowego na stronie zewntrznej

i wewntrznej powoki chodni przedstawiono na rysunkach 8. i 9.
129
120
[]
100
45,0
40,0
80
Poziom [m]
35,0
30,0
60
25,0
20,0
40 15,0
10,0
20 -0,0
10
360 300 240 180 120 60 0
Azymut
Rys. 8. Odksztacenia zbrojenia na stronie zewntrznej powoki
129
120
[]
100
45,0
45,0
80
Poziom [m]
35,0
30,0
60
25,0
20,0
40 15,0
10,0
20 -0,0
10
360 300 240 180 120 60 0
Azymut
Rys. 9. Odksztacenia zbrojenia na stronie wewntrznej powoki
6 UWAGI I WNIOSKI
Przyjte nieliniowe modele materiau: betonu i stali zbrojeniowej s standardowymi

modelami w nieliniowych analizach. Gwnym problemem jest przyjcie poprawnego modelu
kompozytu, jakim jest powoka zbrojona dwukierunkowo. Dotychczas nie zbudowano
modelu elbetowej powoki, ktra w sposb w peni zadowalajcy opisywaby zachowanie si
elbetowej powoki. W niniejszej analizie przyjto warstwowy model powoki zakadajc:
rozczne wystpowanie warstw betonu i zbrojenia, idealne poczenie warstw oraz wizi
kinematyczne typu Kirchhoffa-Love.
Po nieliniowej analizie chodni mona przedstawi nastpujce oglne uwagi i wnioski:

- Graniczny wspczynnik obcienia przyjto na poziomie =1,13. Warto tego
wspczynnika wynikaa z przyjtego kryterium maksymalnego dopuszczalnego
odksztacenia stali zbrojeniowej.
- Graniczny wspczynnik obcienia jest mniejszy od wymaganego wspczynnika
bezpieczestwa R=1,3. Mona to bezporednio interpretowa, jako fakt, e nono
konstrukcji jest niewystarczajca.
- Na rys. 6 pokazana jest cieka rwnowagi. Z przebiegu tej funkcji wynika, e punkt,
dla ktrego lokalnie w zbrojeniu wystpio odksztacenie o wartoci 50 nie jest
punktem granicznym analizy nieliniowej - z charakteru tej funkcji wynika, e punkt
ten jest dosy odlegy.
Dla wspczynnika =1,13 w ograniczonej strefie od poziomu 114m do 122m (rys. 8 i 9) w
zbrojeniu poudnikowym po stronie zewntrznej i wewntrznej wystpiy odksztacenia = 50.
Z punktu widzenia analizy nieliniowej, fakt ten naley interpretowa, jako powstanie lokalnej
strefy plastycznej i nie naley go utosamia ze stanem granicznym konstrukcji, jako caoci.
PIMIENNICTWO
[1] Projekt techniczny hiperboloidalnej chodni kominowej dla Elektrowni Bechatw I.

Gliwice 1977,
[2] PN-EN 1991-1-4:2005 Eurocod 1: Obcienia budowli, cz 1-4: Oglne obcienia
budowli, obcienie wiatrem
[3] Civil Design Report No.G 06/07. Existing Belchatow Power Station. Krtzig & Partner
Ingenieurgesellschaft fr Bautechnik mbH, Bochum, 2007-2009.
[4] PN-EN 1991-1-1:2002 Eurocod 1: Oddziaywanie na konstrukcje, cz 1-1: Oddziaywanie
oglne. Ciary objtociowe, ciar wasny i obcienia zewntrzne budynkw
[5] Geodezyjne pomiary odksztace elbetowego paszcza chodni kominowych W-2/5 i W-
2/6 w Elektrowni Bechatw wraz z graficznym opracowaniem wynikw. AP.GEO
Geodezja i Geoinformatyka Pawe Zajc. Wrocaw, listopad 2010.
[6] Mazurkiewicz Z.E., Nagrski R.T.: Shells of Reovolution. Warszawa, PWN, Amsterdam,
ELSEVIER, 1991.
MATERIAL NONLINEAR ANALYSIS OF REINFORCED CONCRETE COOLING

TOWER SHELL
Summary
The shell of a cooling tower is modeled by 13-layered finite elements. Nonlinear

behavior of both materials steel and concrete was achieved using the secant moduli method.
The analyses have been performed under an applied weight and wind loads. The numerical
simulation of deformations and stress was performed by the finite-element-system
COSMOS/M. The nonlinear analysis shows local exceeding of maximum strains in steel
(50) but the global load capacity of the cooling tower is not achieved.
The shell of a cooling tower is modeled by 13-layered finite elements. Nonlinear behavior of
both materials steel and concrete was achieved using the secant moduli method. The
analyses have been performed under an applied weight and wind loads. The numerical
simulation of deformations and stress was performed by the finite-element-system
COSMOS/M. The nonlinear analysis shows local exceeding of maximum strains in steel
(50) but the global load capacity of the cooling tower is not achieved.
Jacek KORENTZ1
Uniwersytet Zielonogrski
METODA OBLICZANIA UGICIA BELEK ELBETOWYCH

WZMOCNIONYCH MATERIAEM KOMPOZYTOWYM
STRESZCZENIE
Wzmocnienia konstrukcji materiaami kompozytowymi s coraz czciej stosowane.

We wzmocnionych t technik belkach elbetowych moe doj do uplastycznia jej zbrojenia
podunego. Znane metody obliczania ugicia belek elbetowych oparte s na dwufazowym
modelu sztywnoci i dlatego nie uwzgldniaj tego faktu. Opracowany przez autora
trjliniowy model zalenoci moment-krzywizna dla zginanego wzmocnionego elementu
elbetowego pozwoli na opracowanie metody obliczania ugicia wzmocnionych belek
elbetowych, ktra jest zaprezentowana w tym opracowaniu. Uzyskane t metod wyniki
oblicze wykazuj dosy du zgodno z wynikami bada dowiadczalnych.
Sowa kluczowe: belka elbetowa, wzmocnienie, zginanie, krzywizna, ugicie.
1 WPROWADZENIE
Nono i odksztacalno wzmacnianych elementw elbetowych zaley midzy

innymi od techniki wzmocnienia oraz waciwoci mechanicznych zastosowanych materiaw
naprawczych [5,10]. Do wymiarowania wzmocnie stosowane s znane metody analityczne
wynikajce z analizy stanw granicznych nonoci [3,7], a take gotowe programy
i instrukcje firm produkujcych materiay naprawcze. Natomiast sprawdzenie stanu
granicznego ugicia jest utrudnione. W belkach elbetowych wzmocnionych kompozytami
dochodzi do uplastycznienia istniejcego zbrojenia [4,9,10], dlatego dostpne normowe
metody obliczania ugicia nie mog by zastosowane. Znane s w literaturze modele
obliczeniowe i metody analizy odksztace belek elbetowych z dodatkowym zbrojeniem
zewntrznym wykonanym z materiaw kompozytowych, w caym zakresie obcie
[1,2,11]. Oglnie dostpnych dla projektantw metod analizy odksztace belek po
wzmocnieniu jest niewiele, mona tu wymieni raport techniczny fib-ceb [3]. Jednak zawarta
w nim metoda obliczania ugicia wzmacnianych belek nie uwzgldnia wszystkich faz pracy
przekroju wzmocnionego [6].
W niniejszym opracowaniu przedstawiono metod obliczania ugicia wzmocnionych
belek elbetowych na podstawie trjliniowego modelu zalenoci moment-krzywizna dla
wzmocnionego przekroju elbetowego zaprezentowanego przez autora w opracowaniu [8].
________________________
1
j.korentz@ib.uz.zgora.pl
144 J. Korentz
Metoda obliczania ugicia belek wzmacnianych przy wstpnym poziomie wytenia

bdzie zaprezentowana w oddzielnym opracowaniu.
2 PROPONOWANE METODY OBLICZANIA UGICIA
Metoda obliczania ugicia wzmocnionych belek elbetowych jest zaprezentowana na

przykadzie belki poddanej czteropunktowemu zginaniu. Model obliczeniowy stanowicy
podstaw oblicze ugicia ilustruje rys.1.
a) M b)
BI BII
MLu BII,y P P
M Mcr M Mcr
Msy Msy
rl
Msy yl
B pl pl
l
cr
sy I
Mcr II
I II II,y
II,y
cr sy Lu
Rys.1. Model obliczeniowy: a) zaleno moment-krzywizna, b) wykres momentw zginajcych i rozkad

krzywizny na dugoci belki
Na rys.1a przedstawiono trjliniowy model zalenoci moment-krzywizna dla

zginanego przekroju elbetowego opracowany przez autora [8]. Opisuj go trzy
charakterystyczne punkty rozdzielajce fazy pracy wzmocnionego przekroju zginanego. S
to: faza pracy przekroju niezarysowanego, faza pracy przekroju zarysowanego i faza pracy
przekroju z uplastycznionym zbrojeniem belki do chwili wyczerpania nonoci. Wzory do
oblicze wartoci momentw zginajcych i krzywizn na granicy poszczeglnych faz
zamieszczone s w pracy [8]. Na rys.1b zamieszczono wykres momentw zginajcych w
analizowanej belce i rozkad krzywizny na dugoci belki.
Obliczanie ugicia na podstawie modelu zalenoci moment-krzywizna opiera si na
cakowaniu krzywizny na dugoci analizowanego elementu. Sztywnoci elementu
niezarysowanego BI, po zarysowaniu BII i po uplastycznieniu zbrojenia BII,y obliczane s
odpowiednio z nastpujcych zalenoci:
M
BI cr (1)
cr
M sy M cr
BII (2)
sy cr
M Lu M sy
BII , y (3)
Lu sy
Natomiast krzywizn elementu niezarysowanego I, zarysowanego II i uplastycznionego

II,L mona wyznaczy odpowiednio z zalenoci:
M cr
I (4)
BI m
Metoda obliczania ugicia belek elbetowych wzmocnionych materiaem 145
M M cr BI
II 1 cr 1 m i 1 (5)
BI BII m
M M sy BII
II , y
BII

BII , y m

1 cr i 1 m y i y 1 (6)

gdzie:
M cr M sy
m my (7,8)
M M
BI BII
i iy (9,10)
BII BII ,y
Strzaka ugicia analizowanej belki z rys.1b wynosi:
a a I a II a II , y (11)
21p2
gdzie:
aI I l (12)
8 6

1 1
a II II l 2 p r r 2 p II l 2 1 2 p 2 p 1 (13)
6 8
1 1
a II , y II , y l 2 p y y 2 p II , y l 2 1 2 p 2 p 1 (14)
6 8
Jeeli moment zginajcy MMsy to aII,y=0, a jeeli MMcr to ugicie belki wyraone
jest wzorem (12). W analogiczny sposb mona wyprowadzi wzory na strzak ugicia dla
belek o innych schematach statycznych i innych obcie.
Ugicie wzmocnionych belek elbetowych na podstawie trjliniowego modelu
moment-krzywizna mona rwnie oblicza w inny uproszczony sposb, przyjmujc
urednion krzywizn belki na jej dugoci. Wwczas do obliczenia ugicia wystarczy
obliczenie siecznej sztywnoci belki B (rys.1a) dla okrelonego momentem zginajcym M
stopnia jej wytenia.
M
B (15)

W takim przypadku krzywizna , ktrej rozkad na dugoci belki ilustruje linia

przerywana na rys.1b, jest wyraona wzorem:
I II II , y (16)
w ktrym krzywizny elementu niezarysowanego I, zarysowanego II i uplastycznionego II,y

wyraone s odpowiednio rwnaniami (4,5,6). Jeeli maksymalny moment zginajcy belk
M<Msy wwczas we wzorze (16) II,y=0, a jeeli element nie ulega zarysowaniu pod
wpywem obcie tj. jeeli M<Mcr to rwnie II=0.
146 J. Korentz
Dla tak okrelonej krzywizny strzaka ugicia moe by obliczana z zalenoci:
a M l 2 (17)
lub moe by te okrelona na podstawie siecznej sztywnoci belki (15):
M 2
a M l (18)
B
gdzie we wzorach (17,18) M jest wspczynnikiem uwzgldniajcym rozkad momentu

zginajcego na dugoci belki i warunki podparcia.
Drugi sposb obliczania ugicia na podstawie urednionej krzywizny lub sztywnoci
jest mniej pracochonny, pozwala bowiem na korzystanie z gotowych, znanych
wspczynnikw M okrelajcych rozkad krzywizny na dugoci obliczanych elementw.
Oczywicie strzaki ugicia obliczone wzorem (16) bd wiksze ni strzaki ugicia
obliczone wzorem (11), jednak rnica w uzyskanych wynikach nie jest zbyt dua, poniewa
belki po wzmocnieniu s znacznie wytone na caej dugoci strefy wzmocnienia pod
wpywem nowych obcie eksploatacyjnych [4,9,10].
3 WALIDACJA MODELU
Opisane wczeniej sposoby obliczania ugicia wzmocnionych belek elbetowych

zweryfikowano przez porwnanie obliczonych tymi sposobami ugi z wynikami
uzyskanymi podczas bada dowiadczalnych. W tablicy 1 zamieszczone s podstawowe dane
geometryczne badanych belek oraz waciwoci mechaniczne zastosowanych materiaw do
ich wykonania. Belki te byy przedmiotem bada eksperymentalnych rnych autorw
[2,4,9]. S to wyniki bada dla belek, ktre zostay wzmocnione materiaami
kompozytowymi przed ich obcieniem. W badaniach tych mierzono rne wielkoci, a w ich
wyniku uzyskiwano rwnie cieki rwnowagi statycznej badanych belek w caym zakresie
obcie, od zera do obcienia niszczcego. We wszystkich przypadkach byy to belki
poddane czteropunktowemu zginaniu.
Na rys. 2 zamieszczone s zalenoci midzy cakowitym obcieniem P
a przemieszczeniem a badanych belek oraz zalenoci P-a uzyskane dwoma metodami
obliczania ugicia prezentowanymi w niniejszym opracowaniu. Ugicie metod dokadn
obliczono wzorem (11), a ugicie metod uproszczon obliczono wzorem (17).
Tablica 1. Podstawowe dane analizowanych belek [2,4,9].
Dane geometryczne Zbrojenie podune Beton Tamy FRP

Belka b h l pl As1 As2 fsy fco Ec AL EL
2 2 2
(cm) (cm) (m) (m) (cm ) (cm ) (MPa) (MPa) (GPa) (cm ) (GPa)
Bz-1 [4] 12 30 3.00 1.00 3.39 0.32 551 44.4 30.0 0.6 165
B10 [2] 15.9 30.6 2.438 0.914 2.54 0 419 41.2 30.2 7.19 11.72
B-08/S [9] 15 30 3.00 0.80 3.39 1.57 490 33.8 27.3 0.96 171.9
Jak mona zauway, na rys.2 zalenoci obcienie-przemieszczenie obliczone dwoma

prezentowanymi metodami daj bardzo zblione wyniki. Niezbyt due rnice midzy
metod dokadn a metod uproszczon, zgodnie z oczekiwaniami, zauwaalne s dopiero po
uplastycznieniu zbrojenia belki.
a) 140 wzr (11)

b) 140
P (kN) P (kN)
120 120 Wzr (11)
100 100
wzr (17)
80 80
Wzr (17)
60 60
Model Model
40 40
Wyniki bada Wyniki bada
20 20
a (m) a (m)
0 0
0 0.01 0.02 0.03 0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03
c) 200
P (kN) Wzr (11)
150
Wzr (17)
100
Model
50
Wyniki bada
a (m)
0
0 0.005 0.01 0.015 0.02 0.025 0.03
Rys.2. Zalenoci obcienie-ugicie: a) belka Z-1 [4], b) belka B10 [2], c) belka B-08/S [9]
Porwnujc wyniki bada eksperymentalnych i wyniki oblicze, mona stwierdzi, e

prezentowane sposoby obliczania ugicia odwzorowuj wyniki bada w dostatecznym
stopniu. Proponowany model obliczeniowy w jednym przypadku nie doszacowuje
odksztace belki (rys.1a), w jednym przypadku daje wiksze wartoci ugicia ni miao to
miejsce w badaniach (rys.1c) i w jednym przypadku wyniki obliczonych przemieszcze
w zasadzie pokrywaj si z wynikami eksperymentu (rys.1b).
Zauwaalne rnice midzy modelem a wynikami bada na razie s trudne do
wytumaczenia. Najprawdopodobniej, zdaniem autora, mog ona by spowodowane efektem
skali. Badane belki miay bardzo mae wymiary przekroju poprzecznego, ich rozpito te
nie bya zbyt dua, dlatego dalszej weryfikacji modelu obliczeniowego naleaoby dokona
na elementach w skali naturalnej, rwnie obcianych w inny sposb.
4 PRZYKAD ZASTOSOWANIA
Zastosowanie prezentowanej metody obliczania ugicia zilustrowano przykadem

obliczenia ugicia belki wzmocnionej dwoma rodzajami tam CFRP o rnych waciwociach
mechanicznych, tj. tamami wysokomoduowymi i niskomoduowymi. Na rys.3 przedstawiono
charakterystyk przekroju wzmocnionych belek, waciwoci mechaniczne zastosowanych
materiaw oraz schemat statyczny. Nono belki przed wzmocnieniem wynosi 265kNm, a po
wzmocnieniu dla obydwu rodzaju tam nono jest zwikszona o okoo 40% do 370kNm.
Pierwszym etapem jest zbudowanie modelu zalenoci moment-krzywizna dla
wzmocnionego przekroju belki, polegajce na obliczeniu wsprzdnych trzech
charakterystycznych punktw modelu. Wzory do obliczania krzywizny i momentu zginajcego
zamieszczone s pracy [8]. Wyniki oblicze wsprzdnych charakterystycznych punktu
modelu moment-krzywizna zamieszczone s w tablicy 2. Zakres oblicze wsprzdnych
punktw tego modelu nie wymaga duego nakadu pracy, jest bardzo zbliony do okrelenia
charakterystyk przekroju przy obliczaniu ugicia belek elbetowych.
148 J. Korentz
a) 30 b)
Belka fco (MPa) Ec(GPa) fsy(MPa) Es(GPa) AL (mm2) EL (GPa)
212
F1 30 22.2 400 200 210 256
F2 30 22.2 400 200 170 165
46
520 c)
6.00m
4
AL
Rys.3. Charakterystyka analizowanych belek: a) przekrj, b) waciwoci materiaw, c) schemat statyczny
Tablica2. Wsprzdne charakterystycznych punktw zalenoci moment-krzywizna.

Zarysowanie
Uplastycznienie zbrojenia Stan graniczny
Belka cr Mcr sy Msy Lu MLu
cr sy u
(m-1) (kNm) (m-1) (kNm) (m-1) (kNm)
F1 0.000583 0.580 49.5 0.006867 0.370 299.9 0.018347 0.231 370.2
F2 0.000518 0.579 49.3 0.006826 0.366 290.9 0.012680 0.232 372.5
Tablica3. Obliczone wartoci sztywnoci, krzywizny i ugicia

Belk Sztywno Krzywizna Ugicie
a BI BII BII,y I II II,y acr asy aLu
(MNm2) (MNm2) (MNm2) (m-1) (m-1) (m-1) (cm) (cm) (cm)
0.0043
F1 84.920 39.853 12.088 0.00427 0.00405 0.22 2.58 4.73
6
0.0038
F2 84.908 38.680 8.419 0.00395 0.00363 0.22 2.56 6.19
9
400
M(kNm) 370kNm
Belka F1
330kNm
300 Belka F2
265kNm
Belka
200 a=2.50cm bez wzmocnienia
132kNm 0.80cm
100
a=3.30cm
3.50cm 4.30cm a (m)

0
0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07
Rys.4. Wykresy zalenoci moment-przemieszczenie dla analizowanych belek
Na podstawie zwizkw moment-krzywizna mona okreli sztywno elementu

niezarysowanego, zarysowanego i po uplastycznieniu zbrojenia belki oraz krzywizny belki w
poszczeglnych fazach jej pracy, a take ugicia belki w trzech charakterystycznych punktach
modelu. Wyniki tych oblicze, uzyskane z prezentowanych w opracowaniu wzorw,
zamieszczone s w tablicy 3. Na podstawie danych zamieszczonych w tablicy 2 i 3 mona
zbudowa wykres zalenoci moment-przemieszczenie w caym zakresie obcie, ktry
przedstawiony jest na rys.4.
Procedura obliczenia ugicia belki F1 metod uproszczon, wg wzorw (16) i (17), od
zadanego obcienia wywoujcego moment zginajcy 330kNm jest nastpujca:
0.330 0.330 0.0495 84.920 0.330 0.2999 39.853

1 1 0.009356m 1
84.920 84.920 39.853 39.853 12.088
5
a 0.009356 6.00 2 3.50cm
48
W taki sam sposb mona obliczy ugicie belki F2, dla momentu zginajcego
330kNm, wynosi ono 4.30cm.
Na podstawie prezentowanych wynikw oblicze (rys.4) mona stwierdzi, e we
wzmocnionych belkach mog wystpowa due ugicia 3.50cm i 4.30cm, ktre s wiksze od
ugicia maksymalnego wynoszcego 600cm/250=2.40cm. Przy okrelonym poziomie
obcienia (M=330kNM) zauwaalna jest te dua rnica w ugiciach belek dla obu
zastosowanych materiaw naprawczych. Ugicie belki F2 wzmocnionej tam
niskomoduow jest wiksze od ugicia belki F1 wzmocnionej tam wysokomoduow
o 0.80cm.
Zakadajc wzmocnienie belki elbetowej (wykres dla belki niewzmocnionej na rys.4)
po odcieniu jej do poziomu M=132kNm prezentowanym sposobem i materiaami
naprawczymi, przyrost ugicia po wzmocnieniu, dla nowych obcie (M=330kNm) bdzie
wynosi 2.50cm lub 3.30 cm, w zalenoci od zastosowanych materiaw naprawczych.
W takim przypadku mona jeszcze przyj, e przyrost ugicia belki F1 po wzmocnieniu
bdzie mieci si w granicach dopuszczalnego maksymalnego ugicia.
5 PODSUMOWANIE
Niektre konstrukcje wymagaj wzmocnie, aby przywrci im pierwotn nono albo

zwikszy ich nono ze wzgldu na zamian przeznaczenia obiektu. W tym celu stosowane
s rne techniki wzmocnienia i materiay naprawcze o bardzo zrnicowanych cechach
mechanicznych. Ostatnio bardzo czsto stosowane s kompozyty wglowe ze wzgldu na ich
wysok wytrzymao. Kompozytami mona zwikszy nono elementu w znacznym
stopniu, ale zwikszenie sztywnoci wzmocnionego elementu jest niedue. Std mog
pojawi si problemy z nadmiernymi ugiciami wzmacnianych elementw od
nowoprojektowanych oddziaywa. Ponad to istniejce zbrojenie we wzmacnianych belkach
moe ulec uplastycznieniu w zakresie obcie eksploatacyjnych i pojawiaj si wtedy
w belce wzmocnianej odksztacenia trwae. O ile wymiarowanie zbrojenia wzmacniajcego
nie stanowi wikszego problemu, to obliczanie ugicia moe sprawi trudno, poniewa
znane normowe metody obliczania odksztace konstrukcji elbetowych oparte s na
modelach dwufazowych, w ktrych nie uwzgldnia si uplastycznienie zbrojenia.
Opracowany przez autora model zalenoci moment-krzywizna dla przekroju
wzmocnionego, a na jego podstawie metoda obliczania ugicia pozwala na ocen odksztace
wzmocnionych belek elbetowych w caym zakresie obcie. Uzyskane t metod wyniki
oblicze wykazuj dosy dobr zgodno z wynikami bada dowiadczalnych.
Przedstawiona metoda obliczania ugicia dotyczy jedynie belek wzmocnionych przed
obcieniem. W praktyce wzmacnia si elementy ju istniejce. eksploatowane od wielu lat,
trwale zdeformowane i wstpnie wytone przed wzmocnieniem. Dlatego konieczne jest
opracowanie metody do obliczania odksztace wzmacnianych belek trwale zdeformowanych
i wstpnie wytonych. To zagadnie bdzie przedmiotem odrbnego opracowania autora.
150 J. Korentz
PIMIENNICTWO
[1] Charkas H., Rasheed M., Melhem M., Simplified load-deflection calculations of FRP
strengthened RC beams based on a rigorous approach, Proc. 15th ASCE Engineering
Mechanics Conference, June 2-5, 2002, Columbia University, New York
[2] El-Mihilmy M.T., Tedesco J.W., Deflection of reinforced concrete beams strengthened
with fiber-reinforced polymer (FRP) plates, ACI Structural Journal, Vol.97, No.5, 2000,
679-688
[3] Externally bonded FRP reinforcement for RC structures, Technical Report, Fib Biulletin,
No 14, Lausanne, 2001
[4] Jankowiak I., Wzmacnianie tamami CFRP belek elbetowych przy rnych poziomach
obcienia - badania laboratoryjne, Trwao i skuteczno napraw obiektw
budowlanych, III konferencja naukowa. Rydzyna-Pozna, 2010, [5], CD-ROM
[5] Korentz J., Efektywno technik wzmacniania belek elbetowych, Renowacja budynkw
i obszarw zabudowanych, t.5, 2009, 301-308
[6] Korentz J., Obliczanie ugicia wzmacnianych belek elbetowych wg zalece fib-ceb,
Przegld Budowlany, Nr 4, 2011, 131-134
[7] Korentz J., Wymiarowanie wzmocnie belek elbetowych, Wiadomoci Projektanta
Budownictwa, 2010, Nr 11 (238)
[8] Korentz J., Model zalenoci moment-krzywizna dla wzmocnionych przekrojw
zginanych, Konstrukcje zespolone, t.9, Zielona Gra, 2011, 117-123
[9] Kotynia R., Kamiska M.E., Odksztacalno i sposb zniszczenia elbetowych belek
wzmocnionych na zginanie materiaami kompozytowymi CFRP, Zeszyt 9, Wydawnictwo
Katedry Budownictwa Betonowego Politechniki dzkiej, d, 2000
[10] Kotynia R., Kamiska M.E., Odksztacalno i sposb zniszczenia elbetowych belek
wzmocnionych na zginanie materiaami kompozytowymi CFRP, Zeszyt 13,
Wydawnictwo Katedry Budownictwa Betonowego Politechniki dzkiej, d, 2003
[11] Said H., Deflection prediction for FRP-strengthened concrete beams, Journal of
Composites for Construction, Vol.14, No.2, 2010, 244-248
A METHOD FOR CALCULATION THE DEFLECTION OF REINFORCED

CONCRETE BEAMS STRENGTHENED WITH FRP
Summary
External FRP flexural strengthening of reinforced concrete beams is a well-established

practice for structural rehabilitation and upgrade. Unlike conventional reinforced concrete
structures, FRP strengthened members can exhibit additional flexural capacity in the post-
yielding stage. This makes RC deflection predicting models inapplicable in case of FRP
strengthened structures. A method, based on a trilinear moment-curvature model, for
calculating the deflection of RFP strengthened reinforced concrete beams is proposed. The
deflections calculated using the proposed simplified expressions were found to correlate well
with the deflection measured in laboratory beam tests.
Radosaw KUPCZYK1
Politechnika lska w Gliwicach, Katedra Konstrukcji Budowlanych
BADANIA WPYWU ZARYSOWANIA NA NONO

ZAKOTWIE STRZEMION
STRESZCZENIE
W referacie zamieszczono wyniki bada 24 elementw betonowych z wewntrznie

krawdziowo zakotwionym strzemieniem wykonanym ze stali klasy C wg Eurokodu 2.
Wymuszono w modelach powstanie zarysowania o wstpnej rozwartoci do 0,3 mm
w paszczynie zagitego haka prta. Kolejno wykonano nacig strzemion w efekcie
okrelajc nono ich zakotwienia. Badania przeprowadzono dla prta o rednicy 10 mm
i trzech rodzajw ksztatu haka prta, jak rwnie dla dwch gruboci otulin wynoszcych
cnom = 15 mm i 20 mm. W analizowanym zakresie okrelono, e spord zbadanych rodzajw
zakotwienia, strzemiona zakoczone hakiem prostym 90o, jako jedyne ulegy wyrwaniu z
elementu, nie wykorzystujc tym samym penej nonoci uytej stali zbrojeniowej. Przy
najmniejszej z zastosowanych otulin, rozwizanie to nie zapewnio wykorzystania napre
do poziomu granicy plastycznoci prtw.
Sowa kluczowe: konstrukcje elbetowe, zakotwienie, ksztatowanie zbrojenia, strzemi, hak
1 WSTP
Zagadnienie ksztatowania zakotwie stalowych strzemion w betonie byo tematem

szeregu bardzo obszernych bada (m.in. podanych w [1, 2]) prowadzonych w latach 60 i 80
XX w. Wykonano wwczas wiele penowymiarowych jednoprzsowych belek elbetowych,
gdzie kotwienie zbrojenia odbywao si w strefie ciskanej betonu. Badania te kontynuowano
stosujc nieobcione betonowe modele drobnowymiarowe (kostki) z wewntrznie rodkowo
zakotwionym i wyrywanym prtem poprzecznym. Ta zmiana umoliwia zwikszenie liczby
modeli i tym samym pozwolia na szerok analiz wybranych czynnikw majcych wpyw na
prac zakotwienia, takich jak m.in.: ksztat haka prta, rednica zagicia zbrojenia,
wytrzymao betonu, zastosowanie zbrojenia podunego wewntrz zagicia strzemienia.
W roku 2008 na Politechnice lskiej rozpoczto badania zakotwie zbrojenia
poprzecznego w betonie stosujc coraz powszechniej uywane w praktyce projektowej prty
zbrojeniowe ze stali o wytrzymaoci fyk 500 MPa i podwyszonej cigliwoci tj. klasy B i C
wg EC2 [3]. Elementy badawcze swoim ksztatem (odwrcona litera T) umoliwiy analiz
nonoci krawdziowego zakotwienia zbrojenia poprzecznego w betonie w zalenoci
________________________
1
radoslaw.kupczyk@polsl.pl
152 R. Kupczyk
od m.in. rednicy prta, ksztatu haka, gruboci otuliny, wpywu napre ciskajcych
prostopadych do paszczyzny zagicia strzemienia. Wyniki jak i wnioski z tych bada wraz
z zaleceniami jak naley ksztatowa zbrojenie poprzeczne w strefie ciskanej lub obojtnej,
aby uzyska pen nono prtw a tym samym ich zerwanie, przedstawiono w pracach
[4, 5].
Wszystkie z przytoczonych bada odnosz si do zakotwie strzemion w betonie, ktry
jest nieobciony lub jest ciskany prostopadle do paszczyzny zagicia prtw. Autor nie
spotka si w literaturze z badaniami, ktre objy swoim zakresem przypadek zakotwienia
zbrojenia poprzecznego zlokalizowanego w strefie rozciganej elementu. Z tak sytuacj
mamy do czynienia do czsto np. w strefach przy podporach wewntrznych belek cigych.
Podjto wic w 2010 roku badania stanowice kontynuacj prac [4, 5], majc na celu
okrelenie wpywu zarysowania poprzecznego zlokalizowanego w okolicy paszczyzny
zagicia strzemion na ich nono przy zastosowaniu rnej gruboci otuliny jak rwnie
rnych ksztatw haka prta.
2 MODELE, STANOWISKO, PRZEBIEG BADANIA
Badania swoim zakresem objy 24 typy rnych modeli imitujcych stref

krawdziowego zakotwienia strzemienia w czci rozciganej elementu. Elementy badawcze
charakteryzoway si jednakowym ksztatem, typem i rednic zastosowanego zbrojenia,
sposobem obciania jak rwnie zblionymi parametrami wytrzymaociowymi betonu
i stali. Zrnicowano natomiast, grubo zastosowanej otuliny oraz wstpn rozwarto rysy
zlokalizowanej w okolicy paszczyzny wyrywanego strzemienia.
Elementy badawcze posiaday przekrj w ksztacie odwrconej litery T
o maksymalnych wymiarach 300 300 300 mm. Strzemiona w postaci pojedynczych
prtw rednicy 10 mm, zakoczono wariantowo hakiem 90o (rys. 1a) lub 135o (rys. 1b)
zgodnym z norm EC2 [3] i PN [6] oraz hakiem o ksztacie pozanormowym (rys. 1c).
a) b) c)
Rys. 1. Przyjte sposoby kotwienia strzemion: a) hak 90o, b) hak 135o, c) rozwizanie pozanormowe
Haki zbrojenia poprzecznego ksztatowano przyjmujc minimaln dopuszczaln

rednic wewntrzn zagicia wynoszc wg [3, 6] 4 strzemienia (410 = 40 mm).
Zbrojenie to zaprojektowano ograniczajc kontakt strzemion z betonem wzdu elementu do
Badania wpywu zarysowania na nono zakotwie strzemion 153
pocztku zagicia prta poprzez umieszczenie ich wewntrz rurki PCV o rednicy
zewntrznej 22 mm (rys. 2a). Zaoenie to jest zgodne z wynikami bada [7] i odpowiada
chwili znacznego wytenie elementw. Koniec rurki uszczelniono piank izolacyjn przed
dostaniem si do jej wntrza zaczynu w trakcie betonowania.
Zarysowanie w okolicy paszczyzny zagicia strzemienia uzyskano poprzez
zastosowanie rozciganego w trakcie bada zbrojenia podunego. Zagity hak prta stanowi
w modelu karb i wymusza miejsce powstania pierwszej rysy. Zbrojenie podune stanowiy
dwa prty proste o rednicy 16 mm ze stali gorcowalcowanej. Jeden prt poduny
znajdowa si wewntrz pierwszego zagicia strzemienia, a kolejny symetrycznie z drugiej
stronie elementu badawczego. Koce prtw podunych przeduono z obu stron modeli
o 60 cm celem zamocowania ich na czas badania w urzdzeniu nacigowym.
Otulin strzemion przyjto o wartoci cnom = 15 lub 20 mm. Zbrojenie wszystkich typw
modeli przedstawiono na rysunku 2b, c, d. Elementy badawcze betonowano od strony haka
strzemion (od gry) i badano po 6 dniach dojrzewania betonu, co byo spowodowane
przyjciem koncepcji projektowania nowych elementw na podstawie wnioskw z modeli ju
zbadanych.
Rys. 2. Elementy badawcze: a) odcinek redukcji przyczepnoci prta do betonu, b) hak prosty 90o, c) hak ostry
135o, d) hak pozanormowy, 1 blok betonowy, 2 strzemi, 3 zbrojenie podune, 4 rurka PCV
Obcienie elementw realizowano w dwch etapach. Pierwszy z nich polega na

wymuszeniu podnonikiem hydraulicznym o nonoci 160 kN (7) poprzez zoon z 3 profili
stalow belk (10) opierajc si jednym kocem na badanym modelu, nacigu dwch prtw
podunych. W efekcie doprowadzono do powstania zarysowania w okolicy paszczyzny
zagicia strzemienia o okrelonej rozwartoci (0,1, 0,2 lub 0,3 mm) mierzonej czujnikiem
indukcyjnym (6) (rys. 4a) na staej bazie pomiarowej wynoszcej 100 mm. Drugi etap polega
na przyoeniu siy wywoywanej siownikiem hydraulicznym (8) (o zakresie 100 kN
i wysigu 50 mm) do koca prta strzemienia (1), wyrywajc go tym samym z betonu.
Schemat stanowiska badawczego przedstawiono na rysunku 3.
Wykonano rwnie modele tzw. kontrolne, w ktrych to pomijano etap pierwszy
i tym samym badano modele wstpnie niezarysowane.
154 R. Kupczyk
Rys. 3. Schemat obciania modeli: 1 wyrywane strzemi 10 mm, 2 nacigane prty podune 16 mm,
3 gowica kotwica prt, 4 waek pomiarowy, 5 siomierz, 6 czujniki indukcyjne, 7 podnonik
hydrauliczny, 8 prasa nacigowa, 9 urzdzenie oporowe w postaci 2C120, 10 belka stalowa
zoona z 2C100 i I100, 11 uchwyty kotwice
Widok zarysowanego elementu oraz zoonego stanowiska badawczego zamieszczono

na rysunku 4.
a) b)
Rys. 4. Widok modelu w trakcie badania: a) zakoczony I etap obciania po wprowadzeniu rysy o danej
wielkoci rozwarcia, b) zoone stanowisko badawcze
3 MATERIAY
Do zbrojenia modeli uyto prtw wykonanych ze stali o duej cigliwoci klasy C

wg EC2 [3]. Stosujc przepisy dotychczasowej normy PN [6] zbrojenie to, ze wzgldu na
warto charakterystycznej granicy plastycznoci fyk > 500 MPa, zaliczano do klasy A-IIIN.
Badania stali wykonano na prbkach nieobrobionych sporzdzajc dla kadego prta
wykres - (rys. 5).
700
[MPa]
600
500
400
300
200
10
100
0
0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0
[%]
Rys. 5. Zalenoci - nieobrobionych prtw strzemion rednicy 10 mm
Prty o rednicy 10 mm, charakteryzoway si ilorazem Rm/ReH wynoszcym 1,16,

i wartoci Agt = 11%. Zgodnie z wymaganiami EC2 [3], zbrojenie to spenia wymagania
klasy C. Wyniki bada stali zestawiono w tablicy 1.
Tablica 1. rednie wartoci parametrw mechanicznych prtw nieobrobionych badanych
wg PN-EN 10002-1:1998
Granica Cakowite
Modu Wytrzymao
rednica plastycznoci procentowe
Typ sprystoci na rozciganie
prta wyduenie przy
stali E grna Rm
[mm] najwikszej sile
[GPa] ReH [MPa] [MPa]
Agt [%]
C 10 194 549,4 634,7 11,0
Do wykonania modeli kadej serii zastosowano beton (1 zarb = 4 elementy badawcze)

wykonywany na cemencie portlandzkim wieloskadnikowym CEM II/B-M (V-LL) 32,5 R
i kruszywie o maksymalnej rednicy ziaren 16 mm.
W dniu badania modeli, tj. po 6 dniach dojrzewania betonu, rednie wartoci
parametrw mechanicznych okrelono dla kadego zarobu betonu na: 3 prbkach
kostkowych 150150150 mm, 3 walcach 150300 mm w prbie brazylijskiej na
rozupywanie. Sumarycznie zbadano 33 elementw towarzyszcych. Parametry materiaowe
zasadniczych serii zestawiono w tablicy 2.
Tablica 2. rednie wartoci parametrw mechanicznych betonu
Planowana Wytrzymao Wytrzymao
Typ haka / Otulina
wytrzymao na ciskanie na rozciganie
jedno cnom
fc,cube fc,cube fctm
betonowanie [mm]
[MPa] [MPa] [MPa]
hak 90o 25,0 nie badano
hak 135o 15 26,1 2,36
pozanormowy 23,9 2,33
25
hak 90o 25,5 2,53
hak 135o 20 27,7 2,36
pozanormowy 30,4 2,33
156 R. Kupczyk
4 PRZEBIEG BADA I ANALIZA
W badaniach strzemion kotwionych hakiem prostym 90o, w elementach kontrolnych

tj. bez zarysowania (oznaczenie 0 na rysunkach) osignito pen nono prtw i ich
zerwanie. Wprowadzenie wstpnej rysy (rys) o danej sumie rozwarcia na odcinku 10 cm
(po 5 cm z kadej strony paszczyzny zagicia prta) skutkowao polizgiem prta
w zakotwieniu i w dalszym etapie wyamaniem czoa modelu przez prostujcych si zagity
hak strzemienia (rys. 6).
Rysa wstpna 0,1 mm Rysa wstpna 0,2 mm Rysa wstpna 0,3 mm

Otulina 20 mm Otulina 20 mm Otulina 15 mm
Rys. 6. Widok wybranych zniszczonych elementw badawczych, w ktrych strzemi kotwiono hakiem
prostym 90o
Jak si mona byo spodziewa, im wiksza rozwarto wprowadzonego wstpnie

zarysowania tym bardziej malaa nono zakotwienia hakiem prostym. Drugim bardzo
istotnym czynnikiem majcym bezporedni wpyw na uzyskiwane nonoci zakotwienia
strzemion bya grubo zastosowanej otuliny. Dla najmniejszej przyjtej i wynoszcej 15 mm
nie osignito w prtach ich granicy plastycznoci. Wyjtkiem okaza si jedynie model ze
wstpnym zarysowaniem 0,2 mm. Przy zastosowaniu najgrubszej z analizowanych otulin
(20 mm), nono wszystkich prtw strzemion zbliya si do penej nonoci prtw osiowo
rozciganych. Uzyskane wyniki zestawiono zbiorczo na rysunku 7.
700
otulina 15 mm 10 otulina 20 mm
646
650
Naprenia w prcie [MPa]
627 636 624

prt uleg
600 586 587
zerwaniu
550
521
500 492
450
400
Wstpna rysa [mm] 0 0,1 0,2 0,3 0 0,1 0,2 0,3 element
- rednia granica plastycznoci - rednia nono prta wymaga
powtrzenia
Rys. 7. Nonoci zakotwie strzemion o rednicy 10 mm, kotwionych hakiem prostym 90o
W wypadku zastosowania kotwienia zbrojenia hakiem ostrym 135o

i pozanormowym, niezalenie od zastosowanej gruboci otulenia zbrojenia tj. 15 i 20 mm
jak rwnie wprowadzonego wstpnie zarysowania z zakresu 0 do 0,3 mm, uzyskano pen
nono prtw i ich zerwanie.
W trakcie wyrywania strzemion, w elementach kontrolnych (bez wstpnego
zarysowania) doszo do zarysowania modeli w paszczynie zagicia haka prta, natomiast
w elementach z zadan rys o rozwarto 0,1 do 0,3 mm do powikszania si ich rozwartoci
(rys. 8 9). Im wprowadzona pocztkowa rysa w elemencie bya wiksza tym przyrost jej
rozwarcia do chwili zniszczenia by wikszy.
Rys. 8. Zmiana szerokoci sumy rozwarcia rysy (rys) wstpnej (0 mm, 0,1 mm i 0,3 mm) w skutek wyrywania
prta strzemienia rednicy 10 mm przy otulinie cnom = 15 mm
Rys. 9. Zmiana szerokoci sumy rozwarcia rysy (rys) wstpnej (0 mm, 0,1 mm i 0,3 mm) w skutek wyrywania
prta strzemienia rednicy 10 mm przy otulinie cnom = 20 mm
W wikszoci przypadkw najmniejszy przyrost zarysowania uzyskano dla kotwienia

strzemion hakiem typu pozanormowego, a najwikszy w wypadku rozwizania w postaci
haka prostego 90o.
158 R. Kupczyk
5 PODSUMOWANIE
Dla strzemion kotwionych hakiem o ksztacie pozanormowym i ostrym 135o nie

odnotowano negatywnego wpywu zarysowania (w granicach do 0,3 mm) na ich nono
i w kadym wypadku doprowadzono do zerwania prta. Przy stosowaniu tych rozwiza
zaobserwowano jedynie powikszenie si wstpnie zadanej rozwartoci rysy w obrbie
zakotwienia. Zastosowanie kotwienia prta przy pomocy haka prostego 90o okazao si by
najmniej pewnym ksztatem haka spord zbadanych i w wypadku maej gruboci otuliny
cnom 20 mm moe wpywa na zmniejszenie nonoci strzemion kotwionych w strefach
rozciganych.
PIMIENNICTWO
[1] Leonhardt F., Wlther R.: Geschweisste bewehrungsmatten als bgelbewehrung

schubversuche an plattenbalken und verankerungsversuche. Die Bautechnik, Heft 10,
Berlin, Oktober 1965.
[2] Neal S. Anderson, Julio A. Ramirez: Effect of the detailing of stirrup reinforcement on the
ultimate strength and behavior of reinforced concrete members failing in shear. Report of
Research No. CE-STR-87-2, Structural Engineering, W. Lafayette, 1987, 367 pp..
[3] PN-EN 1992-1-1:2008 Eurokod 2. projektowanie konstrukcji z betonu, Cz 1-1:
Reguy oglne i reguy dla budynkw.
[4] Starosolski W., Kupczyk R.: Badania zakotwie strzemion. XXV Oglnopolskie
Warsztaty Pracy Projektanta Konstrukcji 2010, tom IV, s. 21 66.
[5] Kupczyk R., Starosolski W.: Wpyw sposobu zakotwienia strzemion na ich nono.
55 Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2009, s. 239-248.
[6] PN-B-03264:2002 Konstrukcje betonowe, elbetowe i sprone. Obliczenia statyczne
i projektowanie. Grudzie 2002.
[7] Jasiski R., Kupczyk R., Starosolski W., Wieczorek M.: Badania belek elbetowych
zbrojonych na cinanie stal o zrnicowanej cigliwoci. 53-cia Konferencja Naukowa
KILiW PAN i KN PZITB Krynica 2007, tom II, s. 79 86.
Praca naukowa finansowana ze rodkw budetowych na nauk w latach 2010/2012

jako projekt badawczy
INVESTIGATION OF THE CRACKS INFLUENCE ON CAPACITY

OF STIRRUPS ANCHORAGE
Summary
The paper contains the results of 24 concrete models with the inside edge-anchored arm
of the stirrup made of steel of class C according to Eurocode 2. In the elements the crack
widths 0, 0.1, 0.2 and 0.3 mm were initiated in the plane of the hooked bar. Next, the stirrups
were tensioned by a hydraulic press connected to their free ends, and according to the
received level of force the anchorage capacity was determined. The study was conducted for
the bar diameter of 10 mm with three types of hook shapes and covers thickness of
cnom = 15 mm and 20 mm. The tests proved that among the investigated types of anchorage,
only the hook 90o, did not use the full load capacity of applied reinforcing steel. For the
smallest of the concrete covers used, this solution did not provide stress to the level of yield
strength of reinforcement bars.
Krystyna NAGRODZKAGODYCKA1
Magorzata SIKORSKA2
Politechnika Gdaska
EKSPERYMENTALNE BADANIE EFEKTYWNOCI

SPRENIA MONOLITYCZNYCH
I PREFABRYKOWANYCH WSPORNIKW O REDNIEJ
SMUKOCI CINANIA
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono wyniki bada eksperymentalnych spranych prtami bez

przyczepnoci krtkich wspornikw supa o redniej smukoci cinania (aF/d = 0,6) z zakresu
morfologii zarysowania, wytenia betonu i stali zbrojeniowej oraz nonoci. Efektywno
zastosowania prtw sprajcych jako zbrojenia gwnego okrelano dla elementw
monolitycznych oraz w przypadku czenia wspornikw i supa za pomoc sprania,
w dwuetapowej technologii procesu wykonawstwa. W elementach prefabrykowanych
wsporniki ze supem czone byy na suchy styk lub te na powierzchni nanoszono
dodatkowo warstw kleju konstrukcyjnego. W artykule zweryfikowano przydatno
zastosowania modelu obliczeniowego bazujcego na hipotezie cinania tarcia
z uwzgldnieniem poziomej siy pochodzcej od sprania.
Sowa kluczowe: wspornik supa, sprenie, zarysowanie, nono graniczna, cinanie tarcie
1 WPROWADZENIE
Bliskie usytuowanie skoncentrowanego obcienia dziaajcego na wspornik i reakcji

podporowej powoduje, e krtkie wsporniki supa nale do obszarw typu D (discontinuities
regions) w konstrukcjach elbetowych. Obszary te s szczeglnie wraliwe na wszelkiego
rodzaju niedocignicia konstrukcyjne, o ktre w przypadku duych obcie generujcych
due iloci zbrojenia nietrudno. Wsporniki ulegaj zarysowaniu bardzo wczenie. Tak
wczesny rozwj zarysowania budzi niepokj i czsto prowadzi do nieuzasadnionego
wzmocnienia tych elementw.
Na tym tle zastosowanie sprania w krtkich wspornikach jest w wielu przypadkach
rozsdn i zasadn alternatyw dla tradycyjnego zbrojenia pasywnego, rwnie pod ktem
stosowania technologii prefabrykacji (dooenie wczeniej przygotowanego wspornika
________________________
1
krystyna.nagrodzka-godycka@wilis.pg.gda.pl
2
malgorzata.sikorska@wilis.pg.gda.pl
160 K. Nagrodzka Godycka, M. Sikorska
do istniejcego supa i sprenie caoci), co jest korzystne zwaszcza w procesie

modernizacji konstrukcji.
W literaturze badania spronych wspornikw prowadzi Chakrabarti [1] byy to
elementy kablobetonowe o smukoci cinania rwnej 0,37. Z kolei Tan i Mansur [2] badali
wsporniki sprane bez przyczepnoci i strunobetonowe, o zmiennej smukoci cinania oraz
stopniu sprenia. Efektem tych bada m.in. byo wykazanie nieprzydatnoci przepisw
wczesnej normy ACI 318 i podanej tam procedury obliczania wykorzystujcej zaoenia
hipotezy cinania tarcia dla tego typu wspornikw spronych. Doprowadzio to
w pniejszym czasie do modyfikacji wzorw okrelajcych nono wspornika
wykorzystujcych hipotez cinania tarcia z uwzgldnieniem dziaania siy podunej [3].
W Polsce badania spronych wspornikw o zmiennym stopniu sprenia, smukoci cinania
i ksztacie wspornika prowadzono na Politechnice Gdaskiej [4,5]. W badaniach tych spranie
byo rodzajem wzmocnienia wczeniej zarysowanych elementw dwuwspornikowych.
Dotychczas przeprowadzone badania nie obejmoway swoim zakresem wspornikw
prefabrykowanych, wykonanych w tzw. dwuetapowym procesie realizacji.
Niniejszy referat dotyczy wynikw bada przeprowadzonych na wspornikach
o redniej wartoci smukoci cinania (aF/d = 0,6). Badana seria wspornikw spronych
stanowia alternatyw dla wspornikw zbrojonych dwugwkowymi trzpieniami
umoliwiajcymi dobetonowanie wspornika do istniejcego supa [6].
2 PROGRAM BADA WSPORNIKW SERII WIIS ORAZ WIISD
Badania przeprowadzono na czterech symetrycznych elementach dwuwspornikowych

o staej smukoci cinania aF/d = 0,6 gdzie aF/d stanowi stosunek odlegoci siy F od
krawdzi supa (aF) do wysokoci uytecznej d. Wsporniki miay sta wysoko h = 40 cm
(d = 33 cm) oraz szeroko b = 25 cm, (dla serii II aF = 20 cm). Wymiary i zbrojenie
badanych wspornikw przedstawiono na rysunkach 1 i 2.
Zbrojenie gwne wspornikw stanowiy dwa prty sprajce 25 firmy Macalloy
(rys.1, 2) o wytrzymaoci na rozciganie fpk = 1037 MPa (fp0,1k = 817 MPa) uoone
w poziomie obok siebie w elementach serii WS1 (rys.1a) oraz w pionie jeden nad drugim we
wspornikach serii WS2 (rys.1b). Prty sprajce znajdoway si w osonie z rurki PCV
o rednicy 32 mm, ktra zapewniaa brak przyczepnoci midzy betonem i zbrojeniem.
Zbrojenie wspornikw WIISD1 byo identyczne jak WIIS1, za zbrojenie WIISD2
odpowiadao zbrojeniu wspornika WIIS2. Seria SD (rys.2a, b) rnia si tym, e wsporniki
i sup wykonane byy oddzielnie (z jednego zarobu). Przed badaniem montowane byy prty
Macalloya suce do sprania. Wsporniki w elemencie WIISD1 miay po obu stronach
suchy styk, za w WIISD2 dodatkowo na powierzchnie styku naniesiono warstw kleju.
a) WIIS1 b) WIIS2
Rys. 1. Wymiary i zbrojenie wspornikw serii WIIS

Eksperymantalne badanie efektywnoci sprenia monolitycznych 161
a) WIISD1 b) WIISD2
Rys.2. Wymiary i zbrojenie wspornikw serii WIISD
Wsporniki WIIS1 i WIIS2 wykonano z betonu o redniej wytrzymaoci na

ciskanie fc = 40,5 MPa, badanej na prbkach walcowych 150/300 mm (wspczynnik
zmiennoci = 9,6%). Wsporniki dokadane do supa WIISD1 i WIISD2 wykonano
z betonu, ktrego rednia wytrzymao na ciskanie fc wynosia 42,1 MPa ( = 3,95%).
Na rysunku 3 przedstawiono przykadowo zdjcia zbrojenia wspornika monolitycznego WII
S2 oraz wykonywanego dwuetapowo WIISD2.
a) b)
Rys. 3. Zbrojenie wspornika przygotowane do betonowania: a) WIIS2, b) WIISD2
3 PRZEBIEG BADA
Wszystkie elementy badane byy w pozycji odwrconej o 180 w stosunku do

rzeczywistej pracy, na stanowisku pokazanym na rysunku 4.
Wsporniki sprano sta si sprajc za pomoc profesjonalnego zestawu firmy
BBR Polska. Zestaw nacigowy skada si z siownika LARZEP SH06008 o udwigu
588 kN, pompy hydraulicznej PAUL typ 77220 z manometrem HANSA FLEX o zakresie
0 600 bar (kl.1). Zestaw by skalowany w Laboratorium ITB. Warto siy sprajcej
kontrolowano siomierzami i dodatkowo za pomoc tensometrw elektrooporowych
usytuowanych na prtach sprajcych w pobliu przekroju przysupowego. Fotografi
wspornika WIIS1 w trakcie sprania przedstawiono na rysunku 4. Stopie sprenia
wspornikw, definiowany jako stosunek naprenia sprajcego sp do wytrzymaoci na
rozciganie fpk prtw sprajcych wynosi ok. 0,6.
Wsporniki badane byy bezporednio po spreniu, zatem spadek siy sprajcej

wywoany zjawiskami reologicznymi nie mia wpywu na wyniki bada.
Rys. 4. Wspornik WIIS1 na stanowisku badawczym w trakcie sprania
W trakcie obciania badano odksztacenia stali zbrojeniowej za pomoc tensometrw

elektrooporowych, natomiast odksztacenia betonu na jego powierzchni ekstensometrem.
Dodatkowo odksztacenia we wntrzu ciskanych pl wspornika mierzono za pomoc
zatapianych w betonie czujnikw strunowych o bazie pomiarowej 153 mm. Kt nachylenie
tych czujnikw wzgldem osi poziomej krawdzi wspornika wyznaczano na podstawie
analizy MES, wykorzystujc linie przebiegu trajektorii napre gwnych.
W badaniach przyjto usytuowanie czujnikw strunowych zgodne z wynikami oblicze
ktw nachylenia ukonych ciskanych krzyulcw. We wspornikach z prtami sprajcymi
znajdujcymi si w paszczynie poziomej WIIS1 55, natomiast dla serii WS2
z prtami sprajcymi uoonymi w dwch poziomach przyjto odpowiednio kt 47. Dla
serii WSD przyjto odpowiednio te same kty nachylenia.
Na rysunku 5 przedstawiono przykadowo przebiegi gwnych napre ciskajcych
oraz kierunki napre gwnych dla wspornika WIIS1.
Rys.5. Przebieg gwnych napre ciskajcych oraz kierunki napre gwnych dla wspornika WIIS1
(aF/d = 0,6, 2F = 562,5 kN, Fspr = 500 kN)
4 WYNIKI BADA
W porwnaniu do wspornikw zbrojonych stal pasywn, o podobnej mocy zbrojenia,

zarysowanie wspornikw spronych pojawiao si znacznie pniej. Dla wspornika
spronego prtami uoonymi w paszczynie poziomej (WIIS1) pierwsze rysy pojawiy

si przy obcieniu okoo 0,57 Fu. Rysa w pobliu naroa rozciganego (od strony
przykadanego obcienia) miaa maksymaln szeroko 0,6 mm, za rysa ukona 0,4 mm.
We wspornikach spranych dwoma prtami uoonymi w paszczynie pionowej
(WIIS2) pierwsze zarysowanie zaobserwowano, gdy warto obcienia wynosia 0,46 Fu,
za rysy ukone pojawiy si przy sile 0,67 Fu. Szeroko rysy propagujcej z naroa dolnego,
od strony zewntrznego obcienia bya wiksza ni poprzednio i dochodzia do 0,8 mm
(rys.6). Rozwarcie rys pod obcieniem uytkowym (ok. 0,6 Fu ) we wsporniku
monolitycznym WIIS1 nie przekroczyo 0,04 mm, za we wsporniku WIIS2 rysy przy
tym obcieniu nie pojawiy si. Odmienny obraz zarysowania powsta w prefabrykowanym
wsporniku (rys.7a) czonym na suchy styk. Tu rysy o szerokoci 0,04 mm pojawiy si ju
po spreniu i a do wyczerpania nonoci rozwijay si w obszarze usytuowania prtw
sprajcych. Obraz rys we wsporniku prefabrykowanym, dodatkowo czonym warstw
kleju, (rys. 7b) by zbliony do jego odpowiednika monolitycznego, natomiast szeroko
powstaych rys bya nieco wiksza.
Reasumujc, sprenie znacznie opnio proces zarysowania oraz zmniejszyo
kocow szerokoci rys.
Rys. 6. Obraz zarysowania wspornikw spronych wykonanych jednoetapowo
a) b)
Rys. 7. Obraz zarysowania wspornikw prefabrykowanych dokadanych do istniejcego supa: a) wspornik

czony na suchy styk w przekroju przy supie, b) wspornik dodatkowo klejony przed spreniem
Wyczerpanie nonoci wspornikw monolitycznych byo zapocztkowane

przekroczeniem napre w betonie ukonego pola ciskanego (krzyulca) rys. 8. Prty
sprajce wspornik monolityczny WIIS1 osigny naprenia ok. 800 MPa. By to
przyrost wynoszcy 40% napre wywoanych spreniem. Natomiast w przypadku
wspornika z prtami sprajcymi w dwch poziomach (WIIS2) prt sprajcy dolny
(usytuowany od strony dziaania obcienia) osign wytrzymao na rozciganie.
Rys. 8. Odksztacenia betonu prawego wspornika elementu WIIS2 na kierunku ukonego pola ciskanego
(tensometria strunowa oraz mechaniczna)
We wsporniku prefabrykowanym WIISD1 zbrojenie sprajce nie wczyo si

do pracy, co potwierdza zarwno obraz zarysowania (rys.7a) jak i warto siy niszczcej.
Prty sprajce we wsporniku WIISD2 osigay naprenia do 900 MPa, a cay element
w trakcie bada zachowywa si podobnie jak jego monolityczny odpowiednik WIIS2.
Usytuowanie prtw sprajcych w poziomie bd te w pionie nie miao
zasadniczego wpywu na nono wspornikw. Dotyczyo to wspornikw o redniej
smukoci cinania. Nie mona wykluczy takiego wpywu w przypadku innych wartoci tej
smukoci. Rnica w nonoci pomidzy wspornikiem WIIS1 i WIIS2 nie przekroczya
10%, w tych samych granicach zmienia si nieco stan napre.
Nono wspornikw prefabrykowanych zaleaa od rodzaju styku wspornika
ze supem. Przy dodatkowym czniku, jakim by klej, efektywno sprania istotnie
wzrastaa. Nono WIISD2 wyniosa 85% jego monolitycznego odpowiednika, jakim by
wspornik WIIS2. Sprenie przy suchym styku zapewnio w przypadku WIISD1 jedynie
25% porwnywalnej nonoci wspornika monolitycznego WIIS1 (tab.1).
a) b)
Rys. 9. Wsporniki po zniszczeniu: a) monolityczny WIIS1, b) prefabrykowany WIISD1, styk suchy

a) b)
Rys. 10. Wsporniki po zniszczeniu: a) monolityczny WIIS2, b) prefabrykowany WIISD2, klejony
Charakter pracy wspornikw, szczeglnie w przypadku prefabrykowanych

dokadanych elementw do istniejcego supa oraz przebieg zarysowania przemawia za
wykorzystaniem do obliczania nonoci zmodyfikowanej metody cinania tarcia
wg Valluvana i in., uwzgldniajcej dziaanie siy podunej [3].
Tabela 1. Siy rysujce, niszczce oraz szeroko rys wspornikw spronych
Fserv
w1,max
Wspornik Fcr,1 [kN] Fcr,inc [kN] [kN] Fu,exp Fu,cal[3] Fu,exp
winc,max
(aF/d) (w1) [mm] (winc) [mm] (winc,serv) [kN] [kN] Fu,calc
[mm]
[mm]
WIIS1 653,5 653,5 653,5 0,6
1145 717,1 1,6
(0,6) (0,1) (0,04) (0,04) 0,4
WIIS2 487 711 604 0,8
1053,5 783,9 1,34
(0,6) (0,05) (0,1) () 0,4
Rysa powstaa
w obszarze prtw 170 2,5 348,2
WIISD1 284 0,82
sprajcych po (2,0) 8,0 (=0,6)
spreniu
476 476 539 1,6
WIISD2 899 784 1,15
(0,1) (0,08) (0,18) 0,6
Do oblicze przyjto wspczynnik tarcia wedug zalece normy amerykaskiej ACI-

318:2008 = 1,4 w przypadku wspornikw WIIS1 i WIIS2 oraz WIISD2, natomiast
= 0,6 dla wspornika WIISD1 (bez kleju na styku ze supem). Wyniki oblicze
przedstawiono w ostatniej kolumnie w tabeli 1.
5 WNIOSKI
Sprenie wspornikw o rednim wysigu istotnie ogranicza zarysowanie, zwikszajc

si rysujc i zmniejszajc szeroko rys.
Spranie prefabrykowanych wspornikw, dokadanych do istniejcego supa jest
technologicznie efektywne jedynie w przypadku zapewnienia quasi monolitycznego
poczenia. W badaniach uzyskano to stosujc warstw kleju na powierzchni styku wspornika
ze supem. Sia sprajca bez takiego dodatkowego wzmocnienia styku nie zapewnia
skutecznego poczenia.
PIMIENNICTWO
[1] Chakrabarti P.R., Farahani D.J., Kashou S.I.: Reinforced and Precompressed Concrete
Corbels an Experimental Study. ACI Structural Journal, July August 1989.
[2] Tan K.H., Mansur M.A.: Partial Prestressing in Concrete Corbels and Deep Beams, ACI
Journal, May June 1992.
[3] Valluvan R., Kreger M., Jirsa J.O.: Evaluation of ACI 318 95 : Shear Friction
Provisions, ACI Structural Journal, V. 96, No. 4, July August 1999.
[4] NagrodzkaGodycka K.: Behavior of Corbels with External Prestressing Bars
Experimental Study, ACI Structural Journal, V. 96, No. 6, November December 1999.
[5] NagrodzkaGodycka K.: Wsporniki elbetowe. Badania, teoria, projektowanie.
Monografia nr 21, Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, Gdask 2001.
[6] NagrodzkaGodycka K., Sikorska M.: Efektywno dobetonowania krtkich wspornikw
do istniejcego supa elbetowego, Przegld Budowlany 2/2011, s. 34 39.
EXPERIMENTAL RESEARCH ON THE PRESTRESSING EFFICIENCY

IN MONOLITHIC AND PRECAST CONCRETE CORBELS WITH MEDIUM
SHEAR SPAN-TO-EFFECTIVE DEPTH RATIO
Summary
The paper presents the results of experiments on post-tensioned corbels of medium

shear span to effective depth ratio (aF/d = 0.6) concerning crack morphology, concrete and
reinforcement stresses and load carrying capacity. The effectiveness of using prestressing bars
as the main reinforcement was determined for monolithic elements as well as connecting
corbel and column in twostage technology. The precast elements were dry contact connected
or, additionally, on the surface of the elements a structural adhesive was applied. The article
verified the suitability of a computational model based on the shear friction hypothesis
taking into account the horizontal compression force.
Aleksandr SMOKTUNOVI1
David SMOKTUNOVI2
Robert GRYGO3
Andrzej APKO4
EFEKTYWNO ZBROJENIA PRTAMI I WKNEM

ROZPROSZONYM W BELKACH ELBETOWYCH
STRESZCZENIE
W publikacji przedstawiono wyniki bada dowiadczalnych belek elbetowych

zbrojonych tradycyjnie wiotkimi prtami i dodatkowo wknami stalowymi lub
polipropylenowymi. Analiza przeprowadzonych bada wykazaa korzystny wpyw
zastosowania zbrojenia rozproszonego w matrycy cementowej belek elbetowych na nono
i odksztacalno elementw konstrukcyjnych. Zauwaono liczne zalety stosowania zbrojenia
prtowego cznie z wknami, zwikszajce efektywno tego rodzaju zbrojenia,
w porwnaniu do tradycyjnych rozwiza zawierajcych wycznie zbrojenie prtowe.
W elementach zginanych zbrojonych w sposb mieszany (prtami i wknem rozproszonym)
zaobserwowano istotny wzrost wartoci momentu rysujcego belek, zmniejszenie szerokoci
rys, eliminacj kruchego niszczenia betonu a take wikszy wydatek energii potrzebnej do
cakowitego zniszczenia elementu zginanego, objawiajcy si przyrostem maksymalnej
nonoci elementw, w porwnaniu do belek wiadkw zbrojonych tradycyjnie.
Sowa kluczowe: belki elbetowe, wkna stalowe, wkna polipropylenowe, beton

drobnoziarnisty,
1 WPROWADZENIE
Wikszo realizowanych bada w zakresie wknobetonw dotyczy aspektw

technologicznych, optymalizacji skadu i bada waciwoci takich kompozytw
z zastosowaniem rnego rodzaju wkien [1], [2], [3]. Zastosowanie wkien zarwno
stalowych jak i polipropylenowych w Polsce ogranicza si w praktyce do wykonywania
betonowych posadzek i podkadw. Niewiele jest prac badawczych analizujcych zachowanie
si konstrukcji elbetowych ze zbrojeniem mieszanym: prtowym i rozproszonym [2], [4], [5].
________________________
1
sch.aleksandr@gmail.com
2
smoktunovic@gmail.com
3
r.grygo@pb.edu.pl
4
lapko@pb.bialystok.pl
168 A. Smoktunovi, D. Smoktunovi, R. Grygo, A. apko
W pracy podjto badania nad efektywnoci czciowego zastpowania zbrojenia

prtowego na zginanie wknem stalowym lub polipropylenowym w belkach elbetowych.
Plan bada dotyczy kilku serii elbetowych belek (modelowych i belek w skali naturalnej)
zbrojonych w sposb mieszany: ukadem wiotkich prtw i wkna (stalowego lub
polipropylenowego. Do wytworzenia wknobetonu uyto naturalnego kruszywa kwarcowego
(drobnoziarnistego piasku) o maksymalnej rednicy ziarna 4 mm. Kruszywo o takim uziarnieniu
wybrano ze wzgldu na atwo rozprowadzenia wkien w mieszance betonowej [2].
2 BADANIA MATERIAOWE
2.1 Beton z wknami stalowymi
Badania materiaowe wknobetonw uytych do wytworzenia elementw badawczych

uwzgldniay wytrzymao na ciskanie, rozciganie przy zginaniu oraz skurcz. Wykonano
cztery serie prbek o zrnicowanej zawartoci wkien w mieszance betonowej, stosujc ten
sam skad matrycy cementowej dla wszystkich serii badawczych. Zastosowano typowe na
rynku krajowym wkna zakoczone haczykami o dugoci 50 mm i rednicy nominalnej
1 mm. Wkna wykonano z drutu okrgego, cignionego na zimno, ze stali niskowglowej
(poniej 0,1% C). Zrnicowano procentow, liczon objtociowo zawarto wkien
stalowych w kompozycie Vf, ktra wynosia odpowiednio 0%, 1%, 1,5%, 2% (wedug masy
zawarto wkien wynosia: 0, 78, 117, 156 kg/m3 mieszanki betonowej). Analizowano
urabialno i szczelno mieszanki oraz rwnomierno rozmieszczenia wkien w strukturze
matrycy betonowej. Wytrzymao na ciskanie wknokompozytu cementowego okrelon
na prbkach szeciennych o wymiarach 101010 cm podano w Tablicy 1.
Tablica 1. Wytrzymao na ciskanie matrycy betonowej z dodatkiem wkien stalowych
rednia Procentowy wzrost

Vf
seria wytrzymao na wytrzymaoci na ciskanie
%
ciskanie[MPa] %
I 0 19,85 -
II 1 20,04 1,0
III 1,5 20,76 4,6
IV 2 20,57 3,6
Wpyw zawartoci procentowej wkien stalowych Vf na wytrzymao na ciskanie

kompozytu przedstawia rys. 1. Podobnie jak w wielu pracach badawczych [6], [7] okazao
si, e wpyw dodatku wkien stalowych na wytrzymao betonu na ciskanie nie jest
znaczcy. Potwierdzono, e po osigniciu maksymalnych napre, do cakowitego
zniszczenia prbek lub elementw z wknobetonu trzeba byo jeszcze wydatkowa duo
dodatkowej energii.
Wytrzymao na rozciganie matrycy okrelono z bada zginanych beleczek
o wymiarze 10x10x40 [cm]. Beleczki byy obcione a do poziomu, dla ktrego wzrost siy
nie powodowa ju przyrostu nonoci. Ten poziom obcienia uznano za podstaw
okrelenia wytrzymaoci prbki na rozciganie przy zginaniu. W dalszym etapie beleczki
obciano a do zniszczenia. Wyniki z przeprowadzonych bada wytrzymaoci na zginanie
prbek pryzmatycznych przedstawiono w tabl. 2. Prbka z czystego betonu (pozbawiona
wkien stalowych) po osigniciu siy niszczcej F = 8,30 kN krucho pkaa i szybko ulegaa
zniszczeniu. W przypadku prbki o objtociowej zawartoci wkien Vf = 1%, przyrost
wytrzymaoci wynis 7,2 % w stosunku do prbki bez wkien. Najwiksz wytrzymao
na rozciganie przy zginaniu uzyskano dla prbek o zawartoci wkien Vf = 2%.
Efektywno zbrojenia prtami i wknem rozproszonym w belkach elbetowych 169
fc,cube,f
[MPa] 20,85
20,65
20,45
20,25
20,05
19,85
0 1 1,5 2
Vf [%]
Rys.1. Wytrzymao na ciskanie wknokompozytu cementowego uytego w badaniach
Tablica 2. Wyniki bada wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu wknobetonu (beleczki 101040 cm)
Procentowy wzrost
Warto siy wytrzymaoci
Seria Vf [%] uwagi na zginanie
niszczcej [kN] [MPa]
%
I 0 8,3 4,48 sia niszczca -
rysa w chwili
- -
II 1 zniszczenia 7,2
8,9 4,81 sia niszczca
9 4,86 pierwsza rysa
III 1,5 55,4
16,9 9,13 pierwsza rysa
IV 2 114,5
Prbki o najwikszej zawartoci wkien Vf = 2,0% wykazay redni wytrzymao na

rozciganie fct,f = 9,6 MPa, to jest a o 114,5% wiksz, ni wytrzymao kompozytu
w prbce bez wkien. Po pojawieniu si pierwszej rysy prbki z wknami nie traciy
cakowicie swej nonoci pod wpyw dziaajcej siy, lecz utrzymyway pewien
zmniejszajcy si poziom nonoci, mimo przyrostu naprenia. Stopie spadku nonoci
zalea od procentowej zawartoci wkien w kompozycie. W miar wzrostu iloci wkien
spadek nonoci badanych beleczek by mniejszy. Cakowitemu zniszczeniu w przypadku
wszystkich beleczek towarzyszyo powstanie pknicia w rodku rozpitoci. W prbkach
z wknobetonu, nawet przy najmniejszej zawartoci wkien pkniecie nie powodowao
rozpadu badanej prbki, a prbka nadal zachowywaa spjno ksztatu. Dalsze obcienie
powodowao natomiast wzrost ugicia i przyrost rozwarcia rysy rodkowej.
Skurcz prbek z wknobetonu mierzono w aparacie Amslera. Na rys. 2 przedstawiono
odksztacenia skurczowe czterech serii prbek po 42 dniach badania. Wykresy zmian skurczu
dla zbadanych prbek z rn iloci wkien wykazay, e zwikszenie iloci wkna
stalowego w kompozycie powoduje zmniejszenie skurczu, jednak zaleno ta nie jest
proporcjonalna. Najlepszy wynik po 42 dniach uzyskano w prbce przy Vf = 2 %, ktra
wykazaa obnienie skurczu o 37% w stosunku do betonu bez zawartoci wkien stalowych.
Dodatek wkien wpywa wic korzystnie na obnienie skurczu, co ma due znaczenie
w betonach na kruszywach drobnoziarnistych [6], a take np. w betonach na kruszywie
z recyklingu.
0,80
du[]
0,75
0,70 seria I
0,65
0,60
0,55 seria II
0,50
0,45
0,40
0,35 seria III
seria IV
0,30
0,25
0,20
0,15
0,10
0,05
0,00
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42
czas,[dni]
Rys. 2. Odksztacenia skurczowe w funkcji czasu dla poszczeglnych serii badawczych
2.2 Beton z wknami z polipropylenu
W badaniach materiaowych uyto wkien polipropylenowych o dugoci wkien

wynoszcych 19 mm. Procentowa, mierzona objtociowo zawarto wkien w kompozycie
wynosia odpowiednio 0%, 0,5%, 1,0%, 1,5% (wagowo: 0, 3.5, 7.0 i 10.5 kg/m3).
Wytrzymaoci na ciskanie kompozytu okrelane na prbkach szeciennych 101010 cm
podano w Tabl. 3. Badano take wytrzymao na rozciganie przy zginaniu oraz skurcz.
Tablica 3. Wytrzymao na ciskanie betonu z dodatkiem wkien polipropylenowych
rednia Procentowy wzrost

Vf
seria wytrzymao na wytrzymaoci na ciskanie
%
ciskanie[MPa] %
I 0 19,8 0
II 0,5 24,2 22,0
III 1,0 20,4 3,0
IV 1,5 22,0 10,0
Wyniki przeprowadzonych bada wykazay, e dodanie wkna polipropylenowego do

mieszanki, podwysza nieco wytrzymao na ciskanie kompozytu. Najwiksz
wytrzymao na ciskanie osignito w przypadku serii o zawartoci Vf = 0,5%. Zwikszenie
zawartoci wkna polipropylenowego w betonie ponad 0,5% nie wpywa proporcjonalnie na
wzrost wytrzymao, lecz odwrotnie, obnia t wytrzymao. Dodanie wikszej iloci
wkna powoduje znaczne pogorszenie urabialnoci mieszanki betonowej, co z kolei
prowadzi do zwikszenia stosunku w/c (wodno-cementowego). Ponadto wiksza ilo
dodanego wkna ogranicza rwnomierne wymieszanie si skadnikw. Badania
wytrzymaoci na rozciganie przy zginaniu wykazay korzystny wpyw wkien na
podwyszenie tej waciwoci, chocia przyrost wytrzymaoci nie by tak znaczy, jak
w przypadku wkien stalowych.
Przeprowadzono take badania skurczu prbek kompozytowych z wknem

polipropylenowym. Zmian odksztace w czasie dla czterech rnych serii prbek pokazano
na rysunku 3. Badania te wykazay jednoznacznie, e rwnie wkno z polipropylenu
znacznie zmniejsza odksztacenia skurczowe kompozytu, w porwnaniu do prbki bez
wkien.
Rys. 3. Odksztacenia skurczowe dla poszczeglnych serii badawczych
3 BADANIA BELEK MODELOWYCH ZE ZBROJENIEM MIESZANYM
Zaprojektowano elbetowe belki modelowe o przekroju 80 x 120 mm i rozpitoci

1100 mm. Elementy wykonane byy ze zbrojeniem prtowym w postaci 2 prtw 6 mm
(przy stopniu zbrojenia na zginanie 1,2 %) ze zrnicowanym objtociowo dodatkiem
wkien stalowych lub polipropylenowych. W badaniach dowiadczalnych okrelano ugicia
dorane belek oraz analizowano charakter ich zarysowania. Okrelano take nono belek na
zginanie. Celem bada byo wykazanie, e zastosowanie dodatku wkien stalowych (bd
polipropylenowych) zwiksza nono na zginanie i poprawia odksztacalno belek
elbetowych ze zbrojeniem mieszanym, w porwnaniu do belek elbetowych bez wkien, co
w rezultacie umoliwia redukcj zbrojenia prtowego na zginanie.
3.1 Belki modelowe z wknem stalowym
Belki modelowe wykonane z betonu pozbawionego wkien (Vf = 0 %) wykazay

maksymaln redni nono przy zginaniu odpowiadajc wartoci siy niszczcej F = 32kN.
Po przekroczeniu tej wartoci belki niszczyy si nie wykazujc wzrostu ugicia. W belkach
elbetowych zbrojonych dodatkowo wknami stalowymi nonoci na zginanie byy wyranie
wysze, ni w przypadku belek bez dodatku wkien. Wyniki badania nonoci belek
modelowych przedstawiono w Tablicy 4. Najkorzystniejszy efekt wzmocnienia belki zbrojonej
w sposb mieszany uzyskano dla serii IV przy zawartoci wkien rwnej 2%. Przyrost
nonoci na zginanie, w porwnaniu do belki bez zbrojenia rozproszonego wynis tu ok. 22 %.
Jest to rwnoznaczne z moliwoci redukcji pola przekroju zbrojenia prtowego na zginanie.
Wpyw zawartoci wkien stalowych na ugicia dorane badanych belek dla
poszczeglnych serii badawczych pokazano na rys. 4. Przy tych samych poziomach siy
obciajcej widoczny by pewien niewielki wzrost ugicia belek o wikszej procentowo
zawartoci wkien, jednak dla wszystkich serii pomiarowych obecno wkien zwikszya
znaczco moment rysujcy i zmniejszya szeroko rys prostopadych.
Tablica 4. Siy i momenty niszczce dla poszczeglnych serii belek modelowych z wknem stalowym
Sia
Nono Procentowy
Vf niszcz
Seria MEd wzrost nonoci
[%] ca Ff
[kNm] na zginanie [%]
[kN]
I 0 32 5,33 -
II 1 36 6,00 12,5
III 1,5 37 6,17 15,6
IV 2 39 6,50 21,9
F[kN ] 4 0
38 seria IV
seria II
36
34 seria I
32 seria III
30
28
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
0,0 0 ,5 1 ,0 1,5 2 ,0 2,5 3 ,0 3 ,5 4 ,0 4 ,5 5,0 5,5 6,0 6,5 7 ,0 7,5 8,0 8,5 9,0 9 ,5 10 ,0 1 0,51 1,0 1 1,51 2,0 12 ,5 1 3,0
f,[mm]
Rys. 4. Wpyw zawartoci wkien stalowych na ugicia i nono modelowych belek elbetowych
3.2 Belki modelowe z wknem polipropylenowym
W badaniach modelowych zastosowano identyczne (jak w p. 3.1) konstrukcje belek

elbetowych o przekroju poprzecznym 80 x 120 mm i rozpitoci 1100 mm, wykonane
z dodatkiem wkien polipropylenowych o waciwociach okrelonych w tablicy 3.
Zaobserwowano, podobnie jak dla belek z wknem stalowym, e belki elbetowe po
osigniciu maksymalnej nonoci nie ulegay gwatownemu zniszczeniu, jak miao to
miejsce w przypadku belki elbetowej bez wkien. W belkach ze zbrojeniem mieszanym
wartoci nonoci na zginanie byy zrnicowane w zalenoci od zawartoci wkna
rozproszonego. Maksymaln nono uzyskano przy zawartoci wkna polipropylenowego
wynoszcego Vf = 1,0%, jednak przyrost nonoci wynosi tu ok.10 %. Okaza si wic
niszy, ni zanotowany dla belek z wknem stalowym. Wzrost procentowej zawartoci
wkna w betonie ponad 1% nie powodowa ju wzrostu nonoci, w porwnaniu do belek
elbetowych z zerow zawartoci zbrojenia rozproszonego.
Wpyw zawartoci wkien polipropylenowych na charakterystyk ugi belek
modelowych dla czterech serii pomiarowych pokazano na wykresach na rys. 5.
Charakterystyka ta okazaa si podobna jak dla belek modelowych z wknem stalowym
(rys.4), jednak maksymalne nonoci zanotowano tu przy wikszych ugiciach.
Rys. 5. Wpyw zawartoci wkien na ugicie belek elbetowych z dodatkiem wkien polipropylenowych
4 BADANIA BELEK W SKALI NATURALNEJ
Badaniom na zginanie poddano 3 belki elbetowe o rozpitoci 310 cm i przekroju

120 x 200 mm. Belki miay identyczne zbrojenie prtowe na zginanie (2 12), przy stopniu
zbrojenia rwnym 1,8%). Zawarto objtociowa wkien w badanych belkach wynosia:
Belka 1 z wknem stalowym w iloci Vf = 2%, Belka 2 z wknem z polipropylenu
w iloci Vf = 0,5 %, Belka 3 z zerow zawartoci wkien: Vf = 0%.
Zakres bada obejmowa pomiar ugi belek, kontrol rozwarcia rys, kontrol
odksztace podunych betonu na kilku poziomach wysokoci przekroju poprzecznego belek
oraz okrelenie nonoci na zginanie. Widok stanowiska badawczego belek w skali naturalnej
pokazano na rys.6. Wyniki badania nonoci na zginanie podano w tabeli 5.
Rys. 6. Widok stanowiska badawczego belek w skali naturalnej ze zbrojeniem mieszanym
Tablica 5. Siy niszczce oraz procentowy wzrost nonoci na zginanie dla poszczeglnych serii badawczych
belek elbetowych w skali naturalnej
Seria belek Vf Sia niszczca belk Procentowy przyrost

elbetowych [%] F [kN] nonoci na zginanie [%]
Bez wkien 0 50 -
Wkno
0,5 57 13,7
polipropylenowe
Wkno stalowe 2
59 18,0
5 WNIOSKI
Z analizy uzyskanych wynikw bada wynika, e wpyw dodatku wkien stalowych na

wytrzymao na ciskanie betonu nie jest znaczcy (dla wkien stalowych maksymalnie wynis
ok. 5%). Nieco korzystniejsze efekty zaobserwowano w betonie z dodatkiem wkien
polipropylenowych. W przypadku elementw z wknem polipropylenowym o zawartoci
objtociowej Vf = 0,5% okrelono przyrost wytrzymaoci na ciskanie o ok. 20%.
Na podstawie otrzymanych wynikw bada belek elbetowych zbrojonych w sposb
mieszany (zbrojeniem prtowym z dodatkiem wkien stalowych) mona stwierdzi, e przyrost
nonoci badanych belek na zginanie jest proporcjonalny do zawartoci wkien. Wyniki bada
jednoznacznie wskazay na efektywno stosowania dodatku wkien stalowych do betonu w celu
poprawy nonoci oraz rysoodpornoci belek pracujcych na zginanie. Jest to take uzasadnione
wzgldami ekonomicznymi. Ustalono, e przy zachowaniu nonoci projektowanej belki
zastosowanie w betonie wkna stalowego w iloci 2% (objtociowo) pozwala zmniejszy pole
przekroju zbrojenia prtowego na zginanie o ok. 20%.
W przypadku belek elbetowych z dodatkiem wkien polipropylenowych wpyw zbrojenia
rozproszonego na popraw nonoci na zginanie by take zauwaalny, jednak wzrost nonoci
wymaga tu gbszej analizy waciwoci uytego kompozytu, z uwzgldnieniem wymaga
zalecanych przez producenta wkien.
W badaniach belek z wknobetonu zauwaono take inne zalety stosowania wkien
rozproszonych, wpywajcych na korzystne zachowanie si elementw zginanych, np. zwikszon
odporno na zarysowanie, brak oznak kruchego niszczenia betonu, wyduenie czasu do
cakowitego zniszczenia, zwizanych z ujawnieniem si cech quasi-plastycznych betonu.
PIMIENNICTWO
[1] Brandt A. M., Glinicki M.: Investigation of the flexural toughness of fiber reinforced
composites (FRC). Archives of Civil Engineering,1999/3, s. 339-426.
[2] Katzer J.: Zastpienie czci zbrojenia prtowego wknami stalowymi w belkach
betonowych, Przegld Budowlany, 11,2001, s. 18-21.
[3] Jasiczak J., Wdowska A., Rudnicki T.: Betony ultrawysokowartociowe. Waciwoci
Technologie, Zastosowania. Wyd. Polski Cement, 2008 s. 157.
[4] Hulimka J.: Strefa podporowa elbetowego stropu paskiego o podwyszonej nonoci na
przebicie. Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice 2009, str. 228.
[5] Dinh H., Parra-Montesinos G. Wight J. K.: Shear behavior of Steel Fiber-Reinforced
Concrete Beams without Stirrup Reinforcement. ACI Str. Journal. 5/2010, pp. 597 606.
[6] Jonston C. D.: Fiber Reinforced Cements and Concretes. Gordon and Breach Science
Publishers, Amsterdam, 2001.
[7] Maidl B. R.: Steel Fiber Reinforecd Concrete. Ernst & Sohn, 1995.
EFFECTIVENESS OF REINFORCEMENT CONSISTING OF BARS AND FIBERS

IN REINFORCED CONCRETE BEAMS
Summary
The paper presents the results of investigation on RC beams with traditional

reinforcement mixed with a different volume of steel or polypropylene fibers. The analysis of
tests showed a beneficial effect of the use of fibers in reinforced concrete beams on the
bearing capacity and cracking resistance of structural members. Some other advantages of the
use of fibers have been observed, e.g. quasi-plastic behavior of RC beams.
Tadeusz URBAN1
Marek SITNICKI2
Jerzy TARKA3
Politechnika dzka
WZMACNIANIE NA PRZEBICIE PYT ELBETOWYCH

Z BDNIE USYTUOWANYM ZBROJENIEM GWNYM
STRESZCZENIE
Przedmiotem niniejszej pracy jest opis bada eksperymentalnych, powiconych

okreleniu wpywu bdu montaowego zbrojenia gwnego (niekontrolowane zwikszenie
otuliny) oraz prba przeciwdziaania jego negatywnym skutkom. Cztery naturalnej wielkoci
modele badawcze wykonano jako symulujce wewntrzne poczenie pyta-sup. Dwie pyty
wykorzystano jako modele porwnawcze jeden z nominaln otulin 20 mm, drugi z otulin
zwikszon do 50 mm. Pozostae elementy wzmocniono zewntrznie mocowanymi
paskownikami stalowymi, ktrych zadaniem byo zwikszenie stopnia zbrojenia gwnego.
Pierwszy z nich (WPSK-8) wzmocniono przed przyoeniem obcienia, natomiast drugi
(WPSK-8), pod dziaajcym obcieniem. Ocen skutecznoci zastosowanego sposobu
wzmocnienia dokonano na podstawie pomiarw przemieszcze, odksztacenia zbrojenia
prtowego i zewntrznego oraz obserwacji rozwoju zarysowania na rozciganej powierzchni
pyty. Zaprezentowan metod wzmacniania uznano za skuteczn,
Sowa kluczowe: pyta elbetowa, przebicie, zbrojenie, bd montaowy
1 WPROWADZENIE
W praktyce wykonawczej monolitycznych stropw elbetowych wystpuje tendencja do

przemieszczania grnego zbrojenia do dou. W ten sposb zostaje zmniejszona wysoko
uyteczna pyty. W wypadku konstrukcji pytowo-supowych newralgicznym miejscem
zwykle decydujcym o bezpieczestwie konstrukcji jest strefa przysupowa. Masowo
realizacji obiektw w monolitycznej technologii pytowo-supowej, przy jednoczenie do
niskim poziomie wykonawstwa, moe w przyszoci zaowocowa licznymi awariami, a nawet
katastrofami budowlanymi. Na (rys. 1) pokazano typowy przykad bdu montaowego
zbrojenia gwnego w strefie przysupowej, ktry zosta zauwaony przez autora projektu
dziki dziwnemu sposobowi stabilizacji elementw zbrojenia poprzecznego. Trzpieni
________________________
1
tadeusz.urban@p.lodz.pl
2
marek.sitnicki@p.lodz.pl
3
jerzy.tarka@p.lodz.pl
176 T. Urban, M. Sitnicki, J. Tarka
dwugwkowych nie mona byo dowiza bezporednio do prtw zbrojenia gwnego,

poniewa dolna gwka opieraa si o deskowanie. Robotnicy zastosowali wic dodatkowe
elementy porednie w postaci odcinkw prtw zbrojeniowych, rozwizujc w ten sposb
problem. Nikt z nadzoru inwestorskiego, ani kierownictwa budowy nie zwrci uwagi na te
bdy wykonawcze wystpujce we wszystkich strefach przysupowych realizowanego
obiektu. W zaprezentowanym przykadzie zbrojenie byo przemieszczone do dou o okoo
20 mm, co przy gruboci cakowitej pyty 200 mm oznaczao zmniejszenie wysokoci
uytecznej o 12%.
Rys. 1. Przykad obnionego zbrojenia grnego o okoo 20 mm w strefie przysupowej paskiego stropu
Ten wany dla praktyki problem obserwowany na wikszoci budw, by asumptem do

podjcia rozwaa teoretycznych i bada eksperymentalnych nad ilociowym ustaleniem
ubytku nonoci na przebicie wraz ze zmniejszeniem si wysokoci uytecznej pyty.
W wietle Eurokodu 2 ubytek wysokoci uytecznej d powoduje zmniejszenie obwodu
kontrolnego u1, a co za tym idzie pola powierzchni przenoszcej naprenia styczne,
a z drugiej strony nastpuje wzrost stopnia zbrojenia gwnego, od ktrego zale naprenia
graniczne vRd,c. Dziaaj wic dwa przeciwstawne czynniki majce wpyw na nono
przebicia.
2 PROGRAM EKSPERYMENTALNY
Celem przeprowadzonych bada eksperymentalnych bya ocena wpywu

przedstawionego we wstpie bdu montaowego na zachowanie si wewntrznego zcza
pyta-sup oraz porwnanie uzyskanych nonoci przebicia. Drugi aspekt stanowia natomiast
prba naprawy tego typu bdw (w przypadku ju wykonanych konstrukcji) poprzez monta
paskownikw stalowych penicych funkcj dodatkowego zbrojenia zewntrznego. Ide
kryjc si za wybranym sposobem wzmocnienia, a polegajc na zwikszeniu stopnia
zbrojenia podunego nad podpor, przedstawiono bliej na przykadzie poprawnie
wykonanych pyt z dodatkowym zbrojeniem zewntrznym w postaci paskownikw
stalowych [1] i tam karbodurowych [2, 3].
Badania eksperymentalne skaday si z 4 elementw, wykonanych jednoczenie z tej
samej mieszanki betonowej. Dwa modele peniy rol porwnawcz pierwszy z nich, model
S-3 mia nominaln otulin rwn 20 mm, natomiast drugi, S-4 otulin zwikszon do
50 mm. Przekrj przez niewzmocnion pyt z obnionym zbrojeniem gwnym pokazano na
(rys. 2). Pozostae dwie pyty, w ktrych rwnie obniono grne zbrojenie prtowe, zostay
wzmocnione stalowymi paskownikami (po 8 szt. kady), w celu rekompensaty strat nonoci
wynikajcych ze zwikszenia otuliny. Paskowniki przyklejono do betonu na caej powierzchni
styku i dodatkowo docinito rubami. Jeden z modeli WPSK-8 mia wzmocnienie wykonane
przed przyoeniem obcienia, natomiast drugi (WPSK-8) zosta wzmocniony pod
dziaajcym obcieniem, odpowiadajcym mniej wicej obcieniu eksploatacyjnemu.
Harmonogram badania ostatniej wymienionej pyty przedstawiono na (rys. 3).
Wzmacnianie na przebicie pyt elbetowych z bdnie usytuowanym zbrojeniem 177
#12 co 150
#8 co 150
Rys. 2. Przekrj przez niewzmocnion pyt z obnionym zbrojeniem gwnym
600 600
V[kN]
550
wiercenie otworw ok. 5 godz.

550
podczanie tens. ok. 2 godz.

wizanie kleju ok. 16,5 godz.
do zniszczenia
500 500
wklejanie rub ok. 2 godz.
wizanie kleju ok. 4 godz.

450
klejenie p. ok. 1 godz.
450
400 400
350 350
300 300
250 250
stabilizacja ugicia
200 200
okoo 3 godz. 175
150 150
100 100
50 50
godz.
0 0
9.00 10.15 13.15 14.30 7.00 12.00 11.00 15.00 17.00 18.00 19.00 20.00 21.00
Rys. 3. Harmonogram badania modelu WPSK-8
Na rysunku 4 pokazano kolejne fazy wzmacniania modelu WPSK-8 na stanowisku

badawczym pod dziaajcym obcieniem. Pierwszym krokiem byo stopniowe obcienie
modelu do poziomu 200 kN, co stanowio ok. 54% obcienia niszczcego. Naley tutaj
zaznaczy, e przed badaniem planowano model obciy do siy 250 kN, ale ju przy
200 kN ujawniy si rysy o szerokoci rozwarcia 1,20 mm, a jeden z czujnikw
tensometrycznych usytuowanych na zbrojeniu gwnym nad krawdzi supa wykaza
uplastycznienie prta zbrojeniowego.
a) b) c)
Rys. 4. Monta wzmocnie pod obcieniem w modelu WPSK-8; a) rozkadanie kleju na pycie modelu, b)
dociskanie paskownikw po ich uoeniu na warstwie kleju, c) czyszczenie otworw pod ruby
spronym powietrzem
W dalszej kolejnoci za pomoc kleju epoksydowego przyklejono paskowniki na

uprzednio przygotowanej powierzchni pyty. Po zwizaniu kleju wywiercono otwory na
ruby, oczyszczono je i wklejono dodatkowe kotwienie paskownikw. Gdy klej zwiza,
zainstalowano tensometry na zbrojeniu zewntrznym i nastpnie przystpiono do dalszego
badania, obciajc pyt a do zniszczenia.
rednia wytrzymao betonu okrelona na prbkach kostkowych (151515 cm)

i walcowych (1530 cm) dla caej serii badawczej wynosia odpowiednio 46,1 MPa
i 39,8 MPa. Gwne zbrojenie prtowe, o redniej granicy plastycznoci rwnej 573,2 MPa,
wykonano w postaci ortogonalnej siatki z prtw 12 mm w rozstawie co 150 mm obu
kierunkach. W efekcie uzyskano stopie zbrojenia na zginanie rwny 0,51% dla pyty
z nominaln otulin i 0,64% dla modelu odniesienia z obnionym zbrojeniem gwnym.
Do wzmocnienia elementw badawczych wykorzystano paskowniki stalowe o przekroju
808 mm, redniej granicy plastycznoci 316 MPa (stal S235) i module odksztacalnoci
206 GPa.
3 WYNIKI BADA
3.1 Nono modeli eksperymentalnych
Nono eksperymentaln Vexp zarejestrowan w badaniach poszczeglnych modeli

zestawiono w (tab. 1). Wynika z niej, e przemieszczenie zbrojenia grnego pyty o 30 mm
od poziomu nominalnego, zmniejszyo nono na przebicie o ponad 20%, co obrazuje jak
niebezpieczne moe by nieprecyzyjne umiejscowienie prtw siatki zbrojeniowej.
Zastosowanie zbrojenia zewntrznego w postaci paskownikw stalowych, ktrego zadaniem
byo przeciwdziaanie redukcji nonoci pyty na przebicie, pozwolio ze znacznym zapasem
zrekompensowa bd wynikajcy ze zmniejszenia wysokoci uytecznej pyty. Wzrost
nonoci w stosunku do modelu nominalnego S-3 wynis dla pyty WPSK-8 47%, a dla
elementu WPSK-8 42%.
Tablica 1. Nono modeli eksperymentalnych
otulina
d [mm] Vexp wskanik wskanik
Model nominalna
(zmierzone) [kN] Vexp/Vexp S-3 Vexp/Vexp S-4
[mm]
S-3 20 147 475 - 1,294
S-4 118 367 0,773 -
WPSK-8 50 118 700 1,474 1,907
WPSK-8 119 675 1,421 1,839
Jeszcze korzystniejsze jest porwnanie nonoci eksperymentalnych modeli

wzmocnionych na przebicie z elementem odniesienia S-4 (o otulinie rwnej 50 mm). W tym
przypadku osignity przyrost nonoci to a 91% - model WPSK-8 i 84% - pyta WPSK-8.
Wzmacnianie pyty bezporednio pod obcieniem skutkowao jedynie nieznaczne mniejsz
si niszczc (o koo 6%) ni dla modelu, w ktrym zbrojenie zewntrzne zamocowano
przed przyoeniem obcienia zewntrznego. wiadczy to o duej skutecznoci zastosowanej
technologii, pomimo do skomplikowanego montau paskownikw.
3.2 Wyniki obserwacji rys
Na rysunku 5 pokazano morfologi rys w stanie granicznym nonoci dwch modeli

rnicych si gruboci otuliny. W modelu S-3, o otulinie gruboci 20 mm, daje si
wyranie zauway wpyw siatki zbrojenia grnego na morfologi rys, ktre pocztkowo
rozwijay si nad prtami zbrojenia grnego. Dopiero w pniejszej fazie obcienia czyy
si ukonymi odcinkami, tworzc ukad promieniowy zgodny z kierunkami momentw
gwnych. W przypadku pyty S-4 od samego pocztku rozwj rys by zgodny z kierunkiem
momentw gwnych.
Rys. 5. Porwnanie morfologii rys modeli rnicych si gruboci otuliny Po lewej model S-3 - otulina
20 mm, po prawej model S-4 - otulina 50 mm
3.3 Wyniki pomiarw przemieszcze
Na rysunku 6 przedstawiono przyrost przemieszczenia elementw badawczych.

Wyranie widoczny jest efekt zwikszonej sztywnoci modeli dziki wzmocnieniu pyt
paskownikami stalowymi. Zbrojenie zewntrzne zainstalowanie pod obcieniem 175 kN
(model WPSK-8) spowodowao znaczne usztywnienie elementu, co uwidocznio si
odchyleniem wykresu w stosunku do analogicznej charakterystyki zarejestrowanej dla
porwnawczego modelu S-4. Do momentu aplikacji wzmocnienia oba wykresy praktycznie
si pokrywaj.
20
a [mm] 367kN 475kN
S-3
15
S-4 675kN
WPSK-8"
10
700kN
WPSK-8'
V [kN]
0
0 100 200 300 400 500 600 700 800
Rys. 6. Porwnanie przemieszczenia pyt badawczych
Kolejnym istotnym wnioskiem pyncym z porwnania ugi jest fakt, i wzmocnienie

wykonane pod obcieniem (model WPSK-8) zadziaao rwnie skutecznie przy
ograniczeniu ugicia, jak w sytuacji montau przed przyoeniem na pyt siy pionowej
(model WPSK-8). Po wzmocnieniu charakter wykresw dla obu modeli jest bardzo zbliony,
co potwierdza skuteczno przeprowadzonego procesu mocowania paskownikw do

powierzchni elbetowej pyty pod obcieniem.
3.4 Wyniki pomiarw odksztacenia zbrojenia gwnego
Wykresy na (rys. 7) przedstawiaj odksztacenia zbrojenia gwnego pyty w funkcji

obcienia. Jak wida, odksztacenia prtw grnej siatki zbrojeniowej pyt
niewzmocnionych przyrastaj w sposb zbliony. Po zamontowaniu zbrojenia zewntrznego
(model WPSK-8), zaobserwowano wyrane zmniejszenie przyrostu odksztace pod
rosncym obcieniem. Odchylenie wykresu dla tego modelu jest znaczne i skutkuje
pniejszym osigniciem granicy plastycznoci, ktr na (rys. 7) przedstawiono jako
poziom lini (odksztacenia w momencie uzyskania przez zbrojenie redniej granicy
plastycznoci fym). Na tej podstawie mona zatem wnioskowa, i zbrojenie zewntrzne
skutecznie wczyo si do wsppracy i przejo cze si pierwotnie przenoszonych przez
zbrojenie gwne.
5,0 5,0
[] []
S-4 S-4
4,0 4,0
WPSK-8"
S-3 S-3
3,0 3,0
y y
WPSK-8"
2,0 2,0
WPSK-8' WPSK-8'
1,0 1,0
0 0
0 100 200 300 400 500 600 700 0 100 200 300 400 500 600 700
Rys. 7. Odksztacenia prtw zbrojenia gwnego w miejscu przecicia z obrysem supa a) grna siatka
zbrojeniowa, b) dolna siatka zbrojeniowa
3.5 Wyniki pomiarw odksztacenia zbrojenia zewntrznego
Do pomiarw odksztacenia zewntrznych paskownikw stalowych wykorzystano

tensometry elektrooporowe o bazie 10 mm. Niewielka liczba czujnikw na zbrojeniu
zewntrznym pyty WPSK-8 wynika przede wszystkim z trudnoci wykonawczych
i ogranicze czasowych poniewa paskowniki mocowano do pyty pod obcieniem
wedug przewidzianego cisego harmonogramu.
Odksztacenia paskownikw modelu WPSK-8 i WPSK-8 pokazano odpowiednio na
(rys. 8) i (rys. 9). Wartoci na wykresach s rednimi z dwch czujnikw umieszczonych na
paskownikach wzajemnie do siebie prostopadych i znajdujcych si w tej samej odlegoci
od krawdzi supa. Jak wida z poniszych wykresw, najbardziej wytone miejsca
znajdoway si w pobliu przektnych pyty. W obu modelach w stanie granicznym nonoci
doszo do lokalnego uplastycznienia zbrojenia zewntrznego. wiadczy to o penym
wykorzystaniu potencjau zastosowanego zbrojenia zewntrznego, zarwno tego
usytuowanego bliej krawdzi supa, jak i umiejscowionego w drugim rzdzie. Monta
paskownikw pod obcieniem (w warunkach zblionych do rzeczywistych), pomimo
trudnoci aplikacyjnych, nie zmniejszy w sposb znaczcy wpywu zbrojenia zewntrznego
i umoliwi jego skuteczn prac.
2,5 2,5
a) [] 100% V exp
b) []
2,0 2,0
100% V exp
1,5 ym 1,5 ym
71% V exp 71% V exp

1,0 1,0
0,5 0,5
50% V exp 50% V exp
0 0
W-1 W-2 W-3 W-4 W-5 W-6 W-7 W-8 W-9 W-10
Rys. 8. Odksztacenia paskownikw w modelu WPSK-8 a) paskowniki pooone bliej supa, b) paskowniki
zewntrzne
a) 2,5 b) 2,5
[] []
2,0 2,0
100% V exp 100% V exp
1,5 ym 1,5 ym
74% V exp
1,0 1,0
74% V exp
0,5 0,5
52% V exp 52% V exp

0 0
W-1 W-2 W-3 W-4 W-6 W-7 W-8 W-9
Rys. 9. Odksztacenia paskownikw w modelu WPSK-8 a) paskowniki pooone bliej supa, b) paskowniki
zewntrzne
4 WNIOSKI
Przeprowadzone badania dowiadczalne pyt elbetowych pozwalaj na sformuowanie

kilku podstawowych wnioskw. Przede wszystkim obnienie pooenia grnej siatki
zbrojenia gwnego jest powanym bdem wykonawczym, wpywajcym w sposb bardzo
istotny na nono na przebicie. Na podstawie rozwaanego przypadku przy zwikszeniu
otuliny gwnego zbrojenia z 20 mm do 50 mm (zmniejszenie wysokoci uytecznej d
z 148 mm do 118 mm) zaobserwowano redukcj nono na przebicie o ponad 20%.
Kolejnym istotnym wnioskiem jest fakt, i zastosowanie paskownikw stalowych
mocowanych do powierzchni pyty za pomoc kleju epoksydowego i wklejanych rub,
pozwala z zapasem przeciwdziaa negatywnemu efektowi zwikszenia otuliny
wzmacniajc pyt pod obcieniem (model WPSK-8) uzyskano wzrost nonoci na
przebicie o ponad 80% w odniesieniu do elementu z bdem wykonawczym S-4 i o ponad
40% wzgldem pyty S-3 z nominaln otulin.
Do momentu montau zbrojenia zewntrznego model zachowuje si jak wzorcowa
pyta niewzmocniona, natomiast po aplikacji paskownikw wykazuje zachowanie
analogiczne do modelu wzmocnionego przed obcieniem - co jest zgodne z oczekiwaniami.
Zatem skuteczno wykonania wzmocnienia w warunkach rzeczywistych (pod obcieniem)
jest rwnie skuteczna co znalazo take odzwierciedlenie w uzyskanej nonoci

eksperymentalnej na przebicie.
Zgodnie z oczekiwaniami stwierdzono, i otulina determinuje sposb zarysowania
modeli niewzmocnionych rysy w pycie z nominaln otulin przede wszystkim ledz siatk
zbrojenia, podczas gdy w elemencie z powikszon otulin ukadaj si wzdu kierunkw
radialnych, co wskazuje na uplastycznienie zbrojenia gwnego na znacznym obszarze pyty
i zniszczenie elementu blisze wyczerpaniu nonoci na zginanie.
Monta paskownikw stalowych za pomoc kleju epoksydowego i wklejanych rub
(model WPSK-8) pod dziaajcym obcieniem, pozwala osign granic plastycznoci
zbrojenia zewntrznego podobnie jak w przypadku modelu wzmocnionego przed
obcieniem (WPSK-8).
Majc na uwadze powysze wnioski, w przypadku wystpienia bdu wykonawczego
przyblionego we wstpie niniejszej pracy, wzmocnienie wewntrznego poczenia pyta-sup
zewntrznymi paskownikami stalowymi, jest rozwizaniem skutecznie przeciwdziaajcym
powstaemu ubytkowi nonoci na przebicie.
PIMIENNICTWO
[1] Urban T., Sitnicki M., Tarka J.: Badania zczy pyta-sup wzmacnianych na przebicie
zbrojeniem zewntrznym, KILiW PAN, Problemy Naukowo-Badawcze Budownictwa,
Tom VI Badawczo-Naukowe Zagadnienia w Budownictwie, Wydawnictwo Politechniki
Biaostockiej 2008, s. 249-256.
[2] Tarka J.: Wzmacnianie pocze pyta-sup tamami CFRP, IX Konf. Naukowa
Doktorantw Wydziaw Budownictwa, Zeszyty Naukowe Politechniki lskiej,
Budownictwo z. 113, Wydawnictwo Politechniki lskiej 2008, s. 335-342.
[3] Urban T., Tarka J.: Prba prognozowania nonoci zcza pyta-sup wzmocnionego
zewntrznie tamami CFRP, 55 Konf. KILiW PAN i KN PZITB, Krynica 2009, s. 273-280.
STRENGTHENING OF FLAT CONCRETE SLABS AGAINST PUNCHING SHEAR

IN CASE OF MAIN STEEL REINFORCEMENT DISLOCATION
Summary
The paper presents research devoted to determining the effect of main steel reinforcement
dislocation (an uncontrolled increase of concrete cover) and an attempt to counteract its
negative effects. Four natural scale specimens made from the same batch of concrete were
analyzed. Each specimen was designed to simulate an inner slab-column connection. Two
slabs were used as reference models one with nominal concrete cover of 20 mm and the
other with an increased concrete cover to 50 mm. The other specimens were strengthened
with externally bonded flat iron bars in order to increase the longitudinal reinforcement ratio
over the support. The slab WPSK-8 was strengthened before the application of a vertical
force to the column, while specimen WPSK-8 was strengthened under the load. An
evaluation of the efficiency of the presented solution was carried out on the basis of the
measurement performed during testing. The introduced strengthening method was recognized
as efficient while counteracting the negative effect of reinforcement dislocation,
simultaneously providing a significant increase of punching resistance.
Adam URYZAJ1
Politechnika Poznaska
Instytut Konstrukcji Budowlanych
WPYW WILGOTNOCI BETONU NA NAPRENIA

PRZYCZEPNOCI DO STALI ZBROJENIOWEJ
STRESZCZENIE
Celem pracy jest dowiadczalne okrelenie wpywu wilgotnoci betonu na naprenia

przyczepnoci pomidzy betonem i stal zbrojeniow. W pracy przedstawiono wyniki bada
wasnych wykonanych metod wycigania zabetonowanych prtw zbrojeniowych tzw.
metod pull-out. Badania przeprowadzono na betonie zwykym klasy C30/37 w trzech
stanach wilgotnociowych, mianowicie w stanie cakowicie suchym, w stanie powietrzno-
suchym oraz w stanie penego nasycenia betonu wod pod normalnym cinieniem
atmosferycznym. W badaniach uyto prtw zbrojeniowych rednicy 8 i 16mm klasy
34GS. Uzyskane wyniki bada wykazay istotny wpyw wilgotnoci betonu na jego
przyczepno do prtw zbrojeniowych.
Sowa kluczowe: beton, stal, wilgotno, przyczepno, wytrzymao.
1 WPROWADZENIE
Zagadnienie przyczepnoci betonu do stali zbrojeniowej jest jednym z podstawowych

w konstrukcjach elbetowych i spronych. Dziki zjawisku przyczepnoci wystpuje
wsppraca pomidzy betonem i stal, ktra jest niezbdna do przenoszenia si ze stali na
beton oraz z betonu na stal. Przyczepno jest zjawiskiem bardzo skomplikowanym i zaley
od wielu czynnikw, ktrych wyodrbnienie jest bardzo trudne, ze wzgldu na ich
wspzaleno. Siy przyczepnoci zale midzy innymi od jakoci betonu, wytrzymaoci
betonu na ciskanie i rozciganie, skadu betonu, rodzaju cementu, rodzaju kruszywa,
stosunku w/c, oraz warunkw dojrzewania i pielgnacji betonu. Naprenia przyczepnoci
zale rwnie od rodzaju prtw zbrojeniowych, ich rednicy, uksztatowania powierzchni,
dugoci zakotwienia, korozji zbrojenia, czy zastosowanych powok antykorozyjnych. Istotne
znaczenie maj rwnie czynniki zewntrzne, takie jak temperatura, czy wilgotno otoczenia
i materiau.
Rozpoznanie mechanizmw zwizanych z przyczepnoci i polizgiem pomidzy stal
i betonem moe da podstawy do precyzyjnego opisu odksztacalnoci caej konstrukcji
elbetowej, a zwaszcza procesu jej zarysowania (np.: [1], [2]). Konstrukcje budowlane
________________________
1
adam.uryzaj@put.poznan.pl
184 A. Uryzaj
pracuj w rnych warunkach termiczno-wilgotnociowych rodowiska, a czsto te

w bezporednim kontakcie z wod. Warunki rodowiskowe w ktrych pracuj elementy
wykonane z betonu ksztatuj wiele z jego waciwoci, a tym samym wpywaj na
zachowanie si konstrukcji wykonanych z betonu oraz ich trwao i niezawodno.
Badaniem zjawisk zwizanych z przyczepnoci pomidzy betonem i stal zbrojeniow
zajmowao si od samego pocztku istnienia elbetu wielu badaczy. Literatura dotyczca tego
tematu jest bardzo obszerna, jednak nie ma to przeoenia na praktyczne zalecenia
projektowe. Normy do projektowania konstrukcji elbetowych i spronych, w tym rwnie
obecnie obowizujca Eurokod 2 [3] czy [4], w znacznym stopniu upraszczaj to zjawisko.
W wikszoci norm do projektowania konstrukcji elbetowych naprenia przyczepnoci
zale w zasadzie tylko od wytrzymaoci betonu na rozciganie bd ciskanie czasem
dodatkowo od rednicy prta. Jak wykazuj badania przeprowadzone przez autorw wielu
publikacji rzeczywiste wartoci maksymalnych napre przyczepnoci s niejednokrotnie
znacznie wiksze ni wyznaczone z zalenoci normowych. Dlatego te wielu badaczy
poszukuje wasnych zalenoci, ktre uwzgldniayby wicej istotnych parametrw, a tym
samym pozwalay na bardziej precyzyjne wyznaczanie rzeczywistych napre przyczepnoci
pomidzy betonem i stal zbrojeniow.
2 CEL I ZAKRES PRACY
Celem pracy byo dowiadczalne okrelenie wpywu wilgotnoci betonu zwykego na

jego przyczepno do prtw zbrojeniowych. Badania przeprowadzono metod wycigania
prtw zbrojeniowych z betonu tzw. metod pull-out. Ksztat elementw prbnych zosta
przyjty na podstawie zalece [5]. W badaniach zastosowano prty ebrowane ze stali 34GS
o dwch rednicach, mianowicie: 8 mm i 16 mm. Badania zostay przeprowadzone na
betonie zwykym klasy C30/37. Szczegowy skad zastosowanej mieszanki betonowej
podano w (tabl. 1).
Tablica 1. Skad wagowy 1m3 mieszanki betonowej [6].
Proporcja
Rodzaj skadnika Jedn. Ilo
wagowa
Cement portlandzki CEM I 32,5R Grade kg 260,0 1,000
Woda zarobowa dm3 139,0 0,535
Kruszywo naturalne kg 2021,0 7,773
Plastyfikator
kg 0,5 0,002
ADDIMENT BV3
Inhibitor korozji SIKA FERROGARD 901 kg 7,8 0,030
Prty zbrojeniowe usytuowano w sposb osiowy w prbkach szeciennych o boku

150x150x150mm. Kierunek betonowania prbek by prostopady w stosunku do uoonych
w formach prtw zbrojeniowych. Dugo odcinka przyczepnoci lb w kadym przypadku
wynosia 4 rednice zabetonowanego prta (lb = 4), czyli odpowiednio dla prtw rednicy
8mm dugo odcinka przyczepnoci wynosia lb = 32mm, a dla prtw rednicy 16mm
lb = 64mm. Schemat ideowy wykonanych elementw badawczych przedstawiono na (rys. 1).
Wymagan dugo zakotwienia otrzymywano poprzez zaoenie na prtach przed
zabetonowaniem tulei ochronnych z PCV oraz uszczelnienie ich silikonem. Przyjcie
w badaniach krtkich odcinkw przyczepnoci pozwolio przyj zaoenie, e wyznaczone
wartoci napre przyczepnoci s rwne na caej rozpatrywanej dugoci odcinka
przyczepnoci.
Wpyw wilgotnoci betonu na naprenia przyczepnoci do stali zbrojeniowej 185
Rys. 1. Schemat elementw prbnych do badania napre przyczepnoci (wymiary w mm).
Badania wykonano na betonie w trzech stanach wilgotnociowych: stanie cakowicie

suchym, stanie powietrzno-suchym oraz stanie penego nasycenia betonu wod. Za stan
cakowicie suchy betonu przyjto materia wysuszony do staej masy w temperaturze 105C.
Za stan powietrzno-suchy betonu uznano stan wilgotnociowy uzyskany w temperaturze
okoo 18C i wilgotnoci wzgldnej powietrza okoo 50%. Jako stan penego nasycenia wod
przyjto beton w peni nasycony wod pod normalnym cinieniem atmosferycznym.
Zabetonowane w prbkach prty zbrojeniowe wycigane byy si dziaajc osiowo.
W badaniach dokonywano pomiaru siy oraz przemieszczenia swobodnego koca prta
wzgldem nieobcionej powierzchni betonu. Pomiaru dokonywano za pomoc czujnika
przemieszcze liniowych HBM HOTTINGER typu 1-WA/10mm-T. Sia przykadana bya ze
staym przyrostem przemieszczenia toka prasy wynoszcym 0,01mm/s. Procesem obcienia
sterowano automatycznie za pomoc oprogramowania komputerowego Catman i aparatury
pomiarowej HBM HOTTINGER BALDWIN MESSTECHNIK typu MGC plus AB22A.
Badanie trwao do momentu uzyskania przemieszczenia swobodnego koca zabetonowanego
prta rwnego okoo 1,0cm. Szczegowy opis bada zawiera praca [6].
3 WYNIKI BADA
Rzeczywiste wilgotnoci wagowe w, wilgotnoci wzgldne w , oraz rednie wartoci

wytrzymaoci na ciskanie, rozciganie, moduw sprystoci i wspczynnikw Poissona
dla poszczeglnych stanw wilgotnoci betonu przedstawiono w (tabl. 2). Jako wilgotno
wzgldn betonu przyjto stosunek wilgotnoci betonu w danym stanie wilgotnociowym do
wilgotnoci betonu w stanie penego nasycenia betonu wod.
Tablica 2. rednie wartoci wilgotnoci betonu, wytrzymaoci na ciskanie, rozciganie, moduy sprystoci
oraz wspczynniki Poissona dla betonu w poszczeglnych stanach wilgotnociowych uzyskane
z bada dowiadczalnych [7].
Stan cakowicie Stan powietrzno- Stan penego
Parametr
suchy suchy nasycenia wod
Wilgotno wagowa betonu, w [%] 0,00 0,65 4,45
Wilgotno wzgldna betonu, w [-] 0,00 0,146 1,00
Wytrzymao na ciskanie, fc,cube
55,44 51,17 44,37
[MPa]
Wytrzymao na rozciganie przy
3,64 3,37 2,92
rozupywaniu, fct,sp [MPa]
Modu sprystoci,
35,47 37,38 39,51
Ecm, [GPa]
Wspczynnik Poissona,
0,204 0,183 0,174
, [-]
186 A. Uryzaj
Dla kadego stanu wilgotnociowego betonu oraz rozpatrywanej rednicy prtw

badania zostay przeprowadzone na minimum 6 elementach prbnych. Dla kadej prbki
okrelono na podstawie uzyskanych wynikw bada warto maksymalnych napre
przyczepnoci, a nastpnie okrelono wartoci rednie. Wspczynniki zmiennoci wartoci
rednich byy stosunkowo mae i wynosiy od 8% do 15%.
Na (rys.2) i (rys.3) przestawiono wykresy zalenoci rednich wartoci przemieszcze
swobodnego koca prta w funkcji naprenia przyczepnoci dla poszczeglnych rednic
prtw zbrojeniowych uzyskane z testw pull-out. Natomiast (rys. 4) przedstawia
porwnanie maksymalnych wartoci napre przyczepnoci w poszczeglnych stanach
wilgotnoci betonu.
Rys. 2. Wykres porwnawczy rednich wartoci napre przyczepnoci prtw ebrowanych rednicy 8mm
w funkcji polizgw swobodnego koca prta w rnych stanach wilgotnociowych.
Rys. 3. Wykres porwnawczy rednich wartoci napre przyczepnoci prtw ebrowanych rednicy 16mm
w funkcji polizgw swobodnego koca prta w rnych stanach wilgotnociowych.
Rys. 4. Wykres maksymalnych napre przyczepnoci b,max w zalenoci od wilgotnoci wzgldnej betonu w
dla prtw ebrowanych.
Przedstawione wykresy wskazuj na istotny wpyw wilgotnoci betonu na przyczepno

pomidzy stal zbrojeniow i betonem.
Naprenia b,max dla prtw ebrowanych wraz ze wzrostem stopnia zawilgocenia
betonu obniaj swoj warto. Pocztkowo wzrost wilgotnoci betonu, do pewnego poziomu
obcienia wynoszcego okoo 50% obcienia maksymalnego, powodowa wzrost napre
przyczepnoci. Przy wyszych obcieniach trend ten odwraca si tak, e w strefie obcie
maksymalnych naprenia przyczepnoci dla prtw ebrowanych malej wraz ze wzrostem
wilgotnoci betonu.
Prty ebrowane rednicy 8mm w stanie powietrzno suchym cechuj maksymalne
naprenia przyczepnoci rednio o okoo 3% mniejsze w porwnaniu ze stanem cakowicie
suchym. W stanie penego nasycenia betonu wod naprenia te s mniejsze rednio o okoo
12% w stosunku do stanu cakowicie suchego. Dla prtw ebrowanych rednicy 16mm
naprenia b,max w stanie powietrzno suchym s natomiast mniejsze rednio o okoo 3%
w stosunku do stanu cakowicie suchego, a w stanie penego nasycenia betonu wod rednio
o okoo 10% w porwnaniu ze stanem cakowicie suchym.
Rysunki (rys.5) i (rys. 6) przedstawiaj porwnanie dla rozpatrywanych stanw
wilgotnociowych betonu i badanych rednic prtw zbrojeniowych zalenoci ilorazu
napre przyczepnoci b i wytrzymaoci betonu na rozciganie przy rozupywaniu fct,sp
w poszczeglnych stanach wilgotnoci w stosunku do przemieszcze swobodnego koca prta.
Porwnanie maksymalnych wartoci ilorazu napre przyczepnoci b i wytrzymaoci
betonu na rozciganie przy rozupywaniu fct,sp dla rozpatrywanych stanw wilgotnociowych
betonu w funkcji wilgotnoci wzgldnej przedstawiono na (rys. 7).
Przedstawione na (rys. 5) i (rys.6) wykresy dla obu rozpatrywanych rednic zbrojenia
wskazuj rwnie na istotny wpyw zawilgocenia betonu na naprenia przyczepnoci. Na
podstawie tych wykresw mona wycign wniosek, e naprenia przyczepnoci zale nie
tylko od wytrzymaoci betonu na rozciganie czy ciskanie, ale rwnie od pewnych innych
cech materiaowych zwizanych z rn zawartoci wody w materiale. Relacja przyrostu
maksymalnych wartoci ilorazw napre przyczepnoci i wytrzymaoci betonu na
rozciganie przy rozupywaniu b/fct,sp w miar wzrostu wilgotnoci betonu, przedstawiona na
(rys. 7), jest prawie identyczna dla obu rozpatrywanych rednic zbrojenia. Oznacza to, e
wpyw wilgotnoci betonu na przyczepno prawdopodobnie nie zaley istotnie od rednicy
prtw zbrojeniowych.
188 A. Uryzaj
Rys. 5. Iloraz napre przyczepnoci do wytrzymaoci betonu na rozciganie b/fct,sp w zalenoci od

przemieszcze swobodnego koca prta dla rozpatrywanych stanw wilgotnociowych betonu dla
prtw ebrowanych rednicy 8mm.
Rys. 6. Iloraz napre przyczepnoci do wytrzymaoci betonu na rozciganie b/fct,sp w zalenoci od

przemieszcze swobodnego koca prta dla rozpatrywanych stanw wilgotnociowych betonu dla
prtw ebrowanych rednicy 16mm.
Rys. 7. Wykres maksymalnych wartoci ilorazu napre przyczepnoci do wytrzymaoci betonu na

rozciganie b/fct,sp w zalenoci od wilgotnoci wzgldnej betonu w dla prtw ebrowanych.
4 INTERPRETACJA WYNIKW BADA
W przypadku prtw ebrowanych przyczepno pomidzy betonem i prtami

zbrojeniowymi powodowana jest przez siy adhezji, tarcie oraz przede wszystkim przez
mechaniczne zazbianie si betonu o eberka prtw. Na pocztku procesu wycigania
zabetonowanego prta, czyli do chwili gdy na styku pomidzy stal i betonem na caej
powierzchni prta polizgi s minimalne albo jeszcze nie wystpuj, decydujce znaczenie
w generowaniu napre przyczepnoci ma zjawisko adhezji. Zjawisko pocztkowego
wzrostu napre przyczepnoci wraz ze wzrostem zawilgocenia betonu mona wytumaczy
przede wszystkim wiksz adhezj w rodowisku wilgotnym. W rodowisku powietrzno-
suchym siy adhezji wynosz okoo 50% si adhezji w rodowisku wilgotnym. Rwnie
istotn rol odgrywa tu mog wpywy skurczu i pcznienia betonu. Wiele bada wykazao
zmniejszenie przyczepnoci na wskutek skurczu. W przypadku suszenia prbek do staej
masy mona prawdopodobnie zaobserwowa podobne zjawisko. Pene nasycenie betonu
wod powoduje z kolei jego pcznienie powodujce powstanie cinienia betonu na prty
zbrojeniowe, co z kolei zwiksza tarcie. Achwierdow [8] uwaa ponadto, e woda przy
obcieniu doranym w zawilgoconym betonie zachowuje si jak ciao spryste i wspomaga
szkielet stay w przenoszeniu si, powodujc chwilowy wzrost sztywnoci ciaa. Wraz ze
wzrostem obcie siy adhezji przestaj odgrywa znaczc rol, a o napreniach
przyczepnoci decyduj przede wszystkim czynniki mechaniczne, czyli uebrowanie prtw
oraz jako i wytrzymao betonu. Dlatego te, przy pewnym poziomie obcie relacja
napre przyczepnoci w zalenoci od wilgotnoci betonu zaczyna si odwraca. W miar
wzrostu obcienia wyrywajcego zabetonowany prt rosn naprenia ciskajce oraz
naprenia rozcigajce przy czole eberek. Przy pewnym poziomie obcienia doprowadzaj
one do powstania mikrorysy. Obecno wody powoduje szybsz propagacj rys [9]
i prawdopodobnie szybszy proces kruszenia betonu na powierzchni styku pomidzy czoem
eberka a betonem. Dalszy wzrost obcie prowadzi do zniszczenia betonu w wyniku
dziaania si ciskajcych, co oznacza osignicie maksymalnych napre przyczepnoci
b,max. W zakresie obcie maksymalnych warto napre przyczepnoci b,max staje si
funkcj wytrzymaoci betonu na ciskanie. W zwizku z tym, e wytrzymao betonu
maleje wraz ze wzrostem jego wilgotnoci malej rwnie naprenia przyczepnoci
pomidzy stal zbrojeniow i betonem.
5 WNIOSKI KOCOWE
Beton jest materiaem, ktry podlega znacznym zmianom swoich cech fizyko-
mechanicznych w wyniku wnikania w jego pory wody z otaczajcego go bezporednio
rodowiska. Wilgotno materiau wpywa zatem na zachowanie si caych konstrukcji
wykonanych z betonu. Dlatego te podczas projektowania konstrukcji wykonanych z betonu
konieczne jest uwzgldnianie wpyww rnych czynnikw rodowiskowych aby
zapewnione byo bezpieczestwo i wymagana trwao konstrukcji. Na podstawie
uzyskanych wynikw bada oraz ich analizy sformuowano nastpujce wnioski:
1. Maksymalne naprenia przyczepnoci pomidzy betonem i ebrowanymi prtami
zbrojeniowymi zale od stanu wilgotnociowego betonu,
2. Maksymalne naprenia przyczepnoci pomidzy betonem i ebrowanymi prtami
zbrojeniowymi malej wraz ze wzrostem wilgotnoci betonu,
3. Rnica w maksymalnych wartociach napre przyczepnoci prtw zbrojeniowych
midzy stanem cakowicie suchym i penego nasycenia betonu wod wynosi rednio
okoo 10%,
4. Zaleno pomidzy napreniami przyczepnoci a wilgotnoci betonu jest
prawdopodobnie nieliniowa.
190 A. Uryzaj
PIMIENNICTWO
[1] Mianowski K. M.: Metoda analizy przyczepnoci i rys w elbecie. Archiwum Inynierii
Ldowej, tom XXXVI, z.1-2/1990. 81-102.
[2] Manfredi G., Pecce M. A.: Refined R.C. beam element including bond-slip relationship
for the analysis of continuous beams. Computers and Structures, Vol. 69, 1998, s. 53-62.
[3] Eurocode 2: Design of Concrete Structures. Part 1-1: General Rules and Rules for
Buildings. Brussels, 2004.
[4] PN-B-03264: 2002 Konstrukcje betonowe, elbetowe I sprone. Obliczenia statyczne i
projektowanie. Warszawa, 2002.
[5] RILEM/CEB/FIP: RC6 Bond Test for reinforcement steel. 2. Pull-out test. Technical
Recommendations for the Testing and Use of Construction Materials. Materisls and
Structures, Vol.6, No. 32, May 1983, s. 218-220.
[6] Uryzaj A.: Wpyw wilgotnoci betonu na jego przyczepno do prtw zbrojeniowych.
Praca doktorska, Pozna, 2009.
[7] Uryzaj A.: The influence of moisture content in concrete on the slip between concrete and
reinforcing steel. The 10th International Conference Modern Building Materials,
Structures and Techniques, Wilno 2010
[8] Achwerdow I. N.: Procznost i deformatiwnost betona w wodonasyszczennom sostojanii.
Trudy Koordinasionnych Soweszczanij po Godrotechnike, Vol. 68, Energia, Leningrad,
1971, s. 80-86.
[9] Woliski Sz.: Waciwoci betonu rozciganego i ich zastosowania w nieliniowej
mechanice pkania betonu. Budownictwo i Inynieria rodowiska, Zeszyty Naukowe
Politechniki Rzeszowskiej Nr 91, z. 15, 1991.
THE INFLUENCE OF MOISTURE CONTENT IN CONCRETE ON THE BOND

BETWEEN CONCRETE AND REINFORCING STEEL
Summary
The phenomenon of the bond between concrete and rebars is one of the fundamental
issues in reinforced and prestressed concrete structures. Its presence ensures an interaction
between concrete and steel rebars, which is vital in transmitting forces between the two
components. The bond is a very complicated phenomenon and it depends on many factors
which are often interrelated. The paper presents the results of the authors research on the
influence of the moisture content in concrete on the bond between concrete and reinforcing
steel. The experiments were carried out for ordinary concrete of C30/37 class in three states of
moisture content: dry, air-dry and full saturation under ordinary atmospheric pressure. Two
different bar diameters: 8mm and 16mm were used. The study shows that the influence of
moisture content in concrete on the bond between concrete and reinforcing steel is important.
The tests proved that when the moisture content in concrete increases, the bond between
concrete and steel decreases.
KONSTRUKCJE METALOWE
Wioleta BARCEWICZ1
Marian GIEJOWSKI2
ANALIZA DEFORMACJI BLACH CZOOWYCH

W WZACH STALOWYCH I ZESPOLONYCH
Z WYKORZYSTANIEM FOTOGRAMETRII CYFROWEJ
STRESZCZENIE
W pracy analizowano odksztacenia blach czoowych o zrnicowanej gruboci

i wysokoci, w wzach stalowych i zespolonych o zmiennym stopniu zbrojenia pyty
stropowej. Wzy byy uprzednio poddane niszczcym badaniom dowiadczalnym,
przeprowadzonym w laboratorium Zakadu Konstrukcji Budowlanych Wydziau Inynierii
Ldowej Politechniki Warszawskiej. Celem analizy jest okrelenie rozkadu i wielkoci
maksymalnych krzywizn odksztaconych blach czoowych z wykorzystaniem fotogrametrii
cyfrowej. Metoda ta umoliwia rekonstrukcj i przestrzenne modelowanie odksztaconych
powierzchni blach na podstawie zdj fotogrametrycznych, jak rwnie prezentacj wynikw
w postaci graficznej oraz plikw danych do analiz numerycznych. Otrzymane wyniki pozwol
na ocen mechanizmu plastycznego zniszczenia podatnych wzw stalowych i zespolonych
oraz ustalenie linii przebiegu zaomw plastycznych. Linie zaomw plastycznych s podstaw
do wyznaczania dugoci efektywnych zginanej blachy czoowej w strefie rozciganej,
modelowanej za pomoc zastpczych krcw teowych. Model ten pozwala na identyfikacj
formy zniszczenia i obliczenie nonoci wza metod skadnikow wedug zalece normy
PN-EN 1993-1-8. Wyniki analizy fotogrametrycznej porwnano z zaleceniami normowymi.
Sowa kluczowe: wzy stalowe, wzy zespolone, blachy czoowe, fotogrametria cyfrowa
1 WPROWADZENIE
Obecna tendencja zwizana ze stosowaniem wzw podatnych w konstrukcjach

szkieletowych wie si z wykorzystaniem innych procedur ich projektowania. Aktualne
wytyczne do projektowania wzw stalowych i zespolonych s zawarte w normach [1] i [2].
Wykorzystuj one metod skadnikow, ktra polega na identyfikacji aktywnych skadnikw
wza, wyznaczeniu nonoci i podatnoci tych skadnikw oraz wyborze skadnikw
miarodajnych, bdcych docelowo podstaw do oszacowania nonoci i sztywnoci caego wza.
________________________
1
w.barcewicz@il.pw.edu.pl
2
m.gizejowski@ il.pw.edu.pl
194 W. Barcewicz, M. Giejowski
W przypadku wyznaczenia nonoci stalowego wza z cienk blach czoow rygla

poczon rubami z pasem supa, mona na podstawie [1] wyrni nastpujce aktywne
skadniki: panel rodnika supa w warunkach cinania, rodnik supa w strefie ciskania,
rodnik supa w strefie rozcigania, pas supa lokalnie zginany, pas i rodnik rygla w strefie
ciskanej, rodnik rygla w strefie rozciganej oraz blacha czoowa zginana. Przy
projektowaniu wzw zespolonych tej samej konfiguracji naley zgodnie z [2] uwzgldni
dodatkowo rozcigane zbrojenie pyty stropowej zespolonej z ryglem. Nonoci
poszczeglnych skadnikw mona wyznaczy zgodnie z zaleceniami norm [1] i [2].
Znacznym uproszczeniem procedury normowej mogoby by skoncentrowanie uwagi
jedynie na miarodajnym skadniku, o ile uksztatowanie wza w sposb jednoznaczny
pozwala na jego wyodrbnienie. Przykadowo, zastosowanie w wzach podatnych blach
czoowych o gruboci mniejszej od gruboci pasa supa i w przyblieniu rwnej poowie
rednicy ruby, powoduje zniszczenie wza przez uplastycznienie blachy czoowej [3].
Procedura obliczania nonoci poszczeglnych szeregw rub wza stalowego i zespolonego
sprowadza si do analizy mechanizmw zniszczenia blachy czoowej wedug [1].
W niniejszym opracowaniu dokonano oceny mechanizmw zniszczenia blach
czoowych o zrnicowanej gruboci i wysokoci, w wzach stalowych i zespolonych,
porwnujc zaoenia normowe z wynikami wasnych bada dowiadczalnych.
2 MECHANIZMY ZNISZCZENIA BLACH CZOOWYCH WG PN-EN 1993-1-8
W normach [1] i [2], model zniszczenia blachy czoowej przy zginaniu wzw
stalowych i czci stalowej wzw zespolonych rozpatruje si w oparciu o zastpczy krciec
teowy. Wyrniono trzy modele zniszczenia krca teowego: cakowite uplastycznienie pasa
krca (Model 1), zniszczenie rub wraz z uplastycznieniem pasa (Model 2) i zniszczenie
rub (Model 3). Do wyznaczenia nonoci pasa krca teowego, poza danymi
geometrycznymi i waciwociami materiaowymi rub i blachy czoowej, potrzebna jest
rwnie znajomo dugoci efektywnej pasa leff zastpczego krca teowego, odniesionej do
kadego szeregu rub i uwzgldniajcej lokalizacj krca. W normie [1] podano sposb
modelowania krcw teowych reprezentujcych poszczeglne fragmenty blachy czoowej
oraz okrelono odpowiadajce im dugoci efektywne. W tablicy (Tab.1) zaprezentowano
wybrane definicje dugoci efektywnych blachy czoowej w wzach z maksymalnie dwoma
szeregami rub w strefie rozciganej, rozdzielonych pasem rygla.
Tablica 1. Dugoci efektywne blachy czoowej z dwoma szeregami rub w strefie rozciganej [1] (por. te [4])
Dugoci efektywne blachy czoowej dla szeregw rub rozwaanych indywidualnie

Mechanizmy koowe Mechanizmy niekoowe
Szereg rub poza rozciganym pasem rygla
Pierwszy szereg rub poniej rozciganego pasa rygla

Analiza deformacji blach czoowych w wzach stalowych i zespolonych 195
3 MECHANIZMY ZNISZCZENIA BLACH CZOOWYCH W BADANIACH

DOWIADCZALNYCH
Zagadnienia zwizane z identyfikacj form zniszczenia wzw stalowych

i zespolonych, z blachami czoowymi o gruboci w zakresie 40-60% rednicy rub
i zrnicowanym stopniem zbrojenia pyty stropowej, byy przedmiotem rozwaa w pracy
[5]. Wzy poddano niszczcym badaniom dowiadczalnym, przeprowadzonym
w laboratorium Zakadu Konstrukcji Budowlanych Wydziau Inynierii Ldowej Politechniki
Warszawskiej. W zbadanych wzach stalowych zaobserwowano znaczne odksztacenia
plastyczne blach czoowych w strefie rozciganej, ktre ostatecznie przyczyniy si do
zerwania spoin czcych blachy z ryglami. Natomiast badania wzw zespolonych,
z identycznie uksztatowan czci stalow jak w wzach stalowych, wykazay du
zaleno formy zniszczenia od stopnia zbrojenia pyty stropowej. Przy mniejszym stopniu
zbrojenia, zniszczenie wzw byo spowodowane zerwaniem prtw zbrojeniowych. Tej
formie zniszczenia wzw zespolonych towarzyszyy rwnie odksztacenia blach
czoowych, ale o mniejszej intensywnoci ni w wzach stalowych. Przy wikszym stopniu
zbrojenia pyty stropowej zniszczenie nastpio w dolnej czci wza z zauwaalnym
uplastycznieniem rodnika wskutek jego ciskania. Szczegowy opis elementw prbnych,
stanowiska badawczego oraz wynikw bada zaprezentowano w [5].
Poniej przedstawiono opracowanie wynikw bada zwizanych z inwentaryzacj
zniszczonych elementw prbnych w celu oceny mechanizmw uplastycznienia blach
czoowych. Prbki do analizy wycito z elementw badanych w [5]. Skadaj si one
z odksztaconej blachy czoowej oraz fragmentu rygla o przekroju IPE300, do ktrego blachy
byy przyspawane, jak pokazano na rysunku (Rys. 1).
=>
a) Wze stalowy badany w [5] oraz blachy czoowe pobrane do analizy
=>
b) Wze zespolony badany w [5] oraz blachy czoowe pobrane do analizy
Rys. 1. Widok przykadowych prbek

Elementy wykonano ze stali S235JRG2. Blachy czoowe s zrnicowane pod

wzgldem wysokoci i gruboci. W tablicy (Tab. 2) przedstawiono wykaz badanych 32
prbek z podziaem na grupy (w zalenoci od typu blachy czoowej) i serie (w zalenoci od
stopnia zbrojenia pyty stropowej w elemencie badanym w [5]).
Tablica 2. Zestawienie analizowanych prbek
Grupa (wymiary blachy czoowej)
Seria A B C D
(stopie zbrojenia) bl.10x150x320 bl.10x150x370 bl.8x150x370 bl.12x150x320
mm mm mm mm
Wzy stalowe 0 ES1a, ES1b ES2a, ES2b ES3a, ES3b ES4a, ES4b
r=
1 EZ1a, EZ1b EZ2a, EZ2b EZ3a, EZ3b EZ4a, EZ4b
0,60%
zespolone
Wzy
= EZ5a, EZ5b EZ6a, EZ6b EZ7a, EZ7b EZ8a, EZ8b

2
1,35%
= EZ9a, EZ9b EZ10a, EZ10b EZ11a, EZ11b EZ12a, EZ12b
3
0,35%
4 ANALIZA FOTOGRAMETRYCZNA
Celem podjtej analizy jest okrelenie rozkadu i wielkoci maksymalnych krzywizn

odksztaconych blach czoowych z wykorzystaniem fotogrametrii cyfrowej. Metoda ta
umoliwia rekonstrukcj i przestrzenne modelowanie odksztaconych powierzchni blach na
podstawie zdj fotogrametrycznych, jak rwnie prezentacj wynikw w postaci graficznej
oraz plikw danych do analiz numerycznych. Otrzymane wyniki posuyy do oceny
mechanizmu zniszczenia podatnych wzw stalowych i zespolonych oraz ustalenia przebiegu
linii zaomw plastycznych w blachach czoowych.
4.1 Etapy bada fotogrametrycznych
Badania fotogrametryczne podzielono na dwie czci. Pierwsz cz zrealizowano

w Laboratorium Zakadu Konstrukcji Budowlanych Wydziau Inynierii Ldowej PW.
Stanowisko badawcze przedstawiono na rysunku (Rys. 2). Do bada wykorzystano aparat
cyfrowy Canon EOS 20D z obiektywem 35 mm, ramk stalow z punktami osnowy oraz
owietlenie halogenowe. Na tym etapie przeprowadzono kalibracj aparatu dla odlegoci
fotografowania ok. 1,6 m. Nastpnie wykonano stereogramy (pary zdj) wszystkich prbek,
umieszczonych w ramce z osnow referencyjn, jak pokazano na rysunku (Rys. 3).
Rys. 2. Stanowisko badawcze Rys. 3.Przykadowy stereogram dwch prbek z blach wystajc [6]
Drug cz bada, zwizan z przetworzeniem danych (odtworzenie orientacji

zewntrznej zdj oraz automatyczny pomiar 3D numerycznych modeli wszystkich
wybranych powierzchni), wykonano w Laboratorium Fotogrametrii Cyfrowej Zakadu
Fotogrametrii Cyfrowej, Teledetekcji i Systemw Informacji Przestrzennej Wydziau
Geodezji i Kartografii PW. W tym celu wykorzystano stacj cyfrow Z/I Imaging firmy
Intergraph oraz odpowiednie oprogramowanie komputerowe. Najpierw przetworzono
wykonane zdjcia, w celu usunicia dystorsji obrazu wyznaczonej podczas kalibracji aparatu
cyfrowego. Nastpnie zrekonstruowano przestrzenne modele powierzchni blach czoowych na
stacji cyfrowej (funkcja IS Digital Measuration) i w programie Microstation przygotowano
pliki.dng, gdzie dla kadego modelu okrelono obszar opracowania i obszar wyczony, jak
pokazano na rysunku (Rys.4).
a) Blacha czoowa zlicowana b) Blacha czoowa wystajca
Rys. 4. Przykadowe pliki .dng z wygenerowan chmur punktw dla blachy zlicowanej i wystajcej [6]
Automatycznie wygenerowano odksztacone powierzchnie blach na stacji cyfrowej

(funkcja IS Automatic Elevation). Utworzone powierzchnie zapisano w plikach .dxf,
a pniej wygenerowano powierzchnie do wizualizacji oraz wykonano profile poprzeczne
i podune dla kadej prbki (oprogramowanie ArcGIS 3D firmy ESRI) [6].
Otrzymano nastpujce formy prezentacji wynikw bada fotogrametrycznych:
Wizualizacje 3D odksztaconej powierzchni blach czoowych;
Wizualizacje 2D odksztaconej powierzchni blach czoowych;
Przekroje podune i poprzeczne odksztaconych blach czoowych;
Zestawienie wsprzdnych punktw przekrojw poprzecznych i podunych
odksztaconej paszczyzny blachy.
4.2 Prezentacja wynikw analizy fotogrametrycznej
Poniej na rysunku (Rys. 5) zaprezentowano przykadowe wyniki analizy

fotogrametrycznej w postaci trjwymiarowych wizualizacji odksztaconych powierzchni
blach czoowych o gruboci 10 mm: zlicowanych - grupa A i wystajcych - grupa B.
Przedstawiono je w rzucie perspektywicznym i z naoonymi warstwicami rzdnych. Na
przedstawionych rysunkach wygenerowano rwnie paszczyzn bazow, ktra odwzorowuje
zaoony zerowy poziom odniesienia dla odksztace blachy. Do opisu tej paszczyzny
wykorzystano na kadej prbce prost usytuowan w odlegoci 15mm od dolnej krawdzi
blachy czoowej. Pokrywa si ona z paszczyzn wyznaczajc rodek ciskania wza,
przyjty w linii rodkowej dolnego (ciskanego) pasa rygla. Pomiar deformacji blachy
czoowej wykonano z dokadnoci 0,1 mm.
Skala
Grupa A Grupa B
[mm]
ES1a ES2a
EZ9a EZ10
EZ2a
EZ1a
EZ5a EZ6a
Rys. 5. Wizualizacje 3D odksztacenia powierzchni blach czoowych grup A i B
Z rysunku (Rys. 5) wynika, e rozkad linii uplastycznienia poszczeglnych blach

czoowych jest podobny w obrbie danej grupy. W blachach czoowych zlicowanych (grupa
A) s to mechanizmy zlokalizowane w pobliu rub poniej rozciganego pasa rygla. Linie
uplastycznienia ujawniy si wok rub od strony rodnika rygla i skierowane s do
zewntrznych krawdzi blachy. Krzywizny te s zwrcone w kierunku pasa supa. Grna
zewntrzna krawd blachy jest wygita w stron rygla. W blachach wystajcych, w czci
poniej rozciganego pasa rygla, przebieg linii uplastycznienia jest podobny jak w blachach
zlicowanych. Natomiast w czci wystajcej powyej grnej krawdzi rozciganego pasa
rygla, utworzya si wyrana paszczyzna wygicia, poczwszy od brzegu spoiny czcej
blach z ryglem a do linii przechodzcej przez obie ruby najwyszego szeregu. Powstaa
krzywizna jest skierowana w stron rygla, w przeciwiestwie do grnego odcinka blachy
czoowej, ktry jest skierowany w stron supa.
O ile charakter przebiegu linii zaomw plastycznych analizowanych blach czoowych
jest zbliony w danej grupie, biorc pod uwag lokalizacj szeregu rub w ssiedztwie
tworzenia si plastycznych mechanizmw pynicia, to jednak zauway mona inn
intensywno odksztacenia blach i inne wartoci maksymalnej krzywizny. Zrnicowanie
wynikw naley analizowa w ramach kolejnych serii prb. Najwiksze wygicia mona
zaobserwowa w blachach czoowych wycitych z wzw stalowych (seria 0) lub
zespolonych o najmniejszym stopniu zbrojenia (seria 3) . Intensywno odksztace blach
czoowych maleje w prbkach wycitych z wzw zespolonych, wraz ze wzrostem stopnia
zbrojenia pyt stropowych zastosowanych w elementach badanych w [5]. Zrnicowanie
intensywnoci odksztace blach czoowych jest zalene od badanej serii (stopnia zbrojenia
pyty stropowej). Na rysunku (Rys. 6) przedstawiono odksztacenia blach w przekroju
podunym blachy, zaznaczony jako przekrj A- A na rysunku (Rys. 6).
Grupa A Deformacja blach czoowych w przekroju A-A [mm]
Wysoko blachy czoowej [mm]
Grupa B Deformacja blach czoowych w przekroju A-A [mm]

Wysoko blachy czoowej [mm]
Rys. 6. Zmiana intensywnoci odksztace blach czoowych grup A i B w zalenoci od stopnia zbrojenia
5 WNIOSKI
W niniejszej pracy przedstawiono wyniki analizy fotogrametrycznej blach czoowych,

wycitych z wzw stalowych i zespolonych, rnicych si stopniem zbrojenia pyty
stropowej w strefie przywzowej. Ze wzgldu na zastosowany zakres gruboci blach
8-12 mm, w stosunku do rednicy cznika rubowego wynoszcej 20 mm, forma zniszczenia
wza okazaa si odmienn ni w przypadku blachy o gruboci zblionej do rednicy rub,
tradycyjnie stosowanej do wzw zblionych do sztywnych. Zniszczenie wza z grub
blach zwizane jest wg [1] z kruchym zerwaniem rub (Model 3) lub ewentualnie form
poredni, w ktrej zerwaniu rub towarzyszy uplastycznienie blachy (Model 2). Badania
takich blach przedstawiono m.in. w [7]. Blachy czoowe, w wzach podatnych, o gruboci
rwnej okoo poowy rednicy rub, wykazuj mechanizm cakowitego uplastycznienia
blachy (Model 1 wg [1]).
Po porwnaniu planw warstwicowych odksztaconych powierzchni blach czoowych
z zaleceniami normowymi - patrz (Tab.1), mona stwierdzi, e najbardziej adekwatnym
opisem dugoci efektywnych zastpczych krcw teowych modelujcych blach czoow s
mechanizmy niekoowe. W przypadku szeregu rub powyej rozciganego pasa rygla jest to
warto 0,5bp (cakowity mechanizm w postaci poprzecznej linii uplastycznienia przy spoinie
czcej rozcigany pas rygla i przy rubach najwyszego szeregu), natomiast w czci blachy
poniej grnego pasa rygla jest to warto m, gdzie naley wyznaczy wg [1].
Ponadto, porwnujc maksymalne krzywizny analizowanych blach czoowych, mona

stwierdzi ich zaleno od stopnia zbrojenia pyty w strefie przywzowej. Przy wikszym
stopniu zbrojenia zaobserwowano zmniejszenie udziau blachy czoowej w nonoci wza.
PODZIKOWANIA
Praca niniejsza powstaa w ramach Porozumienia o wsppracy naukowej i badawczej

pomidzy Wydziaami Inynierii Ldowej oraz Geodezji i Kartografii Politechniki
Warszawskiej. Autorzy skadaj serdeczne podzikowania prof. dr hab. in. Aleksandrze
Bujakiewicz, kierownikowi Zakadu Fotogrametrii, Teledetekcji i Systemw Informacji
Przestrzennej Wydziau GiK PW oraz jego pracownikom: dr in. D. Zawieskiej, dr in. P.
Podlasiakowi i mgr in. K. Bakule, za pomoc w realizacji bada.
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-8:2006. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-8:

Projektowanie wzw. PKN, Warszawa, 2006.
[2] PN-EN 1994-1-1. Eurokod 4. Projektowanie zespolonych konstrukcji stalowo -
betonowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw. PKN, Warszawa, 2006.
[3] Giejowski M.: Modele obliczeniowe stalowych ram paskich z wzami podatnymi.
Prace Naukowe, Seria: Budownictwo, nr 136. Oficyna Wydawnicza Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2000.
[4] Praca zbiorowa pod red. A. Kozowskiego: Konstrukcje stalowe. Przykady oblicze
wedug PN-EN 1993-1. Cz pierwsza. Wybrane elementy i poczenia. Oficyna
Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszw, 2009.
[5] Barcewicz W.: Sztywno, nono i zdolno do obrotu pewnej klasy wzw
w konstrukcjach stalowych ze stropami zespolonymi. Praca doktorska, Politechnika
Warszawska, 2010.
[6] Zawieska D., Podlasiak P., Bakua K.: Rekonstrukcja i modelowanie powierzchni
elementw blachy. Raport w ramach pracy statutowej Nr 504/G/1082/410/0, Warszawa,
2011.
[7] Bernuzzi C., Zandonini R., Zanon P.: Rotational Behaviour of End Plate Connections.
Costruzioni Metalliche nr 2/1991, s. 74-103.
PHOTOGRAMMETRIC ANALYSIS OF THE END-PLATES DEFORMATIONS

IN STEEL AND COMPOSITE JOINTS
Summary
Deformations of the end-plates of different thickness and height in steel and composite
steel-concrete joints of varying reinforcement ratio of the concrete slab are analyzed. The aim
of the presented research is determination of the distribution and the values of the maximum
plastic curvatures of deformed end-plates by means of photogrammetric analysis. It enables
the reconstruction and 3D-modeling of the deformed plate surfaces as well as a presentation
of the results in graphic and numerical formats. The results of the photogrammetric analysis
allow determination of the yield lines patterns, which are the basis for defining the effective
length of end-plates, modeled as an equivalent T-stub. A comparison of results based on the
approach used in Eurocodes and those reported on the basis of photogrammetric analysis is
presented.
Roman BIJAK1
OGLNY PRZYPADEK ZWICHRZENIA BELEK

O DWUTEOWYM PRRZEKROJU BISYMETRYCZNYM
PODPARTYCH WIDEKOWO.
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono analityczne wzory na oszacowanie momentu krytycznego

zwichrzenia niestonych bisymetrycznych belek dwuteowych podpartych widekowo.
Zaoono, e obcienia poprzeczne s przyoone w punktach o tej samej wsprzdnej po
wysokoci przekroju. W odrnieniu od rozwiza przedstawionych w literaturze [47],
prezentowana metoda pozwala wyznaczy moment krytyczny zwichrzenia w przypadku
dowolnej liczby si poprzecznych o rnych zwrotach. Wyprowadzone wzory pozwalaj na
prost i szybk kontrol poprawnoci momentu krytycznego oszacowanego za pomoc MES
[3].
Sowa kluczowe: zwichrzenie, podparcie widekowe, dwuteowe przekroje bisymetryczne
1 WYZNACZENIE MOMENTU KRYTYCZNEGO ZWICHRZENIA
W nowej normie wymiarowania konstrukcji stalowych PN-EN 1993-1-1 [1] nie

zamieszczono analitycznych wzorw na wyznaczenie momentu krytycznego zwichrzenia.
W celu jego wyznaczenia, moemy zastosowa wzory przedstawione w literaturze [2, 48]
lub skorzysta z programu MES [3]. W celu wyznaczenia momentu krytycznego zwichrzenia
bisymetrycznych belek dwuteowych analizowano metod Bubnowa-Galerkina rwnanie
rniczkowe gitno-skrtnej utraty statecznoci w funkcji kta skrcenia, otrzymane po
uwzgldnieniu warunkw brzegowych dla podparcia widekowego [7]. Kt skrcenia
przekroju aproksymowano za pomoc pierwszego wyrazu szeregu [4, 7, 8]. Przedstawione
przykady pokazuj, e prowadzi to do oszacowania momentu krytycznego zwichrzenia
wystarczajco dokadnego z praktycznego punktu widzenia. Zaproponowana metoda pozwala
wyznaczy moment krytyczny zwichrzenia w przypadku, gdy kade obcienie poprzeczne
jest przyoone w punktach o tej samej wsprzdnej po wysokoci przekroju lecz posiada
rne zwroty. Zaoono, e przekrj poprzeczny jest stay na caej dugoci elementu.
________________________
1
r.bijak@tu.kielce.pl
202 R. Bijak
1.1 Sformuowanie problemu
Rozpatrzmy belk podpart widekowo, obcion momentami skupionymi na kocach

oraz obcieniem poprzecznym w przle (rys. 1). Kade obcienie poprzeczne jest
przyoone w punktcie o tej samej wsprzdnej po wysokoci przekroju, lecz moe mie
rne zwroty. Na rys. 1 rodek cikoci przekroju oznaczono przez G, natomiast rodek
cinania przez S.
Rys.1 Rozpatrywane obcienie belki
Po uwzgldnieniu warunkw brzegowych dla podparcia widekowego rwnanie

rniczkowe gitno-skrtnej utraty statecznoci w zalenoci od funkcji kta skrcenia (x),
mona przedstawi w formie [7]:
( 4) ( 2)
N M y2 ( x)
EI GJ q z ( x) z g Q zk z g ( x x k ) 0 (1)
k 1 EI z
gdzie: L rozpito belki, E, G odpowiednio modu sprystoci podunej i poprzecznej,

Iz moment bezwadnoci wzgldem osi z, J moment bezwadnoci skrcania St.
Venanta, I wycinkowy moment bezwadnoci, qz obcienie rozoone,
N liczba si skupionych, Qzk sia skupiona, xk wsprzdna miejsca przyoenia
k-tej siy skupionej, - funkcja Diraca oraz (k)=k/xk.
Rozkad momentu zginajcego My(x) wzdu dugoci belki przestawimy w postaci:
M y (x) M0 my (x) (2)
gdzie: M0 jest maksymalnym, co do wartoci bezwzgldnej momentem zginajcym

w rozpatrywanej belce (rys.2).
Rys. 2. Rozkad momentu zginajcego

Oglny przypadek zwichrzenia belek o dwuteowym przekroju bisymetrycznym 203
Wykorzystujc zalenoci (2) oraz (4a,b,c) rwnanie rniczkowe (1) mona

przedstawi rwnowanie:
L2 N

M02 my2 (x) M0 Ncr, z zg 2
q
z ( x) Qzk (x xk )
M0 k 1
L4 L2
N cr2 , z D1 4 ( 4 ) D2 2 ( 2 ) 0 (3)

2EIz J GJ
Ncr, z 2 , D1 , D2
L Jz Ncr,z . (4a,b,c)
W celu oszacowania momentu krytycznego zwichrzenia wykorzystamy metod

ortogonalizacji Bubnowa-Galerkina, aproksymujc kt skrcenia przekroju za pomoc
jednego wyrazu szeregu [7]:
(x) 0 sin(x / L) (5)
gdzie: 0 amplituda kta skrcenia odpowiadajca zaoonej postaci zwichrzenia.

Wykonujc odpowiednie przeksztacenia, otrzymujemy rwnanie kwadratowe ze
wzgldu na maksymalny bezwzgldny moment zginajcy M0 (rys. 2) w rozpatrywanej belce:
a1M02 Ncr, z zg a2 M0 Ncr2 , z (D1 D2 ) 0 (6)
Wspczynnik a1 opisuje wpyw rozkadu momentu zginajcego wzdu dugoci elementu:
2L 2
a1 my (x) sin2 ( x L)dx (7)
L0
Wpyw miejsca przyoenia obcienia poprzecznego po wysokoci przekroju jest

uwzgldniony we wspczynniku a2:
N
2L L 2
a2 2 0
q z ( x ) sin (x k / L ) dx Q zk sin 2 (x k / L) (8)
M 0 k 1
1.2 Moment krytyczny zwichrzenia dla obcienia poprzecznego przyoonego do

rodka cinania S
Przyjmujc oznaczenia z normy [2] moment krytyczny zwichrzenia otrzymany z

rozwizania tego rwnania kwadratowego (6) moemy zapisa w formie:
M0,cr C1Ncr,z D (9)
gdzie:
1
C1 D D1 D2 .
a1 , (10a,b)
204 R. Bijak
Po podstawieniu (7) do (10a) otrzymujemy wzr na wyznaczenie wspczynnika C1:
M0
C1
2 L 2 . (11)
M y (x) sin2 ( x L)dx
L 0
Dla niewielu schematw statycznych (patrz tabela 2) wspczynnik C1 moemy

stosunkowo prosto wyznaczy analitycznie ze wzoru (11). W przypadku dowolnego rozkadu
momentu zginajcego oszacujemy go za pomoc uoglnionego wzoru Simpsona przy
podziale przedziau cakowania na cztery rwne odcinki. Takie rozwizanie jest
zdecydowanie mniej pracochonne od analitycznego cakowania, ale jest obarczone bdem w
oszacowaniu momentu krytycznego zwichrzenia. Przykady przedstawione w [8] oraz
niniejszym opracowaniu pokazuj, e jest to bd pomijalny z praktycznego punku widzenia.
Autor w pracy [8] proponuje przyjcie wzoru aproksymacyjnego wynikajcego
z urednienia wspczynnikw przy Mi2 przyjtych przez Trahair i inni [4] oraz Serna i inni [6]:
21M02
C1 (12)
M02 6M22 8M32 6M42
We worze (12) przez M2, M3, M4 oznaczono momenty zginajce w , oraz

rozpitoci belki (rys. 2) [4, 6, 8].
W przypadku liniowego rozkadu momentu zginajcego wspczynnik C1 oszacujemy
na podstawie [5] ze wzoru (13):
C1=1,77 1,04 + 0,27 2 lecz C1 2,60 (13)
W tabeli 1 przedstawiono wspczynniki C1 otrzymane ze wzoru (13) dla wybranych

przypadkw rozkadu liniowego.
Tabela 1. Wspczynniki C1 dla momentu zginajcego rozoonego liniowo
Rozkad momentu Rozkad momentu

C1 C1
zginajcego zginajcego
+1,00 1,00 0,00 1,77
+0,75 1,14 -0,25 2,05
+0,50 1,32 -0,50 2,36
+0,25 1,53 -0,75 2,60
0 1,00 -1,00 0
0,00 1,77 -1,00 2,60
1.3 Moment krytyczny zwichrzenia dla obcienia poprzecznego przyoonego poza

rodkiem cinania S
Moment krytyczny zwichrzenia otrzymany z rozwizania tego rwnania kwadratowego

(6) zapiszemy analogicznie jak w poprzedniej wersji EC3 [2]:
M0,cr C1 Ncr,z [ D (C2 z g )2 C2 zg ] (14)

gdzie:
a2 2L q z L N
C2 C1 , a2 2
Q zk sin 2 ( x k L) (15a,b)
2 M 0 2 k 1
Przy wyznaczaniu zalenoci (15b) zaoono stae obcienie rozoone na caej

dugoci belki. Przypadek obcienia liniowo rozoonego na czci belki jest analizowany
przez autora w pracy [8].
Rnica pomidzy wzorem (14) a wzorem zawartym w poprzedniej wersji EC3 [2]
tkwi w znaku przy wspczynniku C2. W normie [2] przyjmujemy, e sia poprzeczna jest
dodatnia, natomiast wsprzdna zg miejsca przyoenia obcienia po wysokoci przekroju
jest dodatnia, dla obcie skierowanych do rodka cinania przekroju S (rys. 1).
Rezygnacja z konwencja znakowania wg normy [2] wynika z tego, e nie pozwala ona
na rozpatrywanie przypadku, w ktrym obcienie poprzeczne ma rne zwroty. Moemy
jednak wykorzysta wspczynniki zawarte w tabeli 2 stosujc zarwno wzr (14) jak i wzr
z normy [2]. Wystarczy przyj zwrot osi z zgodny ze zwrotem siy poprzecznej. Wwczas,
zgodnie ze wzorem (15a, b) wspczynnik C2 jest dodatni.
Rys. 3. Oznaczenie dodatnich wartoci zmiennych w zalenoci od przyjcia ukadu wsprzdnych
W tabeli 2 zamieszczono wspczynniki C1, C2 dla najczciej wystpujcych

schematw obcienia wyznaczone na podstawie wzorw (11,15a,b) [8]. Przyjto, e o z jest
skierowana zgodnie ze zwrotem obcienia poprzecznego. Uwzgldniajc wzory (15a,b) oraz
oznaczenia na rys. 3 otrzymujemy dodatni wspczynnik C2. W pracy [8] przedstawiono
porwnanie zaproponowanych rozwiza z rozwizaniem otrzymanym za pomoc MES [3].
Rnica pomidzy rozwizaniem MES [3] a rozwizaniem otrzymanym na podstawie
rwnania (14) z wykorzystaniem wspczynnikw z tabel 2 wynosi poniej 1%.
Tabela 2. Wspczynniki C1, C2 dla wybranych schematw obcienia.
Schemat Schemat
Lp C1 C2 Lp C1 C2
obcienia obcienia
1) 1,13 0,46 4) 1,36 0,55
2) 2,25 0,92 5) 1,80 1,00
3) 2,60 1,60 6) 1,70 1,40

206 R. Bijak
2 PRZYKADY I WNIOSKI
W poniszych przykadach analizowano podpart widekowo belk, wykonan

z dwuteownika IPE 500 (stal S235). Przyjto charakterystyki geometryczne [3]: Iz=2141,7 cm4,
J=89,665 cm4, I=1254,3103 cm6, Wpl,y=2194 cm3 oraz stae materiaowe: E=210 GPa,
G=81 GPa. Moment krytyczny zwichrzenia przedstawiony w tabelach podano w kNm.
2.1 Wyznaczenie zmodyfikowanego wspczynnika zwichrzenia dla dwuteownikw

walcowanych i ich spawanych odpowiednikw
Na podstawie momentu krytycznego zwichrzenia wyznaczamy smuko wzgldn LT

(poz. 6.3.2.2 wzr (6.56) [1]). Nastpnie obliczamy wspczynnik zwichrzenia (poz. 6.3.2.3
procedura (6.57) [1]).
W celu uwzgldnienia wpywu rozkadu momentu zginajcego obliczamy:
LT LT , mod 1,0
LT, mod , lecz 2 (16a,b)
f LT , mod 1 / LT
Wspczynnik korekcyjny f, uwzgldniajcy rozkad momentu zginajcego midzy

bocznymi steniami elementu, wyznaczamy ze wzoru [4]:
f 1 0,5(1 kc )[1 2,0(LT 0,8) 2 ] 1,0 , kc 1 / C1 (17a,b)
Wspczynnik C1 w rozwizaniu MES [3] obliczono za pomoc wzoru (14) dla

obcienia przyoonego do rodka cinania S.
2.2 Weryfikacja poprawnoci wspczynnikw przedstawionych w tabeli 1
W tabeli 3 porwnano wspczynniki zwichrzenia otrzymane na podstawie momentu

krytycznego zwichrzenia wyznaczonego za pomoc MES [3] oraz za pomoc wzoru (9),
w ktrym wspczynnik C1 obliczono ze wzoru (13). Analizowano belk o przekroju IPE 500
S235 o dugoci L=8 m oraz L=12 m. Poniej przestawiono cig oblicze dla belki o dugoci
L=8 m przy rozkadzie momentu zginajcego zmieniajcego si liniowo do zera na podporze
(=0, C1=1,77). Na podstawie wzorw (4a,b,c), (10b) otrzymujemy: Ncr,z=693,5 kN oraz
D=1632,8 cm2. Moment krytyczny zwichrzenia wyznaczony ze wzoru (9) wynosi:
M0,cr 1,77 693,5 1632,8104 496,0 kNm (18)
Nastpnie obliczamy smuko wzgldn:
Wy f y 2194 10 6 235 10 3
LT 1,020 (19)
M cr 496,0
Na podstawie smukoci wzgldnej (19) wyznaczamy wg normy [1] (procedura (6.57))

wspczynnik zwichrzenia LT = 0,627. Nastpnie obliczamy wspczynnik korekcyjny wg
wzoru (17b): kc=1/1,77=0,75. Wspczynnik f wyznaczamy ze wzoru (17a):
f = 10,5(10,75)[12(1,0200,8)2]=0,888. Zmodyfikowany wspczynnik zwichrzenia
obliczony ze wzoru (16a) wynosi LT,mod = 0,627/0,888=0,706 (spenia warunek (16b)
LT,mod 1/1,022).
W kolumnach (7) i (11) podano bd wzgldny zmodyfikowanego wspczynnika

zwichrzenia mierzony w stosunku do rozwizania otrzymanego za pomoc MES.
Tabela 3. Porwnanie wspczynnikw zwichrzenia dla liniowego rozkadu momentu zginajcego.
IPE 500 (S235) L=8m IPE 500 (S235) L=12m
Rozkad My(x) Metoda
C1 M0,cr LT,mod [%] C1 M0,cr LT,mod [%]
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
MES [3] 1,00 280,3 0,448 1,00 167,2 0,305
1 =1,0
wzr (13) 1,00 280,2 0,448 0,0 1,00 167,2 0,305 0,0
MES [3] 1,14 319,6 0,497 1,14 190,6 0,338
2 =0,75
wzr (13) 1,14 319,5 0,497 0,0 1,14 190,6 0,338 0,0
MES [3] 1,32 369,6 0,560 1,32 220,2 0,377
3 =0,50
wzr (13) 1,32 369,9 0,561 0,2 1,32 220,7 0,378 0,3
MES [3] 1,55 433,3 0,637 1,54 257,5 0,432
4 =0,25
wzr (13) 1,53 428,8 0,631 -0,9 1,53 255,8 0,430 -0,5
MES [3] 1,83 513,4 0,724 1,82 303,6 0,504
5 =0,00
wzr (13) 1,77 496,0 0,706 -2,5 1,77 295,9 0,492 -2,4
MES [3] 2,17 609,3 0,815 2,14 357,9 0,587
6 =-0,25
wzr (13) 2,05 574,5 0,784 -3,8 2,05 342,7 0,564 -3,9
MES [3] 2,54 711,2 0,897 2,49 415,4 0,669
7 =-0,50
wzr (13) 2,36 661,3 0,859 -4,2 2,36 394,5 0,640 -4,3
MES [3] 2,81 786,3 0,948 2,76 460,5 0,728
8 =-0,75
wzr (13) 2,60 728,6 0,909 -4,1 2,60 434,6 0,695 -4,5
MES [3] 2,71 760,1 0,931 2,69 449,0 0,715
9 =-1,00
wzr (13) 2,60 728,6 0,909 -2,4 2,60 434,6 0,695 -2,8
2.3 Moment krytyczny zwichrzenia w przypadku si porzecznych o rnych zwrotach
Rozpatrzmy belk wykonan z IPE500 S235 L=8 m obcion jak na rys. 4. Obcienie
poprzeczne jest przyoone do grnej pki dwuteownika, lecz ma rne zwroty (rys. 4).
Z wykresu momentu zginajcego otrzymujemy: M2 = 195 kNm, M3 = 10 kNm oraz
M4 = 145 kNm. Wspczynnik C1 wyznaczony ze wzoru (12) wynosi:
21 3002
C1 2,06 (20)
3002 61952810 2 61452
Rys. 4. Obcienie i rozkad momentu zginajcego belki analizowanej w p.2.3

208 R. Bijak
Wspczynnik C2 obliczamy ze wzorw (15a,b):
2 8 20 8 2 0,648
a2
300 2 2 200 sin ( 4 / 8) 0,648 , C2 2,06 0,67 (21a,b)
2
Podstawiajc wspczynniki C1, C2 otrzymane ze wzorw (20,21b) oraz zg=+25 cm

(rys. 4) do wzoru (14) otrzymujemy:
(22)
2 2
M 0,cr 2,06 693,5 [ 1632,8 (0,67 25) 0,67 25] 10 864,2 kNm
Bd wzgldny w stosunku do momentu krytycznego zwichrzenia M0,cr=878,6 kNm

otrzymanego za pomoc MES [3] wynosi -1,6%. Przedstawione w pracy przykady pokazuj
bardzo dobr zgodno zaproponowanej metody analitycznej z rozwizaniami MES [3].
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-1:2006. Projektowanie konstrukcji stalowych Cz 1-1: Reguy oglne

i reguy dla budynkw.
[2] ENV-1993-1-1:1993. Design of Steel StructuresPart 1-1: General Rules for Buildings.
[3] Gala Y.: Moment critique de dversement lastique de poutre flchies Prsentation du
logiciel LTBEAM. Revue Construction Mtallique.CTICM, 2003(2).
[4] Trahair N.S., Bradford M.A., Nethercot D.A., Gardner L.: The behaviour and design of
steel structures to EC3. Furth edition, Taylor & Francis, London and New York 2008.
[5] Stahlbau-Kalender 2009. Herausgegeben von Kuhlman U. Ernst & Sohn, Berlin 2009.
[6] Serna M.A., Lpez A., Puente I., Yong D.J.: Equivalent uniform moment factors for
lateraltorsional buckling of steel members. Journal of Constructional Steel Research 62
(2006), 566580.
[7] Mohri F., Brouki A., Roth J.C.: Theoretical and numerical stability analyses of
unrestrained, mono symmetric thin-walled beams. Journal of Constructional Steel
Research 59 (2003), 6390.
[8] Bijak R.: Moment krytyczny zwichrzenia niestonych bisymetrycznych belek
dwuteowych podpartych widekowo. ICMS2011 Conference, Wrocaw 2011.
[9] Wolfram S.: Mathematica. Cambridge University Press.
THE LATERAL BUCKLING OF SIMPLY SUPPORTED UNRESTRAINED

SYMETRIC I-SHAPE BEAMS WITH FREE WARPING
Summary
The paper investigates lateral buckling of simply supported unrestrained symmetric

I-shape beams with free warping. The lateral buckling problems were formulated as
distribution stability differential equations, in terms of torsion angle, bending moment My and
load position parameter (Fig. 2). The stability equations were solved approximately using the
Bubnow-Galerkin orthogonalization method. In case of simply supported beams with free
warping sinusoidal mode is assumed for the torsion angle [7, 8]. The example of the proposed
approximate formulas gives an estimation of lateral buckling moment with the accuracy good
enough for design purposes.
Pawe BAEJEWSKI1
Jakub MARCINOWSKI2
Instytut Budownictwa, Uniwersytet Zielonogrski
MODYFIKACJE KONSTRUKCYJNE ZADASZENIA

STADIONU REDUKUJCE DRGANIA O CHARAKTERZE
REZONANSOWYM
STRESZCZENIE
Krtko po oddaniu do uytku trybun stadionu zaobserwowano drgania pojawiajce si

w trakcie miarowych podskokw kibicw. Amplituda drga zadaszenia trybuny bya na tyle
znaczca, e wzbudzio to niepokj waciciela obiektu. Podczas kolejnych zawodw
przeprowadzono pomiary, ktrych celem byo zdiagnozowanie przyczyny nadmiernych
drga. Uyto do tego celu wyspecjalizowanej aparatury pomiarowej, mierzc przyspieszenia,
prdkoci i przemieszczenia w wybranych miejscach konstrukcji stadionu. Wyniki bada
okazay si jednoznaczne: czstotliwo drga swobodnych konstrukcji zadaszenia trybuny
pokrywaa si niemal z czstotliwoci wymusze w postaci miarowych podskokw kibicw.
W zwizku z zaistniaym problemem przeanalizowano numerycznie szereg konstrukcyjnych
rozwiza dynamicznego przestrojenia konstrukcji. Jedn z koncepcji wzmocnienia
zrealizowano i poddano prbom wzbudzenia. Wyniki z przeprowadzonych analiz
numerycznych oraz pomiarw wykonanych podczas zawodw zawarto w niniejszej pracy.
Sowa kluczowe: konstrukcja zadaszenia, drgania, rezonans, pomiary, analizy numeryczne.
1 WPROWADZENIE
Projektowanie konstrukcji, jako cigy proces zmian, niesie ze sob ryzyko popenienia
wielu bdw. Niektre z nich mog wynika z beztroski projektantw lub ze zego
podejcia do rozpatrywanego zagadnienia. Istnieje jednak jeszcze jeden wany czynnik,
ktry moe znaczco wpyn na zachowanie si konstrukcji. Jest to nieprzewidywalno,
a w tym szczeglnym przypadku nieprzewidywalno zachowa tumu ludzi przebywajcego
na trybunie stadionu ulowego.
Podczas zawodw sportowych zaobserwowano nadmierne przemieszczenia dwigarw
dachowych zadaszenia trybuny. Byo to przyczynkiem do wykonania serii pomiarw podczas
kolejnych zawodw. Celem tych pomiarw byo wskazanie przyczyny lub przyczyn
________________________
1
P.Blazejewski@ib.uz.zgora.pl
2
J.Marcinowski@ib.uz.zgora.pl
210 P. Baejewski, J. Marcinowski
nadmiernych drga oraz okrelenie ich wpywu na bezpieczestwo konstrukcji. Wyniki byy
jednoznaczne: miarowe podskoki kibicw wzbudzaj drgania konstrukcji zadaszenia trybuny
i s to wzbudzenie o charakterze rezonansowym. Wynikao to z niespenienia stanu
granicznego uytkowania wg [1] i [4]. Po przeanalizowaniu zaistniaej sytuacji
przeprowadzono analizy numeryczne kilku koncepcji przestrojenia dynamicznego,
a nastpnie wykonano kolejne pomiary drga dwigarw dachowych wzmocnionych
wskazanymi rozwizaniami.
Metodologi bada, wyniki uzyskane podczas pomiarw przeprowadzonych na
stadionie, jak rwnie analizy numeryczne dynamicznego przestrojenia konstrukcji
przedstawiono w niniejszej pracy.
2 OPIS KONSTRUKCJI
Przedmiotem bada bya konstrukcja trybun stadionu ulowego ze szczeglnym

uwzgldnieniem zadaszenia. Oglny widok trybun od strony toru pokazano na rys. 1. Trybuny
zostay zrealizowane jako prefabrykowana, szkieletowa konstrukcja elbetowa. Gwnym
elementem nonym s elbetowe belki: jedna wolnopodparta (BR1), druga wolnopodparta ze
wspornikiem (BR2), tworzce rygiel pochyy ramy, na ktrym uoone zostay prefabrykowane
belki trybun (stopnie). Na rys. 2 pokazano przekrj konstrukcyjny trybuny.
Rys. 1. Widok oglny trybuny Rys. 2. Przekrj konstrukcji trybuny
Do kocw wspornikw belek gwnych zostay przymocowane stalowe supy

wspierajce drewnian konstrukcj zadaszenia. Supy posiadaj przekrj zdwojonego
ceownika spawanego. Gazie supa s poczone przewizkami spawanymi. Te zakrzywione
supy stalowe s gwnym elementem nonym zadaszenia trybuny.
Drewniane dwigary zadaszenia trybun wspieraj si na zakrzywionych supach
stalowych tak jak to pokazano na rys. 2 oraz s dodatkowo podwieszone za pomoc trzech
cigw. Do drewnianych dwigarw gwnych zadaszenia przymocowano cztery patwie
drewniane. Na patwiach zostaa uoona stalowa blacha trapezowa stanowica pokrycie
dachu i speniajca rol stenia poaciowego dachu.
3 OPIS MODELI NUMERYCZNYCH
Na wstpie wykonano analizy numeryczne, ktrych celem bya wstpna diagnoza

przyczyny nadmiernych drga. W analizach tych wykorzystano oprogramowanie bazujce na
metodzie elementw skoczonych [3]. Wobec powtarzalnoci segmentw konstrukcyjnych
trybun wykonano dwa modele. Pierwszy model (por. rys. 3) sucy do wstpnych oblicze
obejmujcy jeden dwigar wraz z czci trybun wydzielonych z caoci, oraz drugi model
Modyfikacje konstrukcyjne zadaszenia stadionu redukujce drgania o charakterze 211
(por. rys. 4) obejmujcy trzy dwigary z trybunami czyli jeden sektor. Ponadto kady model
posiada gwny dwigar elbetowy, wraz z belkami pod siedziska kibicw (stopniami
trybun), stalowy dwigar podtrzymujcy drewnian konstrukcj dachu, wizar dachowy oraz
patwie. W modelach numerycznych wykorzystano trj- i czterowzowe elementy typu
powokowego, elementy prtowe, elementy cznikowe oraz elementy masowe.
Poszczeglnym obszarom przypisano waciwoci materiaowe korespondujce
z materiaami obiektu rzeczywistego, tj. elbet, drewno i stal. Gruboci elementw dobrano
zgodnie z faktycznymi grubociami poszczeglnych elementw konstrukcji.
Warunki brzegowe wprowadzono w taki sposb by dopuci przemieszczenia
odpowiadajce moliwym deformacjom segmentu wycitego z wikszego fragmentu
konstrukcji. Na rys. 3 widoczne s wizy podporowe modelujce podparcie na supach pod
trybunami. Na kocach patwi dachowych oraz na kocach belek podsiedziskowych (stopni)
wprowadzono wizi uniemoliwiajce przemieszczenia w kierunku obwodowym.
Rys. 3. Wstpny model numeryczny Rys. 4. Kompletny model numeryczny
4 ANALIZA DYNAMICZNA ISTNIEJCEJ KONSTRUKCJI
4.1 Metodyka pomiarw
W celu okrelenia przyczyny jak i ewentualnych konsekwencji drga konstrukcji

zadaszenia trybuny majcych miejsce podczas nadmiernej aktywnoci kibicw wykonano
pomiary w trakcie zawodw. Pod uwag wzito najbardziej wzbudzajcy si dwigar
z konstrukcji dachu. Do zlokalizowania tego dwigara posuono si nagraniami filmowymi
wykonanymi na innych zawodach.
W pomiarach wykorzystano czujniki potencjometryczne o dokadnoci 0,1mm. Byy
to czujniki cignowe pokazane na rys. 6. Wykorzystano take miernik drga typu 2511 firmy
Brel & Kjr. Mierzono wartoci szczytowe przypiesze, prdkoci i przemieszcze. Jako
przetwornik drga zastosowano akcelerometr typu 4370 firmy Brel & Kjr.
W pomiarach wykorzystywano ponadto zestaw pomiarowy SVAN 948. Zastosowany
zestaw aparaturowy umoliwia cig rejestracj drga oraz biec analiz spektraln
(transformata Fouriera) odbieranych sygnaw. W danej chwili mierzono drgania w jednym
miejscu i w jednym kierunku (miernik B&K) lub w trzech kierunkach (zestaw SVAN 948).
Rejestracj drga prowadzono w sposb cigy przez cay czas trwania zawodw.
Z punktu widzenia celu bada najwaniejsze byy wzbudzenia maksymalne podczas
miarowych podskokw kibicw na trybunach. Takie zdarzenia wystpoway przecitnie co 20
minut w cigu zawodw. Szczegowej analizie poddano zapisy dotyczce najsilniejszych

wzbudze.
Na rys. 5 pokazano wybrane miejsca, w ktrych dokonywano pomiarw. Na rys. 7
przedstawiono przemieszczenia punktw pomiarowych 4 i 5.
Rys. 5. Lokalizacja wybranych punktw pomiarowych Rys. 6. Cignowe przetworniki przemieszcze
Przemieszczenia punktw 4 i 5
40
35 Punkt 4 Punkt 5
30
25
20
Przemieszczenia [mm]
15
10
5
0
-5 20 30 40 50 60 70 80 90
-10
-15
-20
-25 Pomiary drga podczas "labado" 19.10.2010
-30
-35
Czas [s]
Rys. 7. Przemieszczenia punktw 4 i 5
Jak wynika z przeprowadzonych bada miarowe podskoki kibicw powoduj

wzbudzenie dwigara dachowego. Wartoci maksymalne przemieszcze wynosz okoo
35 mm. Wart zaznaczenia jest fakt, i cz wspornikowa dwigara elbetowego BR2 nie
wykazuje tendencji do wzbudzenia. Przemieszczenia zarejestrowane w punkcie 3 wynosz
okoo 0,8 mm.
4.2 Czstotliwo drga swobodnych
Dokadniejsze poznanie zaistniaego zjawiska wymagao przeprowadzenia numerycznej

analizy dynamicznej majcej na celu wyznaczenie dziesiciu form drga swobodnych
konstrukcji oraz odpowiadajcych tym formom czstotliwoci drga. Na rys. 8 i 9
przedstawiono pierwsz i drug form drga swobodnych analizowanego segmentu trybun.
Warto podkreli, e pierwsza, dominujca forma drga swobodnych charakteryzuje si
czstotliwoci 2,45 Hz. Jest to bardzo istotne ustalenie, gdy czstotliwo wymusze
(miarowe podskoki kibicw) wynosi okoo 2,22,3 Hz.
Rys. 8. Pierwsza forma drga swobodnych Rys. 9. Druga forma drga swobodnych
4.3 Wnioski
Zarejestrowane w trakcie pomiarw przebiegi drga oraz obserwacje drga

utrwalonych na nagraniach filmowych wskazuj na rezonansowy charakter wzbudze. Fakt
ten potwierdzaj take przeprowadzone symulacje numeryczne (czstotliwo drga
swobodnych f1=2,45 Hz), wykonane pomiary drga (czstotliwo drga wzbudzonych
f = 2,29 Hz) oraz wyznaczona na podstawie filmu czstotliwo wzbudze (podskoki tumu z
czstotliwoci ok. 2,2 Hz). Zgodno tych czstotliwoci jest potwierdzeniem wzbudzenia o
charakterze rezonansowym.
Ewidentnie zachodzi sytuacja pogwacenia stanw granicznych uytkowania
konstrukcji stalowej, o ktrych mowa w punkcie 3.3 [1] oraz w zaczniku A1.4.4 normy [2].
W punkcie 3.3.5 normy [1] podane jest zalecenie, by czstotliwo drga wzbudzanych typu
harmonicznego rnia si od czstotliwoci drga wasnych konstrukcji nie mniej ni o 25%.
Warunek ten byby speniony gdyby wymuszenia charakteryzoway si czstotliwociami z
przedziau <1,81 Hz lub >3,01 Hz. Trudno jednak oczekiwa by dynamiczne zachowania
kibicw speniay te warunki.
Aby konstrukcyjnie zabezpieczy si przed wzbudzeniami koniecznym jest takie
przekonstruowanie stalowego wspornika podtrzymujcego zadaszenie, by czstotliwo drga
swobodnych tego fragmentu konstrukcji trybun przesun do bezpiecznego poziomu co
najmniej 4 Hz. W ten sposb zostanie osignity najbardziej podany stan, stan tzw.
strojenia wysokiego [4].
5 KONCEPCJA KONSTRUKCYJNEGO PRZESTROJENIA DYNAMICZNEGO
W porozumieniu z gwnym wykonawc obiektu wybrano koncepcj przestrojenia

dynamicznego konstrukcji zadaszenia polegajc na podparciu dwigara drewnianego supem
stalowym o przekroju rurowym 15910mm. Wykonano wzmocnienie na jednym sektorze
trybun i ten sektor poddano badaniom. Opis oraz wyniki bada przedstawiono poniej.
Proponowan koncepcj wzmocnienia oraz usytuowanie stanowiska pomiarowego
przedstawiono na rys. 10. Na rys. 14 i 15 pokazano sposb podparcia supem oraz szczeg
poczenia supa z dwigarem drewnianym.
Gwnym celem bada byo okrelenie czstotliwoci drga swobodnych. Prba
wzbudzenia polegaa na wywoaniu drga o postaci odpowiadajcej formie korespondujcej,
z pierwsz dominujc form drga swobodnych. Poczynione dotychczas obserwacje oraz
wykonane symulacje numeryczne wskazuj, e jest to forma gitna polegajca na drganiach
pionowych drewnianego dwigara dachowego wraz z poczonymi z nim elementami
konstrukcji dachu.
Rys. 10. Koncepcja wzmocnienia Rys. 11. Wcigarka i stanowisko pomiarowe
Wzbudzenie drga polegao na wykorzystaniu wcigarki przymocowanej do stopnia

trybuny dokadnie pod kocem belki (por. rys. 11). Lin zamocowan do dwigara z jednej
i do wcigarki z drugiej strony, nacignito (co spowodowao nieznaczne ugicie dwigara),
a nastpnie nagle zwolniono wywoujc w ten sposb jego swobodne drgania.
Pomiary tak wywoanych drga zostay zrealizowane najpierw na ramie
niewzmocnionej (dwigar nr 11), a nastpnie na tym samym dwigarze, ale po podparciu
supami dwigarw 10, 11 i 12 (por. rys. 4).
Poniej przedstawiono najbardziej miarodajne wyniki pomiarw. Drgania swobodne
miay zawsze charakter nieustalonych drga zanikajcych. Aby stwierdzi jakie
czstotliwoci dominoway w tych drganiach naleao wykona szybk transformat Fouriera
(FFT) z czci sygnau dotyczcej fazy drga swobodnych.
Na rys. 12 i 13 pokazano wyniki prby wzbudzenia wykonanej na dwigarze nr 11
przed jego wzmocnieniem. Rys. 12 przedstawia przebieg drga po zwolnieniu liny, a rys. 16
FFT tego sygnau. Prki odpowiadajce czstotliwociom drga swobodnych tego dwigara
to: 2,7 Hz oraz 3,5 Hz.
0.050
Przemieszczenie w punkcie 11 prba 1 0.045

0.6 0.040 Rama 11 bez wzmocnienia
Przemieszczenia w mm
0.4
0.035
0.2
0.030
0
0.025
-0.2 80 82 84 86 88
-0.4 0.020
-0.6 0.015
-0.8 0.010
-1
0.005
-1.2
0.000
-1.4
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10
Czas w s
Czstotliwo w Hz
Rys. 12. Przemieszczenia wzbudzonego dwigara nr 11 Rys. 13. FFT sygnau wzbudzonego dwigara nr 11
Rys. 14. Sposb podparcia supa Rys. 15. Poczenie sup - dwigar
Po zamontowaniu wszystkich supw w sektorze (dwigary 10, 11 i 12) wykonano trzy

prby wzbudzenia drga. W kadej z tych trzech prb w widmie czstotliwociowym
dominuj czstotliwoci 5,5 Hz oraz 5,9 Hz. Na rys. 16 przedstawiono zarejestrowane drgania
na kocu wzbudzonego dwigara po nagym zwolnieniu liny. FFT tego sygnau pokazano na
rys. 17. Wyranie wida prki odpowiadajce czstotliwociom 5,5 Hz oraz 5,9 Hz.
0.10
1.5
1
0.5 0.08 Rama 11 wzmocniona supem
0
-0.5 85 90 95 100 0.06
-1
-1.5
-2 0.04
-2.5
-3
-3.5 0.02
-4
-4.5 0.00
-5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10
Czas w s Czstotliwo w Hz
Rys. 16. Przemieszczenia wzbudzonego dwigara nr 11 Rys. 17. FFT sygnau wzbudzonego dwigara nr 11
Potwierdzeniem wynikw uzyskanych podczas pomiarw na obiekcie jest analiza

numeryczna majca na celu okrelenie czstotliwoci drga swobodnych wzmocnionego ukadu.
Na rys. 18 przedstawiono pierwsz form oraz jej czstotliwo drga. Daje si zauway bardzo
dobra zgodno z wynikami pomiarw: 5,31 Hz z oblicze i 5,50 Hz z pomiarw.
Rys. 18. Pierwsza forma drga swobodnych wzmocnionego ukadu
W celu obrazowego pokazania efektywnoci proponowanego wzmocnienia zestawiono ze

sob dwa wykresy przedstawiajce analizy FFT. Na rys. 19 wida dwigar nr 11 przed
przestrojeniem, natomiast rys. 20 pokazuje charakterystyk czstotliwociow drga swobodnych
ramy nr 11 po jej konstrukcyjnym przestrojeniu za pomoc supa stalowego. W ramie oryginalnej
dominoway czstotliwoci 2,7 oraz 3,4 Hz, natomiast w ramie przestrojonej za pomoc supa
stalowego pierwsza znaczca czstotliwo pojawia si przy 5,5 Hz.
0.050
0.045
0.040 Rama 11 bez wzmocnienia

0.035
0.030
0.025
0.020
0.015
0.010
0.005
0.000
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10
Czstotliwo w Hz
Rys. 19. FFT dwigara 11 przed przestrojeniem

0.10
0.08 Rama 11 wzmocniona supem
0.06
0.04
0.02
0.00
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10
Czstotliwo w Hz
Rys. 20. FFT dwigara 11 po przestrojeniu
Wprowadzenie supa stalowego doprowadzio do korzystnego, dynamicznego

przestrojenia ustroju nonego zadaszenia trybuny stadionu. Miar uzyskanego przestrojenia
dynamicznego jest przesunicie pierwszej czstotliwoci drga swobodnych do granicy
ok. 5,5 Hz.
Stwierdzona w prbach wzbudzenia czstotliwo f1 = 5,5 Hz rni si znaczco od
rejestrowanej w czasie zawodw czstotliwoci wymusze podskokami kibicw
(2,22,3 Hz), nie wchodzi wic w rachub zagroenie wzbudzeniem rezonansowym.
Zaoony efekt przestrojenia dynamicznego zosta osignity. Podczas eksploatacji tak
przestrojonej konstrukcji zadaszenia trybuny bdzie wystpowa wycznie stan strojenia
wysokiego (por. [4]) tak bardzo podany w obiektach naraonych na oddziaywania
dynamiczne.
PIMIENNICTWO
[1] PN-90/B-03200 Konstrukcje stalowe. Obliczenia statyczne i projektowanie.

[2] PN-EN1990 Eurokod Podstawy projektowania konstrukcji.
[3] COSMOS/M, Finite Element Analysis System, Version 2.9, Structural Research and
Analysis Corporation, Electronic Manual, Los Angeles, California 2002.
[4] Kisiel I.: Dynamika fundamentw pod maszyny. PWN, Warszawa 1957.
STRUCTURAL MODIFICATIONS OF A STADIUM ROOF

REDUCING RESONANCE VIBRATIONS
Summary
In a newly opened stadium strong vibrations were observed when the spectators jumped
rhythmically. The measurements taken during competitions confirmed this observation.
The amplitude of roof vibrations reached the value of 35 mm and was too big from the
structural safety point of view. Additional numerical analyses revealed that the frequency of
free vibrations of the stadium roof was nearly equal to the frequency of rhythmical jumps of
the spectators. It was clear that the phenomenon of the resonance took place. To avoid
the resonance additional structural members in a form of steel columns were proposed.
Numerical analyses and measurements made after the structural modification revealed that
the frequency of free vibrations of the stadium roof was shifted to a very high value of 5,5 Hz
and to this end the resonance was excluded. After the proposed structural modification
the stadium can be exploited safely.
Monika CHABLASZEK1
Zbigniew KOWAL2
Politechnika witokrzyska
NONO KRATOWNICY MISESA Z PRTW

OBARCZONYCH WSTPNYM WYGICIEM
STRESZCZENIE
W pracy rozwizano zagadnienie rzeczywistej nonoci krytycznej, z warunku

przeskoku wza, kratownicy Misesa z uwzgldnieniem redukcji sztywnoci podunej prtw
ciskanych. Zamieszczono algorytm oszacowania nonoci krytycznej mierzonej obcieniem
wza kratownicy zbudowanej z prtw obarczonych wstpnym wygiciem lub ugiciem
wzbudzonym obcieniem poprzecznym. Prac zilustrowano przykadami wsprzdnych
cieek rwnowagi statycznej (SRS) obcienia P(z) wza kratownicy Misesa dla rnego
nachylenia prtw. Wyniki porwnano z rozwizaniami wg zesztywnionej geometrii ukadu,
a take z wynikami dla konstrukcji zoonej z prtw idealnych. Pokazano zmniejszenie
nonoci kratownicy Misesa na przykadach rnie nachylonych prtw w funkcji ich
pocztkowego nachylenia Ho/Lo dla wskanika imperfekcji C=0,05.
Sowa kluczowe: kopua prtowa, kratownica Misesa, przeskok wza, redukcja sztywnoci
podunej prtw.
1 WPROWADZENIE
Celem pracy jest rozwaenie skutkw obcienia kopu prtowych o wzach

przegubowych dodatkowo obcionych instalacjami absorberw energii z promieniowania
sonecznego. Badanie przeprowadzono w ramach grantu: Energoaktywne przekrycia
budowlane. Analiz przeprowadzono na przykadzie przestrzennej kratownicy Misesa
zbudowanej z prtw obarczonych wstpnym wygiciem. Wstpne wygicie prtw moe
by losowe lub wzbudzone midzywzowym zginaniem. Przeskokiem wzw zajmowao
si wielu autorw, w tym [1], [2], [3], [4], jednake nie zwracano uwagi na to, e sztywno
poduna prtw ciskanych obarczonych wstpnym wygiciem ulega zmniejszeniu wraz ze
zwikszeniem stosunku (S/Nkr) siy ciskajcej S do nonoci krytycznej Nkr. Przeskokowi
wzw kratownicy towarzysz due przemieszczenia, w przypadku ktrych nie naley
utosamia pierwszej pochodnej przemieszczenia yI z tangensem (tgi) kta i zmiany
nachylenia prtw po przemieszczeniu wza. Gawcki w konwencjonalnym rozwizaniu
________________________
1
m.chablaszek@tu.kielce.pl
2
zbigko@tu.kielce.pl
218 M. Chablaszek, Z. Kowal
przeskoku wza [1] uwzgldni w sposb poprawny zmian geometrii kratownicy Misesa,
nie wzi jednak pod uwag degradacji sztywnoci podunej prtw ciskanych wywoanej
losowym lub wzbudzonym wygiciem.
Na rysunku (Rys. 1) pokazano schemat statyczny rozwaanej kratownicy.
Rys. 1. Zmiana pooenia wza kratownicy Misesa pod obcieniem Pi
2 WPYW REDUKCJI SZTYWNOCI PRTW CISKANYCH NA NONO

MIERZON OBCIENIEM WZA
W pracy [2] wyprowadzono wzr (1) na wspczynnik zmniejszajcy konwencjonaln

EA EA
sztywno podun Ko prtw do sztywnoci zredukowanej K K o :
L L
1
2 2
S S S
1
1
C (1)
N kr Nkr N kr

gdzie: S sia poduna w prcie, Nkr = kr A sia krytyczna, A pole przekroju prta.
Wskanik imperfekcji C prta wystpujcy we wzorze (1) wyznacza si ze wzoru (2):
2 kr 2 N kr
C 2 2 (2)
4i e 4i Se
gdzie: losowe lub wzbudzone wygicie wstpne; i promie bezwadnoci przekroju prta;
=S/A rednie naprenie ciskajce w przekroju prta; kr rzeczywista wytrzymao
krytyczna prta; e=2E/2 eulerowska wytrzymao krytyczna prta kr; Se = e A -
eulerowska nono krytyczna.
Stosunek e/kr = Se/Nkr w obszarze sprystym dla L/i > 100 wynosi w przyblieniu 1,
std parametr imperfekcji C prta mona bezpiecznie oszacowa ze wzoru (3):
2
C (3)
4i 2
Obcienie wza P wywoujce siy S w prtach wynosi:
P n S sin i (4)
Nono kratownicy Misesa z prtw obarczonych wstpnym wygiciem 219
gdzie: n liczba prtw zbiegajcych si w wle; sini = Hi/Li; Li = L - L;

L = SL/EA skrcenie prta nachylonego.
W tablicy 1 zamieszczono wspczynniki w funkcji kr = S/Nkr oraz wskanika
wstpnego wygicia prta C [2].
Tabela 1. Wspczynniki w funkcji kr oraz parametru imperfekcji C [2].

/kr C=0,001 C=0,01 C=0,05 C=0,1 C=0,2 C=0,5 C=1
0 1 1 1 1 1 1 1
0,1 0,9999 0,9988 0,9939 0,9878 0,9859 0,9419 0,8901
0,2 0,9997 0,9969 0,9846 0,9697 0,9412 0,8649 0,7619
0,3 0,9994 0,9939 0,9703 0,9423 0,8909 0,7656 0,6203
0,4 0,9989 0,9890 0,9474 0,9 0,8182 0,6429 0,4737
0,5 0,9980 0,9804 0,9091 0,8(3) 0,7143 0,5 0,3(3)
0,6 0,9963 0,9639 0,8421 0,7273 0,5714 0,3478 0,2105
0,7 0,9923 0,9278 0,7200 0,5625 0,3913 0,2045 0,1139
0,75 0,9881 0,8929 0,625 0,4545 0,2941 0,1429 0,0769
0,8 0,9804 0,8(3) 0,5 0,3(3) 0,2 0,0909 0,0476
0,85 0,9636 0,7258 0,3462 0,2093 0,1169 0,0503 0,0258
0,9 0,9174 0,5263 0,1818 0,1 0,0526 0,0217 0,0110
0,93 0,8405 0,3451 0,0953 0,0501 0,0257 0,0104 0,0052
0,95 0,7246 0,2083 0,05 0,0256 0,0130 0,0052 0,0026
0,97 0,4813 0,0849 0,0182 0,0092 0,0046 0,0018 0,0009
3 OSZACOWANIE SRS NONOCI WZA KRATOWNICY MISESA

Z UWZGLDNIENIEM REDUKCJI SZTYWNOCI PODUNEJ PRTW
W algorytmie oszacowania SRS nonoci wza kratownicy Misesa z uwzgldnieniem

degradacji sztywnoci podunej prtw ciskanych wystpuj nastpujce dane i zwizki:
n liczba prtw; A pole przekroju prta; i promie bezwadnoci przekroju; L
dugo prta w konfiguracji pocztkowej (nieobciony wze); Lo dugo rzutu prta; Ho
wynioso wza; przemieszczenie (z Ho) wza kratownicy mieszczce si w przedziale
0 z Ho Ho.
1. Zachowuje si zmian dugoci skrconego prta Li wedug zwizku: L2i = L20 + H2i.
L
2. Oblicza si smuko globaln: z .
i
2 EA
3. Oblicza si nono krytyczn: N kr ,
2z
gdzie: E =210GPa modu sprystoci Younga.
SL
4. Konwencjonalne skrcenie prta: L m ,
EA
gdzie: S sia ciskajca w przekroju prta, EA sztywno przekroju prta.
5. Dugo konwencjonalnie skrconego prta : Lm = L - Lm.
SL
6. Skrcenie prta wedug zredukowanej sztywnoci podunej : Lk ,
EA
gdzie: wspczynnik redukcji sztywnoci podunej.
7. Dugo LK skrconego prta o zredukowanej sztywnoci: L k L L k .
8. Przy powyej ustalonych zwizkach wyznacza si przemieszczenie wza zHo oraz

wynioso wza Hk = Ho - zHo po przemieszczeniu.
4 OBLICZENIE WSPRZDNYCH SRS P(Z) OBCIENIA WZA
Obliczenie wsprzdnych SRS P(z) obcienia wza pokazano na przykadzie.

Dana jest kratownica Misesa zoona z dwch prtw (n = 2) postaci rury okrgej:
promie zewntrzny r = 212 mm; grubo cianki t = 2 mm; pole przekroju A = 26,5 cm2;
promie bezwadnoci i = 14,92 cm; E = 210 GPa; dugo rzutu prta Lo = 15 m;
wynioso Ho = 1,5 m; dugo pocztkowa prta L = 15,075 m; procentowe nachylenie
pocztkowe prta Ho / Lo = 1,5/ 15=0,1.
Przyjto obliczeniow si osiow S = 0,8Nkr oraz parametr imperfekcji C=0,05. Z
tablicy 1 mamy = 0,5.
L 1507 ,5
Smuko prta z: z 101 .
i 14 ,92
2 EA 2 21 10 7 26 ,5 10 4
Sia krytyczna Nkr: N kr 538 , 4 kN .
2z 101 2
Do analizy przyjto obcienie osiowe S 0,8Nkr 0,8 538,4 430,7 kN ciskajce prty
ustroju, mniejsze od nonoci krytycznej Nkr.
Przykad 1. Oszacowanie obcienia Pz ustroju zesztywnionego:

H 1,5
Pz n S sin o n S o 2 430 ,7 85 ,7 kN .
L 15 ,075
Przykad 2. Oszacowanie obcienia Pm ustroju konwencjonalnie przemieszczonego.

SL 430,7 15,075
Konwencjonalne skrcenie prta: Lm EA 21 107 26,5 10 4 0,012 m,
dugo Lm prta po skrceniu: Lm L Lm 15,075 0,012 15,063 m

Wysoko wza zmniejszya si o:
z m H o H o H m H o L2m L2o 1,5 15,063 2 15 2 0,124 m.
Wsprzdna zm wynosi: zm = 0,083.
Oszacowanie obcienie Pm wza konwencjonalnie przemieszczonego wynosi:
H 1,376
Pm n S sin m n S m 2 430,7 78,7 kN.
Lm 15,063
Przykad 3. Obcienie Pk wza z uwzgldnieniem redukcji sztywnoci podunej prtw.

Wspczynnik redukcji konwencjonalnej sztywnoci podunej dla parametru
imperfekcji C=0,05 oraz S/Nkr = /kr = 0,8 wynosi tab.
SL 430,7 15,075
Skrcenie prta Lk wynosi: Lk 0,023m,
EA 0,5 21 107 26,5 104
dugo Lk skrconego prta: Lk L Lk 15,075 0,023 15,052m.
Przemieszczenie wza wynosi:
z k H o H o H k H o L2k L2o 1,5 15,0522 152 0,250m.
k k
Wsprzdna z wynosi: z = 0,166.
Oszacowanie obcienia Pk wza z uwzgldnieniem redukcji sztywnoci podunej

prtw wynosi:
H 1,250
Pk n S sin k n S k 2 430,7 71,5 kN .
Lk 15,052
Obcienie Pz = 85,7 kN wg przykadu 1 obciajce ustrj, oszacowane na podstawie
zesztywnionej geometrii wywouje ciskajce siy S = 0,8 Nkr w prtach.
Obcienie Pm = 78,7 kN (o 8,2% mniejsze od obcienia Pz) wg przykadu 2
oszacowane z uwzgldnieniem konwencjonalnego przemieszczenia wza wywoa siy
osiowe S = 0,8 Nkr w prtach.
Jeli uwzgldnimy rwnie degradacj konwencjonalnej sztywnoci podunej, to
si S = 0,8 Nkr w prcie wg przykadu 3 wywoa obcienie Pk = 71,5 kN, bdce o 16,6%
mniejsze od Pz i o 9,2% mniejsze od Pm.
Na rysunku (Rys. 2) pokazano oszacowania si w prtach od obcienia P w ustroju
zesztywnionym (Sz), wg Misesa (Sm) i wg pracy (Sk).
Rys. 2.Rwnowaga si w wle: Sz wg zasady zesztywnienia, Sm wg Misesa, Sk wg niniejszej pracy.
5 OSZACOWANIE SRS OBCIENIA WZW Z UWZGLDNIENIEM

WPYWU REDUKCJI SZTYWNOCI PODUNEJ PRTW
Wsprzdne P(z) SRS obliczono w sposb pokazany w przykadzie dla wskanika

imperfekcji C=0,05 oraz smukoci prtw z zakresu 100,7 z 142,2 za pomoc arkusza
kalkulacyjnego [5]
Tabela 2. Wsprzdne P(z) SRS wzw kratownicy Mizesa
Nachylenie prtw 100% 50% 40% 30% 25% 20% 15% 10% 5%
z 142,2 112,4 108,3 105 103,6 102,5 101,7 101 100,7
0,000 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0,050 363 350 307 245 206 165 110 47,1 6,3
0,100 356 341 300 241 205 164 119 67,6 11,6
0,200 334 313 274 220 188 152 113 70,3 18,7
0,300 308 280 244 196 167 135 101 64,3 21,5
0,400 277 244 212 170 145 117 87,6 56,4 21,1
0,500 241 206 179 143 120 98,3 73,6 47,6 18,9
0,600 200 167 144 115 97,6 79,0 59,2 38,4 15,7
0,700 155 127 109 86,4 73,5 59,5 44,6 29 12,1
0,800 106 84,9 72,9 57,8 49,1 39,8 29,8 19,4 8,2
0,900 53,6 42,6 36,6 29 24,6 19,9 16,6 9,7 4,1
W tablicy 2 zamieszczono wsprzdne SRS obcienia P(z) dla wskanika imperfekcji

C=0,05 oraz smukoci prtw z zakresu 100 z 150. Wsprzdne wyznaczono wg wyej
pokazanego algorytmu [5]. W przypadku zmniejszania nachylenia prtw, a take
zwikszania wskanika imperfekcji geometrycznych C nono ustroju ulega znacznej
redukcji.
Na rysunku (Rys. 3) pokazano SRS uwzgldniajce redukcj sztywnoci podunej
prtw wywoanej wstpnym wygiciem. SRS wskazuj na zasadnicze znaczenie obliczania
nonoci ustroju z uwzgldnieniem redukcji sztywnoci podunej prtw ciskanych.
W kratownicach wzito pod uwag modele prtw obarczonych imperfekcjami
geometrycznymi o SRS pokazanych liniami opisanymi nachyleniem prtw.
Rys. 3. Przykady SRS P(z) uwzgldniajce redukcj sztywnoci podunej dla C=0,05 i nachylenia prtw.
Na rysunku (Rys. 4) pokazano porwnanie SRS Pm oraz Pk dla 10% nachylenia prtw
dla przykadu pokazanego w p. 4 pracy. Maksimum obiektywnej SRS Pk(z) wystpuje przy
obcieniu maksymalnym Pk = 71,5 kN przy przemieszczeniu wza zHo = 0,166 Ho
100
Pm
80
Pmax=71,5 kN
60 Pk
40
20
0
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 z
Fig. 4. Porwnanie SRS Pm oraz Pk dla 10% nachylenia prtw .

6 PODSUMOWANIE
Zjawisko przeskoku wzw zmniejszajce nono kratownicy Misesa wystpuje

w jednowarstwowych powokach prtowych, a zwaszcza w jednowarstwowych kopuach
prtowych, w wzach, w ktrych zbiegaj si prty ciskane. W praktyce naley si liczy
z tym, e kady prt jest obarczony losowym wygiciem, ktrego wielko jest ograniczana
normami. Do tego dochodz ugicia wzbudzane obcieniem poprzecznym, a take
imperfekcje geometryczne pooenia wzw, wpywajce na nachylenie prtw wzgldem
wzw.
Wniosek generalny. Siy osiowe w prtach jednowarstwowych kratownic
przestrzennych naley oblicza z uwzgldnieniem zmniejszania si sztywnoci podunej
prtw w miar zwikszania si wytenia prtw ciskanych, mierzonego stosunkiem S /Nkr
siy osiowej do nonoci krytycznej. Przyczyn tego zjawiska jest to, e w prtach ciskanych
powszechnie wystpuj losowe lub wzbudzone obcieniem poprzecznym ugicia wstpne.
Wpyw redukcji sztywnoci podunej moemy ograniczy w drodze zabiegw
konstrukcyjnych a mianowicie: 1) stosowanie sztywnych pocze prtw w wzach, 2)
stosujc rozbudowane prty przenoszce zginanie w paszczyznach gwnych kopuy.
3) blokowanie przeskoku wzw za pomoc dodatkowego podwieszenia wzw, co
prowadzi do budowy kopu dwuwarstwowych [6] lub innych dwuwarstwowych powok
prtowych, 4) W rachub wchodz kopuy ebrowo - prtowe [7] o rozbudowanej geometrii
w paszczynie prostopadej do powierzchni kopuy i podwieszanie wzw porednich lub
kopuy ebrowo - prtowe z najeonymi wzami porednimi.
W kolejnych pracach przewiduje si analiz optymalizacyjn rozwiza
geometrycznych nakierowanych na zmniejszenie wraliwoci kopu na przecianie wzw
od zawieszanych lub wspartych urzdze do pozyskiwania energii z promieniowania
sonecznego.
Wniosek generalny 2. Jako konstrukcje energoaktywne nadajce si do umieszczania
absorberw na powierzchni kopu oraz do wykorzystywania przestrzeni konstrukcyjnej
w celu pozyskiwania oraz transportu energii lepiej nadaj si prtowe powoki w tym kopuy
wielowarstwowe anieli jednowarstwowe.
PIMIENNICTWO
[1] Gawcki A.: Mechanika materiaw i konstrukcji prtowych. Wydawnictwo Politechniki

Poznaskiej 1998, t. 2, s.543.
[2] Kowal Z.: Redukcja sztywnoci podunej kompozytowych prtw ciskanych. 44 Konf.
KILiW PAN i KN PZITB, Pozna-Krynica 1998, s.141-146.
[3] Kowal Z., Raducki K.: Interaction of random critical load of spatial truss joint loaded
at the joint and on the bars. Third International Conference on Space Structures, Elsevier
Applied Science Publishers, London and New York 1984.
[4] Kowal Z., Rado U.: Propozycja modelu konstytutywnego prtw ciskanych do
obliczania nonoci granicznej rzeczywistych konstrukcji prtowych. Inynieria
i Budownictwo nr 12/1995. s.679-683.
[5] Arkusz kalkulacyjny. Microsoft Office Excel.
[6] Kowal Z., Mirski J.: Patent P-339957. Budowlane przekrycie kopu prtow,
dwuwarstwow do pozyskiwania energii cieplnej. UP RP Warszawa 2007.
[7] Kowal Z., Sowik J., Wawszczak W.: Zasady projektowania kopu prtowo-ebrowych.
Inynieria i Budownictwo nr 7/1992. s.247-250.
LOAD BEARING CAPACITY OF VON MISES TRUSS COMPOSED OF BARS

WITH INITIAL DEFLECTION
Summary
The paper presents a solution to the question of actual critical load (from the node snap
through condition) of von Mises spatial truss with account to the degradation of the
longitudinal stiffness of compressed bars. The algorithm shows estimates of critical load
measured by the load of the truss node built from bars with random or activated deflection.
The paper is illustrated with examples of static equilibrium paths of load P(z) of von Mises
truss node for different inclinations of bars. The results are compared with solutions according
to the stiffened geometry of the system as well as with the results for the conventional
reduction of compressed bars. Decrease in the load bearing capacity of von Mises truss node
is shown according to its performance by examples of differently inclined bars in the function
of their initial inclination of H0/L0 for the imperfection ratio C = 0.05.
Marcin CHYBISKI1
Andrzej GARSTECKI2
RACJONALNY UKAD EBER I OTWORW W RODNIKU

BLACHOWNIC STALOWYCH
STRESZCZENIE
Praca przedstawia wyniki analizy nonoci blachownic stalowych dla rnych ukadw
eber i otworw wycitych w rodniku. Bada si stateczno globaln i lokaln. Analizy
prowadzi si metod elementw skoczonych z zastosowaniem elementw typu
powokowego. Przeprowadzono zarwno analizy liniowe jak i nieliniowe z uwzgldnieniem
wstpnych imperfekcji geometrycznych. Wyniki analiz potwierdziy, e zarwno
konfiguracja uebrowania jak i rozmieszczenie oraz ksztat otworw w rodniku maj bardzo
duy wpyw na nono blachownic, co uzasadnia celowo podjtych bada.
Sowa kluczowe: blachownice, prty cienkocienne, eberka usztywniajce, imperfekcje,

nono blachownic, stateczno, konstrukcje stalowe
1 WSTP
Blachownice stalowe ze wzgldu na znaczne smukoci rodnikw s podatne nie tylko na

utrat statecznoci globalnej, lecz take statecznoci lokalnej. Wtedy na nono konstrukcji duy
wpyw mog mie wstpne imperfekcje. Zagadnienia te nabieraj znaczenia, gdy obserwuje si
denie do projektowania blachownic o coraz cieszych rodnikach, na co pozwalaj nowe techniki
spawania i zabezpieczania antykorozyjnego.
Tematyk uebrowania ukonego ju w latach 60-tych minionego wieku podj Z. Kowal
[1], ktry analizowa ich nono w stanie pozakrytycznym. Zaproponowane uebrowanie
nazywane byo wwczas przektnym, gdy nie eliminowao uebrowania pionowego, tylko dzielio
przektniowo pola rodnika wydzielone eberkami pionowymi. Temat uebrowania ukonego
i jego wpywu na odporno na skrcanie belek walcowanych jak i spawanych o stosunkowo maej
smukoci rodnika podejmowali T. Czajkowski i H. Ostapiuk [2]. Dokonali opisu matematycznego
wpywu uebrowania ukonego na odporno belek na skrcanie. Cz. Szymczak wraz z zespoem
przedstawi seri prac na temat wpywu przepon poprzecznych i przewizek na nono prtw
cienkociennych. Bada take wpyw sztywnoci przepony czoowej na stateczno blachownicy.
Przegld tych prac znajduje si w monografii [3] powiconej analizie wraliwoci belek i ram
________________________
1
marcin.chybinski@put.poznan.pl
2
andrzej.garstecki@put.poznan.pl
226 M. Chybiski, A. Garstecki
cienkociennych. Istotny wpyw na nono ram stalowych na podatno wzw. Tematyk t

szeroko rozwija Giejowski z zespoem. W pracy [4] wykaza, na podstawie licznych analiz MES i
bada eksperymentalnych, e racjonalnie dobrana podatno wzw moe znacznie poprawi
zachowanie si rwnie ram stalowych z ryglami zespolonymi stalowo-elbetowymi.
W ostatnich latach obserwuje si due zmiany w zalecanych przez normy metodach analizy
i projektowania konstrukcji. Wynika to z jednej strony z powszechnego wykorzystywania
komputerw o duej mocy obliczeniowej i zaawansowanego oprogramowania, a z drugiej strony
z rosncych wymaga odnonie projektowania konstrukcji bardzo ekonomicznych i bezpiecznych.
Tendencj t wida wyranie w normie Eurokod 3, ktra dopuszcza projektowanie konstrukcji
stalowych w zakresie sprysto-plasycznym i zaleca uwzgldnianie wstpnych imperfekcji
geometrycznych z zastosowaniem numerycznej analizy efektw drugiego rzdu. W zwizku z tym
norma [5] zawiera zacznik C powicony zastosowaniu MES w analizie konstrukcji.
Szczeglnego znaczenia dla obliczania nonoci i statecznoci stalowych konstrukcji
cienkociennych nabieraj zatem warunki wykonania elementw, ich montau i transportu.
Warunki wykonania konstrukcji zawarte s m.in. w [6] i powinny by uwzgldniane w obliczeniach
nonoci elementw.
Niniejsza praca nawizuje do wyej opisanej tendencji projektowania blachownic.
Stosowanie bardzo cienkich rodnikw powoduje, i specjalnego znaczenia nabieraj zagadnienia
statecznoci lokalnej a take problemy zwizane z wstpnymi imperfekcjami geometrycznymi.
Wynika std potrzeba racjonalnego doboru uebrowania. Postanowiono, zatem zbada skuteczno
rnych konfiguracji uebrowania, zarwno ortogonalnej jak i diagonalnej. Przeprowadzono
analizy majce okreli wpyw konfiguracji uebrowania i rozmieszczenia otworw w rodniku na
nono i stateczno blachownic spawanych o przekroju otwartym. W pracy zaprezentowano
wyniki wybrane spord wielu szerzej zakrojonych analiz parametrycznych.
2 ANALIZA LINIOWA
Analizy liniowe miay na celu ustalenie dla kadego wariantu blachownicy kilku najniszych
wartoci obcienia krytycznego i rozpoznanie, z jakimi formami utraty statecznoci s te wartoci
zwizane. Obcienia krytyczne oblicza si z liniowego zagadnienia wasnego. Wyznaczane
wartoci wasne stanowi mnonik obcienia przyoonego do belki. W ten sposb otrzymuje si
obcienie krytyczne. Belki modelowano wykorzystujc powokowe elementy skoczone
o ksztacie prostoktw i trjktw.
Podparcie belek modelowano w taki sposb, aby jak najwierniej odda ide tzw. podparcia
widekowego. Rozpatrywano blachownice obcione si skupion w rodku rozpitoci belki jak
i z obcieniem rwnomiernie rozoonym powierzchni pasa grnego. Analizowano belki bez
podparcia pasa grnego jak i z podparciem odbierajcym swobod przemieszcze w kierunku osi
poziomej, poprzecznej do osi belki. Punktowe poprzeczne podparcie pasa grnego stosowano
w przypadku obcienia skupionego. Cige podparcie stosowano w przypadku belek
z obcieniem cigym. Podparcie poprzeczne pasw zastosowano w celu wyeksponowania
wpywu statecznoci lokalnej. Uzyskiwane z analiz mnoniki obcienia odnosz si do
obcienia jednostkowego.
2.1 Wpyw konfiguracji uebrowania rodnika na nono krytyczn blachownic
Analizowano liczny zbir blachownic usztywnionych eberkami usytuowanymi w stosunku do

pasw blachownicy w sposb ortogonalny i diagonalny. Pozwolio to na okrelenie wpywu topologii
i konfiguracji eberek usztywniajcych na nono krytyczn blachownic. Analizowane blachownice
miay rozpito 750 cm i nastpujcy wymiar przekroju poprzecznego 740(tw=36)18010.
Konfiguracja ortogonalna uwzgldniaa rne zagszczenie eberek pionowych, a take zastosowanie
dodatkowych eberek poziomych. W konfiguracji diagonalnej take analizowano rne zagszczenie
Racjonalny ukad eber i otworw w rodniku blachownic stalowych 227
eberek, a tym samym zmian ich kta pochylenia w stosunku do pasw blachownicy. cznie
przeanalizowano 264 blachownice. Wybrane wyniki analiz przedstawiono w tablicach 1 i 2. Tablice
obejmuj blachownice o czterech grubociach rodnika od 3 do 6 mm. Zawieraj bezwymiarowy
wspczynnik materiaochonnoci eberek m/m jako stosunek masy eberek do masy caej
blachownicy. Przedstawiaj warto wasn rwn sile krytycznej Fcr [N].
Tablica 1. Blachownice o ortogonalnej konfiguracji eberek usztywniajcych, z i bez podparcia pasa grnego,
obcione si skupion przyoon do pasa grnego w rodku rozpitoci. Wspczynnik
materiaochonnoci eberek m/m. Mnonik obcienia krytycznego oraz posta utraty statecznoci.
Przekrj poprzeczny belki
Konfiguracja eberek
740x3x180x10 740x4x180x10 740x5x180x10 740x6x180x10
Lp. i warianty (a) i (b)
podparcia Smuko rodnika
247 185 148 123
1.
Oss1
m/m [kg/kg] 113,1/455,8=0,25 112,5/498,7=0,23 111,8/541,6=0,21 111,2/584,6=0,19

a) 100 810 198 924 328 646 454 114
b) 67 653 68 986 70 166 71 648
2.
Oss3z
m/m [kg/kg] 154,2/496,9=0,31 153,4/539,6=0,28 152,5/582,3=0,26 151,6/625,0=0,24

a) 100 808 198 930 328 797 457 229
b) 71 647 72 607 73 650 75 052
3.
Oss3w
m/m [kg/kg] 154,2/496,9=0,31 153,4/539,6=0,28 152,5/582,3=0,26 151,6/625,0=0,24

a) 139 730 295 941 514 666 599 273
b) 80 704 82 678 84 175 85 959
4.
Oss4w
m/m [kg/kg] 174,8/517,5=0,34 173,8/560,0=0,31 172,8/602,6=0,29 171,8/645,2=0,27

a) 160 091 354 813 620 280 694 180
b) 85 756 87 708 89 196 90 990
Legenda:
Lokalna utrata statecznoci - kursywa
Interakcyjna utrata statecznoci kursywa z podkreleniem
Globalna utrata statecznoci kursywa drukiem wytuszczonym
Brak lokalnej utraty statecznoci
Lokalna utrata statecznoci w pierwszym od podpory panelu bez eberka poziomego
Lokalna utrata statecznoci w panelach rodkowych belki
Lokalna utrata statecznoci w pierwszym od rodka belki panelu bez eberka poziomego
Tablica 2. Blachownice o diagonalnej konfiguracji eberek. (Ukad tablicy jak Tab. 1).
Przekrj poprzeczny belki

Konfiguracja eberek 740x3x180x10 740x4x180x10 740x5x180x10 740x6x180x10
Lp. i warianty (a) i (b)
podparcia Smuko rodnika
247 185 148 123
1.
Dss3d
m/m [kg/kg] 166,5/509,2=0,33 165,5/551,7=0,30 164,6/594,4=0,28 163,6/637,0=0,26

a) 126 709 238 966 385 416 559 076
b) 126 709 238 965 385 413 408 116
2.
Dss4g
m/m [kg/kg] 182,3/525,0=0,35 181,3/567,5=0,32 180,2/610,0=0,30 179,2/652,6=0,27

a) 132 924 248 619 398 295 574 444
b) 132 923 248 615 398 174 428 171
3.
Dss5d
m/m [kg/kg] 197,6/540,3=0,37 196,5/582,7=0,34 195,3/625,1=0,31 194,2/667,6=0,29

a) 138 753 258 149 411 491 590 617
b) 138 753 258 146 411 186 448 681
4.
Dss3dg
m/m [kg/kg] 166,5/509,2=0,33 165,5/551,7=0,30 164,6/594,4=0,28 163,6/637,0=0,26

a) 166 782 325 347 534 636 791 167
b) 166 766 325 286 421 326 423 176
W obliczeniach przyjto stae sprystoci: modu Younga E=205 GPa i wspczynnik

Poissona =0,3. Podano informacje o formie utraty statecznoci i o miejscu wystpienia
ewentualnej niestatecznoci lokalnej. Konsekwentnie stosowano analiz liniow i std pewne
wartoci mog odpowiada napreniu przekraczajcemu granic proporcjonalnoci,
szczeglnie dla stali zwykej. Nieliniowa zaleno zostanie uwzgldniona w punkcie 3.
Wspczynnik materiaochonnoci eberek m/m stanowi najprostsze kryterium
ekonomicznej oceny analizowanych rozwiza. Ocen wg tego kryterium naley traktowa
jako przyblion. Posugujc si tym kryterium wybrano po cztery konfiguracje najlepsze w
klasie uebrowania ortogonalnego i diagonalnego. Dla tych omiu blachownic
przeprowadzono szczegow wycen kosztu produkcji blachownicy, uwzgldniajc koszt
materiau, cicia, spawania i zabezpieczenia antykorozyjnego w dwch wariantach. W tym
celu Autor zebra ceny jednostkowe netto z kilku zakadw redniej wielkoci produkujcych
blachownice. Wyniki tych szczegowych analiz zostay przedstawione w pracach [7] i [8].
2.2 Wpyw otworw i ich rozmieszczenia na nono krytyczn blachownic
W praktyce projektowej czsto wystpuje potrzeba wykonania w rodniku blachownicy

otworu lub kilku otworw w celu umieszczenia tam rnego rodzaju instalacji. Stosuje si
rwnie wycinanie otworw na caej dugoci belki w celu obnienia jej ciaru. Jest
oczywiste, e wprowadzenie otworw ma wpyw na nono blachownicy. Dlatego
przeprowadzono analiz statecznoci blachownic z otworami. Stworzono zbir blachownic
aurowych i z otworami rozmieszczonymi indywidualnie. Rozpatrywano otwory
z wzmocnieniem konierzowym brzegu otworu i bez wzmocnienia.
Przeanalizowano belki spawane z uebrowaniem ortogonalnym i diagonalnym ze
rodnikiem aurowym, czyli z otworami w kadym polu rodnika wydzielonym ebrami
usztywniajcymi i z otworami rozmieszczonymi w sposb indywidualny. Otwory
rozmieszczane indywidualnie zlokalizowano w miejscach, gdzie najczciej wystpuje
potrzeba prowadzenia przewodw instalacyjnych, czyli w okolicach przypodporowych
i w rodku rozpitoci belek.
a) b) c) d)
Rys. 1. Belki uebrowane w sposb ortogonalny z otworami okrgymi i kwadratowymi z lub bez wzmocnienia
a) b) c) d)
Rys. 2. Belki uebrowane w sposb diagonalny z otworami okrgymi i trjktnymi z lub bez wzmocnienia
Zastosowane w belkach otwory miay ksztat koowy (rys. 1a, 2a) lub dopasowany do
ksztatu pola powstaego z zastosowania ortogonalnego (rys. 1c) bd te diagonalnego
(rys. 2c) uebrowania belki. Przeanalizowano belki z otworami bez (rys. 1a, c; 2a, c) i ze
wzmocnieniem konierzowym na obwodzie wycicia (rys. 1b, d; 2b, d). Wzmocnienie
konierzowe miao grubo 5 mm i szeroko 25 mm, z kadej ze stron rodnika. Wymiary
otworw przyjto w sposb umoliwiajcy przeprowadzenie przez nie przewodu
instalacyjnego o rednicy 300 mm. Wybrane wyniki analiz blachownic aurowych
uebrowanych diagonalnie i ortogonalnie, z podparciem pasa grnego w rodku rozpitoci
i obcionych si skupion przedstawiono na (rys. 3).
Opisane wyej analizy liniowej statecznoci wykazay przewag uebrowania
diagonalnego nad uebrowaniem ortogonalnym. Wniosek taki wymaga jednak potwierdzenia
przez analizy nieliniowe uwzgldniajce wstpne imperfekcje geometryczne, co zostanie
przedstawione w kolejnym rozdziale.
1,05E+06
9,00E+05
7,50E+05
6,00E+05
[-]
4,50E+05
3,00E+05
1,50E+05
0,00E+00
123 148 185 247
h w /t w [-]
uebrowanie diagonalne z otworami okrgymi
uebrowanie diagonalne z otworami okrgymi wzmocnionymi
uebrowanie diagonalne z otworami trjktnymi
uebrowanie diagonalne z otworami trjktnymi wzmocnionymi
uebrowanie diagonalne bez otworw
uebrowanie ortogonalne z otworami okrgymi
uebrowanie ortogonalne z otworami okrgymi wzmocnionymi
uebrowanie ortogonalne z otworami kwadratowymi
uebrowanie ortogonalne z otworami kwadratowymi wzmocnionymi
uebrowanie ortogonalne bez otworw
Rys. 3. Mnonik obcienia krytycznego dla rnych smukoci rodnika. Belki z podparciem pasa grnego
w rodku rozpitoci i obcione si skupion.
3 ANALIZA NIELINIOWA
Nono konstrukcji, a szczeglnie odporno konstrukcji metalowych na utrat

statecznoci zaley od warunkw wykonania elementw, ich montau i transportu. Warunki
te wpywaj, bowiem na wielko imperfekcji geometrycznych. Dla zbadania wpywu
imperfekcji geometrycznych na zachowanie si konstrukcji pod obcieniem potrzebna jest
analiza nieliniowa zwana te analiz 2-go rzdu. W niniejszej pracy rozpatrywane bd
imperfekcje geometryczne okrelane przez normy. Wprowadzimy takie imperfekcje
geometryczne, jakie norma [4] zaleca uwzgldnia w projektowaniu oraz imperfekcje
dopuszczalne w produkcji blachownic [5].
Przyjto sprysto-plastyczny model materiau z minimalnym wzmocnieniem. Przyjto
modu sprystoci E=205 GPa, wspczynnik Poissona =0,3, granic plastycznoci
fy=235 MPa i wspczynnik wzmocnienia 0,0001. Do analiz wykorzystano metod Riksa
pozwalajc na uwzgldnienie pocztkowych imperfekcji geometrycznych. Przeprowadzono
analizy dla rnych przypadkw interakcji imperfekcji globalnych z lokalnymi, a take dla
rnych znakw imperfekcji w ssiadujcych polach rodnika.
Na rysunku 4 przedstawiono wyniki wybranych analiz blachownic o przekroju

740318010 uebrowanych ortogonalnie i diagonalnie dla rnych wartoci
wprowadzanych imperfekcji lokalnych.
240,00
ebra diagonalne
220,00
200,00
180,00
160,00
ebra ortogonalne
Obcienie F [kN]
140,00
120,00 blachownice z podparciem

pasa grnego
100,00
80,00
60,00 blachownice bez podparcia

pasa grnego
40,00
20,00
0,00
0,0
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
-25,0
-30,0
-35,0
-40,0
-45,0
-50,0
Ugicie v [mm]
Oznaczenia wykresw:
o znaczniki , odnosz si odpowiednio do uebrowania ortogonalnego i diagonalnego,
o znaczniki , bez wypenienia dotycz imperfekcji 2,0 mm, z wypenieniem dotycz 15,0 mm.
Rys. 4. Zaleno P- jako wynik analizy nieliniowej metod Riksa blachownic z uebrowaniem ortogonalnym
i diagonalnym, dla rnych wartoci imperfekcji lokalnych
Rysunek 4 pokazuje, e w przypadku blachownic ortogonalnych bez poprzecznego

podparcia pasa grnego wielko imperfekcji lokalnych rodnika nie ma wpywu na
zaleno P-, a tym samym na maksymaln nono. Wynika to z faktu, e o nonoci tych
blachownic decyduje stateczno globalna. Dla blachownic z poprzecznym podparciem pasa
grnego obcienie krytyczne jest zwizane z form lokaln lub interakcyjn i dlatego
powikszenie imperfekcji lokalnych powoduje obnienie obcienia granicznego.
Zaskakujce jest to, e wspomniane obnienie jest stosunkowo niewielkie. Rysunek
potwierdza wyszo uebrowania diagonalnego nad ortogonalnym. Przeprowadzono take
analizy nieliniowe z imperfekcjami wstpnymi typu globalnego. Przy takich imperfekcjach
przewaga uebrowania diagonalnego nad ortogonalnym okazaa si jeszcze wiksza, ni
w przypadku imperfekcji lokalnych.
4 WNIOSKI
Przeprowadzone analizy statecznoci blachownic o cienkim rodniku wykazay, e

racjonalny dobr konfiguracji uebrowania zarwno w klasie uebrowania ortogonalnego jak
i diagonalnego znacznie podnosi ich nono, przy czym uebrowanie diagonalne wykazuje
przewag nad ortogonalnym. Uebrowanie diagonalne wykazuje take przewag w przypadku
istnienia wstpnych imperfekcji geometrycznych. Zastosowanie uebrowania diagonalnego nie
podnosi znaczco kosztu wykonania. Duy wpyw na stateczno blachownic ma ksztat otworw
w rodniku przy zachowaniu wielkoci otworu mierzonej rednic umieszczanego tam przewodu
instalacyjnego. Wyniki bada mog znale zastosowanie w projektowaniu blachownic.
PIMIENNICTWO
[1] Kowal Z.: Dwigary blachowe z uebrowaniem pionowym i przektnym. Zeszyty

naukowe Politechniki Wrocawskiej, nr 97, Budownictwo XXI, PWN, 1964, Wrocaw.
[2] Czajkowski T., Ostapiuk H.: Zwichrzenie spryste belek dwuteowych wzmocnionych
ebrami ukonymi. XXXV Konferencja Naukowa KILiW PAN i Komitetu Nauki PZITB,
Wrocaw-Krynica, 1989, tom 3, s. 23-28.
[3] Szymczk Cz., Kreja I., Mikulski T., Kujawa M.: Sensitivity analysis of beams and frames
made of thin-walled members. Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, 2003, Gdask.
[4] Giejowski M. A., Barcewicz W., Salah W.: Finite element modelling of the behaviour of
a certain class of composite steel-concrete beam-to-column joints. Archives of Civil
Engineering, LVI, 1, 2010, 19-56.
[5] PN-EN 1993-1-5:2008. Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-5:
Blachownice.
[6] PN-EN 1090-2:2009. Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Cz 2:
Wymagania techniczne dotyczce konstrukcji stalowych.
[7] Chybiski M., Farkas J., Garstecki A., Jarmai K., Rzeszut K.: Optimization of steel beams
and columns for variable rib configuration. Proc. of the Inter. Confer. on Welded
Structures, DFE 2008, Miskolc, Hungary, Horwood Publishing Limited, 113-118.
[8] Chybiski M., Garstecki A., Rzeszut K.: Cost minimization of steel girders. Analysis of
manufacturing cost for variable ribs configuration. Proc. of the Fifth European Confer. on
Steel and Composite Structures, EUROSTEEL 2008, Graz, Austria ECCS, Brussels,
Vol. B, 1287-1292.
Prac wykonano w ramach tematu 11-067/2011 DS
RATIONAL CONFIGURATION OF RIBS AND OPENINGS

IN WEBS OF STEEL WELDED GIRDERS
Summary
The stability of girders with various orthogonal and diagonal configurations of ribs is
studied using FEM with shell elements. Linear stability analysis was carried out for
a numerous set of rib configurations, with variable web thickness and different shapes of
openings. Nonlinear stability analyses accounting for initial geometric imperfection were
performed for a beam with orthogonal ribs and its counterpart with diagonal ones. Linear and
nonlinear analyses demonstrated that a rationally designed configuration of ribs and openings
can strongly improve the stability response of girders. Diagonal configuration proved to be
more favorable.
Piotr IWICKI1
Marcin KRAJEWSKI2
Politechnika Gdaska
ANALIZA NUMERYCZNA I BADANIA DOWIADCZALNE

KRATOWNICY ZE STENIAMI
STRESZCZENIE
W niniejszej pracy przedstawione s wyniki bada eksperymentalnych i analiz

numerycznych typowej kratownicy. Przeprowadzono analiz statecznoci i nieliniow analiz
statyczn dla modelu prtowego konstrukcji. Przedstawione zostay zalenoci midzy
sztywnoci ste, a si normaln w pasie ciskanym kratownicy odpowiadajc obcieniu
wyboczeniowemu. Wyznaczone zostay rwnie siy w steniu powstajce na skutek
przyrostu obcienia oraz dugoci wyboczeniowe pasa w zalenoci od sztywnoci ste.
Sowa kluczowe: kratownica, sztywno stenia, sia krytyczna, dugo wyboczeniowa
1 WSTP
Kratownice dachowe s projektowane do przenoszenia obcie dziaajcych w ich

paszczynie. Nono i stateczno kratownic znacznie spada gdy wystpuj obcienia
prostopade do paszczyzny kratownic lub imperfekcje powodujce wygicie lub skrcenie
konstrukcji. Nono wyboczeniow kratownic zwikszaj stenia. Mog one by
modelowane jako boczne podpory pasa grnego lub dolnego. Z bada [1]-[4] wynika, e
w przypadku, gdy zakada si sztywne stenia pasa ciskanego kratownic, dugoci
wyboczeniowe pasa przy wyboczeniu z paszczyzny kratownicy s mniejsze od rozstawu
ste. Stenia mog by rwnie modelowane jako podpory spryste. Problem
wyznaczania minimalnej sztywnoci ste zapewniajcej uzyskanie maksymalnej nonoci
wyboczeniowej supw by przedmiotem bada w [5], gdzie wykazano, e przy zwikszaniu
sztywnoci podpory sprystej wzrastaa sia krytyczna supa, ale tylko do momentu, gdy
nastpowaa zmiana postaci wyboczenia supa. Dalszy wzrost sztywnoci podpory nie
powodowa ju wzrostu siy krytycznej. Wyznaczenie takiej progowej sztywnoci ste
bocznych jest potrzebne przy projektowaniu konstrukcji std te dpowiednie wzory dotyczce
wymaga dla ste mona znale w normach [6], [7]. Analizy numeryczne kratownic
dachowych ze steniami sprystymi byy przedmiotem prac [8]-[11] oraz bada
dowiadczalnych [12]. W pracy [10] badano kratownice ze steniami modelowanymi jako
________________________
1
piwicki@pg.gda.pl
2
markraje@pg.gda.pl
234 P. Iwicki, M. Krajewski
podpory spryste ograniczajce przemieszczenia i skrcenia pasa ciskanego. W badaniach

[11] analizowane byy stenia usytuowane skonie do paszczyzny kratownicy. Taka
konstrukcja ste wystpuje w dachach pochyych. W pracy [9] przedstawiono zastosowanie
analizy wraliwoci do wyznaczenia sztywno ste zapewniajcych maksymaln nono
wyboczeniow konstrukcji.
W niniejszej pracy przedstawiono wyniki bada numerycznych modelu kratownicy ze
steniami sprystymi badanej dowiadczalnie. Kratownica jest odwzorowaniem
rzeczywistej konstrukcji w skali . Dla rnej sztywnoci i liczby ste badano obcienia
wyboczeniowe, dugoci wyboczeniowe pasa ciskanego oraz nieliniowe cieki rwnowagi
pomidzy si w pasie a przemieszczeniem kratownicy. Niektre wyniki porwnano
z badaniami dowiadczalnymi. Opisano problemy zwizane z przeprowadzeniem bada
eksperymentalnych.
2 OPIS MODELU KRATOWNICY BADANEJ DOWIADCZALNIE
Analizowana kratownica ma rozpito L6 m i wysoko h = 0,44 m, rozstaw

midzy steniami wynosi 0,75 m (Rys. 1). Przyjto, e obcienie dziaa w postaci si
skupionych w wzach pasa grnego. Pas grny i dolny zbudowany jest z profilu 2 L20 3.
Dwa skrajne krzyulce s wykonane z rury kwadratowej o boku 15 mm i gruboci cianki 1,5
mm, natomiast pozostae elementy z profilu ceowego o wysokoci 15 mm, szerokoci 10 mm
i gruboci cianki 1,5mm. Profile pasa grnego poczono przewizkami o przekroju ceowym
opisanym jak wyej. Przyjto, e prty s poczone w sposb sztywny. W badaniach
dowiadczalnych wykorzystano usztywnienie spryste o sztywnoci 10 kN/m (Rys. 3) oraz
80 kN/m. W analizach numerycznych badano kratownic z 1, 3, 5, 7 steniami. W analizie
numerycznej ukadu konstrukcyjnego zastosowano elementy prtowe z 6 stopniami swobody
w wle. Pas grny i dolny konstrukcji modelowano jako prt o przekroju dwugaziowym,
pominito efekty odksztace postaciowych zakadajc, e przewizki s odpowiednio
sztywne i znajduj si na kadym odcinku midzy wzami kratownicy. Obliczenia wykonano
za pomoc programu ROBOT STRUCTURAL ANALYSIS PROFFESIONAL 2011 [13].
W analizie nieliniowej przyjto imperfekcj geometryczn wprowadzon do konstrukcji pasa
grnego zgodnie z wytycznymi zawartymi w [7].
Rys. 1. Kratownica z sprystymi podporami bocznymi
Model kratownicy badany dowiadczalnie przedstawiono na (Rys. 2). Na obecnym

etapie do bada dowiadczalnych uyty zosta jeden siownik i jedno stenie spryste
(Rys. 3). W analizie numerycznej i badaniach dowiadczalnych przyjto dwa warianty podpr
tj. schemat 1 kratownica swobodnie podparta z blokad skrcania na podporze B, schemat 2
kratownica swobodnie podparta z blokad skrcania na podporach A i B (Rys.1)
Analiza numeryczna i badania dowiadczalne kratownicy ze steniami 235
Rys. 2. Model kratownicy badany eksperymentalnie
Rys. 3. Szczeg siownika i podpory sprystej
3 ANALIZA WYNIKW
Wyznaczono siy krytyczne oraz odpowiadajce im postacie wyboczenia dla rnej liczby i
rnych sztywnoci ste. Z przeprowadzonej analizy wynika, e wraz ze zwikszaniem
sztywnoci i liczby podpr bocznych zwiksza si sia krytyczna w pasie. Dla rnej liczby
ste wyznaczono zaleno wzgldnej siy krytycznej od bezwymiarowego wspczynnika
sztywnoci ste, przyjmujc za warto odniesienia si krytyczn w pasie grnym,
jednakow dla wszystkich rozpatrywanych przypadkw ste ( Pcr 0 2 EJ y L0 2 ,
L00,75 m). Wspczynnik sztywnoci ste jest rwny kL0 Pcr 0 , gdzie k oznacza
sztywno stenia. Z przeprowadzonej analizy wynika, e istnieje pewna warto
wspczynnika powyej ktrej sia krytyczna nie wzrasta lub wzrost ten jest niewielki
(Rys. 4). Zjawisko to zwizane jest ze zmian postaci wyboczenia prta. Dla mniejszych
sztywnoci ste posta wyboczenia ma ksztat jednej pfali, a dla wikszych sztywnoci
ksztat ten zmienia si na dwie lub wicej pfal (Rys. 5). Przy pewnej progowej wartoci
sztywnoci ste sia krytyczna osiga warto zblion do maksymalnej. Dalszy wzrost
sztywnoci nie powoduje wzrostu siy krtycznej lub wzrasta ona, w poszczeglnych
przypadkach, w niewielkim stopniu. Wyniki analiz zostay przedstawione w (Tab. 1).

Maksymalne wartoci si krytycznych podane w tabeli otrzymano dla sztywnych ste
(k rzdu 104-108 [kN/m]).
1,2
Sia w pasie ciskanym Pcr / Pcr0 Schemat 1 - zablokowane 7st. - sch.1 7st. - sch.2
skrcanie na obydwu 5st. - sch.1 5st. - sch.2
podporach
1,0 3st. - sch.1 3st. - sch.2
Schemat 2 - zablokowane 1st. - sch.1 1st. - sch.2
skrcanie tylko na jednej
0,8 z podpr L 0 =0,75m
P cr0 =174,8 kN
0,6
0,4
0,2
0,0
0 1 2 3 4 5
Sztywno ste k x L 0 /P cr0
Rys. 4. Zaleno Pcr/Pcr0 -
a) b)
Rys. 5. Posta wyboczeniowa a) k=10kN/m, b) k=100kN/m
Tabela 1. Progowe wartoci sztywnoci ste
Ilo max Pcr Pcr /

Schemat Pcr
usztywnie k [kN/m] [kN] max Pcr
podparcia [kN]
bocznych (dla k=) [%]
0 1 - 2,78 2,78 100
0 2 - 5,43 5,43 100
1 1 30 11,27 12,17 92,6
1 2 11 20,03 20,03 100
3 1 400 28 31,16 89,9
3 2 400 52,6 60,8 86,5
5 1 400 67,6 83,9 80,6
5 2 400 106,6 124,2 85,8
7 1 250 125,2 125,2 100
7 2 270 131,7 131,7 100
Na podstawie wyznaczonych si krytycznych obliczono dugoci wyboczeniowe

(Rys. 6) pasa ciskanego korzystajc ze wzoru:
EJ y
Lw , (1)
Pcr
gdzie moment bezwadnoci pasa Jy4,86 cm4, E205 GPa (Rys.1).
8
Wspczynnik dugoci wyboczeniowej
7st. s ch. -2 7st. s ch. -1

7 5st. s ch. -2 5st. sch. -1
3st. s ch. -2 3st. sch. -1
6 1st. s ch. -2 1st. sch. -1
S chem at 1 - zablokowane skrcanie

5 na obydwu podporac h
= Lw / L0
S chem at 2 - zablokowane skrcanie

tylko na jednej podporze
4
1 Lo = 0,75m
P cro = 174,8 kN
0
0 1 2 3 4 5
Sztyw no ste = k x L 0 /P cr0
Rys. 6. Zaleno -
Nawet przy zastosowaniu siedmiu podpr bocznych o nieskoczenie duej sztywnoci

dugo wyboczeniowa nie jest rwna odlegoci midzy steniami (Rys. 6). Jest to
spowodowane tym, e przy odpowiednio sztywnych steniach wybacza si najbardziej
ciskany krzyulec, a nie pas grny.
Badanie eksperymentalne przeprowadzono dla modelu kratownicy obcionego jedn
si w rodku rozpitoci i usztywnionego jedn podpor spryst umieszczon rwnie
w poowie rozpitoci konstrukcji. Zaleno siy krytycznej od sztywnoci ste
wyznaczon w analizie numerycznej przedstawiono na (Rys. 7). Wartoci L0 i Pcr0 przyjto
tak jak w analizach numerycznych kratownicy z siedmioma steniami.
Przeprowadzono rwnie geometrycznie nieliniow analiz statyczn kratownicy.
Zastosowano sterowanie obcieniowe. Dla wza pasa grnego, oddalonego o 0,75 m od
rodka rozpitoci ukadu, wyznaczono zaleno przyrostu obcienia w funkcji
przemieszcze w paszczynie kratownicy dla ste bocznych o dwch rnych
sztywnociach (Rys. 9), (Rys. 10). Za pomoc analizy nieliniowej wyznaczono siy
w steniu (Rys. 8). Wyniki analiz numerycznych porwnano z badaniami
eksperymentalnymi. Parametry sztywnoci spryn modelujcych stenia wyznaczono za
pomoc maszyny wytrzymaociowej ZWICK. Obcienie pionowe generowano za pomoc
wymuszenia kinematycznego. Pomiar obcienia wykonywano za pomoc siomierza. Przy
obcianiu pionowym kratownicy na skutek tarcia midzy poszczeglnymi elementami
w miejscu przyoenia siy, powstaje jej pozioma skadowa. W celu jej wyeliminowania,
w miejscu przyoenia siy umiejscowiona zostaa stalowa kulka, dziki ktrej kratownica
moe przesuwa si w kierunku poziomym i obraca si (Rys. 3).
0,16
0,14
Sia w pasie ciskanym

0,12
Pcr / Pcr0
0,10
0,08 sch. 1 - zablokowane skrcanie

na obydwu podporach
0,06 sch. 2 - zablokowane skrcanie
na tylko jednej z podpr
0,04
L 0 =0,75m
0,02
Lo = 0,75m P cr0 = 174,8 kN
Pcro = 174,8 kN
0,00
0 1 2 3 4 5
Sztywno ste k x L0 /P cr0
Rys. 7. Zaleno Pcr /Pcro -
0,20
0,18
F - sia obciajca [kN]
0,16 badania dowiadczalne

analiza teoretyczna
0,14
0,12
0,10
0,08
0,06
0,04
0,02
0,00
0 1 2 3 4
R - reakcja w podporze sprystej [kN]
Rys. 8. Zaleno reakcji w podporze sprystej o sztywnoci k=80 kN/m, od wielkoci obcienia
5
schemat 1- zablokowane skrcanie
na obydwu podporach
4 schemat 2- zablokowane skrcanie

tylko na jednej z podpr
analiza teoretyczna sch. 1

dowiadczenie sch. 1
1 analiza teoretyczna sch. 2
dowiadczenie sch. 2
0
0 2 4 6 8 10 12
u - przemieszczenie pionowe [mm]
Rys. 9. Zaleno przemieszczenia pionowego, wza kratownicy od wartoci siy obciajcej przy
zastosowaniu stenia o sztywnoci k=10 kN/m
12
na obydwu podporach
10
tylko na jednej z podpr
analiza teoretyczna - sch. 1

2 dowiadczenie sch. 1
analiza teoretyczna sch. 2
dowiadczenie sch. 2
0
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
u - przemieszczenie pionowe [m m]
Rys. 10. Zaleno przemieszczenia pionowego, wza kratownicy, od wartoci siy obciajcej przy
zastosowaniu stenia o sztywnoci k=80 kN/m
4 WNIOSKI
W wikszoci przypadkw zwikszanie sztywnoci ste ponad wartoci progowe nie

prowadzi do poprawy nonoci wyboczeniowej kratownicy gdy wybaczaj si krzyulce.
Z przeprowadzonej analizy numerycznej wynika, e wspczynnik dugoci wyboczeniowej,
pasa grnego kratownicy z siedmioma steniami, przy wyboczeniu z paszczyzny jest
wikszy od 1. W przypadku zastosowania jednego stenia dugo wyboczeniowa osiga
wartoci mniejsze od rozstawu podpr. Wydaje si, e obecnie dostpne na rynku programy
analizy konstrukcji nie s w peni wykorzystywane, gdy dugoci wyboczeniowe s czsto
zakadane, a przez to nieprecyzyjne, podczas gdy programy do analizy konstrukcji
umoliwiaj ich obliczanie. Stwierdzono, e siy dziaajce w jednym z badanych
eksperymentalnie ste maj warto okoo 1,3% siy normalnej w pasie, co w badanym
przypadku oznacza zgodno z wymogami normy dotyczcymi podpr bocznych elementw
ciskanych [6]. Naley doda, e badana dowiadczalnie kratownica miaa tylko jedno
stenie, wic oglniejsze wnioski bdzie mona wycign po rozbudowie modelu o kolejne
stenia. Badany model dowiadczalny mg by obciany maksymaln si pionow
o wartoci 3,5 kN, co z pewnoci stanowi do duy mankament. Wyniki bada
dowiadczalnych ukazuj niedoskonaoci wykonanego modelu. Rozbienoci midzy
wynikami numerycznymi, a dowiadczalnymi s midzy innymi spowodowane nie do
precyzyjnym wykonstruowaniem podpr kratownicy i sposobu obciania. Badania
wykazuj, e kratownica przy zwolnionym skrceniu na podporze nadal nie posiada swobody
obrotu. Podczas dowiadcze zaobserwowano, e zadawane obcienie pionowe rwnie
blokuje swobod obrotu i przesuwu kratownicy. Przewidywana jest rozbudowa modelu,
z uwzgldnieniem korekty sposobu przykadania siy, tak aby jednoczenie nie blokowa
przemieszcze z paszczyzny kratownicy.
PIMIENNICTWO
[1] Jankowska-Sandberg J., Pakowski S.: Parametryczna analiza zwichrzenia sprystego

kratownic. XLVIII Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, 2002, tom 2, s.191-
197.
[2] Biegus A., Wojczyszyn D.: Dugoci wyboczeniowe pasw kratownic z paszczyzny
ustroju. Inynieria i Budownictwo, 2004, 11, s. 607-610.
[3] Biegus A., Wojczyszyn D.: Ocena nonoci pasw przy wyboczeniu z paszczyzny
kratownic. Awarie Budowlane. Zapobieganie, diagnostyka, naprawy, rekonstrukcje. XXII
konferencja naukowo-techniczna, Szczecin 2005, s. 661-668.
[4] Biegus A., Wojczyszyn D.: Wspczynniki dugoci wyboczeniowej pasw z paszczyzny
ustroju krtkich kratownic. III Sympozjum Kompozyty, Konstrukcje Warstwowe,
Wrocaw 2006, s. 19-26.
[5] Jura J.A., Winters bracing approach revised. Engineering Structures, 1996, Vol. 18, No.
10, s. 821- 825.
[6] PN-90/B-03200 Konstrukcje stalowe - Obliczenia statyczne i projektowanie.
[7] PN-EN 1993-1-1 2006 Eurocode 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-1:
Reguy oglne i reguy dla budynkw.
[8] Iwicki P., Stability of trusses with linear elastic side-supports. Thin-Walled Structures
2007, Vol. 45, No. 10-11, s. 849-854.
[9] Iwicki P.: Sensitivity analysis of critical forces of trusses with side bracing, Journal of
Constructional Steel Research, 66, 2010, 923-930.
[10] Iwicki P.: Stability of truss with side supports. The case of linear and rotational elastic
supports. EUROSTEEL 2008: 5th European Conference on Steel and Composites
Structures: research - practice - new materials, Graz, Austria, 2008, 1641-1646.
[11] Iwicki P.: Stateczno przestrzenna podcigu kratowego z ukonymi sprystymi
podporami bocznymi, Awarie Budowlane. Zapobieganie, diagnostyka, naprawy,
rekonstrukcje, XXII konferencja naukowo-techniczna, Szczecin-Midzyzdroje, 2007,
593-601.
[12] Koodziej J., Jankowska-Sandberg J.: Badania dowiadczalne zwichrzenia sprystego
kratownicy stalowej z uwzgldnieniem podatnoci ste bocznych. LII Konferencja
Naukowa Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej PAN i Komitetu Nauki PZITB, Krynica
2006, Zeszyty Naukowe Politechniki Gdaskiej, nr 601, Budownictwo Ldowe, 58, 2006,
123-129.
[13] Robot Structural Analysis Professional. Version 2010. User Manual. Autodesk Inc 2010.
NUMERICAL AND EXPERIMENTAL ANALYSES OF TRUSS WITH BRACES
Summary
The present research shows the results of experimental and numerical analyses of
a model of a typical truss. The stability analyses and non-linear static analyses are
investigated for the bar model of a structure. For different stiffnesses and location of braces,
the critical load and effective buckling length of the truss chord are calculated and the
threshold bracing stiffness is found. The reactions in braces in the function of load increases
are found. Some problems that appeared in the experimental verification of the truss model
are discussed.
Agnieszka JABOSKA-KRYSIEWICZ1
ANALIZA NUMERYCZNA I EKSPERYMENTALNA

STALOWYCH WZW ZE RUBAMI SPRONYMI
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono porwnanie wynikw otrzymanych z oblicze numerycznych

i z bada dowiadczalnych spronych pocze rubowych stalowych rygli ze supami,
wykonanych w paszczynie mniejszej sztywnoci dwuteowego supa. Model numeryczny
wza 3D, uwzgldniajcy nieliniowo materiaow oraz niecigoci geometryczne,
wykonano za pomoc programu ANSYS. Porwnanie wynikw, uzyskanych z analiz MES
i bada eksperymentalnych wzw, wiadczy o poprawnoci przyjtego modelu
numerycznego i moliwoci jego stosowania do zagadnie modelowania stanw
deformacyjno-odksztaceniowych w celach poznawczych i projektowych.
Sowa kluczowe: wzy stalowe, ruby sprone, MES, analiza nieliniowa
1 WPROWADZENIE
Bardzo wanymi elementami kadej konstrukcji stalowej s wzy, ktre decyduj

o stopniu zoonoci konstrukcji, jej zachowaniu pod obcieniem zewntrznym, a take
w znacznej mierze i o kosztach wytworzenia. Wspczesne tendencje w projektowaniu
wymuszaj optymalne ksztatowanie konstrukcji, ktre wie si cile z analiz jej pracy
w przestrzeni trjwymiarowej. Wzgldy ekonomiczne wymuszaj upraszczanie ksztatw
elementw oraz stosowanie rub, przyczyniajcych si do skrcenia czasu montau na placu
budowy. Postp technologiczny w produkcji cznikw oraz w wykonawstwie przemawia za
stosowaniem rub wysokiej wytrzymaoci, ktrych forma zniszczenia, poprzez
uplastycznienie otworw, jest duo bardziej bezpieczna z uwagi na zwikszenie zdolnoci do
obrotu wzw.
Zagadnienia obliczania nonoci, sztywnoci i zdolnoci do obrotu wzw znajduj si
w sferze zainteresowania wielu orodkw naukowych oraz biur projektowych. W wielu
publikacjach, normach oraz bankach danych o poczeniach wskazano metody oszacowania
tych wielkoci, ale ograniczaj si one tylko do pewnych rozwiza konstrukcyjnych. Model
skadnikowy szacowania nonoci i sztywnoci, zawarty w normie Eurokod 3 [1], wymaga
aby dla wzw nietypowych pewne parametry byy potwierdzone badaniami
dowiadczalnymi. Majc na uwadze koszty przeprowadzenia eksperymentu dla wzw
________________________
1
a.krysiewicz@pb.edu.pl
242 A. Jaboska - Krysiewicz
w skali naturalnej, w ktrym uwzgldniono by zmienno wielu czynnikw, takich jak:

przekroje belek, supw, wymiary geometryczne elementw cznikowych (nakadki, ebra,
blachy czoowe i itp.) oraz ilo i rodzaj cznikw, sensownym rozwizaniem wydaje si
zastosowanie wydajnego narzdzia, jakim jest modelowanie numeryczne za pomoc MES.
2 MODELOWANIE WZW ZA POMOC MES
Modelowanie pocze rubowych jest zoonym zagadnieniem z uwagi na

konieczno uwzgldnienia zjawisk, takich jak: sprenie rub, luzy w otworach,
oddziaywanie rub z pytowymi czciami wza (zjawiska kontaktu pomidzy trzpieniem
ruby a otworem lub bem ruby a blach), polizgi rub i poszczeglnych czci zcznych
wzgldem siebie, naprenia dociskowe od sprenia i od tarcia, zmiana powierzchni
kontaktu skadowych czci poczenia. Z uwagi na wielorako i zoono zjawisk kontaktu
ruba-element pytowy wza wprowadzano szereg uproszcze umoliwiajcych
przeprowadzenie analiz numerycznych. Stosowano nastpujce metody modelowania rub:
metoda I- wprowadzanie wyznaczonych dowiadczalnie charakterystyk rub [2],
metoda II- stosowanie elementw lub systemw konstrukcyjnych zastpujcych ruby
[3,4],
metoda III- bezporednia dyskretyzacja [5,6,7].
Z uwagi na ogromny postp, zarwno w rozwoju moliwoci obliczeniowych
komputerw, jak i w opracowaniu bardzo zaawansowanych programw, obecnie najbardziej
rozpowszechniona jest metoda bezporedniej dyskretyzacji, tj. zastosowanie elementw
kontaktowych pomidzy poszczeglnymi elementami zcza rubowego. Metody I i II s
stosowane do rzadko i naley je zaliczy do metod historycznych.
2.1 Sposoby modelowania rub spronych
Modelowanie rub spronych jest zagadnieniem trudnym ze wzgldu na istnienie stref

kontaktowych oraz ich wzajemne oddziaywanie. Uwzgldnienie zjawiska docisku do cianek
otworu, tarcia pomidzy poszczeglnymi elementami wza i wystpienia efektu polizgu,
wymaga opracowania precyzyjnego modelu numerycznego oraz szeregu analiz w celu
otrzymania podanego wyniku.
W programach typu ANSYS [8,9] mona zastosowa kilka metod uzyskania
wymaganej siy sprajcej, ktrych wybr zaley gwnie od celu analizy numerycznej,
a wic czy jest ona prowadzona do celw naukowych, czy projektowych. Do najwaniejszych
z nich mona zaliczy:
wprowadzenie pomidzy cznikiem a elementami blach elementw kontaktowych
typu node-to-node, node-to-surface lub najbardziej zaawansowanych typu
surface-to-surface(Sprenie uzyskuje si poprzez zadanie wstpnej interferencji
geometrycznej, polegajcej na skrceniu trzonu ruby w stosunku do gruboci
czonych elementw blach),
zastosowanie elementw kontaktowych i uzyskanie sprenia poprzez wymuszone
przesunicie powierzchni kontaktu (Zalet tej metody, w stosunku do metody
poprzedniej, jest zachowanie staej geometrii elementw w przypadku zmiany siy
sprajcej),
wprowadzenie obcienia termicznego (ozibienie trzpienia ruby),
zastosowanie elementw ze wstpnym napreniem PRET179 [8].
Naley zaznaczy, e trzy pierwsze metody wymagaj iteracyjnego procesu w celu
osignicia podanej wartoci siy sprajcej. Metoda ostatnia nie wymaga kilku krokw
oblicze, eby uzyska wymagane sprenie. Jest jednak zawodna z powodu koniecznoci
Analiza numeryczna i eksperymentalna stalowych wzw ze rubami spronymi 243
ustawienia odpowiednich parametrw kontaktowych, aby nie uzyska zbyt duych

wzajemnych penetracji elementw, takich jak: eb, trzpie i nakrtka ruby w elementy
pytowe wza (blachy i cianki ksztatownikw).
2.2 Model numeryczny 3D wza
Do analizy za pomoc elementw skoczonych wybrano wze pokazany na rysunku 1.
ebropoziome
nakadka
belkaIPE
stolik
ebropionowe
supHEB
Rys.1. rubowy wze wykonany w paszczynie mniejszej sztywnoci supa
Analiz MES spronego, rubowego poczenia rygla ze supem, wykonanego

w paszczynie mniejszej sztywnoci supa (rys.1), prowadzono za pomoc pakietu ANSYS
8.0 [8]. Geometria poczenia zostaa zbudowana przy uyciu preprocesora GUI (Grafical
User Interface). Wszystkie czci modelu zostay zdyskretyzowane elementami bryowymi
tetraedrycznymi dziesiciowzowymi SOLID187. Rozpatrywano poczenia z uwagi na
symetri poczenia i ograniczon liczb wzw i elementw skoczonych w dostpnej
wersji programu.
W modelowaniu rub przyjto nastpujce uproszczenia:
by ruby i nakrtki uproszczono do ksztatu walcw o rednicy rwnej rednicy
podkadek,
trzpienie rub poczono z bami i nakrtkami w celu uzyskania efektu sprenia,
nie modelowano podkadek pod bami i nakrtkami z powodu wzrostu czasu
potrzebnego do analizy zadania.
We wszystkich wzach zastosowano luzy w otworach, zgodne z wymaganiami normy
[1]. W modelach MES wartoci si sprajcych w rubach byy zgodne z wartociami
zastosowanymi w badanych wzach.
Zaoono nastpujce modele materiaowe:
sprysto-plastyczny z liniowym izotropowym wzmocnieniem dla elementw belki,
supa, eber pionowych i poziomych oraz spoin, przyjto modu wzmocnienia rwny
360 MPa,
liniowo-sprysty dla bw, nakrtek i trzpieni rub.
Przyjto wartoci granicy plastycznoci dla poszczeglnych wzw, uzyskane w
badaniach materiaowych prbek pobranych z elementw badawczych. Dla wszystkich czci
skadowych danego wza zastosowano najmniejsz warto granicy plastycznoci, jak
otrzymano z prby rozcigania prbek blach i ksztatownikw, wchodzcych w skad danego
poczenia.
Do modelowania efektw kontaktu i tarcia miedzy powierzchniami poszczeglnych
elementw pocze zastosowano algorytm Contact Wizard, bdcy integraln czci

programu preprocesora GUI [8]. Zastosowano elementy kontaktowe typu surface-to-surface
contact CONTA174 i TARGE170. Warto wspczynnika tarcia przyjto na poziomie
0,2. Na rysunku 2. przedstawiono model numeryczny wza i ruby.
Rys.2. Model numeryczny wza i ruby
Analiz MES przeprowadzono w dwch krokach:

krok I wprowadzenie siy sprajcej w rubach poprzez zastosowanie tzw.
interferencji numerycznej, tj. zadanie staej wartoci przesunicia powierzchni kontaktu
(CNOF [8]) i rozwizanie zadania z zastosowaniem efektu dopasowania siatki
(ramping step [8]),
krok II obcienie belki siami skupionymi, dziaajcymi w wzach elementw
skoczonych i prowadzenie analizy metod kolejnych podkrokw.
Zastosowano analiz sprysto-plastyczn, realizowan metod duych przemieszcze.
3 WYNIKI ANALIZ NUMERYCZNYCH WZW I PORWNANIE

Z WYNIKAMI BADA DOWIADCZALNYCH
Przeprowadzono analizy MES dla dwch rodzajw wzw (tab.1) [10].
Tablica 1. Parametry analizowanych wzw
Ksztatownik, z Ksztatownik, z
Oznaczenie rednica
ktrego wykonano ktrego wykonano
poczenia i klasa rub
sup rygiel
S1a HEB200 I200PE M12 kl. 8.8
S1b HEB200 I240PE M16 kl. 10.9
Otrzymane z oblicze numerycznych krzywe: sia dziaajca na rygiel -ugicie belki,

porwnano z krzywymi z bada eksperymentalnych (rys.3 i 4).
40
35
30
model MES
25
S1a-1
sia [kN]
20
S1a-3
15 S1a-2
10
0
0,00 3,00 6,00 9,00 12,00 15,00
ugicie rygla [mm]
Rys.3. Wykres: sia dziaajca na rygiel-ugicie koca rygla dla wzw S1a
Odksztacenia wzw, obserwowane w badaniach dowiadczalnych, jak i w modelu

MES, w pierwszej fazie obcienia s bardzo mae. Ich znaczcy wzrost nastpuje po
wystpieniu efektu polizgu zczy rubowych nakadki z ebrem poziomym i grnym pasem
rygla i zcza rubowego stolika z dolnym pasem belki. Badania dowiadczalne potwierdzaj
poprawno przyjtego numerycznego modelu wza typu S1a (rys.3). Niewielkie rnice
mog by spowodowane rnymi wartoci si sprajcych w rubach elementw
badawczych, wynikajcymi z odchyek geometrycznych. Inn przyczyn moe by efekt
skrcania trzpienia ruby podczas procesu sprania, przyczyniajcy si do zaniania
rzeczywistej wartoci siy sprajcej.
W przypadku wza typu S1b (rys.4.), w badaniach dowiadczalnych otrzymano
mniejsze wartoci siy, powodujcej polizg zczy rubowych, w porwnaniu z wynikami
otrzymanymi z analizy modelu numerycznego.
120
100
80
model MES
sia [kN]
60
S1b-1
40 S1b-2
S1b-3
20
0
0,00 5,00 10,00 15,00 20,00 25,00 30,00
ugicie rygla [mm]
Rys.4. Wykres: sia dziaajca na rygiel-ugicie koca rygla dla wzw S1b
Przyczyn tego zjawiska byo prawdopodobnie rne uoenie rub w otworach

elementw badawczych, co przy przyjtych luzach, rwnych 2 mm dla rub rednicy 16 mm,
moe powodowa wystpowanie polizgu przy rnych wartociach si dziaajcych na belk.
W modelu numerycznym polizg stykw nakadki z ebrem poziomym i grnym pasem rygla
nastpuje niemal rwnoczenie, natomiast w badaniach dowiadczalnych polizgi te
wystpoway przy rnych poziomach wartoci siy. Naley rwnie zaznaczy, e
niekorzystne zjawisko uplastyczniania nakadki na skutek docisku bw i nakrtek,
obserwowane w analizie MES, moe rwnie przyczynia si do opnienia momentu
pojawienia si polizgu w zczach rubowych.
Odksztacenia, uzyskane z oblicze modeli numerycznych, potwierdzaj efekt
przechylania si rub, widoczny rwnie w badaniach dowiadczalnych (rys.5).
W analizach MES zjawisko to niekorzystnie wpywa na proces iteracyjny, gdy powoduje
uplastycznianie si elementw skadowych zczy rubowych nakadki, stolika i pasa belki
(rys.6), co prowadzi do braku zbienego rozwizania dla duych wartoci si obciajcych
rygiel.
Rys.5. Efekt przechylania si rub widoczny w: a) badanych wzach , b) modelu numerycznym MES
Rys.6. Wykres napre zredukowanych w modelu nakadki wza S1a dla wartoci siy dziaajcej na rygiel
P=21,6 kN
Bardzo istotnym zagadnieniem, na ktre zwrcono uwag, jest rozkad napre

w elementach skadowych zczy rubowych wzw, spowodowany efektem sprenia
cznikw. Wartoci maksymalne tych napre wystpuj w bezporednim ssiedztwie
trzpieni rub i zmniejszaj si wedug krzywej trzeciego stopnia wraz ze zwikszeniem si
odlegoci od trzpieni. W celu zobrazowania tego zjawiska pokazano rozkady napre

zredukowanych dla nakadki w wle S1a, otrzymane w analizie MES (rys.7). Naley tutaj
zauway wzajemne oddziaywanie si od sprenia na ssiednie czniki. Przyjcie
minimalnych, zalecanych odlegoci pomidzy rubami powoduje zachodzenie na siebie stref
oddziaywania od si sprajcych, co powoduje konieczno iteracyjnego procesu
uzyskiwania efektu sprenia w obliczeniach numerycznych, natomiast w przypadku
rzeczywistych konstrukcji konieczno stosowania kilkuetapowego procesu dokrcania rub.
Rys.7. Rozkady napre zredukowanych od sprenia rub dla modelu nakadki wze S1a
4 WNIOSKI
Badania dowiadczalne potwierdzaj poprawno przyjtego numerycznego modelu

wza. Rnice w wartociach si, powodujcych polizg zczy rubowych, wynikaj
z przyjtego sprysto-plastycznego modelu materiau, ktry przyczynia si do efektu
wikszej penetracji bw i nakrtek w elementy blach oraz nieuwzgldnienia imperfekcji
wykonawczych, wystpujcych w badanych wzach. Ponadto ograniczenia modelu
numerycznego, wynikajce z parametrw kontrolujcych obliczeniowy proces iteracyjny,
ustawie parametrw oddziaywania stref kontaktowych, uniemoliwiaj osignicie tak
duych przemieszcze i odksztace elementw skadowych wzw, jakie zostay
zaobserwowane w badaniach dowiadczalnych. Wprowadzenie rzeczywistych charakterystyk
materiaowych oraz analiza bardziej zoonego modelu wza, uwzgldniajcego np.
zastosowanie podkadek pod by i nakrtki rub, prawdopodobnie mogyby przyczyni si do
uzyskania bardzo duej zbienoci wynikw z wynikami otrzymanymi z bada
eksperymentalnych. Naley zaznaczy, e czas potrzebny na obliczenie tak zaawansowanego
modelu MES moe znaczco wzrosn. Majc na uwadze bardzo szybki rozwj w dziedzinie
komputeryzacji tj. zarwno sprztu, jak i oprogramowania, tworzenie i analiza bardzo
zaawansowanych modeli wzw w przyszoci nie bdzie sprawia trudnoci. Jednak
cakowite wyeliminowanie bada eksperymentalnych i zastpienie ich przez analizy MES
wydaje si niemoliwe. Nawet najbardziej zaawansowane modele numeryczne nie zastpi
ogromnej wartoci poznawczej, jak daje obserwacja rzeczywistego dowiadczenia
w laboratorium.
PIMIENNICTWO
[1] Eurocode 3: EN 1993-1-8: Design of steel structures. Part 1-8: Design of joints.
[2] Lipson L.S., Hague M.I.: Elastic-plastic analysis of singleangle bolted welded
connections using the finite element method. Computers & Structures.Vol.9, No 6,
Dec.1978.
[3] Patel K.V., Chen W.F.: Analysis of fully bolted moment connection using NONSAP.
Computers & Structures, Vol.21, No 3, 1985.
[4] Dominikowski S., Bogacz P.: Determination of internal forces in end plates of simple
end plate joints. Technical Sciences, No.12,2009, p.83-94.
[5] Giejowski M.A., Salah W., Barcewicz W.: Steel beam-to-column bolted joint with thin
end-plates. Proc. of European Conference on Steel Structures EUROSTEEL, Graz 2008,
p.483-488.
[6] Chen S., Du G.: Influence of initial imperfection on the behavior of extended bolted end-
plate connections for portal frames. Journal of Constructional Steel Research,Vol.63
(2007), p.211-220.
[7] Danesh F., Pirmoz A., Daryan A.S.: Effect of shear force on the initial stiffness of top
and seat angle connections with double web angles. Journal of Constructional Steel
Research,Vol.63 (2007), p.1208-1218.
[8] ANSYS 8.0. User Manuals. Online help.
[9] www.csi-ansys.com
[10] Garncarek R.J, Jaboska-Krysiewicz A.: Analiza eksperymentalna spronych pocze
belek ze supami, wykonanych w paszczynie mniejszej sztywnoci supa. Konstrukcje
Stalowe, nr 5(63) 2003, s.41
NUMERICAL AND EXPERIMENTAL ANALYSIS OF STEEL JOINTS WITH

PRELOADED BOLTS
Summary
The paper presents a comparison between experimental and numerical studies on the
behavior of bolted beam-to-column web moment connections (called minor axis joints).
In this type of connection the beam is framed into the column web with the action of the beam
moment causing bending of the column about its weak axis. In the tests the specimens used
were preloaded bolts were used. The FEM model of bolted connection was developed. The
ANSYS FE code was used to carry out the analysis. The models included the effects of slip
by utilizing a general contact scheme. Non-linear 3D continuum elements and non-linear
materials were used for all parts of the connection and the contact conditions between all the
components (plates, nut, bolt head, bolt shaft). The comparison between the FE modeling and
the experimental testing shows a good agreement.
Zbigniew KOWAL1
Rafa PIOTROWSKI2
Andrzej SZYCHOWSKI3
SZTYWNO POACIOWA STRUKTUR PRTOWYCH

O OCZKACH KWADRATOWYCH
STRESZCZENIE
W pracy pokazano analiz numeryczn sztywnoci poaciowej struktur o oczkach

kwadratowych stosowanych jako konstrukcja przekry hal wielkopowierzchniowych
o znacznej dugoci. Przekrycia takie mona przystosowa do pozyskiwania energii
z promieniowania sonecznego [1]. Celem analizy sztywnoci poaciowej struktur regularnych
i zredukowanych (z co drugim oczkiem pustym) byo sprawdzenie moliwoci przekazywania
przez struktur zrnicowanych si poziomych na supy i poprzeczne stenia cian
szczytowych. Z przebadanych struktur wynika, e najwiksz sztywno poaciow maj
struktury regularne o wzach sztywnych, a nieznacznie mniejsz struktury regularne
o wzach przegubowych. Struktury zredukowane maj znaczco mniejsz sztywno
poaciow. Najmniejsz sztywno wykazay najdusze struktury zredukowane o wzach
przegubowych. W przypadku dugich hal naley uwzgldnia siy przekrojowe w skrajnych
prtach podunych struktury od obcie poziomych.
Sowa kluczowe: hale stalowe, energoaktywne struktury prtowe, sztywno poaciowa
1. WPROWADZENIE
Struktury prtowe o oczkach prostoktnych nadaj si szczeglnie do budowy przekry

wielkopowierzchniowych, w tym hal magazynowych, usugowo-handlowych
i przemysowych. Przekrycia takie nadaj si w szczeglnoci do przeksztacenia w tzw.
struktury energoaktywne [1], przystosowane do czynnego pozyskiwania energii
z promieniowania sonecznego. W takich przekryciach wystpuj dodatkowe siy poziome od
parcia wiatru na absorbery ferm energetycznych (o rnej konfiguracji geometrycznej)
lokowanych na dachach przekry wielkopowierzchniowych. W przypadku struktur
energoaktywnych, w ktrych w paszczynie pasw grnych umieszcza si szklan przegrod
przezroczyst [1], dua sztywno poaciowa konstrukcji przekrycia jest niezbdna do
________________________
1
zbigko@tu.kielce.pl
2
rafalp@tu.kielce.pl
3
aszychow@tu.kielce.pl
250 Z. Kowal, R. Piotrowski, A. Szychowski
zabezpieczenia przed pkaniem szyb. Ponadto struktury wyrniaj si niezawodnoci

z uwagi na szczeglne cechy minimalnych krytycznych zbiorw elementw (MKZE).
Zwikszone bezpieczestwo takiego ustroju wynika z faktu, e poszczeglne prty
nadliczbowe struktury wystpuj wielokrotnie w rnych MKZE-tach, tworzc poczenia
wzajemne rwnolege z punktu widzenia niezawodnoci [2]. Te korzystne cechy mona
wykorzysta rwnie w przekryciach energoaktywnych z powietrznym czynnikiem roboczym
[1], w ktrych wystpuj zwikszone obcienia zwizane z dodatkowym wpywem
temperatury. Ponadto przekrycia strukturalne o naturalnej sztywnoci poaciowej przenosz
obcienia poziome na stenia poprzeczne cian szczytowych bez potrzeby zakadania
dodatkowych podunych ste poaciowych.
Do oszacowania sztywnoci poaciowej wzito pod uwag struktury zredukowane (z co
drugim oczkiem pustym) o wzach sztywnych i przegubowych oraz struktury regularne
(pene) o wzach sztywnych i przegubowych. Do numerycznego oszacowania umownych
sztywnoci poaciowych oraz dodatkowych si w skrajnych prtach podunych przekrycia,
zaoono poziome (poprzeczne) podparcie struktury na steniach w cianach szczytowych.
Zbadano ksztatowanie si przemieszcze poziomych wzw oraz si w prtach podunych
w zalenoci od dugoci struktury, rozumianej jako poduny rozstaw ste poprzecznych.
2 ZREDUKOWANE STRUKTURY PRTOWE
Sztywno poaciow zredukowanych struktur prtowych o oczkach kwadratowych

zbadano z uwagi na ich walory ekonomiczne oraz korzystn konfiguracj prtw skratowania
z warunku dowietlenia absorberw umieszczanych w paszczynie pasw dolnych [1].
Przyjto przegubowy (wahaczowy) schemat statyczny supw (o rozstawie co 6m) w cianach
podunych. Ocena sztywnoci poaciowej struktur o innych sposobach podparcia bdzie
przedmiotem dalszych bada.
Badania numeryczne (MES) przeprowadzono na modelach obliczeniowych
rzeczywistej konstrukcji przekrycia systemu ZACHD [3, 4], rozpitoci 7 oczek o boku
a = 3m i szerokoci przekrycia hali: A = 7 x 3 = 21m. W systemie wystpuj nastpujce
przekroje prtw: 1) pasy grne: wzdu osi podunej hali - CE80; w kierunku poprzecznym
- L60x6, L75x5; 2) pasy dolne: wzdu osi podunej hali - C80; w kierunku poprzecznym -
C160; 3) krzyulce z rur okrgych: 60.3x3.6; 76.1x3.6; 88.9x3.6.
Na rysunku 1 pokazano schemat rozwijania dugoci przekrycia strukturalnego Bi = 21,
45, 69, 93, 117m poprzez dodawanie segmentw dugoci 21m oraz cznikw piramidowych
o oczkach 3x3m. Dugo struktury wyznaczona rozstawem ste poprzecznych wynosi
odpowiednio: Li = 18, 42, 66, 90, 114m (rys.1). Porwnawcze obcienie poziome P = 10kN
przyoono do wzw pasa grnego struktury. Przyjte obcienie porwnawcze odpowiada
w przyblieniu I strefie [5] obcienia parciem i ssaniem wiatru hali o wysokoci h 10 m.
Z przeprowadzonych analiz numerycznych wynika, e zsumowanie si poziomych od parcia
i ssania wiatru wg schematu pokazanego na rysunku 1 nie zmienia praktycznie obliczonych
przemieszcze (W1,i) oraz dodatkowych si (S1(2),i) w skrajnych prtach podunych struktury.
Obliczenia (MES) wykonano za pomoc programu Autodesk Robot Structural Analysis
2009 [6]. Struktury o wzach przegubowych modelowano jako kratownic przestrzenn.
Struktury o wzach sztywnych zamodelowano tak, e wszystkie poczenia pasw s
sztywne, natomiast poczenia krzyulcw z pasami s przegubowe.
Sztywno poaciowa struktur prtowych o oczkach kwadratowych 251
Rys. 1. Schemat rozbudowy dugoci struktury segmentami 21x21m (czonymi piramidami o podstawie 3x3m).
2.1 Przemieszczenia wzw oraz siy w prtach podunych struktur zredukowanych
Na rysunku 2 oznaczono miejsca szacowania przemieszcze wzw W1,i oraz si

w skrajnych prtach podunych S1(2),i struktur o dugociach Li = 18, 42, 66, 90, 114m.
Rys. 2. Rozmieszczenie punktw pomiarowych przemieszcze wzw i si przekrojowych w prtach.
W tablicy 1 zamieszczono: maksymalne przemieszczenia poziome W1,i (kol. 3), siy

w skrajnych prtach podunych S1,i pasa grnego (kol. 4, 5) oraz S2,i pasa dolnego (kol. 6, 7)
struktur zredukowanych o wzach przegubowych dugoci Li od 18 do 114m. (Uwaga:
pokazane w kolumnach 5 i 7 siy ciskajce w prtach skrajnych struktury dotycz
przeciwnego zwrotu obcienia wiatrem P, por.rys.2).
Tablica 1. Przemieszczenia poziome oraz siy podune w strukturach zredukowanych o wzach przegubowych.
S1,i [kN] S2,i [kN]

Li W1,i
L.p. pasy grne pasy dolne
[m] [cm]
rozciganie ciskanie rozciganie ciskanie
1 2 3 4 5 6 7
1 18 0,2 11,59 8,85 2,08 1,63
2 42 3,0 48,00 46,69 10,49 9,38
3 66 15,9 109,72 109,35 22,45 21,66
4 90 52,4 197,67 197,49 38,58 37,89
5 114 131,8 311,86 311,72 58,96 58,35
W tablicy 2 zestawiono analogicznie wyniki dla struktur zredukowanych o wzach

sztywnych.
Tablica 2. Przemieszczenia poziome oraz siy podune w strukturach zredukowanych o wzach sztywnych.
W1,i S1,i [kN] S2,i [kN]
Li
[m] [cm]
1 2 3 4 5 6 7
1 18 0,2 11,33 8,60 2,10 1,64
2 42 2,6 43,07 41,74 10,74 9,61
3 66 11,8 86,08 85,70 23,86 23,05
4 90 31,8 133,18 132,98 42,71 42,02
5 114 64,9 180,47 180,33 67,35 66,75
Na rysunku 3 porwnano przemieszczenia poziome W1,i struktur o wzach

przegubowych (tab. 1; kol. 3 - linia przerywana) oraz o wzach sztywnych (tab. 2; kol. 3 -
linia ciga) w funkcji dugoci Li struktury.
140
131,8
120
100
W1,i [cm]
80
64,9
60 w. przegubowe
52,4
40 w. sztywne
15,9 31,8
20
0,2 3,0 11,8
0 2,6
18 42 66 90 114 Li [m]
Rys. 3. Przemieszczenia poziome wzw W1,i struktur zredukowanych o dugociach Li = 18, 42, 66, 90, 114m.
Z porwnania wykresw pokazanych na rysunku 3 wynika, e przemieszczenia

poziome wzw struktur zredukowanych rosn nieliniowo wraz z dugoci Li struktury.
Wiksze przemieszczenia uzyskano dla struktur zredukowanych o wzach przegubowych
(maksymalnie o 103% dla L5 = 114m).
Na rysunku 4 porwnano siy rozcigajce S1(2),i w podunych prtach skrajnych
(pasach) struktury zredukowanej o wzach przegubowych (tab. 1; kol. 4, 6 - linie
przerywane) oraz o wzach sztywnych (tab. 2; kol. 4, 6 - linie cige) w funkcji dugoci Li
struktury.
350
311,86
300
250
S1(2),i [kN]
197,67
200
180,47
150 S1,i - w. przegubowe
109,72 133,18
100 48,00 67,35 S1,i - w. sztywne
43,07 86,08 42,71 58,96
50 11,59 S2,i - w. sztywne
11,33 23,86 38,58
22,45 S2,i - w. przegubowe
0 2,10 10,74
10,49
2,08 18 42 66 90 114 Li [m]
Rys. 4. Siy rozcigajce S1(2),i w podunych skrajnych prtach struktur zredukowanych.
Dodatkowe siy osiowe w pasie grnym (linia gruba przerywana) struktury

zredukowanej o wzach przegubowych rosn nieliniowo wraz z dugoci struktury i s
wiksze o ok. 73% (dla L5 = 114m) ni siy w pasie grnym (ciga linia gruba) struktury
o wzach sztywnych. Siy w pasie dolnym (linia cienka przerywana) struktury zredukowanej
o wzach przegubowych s mniejsze o ok. 14% (dla L5 = 114m) ni siy w pasie dolnym
(ciga linia cienka) struktury o wzach sztywnych.
3 REGULARNE STRUKTURY PRTOWE
Do analizy przyjto struktury regularne, wypeniajc puste pola struktur zredukowanych

piramidami oraz identyczny sposb obcienia i podparcia konstrukcji (rys.1). Miejsca
szacowania przemieszcze poziomych wzw W1,i oraz si w skrajnych prtach podunych
S1(2),i struktury oznaczono na rys. 2.
3.1 Przemieszczenia wzw oraz siy w prtach podunych struktur regularnych
W tablicy 3 zamieszczono: maksymalne przemieszczenia poziome W1,i (kol. 3) oraz siy

w skrajnych prtach podunych S1,i pasa grnego (kol. 4, 5) oraz S2,i pasa dolnego (kol. 6, 7)
struktur o wzach przegubowych o dugociach Li od 18 do 114m. (Uwaga: pokazane
w kolumnach 5 i 7 wyniki si ciskajcych w prtach skrajnych struktury dotycz
przeciwnego zwrotu obcienia wiatrem P, por.rys.2).
W tablicy 4 zestawiono analogicznie wyniki dla struktur regularnych o wzach
sztywnych.
Z porwnania wynikw zamieszczonych w tablicach 3 i 4 wynika, e w przypadku
struktur regularnych (penych), schemat statyczny wzw (wzy przegubowe lub sztywne)
nie wpywa istotnie na przemieszczenia poziome (tabl.3 i 4, kol.3), jak rwnie na siy
w skrajnych prtach podunych (tabl.3 i 4, kol.4 do 7).
Siy od porwnawczych obcie poziomych w podunych pasach grnych struktur
regularnych s znacznie mniejsze w stosunku do struktur zredukowanych. Natomiast siy
w podunych pasach dolnych w obu przypadkach nie rni si znaczco.
Tablica 3. Przemieszczenia poziome oraz siy podune w strukturach regularnych o wzach przegubowych.

Li
[m] [cm]
1 2 3 4 5 6 7
1 18 0,1 6,35 3,38 2,47 1,63
2 42 0,5 14,02 12,53 10,64 9,20
3 66 1,5 23,74 23,01 20,86 20,03
4 90 3,3 36,22 35,81 34,03 33,56
5 114 6,1 51,56 51,32 50,27 50,00
Tablica 4. Przemieszczenia poziome oraz siy podune w strukturach regularnych o wzach sztywnych.

Li
[m] [cm]
1 2 3 4 5 6 7
1 18 0,1 6,31 3,34 2,49 1,62
2 42 0,5 13,93 12,43 10,61 9,16
3 66 1,5 23,61 22,87 20,79 19,95
4 90 3,2 36,05 35,65 33,93 33,47
5 114 6,1 51,38 51,14 50,15 49,89
4 PORWNANIE POACIOWYCH SZTYWNOCI STRUKTUR
Umown sztywno poaciow K1(2,3),i struktury moemy oszacowa ze wzoru (1):
qLi P
K 1( 2, 3),i [kN/cm] (1)
W1,i W1,i
gdzie : qLi =P - sumaryczne obcienie poziome dziaajce na struktur o dugoci Li [kN],

W1,i maksymalne poziome przemieszczenie struktury [cm].
W tablicy 5 (kol.4 i 6) zamieszczono sztywnoci poaciowe struktur zredukowanych,

natomiast w kolumnie 8 sztywnoci poaciowe struktur regularnych.
Tablica 5. Umowne sztywnoci poaciowe struktur w funkcji dugoci Li = 18, 42, 66, 90, 114m.
Struktury zredukowane Struktury regularne

Li P Wzy przegubowe /
Wzy przegubowe Wzy sztywne
[m] [kN] Wzy sztywne
W1,i [cm] K1,i [kN/cm] W1,i [cm] K2,i [kN/cm] W1,i [cm] K3,i [kN/cm]
1 2 3 4 5 6 7 8
18 70 0,2 350,0 0,2 350,0 0,1 700
42 150 3,0 50,0 2,6 57,7 0,5 300
66 230 15,9 14,5 11,8 19,5 1,5 153,3
90 310 52,4 5,9 31,8 9,7 3,3 93,9
114 390 131,8 3,0 64,9 6,0 6,1 63,9
Na rysunku 5 przedstawiono wykresy umownej sztywnoci poaciowej struktur

zredukowanych o wzach przegubowych (K1,i - linia przerywana cienka) i o wzach
sztywnych (K2,i - linia cienka) oraz struktur regularnych (K3,i - linia gruba) w funkcji dugoci
struktury.
700 700,0
600
K 1(2,3),i [kN/cm]
500 K3,i
400
350,0 300,0 K2,i
300
200 K1,i
153,3
93,9
100 57,7 63,9
19,5 9,7
50,0 6,0
0 14,5 5,9 3,0
18 42 66 90 114 Li [m]
Rys. 5. Umowne sztywnoci poaciowe struktur zredukowanych i regularnych.
Z porwnania wynikw zamieszczonych w tablicy 5 oraz wykresw pokazanych na

rysunku 5 wynika, e sztywnoci poaciowe struktur malej nieliniowo wraz ze zwikszaniem
rozstawu ste poprzecznych hali (dugoci struktury Li). Najwiksz sztywnoci
poaciow charakteryzuj si struktury regularne niezalenie od sztywnoci wzw.
Natomiast struktury zredukowane maj znaczco mniejsz sztywno poaciow w stosunku
do struktur regularnych. Najmniejsza sztywno poaciowa wystpuje w najduszych
strukturach zredukowanych o wzach przegubowych.
5 UWAGI, WNIOSKI I ZALECENIA
Z przeprowadzonej analizy wynika, e do wyrwnania poziomego obcienia

poszczeglnych supw mog by zastosowane struktury regularne zarwno o wzach
przegubowych jak i sztywnych oraz struktury zredukowane o wzach sztywnych.
Rnica sztywnoci poaciowej midzy strukturami regularnymi o wzach sztywnych
i wzach przegubowych jest pomijalnie maa.
W przypadku zastosowania supw przegubowych i ste skorupowych w hali
o dugoci wikszej anieli jej rozpito naley szacowa dodatkowe wytenie skrajnych,
dolnych i grnych pasw podunych struktury.
Naley oczekiwa, e zastosowanie pokrycia na blachach fadowych [7], poczonych
z prtami warstwy grnej struktury (w kadym z analizowanych przypadkw) zwiksza
sztywno poaciow struktury. Jednake w przypadku struktur energoaktywnych [1], na
pasach grnych zamiast blach fadowych umieszcza si przegrod przezroczyst (szklan)
wymagajc znacznej sztywnoci poaciowej struktury w celu przeciwdziaania pkaniu szyb.
W przypadku struktur zredukowanych o dugoci wikszej od rozpitoci lepiej
stosowa wzy sztywne i szacowa siy w pasach podunych od obcienia wiatrem. W tym
przypadku nie naley stosowa supw przegubowych (wahaczowych) na dugoci hali.
6 PODSUMOWANIE
Z przeanalizowanych struktur wynika, e najwiksz sztywno poaciow maj

struktury regularne o oczkach kwadratowych, zwaszcza ze sztywnymi wzami. Takie
struktury mona obcia fermami energetycznymi zachowujc osiowe przekazywanie si od
instalacji na wzy struktury. W przypadku struktur energoaktywnych, w ktrych
w paszczynie pasw grnych umieszcza si szklan przegrod przezroczyst [1], dua
sztywno poaciowa struktury regularnej zabezpiecza przed pkaniem szyb.
Struktury o oczkach kwadratowych, z co drugim oczkiem pustym i wzach sztywnych,
maj znaczco mniejsz sztywno poaciow anieli struktury regularne, lecz rwnie nadaj
si do instalowania urzdze absorbujcych energi soneczn.
Instalowanie urzdze do pozyskiwania energii sonecznej lub wiatrowej na strukturach
prtowych [8], wymaga oszacowania dodatkowych si w prtach podunych struktury oraz
stosowania ste poprzecznych np. w cianach szczytowych.
PIMIENNICTWO
[1] Kowal Z., Szychowski A.: Energoaktywne struktury przestrzenne. Inynieria

i Budownictwo, nr 1/1993.
[2] Kowal Z: Statystyczne osabienie i wzmocnienie konstrukcji. Inynieria i Budownictwo,
nr 7-8/1995.
[3] Kowal Z. i inni.: System przekry przestrzennych Zachd. Inynieria i Budownictwo,
nr 11/1976.
[4] Kowal Z. i inni.: Prtowe przekrycia przestrzenne hal przemysowych o rozpitociach
18; 24; 30 i 36 m w systemie Zachd. Inynieria i Budownictwo, nr 3/1977.
[5] PN-EN 1991-1-4:2008. Oddziaywania na konstrukcj. Cz 1-4: Oddziaywania oglne
Oddziaywania wiatru.
[6] ROBOT Millennium wersja 21.0 Podrcznik uytkownika.
[7] Gierczak J.: Nono graniczna pyty fadowej zginanej poprzecznie oraz ciskanej
i cinanej tarczowo. Praca doktorska. Instytut Budownictwa Politechniki Wrocawskiej
1996.
[8] Makowski Z.S.: Steel Space Structures. Building with Steel. August 1972.
RIGIDITY OF HIPPED ROOF END BAR STRUCTURES WITH SQUARE MESHES
Summary
The paper presents a numerical analysis of rigidity of the hipped roof end of structures
with square meshes used as large hall covers of considerable length. Such covers can be
adapted to generate energy from solar radiation [1]. The purpose of the analysis of the
horizontal rigidity of regular and reduced structures (with every second empty mesh) was to
examine the possibility of transmission through the structure of different horizontal forces on
the columns and sway brace on gable walls. It follows from the examined structures that the
greatest rigidity of the hipped roof end is in regular structures with rigid nodes and in slightly
less regular structures with hinged nodes. Reduced structures have a significantly lower
rigidity of the hipped roof end. The lowest rigidity was found in reduced structures with
hinged nodes. In the case of long halls it is necessary to take into consideration cross-section
forces in extreme longitudinal bars of the structure from horizontal loading.
Aleksander KOZOWSKI1
Jan AGUNA2
Biuro Inynierskie Mostostal s.j.
O ZDOLNOCI DO OBROTU DOCZOOWYCH WZW

KONSTRUKCJI STALOWYCH
STRESZCZENIE
Norma PN-EN 1993-1-8 podaje procedury obliczeniowe pozwalajce oszacowa nono

i sztywno wzw. Zdolno do obrotu wzw potraktowana jest opisowo i oszacowana
bardzo zgrubnie. Procedury obliczania nonoci i sztywnoci wzw, mimo e oparte na wielu
upraszczajcych zaoeniach, s wyjtkowo rozbudowane i pracochonne, co skania do
korzystania z oprogramowania komputerowego. W takim wypadku wszystkie kryteria tych
procedur, ktre s podstaw algorytmw obliczeniowych, powinny by okrelone bardzo
precyzyjne, aby zapewni bezpieczn ocen waciwoci pocze w penym, dopuszczonym w
normie zakresie ksztatowania. Praktyczne wykorzystanie procedur normowych wskazuje, e
wymaganie to nie zostao spenione w odniesieniu do kryterium oceny gruboci blachy
czoowej zapewniajcej zdolno do odksztace plastycznych oraz w odniesieniu do rozkadu
si wewntrznych przy ocenie nonoci wzw. W pracy przedstawiono postanowienia
normowe w tym zakresie oraz podano propozycje ich modyfikacji.
Sowa kluczowe: konstrukcje stalowe, wzy doczoowe, zdolno do obrotu, metody analizy
1 WSTP
Norma PN-EN 1993-1-8 [1] podaje procedury obliczeniowe pozwalajce oszacowa

nono i sztywno wzw. Zdolno do obrotu wzw potraktowana jest opisowo,
w bardzo zgrubny sposb. Procedury obliczania nonoci i sztywnoci wzw, mimo e oparte
na wielu upraszczajcych zaoeniach, s wyjtkowo rozbudowane i pracochonne, co skania
do korzystania z oprogramowania komputerowego. Metody normy [1] zostay opracowane
i sprawdzaj si gwnie w odniesieniu do wzw szkieletowych konstrukcji ramowych, gdzie
z reguy stosuje si doczoowe wzy z blach wpuszczon lub wystajc, z dwoma-trzema
szeregami rub usytuowanymi w otoczeniu pasa rozciganego belki. Prty takich ram s
najczciej klasy 1, co umoliwia stosowanie projektowania plastycznego.
W przypadku wyszych belek, szczeglnie o przekroju blachownicowym, poczonych
________________________
1
kozlowsk@prz.edu.pl
2
b.i.mostostal@wp.pl
258 A. Kozowski, J. aguna
wzami o wielu szeregach rub, metody normy [1] zawodz, szczeglnie w odniesieniu do
kryterium oceny gruboci blachy czoowej zapewniajcej zdolno do odksztace
plastycznych (p. 6.4.2.(2), oraz w odniesieniu do rozkadu si wewntrznych przy ocenie
nonoci (p. 6.2.7.2(9)). W normie [1] brak jest rwnie sprecyzowanych kryteriw wyboru
metody oblicze statycznych w zalenoci od zdolnoci wza do obrotu.
2 ZDOLNO DO OBROTU I REDYSTRYBUCJA SI W WZACH

STALOWYCH W UJCIU NORMOWYM
Norma [1] podaje nastpujce reguy okrelania zdolnoci wzw do obrotu Cd:
- wzy rubowe, o ktrych nonoci decyduje cinanie panelu rodnika, maj zdolno do
obrotu wystarczajc z punktu widzenia analizy plastycznej ukadu konstrukcyjnego, pod
warunkiem, e smuko rodnika supa spenia warunek: d wc / t w 69 ,
- wzy rubowe doczoowe, oraz wzy z nakadkami z ktownikw maj odpowiedni
zdolno do obrotu, pod warunkiem, e spenione s jednoczenie dwa warunki:
o nonoci wzw decyduje zginanie pasw supa, blachy czoowej lub nakadek
z ktownikw,
grubo skadnika decydujcego o nonoci spenia warunek:
f ub
t 0,36d , (6.32) w [1],
fy
gdzie: d nominalna rednica ruby,
fub wytrzymao materiau ruby na rozciganie,
fy granica plastycznoci stali skadnika decydujcego o nonoci wza.
Kryterium to zostao wyprowadzone na podstawie bada Zoetemeijera [2], w nawizaniu

do przyjtych modeli zniszczenia zastpczych krcw teowych modelujcych elementy
pytowe wza: gdy elementy ulegaj zniszczeniu wedug modelu 1 (cakowite uplastycznienie),
wwczas ich zdolno do odksztace jest nieograniczona i wze wykazuje wystarczajc
zdolno do obrotu. Elementy wykazujce model zniszczenia 3 maj ograniczon zdolno
obrotu, ze wzgldu na nisk cigliwo rub poddanych rozciganiu. W przypadku modelu 2
mog wystpi sytuacje porednie.
Granic rozdzielajc modele zniszczenia 1 i 2 jest warto parametru (rys.1):
2
(1)
1 2
n 4M pl , Rd
gdzie: , .
m m Ft , Rd
Rys. 1. Graniczne parametry modeli zniszczenia krcw teowych

O zdolnoci do obrotu doczoowych wzw konstrukcji stalowych 259
Przy zaoeniu, e n = 1,25m otrzymuje si: 1,25 oraz graniczn warto 0,71 .
W ostatecznej redakcji normy [1] warto graniczn przyjto o wartoci 1,0 [3]. Z warunku:
4M pl , Rd l eff t 2 f y / M 0
1,0 , po podstawieniu wyraenia na nono ruby:
m Ft , Rd m Ft , Rd
0,9 As f ub 0,9 0,78 d 2 f ub 0,55d 2 f ub
Ft , Rd , przyjmujc dugo efektywn, jak w
M2 4 M 2 M2
przypadku koowych linii zaomu leff = 2m, oraz po podstawieniu wartoci wspczynnikw
czciowych, otrzymano wyraenie dane w normie wzorem (6.32).
Wykorzystanie nonoci wewntrznego szeregu rub w doczoowym poczeniu
spronym belki jest moliwe, gdy rodnik jest w stanie przekaza odpowiedni si, a blachy
czoowe s dostatecznie podatne, aby uchroni przed zniszczeniem szeregi bardziej odlege od
osi obrotu. Warto potrzebnego odksztacenia powierzchni styku ronie w miar zwikszania
wysokoci belki. Aby nonoci wszystkich szeregw rub w poczeniu mogy by osignite
naley zapewni plastyczny model zniszczenia (model 1) we wszystkich szeregach poza
najbliszym od osi ciskania. Osignicie takiego stanu jest niemoliwe w poczeniach
sztywnych z bardzo grubymi blachami czoowymi i w poczeniach belek wysokich
o smukych rodnikach, ktre z powodu efektw niestatecznoci, nie mog przekaza si z pasa
rozciganego na odlege od niego ruby. W normie [1] wprowadzono zasad liniowej redukcji
si w szeregach rub usytuowanych poniej szeregu, w ktrym nono obliczeniowa szeregu
rub jest wiksza od 1,9 Ft,Rd. Reguy te nie s spjne i nie podaj precyzyjnie zalenoci
midzy gruboci blachy czoowej, redystrybucj si w zczach wielorubowych i metod
analizy globalnej (oblicze statycznych). Wykazano to na nastpujcych przykadach.
Przykad 1.
Styk belek IPE 300 wykonanych ze stali S355, blacha czoowa
ma grubo 13 mm, ruby M16 10.9.
Nonoci poszczeglnych szeregw rub wynosz:
Ft,1,Rd = 140 kN; Ft,2,Rd = 200 kN; Ft,3,Rd = 133 kN; Ft,4,Rd = 158 kN
Wszystkie szeregi rub speniaj warunek 6.2.7.2(9) normy [1]:
Fti , Rd 1,9 Ft , Rd 215 kN ,
czyli nono kadego szeregu rub jest mniejsza ni 1,9 nonoci
ruby, co upowania do uwzgldnienia wszystkich szeregw rub
w obliczeniu nonoci obliczeniowej wza.
M j , Rd hr Ftr , Rd 140 0,325 200 0,255 133 0,185
r
158 0,115 139,3kNm

Jednak grubo blachy czoowej nie spenia warunku (6.32) z normy [1], pozwalajcego
na plastyczn redystrybucj si midzy poszczeglnymi szeregami rub:
1000
t p 13 mm 0,36 16 9,7 mm .
355
Przykad 2.
Styk belek IPE 600 wykonanych ze stali S355, blacha czoowa ma grubo 16 mm, ruby
M20 10.9.
Ft,1,Rd = 244 kN; Ft,2,Rd = Ft8,Rd = 319 kN;
Ft,3,Rd do Ft,7,Rd = 236 kN.
Wszystkie szeregi rub speniaj warunek 6.2.7.2(9) normy [1]:

Fti , Rd 1,9 Ft , Rd 334 kN ,
wic nono wza oblicza si:
M j , Rd 244 0,640 319 0,515 236(0,440 0,365 0,290
0,215 0,140) 319 0,065 156 683kNm
Grubo blachy czoowej nie spenia warunku (6.32) z normy
[1], pozwalajcego na plastyczn redystrybucj si midzy
poszczeglnymi szeregami rub:
1000
t p 16 mm 0,36 20 12 mm .
355
Przykad 3.
Styk belek W760x265x220 wykonanych ze stali S355,
blacha czoowa ma grubo 18 mm, ruby M24 10.9.
Ft,1,Rd = 309 kN; Ft,2,Rd = 456 kN; Ft,3,Rd do Ft,8,Rd = 337 kN;
Ft,9,Rd = 393 kN.
Wszystkie szeregi rub speniaj warunek:
Fti , Rd 1,9 Ft , Rd 482 kN ,
wic nono wza oblicza si:
M j,Rd 309 0,814 456 0,684 337(0,604 0,524 0,444
0,364 0,284 0,204) 393 0,124 1429kNm
Grubo blachy czoowej nie spenia warunku (6.32)
z normy [1], pozwalajcego na plastyczn redystrybucj si
midzy poszczeglnymi szeregami rub:
1000
t p 18 mm 0,36 24 14,5 mm .
355
Powysze przykady wskazuj na brak konsekwencji w normie [1]. Spenienie
warunkw podanych w p. 6.2.7.2(9) normy upowania do uwzgldnienia wszystkich, nawet
tych najbliszych pce ciskanej szeregw rub mimo, e grubo blachy nie pozwala na
plastyczn redystrybucj si pomidzy poszczeglnymi szeregami rub. Rwnie wyniki
bada dowiadczalnych stykw belek, w ktrych dokonywano pomiaru si w rubach,
wskazuj, e szeregi rub odlege od pasa rozciganego maj niewielki udzia w nonoci
wza [4], [5], [6].
3 KLASYFIKACJA WZW POD KTEM ZDOLNOCI DO OBROTU
Wzy, podobnie jak prty, powinny by podzielone na klasy, w zalenoci od

zdolnoci do odksztace plastycznych. Rozrnia si nastpujce klasy wzw:
- klasa 1: wzy ktre mog osign nono obliczeniow, maj zdolno odksztace
plastycznych i redystrybucji si zarwno na poziomie szeregu rub, jak i pomidzy
szeregami rub,
- klasa 2: wzy ktre mog osign nono obliczeniow, ale s zdolne jedynie do
redystrybucji si na poziomie danego szeregu rub,
- klasa 3: wzy niezdolne do odksztace plastycznych.
Podzia na klasy wzw wie si z ich modelem zniszczenia. Wzy klasy 1 wykazuj
model zniszczenia 1 (cakowite uplastycznienie), wzy klasy 2 charakteryzuj si modelem
zniszczenia 2 (uplastycznienie pki z zerwaniem rub), podczas gdy wzy klasy 3 ulegaj
zniszczeniu zgodnie w modelem 3 (zerwanie rub).
Przyjmujc za podstaw kryteria ustalone przez Zoetemeijera, mona okreli
graniczn grubo blachy zapewniajc wzowi osignicie klasy 1.
2
Gdy przyjmie si czyli 0,71 otrzymuje si:
1 2
f ub
t cl1 0,32d (2)
fy
Granic midzy klas 2 i 3 mona wyprowadzi przyjmujc warto 2,0 (rys. 1)

lub z rwnowanego warunku, zapewniajcego model zniszczenia 2:
FT , 2, Rd 1,9 Ft , Rd (3)
Podstawiajc:
fy f ub
2 0,25leff t 2 1,25m 2 0,55d 2
2M pl , Rd n Ft , Rd M0 M2
FT , 2, Rd ,
mn m 1,25m
oraz przyjmujc niekoowe linie zaomu, jak dla modelu 2:

l eff 4m 1, 25e , po podstawieniu e = n = 1,25m, co daje leff = 5,56m, otrzymuje si:
f ub
t cl 2 0,53d (4)
fy
Zastosowanie w konstrukcji wza klasy 1, o gruboci skadnika pytowego (pasa supa,

blachy czoowej lub nakadki z ktownika) mniejszej od danej wzorem (2) zapewnia pen
redystrybucj si w poczeniu pomidzy szeregami rub, co pozwala na stosowanie metod
teorii plastycznoci w obliczeniach statycznych. Takie projektowanie okrela si jako P-P,
czyli plastyczne na poziomie konstrukcji i wza. Prty, ktre bior udzia w plastycznej
redystrybucji si wewntrznych, powinny charakteryzowa si klas przekroju 1.
Przyjcie wza klasy 2, o gruboci odpowiedniego skadnika mniejszej od podanej
wzorem (4), zapewnia redystrybucj si na poziomie wza, ale nie w konstrukcji. Jest to tzw.
projektowanie E-P, czyli analiza sprysta na poziomie konstrukcji i plastyczna na poziomie
wza. Przekroje prtw powinny by klasy klasy 1 lub 2.
W przypadku zastosowania grubszych blach czoowych ni okrelona wzorem (4)
konstrukcje naley projektowa w stanie E-E, tzn. obliczenia statyczne wykonywa
w zakresie sprystym, a nono wza okrela z uwzgldnieniem liniowego rozkadu si
w poszczeglnych szeregach rub. Zdolno do obrotu wza nie jest wtedy wymagana.
Z powyszymi ustaleniami cile wi si metody modelowania wzw:
- wzy klasy 3 modeluje si odcinkiem liniowym o nachyleniu Sj,ini, z ograniczeniem
wartoci momentu w wle do 2/3 Mj,Rd (rys. 2a),
- wzy klasy 2 modeluje si odcinkiem liniowym o nachyleniu Sj,ini/, wspczynnik
wedug normy [1] mona przyjmowa o wartoci 2 (rys. 2b),
a) b) c)
Rys. 2. Modele obliczeniowe wzw do oblicze statycznych
- wzy klasy 1 mona modelowa w obliczeniach statycznych stosujc zalenoci

krzywoliniowe, wieloodcinkowe itp. ustalone na podstawie bada dowiadczalnych lub
analitycznych metod prognozowania, np. [4] (rys. 2c).
Przedstawione zalenoci na graniczne gruboci skadnikw pytowych wza
wyprowadzono przy zaoeniu wybranych dugoci wsppracujcych leff. Aby uoglni
wyprowadzone zalenoci na inne wartoci dugoci efektywnych, proponuje si
l eff
wprowadzenie parametru . Wtedy otrzymuje si nastpujce zalenoci:
m
- w stanie P-P (wze klasy 1):
f ub
t cl1 0,91d (5)
fy
- w stanie E-P (wze klasy 2):
f ub
t cl 2 1,25d (6)
fy
Spenienie warunku dla stanu E-P pozwala na uzyskanie cigliwej postaci zniszczenia
w danym szeregu rub, ale nie zapewnia moliwoci dalszej redystrybucji si na szeregi
pozostae. Spenienie warunku dla stanu P-P zapewnia plastyczn form odksztacenia blachy
czoowej w danym szeregu i dalsze przekazywanie si wewntrznych na nastpne szeregi.
Przyjmowane maych gruboci blach dla stanu P-P nasuwa obawy dotyczce
bezpieczestwa spoin przy duych odksztaceniach gitnych i wynikajcego z nich spitrzenia
napre przy rubach. Aby zapewni swobod plastycznego odksztacenia i nie spowodowa
miejscowego odrywania blachy trzeba zachowa odpowiednie odlegoci rub od podpartych
krawdzi i stref spawania. Wydaje si konieczne, aby w stanie plastycznym, w ktrym
oczekiwane s znaczne odksztacenia blachy, odlegoci rub od brzegw spoin na
krawdziach podpartych speniay warunek: m d + t.
4 PROPOZYCJE MODYFIKACJI POSTANOWIE NORMOWYCH
W 6.2.7.2.(9) normy [1] proponuje si zamiast wzoru (6.26) wprowadzi wzory (6.26a)
i (6.26b) oraz zmieni tekst jak niej:
f ub
t max d (6.26a)
fy
gdzie: = leff/m,
w stanie E-P =1,25 oraz tmax = tmax,EP,
w stanie P-P =0,91 oraz m d + t i tmax = tmax,PP.
Przy wyznaczaniu nonoci na zginanie pocze doczoowych przyjmuje si reguy
doboru gruboci blach czoowych wedug 6.4.2, oraz nastpujce zasady uwzgldniania
nonoci poszczeglnych szeregw rub:
a) w wzach, w ktrych wymagana jest zdolno do obrotu wystarczajca z punktu
widzenia analizy plastycznej konstrukcji, warunek (6.26a) dla stanu P-P powinien by
speniony we wszystkich uwzgldnianych w obliczeniach szeregach rub,
b) w poczeniach belek ze rodnikami klasy 1 i 2 mona uwzgldni obliczeniow
nono danego szeregu rub, gdy we wszystkich szeregach pooonych bliej pasa
rozciganego jest speniony warunek (6.26a) dla stanu P-P,
c) gdy w szeregu rub (x) nie jest speniony warunek (6.26a) dla stanu P-P, to
obliczeniowe siy w szeregach bliszych osi ciskania naley wyznacza z redukcj
waciw dla stanu E-E wedug wzoru:
Ft ( x 1), Rd hr
Ftr , Rd (6.26 b),
hx
gdzie: Ft(x+1),Rd - obliczeniowa nono ssiedniego szeregu wewntrznego (bliszego
osi ciskania),
hr odlego szeregu rub (r) od osi ciskania,
hx - odlego szeregu rub (x) od osi ciskania.
d) w poczeniach sztywnych (w ktrych warunek (6.26a) dla stanu E-P nie jest
speniony) oraz w poczeniach belek ze rodnikami klasy 3 uwzgldnia si
obliczeniow nono szeregw rub przylegajcych do pasa rozciganego oraz
nono zredukowan szeregw pozostaych. wedug zasady podanej w c).
e) w poczeniach penononych belek ze rodnikami klasy 3 i 4, obliczeniowe nonoci
szeregw rub przylegajcych do pasa rozciganego, nie powinny by mniejsze od
nonoci obliczeniowej pasa, a w poczeniach niepenononych od siy obliczeniowej
w tym pasie. Odstpienie od tej zasady jest moliwe po odpowiednim usztywnieniu
ebrami i uzasadnieniu obliczeniowym,
f) w poczeniach belek ze rodnikami klasy 4 uwzgldnia si tylko obliczeniowe
nonoci szeregw rub przylegajcych do pasa rozciganego.
W 6.4.2 proponuje si usun wzr (6.32), zmieni tre (2) b), wprowadzi tekst (3)
jak niej oraz zmieni obecny numer (3) na (4).
(2) b) mniejsza z gruboci t pasa supa, blachy czoowej belki lub pki cznika pasa
rozciganego, w kadym przypadku spenia warunek (6.26a) dla stanu P-P,
z uwzgldnieniem wymaga podanych w (3).
(3) Stosuje si nastpujce zasady oceny zdolnoci do obrotu wzw zalenie od gruboci
t pasa supa, blachy czoowej belki lub gruboci pki cznika pasa rozciganego:
a) poczenia, w ktrych mniejsza z gruboci t spenia warunek t > tmax,EP , (patrz wzr
(6.26a), nie maj zdolnoci do obrotu i do penego rozdziau obcienia na
poszczeglne szeregi rub. Projektuje si je jako sztywne, albo oblicza konstrukcje
z takimi wzami w zakresie sprystym (E-E) przyjmujc liniowy model sztywnoci
wza Sj,ini z ograniczeniem do 2/3MRd (patrz rys. 2a),
b) poczenia podatne, w ktrych mniejsza z gruboci t spenia warunek
tmax,PP < t tmax,EP w kadym szeregu rub, (patrz wzr (6.26a), s zdolne do obrotu
w stanie sprystym, ale nie s zdolne do penego rozdziau obcie na poszczeglne
szeregi. Konstrukcje z tymi wzami projektuje si w zakresie sprystym z modelem

liniowym wza o sztywnoci 0,5Sj,ini (patrz rys. 2b),
c) poczenia podatne, w ktrych mniejsza z gruboci t spenia w kadym szeregu rub
warunek t tmax,PP (przy m d + t), s zdolne do obrotu w stanie plastycznym i do
penego rozdziau obcienia na poszczeglne szeregi. Konstrukcje mona oblicza
w zakresie plastycznym.
5 PODSUMOWANIE
Zastosowanie ww. propozycji wywouje nastpujce konsekwencje w odniesieniu do

przedstawionych przykadw.
W przykadzie 1 grubo maksymalna blachy czoowej dla szeregu (2) wg wzoru (6.26a)
f ub 1000
przy: =0,91 i =6, t max d 0,91 16 10 mm 13 mm .
fy 6 x355
Grubo blachy czoowej nie spenia warunku podatnoci dla stanu P-P w szeregu (2),
wic nono poczenia okrela si w stanie E-P wprowadzajc liniow redukcj si
w szeregach pooonych bliej osi ciskania wedug zalenoci (6.26b). Nono wza
wynosi wtedy:
M j , Rd 140 0,325 200 0,255 133 0,1852/0,255 133 0,1152/0,255 121,2kNm ,
a wic jest mniejsza od wyliczonej wedug normy [1] o 13 %. W przykadzie 2 rnica ta
wynosi 21 %, a w przykadzie 3: 23 %. wiadczy to o tym, e obliczone wedug normy [1]
nonoci wzw mog by w wielu przypadkach zawyone.
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-8. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-8: Projektowanie

wzw. PKN, 2006.
[2] Zoetemeijer P.: Summary of researches on bolted beam-to-column connection. Report 6-
85-7, TH Delft, 1983.
[3] Jaspart J.P.: Recent advances in the field of steel joints. Universite de Liege, 1997.
[4] Douty R. Mc Guire W.: High Strength of Bolted Moment Connections. Journal
of Structural Division. ASCE, ST2, 1965.
[5] Palme E.: Schraubenkrfte in Kopfplattensten. Bauingenieur, Nr 49/1974.
[6] aguna J.: Nono zginanych pocze doczoowych spronych rubami o wysokiej
wytrzymaoci. Praca doktorska, ITB, Warszawa, 1984.
ON THE ROTATION CAPACITY OF END-PLATE STEEL JOINTS
Summary
Design procedure of EN 1991-1-8 to calculate moment resistance, stiffness and rotation

capacity of steel joint is very complicated, time consuming and devoted rather to be
implemented in computer programs, used as design tools. Then, all criteria of this procedure
used in design algorithms should be very precise, to ensure safe estimation of joints properties
in full range of application. Presented below statements and worked examples show that these
requirements are not fulfilled in relation to estimation of thickness of end plate, ensuring
ability to plastic deflection [EN 1991-1-8 /6.4.2.(2)], and internal forces distribution needed to
estimation of moment capacity of joints [EN 1991-1-8 /6.2.7.2]. Proposal for improvement of
these paragraphs has also been presented.
Piotr LEWANDOWSKI1
Elbieta URBASKA-GALEWSKA2
Politechnika Gdaska
WPYW WARUNKW BRZEGOWYCH NA NAPRENIA

STALOWYCH OKADZIN KASETONOWYCH
STRESZCZENIE
Na przestrzeni ostatnich lat mona zauway wzrost zastosowania okadzin kasetonowych

nie tylko w przemyle, lecz rwnie w budownictwie publicznym, gwnie ze wzgldu na walory
estetyczne jak i atwo montau. Jednake przy projektowaniu przedmiotowych okadzin
konieczna jest odpowied na pytanie, jak okreli warunki brzegowe dla pyty kasetonu. Ze
wzgldu na konstrukcj elewacji zbudowanej z rusztu podporowego i kasetonw, warunkw
brzegowych pyty kasetonu, determinujcych stan napre w pycie jak i sztywno kasetonu,
nie mona bezporednio zakwalifikowa, jako typow krawd utwierdzon, czy te
wolnopodpart. W niniejszym artykule sformuowano problem definiowania warunkw
brzegowych dla typowej pyty kasetonu elewacyjnego oraz przedstawiono kryteria optymalizacji
wymiarw pyt kasetonw. Artyku zawiera przykad obliczeniowy ilustrujcy wpyw zmiennych
warunkw brzegowych na warto napre w pycie kasetonu.
Sowa kluczowe: konstrukcje stalowe, pyty, kasetony, warunki brzegowe
1 WPROWADZENIE
Wraz z rozwojem technologii wytwarzania konstrukcji stalowych coraz czciej

elementy stalowe s stosowana nie tylko na konstrukcje none, ale rwnie na elewacyjne
elementy wykoczeniowe w formie tzw. kasetonw. Podstawowym obcieniem pyt
okadzinowych w trakcie eksploatacji obiektu jest obcienie wiatrem. Jednake w czasie
montau, szczeglnie w przypadku kasetonw o wyduonych ksztatach, mog wystpi
rwnie obcienia w postaci skrcania pyt. Z uwagi na bardzo wysokie wymagania
dotyczce paskoci zamontowanych kasetonw, nie mona dopuci do sytuacji, e zarwno
w czasie montau jak i eksploatacji, na powierzchni kasetonu pojawi si zafalowania
powodujce nierwnomierne odbicia wiata na fasadzie budynku. Tak wic pyty kasetonw
musz wykazywa odpowiedni sztywno z uwagi na obcienie wiatrem i na skrcanie
w trakcie montau. Z kolei ze wzgldu na mas konstrukcji elewacji wskazana jest
minimalizacja gruboci pyt przy okrelonym rozstawie elementw podporowych. Przy
________________________
1
piotr.lewandowski@wilis.pg.gda.pl
2
elzbieta.urbanska-galewska@wilis.pg.gda.pl
266 P. Lewandowski, E. Urbaska - Galewska
projektowaniu elementw obudowy istnieje konieczno okrelenia maksymalnego

dopuszczalnego rozstawu podpr rusztu przy spenionych warunkach nonoci i sztywnoci
stalowych kasetonw. Zadanie to powinno uwzgldnia warunki sprystego podparcie pyt
kasetonowych na ich obwodzie, bdcego efektem jedno- lub wielokrotnego zaginania blachy
kasetonu na jego krawdziach.
Pierwszym etapem projektowania elementw pytowych powinno by zdefiniowanie
warunkw brzegowych. Powszechnie stosowane w literaturze przedmiotu warunki brzegowe
w formie krawdzi swobodnie podpartych lub sztywno utwierdzonych z czasem zostay
rozszerzone o warunki odzwierciedlajce ich spryste zamocowanie. W pracy [1] autorzy
poruszaj tematyk zginania pyt z brzegami sprycie podpartymi i sprycie
utwierdzonymi w sposb cigy, brakuje jednak rozwiza dla niecigych warunkw
podparcia. Szilard [2] opracowa tabele zawierajce formuy do wyznaczania si
wewntrznych oraz ugi w pytach prostoktnych jak i koowych, obcionych zarwno
obcieniem skupionym jak i cigym. W pracy tej brakuje jednak informacji definiujcych
warunki sprystego podparcia krawdzi pyt. Dopiero w 1980 Nowacki [3] opisa
zachowanie si zginanej pyty na przykadzie ppasma pytowego, swobodnie podpartego na
dwch krawdziach a na trzeciej krawdzi w czci swobodnie podpartego, w czci
sprycie utwierdzonego. Obszern analiz sprystego utwierdzenia cianek, jako wynik ich
zagicia, zaprezentowa Mdry w pracy [4], w ktrej zawar uwagi i poprawki do klasycznych
wzorw Kalyanaramana [5]. Uwagi dotyczyy oszacowania wspczynnika niestatecznoci
miejscowej k ktrego wartoci w oryginale byy zbyt konserwatywne, w stosunku do
wynikw przeprowadzonych bada. Marsh [6] analizowa wpyw promienia gicia ro na
warto napre krytycznych w ciance ciskanej przekroju, ktre wzrastay wraz ze
wzrostem promienia gicia.
Pomimo tego, e istnieje wiele prac na temat zginania pyt z uwzgldnieniem warunkw
podparcia, nadal brakuje rozwiza odzwierciedlajcych rzeczywiste warunki podparcia
stalowych pyt kasetonowych. Zagadnienie to podjto w niniejszej pracy w odniesieniu do
okadzin kasetonowych.
2 KONSTRUKCJA CIANY OSONOWEJ
2.1 Elementy skadowe
Stalowe kasetony stosowane do obudowy cian, s to pyty prostoktne o krawdziach

zaginanych na zimno. Na rys.1 przedstawiono konstrukcj ciany osonowej zbudowanej
z kasetonw.
Pionowe krawdzie kasetonu s zagite na caej wysokoci pod ktem 90o. Natomiast
zagicia na dolnej i grnej krawdzi pyty s uksztatowane w sposb umoliwiajcy
poczenie pyt midzy sob (rys.1b, c). Kaseton do stalowego rusztu mocowany jest za
pomoc cznika umieszczonego na grnej krawdzi kasetonu. Okadziny ukadane s od dou
ku grze elewacji, jedna na drugiej. Jest to moliwe dziki zamkowi, ktry zakleszcza si
ograniczajc moliwo obrotu i translacji poziomych krawdzi kasetonu. Szczeg
zakleszczania si elementw w zamku przedstawiony jest na rys.1c.
Opis warunkw podparcia pyt komplikuje fakt, e kasetony s mocowane do stalowego
rusztu, ktry peni rol staych podpr wzdu krawdzi pionowych kasetonu. W zalenoci
od szerokoci kasetonu, moe by on podparty tylko wzdu dwch krawdziach bocznych
(pionowych) lub dodatkowo w rodku rozpitoci, gdy rozstaw elementw rusztu przekracza
warto 1m. (rys. 1a).
Na rys.1b, w grnej czci kasetonu widoczne s otwory, w ktrych umieszczone
zostan czniki do przytwierdzenia okadziny do stalowego rusztu podporowego.
Wpyw warunkw brzegowych na naprenia stalowych okadzin kasetonowych 267
W celu okrelenia nonoci i sztywnoci kasetonw konieczne jest zdefiniowanie

warunkw brzegowych analizowanych elementw pytowych. Przyjto zaoenie, e stalowy
ruszt podporowy, z uwagi na zamocowanie do ciany budynku, pozostaje nieodksztacony
pod wpywem obcie, a wic stanowi podpor sta dla pyt okadzinowych. Jednake
warunki brzegowe samej pyty bd rne, w zalenoci od kierunku przyoonego
obcienia wiatrem.
Rys.1 Konstrukcja elewacji zbudowanej z kasetonw: a) mocowanie kasetonw do ciany budynku,

b) konstrukcja pojedynczego kasetonu, c) szczeg zamka czcego kasetony w pionie
2.2 Warunki brzegowe dla kasetonu obcionego parciem wiatru.
W przypadku obcienia elewacji parciem wiatru, obcienie przyoone do pyty

kasetonu przekazywane jest przez zagite krawdzie pyty na ruszt podporowy, a z niego na
konstrukcj ciany. W istniejcych konstrukcjach cian elewacyjnych podpory rusztu
umieszcza si w rozstawie nie przekraczajcym warto 1m, co powoduje, e kasetony s
podparte w sposb cigy nieprzesuwny wzdu krawdzi bocznych oraz punktowo,
w rozstawie co 1 m, wzdu krawdzi poziomych. Pyta kasetonu jest wic podparta w sposb
podatny wzdu krawdzi poziomych, pomidzy podporami rusztu. Ponadto, liczba zagi
w dolnej i grnej krawdzi kasetonu jest rwna 4 (konstrukcja zamka- rys. 2b) w porwnaniu
z krawdziami pionowymi (jedno zagicie), co powoduje, e sztywnoci podparcia na tych
krawdziach s rne. Naley rwnie uwzgldni fakt, i zagite cianki boczne kasetonu
czciowo ograniczaj obrt samej pyty kasetonu.
2.3 Warunki brzegowe dla kasetonu obcionego ssaniem wiatru.
W przypadku ssania wiatru podparcie kasetonu na grnej krawdzi stanowi czniki

mocujce kaseton do rusztu (podparcie punktowe) - natomiast na dolnej krawdzi - zamek
poczenia z pyt niej pooon. Wartoci deformacji oraz napre w pycie kasetonu
zale od sztywnoci zagi blachy na krawdziach poziomych i pionowych kasetonu.
3 OPTYMALIZACJA KONSTRUKCJI CIANY ELEWACYJNEJ
3.1 Cel optymalizacji
W przypadku elewacji wykonanej ze stalowych kasetonw, bardzo istotnym kryterium

optymalizacyjnym jest masa caej elewacji, na ktr skadaj si elementy stalowego rusztu
podporowego oraz masa samych kasetonw. Z kolei masa rusztu zaley wprost od rozstawu
pionowych elementw wsporczych. Tak wic minimalizacja masy rusztu czy si ze
zwikszeniem rozstawu podpr kasetonw, co pociga za sob konieczno zwikszenia ich
sztywnoci. Sztywno kasetonw zaley od ich gruboci a take od wymiarw zagi blachy
na wszystkich czterech krawdziach kasetonu. Poszukiwania optymalnego rozstawu podpr
rusztu przy zaoonej gruboci blachy, z ktrej wykonany jest kaseton oraz okrelonych
wymiarach zagi krawdzi jest typowym zadaniem optymalizacyjnym.
3.2 Model obliczeniowy pyty kasetonu dla przypadku parcia wiatru
a)
b)
c)
Rys.2 Modelowanie warunkw brzegowych dla pyt kasetonowych: a) okrelanie sztywnoci rotacyjnej podpory
sprystej, b) okrelanie sztywnoci translacyjnej podpory sprystej, c) zoone warunki brzegowe pyty
We wstpnie przyjtym modelu obliczeniowym zaoono, e wszystkie cztery

krawdzie kasetonu charakteryzuj si tak sam sztywnoci na obrt, ktrej stopie
podatnoci wynika z zagicia blachy pod ktem 90o (rys.2a), na gboko 30mm. Przy
obcieniu parciem wiatru, dla krawdzi pionowych kasetonw, opartych bezporednio na
ruszcie, przyjto brak translacji w kierunku muru (rys.2b). Pomidzy podporami stalowego
rusztu, tam gdzie brak jest bezporedniego podparcia kasetonu, blokada translacji brzegu
pyty nastpuje w sposb sprysty. Parametry sprystego podparcia pyty na brzegach
poziomych wynikaj z podatnoci konstrukcji zamka (rys.1c), tzn. z sumarycznej podatnoci
usztywnie brzegowych pyt wchodzcych w skad poczenia, co bdzie przedmiotem
Wpyw warunkw brzegowych na naprenia stalowych okadzin kasetonowych 269
dalszych bada. Na rys. 2c przedstawiono przyjty model obliczeniowy, w ktrym dwie

pionowe krawdzie pyty kasetonu s podparte nieprzesuwnie, z ograniczon wartoci
obrotu, a krawdzie poziome podparte sprycie z rwnie ograniczon wartoci obrotu.
4 ANALIZA WPYWU WARUNKW PODPARCIA NA ROZKAD NAPRE
W celu zobrazowania wpywu sztywnoci podpr na rozkad napre w pycie

kasetonu, wykonano obliczenia dla przykadowego elementu. Dla kasetonu z blachy
o gruboci 1,25 mm i wymiarach 2400x800 mm, ruszt podporowy jest usytuowany
co 1200 mm, wzdu krawdzi pionowych o dugoci 800 mm. Pyta obciona zostaa
ciarem wasnym oraz parciem wiatru o intensywnoci 1,4 kN/m2.
Analiz przeprowadzono w programie Robot Structural Analysis. Sprawdzaniu
podlegay naprenia gwne w pycie zgodnie z teori Hubera Von Missesa. Zmiennymi
w analizie byy warunki podparcia. Na wszystkich krawdziach zaoono sta dla kadej serii
oblicze sztywno obrotow Krot (rys.3). W miejscach podparcia pyty na ruszcie, tj. wzdu
bocznych krawdzi oraz w czci rodkowej grnego i dolnego brzegu pyty zaoono brak
translacji prostopadych do paszczyzny pyty, natomiast wzdu krawdzi poziomych
pomidzy podporami rusztu - podparcie spryste. Na rysunku 4 przedstawiono wpyw
zmiennoci podatnoci podpory sprystej (osi rzdnych) oraz wpyw sztywnoci zagi
krawdzi kasetonu (Krot) na warto napre w analizowanej pycie.
Rys.3 Zmienne warunki brzegowe na obwodzie pyty kasetonowej.
Jak mona zaobserwowa na poniszym wykresie, zarwno podatno translacyjna jak

i obrotowa podpr, maj decydujcy wpyw na warto napre w elemencie pytowym.
Zaplanowane jest przeprowadzenie bada na elementach w skali 1:1, co pozwoli na
wyznaczenie dokadnych wartoci sztywnoci translacyjnych i rotacyjnych dla tego typu
konstrukcji.
Rys.4 Wykres zalenoci -Kpodarcia dla analizowanego kasetonu elewacyjnego.

PIMIENNICTWO
[1] Timoshenko S.P., Gere J.M.: Theory of elastic stability, London 1961.
[2] Szilard R.: Theory and Analysis of Plates, New Jersey 1974.
[3] Nowacki W.: Dwigary powierzchniowe, Warszawa 1980.
[4] Mdry D.: Niestateczno miejscowa trapezowego przekroju zginanego z uwzgldnieniem
sprystego utwierdzenia cianek, Inynieria i Budownictwo 1/2006.
[5] Kalyanaraman V.: Local buckling of cold-formed steel members. Journal of the
Structural Division, ASCE, May 1979.
[6] Marsh C.: Influence of bend radii on local buckling in cold-formed shapes. Journal of
Structural Engineering:, ASCE, December 1977.
BOUNDARY CONDITIONS EFFECT ON RAINSCREEN PANELS

RESISTANCE AND STIFFNESS
Summary
The paper raises the subject of the effect of boundary conditions on the resistance and
stiffness of rainscreen panels. Steel rainscreen panels used in wall covering are rectangular
plates with cold formed edges. Taking into consideration the side, upper or lower fringes, the
shape of a bend is dissimilar, which causes the boundary conditions to differ. As far as the
direction of the applied load is concerned, the boundary conditions differ entirely. The
analyses show that the influence of stiffness is crucial because the rate of stiffness directly
affects the stresses in a loaded plate.
Mariusz MALAK1
Politechnika Krakowska
Marcin UKACZ2
Politechnika Krakowska, studia doktoranckie
NORMOWA OCENA NONOCI STALOWYCH BELEK Z

FALISTYM RODNIKIEM UOGLNIONA NA PRZYPADEK
POARU
STRESZCZENIE
W pracy podjto prb oceny stopnia redukcji nonoci stalowych belek typu SIN
(ze rodnikiem z blachy fadowej) w warunkach poaru rozwinitego. Szczegowej analizie
poddano nono belki na czyste zginanie z moliwoci globalnej utraty statecznoci
(zwichrzenia) oraz nono rodnika na czyste cinanie. W rozwaaniach wykorzystano prosty
model teoretyczny oparty na uoglnieniu tradycyjnego podejcia obliczeniowego
rekomendowanego w PN-EN 1993-1-5 i powizano go z zaleceniami PN-EN 1993-1-2.
Uwzgldniono redukcj podstawowych waciwoci mechanicznych stali, w tym w szczeglnoci
granicy plastycznoci i moduu sprystoci podunej, ze wzrostem temperatury materiau.
Oszacowano rwnie wpyw temperatury poarowej na efektywn warto odpowiednich
wspczynnikw niestatecznoci. Wykazano przy tym niedostatki podejcia normowego
i zwrcono uwag na potrzeb stosowania bardziej zoonych modeli obliczeniowych. Praca ma
charakter studialny i stanowi wstp do dalszych bada.
Sowa kluczowe: belki SIN, nono, zginanie, cinanie, poar rozwinity, zwichrzenie.
1 WPROWADZENIE
Stalowe belki z profilowanym rodnikiem niewtpliwie trzeba zaliczy do

podstawowego asortymentu wyrobw stosowanych w ostatnim czasie w nowoczesnym
budownictwie. Ich powszechne wykorzystywanie w ustrojach nonych rnego typu
konstrukcji jest wypadkow wielu niezaprzeczalnych zalet, w szczeglnoci maego stosunku
zuytej masy stali do osignitej rozpitoci, a take stosunkowo duej odpornoci na
wszelkie formy lokalnej utraty statecznoci. Z tego wzgldu wiele uwagi powica si na
zbudowanie odpowiednio wiarygodnego modelu teoretycznego pozwalajcego na
odwzorowanie zachowania si takich belek w prostych i zoonych stanach obcienia.
________________________
1
mmaslak@pk.edu.pl
2
marcinlukacz@gmail.com
272 M. Malak, M. ukacz
Znajduje to odzwierciedlenie w bardzo bogatej literaturze przedmiotu. Musi jednak dziwi, e

tak szerokie i wieloaspektowe zainteresowanie specjalistw nie przeoyo si jak dotd na
podjcie prby opisu zachowania si tego typu belek w wyjtkowej sytuacji projektowej
poaru rozwinitego. Brak jakichkolwiek prac powiconych temu zagadnieniu, zarwno
teoretycznych jak i dowiadczalnych, stanowi zauwaaln luk, ktra powinna by
wypeniona. W niniejszej pracy autorzy podjli prb wstpnego oszacowania wpywu
warunkw poarowych na efektywn nono rozwaanych belek. Wykorzystano prosty
model obliczeniowy polegajcy na odpowiednim uoglnieniu zalece normowych.
Otrzymane rezultaty maj zatem charakter jedynie stosunkowo zgrubnych przyblie
i powinny zosta zweryfikowane w oparciu o bardziej zoon analiz. W rozwaaniach
w zasadzie skupiono si na belkach ze rodnikiem z blachy falistej (w tym w szczeglnoci
typu SIN z sinusoidalnym ksztatem fady), z uwagi na dostpny w Polsce asortyment
wyrobw, niemniej jednak do zaproponowanego algorytmu oblicze zostay adaptowane
wybrane rozwizania otrzymane dla elementw o trapezowym ksztacie fady. Przypomnijmy,
e oznaczenie handlowe tego typu wyrobw to WT (z jzyka niemieckiego Wellstegtrager).
Ksztat analizowanej belki pokazano na rys. 1.
Rys. 1. Typowy ksztat belki typu SIN.
Poniewa za punkt wyjcia do rozwaa przyjto zalecenia norm PN-EN 1993-1-2 [1] oraz
PN-EN 1993-1-5 [2] zatem stopie redukcji waciwoci mechanicznych stali w temperaturze
poarowej a (jest to temperatura elementu stalowego nie za temperatura otaczajcych go
gazw spalinowych g a ) opisuj odpowiednie wspczynniki k x, , w szczeglnoci
k y , f y , f y , 20 zdefiniowany dla granicy plastycznoci materiau i k E , E a, E a, 20
wyspecyfikowany dla moduu sprystoci podunej (temperatura a 20 o C jest traktowana
jako temperatura pokojowa). Wartoci tych wspczynnikw, zgodne z rekomendacjami normy
[1], zestawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Wspczynniki redukcyjne w odniesieniu do temperatury 20C
a 20C 100C 200C 300C 400C 500C 600C 700C 800C 900C 1000C 1100C 1200C
k y , 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 0,780 0,470 0,230 0,110 0,060 0,040 0,020 0,000
k E , 1,000 1,000 0,900 0,800 0,700 0,600 0,310 0,130 0,090 0,0675 0,045 0,0225 0,000
2 NONO NA ZGINANIE ZE ZWICHRZENIEM
Zgodnie z uproszczonym modelem teoretycznym, opisanym szczegowo w Zaczniku D

normy [2], zakada si e naprenia normalne w rozpatrywanej belce przenoszone s jedynie
przez powierzchni przekroju pasw [3]. Zatem w przypadku belki o przekroju
Normowa ocena nonoci stalowych belek z falistym rodnikiem 273
bisymetrycznym, przy jednakowej gruboci t f i szerokoci b f pasa na caej dugoci

elementu, obliczeniowa nono na zginanie jest okrelana z zalenoci ( h0 jest wysokoci
rodnika w wietle pasw):
M Rd LT b f t f h0 t f f y M 1 (1)
W wyjtkowej sytuacji projektowej uwzgldniajcej rozgorzenie poaru powysza

formua sprowadzi si do postaci:
M Rd , LT ,b f t f h0 t f f y , M , fi (2)
W rwnaniu (2) dolny indeks wyraa zaleno danej wielkoci od temperatury

stali. Zauwamy, e w przypadku skutecznego zabezpieczenia belki przed zwichrzeniem
(take w czasie trwania poaru) zachodzi LT , 1,0 , a std:
M Rd , M Rd k y , M 0 M , fi (3)
co oznacza, e redukcja nonoci belki w temperaturze poarowej jest proporcjonalna do

redukcji granicy plastycznoci stali. Aby zatem okreli nono elementu w poarze
wystarczy przeprowadzi odpowiednie obliczenia dla podstawowej sytuacji projektowej (bez
uwzgldniania poaru), a nastpnie otrzymany rezultat przemnoy przez wspczynnik
redukcyjny k y , odczytany z tabeli 1. Zmiana rodzajw czciowych wspczynnikw
bezpieczestwa w cytowanych powyej zalenociach nie ma przy tym praktycznego
znaczenia, gdy zgodnie z krajowymi wytycznymi M 0 M 1 M , fi 1,0 . Komentujc
formuy (1), (2) i (3) trzeba wyranie zawzi zakres ich stosowania do belek o falistym
rodniku. Tylko wtedy bowiem granica plastycznoci stali f y nie musi by redukowana do
wartoci f y ,r f y f T na skutek tak zwanego strumienia cinania ( f T 1,0 ).
Znacznie bardziej interesujcy wydaje si przypadek gdy zwichrzenie belki jest realne.
Wtedy, w przypadku poaru, zachodzi:

LT , LT , 2LT , 2LT ,
1
(4)
gdzie:

LT , 0,5 1 LT LT , 0,2 2LT , (5)
przy czym:
LT , M p , M cr , (6)
Wielko M p, jest miar plastycznej nonoci przekroju przenoszcego zginanie, a

wic - zgodnie z modelem teoretycznym - liczonego z pominiciem powierzchni przekroju
poprzecznego profilowanego rodnika [3], czyli:
M p , b f t f h0 t f k y , f y , 20 (7)
Dla uproszczenia zapisu do dalszych rozwaa wprowadzimy wielko hw h0 t f

wyraajc rami pary si tworzcych moment M p, . Do wyznaczenia wartoci krytycznego
momentu M cr , uoglniono formu wyspecyfikowan i zweryfikowan w pracach [4], [5]
i [6] dla podstawowej sytuacji projektowej (bez rozwaania poaru), miarodajn dla belek
z fad trapezow. W tym celu naley okreli warunki rwnowanoci fady sinusoidalnej
i trapezowej (patrz rys. 2). Na rys. 3 natomiast pokazano interpretacj oznacze stosowanych
w dalszych rozwaaniach.
Rys. 2. Warunki rwnowanoci fady sinusoidalnej i trapezowej.
Rys. 3. Przekrj poprzeczny belki i gwne centralne osie bezwadnoci.
Oglna posta wzoru na M cr , , uoglniona na przypadek poaru, jest nastpujca:

M cr , k E , Ea , 20 I y ,c Gc , J c 1 W2 (8)
L
przy czym:
Gc , - modu sprystoci przy cinaniu dla stali belki z falistym rodnikiem [7]
(patrz rys. 2):
ab k E , Ea , 20
Gc, G , gdzie G oraz 0,3 (9)
ac 21
I y ,c - gwny centralny moment bezwadnoci wzgldem osi y (patrz rys. 3):

I y ,c

t f b f 2t f b 3f t w hw b 2f 12d 2 t w hw (10)
62t f b f t w hw
J c - staa skrcania swobodnego przekroju belki dwuteowej o rodniku z fad

trapezow [4], [5]:
1
Jc
3

2b f t 3f hw t w3 (11)
C w ,c - staa skrcania skrpowanego przekroju belki dwuteowej o rodniku z fad

trapezow [4], [5]:
C w,c

hw2 t f b f 6t f b 3f t w hw b 2f 12d 2t w hw (12)
246t f b f t w hw
W - wspczynnik uwzgldniajcy efekt spaczenia [4], [5]:
k E , Ea , 20C w,c
W (13)
L Gc , J c
Szczegow analiz stopnia redukcji nonoci elementu na zginanie w warunkach

poaru przeprowadzono dla belki WTA500x200x12, dla ktrej (patrz rys. 2 i rys. 3):
b f 200mm , t f 12mm , h0 500mm , t w 2mm , a 30mm , b 47,5mm , c 62,1mm ,
d 20mm . Wykresy zamieszczone w niniejszej pracy sporzdzono dla stali S235
o parametrach: f y , 20 235MPa , E a, 20 210GPa , G20 81GPa , 0,3 . Rozwaano belk
swobodnie podpart o rozpitoci przsa L rwnej odpowiednio: 6m , 9m i 12m . Moment
krytyczny M cr , obliczono przy zaoeniu rwnomiernego rozkadu momentu zginajcego na
dugoci belki. Dla innych rozkadw momentu naley wprowadzi odpowiedni korekt do
otrzymanej wartoci wspczynnika LT , . Uzyskan z oblicze zaleno momentu
krytycznego M cr , od temperatury stali a pokazano na rys. 4. Porwnujc ten wykres
z wartociami wspczynnika k E , z tabeli 1 mona doj do wniosku, e zmiany momentu
krytycznego ze wzrostem temperatury w zasadzie odzwierciedlaj odpowiednie zmiany
moduu sprystoci liniowej. Prawidowo ta w duej mierze przekada si rwnie na
zaleno efektywnej nonoci M Rd , w funkcji temperatury. Trzeba jednak zwrci
szczegln uwag na przebieg zmian wspczynnika niestatecznoci LT , (patrz rys. 5). Jest
on cile powizany z odpowiedni zmiennoci smukoci wzgldnej LT , (patrz rys. 5).
Wykresy zaprezentowane na rys. 5 mog budzi zdziwienie. S one jednak bezporednim
efektem przyjcia w normie [1] sposobu opisu zmian wartoci granicy plastycznoci i moduu
sprystoci podunej stali przy pomocy linii amanych (patrz tabela 1). Nie wynikaj zatem
z samej natury zjawiska fizycznego, ale jedynie z zastosowanej formalnie metodyki jego
modelowania. Warto przy tym podkreli, e z uwagi na bardzo znaczny rozrzut statystyczny
wartoci wspczynnikw k y , i k E , , otrzymanych w wielokrotnie powtarzanych,
znormalizowanych prbach laboratoryjnych, jednoznaczne okrelenie ich miarodajnej
wartoci w zadanej temperaturze stali w zasadzie nie jest moliwe.
Rys. 4. Zalenoci pomidzy temperatur stali a momentem krytycznym zwichrzenia (po lewej) i nonoci na
zginanie ze zwichrzeniem (po prawej) przy rnych rozpitociach belki.
Rys. 5. Zaleno smukoci wzgldnej (po lewej) i wspczynnika zwichrzenia (po prawej) od temperatury stali.
3 NONO NA CINANIE
Wspczynnik redukcyjny z uwagi na niestateczno przy cinaniu w warunkach

poarowych definiowany jest przez autorw niniejszej pracy jako minimum z okrelonych
w danej temperaturze stali wartoci wspczynnikw kwantyfikujcych efekty lokalnej
i globalnej formy utraty statecznoci, w szczeglnoci:

1,15 1,5
c , min ; (14)
k y , f y , 20 k y , f y , 20
0,9 0,5
cr ,l , 3 cr , g , 3
gdzie cr ,l , i cr ,g , s zalenymi od temperatury stali napreniami krytycznymi przy

cinaniu, okrelonymi odpowiednio dla lokalnej (dolny indeks l) i globalnej (dolny indeks g)
formy niestatecznoci. Zgodnie z zaleceniami normy [2] wylicza si je z zalenoci:
2 2
a3 s k E , Ea , 20 t w
cr ,l , 5,34 (15)

h0t w 12 1 2 s
3 3
32,4 k E t w k E I
cr , g , 2 4 E , a , 202 w E , a , 20 z (16)
h0 t w 12 1 s w
w ktrych s jest dugoci sinusoidalnej fady mierzon po jej konturze, a3 2d (patrz

rys. 2) zdwojon amplitud fady, w a b (patrz rys. 2), natomiast I z jest momentem
bezwadnoci pojedynczej fady przedstawionej na rys. 2 wzgldem osi z . Bardziej
szczegowe rozwaania na temat parametrw niestatecznoci przy cinaniu belek ze
rodnikiem z blachy profilowanej mona znale na przykad w [8]. Ostatecznie uoglniona
na przypadek poaru obliczeniowa nono belki cinanej wyrazi si formu:
k y , f y , 20
VRd , c , hw t w (17)
3 M , fi
Rys. 6. Zaleno wspczynnika niestatecznoci (po lewej) i nonoci na cinanie (po prawej) od temperatury stali.
Szczegow analiz w tym przypadku przeprowadzono dla belek WTA500x200x12,

WTA750x200x12, WTA1000x200x12 i WTA1250x200x12, ktrych podstawowe wymiary
geometryczne s nastpujce: b f 200mm , t f 12mm , t w 2mm , a 30mm ,
b 47,5mm , c 62,1mm , d 20mm i wysoko rodnika odpowiednio h0 500; 750;
1000; 1250 mm . Waciwoci stali przyjto identycznie jak w analizie nonoci na zginanie.
Otrzymane zalenoci pomidzy temperatur stali a wspczynnikiem niestatecznoci c ,
oraz obliczeniow nonoci VRd , zostay pokazane na rys. 6. Ich ksztat z formalnego
punktu widzenia odpowiada przebiegowi zmiennoci ze wzrostem temperatury stali
analogicznych wielkoci okrelonych dla przypadku zginania (porwnaj rys. 4).
4 UWAGI KOCOWE
Zaprezentowany w pracy prosty algorytm obliczeniowy pozwala na wstpne

oszacowanie stopnia degradacji nonoci belki typu SIN w warunkach poaru.
W obliczeniach naley uwzgldni nie tylko redukcj podstawowych waciwoci
mechanicznych stali, ale i zaleno od temperatury rnego typu wspczynnikw
niestatecznoci, w tym LT i c . Dalsze badania powinny umoliwi rozwaenie roli

interakcji potencjalnych form lokalnej utraty statecznoci rodnika. Zaproponowane podejcie
trzeba ograniczy do belek o przekrojach klasy 1, czyli takich dla ktrych w temperaturze
poarowej prawdziwa jest nierwno 0,5b f t w t f 9 k E , k y , Ea , 20 f y , 20 [9].
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-2, Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-2: Reguy

oglne. Obliczanie konstrukcji z uwagi na warunki poarowe.
[2] PN-EN 1993-1-5, Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-5:
Blachownice.
[3] Elgaaly M., Seshadri A., Hamilton R. W.: Bending strength of steel beams with
corrugated webs, Journal of Structural Engineering, 1997, 123 (6), str. 772-782,
[4] Jiho Moon, Jong-Won Yi, Byung H. Choi, Hak-Eun Lee: Lateraltorsional buckling of
I-girder with corrugated webs under uniform bending, Thin-Walled Structures, 47/2009,
str. 21-30,
[5] Ngoc Duong Nguyen, Sung Nam Kim, Seung-Ryong Han, Young-Jong Kang: Elastic
lateral-torsional buckling strength of I-girder with trapezoidal web corrugations using
a new warping constant under uniform moment, Engineering Structures, 32/2010,
str. 2157-2165,
[6] Sayed Ahmed E. Y.: Lateral torsion-flexure buckling of corrugated web steel girders,
Proceedings of the Institution of Civil Engineers, Structures and Buildings, 158,
Feb. 2005, str. 53-69,
[7] Samanta A., Mukhopadhyay M.: Finite element static and dynamic analyses of folded
plates, Engineering Structures, 1999, 21, str. 227-287,
[8] Jongwon Yi, Heungbae Gil, Kwangsoo Youm, Hakeun Lee: Interactive shear buckling
behaviour of trapezoidally corrugated steel webs, Engineering Structures, 2008, 30, str.
1659-1666,
[9] Malak M.: Trwao poarowa stalowych konstrukcji prtowych, Monografia 370, Seria
Inynieria Ldowa, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej, Krakw, 2008.
RESISTANCE OF STEEL BEAMS WITH SINUSOIDALLY CORRUGATED WEB

STANDARD APPROACH TO EVALUATION GENERALIZED TO THE FIRE CASE
Summary
A simple calculation technique, helpful in the evaluation of fire resistance of steel I-

beams with sinusoidally corrugated web, is shown in detail and widely discussed in the
presented paper. It is based on the PN-EN 1993-1-5 standard recommendations and,
moreover, it is fully compatible with the design approach given in PN-EN 1993-1-2. Both
bending carrying capacity with the imminence of the occurrence of lateral-torsional buckling
and shear resistance of corrugated web are estimated for fully developed fire conditions. Not
only the values of basic material properties, particularly of steel yield point and elasticity
modulus, are reduced when high temperature is taken into account, but also the corresponding
instability factors, quantifying the influence of local and global buckling phenomena. The
proposed methodo-logy is applicable for the assessment in such analysis only if the beam
cross-section belongs to class 1 and, conclusively, the plastic deformations of the member are
acceptable.
Anna PALISSON SOK1

Leopold SOK2
SOKOL PALISSON Consultants, Francja
SOKOL Consultants, Francja
WYMIAROWANIE BLACH FADOWYCH STOSOWANYCH

W PYTACH ZESPOLONYCH STALOWO-BETONOWYCH
STRESZCZENIE
Zgodnie z norm europejsk ENV 1994-1-1 z roku 1992 ([1]), blachy fadowe
stosowane w pytach zespolonych stalowo-betonowych naleao oblicza w stanie
sprystym, wykluczajcym pojawienie si przegubw plastycznych na podporach.
W wyniku prac badawczo wdroeniowych zrealizowanych na pocztku lat
dziewidziesitych ubiegego stulecia wykazano, e ten typ oblicze prowadzi do rozwiza
nieekonomicznych, nieuzasadnionych z punktu widzenia technicznego i zaproponowano
model zachowania z przegubami plastycznymi na podporach ([2]).
Model ten zosta zaakceptowany przez komitet naukowy i techniczny SC4/TC250
i wprowadzony do ostatecznej wersji EN 1994-1-1 [3]. Procedura dla tych oblicze,
przeznaczona rwnie dla blach przekry dachowych, zostaa podana w EN 1993-1-3 ([4]).
Warunkiem stosowania tego sposobu oblicze jest dowiadczalne sprawdzenie
zachowania blachy na podporach porednich:
- wytrzymao przekroju (interakcja momentu i reakcji),
- zdolno przekroju do obrotu (zaleno moment obrt),
przy czym w odniesieniu do blach fadowych stosowanych w pytach zespolonych naley
dodatkowo uwzgldni schematy obcie wedug normy EN 1991-1-6 ([5]).
Naley tu jednak zauway, e wyej wymienione normy nie zawsze podaj
szczegowo i w sposb "explicite" tok postpowania. W niniejszym opracowaniu podane s
wic dodatkowe informacje przeznaczone dla uytkownikw tych norm.
Sowa kluczowe: Blacha fadowa, faza konstrukcji, interakcja moment reakcja, pyta
zespolona stalowo betonowa, przegub plastyczny, przekrj zastpczy,
zaleno moment obrt
________________________
1
spconsultants@yahoo.fr
2
leopoldsokol@aol.com
280 A. Palisson Sok, L. Sok
1 WSTEP
Wemy blach fadow w ukadzie wieloprzsowym poddan stopniowo

zwikszajcemu si obcieniu jednostajnie rozoonemu. Rozrnimy trzy fazy pracy ukadu
([6],[7]) zilustrowane na Rys. 1.
q
Ewolucja dystrybucji momentu zginajcego M w kolejnych fazach
wzrostu obcienia q:
faza (2)
faza (1)
M
faza (3)
Ewolucja momentu bezwadnoci I w kolejnych fazach wzrostu

obcienia q: Strefy z momentem bezwadnoci I
Moment bezwadnoci I
zmiennym w fazie (2)
stay w fazie (1)
Strefy z momentem Osabienie miejscowe na

bezwadnoci I zmiennym w podporze (przegub plastyczny)
fazie (3)
Rys. 1 Fazy pracy blachy w ukadzie cigym
W fazie (1), przy maych napreniach, moment bezwadnoci na caej dugoci

zachowuje swoj pen warto Ib. Ukad znajduje si w fazie zachowania liniowego
sprystego: moment zwiksza si z zalenoci homotetyczn, ugicie jest proporcjonalne do
obcienia.
Od chwili gdy przekroje najbardziej obcione (w obrbie podpory poredniej)
wchodz w stan post-krytyczny, zaczyna si faza (2), w czasie ktrej moment bezwadnoci
nie jest stay na caej dugoci, w zwizku z czym ukad nie zachowuje si liniowo.
Stateczno sprysta cianek i ewentualnych usztywnie podunych jest osignita,
natomiast naprenia nie osigaj jeszcze granicy sprystoci. Po odcieniu ukad wraca do
swojego wyjciowego pooenia, bez odksztace plastycznych, to znaczy e zachowuje si
on elastycznie, cho ju nie liniowo.
Po spowodowaniu odksztace plastycznych pod wpywem interakcji momentu
i reakcji, na podporze jest utworzony przegub plastyczny i ukad wchodzi w faz (3): w miar
jak obcienie wzrasta, moment rezydualny na podporze si zmniejsza, natomiast ugicie
i moment przsowy wzrastaj.
Zniszczenie nastpuje, gdy w przle tworzy si drugi przegub plastyczny, zamieniajc
ukad w mechanizm (ukad geometrycznie zmienny), lub gdy na podporze skrajnej jest
osignita wytrzymao przekroju na zmiadenie.
Reasumujc, mona zauway, e w zachowaniu ukadu cigego zasadnicz rol
odgrywa przekrj znajdujcy si nad podpor poredni, na ktrym w niniejszym
opracowaniu zostanie skoncentrowana nasza uwaga.
Wymiarowanie blach fadowych stosowanych w pytach zespolonych 281
2 OBCIAENIA DZIAAJCE NA BLACH W FAZIE WYKONAWCZEJ
W fazie wylewania betonu przed jego zwizaniem naley uwzgldni nastpujce

obcienia:
- ciar wasny blachy i betonu mokrego,
- obcienia konstrukcyjne, zawierajce akumulacj lokaln betonu okrelon w normie [5],
- wpyw dodatkowego ciaru betonu spowodowanego ugiciem blachy.
Stosownie do normy [5], w fazie wykonawczej naley uwzgldni takie pooenie
obcie, przy ktrym rozwaany efekt jest najwikszy.
W duym skrcie i uproszczeniu mona powiedzie, e na przykad dla sprawdzenia
wytrzymaoci w przle, naley przyj obcienie wedug schematu (a) i dla sprawdzenia
wytrzymaoci na podporze poredniej, wedug schematu (b) (Rys. 2).
(a) (b)
Rys. 2 Rozkad obcie w fazie konstrukcji wedug normy [5]
3 SPRAWDZENIE WYTRZYMAOCI BLACHY W UKADZIE CIGYM
3.1 Stanowisko normy EN 1993-1-3 [4]
3.1.1 Obliczenia teoretyczne
Wedug [4] obliczenia teoretyczne naley wykonywa przy zaoeniu zachowania

sprystego. W stanie granicznym nonoci przekrj na podporze powinien speni warunek:
Mi,Ed / Mi,Rd 1 (1)
Ri,Ed / Ri,Rd 1 (2)
M i , Ed Ri , Ed
1.25 (3)
M i , Rd Ri , Rd
gdzie: Mi,Ed jest momentem spowodowanym obcieniem obliczeniowym

Mi,Rd jest wytrzymaoci obliczeniow na zginanie
Ri,Ed jest reakcj spowodowan obcieniem obliczeniowym
Ri,Rd jest wytrzymaoci obliczeniow na reakcj podporow
Zalenoci (1) (3) mona zobrazowa wykresem pokazanym na Rys. 3.
Mi,Ed
M0=1.25Mi,Rd
Mi,Rd ai
0.25Mi,Rd aj
Ri,Ed
0.00 0.25Ri,Rd Ri,Rd R0=1.25Ri,Rd
3 Wykres przedstawiajcy wytrzymao przekroju na podporze poredniej
3.1.2 Obliczenia wspomagane badaniami
Aby mc wykorzysta rezerw plastyczn po przekroczeniu wytrzymaoci przekroju

na podporze, naley dysponowa nastpujcymi danymi:
- zaleno moment reakcja (nazywana w umownym skrcie "M-R"
- zaleno moment obrt (nazywana w umownym skrcie "M-"
W literaturze mona spotka prby teoretycznego ujcia tych zalenoci ([8], [9]), [10]
i [11]), jednake nie znalazy one praktycznego zastosowania.
Norma [4] przewiduje, e dane te naley uzyska z bada dowiadczalnych, wedug
procedury podanej w Aneksie A tej normy. Ukad badawczy jest pokazany na Rys. 4.
Rys. 4 Ukad badawczy dla okrelenia zachowania blachy na podporze poredniej [4]
Obcienie F z siownika przekazane jest na blach za porednictwem belki, ktra

odpowiada podporze o szerokoci be. W tym ukadzie moment i reakcja pod si F s
zwizane zalenoci:
M = F*s/4 (4)
Aby pokry zakres przewidzianych rozpitoci (z wartoci minimaln Lmin

i maksymaln Lmax), rozpito s prbek jest zawarta w granicach 0.4Lmin s 0.4Lmax.
Czujniki ugi usytuowane w punktach B i D pozwalaj na wyeliminowanie wpywu
osiadania prbki na podporach. Aby mc kontynuowa badania po przekroczeniu

wytrzymaoci blachy, obcienie siownika naley dozowa z kontrol przesunicia.
Wyniki "brutto" bada naley najpierw skorygowa biorc pod uwag odchyki od
nominalnej granicy sprystoci i gruboci blachy a nastpnie okreli wartoci
charakterystyczne przy pomocy analizy statystycznej w funkcji odchylenia standartowego
i iloci przebadanych prbek nalecych do jednej populacji. Otrzymane w ten sposb
wartoci "M-R" dla rnych dugoci prbek, oznaczone jako (a), s przedstawione
schematycznie na Rys. 5.
(b)
(a)
Rys. 5 Wyniki bada typu "M-R" dla 3 rnych dugoci prbek
Linia amana (b) okrela wytrzymao pod jednoczesnym dziaaniem momentu

i reakcji. W czasie oblicze, punkty odpowiadajce tej parze wysikw musz znajdowa si
poniej tej linii. Dla kadej grupy prbek o tych samych wymiarach, okrela si nastepnie
zaleno "F " (obcienie - ugicie). Przykad takiej zalenoci jest pokazany na Rys. 6.
Fmax
F1
F F
2
F3
F4
F5
lin,2 el,2 pl,2
Rys. 6 Przykad zalenoci siy F od ugicia , otrzymanej z bada ([4])
Obrt przekroju jest okrelony funkcjami:

2 pl e lin
(5a)
0,5s e
2 pl e el
(5b)
0,5s e
gdzie:el jest ugiciem dla danego obcienia Fi na czci wznoszcej wykresu, przed
osigniciem obcienia Fmax
pl jest ugiciem na czci opadajcej wykresu, odpowiadajce temu samemu

obcieniu Fi
lin jest ugiciem zastpczym, ktre byoby otrzymane przy zachowaniu liniowym
e jest ugiciem zmierzonym w odlegoci e od podpory
s jest rozpitoci prbki
Wzr (5a) ma zastosowanie, gdy w obliczeniach dystrybucji momentw w wyniku

obrotu przyjmuje si stay moment bezwadnoci na caej dugoci, rwny momentowi
cakowitemu ("brutto") przekroju.
Wzr (5b) ma zastosowanie, gdy w obliczeniach dystrybucji momentw w wyniku
obrotu przyjmuje si zmienny moment bezwadnoci, rwny momentowi zastpczemu
bezwadnoci spowodowanemu momentem w danym przekroju. W praktyce dzieli si
wwczas przso na okrelon ilo odcinkw, ze staym "urednionym" momentem dla
kadego odcinka.
Przykad zalenoci "M-" jest pokazany na Rys. 7.
Mmean
0,9Mmean Md
1

Rys. 7 Przykad zalenoci "M-" dla grupy prbek o danej dugoci ([4]).
Dla kadej grupy prbek o tych samych wymiarach, okrela si krzywe "rednie
zredukowane" (rednia warto przemnoona przez wspczynnik redukcyjny 0.9)
przedstawiajce zaleno obliczeniow "M-".
3.2 Interpretacja zasad podanych w [4]
Naszym celem bdzie teraz okrelenie wsplnej paszczyzny dla oblicze teoretycznych
z zalenoci pokazan na Rys 3 i oblicze wspomaganych badaniami, z zalenoci pokazan
na Rys. 5.
Z punktu widzenia formalnego, w obliczeniach wspomaganych badaniami mona
sparametryzowa obliczenia w odniesieniu do kadego z odcinkw interpolacyjnych (b)
pomidzy punktami (a) otrzymanymi z bada prbek o rnych dugociach. Obliczenia te s
jednake utrudnione w porwnaniu do znacznie prostszego prawa zachowania przyjtego
w obliczeniach teoretycznych wg Rys. 1.
Nasuwa si, wic idea uproszczenia polegajcego na zastpieniu linii amanej zoonej
z wielu odcinkw (b) przez jeden odcinek poprowadzony w taki sposb, by aden z punktw
pomiarw nie znalaz si poniej tego odcinka, wedug schematu pokazanego na Rys. 8.
Prosta przechodzca przez punkty ai i aj przecina osie ukadu w punktach M0 i R0
okrelona wzorami:
M0 = Mi,max*M (6)
R0 = Ri,max*R (7)
M R 1
gdzie: M (8)
M R 1
M R 1
R (9)
R M 1
M i , max
M (10)
M i , min
Ri , max
R (11)
Ri , min
Rys. 8 Schemat zastpczy dla sprawdzenia interakcji "M-R" na podporze
Aby otrzyma zapas bezpieczestwa 10% wymagany klauzula 7.2(1) normy [4],
wartoci M0 i R0 naley przemnoy przez wspczynnik = 0.9 i ostatecznie otrzymuje si
nastpujc zaleno dla interakcji "M-R":
M i , Es Ri , Es
(12)
M M i , max R Ri , max
gdzie: Mi,Es jest momentem spowodowanym obcieniem charakterystycznym
Ri,Es jest momentem spowodowanym obcieniem charakterystycznym
Mi,max i Ri,min s wytrzymaociami odpowiadajcymi punktowi ai na Rys. 8
Ri,max i Mi,min s wytrzymaociami odpowiadajcymi punktowi aJ na Rys. 8
Naley oczywicie speni dwa zwizane z tym warunki:
Mi,Es / Mi,Rs (13)
Ri,Es / Ri,Rs (14)
Zauwamy, e jeli wyrazimy rwnanie (3) w postaci:

M i , Ed Ri , Ed
1 (3')
1.25M i , Rd 1.25 Ri , Rd
wwczas rwnanie (12) bdzie przedstawiao uoglnion posta rwnania (3').

Naley tu jednak zwrci uwag na zasadnicz rnic w zasadach stosowania tych

rwna:
- przy obliczeniu teoretycznym wysiki Mi,Ed i Ri_Rd obliczane s w stanie granicznym nonoci,
- przy obliczeniu teoretycznym wysiki Mi,Es i Ri_Rs obliczane s w stanie granicznym uytkowalnoci.
Wynika z tego, e obliczenia wspomagane badaniami s znacznie korzystniejsze ni
obliczenia teoretyczne.
Zanim przejdziemy do praktycznej ilustracji interpretacji bada wedug wyej
przedstawionej procedury, zaprezentujemy przykady blach stosowanych w pytach
zespolonych (Rys. 9. i 10):
Rys. 9. Profil Cofraplus 60 firmy ArcelorMittal
Rys. 10. Profil Cofrastra 70 firmy ArcelorMittal
W poniszym przykadzie, populacja prbek badawczych skada si z piciu grup blach

o tej samej gruboci i o rnych dugociach. Wykres otrzymanej zalenoci "M-R" dla kadej
z tych grup jest pokazany na Rys. 11.
350
300
Moment (daN*m/m)
250
Wynik
200 Wykres
150
100
50
0
0 500 1000 1500 2000 2500
Reakcja (daN/m)
Rys. 11 Wykres wytrzymaoci na interakcje otrzymanej z bada

Wyniki podane na wykresie odpowiadaj wartociom charakterystycznym, to znaczy

po korekcie i interpretacji statystycznej.
W danym przypadku obroty s okrelone przy pomocy rwnania (5a), ktre ma t
zalet, e w czasie oblicze dystrybucji momentw pozwala unikn dodatkowej iteracji
zwizanej ze zmian zastpczego momentu bezwadnoci podczas iteracji obrotu na
podporze. Otrzymana zaleno "M-" jest pokazana na Rys. 12.
Rys. 12. Wykres zalenoci "M-" otrzymany z bada dla kompletu prbek
Na rys. 12 s=sij, gdzie: i wskazuje numer grupy prbek o danej dugoci, - j wskazuje
numer prbki o danej dugoci.
Ksztat krzywych na rys 12 wskazuje, e:
- zachowanie nieliniowe zaczyna si w kocowej czci fazy sprystej, przed osigniciem
wytrzymaoci,
- w fazie nieliniowej, w miar jak wzrasta obrt na podporze, moment rezydualny w
przegubie plastycznym maleje, zachowujc jednak wielko znaczc (na og od 40 do
70% wielkoci maksymalnej).
Zasady oblicze z wykorzystaniem zalenoci "M-R" i "M-" s nastpujce:
stan graniczny uytkowalnoci jest okrelony dwoma kryteriami:
- ugicie graniczne (L/180),
- osignicie wytrzymaoci na podporze poredniej, okrelone warunkami (12) (14)
stan graniczny nonoci jest okrelony nastpujcymi warunkami:
- osignicie wytrzymaoci na zginanie w przle, przeksztacajce ukad w mechanizm,
- osignicie wytrzymaoci na podporze skrajnej,
- przekroczenie zdolnoci do obrotu (maksymalnego obrotu zarejestrowanego w badaniach).
Uwaga:
Wedug normy [4], nie jest dopuszczalne utworzenie przegubu plastycznego na
podporach tymczasowych (stemplach). Znaczy to, e wytrzymao na tych podporach jest
sprawdzana w stanie granicznym nonoci wedug wzorw:
M i , Ed Ri , Ed
1 (15)
M M i ,max R Ri , max
Mi,Ed / Mi,max 1 (16)

Ri,Ed / Ri,max 1 (17)
3.3 Model obliczeniowy
Obrt przekroju na podporze poredniej w ukadzie cigym wieloprzsowym jest

okrelony ktem pomidzy stycznymi linii ugicia po obu stronach niecigoci na podporze
(Rys. 13).
1
=1+2
Rys. 13. Obrt przekroju w przegubie plastycznym na podporze
Mamy tu do czynienia z belka wieloprzsow, z przegubami sprystymi na

podporach (Rys. 14), przy czym stae spryste K1() przegubw s funkcj obrotu :
M
K (18)

Rys. 14. Schemat statyczny ukadu
Ukad ten nie nadaje si oczywicie do oblicze "rcznych", naley uciec si tutaj do
metod komputerowych. W obliczeniach tych korzystnie jest zastpi wartoci dyskretne M-
funkcjami analitycznymi i(Mi). Funkcje te mona okreli, na przykad, przy pomocy
szeregw Fourriera, minimalizujc bd metod rednich kwadratw.
Obliczenia mona robi metod iteracyjn, w kadym kolejnym kroku zastpujc
poprzedni warto przez warto nastpn (M), interpolujc jednoczenie midzy funkcjami
i(Mi) odpowiadajcymi rnym wartociom Mi/Ri.
W schematycznym ujciu, procedura oblicze jest nastpujca:
1. Wprowadzenie danych
2. Okrelenie funkcji analitycznych i(Mi) na miejsce wartoci dyskretnych otrzymanych
z bada
3. Inicjalizacja sztywnoci spryn K(). W pierwszym kroku mona przyj dowoln
arbitraln warto K()
4. Przystpuje si do oblicze iteracyjnych. W kadym kroku iteracji, na podporach
porednich:
- oblicza si moment M, reakcj R i obrt ,
- dla otrzymanego stosunku M/R znajduje si warto (M) przez interpolacje midzy
krzywymi i(Mi), odpowiadajcymi ssiednim wartociom Mi/Ri,
- jeli dwie ostatnie wartoci s wystarczajco bliskie, zatrzymujemy iteracj, jeli
za nie, to kontynuujemy przyjmujc w nastpnym kroku K()=M/[(M)], a do
uzyskania zadowalajcej dokadnoci.
4 PODSUMOWANIE
W artykule podano:
- komentarze uatwiajce zastosowanie norm europejskich [3 i 4], dotyczcych obliczania
blach stosowanych w pytach zespolonych, w fazie konstrukcyjnej:
- dodatkowe informacje dotyczce realizacji bada dowiadczalnych,
- dodatkowe informacje dotyczce interpretacji bada dowiadczalnych zwizanych
z okreleniem parametrw dla oblicze blach z wykorzystaniem przegubw
plastycznych na podporach,
- uoglnion posta rwnania dla wytrzymaoci przekroju podporowego na interakcje
moment reakcja, wspln dla metody teoretycznej oblicze i dla metody oblicze
wspomaganej badaniami.
PIMIENNICTWO
[1] ENV 1994-1-1: 1992 Eurocode 4 - Design of composite steel and concrete structures,
Part 1.1 General rules and rules for buildings
[2] Sokol, L.: Nonlinear Calculation Model for Steel Decking in Construction Stage, Working
Background Document SC4/TC250, 1994.
[3] PN EN 1994-1-1 Eurokod 4: Obliczenia konstrukcji zespolonych stalowo-betonowych,
Cz 1-1 : Reguy oglne i reguy dla budynkow, 2005
[4] EN 1993-1-3 PN-EN 1993-1-3:2008, Eurokod 3 - Projektowanie konstrukcji stalowych.
Cz 1-3: Reguy oglne. Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach
profilowanych na zimno
[5] EN 1991-1-6 Eurocode 1 - Actions on the structures, Part 1-6 : General actions Actions
during execution, 2005
[6] Sokol, L.: Some Specific Aspects of Elastic-Plastic Behaviour of Profiled Steel Sheeting
and Decking, Thin-Walled Structures Vol 29, Nos. 1- 4, pp. 101-112, 1997
[7] Sokol, l.: A non linear design model for continuous multi-span light gauge sheeting and
Members, 14th international specialty conference on cold formed steel structures, october
15 16, 1998, University of Missouri - Rolla, St. Louis, Missouri
[8] Tsai, Y.-M.: Comportement sur appuis de tles minces formes froid, Thse no. 689,
Ecole Polytechnique Fdrale de Lausanne, 1987
[9] Luure P., Crisinel M.: Redistribution of moments at the interior support for cold formed
sheeting, ICOM 288, Ecole Polytechnique Fdrale de Lausanne, October 1993
[10] Baker Monique C.M.: Web Crippling of Cold-Formed Steel Members, Ph.D. Thesis,
Eindhoven University of Technology, 1992
[11] Hofmeyer H.: Combined Web Crippling and Bending Moment Failure of First-
generation Trapezoidal Steel Sheeting, Eindhoven University Press, 2000
[12] Publication ECCS - Design Manual for Composite Slabs, Technical Committee 7,
Working Group 7.6, N 87, 1995
DESIGN OF STEEL SHEETING FOR COMPOSITE SLABS
Summary
According to the European norm ENV 1994-1-1 from 1992, in construction stage the
steel sheeting for composite slabs was calculated in elastic area behavior.
On the basis of theoretical and experimental research, a non linear model, with plastic
hinges at the supports in Ultimate Limit State, has been proposed and accepted for the version
EN 1994-1-1 from 2005.
The basic condition for the application of this method is an experimental determination
of the calculation parameters, so called M-R and M- relations. However, the information
about the testing given in the relevant norms is not always sufficient for the users.
The aim of the paper is to give complementary information about testing, interpretation
of tests, and use of results of testing in the proposed calculation model.
Zdzisaw PISAREK1
MECHANICZNY MODEL WZA ZESPOLONEGO

OBCIONEGO MOMENTEM DODATNIM
STRESZCZENIE
W konstrukcjach ramowych, poczenia rygli ze supami s projektowane na momenty

ujemne pochodzce od obcie grawitacyjnych. W niektrych jednak sytuacjach, wzy te s
poddane obcieniu momentem dodatnim. W referacie przedstawiono propozycj
mechanicznego modelu wza sucego do okrelania jego charakterystyk podatnociowych.
Model ten zosta oparty na metodzie skadnikowej rekomendowanej przez Eurokody.
Omwiono take wpyw odksztace konstrukcji na rozkad si w wle. Przedstawiono
rwnie procedur obliczania nonoci i sztywnoci pocztkowej wza obcionego
momentem dodatnim.
Sowa kluczowe: konstrukcje zespolone, wzy, obcienia wyjtkowe, model mechaniczny,

metoda skadnikowa
1 WPROWADZENIE
Konstrukcje ramowe budynkw coraz czciej projektowane s z zastosowaniem stropw

zespolonych. Wzy takich ram s projektowane gwnie do przenoszenia momentw ujemnych
(Rys. 1a). Wtedy siy ciskajce i cinanie przenosi poczenie stalowego rygla, a siy
rozcigajce prty zbrojeniowe elbetowej pyty. W przypadku znacznego obcienia
poziomego wywoanego przez wiatr, trzsienie ziemi lub inne zdarzenia wyjtkowe, wzy
mog by obcione momentem dodatnim. Siy ciskajce wtedy przenosi pyta elbetowa,
natomiast rozciganie poczenie rygla stalowego ze supem (Rys. 1b).
Rys. 1. Poczenie rygla ze supem obcione a momentem ujemnym, b momentem dodatnim.

________________________
1
pisarzdz@prz.edu.pl
292 Z. Pisarek
2 NONO WZA OBCIONEGO MOMENTEM DODATNIM
Rekomendowane w Eurokodzie [1], [2] analityczne metody do okrelania nonoci

i sztywnoci pocze s oparte na metodzie skadnikowej. Procedury przedstawione w tych
normach odnosz si jedynie do wzw obcionych momentem ujemnym. W metodzie
skadnikowej, nono kadej ze stref wza jest uzaleniona od jej najsabszego skadnika.
Dlatego wyodrbnia si w poczeniu skadniki podstawowe i okrela ich nono
i wspczynniki sztywnoci.
W poczeniach rygla ze supem wyrnia si trzy podstawowe strefy przenoszce
obcienia ciskan, cinan i rozcigan. W wzach obcionych momentem dodatnim,
strefa rozcigana jest poczeniem stalowym i moe by obliczana zgodnie z procedurami
podanymi w [2]. cinany panel rodnika supa rwnie moe by obliczany wedug procedur
podanych w [2]. W przypadku gdy rodnik supa jest obetonowany, to obliczeniowa nono
panelu rodnika na cinanie, moe by zwikszona wg [1], [3]. Nono strefy ciskanej jest
zalena od wytrzymaoci ciskanej pyty elbetowej. Wytrzymao pyty elbetowej
w strefie ciskanej mona oblicza ze wzoru:
Fc, sc , Rd beff x f cd Fc , s , Rd (1)
gdzie f cd jest obliczeniow wytrzymaoci betonu na ciskanie,

, s wspczynnikami uwzgldniajcymi prostoktny rozkad napre oraz
wysoko strefy ciskanej przekroju betonowego wedug [4],
x jest efektywn wysokoci strefy ciskanej w pycie,
jest wspczynnikiem uwzgldniajcym wpyw zarysowania pyty elbetowej
na jej nono na ciskanie,
Fc , s , Rd jest nonoci prtw zbrojeniowych pyty elbetowej w strefie ciskanej,
beff jest efektywn szerokoci wsppracujc pyty elbetowej.
Efektywna szeroko pyty elbetowej wedug [1] zaley od rozpitoci belki

z warunku:
beff b0 bei (2)
gdzie b0 jest odlegoci midzy rodkami skrajnych cznikw zespalajcych,

bei jest efektywn szerokoci pki betonowej z kadej strony beki,
beff jak powyej.
Efektywn szeroko pki betonowej z kadej strony rodnika belki przyjmuje si

jako Le/8, ale nie wicej ni wynosi odlego od skrajnego cznika do rodka odlegoci
midzy rodkami ssiednich belek. W [5] przyjto, e szeroko efektywna pyty zaley od
wysokoci przekroju supa ze wzoru:
beff ,conn b0 0,7 hc beff (3)
gdzie hc jest wysokoci przekroju supa,

beff ,conn jest efektywn szerokoci wsppracujcej pyty elbetowej (Rys. 2),
b0 , beff jak powyej.
Mechaniczny model wza zespolonego obcionego momentem dodatnim 293
Rys. 2. Model kratownicowy przekazywania niezrwnowaonej siy z pyty elbetowej na sup.
Wyraenie (3) odnosi si do przypadkw, gdy obcienia przyoone po obydwu

stronach supa jest rne i przenosi si ono bezporednio na sup. Dotyczy to gwnie supw
skrajnych w konstrukcji ramowej.
Prty zbrojeniowe, ktre znajduj si w obrbie strefy ciskanej elbetowej pyty
stropowej zwikszaj jej nono i mog by uwzgldnione w obliczeniach. Nono
ciskanych prtw zbrojeniowych mona obliczy ze wzoru:
Fc, s , Rd As f yd , s / s (4)
gdzie As jest przekrojem prtw zbrojeniowych rozmieszczonych na efektywnej

szerokoci pyty stropowej,
f yd , s jest granic plastycznoci materiau prtw zbrojeniowych,
s jest wspczynnikiem bezpieczestwa dla stali zbrojeniowej.
Charakterystyka poczenia w konstrukcji nie zaley jedynie od jego parametrw

wytrzymaociowych, lecz take od historii obcienia. Poczenia s projektowane do
przenoszenia obcie w eksploatacyjnej sytuacji obliczeniowej. W przypadku stadium
montau i przy niewielkich obcieniach uytkowych, mocno zbrojona pyta nad podpor
przenosi momenty zginajce bez zarysowania (Rys. 3a). W stadium eksploatacji, zazwyczaj
obcienia s na tyle due, e nastpuj zarysowanie pyty elbetowej, a prty zbrojeniowe
ulegaj wydueniu z lokalnym uplastycznieniem (Rys. 3b). Zjawisko to nie jest brane pod
uwag w poczeniach podczas normalnej ich pracy w stadium eksploatacji, ale wpywa na
nono i sztywno wza obcionego momentem dodatnim.
Rys. 3. Rozkad si wewntrznych w poczeniu obcionym momentem ujemnym a) przed zarysowaniem,

b) po zarysowaniu.
294 Z. Pisarek
Zarysowanie elbetowej pyty stropowej powoduje degradacj nonoci betonu przy

ciskaniu. Zmniejszenie nonoci mona zaobserwowa na przykad w wzach poddanych
obcieniu cyklicznie zmiennemu. Degradacja wytrzymaoci betonu po pierwszych cyklach
obcienia nie przekracza zwykle 5 procent, dlatego:
1,0 - dla niezarysow anej pytyelbetowej (Rys. 3a)

(5)
0,95 - dla zarysowanej pytyelbetowej (Rys. 3b)
Nono strefy ciskanej jest ograniczona przez grubo pyty stropowej ( x hslab ).
Warunek ten zazwyczaj jest speniony, poniewa poczenie rubowe w strefie rozciganej
jest przyjmowane konstrukcyjnie dla normalnej sytuacji obliczeniowej. Z warunku
rwnowagi wysoko strefy ciskanej oblicza si z wykorzystujc wyraenie:
Fc,cs , Rd Ft , r , Rd (6)
r
gdzie Ft , r , Rd jest nonoci na rozciganie r-tego szeregu rub,
3 SZTYWNO POCZTKOWA WZA
Obliczenia sztywnoci pocztkowej wza wymagaj znajomoci podatnoci kadej

z czci podstawowej wza i jej pozycji w poczeniu. Charakterystyki kadego ze
skadnikw zwykle definiujemy jako sprysto-plastyczne lub sztywno plastyczne [6].
Przyjmuje si, e skadniki sztywno plastyczne s nieodksztacalne i w wikszoci wypadkw
nie bior udziau w globalnych odksztaceniach wza. Niekiedy jednak, zwaszcza gdy mamy
do czynienia z obcieniem zmiennoznakowym czci podstawowej o asymetrycznej
charakterystyce, sumaryczne odksztacenia mog by znaczce i naley je uwzgldni
w obliczeniach. W poczeniach obcionych najpierw momentem ujemnym a nastpnie
dodatnim, niektre skadniki wza s odksztacone plastycznie.
Proponowany model mechaniczny wza, obcionego ujemnym i dodatnim momentem
zginajcym przedstawiono na rys. 4.
Rys. 4. Proponowany moment model mechaniczny do oszacowania sztywnoci pocztkowej wza.

Sztywno pocztkow moemy oblicza ze wzoru:

E z2
Sj (7)
1

i ki
gdzie k i jest wspczynnikiem sztywnoci i-tej czci podstawowej wza,

E jest moduem sprystoci podunej stali,
z jest ramieniem si wewntrznych w wle,
jest parametrem uwzgldniajcym stopie wytenia czci skadowych wza.
Poczenie obcione momentem dodatnim skada si z nastpujcych czci

podstawowych. - rodnik supa w strefie rozciganej (cwt),
- rodnik supa w strefie ciskanej (cwc),
- rodnik supa w strefie cinanej (cws),
- zginany pas supa w strefie rozciganej (cft),
- zginana blacha czoowa w strefie rozciganej (ept),
- ruby w strefie rozciganej (bt),
- rodnik belki w strefie rozciganej (bwt),
- pyta elbetowa w strefie ciskanej (csc), oraz
- polizg w poczeniu zespolenia pyty z belk stalow przy ciskaniu (st/c).
Wikszo z czci podstawowych wystpuje w typowych wzach stalowych
czcych rygiel ze supem, a ich charakterystyki s znane i mog by przyjte np. wg. [2].
Jedynym nowym skadnikiem jest pyta elbetowa w strefie ciskanej (csc). Pyta
elbetowa poddana ciskaniu jest zwykle traktowana jako sztywna, a jej wspczynnik
sztywnoci jest przyjmowany jako nieskoczono. Jednak, przy duych obcieniach
wywoanych globalnym efektem dwigni oraz biorc pod uwag zarysowanie pyty
w stadium eksploatacji, odksztacenia pyty powinny by wzite pod uwag przy okrelaniu
sztywnoci wza. Wspczynnik sztywnoci elbetowej pyty stropowej moe by obliczony
z warunku [5]:
Ec w
k c , s ,c 0,8 beff x l (8)
E sr
gdzie Ec jest siecznym moduem sprystoci podunej betonu,
w jest redni szerokoci rozwarcia rysy powstaej w fazie eksploatacji,
sr jest rednim rozstawem rys w fazie eksploatacji,
l jest zasigiem dodatniego momentu zginajcego na dugoci belki,
beff , x, E jak wyej.
Polizg w poczeniu zespolenia, pomidzy elbetow pyt stropow, a belk stalow

przy ciskaniu, moe by przyjmowany w sposb identyczny jak dla wzw obcionych
momentem ujemnym [1], przy czym naley wzi pod uwag charakter odksztace
cznikw zespolenia. W przypadku cznikw, ktrych forma zniszczenia nie jest sprysta,
naley uwzgldni ich odksztacenia powstae w stadium eksploatacji. Sztywno
pojedynczego cznika cinanego przyjmuje si na podstawie bada dowiadczalnych, jako
stosunek obcienia do polizgu przypadajcego na jeden cznik, gdy obcienie jest na
poziomie 70% charakterystycznej nonoci cznika na cinanie. Wyniki bada cznikw
zespalajcych mona znale w literaturze np. [7], [8].
296 Z. Pisarek
4 CIGNOWA PRACA KONSTRUKCJI I GLOBALNY EFEKT DWIGNI
Przedstawiony powyej model obliczeniowy odnosi si do przypadku, gdy mamy do

czynienia jedynie z wzem obcionym momentem zginajcym. W realnych konstrukcjach
moemy wyrni dwa przypadki. Gdy konstrukcja jest obciona bocznym dziaaniem
wiatru, lub trzsieniem ziemi o niewielkiej amplitudzie, schemat statyczny ukadu
konstrukcyjnego nie zmienia si, zmienia si tylko znak momentu wzowego. Siy podune
w ryglach ramy w tym przypadku s znikome i mog by pominite przy analizie wzw.
W przypadkach wyjtkowych, gdy supy ramy zostaj zniszczone przez detonacj materiaw
wybuchowych w zamknitej przestrzeni, uderzenie pojazdu bd poar, zmienia si schemat
statyczny ukadu ramowego. Zwykle towarzysz temu znaczne odksztacenia konstrukcji.
Podczas projektowania, obcienia ktre mia przenie zniszczony sup przekazuj si
na pozosta cz konstrukcji. Obcienie to jest przejmowane przez rusztow lub
powokow prac stropw i zaley od systemu konstrukcyjnego budynku. W analizie ram
paskich, siy te s przejmowane przez belkow lub cignow prac rygli i zale od
sztywnoci i nonoci wzw.
4.1 Efekt cignowy
W przypadku zniszczenia
supa poredniego, zachowanie si
konstrukcji zaley od sztywnoci
i nonoci przylegych belek
i wzw. Jeeli poczenia s
wystarczajco sztywne, ukad
przylegych belek ucigla si
i tworzy belk o podwjnej
rozpitoci. Jeeli poczenia s
nie do sztywne, nastpuje
odksztacenie konstrukcji a rygle
zaczynaj pracowa jako cigna.
Pokazany na rysunku 5,
schemat podpowiada sytuacji, gdy
wzy supa rodkowego idealnie
sztywne bd idealnie przegubowe.
Rys. 5. Schemat efektu belkowego i cignowego w ryglach.
W rzeczywistych konstrukcjach
jest to trudne do uzyskania. Siy wewntrzne w wle zale od sztywnoci konstrukcji
i samych wzw. Przykadow zaleno momentu wzowego od sztywnoci podpory
wewntrznej przedstawiono na rysunku 6.
Zalenoci przedstawione na rys. 6,
otrzymano dla belki z dwuteownika
IPE300 o rozpitoci 6 m obcionej
obcieniem rwnomiernie rozoonym
o wartoci 15 kN/m.
gdzie S p jest sztywnoci podpory
wewntrznej,
M j jest nonoci wza,
jest stosunkiem sztywnoci
wza do sztywnoci rygla. Rys. 6. Zaleno momentu wzowego od sztywnoci
podpory poredniej.
4.2 Globalny efekt dwigni
Przemieszczenie wza ramy wywoane np. zniszczeniem supa powoduje obrt

przylegych belek. Traktujc rygiel jako ciao sztywne, jego obrt zwizany jest
z geometrycznym wydueniem (Rys. 7). Powstaje wtedy sia ciskajca zwana globalnym
efektem dwigni. Warto tej siy zaley od geometrii i sztywnoci ukadu konstrukcyjnego.
Rys. 7. Schemat powstawania globalnego efektu dwigni.
Warto siy moemy oszacowa ze wzoru:
1 lb
E A A E b t
Fc, p, Ed 1 (9)
2 s b c eff slab
hb t slab 2 lb2
gdzie Ab jest przekrojem poprzecznym rygla,

lb jest dugoci rygla w wietle supw.
4.3 Wpyw si osiowych na charakterystyk wza
Siy osiowe powstae w wyniku globalnego efektu dwigni i cignowej pracy konstrukcji
obciaj dodatkowo czci podstawowe wza. Nie dziaaj one jednak w tym samym czasie.
Warto tych si jest uzaleniona od deformacji i sztywnoci konstrukcji (Rys. 8).
900
F
[kN] 800
700
600
500
400
300
200
efekt pracy cignowej
100
globalny efekt dwigmi
0

0 100 200 300 400 500
[mm]
Rys. 8. Zaleno siy osiowej w ryglu od pionowego przemieszczenia wza poredniego.
Proponowany model mechaniczny wza z uwzgldnieniem wpywu siy osiowej

przedstawiono na rys. 9
298 Z. Pisarek
Rys. 9. Model mechaniczny wza zespolonego z uwzgldnieniem si osiowych w ryglu.
5 PODSUMOWANIE
Przedstawiony w referacie model obliczeniowy wza pozwala na okrelenie rozkadu

si w wle obcionym dodatnim momentem zginajcym i si osiow. Pozwala rwnie na
wyznaczenie podstawowych charakterystyk potrzebnych do analizy konstrukcji w sytuacjach
wyjtkowych.
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1994-1-1 Eurokod 4. Projektowanie zespolonych konstrukcji stalowo-

betonowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw. PKN 2008.
[2] PN-EN 1993-1-8 Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-8:
Projektowanie wzw. PKN 2005.
[3] Projektowanie i obliczanie pocze i wzw konstrukcji Stalowych. T.2. Red. Brdka J.,
Kozowski A. PWT 2009.
[4] PN-EN 1992-1-1 Eurokod 2: Projektowanie konstrukcji z betonu. Cz 1-1: Reguy
oglne i reguy dla budynkw. PKN 2008.
[5] Demonceau J.F., Jaspart J.P., Klinkhammer R., Oerder R., Weynand K., Labory F., Cajot
L.G.: Recent developments on composite connections Proc Int. Conference
EUROSTEEL 2008, pp. 447-452, Graz, 2008.
[6] Ahmed B., Nethercot D.A.: Prediction of initial stiffness and available rotation capacity of
major axis flush endplate connections. Journal of Constructional Steel Research Vol. 41.
No. 1 pp. 31-60, 1997.
[7] Kucharczyk W.: Belki zespolone stalowo betonowe w konstrukcjach budowlanych.
Wydawnictwo Politechniki Czstochowskiej, 2001.
[8] Kozowski A., Pisarek Z.: czniki do zespolenia pyty betonowej z belk stalow,
Konstrukcje stalowe, Polska Izba Konstrukcji stalowych, 2008.
MECHANICAL MODEL OF STEEL-CONCRETE COMPOSITE JOINT

SUBJECTED TO SAGGING BENDING MOMENT
Summary
In buildings with steel-concrete composite floors, joints are designed to transmit mainly
hogging bending moment. In case of the large horizontal loads due to wind, earthquake or
accidental events, sagging bending moments in a joint can also occur. Additionally, large
deformations of the structure cause tying and prying effects.
In the paper, a mechanical model based on component method for evaluation of
characteristics of the composite joint is presented. The influence of tying and prying actions
on distribution of the internal forces in a joint is also analyzed. The procedure for calculation
of the characteristics of the composite joint with bolted end-plate connection is elaborated too.
Marcin SKWAREK1
Pracownia Projektowa M.Skwarek, J.Hulimka Sp.J., Zabrze
Jacek HULIMKA2
Politechnika lska, Gliwice
WYBRANE PROBLEMY WYZNACZANIA OBCIENIA

WIATREM WIE KRATOWYCH W UJCIU NORM PN-EN
STRESZCZENIE
Referat niniejszy stanowi czciowe podsumowanie dotychczasowych prac zwizanych

z analiz nonoci stalowych wie kratowych na podstawie norm PN-EN. Z uwagi na
ograniczenie objtoci tekstu, ujto w nim jedynie problemy zwizane z oddziaywaniem
wiatru na wiee kratowe i dyskusj najistotniejszych zagadnie dotyczcych wyznaczania
tego obcienia. Analizujc ujte w normach Eurokod zasady i reguy wskazano alternatywne
moliwoci prowadzenia oblicze, skutkujce uzyskaniem wyranie rnych wynikw.
Stwarza to oczywiste problemy, a wrcz uniemoliwia jednoznaczn ocen stopnia
wykorzystania nonoci konstrukcji.
Sowa kluczowe: stalowe wiee kratowe, obcienie wiatrem wie kratowych
1 WPROWADZENIE
Podstawowym dokumentem Eurokod regulujcym zasady obliczania wie kratowych

jest norma [1]. Zasadniczy tekst tego aktu okreli mona mianem oglnych wytycznych,
odsyajcych w miar potrzeby do innych norm, a take po porad specjalisty. W zaczni-
kach [1] dodatkowo podano reguy uzupeniajce, specyficzne dla wie i masztw kratowych.
Zaznaczy naley, e wszystkie one maj status informacyjny, jednak z oczywistych wzgl-
dw, w praktyce inynierskiej traktowane bd jako normatywne.
Patrzc na wszystkie zapisy normy [1] i innych w niej przywoanych, wskaza mona
trzy gwne grupy zagadnie, specyficzne dla oblicze wie kratowych. S to:
wyznaczanie obcienia wiatrem trzonw kratowych wie,
wyznaczanie obcienia wiatrem jw. lecz z uwzgldnieniem elementw wyposaenia
wie (drabiny, pomosty, anteny, trakty kablowe, itp.),
sprawdzenie nonoci (statecznoci) prtw trzonu kratowego wiey wg zacznikw
G oraz H [1].
Do powyszych, jako specyficzne, doda mona jeszcze zagadnienia zwizane z kszta-
________________________
1
marcin.skwarek@pracowniaprojektowa.com.pl
2
jacek.hulimka@polsl.pl
300 M. Skwarek, J. Hulimka
towaniem konstrukcji wie, w szczeglnoci dotyczce zapewnienia statecznoci dynamicznej

poszczeglnych elementw kratownicy, czyli koniecznoci wyeliminowania moliwoci
drga rezonansowych pojedynczych prtw z pulsujcymi prdkociami wiatru.
Niniejsza praca powicona zostaa w caoci pierwszej ze wskazanych wyej grup, tj.
wyznaczaniu obcienia wiatrem trzonw wie kratowych. wiadomie wyodrbniono tu
typowy przypadek, w ktrym w obliczeniach brane s pod uwag elementy wyposaenia. Do-
chodzi tu bowiem konieczno okrelenia (z zachowaniem postanowie normowych [1])
wspczynnikw oporu aerodynamicznego elementw wyposaenia, wydzielonych bd li-
niowych oraz uwzgldnienia interferencji aerodynamicznej w zakresie trzon wiey wyposa-
enie. Warunki normowe [1] s w tym wzgldzie na tyle rozbudowane, e, zdaniem autorw,
niezbdne jest odrbne opisanie tych zagadnie. Wczeniej jednak wymagana jest znajomo
regu oglnych oraz dotyczcych samych trzonw kratowych.
Celem referatu jest, wobec powyszego, omwienie zasad wyznaczania obcienia wia-
trem trzonw kratowych wie stalowych. W odrnieniu od pracy [2], gdzie na potrzeby po-
rwnania norm PN-EN i PN przyjto jedn wybran ciek wyznaczania obcienia wiatrem
wie, tutaj zaprezentowane zostan rne, zamienne procedury norm Eurokod.
2 WARTO SZCZYTOWA CINIENIA PRDKOCI WIATRU
Z punktu widzenia modelowania obcienia wiatrem, warto szczytowa cinienia

prdkoci wiatru wie w sobie zaleno prdkoci wiatru od rodzaju i uksztatowania terenu
oraz wysokoci nad nim, a take chwilowe fluktuacje prdkoci wiatru wok jej wartoci
redniej (bazowej). Zgodnie z norm [3], mona zapisa zaleno okrelajc warto szczy-
tow cinienia prdkoci wiatru jako
q p z C e z qb (1)
gdzie: Ce(z) - wspczynnik ekspozycji uwzgldniajcy rodzaj (chropowato) terenu,
wysoko nad nim oraz intensywno turbulencji prdkoci wiatru,
qb - warto bazowa cinienia prdkoci wiatr
Bazowa warto cinienia prdkoci wiatru wyznaczana jest, zgodnie z [3], wprost z
bazowej wartoci prdkoci wiatru. Korzystajc jednak z podanych w tablicy NA.1 zacznika
krajowego normy [3], podstawowych wartoci bazowego cinienia prdkoci wiatru, w myl
wzoru (4.10) i (4.1) normy, mona zapisa rwnanie
2 2
qb q b, 0 C dir C season (2)
Podejcie takie pozwala wprost uwzgldni rozrzedzenie powietrza wraz ze wzrostem

wysokoci w trzeciej strefie obcienia wiatrem, co wprowadza wzr zacznika krajowego
[3], okrelajcy podstawow warto bazowego cinienia prdkoci wiatru qb,0. Wystpujce
we wzorze (2) wspczynniki to: wspczynnik kierunkowy Cdir oraz wspczynnik sezonowy
Cseason. Ten drugi miaby zastosowanie dla konstrukcji tymczasowych, jednak moe zosta
pominity, gdy zarwno tekst podstawowy [3] jak i zacznik krajowy zalecaj przyjcie
jego wartoci rwnej 1,0. Wspczynnik kierunkowy zosta natomiast okrelony w tabeli
NA.2 zacznika krajowego [3], w sektorach o rozwartoci 30, poczynajc od kierunku N.
Stosowanie tego wspczynnika w przypadku obiektw wieowych, wyniosych ponad przy-
legy teren i budowle, wydaje si jednak nieuzasadnione. Przy najniszej wartoci, moe on
prowadzi do zmniejszenia wartoci cinienia prdkoci wiatru o ponad poow. Jak wynika
z pracy [4], tak znaczne zmniejszenie to efekt poddania analizie statystycznej wiatrw nio-
wych, bez uwzgldnienia sytuacji burzowych. Argumentem przemawiajcym za przyjciem
Cdir = 1,0 mog by take obserwacje autorw niniejszej pracy, na podstawie danych mete-
Wybrane problemy wyznaczania obcienia wiatrem wie kratowych w ujciu norm 301
orologicznych uzyskanych z automatycznych stacji pomiarowych, zlokalizowanych na szczy-

tach grskich Gubawka i Jaworzyna Krynicka. Dane te przedstawiono poniej w postaci
rozkadu maksymalnych kwartalnych, chwilowych prdkoci wiatru (prdkoci poryww
wiatru)
a) b) c)
0 0 0
330 330 330
30 30 30
300 300 1,0 0,8 300 60

60 60
0,
7
270 270 270
90 90 90
240 240 240

120 120 120
0,9
210 210 210
150 150 150
180 180 180
Rys.1. Rozkad najwikszych kwartalnych, chwilowych prdkoci wiatru oraz wspczynnika kierunkowego
a) Gubawka; b) wspczynnik Cdir dla trzeciej strefy obcienia wiatrem; c) Jaworzyna Krynicka
Analiza taka stanowi oczywicie pewne uproszczenie. Mona tutaj jednak stwierdzi
realno wystpienia silnych wiatrw porywistych, na kierunkach obcienia normowego
zagodzonego wspczynnikiem kierunkowym.
Jak napisano wczeniej, w normie [3] wspczynnik ekspozycji ujmuje nie tylko wpyw
rodzaju terenu (chropowatoci) i wysokoci nad nim, ale take porywistoci wiatru. Wycho-
dzc ze wzoru (4.8) normy [3], uwzgldniajc wzory (4.3) i (4.10), zapisa mona nastpu-
jc zaleno okrelajc wspczynnik ekspozycji, podan take w pracy [4]
C e z 1 7 I v z C r2 z C o2 z (3)
gdzie: Iv(z) - intensywno turbulencji na wysokoci z ponad terenem, wyznaczana na pod-

stawie wzoru (4.7) normy [3],
Cr(z) - wspczynnik chropowatoci terenu wyznaczany ze wzoru (4.4) normy [3],
ustalajcy profil prdkoci wiatru nad powierzchni ziemi, w zalenoci od
kategorii terenu (tablica 4.1 normy),
Co(z) - wspczynnik rzeby terenu (orografii), uwzgldniajcy wpyw pojedynczych
wzgrz lub skarp, lecz tylko w terenie paskim lub lekko pofalowanym.
Podana wyej zaleno (3) bazuje na logarytmicznym profilu prdkoci wiatru, okre-
lonym w normie [3] wzorem (4.4). Natomiast w zaczniku krajowym tej samej normy,
podane zostay wzory potgowe. Oglnie wspczynnik ekspozycji wg zacznika krajowego
normy [3] okrelony bdzie wzorem

z
Ce z k (4)
10
w ktrym parametry k i zale od kategorii terenu i okrelone s w tablicy NA.3 zacznika

krajowego normy [3].
Oznaczajc teraz warto wspczynnika ekspozycji wyznaczon wg wzoru (3) przez
Ce,EN oraz odpowiadajc jej warto wyznaczon ze wzoru (4) przez Ce,NA, na poniszym
wykresie przedstawiono rnic obydwu wielkoci, wyraon przez ich iloraz.
z [m]
120
110
100
90
80
70
60
50
40
30
IV
20
0 I III
10
II Ce,NA / Ce,EN
0
0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20 1,25 1,30
Rys.2. Rnice wartoci wspczynnika ekspozycji dla rnych kategorii terenu (opis w tekcie)
Widoczne s tu znaczne rozbienoci dla kategorii terenu III i IV, szczeglnie istotne
dla niszych obiektw. Naley przy tym pamita, e logarytmiczny profil prdkoci wiatru
jest suszny jedynie do wysokoci 200m npt.
3 OPR AERODYNAMICZNY WIE KRATOWYCH
Wielkoci okrelajc warto oporu aerodynamicznego jest wspczynnik oporu ae-

rodynamicznego, nazwany w normach [1] i [3] wspczynnikiem siy oddziaywania wiatru cf,
odniesiony do wydzielonej sekcji konstrukcji. Eurokod zasadniczo podaje w tym zakresie
dwie metody. Pierwsz z nich, stosowan do wyznaczania si oddziaywania wiatru na kon-
strukcje kratowe z pasami rozmieszczonymi na planie kwadratu lub trjkta rwnobocznego,
podano w pkt. B.2.1.3 zacznika B normy [1]. Uwzgldniajc ograniczenie tematu pracy do
samej konstrukcji wiey, wspczynnik siy oddziaywania wiatru okrelony bdzie wzorem
c f K c f ,S , 0 (5)
gdzie: K -wspczynnik natarcia wiatru zaleny od kta (Rys. 3),

cf,S,0- wspczynnik oporu aerodynamicznego wydzielonej sekcji konstrukcji dla kta
natarcia = 0, z pomiciem wpywu smukoci aerodynamicznej, wyznaczony
zgodnie z punktem B.2.2.2 normy [1].
sekcja konstrukcji
4
3 AS
3
b
1 1 2
2
Rys.3. Wyznaczanie wspczynnika oporu aerodynamicznego trzonw kratowych wg [1]
Dalsza procedura wyznaczania wspczynnika siy oddziaywania wiatru wg tej metody

omwiona zostaa wyczerpujco w pracy [2].
Drug metod, jako wytyczne dotyczce przypadkw specjalnych, podano w punkcie
B.2.7 normy [1]. Kryterium jej stosowania jest obliczanie konstrukcji kratowych o przekroju
prostoktnym oraz ocena nonoci konstrukcji w stanie istniejcym. Wspczynnik cakowitej
siy oddziaywania wiatru jest tu okrelony poniszymi wzorami, dla konstrukcji o przekroju
kwadratowym lub prostoktnym
c f c1e cos 2 1 c 2e sin 2 1 (6)
oraz dla konstrukcji o przekroju trjktnym
c f c1e cos 2 0,751 c 2e sin 2 0,751 (7)
w ktrych c1e oraz c2e to odpowiednio wspczynniki efektywnej siy oddziaywania wiatru
dla cian 1 i 2 (Rys. 3). Okrelaj je wzory
c1e c1 1c3 K 1 ; c 2e c 2 2 c 4 K 2 (8)
dla konstrukcji o podstawie kwadratowej lub prostoktnej oraz
c1e c1 0,51 c 2 c3 K 1 ; c 2e c 2 0,5 2 c1 c3 K 2 (9)
w przypadku konstrukcji o podstawie trjktnej.

Podane we wzorach (8) i (9) wspczynniki kta natarcia wiatru obliczane s jak w me-
todzie pierwszej, przy czym kty 1 oraz 2 mierzone s odpowiednio wzgldem normalnej
do ciany 1 i 2 (Rys. 3). Wspczynniki siy oddziaywania wiatru c1 do c4 dotycz w niniej-
szej pracy jedynie elementw konstrukcji pojedynczych cian kratownicy przestrzennej.
Oznaczajc numer kolejnej ciany trzonu kratowego indeksem i, na podstawie [3], zapisa
mona nastpujcy wzr
A f ,i Ac ,i Ac ,sup, i
ci c f ,i c c ,i cc ,sup, i (10)
As ,i As ,i As ,i
gdzie: cf, Af - wspczynnik siy i powierzchnia rzutowa ciany zoonej z profili pa-
skociennych (ksztatownikw),
cc, Ac - wspczynnik siy i powierzchnia rzutowa ciany zoonej z profili
o przekroju okrgym w zakresie opywu podkrytycznego (Re 4 105),
cc,sup, Ac,sup - wspczynnik siy i powierzchnia rzutowa ciany zoonej z profili
o przekroju okrgym w zakresie opywu nadkrytycznego.
Wymienione wyej czciowe wspczynniki oporu aerodynamicznego pojedynczej

ciany skratowania oblicza si na podstawie stopnia (wspczynnika) wypenienia , wg wzo-
rw podanych w punkcie B.2.7.2 normy [1].
Przedstawiona wyej, druga z metod wyznaczania wspczynnika siy oddziaywania
wiatru na konstrukcj kratow wiey, polega zatem na sumowaniu wspczynnikw oporu
pojedynczych cian kratownicy przestrzennej, z uwzgldnieniem wspczynnikw efekty-
wnego ich osonicia 1 oraz 2, wyznaczonych wg wzorw podanych w pkt. B.2.7.1 [1].
Podobnie jak wczeniej, na rysunku nr 4 przedstawiono wykresy obrazujce rnice
wartoci wspczynnikw oporu aerodynamicznego wg opisanych dwch metod.
Uwana lektura normy [3], a szczeglnie opisu jej zakresu, daje potencjalnie trzeci
metod wyznaczania wspczynnika oporu aerodynamicznego wg pkt. 7.11, lecz tylko dla
wie o pasach rwnolegych. Biorc jednak pod uwag, e w tym wypadku uzyskuje si
znaczce rozbienoci w stosunku do opisanych wyej metod, proponuje si w zakresie
wyznaczania si oporu aerodynamicznego trzonw wie kratowych uznanie za normatywne

postanowie za-cznika B [1].
a) b)
Cf(B.2.1.3)/Cf(B.2.7) C f(B.2.1.3)/Cf(B.2.7)
1,10 1,10
profile okrge opyw podkrytyczny profile okrge opyw podkrytyczny
1,05 1,05
1,00 1,00
0,95 0,95
ksztatowniki ksztatowniki
0,90 0,90
profile okrge opyw nadkrytyczny
0,85 profile okrge opyw nadkrytyczny 0,85
0,80 0,80
0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1
Rys.4. Rnice wartoci wspczynnika oporu aerodynamicznego ( = 0) wg dwch metod normy [1]
a) kratownice o podstawie trjkta rwnobocznego; b) kratownice o podstawie kwadratu
4 ODPOWIED DYNAMICZNA WIE KRATOWYCH
Podstawow metod podan w normie [1], pozwalajc uwzgldni drgania konstrukcji

w kierunku redniej prdkoci wiatru, jest zastpcza metoda statyczna. Podane jest przy tym
kryterium jej stosowania, wyraone wzorem B.12 [1]. Zastpcze obcienie porywami wiatru
oblicza si wg wzoru
2
z m 1 7 I v z c s c d 1
FT ,W z Fm ,W z 1 1 0, 2 (11)
h co z m
gdzie: zm - wysoko oddziaywania obcienia,

h - cakowita wysoko wiey,
cscd - wspczynnik konstrukcyjny wyznaczany zgodnie z norm [3],
oraz
qp
Fm ,W z c f Aref (12)
1 7 I v z
rednie obcienie wiatrem wydzielonej sekcji konstrukcji o powierzchni referencyjnej Aref.

W przypadku wie o staym nachyleniu pasw (krawnikw) lub gdy osie pochylo-
nych krawnikw przecinaj si powyej jej wierzchoka, stosuje si jeden schemat obcie-
nia, z zastpczym oddziaywaniem poryww wiatru wg wzoru (11), przyoonym na caej
wysokoci konstrukcji. Jeeli natomiast punkt przecicia osi pasw znajduje si wewntrz
obrysu trzonu, stosuje si nastpujce schematy obcie (pkt. B.3.2.2.2 oraz B.3.2.2.3 [1]):
jeden schemat zastpczego obcienia porywami wiatru jak na rysunku B.3.1 (a) nor-
my [1] do wyznaczania si w pasach, reakcji podporowych oraz ugi i obrotw,
dwa schematy obcienia odcinkowego dla kadego punktu przecicia osi krawni-
kw wewntrz obrysu wiey, tj. z zastpczym obcieniem porywami wiatru jedynie
powyej lub poniej tego punktu, jak na rysunku B.3.1 (b) oraz (c) normy [1] do
wyznaczania si poprzecznych w trzonie, a wic si w prtach skratowania.
Wyznaczenie wartoci zastpczego obcienia porywami wiatru wg wzoru (11) wyma-

ga wczeniejszego obliczenia wartoci wspczynnika konstrukcyjnego cscd. W przypadku
opisywanych tu konstrukcji okrelony on bdzie jako iloczyn wspczynnika rozmiarw cs
oraz wspczynnika dynamicznego cd. Stosowane s wzory [3]
1 7 I v z s B 2 1 2 k p I v z s B 2 R 2
cs ; cd (13)
1 7 I v z s 1 7 I v z s B 2
gdzie: zs - wysoko odniesienia, rwna w tym wypadku wysokoci konstrukcji,
B2 - wspczynnik odpowiedzi pozarezonansowej, uwzgldniajcy brak penej
korelacji cinienia na powierzchni konstrukcji,
R2 - wspczynnik odpowiedzi rezonansowej, uwzgldniajcy oddziaywanie
turbulentne wiatru w zakresie rezonansowym z drganiami wasnymi
konstrukcji,
kp - wspczynnik wartoci szczytowej, okrelony jako stosunek maksymalnej
wartoci skadowej fluktuacyjnej odpowiedzi konstrukcji do jej odchylenia
standardowego.
Norma [3] podaje dwie alternatywne procedury wyznaczania powyszych wartoci,
wskazujc jako zalecan (take w zaczniku krajowym) metod opisan w zaczniku B.
W tym przypadku wystpuj dwa potencjalne rda rnych interpretacji zapisw
normowych. Pierwsze z nich zwizane jest z wyznaczaniem wspczynnika B2, gdzie, prcz
wzoru (B.3), norma [3] podaje, i bezpiecznie jest przyj jego warto rwn 1,0.
Oznaczaoby to pen korelacj cinienia prdkoci na powierzchni konstrukcji wiey.
Tymczasem obliczone wartoci wspczynnika s z reguy znacznie mniejsze od jednoci.
n=2,0 Hz
n=0,8 Hz
n=1,0 Hz
n=1,5 Hz
n=2,0 Hz
n=2,0 Hz
n=1,5 Hz
n=1,5 Hz
n=1,0 Hz
n=0,8 Hz
n=1,0 Hz
n=0,8 Hz
b = 5,0m b = 5,0m
h [m] h [m] a = 0
s = 0,05
100 a = 0 100 B2 obliczane
B2 obliczane 90
90
B2 = 1
80 80
70 70
60
60
50
50
40
40
30
30 cs cd
0,75 0,80 0,85 0,90 0,95 1,00
0,90 0,95 1,00 1,05 1,10 1,15 1,20 cs cd( s=0,05) / cscd(s =0,015)
Rys.5. Rne wartoci wspczynnika konstrukcyjnego wg [3] (1 strefa obcienia; kategoria terenu II)
Drugim rdem rozbienoci wynikw moe by tu sposb przyjcia cakowitego lo-

garytmicznego dekrementu tumienia konstrukcji . Przy braku urzdze tumicych jest to
suma logarytmicznego dekrementu tumienia konstrukcyjnego s oraz aerodynamicznego a.
W przypadku tumienia konstrukcyjnego kopotliwym jest przyjcie okrelonej wartoci s
wg tablicy F.2 [3]. Zgodnie z opisem kolejnych pozycji suszna bdzie tu warto 0,05 jak dla
budynkw stalowych, ale take 0,015 jak dla kominw stalowych bez wykadziny poczo-
nych ze sob. Uwzgldnienie tumienia aerodynamicznego jest natomiast pewn nowoci
w wietle postanowie poprzednich norm. Zjawisko to, na swj sposb oczywiste w przypa-
dku ciaa drgajcego w orodku pynnym jakim jest powietrze, opisane zostao znacznie
wczeniej dla komina stalowego w pracy [5]. Na podstawie zacznika F normy [3] wzr F.18
oraz pracy [5], logarytmiczny dekrement tumienia aerodynamicznego mona wyznaczy ze
wzoru
c f Vm z s
a (14)
2 n1 me
gdzie: Vm(zs)- rednia prdko wiatru na wysokoci odniesienia zs jw.,
n1 - podstawowa czstotliwo drga wasnych (w pierwszej postaci),
me - masa rwnowana na jednostk wysokoci konstrukcji,
b - szeroko konstrukcji.
W przypadku oblicze wg wzoru (14) wtpliwym moe by przyjcie szerokoci bu-

dowli b dla wiey kratowej. Wychodzc z istoty i definicji zjawiska tumienia aerodynamicz-
nego, proponuje si tu przyjcie szerokoci zastpczej wynikajcej z podzielenia cznej po-
wierzchni referencyjnej Aref dla grnej 1/3 wysokoci konstrukcji przez h/3.
Zaznaczy naley take, e warto wspczynnika konstrukcyjnego bdzie zmienia
si w zalenoci od przyjtego profilu prdkoci wiatru (logarytmiczny bd potgowy).
5 PODSUMOWANIE
Podsumowujc niniejsz prac stwierdzi naley, i procedury norm Eurokod w zakre-

sie wyznaczania obcienia wiatrem stalowych wie kratowych pozwalaj na wielowarianto-
we prowadzenie analiz. Poniewa wszystkie te algorytmy s rwnoprawne i sankcjonowane
normami, trudno wskaza bardziej suszn metod. Pyn z tego wic wnioski dwojakiego
rodzaju. W zastosowaniach inynierskich konieczne jest szczegowe opisywanie zaoe
i przyjtych metod, dla umoliwienia penego zinterpretowania wynikw oblicze. W dzie-
dzinie naukowej za, wykazane rozbienoci otwieraj pola do prowadzenia bada.
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-3-1:2008 Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 3-1: Wie-

e, maszty i kominy. Wiee i maszty. PKN, Warszawa 2008.
[2] Rykaluk K.: Obcienie wiatrem wie stalowych w ujciu norm polskich i europejskich.
Inynieria i Budownictwo, nr 7/2009, s. 367-374.
[3] PN-EN 1991-1-4:2008 Eurokod 1. Oddziaywania na konstrukcje. Cz 1-4:
Oddziaywania oglne. Oddziaywania wiatru. PKN, Warszawa 2008.
[4] uraski J. A.: Oddziaywania wiatru na konstrukcje budowlane w ujciu normy PN-EN
1991-1-4:2008. Inynieria i Budownictwo, nr 7/2010, s. 360-367.
[5] uraski J. A.: Aerodynamiczne tumienie drga komina stalowego spowodowanych
porywami wiatru. Inynieria i Budownictwo, nr 2/96, s. 111-113.
SOME SELECTED ISSUES IN ESTIMATION OF THE LATTICED TOWERS WIND

LOADING ACCORDING TO PN-EN CODES
Summary
The paper is a partial recapitulation of the authors previous experience in steel latticed
towers analysis with PN-EN codes. Due to the paper space-limit, its content relates only to
wind loading of latticed towers structure and the most important problems in estimation of
this action. Following the analysis of Eurocode principles and rules, alternative possibilities of
calculations which bring different results have been shown. In fact, these divergences
generate a lot of questions and make an accurate verification of load capacity of steel latticed
towers structures impossible.
Andrzej SZYCHOWSKI1
MIEJSCOWA UTRATA STATECZNOCI CISKANEJ PKI

CIENKOCIENNEGO KSZTATOWNIKA GITEGO
STRESZCZENIE
Zagadnienie miejscowej utraty statecznoci ciskanej pki cienkociennego

ksztatownika gitego sprowadzono do analizy wyboczenia jednostronnie sprycie
zamocowanej na obrt pyty przsowej przy udziale obcie wywoujcych zmienno
napre w kierunku jej dugoci. Zaproponowano funkcj ugicia umoliwiajc
modelowanie warunkw brzegowych na jednej krawdzi podunej od swobodnego
podparcia, przez spryste zamocowanie w rodniku elementu cienkociennego, do penego
utwierdzenia. Wyznaczono wykresy pytowych wspczynnikw wyboczeniowych
w zalenoci od stopnia sprystego zamocowania krawdzi podunej.
Sowa kluczowe: prty cienkocienne, lokalne wyboczenie, wzduna zmienno napre
1 WPROWADZENIE
W prtowych elementach cienkociennych o przekroju otwartym zbudowanym

z paskich cianek (pyt cienkich) wystpuj przypadki, w ktrych wspornikowa cianka pki
np. z pojedynczym odgiciem krawdzi swobodnej jest osiowo ciskana przy wzdunej
zmiennoci napre na dugoci segmentu (rys.1). Segment elementu cienkociennego
zdefiniowano jako odcinek pomidzy usztywnieniami poprzecznymi (ebrami, przeponami)
lub podporami zapewniajcymi sztywny kontur przekroju. cianka wspornikowa pki
ciskanej jest na og sprycie zamocowana na obrt w rodniku prta cienkociennego
(tzw. ciance przsowej) oraz podatnie podparta na ugicie w odgiciu (usztywnieniu)
krawdziowym. Naley tutaj podkreli, e pod wzgldem statecznoci lokalnej, cianki
wspornikowe zawierajce odgicie usztywniajce krawd swobodn charakteryzuj si
znacznie wiksz odpornoci na naprenia ciskajce w stosunku do cianek
wspornikowych bez odgicia. S jednak wraliwe na wyboczenie dystorsyjne objawiajce si
ugiciem pyty wraz z usztywnieniem krawdziowym w paszczynie odgicia. Pod tym
wzgldem cianki wspornikowe z usztywnieniem krawdzi charakteryzuj si mniejsz
odpornoci na naprenia ciskajce w stosunku do cianek przsowych, dla ktrych obie
krawdzie podune s niepodatnie podparte. W praktyce projektowej [1], do wystpienia
________________________
1
aszychow@tu.kielce.pl
308 A. Szychowski
w przekroju napre krytycznych wyboczenia dystorsyjnego ( crD ), ciank

wspornikow z odgiciem traktuje si jako pyt przsow niepodatnie podunie podpart
zarwno na rodniku jak rwnie na usztywnieniu krawdziowym. W technicznie wanym
przypadku pki ciskanej, zawierajcej pojedyncze odgicie krawdzi swobodnej (tzn.
odgicie o tej samej gruboci co cianka), wpyw sprystego zamocowania na obrt na
swobodnej krawdzi pyty jest nieznaczny [2] i z technicznego punktu widzenia moe
zosta pominity. Wynika to z maej sztywnoci na skrcanie pojedynczego odgicia
krawdziowego, redukowanej dodatkowo wpywem napre ciskajcych. Natomiast
korzystny wpyw sprystego zamocowania na obrt krawdzi pki poczonej ze
rodnikiem (ciank przsow) moe by wykorzystany w modelu obliczeniowym [1].
Poprawne wyznaczenie napre krytycznych wyboczenia lokalnego ( crL ) dla tak podpartej
i obcionej pyty skadowej prta cienkociennego suy do dokadniejszego szacowania
efektywnej szerokoci cianki w nadkrytycznej fazie pracy przekroju.
Rys.1. Wydzielona z segmentu prta cienkociennego pyta przsowa przy wzdunej zmiennoci napre
W pracy [2] podano wykresy i wzory aproksymacyjne pytowych wspczynnikw

wyboczeniowych (k) dla osiowo ciskanych pyt przsowych i wspornikowych sprycie
zamocowanych na krawdziach podunych przy staej intensywnoci napre na dugoci
pyty. W pracy [3] analizowano wpyw wzdunej zmiennoci napre na stateczno
osiowo ciskanych pyt przsowych i wspornikowych dla granicznych warunkw
brzegowych (przegub, utwierdzenie) na krawdziach podpartych. Liniowy rozkad napre
normalnych na dugoci pyty uzyskano w [3] poprzez uwzgldnienie napre stycznych.
Inny sposb uzyskania zmiennoci napre w kierunku dugoci osiowo ciskanej
pyty przsowej zastosowa Kowal w pracach [4, 5]. Pyt obciono rwnomiernie
rozoonymi siami na krawdziach poprzecznych oraz wzdunymi siami masowymi
dziaajcymi w jej paszczynie rodkowej.
W pracach [6, 7] przedstawiono wyniki bada statecznoci mimorodowo ciskanych
pyt wspornikowych (bez odgicia krawdziowego) przy wzdunej zmiennoci napre dla:
1) granicznych przypadkw podparcia (przegub, utwierdzenie) [6], 2) sprystego
zamocowania na obrt krawdzi podunej [7]. Zmienno napre na dugoci pyty
uzyskano poprzez wprowadzenie wzdunych si masowych. Ponadto w [6] wyprowadzono
wzory na prac si zewntrznych przy obcieniu wywoujcym wzduny rozkad napre
normalnych wg funkcji liniowej oraz wg paraboli 2o. Natomiast w pracy [8], zagadnienie
statecznoci lokalnej ciskanego pasa dwigara skrzynkowego sprowadzono do analizy
wyboczenia obustronnie sprycie zamocowanej pyty przsowej.
Do technicznego rozwizania wielu zagadnie wyboczenia lokalnego, poprzedzajcego
nono graniczn zimnogietych elementw cienkociennych o przekrojach otwartych
(zoonych z paskich cianek), brakuje rozwiza stanu krytycznego jednostronnie
sprycie zamocowanych na obrt pyt przsowych przy uwzgldnieniu wzdunej
zmiennoci napre.
Miejscowa utrata statecznoci ciskanej pki cienkociennego ksztatownika gitego 309
2 WARUNKI BRZEGOWE PKI CISKANEJ
Zaoono, e: 1) paska cianka pki ciskanej z odgiciem krawdziowym przy

crD zachowuje si jak pyta przsowa jednostronnie sprycie zamocowana na
L
cr
obrt w rodniku elementu cienkociennego i swobodnie podparta na usztywnieniu
(odgiciu) krawdziowym, 2) poprzeczne krawdzie pyty s swobodnie podparte (rys.1).
Stopie sprystego zamocowania na obrt podunej krawdzi pyty (ys=0) opisano za
pomoc wspczynnika wg [2] oraz wskanika wg [9] w nastpujcej postaci:
C b D (1)
1
2D
1 (2)
bC
gdzie: C - sztywno obrotowa krawdzi podpartej rwna momentowi zginajcemu

powstaemu podczas obrotu o kt jednostkowy, b - szeroko pyty, D - pytowa
sztywno zginania.
Wspczynnik wg wzoru (1) zmienia si od 0 dla podparcia przegubowego do
dla penego utwierdzenia, natomiast wskanik wg wzoru (2), od 0 (przegub) do
1 (pene utwierdzenie). Pomidzy wspczynnikiem , a wskanikiem zachodz
nastpujce zalenoci [7]:
2
(3ab)
2 1
Przyblione wzory do szacowania sztywnoci obrotowej C krawdzi podunej pki

ciskanej sprycie zamocowanej na obrt w rodniku prta cienkociennego o przekroju
otwartym podano m.in. w pracach [10, 11, 12]. W wikszoci przypadkw sztywno
obrotow uzaleniono od geometrii cianki podpierajcej (rodnika) oraz jej stanu obcienia
(np. ciskanie lub tarczowe zginanie).
3 FUNKCJA UGICIA JEDNOSTRONNIE SPRYCIE ZAMOCOWANEJ

NA OBRT PYTY PRZSOWEJ
W wikszoci znanych z literatury przypadkw, do opisu pola przemieszcze

jednostronnie podunie zamocowanych pyt przsowych uywano szeregw
trygonometrycznych np. [13] lub kombinacji funkcji trygonometrycznych i hiperbolicznych
np. [2]. Osobn grup stanowi prace np. [14, 8], w ktrych do opisu pola przemieszcze pyt
przsowych o rnych warunkach brzegowych na krawdziach podunych uyto kombinacji
funkcji trygonometrycznych i wielomianw potgowych.
Na podstawie przeprowadzonych w niniejszej pracy bada teoretycznych rnych
postaci funkcji ugi, do aproksymacji postaci wyboczenia osiowo ciskanej i jednostronnie
sprycie zamocowanej na obrt pyty przsowej, przy udziale obcie wywoujcych
wzdun zmienno napre, proponuje si zastosowanie funkcji postaci szeregu:
io
ix
ws ( x s , y s ) t s f i1 1 Y1 Y2 f i 2 ((1 )Y3 Y4 ) sin s (4)
i 1 ls
gdzie: ts, ls, - grubo, dugo pyty (cianki s), - wskanik sprystego zamocowania wg (2),
fip - parametry funkcji ugicia, Yn - wielomiany potgowe o ustalonych wspczynnikach.
310 A. Szychowski
Posta oraz fizyczn interpretacj wielomianw Yn (dla n = 1, 2, 3, 4) zastosowanych

w szeregu (4) zamieszczono w tablicy 1 (gdzie: y s bs ).
Tablica 1. Zastosowane w szeregu (4) wielomiany potgowe
Y1 2 3 4 Y2 3 2 5 3 2 4 Y3 10 3 15 4 6 5 Y 4 2 7 3 10 4 4 5
Funkcja ugicia wg (4) spenia warunki brzegowe pyty podpartej na wszystkich

krawdziach i umoliwia w oglnym przypadku opis zoonego ksztatu wyboczenia pyty
jaki wystpuje przy osiowym ciskaniu i wzdunej zmiennoci napre. Ponadto umoliwia
modelowanie zmiennych warunkw brzegowych na jednej krawdzi podunej (ys= 0) od
swobodnego podparcia ( 0 ), przez spryste zamocowanie na obrt w segmencie
elementu cienkociennego ( 0 1 , rys.1), do penego utwierdzenia ( 1 ).
4 STAN NAPRENIA W PASZCZYNIE PYTY
W przypadku analizy lokalnej statecznoci ciskanej pki podpartej w segmencie

elementu cienkociennego na czterech krawdziach, w ktrej akceptuje si hipotez paskich
przekrojw, a wpyw efektu tzw. szerokiego pasa moe by pominity, rozkad napre
normalnych w pycie przsowej (rys.1) mona przedstawi w postaci:
x o (xs ) (5)
gdzie: o - krawdziowe naprenia normalne (dodatnie jeli ciskajce), (xs) - funkcja

rozkadu napre normalnych na dugoci pyty.
W niniejszej pracy rozpatrzono przypadki: 1) liniowego rozkadu napre x na
dugoci pyty, oraz 2) nieliniowego rozkadu napre x wg paraboli 2o, dla ktrych funkcj
(xs) do wzoru (5) mona przedstawi odpowiednio w postaci:
xs x s2
(xs ) 1 m (xs ) 1 m (6ab)
ls l s2
gdzie: m 1 1 o .
Zmienno rozkadu napre normalnych na dugoci pyty przsowej mona uzyska
poprzez wprowadzenie napre stycznych lub wzdunych si masowych o rozkadzie
dobranym w zalenoci od sposobu obcienia prta cienkociennego (por.rys.1). Sposb
zastpienia napre stycznych odpowiednim rozkadem si masowych w osiowo ciskanych
pytach przsowych opisano w pracach [4, 5], natomiast w mimorodowo ciskanych pytach
wspornikowych w pracy [6].
Wprowadzenie wzdunych si masowych oraz opis rozkadu napre normalnych wg
wzoru (5) pozwala na analiz statecznoci jednostronnie sprycie zamocowanej na obrt
pyty przsowej w tych przypadkach, w ktrych rozkad i intensywno napre stycznych
nie wpywa istotnie na posta lokalnej utraty statecznoci. W takiej sytuacji redukcja
obcienia pyty do napre normalnych z udziaem si masowych (rys.1) pozwala uproci
funkcj ugicia (4) poprzez zredukowanie iloci niezbdnych parametrw jej "dopasowania"
do postaci wyboczenia. W niniejszej pracy wzdun zmienno napre uzyskano przez
wprowadzenie wzdunych si masowych wg schematu pokazanego na rys.1.
5 NAPRENIA KRYTYCZNE
Naprenia krytyczne ( cr ) wyboczenia lokalnego osiowo ciskanej pyty przsowej

przy wzdunej zmiennoci napre odniesiono do najbardziej ciskanej krawdzi pyty
(por.rys.1) i wyraono w postaci klasycznego wzoru:
cr k E (7)
gdzie: E - naprenia krytyczne Eulera dla pyty wg [2].

Pytowe wspczynniki wyboczeniowe (k) do wzoru (7) wyznaczono metod
energetyczn. Cakowita energia potencjalna ukadu wynosi:
U s V s ,1 V s , 2 Ls (8)
gdzie: Vs,1 - energia sprysta zginania pyty, Vs,2 - energia sprystego zamocowania
krawdzi podunej (ys= 0), Ls - praca si zewntrznych.
Z uwagi na fakt, e funkcj ugicia pyty zapisano szeregiem sinusowo
wielomianowym postaci (4), energi spryst (Vs,1) wyznaczono w sposb zaproponowany
w pracy [14], a funkcj pracy si zewntrznych (Ls) przy obcieniu pyty wg rys.1
wyznaczono z sekwencji wzorw wyprowadzonych w pracy [6]. Natomiast energi
sprystego zamocowania (Vs,2) krawdzi podunej wyznaczono ze wzoru (9) wg [2]:
C
ls w 2
Vs,2 0 y dx (9)
2
ys 0
Pytowe naprenia krytyczne obliczono z ukadu rwna:
U s f ip 0 (10)
sprowadzajc zagadnienie do problemu wyznaczania wartoci i wektorw wasnych.

Do obliczenia wspczynnikw (k) napre krytycznych jednostronnie sprycie
zamocowanej pyty przsowej opracowano w rodowisku pakietu Mathematica [15]
program obliczeniowy "Ncr-pyta-przso-spr-(2).nb". Program umoliwia tablicowanie
wspczynnikw oraz graficzn prezentacj wynikw oblicze (wykresy, postacie
wyboczenia). Funkcj ugicia pyty aproksymowano szeregiem (4), przy narzuceniu wartoci
pocztkowych wskanika utwierdzenia wg wzoru (2) od 0 dla krawdzi podunej
swobodnie podpartej do 1 dla krawdzi utwierdzonej. Parametr io okrelajcy ilo
pfal funkcji sinus w kierunku osi xs szeregu (4) dobierano w zalenoci od stosunku
wymiarw pyty (ls/bs), rozkadu napre dziaajcych w jej paszczynie oraz wskanika .
Na podstawie analizy zbienoci wynikw (analogicznej do przedstawionej w pracy [6]), do
oblicze wspczynnikw k jednostronnie sprycie zamocowanych pyt przsowych
o ls/bs 8 oraz wartoci parametrw: 0 m 1 oraz 0 1 przyjto w praktyce io =16
co daje wystarczajc dokadno z technicznego punktu widzenia.
Prezentowane w dalszej czci pracy wykresy wspczynnikw k wyznaczono dla
wartoci parametrw E = 205 GPa oraz = 0,3. W tablicy 2 podano przyporzdkowanie
312 A. Szychowski
numeru krzywej na poszczeglnych wykresach (rys.2 do rys.4) do wskanika oraz

wspczynnika wg wzorw (3ab).
Tablica 2. Przyporzdkowanie numeru krzywej na rys.2 - 4 do wskanika oraz wspczynnika .
Nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
0 0,2 0,333 0,429 0,5 0,6 0,714 0,8 0,882 0,937 0,972 1
0 0,5 1 1,5 2 3 5 8 15 30 70 105
Na rys.2 do rys.4 przedstawiono wykresy wspczynnika (k) napre krytycznych

sprycie zamocowanych (tab.2) i osiowo ciskanych pyt przsowych przy: 1) staej
intensywnoci napre normalnych na dugoci pyty (rys.2), 2) liniowym rozkadzie
napre wg wzorw (5 i 6a) dla parametru m=0,5 (rys.3), oraz 3) nieliniowym rozkadzie
napre wg wzorw (5 i 6b) dla m=0,5 (rys.4). Dla porwnania, lini przerywan pokazano
klasyczny (girlandowy) wykres wspczynnika k dla swobodnie podpartej pyty przsowej
( 0 ) przy staej intensywnoci napre na jej dugoci.
Rys.2. Wykresy wspczynnikw k dla osiowo ciskanej i jednostronnie sprycie zamocowanej (tab.2) pyty
przsowej przy staej intensywnoci napre na jej dugoci
przsowej przy liniowym rozkadzie napre w kierunku jej dugoci wg (5 i 6a) dla m = 0,5
przsowej przy nieliniowym rozkadzie napre w kierunku jej dugoci wg (5 i 6b) dla m = 0,5
Z porwnania wykresw zawartych na rys.2 do rys.4 wynika, i ze wzrostem

wskanika utwierdzenia krawdzi pyty wg wzoru (2) oraz parametru m wg wzorw (6ab)
rosn wspczynniki (k) napre krytycznych jednostronnie sprycie zamocowanych na
obrt pyt przsowych. Dla m 0 , mniejsze wspczynniki k przy tych samych wartociach
parametrw , m oraz ls/bs uzyskano dla nieliniowego rozkadu napre normalnych na
dugoci pyty (por.rys.3 i rys.4). W przypadku pyty jednostronnie podunie utwierdzonej
( 1 dla ys=0) przy staej intensywnoci napre na jej dugoci (rys.2, krzywa 12),
otrzymany wykres pokrywa si z wynikami uzyskanymi przez Bulsona [2].
6 PODSUMOWANIE
Zaproponowana w pracy funkcja ugicia pyty przsowej w postaci szeregu

wielomianowo sinusowego (4) umoliwia modelowanie warunkw brzegowych na jednej
krawdzi podunej (ys=0) od swobodnego podparcia ( 0 ), przez spryste zamocowanie w
rodniku elementu cienkociennego ( 0 1 ), do penego utwierdzenia ( 1 ).
Efektywnym sposobem opisu zmiennoci napre normalnych na dugoci osiowo
ciskanej pyty przsowej jest wprowadzenie wzdunych si masowych dziaajcych w jej
paszczynie rodkowej. Rozkad si masowych jest dobierany w zalenoci od wzdunej
zmiennoci napre [4, 5, 8]. Takie podejcie pozwala uproci funkcj ugicia (4) poprzez
zredukowanie iloci niezbdnych parametrw jej dopasowania do postaci wyboczenia pyty.
Uwzgldnienie sprystego zamocowania na obrt podunej krawdzi pki w rodniku
elementu cienkociennego oraz wzdunej zmiennoci napre prowadzi do dokadniejszego
oszacowania napre krytycznych wyboczenia lokalnego. Suy to dokadniejszemu szacowaniu
szerokoci efektywnej cianki w nadkrytycznej fazie pracy przekroju.
Ze wzrostem wskanika utwierdzenia krawdzi pyty ( ) wg wzoru (2) oraz parametru
wzdunego rozkadu napre m wg (6ab) rosn naprenia krytyczne jednostronnie sprycie
zamocowanych na obrt pyt przsowych. Dla m 0 , mniejsze wspczynniki k przy tych
samych wartociach parametrw , m oraz ls/bs uzyskano dla nieliniowego rozkadu napre
normalnych na dugoci pyty.
Przy wzdunej zmiennoci napre o rozkadzie odmiennym od pokazanych na rys.3 lub
rys.4, oszacowanie od dou wspczynnika k mona uzyska z wykresw pokazanych na rys.2
(dla staej intensywnoci napre, m 0 ) w zalenoci od wskanika ( ) sprystego
zamocowania na obrt podunej krawdzi pyty.
314 A. Szychowski
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-3. Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-3: Reguy

uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno.
[2] Bulson P.S. The Stability of Flat Plates, Chatto and Windus, London 1970.
[3] Yu C, Schafer BW. Effect of longitudinal stress gradients on elastic buckling of thin
plates. J Eng Mech ASCE 2007;133(4);452-63.
[4] Kowal Z. Stateczno ciskanego pasa w dwigarze blachowym o przekroju
skrzynkowym. Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocawskiej, Budownictwo 1965;122:
73-85.
[5] Kowal Z. Stateczno blachy grnej metalowego fundamentu pontonowego. Wgiel
Brunatny 1966; 4: 331-333.
[6] Szychowski A. The stability of eccentrically compressed thin plates with a longitudinal
free edge and with stress variation in the longitudinal direction. Thin-Walled Structures
2008; 46 (5): 494-505.
[7] Szychowski A. Stateczno sprycie zamocowanych pyt wspornikowych przy
wzdunej zmiennoci napre. 56 Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB,
Kielce - Krynica 2010.
[8] Szychowski A. Stateczno ciskanego pasa dwigara skrzynkowego przy wzdunej
zmiennoci napre. XII Midzynarodowa konferencja Naukowo-Techniczna
Konstrukcje Metalowe, Wrocaw 2011 (przyjto do druku).
[9] Rykaluk K. Pozostajce naprenia spawalnicze w wybranych stanach granicznych
nonoci. Prace Naukowe Instytutu Budownictwa Politechniki Wrocawskiej, 29, seria:
Monografie 11, Wrocaw 1981.
[10] Lau S.C.W., Hancock G.J. Distortional buckling formulas for channel columns. J. Struct.
Engng ASCE, 113(5); 1987:1063-1078.
[11] Hancock G.J. Design for Distortional Buckling of Flexural Members. Thin-Walled
Structures 1997; 27 (1): 3-12.
[12] Rogers C.A., Schuster R.M. Flange/Web Distortional Buckling of Cold-Formed Steel
Sections in Bending. Thin-Walled Structures 1997; 27 (1): 13-29.
[13] eligowski A. Nieliniowe zagadnienie statecznoci ciskanych pyt prostoktnych przy
rnych warunkach brzegowych. Zeszyty Naukowe Politechniki dzkiej Nr 495,
Mechanika z. 74, 1988, 83-93.
[14] Jakubowski S.: Macierzowa analiza statecznoci i drga wasnych cian dwigarw
cienkociennych. Archiwum Budowy Maszyn (1986), Tom XXXIII, Z.4, 357-375.
[15] Wolfram S. Mathematica. Cambridge University Press.
LOCAL STABILITY OF THE COMPRESSED FLANGE OF A COLD-FORMED

THIN-WALLED SECTION
Summary
The problem of local stability of a compressed flange of a cold-formed thin-walled

member was reduced to the buckling analysis of the internal plate one-sidedly elastically
restrained on rotation (Fig.1) with the participation of loadings generating the variation of
stresses in the direction of its length. Deflection function (4) was proposed to enable modeling
of boundary conditions on one longitudinal edge from a simple support, through elastic
restraint in the web of a thin-walled member, to a built-in edge. Plots of plate buckling
coefficient (k) depending on the degree of elastically restrained longitudinal edge were
determined.
Lucjan LCZKA1
ZASTOSOWANIE METODY SKADNIKOWEJ DO OCENY

CHARAKTERYSTYKI WZW OBCIONYCH
CYKLICZNIE
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono gwne zaoenia i zasady wyznaczania waciwoci

strukturalnych wzw ram stalowych za pomoc metody skadnikowej. Zaproponowano
sposb jej modyfikacji taki, aby byo moliwe rozszerzenie zakresu stosowania na wzy
obcione momentem zginajcym w sposb cyklicznie zmienny. Jest to moliwe przez
zdefiniowanie charakterystyk sia przemieszczenie (F-) poszczeglnych skadnikw
w zakresie nie tylko obcienia, lecz rwnie odcienia i obcienia w przeciwnym
kierunku, a take przez zmodyfikowanie zasad skadania czci podstawowych w jeden
globalny model. W pracy zaprezentowano przykad analizy rubowego wza doczoowego
z blach zlicowan i wyznaczenia jego charakterystyki M- w przypadku obcienia
cyklicznie zmiennego.
Sowa kluczowe: wzy ram, metoda skadnikowa, obcienia zmienne
1 WPROWADZENIE
Zgodnie z zaleceniami normy PN-EN 1993-1-8 [1] podczas przeprowadzania analizy

globalnej konstrukcji naley uwzgldnia wpyw zachowania si wzw. Istotnymi z tego
punktu widzenia waciwociami strukturalnymi wzw ram stalowych i zespolonych s
nono, sztywno obrotowa i zdolno wza do obrotu. Charakterystyki te mog by
wyznaczane za pomoc tzw. metody skadnikowej, ktrej gwne zasady zawarte s w normie
PN-EN 1993-1-8 [1]. Pierwszy etap stosowania tej metody to wyrnienie w wle czci
podstawowych (skadnikw), dla ktrych w nastpnym kroku okrela si charakterystyki sia
przemieszczenie (F-) kadego pojedynczego skadnika, traktujc je jako sprysto-
plastyczne spryny obcione si podun. Ostatnim etapem jest zoenie skadnikw
w jeden model podlegajcy obcieniu momentem zginajcym i wyznaczenie dla takiego
ukadu mechanicznego globalnej charakterystyki moment-obrt M-, opisujcej zachowanie
caego wza.
________________________
1
sleczka@prz.edu.pl
316 L. lczka
Zaletami metody skadnikowej jest wszechstronno stosowania i moliwo uzyskania

wiarygodnych rezultatw przy stosunkowo nieduym nakadzie pracy obliczeniowej. Inne
sposoby suce do wyznaczania waciwoci strukturalnych wzw (np. badania
dowiadczalne czy metoda elementw skoczonych) s o wiele bardziej pracochonne.
Ograniczeniem metody skadnikowej w ujciu normy [1] jest moliwo jej stosowania
tylko do wzw czcych elementy o przekroju dwuteowym oraz do wzw podlegajcych
tylko oddziaywaniu momentu zginajcego o monotonicznie wzrastajcej wartoci.
Wobec coraz to bardziej narastajcej koniecznoci brania pod uwag przy
projektowaniu konstrukcji oddziaywa sejsmicznych oraz oddziaywa wyjtkowych, takich
jak eksplozje czy uderzenia, pojawia si konieczno uwzgldniania w takich analizach
zachowania si wzw. W takich przypadkach podlegaj one obcieniu momentem
zginajcym, ktrego warto jest zmienna w czasie, czsto cyklicznie zmienna, lub podlegaj
rwnoczesnemu dziaaniu momentu zginajcego wze wraz z si podun, ciskajc lub
rozcigajc. Zapisy dotyczce metody skadnikowej zawarte w normie [1] nie uwzgldniaj
takiego zakresu jej stosowania.
W referacie podano sposb, w jaki metoda skadnikowa moe zosta rozszerzona na
przypadki obcienia innego ni monotoniczny, lub na przypadek rwnoczesnego dziaania
momentu i siy podunej.
2 BUDOWA MODELU WZA OBCIONEGO CYKLICZNIE
2.1 Ukad geometryczny modelu
Budujc skadnikowy model wza zdolny do przeledzenia jego odpowiedzi pod

wymuszeniem dziaajcym w sposb zmienny lub cykliczny, naley przej przez takie same
etapy, jak w przypadku typowego modelowania skadnikowego. Etap pierwszy, ktrym jest
wyrnienie w wle czci podstawowych (skadnikw), jest identyczny jak w przypadku
typowego modelowania wza. Norma [1] podaje list skadnikw i sposoby ich wydzielenia
w typowych wzach konstrukcji stalowych. Na Rys. 1 pokazano skadniki wystpujce
w stalowym wle doczoowym belki ze supem, z blach zlicowan. Poczenie to posuy
jak przedmiot dalszych rozwaa. Skadnikami odpowiadajcymi za zachowanie wza s:
cinany panel rodnika supa (cws), rodnik supa przy poprzecznym ciskaniu (cwc), pas
i rodnik belki w strefie ciskania (bfc), rodnik supa przy poprzecznym rozciganiu (cwt),
zginany pas supa (cfb), zginana blacha czoowa (epb), ruby podlegajce rozciganiu (bt)
oraz rozcigany rodnik belki (bwt).
Rys. 1. Model skadnikowy poczenia z blach czoow zlicowan obciony monotonicznie; a) schemat
poczenia, b) model monotoniczny; 1- sup, 2- belka, 3- blacha czoowa
Zastosowanie metody skadnikowej do oceny charakterystyki wzw obcionych 317
W kadym takim poczeniu skadniki przenoszce ciskanie i rozciganie wystpuj

zarwno w grnej, jak i w dolnej strefie wza. W przypadku dziaania obcienia wycznie
monotonicznego mona rozpatrywa tylko te, ktre s uaktywnione odpowiednim zwrotem
dziaajcego momentu zginajcego, (Rys. 1b). W przypadku dziaania momentu zginajcego
o zmieniajcym si zwrocie (obcienie cykliczne), uwzgldni naley skadniki ciskane
i rozcigane wystpujce zarwno w dolnej, jak i grnej strefie wza (Rys. 2b). Pooenie
skadnikw wynika z ich usytuowania w odpowiednich strefach wza skadniki ciskane
pooone s na linii rodka cikoci pasw belki, za skadniki rozcigane na linii
poszczeglnych szeregw rub. Skadnik uwzgldniajcy cinany panel rodnika supa (cws)
powinien posiada odpowiednie rami dziaania z, mierzone od linii rub do rodka cikoci
pasa ciskanego.
Rys. 2. Model poczenia z blach czoow zlicowan obciony cyklicznie; a) schemat wza, b) model cykliczny;
c) model cykliczny uproszczony; 1- szereg przenoszcy ciskanie; 2 szereg przenoszcy rozciganie
W celu zagwarantowania odpowiedniego wczania si poszczeglnych szeregw

skadnikw (ciskanych lub rozciganych), kady szereg powinien zosta uzupeniony
nieliniowym elementem przenoszcym tylko rozciganie lub tylko ciskanie, (Rys. 3).
Umoliwiaj one wybr odpowiedniej cieki przekazywania si ciskajcych lub
rozcigajcych. Element przenoszcy wycznie ciskanie (ce) wbudowany jest bezporednio
w szereg skadnikw przenoszcych ciskanie, za element przenoszcy tylko rozciganie (te)
uwzgldniony jest przy modelowaniu rozciganych rub (bt), co opisano w nastpnym
podrozdziale.
Rys. 3. Elementy nieliniowe; a) przenoszcy wycznie ciskanie (ce), b) przenoszcy wycznie rozciganie (te)
(opis w tekcie)
Na Rys. 2b skadniki wystpujce w strefie rozciganej, takie jak zginany pas supa
(cfb), zginana blacha czoowa (epb) oraz ruby podlegajce rozciganiu (bt) wyszczeglnione
s jako niezalene od siebie czci skadowe, podczas gdy w rzeczywistoci wsppracuj ze
sob i mog by modelowane jednym makrokomponentem, oznaczonym jako (tmc) [2].
Prowadzi to do uproszczenia modelu wza, ktry ostatecznie wyglda jak na Rys. 2c.
318 L. lczka
2.2 Opis zachowania poszczeglnych skadnikw
W przypadku tworzenia modelu cyklicznego opis zachowania si niektrych czci

podstawowych musi uwzgldnia charakterystyk sia przemieszczenie (F-) w zakresie nie
tylko obcienia, lecz rwnie odcienia i obcienia w przeciwnym kierunku, w niektrych
za wypadkach mona uwzgldnia tylko charakterystyk jednostronn.
Panel rodnika supa podlegajcy cinaniu (cws) posiada zdolno do zachowania stabilnej,
nie zmieniajcej si ptli histerezy obcieniowej pod wpywem cyklicznego obcienia [3].
Jego zachowanie w metodzie skadnikowej moe zosta modelowane przez sprysto
plastyczn spryn, w ktrej warto siy uplastyczniajcej jest taka sama przy pierwszym
rozciganiu lub pierwszym ciskaniu, (Rys. 4a). Nono i sztywno tego skadnika
okrelona jest zgodnie z zapisami normy [1].
Rys. 4. Charakterystyki skadnikw; a) cinany panel rodnika (cws); b) rodnik supa ciskany (cwc); c) pas
belki ciskany (bfc)
Skadniki wystpujce w szeregu ciskanym (oznaczonym jako 1 na Rys. 2b i 2c)

charakteryzowane s przez zaleno sia przemieszczenie (F-) opisywan tylko w zakresie
obcienia ciskajcego. Element przenoszcy tylko ciskanie (ce), posiadajcy
charakterystyk pokazan na Rys. 3a uniemoliwia pojawienie si w nich siy rozcigajcej.
Charakterystyki skadnikw wystpujcych w tym szeregu pokazano na Rys. 4b i 4c. Nono
F2 opisana jest jako nono ciskanego rodnika supa, za F3 jako nono pasa belki
podlegajcemu ciskaniu, wedug zapisw normy [1]. Spryna modelujca zachowanie si
rodnika supa podlegajcego ciskaniu ma charakterystyk sprysto plastyczn, za
ciskanego pasa belki ma charakterystyk sztywno plastyczn.
Rys. 5. Charakterystyki skadnikw w strefie rozciganej; a) rodnik supa rozcigany (cwt); b) rodnik belki
rozcigany (bwt)
W przypadku skadnikw wystpujcych w szeregu oznaczonym jako 2 na Rys. 2b

i 2c, gwnym sposobem przenoszenia przez nie obcienia jest rozciganie.
W rzeczywistoci moe pojawi si w nich rwnie ciskanie, gdy w poprzedzajcym cyklu
obcienia sia rozcigajca wywoa w nich trwae wyduenie plastyczne. Wwczas przy
przeciwnym zwrocie momentu zginajcego mog one przejmowa si ciskajc, a do
chwili ich skrcenia do dugoci pocztkowej. Gdy takie skrcenie nastpi, wwczas cieka
przepywu ciskania przesuwa si do szeregu ciskanego 1. Nominalne zachowanie
rodnika supa (cwt) i rodnika belki (bwt) moe zosta opisane zalenoci sia
przemieszczenie pokazan na Rys. 5. Nono i sztywno poszczeglnych skadnikw
opisana jest formuami zawartymi w normie [1].
Makrokomponent (tmc) uwzgldniajcy czne zachowanie zginanego pas supa (cfb),
zginanej blachy czoowej (epb) oraz rub podlegajcych rozciganiu (bt) charakteryzuje si
rn form odpowiedzi na wymuszenie, w zalenoci od proporcji nonoci gitnej pasa
supa lub blachy czoowej do nonoci ruby na rozciganie, oraz w zalenoci od zwrotu
dziaajcego obcienia. Jego globalne zachowanie moe zosta odwzorowane przez model
mechaniczny przedstawiony na Rys. 6a. W jego skad wchodz elementy belkowe pracujce
sprysto plastycznie 2, o przekroju poprzecznym prostokta, ktrego grubo jest rwna
gruboci pasa supa lub gruboci blachy czoowej, za szeroko jest rwna szerokoci
efektywnej leff krca teowego odwzorowujcego zginan ciank. W rodkowej czci te
belki maj fragmenty o bardzo duej sztywnoci 1, w obszarze gdzie wystpuje poczenie
ze rodnikiem supa lub rodnikiem belki. Belki poczone s picioma elementami
kontaktowymi 4 przenoszcymi tylko ciskanie (ce), wedug charakterystyki podanej na
Rys. 3a oraz elementami modelujcymi ruby 5 i 6. Elementy kontaktowe umieszczone
s w osi symetrii modelu, w wierzchokach elementw belkowych 2 i w linii umieszczenia
rub.
Rys. 6. Makrokomponent (tmc) uwzgldniajcy wspprac zginanego pasa supa (cfb), zginanej blachy
czoowej (epb) i rub podlegajcych rozciganiu (bt); a) model mechaniczny; b) charakterystyka ruby
(opis w tekcie)
Model ruby uwzgldnia jej sztywno i nono przy dziaaniu siy rozcigajcej, co
odwzorowane jest zalenoci przedstawion na Rys. 6b [4], oraz brak moliwoci
przenoszenia ciskania, co uzyskano za pomoc szeregowego poczenia z elementem
przenoszcym tylko rozciganie (te), pokazanym na Rys. 3b. Sposb modelowania
makrokomponentu przy uyciu elementw prtowych i belkowych, oraz jego weryfikacj
szerzej przedstawiono w [2].
2.3 Model globalny
Przedstawiony na Rys. 2c model mechaniczny jest zestawem sztywnych

i odksztacalnych elementw, reprezentujcych zachowanie fizycznie wydzielonych czci
poczenia. Model taki zawiera rwnie elementy nieliniowe przenoszce wycznie ciskanie
lub rozciganie, wedug Rys. 3. ledzenie odpowiedzi wza na wymuszenie moe by
przeprowadzone za pomoc rozwizywania rwna rwnowagi i oglnego prawa zachowania
minimum energii, lecz wydaje si, e najatwiej ukad ten mona odwzorowa za pomoc
elementw skoczonych, uywajc do tego celu elementw prtowych zastpujcych spryny
o sztywnoci podunej oraz elementw belkowych o odpowiedniej sztywnoci gitnej.
320 L. lczka
Na Rys. 7 przedstawiono widok takiego modelu mechanicznego stworzonego za

pomoc programu ADINA [5].
Rys. 7. Widok globalnego modelu cyklicznego; 1- szereg przenoszcy ciskanie, 2- szereg przenoszcy
rozciganie, 3- sztywne elementy belkowe
3 PRZYKAD ZASTOSOWANIA MODELU WZA OBCIONEGO

CYKLICZNIE
Korzystajc z modelu zbudowanego na opisanych wczeniej zasadach przeledzono

zachowanie wza obcionego w sposb cyklicznie zmienny. Rozpatrzono poczenie supa
wykonanego z HEM200, z belk wykonan z IPE270, jako poczenia doczoowego, z blach
zlicowan. Zastosowano dwa szeregi rub, umieszczone wewntrz obrysu belki. Pionowa
podziaka szeregw rub wynosia p=150 mm, za poziomy rozstaw rub w=90 mm. Przyjto
wymiary blachy czoowej 150x310 mm. Grubo blachy czoowej oraz rednica i klasa
waciwoci mechanicznych podlegay zmianie w poszczeglnych analizach.
Poniewa na zachowanie si pocze obcionych w sposb cyklicznie zmienny
wpywa historia obcienia, przyjto wzorzec obcienia wza przedstawiony w publikacji [6].
Przedstawiona tam procedura polega najpierw na analizie poczenia pod obcieniem
monotonicznie rosncym. Dla zarejestrowanej tak cieki M- wyznacza si nono plastyczn
My oraz odpowiadajcy nonoci plastycznej kt obrotu wza y. Jako My oraz y przyjmuje si
wsprzdne punktu przecicia si dwu prostych, pierwszej wystawionej z pocztku ukadu
wsprzdnych i stycznej do pocztkowej cieki zalenoci M- otrzymanej z analizy
monotonicznej (a wic opisujcej sztywno pocztkow wza Sj,ini) i drugiej linii, stycznej do
nieliniowej czci wykresu M- i posiadajcej nachylenie Sj,ini/10 [6].
Analizy cykliczne polegaj na obcianiu wzrastajcym zakresem kta obrotu wza,
wedug wzorca: jeden cykl obcienia o amplitudzie y/4, jeden cykl obcienia o amplitudzie
2y/4, jeden cykl obcienia o amplitudzie 3y/4, jeden cykl obcienia o amplitudzie y, trzy
cykle obcienia o amplitudzie 2y i trzy cykle obcienia o amplitudzie (2+2n)y, gdzie n=0, 1,
2, ... .
Otrzymane globalne charakterystyki wzw pokazano na (Rys. 8) i (Rys. 9). Pierwszy

rozpatrywany model dotyczy poczenia z blach czoow o gruboci tp=5 mm i rubami
M20-10,9, za drugi poczenia z blach czoow o gruboci tp=25 mm i rubami M20-10,9.
Moment zginajacy, M [kNm] 8
0
-20 -15 -10 -5 0 5 10 15 20
-2
-4
-6
-8
Kt obrotu, [mrad]
Rys. 8. Cykliczna odpowied poczenia z blach czoow o gruboci tp=5 mm, ruby M20-10.9
60
Moment zginajacy, M [kNm]
40
20
0
-10 -5 0 5 10
-20
-40
-60
Kt obrotu, [mrad]
Rys. 9. Cykliczna odpowied poczenia z blach czoow o gruboci tp=25 mm, ruby M16-8.8
W poczeniu z cienk blach skadnikiem decydujcym o zachowaniu si wza jest

blacha czoowa, w poczeniu z grub blach o zniszczeniu decyduj rozcigane ruby.
Pierwszy wze z cienk blach charakteryzuje si ptlami histerezy obcieniowej
powstajcymi przy staym zakresie obcienia oraz zjawiskiem zacieniania ptli histerezy
przy ktach obrotu wza zblionych do zera. Jego zachowanie jest sprysto-plastyczne.
Drugi wze charakteryzuje si narastaniem luzu (moliwoci zmiany kta obrotu przy
zerowej wartoci momentu) wskutek plastycznego wyduania si rub. Zaleno M- ma
w tym wypadku charakter nieliniowo sprysty.
Otrzymane wyniki s jakociowo identyczne z wynikami bada podobnych pocze
opisanych w [7].
322 L. lczka
4 PODSUMOWANIE
Poczenia podatne obcione w sposb zmienny lub cykliczny najczciej

charakteryzuj si postpujc degradacj nonoci i sztywnoci. Przyczynami takiej
degradacji s:
- zmiana waciwoci mechanicznych materiau podlegajcego obcieniu cyklicznemu
(cykliczne wzmocnienie, cykliczne osabienie),
- powstajce i rozwijajce si wraz liczb cykli obcienia uszkodzenia materiaowe
(pkanie zmczeniowe, lokalna utrata statecznoci),
- cechy strukturalne wzw (inne cieki przenoszenia rozcigania inne za ciskania,
wizy jednostronne, rozwijajce si strefy uplastycznienia i narastajce w trakcie
obcienia trwae deformacje plastyczne).
Uwzgldnianie dwu pierwszych grup zjawisk w tworzonych modelach wzw
obcionych cyklicznie jest trudne i w przypadku wzw podlegajcych umiarkowanej
liczbie cykli obcienia o niezbyt duej amplitudzie zmian zwykle niepotrzebne.
Przedstawiona w referacie metoda umoliwia efektywne modelowanie zjawisk degradacji
wywoanych cechami strukturalnymi wzw. Metoda moe zosta rwnie uyta do
modelowania odpowiedzi wza obcionego momentem zginajcym i si podun.
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-8: Eurokod 3 - Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-8:

Projektowanie wzw. PKN, Warszawa.
[2] lczka L.: Analytical study on cyclic behaviour of bolted joint component. Int.
Conference on Metal Structures ICMS 2011, Wrocaw, 15-17 czerwca 2011, (w druku).
[3] Kim K. D., Engelhardt M.D.: Monotonic and cyclic loading models for panel zones in
steel moment frames. Journal of Constructional Steel Research 58 (2002) 605-635.
[4] Swanson J.A.: Characterization of the static strength, stiffness and ductility behavior of
T-stub connections. PhD thesis, Georgia Inst. of Technology, Atlanta, 1999.
[5] ADINA System 8.7. Adina R&D Inc., 2010.
[6] European Convention for Constructional Steelworks: Recommended testing procedure for
assessing the behavior of structural steel elements under cyclic loads. ECCS, Brussels,
1986.
[7] Broderick B.M, Thomson A.W.: The response of flush end-plate joints under earthquake
loading. Journal of Constructional Steel Research 58 (2002) 1161-1175.
APPLICATION OF COMPONENT METHOD TO THE ASSESSMENT THE JOINTS

CHARACTERISTIC UNDER CYCLING LOADING
Summary
Structural properties of semi-rigid joints, such as rotational stiffness and moment

capacity, can be evaluated according to Eurocode 3 using the component method. This
method is limited to structural joints connecting H or I sections and loaded by pure bending,
having monotonic nature. The paper presents the main assumptions and rules of the
component method. Moreover, it proposes a way of its extension to cover the range of joints
loaded in a cyclic manner and joints loaded simultaneously by bending moment and axial
force. The detailed formulation of the proposed new formulation of the model is described.
Two examples of flush end plate joints demonstrate how the cyclic response can be
effectively modeled.
Andrzej WOJNAR1
WPYW RZECZYWISTEJ CHARAKTERYSTYKI WZW

NA DOBR PRZEKROJW W STALOWYCH RAMACH
PRZECHYOWYCH
STRESZCZENIE
Stalowe ramy przechyowe s jednym z najbardziej popularnych ukadw

konstrukcyjnych w budynkach wielokondygnacyjnych. Dotychczas, w obliczeniach ram tego
typu, poczenia pomidzy supami i ryglami traktowane byy jako wzy sztywne.
W rzeczywistoci s to poczenia podatne, a ich charakterystyka podatnociowa ma wpyw
na zachowanie si wyej wymienionych konstrukcji. W referacie przedstawiono wpyw
podatnoci wzw na rozkad si wewntrznych w prtach ramy, a co za tym idzie na
przekroje poprzeczne zastosowanych ksztatownikw. Analiz wykonano biorc pod uwag
ramy charakteryzujce si stosunkiem wysokoci do szerokoci H/B z przedziau 0,4 do 2,0.
Obliczenia wykonano zgodnie z obowizujcymi normami PN-EN.
Sowa kluczowe: konstrukcje stalowe, ramy przechyowe, poczenia podatne, sztywno

pocztkowa.
1 WPROWADZENIE
Ramy stalowe s jednym z czsto stosowanych typw ukadw nonych stanowicych

konstrukcj budynkw wielokondygnacyjnych. Rozrnia si dwa gwne schematy
konstrukcyjne:
ramy stone w ktrych obcienia pochodzce od si poziomych przenoszone s
przez niezaleny ukad stajcy,
ramy niestone przenoszce zarwno obcienia pionowe jak i poziome.
W przypadku budynkw, ktrych stosunek wysokoci H do szerokoci B nie
przekracza 2 (H/B<2), jako gwne ukady konstrukcyjne przyjmuje si przewanie ramy
niestone. Supy tych ram wykonuje si zazwyczaj z dwuteownikw szerokostopowych
HEB, a rygle z dwuteownikw rwnolegociennych IPE. Z uwagi na atwo montau,
poczenia rygli ze supami wykonuje si jako sprane, doczoowe poczenia rubowe.
Dotychczas w obliczeniach statycznych wyej wymienionych ram, poczenia rygli ze
supami traktowane byy jak wzy idealnie sztywne. W modelu obliczeniowym sztywno
________________________
1
awojnar@prz.edu.pl
324 A. Wojnar
takiego poczenia bya rwna nieskoczonoci, a nono rwna nonoci rygla na zginanie.
W rzeczywistoci nieuebrowane poczenia tego typu zalicza si do pocze podatnych,
ktrych zachowanie si mona opisa za pomoc zalenoci pomidzy momentem
zginajcym obciajcym wze a ktem obrotu wza (tzw. krzywa M-). Fakt ten zosta
uwzgldniony m.in. w normach PN-EN 1993-1-1 [1], PN-EN 1993-1-8 [2], ktre nakazuj
uwzgldnianie sztywnoci wzw podczas wykonywania oblicze statycznych. W referacie
przeprowadzono analiz wpywu sztywnoci pocze doczoowych pomidzy ryglami
i supami w stalowej ramie przechyowej, na rozkady si wewntrznych i zwizany z tym
dobr przekrojw supw i rygli. Analiz przeprowadzono biorc pod uwag niestone ramy
stalowe o nastpujcej geometrii:
Rama 1 dwukondygnacyjna (4,2+3,6), trzytraktowa (3x6,0) rama stalowa, o stosunku
wysokoci do szerokoci H/B=0,43,
Rama 2 piciokondygnacyjna (4,2+4x3,6), trzytraktowa rama stalowa, H/B=1,03,
Rama 3 siedmiokondygnacyjna (4,2+6x3,6), trzytraktowa rama stalowa, H/B=1,43,
Rama 4 dziesiciokondygnacyjna (4,2+9x3,2), trzytraktowa rama stalowa, H/B=2,03.
2 ANALIZA OBLICZENIOWA
2.1 Geometria ramy
Przeanalizowano niestone ramy stalowe, charakteryzujce si wymiarami

geometrycznymi jak na Rys. 1. W kierunku podunym przyjto rozstaw ram s = 6,0 m.
Zaoono, e supy ram wykonane s z dwuteownikw szerokostopowych typu HEB,
a rygle z dwuteownikw rwnolegociennych IPE, przyjto stal S355. Podczas
wymiarowania supw, nie zmieniano ich przekroju poprzecznego i nie stosowano stykw
montaowych na ich dugoci. Rygle i supy podzielono na nastpujce grupy: rygle dachowe
znajdujce si w paszczynie dachu budynku i rygle porednie znajdujce si w poziomie
stropw porednich, supy skrajne oraz supy porednie. W obrbie powyszych grup, rygle
i supy maj taki sam przekrj poprzeczny.
Rys. 1. Rodzaje analizowanych ram
Rys. 2. Rodzaje zastosowanych wzw w analizowanych ramach

Wpyw rzeczywistej charakterystyki wzw na dobr przekrojw w stalowych 325
Przyjto, e wszystkie supy s utwierdzone w stopach fundamentowych, natomiast

supy i rygle poczone s za pomoc nieuebrowanych, spronych, doczoowych pocze
rubowych z wystajc blach czoow (Rys. 2). Zastosowano w nich ruby M24 kl.10.9.
2.2 Obcienia
Przyjto, e na rozpatrywane ramy dziaaj nastpujce obcienia:

ciar wasny ramy,
obcienie stae dachu, o wartoci gkd = 4,34 kN/m2,
obcienie stae stropw porednich, o wartoci gks = 4,90 kN/m2,
obcienie zmienne stropw porednich (powierzchnia biurowa, kategoria
uytkowania B, wedug PN-EN 1991-1-1 [3]) , o wartoci qk = 2,00 kN/m2,
Wartoci obcie klimatycznych, tj. obcienie niegiem i wiatrem wyznaczono
zgodnie z normami, odpowiednio PN-EN 1991-1-3 [4] i PN-EN 1991-1-4 [5]. W przypadku
obcienia niegiem przyjto 2 stref obcienia i normalne warunki terenowe, w przypadku
obcienia wiatrem 1 stref obcienia. Otrzymano nastpujce wartoci obcie:
obcienie niegiem dachu, o wartoci sk = 0,72 kN/m2,
obcienie wiatrem, o wartoci jak na Rys. 3.
Schematy dziaajcych obcie przedstawiono na przykadzie Ramy 2, na rys. 3.
Rys. 3. Schematy obcie Ramy 2 (obcienie cige w kN/m, obcienie skupione w kN)
326 A. Wojnar
2.3 Model obliczeniowy
W celu wykonania analizy obliczeniowej opracowano przy wykorzystaniu programu

Robot Structural Analysis 2011 modele komputerowe ram. Supy i rygle ramy modelowano
za pomoc prtowych elementw skoczonych, a poczenia pomidzy nimi jako wzy
idealnie sztywne albo podatne w zalenoci od spenienia kryterium klasyfikacji wza
wedug [2]. Poczenia supw z fundamentami zamodelowano jako wzy idealnie sztywne.
Obliczenia przeprowadzono w odniesieniu do dwch modeli wzw:
wzy idealnie sztywne, o sztywnoci rwnej nieskoczonoci i nonoci rwnej
nonoci przekroju poprzecznego rygla na zginanie Mb,Rd,
wzy podatne, o sztywnociach i nonociach obliczonych programem Cop [6], dla
gruboci blachy czoowej obliczonej wedug wzoru (1), wskazujcego grubo blachy
zapewniajc zdolno wza do obrotu:
f ub 1000
t p 0,36 d 0,36 24 14,5 . (1)
fy 355
Przyjto tp = 15 mm. Parametry podatnociowe wzw zestawiono w Tab. 2 do 5.

W przypadku ram z wzami podatnymi, charakterystyki podatnociowe wzw
uwzgldniono w modelu komputerowym poprzez zastosowanie tzw. wzw kompatybilnych
imitujcych zachowanie si pocze podatnych. Rozrniono nastpujce rodzaje wzw
(Rys. 1, 2):
wze 1 - poczenie pomidzy ryglem i supem skrajnym ramy w poziomie stropw,
wze 2 - poczenie pomidzy ryglami i supem rodkowym w poziomie stropw,
wze 3 - poczenie pomidzy ryglem i supem skrajnym ramy w poziomie dachu,
wze 4 - poczenie pomidzy ryglami i supem rodkowym ramy w poziomie dachu.
Zalenoci M opisujce zachowanie si wzw w caym zakresie obcienia
prognozowano na podstawie znajomoci ich sztywnoci pocztkowej i nonoci (Tab. 2 do 5),
przy wykorzystaniu modelu potgowego Kishiego-Chena, wedug wzoru:
S j ,ini
M 1
(2)
n
S n
1 j ,ini
M j , Rd

gdzie: Sj,ini sztywno pocztkowa wza, - kt obrotu wza, Mj,Rd nono obliczeniowa
wza, n parametr dopasowania (przyjto n = 1,50 [7]).
Zgodnie z norm PN-EN 1993-1-1 [1], obliczenia statyczne ram przechyowych naley
przeprowadza uwzgldniajc wpyw imperfekcji globalnych (przechyowych) na wartoci si
wewntrznych wystpujcych w konstrukcji. W opracowanym modelu obliczeniowym, fakt
ten zosta uwzgldniony poprzez nadanie kadej z analizowanych ram wstpnego przechyu.
Wielko tego przechyu X (Tab. 1) zgodnie z [1] jest uzaleniona od wysokoci H ramy
i wartoci imperfekcji przechyowej wyznaczonej wedug wzoru:
0 h m (3)
gdzie: 0 warto podstawowa imperfekcji, 0 = 1/200, h wspczynnik redukcyjny ze
wzgldu na wysoko 2 / 3 h 2 / h 1,0 , m wspczynnik redukcyjny ze
wzgldu na liczb supw m 0,5 (1 1 / m) , h wysoko ramy, m liczba supw.
Obliczenia wykonano przyjmujc w SGN kombinacje obcie utworzone zgodnie

z zacznikiem krajowym normy PN-EN 1990 [8], tablica A1.2(B). Kombinacje te utworzono
wedug regu podanych wzorami (4) i (5). W Tab. 6 zestawiono wybrane do oblicze
kombinacje. Przy rozpatrywaniu SGU kombinacje obcie utworzono zgodnie z tablic A1.4
normy [6], wedug wzoru (6). Przyjto czst kombinacj obcie, stosowan zazwyczaj dla
odwracalnych stanw granicznych.

j1
G, j G k , j Q,1 0,1 Q k ,1 Q,i 0,i Q k ,i
i 1
(4)

j1
j G , j G k , j Q ,1 Q k ,1 Q ,i 0,i Q k ,i
i 1
(5)
G k , j 1,1 Q k ,1 2,i Q k ,i
j1 i 1
(6)
Tablica 1. Wartoci globalnych imperfekcji przechyowych i wstpnego przechyu ram
0 = 1/200; m = 0,791
Rama 1: H = 7,8; h = 0,716; = 0,0028 rad, X1 = 22 mm

Rama 2: H = 18,6; h = 0,667; = 0,0026 rad, X2 = 50 mm
Rama 3: H = 25,8; h = 0,667; = 0,0026 rad, X3 = 67 mm
Rama 4: H = 36,6; h = 0,667; = 0,0026 rad, X4 = 95 mm
Tablica 2. Podstawowe parametry podatnociowe wzw Rama 1

Sj,ini [kNm/rad] Mj,Rd [kNm] Sj,ini [kNm/rad] Mj,Rd [kNm]
Wze
W1 W2 W1 W2 W3 W4 W3 W4
Sup HEB160 HEB180 HEB160 HEB180 HEB160 HEB180 HEB160 HEB180
Rygiel IPE270 IPE270 IPE270 IPE270 IPE240 IPE240 IPE240 IPE240
tp=15 20400 46400 92(1/2)* 136(1/4)* 17300 36400 74(1/2)* 113(1/3)*
*Modele zniszczenia wza; pierwszy szereg rub/drugi szereg rub:
1 blacha czoowa na zginanie, 2 rodnik supa na cinanie, 3 pas belki na ciskanie,
4 rodnik belki na rozciganie

Wze
W1 W2 W1 W2 W3 W4 W3 W4
tp=15 28700 50000 133(1/1)* 133(1/1)* 23700 39200 113(1/3)* 113(1/3)*
328 A. Wojnar

Wze
W1 W2 W1 W2 W3 W4 W3 W4
tp=15 43600 74800 170(1/1)* 170(1/1)* 30300 49000 133(1/1)* 133(1/1)*

Wze
W1 W2 W1 W2 W3 W4 W3 W4
tp=15 55000 72900 191(1/1)* 191(1/1)* 31100 39900 133(1/1)* 133(1/1)*
Tablica 6. Kombinacje obcie w SGN
Typ Kombinacja Typ Kombinacja

K1a 1,35 G + 1,05 Q1 + 0,75 S K1b 1,15 G + 1,50 Q1 + 0,75 S
K2a 1,35 G + 1,05 Q2 + 0,75 S K2b 1,15 G + 1,50 Q2 + 0,75 S
K3a 1,35 G + 1,05 Q3 + 0,75 S K3b 1,15 G + 1,50 Q3 + 0,75 S
K4a 1,35 G + 0,90 W + 0,75 S K4b 1,15 G + 1,50 W + 0,75 S
K5a 1,35 G + 1,05 Q1 + 0,90 W + 0,75 S K5b 1,15 G + 1,50 Q1 + 0,90 W + 0,75 S
K6a 1,35 G + 0,90 W + 1,05 Q1 + 0,75 S K6b 1,15 G + 1,50 W + 1,05 Q1 + 0,75 S
2.4 Obliczenia statyczne i sprawdzenie nonoci prtw ramy
W celu wyznaczenia si wewntrznych zastosowano analiz nieliniow uwzgldniajc

efekty drugiego rzdu (P-). Zgodnie z zaleceniami podanymi w normie PN-EN 1993-1-1
[1], zastosowanie tego typu analizy i uwzgldnienie wpywu imperfekcji globalnych, pozwala
na sprawdzenie statecznoci prtw w paszczynie ramy, przy przyjciu ich dugoci
wyboczeniowej rwnej dugoci teoretycznej, tzn. wysokoci kondygnacji. Zaoono, e w
paszczynie prostopadej do paszczyzny ramy istniej odpowiednie stenia cian
podunych, pozwalajce na przyjcie dugoci wyboczeniowej supw z paszczyzny ramy
rwnej wysokoci supa.
Sprawdzenie nonoci poszczeglnych prtw ramy wykonano wedug [1], przy
wykorzystaniu moduu programu Robot, pozwalajcego na automatyczny dobr rodzaju
i wielkoci ksztatownikw z jakich wykonane s supy i rygle ramy oraz na automatyczn
weryfikacj ich statecznoci. Stateczno prtw sprawdzano jak w przypadku elementw
ciskanych mimorodowo, przy wykorzystaniu formu interakcyjnych podanych w pkt. 6.3
normy [1].
Nono rygli sprawdzano z uwzgldnieniem moliwoci wystpienia zwichrzenia na
odcinkach przywzowych, gdzie wystpuje ujemna warto momentu zginajcego. Przyjto,
e pas grny rygli jest poczony z pyt stropow w sposb ktry uniemoliwia jego boczne
przesunicie, natomiast pas dolny moe ulec poziomemu przemieszczeniu na odcinkach od
wza, stanowicego poczenie supa z ryglem, do punktu zerowania si momentw

zginajcych. Dugoci tych odcinkw zale od rozkadu si wewntrznych w prtach ramy
i zostay okrelone na podstawie wykresu momentw zginajcych w ryglach. W zwizku
z tym, w module programu pozwalajcym na weryfikacj nonoci prtw, wybrano opcj
umoliwiajc automatyczne wstawianie ste bocznych w powyej opisanych punktach
i uwzgldnienie wpywu zwichrzenia na nono elementu na tak okrelonych odcinkach
rygli. W celu ujednolicenia rodzaju i wielkoci profili, jakie naley przyj na poszczeglne
prty ramy, wyodrbniono nastpujce grupy elementw: supy skrajne, supy porednie,
rygle stropowe, rygle dachowe. Dobr wielkoci ksztatownikw odbywa si w obrbie tych
grup. Nastpnie, w celu sprawdzenia SGU, weryfikacji poddano wartoci poziomego
przesuwu poszczeglnych kondygnacji ramy. Jako warto graniczn przyjto
hi/500 = 3200/500 = 6 mm, gdzie hi jest wysokoci i-tej kondygnacji. Przeprowadzona
analiza obliczeniowa wykazaa, e w adnej z przyjtych kombinacji obcie, SGU nie
zosta przekroczony.
3 ANALIZA WYNIKW OBLICZE I WNIOSKI
Wyniki przeprowadzonych oblicze, w postaci rodzaju i wielkoci dobranych

ksztatownikw, wytenia ich przekroju, wartoci wystpujcych w nich si wewntrznych
przedstawiono w Tab. 7. Analizujc wyniki oblicze mona stwierdzi:
1. Uwzgldnienie w obliczeniach rzeczywistych charakterystyk podatnociowych pocze
pomidzy supami i ryglami stalowych ram przechyowych, nie powoduje znaczcej zmiany
wartoci (maksymalnie ok. 5%) si podunych w supach, dla kadego rodzaju rozpatrywanego
typu ramy. Powoduje natomiast znaczny wzrost wartoci momentw zginajcych (zwaszcza
w supach porednich), ktry wynosi:
2. w przypadku ram o smukoci H/B = 0,43: ok. 30%, w przypadku ram o smukoci H/B = 1,03:
ok. 170%, w przypadku ram o smukoci H/B = 1,43: ok. 220%, w przypadku ram o smukoci
H/B = 2,03: ok. 300%.
3. Fakt ten powoduje znaczn zmian przekrojw poprzecznych ksztatownikw, z jakich
wykonane zostay supy porednie (w skrajnym przypadku dla ramy typ 4 H/B = 2,03
z HEB 360 na HEB 650). Obliczenia wykazay rwnie, e nie wystpuje przy tym a tak
znaczca zmiana wielkoci przekrojw poprzecznych ksztatownikw stosowanych na supy
skrajne.
4. Uwzgldnienie w obliczeniach rzeczywistych charakterystyk podatnociowych pocze
pomidzy supami i ryglami stalowych ram przechyowych spowodowao w rozpatrywanych
typach ram prawie dwukrotn redukcj wartoci wzowych momentw zginajcych
wystpujcych w ryglach stropowych, a tym samym wzrost wartoci momentw przsowych.
Zmienio si rwnie pooenie najbardziej wytonego przekroju poprzecznego rygla,
miarodajnego do wymiarowania z uwagi na maksymaln warto momentu zginajcego.
W przypadku ram z wzami sztywnymi byy to przekroje przywzowe, w przypadku ram
z wzami podatnymi - przekroje zlokalizowane na dugoci przsa rygla.
5. Odnotowano przy tym zmniejszenie wielkoci przekroju poprzecznego ksztatownikw,
z ktrych wykonano rygle ram z wzami podatnymi, w stosunku do wielkoci przekroju
poprzecznego ksztatownikw z ktrych wykonano rygle ram o wzach sztywnych.
W skrajnym przypadku (Rama 3) ksztatownik IPE 450 uleg redukcji do IPE 300.
6. Analizujc mas poszczeglnych ram nie stwierdzono jej znaczcej zmiany w przypadku
stosowania pocze podatnych lub sztywnych, cho mniejsz mas charakteryzoway si ramy
z poczeniami sztywnymi. Rnica mas poszczeglnych ram wynosia: 7% w przypadku ram
typu 1, 6% w przypadku ram typu 2, oraz odpowiednio 2% i 6% w przypadku ram typu 3 i 4.
330 A. Wojnar
Tablica 7. Rodzaje i wielkoci ksztatownikw przyjtych na supy i rygle ramy
PIMIENNICTWO
[1] PN-EN 1993-1-1, Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych, Cz 1-1: Reguy

oglne i reguy dla budynkw.
[2] PN-EN 1993-1-8, Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych, Cz 1-8:
Projektowanie wzw.
[3] PN-EN 1991-1-1, Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje, Cz 1-1: Oddziaywania
oglne, ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe w budynkach.
[4] PN-EN 1991-1-3, Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje, Cz 1-3: Obcienie
niegiem.
[5] PN-EN 1991-1-4, Eurokod 1: Oddziaywania na konstrukcje, Cz 1-4: Obcienie
wiatrem.
[6] www.arcelormittal.com
[7] Brdka J., Barszcz A., Giejowski M., Kozowski A., Sztywno i nono stalowych ram
przechyowych o wzach podatnych, Oficyna Wydawnicza P.Rz., Rzeszw 2004.
[8] PN-EN 1990, Eurokod: Podstawy projektowania konstrukcji.
INFLUENCE OF REAL CHARACTERISTIC OF END-PLATE JOINTS ON SIZE

OF CROSS-SECTION OF BEAMS AND COLUMNS OF SWAY FRAMES
Summary
Sway steel frames are one of the most popular types of steel structures used in multi-
story buildings. Usually, in this kind of frames, columns and beams are made of hot rolled
steel profiles (HEB for columns, IPE for beams) connected by bolted, end-plate connections.
Conventionally, beam-to-column connections in such frames are considered as fully rigid.
This paper present an analysis of the effect of flexibility parameters of end-plate joints on the
behavior of sway steel frames.
MECHANIKA MATERIAW I KONSTRUKCJI
Ewa BAZIK-BOROWA1
Aleksander ROBAK2
Micha PIEKO3
Politechnika Lubelska
ANALIZA NUMERYCZNA KONSTRUKCJI RUSZTOWANIA

MODUOWEGO O NIETYPOWYM KSZTACIE
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono analiz numeryczn konstrukcji rusztowania

o skomplikowanym ksztacie, ktre zostao wykonane z systemu moduowego ROTAX firmy
Altrad Mostostal. W odniesieniu do tego rusztowania przeanalizowane dwanacie
przypadkw obliczeniowych, na podstawie ktrych zbadano wpyw stosowanych pocze
i imperfekcji na stateczno konstrukcji oraz rozkad napre w elementach konstrukcji.
Z przedstawionych bada wynika, e zalecenia normowe, narzucajce uwzgldnianie
imperfekcji i wykonywanie oblicze wedug teorii II rzdu nie s uzasadnione dla wszystkich
konstrukcji rusztowa. Z drugiej strony stosowanie w modelu numerycznym pocze
podatnych, take zalecane przez normy, przybliaj wyniki do rzeczywistych a naprenia,
otrzymane w ten sposb, s wiksze ni w przypadku pocze przegubowych.
Sowa kluczowe: rusztowanie moduowe, stateczno konstrukcji, modelowanie pocze
1 WSTP
Rusztowania budowlane s konstrukcjami tymczasowymi powszechnie uywanymi

podczas prac budowlanych. W zwizku z tym, e s to elementy masowo produkowane, to
kade nawet nieznaczne zmniejszenie przekrojw elementw konstrukcyjnych powoduje
znaczne oszczdnoci. Oczywicie jest to wykorzystywane przez producentw, ktrzy d
do zmniejszenia kosztw. Niestety efektem tego jest take znaczne zmniejszenie nonoci.
Szczegowa analiza pracy rusztowa wykazuje, e zwykle mog by one wznoszone na
znaczne wysokoci, ale pod warunkiem, e elementy pionowe s ciskane. Zamontowanie na
rusztowaniu jakichkolwiek elementw, np. konsol, powoduje, e elementy pionowe s
zginane a ich nono i stateczno rusztowania raptownie maleje. Poniewa rusztowania s
obecnie coraz czciej wykorzystywane w skomplikowanych konfiguracjach, np. do
renowacji zabytkw, do prac elewacyjnych przy budynkach o zoonych ksztatach, do
________________________
1
e.blazik@pollub.pl
2
a.robak@pollub.pl
3
m.pienko@pollub.pl
334 E. Bazik Borowa, A. Robak, M. Pieko
remontw urzdze przemysowych, itd. wydaje si, e warto przeanalizowa statyczn prac
tego typu konstrukcji oraz normy, na podstawie ktrych mog by one projektowane.
Potwierdza to rwnie fakt, e powstaje coraz wicej prac, dotyczcych bada numerycznych
i laboratoryjnych elementw rusztowa, bada wystpowania imperfekcji, bada statecznoci
konstrukcji, itd. (por. [1], [2] i [3].).
W pracy zostanie przedstawiona analiza numeryczna rusztowania moduowego
o nietypowym ksztacie, uytkowanego podczas prac renowacyjnych wok Kaplicy
Scheiblera w odzi a wykonanego z elementw systemu ROTAX firmy Altrad Mostostal.
Gwnym celem artykuu jest pokazanie, e analiza statyczna konstrukcji rusztowa moe
by zagadnieniem zoonym, cho nie koniecznie tak skomplikowanym jak wynika to
z zalece, zawartych w normach [4], [5] i [6].
2 OPIS WYBRANYCH ZALECE NORMOWYCH
Prezentowane badania zawieraj analiz wytrzymaociow konstrukcji oraz analiz

statecznoci w zakresie, ktry midzy innymi pozwoli na odniesienie si do zalece
zawartych w normach [4], [5] i [6]. Wedug wymienionych norm rusztowanie mona
modelowa jako konstrukcj pask lub przestrzenn, lecz stosujc paski schemat statyczny
naley uwzgldni oddziaywania prostopade do tej paszczyzny. Ustawienie rusztowania na
podou naley modelowa za pomoc podpr przegubowych, a kotwienie za pomoc
podpory, blokujcej przesuw w kierunku prostopadym do ciany. Poczenia elementw
pionowych mog by zarwno modelowane jako sztywne jak i przegubowe a zaley to od
dugoci trzpienia dolnego pionowego elementu, woonego do czopa elementu grnego.
Poczenia pozostaych elementw do wzw mona traktowa jako przegubowe lub jako
podatne. Obcieniami, ktre naley uwzgldni w obliczeniach statycznych, s obcienie
ciarem wasnym, obcieniem uytkowym, dziaaniem wiatrem i innymi obcieniami
rodowiskowymi. Najwikszy problem stanowi obcienie wiatrem. Norma [5] zawiera
wykres redniego dziaania wiatru, ktre jest dwukrotnie wiksze ni wyznaczone wedug
normy [7]. Poza tym wedug normy [5] naley przyoy obcienie zarwno w kierunku
rwnolegym do elewacji jak i prostopadym, bez uwzgldnienia faktu formy opywu,
wywoanej obecnoci budynku lub zespou budynkw.
Wedug norm [4], [5] i [6] przed przystpieniem do analiz wytrzymaociowych naley
sprawdzi stateczno konstrukcji, tzn. wyznaczy wspczynnik obcienia krytycznego cr
przy ktrym nastpi utrata statecznoci konstrukcji. Jeeli cr>2 i rusztowanie jest wykonane
z systemu ramowego, to mona takie rusztowanie podda liniowej analizie statycznej. Jeeli
te warunki nie s spenione, to siy wewntrzne naley wyznaczy zgodnie z teori II rzdu.
Zgodnie z tym zaleceniem w odniesieniu do analizowanego rusztowania naley
wykona obliczenia zgodnie z teori II rzdu, poniewa nie jest to rusztowanie ramowe, lecz
moduowe. Wartoci obcienia wiatrem przyjto wedug normy [7] jako bardziej realne.
Obcienie wiatrem z normy [5] jest tak due, poniewa wikszo zalece zawartych w tych
normach jest przystosowana do typowych zestaww rusztowa, ktre zgodnie z instrukcj
mog by montowane w dowolnych warunkach. Ponadto w pracy wykonano porwnanie
wyniki oblicze w odniesieniu do trzech rodzajw pocze.
3 OPIS MODELI NUMERYCZNYCH
3.1 Model konstrukcji rusztowania
Konstrukcja rusztowania o wymiarach podstawy 18,33m11,36 i wysokoci 37,20m

zostaa zamodelowana elementami prtowymi i kratowymi. Model zosta oparty na
podporach przegubowych, modelujcych ustawienie konstrukcji na podou, i zaparty od
Analiza numeryczna konstrukcji rusztowania moduowego o nietypowym ksztacie 335
strony nawietrznej o ciany budynku (ale nie zakotwiony) wzdu kierunku wiatru. Model
rusztowania zosta obciony ciarem wasnym konstrukcji, obcieniem uytkowym na
najwyszym pomocie i pomocie zabezpieczajcym oraz dwoma wariantami dziaania
wiatru:
- wariant I - obcienie rwnolegle do duszej osi budynku (rys.1a),
- wariant II - obcienie z boku budynku (rys.1b).
Zarwno obcienie uytkowe jak i dziaanie wiatru zostao przyoone do wzw
w formie si skupionych. Wykres zmian wartoci si wraz z wysokoci pokazany jest na
rys.2.
a) b)
Rys. 1. Szkic schematu statycznego rusztowania: a) wariant I, b) wariant II.
40
35
30
25
h [m]
20
15
10
0
0.12 0.16 0.2 0.24 0.28 0.32
F [kN]
Rys. 2. Wykres si skupionych, przykadanych do wzw a modelujcych dziaanie wiatru wg [4].

Poniewa w normach [4] i [5] proponuje si stosowanie zarwno pocze podatnych

jak i przegubowych, to w pracy przeanalizowano wpyw trzech rodzajw modeli pocze
elementw na prac statyczn konstrukcji. Take z powodu zalece normowych
przeanalizowano wpyw imperfekcji i wpyww II rzdu na rozkad napre w konstrukcji
oraz wyznaczono wspczynniki krytyczne obcienia, przy ktrych moe doj do utraty
statecznoci konstrukcji. Imperfekcje przyjto na podstawie zalece, zawartych w normie [4],
tzn. zaoono, e caa konstrukcja w wyniku niedoskonaoci pocze stojakw obraca si
o kt 0,01rad. Wszystkie przypadki obliczeniowe, zestawione w tab.1, rozwizano za pomoc
analizy liniowej z maymi przemieszczeniami, a wykorzystano do tego program, oparty na
metodzie elementw skoczonych. Analiza wpyww II rzdu zostaa wykonana metod
uproszczon, tzn. analiz statyczn wykonano w dwch krokach. Pierwszy krok polega na
wyznaczaniu przemieszcze od obcienia statycznego w odniesieniu do konstrukcji
z pierwotn geometri a drugi krok polega na wykonaniu analizy od tego samego obcienia
statycznego, ale w odniesieniu do konstrukcji z wzami przesunitymi o wartoci
wyznaczone z pierwszego kroku.
Tablica 1. Przypadki obliczeniowe.

Rodzaj Uwzgldnienie Rodzaj Uwzgldnienie
Przypadek Przypadek
pocze imperfekcji pocze imperfekcji
Wariant I Wariant II
1 przegubowe nie 7 przegubowe nie
2 podatne nie 8 podatne nie
3 sztywne nie 9 sztywne nie
4 przegubowe tak 10 przegubowe tak
5 podatne tak 11 podatne tak
6 sztywne tak 12 sztywne tak
3.2 Model wza rusztowania
Wykonanie analizy statycznej z podatnoci pocze wymaga wyznaczenia obrotw

wzw pod wpywem jednostkowych momentw, przyoonych do czonych elementw.
Poniewa stenie jest poczone z wzem za pomoc sworznia w gowni, to przyjto, e to
poczenie jest poczeniem przegubowym.
Tablica 2. Charakterystyki elementw w poczeniach podatnych.
Skrcanie Zginanie w pa- Zginanie w
szczynie pionowej paszczynie poziomej
Rygiel bez obcienia pomostem
Sztywno k 18,567kNm/rad 13,643kNm/rad Brak oporu
Moment bezwadnoci 1,134010-8m4 0,320510-8m4 Poczenie przegubowe
Rygiel z obcienia pomostem
Sztywno k 18,567kNm/rad 13,643kNm/rad 128,243kNm/rad
Moment bezwadnoci 1,134010-8m4 0,320510-8m 4
3,012610-8m4
Natomiast w odniesieniu do poczenia rygla z talerzykiem (rys.3) wykonano liniowe

obliczenia, polegajce na przyoeniu do wza jednostkowych momentw i wyznaczeniu
wartoci obrotw, wyznaczonych przez te momenty. Obliczenia te byy poprzedzone analiz
pracy wza, ktrej efektem byo wyznaczenie paszczyzn poszczeglnych skadnikw wza,
na ktrych nastpuje przekazywanie obcie. Zagadnienie to wraz z obliczeniami nonoci
wza zostao opisane w pracy [8]. Efektem samych oblicze byy wartoci obrotw rygli,
wywoane jednostkowym momentem a sztywnoci poczenia k zostay wyznaczone jako

ilorazy momentu jednostkowego i wyznaczonego obrotu oraz zestawione w tab. 2.
Wyniki wyznaczania podatnoci zostay wykorzystane w poczeniach podatnych
modelu rusztowania. Przy wzach utworzono krtkie elementy o dugoci 5cm
o charakterystykach geometrycznych, odpowiadajcych wyznaczonej na tej dugoci
podatnoci. Pozostae czci rygli maj charakterystyki geometryczne, odpowiadajce
rzeczywistemu przekrojowi elementu.
a)
M y Pa i 1 kNm
i
y=0.0539 rad
l=0,05m, G=8107kPa
M yl
Jy
G y
J y 1 . 1340 10 8 m 4
b)
M x Pa i 1 kNm
i
x=0.0733 rad
l=0,05m, E=2108kPa
M xl
Jx
E x
J x 0 , 3205 10 8 m 4
c)
M z Pa i 1 kNm
i
z=0.0078 rad
l=0,05m, E=2108kPa
M zl
Jz
E z
8
J z 0 , 3205 10 m4
Rys.3. Modele poczenia rygla z wzem do badania podatnoci: a) skrcanie, b) zginanie w paszczynie
pionowej, c) zginanie w paszczynie poziomej.
4 ANALIZY NUMERYCZNE
4.1 Wyniki oblicze
Podczas analiz wykonano trzy rodzaje oblicze: statyczne obliczenia liniowe,

obliczenia wedug uproszczonej teorii II rzdu oraz wyznaczenie krytycznego wspczynnika
obcienia, przy ktrym moe nastpi utrata statecznoci konstrukcji. Obliczenia liniowe
wykonano w odniesieniu do konstrukcji o niezaburzonym ksztacie oraz w odniesieniu do
konstrukcji z imperfekcjami. W tab. 3 zestawiono wspczynniki statecznoci cr. W tab. 4
i tab. 5 zestawiono wartoci maksymalnych napre normalnych w stojakach i dwigarach
stalowych.
Tablica 3. Wspczynniki statecznoci cr konstrukcji.

Obcienie Przegubowe poczenie Sztywne poczenie
wiatrem Przypadek cr Przypadek cr
Bez uwzgldnienia imperfekcji
Wariant I 1 1,31 3 5,98
Wariant II 7 1,74 9 8,23
Tablica 4. Maksymalne naprenia w stojakach konstrukcji.

Obcienie Przegubowe poczenie Podatne poczenie Sztywne poczenie
wiatrem Przypadek [MPa] Przypadek [MPa] Przypadek [MPa]
Wariant I 1 112,3 2 108,0 3 212,2
Wariant II 7 96,0 8 113,5 9 204,7
Z uwzgldnieniem imperfekcji
Wariant I 4 114,7 5 109,5 6 217,2
Wariant II 10 97,2 11 113,4 12 208,5
Wedug teorii II rzdu bez uwzgldnienia imperfekcji
Wariant I 1 112,8 2 157,4 3 217,2
Wariant II 7 96,0 8 115,4 9 209,5
Wedug teorii II rzdu z uwzgldnieniem imperfekcji
Wariant I 1 115,3 2 161,2 3 217,2
Wariant II 7 97,0 8 115,4 9 213,5
Tablica 5. Maksymalne naprenia w dwigarach.

Obcienie Przegubowe poczenie Podatne poczenie Sztywne poczenie
wiatrem Przypadek [MPa] Przypadek [MPa] Przypadek [MPa]
Wariant I 1 130,6 2 130,4 3 95,8
Wariant II 7 123,8 8 107,7 9 89,4
Z uwzgldnieniem imperfekcji
Wariant I 4 134,0 5 133,4 6 82,7
Wariant II 10 126,0 11 109,0 12 83,7
Wedug teorii II rzdu bez uwzgldnienia imperfekcji
Wariant I 1 131,6 2 113,1 3 81,7
Wariant II 7 123,8 8 107,6 9 82,6
Wedug teorii II rzdu z uwzgldnieniem imperfekcji
Wariant I 4 135,2 2 115,9 3 82,7
Wariant II 10 126,8 8 114,5 9 84,5
4.2 Analiza wynikw oblicze
Z porwnania wynikw oblicze wynika, e niezalenie od kierunku wiatru oraz

przyjtego modelu pocze wypadkowe przemieszczenia wzw i maksymalne wartoci
napre normalnych w elementach, otrzymane za pomoc rnych metod obliczeniowych, s do
siebie zblione, tzn. rni si midzy sob maksymalnie 15%. Natomiast, porwnujc wartoci
napre w modelach z rnymi rodzajami pocze, mona zauway, e wartoci napre
w stojakach i ryglach wzrastaj wraz ze wzrostem sztywnoci pocze a rnice te sigaj nawet
100%. Naprenia w dwigarach stalowych zachowuj si wrcz przeciwnie, tzn. wraz ze
wzrostem sztywnoci maksymalne naprenia w dwigarach malej. W sztywnej konstrukcji

dwigary su tylko do przekazania obcie, a w konstrukcjach mniej sztywnych dwigary
take spinaj konstrukcj na kierunkach, na ktrych praca rygli jest mniej efektywna. Wstawianie
coraz bardziej sztywnych pocze (tzn. poczenia przegubowe s najmniej sztywne, podatne s
troch sztywniejsze a najsztywniejszymi poczeniami s poczenia zapewniajce obrt wza
wraz ze wszystkimi doczonymi do niego elementami) powoduje, e naprenia w gwnych
elementach konstrukcji wzrastaj. Oznacza to, e modele konstrukcji zachowuj si zgodnie
z przewidywaniami, wynikajcymi z praw fizyki, a wykorzystane modele pocze podatnych s
bardziej sztywne ni przegubowe i mniej sztywne ni poczenia pene (sztywne), czyli sposb
zamodelowania podatnoci mona traktowa jako prawidowy i mona taki sposb modelowania
wzw rusztowa stosowa w praktyce projektowej do wyznaczania si wewntrznych.
Wyniki analizy statecznoci wykonano jedynie dla konstrukcji z poczeniami sztywnymi
i przegubowymi i jak mona byo si spodziewa w tym pierwszym przypadku uzyskano
wartoci wiksze. W odniesieniu do konstrukcji z poczeniami podatnymi nie udao si uzyska
za pomoc moduu programu ALGOR z 1995r. prawidowych wynikw. Naley przypuszcza,
e zastosowane w tym module metody iteracyjne w odniesieniu do tak skomplikowanej geometrii
i duej liczby stopni statycznych, bdcej na granicy moliwoci tej wersji programu ALGOR,
mog nie dawa poprawnych wynikw. wiadcz o tym take wczeniejsze dowiadczenia
autorw, poniewa w odniesieniu do wielu prawidowo sformuowanych zada uzyskiwali np.
wartoci ujemne wspczynnikw krytycznych. W zwizku z tak licznymi wtpliwociami
w przyszoci problem pocze podatnych zostanie przeanalizowany programem Algor w wersji
z 2010r. i na konstrukcji z systematycznym ukadem elementw, ktry pozwoli na zbadanie
zagadnienia pocze podatnych bez innych wpyww.
Z przedstawionych bada wynika, e zalecenia normowe, narzucajce uwzgldnianie
imperfekcji i wykonywanie oblicze wedug teorii II rzdu nie s uzasadnione dla wszystkich
konstrukcji rusztowa. Z drugiej strony stosowanie w modelu numerycznym pocze podatnych,
take zalecane przez normy, przybliaj wyniki do rzeczywistych. Naprenia, otrzymane w ten
sposb w niektrych elementach mog by wiksze ni w przypadku pocze przegubowych, co
oznacza e wystpienie takich napre powinno by uwzgldnione podczas projektowania.
W pracy przedstawiono wyniki oblicze dla jednej nietypowej konstrukcji rusztowania.
Analiza wytrzymaociowa konstrukcji pokazuje, e jest konstrukcja prawidowo zaprojektowana.
Potwierdzone to zostao take w naturze, poniewa to rusztowanie byo uytkowane w 2010r,
i nie zauwaono, aby elementy wykazyway oznaki znacznego wytenia a sama konstrukcja
mimo braku tradycyjnego kotwienia bya sztywna. Poniewa rusztowania s projektowane w taki
sposb, aby do montau wykorzysta jak najmniej elementw, to moe si okaza, e przy mniej
sztywnych konstrukcjach, czyli wikszym rozstawie stojakw i z mniejsz liczb ste,
imperfekcje i wpywy II rzdu mog mie znaczcy wpyw na ich prac statyczn. Jednak ze
wzgldw bezpieczestwa i w celu uniknicia zagroenia, e konstrukcja po pewnym
przekroczeniu wartoci obcienia, np. w wyniku przekroczenia oporw tarcia, stanie si
mechanizmem, naleaoby zawsze projektowa rusztowania wanie w taki sposb, aby
analizowane wpywy nie miay znaczenia.
5 WNIOSKI
Wnioski przedstawione powyej, dotycz nietypowej konstrukcji i nie mog by

rozcigane na wszystkie konstrukcje rusztowa. Przedstawione analizy maj na celu
zasygnalizowanie problematyki projektowania rusztowa i pokazanie, e nie s to konstrukcje, w
ktrych siy wewntrzne mona wyznaczy za pomoc prostego oszacowania, co czsto czyni
projektanci. Potwierdza to fakt, e ostatnio wprowadzono normy [4], [5] i [6], ktre podaj do
szczegowe informacje, dotyczce budowy schematu statycznego, oraz zalecaj bardzo
szczegow analiz statyczn. Podczas bada numerycznych zastosowano modelowanie

podatnoci wzw za pomoc krtkich pocze elementu z wzem o mniejszej sztywnoci ni
czone elementy. Metoda ta sprawdzia si w przypadku oblicze statycznych, natomiast nie daa
prawidowych wynikw w obliczeniach statecznoci konstrukcji, dlatego naley w przyszoci
przeprowadzi dodatkowe analizy numeryczne za pomoc metod iteracyjnych, stosowanych w
aktualnej wersji programu ALGOR (lub innym programie opartym na metodzie elementw
skoczonych) w celu sprawdzenia moliwoci wykorzystania tej metody w odniesieniu do innych
konstrukcji.
Dowiadczenia autorw pokazuj, e najwikszym problemem podczas projektowania
rusztowa pozostaje przyjcie prawidowego obcienia wiatrem, ktre jak wynika
z przedstawionych analiz mog mie znaczny wpyw na rozkad napre, oraz brak informacji o
stanie technicznym rusztowa i ewentualnych moliwoci wystpienia niewidocznych uszkodze
w elementach rusztowa.
PIMIENNICTWO
[1] Lacalle R., Cicero S., Ferren D., Alvarez J.A.: Failure analysis of a bolt in a scaffolding
system. Engineering Failure Analysis, 15, 2008, s.237246.
[2] Hongbo Liu, Qiuhong Zhao, Xiaodun Wang, Ting Zhou, Dong Wang, Jie Liu, Zhihua
Chen: Experimental and analytical studies on the stability of structural steel tube and
coupler scaffolds without X-bracing. Engineering Structure, 32, 2010, s.1003-1015.
[3] Tayakorn Chadrangsu, Kim J.R. Rasmussen: Investigation of geometric imperfections and
joint stiffness of support scaffold systems. Journal of Constructional Steel Research, 67,
2011, s.576-584.
[4] PN-EN 18211-1:2007 Tymczasowe konstrukcje stosowane na placu budowy. Cz 1:
Rusztowania. Warunki wykonania i oglne zasady projektowania
[5] PN-EN 12810-1:2010 Rusztowania elewacyjne z elementw prefabrykowanych cz 1:
Specyfikacje techniczne wyrobw
[6] PN-EN 12810-1:2010 Rusztowania elewacyjne z elementw prefabrykowanych cz 2:
Specjalne metody projektowania konstrukcji
[7] PN-EN 1991-1-4: Oddziaywania na konstrukcje: Oddziaywania oglne, Oddziaywanie
wiatru.
[8] Pieko M., Bazik-Borowa E.: Analiza nonoci wybranego wza w rusztowaniu
budowlanym z uwzgldnieniem nieliniowoci materiau w Jonak J. Zagadnienia mechaniki
pkania i skrawania materiaw, Lubelskie Towarzystwo Naukowe 2010, s. 21-34.
THE NUMERICAL ANALYSIS OF THE MODULAR SCAFFOLD STRUCTURE

WITH THE NON-TYPICAL FORM
Summary
The paper deals with a numerical analysis of a scaffold structure of complex form. The
structure was erected with the ROTAX modular system of Altrad Mostostal. Twelve cases
were analyzed and on the basis of their results the research on the effect of the applied joints
and imperfections on the buckling and the distribution of stresses in the structure elements
was carried out. It can be concluded that the standard recommendations for including
imperfections and the second order theory in the calculations are unfounded for all scaffolds.
Some other standard recommendation for the application of flexible joints in numerical
models result in better approximation of the expected real results. The stresses for such
models are bigger than those obtained for the model with articulated joints.
Sawomir CZARNECKI1
Katedra Mechaniki Budowli i Zastosowa Informatyki
Wydzia Inynierii Ldowej
ALGORYTM WYPROWADZANIA DYSKRETNEJ POSTACI

RWNANIA PRAC WIRTUALNYCH W SYSTEMIE MAPLE
DLA DOWOLNEGO ELEMENTU SKOCZONEGO
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono pewien automatyczny sposb symbolicznego wyprowadzania

ukadu rwna rwnowagi cia sprystych w systemie Maple. Otrzymane formuy
matematyczne, mog by w prosty sposb przetumaczone na kod w jzyku programowania
C lub Fortran w celu doczenia ich do kodu programu implementujcego metod elementw
skoczonych (MES). Zaletami takiego podejcia s przede wszystkim jego uniwersalno,
ograniczenie do minimum ryzyka popenienia bdw w procesie tworzenia kodu, a take
moliwo uoglnienia prezentowanego sposobu generowania rwna na przypadek
dowolnych cia anizotropowych oraz na przypadek w peni geometrycznie nieliniowej teorii
cia sprystych lub hiper-sprystych.
Sowa kluczowe: metoda elementw skoczonych, system oblicze symbolicznych Maple,

numeryczna analiza statyczna cia sprystych
1 WPROWADZENIE
Spord wszystkich obecnie stosowanych metod numerycznych, metoda elementw

skoczonych (MES) zdecydowanie dominuje w obliczeniach statycznych i dynamicznych
konstrukcji inynierskich od co najmniej kilkudziesiciu lat. Stosowana jest ona powszechnie
zarwno przy projektowaniu konstrukcji jak i w testach numerycznych potwierdzajcych
zalety nowych rozwiza technologiczno-konstrukcyjnych oraz uzasadniajcych wdraanie
do produkcji nowych modeli materiaw w prawie wszystkich dziedzinach techniki i nauki:
budownictwie, przemyle motoryzacyjnym, maszynowym, lotniczym, w medycynie,
elektronice i wielu innych. Wiele charakterystycznych cech algorytmu MES wyrniajcego
go od algorytmw innych metod numerycznych, spowodoway ugruntowanie si
szczeglnie w pracach o charakterze inynierskim, ale nie tylko pewnego kanonu
prezentacji nowych typw elementw skoczonych oraz sposobw ich implementacji
________________________
1
s.czarnecki@il.pw.edu.pl
342 S. Czarnecki
zarwno w materiaach opisujcych komercyjne systemy obliczeniowe (np. ABAQUS) jak

i w artykuach naukowych oraz monografiach. Na kanon ten skadaj si m.in. takie pojcia
jak: element skoczony, macierz sztywnoci elementu, globalna macierz sztywnoci caej
konstrukcji, generacja siatki elementw skoczonych oraz wiele innych. Niewtpliw zalet
takiego uproszczonego i powszechnie w wiecie akceptowanego od lat standardu prezentacji
MES jest upowszechnienie i akceptacja tej metody w rodowisku inynierw-konstruktorw.
Z drugiej jednak strony pomijanie, majcych swoje rda w podstawach matematycznych,
dokadnych opisw uzasadniajcych poprawno wielu etapw implementacji algorytmu
MES, moe w znacznym stopniu utrudnia nie tylko jej pene zrozumienie, ale porednio
wpywa take negatywnie na dalszy rozwj MES. Obecnie, nowe wyzwania z jakimi musz
si zmierzy inynierowie to m.in. konieczno wdraania nowych technologii, w tym
technologii materiaw kompozytowych w mikro- i w nano-skali, a take konieczno
uwzgldniania wpywu duych przemieszcze oraz odksztace na odpowied materiaw
poddanych duym obcieniom statycznym jak i dynamicznym. Obliczenia numeryczne bd
zawsze, obok bada dowiadczalnych podstawowym testem decydujcym o odrzuceniu lub
wdroeniu nowych rozwiza. Gwnym celem pracy jest wskazanie jak wiele, czasami
rzeczywicie trudnych z punktu widzenia opisu matematycznego, zada numerycznych moe
by stosunkowo prosto poprawnie sformuowanych pod warunkiem jednak ich
zredefiniowania przy pomocy nowych i bardzo wydajnych narzdzi (por. np. [1]).
W pracy przedstawiony zosta pewien jednolity, uniwersalny i prawie w peni
automatyczny sposb symbolicznego wyprowadzania ukadu rwna cia sprystych
w systemie oblicze symbolicznych Maple, ktry moe znale zastosowanie w praktycznie
wikszoci znanych obecnie metod numerycznych takich jak metoda rnic skoczonych,
metoda elementw skoczonych, a nawet (przy pewnych dodatkowych zaoeniach)
w wikszoci metod bezsiatkowych. W zasadzie jedynym istotnym ograniczeniem jest
konieczno zdefiniowania, przed wywoaniem programu generujcego kody procedur
numerycznych, dowolnej, ale staej liczby poszukiwanych parametrw umoliwiajcych
obliczanie wartoci funkcji interpolujcych lub aproksymujcych. To, w jakim stopniu pod
wzgldem matematycznym s skomplikowane formuy opisujce rwnania rwnowagi cia
sprystych, a w przypadku dyskretyzacji tych rwna take formuy opisujce funkcje
ksztatu poszukiwanych pl, wydaje si mie ju tylko drugorzdne znaczenie. Cech
charakterystyczn zaproponowanego sposobu wyprowadzania rwna, w istotny sposb
odrniajc j od powszechnie przyjtych i akceptowanych od dziesitkw lat standardw
implementacji metod numerycznych, jest oprogramowanie wszystkich formu obliczania
wartoci funkcji podcakowych (pojawiajcych si w cakowej, tzw. sabej postaci rwnania
wariacyjnego) w dowolnym punkcie ciaa. Formuy te, w oglnym przypadku bardzo
skomplikowane pod wzgldem rachunkowym, mona jednak bardzo prosto wyprowadzi
w sposb analityczny w dowolnym systemie oblicze symbolicznych (np. Maple lub
Mathematica) a nastpnie zamieni automatycznie na kod w jzyku C lub Fortran. Otrzymany
w ten sposb kod (w postaci gotowych funkcji lub procedur) moe by nastpnie
bezporednio wykorzystany we wasnym programie implementujcym dan metod
numeryczn lub w programie komercyjnym, jeli istnieje moliwo dodawania wasnych
procedur (np. w systemie ABAQUS cho nie przetestowano jeszcze na obecnym etapie prac
takiej opcji). Zaleta nowego podejcia jest szczeglnie widoczna w przypadku
wyprowadzania rwna nieliniowo-geometrycznej analizy statycznej konstrukcji. Strategia ta
pozwala bowiem nie tylko w wygodny, jasny, przejrzysty sposb oraz przy praktycznie
bardzo maym prawdopodobiestwie popenienia bdw (Maple radzc sobie z problemem
raczej si nie myli) wyprowadzi dowolnie skomplikowany nieliniowy ukad rwna
algebraicznych, ale take w analityczny sposb otrzyma w rwnie niezawodny sposb,
macierz Jacobiego tego ukadu rwna niezbdn do implementacji jakiejkolwiek
Algorytm wyprowadzania dyskretnej postaci rwnania prac wirtualnych 343
newtonowskiej metody numerycznej poszukiwania rozwiza. Wanie w takich

przypadkach, publikowane w wikszoci opracowa, artykuw i monografii wzory na
nieliniowe postacie skadowych macierzy sztywnoci staj si z reguy na tyle
skomplikowane pod wzgldem rachunkowym, e s bardzo rzadko prezentowane
w zamknitej postaci. Znacznie czstsz praktyk jest ograniczanie si wycznie do
prezentacji definicji funkcji ksztatu, bez podawania (ze wzgldu na dugo i stopie
skomplikowania) gotowych wzorw na skadowe macierzy sztywnoci. W takich
przypadkach, nie ma oczywicie moliwoci prezentacji znacznie bardziej skomplikowanych
wzorw analizy czuoci, ktrej przeprowadzenie, zgodnie z oglnie znan strategi,
pozostawia si czytelnikowi w ramach samodzielnej implementacji.
Idea przedstawionego w tym rozdziale sposobu symbolicznego wyprowadzania
rwna rwnowagi MES cia sprystych w systemie oblicze symbolicznych Maple
pojawia si w trakcie prac autora nad implementacj metod bezsiatkowych RPI i MLS
(por. [2]). W metodach bezsiatkowych nie istnieje bowiem pojcie elementu skoczonego
i macierzy sztywnoci elementu. W celu zapewnienia ograniczenia do minimum pomyek
edytorskich, zmieniona zostanie indeksacja skadowych pl wektorowych i pl tensorowych
z powszechnie uywanej i = 1,2,,m, j = 1,2,,n na i = 0,1,,m1, j = 0,1,,n1, ktra
podyktowana zostaa wycznie dopasowaniem si do indeksacji stosowanej w jzyku
programowania C oraz C++ i wynika z faktu, e autor pracy opisany poniej algorytm
zaimplementowa wanie w jzyku C++.
2 GENEROWANIE RWNA MES W SYSTEMIE MAPLE
Punktem wyjcia bdzie rwnanie prac wirtualnych
: v dx f v dx g v da
1
(1)
We wzorze (1) przyjto nastpujce oznaczenia: domknity obszar w R3 reprezentujcy

ciao spryste, do ktrego przyoono znane obcienie objtociowe f, 1 fragment
brzegu, do ktrego przyoono znane obcienia powierzchniowe g, tensor naprenia
(macierz 33), 0 , 1 , 2 pole przemieszcze wirtualnych znikajcych na fragmencie
brzegu 1 , na ktrym zdefiniowano jednorodne warunki brzegowe u=0 poszukiwanego
pola przemieszcze u u 0 , u1 , u 2 , natomiast przez V oznaczono macierz pochodnych
czstkowych vi / v j skadowych pola v. Implementujc metod elementw skoczonych,
wariacyjne rwnanie (1) doprowadzamy do postaci nastpujcej
e
: v e dx e f e v e dx e g c v c da c (2)
e e e e c c
1
gdzie e oznacza globalny numer rzeczywistego elementu skoczonego e , c oznacza

globalny numer konturu powierzchni 1c definiujcej ten brzeg rzeczywistego elementu
skoczonego, ktry pokrywa si lub tylko aproksymuje odpowiedni fragment rzeczywistego
brzegu 1 . Ostatecznie zakadamy, e mamy zdefiniowan rodzin odwzorowa
F e F0e , F1e , F2e : e (3)

modelujc na podstawie macierzystego elementu skoczonego ciao w taki sposb, e
e e F e oraz e . W sposb rwnowany, moemy scakowa wszystkie
e
344 S. Czarnecki
wyraenia w (2) po obszarze macierzystego elementu skoczonego i fragmencie jego

brzegu , tzn.
e
: v e det F e d f e v e det F e d g c v c n c d (4)
e e c
e
gdzie F e jest macierz pochodnych czstkowych Fi e / j (jakobianem odwzorowania F ),
natomiast n c , zalenym take od pochodnych czstkowych Fi e / j , wektorem normalnym
do powierzchni 1c . Tensor naprenia e naley jeszcze wyrazi poprzez liniowy zwizek
konstytutywny Ce od tensora sprystoci Hookea Ce i od tensora odksztacenia
e ueT u e 2 , gdzie przez u e oznaczono macierz pochodnych czstkowych
e
u ej / x j skadowych rzeczywistego pola przemieszcze u e w elemencie skoczonym .
W ostatnim kroku przeksztacania rwnania prac wirtualnych (1), otrzyman w (4) formu
zastpujemy formu przyblion, w ktrej zastosowana jest numeryczna metoda Gaussa
obliczania caek objtociowych i caek powierzchniowych
w : v f v det F
e i
Q
i
e
i
Q e
i
Q e
i
Q e
i
Q e
i
Q
(5)
Qj g c Qj v c Qj nc Qj
c j
gdzie w R, oraz Qj R, iQ s odpowiednio wagami i odpowiadajcymi im

Q
i i
Q
punktami kwadratur Gaussa przy cakowaniu po obszarze macierzystego elementu

skoczonego oraz po jego brzegu . Przez : oraz oznaczono iloczyn skalarny
odpowiednio: macierzy 3 3 i wektorw w R3. W peni poprawna pod wzgldem
matematycznym interpretacja zapisu uywanych argumentw pl we wzorach (4)-(5)
wymagaaby m.in. dodatkowo omwienia sposobw definiowania obcie oraz funkcji
ksztatu w MES. Szczeglnie dotyczy to problemu obliczania pochodnych czstkowych
/ x i pl v i u, ktre definiowane s w MES nie na elementach rzeczywistych e, ale na
elemencie macierzystym . Fakt ten wymusza m.in. konieczno wprowadzenia macierzy
odwrotnej do macierzy Jacobiego F e zdefiniowanej w (4). Ze wzgldu na ograniczon
dopuszczaln objto referatu problem ten nie bdzie w dalszej czci pracy omawiany.
W prezentowanych w literaturze przykadach wyprowadzania wzorw na skadowe macierzy
sztywnoci (najczciej bez omawiania szczegw wyprowadzania wzorw na skadowe
wektora obcienia) prawie nigdy nie doprowadza si jawnie rwnania prac wirtualnych do
postaci (5), poniewa nie jest ona wygodna w dalszych, analityczno-rachunkowych
przeksztaceniach. W pracy proponuje si jednak cakiem inne podejcie, w ktrym rwnanie
wariacyjne (5) peni najwaniejsz rol w dalszym wyprowadzaniu rwna algebraicznych
MES. Przedstawiony poniej sposb, wykorzystuje w znacznym stopniu moliwoci
programw przeznaczonych do symboliczno-numerycznej analizy matematycznej.
Najbardziej znanymi programami tego typu s obecnie Mathematica oraz Maple.
Efektywno tych programw w znacznym stopniu jest zwielokrotniona dziki dostpnym w
nich narzdziom automatycznego przeksztacania kodu symbolicznych relacji w kod takich
jzykw programowania wysokiego poziomu jak Fortran lub C. Zadaniem przedstawionego
w duym skrcie poniej programu w systemie Maple jest wygenerowanie kodu w jzyku C
implementujcego w jawnej postaci ukad liniowych algebraicznych rwna rwnowagi
rzeczywistego elementu skoczonego. W pierwszym kroku programu naley ustali typ
elementu skoczonego, co na obecnym etapie wymaga jedynie ustalenia liczby wzw n.
Przykadowo dla izoparametrycznego, omiowzowego elementu skoczonego C3D8 mamy

n = 8. Celem dalszego kodu jest wygenerowanie, w zmiennych symbolicznych, wyrae
n 1 n 1
vie N k p3ek i , uie N k q3ek i i 0,1, 2 (6)
k 0 k 0
na skadowe pola przemieszcze wirtualnych i przemieszcze rzeczywistych w dowolnym,
ale ustalonym elemencie skoczonym o numerze e. We wzorach (6), N k k 0,..., n 1
oznaczaj funkcje ksztatu MES, p0e , p1e ,..., p3e n 1 2 oznaczaj parametry wzowe
przemieszcze wirtualnych, natomiast q0e , q1e ,..., q3e n 1 2 oznaczaj parametry wzowe
rzeczywistych przemieszcze wzowych. W tym celu, naley najpierw zdefiniowa zmienne
typu string reprezentujce acuchy znakw odpowiadajce zapisom (6) wykorzystujc do
tego celu dostpn w Maple funkcj (komend): convert() zamieniajc zmienn typu
cakowitego na zmienn typu string, funkcj cat() czc dwie zmienne typu string w
jedn oraz funkcj parse() zamieniajc zmienn typu string na reprezentujcy j w naszym
przypadku odpowiedni wielomian w (6). Niezbdne jest dodatkowo uycie dostpnych w
Maple instrukcji ptli for oraz instrukcji sterujcej if w celu przeprowadzenia wyej
opisanych symbolicznych przeksztace w maksymalnie zautomatyzowany sposb. W
analogiczny sposb naley wygenerowa symboliczne wyraenia na pochodne czstkowe
funkcji w (6), tzn.
n 1 n 1
vie, j N k , j p3ek i , uie, j N k , j q3ek i i, j 0,1, 2 , (7)
k 0 k 0
jednak w tym przypadku, konieczne staje si (sygnalizowane wyej) jawne rozrnianie
pochodnych czstkowych wzgldem zmiennych parametryzujcych obszar macierzystego
elementu skoczonego od pochodnych czstkowych wzgldem zmiennych parametryzujcych
rzeczywisty element skoczony. Std konieczne staje si wprowadzenie dodatkowych
oznacze pochodnych czstkowych vije , uije i, j 0,1, 2 , ktre obliczane s na podstawie
pochodnych czstkowych (7) przy dodatkowym wykorzystaniu skadowych odwrotnego
jakobianu odwzorowania (3). W dalszym cigu pomija bdziemy, dla uproszczenia zapisu,
indeks e. Wtedy rzeczywiste skadowe odksztace ij mona zapisa w Maple jako ii u ii
dla i=0,1,2 oraz ij u ij u ji / 2 dla i j i, j 0,1,2 . Rzeczywiste naprenia ij mona
zapisa w Maple na podstawie najoglniejszego, anizotropowego prawa Hookea jako
00 C0000 00 C0011 11 ... C0001 01

11 C0011 00 C1111 11 ... C1101 01
(8)
...
01 C0001 00 C1101 11 ... C0101 01
Pomijajc w kadym z trzech skadnikw sumy w (5) wag wiQ lub Qj , moliwe s dalsze
przeksztacenia trzech niezalenych wyrae podcakowych, ktre jawnie mog by zapisane
w Maple jako:
lewy 00 v00 01v01 ... 22 v22 det F , (9)

prawy _ f f 0v0 f1v1 f 2v2 det F , (10)
prawy _ g g 0v0 g1v1 g 2v2 n . (11)
346 S. Czarnecki
Kade z powyszych wyrae, mona przedstawi w postaci kombinacji liniowej
3 n 1
... p
i 0
i (12)
co z kolei pozwala obliczy w jawny sposb wszystkie wyraenia w nawiasach stojcych

przy parametrach pi oznaczajcych niezalene przemieszczenia wirtualne wzw. W tym
celu naley utworzy trzy wektory LEWY, PRAWY_f , PRAWY_g o wymiarze 3n do
przechowywania wyrae symbolicznych a nastpnie w ptli for trzykrotnie wywoywa
funkcj coeff(): coef(lewy,pi), coef(prawy_f,pi), coef(prawy_g,pi) w celu inicjalizacji
skadowych wektorw LEWY, PRAWY_f , PRAWY_g wspczynnikami stojcymi przy
odpowiednich parametrach pi. Kada skadowa LEWYi jest z kolei kombinacj liniow
3 n 1
... q
j 0
j (13)
co umoliwia w podobny jak wyej opisany sposb obliczy w jawny sposb wyraenia
w nawiasach w (13) poprzez wywoywanie, tym razem w podwjnej ptli for (dla i oraz j),
funkcji coeff LEWYi , q j . Nietrudno zauway, e wyuskane w ten sposb wyraenia w
nawiasach () w (13) mona interpretowa jako czstkowe skadowe k ije k ije macierzy
sztywnoci elementu skoczonego obliczane w dowolnym jego punkcie. Zsumowanie po
wszystkich punktach Gaussa wartoci wkQ kije kQ definiuje znan w MES skadow K ije
macierzy sztywnoci elementu skoczonego. Wyraenia symboliczne coeff LEWYi , q j
wygodnie jest przechowywa w specjalnie do tego celu przygotowanej macierzy K
o wymiarach 3n 3n . W analogiczny sposb interpretowane mog by skadowe
PRAWY_fi , PRAWY_g i ktre traktowa mona jako czstkowe skadowe Qie Qie
wektora obcienia elementu skoczonego obliczane w dowolnym punkcie wewntrz
elementu skoczonego lub na jego brzegu. W ostatnim kroku programu w systemie Maple,
wywoujc dla zdefiniowanej wyej macierzy K funkcj C() w nastpujcy sposb:
C K ,optimized,precision=double
(14)
wygenerowany zostaje kod w jzyku C obliczania wszystkich skadowych macierzy K. Kod
ten mona nastpnie wklei do wasnego programu w jzyku C lub C++ implementujcego
MES. Analogicznie postpujemy w przypadku wektora obcienia Q. Opisany powyej
schemat programu w systemie Maple generujcego rwnania MES w jzyku C moe by bez
wikszych przeszkd uoglniony na przypadek nieliniowej teorii sprystoci (por. raport
[3]). Wygenerowany kod w przypadku nieliniowo-geometrycznej teorii sprystoci jest
wielokrotnie duszy ni w przypadku klasycznej liniowej teorii sprystoci i liczy okoo
tysica linii. Nie stanowi to jednak adnej przeszkody w jego doczaniu do gwnego kodu
programu MES. Na zakoczenie, pokazane zostan wyniki nieliniowej i liniowej analizy
statycznej grubej prostopadociennej pyty poddanej antysymetrycznemu obcieniu.
Przykad.
Pyta swobodnie podparta na bokach x 0, x Lx , y 0, y Ly , obciona cinieniem
x , x 1 przyoonym do grnej poziomej powierzchni o rwnaniu z Lz oraz
x , x 1przyoonym do dolnej poziomej powierzchni o rwnaniu z=0

(antysymetrycznie wzgldem paszczyzny z = Lz/2). Zaoono, e intensywno cinienia
T
x zaley tylko od dwch pierwszych skadowych x0 , x1 punktu x x0 , x1 , x2 w
nastpujcy sposb: x 5 10 4 sin x0 / Lx sin x1 / Ly N / m 2 . Pominito ciar
wasny. Wymiary pyty Lx Ly Lz 1 1 0.5 m . Liczba elementw skoczonych C3D8
wzdu osi x, y, z: C x C y C z 14 14 7 . Modu Younga oraz wspczynnik Poissona
definiujce izotropowy materia sprysty: E 3 106 N / m 2 , 0.25 . Oprcz porwnania
wynikw z numerycznym rozwizaniem liniowym MES, dodatkowo przedstawiono
wizualizacja cisego rozwizania analitycznego G. Jemielity (por. [2]) dla przypadku
liniowego. Z tego te powodu, tak dobrano intensywno obcienia x , aby w przypadku
nieliniowej analizy statycznej, otrzymane wartoci skadowych przemieszcze pyty byy
porwnywalne z wartociami otrzymanymi na podstawie analizy statycznej liniowej (czyli po
prostu mae).
Rys.1. Przemieszczenia u2 w przypadku nieliniowym oraz liniowym (lewy oraz rodkowy rysunek)
rozwizanie na podstawie wasnego programu autorskiego MES w Maple i w C++. Rysunek po prawej
stronie rozwizanie analityczne G. Jemielity [2]
Rys.2. Naprenia Cauchyego (pierwszy i drugi wiersz) w przypadku nieliniowym oraz liniowym (lewa
i rodkowa kolumna) rozwizanie na podstawie wasnego programu MES w Maple i w C++.
W prawej kolumnie rozwizanie analityczne G. Jemielity [2]
3 WNIOSKI
Przedstawiony w pracy, automatyczny sposb symbolicznego wyprowadzania ukadu

rwna rwnowagi MES trjwymiarowych, liniowo-geometrycznych oraz liniowo-
sprystych cia izotropowych w systemie Maple moe by bez przeszkd, w bardzo prosty
sposb, uoglniony na dowolne trjwymiarowe, nieliniowo-spryste, nieliniowo-
geometryczne ciaa anizotropowe (por. np. [3]) oraz na inne modele struktur inynierskich
takich jak belki, tarcze, pyty i powoki. Dodatkowe relacje, jakie w naturalny sposb
pojawiaj si w przypadku innych zwizkw konstytutywnych (np. teorii plastycznoci) i/lub
w analizie dynamicznej konstrukcji mog by uwzgldnione w podobny sposb, pod
348 S. Czarnecki
warunkiem, e zostan zapisane w systemie Maple w postaci odpowiednich relacji

algebraicznych. Doczenie, zakodowanych w systemie Maple, formu matematycznych
zapisanych w postaci kodu w jzyku C lub Fortran, do kodu programu implementujcego
MES, jest bardzo proste i polega gwnie na wklejeniu skopiowanego tekstu do odpowiednich
plikw w rodowisku kompilatora danego jzyka programowania (np. Visual C++).
Szczeglnie naley podkreli fakt, e opisana w pracy procedura generowania rwna
algebraicznych MES dla eliptycznych rwna rniczkowych czstkowych, zostaa ju
z sukcesem rozszerzona na znacznie oglniejszy przypadek zadania matematycznego (por.
[1]), w ktrym z powodzeniem zaimplementowany zosta omawiany algorytm
automatycznego generowania nieliniowych, algebraicznych rwna rwnowagi, nie majcy
swojego odpowiednika w algorytmach metod numerycznych wywodzcych si z klasycznie
definiowanego MES-u. W przypadku zada matematycznego programowania nieliniowego
polegajcych na poszukiwaniu optymalnych rozkadw skadowych niejednorodnego,
anizotropowego tensora sprystoci Hookea, przedstawiony w pracy algorytm zosta
z powodzeniem zaimplementowany w procedurach analitycznego obliczania pochodnych
czstkowych funkcji celu i funkcji ogranicze (por. np. [3]). Uniwersalno
zaproponowanego podejcia wraz z ograniczeniem do minimum ryzyka popenienia bdw
w procesie tworzenia kodu, take naley zaliczy do gwnych zalet opisanej metody. W celu
otrzymania znacznie dokadniejszych rozwiza numerycznych na pola napre,
kontynuacja podjtych prac polega bdzie m.in. na dodatkowym uwzgldnieniu lokalnych
rwna rniczkowych rwnowagi w MES z jednoczesn optymalizacj parametrw
definiujcych pewn klas wielomianowych funkcji ksztatu interpolujcych poszukiwane
pole przemieszcze.
PIMIENNICTWO
[1] Czarnecki S., Lewiski T.: The stiffest designs of elastic plates: Vector optimization for
two loading conditions. Comput. Methods Appl. Mech. Engrg., 200 (2011), 1708-1728.
[2] Czarnecki S.: Metody bezsiatkowe MLS i RPI w analizie i optymalizacji pl napre
w ciaach sprystych, Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa, 2010.
[3] Czarnecki S.: Wstp do optymalizacji topologicznej konstrukcji przestrzennych
pracujcych w zakresie nieliniowo-sprystym. Warszawa 2010, str.287. Cz III
Raportu pracy statutowej pt. Teoria i Metody Numeryczne. Optymalizacji Topologicznej-
4 wykonywanej w Katedrze Mechaniki Budowli i Zastosowa Informatyki, Politechnika
Warszawska, Wydz. In. Ld., Nr pracy: 504G 1085 2650
THE FINITE ELEMENT DISCRETIZATION OF THE PRINCIPLE OF VIRTUAL

WORK IN MAPLE SYSTEM
Summary
The objective of the paper is to present fundamental formulations of the finite element
discretization procedure based on the weak form of a linearized displacement-traction
problem in symbolic computational system Maple. The Maple functions, commands and
statements such as: convert(), cat(), parse(), coeff(), for, if, C() enable
obtaining a complete ANSI C code defining the stiffness matrix and the vector of loadings of
any finite element. The code can be very easily added to the program in C/C++ language
implementing the finite element method.
Barbara KALETA1
Bartosz RYCKI2
Zarzd Drg Wojewdzkich w Opolu
ZAGADNIENIE WASNE BELKI NA STOCHASTYCZNYM,

DWUWARSTWOWYM PODOU
GRUNTOWYM
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono zagadnienie wasne belki spoczywajcej na

dwuwarstwowym podou gruntowym. Zaoono ukad dwch poziomych warstw o rnych
grubociach i parametrach materiaowych. Przyjto, e modu Younga podoa gruntowego
ma charakter stochastyczny i zosta opisany jako jednowymiarowe pole losowe. W pracy
analizowano dwa przypadki podoa gruntowego, pierwszy, gdzie przyjto przestrzenn
korelacj moduu Younga gruntu po dugoci kadej z warstw i drugi, w ktrym
uwzgldniono korelacj pomidzy warstwami. W kadym z przypadkw zaoono dwa
stopnie korelacji: pen i jej brak. W sformuowaniu modelu obliczeniowego wykorzystano
metod elementw skoczonych (MES). Przeprowadzono analiz wpywu losowoci moduu
Younga gruntu na czstoci drga wasnych ukadu belka-dwuwarstwowe podoe.
Sowa kluczowe: zagadnienie wasne, belka, dwuwarstwowe podoe gruntowe, metoda

Monte Carlo, pole losowe, metoda punktu rodkowego.
1 WSTP
Przedmiotem niniejszego artykuu jest analiza zagadnienia wasnego belki typu

Bernoulliego-Eulera, spoczywajcej na dwuwarstwowym podou gruntowym typu Kola-
Nemeca o losowych parametrach materiaowych. Jest ona rozszerzeniem pracy [1], w ktrej
analizowano rwnie zagadnienie wasne belki, ale na podou jednowarstwowym. Do
rozwizania stochastycznego zagadnienia wasnego zastosowano tak samo jak poprzednio
metod Monte Carlo z MES. W pracy przedstawiono wyniki analizy parametrycznej wpywu
losowoci moduu Younga gruntu na czstoci drga wasnych ukadu belka-dwuwarstwowe
podoe.
________________________
1
b.kaleta@po.opole.pl
2
brozycki@o2.pl
350 B. Kaleta, B. Rycki
2 SFORMUOWANIE PROBLEMU
A-A
L
h
A
Eb,Jb, b
b
w1 w x
z1 = 0
w1s
h1
A
Warstwa 1 E1s, 1s, 1s
z1 = h1
w2 z2 = 0
w2s
Warstwa 2
h2
E2s, 2s, 2s
z w(x z) z2 = h 2
Podoe nieodksztacalne
Rys. 1. Belka na dwuwarstwowym podou
Do rozwizania zastosowano model podoa gruntowego Kola-Nemeca [2], ktry jest

uoglnieniem modelu Wasowa. Uwzgldnia on dowolne uwarstwienie podoa gruntowego
i zakada, e poszczeglne warstwy podoa traktowane s jako materia liniowo-sprysty
o rnym module Younga Eis, wspczynniku Poissona is i gruboci hi i spoczywaj na
nieodksztacalnym podou. Model ten zakada rwnie, e przemieszczenia poziome podoa
w obu warstwach s rwne zero. Natomiast pionowe przemieszczenie wis zmienia si liniowo
wzdu gbokoci
wi s x, z i wis x z i wi x f1 z i wi 1 x f 2 z i , i = 1, 2, (1)
zi zi
gdzie: f1 z i 1 h , f 2 z i
, z i s przyjtymi funkcjami pionowego rozkadu
i hi
przemieszcze wewntrz i-tej warstwy podoa, wi(x), wi+1(x) s przemieszczeniami
pionowymi grnych powierzchni warstw podoa, a zi pionow, lokaln wsprzdn w
i-tej warstwie podoa.
Model podoa gruntowego Kola-Nemeca by stosowany w analizie pyt na podou
sprystym. Problem statyki pyt z uwzgldnieniem tego podoa w ujciu deterministycznym
przedstawiono w pracy [3], gdzie do rozwizania zagadnienia zastosowano MES.
Podstaw sformuowania zagadnienia w MES jest wyraenie na energi odksztacenia
sprystego. Cakowita energia sprysta ukadu belka-dwuwarstwowe podoe jest sum
energii deformacji sprystej belki b i energii deformacji sprystej kadej z warstw podoa
is, ktre wyraaj si w nastpujcy sposb [2]
2 2
1 1 dwi x
L
Eb I b L
d 2 w x 2
b
2 0 dx 2 dx , is 2 0 k is wi x 2 tis dx dx , (2)

Zagadnienie wasne belki na stochastycznym, dwuwarstwowym podou gruntowym 351
2
Eis 1 is hi d z i Eis hi 2
k is dz, t is z i dz , i =1, 2, (3)
1 is 1 2 is 0 dz 21 is 0

gdzie: w(x) funkcja pionowego przemieszczenia belki, wi(x) pionowe przemieszczenie

grnej powierzchni i-tej warstwy podoa, (zi) funkcja rozkadu wzdu gbokoci
pionowych przemieszcze i-tej warstwy podoa, kis i tis parametry odzwierciedlajce
prac i-tej warstwy podoa odpowiednio na ciskanie i na cinanie, Eb modu
Younga belki, Ib moment bezwadnoci przekroju poprzecznego belki.
3 SFORMUOWANIE ZAGADNIENIA ZA POMOC MES
Belk i dwuwarstwowe podoe dzielimy pionowymi liniami, dokonujc dyskretyzacji

ukadu na elementy skoczone skadajce si z elementw belkowych i elementw podoa.
Typowy element skoczony wraz z zaznaczonymi wzami i parametrami wzowymi
przedstawiono na rys. 2. Zakadamy, e przemieszczenia grnej powierzchni pierwszej
warstwy podoa s rwne przemieszczeniom osi belki tj. w x w1 x .
1 Eb,Jb, b 2 x
1 E1s, 1s, 1s
2
w 11 w 1(x) w 12
Warstwa 1 h1
w 1(x,z)
3 4
E2s, 2s, 2s
w 21 w 2(x) w 22
h2
Warstwa 2
w 2(x,z)
5 6
w31 = 0 Podoe nieodksztacalne w32 = 0

w 3(x) = 0
z
Rys. 2. Element skoczony belka-dwuwarstwowe podoe
Do aproksymacji przemieszcze przyjmujemy w wzach elementu 1 i 2 na styku

belki i podoa po 2 parametry wzowe: pionowe przemieszczenie w1i i kt obrotu
i dw / dx . W pozostaych wzach w podou gruntowym przyjto 1 parametr
przemieszczenie pionowe w2i, w3i = 0. Przemieszczenia w elemencie mona zatem wyrazi za
pomoc funkcji ksztatu poprzez przemieszczenia wzowe, dla belki

w x N1 x , N 2 x , N 3 x , N 4 x w e , (4)
i dla warstw podoa

wi x N 1 x , N 2 x wise , i 1, 2, (5)
gdzie: w w11 1 w12 2 - wektor przemieszcze wzowych elementu belki,

e Tr
wise wi1 wi 2 Tr - wektor przemieszcze wzowych elementu i-tej warstwy podoa,

N 1 x , , N 4 x typowe belkowe funkcje ksztatu, N x i N x liniowe funkcje 1 2
ksztatu.
Uwzgldniajc aproksymacje przemieszcze w elemencie (4) i (5) w zalenociach (2),
wyraenie na energi spryst elementu belka-podoe mona zapisa w postaci
2
1
e we
2
k w w k k w ,
Tr
b
e e e Tr
is wi
e
ti
e e
is (6)
i 1
gdzie: [kbe], [kwie], [ktie] odpowiednio macierze sztywnoci elementu belki oraz i-tej warstwy
podoa dla pierwszego i drugiego parametru.
Cakowita energia kinetyczna ukadu belka-dwuwarstwowe podoe podobnie jak
energia sprysta, jest sum energii kinetycznej belki i energii kinetycznej warstw podoa.
Uwzgldniajc dyskretyzacj MES (4) i (5), wyraenie na energi kinetyczn elementu belka-
podoe mona zapisa w postaci
2
1
2
m w w m w ,
T e w e
Tr
b
e e e Tr
is is
e e
is (7)
i 1
gdzie: [mbe] i [mise] odpowiednio macierze bezwadnoci elementu belki oraz i-tej warstwy
podoa, w i w is odpowiednio pochodne po czasie wektorw przemieszcze

e e
wzowych belki i warstw podoa.

Szczegowe wyraenia okrelajce macierze sztywnoci i bezwadnoci elementu belki
i podoa oraz ich jawne postacie zawarte s w pracy [1].
Cakowita energia sprysta i kinetyczna ukadu jest sum energii poszczeglnych
elementw (6) i (7). Wykorzystujc nastpnie wariacyjn zasad Hamiltona i standardowe
metody dynamiki budowli [4], rwnanie zagadnienia wasnego belki na podou gruntowym
mona zapisa w postaci [1]
K B W 0,
2
(8)
gdzie: [K] jest globaln macierz sztywnoci ukadu, [B] globaln macierz bezwadnoci,
{W} wektorem przemieszcze wzowych ukadu, czstoci drga wasnych
ukadu.
Rozwizanie oglne zagadnienia wasnego (8) stanowi czstoci drga wasnych i
i odpowiadajce im wektory wasne {Wi}.
4 STOCHASTYCZNY MODEL PODOA DWUWARSTWOWEGO
Rozpatrzmy podoe gruntowe przedstawione na rys. 3. Uwarstwienie podoa

spowodowane niejednorodnoci gruntu powoduje, e kada z dwch warstw ma inne
parametry materiaowe. Dodatkowo zmieniaj si one losowo zarwno wzdu dugoci
kadej z nich jak i pomidzy nimi. Wprowadzajc do deterministycznego modelu podoa
Kola-Nemeca losowy moduu Younga Eis otrzymujemy stochastyczny model tego podoa.
Do jego opisu wykorzystuje si ukad dwch jednowymiarowych, jednorodnych, cigych pl
losowych E1s(x) i E2s(x). Wtedy parametry na ciskanie i na cinanie kadej z warstw maj
posta
h 2 h
Eis x 1 is i d z i Eis x i 2
k is x dz , t x z i dz, i 1,2 . (9)
1 is 1 2 is 0 dz 21 is 0
is
E1s
mE1s(x), rE1s(x)
E1s(x)
Warstwa 1
x
Warstwa 2
mE2s(x), rE2s(x)
E2s
E2s(x)
x
Podoe nieodksztacalne
Rys. 3. Stochastyczny model podoa dwuwarstwowego
Kade z pl losowych opisane jest wartociami rednimi mE1s(x) i mE2s(x) oraz

wspczynnikami zmiennoci rE1s(x) i rE2s(x). Korelacj po dugoci pola losowego opisuje si
przy pomocy ekspotencjalnej funkcji korelacji
2

Eis kl exp
kl
(10)
,

gdzie: kl odlego midzy punktami pola losowego, skala korelacji pola losowego.
Natomiast korelacj pomidzy polami losowymi opisuje si przy pomocy
wspczynnika korelacji E1sE2s.
Na potrzeby metody Monte Carlo cige pole losowe dyskretyzuje si przy pomocy
metody punktu rodkowego, ktra zakada, e pole losowe w danym elemencie jest
reprezentowane przez pojedyncz zmienn losow, bdc wartoci tego pola w rodku
danego elementu.
5 ANALIZA NUMERYCZNA
Dany jest ukad belka-dwuwarstwowe podoe gruntowe przedstawiony na rys. 1. Belka

betonowa o przekroju poprzecznym Ab = 0,30,5 m, module Younga Eb = 27 GN/m2,
dugoci L = 5 m, gstoci objtociowej b = 2500 kg/m3 spoczywa na stochastycznym,
dwuwarstwowym podou, poniej ktrego znajduje si warstwa nieodksztacalna. Przyjto,
e warstwy podoa rni si midzy sob grubociami, ktre wynosz odpowiednio
h1 = 2 m i h2 = 6 m. Gsto objtociowa gruntu jest taka sama dla obydwu z nich i wynosi
1s = 2s = 1700 kg/m3. Natomiast wspczynniki Poissona dla kadej z warstw wynosz
odpowiednio 1s = 0,35 i 2s = 0,3.
Pola losowe, opisujce losowy rozkad moduu Younga warstw podoa s

gaussowskie. Wartoci rednie pl losowych kadej z warstw wynosz odpowiednio
mE1s = 10 MN/m2 i mE2s = 36 MN/m2. Wspczynnik zmiennoci rE1s = rE2s = rEs i zmienia si
przedziale 030% [6]. Do analizy przyjto, e pola losowe moduu Younga warstw bd
przestrzennie nieskorelowane i w peni skorelowane zarwno po ich dugoci (dla 0
Eis 0 i dla Eis 1) jak i pomidzy warstwami (E1sE2s 0 i E1sE2s 1).
Analizie numerycznej poddano cztery przypadki parametrw H i E, uwzgldniajce
rne ukady gruboci i wartoci moduw Younga warstw podoa (rys. 4).
Warstwa 1
h1
Przypadek 3
H = 3; E = 0,3
Warstwa 1
h1
Przypadek 1 Przypadek 4
H = h1/h2 = 0,3; E = mE1s/mE2s = 0,3 h2 H = 3; E = 3,6
Przypadek 2
Warstwa 2 H = 0,3; E = 3,6
Warstwa 2
h2
Podoe nieodksztacalne Podoe nieodksztacalne
Rys. 4. Cztery analizowane przypadki parametrw H i E
Analiz stochastycznego zagadnienia wasnego ukadu belka-dwuwarstwowe podoe

przeprowadzono przy uyciu metody Monte Carlo (por. np. [7]). Obliczenia przeprowadzono
dla 1000 realizacji pl losowych moduu Younga warstw podoa. Badano pierwsze cztery
czstoci drga wasnych. Wyniki przeprowadzonych analiz dla pierwszych dwch czstoci
drga przedstawiono na rys. 5.
Jak wida na rys. 5, dla wszystkich analizowanych przypadkw wartoci
wspczynnikw zmiennoci pierwszych dwch czstoci drga wasnych rosn wraz ze
wzrostem wspczynnika zmiennoci moduu Younga warstw podoa. Wzrost ten jest okoo
dwa razy wikszy dla w peni skorelowanych po dugociach pl losowych, ni dla
nieskorelowanych. Dotyczy to zarwno nieskorelowanych (rys. 5a), jak i w peni
skorelowanych (rys. 5b) pomidzy sob warstw podoa. Wspczynniki zmiennoci
pierwszych dwch czstoci drga wasnych przyjmuj bardzo zblione wartoci dla rnych
wartoci parametrw H i E w obu przyjtych przypadkach korelacji zarwno po dugoci jak
i pomidzy warstwami. W przypadku dwch nastpnych, nie przedstawionych na wykresie
wartoci wasnych, sytuacja ma si tak samo.
a) b)
0,3 0,3
Korelacja po dugoci pola losowego:
nieskorelowane skorelowane
Wspczynnik zmiennoci r1
H = 0,3; E = 0,3
0,2 H = 3; E = 0,3 0,2
H = 0,3; E = 3,6
H = 3; E = 3,6
0,1 0,1
0 0
0 0,1 0,2 0,3 0 0,1 0,2 0,3
Wspczynnik zmiennoci r Es Wspczynnik zmiennoci r Es
0,3 0,3
0,2 0,2
0,1 0,1
0 0
0 0,1 0,2 0,3 0 0,1 0,2 0,3
Wspczynnik zmiennoci r Es Wspczynnik zmiennoci r Es
Rys. 5. Wykresy zalenoci pomidzy wspczynnikami zmiennoci moduu Younga warstw podoa
i wspczynnikami zmiennoci pierwszych dwch czstoci drga wasnych, a) dla nieskorelowanych
pomidzy sob pl losowych, b) dla skorelowanych pomidzy sob pl losowych
W porwnaniu do wynikw analizy przedstawionych w pracy [1] nie zauwaono

znaczcych rnic ilociowych i jakociowych, co oznacza, e wartoci wspczynnikw
zmiennoci czstoci drga wasnych jak i ich kolejnoci (niej nieskorelowane, a wyej
skorelowane) dla rnych przypadkw korelacji pl losowych po ich dugoci odpowiadaj
sobie.
6 WNIOSKI
Celem artykuu bya analiza wpywu losowoci moduu Younga gruntu na czstoci
drga wasnych ukadu belka-dwuwarstwowe podoe. Do analizy przyjto podoe gruntowe
bdce ukadem dwch warstw o rnych grubociach i rnych parametrach materiaowych.
Zaoono dwa rodzaje przestrzennej korelacji moduu Younga gruntu: po dugoci kadej
z warstw oraz pomidzy nimi, przyjmujc przy tym dwa stopnie korelacji: pen i jej brak.
Dodatkowo analizowano rozmaite przypadki ukadu gruboci warstw podoa i ich moduw
Younga. Stochastyczne zagadnienie wasne rozwizano przy zastosowaniu metody Monte
Carlo.
Z przeprowadzonej analizy wynika, e na losowo czstoci drga wasnych ukadu
belka-dwuwarstwowe podoe gruntowe nie maj wpywu ani korelacja pomidzy moduami
Younga warstw podoa, ani rne przypadki ukadu ich gruboci i wartoci moduw
Younga. Ma na nie jedynie wpyw korelacja moduw Younga warstw podoa po ich
dugoci.
PODZIKOWANIA
Autorzy pragn podzikowa panu prof. Zbigniewowi Zembatemu za pomoc i cenne

uwagi w trakcie pisania pracy.
PIMIENNICTWO
[1] Kaleta B., Zembaty Z.: Eigenvalue problem of a beam on stochastic Vlasov foundation.
Archives of Civil Engineering, LIII, 3, 2007, s. 447-477.
[2] Kol V., Nemec I.: Modelling of soil structure interaction. Akademia, Prague, 1989.
[3] Sadecka L.: A finie/infinite element analysis of thick plate on a layered foundation.
Computers and Structures, 76, 2000, s. 603-610.
[4] Chmielewski T., Zembaty Z.: Podstawy dynamiki budowli, Arkady, Warszawa, 1998.
[5] Turhan A.: A consistent Vlasov model for analysis of plates on elastic foundations using
the finite element method, Ph.D. Thesis, The Graduate School of Texas Technical
University, Lubbock, Texas, 1992.
[6] Pua W.: Zastosowanie teorii niezawodnoci konstrukcji do oceny bezpieczestwa
fundamentw. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw, 2004.
[7] Zieliski R.: Metody Monte Carlo. WNT, Warszawa, 1970.
EIGENVALUE PROBLEM OF A BEAM ON STOCHASTIC,

TWO-LAYERED SUBSOIL
Summary
In the article the eigenvalue problem of a beam resting on stochastic two-layered subsoil
is shown as a system of two horizontal layers with different thickness and material
parameters. It is assumed that subsoil Youngs modulus is of stochastic character and is
described by one-dimensional random field. Two cases of subsoil are analyzed: one where the
spatial correlation of subsoil Youngs modulus along the length of each layer is taken into
account, and two where the correlation between these layers is taken into consideration. In
each type of the correlation two cases were considered: with no correlation and with full-
stochastic correlation. The problem was formulated using FEM. The analysis of the influence
of randomness of subsoil Youngs modulus on the frequencies of free vibrations of the beam
on a two layered subsoil system was carried out.
Krzysztof KOZIO1
Krzysztof STYPUA2
ODPOWIED MASZTU Z ODCIGAMI NA WYBRANE

OBCIENIA WYJTKOWE
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiono analiz zachowania si konstrukcji masztu z odcigami w skali

naturalnej pod wpywem oddziaywa wyjtkowych o charakterze dynamicznym.
Przeprowadzono analizy odpowiedzi konstrukcji masztu poddanej nastpujcym
obcieniom:
zerwanie pojedynczego odcigu,
kinematyczne, nage przemieszczenie (zapadnicie) fundamentw odcigw,
nage odpadnicie oblodzenia,
uderzenie w trzon (w przle i na podporze),
drgania gruntu pod wpywem wstrzsu sejsmicznego El-Centro,
obcienie parasejsmiczne (wstrzs grniczy).
W wyniku analizy odpowiedzi konstrukcji w czasie (time history analysis) uzyskano
dane o przemieszczeniach konstrukcji i wystpujcych w niej siach (w przekrojach trzonu
i w odcigach masztu).
Sowa kluczowe: maszt, obcienia wyjtkowe, zerwanie odcigu, analiza czasowa masztw
1 WSTP
Maszt z odcigami to konstrukcja, w ktrej gwnym elementem nonym jest trzon

pracujcy jako sup oraz wiotka lina przenoszca jedynie si osiow rozcigajc. Trzon
podparty jest na jednym z kocw z reguy w sposb przegubowy oraz po wysokoci
podporami wyksztaconymi z lin odcigowych, ktre w momencie nacigu zapewniaj
sztywno podparcia. Liny odcigowe musz by rozoone w taki sposb by rwnowayy
si skadowe poziome si nacigu (skadowa pozioma siy powinna rwnoway si
wzajemnie midzy odcigami, za pionowa przenoszona jest przez trzon) [1, 2]. Dlatego
konstrukcje tego typu charakteryzuj si specyficznym podejciem do ich analizy zarwno
statycznej jak i dynamicznej. O ile podejcie do analizy statycznej i wytrzymaociowej jest
________________________
1
koziol_k@poczta.fm
2
kstypula@pk.edu.pl
358 K. Kozio, K. Stypua
do dobrze rozeznane to analiza dynamiczna zwaszcza w przypadku obcie nietypowych

dziaajcych na konstrukcj stanowi problem - wymaga uwzgldnienia nieliniowych
zwizkw konstytutywnych.
Zachowanie konstrukcji opisuje rwnanie macierzowe w postaci (1) cytowane w [3, 4, 5]:
[M] { ut (t)}+[C] { u t (t)}+[K] {ut (t)} = {F(t)} (1)

gdzie: [M], [K], [C] odpowiednio macierz bezwadnoci, sztywnoci i tumienia,
{ ut (t)} wektor przyspiesze wzw,
{ u t (t)} wektor prdkoci przemieszcze,
{ut (t)} wektor przemieszcze wzw,
{F(t)} wektor zewntrznych si wymuszajcych.
Wanym problemem w analizie konstrukcji jest przedstawienie modelu dziaa na ni
wywoywanych. W przypadku obcie o charakterze staym naley warto obcienia
(skalar) pomnoy przez warto funkcji przedstawionej na rysunku (Rys. 1), otrzymujc
niezalen od czasu warto dziaania staego na konstrukcj [5]. Wielko ta podawana jest
zazwyczaj z pewnym wspczynnikiem uzalenionym od moliwych jej rozkadw
statystycznych.
1
f(t) [-]
0
0 t [s]
Rys. 1. Model obcienia o staej wartoci
W przypadku dziaa zmiennych w czasie naley odwzorowa funkcj skalujc warto

charakteryzujc analizowane dziaanie. Do zagadnienia podchodzi mona rnie: funkcj
skalujc przyj jako unormowane obcienie rednie lub unormowane obcienie
maksymalne. W niniejszej pracy zajto si kilkoma rodzajami dziaa wyjtkowych na
konstrukcje typu masztowego. S to:
a) Uderzenie w trzon masztu (tu przyjto uderzenie przez lecc awionetk); w sposb nagy
(w cigu krtkiego czasu) nastpuje przyoenie do konstrukcji siy o ustalonej wartoci
w ustalonym miejscu, po czym rwnie nagle sia zostaje zdjta z konstrukcji.
Odwzorowaniem takiego obcienia jest funkcja przedstawiona na rysunku (Rys. 2).
1
f(t) [-]
0
0 t [s]
Rys. 2. Model skokowej zmiany obcienia - funkcja Heavisidea
b) Obcienie zerwaniem pojedynczego odcigu. W tym przypadku mog wystpi rne

scenariusze zerwa odcigw:
Nage zerwanie, ktremu nie towarzyszy wzrost siy w odcigu; lina odcigu zostaje
nagle przecita przyjto model przedstawiony na rysunku (Rys. 2).
Powolne wysuwanie si liny z zaciskw odcigw przyjto model przedstawiony
na rysunku (Rys. 3).
Odpowied masztu z odcigami na wybrane obcienia wyjtkowe 359
f(t) [-]
0
0 Tz t [s]
Rys. 3. Model liniowego spadku obcienia
Nage zerwanie ze wzrostem siy w odcigu. Przypadek ten dotyczy sytuacji,

w ktrej na skutek zahaczenia odcigu i jego nacigania (np. przez poruszajcy si
pojazd) dochodzi do osignicia siy, przy ktrej nastpuje zerwanie odcigu
przyjto model przedstawiony na rysunku (Rys. 4). Istotnymi parametrami s czas
wzrostu siy w nacigu oraz warto siy, przy ktrej nastpuje zerwanie odcigu.
1
f(t) [-]
0 Tz
0 t [s]
Rys. 4. Model zerwania odcigu po wzrocie siy nacigu
c) Kinematyczne, nage przemieszczenie (zapadnicie) fundamentw odcigu (np. na

terenach szkd grniczych). Rozpatrywano tylko przypadek nagego zapadnicia si
podpr, co odpowiada modelowi wymuszenia przedstawionemu na Rys. 2.
d) Nage odpadnicie oblodzenia; w jednej chwili odpada rwnoczenie oblodzenie z masztu
i odcigw czyli jest to obcienie modelowane funkcj przedstawion na Rys. 2.
e) Wpywy parasejsmiczne. Analiz tego przypadku przeprowadzono posugujc si
wymuszeniem kinematycznym w postaci przebiegw czasowych drga otrzymanych
z pomiarw rzeczywistego wymuszenia (wstrzs grniczy); zaoono przy tym, e
w kadym z miejsc posadowienia podpr jest inna warto przypiesze gruntu (efekt
wdrowania fali).
f) Wpywy sejsmiczne uwzgldniono wymuszenie kinematyczne ruchem podoa
zarejestrowanym podczas trzsienia ziemi El Centro [5].
Dla drga ukadu podlegajcego wymuszeniom kinematycznym przez podoe
(przemieszczenia fundamentw, drgania parasejsmiczne i sejsmiczne) rwnanie (1) naley
rozbudowa do postaci:
M ss M sg ust C ss C sg u st K ss K sg u st 0
M (2)
gs M gg ug C gs C gg u g K gs K gg u g Fg
gdzie: s, g - stopnie swobody nalece odpowiednio do konstrukcji i podoa,

ust - wektor przyspiesze w wzach nalecych do konstrukcji,

u st - wektor prdkoci w wzach nalecych do konstrukcji,

u st - wektory przemieszcza w wzach nalecych do konstrukcji,
ug - wektor przyspiesze podpr konstrukcji
u g - wektor prdkoci podpr konstrukcji,
u g - wektor przemieszcze podpr konstrukcji,

Fg - wektor reakcji w wzach nalecych do podpr.
Po przeksztaceniach rwnania (2) oraz zaoeniu maych prdkoci przykadania
obcienia kinematycznego otrzymuje si:
d

d

[Mss] us +[Css] u s +[Kss] u s =
d
1

([Mss] K ss K sg -[Msg]) ug + ([Css] K ss K sg - [Css]) u g
1
(3)
W obliczeniach odpowiedzi dynamicznej masztu zaoono, e macierz tumienia [C]

ukadu jest liniow kombinacj macierzy mas [M] i macierzy sztywnoci [K] i przyjmuje ona
posta
[C] = [M] + [K] (4)
Wspczynniki i wyznacza si z relacji:

21 2 f (5)
2 f1 1

2 2 2 f 2 (6)
2 f 2
gdzie: 1, 2 uamki tumienia krytycznego odpowiadajce czstotliwoci f1, f2.

Poniej przedstawiono wyniki dotyczce konstrukcji o wysokoci 330m [6] z picioma
poziomami odcigw (Rys. 5) jest to odpowiednik konstrukcji masztu w Solcu Kujawskim
Rys. 5. Schemat modelu fizycznego analizowanego masztu (wymiary masztu w m, a przekroju w mm)
Konstrukcja podparta jest na piciu poziomach odcigami o nastpujcych

charakterystykach:
poziom I +60 m liny 36 mm nacig 145 kN,

poziom II +120 m liny 36 mm nacig 150 kN,
poziom III +180 m liny 36 mm nacig 155 kN,
poziom IV +240 m liny 48 mm nacig 207 kN,
poziom V +300 m liny 48 mm nacig 290 kN.
Liny odcigowe nachylone s do poziomu pod ktem 45o za kt miedzy ich rzutami na
poziom wynosi 120o. Czwarty poziom obrcony jest w stosunku do pozostaych o kt 60o.
Trzon zbudowany by na bazie trjkta rwnobocznego o boku 3,00 m, ktrego krawniki
wykonano z prtw penociennych okrgych o rednicy120 mm skratowanych w postaci
W ktownikami rwnoramiennymi 120x120x12 mm.
Rwnanie ruchu konstrukcji (3) zostao rozwizane przy pomocy MES. Elementami
skoczonymi byy prty ramowe o szeciu stopniach swobody w wle. Przy czym macierz
sztywnoci kadego prta zawieraa w sobie czony nieliniowe geometrycznie. Odpowied
odcigw analizowano w sposb analityczny warunki brzegowe uzyskano z analizy MES
trzonu.
2 WYNIKI ANALIZ
Podczas analizy rozpatrywa naley oddzielnie stany uytkowania jak i stany

zwizane z wyteniem elementw konstrukcyjnych, tak trzonu masztu jak i odcigw.
Warto zauway, e niejednokrotnie niespenienie warunkw uytkowania nie idzie
w parze z niespenieniem warunkw wytrzymaociowych (wytenia konstrukcji
wynikajcego z wielkoci si w przekrojach). Zestawione efekty dziaa dynamicznych dotycz:
a) uderzenia awionetki o masie 400 kg z prdkoci 80 km/h w trzon masztu na rnych jego
wysokociach, ekstremalne momenty zginajce przekrj trzonu wystpiy przy uderzeniu
na poziomie +300m podczas gdy ekstremalne przemieszczenia towarzyszyy uderzeniu w
wierzchoek
b) obcienia zerwaniem pojedynczego odcigu na poszczeglnych kondygnacjach,
ekstremalne przemieszczenia i momenty zginajce spowodowane byy zerwaniem
odcigu najwyszej kondygnacji
c) zapadnicia si o 50 cm fundamentu odcigu, dla ktrego ekstrema przemieszcze
i momentw zginajcych uzyskano dla obcienia odcigu najniszej kondygnacji
d) wstrzsu sejsmicznego o charakterystykach trzsienia ziemi El Centro (ekstremalne
przypieszenie podoa wynosio 4,3 m/s2)
e) wstrzsu grniczego zarejestrowanego w LGOM (ekstremalne przypieszenie wynosio
2,1 m/s2 [7],
f) nagego odpadnicia oblodzenia [8].
Obwiednie wynikw analiz numerycznych (uzyskanych w wyniku cakowania
numerycznego rwnania (3)) przedstawiono na rysunkach (Rys. 6 9). W celach
porwnawczych dokonano te analizy statycznej konstrukcji przy dziaaniach normowych na
ni (oznaczone na rysunkach jako obcienie wiatrem).
250
200
dx [cm]
150
100
50
0
Obci enie Uderzenie Zerwanie Zapadnicie Wstrz s Wstrzs Odpadnicie
wiatrem awionetk odcigu podpory sejsmiczny EL- grniczy lodu
odcigu Centro
Rys. 6. Ekstremalne przemieszczenia poziome trzonu masztu przy rnych obcieniach

4500
4000
N [kN]
3500
3000
2500
Obcienie Uderzenie Zerwanie Zapadnicie Wstrzs Wstrzs Odpadnicie
odcigu Centro
Rys. 7. Ekstremalne siy osiowe w trzonie masztu przy rnych obcieniach
6000
Mx [kNm]
4000
2000
0
odcigu Centro
Rys. 8. Ekstremalne momenty zginajce trzon masztu przy rnych obcieniach
3,0
2,5
2,0
N/No [-]
1,5
1,0
0,5
0,0
odcigu Centro
Rys. 9. Zmiana si nacigu w odcigach przy rnych obcieniach
Zerwanie odcigu powoduje zmian schematu statycznego obiektu poprzez usunicie

podpory odcigowej co sprzyja zwikszaniu si przemieszcze (Rys. 6). Najwiksze wartoci
si osiowych w trzonie (Rys. 7) uzyskano od obcienia wstrzsem sejsmicznym podczas gdy
ekstremalne wartoci momentw zginajcych trzon (Rys. 8) spowodowane zostay zerwaniem
odcigu. Na wartoci si przekrojowych ma wpyw wielko wymuszenia w powizaniu
z kierunkiem wzgldem trzonu. Pod wzgldem ilociowym rozpatrywane wymuszenia nie
maj istotnego wpywu na wytenie odcigw (Rys. 9) bowiem siy w odcigach N nie
przekroczyy trzykrotnej wartoci nacigu wstpnego N0, ktry wynosi na og od 8 do 15 %
nonoci odcigu.
3 PODSUMOWANIE
Odpowied konstrukcji na wymuszenia sejsmiczne i parasejsmiczne cechuje si

maymi amplitudami przemieszcze poziomych trzonu masztu kilkukrotnie mniejszymi ni
uzyskane z obcienia konstrukcji wiatrem. Std wniosek, o maej wraliwoci masztw na
obcienia tego typu. Podobny wniosek mona wysnu w odniesieniu do obcienia
konstrukcji spowodowanego spadniciem z niej oblodzenia [8].
Zaproponowane w niniejszym opracowaniu modele obliczeniowe obcie

wyjtkowych o charakterze dynamicznym umoliwiaj uzyskanie wynikw peniej
informujcych o rzeczywistej odpowiedzi konstrukcji na te obcienia, ni standardowa
analiza statyczna. Z przedstawionych w pracy analiz wynika, i odpowied masztu na
obcienia wyjtkowe da si poprawnie opisa dziki zastosowaniu analizy czasowej. Tylko
wwczas w kadej chwili czasowej w sposb jednoznaczny mona okreli konfiguracj ciaa
(przemieszczenia, siy wewntrzne), co z kolei pozwala na zapewnienie wikszego
bezpieczestwa przy projektowaniu.
Naley zauway, e ekstremalne wartoci si wewntrznych w poszczeglnych
przekrojach wystpuj w rnych chwilach czasowych (Fig. 10) i maj rny kierunek,
dlatego te uwzgldnienie w wymiarowaniu wielkoci ekstremalnej moe prowadzi do
bdnych wnioskw.
-110
Sia nacigu N [kN]
-145
t [s]
-180
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
-110
Sia nacigu N [kN]
-145
t [s]
-180
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
Rys. 10. Zmiana si nacigu w odcigach na poziomach pierwszej i trzeciej kondygnacji przy zerwaniu odcigu
na poziomie trzeciej kondygnacji
Warto wielkoci dziaania poszczeglnych obcie wyjtkowych na konstrukcje

mona zmieni ingerujc w jej charakterystyki. Np. zmniejszenie siy nacigu w odcigach
spowoduje podczas ewentualnego zerwania jednego z nich zmniejszenie si przekrojowych
podczas odpowiedzi konstrukcji na to wymuszenie. Ma to niestety swoje konsekwencje,
bowiem w przypadku obcienia konstrukcji dziaaniem wiatru (czyli podstawowym
obcieniem dla tego typu konstrukcji) pogarszaj si walory uytkowe zmniejszenie
sztywnoci podpr odcigowych powoduje zwikszenie przemieszcze dla tego obcienia.
Dodatkowo naley zauway, e zmianie ulegnie rwnie wielko obcienia (w tym
przypadku powikszenie) dziaaniem wiatru w wyniku zmiany charakterystyk dynamicznych
konstrukcji. Inn ewentualnoci zmniejszenia wielkoci odpowiedzi na dziaanie obcie
wyjtkowych na maszt jest zmiana sztywnoci jego trzonu. Zabieg ten pozwala na uzyskanie
podanych efektw odpowiedzi konstrukcji na niemal kady z przypadkw analizowanych
obcie dziaajcych na konstrukcj, ale prowadzi do wzrostu masy obiektu a wic do
wzrostu kosztw budowy takiego obiektu.
PIMIENNICTWO
[1] Rykaluk K.: Konstrukcje stalowe: kominy, wiee, maszty. Oficyna wydawnicza
Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw 2007.
[2] Pakowski Sz: Konstrukcje cignowe. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1994.
[3] Nabil B. K.: Response of guyed tower to a guy rupture under no wind pressure.
Engeenering Structures vol22, s. 699-706.2002
[4] Nabil B. K.: Nonlinear dynamic responce of a guyed tower to sudden guy rupture.
Engeenering Structures vol. 19, No 11, s. 879-890. 1997
[5] Krzysztof Kozio: Prtowe konstrukcje z odcigami. Analiza odpowiedzi dynamicznej na
obcienia wyjtkowe. Praca doktorska PK Krakw 2008.
[6] Ciesielski R., Kozio K., Dieter K., Bernhard S.: Two radio mast structures H1=330 m and
H2=289 m for LW broadcasting station Solec Kujawski. International Association for
Shell and Spatial Structures - Working Group IV Masts and Towers. Proc. 19th Meeting
in Krakow, Poland, 13-16 September 1999, Krakw 2000, s. 43-51.
[7] Ciesielski R., Kozio K.: Odpowied wysokiego masztu z odcigami na wpywy
parasejsmiczne (Response of tall guyed mast for paraseismic influence). Materiay X
Sympozjum Wpywy Sejsmiczne i Parasejsmiczne na Budowle. Politechnika Krakowska,
Krakw 2003 r., s. 97-106.
[8] Ciesielski R., Kozio K.: Nage odcienie masztu odpadniciem obcienia z odcigw
analiza odpowiedzi konstrukcji. Mat. L Konf. Naukowej KILiW PAN i KN PZITB
Krynica 2003, Krynica 2003, tom II, s. 21-28.
RESPONSE OF GUYED MAST ON SOME UNIQUE LOADING
Summary
The paper presents an analysis of the behavior of guyed mast structures in natural scale
under the influence of special dynamic loading. Analyses of responses of mast structures
subjected to the following loads were made:
breaking a single guy,
kinematic, sudden movement (collapse) of guy foundations,
a sudden release of ice,
"shot" of the stem (in the span and on the support)
ground vibrations due to seismic action of El Centro earthquake,
mining shock.
By means time history analysis data on displacements of construction and the forces
(in the cross of stem and in guys of the mast) were obtained.
Eliza KUMASKA 1
Pawe KOSSAKOWSKI2
PODKRYTYCZNY WZROST PKNICIA

ZMCZENIOWEGO STALI ST3S ORAZ STULETNIEJ STALI
MOSTOWEJ
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono wyniki bada podkrytycznego wzrostu pkni zmczeniowych

dla dwch typw stali uywanych w konstrukcjach budowlanych, stali St3S oraz stali mostowej
pobranej z obiektu o ponad stuletnim okresie eksploatacji. Eksperymentalnie wyznaczono
wykresy dugoci pknicia w funkcji liczby cykli oraz wykresy prdkoci pkania w funkcji
zakresu wspczynnika intensywnoci naprenia. Uzyskane wyniki umoliwiy wyznaczenie
wspczynnikw rwnania Parisa m i C, co pozwolio na opis prdkoci pkania zachodzcego
w badanych materiaach w zakresie obcie cyklicznie zmiennych.
Sowa kluczowe: podkrytyczny wzrost pknicia zmczeniowego, zmczenie, rwnanie

Parisa, stal St3S, stara stal mostowa.
1 WPROWADZENIE
Proces zmczenia jest mechanizmem, ktry najczciej wywouje rozwj pkni,

bdcych przyczyn szeregu awarii i katastrof budowlanych. Dlatego te jednym z elementw
analizy procesu zmczenia jest przewidywanie wzrostu pkni zmczeniowych, celem
zapewnienia integralnoci elementw konstrukcji pracujcych w warunkach zmiennych
obcie. Wyrnia si pkanie kruche, wystpujce gwnie w niskich temperaturach
i w materiaach o wysokiej wytrzymaoci oraz pkanie stabilne, inaczej nazywane
podkrytycznym. Wzrost pkni zmczeniowych wyraa si poprzez prdko ich propagacji,
ktr najczciej przedstawia si za pomoc wzoru oglnego:
da
f ( , a, C ) (1)
dN
gdzie: a dugo pknicia, naprenie (rednie, amplituda) lub zakres zmiennoci
naprenia, C staa uwzgldniajca cechy materiaowe, N liczba cykli.
________________________
1
elizak@tu.kielce.pl
2
kossak@tu.kielce.pl
366 E. Kumaska, P. Kossakowski
Wielko da/dN zaley od szeregu rnych parametrw, takich jak np: temperatura,
wpyw rodowiska, charakterystyki materiaowe (granica plastycznoci, odporno na
pkanie, zdolnoci do odksztace plastycznych w strefie pknicia, umocnienie lub
osabienie materiau), geometria elementu.
Na rysunku 1 przedstawione zostay schematyczne krzywe dugoci pknicia a
w funkcji liczby cykli N dla rnych poziomw naprenia 1, 2. Prdko pkania
w danym punkcie okrela tangens kta nachylenia stycznej do wykresu w tym punkcie.
Prdko ta wyraana jest jako przyrost pknicia w pojedynczym cyklu obcienia, mm/cykl
(lub m/cykl).
1 2
da
a
dN
cykle N
Rys. 1 Schematyczne przedstawienie rozwoju pkni dla rnych zakresw zmiennoci naprenia 1 < 2
Istnieje wiele rnych zalenoci opisujcych prdko wzrostu pknicia. Czsto

uzaleniana jest ona od poziomu napre na czole pknicia (rwnie z uwzgldnieniem
spitrzenia napre w wierzchoku pknicia), od dugoci pknicia oraz wspczynnika
intensywnoci napre [1].
Prdko pkania wizana jest rwnie ze zjawiskami fizycznymi zachodzcymi
w pobliu czoa pknicia, jak chociaby zmianami liczby i gstoci dyslokacji, wielkoci
strefy polizgw na czole pknicia, wielkoci subziarn czy wielkoci obszaru
odksztaconego plastycznie. Szeroki przegld modeli zawiera praca [1].
Za podstawowy i powszechnie stosowany wzr, opisujcy prdko wzrostu pknicia
uznaje si rwnanie Parisa [1]. Paris uzaleni prdko propagacji pknicia od
wspczynnika intensywnoci napre K, zgodnie ze wzorem:
da
C (K ) m (2)
dN
gdzie: K zakres zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre, C i m stae materiaowe.
Wspczynnik intensywnoci napre Kjest miar pola napre i przemieszcze

w otoczeniu wierzchoka karbu lub szczeliny (rys. 2) i zaleny jest od wielkoci naprenia
(obcienia) zewntrznego zw, dugoci szczeliny a oraz geometrii prbki uwzgldnionej
przez wspczynnik Y:
K K zw , a, Y (3)
Wspczynnik intensywnoci napre K jest podstawowym parametrem stosowanym

w analizie zjawisk pkania materiaw izotropowych, szczeglnie metali.
Podkrytyczny wzrost pknicia zmczeniowego stali St3S oraz stuletniej stali mostowej 367
Rys. 2 Schemat karbu
Zakresem zmiennoci wspczynnika intensywnoci napre K okrela si

algebraiczn rnic midzy dwiema jego ekstremalnymi wartociami w okrelonym cyklu
obcienia wyprowadzonym z historii wspczynnika intensywnoci napre K.
Zaleno Parisa ulegaa licznym modyfikacjom, w ktrych rni autorzy uwzgldniali
zmiany energii powierzchniowej w miar wzrostu szczeliny, zmian wspczynnika asymetrii
cyklu oraz czstoci obcienia, wpyw umocnienia, a take wpyw zamykania si pknicia.
Wielkoci C oraz m uwzgldnione we wzorze Paris'a miay by z zaoenia staymi
materiaowymi. Jednake wartoci ich zale od wielu rnych czynnikw, jak na przykad
od wspczynnika asymetrii cyklu R czy te zakresu zmiennoci wspczynnika
intensywnoci napre K, tote staymi by nie mog.
Na podstawie informacji zawartych w pracy [1], w przypadku znacznej liczby
materiaw, midzy innymi stali konstrukcyjnych wglowych i szynowych, stali
martenzytycznych odpornych na korozj oraz stali aroodpornych, zachowuje wano
zaleno wica ze sob obie wymienione wielkoci:
1
C 1,7191 10 4 (4)
977 m
Zaleno zmian da/dN od wspczynnika intensywnoci napre K spowodowaa, e na

wykresie da/dN(K) wyrnia si trzy charakterystyczne zakresy (rys. 3), w ktrych
zaznaczaj si rne wykadniki m.
Rys. 3 Przebieg prdkoci pkania dla dwch rnych wartoci wspczynnika asymetrii cyklu R
z zaznaczonymi zakresami I, II oraz III, a take wartoci Kth [1]
Zakres pierwszy (I) ma swj pocztek gdy K osiga warto progow, tj. warto
wspczynnika intensywnoci napre, po przekroczeniu ktrej nastpuje rozwj pknicia,
oznaczonego jako Kth, a koczy si z chwil zaznaczenia si stabilnego wzrostu pknicia.
Kolejny, drugi zakres (II) charakteryzuje stabilny wzrost pknicia, natomiast ostatni trzeci
zakres (III) zaczyna si w momencie zmiany charakteru przyrostu pknicia ze stabilnego na
niestabilny, przebiega w sposb gwatowny i trwa do zniszczenia.
Wzr Paris'a (2) obowizuje jedynie w zakresie drugim (II), w ktrym dominujcymi
procesami fizycznymi s mechanizmy polizgowe oraz plastyczne rozwieranie si pknicia.
W niektrych materiaach zakres (II) moe nie wystpi. Dotyczy to materiaw kruchych,
gdzie zachodzi gwnie pkanie upliwe. W przypadku takich materiaw, w charakterze
wykresu da/dN(K), od razu nastpuje przejcie z zakresu (I) w zakres (III).
Wprowadzenie wielkoci progowej wspczynnika intensywnoci napre Kth
spowodowao kolejne modyfikacje wzoru (2). Na postawie licznych bada, jak zostao to
zaznaczone w pracy [1], mona stwierdzi, e warto Kth jest zalena od orodka oraz
wspczynnika asymetrii cyklu R, jednak wyranie tylko dla R > 0 (rys. 4).
Rys. 4 Zaleno Kth od wspczynnika asymetrii cyklu R wg [1]
Wanym zjawiskiem, uwzgldnianym intensywnie w aktualnych badaniach nad

przewidywaniem wzrostu pkni zmczeniowych, jest efekt zamykania si pknicia (efekt
Elbera) [1, 2]. Zjawisko to nastpuje w wyniku istnienia wasnych napre ciskajcych
w plastycznej strefie pknicia. Elber zaobserwowa, e po wprowadzeniu cyklu
przeciajcego podczas zmczenia, nastpuje zatrzymanie wzrostu pknicia.
Spowodowanie dalszego wzrostu pknicia wie si z przyoeniem naprenia o wartoci
koniecznej do otwarcia pknicia, tzw. naprenia otwarcia op. Jeeli naprenie nie jest
dostatecznie due, wwczas nie wystpuje osobliwo napre w wierzchoku pknicia,
gdy naprenia wasne ciskajce, wywoane cyklem przeciajcym, redukuj spitrzenie
napre.
U celu uwzgldnienia naprenia otwarcia op, wprowadzony zosta efektywny
wspczynnik intensywnoci napre ef = U(), przy czym U = (max op)/(max min),
natomiast prdko wzrostu pknicia wyraona zostaa nastpujco:
da
dN

C K ef m C K U m (5)
Naley zaznaczy, e na prdko pkania wpywa rwnie geometria prbek

(elementw), a w szczeglnoci ich grubo i szeroko. Wpyw ten uwzgldniaj wyraenia
korekcyjne zawarte we wzorach na K, podane np. w [3
2 OPIS BADANYCH ELEMENTW, METODYKA POMIARU
W ramach zadania badawczego [5] przeprowadzone zostay badania zmczeniowe

prbek z centralnym pkniciem, wykonanych ze stali St3S oraz z materiau pobranego
z mostu o ponad stuletnim okresie eksploatacji, oznaczonego jako StM. Celem bada byo
wyznaczenie i porwnanie prdkoci wzrostu pknicia w obu materiaach, ktrych rednie
wartoci granic plastycznoci Re i wytrzymaoci doranej Rm wyniosy odpowiednio [6]:
stal St3S: Re = 298 MPa oraz Rm = 448 MPa
stal StM: Re = 238 MPa oraz Rm = 368 MPa.
Badano prbki paskie, o dugoci h=40 cm i przekroju poprzecznym prostoktnym,
ktrego rednie wymiary bW wynosiy 4,549,9 mm. W prbkach, w poowie dugoci,
wykonano otwory wewntrzne o rednicy ~5,5 mm oraz wprowadzono szczelin pocztkow,
prostopad do kierunku obcienia, po obu stronach otworu (rys. 5).
Rys. 5 Schemat prbki wraz z zaznaczonym kierunkiem obcienia
Prbki poddawane byy rozciganiu. Przeprowadzone zostay badania zmczeniowe,

w ktrych obcienie miao charakter stao-amplitudowy. Poziom obcienia zosta wstpnie
oszacowany przy nastpujcych zaoeniach:
wstpna prdko propagacji pknicia na poziomie 10-4 m/cykl,
warto wykadnika m = 2;
warto drugiej staej, okrelona na podstawie wzoru (4) C=1,8010-10,
Zakres wspczynnika intensywnoci napre odpowiadajcy powyszym
zaoeniom, wynis w przyblieniu ~23,5 MPam0,5. Nastpnie oszacowany zosta zakres
napre na podstawie zalenoci uwzgldniajcej wpyw szerokoci prbek:
dla stali St3S: ~125 MPa co stanowi ok. 0,45 Re,
dla stali StM: ~125 MPa co stanowi ok. 0,55 Re.
Podczas bada eksperymentalnych wykonywano pomiar przyrostu dugoci pknicia a
przy pomocy mikroskopu oraz rejestrowano odpowiadajce tym przyrostom liczby
zrealizowanych cykli zmczeniowych N. W celu opisania prdko pkania posuono si
zalenoci Paris'a (2). Zakres wspczynnika intensywnoci naprenia K szacowano
uwzgldniajc wpyw geometrii przekroju wykorzystujc wzr [4]:
2
a
K a sec (6)
W
3 REZULTATY PRZEPROWADZONYCH BADA
Uzyskane wyniki posuyy do sporzdzenia wykresw dugoci pknicia a w funkcji

liczby cykli N oraz prdkoci pkania da/dN w funkcji zakresu wspczynnika intensywnoci
naprenia K we wsprzdnych naturalnych. W celu wyznaczenia wspczynnikw
rwnania Parisa sporzdzono wykres log(da/dN) w funkcji log(K).
Wykresy przyrostw dugoci pknicia a w funkcji liczby cykli N oraz log(da/dN)
w funkcji log(K) dla stali St3S oraz StM zamieszczono na rysunkach 6 i 7.
18 18
a) b)
16 16
14 14
a [mm]
a [mm]
12 12
10 10
8 8
6 6
4 4
0,E+00 1,E+05 2,E+05 3,E+05 0,E+00 1,E+05 2,E+05 3,E+05
cykle N cykle N
Rys. 6 Zaleno dugoci pknicia a od liczby cykli N dla stali: a) St3S, b) StM (dane eksperymentalne)
-3,E+00 -3,E+00
a) b)
log da/dN [mm/cykl]

log da/dN [mm/cykl]
-4,E+00 -4,E+00
-5,E+00 -5,E+00
-6,E+00 -6,E+00
1,1 1,4 1,7 2 1,1 1,4 1,7 2
0,5 0,5
log K [MPa m ] log K [MPa m ]
Rys. 7 Wykres log(da/dN) w funkcji log(K), stal: a) St3S, b) StM
Kolejne wykresy przedstawiaj prdko propagacji pknicia zmczeniowego

w funkcji zakresu wspczynnika intensywnoci naprenia (rys. 7). W przypadku stali St3S
wyranie zaznacza si zmiana prdkoci propagacji pknicia. Wyraa si to dwuetapowo,
poprzez zmian nachylenia wykresu, tj. pierwszy etap wystpuje w zakresie log(K) do
wartoci rwnej w przyblieniu 1,4-1,45 oraz etap drugi dla log(K) >1,45. Dla tych
zakresw wartoci wspczynnika intensywnoci napre log(K) oszacowane zostay
wartoci wykadnikw m i C wystpujcych w rwnaniu Paris'a.
1,0E-03 1,E-03
a) b)
y = 2E-06x1,233
da/dN [mm/cykl]
R2 = 0,9408
da/dN [mm/cykl]
1,0E-04 1,E-04
y = 3E-08x2,2547
R2 = 0,855
1,0E-05
1,E-05
y = 8E-11x4,2189
R2 = 0,7135
1,0E-06
10 100 1000 1,E-06
K [MPa m0,5] 10 K [MPa m0,5] 1000
Rys. 8 Prdko propagacji pknicia zmczeniowego w funkcji zakresu wspczynnika intensywnoci

naprenia, stal: a) St3S, b) StM (skala logarytmiczna)
Analiza danych uzyskanych dla stali z mostu nie pozwala na podobne stwierdzenie.
Wyniki dla wszystkich prbek wykazuj stosunkowo niedue rnice. Jedynie wiksze
odchylenie wystpuje dla jednej prbki, w niskich zakresach K oraz jednej prbki, dla K
>40 (rys. 7b).
Przeprowadzona analiza statystyczna z zastosowaniem metody regresji pozwolia na

wyznaczenie krzywych da/dN(K) dla badanych gatunkw stali zgodnie z rwnaniem Parisa
(2). Zaoono funkcje sterujce w postaci y = Cxm, gdzie x = K, oraz y = da/dN (rys. 8).
rednie wartoci wspczynnikw rwnania Parisa (2) wyniosy:
stal St3S: m=1,233 oraz C = 210-6 (dla log(K) >1,45),
stal StM: m=2,255 oraz C = 310-8.
Uzyskane wartoci wspczynnikw regresji na R2 poziomie 0,9408 i 0,855,
odpowiednio dla stali St3S i StM, wiadcz o dobrym opisie rozkadu punktw pomiarowych
za pomoc rwnania Parisa (2).
4 PODSUMOWANIE
W artykule eksperymentalnie przeanalizowano podkrytyczny wzrost pkni

zmczeniowych dla dwch typw stali konstrukcyjnych, stali St3S oraz stali mostowej
pobranej z obiektu o ponad stuletnim okresie eksploatacji. Wyznaczone wykresy dugoci
pknicia w funkcji liczby cykli oraz wykresy prdkoci pkania w funkcji zakresu
wspczynnika intensywnoci naprenia umoliwiy wyznaczenie wspczynnikw rwnania
Parisa m i C, co pozwolio na opis prdkoci pkania zachodzcego w badanych materiaach
w zakresie obcie cyklicznie zmiennych.
Rwnania Parisa (2) dla poszczeglnych stali wyraaj si zalenociami:
stal St3S:
da
2 10 6 (K )1, 233 (7)
dN
stal StM:
da
3 108 (K )2, 255 (8)
dN
Uzyskne wyniki sugeruj szybszy wzrost pkni zmczeniowych w stali mostowej

StM w porwnaniu ze stal St3S w zakresie dla log(K) >1,45. Jest to bardzo istotna
informacja, gdy w przypadku elementw konstrukcyjnych wykonanych ze stali o wieku
zblionym do 100 lat i poddanych dziaaniu obci cyklicznie zmiennych naley
spodziewa si szybszego wzrostu pkni spowodowanych zjawiskiem zmczenia
w porwnaniu ze stal St3S, ktra jest podstawowym i powszechnym gatunkiem stosowanym
w budownictwie.
W przypadku stali St3S stwierdzono zmian prdkoci propagacji pknicia. Wyraa
si to dwuetapowo, poprzez zmian nachylenia wykresu, tj. pierwszy etap wystpuje
w zakresie log(K) do wartoci rwnej w przyblieniu 1,4-1,45 oraz etap drugi dla
log(K) >1,45. W przypadku stali mostowej StM uzyskane wyniki nie pozwalaj na podobne
stwierdzenie.
Praca naukowa finansowana ze rodkw na nauk w latach 2006-2010

jako projekt badawczy rozwojowy R04 007 01
PIMIENNICTWO
[1] Kocada S., Zmczeniowe pkanie metali Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,

Warszawa 1985
[2] Materiay XVIII Sympozjum na temat: Zmczenie Materiaw Konstrukcji, Zmczenie
i Mechanika Pkania, Wydawnictwa Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej
w Bydgoszczy 2000
[3] Materiay XVII Sympozjum na temat: Zmczenie Materiaw Konstrukcji, Zmczenie
i Mechanika Pkania, Wydawnictwa Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej
w Bydgoszczy 1998
[4] Goaski L., Elementy Dowiadczalnej Mechaniki Pkania, Podrcznik Akademicki,
Dzia Wydawnictw Politechniki witokrzyskiej, Kielce 1992
[5] W. Trmpczyski, E. Kumaska, Badania zmczeniowe materiau rodzimego:
Wyznaczenie normatywnej i trwaej wytrzymaoci zmczeniowej. Wyznaczenie
podkrytycznego wzrostu pknicia zmczeniowego. Raport z bada w ramach projektu
Nr R 04 007 012 pt. Opracowanie oraz wstpna weryfikacja procedury diagnozowania
metod emisji akustycznej konstrukcji metalowych ze szczeglnym uwzgldnieniem
mostw stalowych, Politechnika witokrzyska, Kielce, 2009.
[6] W. Trmpczyski, E. Kumaska, I. Dzioba, Prba jednoosiowego rozcigania.
Wyznaczenie charakterystyk odpornoci na pkanie. Raport z bada w ramach projektu
Nr R 04 007 012, Politechnika witokrzyska, Kielce, 2009.
SUBCRITICAL FATIGUE CRACK GROWTH OF ST3S STEEL AND OVER

HUNDRED YEARS OLD BRIDGE STEEL
Summary
The article presents the results of research on subcritical fatigue crack growth for two
types of steel used in building structures, St3S steel and bridge steel taken from over
a hundred year old structure. During the experiments graphs of crack length versus the
number of cycles and graphs of crack velocity versus stress intensity factor range were
determined. The results obtained made it possible to determine the coefficients of Paris
equation m and C, which allowed a description of crack velocity occurring in the examined
materials under cyclically variable loads.
Arkadiusz KWIECIE1
Piotr KUBO2
Bogusaw ZAJC3
Politechnika Krakowska, Instytut Mechaniki Budowli
WERYFIKACJA DOWIADCZALNA HIPERSPRYSTEGO

MODELU POLIMERU NA PRZYKADZIE BADA ZCZA
PODATNEGO
STRESZCZENIE
Niniejsza praca powicona jest weryfikacji dowiadczalnej i numerycznej modelu

hipersprystego Mooneya-Rivlina (M-R) i jego parametrw pod ktem zastosowania go do
opisu zachowania polimerowego zcza podatnego. Na podstawie jednoosiowego rozcigania
polimeru budujcego zcze podatne, wyznaczone zostay parametry modelu
hipersprystego, ktre nastpnie zostay uyte w modelu zcza podatnego. Uzyskane na
drodze eksperymentu numerycznego dane obliczeniowe zostay porwnane z wynikami
eksperymentu testu jednoosiowego rozcigania zcza. W rezultacie stwierdzono istnienie
duych rozbienoci pomidzy eksperymentem i danymi obliczonymi na podstawie
przyjtego modelu. Uzyskane porwnania wskazuj na konieczno podjcia dalszych prac
nad doborem odpowiedniego modelu hipersprystego i jego parametrw, aby moliwe byo
odzwierciedlenie pracy polimerowego zcza podatnego, wykorzystywanego w praktyce
inynierskiej.
Sowa kluczowe: model numeryczny, weryfikacja dowiadczalna parametrw modelu, zcza

podatne
1 WSTP
W zaawansowanych programach MES wystpuj wbudowane segmenty obliczeniowe,

ktre zawieraj opracowane procedury wyznaczania parametrw rnych modeli
hipersprystych, co pozwala na prowadzenie zaawansowanych analiz zachowania
materiaw elastomerowych [1], [2]. Materiay te staj si coraz bardziej popularne
w zastosowaniach praktycznych, co przekada si na stosowanie zaawansowanych teorii [3],
[4], [5]. Uwzgldniaj one due deformacje, a zastosowanie programw MES pozwala na
________________________
1
akwiecie@pk.edu.pl
2
pkubon@pk.edu.pl
3
boguslaw8zajac@gmail.com
374 A. Kwiecie, P. Kubo, B. Zajc
mniej czasochonne zweryfikowanie przyjtego modelu i jego parametrw.

Stosowany w zczach podatnych [6] polimer PM jest materiaem hipersprystym,
ktrego parametry byy wyznaczane dowiadczalnie w testach jednoosiowego rozcigania.
Popularny model hipersprysty M-R opisuje bardzo dobrze zachowanie tego polimeru
w zakresie do 100% odksztacenia, jednak jego praca w zczu w stanie zoonego
odksztacenia, wystpujcego przy duych deformacjach, wymaga sprawdzenia [7], czy
parametry modelu okrelone w prostych eksperymentach jednoosiowego rozcigania
i aplikowane w programach obliczeniowych [8], zdadz egzamin w przypadku modelowania
zczy podatnych. Przedstawione w niniejszej pracy badania eksperymentalne polimeru
i zbudowanego z niego zcza podatnego oraz analizy numeryczne przyjtego modelu
hipersprystego o wyznaczonych parametrach umoliwiy weryfikacj przydatnoci
przyjtego modelu do zastosowa w polimerowych zczach podatnych.
2 WYZNACZENIE PARAMETRW MATERIAU HIPERSPRYSTEGO

M-R NA PODSTAWIE WYNIKW BADA LABORATORYJNYCH
W teorii modelowania materiaw hipersprystych uywan miar odksztacenia jest

rozcignicie definiowane rwnaniem (1), gdzie zawarta w nim miara odksztace
Cauchyego c (odksztacenie inynierskie) jest liczona jako stosunek przyrostu dugoci L
do pierwotnej dugoci prbki L0. W przypadku testu jednoosiowego ciskania-rozcigania,
wykorzystywanego przy wyznaczaniu parametrw modelu materiau hipersprystego (jakim
jest polimer PM) na bazie wynikw eksperymentalnych [7, 8], rozcignicia gwne
gradientu deformacji wyraone s nastpujco: 1=; 2=3=-0,5, co z kolei przy zaoeniu
izotropii i nieciliwoci materiau oraz izotermicznoci zmiany odksztacenia prowadzi do
postaci niezmiennikw dewiatora tensora odksztacenia Greena opisanych rwnaniami (2).
L
(1 c ) 1 (1)
L 0
2 1
I1 12 22 32 2 ; I 2 1222 1223 22 23 2 ; I3 1 (2)
2
N
2 1
U (I1 , I 2 ) C ij ( I 1 3) i ( I 2 3) j U M R ( I 1 , I 2 ) C10 2 3 C 01 2 2 3 (3)
,
i j 0
P dU M R 1 1 1
S1 2 C10 2 C 01 1 3 21 3 C10 C 01 (4)
A0 d
0 G 2C10 C 01 (5)
E0 3 0 6C10 C 01 (6)
Potencja energii odksztacenia U przedstawiony w postaci oglnej (3) dla materiau

izotropowego i nieciliwego (zaleny od pierwszego i drugiego niezmiennika tensora
odksztacenia postaciowego), przeksztacony do postaci potencjau UM-R z parametrem N=1,
wyraa model Moneya-Rivlina (3) przy zaoeniu braku wpywu zmian termicznych na
objto, gdzie C00=0 a C01 i C10 s staymi materiaowymi. Wyznaczanie tych staych
materiaowych w tecie jednoosiowego rozcigania bazuje na zwizku (4) naprenie
Weryfikacja dowiadczalna hipersprystego modelu polimeru na przykadzie... 375
nominalne S1 rozcignicie wyprowadzonym w pracach [7, 9], w ktrym stae

materiaowe C01 i C10 s parametrami funkcji liniowej, umoliwiajcej nieskomplikowan
identyfikacj. Na podstawie wyznaczonych parametrw C10 i C01 oszacowywane s [7, 8, 10]
pocztkowe (w punkcie moduy cinania 0 (5) i sprystoci podunej E0 (6).
Z procedury tej korzysta take program Abaqus [8]. Szeroki opis modelu M-R, jego
waciwoci i ogranicze mona znale w pracy [7].
Polimer PM posiada cechy lepko-spryste (charakterystyczne dla elastomerw)
objawiajce si zmiennymi z prdkoci odksztacenia parametrami sprystymi (reologia
polimeru i efekt Mullina [10] nie s objte niniejsz prac). Okrelenie tej zmiennoci
polimeru jest istotne z uwagi na odmienn prac tego materiau w zczu podatnym pod
wpywem obcie statycznych (mae prdkoci) i dynamicznych (due prdkoci).
Identyfikacja staych materiaowych C01 i C10 oraz obliczenie na ich podstawie pocztkowych
moduw cinania 0 i sprystoci podunej E0 zostao przeprowadzone na podstawie
wynikw bada otrzymanych z jednoosiowego rozcigania prbek wiosekowych (wg normy
ISO 527 [11]) wykonanych z polimeru PM, przy prdkociach przemieszczenia 0.5, 5, 50
oraz 500 mm/min, odpowiadajcych prdkociom odksztacenia 10-2, 10-1, 100 i 101 [1/min]
(przy prdkoci 10-3 charakterystyka polimeru PM bya taka sama jak przy prdkoci 10-2).
Dla kadego z wykresw S1- (naprenie nominalne S1 - odksztacenie Cauchyego c),
otrzymanego z 6 prb dla kadej z 4 badanych prdkoci (24 prbki na rozciganie),
przeprowadzona zostaa (w programie Abaqus [8]) procedura identyfikujca parametry
modelu hipersprystego M-R przy uyciu metody najmniejszych kwadratw. Dla kadej
grupy 6 prb obliczone zostay rednie wartoci staych materiaowych C01 i C10 (wraz ze
wspczynnikiem zmiennoci COV) oraz obliczone na podstawie (5) i (6) rednie moduy
pocztkowe, zamieszczone w tabeli (Tabela 1).
Tabela 1. Wartoci rednie parametrw materiau hipersprystego w modelu M-R dla polimeru PM
v [mm/min] C01 [MPa] COV [%] C10 [MPa] COV [%] E0 [MPa] 0 [MPa]
500 0,7675 9,2 0,0986 24,4 5,20 1,73
50 0,8305 2,3 -0,0195 44,0 4,87 1,62
5 0,8380 3,1 -0,0761 14,4 4,57 1,52
0,5 0,8934 5,8 -0,1614 24,2 4,39 1,46
Dla odksztace Cauchyego c < 0,3, przyjmowanych w metodzie Polimerowych

Zczy Podatnych za zakres odksztace projektowych dla polimeru PM, dopasowanie
modelu M-R jest prawie idealne do pojedynczego wykresu S1- przy prdkoci 50 mm/min.
(Rys. 1 po prawej). Powyej tego zakresu projektowego niewielkie odchylenia s
obserwowane (Rys. 1 po lewej). Wartoci pocztkowych moduw Younga E (E0)
i moduw Kirchhoffa G (0), przedstawione w tabeli (Table 1), zamieszczono na wykresach
z osi prdkoci w skali logarytmicznej (Rys. 2). W obu przypadkach, zmiana moduw
w zalenoci od prdkoci odksztacenia (w skali logarytmicznej) jest liniowa, co pozwala
oszacowa wielkoci moduw pocztkowych przy innych prdkociach badania
(na podstawie zamieszczonych funkcji regresji liniowej).
Rys. 1. Porwnanie dopasowania modelu M-R do krzywej rozcigania jednoosiowego polimeru PM

przy prdkoci odksztacenia 50 mm/min.: cay zakres odksztace (po lewej) i c < 0,3 (po prawej).
Modu E Modu G
5,4 1,75
5,2 1,70 y = 0,040Ln(x) + 1,473

2
y = 0,119Ln(x) + 4,430 1,65 R = 0,984
5,0
G [MPa]
E [MPa]
2
R = 0,984
1,60
4,8
1,55
4,6
1,50 G
E
4,4 1,45
Log. (E) Log. (G)
4,2 1,40
0,1 1 10 100 1000 0,1 1 10 100 1000
prdko [mm/min] prdko [mm/min]
Rys. 2. Zmienno pocztkowych moduw E i G w zalenoci od prdkoci odksztacenia (w skali

logarytmicznej), wyznaczonych dla polimeru PM na podstawie analizy modelu M-R.
Parametry modelu M-R wyznaczone jedynie w prbie jednoosiowego rozcigania

mog powodowa, e model ten nie bdzie waciwie reprezentowa zachowania materiau
w testach dwuosiowego rozcigania (biaxial tension: 1=2=; 3=-2) i paskiego
rozcigania (planar tension: 1=; 2=1; 3=-1), co wykazano w pracy [7]. Takie
sprawdzenie, czy przy nieduych odksztaceniach (c < 0,3) zcza polimerowe zachowuj si
zgodnie z modelem M-R w prostym stanie naprenia, wykonano na drodze bada
eksperymentalnych zcza (jednoosiowego rozcigania) oraz przy pomocy analizy
numerycznej modelu zcza (M-R o wyznaczonych parametrach), przeprowadzonej
w programie Abaqus w sposb odzwierciedlajcy eksperyment. Odksztacajce si podczas
eksperymentu zcze polimerowe deformuje si w sposb, ktry zawiera postacie
odksztacenia charakterystyczne dla rozcigania dwuosiowego i paskiego. Wykonane
badania i analizy pozwoliy okreli przydatno modelu M-R do oblicze inynierskich
zcza polimerowego.
3 OPIS BADA EKSPERYMENTALNYCH
Test jednoosiowego rozcigania zcza podatnego wykonanego z polimeru PM

zrealizowano na 6 prbkach. Kada z nich skadaa si z 2 prostopadocianw betonowych
o wymiarach 404080 mm, poczonych ze sob (najmniejszymi powierzchniami o ksztacie
kwadratu) warstw polimeru PM o gruboci 10 mm (Rys. 3). Najpierw przeprowadzono
kontrolne rozciganie 6-ciu prbek betonowych nie poczonych polimerem, a nastpnie

rozcigano prbki z polimerem.
Rys. 3. Widok deformacji polimerowego zcza podatnego utworzonego pomidzy elementami betonowymi,
w trakcie jednoosiowego rozcigania ze sta prdkoci 50 mm/min.
Testy rozcigania zostay wykonane na maszynie wytrzymaociowej ZWICK 1455,

charakteryzujcej si maksymaln si 20 kN i dokadnoci 0,1 N. Pomiar odksztacenia
przeprowadzono przy uyciu mechanicznego ekstensometru dugodrogowego
o rozdzielczoci 0,005 mm. Sterowano przemieszczeniem trawersy ze sta prdkoci
50 mm/min., tak sam jak w tecie jednoosiowego rozcigania samego polimeru PM, przy
wyznaczaniu parametrw modelu M-R (tylko ten przypadek wybrano do porwna).
Porwnanie wybranych krzywych rozcigania S1- (naprenie nominalne - odksztacenie
Cauchyego c), uzyskanych dla samego polimeru (prbka wiosekowa o przekroju
pocztkowym 104=40 mm2) i zcza polimerowego o gruboci 10 mm (warstwa o przekroju
pocztkowym 4040=1600 mm2) dowodzi (Rys. 4), e praca polimeru w zczu rni si od
pracy samego polimeru. Zcze pracuje w sposb bardziej sztywny i osiga wiksze wartoci
naprenia przy tym samym odksztaceniu. Zakres odksztacenia granicznego dla polimeru
pracujcego w zczu i poza nim jest podobny.
Rnice w pracy pomidzy samym polimerem i polimerem w zczu wynikaj ze stanu
odksztacenia w poszczeglnych punktach zcza. Na jego obrzeu, polimer moe si
odksztaca w paszczynie prostopadej do osi deformacji, natomiast w rodku zcza
odksztacenia polimeru s ograniczone (Rys. 3). Zjawiska tam zachodzce s podobne do
wystpujcych przy rozciganiu dwuosiowym (biaxial tension) i paskim (planar tension), co
wskazuje na zoony stan odksztacenia, a zatem i zoony stan naprenia w zczu.
Peniejsza analiza pracy tak zoonego ukadu, pracujcego w zakresie duych odksztace,
jest moliwa przy uyciu modelu numerycznego (MES) zcza podatnego przebadanego
dowiadczalnie.
Rys. 4. Porwnanie wybranych krzywych pomiarowych rozcigania S1-, uzyskanych dla samego polimeru
i zcza polimerowego (po lewej) oraz porwnanie pomiaru z eksperymentem numerycznym
(po prawej)
4 WYNIKI OBLICZE MODELU MES
Badana na rozciganie prbka zcza polimerowego o gruboci 10 mm, czcego dwa

betonowe prostopadociany (404080 mm), zostaa zamodelowana w programie MES Abaqus.
Z uwagi na podwjn symetri ukadu, uproszczono model MES, wykorzystujc modelu
wyjciowego. Wyrniono trzy strefy parametrw materiaowych w modelu
beton-polimer-beton - por. Rys. 5.
Parametry betonu przyjto na podstawie wynikw jednoosiowego rozcigania 6-ciu prbek
prostopadociennych, przyjtych w dowiadczeniu. Uzyskana rednia warto wytrzymaoci
charakterystycznej na rozciganie wyniosa 2,80 MPa (odchylenie standardowe 0,37 MPa,
wspczynnik zmiennoci COV 13%), co na podstawie tabeli klas i wytrzymaoci betonw wg
Eurokodu 2 [12] pozwolio zaklasyfikowa beton do klasy C30/37. Na tej podstawie przyjto
w obliczeniach beton, jako materia liniowo-sprysty o nastpujcych parametrach:
E = 32,0 GPa, = 0,18, = 2400 kg/m3.
Polimer modelowano jako nieciliwy materia hipersprysty M-R (= 0.498) o staych
okrelonych na podstawie przeprowadzonych wczeniej bada laboratoryjnych, opisanych w
rozdziale drugim. Do oblicze przyjto stae materiaowe o wartociach: C10=-0.0195,
C01=0.8305 (por. Tabl. 1), odpowiadajce prdkoci przemieszczenia 50 mm/min. Przyjmujc
prdko odksztacenia zcza polimerowego jako 100 [1/min.], badana prdko przemieszczenia
powinna wynosi 10 mm/min. (a taka nie bya badana), std przyjto dodatkowo do oblicze
porwnawczych stae materiaowe: C10=-0.0761, C01=0.8380 (por. Tabl. 1), odpowiadajce
badanej prdkoci 5 mm/min., najbardziej zblionej do 10 mm/min.
Obcienie modelu numerycznego realizowano jako przemieszczenie grnej powierzchni
elementu betonowego ze staymi prdkociami 5 i 50 mm/min. W analizie rozwaano
odksztacenie zcza w zakresie od 0 do 60% (0-6mm). Model MES zawiera 7200 elementw
skoczonych. W przypadku betonu byy to elementy 8-wzowe C3D8R, natomiast w przypadku
polimeru 8-wzowe elementy hybrydowe C3D8H, ktre s stosowane w celu zamodelowania
nieciliwego zachowania (fully incompressible behavior), obserwowanego w przypadku
materiaw hipersprystych [8]. Z uwagi na zastosowanie w modelu MES polimeru PM
o charakterystyce pokazanej na Rys. 1, konieczne byo zastosowanie analizy nieliniowej
materiaowej i geometrycznej. Poczenie polimeru i betonu przyjto jako sztywne, gdy
w analizowanym zakresie odksztacenia do 60% nie obserwowano w trakcie eksperymentu
niecigoci poczenia beton-polimer.
Uzyskany z analizy numerycznej obraz deformacji zcza polimerowego przy
odksztaceniach 30% i 60% (Rys. 5) jest zgodny z obserwowanym podczas dowiadczenia
(Rys. 2), co potwierdza jakociowo prawidowo modelu. Rozkady napre w zczu s
niejednorodne. Najwiksze wartoci napre wystpuj na styku z betonem oraz w rodku

zcza polimerowego (w osi symetrii) tam, gdzie polimer ma ograniczon odksztacalno boczn
w kierunku prostopadym do obcienia, a najmniejsze na krawdzi zcza, gdzie wystpuje
nieograniczone due odksztacenie postaciowe siatki modelu polimeru (Rys. 5).
= 0,3 [-] = 0,6 [-]
Rys. 5. Szczeg analizowanego modelu z naniesionym podziaem na elementy skoczone oraz mapy napre
wyznaczone przy 30% oraz 60% odksztacenia modelu zcza podatnego w MES.
Aby sprawdzi, czy parametry modelu M-R, wyznaczone na podstawie rozcigania

jednoosiowego samego polimeru (Tab. 1), s waciwie dobrane take dla zcza polimerowego,
przeprowadzono obliczenia na modelu numerycznym zcza w celu wykrelenia krzywych
rozcigania S1- przy dwch analizowanych prdkociach. Obliczone krzywe S1- porwnano
z krzyw dowiadczaln otrzyman z rozcigania zcza polimerowego (Rys. 4). Naprenia
nominalne (liczone jako sia rozcigajca podzielona przez powierzchni prbki betonowej
prostopad do siy) uzyskane z oblicze (przy obu analizowanych prdkociach) istotnie
przewyszaj wartoci krzywej pomiarowej. Stan ten sugeruje, e parametry C10 i C01 modelu M-
R, otrzymywane z jednoosiowego rozcigania polimeru na prbkach wiosekowych (zgodnie
z ISO 527 [11]) i wstawione do modelu numerycznego zcza, daj ilociowo nierzeczywiste
wyniki podczas analizy zcza polimerowego, gdy obliczone na ich podstawie wartoci
naprenia nominalnego (Rys. 4 i 5) s przeszacowane. Przyczyn takiej rozbienoci wynikw
pomiaru i oblicze zcza podatnego (o przyjtych parametrach C10 i C01 wyznaczonych przy
rozciganiu samego polimeru) moe by nieuwzgldnienie w analizowanym modelu
wystpujcej w polimerze niewielkiej ciliwoci, braku zachowania izotermicznego i wpywu
reologii. Ich uwzgldnienie prowadzi do uzyskania mniejszych wartoci parametrw C10 i C01 [8].
Z kolei rnice w pracy samego polimeru i pracujcego w zczu (Rys. 4) wynikaj ze
zoonego stanu odksztacenia w zdeformowanym zczu, w ktrym podczas jednoosiowego
rozcigania jednoczenie wystpuje rozciganie dwuosiowe i paskie. Ponad to, przyczepno
polimeru do betonu utrudnia odksztacalno poprzeczn i ogranicza odksztacalno w kierunku
dziaania obcienia, co przekada si na wiksz sztywno zcza polimerowego, a tym samym
wiksze naprenia przy jednakowym odksztaceniu.
5 PODSUMOWANIE
Model hipersprysty M-R bazuje na wyznaczeniu parametrw na podstawie bada

eksperymentalnych. Dobra zgodno modelu M-R przy tecie jednoosiowego rozcigania
polimeru nie moe by przyjmowana w obecnej formie dla opisu zachowania zcza podatnego,
wykonanego z polimeru PM. Konieczne jest uwzgldnienie w modelu innych istotnych
czynnikw, m.in. reologii i geometrii zcza. Jest to zagadnienie zoone, ktre powinno by
rozwizane i opracowane, aby mona byo odpowiedzialnie projektowa polimerowe zcza
podatne w budownictwie.
PIMIENNICTWO
[1] Weber G., Anand L.: Finite Deformation Constitutive Equations and a Time Integration
Procedure for Isotropic, Hyperelastic-Viscoplastic Solids. Computer Methods in Applied
Mechanics and Engineering, vol. 79, pp. 173202, 1990.
[2] Kaliske, M., Rothert H.: On the Finite Element Implementation of Rubber-like Materials
at Finite Strains. Engineering Computations, vol. 14, no.2, pp. 216232, 1997.
[3] Aidy A., Hosseini M., Sahari B.B.: A review and comparison on some rubber elasticity
models. Journal of Scientific and Industrial Research, Vol. 69, pp. 495-500, 2010.
[4] Arruda E.M., Boyce M.C.: A Three-Dimensional Constitutive Model for the Large Stretch
Behavior of Rubber Elastic Materials. Journal of the Mechanics and Physics of Solids,
vol. 41, no.2, pp. 389412, 1993.
[5] Gasser T.C., Ogden R.W., Holzapfel G.A.: Hyperelastic Modelling of Arterial Layers
with Distributed Collagen Fibre Orientations. Journal of the Royal Society Interface,
vol. 3, pp. 1535, 2006.
[6] Kwiecie A., Gruszczyski M., Zajc B.: Tests of flexible polymer joints repairing of
concrete pavements and of polymer modified concretes influenced by high deformations.
Key Engineering Materials Vol. 466 (2011), Trans Tech Publications 2011, s. 225-239.
[7] Jemioo S.: Studium hipersprystych wasnoci materiaw izotropowych: Modelowanie
i implementacja numeryczna. Prace naukowe. Budownictwo, OWPW, Warszawa 2002.
[8] Abaqus Theory Manual, Abaqus On-line documentation, http://baribal.cyf-
kr.edu.pl:2080/v6.7
[9] Hu T., Desai J.P.:Modeling Large Deformation in Soft-tissues: Experimental results and
Analysis. Proc. of EuroHaptic2004. Munich, Germany 2004.
[10] Nowak Z.: Constitutive modeling and parameter identification for rubber-like materials.
Engineering Transactions, vol. 55, No.4, 2007.
[11] PN-EN ISO 527-1: 1998 Tworzywa sztuczne - Oznaczanie waciwoci mechanicznych
przy statycznym rozciganiu - Zasady oglne.
[12] Ajdukiewicz A.: EUROKOD 2. Podrczny skrt dla projektantw konstrukcji
elbetowych. Stowarzyszenie Producentw Cementu. Krakw 2009.
PODZIKOWANIE
Niniejsza praca finansowana jest w ramach Projektu Badawczego Nr N N506 071438.
EXPERIMENTAL VERIFICATION OF HYPERELASTIC MODEL OF POLYMER

ON A CASE STUDY OF THE FLEXIBLE POLYMER JOINT
Summary
The paper describes experimental and numerical verification of a MR model and its
parameters, which are then used to describe the behavior of a flexible polymer joint. Using
the uniaxial tension test of PM polymer, the parameters of the hyperelastic model were
estimated and then used in the computation model of the flexible joint. The computed data
obtained from the numerical tests were compared with the results of the uniaxial tensile test of
the flexible polymer joint. Significant differences between experimental and numerical data,
calculated using the adopted model, were found. This indicates the necessary development of
future research on matching the polymer flexible joint model to be used in engineering
practice.
Arkadiusz KWIECIE1
Pawe LATUS2
Politechnika Krakowska, Instytut Mechaniki Budowli
WPYW MIARY ODKSZTACENIA ROZCIGANEGO

POLIMERU NA PARAMETRY MODELU REOLOGICZNEGO
STRESZCZENIE
W pracy przedstawiony zosta opis materiau polimerowego, ktry jest wykorzystywany

midzy innymi do budowy zczy podatnych [1], [2] stosowanych do spajania rnych
elementw konstrukcyjnych (np. przy naprawie pknitych budynkw i pyt lotniskowych).
Praca nie jest prb doboru modelu materiau. Tak jak podkrelono w tytule praca dotyczy
wpywu miary odksztacenia na parametry modelu polimeru. W tym celu przeprowadzono
seri pomiarw laboratoryjnych a nastpnie na drodze numerycznej wyznaczono wartoci
parametrw wystpujcych w zaproponowanym modelu. Wyniki eksperymentw
jednoznacznie wskazay na zmienno odksztace w czasie, std przyjty zosta model
reologiczny. Wybrano tak zwany model standardowy. Poza analiz wpywu rnych miar
odksztacenia, przeanalizowano te wpyw na obliczenia definicji bdu okrelajcego rnic
pomidzy wynikami dowiadcze a wartociami obliczonymi z zaproponowanych rwna.
Sowa kluczowe: polimer, zcze podatne, reologiczny model standardowy
1 WPROWADZENIE
Polimery stosowane w ksztatowaniu zczy podatnych s materiaami lepko-sprysto-

plastycznymi [3], std posiadaj cechy reologiczne. Zjawiska reologiczne, w zczach maj
wpyw na prac czonych elementw, a za tym na prac caego ustroju. Pezanie polimeru,
czyli zmienny w czasie przebieg odksztace przy staych napreniach, powinno by
okrelone w zczach podatnych pracujcych na terenach, gdzie wystpuj znaczne
deformacje podoa. Poprawne zidentyfikowanie parametrw modelu reologicznego polimeru
pozwala na analiz pniejszego zachowania si konstrukcji pod dugotrwaym obcieniem,
a znajomo parametrw reologicznych szerszej gamy polimerw pozwala na odpowiedni
dobr materiau zcza i waciwe zaprojektowanie ustroju nonego w celu bezpiecznej jego
pracy. W pracy przedstawiono wyniki bada jednoosiowego rozcigania dla polimeru PM
(poliuretan z grupy polimerw mikkich), przeprowadzonych na maszynie
wytrzymaociowej, zgodnie z norm ISO 527 [4]. Zaproponowany zosta model reologiczny,
________________________
1
akwiecie@pk.edu.pl
2
pl@limba.wil.pk.edu.pl
382 A. Kwiecie, P. Latus
ktry poprawnie wpasowuje si w wyniki pomiarw. Przeprowadzona zostaa take dyskusja

nad moliwoci wprowadzenia rnych miar odksztacenia oraz rnych definicji bdu
okrelajcego rnic pomidzy wartociami pomiarowymi a wartociami wyliczonymi ze
wzorw, wynikajcych z zaproponowanych rwna.
2 BADANIA REOLOGICZNE POLIMERU
Przed waciwymi badaniami reologicznymi (obejmujcymi 3 prbki z rnym

poziomem naprenia pocztkowego) przeprowadzono quasi-statyczne badania materiau.
Badanie polimeru PM wykonano na maszynie wytrzymaociowej Zwick 1455 - 20 kN,
obciajc prbki wiosekowe (wg ISO 527 [4]) do poziomu napre pocztkowych 0 ze
sta prdkoci przemieszczenia wynoszc 0,5 mm/min. Poziomy napre 0 s obliczone
w odniesieniu do pocztkowego przekroju poprzecznego ksztatki jest to w zgodzie z norm
[4]. Naprenia 0 wynoszce: 0,3575 MPa, 0,5893 MPa i 0,7579 MPa odpowiaday
odksztaceniom polimeru PM na poziomach 10%, 20% i 30% odpowiednio, uzyskanych
z wykresu podczas prby rozcigania 6 prbek polimeru do zniszczenia ze staa
prdkoci 0,5 mm/min (Rys. 1). Odksztacenia rejestrowane w trakcie tych dowiadcze
zostay zdefiniowane jako stosunek przyrostu dugoci prbki (L) midzy znakami
pomiarowymi do dugoci odcinka pomiarowego (L0). Prby te trway 40 minut odpowiada
to osigniciu odksztacenia na poziomie 40%.
0,76
0,59
0,36
Rys. 1. Wykresy podczas prby rozcigania polimeru PM z prdkoci 0,5 mm/min.
Nastpnie zostay przebadane w prbie pezania 3 prbki (trwajce po 24 h kada),

z ustalonymi innymi poziomami napre 0. Z wykresw otrzymanych dla 24 h wybrano po
29 punktw pomiarowych na wykresach (t) do identyfikacji parametrw modelu
reologicznego. Teoretycznie, prba pezania wymaga natychmiastowego zwikszenia
naprenia na pocztku jej trwania [5]. Stan taki rzadko wystpuje w rzeczywistych obiektach
budowlanych poddanych quasi-statycznym procesom deformacji podoa, std przyjto tzw.
prdko dojazdu do naprenia 0 jak w prbie rozcigania do zniszczenia, co bardziej
wiarygodnie oddaje procesy w zczu konstrukcji rzeczywistej. Czas osignicia naprenia
0 wynosi 10, 20, 30 minut odpowiednio i by znaczco mniejszy od czasu caej prby
pezania.
Wpyw miary odksztacenia rozciganego polimeru na parametry modelu reologicznego 383
3 REOLOGICZNY MODEL POLIMERU
Krzywe przemieszczenia zarejestrowane podczas pomiarw maj charakter

ograniczonego pezania, ktremu odpowiada reologiczny model standardowy [5]. Jest to
trjparametrowy liniowo lepko-sprysty model strukturalny, opisany graficznie dwoma
rwnowanymi modelami. Pierwszym, jest model bdcy rwnolegym poczeniem ciaa
Hookea i Maxwella, a drugim model bdcy szeregowym poczeniem ciaa Hookea
i Kelvina (Rys. 2).
E2
E1
t t
Model Kelvina-Hookea
Rys. 2. Graficzna interpretacja cech modelu standardowego [5].
Moduy E1 i E2 (jednostka: Pa) odpowiadaj moduom Younga dla ciaa Hookea, a

parametr odpowiada lepkoci dla ciaa Newtona (jednostka: Pas). Rwnanie fizyczne dla
przedstawionego modelu, wice odksztacenia i naprenia, mona zapisa w postaci (1).

t n t E ' t n E t (1)

W rwnaniu (1) wystpuje prdko napre i prdko odksztace oraz
naprenie i odksztacenie . Widoczne parametry n (jednostka: s), E (jednostka: Pa) oraz
E (jednostka: Pa) mona wyrazi poprzez wczeniej zdefiniowane moduy - dla modelu
Kelvina-Hookea formua (2)
E1 E2
n , E' , E E1 (2)
E1 E 2 E1 E 2
Funkcj okrelajca zmian odksztace w czasie dla prby pezania znajduje si przez
podstawienie w rwnaniu (1): (t) = 0 = const|t. Otrzymuje si wtedy rwnanie
rniczkowe zwyczajne, rzdu pierwszego, liniowe i niejednorodne w postaci (3).

E' 1
t t 0 (3)
nE nE
Funkcj okrelajc zmian odksztace w czasie (t) formua (4) otrzymuje si po

podstawieniu do caki oglnej rwnania (3) warunku pocztkowego 0 0 .
E
1 1 1 E '
t 0 ' ' exp t (4)
E E E nE
Wykres funkcji (t), okrelonej wzorem (4), przedstawiono na poniszym rysunku (Rys. 3).
t
0
t
t
0
E'
0
E t
Rys. 3. Zmiana odksztace t przy staym napreniu 0 dla modelu standardowego.
Odksztacenie pojawiajce si zaraz po przyoeniu naprenia okrela modu E, ktry

nazywany jest natychmiastowym. Poziom odksztace, do ktrego asymptotycznie zmierza
odksztacenie opisane wzorem (4), okrela modu E nazywany czasowym.
Parametry modelu standardowego E, E i n, okrelone dla trzech badanych poziomw
naprenia 0, zostay wyznaczone na podstawie 29 wybranych punktw pomiarowych tak,
aby wartoci funkcji opisanej wzorem (4) - Rys. 3 znajdoway si jak najbliej wartoci
pomiarowych.
4 ANALIZA RNYCH MIAR ODKSZTACE ORAZ RNYCH DEFINICJI

BDU POMIDZY WARTOCIAMI POMIAROWYMI I OBLICZONYMI
Przy wyznaczaniu parametrw modelu reologicznego posuono si metod

najmniejszych kwadratw, minimalizujc sum kwadratw rnic pomidzy wynikami
pomiarw a wartociami wynikajcymi ze wzoru (4). Dla 29 trjek pomiarowych (ti, pi, 0)
obliczono bd bezwzgldny 1 rwnanie (5) oraz bd wzgldny 2 rwnanie (6).
2
2
29 29 1 1 1 E '
1 wzr ,i t pomiar ,i 0 ' ' exp t i pi (5)
i 1 i 1 E E E nE
2
2
29 29 1 1 1 E '
2 wzr ,i t pomiar ,i / pomiar ,i 0 ' ' exp t i pi 1 (6)
i 1 i 1 E E E nE
Odksztacenia polimeru w przeprowadzonych testach s stosunkowo due, std

konieczne jest zastosowanie odpowiedniej miary odksztacenia. W wynikach pomiarw
(Rys. 1) uywana jest miara odksztace Cauchyego c liczona, jako stosunek przyrostu
dugoci L do pierwotnej dugoci prbki L0 rwnanie (7).
W przypadku duych odksztace istnieje moliwo zastosowania miary odksztace
Henckyego h, czyli logarytmu stosunku aktualnej dugoci L do pierwotnej dugoci prbki
rwnanie (8). Inna moliwo opisu duych odksztace to przyjcie tensora odksztacenia
Lagrange,a: E = (C-1)/2 gdzie macierz C to tensor odksztace Greena: C = FT F.
L L L0 L
c 1 1 (7)
L0 L0 L0
L L L
h ln 0 ln ln (8)
L0 L0
We wzorach (7) i (8) pojawia si wielko = L/L0, nazywana rozcigniciem i jest

ona elementem F11 macierzy F . Element E11 macierzy E czyli odksztacenie Lagrangea: L
wyraa si wzorem (9)
2 1
L (9)
2
Odksztacenia w mierze Cauchyego s zwizane z odksztaceniami w mierze

Henckyego i Lagrange,a zalenociami (10) i (11). Dla maych odksztace (do 1%)
wszystkie trzy miary daj zblione wyniki.
h ln c 1 (10)
2
L c c (11)
2
Analizowano sze moliwoci doboru parametrw E, E i n, wynikajce

z multiplikacji dwch moliwoci definiowania bdu: 1 (wzr 5) lub 2 (wzr 6) i trzech
moliwych miar odksztacenia: Cauchyego c (wzr 7), Henckyego h (wzr 8) i Lagrangea
L (wzr 9).
5 PORWNANIE PARAMETRW MODELU
Wartoci parametrw modelu standardowego E, E i n zostay wyznaczone na drodze

analizy numerycznej, w wyniku minimalizacji bdu . Wyniki tej analizy przedstawiono
w tabeli (Tab. 1). Pogrupowano je w bloki odpowiadajce trzem poziomom naprenia 0.
W kadym bloku wyodrbniono trzy grupy wartoci parametrw E, E i n,przyporzdkowane
zastosowanym w obliczeniach miarom odksztacenia Cauchyego c, Henckyego h
i Lagrangea L (w wierszach).
Z analizy otrzymanych wynikw (Tab. 1), niezalenie od definiowania bdu (wzory 5
i 6), parametry E, E i n przyjmuj zblione wartoci.
Bd wzgldny 2 jest zawsze wikszy od bdu bezwzgldnego 1, poniewa rnice
wartoci odksztace teoretycznych i pomierzonych (wzr 5) s dzielone przez wartoci
odksztace pomierzonych (wzr 6), ktre s dodatnie i mniejsze od 1. Z tego wzgldu, do
analiz porwnawczych zamieszczonych w tabeli (Tab. 1) przyjto jedynie miar bdu
bezwzgldnego 1.
Tabela 1. Parametry modelu standardowego w zalenoci od definicji miary odksztacenia.
0 = 0,3575 0,5893 0,7579 [MPa] odkszt.

E' (czasowy) 3,08 2,16 1,47 [MPa]
E (natychmiastowy) 3,97 2,97 2,56 [MPa]
c
n 6560 12560 17220 [s]
bd 33,541 137,32 1092,8 [10-6]
E' (czasowy) 3,25 2,44 1,83 [MPa]
h
n 6820 13160 17360 [s]
bd 27,61 94,435 625,72 [10-6]
E' (czasowy) 2,91 1,90 1,16 [MPa]
L
n 6560 12440 16920 [s]
bd 40,47 200,25 1899,4 [10-6]
Porwnanie wpywu zastosowanych miar odksztace na wyniki oblicze bdu

pokazao, e bdy zdefiniowane w przypadku zastosowania miary odksztace Henckyego
miay najmniejsze wartoci w kadej przeanalizowanej sytuacji ni w przypadku
zastosowania miary odksztace Cauchyego albo Lagrangea. Porwnanie to wskazuje, e
zastosowanie logarytmicznej miary odksztace przekada si na wiksz dokadno
dopasowania parametrw zaproponowanego reologicznego modelu standardowego do
wynikw uzyskanych z eksperymentu.
Wyniki zaprezentowane w tabeli (Tab. 1) wskazuj na dobr zgodno
zaproponowanego modelu reologicznego z wynikami przeprowadzonych bada. Najbardziej
dokadne dopasowanie modelu standardowego do danych eksperymentalnych uzyskano dla
logarytmicznej miary odksztace Henckyegoh oraz przy minimalizowaniu bdu
bezwzgldnego 1.
Najlepiej zidentyfikowane parametry modelu reologicznego polimeru PM dla trzech
poziomw naprenia 0 przedstawiono w tabeli (Tab. 1) blok drugi (dla h ). Wyznaczone
wartoci parametrw E, E i n zale od poziomu napre, wic nie mona ich uzna za stae
materiaowe. Zmian ich wartoci w zalenoci od poziomu naprenia 0 przedstawiono
graficznie (Rys. 4).
Moduy E Czas n
4,5 20000
y = -3,074x + 5,183 y = 26385,754x - 2546,598
4,0 2 2
R = 0,967 R = 0,999
3,5 16000
3,0
E [MPa]
y = -3,543x + 4,520 12000

2,5
n [s]
2
R = 1,000
2,0
E' (czasowy) 8000
1,5
E (natychmiastowy)
1,0 4000 n
Liniowy (E (natychmiastowy))
0,5 Liniowy (n)
Liniowy (E' (czasowy))
0,0 0
0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8
naprenie [MPa] naprenie [MPa]
Rys. 4. Zalenoci wartoci parametrw modelu standardowego E, E i n od poziomu napre 0
Stosujc miar odksztace Henckyego uzyskano prawie liniow zaleno

wyznaczonych parametrw od wielkoci naprenia 0, co potwierdza funkcja regresji
liniowej (Rys. 4). Od charakteru liniowego nieznacznie odbiega modu E (natychmiastowy),

ktry zaleny jest od prdkoci osignicia naprenia 0. W badanym przypadku
zastosowano prdko dojazdu 0,5 mm/min, ktra z grubsza odpowiada obcieniu quasi-
statycznemu konstrukcji, std pewne zachowania reologiczne w fazie obcienia wstpnego
miay miejsce.
Prawdopodobnie w przypadku zastosowania jeszcze mniejszej prdkoci we wstpnej
fazie obcienia, jak to ma miejsce w przypadku obcie bardzo wolno narastajcych, modu
natychmiastowy bdzie mniejszy (zwaszcza przy wikszych napreniach zjawisko
obserwowane w badaniach), co spowoduje zmian charakterystyki moduu E na blisz
liniowej.
0,3575 MPa 0,5893 MPa

0,14 0,30
0,12 0,25
odksztacenie [-]
odksztacenie [-]
0,10
0,20
0,08
0,15
0,06
pomiar odk. C 0,10 pomiar odk. C
0,04
wzr odk. C wzr odk. C
0,02 pomiar odk. H 0,05 pomiar odk. H
wzr odk. H wzr odk. H
0,00 0,00
0 20000 40000 60000 80000 100000 0 20000 40000 60000 80000 100000
czas [s] czas [s]
0,7579 MPa
0,60
0,50
odksztacenie [-]
0,40
0,30
0,20 pomiar odk. C

wzr odk. C
0,10 pomiar odk. H
wzr odk. H
0,00
0 20000 40000 60000 80000 100000
czas [s]
Rys. 5. Zmiana odksztace w czasie dla rnych 0 porwnanie wartoci z pomiaru i z oblicze teoretycznych
(wzr 5 z przyjtymi parametrami E, E i n z Tablicy 1 dla 1), okrelonych dla miary Cauchyego
i Henckyego.
Wielkoci odksztace zmiennych w czasie dla rnych poziomw 0, w przypadku

zastosowania miary Cauchyego i Henckyego, przedstawiono na wykresie Rys. 5 w celu
ich porwnania pokazano peny zakres odksztace na osi pionowej. Porwnanie pokazuje, e
rnice pomidzy wielkociami odksztace (t) opisane rnymi miarami deformacji rni
si od siebie znaczco. Zastosowanie miary Cauchyego przy duych deformacjach zczy
prowadzi do uzyskania bdnych wartoci odksztace (zawyenia ich wielkoci) w trakcie
pezania polimeru PM. Rnice te s tym wiksze, im wiksza jest rnica w napreniach 0,
a tym samym w pocztkowej wielkoci odksztacenia 0 (Rys. 1). Dla wartoci odksztace
pocztkowych 0 bliskich zeru obie miary daj porwnywalne wyniki (wzr 10). Ponad to,
krzywe zaprezentowane na Rys. 5 wskazuj na dobr zgodno zaproponowanego modelu
reologicznego z wynikami przeprowadzonych bada.
6 WNIOSKI
Dla staych poziomw naprenia 0, zaproponowany model standardowy z

dopasowanymi parametrami daje dobr zgodno wynikw otrzymanych na drodze
teoretycznej z uzyskanymi w trakcie pomiarw. Jak wida na wykresach zmiany odksztace
w czasie dla rnych napre 0 (Rys. 4), zaleno wszystkich trzech parametrw (E, E i
n) od poziomu naprenia 0 jest praktycznie liniowa. Zaleno ta umoliwia wyznaczenia
wartoci wymienionych wczeniej parametrw (dla badanego polimeru PM) przy innych
poziomach napre 0, dziki moliwoci wykorzystania interpolacji liniowej (opisanej
oddzielnie dla kadego parametru funkcjami przedstawionymi na Rys. 4). Nieliniowo
parametrw E, E i n w dziedzinie naprenia jest obserwowana przy zastosowaniu miary
Cauchyego i Lagrangea natomiast zastosowanie miary Henckyego prowadzi do ich
linearyzacji, co przekada si na nieskomplikowane wykorzystanie ich w praktyce
inynierskiej.
PIMIENNICTWO
[1] Kwiecie A., Zajc B.: Praca polimerowego zcza podatnego na przykadzie polowych
bada niszczcych budynek. Czasopismo Techniczne, Budownictwo 2-B/2009, Zeszyt 9,
ROK 106, s. 205-216.
[2] Kwiecie A., Gruszczyski M., Zajc B.: Tests of flexible polymer joints repairing
of concrete pavements and of polymer modified concretes influenced by high
deformations. Key Engineering Materials Vol. 466 (2011), Trans Tech Publications 2011,
s. 225-239.
[3] Ciesielski R., Kwiecie A., Pcherski R., Zajc B.: Zastosowanie podatnych zczy
w konstrukcjach pracujcych w nowym ustalonym stanie rwnowagi statycznej.
L Konferencja Naukowa KILW PAN, Krynica 2004.
[4] PN-EN ISO 527-1: 1998 Tworzywa sztuczne - Oznaczanie waciwoci mechanicznych
przy statycznym rozciganiu - Zasady oglne.
[5] Bodnar A., Chrzanowski M., Latus P.: Reologia konstrukcji prtowych. Wydawnictwo
PK, Krakw, 2006.
PODZIKOWANIE
Niniejsza praca finansowana jest w ramach Projektu Badawczego Nr N N506 071438.
RHEOLOGICAL MODEL PARAMETERS OF POLYMER IN TENSION

INFLUENCED BY DEFORMATION MEASURE
Summary
In the paper, a standard rheological creep model of a polymer to be used in flexible

joints was applied. Its parameters were designed on the basis of uniaxial tension tests for three
levels of initial stress. The obtained parameters allowed finding creep functions which were
well adjusted to experimental results. The parameters were found for the Cauchy and Hencky
deformation measures and differences between them were discussed.
Roman LEWANDOWSKI1
Aleksandra BARTKOWIAK2
WYZNACZANIE CHARAKTERYSTYK DYNAMICZNYCH

RAM Z LEPKOSPRYSTYMI TUMIKAMI DRGA
STRESZCZENIE
W pracy omawia si metod wyznaczania charakterystyk dynamicznych ram

z wbudowanymi lepkosprystymi tumikami drga. Dynamiczne zachowanie tumikw
modeluje si za pomoc uoglnionego modelu reologicznego typu Kelvina. Wyznaczenie
charakterystyk dynamicznych wymaga rozwizania liniowego problemu wasnego
i wyraenia rwna ruchu za pomoc zmiennych stanu. Ponadto omawia si wyniki
przykadowych oblicze.
Sowa kluczowe: dynamika ram, tumiki drga, model tumika, charakterystyki dynamiczne
1 WSTP
Lepkospryste tumiki drga s czsto stosowanym i skutecznym sposobem redukcji

drga konstrukcji poddanych dziaaniu si wywoanych dziaaniem wiatru lub si wywoanych
wstrzsami sejsmicznymi [1]. S one wykonane z kopolimerw lub substancji szklistych.
Waciwoci tych materiaw mierzone za pomoc moduu sprystoci dynamicznej (the
storage modulus) i moduu tumienia (the loss modulus) zale od temperatury i czstoci
wymuszenia [1]. Komplikuje to w istotny sposb opis dynamicznego zachowania tego typu
tumikw. Do opisu dynamicznego zachowania omawianych tumikw uywa si rnego
rodzaju modeli reologicznych. Najczciej stosowane s proste modele Kelvina lub Maxwella
[2, 3]. Modele te nie pozwalaj dokadnie opisa zalenoci obu wspomnianych powyej
moduw od czstoci wymuszenia. Wobec tego naley do opisu tumikw lepko sprystych
stosowa modele bardziej zoone np. uoglnione modele reologiczne opisane w pracy [4],
albo tzw. modele reologiczne z pochodnymi uamkowymi [5].
W pracy stosuje si uoglniony model reologiczny typu Kelvina do opisu
dynamicznego zachowania tumikw lepkosprystych. Celem pracy jest omwienie sposobu
wyznaczania charakterystyk dynamicznych konstrukcji ramowych z wbudowanymi
lepkosprystymi tumikami drga. Pod pojciem charakterystyki dynamiczne rozumie si
czstoci i postacie drga wasnych oraz bezwymiarowe wspczynniki tumienia modalnego.
________________________
1
roman.lewandowski@put.poznan.pl
2
aleksandra.a.bartkowiak@gmail.com
390 R. Lewandowski, A. Bartkowiak
Rwnania ruchu ukadu konstrukcja-tumiki zapisano korzystajc z metody elementw

skoczonych oraz ze zmiennych stanu. Omwiono rwnie wyniki przykadowych oblicze.
2 MODEL TUMIKA LEPKOSPRYSTEGO
W pracy wykorzystuje si uoglniony model reologiczny typu Kelvina. Schemat

modelu skada si z odpowiednio poczonych spryn i tumikw (rys. 1). W omawianym
modelu oprcz przemieszcze wzw skrajnych ( q ~ (t ) col (q~ (t ), q~ (t ), q~ (t ), q~ (t ))
z 1 2 3 4
~ ~ ~
wyrnia si take przemieszczenia wzw wewntrznych ( q w (t ) col (q w,1 (t ),.., q w, m (t )) ).
Przemieszczenia wzw wewntrznych nazywane bd dalej zmiennymi wewntrznymi
modelu.
~ k1 ~ k2 ~ km
q w1 q w2 q wm
~ ~ ~
R1 ~
q1 k0 q3 R 3 ~
x
~ ~
q2 q4
~ c1 c2 cm
~
R2 R4
~
y
Rys. 1 Schemat uoglnionego modelu typu Kelvina
Omawiany model traktuje si jako superelement skoczony zoony z odpowiedniej

liczby elementw typu spryna i typu tumik. Rwnanie superelementu zapisane w lokalnym
ukadzie wsprzdnych ma posta (porwnaj rys. 1):
~ ~ ~ ~ ~
R d (t ) K d q d (t ) C d q d (t ) , (1)
~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~
gdzie R d (t ) col (R z (t ), 0) , R z (t ) col ( R1 (t ), R2 (t ), R3 (t ), R4 (t )) , R d (t ) col (R z (t ), 0) ,
jest wektorem reakcji wzowych, a q ~ (t ) col (q ~ (t ), ~q w (t )) wektorem przemieszcze
d z
~ ~
wzowych. Symbolami K d i C d oznaczono macierze sztywnoci i tumienia tumika.
Przemieszczenia wzw skrajnych modelu transformuje si do ukadu globalnego
w zwyky sposb, a przemieszcze wzw wewntrznych nie transformuje si do ukadu
globalnego. Macierz transformacji superelementu ma posta:
~
T 0
Td d , (2)
0 I
~
~ T 0 ~ c s
gdzie Td ~ , T , c cos , s sin , jest ktem midzy ukadem
0 T s c
globalnym a lokalnym. Ponadto I jest macierz jednostkow o wymiarze (m m) .
Rwnanie superelementu zapisane w ukadzie globalnym ma posta:
R d (t ) K d q d (t ) C d q d (t ) , (3)
~
gdzie R d (t ) col (R z (t ), 0) TdT R d Td , R z (t ) col ( R1 (t ), R2 (t ), R3 (t ), R4 (t )) , jest wektorem
reakcji wzowych, a q d (t ) col (q z (t ), q w (t ) q ~ (t )) , q (t ) col (q (t ), q (t ), q (t ), q (t ))
w z 1 2 3 4
jest wektorem przemieszcze wzowych modelu tumika zapisanym w ukadzie globalnym.
Wyznaczanie charakterytyk dynamicznych ram z lepkosprystymi tumikami drga 391
Jawne postaci macierzy K d i C d s nastpujce:
~ K zz K zw ~ C zz C zw
K d TdT K d Td , C d TdT C d Td , (4)
K wz K ww C wz C ww
c 2 k 0 csk 0 0 0 0 0 0 0
2
0
csk 0 s k0 0 0 0 0 0
K zz , C zz , (5)
0 0 2
c km csk m 0 0 c 2 cm csc m

0 0 csk m s 2 k m 0 0 csc m csc m
ck 0 0..... 0....... 0 0 0..... 0....... 0

sk 0 0..... 0....... 0 0 0..... 0....... 0
K zw K Twz , C zw CTwz , (6)
0 0.....0..... ck m 0 0.....0..... cc m

0 0.....0...... sk m 0 0.....0..... sc m
k 0 k1 k1 .............0 0 0............. 0 0

k1 k1 k 2 ..........0 0 0............. 0 0
..............................................................................................
K ww , (7)
0 0............ k i 1 k i 1 k i k i ..... ...... 0 0
..............................................................................................

0 0................0 0 0....... k m1 k m 1 k m
c1 c1 ................0 0 0............. 0 0
c
1 c1 c 2 ............0 0 0............. 0 0
~ ..............................................................................................
C ww . (8)
0 0............ ci 1 ci 1 ci ci ..... ...... 0 0
..............................................................................................

0 0................0 0 0....... c m 1 c m1 c m
3 CHARAKTERYSTYKI DYNAMICZNE RAMY Z TUMIKAMI DRGA
3.1 Rwnania ruchu ramy z tumikami drga
Uyto metody elementw skoczonych do zapisania rwna ruchu ramy z tumikami

drga. Zastosowano typowy dwuwzowy prtowy element skoczony do opisu konstrukcji.
Macierze mas i sztywnoci omawianego elementu skoczonego s powszechnie znane.
Stosujc typowy algorytm metody elementw skoczonych mona rwnania ruchu ramy
z tumikami drga zapisa w nastpujcej postaci:
s (t ) C ss q s (t ) C sd q d (t ) K ss q s (t ) K sd q d (t ) p s (t ) ,
M ss q
C ds q s (t ) C dd q d (t ) K ds q s (t ) K dd q d (t ) 0 , (9)
gdzie symbolami M ss , C ss , C sd CTds , C dd , K ss , K sd K Tds oraz K dd oznaczono globalne

macierze mas, tumienia ukadu (tzn. ramy z tumikami drga). Wymiary macierzy M ss ,
C ss C (sss ) C (ssd ) and K ss K (sss ) K (ssd ) s rwne ( n n ) ( n jest liczb parametrw
wzowych ramy). Macierze K (s ) (s )
ss , C ss oraz M ss opisuj waciwoci spryste, tumice
oraz inercyjne konstrukcji bez tumikw. Macierze C (d ) (d )

ss , K ss oraz n r wymiarowe
macierze C sd CTds , K sd K Tds opisuj efekty sprzenia tumikw z konstrukcj. Ponadto
r r wymiarowe macierze C dd i K dd opisuj waciwoci tumice i spryste tumikw.
Wektory q s (t ) , q d (t ) oraz p s (t ) to odpowiednio globalne wektory przemieszcze ramy,
zmiennych wewntrznych oraz si wymuszajcych. Ponadto C (sss ) M ss K (sss ) , gdzie
i to wspczynniki proporcjonalnoci.
Rwnania ruchu mona take zapisa stosujc tzw. zmienne stanu. Wektor zmiennych
stanu x(t ) definiuje si nastpujco: x(t ) col (q s (t ), q s (t ), q d (t )) . Jeeli do rwna (9)
doczymy dodatkowe rwnanie o postaci:
M ss q s (t ) M ss q s (t ) 0 , (10)
to ukad rwna (9) i (10) mona zapisa w postaci nastpujcego rwnania:
Ax (t ) Bx(t ) s(t ) , (11)

gdzie
C ss M ss C sd K ss 0 K sd p(t )

A M ss 0 0 , B 0 M ss 0 , s (t ) 0 . (12)
C ds 0 C dd K ds 0 K dd 0

W przypadku drga swobodnych s(t ) 0 i rozwizanie rwnania (11) ma posta:

x(t ) a exp( st ) . (13)
Po podstawieniu (13) do rwnania (11) otrzymuje si problem wasny o postaci:
(sA B) a 0 . (14)
Rozwizaniem problemu wasnego (14) jest zbir 2n r wartoci wasnych s i

i wektorw wasnych a i . Jeeli wszystkie postacie drga ramy s podkrytycznie tumione to
2n wartoci wasnych (wektorw wasnych) s liczbami (wektorami) zespolonymi, parami
sprzonymi, a pozostae r wartoci wasnych (wektorw wasnych) to liczby (wektory)
rzeczywiste.
Na podstawie wartoci wasnych s i czstoci drga i i bezwymiarowe wspczynniki
tumienia modalnego i oblicza si z nastpujcych wzorw:
i2 i2 i2 , i i / i , (15)
gdzie i Re( si ) , i Im(s i ) .

4 WYNIKI PRZYKADOWYCH OBLICZE
Wykonano przykadowe obliczenia trzyprzsowej omiokondygnacyjnej ramy

z wbudowanymi tumikami drga. Supy maj wysoko 3.0 m, rozpito przse jest rwna
5.0 m. Rama wykonana jest z elbetu; modu Younga betonu wynosi 31.0 GPa . Wymiary
przekroi poprzecznych elementw ramy podano w tablicy 1, a masy jednostkowe elementw
ramy w tablicy 2. W tablicy 3 zestawiono czstoci drga ramy bez tumikw. Wykonujc
obliczenia pominito odksztacenia osiowe elementw ramy oraz tumienie konstrukcji.
Tumiki umieszczono na kadej kondygnacji w rodkowym przle ramy.
W obliczeniach wykorzystano siedmioparametrowy model Kelvina.
Tablica 1: Wymiary przekroi poprzecznych elementw ramy
Supy Supy Belki

Nr kondy-
zewntrzne wewntrzne [cm]
gnacji [cm] [cm]
7, 8 3535 4040 3040
5, 6 4040 4545 3045
3, 4 4545 5353 3050
1, 2 5050 6060 3050
Tablica 2: Masy jednostkowe elementw ramy
Masa supw Masa supw Masa belek

Nr kondy-
zewntrznych wewntrznych [kg/m]
gnacji
[kg/m] [kg/m]
7, 8 306,2 400,0 15000,0
5, 6 400,0 506,2 15000,0
3, 4 506,2 702,2 15000,0
1, 2 625,0 900,0 15000,0
Tablica 3: Czstoci drga wasnych ramy bez tumikw
Czstoci drga wasnych [rad/s]
3,1311 8,6582 15,4268 23,7804
31,2647 40,1148 42,1251 51,1550
52,3598 57,6067 65,6532 69,9862

Parametry uoglnionego modelu Kelvina opisujcego tumik lepkosprysty podano

w tablicy 4. Tumiki s przymocowane do konstrukcji budynku za pomoc zastrzaw w
ksztacie odwrconej litery V. Sztywnoci przekroju poprzecznego zastrzau wynosz:
EA 1.60105 10 9 N i EJ 1.1685 10 7 Nm 2 .
Tablica 4: Parametery uoglnionego modelu Kelvina
Wspczynniki sztywnoci Wspczynniki tumienia

MN / m MNs / m
k0 57,650
k1 18,350 c1 2,729
k2 6,160 c2 6,190
k3 0,5545 c3 8,675
Wyniki oblicze przedstawiono w tablicach 5 7. Z rozwizania problemu wasnego

(14) otrzymuje si rzeczywiste i zespolone, parami sprzone wartoci wasne. W tablicy 5
zestawiono trzy pierwsze zespolone wartoci wasne, a w tablicy 6 wszystkie rzeczywiste
wartoci wasne. Symbol i oznacza jednostk urojon. Rzeczywiste wartoci wasne s
liczbami ujemnymi. atwo mona zauway, e dziel si na 3 grupy po 8 elementw
w kadej grupie. Liczba grup wynika std, e w modelu tumika mamy 3 tumiki, a liczba
elementw w grupie jest rwna liczbie tumikw umieszczonych na konstrukcji. Wartoci
wasne zaliczone do jednej grupy s tego samego rzdu co wartoci wasne problemu
wasnego otrzymywanego dla pojedynczego tumika analizowanego jako oddzielny ukad
dynamiczny. Omawiany problem wasny opisujcy zachowanie siedmioparametrowego
modelu Kelvina ma posta:
k 0 k1 k1 0 c1 c1 0 x1 0

k1 k1 k 2 k 2 s c1 c1 c 2 c 2 x 2 0 .
(16)
0 k2 k 2 k 3 0 c 2 c 2 c3 x 3 0

Po podstawieniu danych otrzymuje si nastpujce wartoci wasne: s1 0.3975 s 1 ,

s 2 3.0518 s 1 oraz s 3 41.418 s 1 jako rozwizanie problemu (16). Z powyszego
wynika, e rzeczywiste wartoci wasne reprezentuj waciwoci dynamiczne tumikw
drga. Inn przyczyn pojawienia si rzeczywistych wartoci wasnych moe by
nadkrytyczne tumienie niektrych, wyszych postaci drga wasnych konstrukcji
z tumikami drga.
Tablica 5 Kilka pierwszych, zespolonych wartoci wasnych rama z tumikami drga
Zespolone wartoci wasne ramy z tumikami drga
-0,18461 i 3,30499 -0,99448 i 9,39577 -2,09561 i 16,8189
Pierwsze trzy czstoci drga wasnych i pierwsze trzy bezwymiarowe wspczynniki

tumienia ramy z tumikami drga zestawiono w tablicy 7. Wida, e wprowadzenie do
ukadu tumikw drga w pewnym stopniu zmienio czstoci drga wasnych. Maksymalna
zmiana czstoci drga wynosi 9,9%. Wprowadzenie tumikw drga w istotny sposb
zmienia moliwoci tumienia drga. Bezwymiarowe wspczynniki tumienia trzech
pierwszych postaci drga osigny due wartoci.
Tablica 6 Rzeczywiste wartoci wasne [1/s] rama z tumikami drga
1 grupa 2 grupa 3 grupa
-0,377771 -0,389423 -2,72596 -2,90147 -27,3841 -31,9943
- 0,382183 -0,391331 -2,80627 -2,93738 -28,5853 -33,8003
-0,383780 -0,392254 -2,84271 -2,95781 -29,2224 -35,3870
-0,386515 -0,395517 -2,85854 -3,01417 -30,4773 -36,0392
Tablica 7 Czstoci drga wasnych i bezwymiarowe wspczynniki tumienia modalnego rama z tumikami drga
Czstoci drga wasnych Bezwymiarowe wspczynniki

[rad/s] tumienia
1 3,31014 1 0,0557702
2 9,44825 2 0,105256
3 16,9490 3 0,123642
Na rysunku 2 porwnano 2 pierwsze postacie drga wasnych ramy bez tumikw drga
z wektorami wasnymi otrzymanymi z rozwizania problemu wasnego (14). Omawiane
postacie drga wasnych i wektory wasne zostay unormowane w ten sposb, e wartoci
odpowiadajce przemieszczeniom poziomym najwyszej kondygnacji s rwne 1,0. Zwraca
si uwag na fakt, e wymiar wektora wasnego wynosi 2n r , gdzie n jest liczb stopni
dynamicznej swobody ramy, a r liczb zmiennych wewntrznych wszystkich tumikw.
Wektor wasny a ma rwnie wymiar 2n r . Porwnujc ten wektor z wektorem postaci
drga wasnych uywano tylko n pierwszych elementw wektora wasnego a . Na
omawianym rysunku linia przerywan zaznaczono postacie drga wasnych ramy bez
tumikw, cz rzeczywist wektora a zaznaczono lini cig, a cz urojon wektora a
lini cig z krzyykami. Ponadto rzdne czci urojonej zostay zwikszone
dziesiciokrotnie po to, aby pokaza t cz bardziej szczegowo. Wida, e cz
rzeczywista wektora wasnego a jest bardzo podobna do postaci drga wasnych
nietumionych.
5 UWAGI KOCOWE
W pracy omawia si metod wyznaczania charakterystyk dynamicznych ram

z wbudowanymi tumikami lepkosprystymi. Modelem obliczeniowym tumika jest
siedmioparametrowy model reologiczny typu Kelvina. Rwnania ruchu rozwaanego ukadu
zapisano przy uyciu zmiennych stanu. Czstoci drga wasnych ramy z tumikami drga
oraz bezwymiarowe wspczynniki tumienia wyznaczono rozwizujc liniowy problem
wasny. Przedstawiono wyniki przykadowych oblicze i porwnano charakterystyki

dynamiczne ramy z i bez tumikw.
9 9
1 posta drga 2 posta drga
8 8
7 7
6 6
kondygnacja
kondygnacja
5 5
4 4
3 3
2 2
1 1
0 0
-0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 -1 -0.8-0.6-0.4-0.2 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2
Rysunek 2 Porwnanie postaci drga wasnych nietumionych ramy bez tumikw (linia przerywana) z czci
rzeczywist wektora wasnego a (linia ciga) i czci urojon wektora a (linia ciga z krzyykami).
Rzdne czci urojonej wektora a pomnoono przez 10.
PIMIENNICTWO
[1] Christopoulos C., Filiatrault A: Principles of passive supplemental damping and seismic
isolation, Pavia, Italy, IUSS Press, 2006.
[2] Hatada T., Kobori T., Ishida M.A., Niwa N.: Dynamic analysis of structures with
Maxwell model, Earthquake Engineering and Structural Dynamics Earthquake, 2000, 29,
s.159-176.
[3] Singh M.P., Verma N.P., Moreschi L.M.: Seismic analysis and design with Maxwell
dampers, Journal of Engineering Mechanics, 2003, 129, s.273-282.
[4] Chang T.S., Singh M.P., Mechanical model parameters for viscoelastic dampers. Journal
of Engineering Mechanics, 2009; 135, s.581584.
[5] Makris N, Constantinou M.C., Fractional-derivative Maxwell model for viscous dampers.
Journal of Structural Engineering 1991, 117, s.27082724.
DETERMINATION OF DYNAMIC CHARACTERISTICS OF FRAMES WITH

VISCOELASTIC DAMPERS
Summary
The paper presents an analysis of frame structures with viscoelastic dampers mounted
on them. The aim of the paper is to determine the dynamic characteristics of frame structures
with dampers when the dampers are modeled by means of generalized Kelvin model.
A relatively large structure with VE dampers is investigated in order to make the results
of calculation more representative. The finite element method is used to derive the equations
of motion of the structure with dampers and such equations are written in terms of both
physical and state-space variables. The solution to motion equations in the frequency domain
is given and the dynamic properties of the structure with VE dampers are determined as
a solution to the appropriately defined eigenvalue problem. Several conclusions are
formulated on the basis of the results of numerical analysis.
Edward MACIG1
Filip PACHLA2
Tadeusz TATARA3
Politechnika Krakowska,
ANALITYCZNO-DOWIADCZALNA ANALIZA
ODPOWIEDZI DYNAMICZNEJ BUDYNKU RAMOWO-
MUROWEGO NA SKUTEK WYBURZENIA KOMINA
STRESZCZENIE
W referacie omawia si: charakterystyk wyburzanego komina i sposb jego obalania;

charakterystyk badanego budynku; charakterystyk pomierzonych drga budynku i gruntu
w ssiedztwie; cechy dynamiczne badanego budynku; ocen zachowania si budynku poprzez
analiz przestrzennego modelu budynku podlegajcego wymuszeniem kinematycznym
przyjtym na podstawie pomierzonych drga fundamentu budynku; porwnano obliczone
i pomierzone przemieszczenia grnej kondygnacji budynku; porwnano obliczone naprenia
z uzyskanymi z pomiarw odksztace przy uyciu tensometrii elektrooporowej.
Sowa kluczowe: wyburzanie konstrukcji, prdko drga, amplitudowe widma drga,

tensometria elektrooporowa
1 WSTP
Likwidacja obiektw budowlanych sposobem wybuchowym jest metod najtasz,

najszybsz i najmniej czasochonn [1]. Zdaniem specjalistw od robt rozbirkowych
zastosowanie techniki strzelniczej do obalania wysokich obiektw jest moliwe, jeli
stosunek wysokoci wyburzanego obiektu do podstawy jest wikszy ni 3 i nie wikszy ni
15. Podany warunek, no og, speniaj kominy elbetowe. Wyburzanie wysokich kominw
elbetowych odbywa si przez podcicie przy uyciu materiaw wybuchowych (MW) [2].
Najpowaniejszym zagroeniem podczas obalania wysokich obiektw jest zachowanie
wyznaczonego kierunku padania oraz drgania wywoane uderzeniem masy obiektu o podoe.
Celem referatu jest ocena zachowania si budynku ramowo-murowego spowodowanego
wyburzaniem, z uyciem MW, elbetowego komina w Hucie Krlewskiej. W zwizku z tym
prowadzono pomiary drga budynku i gruntu w jego ssiedztwie.
________________________
1
maciag@limba.wil.pk.edu.pl
2
fpachla@pk.edu.pl
3
ttatara@pk.edu.pl
398 E. Macig, F. Pachla, T. Tatara
2 WYBURZANY KOMIN
Wysoko 100 m; rednica u podstawy 7,1 m

Smuko 14; grubo trzonu u dou 37 cm
Masa 1680 t; beton B30
Wysoko pooenia rodka cikoci 39,6 m
Obalanie komina polega na wytworzeniu tzw. womu z pozostawieniem stopy

oporowej. Wykonanie womu obalajcego metod strzaow powoduje usunicie okoo 2/3
podstawy komina (rys. 1), ciar komina zostaje przeniesiony na 1/3 pierwotnej powierzchni
przekroju komina. W czasie prac przygotowawczych do obalania komina, na osi obrotu
wykonuje si stref obrotu (rys. 1b i c) [3].
Rys.1.Wyburzanie komina-a)strona podporowa i womowa, b) i c) ksztatowanie womu i strefy obrotu.
Jest to mechaniczne lub z uyciem MW usunicie czci komina (cznie

ze zbrojeniem) rozmieszczanej symetrycznie po obydwu stronach. Stref obrotu tworzy si
w celu dokadnego wyznaczenia osi obrotu, aby kierunek padania komina zosta cile
zachowany. Do wyburzenia komina zastosowano dynamit; cakowity adunek MW wynis
15 kg. adunki odpalano zapalnikami milisekundowymi. Wzgldem paszczyzny padania
musi by zachowana symetria rozmieszczenia adunkw i czasw dziaania zapalnikw, jak
rwnie symetria si i momentw w poziomie stopy podporowej.
3 BADANY BUDYNEK
W ssiedztwie wyburzanego komina znajdowa si, aktualnie nieuytkowany, budynek

socjalny. Odlego tego budynku od komina (miejsca odpalenia MW) wynosia ok. 128 m,
a odlego od linii padania komina i jednoczenie od jego wierzchoka w chwili uderzenia
o podoe ok. 68 m. Wobec niemonoci uzyskania dokumentacji budynku przeprowadzono
jego inwentaryzacj potrzebn do przyjcia modelu obiektu i jego analizy teoretycznej.
Budynek w rzucie poziomym ma wymiary: 16,20 x 36,00 m i wysoko 14 m. Skada si z 3
oddylatowanych segmentw po 12,0 m kady. Konstrukcj non obiektu stanowi elbetowe
ramy i murowe ciany zewntrzne i wewntrzne. ciany s z muru ceglanego. Budynek ma 4
kondygnacje i jest niepodpiwniczony. Przekrj poprzeczny budynku podany jest na rys 2.
Analityczno-dowiadczalna analiza odpowiedzi dynamicznej budynku ramowo 399
Rys.2.Przekrj poprzeczny budynku socjalnego
Badaniami objto rodkow ram skrajnego segmentu budynku, bdcego najbliej

rde drga. Pomiary drga budynku prowadzono:
- w poziomie otaczajcego terenu
- w poziomie czwartej, najwyszej kondygnacji.
Na obu poziomach pomiarowych rejestrowano po dwie skadowe poziome drga x i y,
w dwu wzajemnie prostopadych kierunkach a na dole budynku i skadow pionow z.
Kierunek x odpowiada osi poprzecznej budynku, o y osi podunej. Ponadto, na gruncie,
obok budynku, mierzono trzy skadowe drga. Drgania gruntu mierzono w odlegoci kilku
metrw od budynku, aby unikn wpywu drga budynku na rejestrowane drgania gruntu.
Mierzono prdkoci drga. W omawianym budynku, w czasie wyburzania komina, dokonano
te pomiarw odksztace przy uyciu tensometrii elektrooporowej. Do pomiaru
wykorzystane zostay tensometry firmy Vishay, model N2A-20CBW-120. Tensometry
naklejono powyej posadzki budynku na elbetowej rodkowej ramie badanego segmentu. Do
rejestracji odksztace wykorzystano mostek tensometryczny ESAM Traveller Plus firmy
ESA Masstechnik.
4 CHARAKTERYSTYKA DRGA BUDYNKU I GRUNTU W SSIEDZTWIE
Na rys. 3 pokazano, przykadowo, skadow poziom xf drga budynku w poziomie

otaczajcego terenu, traktowan jako skadow drga fundamentu budynku, z vxmax=6,3mm/s,
pomierzon w trakcie wyburzania komina.
8
mm/s
faza III
4
faza I faza II
0 xxf
I faza
-2
-4
s
-6
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18
Rys.3.Skadowa pozioma xf drga fundamentu budynku socjalnego
W przebiegu drga z rys. 3 wida trzy jego fazy:

I skutek detonacji MW,
II skutek pionowego obsunicia komina; w tej fazie przebiegu drga mog
wystpi dwa, a nawet wicej tego rodzaju fragmentw drga, w zalenoci od
procesu obsuwania si obiektu,
III najintensywniejsza faza drga wzbudzanych upadkiem (uderzeniem masy)
masy obiektu na podoe.
Podobny charakter drga jak na rys. 3 maj drgania gruntu por. rys. 4. Na rys. 4
pokazano tylko faz III przebiegu drga gruntu xg od upadku masy komina.
20
mm/s
m
15
10
-5
-10
-15 s
0 1 2 3 4 5
Rys.4. Skadowa xg drga gruntu obok budynku socjalnego
Drgania fazy I i II, w przypadku wyburzania wysokich elbetowych kominw,

w szczeglnoci w odniesieniu do intensywnoci drga fazy III, traktuje si jako pomijalnie
mae, nie wymagajce oceny ich szkodliwoci [4] (poza szczeglnymi przypadkami por.
[2]). W przypadku wyburzania innych obiektw ni kominy np. kotownie w elektrowni,
maksymalne amplitudy drga fazy I i II, przede wszystkim od obsunicia obiektu, mog
dochodzi do 50% wartoci vmax fazy III [5]. Jak wiadomo, przyspieszeniowe spektra
odpowiedzi pozwalaj na charakterystyk przebiegw drga, mog te by stosowane w
projektowaniu lub suy do oceny dynamicznej odpornoci istniejcych obiektw. Na rys. 5
pokazano przyspieszeniowe spektra odpowiedzi wykonane na podstawie drga gruntu z rys. 4
i fundamentu budynku z rys. 3 (po ich uprzednim zrniczkowaniu). Z rys. 5 wida jak
bardzo rni si spektra Saxg i Saxf w caym zakresie rozpatrywanych czstotliwoci, jak
odmienna byaby ocena odpornoci dynamicznej obiektu przeprowadzona na ich podstawie.
Rys.5. Przyspieszeniowe spektra odpowiedzi Rys, 6. Przemieszczenia drga grnej kondygnacji

skadowych poziomych drga gruntu xg budynku socjalnego
i fundamentu budynku xf
Z kolei na rys. 6 pokazano skadowe poziome przemieszcze drga xp i yp okrelone na

podstawie pomierzonych prdkoci drga w poziomie 4 kondygnacji (po ich uprzednim
scakowaniu z korekt linii bazowej dla eliminacji trendu). Na ich podstawie wykonano
amplitudowe widma przemieszcze drga przydatne do okrelenia podstawowych
czstotliwoci rezonansowych badanego budynku por. rys. 7.
Rys.7. Widmo amplitudowe drga z rys. 6.
Z rys. 7 wynika, e najnisza czstotliwo rezonansowa jest, praktycznie, taka sama

tak w kierunku x jak i y i wynosi ok. 3,64 Hz, co wskazuje, e odpowiada drganiom
skrtnym. Druga czstotliwo rezonansowa o wartoci 4,1 Hz odpowiada drganiom
translacyjnym w kierunku osi podunej budynku (y). Posta przemieszcze po wysokoci
budynku okrelona na podstawie przemieszcze drga grnej kondygnacji (rys. 6) i drga
dolnej czci (tu nie pokazywanych), wskazuje, e odpowiada najniszej czstotliwoci
drga; drgania grnej i dolnej czci budynku pozostaj w tej samej fazie. Pomiary drga
budynku wykorzystano te do oceny tumienia drga. Do eksperymentalnego wyznaczenia
logarytmicznego dekrementu tumienia stosuje si znany wzr:
1 A
ln i (1)
k Ai k
Analizujc wyniki pomiarw skadowych xp i yp (por. rys. 6) otrzymano: x=0,193 i

y = 0,140. Uwzgldniajc mae tumienie, wyznaczono uamki tumienia krytycznego ze

zwizku , otrzymujc
2
x = 0,031 tj. 3% i y = 0,022 tj. 2,2% (2)
Przyjto, e tumienie wyraone uamkiem tumienia krytycznego w badanym budynku

wynosi: = 2,03,0%. Jest to typowa warto tumienia otrzymywana z bada
dowiadczalnych cianowych budynkw prefabrykowanych o 45 kondygnacjach.
5 ANALIZA MODELU BUDYNKU
Do analizy teoretycznej przyjto przestrzenny model MES (3D) reprezentujcy segment

budynku objty badaniami dowiadczalnymi. Zaoenia przyjte do analizy modelu:
- przekroje do oblicze wg rys. 2,
- dane materiaowe dla betonu: E=29 GPa, g=2500 kg/m3, =0,2
- dane materiaowe dla muru: E=2,71 GPa, g=1800 kg/m3, =0,25,
Obiekt by pusty, brano pod uwag tylko ciar wasny wynikajcy z przekrojw.
Uwzgldniono elementy niekonstrukcyjne: np. cianki dziaowe, schody. Podoe
modelowano za pomoc odpowiednich spryn (zgodnie z norm [6]). Cechy spryn
charakteryzujcych podoe gruntowe przyjto na podstawie normy [7]. Wykorzystano
elementy typu:
pytowo tarczowe o 5 stopniach swobody w wle - dla pyt stropowych,
belkowe o 6 stopniach swobody w wle - dla rygli i supw.
Obliczenia wykonano programem ALGOR. Na rys. 8 pokazano przyjty model,
obliczon najnisz czstotliwo drga wasnych f1=3,40Hz i posta przemieszcze skrtno
translacyjn (w kierunku osi poprzecznej - w obliczeniach w kierunku osi poprzecznej przyjto
o y, a w pomiarach bya to o x.). Warto tej czstotliwoci rni si od czstotliwoci
rezonansowej wynoszcej 3,68 Hz (rys. 7) o 7,6%. Druga obliczona czstotliwo drga
wasnych modelu budynku z dominujc deformacj w kierunku osi podunej wynosi 3,89 Hz
(por. rys. 9) i jest mniejsza od uzyskanej z pomiarw drga (4,12 Hz) o 5,6%.
Rys.8.Model budynku, czstotliwo drga wasnych f1 Rys.9.Czstotliwo drga wasnych f2 i posta

i posta przemieszcze. przemieszcze w kierunku osi podunej.
Rozwaano te model 2D umoliwiajcy wyznaczenie czstotliwoci drga wasnych

w paszczynie ram. Uwzgldniono wspprac elbetowych pyt stropowych z ryglami ramy.
Dla takiego modelu otrzymano podstawow czstotliwo drga wasnych rwn 1,77Hz.
Tego rodzaju model dla omawianego budynku jest nieprzydatny. Wskazuje, e do wsppracy
z ram konieczne jest uwzgldnienie murowych cian podunych. Wykonano kolejn
identyfikacj: obliczono prdko drga modelu w punkcie na III p. odpowiadajcym
miejscu, w ktrym dokonano pomiarw prdkoci drga. Prdkoci drga liczono w modelu
przy przyjciu trzyskadnikowego wymuszenia kinematycznego w formie przyspiesze
wyznaczonych na podstawie prdkoci drga pomierzonych w budynku w poziomie terenu
(rys.10).
Rys. 10. Przyspieszenie xf, yf i zf jako wymuszenie kinematyczne modelu budynku.
Rys. 11. Obliczona prdko drga xp w poziomie IIIp budynku.
Z kolei na rys. 11 pokazano obliczon prdko drga w poziomie III p.

z vxmax=22,5mm/s rnic si od pomierzonej (20 mm/s) o 12,5%. Obliczone
vymax=14,7 mm/s rni si od pomierzonej (14 mm/s) o 5%. Maksymalna amplituda przebiegu
pomierzonych odksztace, przy uyciu tensometrii elektrooporowej, wynosi 2,6 m/m.
Uwzgldniajc modu E obliczono naprenie normalne =0,0754 MPa. W punkcie modelu
odpowiadajcym punktowi pomiarowemu odksztace na obiekcie rzeczywistym
maksymalna amplituda obliczonego przebiegu napre wynosi 0,092 MPa i jest wiksza od
wynikajcej z pomiaru odksztace o 22%.
6 WNIOSKI
Na podstawie pomierzonych drga budynku, w czasie wyburzania wysokiego

elbetowego komina, z uyciem MW, okrelono jego cechy dynamiczne tj. podstawowe
czstotliwoci rezonansowe, postacie drga im odpowiadajce oraz tumienie. Na podstawie
pomierzonych drga gruntu w ssiedztwie budynku i fundamentu budynku wyznaczono
przyspieszeniowe spektra odpowiedzi, rnice si w caym zakresie rozpatrywanych
czstotliwoci. W zwizku z tym, do oceny dynamicznej odpornoci chronionych obiektw
w przypadku planowanych wyburze wysokich elbetowych kominw, zaleca si korzysta,
uwzgldniajc prognozowane drgania, z przyspieszeniowych spektrw odpowiedzi
otrzymywanych na podstawie drga fundamentw budynkw. W analizie teoretycznej
budynku ramowo-murowego naley stosowa trjmiarowe modele, uwzgldniajc wszystkie
elementy konstrukcyjne oraz ciany podune i poprzeczne, w tym i dziaowe. Zapewnienie
zgodnoci tylko obliczonych podstawowych czstotliwoci drga wasnych przyjtego
modelu budynku z okrelonymi na podstawie bada na obiekcie w skali naturalnej nie
zapewnia penej zgodnoci odpowiedzi modelu na wymuszenia kinematyczne wynikajce
z pomiaru drga fundamentu obiektu z pomierzonymi na wyszych kondygnacjach. Pomiary
odksztace pozwalajce okreli stan napre dynamicznych s wiarygodnym sposobem
oceny wytenia konstrukcji.
PIMIENNICTWO
[1] Lewicki J., Morawa R.: Metoda wybuchowego obalania stalowych obiektw grniczych,
Grnictwo i Geoinynieria, kwartalnik AGH, zeszyt 3/1, 2004.
[2] Macig E., Lewicki J., Winzer J.: Wyburzanie elbetowych kominw elektrowni Konin
i oddziaywanie upadku ich masy na ssiednie obiekty, Czasopismo Techniczne -
Budownictwo 3-B/2010, zeszyt 11, 2010.
[3] Lewicki J., Krzyworczka P., Batko P., Morawa R.: Sposoby zwikszania pewnoci
kierunkowego obalania kominw, Grnictwo i Geoinynieria, kwartalnik AGH, zeszyt
3/1, 2004.
[4] Lehnen D.: On the initial dynamic response of RC- chimneys due to system change
caused by blast, Structural Dynamics, EURODYN99, Balkema, Rotterdam, 1999.
[5] Macig E., Winzer J.: Drgania gruntu i obiektw w ssiedztwie wyburzanych kotowni i
kominw elektrowni Konin, Inynieria i Budownictwo, nr 4/2011.
[6] PN-EN 1990 Eurokod: Podstawy projektowania konstrukcji (padziernik 2004), Norma
europejska EN 1990:2002 ma status Polskiej Normy.
[7] PN-80-B-03040, Fundamenty i konstrukcje wsporcze pod maszyny.
ANALITICAL - EXSPERIMENTAL EVALUATION OF THE FRAME BRICK

BUILDING BEHAVIOUR CAUSED BY THE BLAST DEMOLITION OF RC- CHIMNEY
Summary
The paper deals with the following: characteristics of the demolished chimney and the
way of its falling; characteristics of the investigated building; characteristics of the measured
building and ground vibrations; dynamic properties of the investigated building; evaluation of
the building behavior by the analysis of a building model subjected to kinematic forcing (on
the basis of the measured foundation vibrations). The calculated and measured displacements
of the upper story were compared; the computed stresses compared with those from the stains
measured by the electric resistance sensors.
Piotr MIKA1
Instytut Technologii Informatycznych w Inynierii Ldowej
MODELOWANIE KONSTRUKCJI POWOKOWEJ

Z UWZGLDNIENIEM PROCESU ROZWOJU USZKODZE
STRESZCZENIE
Rozwj metod numerycznych i dostpno szybkich komputerw umoliwia

zastosowanie coraz bardziej zoonych modeli teoretycznych zaimplementowanych
w programach komputerowych (np. ABAQUS, [1]), pozwalajcych na projektowanie
z wykorzystaniem rezerw nonoci konstrukcji. Modele te pozwalaj na analiz nukleacji,
wzrostu i propagacji mikrouszkodze w warunkach pezania, prowadzcych w konsekwencji
do formowania si makrouszkodze, a w drugim etapie do propagacji makropkni
tworzcych front zniszczenia. Podstawowym problemem projektowym bdzie takie ujcie
zagadnienia, by w przewidywanym czasie eksploatacji konstrukcji nie dopuci do
zapocztkowania drugiego etapu eksploatacji, natomiast w przypadku pojawienia si
pierwszych makropkni naley okreli czas pozostay do cakowitego zniszczenia
przekroju nonego. W pracy przeprowadzono badania moliwoci opisu konstrukcji
powierzchniowych, w warunkach ewolucji kruchego uszkodzenia, przez przyjty model
matematyczny. Zastosowano tensorowy model konstytutywny [2], z uwzgldnieniem
zmiennej sztywnoci materiau opisanej tensorem uszkodze, wczony do programu
ABAQUS w procedurze uytkownika UMAT. Otrzymane wyniki dowodz moliwoci
praktycznego zastosowania przyjtego sformuowania konstytutywnego do modelowania
konstrukcji inynierskich.
Sowa kluczowe: mechanika uszkodze, tensor uszkodze, metoda elementw skoczonych,

modelowanie komputerowe
1 MODEL MATEMATYCZNY
W obecnej pracy stan uszkodzenia materiau reprezentowany jest przez tensorow miar
uszkodze D (Vakulenko, Kaczanow, [3]) o wartociach wasnych Di zdefiniowanych jako
A pi
Di (1)
A ni
________________________
1
pm@L5.pk.edu.pl
406 P. Mika
gdzie Api i Ani oznaczaj odpowiednio pola powierzchni pkni i powierzchni wiza
materialnych w paszczyznach ortogonalnych do kierunkw gwnych i.
Relacj pomidzy wartociami wasnymi tensorw D i rwnolegle uywanym
symetrycznym tensorem drugiego rzdu definiuje zaleno [4]
i Di 1 Di i=1,2,3 (2)
Kierunki osi gwnych tensora uszkodze, ktre w stanie nieuszkodzonym s

wsposiowe z kierunkami napre gwnych dziaajcych w danym punkcie ciaa, s
okrelone przez wektory jednostkowe n.
Ortotropowy tensor uszkodze moe by przyjty do opisu degradacji struktury
wewntrznej metali w podwyszonych temperaturach, gdy zakada si symetri uszkodzonej
struktury. Zgodnie z przyjt wczeniej definicj tensora D, materia opisywany przy jego
pomocy jest materiaem ortotropowym (tzn. posiada trzy wzajemnie prostopade osie symetrii
ukadu mikropkni). Zaleny od czasu tensor D, opisujcy stan uszkodze materiau, jest
uwzgldniony w rwnaniach konstytutywnych, okrelajcych zaleno pomidzy polami si
wewntrznych a polami deformacji. Zaleno pomidzy tensorami napre T i odksztace
jest przyjta jako funkcja tensorowa:
ij Aijkl Tkl (3)
w ktrej tensorowo-liniowa, wzgldem tensora uszkodzenia, macierz podatnoci Aijkl jest

zalena od staych materiaowych moduu Younga E oraz wspczynnika Poissona
materiau nieuszkodzonego w danej temperaturze, [2]:
1
Aijkl ij kl ik jl il jk D1 ik D jl il D jk jk Dil jl Dik (4)
E 2E 4 1 D1 E
W powyszym rwnaniu ij oznacza symbol Kroneckera, natomiast D1 jest wartoci

gwn tensora uszkodze.
W obecnej pracy rwnanie ewolucji wyprowadzone jest w oparciu o zaoenie
zalenoci wzrostu uszkodze od dwch symetrycznych, tensorowych zmiennych
niezalenych, w ktrym pomija si parametr wzmocnienia. W metalach na kierunkach
napre ciskajcych nie obserwuje si ewolucji uszkodze, dlatego w sformuowaniu
rwnania ewolucji zakada si, e prdko przyrostu wartoci gwnych tensora uszkodze
jest proporcjonalna do dodatnich gwnych wartoci tensora napre. Dowodzi si, [5], e
podstawowy wpyw na ewolucj uszkodze, oprcz dodatnich napre gwnych maj:
drugi niezmiennik dewiatora napre oraz pierwszy niezmiennik tensora napre. Zgodnie
z propozycj zamieszczon w pracy [5], rwnanie ewolucji uszkodze przyjte jest w postaci
uwzgldniajcej zniszczenie anizotropowe:
T
d 1 2 1 1 2
dt
k
tr T trS 2 2

tr(T D) T HTi (5)
6E 2E 2E
gdzie H oznacza funkcj Heavesidea eliminujc rozwj uszkodze na kierunkach napre

ujemnych, S dewiator napre, natomiast k jest to zalena od temperatury staa
materiaowa.
Aktualn wytrzymao uszkodzonego materiau w trakcie ewolucji uszkodze opisuje
kryterium zniszczenia. Ten warunek mona utosamia z kryterium osignicia stanu
Modelowanie konstrukcji powokowej z uwzgldnieniem procesu rozwoju uszkodze 407
naprenia odpowiadajcego wytrzymaoci doranej materiau, bd z warunkiem

plastycznoci dla materiau idealnie plastycznego. O wyteniu materiau decyduje wielko
zgromadzonej energii odksztacenia, zatem w sformuowaniu kryterium zniszczenia uwzgldnia
si jedynie niezmienniki wystpujce w rwnaniu ewolucji uszkodze, przyjmujc:

C tr 2 T tr S 2
T
tr(T 2 D) u2 0 (6)
gdzie C jest wektorem staych materiaowych zalenych od temperatury i stanu

zaawansowania procesu uszkodze, natomiast u jest zalen od temperatury
wytrzymaoci materiau bez uszkodze.
Kryterium zniszczenia w bezwymiarowych wielkociach trjwymiarowego stanu
naprenia i uszkodzenia mona wyrazi rwnaniem, w ktrym naprenia gwne
unormowane s w stosunku do u, a nieznane skadowe wektora C, okrelajce aktualn
konfiguracj powierzchni stanw krytycznych (uszkodzonego materiau), s wyznaczane
poprzez zastosowanie rwnania (6) do trzech rnych stanw napre: dwch przypadkw
rozcigania jednoosiowego w kierunkach wzajemnie ortogonalnych (wsposiowych
z kierunkami wasnymi tensora uszkodze) i do przypadku rozcigania dwuosiowego w tych
samych kierunkach. Procedura ta prowadzi do ukadu trzech liniowych rwna
algebraicznych wzgldem wielkoci wsprzdnych wektora C
2
1 1 2 1 1 2 1 1 2 1
3
2 2
1 r2 1 2 r2
1 1
r2 r2
1 1 1 C T I = 0 (7)
s1
3 s1 s1 r1

41 2 2
1 1 1 2 21 1 1

3

gdzie
s i Ti u , i 1, 2, 3
ri s i H(s i ), i = 1, 2, 3 (8)
W tym wypadku, jako granice wytrzymaoci przyjmuje si odpowiednie granice dla

materiau uszkodzonego w warunkach jednoosiowego rozcigania w kierunku podunej osi
pkni (1u) oraz w kierunku prostopadym do tej osi (2u), natomiast dla prby
dwuosiowego rozcigania jest to granica wytrzymaoci przy dwuosiowym rwnomiernym
rozciganiu, (bu). Wyznaczenie dowiadczalne wartoci granic wytrzymaoci 1u, 2u i bu
jest trudne ze wzgldw technicznych (np. sporzdzenie prbki materiau z uszkodzeniami).
Analiza modeli teoretycznych i eksperymentalnych, [5], wskazuje na poprawno zaoenia -
przy przyjciu postaci macierzy (7) - zalenoci granic wytrzymaoci osiowego rozcigania
od granicy wytrzymaoci materiau
1u bu 1 1 u
(9)
2u 1 2 u
Potwierdzaj to wyniki bada dowiadczalnych i rozwaa teoretycznych

zamieszczonych w pracy [6].
Dla materiau nieuszkodzonego kryterium zniszczenia redukuje si do klasycznej
hipotezy Hubera-Misesa-Henckyego (1u = bu = 2u =u, C1 = 0).
408 P. Mika
2 IMPLEMENTACJA NUMERYCZNA MODELU
Obliczenia numeryczne przeprowadzone zostay przy zastosowaniu standardowych

procedur MES z wykorzystaniem programu ABAQUS [7], w ktrym model matematyczny:
zwizek fizyczny (3), rozwj uszkodze (5) i kryterium zniszczenia (6) definiuje si
w procedurze napisanej przez uytkownika UMAT (user material). W rozwizaniach
przykadu wykorzystano 8-wzowe elementy przestrzenne pierwszego rzdu, ze
zredukowanym cakowaniem, wyposaone w mechanizm stabilizacji form deformacji
elementw o zerowej energii (hour-glass control). Mechanizm ten zapewnia poprawno
wynikw przy zredukowanym cakowaniu. Stosuje si rwnie podzia przekroju
poprzecznego konstrukcji na 4-7 elementy skoczonych po gruboci. Zastosowanie tych
elementw oznacza rozwizywanie problemw przy zaoeniu kontinuum trjwymiarowego,
w zakresie maych odksztace, [8]. W skad kompletu rwna liniowej teorii sprystoci,
oprcz rwnania fizycznego, wchodz rwnania Naviera, rwnania Cauchyego oraz
odpowiednie warunki brzegowe.
Stosownie do wymaga procedury UMAT macierz Jacobiego generowana jest za
porednictwem procedury LU decomposition. Cakowanie rwna (5) ewolucji uszkodze
przeprowadzono z zastosowaniem standardowych procedur Rungego-Kutty. W rozwizaniach
algebraicznych ukadw rwna (6) okrelajcych parametry kryterium zniszczenia
w kadym z dyskretnych krokw cakowania - odwoano si do metody Gaussa. Wielko
kroku czasowego sterowana jest zbienoci rozwizania numerycznego oraz przyjtym,
dopuszczalnym w kadej z iteracji przyrostem wartoci wasnych tensora uszkodze.
Program ABAQUS (wer. 6.7) nie umoliwia w procedurze UMAT zdefiniowania
warunkw pocztkowych (aktualnych wartoci wasnych tensora uszkodze) w punktach
cakowania, a jedynie globalnie dla elementu skoczonego. Przyjte w obliczeniach elementy
skoczone pozwalaj unikn blokowania rozwizania MES (shear-locking) i umoliwiaj
rwnie zapamitywanie zmiennych wprowadzonych w procedurze uytkownika. Aby
zamodelowa ewolucj uszkodze wzdu gruboci konstrukcji, przekroje poprzeczne dla
analizowanej powoki s zdyskretyzowane czterema warstwami elementw skoczonych.
Jeli kryterium zniszczenia jest spenione w elemencie, nastpuje zredukowanie
sztywnoci tego elementu do wartoci zerowej, Hsiao, Fong and Gibbons, [9]. W ten sposb,
w przyblieniu, modeluje si utrat nonoci w uszkodzonych warstwach.
Wyznaczanie okresu bezpiecznej pracy konstrukcji o waciwociach zmiennych
w czasie wymaga, oprcz typowych dla teorii plastycznoci poj nonoci granicznej oraz
wprowadzonej przez yczkowskiego i Szuwalskiego, [10] nonoci rozdzielczej,
przeprowadzenia rozwaa w kategoriach zalenoci funkcjonalnej wielkoci obcienia od
czasu. Czas krytyczny konstrukcji w matematycznym modelowaniu kryterium nonoci
utosamia si:
ze zniszczeniem w elemencie (czas pierwszego pknicia),
ze zniszczeniem przekroju nonego
z przeksztaceniem konstrukcji w ukad kinematycznie zmienny.
W obliczeniach numerycznych o osigniciu nonoci na poziomie konstrukcji
decyduje najczciej gwatowny, asymptotyczny przyrost ugi. W przypadku ustrojw
warstwowych, w ktrych powoki zewntrzne maj zabezpiecza przed dziaaniem wysokiej
temperatury, stan zniszczenia bdzie utosamiany ze zniszczeniem warstw ochronnych.
3 WYNIKI NUMERYCZNE
W celu ilustracji moliwoci zastosowanego sformuowania fizycznego i programu

ABAQUS do modelowania konstrukcji wybrano psferyczn powok, [11], obcion
siami skupionymi o rwnej wartoci, ktre dziaaj na kierunku radialnym i s przeciwnie

zwrcone (obcienie jest przyoone w punktach RP-1, RP-2, RP-3 i RP-4). Stae
materiaowe opisuj stal AISI pracujc w temperaturze 811 0K o wytrzymaoci u=288 MPa
( E E / u 417 , =0.47, k k u3 8.21 101 , gdzie =1[h] jest czasem jednostkowym).
Geometri konstrukcji ilustruje Rys. 1. Zgodnie z [11] nie zastosowano kinematycznych
warunkw brzegowych na krawdziach konstrukcji. Ze wzgldu na symetri, do analizy
wzito jedn czwart psfery, wyznaczon przez punkty RP-1, RP-5 i RP-2, o gruboci
h/r=0,04 i promieniu r=1, obcion skupionymi siami w punktach RP-1 i RP-2, ktrych
bezwymiarowe wielkoci okrela wyraenie f = (0,5*F/uh2) = 0,108.
RP-5
RP-4
RP-3
RP-1 RP-2
Rys. 1. Geometria konstrukcji
Gsto podziau konstrukcji siatk MES dobrano w oparciu o porwnanie obliczonego

radialnego przemieszczenia obcionego punktu z wartoci wynikajc z teorii. Przyjta do
oblicze siatka elementw skoczonych (typu solid) jest widoczna na Rys. 2. Analizowany
obszar dyskretyzuje 768 elementw skoczonych (podzia czci powoki na trzy czci,
z ktrych kada jest podzielona na 64 elementy (8x8) oraz podzia na 4 elementy po gruboci
8x8x3x4=768). Poprawno uzyskanych wynikw numerycznych i zastosowanych
elementw skoczonych wynika z porwnania otrzymanego rozwizania z rozwizaniem
wzorcowym (analitycznym), ktre istnieje dla tego przykadu, [11].
Rys. 2. Rozkad pierwszej wartoci wasnej tensora uszkodze 1.

410 P. Mika
Sposb obcienia konstrukcji wymusza pojawienie si stanu membranowego oraz

zginania, dlatego trudno okreli miejsce pojawienia si pierwszych pkni opierajc si
jedynie na rozkadzie pocztkowych napre wasnych. Rozkad maksymalnej wartoci
wasnej tensora , Rys. 2, ilustruje stan zaawansowania rozwoju mikrouszkodze -
warunkowany rozkadami napre i energii sprystej - bezporednio przed pojawieniem si
pierwszego pknicia. Na odcinkach A-D i D-C nastpuje zrwnanie poziomu uszkodze
w materiale. Na kierunkach prostopadych do tych odcinkw powstaje silny gradient wartoci
1. Znaczne zaawansowanie rozwoju mikrouszkodze w pobliu wierzchoka RP-2 (1
z przedziau [0.2,0.3]) koresponduje ze znacznymi wartociami napre rozcigajcych
(bezwymiarowa maksymalna warto wasna tensora napre w tym obszarze naley do
przedziau [0.046, 0.59]).
Ewolucj wszystkich trzech wartoci wasnych tensora uszkodze , wskazujcych na
rozwj mikrouszkodze, w miejscu pierwszego pknicia, ilustruje Rys. 3. Po intensywnym
rozwoju ortotropii w pocztkowo jednorodnym materiale nastpuje zwolnienie procesu
wzrostu mikrouszkodze. Jest to spowodowane redystrybucj napre na obszary mniej
uszkodzone. Na poniszym wykresie czas zosta unormowany do chwili pierwszego
pknicia. Maksymalna warto wasna tensora uszkodze, zgodnie z wynikami bada
dowiadczalnych, jest mniejsza od jednoci. Znaczne rnice pomidzy skadowymi 1, 2
i 3 stanowi m. in. konsekwencj duych rnic pomidzy skadowymi odpowiadajcych im
napre gwnych.
i1
TIME
0.0 0.3 0.6 0.9 1.2 1.5 1.8
Rys. 3. Rozkad skadowych wasnych tensora uszkodze w miejscu pierwszego pknicia.
Na kolejnych rysunkach (Rys. 4) schematycznie zilustrowano ewolucj frontu

zniszczenia w obszarze powoki, odpowiednio w czasie pojawienia si pierwszego
makropeknicia, przez kolejne stadia rozwoju procesu, a do chwili krytycznej. Elementy
zaczernione oznaczaj miejsca, w ktrych wystpio makropknicie. Pierwsze pknicie
pojawi si w punkcie rodkowym analizowanej konstrukcji (obszar, gdzie zostaa osignita
maksymalna gsto energii sprystej), nastpnie front zniszczenia przemieszcza si wzdu
przekroju poprzecznego powoki doprowadzajc do przebicia konstrukcji. Dalszy rozwj
frontu zniszczenia warunkowany jest rozkadem napre rozcigajcych, dlatego front
zniszczenia zaczyna przemieszcza si w kierunku punktu A, a nastpnie zgodnie z osignit
gstoci energii sprystej w kierunku punktu C, przy czym interway pkni
w poszczeglnych warstwach nie przekraczaj 5%.
Rys. 4. Ewolucja procesu rozwoju makrouszkodze.
4 WNIOSKI KOCOWE
W analizie rozwiza powoki sferycznej skupiono si na zobrazowaniu przebiegu

procesu ewolucji mikro- i makrouszkodze, (Rys. 3 i Rys. 4). Wczony do pakietu metody
elementw skoczonych model fizyczny, opisujcy zachowanie konstrukcji z materiau
o waciwociach zmiennych w czasie, pozwala na symulacj przebiegu zjawiska do czasu
zniszczenia konstrukcji. Powoka, w ktrej wystpuje si stan membranowy i gitny, stanowi
przykad na to, e przy przewidywaniu miejsca pierwszych pkni naley analizowa -
oprcz rozkadu napre - rozkad gstoci energii sprystej.
W opisie wynikw numerycznych powoki przedstawiono zewntrzn powierzchni
(z=h/2) konstrukcji, gdy w tym obszarze pojawiaj si pierwsze makropknicia.
W warstwie wewntrznej te przebiegaj procesy rozwoju mikro i makro uszkodze, ale
o znaczeniu drugorzdnym dla trwaoci konstrukcji.
Konieczno stosowania zagszczonej siatki MES, a co za tym idzie czasochonno
oblicze, utrudnia analiz konstrukcji powokowych. Jednak zastosowana procedura pozwala
na symulacj rozwoju pkni w tego typu konstrukcjach, co moe mie istotne znaczenie
projektowe, szczeglnie w przypadku kopu reaktorw atomowych oraz profilowanych
wirnikw silnikw turboodrzutowych.
412 P. Mika
PIMIENNICTWO
[1] ABAQUS manuals, ver. 6.7, Dassault Systmes Simulia Corp., Providence, RI, USA
[2] Litewka A, Hult J.: One Parameter CDM Model for Creep Rupture Prediction, Eur.
J. Mech., A/Solids, 8/1989, s. 185-200.
[3] Vakulenko A. A., Kachanov M. L.: Continuum Theory of Medium with Cracks
(In Russian), Izv. A. N. SSSR, MTT, 1971, s. 159-166.
[4] Murakami S., Sanomura Y.: Creep and creep damage of copper under multiaxial state
of stress, In: Plasticity Today, Eds. A. Sawczuk and G. Bianchi, Elsevier Appl. Sci., 1985,
s. 535-551.
[5] Litewka A.: On stiffness and strength reduction of solids due to crack development, Eng.
Fracture Mech., 25/1986, s. 637-643
[6] uchowski R.: Analysis of failure processes of metals under conditions for thermal
fatigue (in Polish), Sci. Papers. Inst. Mat. Sci and Appl. Mech., Wroclaw University of
Technology, Monograph 18/1986.
[7] Mika P.: On interaction between damage growth and material stiffness in 3-D structures,
J. Theor. Appl. Mech., 4/1999, s. 755-778
[8] Mika P.: Well-posedness analysis for a temperature-dependent elastic-brittle damage
model, Proc. of Conference on Computer Methods in Mechanics, Zielona Gra, 2009,
s. 309-310
[9] Hsiao J., Fong M., Gibbons T. B.: Application of continuum damage mechanics in multi-
dimensional creep failure analysis - an efficient finite element solution, ASME Pressure
Vessels Piping Div Publ Pvp., 354/1997, s. 39-51
[10] Szuwalski K., yczkowski M.: On the phenomenon of decohesion in perfect plastisity,
Int. J. Sol. Struct., 9/1973, s. 85-98
[11] Barlow J., Davies G.A.O.: Selected FE benchmarks in structural and thermal analysis,
NAFEMS report FEBSTA Rev. 1, National Agency for Finite Element Methods and
Standards, National Eng. Lab., East Kilbride, Scotland, 1986.
MODELLING OF SHELL STRUCTURES WITH DAMAGE GROWTH PROCESS
Summary
Engineering structures frequently exhibit changeable stress fields, caused by e.g.

microcrack growth. As a consequence of this growth the deterioration of material properties,
such as rupture toughness, strength, rigidity and lifetime reductions should be modeled. The
process of damage growth usually accelerates after the first crack appears, followed by
macrocracks, which combine together changing the structure thickness. The numerical study
of this phenomenon is proposed with a special interest in the time of initial macroscopic
cracks appearance at a point, the location of the first cracks and rupture front propagation, the
physical properties of the structure material which affect the possible mechanisms of the
damage front development and the mode of the failure front propagation. A way of numerical
modeling of the failure front propagation in structures is of particular interest addressed in this
study.
Maciej PIEKARSKI1
RUSZTY Z BELEK WZAJEMNIE PODPIERAJCYCH SI

JAKO KONSTRUKCJE WSPORCZE STROPW
STRESZCZENIE
Referat dotyczy konstrukcji znanych pod angielsk nazw reciprocal grillages, ktre s
rusztami skonstruowanymi w ten sposb, e kada belka oparta jest na jednej podporze staej oraz
na innej belce. W referacie przedstawiono to historyczne oraz klasyfikacj tych konstrukcji,
skupiajc si na ich analizie statycznej. Obliczono wartoci maksymalne momentw zginajcych
w belkach oraz podpartych nimi pytach stropowych, porwnujc je z wartociami dla
tradycyjnych ustrojw konstrukcyjnych. Oblicze dokonano dla stropw kwadratowych,
poddanych obcieniu jednostkowemu o rnych sposobach podparcia. Rezultaty wskazuj na to,
e ruszty z belek wzajemnie podpierajcych si cechuj si wskanikami podobnymi do
wskanikw osiganych w tradycyjnych konstrukcjach i mog by traktowane jako racjonalne
ustroje konstrukcyjne w obliczu innych zalet, ktrymi si charakteryzuj.
Sowa kluczowe: ruszty, stropy rusztowe, konstrukcje stropw, reciprocal grillages
1 WPROWADZENIE
Tematyka prezentowana w artykule nie bya, wedug wiedzy autora, poruszana

w literaturze dostpnej w jzyku polskim. W literaturze anglojzycznej rozwaane ustroje s
znane jako reciprocal grillages. Termin ten okrela konstrukcje przekry budowlanych,
zbudowane ze sztywnych belek, ktrych dugoci (l) s mniejsze od rozpitoci przekrycia
(s). Kada z belek opiera si na poprzedniej belce, za sama stanowi podparcie dla belki
nastpnej (rys. 1).
Rys.1. Ruszt z belek wzajemnie podpierajcych si

________________________
1
mgpiekar@prz.edu.pl
414 M. Piekarski
Trudno wskaza polski odpowiednik angielskiego okrelenia reciprocal na drodze

bezporedniego tumaczenia. Z tego powodu autor uy do identyfikacji opisu
charakterystycznej cechy rozwaanych ustrojw konstrukcyjnych. Intencj, oprcz przyblienia
tematyki tych konstrukcji czytelnikowi polskojzycznemu, jest dokonanie oceny ich
racjonalnoci poprzez porwnanie z tradycyjnymi ustrojami konstrukcyjnymi. Porwnania
dokonano analizujc paskie stropy, kwadratowe w planie i przenoszce identyczne obcienie
zewntrzne.
1.1 Rodowd rusztw z belek wzajemnie podpierajcych si
Pierwsze wzmianki o rusztach z belek wzajemnie podpierajcych si pochodz z okresu

redniowiecza. Inspiracj do wynalezienia tych konstrukcji bya dno do wznoszenia
wielokondygnacyjnych budynkw z wielkimi jednoprzestrzennymi pomieszczeniami, a zatem
konieczno konstruowania paskich stropw, rozlegych w planie i nie podpartych podporami
porednimi. Poniewa w tamtych czasach jedynym dogodnym do tego celu materiaem
konstrukcyjnym byo drewno, a wymiary grubizny pni drzew podlegay ograniczeniom,
znaleziono sposb zbudowania paskiego rusztu z elementw krtszych ni oddalenie podpr.
Najstarszy zachowany rysunek rusztu z belek wzajemnie podpierajcych si pochodzi ze
szkicownika Villarda de Honnecourta, sporzdzonego w latach 1225-1250 (rys.2a). Kolejnym
mylicielem, ktrego rozwaania na ten temat zostay udokumentowane, by Leonardo da Vinci
(1452-1519). W opracowaniu Codex Atlanticus, znajduj si szkice (rys.3) przedstawiajce
schematy przekry dajcych si zbudowa z belek stosunkowo krtkich w porwnaniu
z rozpitoci przekrycia. Z rysunkw oraz pozostawionych notatek wynika, e nie byy to
projekty paskich rusztw, ale struktur charakteryzujcych si pewn wyniosoci.
Dwadziecia sze lat po mierci Leonarda inny Woch Sebastiano Serlio (1475-1554) w
pierwszej z Siedmiu Ksig o Architekturze, zatytuowanej Geometria, przedstawi kolejny
nowatorski pomys konstrukcji stropu z desek krtszych ni jego rozpito (rys.2b).
a) b)
Rys. 2. a) Rysunek Villarda de Honnecourta [1], b) Schemat konstrukcji stropu naszkicowany przez Sebastiana
Serlio w 1545 roku [1]
Rys. 3. Szkice Leonarda da Vinci pochodzce z Codex Atlanticus [2]
Prace autorw okresu redniowiecza i renesansu inspiruj do dnia dzisiejszego. Istnieje

szereg pozycji literaturowych np. [3], opisujcych zagadnienia zwizane z ksztatowaniem
konstrukcji z elementw wzajemnie podpierajcych si. Ogromna wikszo opracowa skupia
si na podkreleniu oryginalnoci tych konstrukcji poprzez opis cech morfologicznych,
pomijajc lub traktujc zdawkowo zagadnienia statyczno-wytrzymaociowe.
Ruszty z belek wzajemnie podpierajcych si jako konstrukcje wsporcze stropw 415
1.2 Morfologia
Reciprocal grillages s ustrojami o rnej morfologii. Mog rni si midzy sob:

ksztatem paskie lub przestrzenne (rys. 4a),
liczb elementw skadowych tosam z liczb punktw podparcia (rys. 4b),
wielokrotnoci wzajemnych podpar (rys. 4c) lub jej brakiem (rys. 4a,b,d),
ksztatem planu - plany przekry s ze wzgldu na naturaln symetri obrotow ustrojw
najczciej figurami foremnymi (rys. 4a,b,c), ale mog by rwnie dowolne (rys. 4d).
a)
b)
c) d)
Rys. 4. Ruszty o rnej morfologii
2. ZASTOSOWANIE RUSZTW Z BELEK WZAJEMNIE PODPIERAJCYCH

SI W STROPACH OPARTYCH NA CIANACH
Ruszt z belek wzajemnie podpierajcych si, ze wzgldu moliwo zbudowania

z belek krtszych ni oddalenie podpr moe by uyteczny np. w potrzebie zbudowania
dodatkowego stropu wewntrz istniejcego budynku, tj. wtedy gdy transport i monta dugich
belek jest utrudniony. W celu wykazania, e uycie tego ustroju jako konstrukcji wsporczej
stropu jest racjonalne rwnie w aspekcie materiaochonnoci, przeprowadzono analiz
statyczn.
2.1 Zaoenia analizy
Analiza zostaa przeprowadzona przy zastosowaniu programu Robot Structural

Analysis. Poniewa pod wzgldem morfologicznym ruszt z belek wzajemnie podpierajcych
si jest form poredni pomidzy ustrojem jedno- i dwukierunkowym, przeanalizowano
stropy pytowe wsparte na trzech rodzajach konstrukcji (tab. 1):
- ruszcie z belek wzajemnie podpierajcych si,
- dwch belkach rwnolegych,
- ruszcie z dwch par belek przecinajcych si pod ktem prostym.
Za zmienn przyjto wielko x okrelajc odlego belki od bliej pooonej ciany.
416 M. Piekarski
Tablica 1. Schematy poddanych analizie porwnawczej konstrukcji wsporczych stropw opartych na cianach
Schemat
konstrukcji
Oznaczenie
na
wykresach
W celu nadania analizie cech analizy porwnawczej wszystkie obliczenia przeprowadzono

przy zaoeniu, e konstrukcja podpiera kwadratow pyt o jednostkowej dugoci boku,
poddan oddziaywaniu obcienia powierzchniowego o wartoci jednostkowej. Nie
uwzgldniono ciaru wasnego belek ani pyty. Zaoono, e wymiarowanie odbywa si na
maksymalne wartoci momentw zginajcych, przy czym nie jest istotny znak momentu,
poniewa waciwoci materiau s stae na wysokoci przekroju belek. Odnotowano wartoci Mbi
i Mp okrelajce maksymalne wartoci bezwzgldne momentw zginajcych w belkach oraz w
pycie. Wartoci dla pyt obliczono w przekonaniu, e w stropie pytowo-belkowym
rozmieszczenie belek wpywa na warunki podparcia pyty a tym samym jej nono i naley
rozpatrywa wartoci si wewntrznych w obu elementach skadowych stropu rwnoczenie.
Poniewa sumaryczna dugo belek jest niejednakowa dla rnych typw konstrukcji
stropu, porwnanie wartoci momentw zginajcych dla jednakowo obcionych ustrojw
belkowych daje wyobraenie o proporcjach przekrojw belek w zalenoci od ich konfiguracji w
konstrukcji, ale nie daje pogldu o cakowitym zuyciu materiau konstrukcyjnego. Dokonano
wic dodatkowego porwnania tzw. wskanikw efektywnoci fe wyraajcych si wzorem (1),
w ktrym n jest liczb belek w ustroju, a l dugoci belki. Takie porwnanie ma sens przy
zaoeniu, e przekroje belek s prostoktne, ich wysoko staa, a dobr przekroju do wartoci
momentu zginajcego odbywa si poprzez dostosowanie szerokoci belki.
(1)
Dla porwnania analizowanych konstrukcji z punktu widzenia stanu granicznego

uytkowania obliczono take maksymalne wartoci ugi . Oblicze dokonano przyjmujc
jednakowe sztywnoci belek i pyty stropowej dla wszystkich analizowanych przypadkw.
2.2 Wyniki analizy i wnioski
Wyniki analizy zostay przedstawione na rys. 5 w formie wykresw. Wartoci

analizowanych wielkoci wyraone jako funkcje zmiennej x, zostay wykrelone dla
poszczeglnych rodzajw konstrukcji rnymi liniami zgodnie z objanieniami zawartymi w tab. 1.
Jak wida z wykresw, wartoci funkcji dla rusztw z belek wzajemnie podpierajcych si
mieszcz si na og pomidzy wartociami dla konstrukcji pokrewnych. Przewaga rusztw z belek
przecinajcych si jest pozorna ze wzgldu na wiksze skomplikowanie pocze belek, ktre
musz by ksztatowane jako sztywne. W rusztach z belek wzajemnie podpierajcych poczenia
pomidzy belkami s przegubowe. Porwnanie z ukadem belek rwnolegych upowania do
stwierdzenia, e nieznaczny wzrost zuycia materiau na konstrukcj rusztu jest rekompensowany
mniejszym zuyciem materiau na wykonanie pyty stropowej.
a) b)
c) d)
Rys. 5. Rezultaty analizy dla stropw opartych na cianach: a) maksymalne momenty zginajce w belkach,
b) wskaniki efektywnoci, c) maksymalne momenty zginajce w pycie, d) maksymalne ugicia
3 ZASTOSOWANIE RUSZTW Z BELEK WZAJEMNIE PODPIERAJCYCH

SI W STROPACH OPARTYCH NA SUPACH
Belki rusztw omwionych w punkcie 2 s belkami swobodnie podpartymi na kocach

(rys. 6), obcionymi si skupion oraz obcieniem cigym (jego rozkad na dugoci belki
jest w konsekwencji kopertowego rozkadu obcienia powierzchniowego zmienny, ale na
rys. 6 dla uproszczenia toku mylowego przyjto, e warto tego obcienia jest staa).
Rys. 6. Optymalizacja rusztu z belek wzajemnie podpierajcych si poprzez oparcie go na supach

418 M. Piekarski
Wartoci momentw zginajcych s na caej dugoci belki dodatnie, a maksymalna

warto M1 - znaczna. Mniejsze wartoci momentw zginajcych uzyskuje si dla belki ze
wspornikiem. Optymalne jest takie podparcie belki, ktremu odpowiada rwno
maksymalnych wartoci momentw zginajcych dodatnich i ujemnych. Racjonalna adaptacja
tej idei w ruszcie z belek wzajemnie podpierajcych si oznacza podparcie rusztu na supach.
3.1 Analiza porwnawcza
Analiz porwnawcz wartoci momentw zginajcych w konstrukcjach opartych na

4 supach przeprowadzono w sposb analogiczny jak dla konstrukcji opartych na cianach.
Wzito pod uwag trzy typy konstrukcji o schematach przedstawionych w tablicy 2. Wyniki
zaprezentowano na rys. 7 tak samo jak w punkcie 2.2 dla rusztw opartych na cianach. Dla
poszczeglnych przypadkw obliczeniowych przyjto tak odlego y podpr od brzegu pyty,
dla ktrej maksymalne wartoci momentw zginajcych w belkach s najmniejsze.
Tablica 2. Schematy poddanych analizie porwnawczej konstrukcji wsporczych stropw opartych na 4 supach
Schemat
konstrukcji
Oznaczenie
na
wykresach
Rezultaty analizy wskazuj, e zastosowanie rusztw z belek wzajemnie podpierajcych

si w konstrukcji stropu opartego na 4 supach moe by zasadne dla pewnych wartoci
zmiennej x. Przekroje belek oraz cakowite zuycie materiau na wykonanie konstrukcji stropu
s, jak naleao si spodziewa, bez wzgldu na rodzaj ustroju nisze ni w przypadku oparcia
stropu na cianach. Mniej korzystne s wartoci momentw zginajcych oraz ugi w pycie
stropowej, co jest spowodowane tym, e znaczne jej fragmenty pracuj jak wsporniki.
3.2 Ruszty z belkami obwodowymi
Popraw wynikw dla pyty w stropach opartych na 4 supach mona osign

wprowadzajc dodatkowe belki podpierajce pyt wzdu obwodu. Zwiksza to w sposb istotny
cakowit ilo materiau niezbdnego do wykonania konstrukcji stropu. Rezultaty analogicznych
jak uprzednio analiz, otrzymane dla konstrukcji zbudowanych wedug schematw z tablicy 2, lecz
powikszonych o belki obwodowe, przedstawiono w formie wykresw na rysunku 8. Abstrahujc
od oglnego pogorszenia wskanikw fe dla samego rusztu, spowodowanych wymienion wyej
przyczyn, mona uzna, e i w tym przypadku ruszt z belek wzajemnie podpierajcych si moe
by dla pewnych wartoci x, wobec jego zalet, konstrukcj optymaln na tle konstrukcji
pokrewnych. Paradoksem jest tylko dugo belek obwodowych zaprzeczajca pierwotnej idei
tego rusztu jako konstrukcji dajcej si zbudowa z elementw krtszych ni konstrukcje
tradycyjne. W praktyce mona rozwaa zastosowanie rusztw tylko w takich stropach, ktrych
wymiary nie przekraczaj dugoci handlowych belek, a wic w przypadku ksztatownikw
walcowanych jako materiau konstrukcyjnego 15 m.
a) b)
300 900
f e [kNmm10 ]
M bi [kNm10 ]
-4
-4
800
250 700
200 600
500
150 400
100 300
200
50 100
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45
0.50
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45
0.50
x x
c) d)
1500 2000
M p [kNm x 10 ]
[110 ]
-4
-7
1300 1800
1600
1100 1400
900 1200
1000
700 800
500 600
400
300 200
100 0
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45
0.50
0.00
0.05
0.10
0.15
0.20
0.25
0.30
0.35
0.40
0.45
0.50
x x
Rys. 7. Rezultaty analizy dla stropw opartych na 4 supach: a) maksymalne momenty zginajce w belkach,
b) wskaniki efektywnoci, c) maksymalne momenty zginajce w pycie, d) maksymalne ugicia
a) b)
c) d)
Rys. 8. Rezultaty analizy dla stropw opartych na 4 supach (wariant z belkami obwodowymi): a) maksymalne
momenty zginajce w belkach, b) wskaniki efektywnoci, c) maksymalne momenty zginajce
w pycie, d) maksymalne ugicia
420 M. Piekarski
4 PODSUMOWANIE
Zbiorcza analiza rezultatw upowania do stwierdzenia, e w adnym z analizowanych

przypadkw, adna z analizowanych konstrukcji nie wykazuje jednoznacznej przewagi, gdy
wzi pod uwag wszystkie rozpatrywane wielkoci.
Ruszty z belek wzajemnie podpierajcych si mog by budowane z belek
o mniejszych przekrojach ni ustroje z belek rwnolegych, a ponadto generuj powstawanie
mniejszych momentw zginajcych oraz ugi w podpieranej nimi pycie. Przegrywaj z nimi
pod wzgldem cakowitego zuycia materiau niezbdnego na wykonanie konstrukcji.
Sytuacja wyglda najczciej odmiennie przy porwnaniu rusztw z belek wzajemnie
podpierajcych si z klasycznymi rusztami dwukierunkowymi. Naley jednak podkreli, e
poczenia belek w rusztach z belek wzajemnie podpierajcych si s wycznie poczeniami
przegubowymi, a wic z tego powodu atwiejszymi do wykonania od ksztatowanych jako
sztywne pocze w klasycznych rusztach.
Decyzja o zastosowaniu rusztu z belek wzajemnie podpierajcych si jako konstrukcji
wsporczej stropu moe by racjonalnie usprawiedliwion lecz zawsze indywidualn decyzj
projektanta, biorcego pod uwag aspekty innowacyjnoci konstrukcji, atwoci jej
wykonania oraz rachunku ekonomicznego.
PIMIENNICTWO
[1] Duvernoy S.: An Introduction to Leonardos Lattices, Nexus Network Journal, Vol. 10,
No. 1, 2008 str. 5-11
[2] www.rinusroelofs.nl
[3] Popovic-Larsen O: Reciprocal Frame Architecture, Elsevier, Oksford, 2008.
RECIPROCAL GRILLAGES AS STRUCTURES SUPPORTING SLAB FLOORS
Summary
Reciprocal grillages are built in such a way that each beam is supported on the previous
one and supports the next beam. They were applied in the Middle Ages in slab floors as a way
of covering a large span with the use of a structure built from wooden beams shorter than the
span. At that time nobody conducted their static analysis. The author tried to make such
an analysis and compared reciprocal grillages with traditional structures. In the analysis slab
floors are discussed as complexes of floor slabs and structures supporting them. The maximal
values of bending moments are recognized as the main measure of evaluation. The analysis
includes square floors of unit length of the squares side and loaded by unit surface load.
The comparison of the floors based on reciprocal grillages with the floors based on one-way
beams or classical two-way grillages has been made for floors supported on the walls and,
moreover, for floors supported on four columns.
Krzysztof WILDE1
Magdalena RUCKA2
Katedra Mechaniki Budowli i Mostw
Politechnika Gdaska
EKSPERYMENTALNA ANALIZA MODALNA

KONSTRUKCJI STADIONU W ZIELONEJ GRZE
STRESZCZENIE
W artykule przedstawiono badania eksperymentalne trybuny stadionu ulowego

w Zielonej Grze. Dynamiczne badania trybuny wykonano pod ktem okrelenia stref
rezonansu i eksperymentalnej identyfikacji postaci drga. W wyniku bada zidentyfikowano
funkcje przejcia w domenie czstotliwoci, wyznaczono czstotliwoci rezonansowe oraz
dokonano oceny wpywu obcie dynamicznych na konstrukcj trybun.
Sowa kluczowe: eksperymentalna analiza modalna, dynamika konstrukcji, rezonans
1 WSTP
Mecze ulowe nale do sportw wzbudzajcych ogromne emocje wrd kibicw.

Emocje te s szczeglnie widoczne podczas taca, jaki przyj si w zwyczaju na stadionie
ulowym w Zielonej Grze, ktry nazywany jest tacem Labado. W tacu tym kibice
kad rce na barki ssiada i wykonuj rwnoczesne podskoki. Czsto wykonywane s
podskoki z jednoczesnym przesuwaniem si poszczeglnych rzdw osb w lewo i prawo.
Kibice podczas taca wywouj si periodyczn o czstotliwoci ok. 2.2 Hz.
Taniec kibicw wykonywany jest na siedziskowych belkach elbetowych, na ktrych
znajduj si siedzenia. Belki siedziskowe opieraj si na belkach elbetowych (rys. 1), ktre
s gwnymi elementami nonymi. Pochya belka wolnopodparta, znajdujca si w dolnej
czci trybuny jest poczona przegubowo z grn belk wolnopodpart ze wspornikiem.
Gwne belki none wsparte s na fundamentach za porednictwem podkadek
elastomerowych. Do zakocze wspornikw belek gwnych przymocowane s stalowe supy
zadaszenia. Dach, ktrego cakowita rozpito, wynosi 12 metrw, wykonany jest
z dwigarw drewnianych. Stalowa balach trapezowa przymocowana jest do patwi
drewnianych.
Celem niniejszego artykuu jest eksperymentalne zbadanie czstotliwoci
rezonansowych trybun stadionu ulowego i okrelenie wybranych postaci drga. Badania s
________________________
1
wild@pg.gda.pl
2
mrucka@pg.gda.pl
422 K. Wilde, M. Rucka
ukierunkowane na cz elbetow konstrukcji stadionu [1, 2]. W badaniach uwzgldniono

wzbudzenia drga w postaci si harmonicznych oraz synchronizowanego ruchu kibicw.
Rys. 1. Badana trybuna stadionu ulowego oraz przekrj przez trybun stadionu ulowego
2 PROGRAM BADA
Przedmiotem bada bya wybrana sekcja trybuny stadionu ulowego o numerze K4

(rys. 1). Wyboru trybuny dokonano na bazie informacji dotyczcych bada dynamicznych
przeprowadzonych przez zesp z Uniwersytetu Zielonogrskiego. Pomiary drga
przeprowadzono w 9 punktach konstrukcji, w trzech z nich badano przyspieszenia w kierunku
pionowym, w kolejnych trzech badano przyspieszenia w dwch kierunkach, za w trzech
ostatnich punktach mierzono przyspieszenia trzykierunkowo, co dao cznie 18 kierunkw
pomiarw przyspiesze konstrukcji, rozmieszczonych jak na rys. 2. Kierunek 19 to
przyspieszenie mierzone na kocu wzbudnika (tylko podczas testw harmonicznych). Do
pomiarw uyto akcelerometry trjosiowe PCB T356B18 oraz przenony system do pomiaru
oraz analizy drga i dwiku LMS SCADAS (rys. 3). Dodatkowo wykonywano pomiary
przemieszcze za pomoc czujnikw indukcyjnych w punktach a5 i a8 (na kocu dwch
belek betonowych) oznaczonych odpowiednio symbolami d1 i d2.
Rys. 2. Rozmieszczenie punktw pomiarowych (a1 do a19) oraz pooenia wzbudnika (I do V)

Eksperymentalna analiza modalna konstrukcji stadionu w Zielonej Grze 423
Rys. 3. Aparatura pomiarowa oraz wzbudnik w ustawieniu nr I i w ustawieniu nr II
Badania pomiarowe obejmoway drgania od wymuszenia harmonicznego oraz

wymuszenia tacem kibicw. Obcienie harmoniczne wzbudzano za pomoc wzbudnika si
harmonicznych dostosowanego do pracy na elbetowej konstrukcji trybun. Wzbudnik
harmoniczny umieszczony by w piciu pozycjach na wysokoci rzdu 15, 23 oraz na kocu
trybuny (rys. 2, rys. 3). Wzbudnik znajdowa si nad osi belki elbetowej oraz
w rozpitoci midzy belkami. Dla pomiarw wzbudnikiem wymuszenie harmoniczne
przykadane byo w formie sinusoidy o pynnie regulowanej czstotliwoci od 1 Hz do 8 Hz.
Rys. 4. Wymuszenie kibicami w sekcji nr I+III
Przy pomiarach drga wymuszonych tacem kibicw (rys. 4) badano dwie formy
aktywnoci taniec Labado oraz synchroniczne podskoki. Ludzie biorcy udzia
w badaniach ustawieni byli w 9 kombinacjach ustawie. Na trybunie oznaczono trzy sekcje,
tzn. sekcja I: od rzdu 1 do 11, sekcja II: od rzdu 12 do 21 oraz sekcja III: od rzdu 22 do 25
cznie z osobami stojcymi na koronie stadionu. Zbadane zostao wzbudzenie trybuny przez
nieregularne, ale synchroniczne skoki ludzi. Ludzie skakali trzymajc si z barki, najpierw
powoli, pojedyncze skoki, a potem coraz szybciej dochodzc do niesynchronicznych szybkich
skokw wszystkich osb. Ta forma kibicowania jest nieformalnie nazywana Szkocj.
Druga forma kibicowania, zwana tacem Labado polega na piewaniu piosenki
i synchronicznych skokach zgromadzony ludzi. W tym przypadku sam pocztek taca
zaczyna si wolno, aby po parunastu sekundach przej w regularne synchroniczne podskoki
o staej czstotliwoci.
3 ANALIZA WYNIKW POMIARW
3.1 Wymuszenie harmoniczne
Celem bada byo okrelenie czstotliwoci rezonansowych trybuny. Po transformacji

pomierzonych danych do dziedziny czstotliwoci poprzez szybk transformat Fouriera
(metoda FFT) uzyskano reprezentacj czstotliwociow sygnaw. Jako wymuszenie
zastosowano funkcj sinus o zmiennej w czasie czstotliwoci od 1 Hz do 8 Hz, co
umoliwio wzbudzenie caego zakresu czstotliwoci z zakresu potencjalnie wzbudzanych
przez kibicw. Przykadowe sygnay w dziedzinie czstotliwoci dla punktw znajdujcych
si na kocu wzbudnika, na kocu belki elbetowej oraz na dachu pokazano na rys. 5.
Widoczne jest, i w badanym przedziale 2 Hz do 5 Hz, czstotliwoci rezonansowe to: 3.4
Hz, 3.9 Hz, 4.4 Hz oraz 4.6 Hz.
1.5
FFTa19[m/s ]
2
0.5
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f [Hz]
t [s]
-4
x 10
FFTa5[m/s ]
2
8
6
4
2
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f [Hz]
t [s]
-3
x 10
FFTa17[m/s ]
2
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f [Hz]
Rys. 5. Sygna pomiarowy w dziedzinie czstotliwoci od wymuszenia harmonicznego w kierunkach

mierzonych przyspiesze a19, a2 oraz a17
W celu wyznaczenia czstotliwoci rezonansowych, posuono si widmow funkcj

przejcia. Funkcja przejcia H ( ) zostaa obliczona jako iloraz amplitudy FFT
przyspieszenia zarejestrowanego na konstrukcji a do amplitudy FFT przyspieszenia
zarejestrowanego na wzbudniku p [3, 4, 5]:
a
H ( ) , (1)
p
Funkcje przejcia pokazuj relacj wyjciowej i wejciowej amplitudy sygnau

w dziedzinie czstotliwoci. Na rys. 6 przedstawiona jest cz urojona funkcji przejcia dla
pomiaru pionowego na kocu belki elbetowej (a15) oraz na dachu (a17). Widoczne s
wzmocnienia dla czstotliwoci 3.4 Hz, 3.9 Hz, 4.4 Hz oraz 4.6 Hz.
-3
x 10
1
imag(H5)
0
-1
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
f [Hz]
-3
-3
x 10
5
imag(H17)
-5
2 2.5 3 3.5 4 4.5 5
f [Hz]
-3
Rys. 6. Funkcja przejcia przy wzbudzeniu harmonicznym dla kierunku a5 oraz a17 (ustawienie wzbudnika nr I)
Na podstawie widmowych funkcji przejcia moliwe byo wyznaczenie postaci drga

(por. [3-5]). Informacja zawarta w czci urojonej funkcji transmitancji widmowej umoliwia
okrelenie zarwno ksztatu jak i kierunku postaci drga. Przykadowe postacie drga dla
czstotliwoci 3.4 Hz oraz 4.6 Hz pokazane s na rys. 7. Kierunki i wartoci przemieszcze
dla poszczeglnych stopni swobody pokazane s z pomoc wektorw i wartoci liczbowych.
Rys. 7. Postacie drga dla 3.4 Hz oraz 4.6 Hz
3.2 Wymuszenie tacem kibicw
Celem bada byo okrelenie, czy czstotliwoci drga generowanych przez kibicw s
bliskie czstotliwociom rezonansowym konstrukcji. Po transformacji pomierzonych danych
do dziedziny czstotliwoci poprzez szybk transformat Fouriera (metoda FFT) uzyskano
reprezentacj czstotliwociow sygnaw. Odpowied konstrukcji na wymuszenie w formie
taca Labado pokazano na rys. 8 (dla belki elbetowej) i rys. 9 (dla konstrukcji dachu).
Na wykresie transformaty Fouriera dla belki elbetowej widoczne s dwa wyrane piki przy
czstotliwoci 2.2 Hz i 4.4 Hz oraz kolejny mniejszy przy 6.6 Hz. Na wykresie transformaty
Fouriera dla konstrukcji dachu widoczny jest jeden wyrany pik o czstotliwoci 4.4 Hz oraz
kolejny mniejszy przy 6.6 Hz. Kibice skaczc z czstotliwoci 2.2 Hz, wzbudzaj kolejne
czstotliwoci harmoniczne (n 2.2 Hz, gdzie n = 1, 2, 3, 4, ).
Maksymalne amplitudy przemieszczenia przy wymuszeniu tacem Labado, gdy

osoby znajdoway si na czci wspornikowej trybuny (testy wykonywane byy przy
wypenieniu ludmi jednej sekcji trybuny) wyniosy: 5 mm dla pionowego przemieszczenia
swobodnego koca belki betonowej i 12 mm dla pionowego przemieszczenia swobodnego
koca dachu.
pomiar nr p18
2
1
a5 [m/s 2]
0
-1
0 10 20 30 40 50 60
t [s]
FFT a5 [m/s2]
0.4
0.2
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f [Hz]
Rys. 8. Sygna pomiarowy od wymuszenia kibicami w kierunku a5 (taniec Labado)
pomiar nr p18
5
2
a17 [m/s ]
0
-5
0 10 20 30 40 50 60
t [s]
FFT a17 [m/s2]
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f [Hz]
Rys. 9. Sygna pomiarowy od wymuszenia kibicami w kierunku a17 (taniec Labado)
4 WNIOSKI
Przeprowadzone eksperymentalne badania dynamiczne postaci drga (rzeczywistego

ksztatu postaci drga wasnych) oraz badania drga wzbudzonych przez synchroniczny ruch
ludzi pozwoliy na eksperymentaln identyfikacj dynamiki trybuny stadionu (zarwno czci
betonowej, jak i zadaszenia) oraz identyfikacj charakteru dynamicznej siy periodycznej
wywoywanej synchronicznym ruchem ludzi.

Na podstawie przeprowadzonych bada eksperymentalnych oraz analizy pomierzonych
sygnaw mona stwierdzi, e:
Na podstawie testw harmonicznych o pynnie regulowanej czstotliwoci w zakresie od
1 Hz do 8 Hz, wyznaczono, e konstrukcja trybun posiada strefy rezonansowe
w przedziale czstotliwoci od 2 Hz do 5 Hz, ktre znajduj si w strefie oddziaywa
dynamicznych wywoanych ruchem kibicw.
Postacie drga z dominujcym komponentem przemieszczenia pionowego gwnych
belek betonowych i swobodnego koca zadaszenia (drgania gitne elementw
konstrukcyjnych) zwizane s z czstotliwociami 3.2 Hz 3.4 Hz, 3.9 Hz i 4.6 Hz
(wyniki podane s z dokadnoci do +/-0.1Hz). Czstotliwo 4.4 Hz zostaa
zidentyfikowana na pomiarach na gwnych belkach betonowych, ale nie pojawia si
ona w sygnaach z punktw pomiarowych pooonych na zadaszeniu trybuny.
Najbardziej niekorzystnym, z punktu widzenia dynamicznego wzbudzenia drga
trybuny, jest ustawienie skaczcych ludzi w najwyszej sekcji trybuny (w rzdach
znajdujcych si nad wspornikiem betonowym rzdy od 22 do 25 oraz na koronie
stadionu) i jednoczenie w najniszym sektorze trybuny (rzdy od 1 do 11).
Najwiksze amplitudy drga zostay zarejestrowane podczas taca Labado tzn.
synchronicznych skokw ludzi przez duszy czas. W trakcie taca Labado wzbudzana
jest posta drga zwizana z czstotliwoci 4.4 Hz (drgania gitne o dominujcym
komponencie zwizanym z ruchem pionowym swobodnego koca zadaszenia oraz
ruchem pionowym koca wspornika betonowego).
Czstotliwo skokw w trakcie taca Labado wyniosa ok. 2.2 Hz w zrejestrowanych
seriach pomiarowych. Czstotliwo wzbudzanej postaci drga stanowi wielokrotno
czstotliwoci wymuszajcej siy dynamicznej.
Wymuszenia dynamiczne powstajce przy synchronicznym ruchu ludzi, zarwno te od
nieregularnych skokw jak i te od taca Labado nie powoduj znaczcego wzbudzenia
najniszych gitnych czstotliwoci drga wasnych trybuny postaci zwizanych
z czstociami 3.4 Hz i 3.9 Hz.
Zdaniem Autorw artykuu, powodem niepodanych drga trybuny jest zjawisko
wzbudzenia wyszej czstotliwoci harmonicznej tzn. wymuszenie o czstotliwoci
2.2Hz wzbudza posta drga zwizan z czstotliwoci ok. 4.4 Hz. Osoby taczce
Labado dostrajaj si do naturalnych drga trybuny wpasowujc si w poow
czstotliwoci 4.4Hz. Dokadne wpasowanie si czstotliwoci wymuszenia powoduje
relatywnie due amplitudy drga trybuny. Zjawisko synchronizowania si ruchu
pieszych z drganiami konstrukcji inynierskiej spotykane jest na kadkach dla pieszych.
Zjawisko wzbudzania wyszej harmonicznej czstotliwoci wasnej konstrukcji nie jest
tosame ze zjawiskiem rezonansu. Standardowa analiza dynamiczna obiektu nie
obejmuje koniecznoci sprawdzania wzbudzania wyszych czstotliwoci
harmonicznych, a ogranicza si do sprawdzenia czy czstotliwo siy wymuszajcej
znajduje si dostatecznie daleko od strefy rezonansu.
PIMIENNICTWO
[1] Wilde K., Rucka M., Rutkowski T.: Orzeczenie techniczne dotyczce eksperymentalnego
okrelenia czstotliwoci drga wasnych konstrukcji elbetowej stadionu ulowego
w Zielonej Grze, Politechnika Gdaska 2011.
[2] Wilde K., Rucka M., Rutkowski T., elazkiewicz J: Ekspertyza techniczna dotyczca
eksperymentalnego okrelenia formy drga wasnych konstrukcji trybuny stadionu
ulowego w Zielonej Grze z uwzgldnieniem oddziaywa grupy kibicw, Politechnika
Gdaska 2011.
[3] Rucka M., Wilde K.: Dynamika Budowli z przykadami w rodowisku MATLAB,
Wydawnictwo Politechniki Gdaskiej, 2008.
[4] Rucka M., Wilde K.: Application of continuous wavelet transform in vibration based
damage detection method for beam and plates, Journal of Sound and Vibration Vol. 297,
pp. 536-550, 2006.
[5] Chopra A. K.: Dynamics of Structures, Upper Saddle River, Prentice Hall 2001.
EXPERIMENTAL MODAL ANALYSIS OF ARENA STRUCTURE

IN ZIELONA GRA
Summary
The paper presents an experimental study of sports arena in Zielona Gra. The
synchronized dancing of a large number of fans caused large amplitude vibrations of steel and
concrete members of the stand. The experimental studies showed that the structure is sensitive
to vibrations and that large amplitude vibrations require complex experimental studies of
coupled vibrations that include characteristics of dynamic loading caused by dancing fans.

Bud 58 03 2 pw2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bud 58 03 2 pw2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ZESZYTY NAUKOWE

Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej

MECHANIKA MATERIAW I KONSTRUKCJI

STATECZNO NASYPU WZMOCNIONEGO CIAN

Celem artykuu jest przedstawienie wybranych elementw analizy statecznoci nasypu

Sowa kluczowe: nasyp, ciana gabionowa, powd

Przedmiotem bada jest nasyp ziemny ze skarp podpart cian wykonan

2 CHARAKTERYSTYKA OBIEKTU I SPOSB WYKONANIA BADA

Analizowane jest (gwnie w aspekcie statecznoci) zachowanie si nasypu ze skarp

3 REZULTATY ANALIZY STATECZNOCI

Rys. 4. Powierzchnia polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci obliczonym metod Felleniusa

Rys. 5. Powierzchnia polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci obliczonym metod Bishopa

Tab. 1. Zestawienie parametrw dotyczcych powierzchni polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci

Liczba Wspczynnik Wsprzdne punktw charakterystycznych Promie

Tab. 2. Zestawienie parametrw dotyczcych powierzchni polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci

Liczba Wspczynnik Wsprzdne punktw charakterystycznych Promie

Rys. 6. Powierzchnie polizgu o najmniejszym wspczynniku statecznoci przy maksymalnym poziomie

Z rysunku 6 wynika, e krzywa polizgu oszacowana wg teorii Felleniusa penetruje

Potwierdzono przydatno autorskiego programu numerycznego FILTR [2] do

[1] Balawejder A.: Program SZMFiB-Stateczno zboczy metod Felleniusa i Bishopa.

[4] Gabiony MACCAFERRI. Officine MACCAFERRI S.P.A. Polibeton Sp.z o.o.,

STABILITY OF GABION RETAINING WALL REINFORCING EMBANKMENT

PROBABILISTYCZNA OCENA PRZEMIESZCZE

Przedstawiono probabilistyczn analiz przemieszcze gowicy pala poddanego

Sowa kluczowe: Pal fundamentowy, przemieszczenie gowicy, metoda elementw

Jednym z istotniejszych kryteriw prawidowej pracy pala fundamentowego poddanego

decydujce znaczenie dla prawidowego funkcjonowania pala w caoci konstrukcji ma

2 OPIS MODELU NUMERYCZNEGO

Pojedynczy pal jest modelowany w przestrzeni trjwymiarowej za pomoc programu

Rys. 1. Schemat zastosowany w obliczeniach numerycznych

L={4.0 ,8.0 ,12.0} m, za jego rednica we wszystkich rozpatrywanych sytuacjach wynosia

3 KONSTRUKCJA POWIERZCHNI ODPOWIEDZI

Podstawowym problemem w ramach tego stadium jest pytanie, jakie jest

p F PU X 1 , X 2 ,..., X N u max (1)

Funkcj U w rwnaniu (1) nazywamy funkcj stanu granicznego. W analizowanym tu

gdzie E(U) oznacza warto oczekiwan funkcji U, X jest wektorem N zmiennych

Do przeprowadzenia oblicze w ramach niniejszej pracy uyto programu NLIN 2

Y B5 tanh( B1 X 1 B2 X 2 B3 X 3 B4 ) B10 tanh( B6 X 1 B7 X 2 B8 X 3 B9 )

Posiada ona czternacie wag B = (B1,,B14). Wartoci wag, na podstawie wynikw

Tab. 1 Wyznaczone wartoci wag sieci neuronowej

Wagi sieci neuronowej Warto

4 OBLICZENIA WSKANIKW NIEZAWODNOCI I CZSTKOWYCH

Tab. 2 Rekomendowane wartoci indeksw niezawodnoci w stanach granicznych uytkowalnoci

Koszty zapewnienia Konsekwencje awarii

Projektant okrelajcy potrzebn dugoci pala dla zadanego prawdopodobiestwa

gdzie 0 jest dystrybuant standardowego rozkadu normalnego. Procedura ta umoliwia

Zmieniajc H w procedurze programu realizujcego obliczenia prawdopodobiestw

E = 5.0 MPa E = 7.5 MPa E = 10 MPa

Przedstawiona procedura pozwala na taki dobr dugoci pala, aby

natomiast oszacowanie wartoci wspczynnikw materiaowych dla pali o rnych

PROBABILISTIC ASSESSMENT OF PILE HEAD DISPLACEMENTS UNDER

GEOTECHNICZNA OCENA GRUNTW PODDANYCH

Analizujc stateczno zbocze moemy zauway, e zachowuje ono globaln

Sowa kluczowe: pezanie, zbocze, deluwia, koluwia,

Spezywanie zalicza si do powierzchniowych ruchw masowych wedug

Dla zbocza z gruntu spoistego o jednolitym skonie i paskiej powierzchni pezania

Rys. 1. Schemat obliczeniowy

h ' s 2 tg ' c '

< < ', (3)

Warto mona uzna za prg pezania i odpowiada on poziomowi wytrzymaoci

Powysze zjawisko mone wystpi np. w skaach fliszowych. Wspczynnik pewnoci

(h ' s 2 u )tg ' c '

gdzie u jest cinieniem hydrostatycznym wody liczonym od powierzchni terenu; pozostae