You are on page 1of 53

Obradoiro

Introducin Aprendizaxe-Servizo na
Universidade

Miguel A. Santos Rego

Mar Lorenzo Moledo


Obxectivos

- Contribur ao coecemento da Aprendizaxe-Servizo como metodoloxa


innovadora na educacin en xeral e no desenvolvemento do currculo
universitario en particular.
- Analizar as potencialidades pedagxicas da ApS no EEES.
- Explorar as posibilidades da aprendizaxe-servizo como canle de
desenvolvemento cognitivo, afectivo e tico dos estudantes de ensino
universitario.
- Desear un proxecto de ApS adaptado s diferentes ensinanzas.
Contidos
1. Que a ApS?
2. A ApS na universidade: orixes e desenvolvemento
3. A ApS como metodoloxa para o desenvolvemento de competencias de
aprendizaxe
4. A elaboracin dun proxecto de ApS
Catro cuestins

Porque falar da ApS na Universidade?

Que modelo pedagxico?

Que ApS?

Que non ApS?


Porque falar da ApS na
Universidade?
O marco poltico-institucional

1999

Declaracin de Boloa Modelo de Universidade Europea

2007

Cumbre de Londres Dimensin social das universidades

2012
Declaracin de Bucarest

Necesidade de favorecer as condicins que


fomenten a aprendizaxe centrada no estudante,
os mtodos de ensinanza innovadores e o
entorno propicio e estimulante de traballo e
aprendizaxe
Conferencia de reitores das Universidades espaolas (2002)
CRUE-CADEP (Comisin sectorial da CRUE para la Calidad
Ambiental, el Desarrollo Sostenible y la Prevencin de
Riesgos en las Universidades (CADEP)

Aprobacin documento de apoio a ApS na categora


de documento tcnico por parte da CADEP (Comisin
de Sostenibilidade): Recomendacins para o proceso
de institucionalizacin ApS
(Len, maio de 2015)

Estatuto do estudante universitario Estatutos da UdeVigo


Estatuto do Estudante Universitario

As universidades deben favorecer prcticas de


responsabilidade social e cidadana que combinen
Art. 64.3
aprendizaxes acadmicas nas diferentes titulacins con
prestacin de servizo na comunidade orientado mellora
da calidade de vida e a inclusin social

CADEP-CRUE

A Educacin Superior unha ferramenta clave para promover o


desenvolvemento humano e neste senso, entenden a ApS como unha
estratexia valiosa para impulsar prcticas de responsabilidade social e
cidad que combinen aprendizaxes acadmicos nas distintas titulacins
coa prestacin de servizos comunidade, orientados mellora da
calidade de vida e a inclusin social
A terceira misin da universidade

A Universidade deber replantexarse a sa misin e eficacia


pedagxica, dado que debe facer fronte aos novos retos
sociais
Formacin de cidadns europeos
comprometidos

Desear e desenvolver estratexias pedagxicas para


mellorar a aprendizaxe de competencias cvicas nos
estudantes

Calidade da formacin universitaria


O EEES

EEES Cidadana Formacin universitaria

profesional (coecemento tcnico) formacin cvica

A formacin para a cidadana non so implica que o


universitario sepa sobre temas cvicos, se interese
por cuestins que afectan sociedade ou amose Competencias
actitudes e sexa moralmente sensible ante o mundo
que o rodea; tamn debe ser capaz de implicarse
nese mundo, debe saber comprometerse en
proxectos de cidadana activa e debe atreverse a
cambialo e transformalo
Que cidadns?

Respetuosos/as co medio
Responsables

Activos/as
Crticos/as e solidarios/as

Abertos/as
Interculturalidade Comprometidos/as
equidade

CIDADANA INTERCULTURAL
O marco laboral

Desde o mundo profesional demandase universidade que


proporcione posibilidades formativas que axuden aos
alumnos/as a desenvolverse na vida profesional e cvica

Programas de movilidade
Responsabilidade social corporativa

Voluntariado corporativo
Que opinan os empleadores?

Na seleccin de mozos universitarios demandantes do primeiro emprego,


os tcnicos ou responsables de seleccin de persoal avalan un conxunto
de criterios compostos por:

Competencias tcnicas (formacin universitaria slida)


Valores e Competencias transversais
Formacin complementaria

As competencias transversais consideradas como moi importantes


polas organizacins son:

Capacidade de aprendizaxe
Traballo en equipo e cooperacin
Responsabilidade no traballo
Actitude positiva e optimismo
Flexibilidade/capacidade de adaptacin a novos entornos
Resolucin de problemas
Proxecto REFLEX

As competencias requeridas polo mercado laboral dos distintos pases


europeos son moi semellantes.

Os mercados laborais se han unificado moito antes que os sistemas


educativos

Relacionadas co coecemento
Relacionadas coa innovacin
Competencias Relacionadas coa xestin do tempo
Organizativas
Comunicativas
Que modelo pedagxico?
Que modelo pedagxico?

Aprendizaxe baseado en competencias

saber saber facer saber ser saber convivir

Formar ao universitario

Competencias acadmicas Competencias cvico-sociais


Competencias profesionais

Cambio metodolxico claro no proceso de ensino-aprendizaxe

Metodoloxas activas e participativas centradas na Cambio no rol do


aprendizaxe profesorado
Que competencias cvico-sociais?

Naval e Ugarte (2008-09)

Observacin
Liderazgo
Crtico Toma de decisins Anlise
Integridade
Reflexin

Competencia
cvica Traballo en equipo
Habilidades de comunicacin
Participativo Habilidades de negociacin
Resolucin de problemas
Iniciativa

Coecementos, hbitos, actitudes e habilidades


Formas de organizacin das tarefas de aprendizaxe

Cambio na cultura docente

Enfoque expositivo Enfoque


constructivista/cooperativo e
contextual

Ensino Aprendizaxe
Informacin unidireccional Interaccin
Aprendizaxe-servizo
Coecer Coecer e adquirir
Aprendizaxe conciencia
cooperativa
Da aula Aprendizaxe baseada en
Realidade
problemas
Exposicin Solucin de problemas
Individualismo Cooperacin
Que ApS?
Comezamos:
experiencias 1-2-3-4-5
Qumica na natureza e na
sociedade
Departamento de Qumica Inorgnica, Facultad de Qumica,
Pontificia Universidad Catlica de Chile, Santiago, Chile.

Servizo Aprendizaxes

Desenvolver actividades Traballo en equipo, compromiso


didcticas para nenos de social aprendizaxes
cuarto ano de significativos referentes aos
ensino primario en + obxectivos
situacin de asociados materia
vulnerabilidade social do
municipio de La Pintana
APQUA (Aprendizaje de los
Productos Qumicos, sus Usos y
Aplicaciones)
Es un proyecto educativo dirigido a toda la poblacin,
centrado en los productos y los procesos qumicos y en el
Desde 1999
riesgo que su uso representa para las personas y para el
medio ambiente

Servizo Aprendizaxes

Estudiantes colaboran como Formacin en la mejora de la


formadores ambientales en una gestin de los residuos urbanos y
campaa de sensibilizacin ciudadana + en la importancia para preservar
para la mejora de la gestin de los el medio ambiente
residuos de sus municipio

http://www.etseq.urv.cat/apqua
Proxecto Agricultura Urbana
Vamos a promover a alimentacin saudable e a recuperar a tradicin
agrcola da nosa comunidade!

Mozos e mozas cultivan frutas e verduras en espazos abandonados e


difunden o seu consumo na comunidade.
Universidad Escuela Los
del Cauca- Comuneros
Colombia

Algns resultados
200 familias de Popayn teen aprendido a cultivar as sas
hortas caseras e a mellorar os seus niveis nutricionais
Recuperacin do cultivo tradicional e consumo do guandul
(garbanzo).
Transferencia de tecnoloxas para o aproveitamento
da enerxa solar en comunidades rurais ailladas da
rexin andina da Provincia de Salta

Universidade Nacional de Salta, Facultade de Ciencias Exactas,


Salta
Carreiras: Licenciatura en Enerxas Renovables, en Nutricin;
Inxeeira en Recursos Naturais, Inxeeira Agronmica.

Ctedras: Introducin s Enerxas Renovables, Sade Pblica,


Instituto de Investigacin en Enerxas Non Convencionais
(INENCO-UNSa-CONICET).
Na zona andina saltea, as
comunidades rurais mis ailladas non
teen acceso s fontes convencionais
de enerxa, e gastan un enorme
esforzo econmico e fsico para dispor
de combustible. A lea liviana e pouco eficiente, e a
sa utilizacin xera unha progresiva
degradacin do solo. En moitos casos
os ambientes interiores contaminanse
con fume polo uso de fogns, e as
familias vense obrigadas a usar agua
A Universidad Nacional de Salta ven a temperaturas prximas a cero.
desenvolvendo desde fai 30 anos importantes
avances en investigacin e docencia sobre
enerxas renovables. Estudantes e docentes da
Licenciatura en Enerxas Renovables aplican os
seus coecementos ao deseo e instalacin de
dispositivos tecnolxicos baseados no
aproveitamento da enerxa solar para mellorar a
calidade de vida de catro comunidades rurais
Sobre 200 persoas se teen beneficiado coa instalacin
de 32 calefns solares en escolas, centros comunitarios
e vivendas, as como dun colector solar de 600 litros de
agua para un lavadero comunitario e unha cocia
comunal e un forno nunha escola albergue
Proxecto da Facultade de Ciencias veterinarias da
Universidad de Buenos Aires

Proxecto da Facultade de Veterinaria da USC e a


Protectora de animais
Diferentes definicins de ApS

A ApS como un programa de intervencin sobre a comunidade


para desenvolver optimamente as capacidades
programa
persoais e cvicas do alumnado

un xeito de entender o crecemento humano, un


A ApS como xeito de explicar a creacin de lazos sociais e un
filosofa camio para construr comunidades humanas
mis xustas e convivenciais

A ApS como pretende determinar que tipo de mecanismos


pedagoxa poen en marcha os educadores, dicir,
destacar os dinamismos psicopedagxicos a
travs dos cales o alumnado se educa
Que a ApS?

A aprendizaxe servizo unha proposta educativa que


combina procesos
unha prctica de na
educativa aprendizaxe
que os rapaces ee as
derapazas
servizo
aprenden
comunidade
mentras nunnecesidades
actan sobre nico proxecto ben artellado
reais da contorna no de
coa finalidade
que os participantes aprenden
mellorala vez que traballan en
necesidades reais da contorna coa finalidade de
mellorala (Puig et al., 2007)

Aprender facendo un servizo comunidade

Aprendizaxe Servizo
Que a ApS?

Nas propostas de ApS combinanse

Entrenamento na
Aprendizaxe de contidos
disponibilidade por
movilizalos en contextos
reais

Xeranse prcticas que poden ser bos


espazos de aprendizaxe cooperativa e Competencias
colaborativa, de anlise crtica e social da transversais
contorna, toma de decisins
En que se fundamenta? As aprendizaxes

Unha maneira de entender a cidadana: baseada na


participacin activa e a contribucin mellora da calidade
de vida da sociedade

Unha maneira de entender a aprendizaxe: baseada na


responsabilidade social, a exploracin, a accin e a
reflexin

Unha maneira de entender a educacin en valores:


baseada na vivencia, a experiencia e a construccin de
hbitos
En que se fundamenta? O servizo
comunidade

Basease na deteccin dunha necesidade real da contorna

Require un traballo en rede con asociacins e institucins


da comunidade

Insprase nun sentido de reciprocidade, non de paternalismo nin


de segregacin

Require un compromiso concretado nunha accin clara


de servizo aos demais
Requisitos bsicos Aprendizaxes posibles

Aprendizaxe Aprender a coecer


Servizo Aprender a facer
Proxecto Aprender a ser
Participacin activa Aprender a convivir
Reflexin Aprender a emprender
Que non ApS?
Que non ApS?

Voluntariado

Traballo de campo
Movilizarse e contribur de forma
voluntaria a recuperar unha praia
despois dun verquido facer un

SERVIZO COMUNIDADE
Investigar, por medio do traballo de
campo, as caractersticas da nosa
costa, as causas do verquidos, as sas
consecuencias sobre o medio, e sacar
conclusins, facer unha

Aprendizaxe prctica
Contribuir a recuperar a praia ao
mesmo tempo que se descubren
as caractersticas do medio;
investganse as causas e
consecuencias e se sacan
conclusins, facer

Aprendizaxe-servizo
ApS non exactamente voluntariado

Parcese ao voluntariado pero non o

Voluntariado ApS

2 obxectivos
prioritarios
1 obxectivo
prioritario

Servizo comunidade Servizo + Aprendizaxe


comunidade
ApS non exactamente traballo de campo

Parcese ao traballo de campo pero non o

Traballo de campo ApS


1 obxectivo
prioritario

2 obxectivos
Aprendizaxe Servizo prioritarios
+ Aprendizaxe
comunidade
Que non ApS?

Voluntariado S Aprendizaxe Servizo


E
R
V
- APREND I ZAXE +
Z
O

Actividades voluntarias Traballo de campo


espordicas

-
ApS na Educacin Superior: rigor
acadmico+compromiso social

Docencia

ApS

Investigacin Extensin
Modelos institucionais de boas
prcticas

ApS como actividade voluntaria dunha materia

ApS como requisito para graduarse nalgunha


carreira ou universidade
ApS como parte da oferta institucional dunha
facultade ou universidade
Para quen til?
Favorece a aprendizaxe significativa
Alumnos/as Mellora a motivacin
Promove o desenvolvemento persoal e social

Facilita a avaliacin das competencias bsicas


Profesorado Favorece a relacin entre Universidade e comunidade

Organizacins Difunde os seus valores e as causas que promoven


Reforzan a sa accin transformadora
sociais
Mellora as condicins de vida das persoas
Comunidade Reforza o sentimento de pertenza dos seus membros
Estimula a participacin cidad
Rematamos:
experiencias 6-7-8-9-
10-11
ApS en Lenguaje Visual 3, Facultad de Bellas Artes,
Universidad Nacional de La Plata, Arxentina

Traballo final: produccin de libros infantis e cortos


animados para nenos en hospitais, escolas e
organizacins comunitarias.

Premio Presidencial Prcticas educativas solidarias na Educacin Superior

www.lenguaje visual3.blogspot.com
Proxecto na EPS da USC

Xestin do medio natural

Aplicacin/modelo tcnico de xestin forestal:


Certificacin Forestal a unha Comunidade de Montes
ApS en Harvard Law:
requerimento obrigatorio

Asesoramento legal a inmigrantes

Asesoramento a vctimas do furacn Katrina

http://www.law.harvard.edu/current/careers/opia/services/about-opia.html
Proxecto na Facultade de
Formacin do Profesorado da USC
Proxecto de colaboracin coa Organizacin
de Ciegos Espaoles (ONCE): creacin de
contos e maquetas inclusivas

http://www.usc.es/gl/centros/ffp/modules/events/news_0005.html
ApS na Escola Tcnica Superior
de Enxeara
Administracin Avanzada de Sistemas e
Redes
Grao en Enxeara Informtica

Instalacin e avaliacin comparativa de ferramentas de mensaxera,


configuracin de servidores de aplicacins web, configuracin de web
de preguntas e respostas, elaboracin de seminarios de instalacin de
sistemas operativos, configuracin dun servidor de integracin
continua de software,.
Bioqumica: ensear para
aprender
Alumnos de 1 de Veterinaria aprenden Bioqumica preparando os temas
de forma clara, sencilla e cunha linguaxe comprensible, e formen a
persoas maiores en Residencias, Centros de Da, Asociacins

A mellor forma de aprender a necesidade de adquirir os


coecementos axeitados para transmitrllos a outras persoas.
Algunhas conviccins
A ApS un descubrimento, non un
invento: moitas escolas, profesores e
entidades sociais o practican sen sabelo.

A ApS fcil, non difcil: hai proxectos


grandes e proxectos pequenos.

A ApS e debe ser patrimonio de todos e


todas.
Moitas grazas

www.usc.es/esculca

You might also like