KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3 SAYFA PAGE 11-32

KAVRAM ALANLARI AISINDAN KIBRIS TRKLERNCE HAYVANLARA

VERLEN ADLAR
Grkan GMATAM*

ZET
Bu incelemede Kbrs Trk halknn doal yaamda hayvanlara verdii adlar kavram
alanlarna gre deerlendirilmitir. Ayrca bu adlar Trkiye Trkesiyle karlatrlm,
benzerlikler belirlenmitir. Tm bunlar yannda, belirlenen szcklerin standart dilde ve zooloji
bilimindeki adlarna da atf yaplmtr. Bykba ve kkba hayvanlar, kmes hayvanlar,
kular, srngenler, tatl ve tuzlu su canllar vb. belirlenerek bunlara dhil olan hayvanlarn
adlandrlmasnda izlenen yollar saptanmtr. Bylece, Kbrs Trk halknn doay gzleme
ve buradaki canllar adlandrmadaki eilimleri belirlenmi, konu dhilinde etkileime getii
kltrlerden ne kadar etkilendiine cevap aranmtr.
Anahtar Kelimeler: Kbrs Azlar, Hayvan Adlar, Kavram Alan.

THE NAMES GIVEN TO THE TURKISH CYPRIOT PEOPLE ANIMALS FOR AREAS
OF THE CONCEPT
11
ABSTRACT
In this review the names of the Turkish Cypriot people, the concept of natural life, the
animals were evaluated according to the fields. In addition, Turkey Turkish, these names are
compared, similarities were determined. Along with these, the words in the names of the
standard language, and making a reference to the science of zoology. Bovine and ovine
animals, poultry, birds, reptiles, freshwater and saltwater creatures and so on. these included
the naming of the animals was monitored by determining the methods. Thus, the Turkish
Cypriot people living nature observation and naming trends identified here, within the subject
is affected by how cultures interact passed try to answer.
Keywords: Cypriot Turkish Dialects, Animal Names, Concept Space.

Giri
Tabiat ile i ie yaayan Trk milletinin sosyal ve ekonomik hayatnda hayvanlar
ayrcalkl bir yere sahiptir. Yllar yl geimini hayvan yetitiriciliiyle srdren Trkler, var olma
mcadelelerinde en byk fayday hayvanlardan grm, efsanelerinde, destanlarnda,
inanlarnda onlara birok semboller ykleyerek kltrel kimlik kazandrmtr 1. Kk ve
bykba hayvan yetitiriciliiyle dier tarm etkinlikleri en nemli ekonomik faaliyetleri arasnda
olmu, Anadolunun hayvan eitlilii ve ehil hayvan yetitirmeye olan elverililii bugne kadar
sren ura alanlarn getirmitir.

*
Dr., Girne Amerikan niversitesi, Etim Fakltesi, E-posta: gurkangumusatam@gau.edu.tr.
1
Levent Doan, Trk Kltrnde Hayvanlar ve Hayvan simleri, Trk Dnyas Dil ve Edebiyat Dergisi, TDK
Yaynlar, Ankara 2002/2, s. 615.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

Kbrs Trklerinin atalar da Anadolunun farkl kelerinden Kbrsa gp yerleirken

yaam biimlerini buraya tamtr. Bylelikle topraa, tarm ve hayvan yetitiriciliine dayal
yaam biimi gnmze kadar sregelmitir. Geimini tarm ve hayvanclktan kazanan halkn
hayatnda bunlar ayr birer deer kazanmtr. Neticede, hayvanlara verilen deer szl ve yazl
tm rnlerine de yansmtr:
ift ubuk sahibi kyl, paa; Yetkin kz, byk saban;
Davar sahibi kyl, vezir; Byk saban, derin izi,
2
Her ikisine de sahip sultandr. Derin izi, byk ekin.3
Ancak, byk ve kkba hayvancln gnmzde eitli nedenlerle skntya girdii
Kbrsta, deien yaam biimi insanlarn geim kaynaklarnn deimesine neden olmutur.
Kresel snmayla gelen iklim deimeleri ve ekonomik ihtiyalarn farkllamas, krsal yaamdan
kentlemeye doru hzl bir deiimi yaratmtr. Neticede krsal kesimden kente doru ynelme,
tarm ve hayvanclktan uzaklamaya yol amtr. Bu uzaklama gen neslin dilinde kavram
alanlarnn daralmasyla kout gitmektedir. O yzden tm bu sz varlnn derlenme ve
incelenmesi, kaybolmadan kayda alnmas nem tamaktadr.
KKTC Devlet Planlama rgtnn (DP) 2004 yl verilerine gre lke nfusunun halen
% 40,4 krsal blgelerde yerlemi olup toplam alan nfusun % 14,5i tarm sektrnde
istihdam edilmitir4. KKTCdeki 950,000 dnm ekilebilir arazinin 2006 yl verilerine gre
105,000 dnm (%11) hayvanlk yem retiminde kullanlmtr. Baka deyile krsal blgelerde
yaamaya devam eden nfusun nemli blm geimini hayvanclk faaliyetleri dnda
geirmektedir. Ada corafyasnn kkl, merkezlerle krsal kesimler arasnda ulamn
kolayl krsal kesimlerde yaayanlarn hayvan yetitiricilii ve tarm dndaki faaliyetlerle
12
ilgilenmesini kolaylatrmtr. Annan Plan sonrasnda yaanan inaat patlamasyla yaplamalar
doann tahribatna neden olmutur. Kylerin birletirilerek belediyelere balanmasnn ardndan
buralarn da ehreleri deimi, kyler kk birer kent grnm kazanmaya balamtrlar.
zetle bu gelimeler Kbrs Trk insannn doaya dnk yaamdan kopuunu getirmitir.
Kbrs Trkleri arasnda birou artk unutulmaya yz tutmu hayvan adlar, gemite
onlarn kavramlatrmada izledii yollarn canl birer tandr. Gl gzlem becerisine sahip olan
halk, doay kendi ihtiyalarna gre ekillendirirken bu becerisini dile yanstmtr. Bir taraftan
hayvanlara ad verirken dier yandan onlar insanlar iin birer sfat olarak grmtr. nsanlarn
vasflar, davranlar, fiziksel zellikleri doadaki hayvanlara benzetilerek aktarlm, bu yolla
somutlatrlmtr. nsann beenilen veya beenilmeyen ynleri menfi ya da mspet birer
benzetmeye konu olmutur.
Hayvan adlarnn olumsuz anlaml, argo kullanmlarn lnl dile ait argo
szlklerimizden gzlemliyoruz. Trkiye Trkesinde angut, bldrcn, keklik, kerkenez gibi
kulardan tavuk, hindi, rdek, kaz gibi kmes hayvanlarna; kei, kuzu, inek, kz gibi byk ve
kkba hayvanlardan, ay, akal, geyik gibi yaban hayvanlarna ve kefal, sazan, uskumru gibi
balk adlarna varncaya kadar pek ok hayvan ad argo kullanma sahiptir5. Elbette hayvan adlar

2
Hasan Rifat Siber, Kbrs Trklerinin Tarmsal Folkloru, Halkn Sesi Basmevi, Lefkoa 1983.
3
age, s. 22.
4
Meryem Bata, KKTC St ve St rnleri retiminde Souk Zincir Uygulamasnn Etkileri, Yakn Dou
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits nsan Kaynaklar Ynetimi (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Lefkoa
2007, s. 6.
5
Selcan Salk, Trkmen Trkesinde Hayvan Adlarnn Olumsuz Anlamda Kullanmlar zerine, Acta Turcica,
2009, S: 2/1, s. 17.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

sadece olumsuz anlaml deildir. Birok hayvan ad da insann cesaretini, yiitliini, gzelliini
anlatmak iin kullanlmtr. Grlyor ki hayvanlarn, zellikle de kkba ve bykba
hayvanlarn hayatmzdaki yeri onlar beslememiz, st, et ve dier rnlerinden faydalanmamzla
snrl deildir6.
Kbrs Trklerince iri kym, kaba davranl kiilere kz; cildinde lekeler bulunanlara
batsali/badsalo; gzleri renkli kiiler iin bayku; haarlk yapan kiiler iin bulara subba;
ufak tefek kiilere bulli; anlaysz, sakar kiiler iin eek 7 gibi takma adlar kullanmas,
benzetmede hayvanlardan yararlanmas da bahsettiimiz bu anlayn, ayn gzlem ve
kavramlatrma srecinin sonucudur. Deyimler arasndan tavuk karanlna uramak; tavuklar
yatmadan rnekleri de hayvan adlarnn dier sz varln oluturmadaki yerini gstermektedir.
Teklifsiz konumada, yaknlk samimiyet bildirmek iin bullim, ksrak gibi ifadeler de hayvan
adlarnn kavram alan snrlarnn genilemesiyle ilikilidir.
Bu incelemede hzl bir dnm iine giren, krsal yaamdan kent hayatna geen Kbrs
Trklerinin kullanmdaki ya da kullanmdan kalkmak zere olan hayvan adlar taranarak/
derlenerek kavram alanlarna gre snflandrlmtr.
ncelemeye alnan hayvan adlar belirlenirken Kbrs Trk azlar zerinde hazrlanan
szlkler ve halk bilimiyle ilgili almalar taranm, buralardan derlenen malzeme yannda
kaynaklara gememi olanlar da aratrlarak onlarn da unutulmadan kayt altna alnmasna
allmtr. Hayvan adlar kavram alanlarna gre incelenmitir. Bundaki hedef halkn
kavramlatrmadaki eilimini, gzlem yeteneini sergilemektir.
ncelemede zerinde durulan konulardan biri de ortak sz varlnn saptanmasdr. ki
ynl durulan bu nokta, diller aras etkileim ve ortak kltr/ dil balarnn saptanmasna
yneliktir. Bu hedefle Trkiye Trkesiyle karlatrmaya gidilmi, Kbrs Rumcasndan ve dier 13
yabanc dillerden alnan kelimeler gsterilmitir.
I. Trkede Hayvan Adlar ve Adlatrmada zlenen Yollar
lk yazl kaynaklardan itibaren hayvanclkla, zellikle de kkba hayvanclkla
uratn bildiimiz Trk ulusunun bu alanda zengin bir sz varl 8 ve bu sz varln meydana
getirirken izledii belli bal yollar9 vardr. Tm bu yollar Kbrs Trk kltrnde de ayn ekilde
var olagelmitir. Genelde Trk ulusunun10 zelde ise Kbrs Trklerinin hayvanlara ad verirken
hareket noktalar yle sralanabilir:
a. Renginden hareketle adlandrma.
b. Belirgin bir uzvundan hareketle adlandrma.
c. Beslenme eklinden hareketle adlandrma.
d. rettiklerinden hareketle adlandrma.
e. Yaadklar evre ve zamandan hareketle adlandrma.

6
Nergis Biray, Hayvanclk Terimleri ile lgili Bir Makale ve Baz Kkba Hayvanclk Terimlerimiz, Milli Folklor,
2000, S: 46, s. 61.
7
Mustafa Gkeolu, Kbrs Trk Takma Adlar ve Unvanlar Szl I-II, Galeri Kltr Yaynlar, Lefkoa 2007.
8
Kutadgu Biligin sz varl iinde 395 tane hayvan adna rastlanmas, DLTde 650 civar hayvan ad ve hayvanclkla
ilgili kelimenin gemesi bu zenginliin sadece birka kantdr.
9
Nergis Biray, age, s. 61.
10
Keml Gler, Kmsul-Muht Tercmesindeki Trke Hayvan simleri, (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
Seluk niversitesi, Konya 1988, s. 16.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

f. Hareketleri itibariyle adlandrma.

g. kardklar seslerinden hareketle adlandrma.
h. Cinsiyetinden hareketle adlandrma.
i. Yandan, ka aylk olduundan veya belirgin bir dneminden hareketle adlandrma.
j. Tr dikkate alnarak adlandrma.
Sralanan bu maddelerden bazen biri bazen de birka bir araya gelerek hayvanlara ad
vermede dikkate alnmtr.
II. Kavram Alanlar Bakmndan Hayvanlara Verilen Adlar
Aada sralanan hayvan adlar arasndan Kabatan szlnden tespit edilenler yanna
* iareti, Hakeriden yararlanlanlarn yannaysa ** iareti konulmu, ilgili kaynaklarda bunlara
alfabetik olarak ulalabildii iin sayfa numaralarnn belirtilmesine ihtiya duyulmamtr.
1. Bykba Hayvanlara Verilen Adlar
St ve et retiminin gemiten bugne devam ettii Kbrsta stte belirtilen nedenlerle
bykba hayvan yetitiricilii ve ona bal olarak st rnlerine dayal retim yllara gre
azalmtr. Buna ramen sz varlndaki kavram zenginlii orta kuakla yal kuan aznda
korunmaktadr. Bykba hayvan adlar verili nedenleri dikkate alnarak yle deerlendirilebilir:
1.1. Belirgin Bir Uzvundan veya Fiziksel / Biyolojik zelliinden Dolay
Adlandrlanlar
1.
dve*11, dourabilme yana gelmi olmasna ramen henz doum yapmam inek.
14 2.
yldamc/ yldamcl*, her yl douran inek.
1.2. Yaad evre veya Zamandan Hareketle Adlandrlanlar
3.
gar inei, Kbrsa Trkiyeden getirilen ve Adadaki inek rkna gre daha ok st
veren bir tr.
1.3. Cinsiyet Dikkate Alnarak Adlandrlanlar
Hayvanlarn diil veya eril olmalarna ayrca dikkat edilmi, bykba hayvanlar
cinsiyetlerine gre adlandrlmtr. Geimini bykba hayvan yetitiriciliinden salayan ada
halknn bu trden kavramlara dikkat ettii anlalmaktadr.
1.3.1. Diil Hayvanlara Verilen Adlar
4.
iek, dii sr, inek.
1.3.2. Eril Hayvanlara Verilen Adlar
5.
kz, idi edilmi erkek sr.
1.3.3. Cinsiyet Gzetilmeksizin Verilen Genel Adlar
6.
biham*, < Ar. behim. Bykba hayvanlar.
7.
camz*, < Far. cms. Manda.

11
DLT: iki yana varm buza.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

1.4. Yalarndan Hareketle Verilen Adlar

8.
buza, yeni domu, anne style beslenen sr yavrusu.
9.
tosun, erkek inek yavrusu12.
10.
tana*, dii inek yavrusu, dana.
2. Kkba Hayvanlara Verilen Adlar
Gemite, Kbrsta en az bykba hayvanclk kadar kkba hayvan yetitiriciliiyle de
uralmaktayd. Hatta yetitirilen kkba hayvanlar doksanl yllara dein Arap lkelerine
satlarak nemli bir ihracat kalemi oluturulur. Fakat bugn kkba hayvan yetitiricilii sekteye
uramtr. Bu yzden KKTC hkmeti belirli aralklarla krediler vermekte ve hayvan
yetitiricilerini destekleyen birtakm giriimlerde bulunmaktadr.
Belirlenen hayvan adlarna bakldnda toklu, davar, ebi, erge gibi Trkiye
Trkesinin dier azlaryla ortak olanlarla beraber, yabanc kaynakllara da rastlamak
mmkndr. Dil ve kltr etkileimiyle birlikte, ticari ilikiler bu tr karlkl kelime alp
vermelerine yol amtr.
2.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
11.
gafgaro, bkz. siyero.
12.
siyero*, < Rum. Gri renkli boynuzsuz teke; kr. gafgaro.
2.2. Belirgin Bir Uzvundan, Fiziksel zelliinden Hareketle Adlandrlanlar
13.
diratsani*, < Rum. deratsuna. Kk boynuzlu ko.
15
14.
mida*, < mitilos. Kulaklar ksa, boynuzsuz koyun veya kei.
2.3. rettiklerinden Vb. Hareketle Adlandrlanlar
15.
diblari*, < Rum. diblaros. kiz kuzu douran koyun.
2.4 kardklar Seslerinden Hareketle Adlandrlanlar
16.
meci*, kei veya koyun yavrusu.
2.5. Hem Ya Hem Cinsiyeti Birlikte Dikkate Alnarak Adlandrlanlar
2.5.1. Eril Hayvanlara Verilen Adlar
17.
ebi/ ebi*13, bir yandaki erkek kei yavrusu; bir yandaki kei.
18.
erge*14, yan gemi kei.
19.
ko**, damzlk erikin erkek koyun; kr. ko.
20.
ko, bkz. ko.
21.
olak/ olak/ ovlak*, bir yanda kei yavrusu, olak.
2.5.2. Diil Hayvanlara Verilen Adlar
22.
koyun, dii koyun.

12
Ya ve cinsiyet birlikte gzetilmi.
13
DLT: alt aylk erkek kei.
14
DLT: gen teke.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

23.
arnayi*, < Rum. arnai/ arni/ arnaki. Bir yandaki kuzu; kr. toklu.
24.
bornali/ bornari/ bornai*, < Rum bornarin. Olgun, ama henz iftlememi kei,
kuzu.
25.
boyuza/ boyizi/ boyiga*, < Rum. bovizin. Alt ayn doldurmam kuzu.
26.
toklu*, iki yandaki kuzu15.
2.6. Sadece Ya Dikkate Alnarak Verilen Adlar (Hayvan Yavrular)
27.
buroma/ broma**, < Rum. boroma. Erken domu kuzu veya olak.
2.7. Genel Adlar
28.
davar*, koyun, kei gibi hayvanlar.
29.
muflon*, < Fr. mouflon. Yabani bir tr koyun.
30.
iro*, < Rum. oiros. Domuz (Sus scrofa domestica).
3. Kmes Hayvanlarna Verilen Adlar
Kmes hayvanlarnn yetitiricilii uzun yllar yaygn ekilde srm, kylerde, hatta
kasabalarda evin ihtiyalarn karlayabilecek kadar tavuk ve dier kmes hayvanlar beslenmitir.
Fakat ku gribi salgnnn ardndan bunlar halk sal gereke gsterilerek devlet tarafndan itlaf
edilmi, retimin iftliklerde yaplmasna arlk kazandrlmtr. Yakn dneme kadar Kbrsl
Trklerin evlerinde yetitiricilii yaplan kmes hayvanlar, artk iftliklerde retilmeye
balanmtr. Yetitiriciliini yaptklar kmes hayvanlarna farkl adlar veren Kbrs Trkleri,
gzleme dayal anlatm inceliklerini burada da gstermi, ortak sz varl yannda, tretmelere
16 giderek hayvanlar isimlendirmitir. htiya hlindeyse baka dillerden kelimeler dnlemitir.
3.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
31.
beyaz tavuk, iftlikte yetitirilen ve dier cins tavuklara gre daha hzl byyen tavuk
tr.
32.
illi tavuk/ il tavuu, tyleri benekli olan, genellikle benekli yumurtalar yumurtlayan
tavuk.
33.
karatavuk, tyleri siyah renk olan tavuk.
3.2. Herhangi Bir Uzvundan Hareketle Adlandrlanlar
34.
ditsirolemo < Rum. Boynu plak olan yerli bir cins tavuk.
3.3. Belirgin Bir Uzvundan, Fiziksel zelliinden vb. Hareketle Adlandrlanlar
35.
bullicig, kk tavuk.
36.
et bullisi, eti iin yetitirilen tavuk; kr. et tavuu.
37.
et civcivi, eti iin beslenen tavuk yavrusu.
38.
et tavuu, bkz. et bullisi.
39.
ornihari*, < Rum. ornitharis. Korkak, rkek tavuk.

15
DLT: alt aylk kuzu.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

3.4. rettiklerinden veya Hangi Amala Yetitirildiklerinden Hareketle

Adlandrlanlar
40.
yumurta bullisi, yumurtas iin yetitirilen tavuk.
41.
yumurta civcivi, yumurtas iin yetitirilen tavuk yavrusu.
42.
yumurta tavuu, bkz. yumurta bullisi.
3.5. Yetitii Veya Yetitirildii Yerden Hareketle Adlandrlanlar
43.
ev bullisi, kylerde genellikle evlerin bahesinde yetitirilen, daha ok yumurtas iin
beslenen ve ge byyen tavuk.
44.
ev tavuu, bkz. ev bullisi.
45.
ky bullisi, bkz. ev bullisi.
46.
ky tavuu, bkz. ev bullisi.
3.6. kardklar Seslerden Hareketle Adlandrlanlar
47.
bibi* (onom), hindi.
48.
guli* (II), (onom), hindi.
3.7. Cinsiyetine Gre Adlandrlanlar
3.7.1. Diil Hayvanlara Verilen Adlar
49.
alina*, < Rum. galina. Dii hindi.
50.
bulli*, < Rum. bullin. Tavuk, pili. 17
51.
galina, bkz. alina.
52.
tavg/ taug, tavuk.
3.7.2. Eril Hayvanlara Verilen Adlar
53.
alo*, < Rum. galos. Erkek hindi.
54.
galo*, < Rum. alos. Erkek hindi; kr. alo.
55.
horoz (foroz), < Far. ors. Tavuun erkei olan kmes hayvan.
3.8. Yaa, Hayvann Belli Bir Dnemine Gre Adlandrlanlar
56.
bullava*, < Rum. bullatha. Gen tavuk, ferik.
57.
civciv; yumurtadan kan yavru kmes hayvan.
58.
ferig*, < Ar. far?. Yumurtlamaya balam tavuk.
59.
gcen*, tavan yavrusu.
60.
gurk, kulukaya yatm tavuk.
61.
lossarga, < Rum. losarga/ klossarga. Kulukaya yatm tavuk.
3.9. Genel Adlar
62.
bldrcn, boz renkli, benekli, etinden ve yumurtasndan yararlanlabilen gebe bir ku
(Coturnix).
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

63.
gaz, kaz (Anser).
64.
laos*, < Rum./ Yun. laos. Tavan.
65.
tavan/ tavan/ tavuan, tyleri trl renkte olabilen evcil tavan trne verilen genel
ad (Lepus europeus); kr. laos.
4. Yk ve Tama Hayvanlarna Verilen Adlar
Trklerin ehliletirerek insanolunun hizmetine sunduu at, Kbrsn iklim ve corafi
artlar nedeniyle grevini eeklere brakmtr. Gemite gnmzn motorlu tatlarnn ilevini
Kbrs eekleri ve tarih belgelerden, ngiliz Smrge Ynetimi devrinden kalma fotoraflardan
edindiimiz bilgilere gre develer yapmtr. Dolaysyla yk ve tama hayvanlarna ait sz varl
daha ok bunlara yneliktir.
4.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
66.
siyarga*, < Rum. siergas. Boz renkli eek.
4.2. Belirgin Bir Uzvundan Veya Fiziksel/Biyolojik zelliinden Dolay Verilen Adlar
67.
eek katr**, dii eek ve beygirin iftlemesinden doan katr.
68.
katr, erkek eekle ksran veya beygirin iftlemesi sonucu doan yavruya verilen
isim. (Siber, 1983: 22).
4.3. Cinsiyet Dikkate Alnarak Adlandrlanlar
4.3.1. Diil Hayvanlara Verilen Adlar
69.
18 arvana*, < Far. arvna. Dii deve.
70.
bulara/ bullara*, < Rum. bularin. Dii eek.
71.
dalap*, < Ar. aleb. iftlemek isteyen dii eek.
72.
ksrak, dii at.
4.3.2. Eril Hayvanlara Verilen Adlar:
73.
gavuri*, < Rum. aurin. Erkek eek.
74.
gilli*, < Rum killin. Erkek eek.
75.
haar, < Rum. haaris16. Erkek eek.
4.4. Yalarndan Hareketle (Hayvan Yavrular vb.) Hayvanlara Verilen Adlar
76.
dorum/ dorumcuk, deve yavrusu.
77.
kuduk*, kk spa.
78.
suppa/ subba*, eek yavrusu, spa17.
4.5. Genel Adlar:
79.
apparo*, < Rum. aparin. Eek, at.
80.
beyir/ beygir, < Far. brgr. Beygir.

16
Kbrs Rumcasndan geri dnleme.
17
DLT: iki yana girmi tay.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

81.
dve, deve (Camelus).
82.
eek, eek (Equus asinus).
83.
gamilo*, < Rum. gamilo. Deve (Camelus); kr dve.
5. Kulara Verilen Adlar18
Bu kategoride yer alan hayvanlarn ou eti iin ya da ekinlere zarar verdii iin
avlanmaktadr. Trklerin avcla verdii nem Kbrs Trkleri arasnda srdrlm, tm bu
hayvanlar karlayacak ayr ayr adlara gereksinim duyulmutur. Bazen Trkenin kavramlatrma
yollarndan yararlanlm, bazen de kelime alveriine gidilmitir.
Krsal yaamdan kent hayatna ynelen Kbrs Trklerinin avcla olan tutkusu, ortak Trk
kltrnn bir mirasdr ve buradaki komu kltrlere de gemitir.
5.1. Renklerine Gre Adlandrlanlar
84.
bazkara (bazara)*, eti yenebilen bir tr ku.
85.
garabkargas*19, vcut uzunluu 569-600 mm olan, vcudu siyah, gaga ve grtlak
tyleri saakl, insan seslerini taklit etme yetenei olan karga (Corvus corex).
86.
garagarga**, sr hlinde yaayan ve daha ok Gazimausa blgesinde yaad iin
mausagargas diye de anlan bir karga tr; kr. yamurgargas, mausagargas, gatsi.
87.
gatsi*, < Rum. gatsi. Kara karga; kr garagarga.
88.
yeilkarga*, gk kuzgun (Coracius garullus).
5.2. Belirgin Bir Uzvundan, Fiziksel zelliinden Hareketle Adlandrlanlar 19
89.
saksaan karga, bkz. yar karga.
90.
telligarga**, uzun kuyruklu, siyah, gs ksmlar yeilimsi bir karga tr.
91.
yar kerga, kavun, karpuz, incir vb. meyvelere zarar veren, tahl tarlalarna srler
hlinde saldran yabani bir ku tr; kr. saksaan karga. (Siber, 1983: 53)
5.3. Beslenme eklinden Hareketle Adlandrlanlar
92.
ar kuu (ar guu)*, bal arlarn yiyerek yaamn srdren, sereden az byk, trl
renkte olabilen ve ba bozumu zaman gelen bir gmen ku.
93.
le kargas, hayvan lelerini yiyerek veya yaban tavanlarn avlayarak beslenen iri bir
karga tr, le kargas (Corvus cornis).
94.
tohum guu**, takkesi olmayan, Kbrsta kasm ubat aylarnda grlen, srler
hlinde tahl tarlalarna akn ederek buralara zarar veren gmen bir ku.
5.6. Yaadklar evre Veya Zamandan Hareketle Adlandrlanlar
95.
iftikuu (ifciguu), bkz. bazkara (bazgara).
96.
ikuu (iyuu), gece kuu.
97.
doukrlang (dovugrlangc), bkz. divlikkuu.

18
Tm aslen kanatllar grubuna giren bu hayvanlarn bir blm evcilletirilmi olduundan kmes hayvanlar iinde
deerlendirilmitir. ou yaban yaam srdren, gebe olan dier kanatllarsa bu balk altna alnmtr.
19
Bu rnekte olduu gibi KAda garab < arap kelimesi siyah renge arm yollu kullanlr.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

98.
gecekuu (geceguu), yarasa veya bayku.
99.
mausagargas, bkz. garagarga.
100.
tarla kuu, ovalarda tarlalara arpa buday ekim mevsiminde, srler hlinde saldrarak
zarar veren gebe bir ku tr. (Siber, 1983: 54)
101.
yaban rdei, yeil boyunlu, yabani bir rdek tr (Anas boschas).
102.
yaban tavuu (yaban tavuu), bkz. bigatsa.
103.
yamur kargas, bkz. karakarga.
5.7. kardklar Seslerine Gre Adlandrlanlar
104.
bubuka/ bubuki/ bubuko*, < Rum. bubukios. avu kuu, ibibik (Upupa epops).
105.
carcarkuu (carcarguu)*, ifti kuu.
106.
divlikkuu (divligguu), gvercin byklnde bir deniz kuu; kr. doukrlang.
107.
gamaz20 karga, alacal karga, kuzgun (Corvus corax); kr. gorona.
108.
givik* (onom), eti yenebilen bir tr ku (Vanellus vanellus).
109.
gugumavuk*, < Yun. kukuvagya. Bayku.
110.
guguav, bkz. gugumavuk.
5.7. Ya Vb. Gzetilerek Adlandrlanlar
111.
babira*, < Rum babira. Su kuu, rdek yavrusu.
20 112.
palaz, yenebilecek byklkte ku yavrusu, gvercin yavrusu.
5.8. Dier Ku Adlar
ounluu Kbrs Rumcasndan alnan yabanc kkenli bu hayvan adlarnda ait olduu
dillerin kavram alanlarna gre adlandrma kendini hissettirmektedir. Birou yabani olan bu
hayvanlarn g srasnda durak noktalarndan birinin de Kbrs olmas onlara halk tarafndan ad
verme ihtiyac dourmutur. Bu yaplrken kimi zaman Trkenin kavramlara ad verme yollarndan
yararlanld gibi, dnlemelere gidilmesi e anlamllklar (drailya/drailla = bazgara vb.)
gndeme getirmitir. Baz durumlardaysa yabanc adlarn Trkenin syleyiine uygun hle
getiriliine (garagatsa, < Rum./ Yun. karakaksa) tank olmaktayz.
113.
amberebulya/ ambelebulya**, bkz. pulya.
114.
badi*, < Ar. ba. rdek.
115.
bigatsa*, < Rum. bittaa. Orman ulluu (Scolopax rusticola).
116.
bigatsuni*, < Rum. bigatsa. Kk su ulluu (Lymnocryptes minimus).
117.
cikla*, < Rum. cikla. Bir tr gmen ku, ardkuu, karatavuk (Turdus iliacus).
118.
cissa*, < Rum. cissa. Guguk kuu (Cuculus canorus).
119.
ditsi/ dii/ gitsa*, < Yun. kissa. Bir tr av kuu.
120.
drailya/ drailla*, < Rum. Bazkara da denilen bir tr ku, bakuu.

20
gamaz < Ar. gammz, sz tayan.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

121.
dudu*, < Far. . Dudu kuu, papaan.
122.
fassa/ fatsa*, < Rum. fassa. Gvercine benzeyen bir tr ku, tahtal gvercin
(Columba palumbus).
123.
garagatsa*, < Rum./ Yun. karakaksa. Saksaan (Pica pica).
124.
gatsigorona/ gatsogudala, < Rum. gatsigorona. Bkz. garagatsa.
125.
gigsi*, < Rum. gitsis. Kartalgillerden lele beslenen kzl tyl, iri bir ku, kerkenez
(falco tinnunculus).
126.
gorona*, < Rum. gorona. Kuzgun; kr. gamaz karga.
127.
gveyik*, gvercine benzeyen ve eti iin avlanan bir ku, veyik (Streptopelia turtur).
128.
keklik, gvercin byklnde eti iin avlanan bir ku (Perdrix).
129.
krlang, krlang kuu (Hirundo).
130.
lokra**, bir sere tr.
131.
mavrobullo*, < Rum. mavropullin. Bir tr ku, srck kuu (Sturnus vulgaris).
132.
muyi*, < Rum. muia. Kk bir ku, sinekkuu (Carduelis canabina).
133.
pulya*, < Yun. pouli. Ba kuu (Carduelis chloris).
134.
sere, kn gmeyen, kk, koyu renkli, tc bir ku, sere (Passer domesticus).
135.
ahn/ ahan, < Far. hn. ahin.
136. 21
tura/ tra*, < Ar. durrc. Slne benzeyen bir tr ku (Francolinus francolinus).
137.
yarasa, uabilen memeli hayvan, yarasa (Vespertilio).
138.
yusufcuk** (I), dalk ve ormanlk blgelerde yaayan gvercine benzer ku (Tartur
auritus).
6. Srngenler ve Eklem Bacakllar in Kullanlan Adlar
6.1. Ylanlara Verilen Adlar
Adaya gelip gitmelerin artmasyla farelerin oald grlr. Farelerin insan saln
tehlikeye sokmas ve tarm alanlarna verdii zararlar zerine, Adaya zg ylanlarla birlikte ngiliz
ynetimi devrinde buraya yeni ylan eitleri getirilir. Kbrs Trk halknn bu ylanlara verdii
adlar yledir:
6.1.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
139.
batsali* (batsali ylan), < Rum. batsalos. Benekli ylan, ylan; kr. sar ylan.
140.
kara (gara) ylan, vcudu 3 m kadar olabilen Kbrsa zg en uzun ylan trdr.
Genleri gri, siyahms lekeli benekleri bulunan bir renktedir. Erikinleriyse parlak siyahtr
(Coluber jugularis linnaeus)21.
141.
sar ylan, bann stnde ve gzleri arasnda boyuna bir ukurluk bulunan, yaklak 2
m boyunda, beyazms, sarms lekeleri olan bir ylan (Malpolon monspessulanus)22.

21
Mehmet K. Atatr ve Bayram Gmen, Kuzey Kbrsn Kurbaa ve Srngenleri, Ege niversitesi Basmevi,
zmir-Bornova 2001, s. 21.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

6.1.2. Herhangi Bir Uzvundan Veya Fiziksel zelliinden Hareketle Adlandrlanlar

142.
demir ylan**, pulsuz ve zehirsiz bir eit srngen, kk bir eit ylan.
143.
ince ylan, bkz. ok ylan.
144.
kedi gzl ylan, ince boyunlu, gz bebekleri dikey ve vcut uzunluu genellikle 70-80
cm olan bir ylan tr (Telescopus fallax).
145.
krba ylan, vcudu 110 cm kadar, Kbrsa zg olmayan endemik, uzun ve ince
yapl bir ylan trdr (Coluber cypriensis).
146.
kr ylan, solucana benzeyen ince vcutlu bir ylan eidi. Vcut uzunluu 25-30 cm,
enine apysa 1 cm kadardr (Typhlops vermicularis merrem) 23.
147.
ok ylan, ince vcutlu, uzunluu en ok 110 cm kadar olabilen bir tr ylan (Coluber
najadum); kr. ince ylan24.
148.
sar ylan, vcut boyu 130-200 cm arasnda deien, iri yapl, zehirli, genellikle
dzlk ovalarda ve talk alanlarda yaayan bir ylan trdr (Vipera lebetina); kr. batsali 25.
149.
sikkeli ylan, byk bal, vcut uzunluu 150 cm kadar olabilen bir ylan tr
(Coluber nummifer reuss)26.
6.1.3. Belli Bir Tr Belirten Genel Adlar
150.
daarck*, bir eit ylan, sarylan (Vipera apsis); kr. kufi, gumburo.
151.
fidi*, < Rum./ Yun. fidi. Birbirine sarl ylanlar; Siyah noktal, sratli hareket eden
zehirsiz bir tr ylan.
22 152.
fina*, < Rum. fin < fidin. Zehirli bir tr ylan.
153.
gufi/ kufi*, < Rum. kufi. Bir tr ylan, sar ylan (Vipera aspis).
154.
gumburo*, < Rum. gundura. Bir tr ylan.
155.
ilan, ylan.
6.1.4. Yaam Alanlarna Baklarak Adlandrlanlar
156.
yar sucul ylan, ince boyunlu, boyu 150 cm kadar olan, daha ok suya yakn ayrlk
ve talk ksmlarda yaayan bir ylan tr (Natrix natrix)27.
6.1.5. Hareketlerinden Dolay Adlandrlanlar
157.
uysal ylan, vcut boyu 70 cm kadar olabilen ince yapl bir ylan tr (Eirenis
modestus)28.

22
age, s. 25.
23
age, s. 20.
24
age, s. 22.
25
age, s. 25-26.
26
age, s. 22.
27
age, s. 23-24.
28
age, s. 23.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

6.2. Kertenkeleler
6.2.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
158.
sar kertenkele, vcut boyu 42 cm kadar olabilen, iri yapl bir kertenkele eidi
(Eumeces schneideri)29.
6.2.2. Belirgin Bir Uzvundan Veya Fiziksel zelliinden Hareketle Adlandrlanlar
159.
ince kertenkele, vcut boyu 6-12 cm arasnda deiebilen ince ve narin yapl bir
kertenkele tr (Ablepharus budaki)30.
160.
eritli kertenkele, vcut boyu 20 cm veya biraz daha uzun olabilen, vcut yanlarnda
ak kahverengi renkte izgileri bulunan bir kertenkele eidi (Mabuya vittata) 31.
161.
tarak parmakl kertenkele, vcut boyu 15-20 cm kadar olabilen bir kertenkele eidi
(Acanthodactylus schreiberi boulenger)32.
162.
ylan gzl kertenkele, bkz. tarla kertenkelesi.
6.2.3. Yaad Yer tibariyle Adlandrlanlar
163.
komar*, duvar kertenkelesi.
164.
kumar, bkz. komar.
165.
elenduruna*, < Rum. elendruna. Bir tr kertenkele, duvar kertenkelesi (Lacerta).
166.
Trodos kertenkelesi, vcut boyu 15-20 cm kadar olabilen bir kertenkele eidi
(Lacerta troodica werner)33.
167.
tarla kertenkelesi, vcut boyu 15-16 cm kadar olabilen kk bir kertenkele eidi 23
(Ophisops elegans mntris); kr. ylan gzl kertenkele34.
6.2.4. Hareketleri vb. Dolaysyla Adlandrlanlar
168.
burnukapan/ burunkapan, bukalemun.
6.2.5. Dier Adlar
Belli bir srngen grubundan her trn de nerede yaad, ebad gibi deiik zelliklerden
dolay adlandrmalara gidilmesiyle karlayoruz. Adada farkl trden kertenkeleler yaamaktadr.
Bunlar iin verilen adlar yle sralayabiliriz:
169.
alizavra*, < Rum. alinzavra. Bir srngen, kertenkele (Lacertus).
170.
bizaska < Rum. Vcut boyu 20 cm kadar olabilen, tombul yapl bir kertenkele tr
(Chalcides ocellatus)35.
171.
gurkuda, < Rum. Dikenli keler diye adlandrlan kertenkele eidi (Linnaeus). (Atatr
ve Gmen, 2001: 14)

29
age, s. 19.
30
age, s. 21.
31
age, s. 19.
32
age, s. 15.
33
age, s. 16.
34
age, s. 17.
35
age, s. 18.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

172.
hamaylo, hamallo/ hamalyos/ hamolyo*, < Rum. hameleon. Bukalemun (Chamaelo
chamaelon).
173.
keemen, bir tr kertenkele; kr. alizavra.
174.
miaro*, < Rum. miaros. Geni parmakl keler diye bilinen kertenkele (Linneaus).
Sralanan adlardan bir blm e anlamldr. Trke olan keemenle Rumca kkenli
alizavra; komar ile de elenduruna; bunukapan ile hamolyo bu trden e anlamllklara
rnektir.
6.3. Kaplumbaalara Verilen Adlar
6.3.1. Herhangi Bir Uzvundan veya Fiziksel zelliinden Dolay Adlandrlanlar
175.
izgili kaplumbaa, kabuk uzunluu yirmi be santim kadar olabilen, st kabuu gri,
alt tarafnda koyu veya siyah benekler bulunan, ba, kuyruu ve bacaklar sarms izgili kurbaa
(Mauremys caspica)36.
176.
orba kaplumbaas, kabuk uzunluu yz krk santim olabilen deniz kaplumbaasdr.
Srt taraf gri kahverengi ve genellikle sarms veya kahverengimsi lekelidir. Alt kabuk ak sar
veya beyazmsdr (Linneaus)37.
6.3.2. Yetitii Ortamdan Hareketle Adlandrlanlar
177.
deniz kaplumbaas, kabuk boyu bir milim kadar olan deniz kaplumbaasdr. Srt
taraf genellikle krmzms kahverengidir. Karn taraf beyazms veya ak sar renktedir (Caretta
caretta)38.
24 6.3.3. Genel Adlar
178.
tosba, kaplumbaa.
7. Deniz ve Dier Su Canllar in Kullanlan Adlar
Trk milletinin karaya bal yaamnn devamn Kbrs Trklerinde de grmek
mmkndr. Drt taraf denizle evrili bir kara parasnda yaayan bu halkn dilinde su canllarnn
adlandrlmasna pek ihtiya duyulmamas bunun bir kantdr. Ancak, genel bir yargya vararak
Kbrs Trklerinin deniz ve dier su canllaryla beslenmediklerini sylemek abuk varlabilecek
bir hkmdr. Burada bu uyary yaptktan sonra tespit ettiimiz kelimelerin ounluunun Rumca
kkenli olduunu syleyerek komu kltrn etkisinde kaldklarn ve yaamlarna yeni kavramlar
girerken deniz ve dier su canllar iin Rumcann sz varlndan yararlandklarn belirtelim.
7.1. Balk Adlar
179.
barbun, < Yun. barbunya. Beyaz etli, krmz pullu, eti yenebilen bir balk, barbunya
(Mullus barhabs).
180.
gaco*, torik yavrusu.
181.
gazgana*, < Rum. zargana. Bir tr tuzlu su bal (Balone balone).
182.
hanno*, < Rum./ Yun. hannos. Akdenizde yaayan bir balk (Serranus cabrilla).
183.
iskaro/ skaro* < Rum./ Yun. skaros. Bir tr tuzlu su bal (Sphyraena).

36
age, s. 12.
37
age, s. 13.
38
age, s. 12.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

184.
kefal, beyaz etli bir balk tr, kefal (Mugil cephalus)
185.
morina*, < Rum. morina. Mersin balnn erkei.
186.
munri*, < Rum./ Yun. mungri. Ylan balna benzer byk bir balk.
187.
murmuro*, bir tr balk, mercan (Corollium robrum).
188.
renga/ ringa*, < Rum. renga. Bir tr balk, ringa (Clupea harengus).
189.
sardelli/ sardella**, < EYun. sardella. Hamsigillerden gm renginde, pullu, 10-15
cm boyunda kk bir balk (Clupea pilchardus).
190.
sipya/ sibya*, < EYun. sipia. Mrekkepbal (Sepia officinalis).
191.
sorgoz*, < Rum. sorgs. Sar renkte bir tr balk (Sargus salvieri).
7.2. Dier Deniz Canllarna Verilen Adlar
192.
ahtapot (ahdabot), < Yun. dokunal bir tr mrekkepbal, ahtapot (Octopus).
193.
binna*, < Rum./ Yun. binna. Midye kabuu.
194.
gavro*, < Rum. gauros. Yenge.
195.
seretan* (I), < Ar. seretn. Yenge.
8. Bcek Adlar
8.1. Renklerine Gre Adlandrlanlar
196.
karasiribilla* < Rum. tsiribillos. Karafatma bcei (Carabus).
25
8.2. Beslenmelerine Gre Adlandrlanlar
197.
b.kbcs, gbre ve hayvan dksyla beslenen bir tr bcek (Geotrupes stercorarius);
kr. siribillo/siribilla.
198.
tahdabiti*, yarmkanatllardan, uzunluu 3-5 mm, vcudu oval ve yass kanatlar
krelmi, kanla beslenen kt kokulu bir bcek (Cimex lectularius).
199.
siribillo/ siribilla*, < Rum. tsiribillin. Hayvan pisliiyle beslenen bir tr bcek; kr.
b.kbcs (Geotrupes stercorarius).
8.3. Yaadklar Yere, Zamana Gre Adlandrlanlar
200.
mart**, genellikle mart aynda kan kahverengi, siyah tyl, kk bekler olarak
yaayan hayvan.
8.4. kardklar Seslerine Gre Adlandrlanlar
201.
zirziro/ ziziro*, < Rum. ziziros. Austos bcei (Cicada plebeja).
8.5. Dier Adlar
E anlaml olarak kullanlan adlarn birok rneine rastlamak mmkndr. Trkeyle
beraber yabanc dilden alnan kelimeler genellikle bu trden e anlamllar yaratmtr:
Hellim kurdu iin kullan e anlamllar:
202.
appiduri*, < Rum. apiidurin. Hellim kurdu, seyrik.
203.
seyrik/ seyrek*, hellim kurdu, peynir kurdu.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

Uurbcei iin kullanlan e anlaml kelimeler:

204.
ayecik*, bkz. gelinbceyi.
205.
babavura*, < Rum. babaura. bkz. gelinbceyi.
206.
gelinbceyi**, st kabuu krmz ve kk kk benekli, kahve ekirdei
byklnde uucu bir bcek; uurbcei (Coccinella septempunctata); kr. ayecik/ babvura.
pekbcei iin kullanlan e anlamllar:
207.
bce, bcek, kurtuk, ipekbcei; kr. bc.
208.
bc*, bcek, ipek bcei, trtl; kr bce
Farkl trden bcekler iin kullanmn tespit edebildiimiz dier adlar da yledir:
209.
bv/ by*, iri ve zehirli bir tr rmcek.
210.
bumburiya*, < Rum. bumburia. ri bir tr kelebek.
211.
ayan, akrep; kr. ayan.
212.
yan, sarmtrak renkte, zehirli bir bcek.
213.
gudsuguda*, bir tr bcek.
214.
mirmiyona*, < Rum. mirmiona. Yaban arsna benzeyen bir tr ar; s. 430.
215.
mirt*, < mirtonin. Bitkilerde hastalk yapan bir tr bcek.
216.
yusufcuk** (II), parlak renkli, iri kanatl, byk kz bcei.
26
9. Kpekgiller ve Kedigiller Grubundan Hayvanlara Verilen Adlar
Bu kategoride yer alanlarn ou e anlamldr:
9.1. Renginden Hareketle Adlandrlanlar
217.
zncap*, < Far. sincb. st benekli kedi.
9.2. Hareketlerinden Yola klarak Adlandrlanlar
218.
bissi*, < Rum. bissis/ pissis. Uysal kedi.
219.
gunduri*, < Rum gundurin. Kuyruksuz kpek.
9.3. Ya Dikkate Alnarak Adlandrlanlar
220.
encik39, enik, kpek yavrusu.
221.
guli* (I), < Rum. skili. Kpek yavrusu, enik.
9.4. Genel Adlar:
222.
fino*, < Rum. finos. Kk bir cins kpek.
223.
kelp, kpek; s. 370.
224.
illo*, < Rum. illos. Kpek.
225.
taz*, < Far. tz. yi cins bir kpek.

39
DLT hayvan yavrusu; aslan, kurt, kpek yavrusu.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

226.
tilki, krk beenilen ve kmes hayvanlarna zara veren yabani bir hayvan, tilki
(Vulpes).
10. Haereler ve Dier Zararl Hayvanlar in Verilen Adlar
10.1. Fareler in Kullanlan Adlar:
10.1.1. Belirgin Bir Uzvundan Veya Fiziksel zelliinden Hareketle Adlandrlanlar
227.
bondigo*, < Rum. bondigos. Kk fare.
228.
fndk san, daha ok evlerde vb. yerlerde yaayan kk bir fare eidi; kr. fndk
40
faresi .
229.
fndk faresi, bkz. fndk san.
10.1.2. Yaadklar evreden Hareketle Adlandrlanlar
230.
gme san, bkz. kmes san.
231.
kmes san, byk, genellikle kmes hayvanlar ve yavrularna zarar veren bir fare
tr.
232.
ova san, ovalarda yaayan kk bir fare tr.
10.1.3. Genel Adlar
233.
san**, sangillerden, fareden iri, zararl birok tr bulunan, kemirgen, memeli
hayvan (Rattus).
10.2. Kirpiler in Verilen Adlar
234.
27
argoillo**, bir kirpi tr (Urgena maritima); kr. gatsoiro.
235.
gatsoiro/ gattoiro**, kirpi (Erinaceus).
10.3. Sinek Adlar
236.
at sineyi, ayaklar uzun, iri yapl, siyah renk bir sinek.
237.
gurd sineyi**, yiyeceklere kurt atan bir eit siyahms yeilimsi sinek.
238.
kara sinek (gara sinek), siyah renk, kk bir sinek.
239.
kpden, sessiz, gzle grlemeyecek kadar kk, zehirli bir sinek tr.
240.
ot sineyi, yeil renkte, kk, daha ok ilkbaharda grlen bir sinek tr.
Sineklere verilen adlarn da dier hayvanlarda olduu gibi rengi, belirgin bir zellii vb.
dikkate alnmtr.
11. Omurgal Hayvan Adlar (Kurbaalar)
241.
gece kurbaas, vcut boyu dokuz santim kadar olan, srt taraf genellikle grimsi,
yeilimsi veya beyazms olan kurbaa eididir (Bufo viridis laurenti) 41.
242.
ova kurbaas/ bataklk kurbaas, vcut boyu on be santime kadar ulaabilen, srt
taraf yeilimsi gri, ak veya koyu kahverengi olabilen, karn tarafysa sarms vb. renkte lekeli
olabilen bir kurbaa (Rana ridibunda palas)42.

40
Bitkiden hayvana deyim aktarmas yaplarak kklyle fndk arasnda iliki kurulmu.
41
Mehmet K. Atatr ve Bayram Gmen, age, s. 10.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

12. Yumuaka Adlar

243.
garavolli*, < Rum. garaolos. Salyangoz, smklbcek.
13. Hayvanlar in Kullanlan Sfatlar
Hayvanlarn fiziksel zelliklerine davranlarna baklarak onlar niteleyecek sfatlar da
kullanlmtr:
244.
ana, dl verebilecek aa gelmi hayvan, dourgan, ana hayvan.
245.
gatsara*, < Rum. katsaron. Kvrck tyl hayvan.
246.
hamatsack*, hamatsos. Sevimli, ksa boylu hayvan.
247.
lacinari*, < Rum. lacinarin. Damzlk erkek hayvan.
248.
malliro*, < Rum. mallura. Tyl, kll (hayvan).
III. Hayvanlarn Adlandrlmasnda Dikkate Alnan Ya ve Cinsiyet Konusunda
Hareket Noktalar
Kbrs Trkleri zellikle yetitirdii byk ve kkba hayvanlar yalarn dikkate alarak
snflandrm ve onlar bu yolla adlandrmtr. Hayvann yeni domu veya belli aylktaki dnemi,
ergenlii, doumdan ncesi ve doumdan sonras ou zaman ayr ayr adlandrlarak kavram
zenginlii salanmtr. Mesela koyunun erken doan yavrusuna buroma; yeni doanna guzu;
alt aylk olanna boyiza/ boyizi, bir yana gelmi olanna toklu; iftleebilecek ergenlie
ulam, ancak henz iftlememi olanlarna bornali, damzlk erkek koyuna ko adlar verilir.
Yan dikkate alnarak snflandrlmasnda izlenen ltler genellikle u ekildedir:
28 a. Yeni domu olmalarna baklarak verilen adlar: guzu vb.
b. Ka aylk olduklarna baklarak verilen adlar: boyiza/ boyizi vb.
c. Ka yanda olduklarna baklarak verilen adlar: toklu, arnayi vb.
d. Belli bir dneme baklarak (yumurtlama, kuluka, ty dkme, renk deitirme,
iftleme vb.) verilen adlar: gurk, ferig, bornali vb.
e. Yayla birlikte cinsiyetine de baklarak verilen adlar. tana, tosun, ebi vb.
Trkede kelimelerin cinsiyeti bulunmamakla beraber hayvan adlarnda cinsiyete iaret
eden adlar vardr. Ancak bunlar dil bilgisel adan deil szlksel adan cinsiyete sahiptir43. Evcil
zellik gsteren, etinden ve stnden yararlanlan byk ba hayvanlar, kkba hayvanlar;
kmes hayvanlar ou zaman cinsiyetlerine baklarak snflandrlmtr. Bu snflandrma hayvan
yavrularnn adlandrlmasna varncaya dek derinlemektedir. Kbrs Trkleri zellikle yetikin
evcil hayvanlar ve kimi durumda da bunlarn yavrularn diil ya da eril olularna bakarak
adlandrmtr.

42
age, s. 11.
43
Nadir Engin Uzun, Dilbilgisinin Temel Kavramlar, Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi, stanbul 2004, s. 113.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

SONU
1. almamzda sadece hayvan adlarna deinilmi, hayvanlar ve hayvanclkla ilgili
dier terimler ele alnmamtr. Buna ramen 248 tane kelimeye ulalmtr. Ayrca ada corafyas
dikkate alnarak lnl dile ait olduunu dndmz hayvan adlar da buraya dhil
edilmemitir.
2. Farkl dillerden alnma hayvan adlaryla beraber Trke olanlar arlktadr. Buna
gre, onom szler dhil Trke olanlar % 61, Rumca olanlar % 26, Farsa kkenliler % 3,65,
Arapa olanlar % 3,25 ve dier dillerden gelenler de % 6 oranndadr.
3. Yabanc kkenli hayvan adlar arasnda Kbrs Rumcas kkenlilerin fazla olmas
corafi yaknlk ve gemiteki kltrel ilikilerden kaynaklanmtr. Kbrs Rumcasndan alnan
kimi hayvan adlarnn yine ayn az iinde Trke ve baka dillerden alnm karlklar
bulunabilmektedir. Bu da beraberinde e adll getirmitir.
4. Kavram alan asndan en zengin sz varl kkba ve bykba hayvanlara;
kmes hayvanlarna aittir. Durumun byle olmas sz konusu hayvanlarn yetitiriciliine verilen
nemle ilikilidir.
5. Beslemecilii yaplan hayvanlarn adlandrlmasnda ya ve cinsiyete ayrca nem
verildii sonucunu karabiliriz. Buna karn yabani hayvanlarn adlandrlmasnda hayvanlarn
sesleri, renkleri veya dier belirgin zellikleri ne karlmtr. Yabani, gmen hayvanlar
gzlemlemenin gl bu sonucun domasnda etkilidir.
6. Deniz ve dier su canllarnn adlarnn Rumca kkenli olmas gemiten gelen karaya
bal yaam biiminin devam ettirildiinin kantdr.
29
7. Trklerin ehliletirdii ve insanolunun hizmetine sunduu atn Kbrs Trk
toplumunda yer etmediini gryoruz. Ada corafyasnn kkl, mesafelerin ksal ata ok
da ihtiya brakmamtr. Ayrca Kbrsn iklim ve corafi artlarna kolayca uyum salayan
eeklerinin kullanm da bu ihtiyaca uzun yllar cevap vermitir.
8. Trkede kelimelerin cinsiyeti yoktur yargs hayvanlara verilen adlarla sorgulanr
duruma gelmektedir. Elbette kelime cinsiyeti dilimizde yoktur; ancak varlklar kavram alanlarna
gre ayrlr ve adlandrlrken cinsiyet, ya gibi zellikler de dikkate alnmtr. Yani kelimelerin
cinsiyeti yoktur, ancak karladklar kavramn cinsiyetini yanstabilecek biimde olabilmektedirler.
9. Hayvan adlar zaman zaman karladklar hayvann fizik durumu, akl, rengi vb.
nedeniyle insann bir vasfn anlatmada mecazi olarak da kullanlmtr. Bu, esasen, sadece Kbrs
Trklerine deil, Trk milletinin geneline ait bir zelliktir. Hayvan klt inan siteminde, gnlk
yaamnda yer etmi Trk milleti tm folklor rnlerinde hayvanlar birer motif hline getirmitir 44.
10. Hayvan adlarn kelime yaplarna gre deerlendirdiimizde basit ve birleik adlarla
karlamaktayz. Basit adlarn bir blm Trkeyken bir ksm da yabanc dillerdendir. Doadaki
yansmalardan hareketle gelitirilen guli, bibi, givik vb. rnekler de basit adlar arasnda
anlmaldr. Tremi adlarda isim ve sfat tamlamalarnn kurallarna uyulmu, hayvann yetitii
yer [Trodos kertenkelesi, Mausa kargas (gargas)], rengi (bazkara), belirgin bir uzvu veya fiziki
zellii (ince ylan, izgili kaplumbaa), beslenme amac (et bullisi, yumurta bullisi) vb. dikkate
alnarak bununla ilgili kavram tamlamaya alnmtr.

44
Levent Doan, agm, s. 627.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

11. Yabanc dillerden giren birtakm hayvan isimlerinin Trkenin syleyiine uygun hle
getirildiini (garagatsa, < Rum./ Yun. karakaksa) rneinden yola karak syleyebiliriz.
12. Hayvan adlarnn bir blmn tarih belgelerde de tespit edebiliyoruz. Ancak,
bunlardan kelime anlamn koruyanlarla beraber deimeye urayanlar da vardr: KA: suppa/
subba, eek yavrusu, spa. = DLT, iki yana girmi tay.
13. Hayvan yavrularnn adlandrlmas, hatta hayvanlara yalarna gre ayr adlar
verilmesi kavram zenginliinin, gl gzlem becerisinin rndr. Ayn incelik hayvanlarn dii
veya eril olularna baklrken de srdrlmtr.

KISALTMALAR
Ar. : Arapa
bkz. : Baknz.
EYun. : Eski Yunanca
Far. : Farsa
Fr. : Franszca
kr. : Karlatrnz.
Rum. : Kbrs Rumcas
Yun. : Yunanca
30
DZN

ahtapot 192. binna 193. iftikuu (ifciuu) 95.

alina 49. bissi 218. ikuu (iyuu) 96.
alizavra 169. bizaska 170. illi tavuk/ il tavuu 32.
alo 53. bkbcs 197. izgili kaplumbaa 175.
amberebulya/ ambelebulya 113. bondigo 227. orba kaplumbaas 176.
ana 244. bornali/ bornari/ bornai 24. daarck 150.
apparo 79. boyuza/ boyizi/ boyiga 25. dalap 71.
appiduri 202. bce 207. davar 28.
argoillo 234. bc 208. demir ylan 142.
ar kuu (ar guu) 92. bv/ by 209. deniz kaplumbaas 177.
arnayi 23. bubuka/ bubuki/ bubuko 104. diblari 15.
arvana 69. bulara/ bullara 70. diratsani 13.
at sineyi 236. bullava 56. ditsi/ dii/ gitsa 119.
ayecik 204. bulli 50. ditsirolemo 34.
babavura 205. bullicig 35. divlikkuu (divliguu) 106.
babira 111. bumburiya 210. doukrlang (dovugrlangc)
badi 114. burnukapan/ burunkapan 168. 97.
bazkara (bazara) 84. buroma/ broma 27. dorum/ dorumcuk 76.
barbun 179. buza 8. dve 81.
batsali (batsali ylan) 139. camz 7. drailya/ drailla 120.
beyaz tavuk 31. carcarkuu (carcarguu) 105. dudu 121.
beyir/ beygir 80. cikla 117. dve 1.
bldrcn 62. cissa 118. encik 220.
bibi 47. civciv 57. erge 18.
bigatsa 115. ayan 211. eek 82.
bigatsuni 116. ebi/ ebi 17. eek katr 67.
biham 6. yan 212. et bullisi 36.
 Kavram Alanlar Asndan Kbrs Trklerince Hayvanlara
Verilen Adlar KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

et civcivi 37. ilan 155. pulya 133.

et tavuu 38. ince kertenkele 159. renga/ ringa 188.
ev bullisi 43. ince ylan 143. sar ylan 148.
ev tavuu 44. iek 4. saksaan karga 89.
fassa/ fatsa 122. iskaro/ skaro 183. sardelli/ sardella 189.
ferig 58. kara sinek 238. sar kertenkele 158.
fndk faresi 229. kara tavuk 33. sar ylan 141.
fndk san 228. kara ylan 140. sere 134.
fidi 151. karasiribilla 196. seretan (I) 195.
fina 152. katr 68. seyrik/ seyrek 203.
fino 222. keemen 173. san 233.
gaco 180. kedi gzl ylan 144. sikkeli ylan 149.
gafgaro 11. kefal 184. sipya/ sibya 190.
galina 51. keklik 128. siribillo/ siribilla 199.
galo 54. kelp 223. siyarga 66.
gamaz karga 107. krba ylan 145. siyero 12.
gamilo 83. krlang 130. sorgoz 191.
garabkargas 85. ksrak 72. suppa/ subba 78.
garagarga 86. ko 19. ahn/ ahan 135.
garagatsa 123. ko 20. elenduruna 165.
garavolli 243. komar 163. eritli kertenkele 160.
gar inei 3. koyun 22. illo 224.
gatsara 245. kmes san 231. iro 30.
gatsi 87. kr ylan 146. tahdabiti 198.
gatsigorona/ gatsogudala 124. ky bullisi 45. tana 10.
gatsoiro/ gattoiro 235. ky tavuu 46. tarak parmakl kertenkele 161.
gavro 194. kuduk 77. tarla kertenkelesi 167.
gavuri 73. kumar 164. tarla kuu 100.
gaz 63. kbden 239. tavg/ taug 52.
gazgana 181. lacinari 247. tavan/ tavan/ tavuan 65. 31
gece kurbaas 241. laos 64. taz 225.
gecekuu (geceguu) 98. le kargas 93. telligarga 90.
gelinbceyi 206. lokra 129. tilki 226.
gigsi 125. lossarga 61. tohum guu 94.
gilli 74. mausagargas 99. toklu 26.
givik 108. malliro 248. tosba 178.
gorona 126. mart 200. tosun 9.
gcen 59. mavrobullo 131. Trodos kertenkelesi 166.
gme san 230. meci 16. tura/ tra 136.
gudsuguda 213. mida 14. uysal ylan 157.
gufi/ kufi 153. mirmiyona 214. yaban rdei 101.
gugumavuk 109. mirt 215. yaban tavuu (yaban tav) 102.
guguav 110. miaro 174. yar kerga 91.
guli (I) 221. morina 185. yamur kargas 103.
guli 48. muflon 29. yarasa 137.
gumburo 154. munri 186. yar sucul ylan 156.
gunduri 219. murmuro 187. yeilkarga 88.
gurd sineyi 237. muyi 132. ylan gzl kertenkele 162.
gurk 60. ok ylan 147. yldamc/ yldamcl 2.
gurkuda 171. olak/ olak/ ovlak 21. yumurta bullisi 40.
gveyik 127. ornihari 39. yumurta civcivi 41.
hamatsack 246. ot sineyi 240. yumurta tavuu 42.
hamaylo, hamallo/ hamalyos/ ova kurbaas/ bataklk yusufcuk (I) 138.
hamolyo 172. kurbaas 242. yusufcuk (II) 216.
hanno 182. ova san 232. zncap 217.
haar 75. kz 5. zirziro/ ziziro 201.
horoz 55. palaz 112.
 GRKAN GMATAM
KI WINTER 2011 SAYI NUMBER 3

KAYNAKLAR
AKSAN Doan, Her Ynyle Dil Ana izgileriyle Dilbilim, TDK, Ankara 2000.
AKSAN Doan, Trkenin Szvarl, Engin Yaynevi, Ankara 2004.
ATATR Mehmet K. ve Bayram Gmen, Kuzey Kbrsn Kurbaa ve Srngenleri,
Ege niversitesi Basmevi, zmir-Bornova 2001.
BATA Meryem, KKTC St ve St rnleri retiminde Souk Zincir
Uygulamasnn Etkileri, Yakn Dou niversitesi Sosyal Bilimler Enstits nsan
Kaynaklar Ynetimi (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Lefkoa 2007.
BRAY Nergis, Hayvanclk Terimleri ile lgili Bir Makale ve Baz Kkba
Hayvanclk Terimlerimiz, Milli Folklor, 2000, S: 46, s. 61-78.
BOZKAPLAN erif Ali, Kutadgu Biligdeki Hayvan Adlar zerine Bir nceleme,
Turkish Studies, 2007, S: 2/4, s. 1110-1118.
ENEL lhan, Divnu Lgatit-Trkte Hayvan Adlar, Trk Kltr Aratrmalar
1975, S: XI-XIV, s. 99-122.
DOAN Levent, Trk Kltrnde Hayvanlar ve Hayvan simleri, Trk Dnyas Dil ve
Edebiyat Dergisi, TDK Yaynlar, Ankara 2002/2, s. 615-659.
GKEOLU Mustafa, Kbrs Trk Takma Adlar ve Unvanlar Szl I-II, Galeri
Kltr Yaynlar, Lefkoa 2007.
GLER Kemal, Kmsul-Muht Tercmesindeki Trke Hayvan simleri,
32 Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Seluk niversitesi, Konya 1988.
HAKER Bener Hakk, Hakerinin Kbrs Trkesi Szl, SAMTAY Vakf Yaynlar,
Gazimausa 2003.
HATBOLU Vecihe, Trkede Baz Hayvan Adlar, Bilimsel Bildiriler 1966, Ankara
1968.
KABATA Orhan, Kbrs Trkesinin Etimolojik Szl, Kbrs Trk Yazarlar Birlii
Yaym, Lefkoa 2007.
KBAR Osman, Trk Kltrnde Ad Verme, Aka Yaynevi, Ankara 2004.
SALIK Selcan, Trkmen Trkesinde Hayvan Adlarnn Olumsuz Anlamda
Kullanmlar zerine, Acta Turcica, 2009, S: 2/1, s. 16-27.
SBER Hasan Rifat, Kbrs Trklerinin Tarmsal Folkloru, Halkn Sesi Basmevi,
Lefkoa 1983.
TDK Komisyon, Trke Szlk, TDK, Ankara 2005.
UZUN Nadir Engin, Dilbilgisinin Temel Kavramlar, Trk Dilleri Aratrmalar Dizisi,
stanbul 2004.