Professional Documents
Culture Documents
avtorebi:
g r ie r b u r o u s i
za za r u x a Z e
marine kvaWaZe
lel a g a f r in d a S v il i
levan izoria
2011
This ourse reader was developed in the framework of the four-year civic education initiative
Increased Trust in the Electoral Process (ITEP), implemented by the International Foundation
for Electoral Systems (IFES).
The reader is made possible by the support of the American people through the United States
Agency for International Development (USAID). The contents are the sole responsibility of
the authors and do not necessarily reect the views of the International Foundation for Elec-
toral Systems, USAID or the United States Government.
2011 International Foundation for Electoral Systems (IFES). All rights reserved.
2011 IFES. yvela ufleba daculia.
ISBN 978-9941-0-3667-5
3
s ar C e vi
Sesavali ............................................................................................................................6
warsulis gakveTilebi .............................................................................................7
demokratiis principebi .........................................................................................12
demokratiuli moqalaqeoba ..................................................................................21
daskvna ..........................................................................................................................29
kari pirveli
saxelmwifo marTvis sistema
kari meore
adamianis uflebebi
kari mesame
samoqalaqo sazogadoeba
kari meoTxe
demokratia da moqalaqis Tanamonawileoba
daskvna ...............................................................................................................................316
internet-bmulebi .......................................................................................................323
6 Sesavali
Sesavali
1
Parker, W. (1996) Educating the Democratic Mind, p. 3.
7
warsulis gakveTilebi
istorias bevri ram uswavlebia CvenTvis, Tu gavixsenebT mmarTvelo-
bis sakiTxisadmi sxvadasxvagvar midgomas an imas, Tu rogori gansxvave-
buli niSniT warimarTeboda demokratiuli idealebis ganviTareba Tu
SezRudva. qvemoT movitanT warsulidan amoqeqil ramdenime ambavs ise-
ve, rogorc ufro gviandel istoriul faqtebs. TiToeuli ambis wakiT-
xvisas SeCerdiT da dafiqrdiT wamoWril kiTxvebze; gaiazreT, ra gakve-
Tilis gamotana SegiZliaT demokratiis ganviTarebis sakiTxebTan da-
kavSirebiT. gaxsovdeT, zogjer Secdomebidanac imdensaves vswavlobT,
ramdensac im saqmidan, romlisTvisac Tavi warmatebiT gagvirTmevia.
8 Sesavali
ambavi I
ambavi II
ba, mkvidrdeba saerTo ena da aigeba CineTis didi kedeli. rogor SeZ-
lo erTma kacma, bolo moeRo saukunovani omisaTvis, gaeerTianebina
da aeRorZinebina qveyana?! pasuxi cin Sixuangis mmarTvelobis stilSi
unda moviZioT. man sruli wesrigi daamyara imis wyalobiT, rom Ralat-
Si eWvmitanilebs, ganurCevlad yvelas, sikvdiliT sjida. mis samxedro
kampaniasa da Tavdasxmebs aTasobiT kacis sicocxle Seewira inteleq-
tualebi Tu sxva aTasi juris xalxi tanjvasa da katorRul SromaSi as-
rulebdnen sicocxles. cin Sixuangim mkacri cenzura daawesa da yvela
wigni, romlis dedaarsi xels uSlida damkvidrebuli Tvalsazrisis ga-
batonebas, cecxls misca. urCi swavlulni cocxlad daamarxvina. im-
peratori samxedro Zalas iSveliebda mis mier gamocemuli kanonebis
xorcSesasxmelad da qveyanaSi sikvdiliT dasjis ulmobeli wes-Cveu-
lebis dasamkvidreblad. rogor fiqrobT, ra grZnobebs aRZravda xal-
xSi maTi mesveuri? Rirseulad emsaxura Tu ara imperatori cin Sixu-
angi Cinel xalxs? man xom bolo mouRo samoqalaqo oms da qveyana gan-
viTarebis gzaze daayena? iyo Tu ara aucilebeli amodena msxverplis
gaReba da Rirda Tu ara am fasad winsvla ufro ganviTarebuli sazo-
gadoebis Sesaqmnelad? amarTlebs Tu ara saboloo mizani im saSuale-
bebs, imperatorma rom gamoiyena CineTis gaerTianebisa da aRorZinebi-
saTvis?
demokratiis principebi
ambavi III
ambavi IV
ambavi V
4
Arlene Mayerson, The History of the ADA: A Movement Perspective (1992) ix.:
http://law.marquette.edu/s3/site/docs/psconference/history-of-ada.pdf.
17
ambavi VI
demokratiuli moqalaqeoba
`privilegirebuli moqalaqeebi, rogorc wesi, CagrulTa interesebis
dasacavad da gasaviTareblad ar arian ganwyobili... nawilobriv es imis ga-
mo xdeba, rom maTi privilegirebuli mdgomareoba garkveulwilad sxvaTa
mudmiv Cagvrazea damokidebuli~.7
6
1787 wels franklinis gancxadeba Caiwera konstituciis erT-erTma xelmomwerma
jeims makhenrim.
7
iris marion iangi (Iris Marion Young), `mmarTvelobis formebi da jgufuri gansxvave-
bebi: universaluri moqalaqeobis idealis kritika~, in beineri (In Beiner, R.) (redaq-
tori) moqalaqeobis Teoretizireba, olbani, niu-iurki: niu-iorkis saxelmwifo
universitetis gamomcemloba, 1995, gv. 189.
22 Sesavali
8
robert a. dali, `demokratiis Sesaxeb~, niu heiveni, ielis universitetis gamom-
cemloba, 1998, gv. 37.
25
9
cxrilSi 1.1-Si CamoTvlili unarebi efuZneba samoqalaqo ganaTlebis a.S.S.-Si
aprobirebul saxelmZRvaneloebsa da Sefasebis meTodebs: `samoqalaqo ganaTlebis
erovnuli standartebi~; `samoqalaqo ganaTlebis progresis erovnuli Sefaseba~
(NAEP); `socialuri mecnierebis erovnuli sabWos standartebi samoqalaqo gana-
Tlebis sakiTxebSi~.
27
10
cxrilSi 1.2 CamoTvlili ganwyobebi efuZneba samoqalaqo ganaTlebis a.S.S.-Si
aprobirebul saxelmZRvaneloebsa da Sefasebis meTodebs: `samoqalaqo ganaTlebis
erovnuli standartebi~; `samoqalaqo ganaTlebis progresis erovnuli Sefaseba~
(NAEP); `socialuri mecnierebis erovnuli sabWos standartebi samoqalaqo gana-
Tlebis sakiTxebSi~.
29
daskvna
TiTqmis aTi wlis win saqarTvelos moqalaqeebma, samoqalaqo sazoga-
doebam da politikuri wreebis warmomadgenlebma miiRes Segnebuli ga-
dawyvetileba daecvaT maTi yvelaze fundamenturi demokratiuli uf-
lebebi da qveynis demokratiuli ganviTarebis traeqtoria SeecvalaT.
axla ki, Tqveni Taobis amocanaa, miiRos es gamowveva da ganaviTaros de-
mokratiuli sazogadoeba, ise, rom is kidev ufro ayvavdes. mocemuli
naSromis mizania mogceT is codna, romelic saqarTvelos sazogadoeba-
Si demokratiuli moqalaqis statusiT efeqturad monawileobisaTvis
dagWirdebaT. Tumca, es ar aris pasiuri qmedeba. mogiwevT mTeli Tqveni
gonebiT da guliT CaerToT procesSi da gaiazroT, Tu ramdenad mniS-
vnelovan rols asrulebT saqarTvelos demokratiis xarisxis gaumjo-
besebasa da SenarCunebaSi.
kari pirveli
saxelmwifo
marTvis sistema
adamiani da sazogadoeba;
bunebiTi mdgomareoba da samarTali;
sazogadoebrivi xelSekruleba;
xelisufleba da misi saWiroeba;
samarTali, zneoba, morali, adaTi;
Rirebulebebi Tavisufleba, Tanasworoba, wesrigi.
saxelmwifo marTvis sistema 31
nawili pirveli
adamiani da sazogadoeba
Tavi 1.1
adamiani da sazogadoeba
I. dadgena, rac gulisxmobs imas, rom qcevis wesi, norma manamde ar iyo
cnobili da sazogadoebaSic ar moqmedebda. igi Seiqmna da dadginda sa-
xelmwifos mier, rogorc garkveuli samarTlebrivi urTierTobebis ma-
regulirebeli, savaldebulod Sesasrulebeli qcevis wesi samarTlis
norma.
II. sanqcionireba samarTlis normis miRebis is gzaa, roca qcevis wesi
manamdec iyo cnobili, manamdec moqmedebda sazogadoebaSi (magaliTad
moralis an zneobrivi normis saxiT), magram savaldebulo xasiaTi ar
hqonda da verc eqneboda. Tu garkveuli samarTlebrivi urTierTobebis
regulirebisaTvis kanonmdebeli CaTvlis, rom amgvari normis gamoye-
neba sasurveli iqneba, maSin am normas sanqcionirebas miscems, kanonad
aqcevs da mis moqmedebas zogadsavaldebulo xasiaTs mianiWebs.
5
rainhold cipeliusi, iuridiuli meTodebis moZRvreba, Tbilisi, 2009, gv. 47.
saxelmwifo marTvis sistema 37
Tavi 1.2
bunebiTi mdgomareoba da samarTali
6
Sesavali Tanamedrove azrovnebaSi, t. I, i. WavWavaZis sax. un-tis gam-ba, Tb., 2006,
gv. 270.
saxelmwifo marTvis sistema 39
Tavi 1.3
xelisuflebis saWiroeba
Tavi 1.4
sazogadoebrivi xelSekruleba
7
meiflaueri is ialqniani xomaldi iyo, romelmac ingliseli piligrimebi 1620 wels
keip-kodSi, plimuTis sanapiroze Caiyvana. meiflaueri aSS-is adreuli evropuli
kolonizaciis simboloa. amerikelebis fesvebi meiflauerTa axalSenTan plim-
uTis koloniasTan (zogadad ki axal inglisTan) aris dakavSirebuli.
8
axali inglisi aSS-is Crdilo-aRmosavleTi regioni. qalaqi bostoni. Statebi:
koneqtikuti, meini, masaCusetsi, niu-hemfSiri, rod-ailendi, vermonti.
44 kari pirveli
nawili meore
xelisufleba
ra aris xelisufleba;
rogori unda iyos xelisufleba;
ra aris xelisuflebis mTavari mizani;
xelisufleba, moqalaqe da demokratiuli Rirebulebebi;
konstituciuri mmarTveloba;
xelisuflebis danawileba konstituciur mmarTvelobaSi.
saxelmwifo marTvis sistema 45
Tavi 2.1
ra aris xelisufleba?
Tavi 2.2
ra aris xelisuflebis mizani?
11
heivudi, e., politika, saqarTvelos universiteti, saqarTvelos macne, Tbilisi,
2008, gv. 16.
12
ibid.: gv.18.
13
saqarTvelos konstitucia, Tb., 2010, gv. 19.
saxelmwifo marTvis sistema 47
Tavi 2.3
xelisuflebis mizani da
mmarTvelobis formebi
14
amerikis SeerTebuli Statebis konstitucia, mTargmnelebi: kobalaZe, a., baramiZe,
s., redaqtori: ugrexeliZe, m., Tb., 1993, gv. 9.
48 kari pirveli
15
aSS konstitucia anu kompromisis xelovneba, `jisiai~, Tbilisi, 2001, gv.11.
16
ibid.: gv. 16.
saxelmwifo marTvis sistema 49
17
aSS damoukideblobis deklaracia, Tb., 2001, gv. 9.
50 kari pirveli
Tavi 2.4
konstituciuri mmarTveloba:
xelisuflebis danawileba
18
hamiltoni, a., federalisturi werilebi, federalisti #69, niu-iurkis Statis
xalxs, 1788 weli 14 marti.
saxelmwifo marTvis sistema 51
Tavi 2.5
xelisufleba, moqalaqe da
demokratiuli Rirebulebebi
19
qeneT jenda, jefri m. beri, jeri goldmeni, amerikuli demokratia aSS xelisu-
fleba da politikuri procesi, `jisiai~, Tbilisi, 1995, gv. 2.
saxelmwifo marTvis sistema 53
nawili mesame
konstitucia
Tavi 3.1
konstituciis arsi da mokle istoria
23
Petition of Right, http://en.wikipedia.org/wiki/Petition_of_Right.
saxelmwifo marTvis sistema 57
Tavi 3.2
konstituciis Tvisebebi
konstituciis uzenaesoba
konstituciis stabiluroba
konstituciis legitimuroba
25
melqaZe, o., konstitucionalizmi, Teoriis sakiTxebi, baTumis un-tis gam-ba da st.,
2003, gv. 81.
saxelmwifo marTvis sistema 63
Tavi 3.3
konstituciis ZiriTadi principebi
xelisuflebis danawileba
26
magStadti, Tomas m., gavigoT politika: ideebi, institutebi da problemebi,
Targmani: arCil abaSiZe, giorgi gvalia, elene nodia; red.: gia nodia, daviT afra-
siZe, ilias saxelmw. un-tis gam-ba, Tbilisi, 2010. gv. 69.
64 kari pirveli
Tavi 3.4
konstituciis saxeebi
27
Chris Taylor, Constitutional and Administrative Law, 2008, pg. 4.
28
oqtroirebuli konstitucia (frang.: octroyer Cuqeba) konstitucia, romelsac
gamoscems saxelmwifos meTauri warmomadgenlobiTi organoebis (parlamenti da
sxv.) monawileobis gareSe.
66 kari pirveli
Tavi 3.5
konstitucionalizmis
tradiciebi saqarTveloSi
29
surgulaZe, iv., qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, Tbilisi, 1984, gv. 69.
68 kari pirveli
Tavi 3.6
konstituciis funqciebi
30
javaxiSvili, iv., qarTuli samarTlis istoria; http://lib.ge/bodytext.php?6708.
saxelmwifo marTvis sistema 69
Tavi 3.7
saqarTvelos moqmedi
1995 wlis 24 agvistos konstitucia
nawili meoTxe
saxelmwifo
mmarTvelobis formebi
Tavi 4.1
saxelmwifos forma cneba da Sinaarsi
Tavi 4.2
saxelmwifo mmarTvelobis forma
31
ruxaZe, z., saqarTvelos konstituciuri samarTali, baTumi, 1999
74 kari pirveli
monarqiuli mmarTveloba
32
Civil enciklopediuri leqsikoni, monarqia; http://www.nplg.gov.ge.
saxelmwifo marTvis sistema 75
absoluturi monarqia
SezRuduli monarqia
wodebriv-warmomadgenlobiTi monarqia
konstituciuri monarqia
33
kontrasignatura da kontrasignacia (laT. contra winaaRmdeg da signo aRvniSnav)
ministris xelmowera im aqtze, romelic gamosulia saxelmwifos meTauris xelidan;
niSnavs, rom ministrs, mocemuli aqtis gamo, iuridiuli da politikuri pasuxismge-
bloba ekisreba.
34
surgulaZe, iv., qarTuli samarTlis istoriis wyaroebi, Tbilisi, 1984, gv. 143.
saxelmwifo marTvis sistema 77
respublikuri mmarTveloba
35
hamiltoni, a., federalisturi werilebi, federalisti #69, niu-iorkis Statis
xalxs, 1788 weli 14 marti.
saxelmwifo marTvis sistema 79
36
girs.org.ge/425.
80 kari pirveli
37
tabataZe, q., foladaSvili, T., ra moswons da ra ar moswons ruseTs obamas politi-
kis zustad erTi Tvis Tavze, mediaclubgeo.wordpress.com/2009/02/20/
saxelmwifo marTvis sistema 81
Tavi 4.3
saxelmwifo xelisuflebis teritoriuli
mowyoba (saxelmwifos teritoriuli mowyoba)
38
secession gamosvla; gamoyofa, http://www.nplg.gov.ge.
saxelmwifo marTvis sistema 83
Tavi 4.4
saqarTvelos, rogorc erTiani saxelmwifos,
konstituciur-samarTlebrivi statusi
saxelmwifos damoukidebloba
39
fasiani qaRaldebis, qaRaldis fulis gamoSveba, http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.
php?a=term&d=5&t=1013.
86 kari pirveli
Tavi 4.5
saxelmwifos kompetenciebis kategorizacia
Tavi 4.6
suvereniteti
saxelmwifo
suverenitetis Tviseba
saxelmwifo damoukidebloba
xelisuflebis saerTaSoriso
umaRlesoba urTierTobebSi
saSinao saqmeebis
sxva saxelmwifoebma
gadawyvetaSi
Tavs ar moaxvion
saxelmwifo xelisu-
TavianTi neba
flebis sisrule
konstituciis da sagareo
kanonebis umaRlesoba urTierTobebis
mTeli qveynis damoukideblad
masStabiT warmarTva
saxelmwifo
teritoriis
erTianoba da
xelSeuxebloba
Tavi 4.7
saxelmwifoTa Tanamegobrobis sxva formebi
konfederacia
Tanamegobroba (dsT)
40
ruxaZe, z., saqarTvelos konstituciuri samarTali, saia-s gamomcemloba, baTumi,
1999, gv. 39.
saxelmwifo marTvis sistema 91
evrokavSiri
41
www.voanews.com/.../a-54-2006-05-08-voa1-93088784.html?...
92 kari pirveli
42
evropuli kavSiris Seqmnis istoria; http://www.parliament.ge.
saxelmwifo marTvis sistema 93
Tavi 4.8
politikuri reJimi
44
mmarTvelobis formebis, meTodebisa da xerxebis sistema, romlebsac xelisu-
flebis saTaveSi myofi moqmedi politikosebi gansazRvraven sazogadoebaSi poli-
tikuri Zalauflebis (saxelmwifo Zalauflebis CaTvliT) ganxorcielebis mizniT.
reJimi sazogadoebrivi saqmeebis marTvis gansakuTrebuli procedurebiTa da in-
stitutebiT xasiaTdeba. es cneba xelisuflebis funqciuri daxasiaTebaa. misi er-
Tiani tipologia ar arsebobs. konstituciuri samarTlis mixedviT, ufro xSirad
demokratiul, liberalur, avtoritarul da totalitarul politikur reJimebs
gamoyofen. am reJimebis xasiaTs konstituciebSi, pirdapir, arasdros ar miuTiTe-
ben (Tu ar CavTvliT metad gavrcelebul miTiTebebs saxelmwifos demokratiul
xasiaTze), magram maT Sinaarsze yovelTvis aisaxeba. reJimis xasiaTi xuTi ZiriTadi
kriteriumiT ganisazRvreba: 1. vin marTavs (erTi adamiani Tu jgufi; aRmasrulebel
xelisuflebaze samoqalaqo kontroli xorcieldeba Tu samxedro kontroli)? 2.
ra sazRvrebSi da ra moculobiT (sazogadoebriv zewolaze reagirebis xarisxi, xe-
lisuflebis ganxorcielebis uflebamosileba)? 3. ra miznebis misaRwevad (ideolo-
giuri orientacia)? 4. pirdapiri Tu individualuri saSualebebiT (xelisuflebis
reJimis wyaro xalxia Tu mmarTvelis nebas emorCileba)? 5. ra pirobebSi da ra Sez-
RudvebiT (ramdenadaa reJimis forma ganpirobebuli ekonomikuri da geopoliti-
kuri faqtorebiT)?
98 kari pirveli
adamianis
uflebebi
nawili pirveli
adamianis uflebaTa
arsi da buneba
Rirseba;
Tavisufleba;
Tanasworoba;
tolerantoba;
demokratia;
samarTlianoba.
Tavi 1.1
ra aris adamianis uflebebi?
4
emigranti piri, romelic samSoblodan sxva qveyanaSi gadasaxlda, emigraciaSi
imyofeba. mas emigrants eZaxian.
5
migranti adamiani, romelic sacxovreblad erTi adgilidan meoreze gadadis.
6
adamianis uflebaTa da ZiriTad TavisuflebaTa evropuli konvencia, muxli 9.2.
adamianis uflebebi 105
7
http://polittheory.wordpress.com/2010/02/08/
106 kari meore
8
maTe, 7.12.
9
saerTaSoriso xelSekrulebebis implementacia saqarTvelos sasamarTloebis ga-
dawyvetilebebSi, UNDP, RWI-s gamocema, Tb., 2007, t. 2.
adamianis uflebebi 107
10
l.izoria, k. korkelia, k. kublaSvili, g. xubua, saqarTvelos konstituciis komen-
tarebi (adamianis ZiriTadi uflebani da Tavisuflebani), Tb., 2005, gv.15-17.
11
socialur da politikur terminTa leqsikoni-cnobari, Tb., 2004, gv. 13.
108 kari meore
14
saqarTvelos konstitucia, muxli 17.1.
15
k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 88.
16
k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 89.
17
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 1.
112 kari meore
18
adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli fridon sayvareliZe, redaqtori ana
WabaSvili, Tb., 1999, gv. 41-42.
adamianis uflebebi 113
19
adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, leqsikoni-cnobari, Tb., 2005, gv.
283.
20
n. talaxaZe, T. qaldani, g. gabrielaSvili, l. gigauri, n. nacvliSvili, samoqalaqo
ganaTleba, Tb., 2008, gv. 15.
114 kari meore
21
adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, leqsikoni-cnobari, Tb., 2005.
22
tolerantobis principebis deklaracia, 1995.
23
ilia WavWavaZe, werilebi, Tb., 2010, gv. 41.
adamianis uflebebi 115
24
demokratiis Sesaxeb dawvrilebiT visaubreT wignis pirvel karSi, ix. gv. 33-103.
25
bunebiTi uflebebis Sesaxeb ix. wignis pirvel karSi.
116 kari meore
26
samoqalaqo da politikur uflebaTa saerTaSoriso paqti, muxli 4.1-2.
adamianis uflebebi 117
nawili meore
adamianis uflebaTa
ideis ganviTareba
27
.. , , ., 1979, gv. 214.
adamianis uflebebi 119
Tavi 2.1
adamianis uflebaTa
ideis ganviTareba antikuri epoqa
28
xamurabis kanonebi, Targmani: z. kiknaZis, Tb., 1988.
29
The political and legal doctrines in ancient Greece, http://yqyq.net.
120 kari meore
30
Zv.w. VI s.-idan saqarTvelos teritoriaze berZnuli polisebis msgavsi politi-
kuri erTeulebi iyo fazisi, dioskuria da sxva qalaquri tipis dasaxlebebi. Tavi-
suflebani diadi qartiiT iwyeba, Semdgeneli: v. cecxlaZe, baTumi, 2005, gv. 9.
adamianis uflebebi 121
Tavi 2.2
adamianis uflebaTa ideis
ganviTareba Sua saukuneebi
1679 wels SemuSavda `habeas korpusi~ (Habeas Corpus Act), sadac pir-
velad axsenes pirovnebis xelSeuxeblobis garantiebi, udanaSaulobis
prezumfcia da adamianis sxva uflebebis dacvisaTvis saWiro mniSvne-
lovani debulebebi. 1679 wels deklarirebuli ufleba dResac moqme-
debs da asaxulia saerTaSoriso aqtebsa da erovnul kanonmdeblobaSi.
`habeas korpusi~ imis garantiaa, rom piri ar iqneba usamarTlod daka-
vebuli, Tu dakaveba ukanonoa, adamiani unda ganTavisufldes. `habeas
korpusi~ brZanebaa, romelic sasamarTlos mier patimarze pasuxismge-
bel Tanamdebobis pirs egzavneba, raTa aRkveTos dakavebuli piris Ta-
visuflebis SezRudva, dauyovnebliv gaaTavisuflos ukanonod dakave-
buli, an Tuki kanoni iZleva saSualebas, ganTavisufldes TavdebobiT.
amave aqtiT damkvidrda principi, romlis mixedviTac dauSvebelia, er-
Ti da imave danaSaulisaTvis orjer pasuxisgeba (principi: non bis in idem).
1689 wels inglisSi miRebuli uflebaTa bili (Bill of Rights) kidev erTi
wingadadgmuli nabiji iyo adamianis uflebaTa ideis sasargeblod. ker-
Zod, dauSveblad CaiTvala kanonis moqmedebis SeCereba samefo taxtis
sasargeblod, parlamentis gadawyvetilebis gareSe gadasaxadebis da-
weseba da mSvidobian periodSi armiis mobilizeba. inglisSi miRebuli
am aqtiT aRiares sityvis Tavisufleba, parlamentSi arCevis ufleba da
mefis winaSe peticiis wardgenis ufleba. bili Seicavs agreTve sasamar-
Tlos gaumarTleblad maRali xarjebis gadaxdisagan Tavdacvis garan-
tiebs. uflebaTa bilis teqstSi pirvelad iTqva adamianis uflebamosi-
lebis Sesaxeb moiTxovos, daicvan misi uflebebi.
35
k. m. smiti rona, adamianis saerTaSoriso uflebebi, Tb., 2006, gv. 23.
adamianis uflebebi 123
Tavi 2.3
burJuaziuli revoluciebis roli
adamianis uflebaTa ideis ganviTarebaSi
Tavi 2.4
adamianis uflebaTa ganviTareba
saqarTveloSi
36
dawvrilebiT ix. kari I.
37
demokratiaze gardamavali periodi da aqtiuri moqalaqeoba, Tb., 2007, gv. 41.
adamianis uflebebi 125
gveCivla?
aba visTan? dedofali aqedan Sors iyo, xolo mis mdivanbegebs mebato-
neTa mxare uWiravT, maTgan Zaldatanebis meti araferi gvaxsovs.
38
k. borozdini, samegrelo, Tb.,1934, gv. 114-116.
39
d. lemonjava, glexTa ajanyeba samegreloSi 1856-1857 ww., Tb., 1957, gv. 107.
40
l. berZeniSvili, z. bregvaZe, g. gvaxaria da sxv., adamianis uflebebi da qarTuli
kultura, Tb., 2004.
adamianis uflebebi 127
Tavi 2.5
pirveli xelSekrulebebi
adamianis uflebaTa sferoSi
41
erTa liga (ingl. League of Nations, frang. Socit des Nations) saerTaSoriso orga-
nizacia, romelic daarsda 1919-1920 wlebis versalis xelSekrulebiT. erTa ligis
ZiriTadi mizani iyo konfliqtebis mSvidobiani mogvarebisa da msoflioSi mSvido-
bis mxardaWera.
42
gaerom mogvianebiT es sistema da gamocdileba ekonomikuri da socialuri sab-
Wos saqmianobis srulyofisaTvis gamoiyena, rac kargad Cans maT mier Sedgenil
periodul moxsenebebSi.
43
saqarTvelo Sromis saerTaSoriso organizaciis wevria da mierTebulia am orga-
nizaciis farglebSi SemuSavebul konvenciaTa mTel rigTan.
adamianis uflebebi 129
44
1864 wels Sveicariis mTavrobam, wiTeli jvris saerTaSoriso komitetis dam-
fuZnebel anri diunanis TavmjdomareobiT, moiwvia diplomatiuri konferencia.
monawileebma miiRes Jenevis konvencia `brZolis velze moqmedi samxedro nawilebis
daWril mebrZolTa pirobebis gaumjobesebis Sesaxeb~. 1949 wlis Jenevis konvencia
ukve iyo saerTaSoriso humanitaruli samarTlis kodeqsi.
adamianis uflebebi 131
45
adamianis uflebaTa sxva aqtebisagan gansxvavebiT, deklaraciaze muSaobam or
welze metxans gastana. deklaraciis SemuSavebaze cnobili mecnierebi, sazogado da
politikuri moRvaweebi muSaobdnen. adamianis uflebaTa komisias xelmZRvanelob-
da aSS-is prezident franklin delano ruzveltis (1882-1945) meuRle eleonora
ruzvelti.
132 kari meore
adamianis
uflebaTa
sayovelTao
deklaraciis
Taobebi
samoqalaqo da socialur-
`solidarobis
politikuri ekonomikuri
uflebebi~
uflebebi uflebebi
gadaadgilebis Tavisufleba;
TavSesafris ufleba;
adamianis uflebebi 133
moqalaqeobis ufleba;
qorwinebisa da ojaxis Seqmnis ufleba;
sakuTrebis ufleba;
azris, sindisisa da religiis Tavisufleba;
Sexedulebebisa da TviTgamoxatvis ufleba;
mSvidobiani Sekrebebisa da asociaciebis Tavisufleba;
mmarTvelobaSi monawileobisa da Tanaswori saxelmwifo momsaxu-
rebis ufleba.
30-e muxli miuTiTebs, rom arc erT saxelmwifos ara aqvs ufleba,
aRniSnuli deklaracia sakuTari Sexedulebebisamebr arasworad gan-
martos da amiT safrTxe Seuqmnas deklaraciaSi CamoTvlili uflebebi-
sa da Tavisuflebebis dacvas.
46
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 29.1.
134 kari meore
saerTaSoriso paqtebi
adamianis uflebaTa Sesaxeb
adamianis
uflebaTa
saerTaSoriso
bili
47
Sesworebuli fakultatiuri oqmis safuZvelze, 1953.
136 kari meore
Tavi 2.6
adamianis uflebaTa klasifikacia
48
iuridiuli enciklopedia, Tb., 2008, gv. 610.
49
adamianis uflebaTa leqsikoni, Semdgeneli fridon sayvareliZe, Tb., 1999, gv. 128.
adamianis uflebebi 137
50
saqarTvelos konstitucia, muxli 16.
51
saqarTvelos konstitucia, muxli 24.1.
52
saqarTvelos konstitucia, muxli 28.1.
53
Tanamedrove saerTaSoriso samarTlis leqsikoni, Tbilisi, 2003, gv. 54.
138 kari meore
universaluroba ganuyofloba
urTierT- urTierT-
dakavSirebuloba damokidebuleba
Tavi 2.7
adamianis uflebaTa `pirveli Taoba~
samoqalaqo da politikuri uflebebi
adamianis
uflebaTa
Taobebi
socialuri,
samoqalaqo da koleqtiuri
ekonomikuri da
politikuri uflebebi
kulturuli
uflebebi (me-20 saukunis
uflebebi
(me-18 saukunidan) 60-iani wlebidan)
(me-19 saukunidan)
54
adamianis uflebaTa saerTaSoriso leqsikoni, gv. 199.
adamianis uflebebi 141
sicocxlis ufleba
55
z. ruxaZe. saqarTvelos konstituciuri samarTali. Tbilisi 1999.
56
sisxlis samarTlis kodeqsi, muxli 108 (ganzrax mkvleloba); muxli 109 (ganzrax
mkvleloba damamZimebel garemoebebSi), muxli 110 (mkvleloba msxverplis TxovniT);
muxli 111 (ganzrax mkvleloba uecari, Zlieri sulieri aRelvebis mdgomareobaSi);
muxli 112 (dedis mier axladSobilis ganzrax mkvleloba); muxli 113 (mkvleloba
aucilebeli mogeriebis farglebis gadacilebiT); muxli 114 (mkvleloba damnaSavis
SepyrobisaTvis aucilebeli zomis gadacilebiT); muxli 115 (TviTmkvlelobamde
miyvana); muxli 116 (mkvleloba gaufrTxileblobiT).
142 kari meore
57
kublaSvili, k., ZiriTadi uflebebi, Tbilisi, 2003, gv. 123-126.
adamianis uflebebi 143
wamebis akrZalva
58
Casaxuli bavSvis sicocxlis uflebas icavs, agreTve, adamianis uflebaTa ameri-
kis konvencia (American Convention on Human Rights, muxli 4).
59
adamianis pativisa da Rirsebis xelSeuxebloba, http://legalportal.ge.
144 kari meore
diskriminaciis akrZalva
60
saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsi, muxli: 1441, 1442 da 1443 .
adamianis uflebebi 145
61
oqmi #12 saqarTvelos mxridan ratificirebulia 2001 wlis 30 marts.
62
saqarTvelos konstitucia, me-14 muxli.
146 kari meore
rasizmi adamianis an adamianTa jgufis rwmena, rom rasa, kanis feri, ena,
religia, erovnuli Tu eTnikuri warmomavloba SeiZleba iyos upativce-
mulobis, zizRisa da diskriminaciis safuZveli gansxvavebuli jgufis mi-
marT da amarTlebs Tavisi jgufis (adamianis) pretenzias upiratesobaze
63
saqarTvelos konstitucia, muxli 38.1.
adamianis uflebebi 147
64
adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTali, Tb., 2005, gv. 158-159.
65
mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, Semdgeneli m. miTagvaria, Tb., 2010, gv. 7.
66
terminTa ganmartebisas vxelmZRvanelobdiT saqarTvelos parlamentis erovnu-
li biblioTekis saitis (http://www.nplg.gov.ge) Civil-enciklopediuri leqsikonidan.
148 kari meore
sasamarTlo
davaTa
saxeebi
67
Tanasworuflebianoba identur mopyrobas ar niSnavs. rodesac faqtebi gan-
sxvavdeba, Tanasworuflebianobis principi gansxvavebul mopyrobas moiTxovs. ada-
mianis uflebebi, gv. 72.
150 kari meore
nafici msajulebi
70
gadaudebeli SemTxveva danaSaulis kvalis, nivTmtkicebis mospobis an dakarg-
vis realuri safrTxis arseboba, aseve iseTi SemTxvevebi, rodesac pirs danaSau-
lis adgilze waaswreben, an sagamoZiebo Semowmebis dros SemTxvevis adgilis daT-
valierebisas aRmoCenilia danaSaulis gaxsnisaTvis saWiro nivTebi da sagnebi da
SeuZlebelia dauyovnebliv mosamarTlis brZanebis miReba.
adamianis uflebebi 155
udanaSaulobis prezumfcia
71
Barbera, Messegue and Jabardo Spain, 6.12.1988; ix. k. korkelia, i. qurdaZe, adamianis
uflebaTa saerTaSoriso samarTali adamianis uflebaTa evropuli konvenciis
mixedviT, Tb., 2004, gv. 168.
72
k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 213.
156 kari meore
73
k. kublaSvili, ZiriTadi uflebebi, Tb., 2005, gv. 139.
158 kari meore
Tavi 2.8
politikuri uflebebi
arCevnebis ufleba
74
ix. kari 1.
160 kari meore
sayovel-
Taoba
arCevnebis
faruloba Tanaswo-
ZiriTadi
roba
principebi
pirdapi-
roba
adamianis uflebebi 161
gaerTianebis ufleba
75
referendumi saerTo-saxalxo gamokiTxva kenWisyriT, gansakuTrebiT mniS-
vnelovani saxelmwifoebrivi sakiTxebis sabolood gadasawyvetad.
162 kari meore
Tavi 2.9
socialuri, ekonomikuri da
kulturuli uflebebi
76
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 25; socialuri, ekonomikuri
da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 11; bavSvis uflebaTa konven-
cia, muxli 27.
77
Asborn Eide, Catarina Crause, Allan Rosas, Economic, Social and Cultural Rights,.RWI, 2003.
78
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 17; adamianis uflebaTa da
TavisuflebaTa evropuli konvenciis I damatebiTi oqmi, 1-li muxli. sakuTrebis
uflebas arc samoqalaqo da politikur uflebaTa da arc socialur, ekonomikur
da kulturul uflebaTa saerTaSoriso paqtebi ar Seicaven.
adamianis uflebebi 165
sakuTrebis ufleba
Sromis ufleba
79
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, muxli 23; socialuri, ekonomikuri
da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 6.
80
adamianis uflebaTa sayovelTao deklaracia, 22-e, 25-e muxlebi; socialuri, eko-
nomikuri da kulturuli uflebebis saerTaSoriso paqti, muxli 9; bavSvis ufle-
baTa konvencia, muxli 26.
166 kari meore
ufleba janmrTelobaze
samedicino
momsaxurebis
xelmisawvdomobis
3 elementi
81
m. kvaWaZe, i, manjaviZe, adamianis ufleba janmrTelobaze da samedicino momsax-
urebis xelmisawvdomoba, Tb., 2010, gv. 147.
82
samedicino dawesebulebebSi informaciis ganTavseba TvalsaCino adgilze, medi-
asaSualebiT informaciis miwodeba, ganmartebis micema samedicino dawesebulebis
administraciis mier, specialuri bukletebis, plakatebis da sxva saSualebebis
ganTavseba TvalsaCino adgilze da sxva.
168 kari meore
nawili mesame
adamianis uflebaTa
dacvis meqanizmebi
Tavi 3.1
ra meqanizmebi icavs adamianis
uflebebs erovnul doneze?
Tavi 3.2
rogor xdeba adamianis uflebaTa
dacva saerTaSoriso doneze?
Tavi 3.3
adamianis uflebaTa dacvis gaeros,
anu universaluri, sistema
83
zogierT konvencias aqvs damatebiTi oqmebi, romlebic avseben uflebaTa CamonaT-
vals an iTvaliswineben wevr saxelmwifoebze zedamxedvelobis procedurebs. mag-
aliTad, samoqalaqo da politikur uflebaTa saerTaSoriso paqtis 2 damatebiTi
oqmi, romlis monawile saqarTvelocaa: 1. adamianis uflebaTa komitetSi individu-
aluri ganacxadebis Setanis Sesaxeb, 2. sikvdiliT dasjis gauqmebis Sesaxeb; bavSvis
uflebaTa konvenciis 2 damatebiTi oqmi, romlis monawile saqarTvelocaa: 1. bavS-
vis SeiaraRebul konfliqtebSi monawileobis Sesaxeb damatebiTi oqmi, 2. bavSvTa
vaWrobis, bavSvTa prostituciisa da pornografiis Sesaxeb damatebiTi oqmi da sxva.
180 kari meore
Tavi 3.4
rogor aris daculi adamianis
uflebebi regionalur doneze?
84
2010 wels saqarTvelos oficialuri angariSis paralelurad gaeros universal-
uri perioduli angariSis UPR-is farglebSi momzadda e.w. `Crdilovani~ angariSi
qalTa uflebebis damcveli 23 arasamTavrobo organizaciis mier.
adamianis uflebebi 183
Tavi 3.5
saqarTvelo da evropis sabWo
85
evrokavSiris fundamentur uflebaTa qartia, romelsac xeli moewera safrange-
Tis qalaq nicaSi 2000 wlis 7 noembers, evrokavSiris istoriis ganmavlobaSi pirve-
lad, erT teqstSi moicavs evrokavSiris moqalaqeTa da mis teritoriaze mcxovreb
pirTa samoqalaqo, politikur, ekonomikur da socialur uflebaTa mTel rigs. igi
Sevida evropis 2004 wlis 18 ivnisis konstituciis proeqtis meore nawilSi. evro-
kavSiris konstituciis proeqtis uaryofis Semdeg moxda qartiis adaptireba da
gamocxadda 2007 wlis 12 dekembers strasburgSi, lisabonis xelSekrulebis xel-
moweris win, riTac qartiam iuridiulad savaldebulo Zala SeiZina. qartiis sruli
moqmedeba evrokavSiris wevri saxelmwifoebisTvis kvlav sadavoa, Tumca evrokav-
Siris arawevri saxelmwifoebisTvisac igi aris mniSvnelovani saxelmZRvanelo do-
kumenti, gansakuTrebiT ki im qveynebisTvis, romlebic kavSirSi Sesvlis procesSi
arian. ix. adamianis uflebebi jandacvis sferoSi, Tb., 2011.
86
evropis uSiSroebisa da TanamSromlobis organizaciis (euTo) SemadgenlobaSi Se-
dis ramdenime organizacia, romlebic uSualod arian dakavebuli adamianis ufle-
baTa dacviT. saqarTvelo euTos wevri qveyanaa, magram evrokavSirisa jer kidev ara.
184 kari meore
91
adamianis uflebaTa evropuli sasamarTlos ganCinebebi da saqarTvelos winaaR-
mdeg ganxiluli saqmeebi SegiZliaT ixiloT saqarTvelos iusticiis saministros
oficialur vebgverdze: http://www.justice.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=103, xolo
`enuqiZe da girgvliani v. saqarTvelo~ saqarTvelos advokatTa asociaciis ofi-
cialur vebgverdze: http://gba.ge/new/admin/editor/uploads/les/newsebis/Girgvliani_ECHR_
GEO_Final.pdf.
92
Asanidze v. Georgia, 71503/01/08, 04.204, http://www.justice.gov.ge/les/Documents/adam/
asanidze%5B1%5D.pdf.
adamianis uflebebi 189
nawili meoTxe
calkeuli jgufebis
uflebaTa dacva
umciresobaTa uflebebi
Tavi 4.1
SezRuduli SesaZleblobebis
mqone pirTa uflebebi
93
SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa (SSmp) uflebebis dacvisas problemas
qmnis zusti statistikuri monacemebis arqona. SSmp-Ta raodenoba aiTvleba ar-
sebuli monacemebis pensiis mimReb pirTa raodenobidan da ar aris sruli, radgan
am saxelmwifo socialuri momsaxurebiT sargebloben mxolod mkveTrad da mniS-
vnelovnad gamoxatuli SesaZleblobis SezRudvis statusis mqone pirebi da zomi-
erad gamoxatuli SesaZleblobis SezRudvis statusis mqone pirTa viwro wre, rac,
2010 wlis monacemebiT, Seadgens 138 614 SSmp-s. ix. socialuri momsaxurebis saagen-
tos monacemebi: http://ssa.gov.ge/uploads/Pension%20122010%20ge/Book1.xls; saqarTvelos
saxalxo damcvelis perioduli angariSi, 2010, gv. 497.
94
saqarTvelos kanoni `samedicino-socialuri eqspertizis Sesaxeb~, me-3 b muxli.
192 kari meore
Tavi 4.2
erovnuli da eTnikuri
umciresobebis uflebebi
95
saqarTvelos mTavrobis 2009 wlis 15 dekembers # 978 gankargulebiT damtkice-
buli `SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa socialuri integraciis 2010-2012
wlebis samTavrobo samoqmedo gegma~ iTvaliswinebs, faqtobrivad, yvela im valde-
bulebas, romelic gawerilia gaeros SezRuduli SesaZleblobis mqone pirTa kon-
venciaSi. saqarTvelos saxalxo damcvelis wliuri moxseneba, 2010, gv. 498-499.
adamianis uflebebi 195
96
mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, Tb., 2010.
196 kari meore
97
ZalaSi Sevida 1.02.1998.
98
adamianis uflebaTa saerTaSoriso leqsikoni-cnobari, gv. 91.
99
evrosabWos CarCokonvencia eTnikur umciresobaTa Sesaxeb.
198 kari meore
100
adamianis uflebaTa saerTaSoriso samarTlis leqsikoni-cnobari, Tb., 2005, gv. 92.
101
erovnebaTaSorisi urTierTobebis marTva, red.: j. javaxiSvili, n. sarjvelaZe,
Tb., 2007.
102
mravalferovnebis marTvis safuZvlebi, red. m. miTagvaria, Tb., 2010.
adamianis uflebebi 199
103
ganmarteba mocemulia winamdebare naSromSi, gv. 148.
200 kari meore
Tavi 4.3
devnilTa uflebebi
104
saqarTvelos okupirebuli teritoriebidan gadaadgilebul pirTa, gansaxlebisa
da ltolvilTa saministros monacemebi. ix.: http://mra.gov.ge.
adamianis uflebebi 201
Tavi 4.4
bavSvis uflebebi
106
bavSvis uflebebi da Jurnalistika, saxelmZRvanelo studentebisaTvis, Tb., 2011,
gv. 32.
107
ibid.: gv. 33.
adamianis uflebebi 205
108
1980 wlis haagis konvencia `bavSvebis gatacebasTan dakavSirebuli samoqalaqo
aspeqtebis Sesaxeb~.
109
saqarTvelo SeuerTda 2006 wels.
210 kari meore
Tavi 4.5
genderuli Tanasworoba
110
kanoni genderuli Tanasworobis Sesaxeb, gzamkvlevi, 26.03.2010, Tb., 2009.
adamianis uflebebi 215
111
T. sabedaSvili, genderi da demokratizacia, saqarTvelo 1991-2006, Tb., 2007.
216 kari meore
nawili pirveli
samoqalaqo sazogadoebis
Camoyalibebis istoria da
arsi
saiaTnova!
Cven ar unda daviviwyoT, rom somxis erma mogvca Cven saiaTnova, romelic Cven
Soris Zmoba-erTobis da siyvarulis xidi iyo.
ra aris mizezi, rom qarTveli sazogado moRvawe eWvis TvaliT uyurebs saqarTve-
loSi mcxovreb somxobas, romelmac marTlac, rom unda Seiyvaros samSoblo, kera.
batono eqimo! pirveli Tqven xarT am kiTxvis aRmZravi. bolo wlis ganmavlobaSi
bevri vwere mag kiTxvis pasuxi, aqac vityvi: saqarTvelos somxebis, somex mSromel
xalxis da qarTvel demokratias Soris urTierToba sanetaro ar yofila. nu davma-
lavT, ra ukmayofileba sufevs or RviZl Zmebs Soris.
raRa vTqva yovel moqalaqis Tavlwin momxdari im didi devnis Sesaxeb, romelic
wilad rgebia somex mSromel xalxs. mas mSiers tovebdnen marto imis gulisTvis,
rom is somexi iyo.
nuTu bolo ar unda moeRos yovelive amas? nuTu dro ar aris, rom mezobluri
atmosfera gaiwmindos, rom somexi da qarTveli mSromelni, somexi da qarTveli mo-
qalaqeni erTnairad grZnobdnen erT saerTo samSoblos tkbil mSobliur alerss?
nuTu dRes, roca saqarTvelo Tavis diad dRes dResaswaulobs, da rodesac ev-
ropul saxelmwifoTa ojaxSi Tanaswor wevrad Sedis, am sazeimo xanaSi ar unda da-
axlovdnen orni mezobelni?
me mwams, rom axlo aris is dro, roca saqarTvelo yovel misi moqalaqisTvis nam-
dvili saerTo samSoblo iqneba.
unda vTqva, rom faqtis amnairi gaSuqeba saerTod ar Seefereba sinamdviles. vin
ar icis, rom Cvens Sinaur politikas sruliad araviTari kavSiri ar hqonia im ube-
dur omTan, romelic daSnakebma daiwyes saqarTvelos winaaRmdeg da mTeli somxis
eri CaiTries avantiuraSi. daumateT amas is agitacia, romelsac somxis sxvadasxva
wreebi eweodnen saqarTvelos damoukideblobis winaaRmdeg. agredve demonstrati-
uli Zaxili ruseTis aRdgenaze (pirvel xanebSi), romelic aSkarad Cveni Tavisuf-
lebis winaaRmdeg iyo mimarTuli da bevri ram CvenTvis cxadi gaxdeba. garda amisa,
vin mosTvlis ra Worebi ar iyo gavrcelebuli saqarTvelos Sesaxeb evropaSida, gav-
rcelebuli samwuxarod somxis politikur wreebis mier. es xom damoukideblobis
gamocxadebis pirvel xanebSi iyo, rodesac Cvens respublikas jer araviTari agre-
siuli politika ar ewarmoebina somxebisadmi. risi Sedegia dRevandeli wamxdari
urTierToba? igi Sedegia Tu ara zemoxsenebul politikisa, romelsac awarmoeb-
dnen somxis politikuri wreebi.
garda amisa, avtori aRniSnavs, rom somxebs saSualeba ar misces sxvadasxva ar-
CevnebSi monawileobisa. unda iTqvas, rom arc es Seefereba sinamdviles. tfilis-
Si SeiZleba marTlac moxda SemTxveviT gamotoveba siebidan adgilobriv mkvidrTa,
magram es iyo marTlac SemTxveviTi, radgan kanoni amas sruliad ar moiTxovda. anda
marTlad marto tfilisSi cxovrobs somxoba? ratom provinciis somxobas ar iRebs
mxedvelobaSi b-ni Tumanianci? iq xom mTelma somxurma soflebma miiRes monawile-
oba arCevnebSi ise, rogorc qarTvelebma da danarCenma erebma. ase moxda magaliTad
qarTlsa da kaxeTSi, sazogadod im adgilebSi, sadac somxoba scxovrobs. ase rom
arCevnebidan mkvidri somxoba ar yofila gariyuli Tu Tbilisis somxobis zogi-
erT wreebs ar miviRebT mxedvelobaSi, romelTac saqarTvelos qveSevrdomoba arc
hsurdaT arc eZebdnen.
rac Seexeba provinciaSi somxebis Cagvras, rogorc somxebisas amis Sesaxeb er-
Txel ukve gvqonda laparaki `aSxatavorTan~.1 Cveni provincia marTlac mouwesri-
gebelia da iq zogjer mraval Zaladobas aqvs adgili, magram es Zaladoba da mouwes-
rigebloba saerTod exeba mTel provinciebs da ara marto somxobas. aq ar SeiZleba
mouwesrigeblobis nacionalizaciaze laparaki. sxvadasxva adgilas xdeboda uwes-
rigobani da es xdeboda marto qarTvelebiT dasaxlebul adgilebSic. magaliTad:
okribasa, wyaltubosa da sxvagan. amitom b-ni Tumanianci am SemTxvevaSi scdeba. Se-
iZleba iyos ramdenime magaliTi, magram rogorc eri, somxoba rom ar iCagreba sis-
tematurad es faqtia.
1
`aSxatavori~ me-20 saukunis dasawyisSi TbilisSi gamomavali somxurenovani ga-
zeTi.
samoqalaqo sazogadoeba 227
eTxovos s.s.s.r. cekas prezidiums, raTa grigol robaqiZe, rogorc aSkara mte-
ri Cveni qveynis mSromeli xalxisa, TvalTmaqcurad gadasuli kontrevolucionur,
faSistur banakSi, gamocxadebul iqnas socialistur samSoblos moRalated da Ca-
moerTvas mas sabWoTa moqalaqeoba, aqedan gamomdinare, yvela Sedegebis ganxorci-
elebiT.~
nawili meore
samoqalaqo sazogadoeba
da demokratia
ra aris demokratia?
ra niSnebiT xasiaTdeba demokratiuli mmarTveloba?
ra meqanizmis saSualebiT monawileobs xalxi demokratiul proces-
Si?
ratom aris demokratiaSi moqalaqeTa monawileoba mniSvnelovani?
234 kari mesame
rogor unda gamoxatos xalxma Tavisi neba? rogor unda iqces igi
xelisuflebis wyarod saxelmwifoSi? ise, rogorc amas akeTeben ada-
mianTa mcirericxovani jgufebi momavali koleqtiuri moqmedebis gan-
sasazRvrad anda imis gadasawyvetad, Tu jgufis romel wevrebs daekis-
roT ama Tu im amocanis Sesruleba SeTanxmebiT winaswari ganxilvis
safuZvelze. termini `SeTanxmeba~ gulisxmobs jgufis wevrebis mier
arCevanis gakeTebas ama Tu im gadawyvetilebis sasargeblod. rogor, ra
meqanizmiT akeTeben amas adamianebi? isini kenWs uyrian alternatiul
winadadebebs da Tanxmdebian kenWisyris wesze; kenWisyraSi monawileTa
ra raodenobis Tanxmoba iyos saWiro gadawyvetilebis misaRebad; yve-
las Tanxmoba (konsensusi), TiTqmis yvelas (magaliTad, kvalificiuri
umravlesobis, kenWisyraSi monawileTa ori mesamedis an sami meoTxe-
dis) naxevarze metis (absoluturi anu ubralo umravlesobis) Tu yve-
laze metis (SefardebiTi umravlesobis) Tanxmoba. kenWisyra aris is
xerxi, romliTac xalxma SeiZleba Tavisi neba gamoxatos.
nawili mesame
samoqalaqo sazogadoeba
da arCevnebi
perioduloba
warmomadgenlobiToba
evropis ambavi:
mxars ar uWerda. erTi dRis Semdeg iaraRis muqariT daSales is, misi
wevrebis umravlesoba represiebs emsxverpla.
saqarTvelos ambavi:
lad, sxva, arcerTi gazeTi ar gamodioda) yoveli nomris TiTqmis 3/4 , wina-
saarCevno periodSi, arCevnebSi monawile erTi blokis `aRorZineba da mo-
qalaqeTa kavSiris~ da misi lideris, aslan abaSiZis sasargeblo agitacias
eZRvneboda. magaliTad, 6 seqtembris nomerSi igi 41-jer, xolo 13 seqtem-
beris nomerSi 33-jer aris moxseniebuli. amave dros, opoziciur, respub-
likur da social-demokratiul partiebs uari uTxres am gazeTSi maTi re-
gionaluri organizaciebis winasaarCevno platformebis gamoqveynebazec
ki. aWaris mosaxleobam adgilobrivi televiziiT ramdenjerme naxa fil-
mebi, romlebSic opoziciur Zalebs bralad edebodaT terorizmi. amave
dros televiziiT ar gadauciaT arc erTi kritikuli masala oficialuri
xelisuflebis maRali Tanamdebobis pirebis samsaxurebrivi saqmianobis
Sesaxeb maSin, rodesac swored maT Soris iyvnen `aRorZinebisa da moqa-
laqeTa kavSiris~ blokis kandidatebi. opoziciuri partiis kandidatebs
xeli SeuSales maTTvis oficialurad gamoyofili satelevizio drois
srulfasovnad sargeblobaSi: erTi opoziciuri partiis warmomadgenlis
gamosvla gadaica Ramis pirvel saaTze, meoris gamosvlis dros Suqi ga-
mudmebiT iTiSeboda, xolo mesamis gamosvlis nawili gadaica gaxmovanebis
gareSe. oficialuri xelisuflebis warmomadgenlebi opoziciuri parti-
ebis warmomadgenlebs xels uSlidnen amomrCevlebTan SexvedrebSi. aWaris
uSiSroebis samsaxuri muqariTa da SantaJiT aSinebda opozicionerebs,
ris Sedegadac bevrma maTganma arCevnebamde moxsna Tavisi kandidatura.
nawili meoTxe
samoqalaqo sazogadoeba
saqarTveloSi: warsuli
gamocdileba da samomavlo
gamowvevebi
aramc Tu enis devna isev ise darCa, TviT babos gandevnac moindomes saswav-
leblidan imis saqcieliT gabrazebulma ufrosebma, da mSoblebma Zlivs
gadaarCines.
erT dros dids modaSi iyo CvenSi rusis poeti vasili veliCko. man di-
di aRtacebis leqsi uZRvna saqarTvelos ruseTidanve, sanam Camovidoda,
roca niSnavdnen mTavrobis gazeTi redaqtorad da iqidanve war-
mogvigzavna is momxiblavi leqsi, iqneb imitomac, rom ufro advilad aexvia
qarTvelebisTvis Tvalebi.
erTgulebas Cvendami viTom imiTi iCenda, rom Cveni maqebari, rom ru-
sebs lanZRavda da maT Sesaxeb didi wigni -ic daswera, sadac werda,
rom qarTvelebi raindi xalxia, erTguli ruseTisa, patiosani, magram ru-
sebma ver gavigeT am xalxis sulieri Tvisebebi, midrekileba: es xalxi meo-
mari xalxia, omis dros is maRldeba, xolo mSvidobianobis dros suliT
258 kari mesame
aseTi iyo misi sixaruli imis gamo, rom `me var da Cemi nabadis~ kilo
Turme rusuli iyo da Cven rom imas Cvenad vmRerodiT, es, imis azriT, erT-
erTi safexuri iyo Cveni garusebisa.
me amas maSin savsebiT ver mivxvdi, magram raRac ki Zalian ar miama. an ra-
Ra iqneboda, Zalianac rom mivxvdariyav? kacma Tavisi xarki ukve miiRo mo-
nadirebuli qarTvelisagan is didebulad qeifobda farTod gadaSlil
aivanze, kekluci bunebis wiaRSi!
baTumi
baqo
kavkavi
soxumi 1909
quTaisi
yvirila (2)
xoni
borjomi
1910
foTi
gori
gudauTa
zugdidi
lixauri 1912
oCamCire
samtredia
siRnaRi
axalgori
ganja
guria (2)
1913
erevani
vani
qvemo maCxaani
alagiri
oni
1914
soWi
cxinvali
senaki
1919
tuapse
melic gamoiares bevrjer xsenebulma pirebma ver scvlis maT Sinagan bune-
bas da isini xSiraT egreT wodebuli `pasiuri winaaRmdegobiTac~ ibrZvian
Tanamedrove mwerlobis poziciaze.
cxrili
2. profkavSirebi
6. media
cxrili
`imedis~ ambavi:
demokratia
da moqalaqis
Tanamonawileoba
meoTxe karSi demokratiul sazogadoebaSi samoqalaqo monawileobis
uflebebsa da pasuxismgeblobebs gaecnobiT. ganxilavT ukanasknel xaneb-
Si saqarTveloSi mimdinare reformebs. yuradReba gamaxvildeba reformaTa
gavlenasa da am procesebSi moqalaqeTa rolze. visaubrebT sazogadoebis
gasaumjobeseblad saWiro RonisZiebebsa da demokratiis idealebis ganvi-
TarebisaTvis saxelmwifo mmarTvelobasTan Tanamonawileobaze. ganvixilavT
qmedebebs, romelTa ganxorcielebac moqalaqeebs xelisuflebisgan da-
moukideblad an masTan TanamSromlobiT SeuZliaT. am TavSi ganxiluli maga-
liTebi dagexmarebaT, ukeTesad gaigoT, Tu rogor SegiZliaT, ufro metad
iaqtiuroT sazogadoebaSi da socialuri mniSvnelobis mqone ZiriTad sa-
kiTxebTan dakavSirebiT gadawyvetilebebis miRebaze gavlena iqonioT.
nawili pirveli
moqalaqis monawileoba
sazogadoebrivi
amocanebis gadawyvetaSi
Tavi 1.1
moqalaqis sazogadoebrivi pasuxismgebloba
Tavi 1.2
samoqalaqo aqtiuroba saqarTveloSi
Tavi 1.3
axali Taoba da samoqalaqo aqtiuroba
nawili meore
Tanamedrove demokratiis
ganviTarebis tendenciebi
Tavi 2.1
warmomadgenlobiTi demokratia
Tavi 2.2
warmomadgenlobiTi demokratiis
gamowvevebi
Tavi 2.3
`kargi mmarTvelobis~ principi.
cnebis warmoSoba da misi Sinaarsi
Tavi 2.4
cnebis arsebiTi elementebi
Tavi 2.5
cnebis praqtikuli daniSnuleba
Tavi 2.6
sajaro administraciis gamowvevebi.
momsaxurebis gaumjobeseba
Tavi 2.7
decentralizacia
Tavi 2.8
moqalaqisa da sazogadoebrivi
jgufebis gaaqtiureba
Tavi 2.9
pasuxismgeblobis ganawilebis principi
nawili mesame
moqalaqeTa
Tanamonawileobis saxeebi
Tanamedrove demokratiul
qveynebSi
Tavi 3.1
moqalaqeTa gamokiTxvebi da Sekrebebi
Tavi 3.2
momsaxurebis garantiebi
Tavi 3.3
sazogadoebaze orientirebuli policia
Tavi 3.4
erToblivi biujeti
nawili meoTxe
moqalaqeTa
Tanamonawileobis
perspeqtivebi saqarTveloSi
am nawilSi gamovTqvamT hipoTezebs damoukidebeli sajaro adminis-
traciis Camoyalibebis amocanis gadasaWrelad. gamovikvlevT demo-
kratiuli da samarTlebrivi saxelmwifos standartebis Sesabamisi
kompetenturi, politikurad neitraluri sajaro administraciis Ta-
viseburebebs. gavecnobiT saqarTveloSi moqalaqeTa Tanamonawileo-
bis mizniT gatarebul RonisZiebebs. gaviazrebT informirebulobis
mniSvnelobas TanamonawileobiTi mmarTvelobis procesSi. vimsjelebT
saxelmwifo mmarTvelobaSi studentTa Tanamonawileobis Temaze.
Tavi 4.1
sajaro administraciis reforma
Tavi 4.2
samoqalaqo monawileoba da
momsaxurebis saagentoebi
Tavi 4.3
municipaluri servisebis gaumjobeseba
Tavi 4.4
moqalaqeTa Tanamonawileobis gaaqtiureba
Tavi 4.5
studentebis Tanamonawileoba
daskvna
Tanamedrove demokratia aqtiuri moqalaqis gareSe warmoudgene-
lia. es aqtiuroba, rogorc vnaxeT, ori mimarTulebiT vlindeba: pir-
veli, rodesac moqalaqe Tavisi iniciativiT monawileobs sazogadoeb-
rivi mniSvnelobis sakiTxebis mogvarebaSi, sakuTari da TanamoqalaqeTa
uflebebis dacvaSi da meore, rodesac misi aqtiuroba saxelmwifo mmar-
TvelobiT procesebSi TanamonawileobiT gamoixateba.
sasargeblo bmulebi
vebsaiti misamarTi
saerTaSoriso amnistia
www.amnesty.org
(Amnesty International)
gamoyenebuli liteartura
internet-resursebi