You are on page 1of 6

Aleksandra Dbrowska, I rok, filologia romaska

Zachta do filozofii chrzecijaskiej w Heptameronie Magorzaty z Nawarry i


w Gargantui i Pantagruelu Rabelaisego.

Po dziesiciu wiekach redniowiecza w Europie zachodniej zaczynaj pojawia


si nowe tendencje, sprzyjajce poczuciu wiadomoci, e zblia si kolejna epoka.
Gwnym orodkiem nowych idei s Wochy, ktre staj si ojczyzn pisarzy,
naukowcw i filologw doby renesansu. Tak nazw nowe czasy okreli Jakob
Burckhardt w swoim dziele pt. Kultura Odrodzenia we Woszech. Zdaniem
historyka, redniowiecze cakowicie zaprzepacio dziedzictwo antyczne, dopiero
rozkwit nowych myli doprowadzi do odrodzenia si idei postpu i rozwoju
spoeczestwa. Fascynacja staroytn kultur Grecji przypomniaa jak wan rol
odgrywa czowiek oraz jego rozum, a prawdziwy sens literatury to tak naprawd walka
namitnoci i ludzkich obowizkw1. Niewtpliwie duy wpyw na nowe idee miay
rwnie wielkie podre geograficzne, ktre rozszerzyy horyzonty mylowe
czowieka, a take niezwyka ch poznania istoty ludzkiej. Wraz z postpem tendencji
odrodzeniowych, powstaje take humanizm chrzecijaski, ktry prbuje czy wiar
chrzecijask z ideami humanistycznymi. Renesans nie neguje istnienia Boga, ale
zwraca uwag na godno czowieka oraz jego rozwj spoeczny i duchowy. Wraz z
pocztkiem panowania Franciszka I we Francji, rozpoczyna si odnowa ewangeliczna
chrzecijastwa, ktra z czasem stanie si gwnym prdem intelektualnym i
filozoficznym wielu pisarzy i mylicieli XVI wieku.

Krg francuskich filologw i teologw tworzy nieformaln grup z Meaux,


ktra rozpoczyna prac nad reform Kocioa. Zainspirowani renesansowymi mylami
pragn, aby wierzcy powrcili do rde chrzecijastwa, a wic do lektury witych
tekstw. Krytykuj instytucjonalizm Kocioa, jednoczenie prowadz intensywn
prac wydawnicz tumacze, parafraz i komentarzy do Pisma witego. Cho
francuscy ewangelicy otwarci s na wszelkie inicjatywy reformatorskie, nie utosamia
si ich z protestantami, bowiem pracuj na rzecz odnowy Kocioa w ramach wyznania
rzymskokatolickiego. Jedn z osb ywo zaangaowanych w debat na temat kondycji

1
J. Adamski, Historia literatury francuskiej : zarys, Wrocaw, Zakad Narodowy im. Ossoliskich,
1970, s. 32

1
wiary jest siostra krla Franciszka I, Magorzata z Nawarry. Jej ycie przypada na okres
rozkwitu renesansu, do ktrego wiele wnosi dziki swoim sztukom teatralnym czy
poematom mistycznym. Niewtpliwie jednak najsynniejszym dzieem francuskiej
pisarki jest zbir nowel pt. Heptameron, ktre wzorowane s na woskim
Dekameronie Giovanniego Boccaccia. To wanie krtkie opowiastki stay si
pretekstem dla Magorzaty, do poruszenia kwestii religijnych w oryginalnej formie.

Heptameron Magorzaty z Nawarry zawiera 72 nowele, ktrych narratorami


s damy oraz kawalerowie, schronieni w opactwie Sarrance na skutek wezbranych wd
po jesiennych ulewach. Do czasu wybudowania mostu przez robotnikw, ktry pozwoli
im uda si w dalsz podr, postanawiaj znale sobie zajcie, ktre umili im czas.
Pierwsza propozycja jaka pada, to wsplna lektura Pisma witego. Cho czytanie
sowa Boego jest bardzo wane dla wszystkich podrujcych, to pragn oni rozrywki
nie tylko dla ducha, ale take dla ciaa, aby nie dozna cakowitego umartwienia. W
kocu decyduj zbiera si kadego dnia nad brzegiem rzeki, aby w dziesi dni
opowiedzie setk zasyszanych historii. Dodatkow motywacj jest ch podarowania
pamitki po powrocie zamiast obrazkw czy racw. Taka postawa to skutek
ewangelickiej krytyki tumienia sowa Boego pod ciarem gestw, form i
przedmiotw, ktre trac swoje duchowe znaczenie2. I tak o to codzienne opowiastki,
staj si tak naprawd pretekstem do rozwaa na tematy metafizyczne. Mimo tego, e
anegdoty traktuj zazwyczaj o mioci, to opowiadajcy staraj si wyciga z nich sens
teologiczny, debatujc nad prawdami religijnymi, ktre przenikaj niesamowite
historie. Jak pisze Jan Miernowski [] prawda, ktrej szukaj damy i kawalerowie z
Sarrance, to co wicej ni towarzyska plotka. To prawda o czowieku i o Bogu.
Problem w tym, e jakkolwiek usilnie tej prawdy szuka, nie sposb jej znale3.
Opowiadajcy i suchajcy historii, wcale nie staraj doj si do porozumienia, wrcz
przeciwnie, kady z nich wyciga indywidualn nauk, a dyskusje przybieraj form
debaty chrzecijaskiej, do ktrej pragnie zachci nas autorka. Zakoczenie noweli
zawsze ma charakter otwarty, dziki czemu czytelnik wszystko interpretuje za pomoc
swej inteligencji i boskiej pomocy. Ju na pocztku powierzajc rol kaznodziejsk
Osille, ktra jest osob wieck, Magorzata wskazuje, e filozofia nad

2
J. Miernowski, Pikne banialuki ku najlepszej prawdzie wyoone, Warszawa, Czytelnik, 2000, s. 66
3
J. Miernowski, Heptameron Magorzaty z Nawarry czyli seks i teologia w renesansowej Francji, w:
Magorzata z Nawarry Heptameron, prze. T. Giermak-Zieliska, Krakw, Collegium Columbinum,
2012, s. 13

2
chrzecijastwem nie jest zarezerwowana wycznie dla osb duchownych, poniewa
znajc Sowo Boe, kady moe wyciga waciwe wnioski. W noweli trzydziestej
drugiej, damy i kawalerowie zastanawiaj si nad problemem winy, pokuty i kary za
grzechy kobiety, ktra zdradzia swojego ma. Po tym jak dowiedzia si prawdy, zabi
jej kochanka po czym zamkn j w pokoju, w ktrym dochodzio do spotka z
przyjacielem. Ponadto, podczas posiku m stawia przed on jego czaszk, tak aby
ona nigdy nie zapomniaa do czego doprowadzio jej zachowanie. Jedna z dam,
Ennasuite, odwouje si do biblijnej postaci Magdaleny, ktrej Jezus przebaczy mimo
tego, e bya grzesznic. Filozofia chrzecijaska tumaczy i nie da si do koca
pozna natury ludzkiej, tote nie sposb jest jednoznacznie osdzi drugiego
czowieka. Najwaniejsze jest, aby zaufa i Bg otoczy opiek tych, ktrzy przyznaj
si do swoich bdw i tego, e nie potrafi samodzielnie nad sob zapanowa.

Nowele Magorzaty z Nawarry to bardzo wyrana zachta do rozwaa filozofii


chrzecijaskiej. Anegdoty pene humoru oraz dyskusje po nich nastpujce to tak
naprawd prby odpowiedzenia sobie na pytania, ktre nurtoway wczesnych
reformatorw Kocioa. I cho niemal ze wszystkich opowieci wyania si ndzny
obraz kondycji ludzkiej, autorka zachca do poszukiwania w kadej historii
chrzecijaskiej gbi oraz wartoci, ktre mog uchroni czowieka i doprowadzi go
do zbawienia.

Zachta do filozofii chrzecijaskiej w duchu ewangelizmu pojawia si rwnie


w kontrowersyjnej powieci Gargantua i Pantagruel autorstwa francuskiego pisarza
dobry odrodzenia, Franois Rabelaisgo. W prologu narrator zapowiada weso
rozrywk, jednake jest to pozorne wraenie, pod ktrym kryje si chrzecijaskie
przesanie. W rozdziale VIII, Gargantua pisze list do swojego syna Pantagruela, w
ktrym zachca go do uciechy z ycia oraz korzystania z moliwoci, jakie przynosi
epoka renesansu. Prosi go, aby korzystajc z modoci, doskonali si zarwno w
przernych naukach jak i w cnocie. Najwaniejsz prob zdaje si by jednak
codzienne, kilkugodzinne zagbianie si w Ksigi Pisma witego, zarwno po grecku
jak i hebrajsku. To jeden ze znakw obecnoci przesania ewangelicznego w powieci
Rabelaisgo, poniewa ojciec Pantagruela odsya go do najwaniejszego rda jakim
jest lektura sowa Boego. Co wicej, radzi synowi aby nie zamyka si na inne kultury,
prosi o zbadanie rwnie ksig greckich, arabskich, aciskich, a nawet kabalistycznych
czy talmudycznych. Zainteresowanie wiatem odlegym to jedna z gwnych cech

3
renesansowego humanizmu, ktry w centrum stawia rozwj czowieka. Jednake,
Gargantua nie stroni od sw przestrogi przed prnoci, gdy ycie nasze przemija
wrychle, ale sowo Boe trwa wiecznie4. Co wicej, prosi syna o zachowanie
najwaniejszego z przykaza przykazania mioci.

Ju w samym prologu, gdy narrator porwnuje odczytanie powieci do sylenw,


tak naprawd zachca do odkrywania warstw znaczeniowych tekstu pod przykrywk
bahej fikcji, ktra pozwoli dotrze do wyszego zrozumienia przekazu. Taka postawa
to rwnie podejcie icie chrzecijaskie, poniewa sam Chrystus, a nawet sakramenty
Kocioa s niczym innym jak sylenami, ktre skrywaj wielka tajemnic. Jednake tak
naprawd, aby odczyta powie jako alegori duchow, potrzeba dwch czynnikw
jakim jest akt dobrej woli zespolony w chrzecijaskim miosierdziu5. Wiara czytelnika
Gargantui i Pantagruela zostaje niejako wystawiona na prb, skonfrontowana z
kontrowersyjn treci, ktra pozwoli zrozumie si jedynie dziki ewangelicznemu
podejciu do tekstu. Rabelais oczekuje od czytelnika wysiku, nie zachca do filozofii
chrzecijaskiej wprost, ale robi to za pomoc komicznej treci, ktra ma poruszy, a
w rezultacie, skoni do gbszej refleksji.

Idee reformatorskie w duchu religii katolickiej, bliskie byy rwnie synnemu


XVI-wiecznemu filozofowi chrzecijaskiemu, Erazmowi z Rotterdamu. Jest on
jednym z twrcw i obrocw ewangelicznej koncepcji katolicyzmu. Apelowa o
powrcenie do ewangelicznej prostoty oraz czytanie Pisma witego przez osoby
wieckie w jzyku narodowym. W swym dziele pt. Trzy rozprawy krytykowa
podejcie wyznawcw Chrystusa, ktrzy nie troszcz si o dokadne poznanie nauk
swego Pana. Katolicy tak bardzo zwizani z Kocioem rnymi sakramentami,
zapomnieli o istocie wiary jak jest regularna lektura Pisma witego oraz cakowite
zawierzenie i ufno Bogu. Prawdziw filozofi Chrystusow czerpa mona jedynie z
pism ewangelistw i apostow6. Ponadto, niezwykle wanym elementem jest
nawizanie duchowej relacji ze Stwrc w modlitwie bd wewntrznej kontemplacji.
Wiar powinno rozwija si od najwczeniejszego dziecistwa, tak aby nieustannie
wzrasta w wierze. Holenderski filozof zarzuci wierzcym i za bardzo bagatelizuj
sowo Boe, swobodnie traktujc tre w nim zawart. Zwrci uwag te na to, e

4
F. Rabelais, List Gargantui do Pantagruela, w: Gargantua i Pantagruel. Ksiga druga. Rozdzia
VIII, Wrocaw, Siedmiorg, 1997, s. 107
5
J. Miernowski, Pikne banialuki ku najlepszej prawdzie wyoone
6
E. z Rotterdamu, Zachta do filozofii chrzecijaskiej, w: Trzy rozprawy, Warszawa, 1960, s. 57

4
ludzie bardzo czsto dopasowuj dogmaty wiary do swego ycia, co wiadczy o ich
niezwykej ignorancji. Na koniec swojej zachty do uprawiania filozofii
chrzecijaskiej, przypomina i najprawdziwszy wizerunek Chrystusa pokazuj teksty
ewangelistw, dlatego te naley je czci jak najrozmaitsze posgi czy obrazy z jego
wizerunkiem.

Kwestie wiary to bez wtpienia jedna z najwaniejszych spraw, ktra trapia


ludzi wchodzcy w nowy okres w dziejach wiata. Narastajce konflikty i napicia na
tle religijnym, niejako wymusiy na ludziach refleksj na temat spraw zwizanych z
duchowoci. Niektrzy reformatorzy, widzc skal zepsucia i odejcia od prawdy
religii katolickiej, postanowili stworzy nowe wyznania, ktre z czasem weszy w skad
szeroko pojtych religii protestanckich. Jednake wielu z tych, ktrzy rwnie pragnli
odnowy Kocioa oraz powrotu do rda, skonio si ku reformacji wewntrz Kocioa
katolickiego, bowiem uwaali, e nie wszystko zasuguje na potpienie. Z takiego
zaoenia wysza renesansowa pisarka Magorzata z Nawarry, ktra za pomoc swoich
nowel chciaa zachci do uprawiania myli chrzecijaskiej w oparciu o Pismo wite,
do ktrego mona zawsze odwoa si w yciowych trudnociach. Osi opowieci
uczynia mio w rnych jej odcieniach, ale to wanie ona w ostatecznoci prowadzi
czowieka ku Bogu. Nieco inn drog poszed Franois Rabelais, ktry pod pozorem
miesznej fikcji, stworzy dzieo przepenione refleksj nad chrzecijastwem i postaw
czowieka wobec wyznawanych prawd wiary. Erazm z Rotterdamu jako czoowy
humanista renesansu, filolog, a przede wszystkim filozof, w swoich tekstach wprost
krytykowa odejcie ludzi od idei ewangelicznych i ich bierno w praktykach rozwoju
duchowego. Niewtpliwie oni wszyscy przyczynili si do wielkiej refleksji nad
filozofi chrzecijask, ktra zainspirowaa nie tylko wspczesnych im katolikw, ale
inspiruje nadal tych, ktrzy pragn odnale sens i gbi wiary katolickiej.

5
Bibliografia:

Teksty rdowe:
Erazm z Rotterdamu, Zachta do filozofii chrzecijaskiej, w; tego, Trzy
rozprawy, Warszawa, PAX (liczne wydania).
Magorzata z Nawarry, Prolog, w: teje, Heptameron, prze. T. Giermak-
Zieliska, Krakw, Collegium Columbinum, 2012.
Franois Rabelais, list Gargantui do Pantagruela, w: tego, Gargantua i
Pantagruel. Ksiga druga (rozdz. VIII) (liczne wydania)

Bibliografia obowizkowa:
Jan Miernowski, Heptameron Magorzaty z Nawarry czyli seks i teologia w
renesansowej Francji, w: Magorzata z Nawarry, Heptameron, prze. T.
Giermak-Zieliska, Krakw, Collegium Columbinum, 2012.
Jan Miernowski, Pikne banialuki ku najlepszej prawdzie wyoone,
Warszawa, Czytelnik, 2000, rozdziay: Od wieprzy do teologii czyli o
znakach niepodobnych; Pikne banialuki i misteria naszej religii, czyli o
nauce pyncej z uciesznych bredni.

Bibliografia dodatkowa:
Jerzy Adamski, Nowa koncepcja wiata, czowieka, kultury w: Historia
literatury francuskiej. Zarys, Wrocaw, Zakad Narodowy im. Ossoliskich,
1966

You might also like