MAM SUYUT VE

DRT RSALES
Terceme, erh ve Tahkik:
Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

-Takdim -
phesiz Hamd, Allah iindir. O'na hamd eder, O'ndan hidayet ve balanma dileriz.
Nefislerimizin errinden, kt amellerimizden Allah Teala'ya snrz. phesiz Allah'n hidayet
eylediini saptracak, O'nun saptrdn da hidayete ulatracak yoktur. Allah'tan baka lah
olmadna, O'nun birliine ve orta olmadna, Muhammed (Sallallahu aleyhi ve alihi ve
sellem)'in O'nun kulu ve Rasul olduuna ehadet ederim.
Bundan sonra;
Muhakkak ki; szlerin en dorusu Allah'n Kitab, yollarn en hayrls Muhammed Sallallahu
aleyhi ve sellem'in yoludur. lerin erlisi sonradan ortaya karlanlardr. Her sonradan kan
ey; bid'at, her bid'at; dalalet (sapklk) ve her dalalet de atetedir.
Bu almamzda mam Celaleddin es Suyuti ve eserleri hakknda bilgi verip, el Havi Lil
Fetavi adl eseri ierisinde yer alan drt risalesi zerine yaptmz terceme, erh ve tahkiki arz
edeceiz.
Allah Azze ve Celleden bizleri hayrl ilere muvaffak klmasn, Kendisini zikredenlerden
olmay ve zikrinin bereketini lutfeylemesini, Kendisini zikreden dostlarnn sevgisine nail etmesini
, bizi dnyada ve ahirette onlarn civarndan ayrmamasn niyaz ederiz.
Tevfik Allahdandr. Ve btn hamdler Onadr.
10.07.2002 ubuk
Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

1.BLM

MAM SUYUT R.A. 1

(m.1445-1505)
Hazrlayan:
Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

1
Hal tercemesi iin baknz; Suyuti Buyetul Vuat(10-12)Suyuti Hsnl Muhadara(1/153-203) bnl mad
ezeratuz Zeheb(8/555) Gazzi Kevakibus Saira(1/226- 231) bnu Iyas Bedaiuz Zuhur(4/83) evkani Bedrut
Tali(1/328) Serkis Mucem(1/1073) Brockelmann GAL(2/181) Hartmann Muvaah(s.82) Hayreddin Zirikli
Alam(4/71) Dr.Ahmed zel Hanefi Fkh Alimleri(s.197) slam Alimleri Ansiklopedisi(14/356) mer Rza Kehhale
Muceml Mellifin(5/128) Badatl smail Paa Hediyyetl Arifin(1/534)

2
 Doumu ve Ailesi

Hicri 849 Miladi 1445 ylnda Kuzey Msrda bulunan Asyut (Suyut) kasabasnda domutur. Muasr
olan Sehaviye gre2 anne tarafndan Trk asll olup ilim ehli bir aileye mensuptu. Babas afii
fakihlerinden Kemalddin Ebu Bekrdir. Babas Kahirede eyhuniyye medresesinde fkh dersleri
veriyordu. H.855 ylnda Kahire kads iken vefat etmitir. 3 Buyetul Vuatta belirttiine gre babasnn
vefatndan sonra, baba dostu bir sufinin terbiyesine verildi.4

Hsnl Muhadara'da Suyuti yle anlatyor; Kur'an sekiz yana varmadan, daha sonra bni Dakik
el Iydin el Umdesi, Nevevinin Minhacul Fkh, Beyzavinin el Usul ve bni Malikin Elfiyesini ezberledim.
Hicri 864 senesi balarna doru ilimle itigale baladm. Fkh ve Nahiv gibi ilimleri, muhtelif eyhlerden
aldm. Yine bu senelerde istiaze ve besmele erhi olarak ilk eserimi telif ettim. 5

Hocalar;

Kemalddin Bin Hmam,

ihabddin e arimsahi,
erefddin el Mnavi,
Takyuddin Ahmed e umunni,
Alemuddin Salih el Bulkini,
Muhyiddin Muhammed el Kafiyeci,
Siracuddin mer el Bulkini,
Zeyneddin Rdvan,
mer Bin sa el Ververi,
Muhammed Bin brahim e irvani,
zzddin Ahmed el Kinani,
emsddin es-Sehavi,
Celaleddin el-Mahalli,
Emineddin Yahya el Aksarayi,
emseddin Muhammed es Seyrami,
eyhul slam Ebi Zekeriyya,
Yahya Bin Muhammed el Mnavi,
Burhan el Bukai,
Muhyiddin el Bergami,
Mecduddin bni Siba,
Takiyeddin Ebubekr azi el Haskefi,
Yafii,
emseddin Muhammed Bin Musa el Hanefi,
Fahreddin Osman Bin Abdullah el Maksi,
Muhyiddin Abdulkadir Bin Abdulmuti,
Necmuddin mer Bin Muhammed Bin Fahd,
Burhaneddin brahim Bin Ali Bin Zuheyre,
emseddin Muhammed el Bani,
Seyfddin Kasm Bin Kutlubua el Hanefi

2
Sehavi Ed Davul Lami(4/65) Eisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.13) Bkz.; Zekeriyya Umeyrat Zeylu
Tazkiratul Huffaz(5/223)
3
Suyuti Nazmul Akyan Fi Ayanil Ayan(s.95)
4
Suyuti BuyetulVuat(s.20)
5
Suyuti Hsn l Muhadara(1/188-195) bkz.: Sartain(s.33)

3
 RENCLER

emsuddin Davudi el Maliki, bni Iyas, Burhanuddin el Halebi, Nureddin Bin el Baytar, ve
Abdulkadir e azili, mam Suyutinin mehur talebelerindendir. 6

mamul Kamiliye diye bilinen eyh Kemalddinden Rfai-Kadiri tarikati hrkas giydii, kendisinin de
mam arani hazretlerine Rfai hrkas giydirdii sylenir. 7 Dier bir nakle gre hrkay giydirdii kii
talebesi olan e azelidir.8

H.872 ylnda hocas El Bulkninin yardmyla babasnn krss olan eyhuniyyede fetva vermeye
balad. Suyuti hazretleri 17 yanda telife balam, btn slami ilim dallarnda olduka ok sayda eser
vermi, bunun ancak kendisine bahedilen keramet sayesinde mmkn olabilecei takrir edilmitir. mam
Suyuti Hicri 9. asrn sonlarna doru mutlak mctehid olduunu sylemitir.9

600e yakn eseri vardr. Kendisi 300 eserinin ismini vermi, talebesi E azili, Suyutiden bizzat
naklen 550 eserini10, Brockelmann 30511, Hamid Vehbi, Meahiri slamda; 548 eserinin 12, Flgel Weiner
Jahb Tomes; 561 eserinin ismini saymtr.13 Ebubekir Sifil mam Suyutinin eserlerinin 730 civarnda
olduunu syler.14

KERAMETLER

Hal tercemesini veren kaynaklarda kerametleri zikredilmekte, hadislerin shhat derecelerini

ryasnda Peygamber Efendimiz Sallallahu aleyhi ve selleme sorduu, kendi ifadesine gre uyank iken 70
defa Rasulullah aleyhissalatu vesselam ile grt belirtilmektedir. 15

mam Suyutinin rencisi eyh Abdulkadir e azeli, mam Suyuti hakknda yazd kitabnda yle
nakletmitir;

mam Suyuti dedi ki; Ben Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi uyank halde grdm. Bana; Ey
Hadis eyhi diye hitap etti. Ben; Ya Rasulullah! Ben cennet ehlinden miyim? diye sordum. Evet buyurdu.
Azap grmeden mi? dedim. Evet azap grmeden buyurdu. eyh Abdulkadir ona; Ey Efendim! Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellemi uyank halde ka kere grdnz? diye sordu. mam Suyuti; Yetmi Ksur defa
diye cevap verdi.16

rencisi Davudi; efendim uzun zamandr bizden ayr kaldnz deyince Suyuti; falan gn falan
saatte Sultan el Adilin ba gvdesinden ayrlacak ve o gnden sonra aranza katlacam der. eyh Suyuti

6
bkz.: elAlam(7/184) Ahmet zel Hanefi Fkh Alimleri(s.113,114) Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.21)
Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.354)
7
Bkz.; zzeddin Ahmed el Farusinin radul Mslimin adl eserinin Hayri Kaplan tarafndan yaplan tercemesinin
mukaddimesi(Takdim; mer Bin Ebu Bekr er Rifai Sayfa;XLI)
8
Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.21) e azili(vr.18)
9
Suyuti et Tenbie(vr.63/b) Hsnl Muhadara(1/157) evkani Bedrut Tali(1/334)
10
e azili (vr.34r-42v.)
11
Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
12
Hamid Vehbi Meahiri slam(1436-1454)
13
Bkz.:Brockelmann GAL (2/145) Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
14
Ebubekir Sifil ada Dnyada slami Duru(s.105)
15
Bkz.:Necm el Gazzi Kevakibus Saira(1/228) Nebhani Fethul Kebir Mukaddimesi(1/19) Camiul Keramat(3/268-
272) arani Mizanul Kbra(1/81) arani Zeylut Tabakat(s.4)
16
Nebhani Camil Keramat(3/273)

4
dediinde gerekten bir saat bile yanlmad ve sultan idam edildi. 17 Bu hadisenin gerekletii tarih;
Zilkade 906/Mays 1501 dir.18

ALMLERN MAM SUYUTY VMELER

bnl mad, mam Suyuti hakknda; Hadisleri senediyle rivayet eden , muhakkik, kymetli ve faydal
eserler sahibi lahi kudrete inanan bir insan iin ciddi bir ekilde yazlp hazrlanan eserlerinin okluu
keramet olarak yeter.19 Der.

evkani der ki; Kuran ve Snnet hususunda byk bir imam. tihada ynelik ilimleri tam olarak
kat be kat kuatm, bunlardan ortaya kan ilimleri de hakkyla bilen bir insan. 20 Yine evkani baka bir
eserinde der ki; Tm ilimlerde zirveye kt, akranlarn geti ve ad yaylp hreti duyuldu Her daldaki
eserleri gvenilirdir. Kendisi btn slam corafyasnda gne gibi olmutur. 21

mam Abdulvehhab e arani, Tabakatul Vustada yle der; Suyuti, kendi zamannda hadis ilimleri
konusunda en bilgili insan ve salam bir hafzd. Hadis lafzlarnn gariblerini ve hadislerden hkm
karmay bilirdi. bni Hacer, tahri edeni ve mertebeleri bilinmeyen bir ok hadis temize ekti. Suyuti
onlar tahri etti ve sahih, hasen, zayf gibi mertebelerini aklad. 22

mam Nebhani; mam Suyuti, Allah dostu bir veli, ilimde imam, hadiste hafz, fetvada eyhul slam
olan bir eyhti. Der.23

Ali Bin Husameddin el Muttaki el Hindi, mam Suyuti hakknda; Asrnn mctehidi, eyhulislam
der. 24

Abdulaziz Bin ah Veliyullah Dehlevi, mam Suyuti hakknda; Asrnn hadis hafz diye bahseder. 25

Subhi esSalih; mam Suyutiden Allame diye bahseder ve der ki; Tefsir, hadis ve edebiyata dair
bir ok eserler yazm bir alimdir.26

Mukbili el Yemeni, el Alemu amih Fi saril Hak Alel Aba vel Meayih adl eserinde, mam
Suyutinin biyorafisinde, mam Suyutinin iki yz bin hadis ezberlediini kaydettikten sonra yle der;

Bu gn bundan fazla hadis ezberleyen kimse bulunduunu sanmyorum. Daha nce verilen bilgiler de
gz nne alndnda onun belledii hadis hadis saysnn iki yz bin olduu anlalr. Bu da, baz
muhaddislerin, dierlerinden naklen, onun alt yz bin hadis ezberlediini kaydetmi olmalaryla elimez.
Zira muhaddisler bir tek hadisi, rivayette bulunan sahabeye nisbetle tek hadis kabul ederler. Buna gre
(metni ayn olan) bir tek hadis, Suyutinin kitabnda rivayet eden sahabelere nisbetle, bazen drt, on veya

17
azili(v.32r.)
18
bni Iyas Bedaiyuz Zuhur(4/9-11)
19
ezeratuz Zeheb(8/51)
20
radul Fuhul(s.254)
21
Bedrut Tali(s.328)
22
el Buni Fihrisul Feharis(1/409-410) Kettani Teratibul dariye(3/37)
23
Nebhani Camiul Keramat(3/268)
24
Aliyyul Muttaki el Hindi Kitabul Burhan(s.8)
25
Bustanul Muhaddisin(s.215)
26
Subhi esSalih Ulumil Hadis(s.123)

5
altm hadis olur. Sahabe sz olarak nakledilen mevkuf hadislerde de durum byledir 27

mam Suyutiyi hadiste hafz lakab alan (yani en az yz bin hadisi ezbere bilen Muhaddis) alimler
arasnda saylmtr.28

Byk Tarihi ve Fakih Ebu Muhammed Abdusselam Bin Hayyat, et Tuhfetul Kadiriyye adl
eserinde, Maribde eyhul slam olan Ebu Abdullah el Kassarn mam Suyutiyle ilgili olarak yle dediini
nakleder;

Hadisleri Suyutinin Cemul Cevamide derledii gibi kimse derlememi, kimse onun gibi
aratrmamtr. Hadis hafzlarnn ou hadislerin herhangi bir isnadn anmadan mrsel ve muallak olarak
vermiler, Suyuti ise hadislerin baka tariklerden senedleri ve mutabileri ile tahri ederek mertebelerini
aklamtr.29

Allame Ebul Abbas Ahmed Bin Kasm el Buni et Temimi, Sebt adl eserinde der ki; Suyutinin
ezberledii hadis says yz bindir. O, yle der; Eer daha fazla bulsaydm, ezberlerdim. 30

rencilerinden Davudi ve azili, Suyutinin ezberleme ve bildiklerini ok iyi hatrlama kabiliyeti

olduunu, gnde krrase yazdn belirtirler.31
Sufilik hakknda;

mam Suyuti, rendii ilimler arasnda tasavvufu ve ona dair eserleri dahil etmemitir. Giymi
olduu tarikat hrkasnn silsilesini ve hangi zikirleri yaptn belirtmitir. Onun silsilesinde bir tarikatn
dzenli usul grlmez, yalnzca eitli kaynaklardan ve mstakil olarak baz sufilerden feyz almtr. 32

mam Suyuti, hak yoldan sapm sufileri drt ana kategoriye ayrr;
a) Hulul ve ttihad dncelerini alayanlar
b) Fena makamna ulatktan sonra eri mkellefiyetlerin kalktn iddia edenler
c) Vahdetul vcudu savunanlar
d) atahatta bulunanlar.

Suyuti, el Cneydin yolunu ve onun tarikatnn o gnlerde temsilcisi olan aziliye tarikatn tercih
ettiini, zira bu tarikatn yanl yollara sapmayp eriatla uyumlu olduunu belirtir. 33 Ancak Suyuti, bni
Arabi ve bnl Farz gibilerin tekfir edilmesine kar kmtr. Suyuti, nefis tezkiyesi ilminin asil bir ilim
olduunu ispatlamaya alm, selefi anlaytan sapmamtr. Teyidl Hakika adl eseri, onun tasavvufu
selef izgisine ekme gayretlerinin rneklerinden biridir.34 Sehavi gibi tasavvuf taraftar bir alim
Suyutinin eyhul slam bni Teymiyeyi taklid ettiini sylemitir.35

Suyuti Baybarsiyye hankahna tefti iin eyh olarak atanmt. Oradaki sufileri yanllarndan
dolay ok ikaz ettii iin sufiler onu sultana ikayet etmi, Suyuti de grevinden azledilmitir. 36

27
Mukbili el Yemeni el Alemu amih(s.392) Kettani Teratib(Terc; Dr.Ahmet zel: 3/30)
28
bkz. Ali zek Hadis Ricali(s.145)
29
Kettani Teratibul dariye(3/34)
30
el Buni Fihrisul Feharis(1/236-239) Kettani Teratibul dariye(3/34) Sartain(s.75) e azili(vr25)
31
e azili(v.20) bkz. Sehavi Davul Lami(4/69) Elisabeth Sartain(s.74)
32
Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.21)
33
Suyuti Teyidul Hakika(2/71,110) Sartain Jalaladin Suyutii(s.22)
34
bkz.: Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.21-22)
35
Sehavi Davul Lami(4/66)
36
Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.70-71)

6
 Hadikatul Evliyada, Dusukiye tarikatna mensup Suyutiyye kolu, mam Suyutiye nisbet edilir. 37.
Edinilien bilgiler, mam Suyutinin bir tarikata intisap ettiini gstermez. Ancak baz tarikatlardan
teberrk hrkas giymitir. Kendisi de ancak eriat ilimleri ile ilgilenmeyi braktktan sonra tasavvufi
hayata yneldiini belirtir.38

ctihad meselesi

Dokuzuncu asrn sonlarna doru imam Suyuti mutlak mctehid olduunu sylemi 39, muasrlar
tarafndan itirazlara maruz kalmtr. mam Suyuti der ki; Allah, rasul efendimiz Muhammed sallallahu
aleyhi ve sellemin eriatinde devamllk, mmeti iin de asrlarn devamnca mctehidlerine beka
hususiyetlerini bahetmitir. imdi cehalet hakim olduu iin bilgisiz kimseler ictihad gzlerinde
bytyorlar ve onun farz kifaye olduunu unutuyorlar.40

mam Suyuti diyor ki; "tihad davasna kar irkin sz syleyen biri beni beinci bir mezhep icad
etmekle sulad. Hatta bundan da ar giderek... Byle knamalar, sulamalar avam ve onlar seviyesinde
olanlarn akllar zere yrr. Gvenilir zatlardan birinin bana anlatt u olayda bu knamann bir eididir:
Musul'lu Kad Siracuddin am beldesindeyken yanna A'cemlerin ileri gelenlerinden Hanefi bir zat geliyor.
Vitir namaznn vacip olup olmamas konusunda tartyorlar. Acem zat, ilminin genilii ve Humuslu'nun
sermayesinin ktl yznden galip geliyor. Halk onun galip geldiini anlyor. Bu durum Humus'luya ar
geliyor. "Cemaatin iin gereini bilmesinde bir saknca yok" deyip halka hitap ediyor: "Ey halk topluluu,
benim bu adamla aramzdaki mnazara niin oldu, biliyor musunuz?" ve aklyor: " Ben, Allah size be vakit
namazdan baka hibir namaz farz klmad, diyorum. Bu ise alt vakit vacip klmitr, diyor. " Bu aklama
zerine halk adam rafzi ilan edip lin etmeye kalkr. 41

nsanlarn srler gibi gdlmeye baland, akletmenin es-Suyuti'nin ince esprisinde ifadesini
bulduu gibi yerildii uzun bitkisel dnemi zzuddin ibnu Abdisselam yle tasvir /tahlil eder: "alacak
eydir ki mukallid fkhclar imamlarnn mesnedi olan delillerin zayf olduunu ya da bu zaaf giderecek bir
delil bulamadklar halde yine imamlarn taklid etmekte ve kitap ve snnetin teyid etmediini, hkmleri
rk delillerle ve srf imamlarn mdafaa iin terketmektedirler. Bu mutaassp mukallidler zuhur edip de
imamlarn sanki peygamberi izler gibi taklid etmeye balayncaya kadar halk diledii alimden mkilini
sorar, bir ekole bal kalma zorunluluunu hissetmezdi ve bununla da knanmazd."

bnu Kayym taklidi 2/el-Bakara 170, 39/ez-Zuhruf 23-24, 5/el-Maide 104, sra 36., 7/el-Araf 33,
33/el-Ahzab 67, 9/et-Tevbe 31 ayetlerine aykr bulur. Der ki: "Denilse ki, sadece kafirleri, akletmeyen ve
doru zerinde olmayan babalar taklid eden yerilmitir. Hak zere olan ulemay taklid eden yerilmemitir.
Onlar da ilim ehlidir. Sormak ta onlar taklid etmektir. Ama gcn Allah'n indirdiini uymaya sevkedip de
bunlardan bazs kendine gizli kalan dnda. bni Hazm, Gazali, bni Teymiye, Rafii, Nevevi, mamul
Harameyn ve Fahreddin Razi gibi alimler de taklide kar kmtr.

m.1501 yl ubatnda Suyutiye kar bir ayaklanma olmu, yaplan soruturma sonucunda Sultan
Tomanbay tarafndan grevinden uzaklatrlm, o da Ravda adasna inzivaya ekilmitir. Yasin bni
Ballann lm zerine onun yerine mderrislie getirilmek istendiyse de o bunu kabul etmemitir. 42

37
Hocazade Ahmed Hilmi Hadikatul Evliya(s.302)
38
Suyuti etTahadds(s.6-7)
39
Suyuti et Tenbie(vr.63b) bkz.: Hayreddin Karaman slam Hukukunda ctihad(s.185)
40
Suyuti erReddu ala men ahlede ilel ard ve cehile ennel ictihad fi klli asrin fard.(vr.293a-295b.)
41
Suyuti Takrirul stinad(s.194)
42
Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348) Elisabeth Sartain Jalalaldin Suyuti(s.59,72) e azili(vr.29r,31r.)

7
 Vefat;
E azilinin verdii bilgiye gre mam Suyuti, sol kolunda beliren byk bir ilik sebebiyle Hicri 12
Cemaziylevvel 911, Miladi 11 Ekim 1505 tarihinde hastalanr. Bir hafta er Ravzadaki evinde hasta
yattktan sonra 19 Cemaziyelevvel/18 Ekim Cuma gn hicri takvime gre 61 yl on ay ve on sekiz gn
yaadktan sonra Msrda vefat etmitir. Son nefesini vermeden nce Yasin suresini okuduu sylenir.
Kabri, Kahirede Babl Karafe yaknnda Kusun kabristanndadr. 43 Atabey Korkmaz onun mezarna trbe
yaptrm, Kadiri, Rufai mridleri, eyhler ve kitle halinde insanlar orada merasim dzenleyip evrad ve
ezkarlar okurlar. Bu irkin bidatler Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yasaklad ilerdendir!
Cahillikten Allaha snrz.

ESERLER:

1- ed Drrl Mensur fi Tefsiri Kitabil Aziz bil Mesur; Ayetlerin tefsirlerini verirken metinlerini ve
bunlar kitaplarnda tahric eden musannif imamlar zikretmektedir. Kitabn dier ad; Tercmanl
Kuran Fi Tefsiril Msned. Kahirede 1314 ylnda 6 cilt halinde baslmtr. Beyrutta da 1983 ylnda
8 cilt olarak baslmtr.
2- el tkan Fi Ulumil Kuran: Kuran ilimleri hakknda benzersiz bir eserdir. Son yllarda Trkeye de
terceme edilmi olup Madve yaynlar tarafndan 2 cilt halinde baslmtr. al-Itqan fi 'ulum al-
Qur'an. Microfiche (positive) of Jerusalem: Jewish and National University Library, Yahuda
Collection ms. 138. Microfiche (8) of Yahuda, ms. Ar. 526.
3- el klil Fi stinbatit Tenzil; 1985 ylnda Beyrutta baslmtr. Badatta bulunan bir nshas 2003
te yand.
4- Lbabn Nukul Fi Esbabin Nzul; Ayetlerin nzul sebepleri hakkndadr. Beyrutta 1987de Celaleyn
kenarnda baslmtr.
5- en Nasih vel Mensuh Fil Kuran
6- Mfhematul Akran Fi Mbhematil Kuran; Sartain(s.88)
7- Esrarut Tenzil
8- Tekmilett Tefsiri eyh Celaleddin Mahalli; Celaleyn Tefsiri. Kahirede 1324 ylnda baslmtr.
Mteaddid basklar vardr. Trkeye de 3 cilt halinde terceme edilmitir.
9- Tenaskd Drer Fi Tenasbis Sver; Tke'ye de Tenasb ad ile terceme edilmi ve baslmtr.
10- Haiye Ala Tefsiril Beydavi Nevahdul Ebkar ve evardul Efkar; 4 cilttir. Kettani, Nazmul
Mtenasirde bu eserden alntlar yapmtr.
11- et Tahbir Fi Ulumit Tefsir; Tefsir ilimleri hakknda
12- Muterikul Akran Fi Mterekil Kuran; Kurann icaz ynleri ve mterek lafzlar hakkndadr.
Beyrutta 1988de baslmtr. Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.21)
13- el Mhezzeb Fi Ma Vakaa Fil Kuran Minel Mureb; Kurann irab hakkndadr. Kettani,
ktphanesinde bu eserin bir forma hacminde olduunu ve alfabetik olarak dzenlenmi olduunu
belirtir. Bkz.: Teratibul dariye(1/282) Yazmalar; Tanta Ahmediye camii, Zahiriye Ktbhanesi,
Darul Ktbil Msriye, skoryal, Rabat Hazanetl Amme, Irak Evkaful Ammede mevcuttur. 1971de
Irakta neredilmitir. Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.21-22) Brockelmann Suppl.(2/181)
14- Hamailz Zher Fi Fedailus Sver
15- Mizanul Muaddile Fi enil Besmele
16- erhul stiaze vel besmele; Sartain(s.33,89)
17- Fethul Celil Lil Abdi Zelil

43
Nebhani Camil Keramat(3/273) Salih Bin Muhammed Bin Uveyza Lealil Masnua Mukaddimesi(1/7) Clement
Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348) E. Sartain(s.79) e azili(v.42) Ahmed Teymur Kabrul mam es
Suyuti(s.22)

8
18- el Meanid Dakika Fi drakil Hakika
19- el Yedl Bsta Fi Tayinis Salatil Vsta
20- Defut Teassf An hveti Yusuf; el Havi iindedir.
21- tmamun Nime Fi htisasil slam Bihazihil mme; el Havi iindedir.
22- el Habll Vesk Fi Nusretis Sddk; el Havi iindedir.
23- el Fevaidul Barize vel Kafiye
24- el Muharrar
25- Meydanul Fursan Fi evahidul Kuran
26- Mecazl Frsan ila Mecazil Kuran
27- erhu atbiyye
28- ed Drrn Nesir Fi Kraat bni Kesir
29- Mnteka Min Tefsiril Firyabi
30- Mnteka Min Tefsiri Abdurrazzak
31- Mnteka Min Tefsiri Ebi Hatem
32- el Kavlul Fasih fi Tayini Zebih; el Havi iindedir.
33- el Kelam Ala Evveli Suretil Feth
34- et Tevih Ala Camiis Sahih ; Sahihi Buhari erhidir. Yazmalar; Yeni Cami 178/1, Kl Ali 196(1)
197(2), Topkap Medine; 262, Badat K.53, Konya Yusuf Aa 4292de bulunmaktadr. Bunu Ali Bin
Sleyman ed Dimneti el Bacemavi, Ruhut Tevih ad ile hlasa etmitir. 1298 ylnda Kahirede
baslmtr.
35- ed Dibac Ala Sahihi Mslim Bin Haccac; Sahihu Mslim erhidir. Yazmas Feyzullah
321(173yk.,992 H.) Dimnetinin Veiyyd Dibac adn verdii hulasas 1298 ylnda Kahirede
baslmtr.
36- Kutl Mutezi Ala Camiit Tirmizi; Sneni Tirmizi erhidir. Cawnporeda 1299da neredilmitir.
Dimneti el Becemavinin Nefu Kutil Mutedi adn verdii hulasas 1298de Kahirede ve 1342de
Delhide baslmtr.
37- Mirkatus Suud la Sneni Ebu Davud; Sneni Ebu Davud erhidir. Yazmalar; Feyzullah 365 (437
yk. 964H.), Kprl 417, Topkap Saray Ahmed 3. 647/1(256 yk.) Dimnetinin Derecatu Mirkatus
Suud adn verdii hulasas 1298de Kahirede baslmtr.
38- Misbahuz Zcace Ala Sneni bni Mace; Sneni bni Mace erhidir. 1282de Delhide baslmtr.
Dimnetinin; Nurul Misbah adn verdii hulasas 1299da Kahirede baslmtr.
39- Zehrur Ruba Alel Mcteba; mam Nesainin el Mcteba adl Sneni Sairinin erhidir. 1312,
1348 ve 1932de Kahirede, 1847, 1296 ve 1299da Cawnporeda, 1272 ve 1281de Delhi ahderede
baslmtr. Dimnetinin; Arfu Zehrir Ruba adn verdii hulasas 1299da Kahirede baslmtr.
40- saful Mbetta Bi Ricalil Muvatta; mam Malikin Muvattandaki ricali zerine bir almadr.
1320de Delhide, 1937 ve 1344de Kahirede baslmtr.
41- Tenvirul Havalik Ala Muvatta Malik; Muvatta erhidir. 1936,1343 ve 1353de Kahirede,
Beyrutta(tarihsiz) 3 cilt olarak baslmtr.
42- e afi Ala Msnedi afii; mam afiinin Msnedinin erhidir.
43- Zehrul Hamail Ale email; mam Tirmizinin emailinin erhidir.
44- et Talikatul Mnife Ala Msnedi Ebu Hanife; mam Ebu Hanifenin Msnedi zerine taliklerdir.
45- Mntehal Amal Fi erhi Hadisi nnemel Amal; yazma halindedir; Berlin 1592, Kahire 1,430;
150
46- el Mucizat vel Hasais(Kifayetul Lebib Fi Hasaisil Habib); Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi
ve sellemin hususiyetlerini toplad eseridir. el Hasaisul Kbra ad ile de bilinir. Haydarabadda 1319

9
ve 1320de 2 cilt olarak, Muhammed Bin Halil Herras tahkiki ile 1967de Kahirede 3 cilt halinde
baslmtr. 2 cilt halinde mer Temizel tarafndan Trkeye de terceme edilmitir. Ancak Trke
tercemesinde pek ok eksikler vardr. Tam metin tercemesi Naim Erdoan tarafndan, Herrasn
tahkikli neri esas alnarak yaplmtr.
47- erhus Sudur Bi erhi Halil Mevta vel Kubur; Lahorda Farsa tercemesi baslmtr. stanbulda
1992de Bahaeddin Salam tarafndan yaplan Trke tercemesi; Kabir Alemi ad ile baslmtr.
48- el Fevzul Azim
49- Bsral Keib Bi Likail Habib; erhus Sudurun Muhtasardr.
50- el Budurus Safira An Umuril Ahira; erhus Sudur ve Bral Keibin mtemmimi mahiyetindedir.
162 blmden mteekkildir. Yazmas Sleymaniye, Yahya Tevfik 137/43tedir. Bkz.; T.D.V..A
(6/360) Kitab al-budur al-safirah fi umur al-akhirah. Microfilm (negative) of Newberry Library ms.
49.65, XVII in D.B. MacDonald's list. Chicago: The Newberry Library, 196.
51- Drerl Bihar Fil Ehadisil Ksar; Bkz.: Kettani Risaletul Mustatrafe(s.386)
52- Camis Sair Min Hadisil Beirin Nezir; 10934 hadis ihtiva etmektedir. Hadisleri alfabetik
olarak sralam, hadislerin sonuna rumuzlar koyarak kimlerin rivayet ettiini ve shhat derecelerini
belirtmitir. 1321de Kahirede, 1286da Bulak matbaasnda Marsilyada 1851de neredilmitir.
Mnavi Feyzul Kadir ve et Teysir adyla, Alkami, Kevkebl Mnir adyla bu kitab erh etmilerdir.
Daha baka erhleri de vardr.
53- Ziyadetul Camiis Sair; neredeyse kitabn asl olan Camis Saire yakn byklktedir. mam
Yusuf Nebhani bunu Camis Sair ile birletirerek alfabetik dzene sokmu ve Fethul Kebir Fi
Zammiz Ziyade la Camiis Sair adn vermi, Beyrutta 3 cilt halinde neredilmitir. Bu kitabn
tahkikli Beyrut basks 2 cilt halinde baslmtr.
54- Ceml Cevami Fil Ehadis (Camil Kebir); mam Suyuti, hadislerin tmn bu eserde toplamaya
niyet etmi, ancak mr yetmemitir. Yazmas Darul Ktbil Msriye no 95tedir. Kitap, 9 cilt halinde
1321de Kahirede baslmtr. Bu son eseri bir araya getirerek, hadisleri bablara gre taksim
eden Aliyyl Muttaki el Hindi, eserine; Kenzul Ummal adn vermi, bu eser, 1986da Beyrutta 18
cilt halinde baslmtr. Son iki cildi fihristtir.
55- Bedius Suna
56- Lemml Etraf ve Dammul Etraf
57- el Mirkatul Aliyye
58- er Ravdul Enik Fi Msnedi Sddik
59- Behcetus Seniyye Fi Esmain Nebeviyye
60- Unmuzecul Lebib Fi Hasaisil Habib (Hasaisus Sura); Yazmalar; Sleymaniye; 211-12, 1031/51,
Carullah 2078/134, Selim Aa 161, Atf Efendi 1738
61- el Gammaz Alel Lummaz; Suyutinin bu eserinden Kettani Mustatrafede bahseder.
62- Lealiul Masnua; Mevzu hadisler hakkndadr. Msrda 1317de zeyli ile beraber, Beyrutta
1996da 2 cilt halinde baslmtr. Sonradan fihrist olarak 3. cilt de eklenmitir.
63- Fevaidul Mtekasira Fil Ahbaril Mtevatira; 112 hadis ihtiva eder. Mtevatir hadisler
hakkndadr. Cevahirul Mtekasira ad ile de bilinir. Yazmalar; Sleymaniye, 1030/21, Kprl 383
64- Tedribur Ravi Fi erhi Takribin Nevevi; Hadis usul hakkndadr. Kahirede 1301de ve 1966da,
Medinede 1379da, Beyrutta 1989da baslmtr.
65- erhu Elfiyyetil Iraki (Katrud Drer); yazmas; Kahire; mustalah 246(45yk. 886H.)
66- Nazmud Drer Fi lmil Eser; Irakinin Elfiyyesi gibi bir Elfiyyedir. 1332de Kahirede, 1951de
Muhammed Muhyiddin Abdulhamidin erhi ile beraber yine Kahirede baslmtr.
67- et Tezhib Fiz Zevaid
68- Lbbl Lbab Fi Tahriril Ensab; Semaninin Ensabnn muhtasardr. inde kendisinin de
ilavelerinin bulunduu kitap, ince tek cilttir. Lugd Vethin tahkiki ile 1840-1851 tarihleri arasnda
Leidende baslmtr. Bkz. A.erkavi Mektebetul Celal es Suyuti(s.298) Clement Huart Arap ve slam
Edebiyat(s.349)
69- el Mdric lel Mdrec Fi Ehadisul Mdrecatil snad; yazmas; Kahire 1/145

10
70- et Tenkih Fi Meseletit Tashih; yazmalar; Zahiriyye amm 5896(39b-40a yk.) hadis 173(20b-
26a yk.) Kahire mustalah, Talat 574
71- Tezkiratul Mtesi Bimen Haddese ve Nesiye; yazmas; Zahiriyye amm, 7664(85-89 yk.) eser
baslmtr.
72- Risale Fi Hududil Hadis; yazmas; Kahire mustalah, 227
73- Kefut Telbis;
74- Hsnt Tahlis
75- Cz Fi Esmail Mdellisin; mdellis raviler hakkndadr. yazmas; Sleymaniye 1029/14
76- Aynul sabe Fi Marifetis Sahabe; bni Hacerin sabesinin muhtasardr. Bkz. Kettani
Mustatrafe(s.414)
77- Drrs Sahabe Fi Men Nezzele Msr Mines Sahabe; Hsnl Muhadara ile birlikte 1321de
baslmtr.
78- Muhtasarun Nihaye; bni Esirin en Nihayesinin telhisi olup ad Drrn Nesir dir. Nihayenin
Tahran basksnn hamiinde yer almtr. Msrda 1323 ylnda baslmtr. Bkz.: erkavi Mucemul
Meacim(s.40) Subhi es salih Ulumil Hadis(s.91)
79- Suyuti, ayrca en Nihayeye baz ilaveler yapm ve et Tezyil vet Teznib Ala Nihayetl Garib
adn vermitir. Yazmas Berlin;1660 noda ve Evkafu Badattadr. Abdullah el Ceburi tahkiki ile
1982de Ciddede baslmtr. Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.40)
80- Zevaidl Lisan; Hafz bni Hacerin Lisanul Mizan adl eserine bir zevaid almasdr.
81- eddr Rihal Fi Dabtr Rical
82- el Havi Lil Fetavil Hadisiyye Fil Fkh vel Ulumil Kuran vel Ehadis vel Usul vel Akaid vet Tasavvuf
ven Nahv; 82 risale ihtiva etmektedir. Kahirede 1352de, Beyrutta 1994te 2 cilt halinde
baslmtr.
83- Esile ve Ecvibe; yazmas; Paris 4588/29
84- Fetaval Mteallika bit Tasavvuf; yazmas; Feyzullah 2121/75(127ab) elHavi ierisinde
mevcuttur.
85- erhut Tenbih
86- el Vafi; Tenbihin muhtasardr.
87- Dekaikul Ebah ven Nezair; Fkh Usulne dairdir Kahirede 1952de baslmtr.
88- el Ezharul Fdda Fi Havai Ravda
89- Muhtasarur Ravda
90- el Yenbu
91- Nazmur Ravda
92- Deful Hasasa
93- Muhtasarul Hadim
94- el Azbus Silsil
95- evaridul Fevaid
96- el btihac Fi Nazml Minhac
97- Muhtasarul Ahkamis Sultaniye; mam Maverdinin eserinin muhtasardr.
98- el Levami vel Bevarik
99- Tuhfetun Nask
100- el Kazazetu Fi Mahalli Tahkikil stiaze; el Havi iindedir.
101- el Fevaidul Mmtaze Fi Salatil Cenaze; el Havi iindedir.
102- zaletl Vehn An Meseletir Rehn
103- Bezll Himme Fi Talebi Beraetiz Zimme; el Havi iindedir.
104- Kefud Dababe Fi Meseletil stinabe; el Havi iindedir.
105- el Mebahisuz Zekiyye Fil Meseletid Devrakiyye; el Havi iindedir.
106- ez Zehrul Basim
107- Hsnt Tasrif Fi Ademit Tahlif; el Havi iindedir.
108- Seyfun Nazzar

11
109- erhur Raciyye
110- el Kevkebus Sat; Sbkinin Ceml Cevami adl eserinin nazmdr. Bkz.: Kettani Teratibul
dariye(1/28)
111- el Kevkebil Vikad
112- Tebidl Erkan
113- Teyidul Hakikatil Aliyye ve Teyid Tarikati azeliye; yazmas; Sleymaniye; ehid Ali Paa
No;1131
114- Tenzihul tikad Anil Hulul vel ttihad; El Havi ierisinde yer almtr.
115- el Levamil Murika
116- el Mnceli Fi Tatavvuril Veli; el Havi iindedir.
117- Tenvirul Halek Fi mkani Ryetin Nebiyyu vel Melek; ayr olarak ve el Havi ierisinde
baslmtr. Allahn izni ile tarafmzdan terceme ve tahric edilmitir.
118- Cehdl Kariha
119- Nasihatu Ehlil man Fir Reddi Ala Mantkl Yunan Li bni Teymiye; Sartain(s.88)
120- el Berkul Vamid
121- Raful Kisa Alen Nisa
122- el Lafzul Cevheri fi reddil kubatl cevceri; Sartain(s.43)
123- Tuhfetul Clesa Bi Ryetillahi en Nisa; el Havi ierisinde baslmtr.
124- Neticetl Fikir Fi Cehr Fiz Zikr; el Havi ierisinde baslmtr. Tarafmzdan terceme ve tahric
edilmitir.
125- lamul Fikir Fi Fadlz Zikr; el Havi ierisinde baslmtr. Tarafmzdan terceme ve tahrici
yaplmtr.
126- en Nketl Levami
127- Selcl Fuad Fi Ehadisi Lebsis Sevad; tarafmzdan terceme edilmitir.
128- el Cevabul Hatem An Sualil Hatem; tarafmzdan terceme edilmitir.
129- nbaul Ezkiya Bi Hayatil Enbiya; Lahorda 1891de, Haydarabadda 1317de baslmtr.
Tarafmzdan terceme ve tahkik edilmitir.
130- el Mzhir Fi Ulumil Luga; lisana taalluk eden meselelerde son derece zengin ve faydal bir
ansiklopedidir. 2 cilttir. Bulakta 1282de, Kahirede 1315te baslmtr.
131- Gayetul hsan Fi Halkil nsan; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.99)
132- el fsah Fi Esmain Nikah; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.289) al-Idah fi 'ilm al-nikah.
Microfilm (negative) of Bibliotheque Nationale ms. 3060. Paris: Service photographique, Bibliotheque
Nationale, 198-.
133- Davl Misbah
134- el lma Fil ttiba; Bkz.: Suyuti Mzhir(1/414) erkavi Mucemul Meacim(s.186)
135- el fsah (veya; el zah) Fi Zevaidil Kamus ales shah; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.240)
136- Cemul Cevami Fin Nahv; 1328de Kahirede baslmtr.
137- erhu Elfiyeti bni Malik; bni Malikin Elfiyesine erhidir. Sartain(s.34)
138- el Feride Fin Nahvi vet Tasrifi vel Hatt; gramer esaslar hakknda bal bana bir eserdir.
1319da Fasta, 1327-28de Kahirede baslmtr.
139- el Metalius Saide
140- el Ebah ven Nazair; fkh mnakaalarn rnek alarak nahiv hususiyetleriyle urat eseridir.
Kahire 1365, Mekke 1334, Haydarabad 1317 Hindistan 1359 basklar yaplmtr.
141- el Fethul Karib
142- erhu evahid Munil Lebib; bni Hiamn Munil Lebib adl eserine bir erhtir. Baslmtr.
143- el ktirah Fi mi Usulin Nahv ve Cedelihi; bnl Enbariyi model alarak fkh usuln sarf ve
nahve uygulad bir eseridir. Haydarabadda 1301de ve 1310da baslmtr.(bkz.: Sprenger
Zeitschrift des Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft(ZDMG;32/7), A.Schmidt al Muzaffariya,
Ebornik Statei, St. Petersburg,1897 s.309 v.d.)
144- Elfiye Fi Mustalahil Hadis; Muhammed Muhyiddin Abdulhamidin erhiyle beraber Kahirede,

12
Ahmed Muhammed akirin erhi ile yine Kahirede 1353te baslmtr.
145- et Tac Fil rab
146- Drrt Tac
147- erhu Kasidetul Kafiye Fit Tasrif
148- Tariful Acem Bi Hurufil Mucem
149- e umatul Mudiyye
150- Katrun Neda Fi Vurudil Hemze
151- el Kavll Meyyed Fi Vakfil Meyyed; el Havi iindedir.
152- el Ahbarul Merviyye Fi Sebebi Vazil Arabiyye; sarf ve nahivde ilk admlara dair bir eserdir.
stanbulda 1324te baslmtr. Yine stanbulda Tuhfetul Behiyye adl risaleler mecmuas iinde 1302
ylnda baslm.
153- Tuhfetun Nceba
154- es Subut Fi Dabtil Kunut
155- Elfiye Ukudl Cman Fil Meani vel Beyan; Sartain(89)
156- Hallul Ukud
157- en Nket Ala Telhisul Miftah
158- el Bediiyye
159- el Cemu vet Tefrik
160- et Tahsis Fi evahidit Telhis
161- el Viah Fi Fevaidin Nikah; Evlenmenin faydalar hakkndadr. yazmas; Lala smail 577 Kitab
al-wishah fi fawa'id al-nikah. Microfilm (negative) of Bibliotheque Nationale ms. arabe 3066. Paris:
Service photographique, Bibliotheque Nationale, 198-.
162- el Yevakt
163- aykul Etrenc
164- Rafu enil Huban; el yazmas Bursa Kurunlu ktphanesindedir.
165- Ezharul Uru Fi Ahbaril Hubu; bkz.: Kettani Teratib(3/96) GAL(2/203)
166- el Muhadarat
167- Durerl Kilem
168- Makamatul Mecmua
169- Tabakatul Huffaz; Zehebinin tabakatnn zeylidir. Beyrutta Zehebinin Tezkiratul Huffaz ile
beraber 1998de baslmtr. Wstenfeld tarafndan yayn Goettingerde 1833-1834 yllarnda
yaplmtr. Kahirede 1973te baslmtr. (Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
170- Tabakatul Lugaviyyin ven Nuhat; baslmtr.; Sartain(89)
171- el Veciz
172- Tabakatul Mfessirin; Leidende 1839da baslmtr.
173- Hsnl Muhadara Fi Ahbari Msr vel Kahire; Balangtan, mellifin zamanna kadar Msr
tarihinden bahseder. Msra gitmi olan peygamberler, sahabeler, tabiin, Msrl veya oraya giden
alimler, kadlar, idareciler v.s. anlatlmaktadr. 1299,1860, 1321 ve 1324te Kahirede 2 cilt halinde
baslmtr. Mahmud Bin Abdullah el Badadi eseri Trkeye evirmitir.(Kefuz Zunun(1/167) yirmi
sekiz tarih kitabndan derlenmitir.( Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
174- Deful Bas An Benil Abbas
175- e emarih Fi lmit Tevarih; tarihin balangc hakknda bir risalesidir. Bkz.: Kettani
Teratib(1/258) Lahorda 1890 ve 1892 de baslmtr. 1896da M.C.Fr. Seybold tarafndan
yaynlanmtr. Bkz.: Brockelmann Suplementband(2/197) Clement Huart Arap ve slam
Edebiyat(s.348)

13
176- Mucem
177- Nazmul Akyan Fi Ayanil Ayan; 1927de New Yorkta Philip Hitti tahkiki ile baslmtr.
Sartain(s.53)
178- Tercemetn Nevevi vel Bulkini
179- et Tehadds Bi Nimetillah
180- el Mltekt Mined Drerl Kamine
181- el Mltekit
182- Cz Fi Camii Amr radyallahu anh
183- Cz Fi Camii Bin Tulun
184- Cz Fil Medresetis Salihiyye
185- Cz Fil Hanekahil Baybarsiyye
186- Cz Fil Hanekahi eyhuniyye
187- Cz Ahbar Asyut
188- el Meknun Fi Tercemeti ZinNun
189- Tuhfetul Kiram Fi Ahbaril Ehram
190- Tebyidus Sahife Bi Menakb mam Ebu Hanife; 1317 ve 1334te Haydarabadda 1988de
Beyrutta baslmtr.
191- Tezyinl Memalik Li Mezhebi Seyyidinal mam Malik; Kahirede 1324te baslmtr. Tazyin al-
mamalik bi-manaqib al-Imam Malik. Microfilm (negative) of Tunis: Dar al-Kutub al-Wataniyah no.
9830(Kuwait: League of Arab States, Institute of Arabic Mss. Journal 27/ 1, p. 278).
192- Tarihul Hulefa; Kalktada 1856da, 1857de Lahorda 1870, 1887, 1304 ve 1306da, Kahirede
1305te, 1351de ve 1913te, Delhide 1306da, stanbulda 1952de baslmtr. N. Lees tarafndan
Kalktada baslan nshas, H.S. Jarret tarafndan ngilizceye terceme edilmitir. (Bibl. nd.
Kalkutta 1881) Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
193- Buyetul Vuat; Kahirede 1326da Beyrutta 1979da 2 cilt olarak baslmtr.
194- e eraful Muhattem; Seyyid Ahmed el Kebir er Rifai radyallahu anhn Efendimiz sallallahu
aleyhi ve sellemin mbarek elini pmesi vakasn anlatmaktadr. 2002 ylnda Zembil Matbaas
tarafndan Bulak 1301 basks esas alnarak Ankarada, Hayri Kaplann tercemesi olarak baslmtr.
195- Katful Ezharil Mtenasire Fil Ahbaril Mtevatire; Halil Muhyiddin elMis tahkiki ile Beyrutta
1985te baslmtr.
196- Miftahul Cenne Fil hticac Bis Snne; Medinede 1988 ylnda, Beyrutta M.Abdulkadir Ata
tahkiki ile 1987de baslmtr. Trke tercemesi 1996da stanbulda baslmtr.
197- Bedaiz Zuhur Fi Vekaid Duhur; Umumi tarih zerinedir
198- et Tesbit Fi Leyletil Mebid; llerin kabirde dar olduklar ahval hakknda 176 msralk
recezdir. 1314te ve 1321de Fasta erhleri ile beraber baslmtr.
199- el Usull Mhimme Li Ulumil Cemme; 14 ilim zere tertib etmitir.
200- Enisl Celis; cinsi ahlak hakkndadr. Abdulkayym Bin Molla e irdani Tatarcaya terceme
etmitir. Kazanda 1905de baslmtr. (bk:Elisabeth Sartain Jalalledin Suyuti(s.88)
201- Men Neha la Nevadiri Cuha; Cuha Ebul Gasn Dceyn Bin Sabite isnad edilen fkralar toplad
kitabdr.(bk.: A. Descriptive List Of The Arabic mss. Ac u. By. The trustees of the British
Museum since 1894, p.62 or.6646,2)
202- en Nukaye; Kettani, bu eserin on drt ilmi ihtiva ettiini belirtir. Teratibul dariye(3/17)
erhleri hakknda bkz.: Kefuz Zunun(2/1970-71) Suppl.(2/195) Sartain(s.34)
203- tmamud Diraye; en Nukaye erhidir. Sekkakinin Miftahul Ulum adl eserinin kenarnda Darul
Kutubil lmiye tarafndan Beyrutta baslmtr. Bkz. Kettani Teratibul dariye(3/17) Sartain(s.34)

14
204- Rafuz Zulal Mines Sihril Helal; iir denemeleridir. (GAL, 2/153 No;207-13)
205- Kitabur Rahme Fit Tbbi vel Hikme; Msrda 1938de baslmtr. mam Suyutiye Nisbeti
phelidir. Fakat mellifin Tbbun Nebevi adl bir eseri vardr ve Hasan Muhammed Makbuli el Ehdel
tarafndan Beyrutta 1986 ylnda neredilmitir.
206-Tenbihul Gabi Bi Tebrieti bnil Arabi; Muhyiddin bni Arabiyi (Kuddise srruhu) savunan bir
risaledir. Hakikat kitabevi tarafndan stanbulda baslmtr. Tarihsizdir.
207- Babus Seadeteyn; Allah yolunda ehitlik hakkndadr. stanbulda 1998de Trke tercemesi
baslmtr. Kayseri Raid Efendi Ktbhanesi No; 1395/1deki yazma nshada ad; Ebvabs Saade
Fi Esbabi ehade eklinde geer.
208- el Lma Fi Esbabil Hadis; dier ad; Esbab Vurudil Hadistir. Trke tercemesi Erzurumda
1996da yaynlanmtr.
209- Nerl Abir Fi Tahrici Ehadisi erhil Kebir; yazma halinde olduu sylenmitir.
210- Mselselat Sura; mselsel hadisler hakkndadr. Bkz.: Abdulaziz Bin ah Veliyullah Dehlevi
Bustanul Muhaddisin(s.182)
211- El Masnu Fi Marifetil Mevzu; Mevzu hadisler hakkndadr. 1969da Halepde baslmtr. Aliyyl
Karinin de ayn adl eseri vardr. Suyutiye nisbeti hatal olabilir!
212- Azebul Menahil; el Havi iindedir.
213- Menahilus Safa; Kad Iyazn ifa adl eserinin tahricidir. 1276da Kahirede baslmtr.
214- Adabul Muluk; idarecilik edebleri
215- Adabul Fetva; fetva verme edepleri hakknda
216- Akamul Mercan Fi Ahbaril Can; cinler hakknda
217- ed Drerl Mntesira Fil Ehadisl Mtehira; dillerde mehur olan hadisler hakkndadr. Bkz.:
Serkis Mucem(1/1079) GAL(2/187)
218- Tecridu Ehadisil Muvatta
219- el Habaik Fi Ahbaril Melaik; melekler hakknda
220- el nba Bi Ennel Asa Min Snnetil Enbiya; asa tamann peygamberlerin snneti olduunu
ispatlayan bir risaledir. Bkz.: Kettani Teratibul dariye(1/166) GAL(2/519) T.D.V..A. (3/451)
221- Kitabul Mncem; kendilerinden hadis ald eyhleri zikrettii kitabdr. Mehmed Zihni Efendi
Meahirun Nisada bu kitaptan alnt yapar. Bkz. Meahirun Nisa(1/59)
222- el Menhecus Sevi vel Menhelr Revi Fit Tbbn Nebevi; Bkz.: Kettani Teratib(3/148) Kefuz
Zunun(2/1095,1882) Beyrutta 1986da baslmtr. Yukarda bahsetmitik.
223- Ziyaul Basar; Misal aleminden bahseder. Trke tercemesi 2003te stanbulda baslmtr.
224- Ahlaku Hameletil Kuran;baslmtr.
225- Etrafl Eraf
226- Fihrist; yazmas; Halet Efendi 403, 293a
Fihrist mu'allafat Jalal al-Din al-Suyuti.
Microfiche (positive) of Jerusalem: Jewish and National University
Library, Yahuda Collection ms. 145.
227-Ukuduz Zeberced Ala Msnedi Ahmed; Baslmtr.
228- Tevdihul Mudrek Fi Tashihil Mstedrek; Hakim Nisaburinin Mstedrek adl eseri zerine bir
tashih almas olup, mam Suyuti bu eserini tamamlayamamtr. Bkz.: Fihris 1015
229- Hsns Semt Fis Samt; bni Ebid Dnyann Kitabus Samtnn hulasasdr. Yazmas;
Sleymaniye; 1030/1
230- el Erec Fi ntizaril Ferec; belalara sabr hakknda, bni Ebid Dnyann; el Ferec Bade idde
adl eserinin muhtasardr. 1350de amda baslmtr.

15
231- el Vesail la Marifetil Evail; edeb ve ahlak hakknda yazlan kitaplar bir araya getirmitir. El
Askerinin eseri zerine bir almadr. Gosche tarafndan tahkik edilmitir. 1950de
Badatta,1980de Kahirede baslmtr. Beyrutta Muhammed Besyuni Zalul tarafndan tahkikli neri
1986da yaplmtr. (Clement Huart Arap ve slam Edebiyat(s.348)
232- Mselselatl Kbra; 85 hadis ihtiva eder. Bkz.: Fihris 660, no:404
233- Ciyadul Mselselat; yazmalar; Kahire Darul Ktb mec.7, Teymur, Hadis, 114, Paris 2800/8
Rampur 2/144,468
234- Risale Fil Uariyyatil Buhari; yazmas; Kahire 7/587, 1/119
235- Uariyyat; kendisine vaki olan uari hadisler hakkndadr. Yazmas iin; Kahire Suppl. 2/125
236- el Feyzul Cari Fi Turukil Hadisil Uari; yazma; Kahire;1/136
237- en Nadiriyat Minel Uariyyat; yazmas; Kahire; 7/246,1/141
238- Czs Selam Min Seyyidil Enam (Bk.: Kettani Mstatrafe s.192)
239- Erbaun; yazmalar; Kahire;6/347 Escurial 1544/12(GAL)
240- Erbaune Hadisen Min Rivayeti Malik An Nafi An bni mer; yazmalar; Kahire;7/48,608, 1/85
241- Erbaune Hadisen Fit Taylesan; Taylesan kullanmak hakknda krk hadis. yazmas;
Sleymaniye,1030/28
242- Erbaune Hadisen Fi Rafil Yedeyn Fid Dua; Duada ellerin kaldrlmas hakknda. Bkz.: (Fihris,
1017) Subhi es Salih Ulumil Hadis(s.124)
243- Erbaune Hadisen Fi Fadll Cihad; Cihadn faziletleri hakknda krk hadis. yazmas; Sleymaniye;
1030/8
244- ed Drrl Halis Fil Mucizat vel Hasais; mucizeler hakkndadr. yazmalar; Kahire 7/396, British
Museum Or. 5955(DL 18)
245- Cz Fi Turuki Men Hafiza Ala mmeti Erbaine Hadisen; yazmas; Msr Kahire 7/63
246- Tuhfetun Nabih Bi Telhisil Mteabih; Hatibl Badadinin Telhisinin muhtasardr.
247- Meyeha; mam Suyutinin, kendilerinden ilim ald hocalar hakkndadr. yazmas; Paris
2800(427a 444a)
248- en Nketl Bediat Alel Mevduat; bni Cevzinin hatal hkmleri hakkndadr. 1287de Lahorda,
1317de Kahirede baslmtr.
249- et Taakkubat Alel Mevduat; en Nketin muhtasardr. Yazmas Kahire; 1/97 1886 da
Hindistanda baslmtr. bkz. Ali zek Hadis Ricali(s.166)
250- Tahzirul Havas An Ekazibil Kussas; bkz. Kettani Teratib(3/147) 1953te Kahirede, Muhammed
es Sabba tahkiki ile 1973te Beyrutta baslmtr.
251- Emaliyd Drretil Fahire; mam Gazalinin kabir ve Ahiret ahvaline dair eserinin emalisidir.
252- el Kavlul Celi Fi Ehadisil Veli; yazmalar; Berlin 1417, Kahire 7/459 Kavala 1/143 Patna 2/396
Feyzullah 2121/44 ayrca el Havi iindedir.
253- Gayetur Rabe Fi Adabus Suhbe; yazmas; skenderiye mevaiz 27, Garret 2007/8
254- el Haberud Dal Ala Vucudil Kutb vel Evtad ven Nceba vel Ebdal; el Havi erisindedir.
255- Zevaidu uabil man Lil Beyhaki
256- Zevaidu Nevadirul Usul Lil Hakiymit Tirmizi
257- Savnel Mantk vel Kelam; 1980de baslmtr.
258- Camil Mesanid; Kahirede 1984te 10 cilt halinde yaynlanmtr.
259- Risale Fi Aksamil Hadisil Mevzu; niversite Ktphanesi A. Yazl. No;1461
260- Tahzirul Eykaz Min Ekazibil Vuaz; Sleymaniye 5398/5 Ali Toksar tarafndan bu eser
zerinde yaplm bir alma grdk.
261- el Uc Fi Haberil Uc; Uc Bin Unuk hakkndaki haberler. el Havi iinde baslmtr.

16
262- Zeylul Leali; Lucknow da 1303te basld.
263- Tahricu Ehadisil Kifaye
264- Tahricu Ehadisil Mevakf; yazmas; Ezher 1/426 Rabat 1054 Beyrutta 1986da baslmtr.
265- Tahricu Ehadisi erhi Akaidit Taftazani; yazmas; skenderiye, fnun 155/2
266- Zikrul sra vel Miraci erif; yazmas; Berlin; 2602
267- el Ayetl Kbra Fi erhi Kssatil sra; Muhyiddin Mistu tahkiki ile baslmtr.
268- Zeylut Tekmil Fi Esmais Skat ved Duafa; bni Kesirin eserinin zeylidir. Hadis ravilerinin Zayf
ve salam olanlarnn isimleri hakkndadr.
269- el htifal Bil Etfal; el Havi iindedir.
270- hyaul Meyt Bi Fadaili Ehli Beyt; 60 hadis ihtiva eder.
271- Ahbarul Mesure Fil Ittlai Bin Nevre; el Havi iindedir.
272- thaful Frka Bi Rafvul Hrka; Tasavvuf ehlinin hrka giydirme adetinin snnetten asl
bulunduuna dair. el Havi iindedir.
273- el Ecrul Cezel Fil Gazel; kanlarn yn eirmesinin fazileti hakkndadr. Bkz.: Kettani
Teratib(2/3241) GAL(2/187)
274- el Ehadisul Mnife Fis Saltanati erife
275- Adabul Maiet
276- Erbainl Mtebayine
277- radl Mhtediyyin la Nusretil Mctehidin
278- Ezharul Akam Fi Ahbaril Ahkam
279- et Trazul Menku
280- El Ezharul Fayiha Alel Fatiha
281- el Ezhar Fima Akdihi ura Minel Asar
282- el Esas Fi Fadl Beni Abbas; Abbas oullarnn fazileti hakknda. Bkz. Sartain(s.87)
283- sbalil Kisa Alen Nisa
284- el stinsar Bil Vahidil Kahhar
285- scalul htida Bi btalil tida
286- el Esfar An Kalemil Ezfar; trnak kesmek hakknda.
287- Nizamus Sedd Fi Esmail Esed; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.286)
288- et Tehzib Fi Esmaiz Zib; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.287)
289- Esiletl Veziriyye; el Havi iinde.
290- el tirazul raz vet Tevelli Ammen La Yusalli; namaz klmayan kimse ile ahbablk etmenin hkm
hakknda.
291- el timad vet Tevekkl
292- lamul Erib Bi Hudusi Bidatl Meharib; camilerde mihrab edinmenin bidat olmas hakknda bir
risalesidir. Bkz. Kettani Teratibul dariye(1/145) GAL(2/197)
293- lamun Nasr
294- el diba An Duail Aza
295- fadetl Haber Bi nasshi Fi Ziyadetil mr ve nakshi
296- el ftiraz Fi Reddil itiraz
297- Muhtasaru hyail Ulum; bunu mer Nasuhi Bilmen, Tabakatul Mfessirinde zikreder.
298- el ktinas Fi Meseleti ltimas
299- el klil Fil na
300- el Fanid Fi Halavetil Esanid
301- es Seyfus Sakil Ala erhi bni Akil

17
302- el Kamul Hacer Limen Zekka Sabe Ebi Bekr ve mer
303- Elviyetun Nasr Fi Hasisi Bil Kasr; el Havi iindedir.
304- Katful Vreyd Emaliyu bni Dreyd
305- Emaliyul Mutlaka
306- Emaliyl Mnziri Fil Hadis; mam Mnzirinin imla ettirdii hadisler.
307- Emali Alel Kuran
308- el nafe Fi Rtbetil Hilafe
309- Zeylul Enba An Kabailir Ruvvat
310- el nsaf Fi Temyizil Evkaf; el Havi iindedir.
311- el Baha Fis Sibaha; yazma halinde olup yzme renmenin fazileti hakkndadr. bkz.: Kettani
Teratib(2/317) Mektebetul Celal es Suyuti(s.97)
312- el Bari Fi ktai ari; yol kesen ekya hakknda.
313- Bark Fi Kati Yedis Sark; hrszn elinin kesilmesi hakknda
314- el Bahir Fi Hkmin Nebi Aleyhisselam Fil Batn vez Zahir; M.Hayri Krbaolu tahkiki ile
Kahirede 1987de baslmtr.
315- el Bedrllezi Enceli Fi Meseletil Vela; el Havi iindedir.
316- Nazmul Bedi
317- Bezll Ascid Li Sualil Mescid; el Havi iindedir.
318- Bima Ravahul Vaun Fi Ahbarit Taun
319- Bezll Mechud Li Hazanetil Mahmud
320- Berduz Zlal Fi Tekerrris Sual
321- Bzul Hilal Fi Hsalil Muvcebetiz Zlal
322- Bestul Kef Fi tmamus Saff; el Havi iindedir.
323- Blblr Ravdatin Makame; bkz.:Sartain(s.87)
324- Belgatul Muhtac Fi Menasikul Hacc
325- Bulul Emniyye Fi Hankahir Rukniyye
326- Bulul Mearib Fi Kassi evarib; byklarn tra adab hakknda.
327- Tehiruz Zalame la Yevmil Kyame
328- Tuhfetul Mezakiril Mnteka Min Tarihi bni Asakir; bni Asakirin Tarihu Dmek adl eserinden
semeler.
329- Fi Men Ae Mines Sahabe Mait ve Iriyne Sene; yz yirmi yl yaayan sahabe hakknda.
330- et Teberri Min Maratil Maarri; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.287)
331- Tuhfetul Encab Bi Meseletis Sincab; deri dabaland takdirde sincap krknn temiz olacana
dair Hint Sultannn elisine yazd fetvasdr. el Havi iindedir.; et Tahadds(s.159)
Sartain(s.34,89)
332- Tuhfetuz Zurafa Bi Esmail Hulefa
333- Tuhfetul Mctehidin Bi Esmail Mceddidin
334- er Ravdul Ariz Fi Tuhril Mahiz; kadnlarn zel halleri hakkndadr.
335- Tezkira Fil Luga
336- Tezkira Fil Arabiyye
337- Tezyinl Eraik Fi rsali Nebi lel Melaik; el Havi iinde
338- Tesmiyetl Eya
339- et Tesmit
340- Tedidl Erkan
341- et Teni Fi Meseletit Tesmi; el Havi iindedir.

18
342- Bi Tadidis Seba
343- Manahu Li Salatit Tesbih
344- et Tadli Fi Meanit Takni
345- et Tatrif Fit Tashif; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.75)
346- et Tarif Bi Adabit Telif
347- Tariful Fie Bi Ecvibetil Esiletil Mie; elHavi iinde.
348- Et Tazim vel Minneh
349- Takribul Karib
350- et Talil vel Etfeen Nari La Teberzen
351- Takrirul stinad Fi Tefsiril ctihad; Trkeye de terceme edilmitir.
352- Temhidl Fer Fil Hsalil Muvcebeti Li Zillil Ar
353- el Ecvibetuz Zekiye An Elgazis Sbkiyye; el Havi iindedir
354- Tenzihul Enbiya An Tesfiyetil Abiya; el Havi iindedir. ; Sartain(89)
355- et Tenfis Fil tizar An Terkil fta ve Tedris; Sartain(s.59,89)
356- Tevcihul Azm
357- Cerruz Zeyl Fi lmil Hayl; atlarn fazileti hakkndadr. Bkz.: Kettani Teratib(2/91) Kefuz
Zunun(1/582)
358- Es Suuril Basime Fi Menakibi Seyyideti Fatme
359- el Cami Fil Feraiz
360- Cezill Mevahib Fi htilafi Mezahib; Sleymaniye Ktbhanesi no;1030dadr.
361- Ceniyyl Cinas
362- el Cevabul Eedd
363- el Cevahir Fi lmit Tefsir
364- El Cehru Bi Menil Buruz Ala atin Nehr; el Havi iindedir.
365- Hatbul Leyl ve Cazifu Seyl
366- erhu Kasideti bnil Afif
367- Hadikatul Edip ve Tarikatul Erib
368- Hsnt Teslik Fi Hkmit Tebik; el Havi iinde.
369- Hsns Seyr Fi Ma Fil Feres Min Esmait Tayr; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.351)
370- Hsnl Maksad Fi Amelil Mevlid; el Havi iindedir.
371- el Hasru vel aa Li Eratis Saa
372- Husulr Rfk Bi Usulir Rzk
373- Husuln Neval Fi Ehadisis Sual
374- Hazzul Vafir; el Havi iindedir.
375- zkarul Ezkar
376- Tefsiru Elfazil Mtedavile
377- Tahsinl Hadim
378- Dail Felah Fi Ezkaril Mesa ves Sabah; sabah ve akam zikirleri.
379- ed Derari Fi Evladis Serari
380- Drrett Taciye Ala Esiletin Naciye; el Havi iindedir.
381- Dercl Meali Fi Nusretil Gazali
382- Dercl Mnife Fi Abai erife; Sleymaniye Ktphanesi no;1150
383- er Reddu Ala Men Ahlede lel Ardi ve Cehli ennel ctihad Fi Klli Asr Fard; Cezayirde 1346da
yaynlanmtr. Sartain(s.45)
384- ed Deveranl Feleki Ala bnil Kereki; bkz.:Kettani Teratib(3/248)

19
385- Divanus Suyuti; hutbeleridir.
386- Zemml Mks
387- Zl Viahayn
388- Rhletl Feyyumiyye vel Mekkiyye ved Dimyatiyye; seyahatnamesidir.; Sartain(s.88)
389- er Ravdul Mkellil
390- er Ravdul Enika Fi erhil Esmai Hayril Halika; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin isimlerinin
erhi.
391- ez Zecru Bil Hicr
392- ez Zendl Veri; el Havi iinde
393- Sebiln Necat; Peygamber Efendimiz Sallallahu aleyhi ve sellemin ebeveyninin irk zere
lmediini ispat iin yazmtr. Sleymaniye Ktphanesi Reisl Kttap ksm 1149. numaradadr.
394- Sebill Hedy
395- Sedd Sidretil Arf Fi sbati Mana lil Harf
396- es Silaf Fi Tafdili Beynes Salati vet Tavaf
397- Selvetil Fuad Fi Mevtil Evlad
398- es Simah Fi Ahbarir Rimah
al-Samah fi akhbar al-rimah.
Microfilm (positive) of Arab League Institute ms. 23.
399- Sihamul sabe Fid Davatil Mcabe
400- Sehmul Musib Fi Nahril Hatib; Hatib el Badadiye bir reddiye
401- eddl Esvab Fi Seddil Ebvab; el Havi iinde.
402- eddul Mutiyye Lil Fasli Beyne nan ve Atyye
403- Nesruz Zuhur Ala erhi uzur; Sartain(s.88)
404- erhul Havkale vel Hayale; Sartain(s.88)
405- uletn Nar
406- ihabus Sakb
407- ifaul Mteal Bi Edviyetis Sial
408- ematl Mudiyye
409- e ehd Fin Nahv
410- Felaku Sabahil sbah
411- es Savaik Alen Nevaik; Sartain(s.65)
412- Darbul Esel
413- Davul Bedr Fi hyai Leyleti Arafe vel Iydeyn ve Nsf aban ve leyletil Kadr; mbarek
gecelerin ihya edilmesine dair.
414- Davu ema Fi Adedil Cuma; el Havi iindedir.
415- Fi Lugatin Nahv
416- el Kavi Fi Tarihis Sehavi; Sehavinin Tarihine bir eletiri. Sartain(s.52)
417- Tabakatul Usuliyyin
418- Tabakatul Beyaniyyin
419- Tabakatul Kttab
420- et Trazul Ezverdi
421- et Tarsus Fi Fevaidil Bergus; pirenin fazileti hakknda
422- Talati emsiye; Sartain(s.66)
423- Tuluus Seraya Bi hzari Ma Kane Hafiyya; el Havi iindedir.
424- Tavkul Hamame; Sartain(s.89)

20
425- Garsul Enab
426- et Tenbieh Fi Men Ybasu Ala Rasi Kulli Mieh; Sleymaniye Ktphanesi;708/81, 103/27,
598/2
428-el Heyets Seniyye
429- el Hedml Cani Alel Bani; el Havi iindedir.
430- el Vefiye Fi Muhtasaril Elfiye
431- el Vedik Fi Fadlid Diyk; horoz edinmenin faziletini bildiren hadisler hakkndadr.
432- el Vechun Nadir Fi Tercihi Nbvveti Hadar; Sartain(s.65,87)
433- en Nehrul Faik Fi erhi Kenzid Dekaik
434- Nurul Hadika
435- en Nket Alel Elfiye
436- en Nukud ver Rudud
437- en Nukull Mrika Fi Meseletin Nafaka; el Havi iindedir.
438- en Nefhatil Miskiyye; Mekkede yazmtr. Sartain(s.32)
439- Nefaisul Leali
440- en Nadra
441- Nizamul Billur; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.288)
442- Nasihatul Mslimil Mfik Limen btela Yuhibbul Mantk; mantk ilminden sakndrma
hakkndadr.
443- Nerul Alemeyn
444- Kitabul Kafi
445- el Muvaaha Fin Nahv
446- el Mna Fil Kuna; Bkz.: Suyuti Mzhir(1/506) erkavi Mucemul Meacim(s.339)
447- Mevaridun Mlka
448- Menhect Teysir Fi lmit Tefsir
449- Mens Sevran Anid Devran
450- Menkhuz Zarif
451- el Minha Fis Sebha; Tesbih kullanmak hakknda el Havi iindedir.
452- el Mntekad Fi erhil Mtekad
453- Menbau Mlka
454- el Mlahin
455- Mekatiul Hicaz
456- Mefatihul Gayb
457- el Mutasar
458- Meaniyd Dakika
459- Matlaul Bedreyn; Sartain(s.88)
460- el Mesaidl Aliye
461- el Mesabih Fi Salatit Teravih; el Havi iindedir. Ayr olarak Ali Hasen Ali Abdulhamid tahkiki
ile Ammanda 1406da baslmtr.
462- Msameretl Mesmu Fi Davi umu; mescidlerde mum yakmann snnet olmas hakkndadr.
Bkz.: Kettani Teratib(1/168) GAL(2/197)
463- el Msarae lel Musaraa; gre hakkndadr. bkz.: Kettani Teratib(2/366) GAL(2/192)
464- el Mahid
465- el Mzdeha Fi Ravza
466- el Merad Fil Kerahiyetis Sual ver Red

21
467- Merasidul Matlait Tali
468- Buyetur Raid; Mecmauz Zevaid zeyli olup, tamamlayamamtr.
469- el Mesabe Fi Asaris Sahabe
470- Ma Rahus Sade
471- Ma Ravahul Esatin; Sartain(s.63,88)
472- el Luma Fi Ecvibetil Esiletis Seba
473- el Luma Fi Tahkikir Rekatil drakil Cuma; el Havi iindedir.
474- el Luma Fi Hasaisi Yevmil Cuma; Cuma gnnn hususiyetleri.
475- Lematul rak Fil tikak; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.185)
476- el Luma Fi Esmai Men Vada
477- el Ikdud Drer
478- Lebsl Yeleb Fil Cevabi An radil Haleb; el Havi iindedir.
479- Lealil Mkellile
480- Kelimt Tayyib
481- el naye
482- Kefun Nikab
483- Keful Gumme
484- Kefut Tamme
485- Keful Umma Fi Fadlil Humma
486- el Kefu An Mcavezeti Hazihil mme; el Havi iindedir.
487- el Kavlul Marik Fi Tahrimil tial Bil Mantk; mantk ilmi ile uramann hkm hakkndadr. el
Havi iindedir.; Elisabeth Sartain Jalaladdin Suyuti(s.19)
488- el Kavlul Muanna
489- el Kavll Mcmel
490- el Kavlul Muhtar
491- el Fita Alel Ka
492- el Kavll Hasen Fiz Zebbi Anis Snen; bni Cevzinin sneni 22evevda geen baz hadisleri,
Mevzuatta zikretmesine reddiyedir. Bkz.: Subhi es Salih Ulumil Hadis(s.233)
493- el Kavll Ebeh Fi Hadisi Men Arafe Nefseh; el Havi iindedir.
494- Kamul Muariz fi nusreti bnl farz; Sartain(s.40,88)
495- Kalaidun Mlka
496- Katfus Semer Fi Muvafakat mer(R.a.); el Havi iindedir.
497- Katud Dabir
498- Katul Mcadele nde Tayiril Muamele; el Havi iindedir. Ayr bir risale halinde yazmas
Sleymaniye ktphanesinde(Readiye nr.1152/44) mevcuttur. GAL(2/198)
Qat al-Mugadala Inda Tagyir al-Muamala ;Microfilm. Manuscript date: 976 AH
499- el Araful Verdi Fi Ahbaril Mehdi; Mehdi aleyhisselamn alametleri hakkndadr. El Havi
iindedir.
500- Mlka el Mmtaze
501- Mlka el Kamine
502- Mlka el Barize
503- el Fadlul Amim Fi ktai Temim; Msrda el Hidiviye ktphanesinde mevcuttur. (Katalog 7/63,
mecmualar blm) bkz.: Kettani Teratibul dariye(1/232) Brockelmann GAL(2/192)
504- Fadlul Kyam Bis Saltanat
505- Faslul Kelam Fi Hkmis Selam

22
506- Faslul Hitab Fi Katlil Kilab; kpeklerin ldrlmesini emreden hadisler hakkndadr.
507- Feraizur Rahabiye
508- Fethul Matlabil Mebrur; el Havi iindedir.
509- Fethul Megalik; el Havi iindedir.
510- Fethul Hayyil Kayyum
511- Fitahul Ekbad
512- ed Drrl Munzam Fil smil Azam; el Havi iindedir.
513- el Mtevekkili; Kahirede 1926da, Dimekte 1348de baslmtr. Kuranda geen Arapa
dndaki kelimeler hakkndadr. Bkz.: erkavi Mucemul Meacim
514- Muhtasaru Tehzibul Esma vel Luga; mam Nevevinin eserinin muhtasardr. Bkz.: erkavi
Mucemul Meacim(s.44)
515- Czn Minel Ehadis; Mehdi A.S. hakkndaki hadisleri ieren bir czdr. Bkz.: Seadeti
Ebediye(s.61)
516- Risale Fi Alatil Avam; Bkz.:Mucemul Meacim(s.75)
517- Galatul Avam; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.75)
518- erhu Msellesi Kutrub; yazmas; Zaviyetl slamiye Ktphanesindedir. Bkz.: erkavi Mucemul
Meacim(s.303)
519- Risale Fi Usulil Kelimat; 1348de Dimekte baslmtr. Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.330)
520- Davus Sabah Fi Lugatin Nikah; Bkz.: erkavi Mucemul Meacim(s.332)
521- Kefus Salsala An Vasfiz Zelzele; Abdullatif es Sadani tahkiki ile Maribde 1971de
baslmtr.
522- Tabakatul Fardiyyin
523- Letaifl Fahire Fi Mevkfil Ahira; yazmas; Sleymaniye, Fatih;2800dedir.
524- Risale Fi Zllil Ar Fi Yevmil Kyame; bkz. Sartain (s.88)
525- Risale Fi Ahvalil Ahira
526- radul Mhtedin Fi Nusratil Mctehidin; Sleymaniye no;1030/44, Lala smail ksm 678.
527- Vusull Emani Bi Usulit Tehani; tebriklemeler hakkndadr. El Havi iindedir. ; Sartain(89)
528- et Tehnie Bi Fadailil Aliye vel Menakbul Medine; el Havi iindedir.
529- Kadhuz Zind Fis Simli Fil Knd; el Havi iindedir.
530- Kavlul Mazi Fil Hnsi Fil Mazi; el Havi iindedir.
531- Raful Libas ve Keful ltibas; el Havi iindedir.
532- el Efrah Fi erhi Telhisil Miftah; el Havi iindedir.
533- Esiletl Varide Minet Tekerrri Fi evval; el Havi iindedir.
534- el Cevabul Hazm An Hadisit Tekbiri Cezm; el Havi iindedir.
535- el Ucacetuz Zernebiyye Fis Slaletiz Zeynebiyye; el Havi iindedir.
536- Raful Hidr An Katis Sidr; el Havi iindedir.
537- Kefur Reyb Anil Ceyb; el Havi iindedir.
538- Rafus Savt Bi Zebhil Mevt; el Havi iindedir.
539- Bulul Memul Fi Hidmetir Rasul; el Havi iindedir.
540- Kitabul lam Bi Hkmi sa Aleyhis selam; el Havi iindedir.
541- Mesalikul Hunefa Fi Validetil Mustafa(S.A.V.); el Havi iindedir.
542- Fecrus Semd Fi rabi Ekmelil Hamd; el Havi iindedir.
543- Rafus Sene Fi Nasbuz Zene; el Havi iindedir
544- Akamul kyan Fi Ahkamil Hisyan; Bkz.Kettani Teratib(3/235) GAL(2/192)
545- Risaletuz Zecer Fil Hecer; bkz.: Ahmed erkavi Mektebetul Celal es Suyuti(s.215)

23
546- Esraru Tertibil Kuran; Abdulkadir Ahmed Ata tahkiki ile Kahirede 1978de 2. basks
yaplmtr.
547- Kevkebur Ravda; bkz.: Kettani Teratib(2/305) Suppl.(2/176)
548- Simaru Mtehal Ukul Fi Mntehan Nukul; hadislerin saysnn tespiti hakkndadr. Bkz.: Kettani
Teratibul dariye(3/27)
549- erhu Manzumetil Meani; bkz.Kettani Teratib(3/112)
550- Aynul sabe Fi stidraki Aie Ales Sahabe; Aie radyallahu anhann ilmi hakkndadr.
Abdulhayy el Kettani ktphanesinde bu kitabn mevcut olduunu syler. Bkz.: Kettani Teratib(3/228)
551- cazul Vad el Munteka Min Tabakati bnu Sad; bni Sadn Tabakatnn muhtasardr. Bkz.:
Subhi es 24evev Ulumil Hadis(s.88) M.Zubeyr es Sddki Siyerul Hasis;(s.155)
552- Kenzul Medfun; Msrda 1293 ylnda baslmtr.
553- el Fark Beynel Musannif ves Sark; bkz. Kefuz Zunun(1/705)
554- Zeylul Muhammed alel kavlil Msedded
555- Mecmuatur Resail Majmuat rasail. Microfiche (positive) of Jerusalem: Jewish and National
University Library, Yahuda Collection ms. 40.
556- Nevadirul Ayk(Nawadir al-ayk fi nawadir al-nayk.) Microfilm (negative) of Bibliotheque
Nationale ms. Arabe 3068. Paris: Service photographique, Bibliotheque Nationale, 198-.
557- Risalat al-awsaf fi tamyiz al-awqat.Microfilm (positive) of Paris: Bibliotheque Nationale Arabe
4588.
558- Metalil Musirrat; Kettani, bu eserden Nazmul Mtenasirde alntlar yapmtr.
559- el Hrzul Muni; Muhammed Abdusselam bu eserden Dua ve Zikirlerle ilgili Snnet ve Bidatler
adl eserinde(s.221) bahseder.
560- Makamatul Ezrudiye; Kettani bu eserden Nazmul Mtenasir(s.256)de bahseder.
561- Nazmut Tesbit; Kettani Nazmul Mtenasirde(s.270) bahseder.
562- Makamatus Sndsiye; Sartain(s87)
563- Erbain Hadis Fil Kavaidul Ahkam; Sartain(s.88)
564- Havi Sair ; Sartain (s.88)
565- Fahu Fi Ahkam karaku; Sartain(s.60,88)
566- Hamul Hevami; el tkan erhidir.;Sartain(s.34,88)
567- Hisalul Mucibe lil zilal; Sartain(s.52)
568- htilaful Mezahib; Sartain(s.88)
569- Karr ala Abdilberr ver ref uerr; Sartain(s.43,88)
570- Kavlul Celi Fi Fezaili Ali; Sartain(s.88)
571-Neylul Amel Fi Zeylud Dvel; Sartain(s.88)
572- Nzul sa Fi Ahiruz Zaman; Sartain(s.88)
573- Seyful Kat; Sartain(s.88)
574- Risaletus Sultaniye; Sartain(s.88)
575- erhul Acurumiye; Sartain(s.88)
576- erhu Akaidil Adudiye; Sartain(s.88)
577- urutul Mfessir ve Adabihi; Sartain(89)
578- Takhiruz Zulema; Sartain(89)
579-Tenvirul Mikbas Min Tefsiru bni Abbas; Sartain(89) ayn isimdeki eser Firuzabadinindir.
580- Tibrul Mesbuk fi zeylis Sluk ; Sartain(s.48,89)
581- Tuhfetul Aclan fi fezaili Osman; Sartain(89)
582- Tuhfetulebrar bin nukatil ezkar lin Nevevi; Sartain(89)

24
583- Umdetul Ahkam; Sartain(89)
584- Zbdetul Lebban; Sartain(89)
585- et Tahadds Bi Nimetillah; mellifin kendi hal tercemesini verdii eseridir. Bkz. Elisabeth
Sartain Jalal al-din al-Suyuti; Autobiography, vol.II, Cambridge University Pres, 1975.
586-el Behcetl Mardiyye; bni Malikin Elfiyesinin nazm halinde zetidir. ; Sartain(s.34)
587-Kaytul Murik; mantk ve felsefeye reddiyedir. Kavlul murktan iki sene sonra bunu yazmtr.
Bkz.: Sartain(s.40)
588- Makamatul Mustansriye; mnakaalarn kapsar; Sartain(s.41)
589- Tarzul mame; bnl Kerakiye yazd cevaptr. Sartain(s.51)
590- el Fulkil Mehun; gnmze ulamamtr. Tezkire ismiyle de bilinir.; Sartain(s.61)
591- el Ahadisul Hisan Fi fazlut Taylasan; Sartain(s.62) azili(vr29)
592- Cz Fi Zammil Kaza; Sartain(s.65)
593- Risale ila mlukut Takrur; el yazmas; Msr milli ktphanesi, no 416da. ; E.Sartain(s.37) 44

mam Suyutinin zikir hakkndaki risalelerinin metinlerine gemeden nce konuyla alakal bir giri;

ZKRULLAH HAKKINDA AYETLER

Allah Azze ve Celle buyurur ki;

1- O halde siz, beni ann ki, ben de sizi anaym. Bana kredin de nankrlk yapmayn.
(Bakara 152)

2- Arafattan dnnzde Meari Haramda Allah zikredin. O, size nasl gsterdiyse siz
de onu ylece ann. Dorusu siz onun gstermesinden nce yanl gidenlerden idiniz. (Bakara 198)

3- Hac ibadetlerinizi bitirince, cahiliye devrinde Hacdan sonra, toplanp atalarnz anarak
ndnz gibi, hatta daha kuvvetli bir anla Allah zikredin. (Bakara 200)

4- Bir de sayl gnlerde (terik gnlerinde) Allah tekbir ile zikredin. (Bakara 203)

5- Bununla beraber Rabbini ok zikret ve akam sabah tesbih et. (Al-i mran 41)

6- Akl sahipleri o kimselerdir ki, ayakta iken, otururken ve yanlar zere yatarken
(daima) Allah zikrederler; gklerin ve yerin yaratl hakknda tefekkr ederler... (Al-i mran
191)

7- O korkulu zamanda namaz klp bitirdikten sonra ayakta iken, otururken ve yanlarnz
zerine yatarken hep Allah zikredin. (Nisa 103)

8- Onlar(mnafklar) namaza kalktklar zaman enerek kalkarlar; insanlara gsteri

yaparlar. Allah pek az zikrederler. (Nisa 142)

9- Muhakkak ki eytan, arapta ve kumarda aranza dmanlk ve kin drmek, sizi

44
mam Suyutinin eserlerinin adlar karlrken; hakknda aklama yapmadmz eserleri, Katip elebi(Hac
Halife)nin Kefuz Zunun, Kannucinin Ebcedul Ulum, Elisabeth Sartainin Jalalledin Suyuti adl eseri, Ebu Cafer
Kettaninin Risaletul Mustatrafe (ve bunun erhi niteliindeki Yusuf zbek tarafndan yaplan tercmesi; Hadis
Literatr) bni Hayrn Fehresesi gibi kaynaklardan belirlenmi, muhtelif kitaplarn bibliyorafyalarndan da
istifade edilmitir.

25
Allah anmaktan ve namaz klmaktan alkoymak ister. Artk siz saknmaz msnz? (Maide; 91)

10- Sabah ve akam iinden yalvararak ve korkarak, yksek olmayan hafif bir sesle
Rabbini zikret. Gafillerden olma. (Araf 205)

11- Gerek mminler o kimselerdir ki, Allah anld zaman kalpleri korkarak rperir...
(Enfal 2)

12- yice bilin ki, kalpler ancak Allah zikretmek ile yatp huzur bulur. (Rad 28)

13- Unuttuun zaman Rabbini zikret (Kehf 24)

14- Ey Rasulm, itaatkar ve mtevazi olanlar Cennetle mjdele. Bunlar o kimselerdir ki,
Allah zikredilince kalpleri titrer. (Hac 34-35)

15- Nice adamlar vardr ki, ne bir ticaret ne de bir alveri, Allah zikretmekten
kendilerini alkoymaz. (Nur 37)

16- Muhakkak ki Allah zikretmek (hereyden) daha byktr. (Ankebut 45)

17- Gerekten Allah, ahiret gnn arzulayanlar ve Allah ok zikredenler iin, size
Allahn Rasulnde pek gzel bir rnek vardr. (Ahzab 21)

18- Allah ok zikreden erkekler ve kadnlar (var ya ) Allah bunlara bir mafiret ve byk
bir mkafat hazrlamtr. (Ahzab 35)

19- Ey iman edenler! Allah ok zikredin, Onu sabah ve akam tesbih edin, yceltin.
(Ahzab 41)

20- O halde yazklar olsun o Allahn zikrini terkedip kalpleri katlaanlara!.. Onlar apak
bir sapklk iindedirler. (Zmer 22)

21- Allah kelamnn en gzeli olan Kuran ayetleri birbirine benzer, tekrarlanan (kssa ve
tlerle dolu) bir kitap halinde indirdi. yleki, Rablerinden korkanlarn derileri, ondan rperir.
Sonra derilerinde, kalplerinde Allahn zikrine (dnerek rahmet ayetleriyle) yumuar... (Zmer
23)

22- Her kim Rahmann zikrinden gz yumarsa, biz ona eytan musallat ederiz. Artk bu
ona arkadatr. (Zuhruf 36)

23- man edenlere vakti gelmedi mi ki, kalpleri Allahn zikrine saygyla yumuasn...
(Hadid 16)

24- Bunlar eytan kaplam da Allah hatrlamay kendilerine unutturmutur. Bunlar

eytan taraftardrlar. Bilin ki, eytan taraftar olanlar hsrana denlerdir. (Mcadele 19)

25- Ey iman edenler! Sizi ne mallarnz, ne ocuklarnz, Allah anmaktan alkoymasn. Her

26
kim bunu yaparsa ite onlar hsrana denlerdir. (Mnafkun 9)

26- Kim de Rabbinin zikrinden yz evirirse Allah onu iddetli bir azaba sokar. (Cin 17)

27- Hem Rabbinin ismini zikret ve hereyden kesilerek Ona ihlas ile ibadet et.
(Mzemmil 8)

28- Sabah akam Rabbinin adn zikret. (nsan 25)

29- Gerekten kurtulmutur (kfr ve masiyetten) temizlenen. Ve Rabbinin ismini anp da

namaz klan. (Ala 14-15)

30- Allahn mescidlerinde Onun zikrini yasaklayandan ve onlarn harap olmasna

alandan daha zalim kim olabilir? (Bakara 114)

Allah bol bol zikrediniz. Belki felaha erersiniz(Enfal 45)

phesiz zikrullah emir ve tavsiye eden pek ok ayet vardr. Yine Allah Teala Kendisini az
zikretmenin mnafklarn sfat olduunu Nisa suresi 142. ayetinde belirtmektedir. Bazlar
Kuranda geen zikr kelimesinin namaz, ilim, dua, kraet gibi eitli manalarda kullanlmasn
sebebiyle, zikir ibadetini inkara kalkmaktadr.

Namaz kldktan sonra; ayakta iken, otururken, yanlarnz st yatarken de Allah'

ann. Emniyete kavutuunuzda; namaz dosdoru kln. Namaz; phesiz m'minler zerine
vakitleri belli bir farz olmutur. (Nisa 103) ayeti, korku namaz hakkndadr. Nitekim bir
nceki ayette; Ve o vakt sen ilerinde olub da onlara nemaz kldrdnda ilerinden bir
ksm seninle beraber namaza dursun, silhlarn da yanlarna alsnlar, bunlar secdeye
vardklarnda dier ksm arkanzda beklesinler, sonra o nemaz klmam olan dier ksm
gelsin seninle beraber klsnlar ve ihtiyatl bulunsunlar ve silhlarn yanlarna alsnlar,
kfirler arzu ederler ki silhlarnzdan ve eyanzdan bir gafil bulunsanz da size birdenbire
bir basgn bassalar, eer yaan yamurdan bir eziyyet varsa veya hasta iseniz silhlar
brakmanzda beis yoktur, bununla beraber ihtiyat elden brakmayn nk Allah kfirler
iin mhiyn bir azab hazrlamtr buyrulur.

Haccn menasikini yerine getirdikten sonra Allah babalarnz zikreder gibi hatta
ondan daha iddetli zikrediniz. (Bakara 200) bu ayet, zikrin Kuran kraetinden, duadan ve
Kuranda zikr kelimesi ile ifade edilen dier ibadetlerden ayr bir ibadet olduunu
gstermektedir.

almamzn ve drdnc blmleri mam Abdurrahman Celaleddin Bin Ebubekr Es-

Suyutinin El-Havi Lil-Fetavi adl eserinde 45 yer alan; mall Fikr Fi Fadlz Zikr ve Neticetl
Fikr Fi Cehri Fiz-Zikr adl iki risalesinin tercmesidir. Bu iki risalenin hadislerinin kaynaklarn
dipnotlarda gsterdik.

Zikrullah hakkndaki bu iki risalenin tercme metnine gemeden nce baz nakillerde
bulunmak isteriz;
45
El Havi Lil Fetavinin1994- Beyrut basksna ait 1. cild 464-472. sayfalar arasnda

27
 Ali Radyallahu anh der ki; Allaha yemin ederim ki, ben Muhammed Sallallahu aleyhi
vesellemin ashabn grdm ama bugn onlar andran bir ey gremiyorum. Onlar secdeye fazlaca
vardklarndan yzleri ve alnlar tozlanm olarak sabahlarlar, kendisine taziyede bulunulan kimse
gibi mahzun dururlard. Gecelerini Allaha secde edip kyamda durarak, Kitabullah okuyarak
geirirlerdi. Ayaklar ve alnlar ok namaz klmaktan yorulur ve byle gecelerlerdi. Sabah
olduunda Allah zikrederler ve rzgarl bir gnde aalarn sallan gibi sallanrlard.
Gzlerinden yalar boanr, elbiseleri slanrd. Allaha yemin ederim ki bugn halk geceyi gafletle
geiriyor.46

mam Cafer Sadk Radyallahu anh; Hak tealay zikredecek vakitte tevbeyi zikretmek
zikirden gafil kalmaktr. Hakikatte Allah zikretmek, Onun zikri esnasnda btn eyay
unutmaktr. te o vakit kul iin, Allah Teala her eye bedel olur. 47

Seyyid Ahmed Er Rfai k.s. buyuruyor; Allah zikir, gerek semavi afetlere ve gerekse
yeryznn afetlerine kar bir kalkandr. 48

Seyyid Abdulkadir Geylani K.s.; Yksek sesle yaplan zikrin nurlar zakirlerin kalbine yer
eder, kalpleri o nurlarla hayata kavuur. Uhrevi ve sonsuz hayat kazanrlar. 49

Haris-i Muhasibi der ki; Allah yoluna girmeyi isteyen kii kalbine zikrullah mhrn vurmak
zorundadr50

Abdurrahman es Slemi der ki; Bana gre zikir, tefekkrden daha olgunlatrcdr. nk
zikir ile Allah Teala vasfedildii halde, fikir ile vasfedilmez. Allahn vasf olan ey, Allahn vasf
olmayan eyden daha stndr.51

Abdlkerim Kueyri der ki; Zikir Hakk Sbhanehu ve Tealaya giden yolda riayeti lzumlu,
kuvvetli bir esastr. Hatta bu yola temel art zikirdir. Devaml zikir dnda baka bir ekilde hi
kimse Allaha ulaamaz. Zikir iki nevidir; dilin zikri, kalbin zikri. Kalbin daimi zikri mertebesine kul
dil ile zikir sayesinde vasl olur. Kalpleri nurlandrma ve feyzi oaltma, kalp zikrinin tesiri ile
hasl olur. Kul hem dille, hem kalple zikir halinde olursa sluk halinde kemal vasfna ulam olur. 52

mam Shreverdi; Halis bir zikir ancak takva ile yaplr. Zikrin kaps ancak takva ile alr.
Kul organlarn ilahi yasaklardan korumadka takvaya eremez. Kendisini haramlardan koruduktan
sonra lzumsuz, faydasz ve geici heveslerden organlarn muhafaza etmeyen gerek takvay

46
zayftr. Ebu Nuaym Hilye(1/76,10/388) bni Receb Hanbeli Camil Ulum Vel Hikem(s447) bni Cevzi Sfatus
Safve(1/332) bni Ebid Dnya Kitabut Teheccd ve Kyamul Leyl(s272) bni Kesir elBidaye ven Nihaye(8/15)
Kenzul Ummal(8/219) Kandehlevi Hayatus Sahabe(1/41)
47
Feridettin Attar TezkiretlEvliya(s.58)
48
Hikemir Rfaiyye(Terc.:Yaman Arkan s.54)
49
Abdulkadir Geylani SrrulEsrar(s.63)
50
Ebu Nuaym Hilye(10/109)
51
Shreverdi radul Mridin( Terc.:M.E.Fidan s.203)
52
Kueyri Risalesi ( Terc.:Sleyman Uluda s.367-8, Msr Basks s.100) Bkz.:Seyyid Burhaneddin Tirmizi
Maarif(s.129) smail Hakk Bursevi, Necmeddin Kbra, erhu Usuli Aere(s.105) Abdulhakim Arvasi Ryadut
Tasavvufiye(s.83) AbdulKadir Geylani Srrul Esrar(s.60)

28
bulamaz53

Ebu Talib El Mekki; Muhabbetin alametlerinden biri de Habib Tealay zikretmektir.

Zikrullah ayn zamanda Allah Tealann kuluna duyduu sevginin de delilidir. Bu kullarna olan
ltuflarnn en byklerindendir.54

arani; Kiiler, dilleri ve kalbleriyle Allah oka andklarnda onlarda lahi bir yaknln
nsiyet ve belirtileri balam olur. Artk bu gibi kiilerin kalbleri Allah zikirden yorulmad gibi
gaflete de dmezler. Ayn zamanda da devaml olarak kalbleri ile Allah mahede etmi olurlar.
Bu iki halin kiide devam etmesi ise kulun gnahlara ve ahlakszlklara dmesine mani olmu
olur55

eyh Efdalddin; Dil ile zikir, havas ve avam iin de merudur. nk azamet perdesi hi
kimsenin, peygamberlerin bile nnden kalkmaz. Bu perde lazmdr, lakin incelir. 56 Demitir.

Ali Ramiteni cehri zikirle megul olmasnn hikmetini sorduklarnda yle derr; Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellem Son nefesinizde tevhid zikrini telkn ediniz buyurmutur. Bu telkin
tabii cehri olacaktr. Dervi her nefesini son nefes bilecektir. Bu yzden cehri zikirle
meguliyette bir mahzur yoktur. Hatta belki bylesi daha efdaldir. 57

bni Kayym Rahmetullahi aleyh, eyhul slam Ensarinin(Kuddise srruhu) Menazilus Sairiyn
adl eserini erhederken zikir hakknda der ki; Her uzvun muvakkat bir ibadeti vardr. Zikir ise
kalb ve dilin zamanla snrlanmayan ibadetidir. Bilakis onlar her halukarda, otururken, yatarken,
kalkarken, mabud ve mahbublarn zikretmekle emrolundular. Nitekim cennet bir bahe, zikir
onun iftisidir. Ayn ekilde kalpler de harab olmu, kl olmutur, zikir ise kalplerin imar edicisi
ve temelidir. Zikir kalbin parlatcs ve cilasdr. Hastalklar kalbi kaplaynca zikir onun devasdr.
Her ne zaman zakir, zikrinde gark olacak ekilde zikrini artrrsa zikredilene kavuma muhabbet
ve itiyak da artar58

ZKRDEK BDATLER

Zikir ibadetini tamamen bidat yoluna sapm tasavvuf ehli bozmutur. Grtlaktan
kardklar garip sesleri zikir diye adlandrmaktadrlar. nsanlarn en kamili olan Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellem ve sahabeleri byle bir zikir ekli uygulamamtr.

eyhul slam bni Teymiye (R.a.), der ki; her kim; La ilahe illallah avam halkn zikridir,
havasn zikri Mfred isimdir. Yani zikir yalnz Allah kelimesidir diye iddia ederse saptm, fahi
bir hataya dm olur. bazlarnn; Sen Allah de, sonra onlar brak batl dedikodularnda
oynaya dursunlar.(Enam 91) ayetini alp da iddilarna delil getirmeleri, bunlarn en ak
yanlmalardr. nk bu ayetteki Allah ismi erifi, ayetin ba tarafndaki; Musann nur ve
53
Shreverdi Avariful Maarif( Terc.:H.K.Ylmaz-.Gndz s.574)
54
Kut-ul Kulub( Terc.:Muharrem Tan, 3/170)
55
AbdulVehhab arani El Uhudl Kbra( Terc.:S.Alpay 1/316)
56
arani Mizanl Kbra(Terc.:A.F.Meyan 1/246)
57
Muhammed Hani Behcets Seniyye(s70) Mehmed Zahid Koktu Tasavvufi Ahlak(2/188) smail etin zleme
Yolu(s.164) Allah Dostlar (7/220 Ali Ramiteni Maddesi ;H.Kamil Ylmaz) Reahat Aynel Hayat (Ali Ramiteni
Maddesi) Sefine-i Evliya(2/14)
58
bni Kayym El Cevziyye Medaricus Salikin(nsan Yay. C.2 ,S.331)

29
insanlara hidayet olarak getirdii kitab kim indirdi? sorusunun cevabdr. Kastedilen, tek
olarak Allah demek deildir. Sonra tek bir isim ister ahs zamiri, isterse gayb zamiri olsun
tam bir kelam ve mana ifade eden bir cmle deildir. (yani Allah Allah Allah, hu hu hu kelimeleri
tam bir anlam ifade eden cmle deildir.) bu eit tek kelime ne iman, ne kfr, ne emir ne de
yasak ifade etmez. Bu eit zikri seleften ve ashabdan hibir kimse yapmam ve Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellem de meru klmamtr. Bir tek ismi zikretmek, bizzat kalbe anlaml bilgi
de vermez. Sadece kalbe mutlak bir tasavvur verir ki onun zerine ne menfi ne msbet hibir
fikir bina edilmez. yleyse bu faydaszdr. eriat ise, bizatihi manalar ifade eden zikirleri meru
saymtr...
Baz eyhlerin syledii nakledilen; La ilahe illallah derken la ilahe deyip te, illallah
diyemeden lrsem diye korktuum iin Allah Allah diyorum sz sakattr. Zira bu korkun bir
hatadr. nk ameller niyetlere gredir. phesiz sahih hadiste; can ekien kimseye la ilahe
illallah kelam erifini telkin etmek emredilmi, her kimin son sz la ilahe illallah olursa cennete
girer buyrulmutur. Eer bu mbarek cmle zikredilmesi mahzurlu cmle olsayd, o sylerken her
an lmesi beklenen bir kimseye telkin edilmez, kt bir ekilde lmesine meydan verilmezdi.
Allah demesi telkin edilirdi. Hulasa, Allah Allah, hay, hu diye zikretmek snnetten ok uzak,
bidatn en iinde ve eytann saptrmasna en yakn olandr 59

eyhul slam bni Teymiyenin szlerine unu da eklemek gerekir; Enes r.a.n rivayet
ettii hadiste; Yeryznde Allah Allah diyen kaldka kyamet kopmayacaktr buyrulmutur. 60
Hadisin dier bir metni yledir; Allah Allah diyen hibir kimsenin zerine kyamet kopmaz. Bu
hadisler bni Teymiyenin sylediklerine zt deildir. Zira bu rivayetlerde lafzatullah mansub (son
harfinin harekesi stndr) olarak gelmitir. Bu takdirde nasba amil olan fiil muzmerdir, ismin
tekrar, fiil yerini tutmutur. Buna nahiv ilminde tahzir derler ki, mefuln bih eitlerindendir.
Tahzir, bir eyden sakndrmak demektir. O halde; Allahe Allahe cmlesindeki muzmer fiil de;
ihzer yani; sakn fiilidir. Bylece cmlenin manas; Allahtan sakn diyen hibir kimsenin
zerine kyamet kopmaz. Demektir. mam Mslim bu hadisi rivayet ederken merfu (treli)
okumutur. Bu takdirde de cmle mbteda ve haber olur. bni Cafer bu hadisi La ilahe illallah
tevhidi olarak rivayet etmitir ki, Allah Allah lafzyla gelen rivayetin tefsiridir. 61

slam mmeti, mlhid kelamclarn, mukallid kyaslarn, eyhlerine masumiyet atfeden

cahil ve sapk tasavvufularn, bir de siyaseti eriata tercih eden politikaclarn Selef yolundan
uzaklamas sebebiyle zayflk, geveklik hali yaamaktadr. Kendi iinde azap frkalarna
blnm, dmanlarnn yutabilecei kk lokmalar haline gelmitir. Sevban (R.a.) hadisinde de
getii gibi sayca ok olmalarna ramen selin srkledii erp gibi danktrlar.
Kazanlarnn etrafna en yiyiciler gibi, kfr devletleri, Mslmanlar zerine
mtr. Tek aremiz uzun yllarn dine dahil ettii bidatlerden dini temizlemek, uydurma ve
merdud olan israili rivayetler ile zayf hadisler zerine akide ina etmeyi brakmak, vahye yani
Kitap ve Snnete teslim olmaktr. Akideyi, ibadetleri tashih etmekle beraber yeni nesli tertemiz
selef yolu zere yetitirmek mecburiyetimiz vardr. te zikir meselesi de aydnlatlmas gereken
bir konudur.

62
bni Kayym el Cevziyye'nin Zikrin Faydalar Hakknda Verdii Malumat

59
bni Teymiye Ubudiyet(s.110-112)
60
Mslim(234)
61
Ahmed Davudolu Sahihu Mslim erhi(2/26)

30
 1- Zikir eytan kovar. Onun belini krar, ie yaramaz hale getirir.
2- Allah Teala, zikreden kulundan raz olur.
3- Zikir kalpden gam, kayg, gussa ve kederleri giderir.
4- Zikir kalbe ferah, srur ve genilik verir.
5- Kalbi ve yz nurlandrr.
6- Kalbi ve bedeni kuvvetlendirir.
7- Rzk celbeder.
8- Zikir, sahibine mehabet, halavet, gzellik ve parlaklk verir.
9- slam'n ruhu olan zikri yapan zakire Allah Teala sevgisini ihsan eder.
10- Zikir, murakabeyi, tefekkr, dnmeyi getirir, kulu ihsan makamna karr.
11- Zikrullah sebebiyle zakirin kalbinde byk bir marifeti ilahiye kaps alr ve zikrini
artrdkca marifetullah da o nisbette artar.
12- Zikir, zakirin kalbinde Allahu aziman'n heybet, azamet, iclal ve tazimini artrr.
13- Zikir, Allah'a tevbeyi iras eder.
14- Zakir zikri kadar Allah Tealaya yaknlk hasl eder.
15- Zakir, Allah Teala'nn kendisini zikrine sebeb olur.
16- Zikir, kalbin hayatiyetini artrr. Kalb zikre muhtacdr.
17- Zikrullah, kalbe cila verir, paslarn giderir.
18- Zikrullah, hata ve gnahlar siler.
19- Zikrullah, kul ile Halk arasndaki hayeti ve korkuyu giderir, Hak Teala ile nsiyet
peyda eder.
20- Kul, Allah' genilik ve rahatlk zamannda zikrederse sonra ona bir darlk veya
sknt gelip Hakka yalvarmaya balad zaman melekler ona yardmc olurlar.
21- Zikir, kulu ilahi azabdan kurtaracak yegane ibadettir.
22- Zikir, sekine, vakar ve rahmeti ilahinin zakiri hayetmesine, meleklerin de kendisini
ziyaret ve tavaf etmelerine sebeb olur.
23- Zikir, dilin gybet, nemime, yalan, fuhu, bo ve faydasz szlerden korunmasna
sebep olur.
24- Zikir meclisleri meleklerin de bulunduu meclislerdir.
25- Zakir, zikri ile said olur ve onlarla oturanlar da said olur.
26- Zakirler kyamet gnnde hasret ve nedametten emin olurlar.
27- Zakir, zikrederken (bilhassa tenhada) alarsa, kyamet gnnde arn glgesinde
olur.
28- Zikirle itigal edene, istemeden, isteyenlere verilenden daha faziletlisi verilir.
29- Zikir, ibadetlerin en kolay ve en faziletlisidir. Dilin ve gnln hareketi kadar
vucudun ve azalarn da hareketi olsa elbette insan ok yorulur ve dayanamaz.
30- Cennetin aalar yaplan zikir ve tesbihlerle vcuda gelir.
31- Zakir kullara verilen ata ve ihsanlar baka amellerle elde etmek mmkn deildir.
32- Zikrullah, insan muhakkak Allah'a doru seyr ettirir.
33- u muhakkaktr ki, zikrullah, her tarikatte ve tasavvuf ehlinin indinde btn usul ve
kaidelerin ve edeplerin badr. Velayet alametidir.
34- Zikrullah bir aaca benzer ki, ondan irfan ve dier haller yetiir.
35- Zikreden zikrettiine yakndr.
36- Allah Tealann muttaki kullarndan en ok ikrama layk olan dilleri Allah'n zikri ile
megul olanlardr.
37- Muhakkak ki, beeriyet iktizas kalplerde kasvet, zulmet, merhametsizlik gibi
62
bni Kayym Vabilus Sayyib(s.40 v.d.)

31
 arzalar olur. Bunlar da zikrullahdan baka bir ey yumuatamaz.
38- Zikrullahta kalplere ifa vardr. O kalbin yegane ilacdr. Gaflet ise kalbin
hastaldr.
39- Zikrullah, Hak Teala ile olan dostluun ba ve esasdr.
40- Allah Sbhanehu ve Teala kendisini zikreden kulunu sevin ve srura gark etmi
olduu halde cennete koyar.
41- Zikrullah, kul ile cehennem arasnda bir set ve bir maniadr.
42- eriatn emrettii ne kadar ibadet varsa hepsi zikrullahn ikame ve icras iin
emrolunmutur.

32
 2.BLM

MALUL FKR F FADLIZ ZKR

ZKRULLAHIN FAZLET
Telif : mam Suyuti

Terceme ve Tahkik; Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

MALUL FKR F FADLIZ ZKR

Bismillahirrahmanirrahim
Soru; Zikir, tesbih ve dua, belalarn defi hususunda sadaka yerine geer mi?

El Cevab; Hadisler ve eserler (sahabe kavilleri) aka bunun sadakadan faziletli olduunu
gsteriyor. Belalarn define sebeb olmasnda da phe yoktur. Saylamayacak kadar ok hadiste
varid olmutur ki; hususi baz zikirleri syleyenler belalardan, eytandan, zarardan,
zehirlenmekten, akreb sokmasndan ve her trl hoa gitmeyen musibetlerden korunmu olurlar.
Kitabul Ezkarda eyh Muhyiddin Nevevi, Kitabud Duada Taberani ve Beyhaki bunlar
toplamlardr. Sz uzatmaya gerek yoktur.

La havle ve la kuvvete illa billah demek en aas fakirlik olan zarardan yetmi ksm def
eder63 eklinde sahih olarak gelmitir.

Bir rivayette; en aas znt olan64 lafzyla gelmitir.

Hakim sahih kaydyla Sevban radyallahu anhtan merfuan tahric ediyor;

Kaderi ancak dua evirir.65

Yine Hakim Aie Radyallahu anhadan merfuan;

63
zayftr! bni Ebid Dnya el Ferec Bade idde(12) Taberani Evsat(1/267) Mecmauz Zevaid(10/98)
Tergib(2/290) Ebu Nuaym Hilye(3/156) Camis Sair(9879) Daiful Cami(6286) Mikat(2320) Elbani
Sahiha(1528) Mizanul tidal(2/63) Tuhvetul Ahfezi(10/44) Ceml Fevaid(9563) isnadnda Bir Bin Rafi vardr ki
zayftr. Mekhuln sz olarak kopuk isnad ile; Tirmizi(3601)
64
Hakim(1/727) Heysemi Mecma(1/306, 10/97) Taberani Evsat(5/187) Taberani Sagir(1/267) shak Bin
Rahuye(1/464) Tergib(2/291) Deylemi(7284) Feyzul Kadir(6/425) Mizanul tidal(2/29) bni Hayyan Tabakatul
Muhaddisin(3/618) Keful Hafa(2/487) Lisanul Mizan(2/63) Ceml Fevaid(9563) Busayri thaf(6873)
65
Hakim(1/670) Kurtubi(8/385) Tirmizi(2139) Ahmed(5/280) Taberani(2/100) Hakiym Tirmizi Nevadirl
Usul(4/130) Tuhfetul Ahvezi(6/289) Keful Hafa(1/486) Kudai(831)imari Fethul Vehhab(537)bni Mace(4022)
Tahavi Mkill Asar(4/169)Firyabi Fima Esnede Sfyan(1/43) Muhalledi Fevaid(2/223) Ruyani Msned(25/133)
Ebu Nuaym Ahbaru sbehan(2/10) Abdlgani Makdisi Dua(142) Begavi erhus Snne(3418) bni Ebi
eybe(10/441)

33

Duada (kazann) nazil olmu olanna ve olmayanna faydalar vardr. Eer bela nazil
olmamsa onu dua karlar ve kyamet gnne kadar mdafaa eder. 66

Ve aynsn bni mer Radyallahu anh hadisinden tahric etmitir. 67

Ebu Davud ve bakalar bni Abbas Radyallahu anhdan merfuan;

Kim istifara devam ederse Allah btn zntlerinden feraha kavuturur, btn
skntlarndan k yolu verir ve ummad yerden rzklandrr. 68

bni Ebi eybe, Sveyd Bin Cehbel radyallahu anhdan tahric ediyor;

Kim ikindiden sonra La ilahe illallahu lehul hamd ve hve ala klli eyin kadir derse
ertesi gne kadar onu korur.69
shak Bin Rahuye Msnedinde Zhri tarikiyle: Ebu Bekr-i Sddk Radyallahu anhn yanna
kanatlar geni bir karga getirildi. Buyurdu ki; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellemden iittim;

Avlanan av, kesilen aa ve dal ancak az tesbih etmelerinden bu akibete urar. 70

Ebu eyh Kitabul Azamede, bn Avn Bin Mihran tarikiyle Ebu Bekr Radyallahu Anhten
mevkufen71 ,

Ebu Nuaym Hilyede Ebu Hreyre Radyallahu anh hadisinden 72 aynsn tahric ettiler.

Ebu eyh Azamede benzerini Ebud Derda Radyallahu anhdan merfuan;

66
Hakim Mstedrek(1/669) Mnavi Feyzul Kadir(6/452) Kudai Msnedi ihab(2/48) Mnziri Tergib ve
Terhib(2/316) Hatib Tarihu Badat(8/453) Heysemi Mecmauz Zevaid(7/209,10/146) Suyuti Drr Mensur(1/195)
Deylemi(3090)
67
Hakim(1/493) Taberani(20/201) Deylemi(3089) Ceml Cevami(10685) Camius Sagir(4264) Hakim skut
etmi, Zehebi, isnadnda Abdurrahman Bin Bekr olduunu ve zayf olduunu sylemitir. Suyuti sahih demitir.
bni Hacer, senedi leyyindir bununla beraber Hakim tashih etmitir dedi. Elbani Hasen demitir.(Sahihul
Cami(3409) Mikat(2234) Derim ki; ayn hadisin Muaz r.a.den rivayeti vardr; Mikat(2235)
68
zayftr. Ebu Davud(1518) Beyhaki(3/351) bni Mace(3819) Nesai Amell Yevm(456) bni Snni(358) bni
Nasr Kyamul Leyl(s.65) bni Asakir(4/296) Ahmed(1/248) Hakim(4/262) Taberani(10/281) Avnul Mabud(4/267)
Feyzul Kadir(6/82) Mizzi Tehzibul Kemal(7/136) Keful Hafa(2/365) Nevevi Ezkar(s.620) Rudani Ceml
Fevaid(9540) isnadndaki el Hakem bin Musab zayfyr. Bkz.: bni Hibban Mecruhin(1/249) Kayserani
Tezkire(903)
69
bni Ebi eybe(6/59; Veki Misar Abdulmelik Bin Meysere Mslim Mevla sveyd Sveyd Bin Cehbel
isnadyla., 7/171; Muhammed Bin Bir Misar tarikiyle.) Svey Bin Cehbel, mer r.a.n ashabndandr.
70
Zayftr. Metalibu Aliye(3415) bni Hacer El sabe(2/515) Kenz(1920) Busayri thaf(6799) shak Bin Rahuye
bunu mudal olarak zayf isnad ile rivayet etmitir. Onun isnadnda el Hakem Bin Abdullah zayftr.
71
Ebu eyh Azamet(5/1737) bni Ebi Asm Zhd(1/110) bni Ebi eybe(7/93) Ahmed Bin Hanbel Zhd(566)
72
zayftr. Ebu Nuaym Hilye(7/240) Camius Sagir(7928) Deylemi(6375) Zherl Firdevs(4/58) Daiful Cami(5089)
Feyzul Kadir(5/452) isnadnda mehur yalanc Muhammed bin Abdurrahman el Kueyri vardr. Bkz.: Zehebi
ElMuni Fid Duafa(5748)

34

Kular ve balklar ancak tesbihten bo kaldklarndan dolay tutulabilmektedir. 73

Enes Radyallahu anhtan Merfuan;

Hayvanlarn ve yerdeki haeratn ecelleri tesbihlerindedir. Tesbihten kesildikleri zaman

Allah canlarn alr.74

Yezid Bin Mersed Radyallahu anhtan merfuan;

Balklar ve kular ancak Allah tesbihten kesildiklerinde avlanabilirler. 75

Zikrin sadakadan daha faziletli olmasna gelince merfu ve mevkuf pek ok hadis bu konuda
varid olmutur;

MERFU RVAYETLER
Hakim ve Tirmizi Ebud Derda Radyallahu anhtan merfuan naklediyor;

:
:
Size amellerinizin en hayrlsn, Melikiniz indinde en temizini ve derecelerinizi en ok
ykseltenini ve sizin iin altn ve gm balamaktan, dmannzla karlatnzda onlarn
boynunu vurmanzdan ve onlarn boynunuzu vurmalarndan daha hayrlsn haber vereyim mi?
dediler ki; O nedir Ya Resulullah (sallallahu aleyhi ve sellem)? Buyurdu ki; Zikrullahtr. 76

Tirmizi, Ebu Said El Hudri Radyallahu anhtan;

:
:

73
Ebu eyh Azamet(5/1735) Kenz(3955)
74
zayftr. Deylemi(1695) Ebu eyh Azamet(5/1736) Lisanul Mizan(6/227) Ukayli Duafa(4/321) Kenz(1921)
Ramuzl Ehadis(3/2) Suyuti Lealil Masnua(2/350) bnl Cevzi Mevduat(3/222) evkani Fevaid(271) Ukayli
isnadnda Velid Bin Musa ed Dimeki vardr ve onun hadisleri batldr diyerek mevzu sayd. Fakat Ebu Hatim,
Velid hakknda; hadiste doru birisidir. Leyindir, hadisleri sahihtir demitir. Lisanul Mizanda bu hadisin mnker
olduu belirtilmitir. Lisanul Mizan(6/227) Zehebi Muni(6893) Mizanul tidal(7/144) Keful Hasis(1/275)
75
Ebu eyh Azamet(5/1737) Kenz(3954)
76
sahihtir. Taberi Tefsir(20/157) bni Kesir(3/489) Hakim(1/673) Tirmizi(3377) Mecma(10/73) bni Mace(3790)
Malik Muvatta(1/211-mevkufen) bni Ebi eybe(7/111-mevkufen) Ahmed(6/477) bni Receb Cami(237) Beyhaki
uab(518) bni Mbarek Zhd(398) Tergib(2/253) Deylemi(472) Fethul Bari(6/5) bni AbdilBerr Temhid(6/56,
22/19) Haiyetu bni Kayym ElCevziyye(7/126) erhu Zrkani(2/40) Suyuti Tenvirul Hevalik(1/166) Tuhfetul
Ahvezi(9/224) Feyzul Kadir(3/115) Hilye(1/219) Tehzibul Kemal(9/469) Ebu Hatem lel(2/181) Sbls
Selam(4/214) Busayri thaf(6778) Elbani Sahihul Cami(2629)

35
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme; Kyamet gn derece bakmndan hangi kul
faziletlidir? diye sordum. Buyurdu ki; Allah ok zikredenlerdir. Dedim ki; Ya Allah yolunda
savaanlar? Buyurdu ki; Kafirlere, mriklere klc krlp kanlara boyanncaya kadar vursa bile
ondan derecesi faziletlidir.77

Hakim, Bera Radyallahu anhtan merfuan;

Kim La ilahe illallahu vahdehu la erike leh lehul mlk ve lehl hamd ve hve ala klli
eyin kadir diye on defa sylerse bir can azad etmi gibidir. 78

Beyhaki uabul manda Enes Radyallahu anh tarikiyle merfuan;

Allah zikretmek iin sabah namazndan sonra bir kavimle oturmam Bana smail (Aleyhis
Selam) evladndan drt kle azad etmekten sevimlidir.79

Bu son iki rivayette zikir kle azad zerine faziletli saylmtr.

MEVKUF RVAYETLER
bni Ebi eybe Musannefinde bni Mesud Radyallahu anhtan;

Tesbih etmek bana Allah yolunda onlarn saysnca dinar infak etmekten daha sevimlidir. 80

Yine Ondan;

Sbhanallahi velhamdu lillahi ve la ilahe illallahu vallahu ekber demem onlarn adedince
dinar tasadduk etmemden bana daha sevimlidir. 81
77
zayftr. Tirmizi(3376) Ahmed(3/75) Ebu Yala(2/530) bni Receb Hanbeli Camil Ulum vel Hikem(238)
Tergib(2/254) Haiyetu bni Kayym(7/126) bni Adiy(3/115) Ceml Fevaid(9202) snadnda bni Lehia vardr.
78
Sahihtir. Mecma(10/85) Msnedi Ruyani(1/245) Tergib(2/271) Feyzul Kadir(6/229) bni Ebi eybe(7/171)
Ahmed(4/285) bni Hibban(3/130) Hakim(1/679) Nesai Kbra(6/35) Nesai Amell Yevm vel Leyl(125)
Ukayli(4/86) Tayalisi(1/100) Beyhaki uab(3385) Hatib Camiul Ahlakr Ravi(2/96)
79
hasendir. Ebu Davud(3667) Feyzul Kadir(5/256) Ceml Fevaid(9218) Beyhaki uab(561) bni Adiy (6/466)
Metalibu Aliye(3391) Busayri thaf(6780) Heysemi Buyetul Bahis(1053) Ebu Yala(6/3392) Mecmauz
Zevaid(10/105) Maksadu Ali(1644) Kenz(3552) Hilye(3/35) Sahihul Cami(5036) Mikat(970)
80
bni Ebi eybe(6/54) Beyhaki uab(668)
81
Beyhaki uab(669) bni Ebi eybe(6/92) Dabbi Kitabud Dua(264) bni Hacer Talikut Talik(5/153) Nesai
Amell Yevme vel Leyle(116)

36
 bni Amr Bin As Radyallahu anhtan;

Sbhanallahi vel hamdu lillahi ve la ilahe illallahu vallahu ekber demem bana onun saysnca
(Allah yolunda cihad iin) at yularndan tutup binmemden daha sevimlidir. 82

bni mer Radyallahu Anhtan;

Allah sabah akam zikretmek Allah yolunda kl sallamaktan ve cmerte mal

balamaktan byktr.83

Ebud Derda Radyallahu Anhtan;

Yz defa tesbih etmem, fakirlere yz dinar tasadduk etmemden daha sevimlidir. 84

Muaz Bin Cebel Radyallahu anhtan;

ki kiiden biri Allah yolunda iyi cins atlar yetitirse, dieri Allah zikretse, zikredenin
derecesi byk ve ecri daha faziletlidir.85

Yine Ondan;

Sabah namazndan sonra gne douncaya kadar Allah zikretmem Allah yolunda iyi cins
atlar yetitirmemden sevimlidir.86

Ubade Bin Samit Radyallahu anhtan da aynsn rivayet etmitir.87

82
Beyhaki uab(669- bni Mesud r.a.den) bni Ebi eybe(6/54,92) Nesai Kbra(6/206) Nesai Amell Yevm Vel
Leyl(823)
83
bni Ebi eybe(7/170) Buhari Tarih(2/77) Rivayet bni Amr R.A.dandr.
84
bni Adiy(5/92) Mizanul tidal(5/296) Ebu Nuaym Hilye(6/180) bni Ebi eybe(6/55) bni Receb Camil
Ulum(238) Ahmed Bin Hanbel Zhd(732)
85
bni Ebi eybe(7/170)
86
bni Ebi eybe(7/170) Beyhaki uab(675)
87
bni Ebi eybe(7/172)

37
 Selman- Farisi Radyallahu anhtan;

ki kiiden biri beyaz kle balayp, dieri Kuran okuyarak veya Allah zikrederek
akamlasa Allah zikredeni daha faziletli grrm. 88

bni Amr Radyallahu anhtan;

ki kiiden biri doudan, dieri batdan gelse, birinde altn olsa ve onu Hak yolunda
harcasa, dieri onunla karlancaya kadar Allah zikretse Allah zikreden daha faziletlidir. 89

Bu yedi sahabi aka zikrin sadakadan faziletli olduunu belirtmitir. Dier sahabilerin
kavillerine gelince;

bni Ebi eybe, Ebul Ahvas Radyallahu Anhtan rivayet ediyor;

Hacet talebinde tesbih etmek, kiinin ktlk senesinde ailesine bol stl bir dii deve alp
getirmesinden hayrldr.90

Ebu Berze Radyallahu anhtan;

ki kiiden biri dinarlar balamak zere ayrlsa, dieri Allah zikretse, Allah zikreden
daha faziletlidir.91
Bu manadaki rivayetler ok olup naklettiklerimizle yetiniyoruz. Zikrin, dier ibadetlerden
faziletli olmasndan delil getirip, hallerden bir hal iin terkine ruhsat verilmemitir. bni Cerir
(Taberi) tefsirinde Katade Radyallahu anhtan tahric ediyor;

:
{}

Allah sizlere kllarla vurutuunuz, meguliyetinizin ok olduu durumlarda bile Kendisini

zikretmeyi farz klmtr. Allah buyurur ki; Ey iman edenler! Bir dman topluluu ile
karlatnzda sebat edin ve Allah ok zikredin. Gerekir ki kurtulua eresiniz. (Enfal 45) 92

88
bni Ebi eybe(6/60, 7/170) Beyhaki uab(670 benzerini) Hilye(1/204) bni Ebi Asm Zhd(s.151)
89
Ebu Nuaym Hilye(7/270) bni Ebi eybe(7/172)
90
bni Ebi eybe(6/55, 7/168) bni Mbarek Zhd(s.327)
91
bni Ebi eybe(6/60,7/170) arani Keful Gumme(1/342)

38
 3.BLM

NETCETL FKR FL CEHR FZ-ZKR

CEHR ZKRN HKM

Telif : mam Suyuti
Terceme ve dipnotlar; Seyfullah Erdomu

NETCETL FKR FL CEHR FZ-ZKR

Bismillahirrahmanirrahim

Allaha hamdolsun. O, bize yeter. Selam Onun kullarnn seilmiine olsun. Bana Sufiyye
sadatnn mescidde halka kurup yksek sesle tehlil getirmelerinin, zikretmelerinin, mekruh olup
olmad soruldu.

El Cevab; Bunda hibir kerahiyet yoktur. Sesli zikrin mstehab olmasn gerektiren ve
sessiz zikrin mstehab olmasn gerektiren hadisler varid olmutur. Bunlarn aras tpk
Nevevinin Kuran kraetinin cehri ve srri okunmas hakknda varid olan hadislerin arasn bulduu
gibi; hallerin ve ahslarn farkllk arzetmesiyle bulunur.

(leride grlecei gibi mam Suyuti, cehri zikre delil olabilecek bir rivayet ortaya
koyamamtr.-Mtercim-)

CEHR ZKRN MSTEHAB VE LZUMLU OLUUNUN SARH DELLLER

BRNC HADS:

Buharinin Ebu Hreyre radyallahu anhtan tahric ediyor;

92
Taberi (10/14) Kurtubi(8/24) bni Kesir(2/317) Suyuti Drr Mensur(4/75) evkani Fethul Kadir(2/316) Bkz.:
Tefsiru Nesefi(2/68)
Bu blmn sonunda u rivayeti de nakletmi olalm; bni Abbas Radyallahu anh Rasulullah sallallahu
aleyhi ve selemin yle buyurduunu rivayet ediyor; Sizden kim geceleyin ibadet etmekte zorlanr, maln
harcamakta cimrilik eder, dmanla savamaktan korkarsa Allah oka zikretsin Bunu bniHacer
Metalibu Aliyede(3379) Busayri thafta(6793) Taberani Mucemi Kebirde(11/84) Abd Bin Humeyd
Msnedinde(1/215) Heysemi Mecmauz Zevaidde(10/74) Mnziri Tergib ve Terhibde(2/254) rivayet ettiler.
Senedinde bulunan Abdurrahman Bin Dinar Ebu Yahya El Kattat ihticacnda ihtilaf edilen bir ravidir. Yahya Bin
Main; Gvenilir demi, bni Hibban Skatta zikretmitir. Zehebi Mizanda leyyin demitir.(bkz.: Zehebi
Muni(3561) Mizan(4/275) bni Cevzi Duafa(2/93) bni Hibban Skat(5/90) Lisanul Mizan(3/477) Cerh ve
Tadil(5/231) Duafai Kebir(2/329) Bu hadisin manas; Kii oka zikir sayesinde, gece ibadetine
zorlanmaktan, cimrilikten ve korkaklktan kurtulur demektir. Allahu alem. Seyfullah Erdomu-

39
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Allah yle buyurur;

Ben kulumun zannna greyim.93 ayet o Beni yalnz bana zikrederse Ben de onu yalnz
bama zikrederim. Eer Beni toplulukla zikrederse Ben de onu daha kalabalk ve daha hayrl bir
toplulukla (meleklerle) zikrederim.94
Toplulukla zikir ancak cehri olur.

(Bu Suyutinin salam bir delile dayanmayan dncesidir. Bunu yeri geldike tekrar
edecektir. Kays Bin Ubade r.a. diyor ki; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin ashab zikir
annda sesi ykseltmeyi irkin grrlerdi.95 Mtercim.)

KNC HADS:

Bezzar ve Mstedrekte sahih kaydyla Hakimin Cabir radyallahu anhtan tahric ettii hadis;

:
:

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem yanmza geldi ve buyurduki;

Ey insanlar phesiz Allahn yeryznde zikir meclislerini arayan ve bulunca orada

duran gezici melekleri vardr. Sizde cennet bahelerinden faydalann

Dediler ki; Cennet baheleri neresidir?

Buyurdu ki; Zikir meclisleridir. Oralarda Allahn zikri ile rahatlaynz.96

93
Zaruri bir izah;. Hasen-i Basri radyallahu anh der ki, nsanlarn ameli Rablarna olan zanlarna gredir.
Mmin Allaha gzel zanlarda bulunur, gzel ameller yapar, kafirler ve mnafklar kt zanda bulunur, kt
ameller yaparlar. Kamus Mtercimi Asm Efendi yle der; burada zan kelimesi yakin ve itikad manasnadr.
(Hasan Hsn Erdem Krk Kudsi Hadis s.11)
94
Buhari(6/2694) Mslim(4/2068) Beyhaki uabul man(550,1013) Tirmizi(3603) Rudani Ceml Fevaid(9206)
Mikatl Mesabih(2264) Tefsiri bni Kesir(1/396) Gmari Fethul Vehhab(867) Kudai(1448) bni Hibban(3/92) bni
Mace(3822) Ahmed(2/413) Ebu Yala(3232) Hakim(1/497) Taberani(19/169) Nebhani Fethul Kebir(14519-20)
Busayri thafu Sadetil Mahere(6788) Mecmauz Zevaid(10/78) bni Kayym Medaric(2/336) Kurtubi(1/289) bni
Receb Cami(346) Fethul Bari(6/306) Nevevi Minhac(4/128) erhu Zrkani(2/41) Tuhvetul Ahfezi(2/496)
Haiyetu Sindi(2/26) Tarihu Crcan(1/505) Sbls Selam(4/213) Bulugul Meram(1448)
95
bni Ebi eybe(7/189) Kurtubi(1/10)
96
sahih ligayrihi. Ahmed(3/150) Ebu Yala(3/390) Heysemi Maksadu Ali(1627) Mecmauz Zevaid(10/77) Busayri
thafu Sadetil Mahere(6812) bni Hacer Metalibu Aliye(3380) Abd Bin Humeyd(1107) Hakim Tirmizi
Nevadir(2/126) Hakim(1/671) Mnziri Tergib(2/261) Lisanul Mizan(5/73) Mizan(5/253) bni Adiy(6/136)
Mecruhin(2/81) Feyzul Kadir(1/442) Zbeydi thafu Sadetil Muttakin(1/240) Suyuti Drr Mensur(1/152) Kenzul
Ummal(1882) Beyhaki uabu man(528) bni Kayym Medaric(2/335) Taberani Evsat(3/67) Heysemi der ki;
senedinde mer Bin Abdullah Mevla Ebu Gufre vardr (zayf ravidir. bkz.:Zehebi Muni (4499) bni Cevzi
Duafa(2478). Onun dndaki ricali gvenilirdir. Mnziri, hasen demitir. Ayrca grld gibi Suyuti Hakimin
tashihini takrir etmi, Camius Sairde shhatine hkmetmitir. Bu hadis Ala Bin Ziyaddan gvenilir raviler
yoluyla gelmitir. Bunu Busiri thafta yani Zevaidi Aerede(6813) ve bni Hacer Metalibu Aliyede(3383)
Msedded Bin Mserhedin msnedinden naklen zikretmiler ve shhatine hkmetmilerdir. Sekizinci hadis
olarak gelecek olan Enes Bin Malik Radyallahu anh Hadisi (tahrici iin dipnotuna bkz.) Muaz R.a. Hadisi
(bni Ebi eybe(7/171) Taberani(20/157) bni Receb Camiul Ulum Vel Hikem(239) Mecmauz Zevaid(10/75),
Ebu Hureyre R.a. hadisi; (Tirmizi(3509) Deylemi(8267) Tergib(2/284) Zherl Firdevs(4/292) Ceml
Cevami(1/942) Kenz(43668) ve bni Amr R.a. Hadisi; (Deylemi(1044) Kenz(1884) Drr Mensur(1/152)

40
(burada kastedilen ilim meclisleridir. Cehri zikre de delil olacak bir yn yoktur. mtercim-)

NC HADS:

Mslim ve ayn lafzla Hakim; Ebu Hreyre radyallahu anhtan tahric ettiler;

: :
: : : : :
: : : : :
:
:

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

phesiz Allahn yeryznde gezip zikir meclislerini arayan faziletli melekleri vardr.
Zikir meclislerine geldiklerinde kanatlaryla birbirlerini evreleyerek semay doldururlar. Allah
buyurur ki;

Nereden geliyorsunuz? Derler ki;

Seni tesbih, tekbir, tahmid, ve tehlil eden Senden istekte bulunan ve Sana snan
kullarnn yanndan geliyoruz.

Allah azze ve celle daha iyi bildii halde sorar;

Onlar ne istiyorlar? Derler ki;

Cennetini istiyorlar. Buyurur ki;

Onu grmler mi?

Hayr derler. Buyurur ki;

Grselerdi halleri ne olurdu, (siz kyaslayn) Sonra buyurur ki; Bana hangi eyden dolay
snyorlar? Halbuki Allah daha iyi bilmektedir. Derler ki;

Ateten (cehennemden)

Onu grmler mi? buyurur,

Hayr derler. Buyurur ki;

Grselerdi halleri ne olurdu (siz dnn) Sonra buyurur ki;

Bana ahid olun onlar baladm, istediklerini verdim, sndklar eyden korudum.
Melekler der ki;

thaf(1/240) Hilye(6/268) Nevevi Ezkar(s24) hadisleri ile shhati kuvvetlenmektedir .

41
 Ey Rabbimiz! Onlarn iinde, onlardan olmad halde aralarna hatayla katlan bir kulun
vardr. Buyurur ki;

O da onlarla beraber affedilmitir. Onlar yle bir topluluktur ki, onlarla oturan bedbaht
(nasibsiz) olmaz.97

(Bu hadis cehri zikre delil olmaz. Zira namazdan sonra yaplan zikirler kastedilmitir. Bunun
cehri olacan kimse sylememitir. mtercim.)

DRDNC HADS:

Mslim ve Tirmizi; Ebu Hreyre ve Ebu Said el Hudri radyallahu anhumadan; Rasulullah sallallahu
aleyhi vesellem buyurdu ki;

Allah zikretmek iin toplanm hibir kavim yoktur ki; kendilerini melekler evrelemesin ,
onlar rahmet kuatmasn, zerlerine sekinet (huzur) inmi olmasn ve Allah onlar katndakilerle
yad etmi olmasn.98

(burada cehri zikre delil olan bir ey yoktur. lim meclisleri anlatlm olabilir.
mtercim-)

BENC HADS:

Mslim ve Tirmizi, Muaviye radyallahu anhtan;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem sahabesinden bir halkaya geldi ve buyurdu ki;

: :

Niin oturdunuz? Dedilerki;

Allah zikretmek ve Ona hamdetmek iin Buyurdu ki;

97
Buhari(5/2353) Mslim(2069) Tirmizi(3600) Hakim(1/672) Beyhaki uab(531) Ceml Fevaid(9196)
Mikat(2267) Tergib( 2/258) Tayalisi(1/319) Riyazus Salihin(1448) Nzhetl Muttakin(2/223) Mecma uz
Zevaid(10/76) Hayatus Sahabe(4/20) bni AbdilBerr Temhid(19/114) Ahmed(2/359) bni Hacer Talikut
Talik(5/156) bni Hibban(3/139) bni Receb Cami(345) Ebu eyh Azimet(3/989) Fethul Bari(11/212)
Hilye(8/117) bni Kudame Sfat Uluv(s89) Taberani Dua(s531)
98
Mslim(4/2074) Tirmizi(3378) Ryazus Salihin(1449) Ebu Davud(1455) Nzhetl Muttakin(2/225) Beyhaki
uabul man(530) Nevevi Ezkar(s24) Kandehlevi Fezailuz Zikr(8) bni Mace(225) Mikatl Mesabih(2261)
Fethul Kebir(14609) Feyzul Kadir(5/494) Kurtubi(1/8) bni Hibban(3/136) Hakim Mstedrek(2/128)
Mecma(6/180) bni Ebi eybe(6/60) Mamer Bin Raid Cami(11/293) Taberani Evsat(4/126) Ahmed(3/92)
Tayalisi(1/314) Ebu Yala(2/463,11/18) Msnedi Abd Bin Humeyd(1/272) bni Receb Cami(s.336) Beyhaki
Zhd(1/330) bni Mbarek Zhd(330) Deylemi(6175) Suyuti Dibac Ala Sahihi Mslim(6/57) Hilye(5/118) Hatib
Tarih(12/114) Beyhaki Medhal(1/249) Nevevi Minhac(17/21) Temhid(23/131) Fethul Bari(11/209)
Tergib(2/225)bni Kayym Medaricus Salikin(2/334) Taberani Dua(532) Msnedi bni Mbarek(1/27) Mekki El
Ucale(1/68)

42
Cebrail (aleyhis selam) Bana geldi ve Allahn meleklere kar sizinle vndn syledi. 99

(burada cehri zikrettiklerine deil, aksine sessiz zikrettiklerine delil vardr. Aksi halde ne
iin toplandklar sorulmazd. mtercim-)

ALTINCI HADS:

Sahih kaydyla Hakim, uab ul-manda Beyhaki, Ebu Said elHudri radyallahu anhtan;

Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Size delidir denilinceye kadar Allahn zikrini artrnz 100

YEDNC HADS:

Beyhaki, uab ul-manda Ebl-Cevzai radyallahu anh tan;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Mnafklar size; phesiz siz riyakarsnz deyinceye kadar zikrullah artrnz. 101

Bu hadis mrseldir. ncekiyle beraber u adan delil olur ki; ancak cehri zikir yapldnda
yle derler.

(buna daha farkl yorumlar da getirilmitir. Mesela mam Birgivi der ki;

Bu hadiste cehri zikir deil, kalp ile zikir murad edilmitir. Zira Allahn cemalini ve celalini
srekli dnmek, Ondan bakasn unutturur. Bylece kiiden, Allahn rzasna uygun szler ve
fiiller sadr olur. Mnafklar da bundan holanmazlar 102
Ancak bu iki rivayete ilaveten unu da nakledelim; Ebu Mslim Havlani R.A. ocuklarla bile
99
Mslim(4/2075) Tirmizi(3379) Nesai(8/249) bni Hibban(3/95) Ebu Yala(13/381) bni Mbarek Zhd ve
Rekaik(396) Tuhvetul Ahfezi(9/227) bni Ebi eybe(6/59) Ryazus Salihin(1451) El Ezkar(s24) Nzhetl
Muttakin(2/226) Ceml Fevaid(9200) Beyhaki uab (532) Kandehlevi Fezailuz Zikr (9) Mnziri Tergib (2/259)
eybani Ahadul Mesani(1/383) Taberani Kebir(19/311) bni Receb Hanbeli Camiul Ulum VelHikem(345) Tehzibul
Kemal(27/369) bni Hacer El Vukuf Alel Mevkuf(133) bni Kayym Medaricus Salikin(2/334) bnl Cevzi El
Hadaik(3/294)
100
zayftr. bni Hibban(2/93) Hakim(1/499) Beyhaki uab(526) Ahmed(3/68) Ebu Yala(1624-Maksadu Ali)
Tergib(2/399) Mecmauz Zevaid(10/75) Tefsiru bni Kesir(6/427) bni Mbarek Zhd(362) Keful Hafa(1/187) bni
Asakir(5/224) bni Snni(4) Kenz(1753, 1836) Yemeni Nevafihul Atire(239) Kunuzl Hakayk(1034) Beyhaki
Snen(9/153) Deylemi(212) Ahmed Zhd(556) Busayri thaf(6794) Ceml Fevaid(9216) Abdulgani Nablusi
Hadika(2/524) Taberani(12/169) Fethul Kebir(2319) Kurtubi(14/197) Daiful Cami(1108) Ahmedin iki isnadndan
birinde Derrac, dierinde bni Lehia vardr. Elbani zayf olduunu syler.
101
Zayftr. Beyhaki uab(527) Tergib(2/256) Taberani(12/169) Fethul Kebir(2317) Kandehlevi Fezailu
Zikr(47/15) Mecmauz Zevaid(10/76) Ahmed Bin Hanbel Zhd(108) Ramuzl Ehadis(80/9) Keful Hafa(1/187)
Feydul Kadir(2/85) bni Receb Hanbeli Camil Ulum vel Hikem(444) bni Ebi Asm Zhd(108) Ebu Nuaym
Hilye(3/81) Daiful Cami(1107) Taberanide Ebul Cevza RA. Bunu bni Abbas RAdan rivayet etmitir. Ancak
ravilerinden Hasen Bin Ebi Cafer El Caferi zayftr. Mrsel rivayetindeki ricali sahihtir.
102
Birgivi er Risale fi zikril cehri(s.12)

43
yksek sesle tekbir getirirdi.

Allah yle zikrediniz ki cahiller sizi deli zannetsin derdi. 103 mtercim-)

SEKZNC HADS:

Beyhaki, Enes radyallahu anhtan tahric etmitir;

Rasulullah aleyhissalatu vesselam buyurdu ki;

: :

Cennet bahelerine uradnzda faydalann

Dediler ki;

Ya Resulullah cennet baheleri nedir?

Buyurdu ki; Zikir halkalardr.104

(zayf bir rivayettir. Delil olmaz. Aklama daha sonra gelecek mtercim- )

DOKUZUNCU HADS:

Baki Bin Mahled, Abdullah Bin Amr radyallahu anhtan;

Peygamber aleyhisselam iki meclise urad. Biri Allaha dua ve Ona rabet ediyorlar, dier
mecliste ise ilim reniliyordu. Buyurdu ki;

Her iki meclis de hayrldr. Ancak birisi (ilim meclisi) dierinden daha faziletlidir. 105

ONUNCU HADS:

Beyhaki Abdullah Bin Mugaffel radyallahu anhtan tahric etmitir ;

103
(Ebu Nuaym Hilye(2/124) Ahmed Zhd(2261)
104
zayftr. Tirmizi(3510) Ceml Fevaid(9208) Deylemi(1044) Beyhaki uab(529) Hakim(1/494) Tergib(3/335)
Drrl Mensur(1/152) Ramuz(64/1) Zbeydi thaf(1/240) Busayri thaf(6813) Metalibu Aliye(3383) Ebu Nuaym
Hilye(6/268,354) Mikat(2271) Ahmed(3/150) Camius Sagir(859) Maksadu Ali(2/319) evkani Velayetullah(162)
Ebu Yala(6/155)Kazi lelt Tirmizi(1/313) bni Hacer Fethul Bari(11/210) Tuhfetl Ahvezi(9/344) Keful
Hafa(1/106) Tehzibut Tehzib(3/48) Tehzibul Kemal(7/416) Heysemi Mecmauz Zevaid(10/77) Feyzul Kadir(1/442)
Mizanul tidal(6/85) bni Adiy Kamil(6/136) bni Kayym Medarics Salikin(2/337) Muhasibi Er Riaye(s583) Suyuti
,Mnavi, Mnziri, Heysemi, Acluni; hasendir dediler. Ancak isnadnda zayf raviler vardr. Bkz.: Daiful Cami(701)
Daife(2710)
105
ok zayftr. Darimi(355) bni Mbarek Zhd(1388) bni Mace(229) Metalibu Aliye(3072) Busayri Zevaidi bni
Mace(1/83) Kenz(28873) Bezzar(6/428) Beyhaki Medhal(1/306) Ebu Talib Mekki Kutul Kulub(2/73) bni Mbarek
Msned(87)

44
 Rasulullah aleyhisselam buyurdu ki;

Allah zikretmek iin toplanm hibir kavim yoktur ki; semadan bir mnadi(melek) yle
nida etmesin:

Affedilmi olarak kalknz, ktlkleriniz iyiliklere evirildi. 106

(Zikir meclislerinden kastedilen ey hakknda Ebu Hureyre r.a.den gelen sahih rivayet u
ekildedir;

Allahn evlerinden bir evde toplanp Allahn Kitabn okuyan ve aralarnda ders yapan
bir topluluu, melekler rahmet ve sekinet ile kuatrlar, Allah onlar kendi katndakilerle
anar.107
bni Abbas r.a.dan mevkuf olarak gelen rivayet ise u ekildedir; Ona en stn amel
hangisidir? diye sorulunca dedi ki; Allah zikretmek en byktr. Bir evde toplanp Allahn
kitabn okuyan ve aralarnda ders yapan hibir topluluk yoktur ki, melekler onlar kanatlaryla
glgelemesin. Onlar bundan baka bir sze dalmadklar srece Allahn misafirleridir. 108-
mtercim-)

ONBRNC HADS:

Beyhaki Ebu Said el Hudri radyallahu anh dan;

Peygamber aleyhissalatu vesselam buyurdu ki;

: : :

Rab Teala kyamet gn yle buyurur;

Maher halk bugn kerem ehlini bileceklerdir. Denildi ki;

Kerem ehli kimlerdir ey Allahn Rasul? Buyurdu ki;

Mescidlerde zikir meclislerine katlanlardr.109

106
sahihtir. Ahmed(3/142) Ziya Muhtare(7/236) bni Kesir(3/82) bni Ebi eybe(6/60,7/244) Beyhaki uab(534)
bni Ebi Asm Zhd(1/205) Tergib ve Terhib(2/260) Ebu Yala(7/167) Busayri thaf(6790) Heysemi Maksadu
Ali(1626) Mecmauz Zevaid(10/76) Zbeydi thaf(5/8) DrrMensur(1/151) Ebu Nuaym Hilyetl Evliya(3/108)
bnl Cevzi Hadaik(3/294) Kenz(1889) Ahmed Zhd(1139) sahihtir.
107
Mslim(4/2074) Beyhaki uab(2/262)
108
bni Ebi eybe(6/156,7/135) Beyhaki uab(2/357) bni Receb Cami(s.344) isnad zayftr. Ancak bir nceki
rivayet bunun ahididir.
109
Zayftr. Deylemi(8104) Ebu Yala(2/313) Heysemi Maksadu Ali(1631) Mecmauz Zevaid(10/76) Ahmed(3/68)
bni Adiy(3/114) Drrl Mensur(5/53) Kenzul Ummal(1931) Zbeydi thaf(84) Busayri thaf(6811) Beyhaki uabul
man(535) Tergib(2/259) bni Hibban(3/98) Hilye(6/62) isnadnda Derrac ile heysem bin nasr el eslemi vardr.

45
 ONKNC HADS:

Beyhaki , bni Mesud radyallahu anhtan;

}
: {

phesiz bir da dier bir daa ismiyle nida ederek der ki;

Ey filan bugn sana Allah iin bir zakir urad m? Eer evet derse onu mjdeler.

Sonra Abdullah (Bin Mesud) u ayeti okudu;

Yemin olsun ki siz ok irkin bir ey ortaya attnz az daha bu yzden gkler
atlayacakt (Meryem 89-90) ve dedi ki;

Ziyaretiyi iitmezler mi? itmediklerinde hayr yoktur. 110

ONNC HADS:

bni Cerir (Taberi) tefsirinde, bni Abbas radyallahu anhn ;

Onlar iin ne gk alad ne de yer (Duhan suresi, 29. ayet) tefsirinde;

phesiz mmin ldnde zerinde namaz kld ve Allah zikrettii yerler onun iin
alar. Dediini nakletmitir.111

bni Ebid Dnya, Ebu Ubeydden naklen; phesiz mmin ldnde yer;

Allahn mmin kulu ld diye nida eder, yer ve gk ona alar. Rahman buyurur ki;

Kulum iin neden alyorsunuz? Derler ki;

Ey Rabbimiz! O bizim zerimizden yrrken ancak Seni zikrederek geerdi. 112

Bunun cehri zikre delil olma yn; dalarn ve yerin onu ancak cehri zikir yapt zaman
iitmesinin mmkn olmasdr.

110
Zayftr. Beyhaki uab(538,691) Ebu Nuaym Hilye(4/242) Kurtubi(10/267) bni Kesir(3/140) Mecma(10/79)
bni Ebi eybe(7/110) Taberani(9/103) Ebu eyh Azimet(5/1717) Fethul Kebir(10887) bni Mbarek Zhd(s.113)
Benzeri; Enes Ra.dan merfuan; Yeryznn herhangi bir parasnda namaz veya zikir iin Allah anlrsa
yer yedi gklere kadar sevinir ve etrafndakilere nr hatta u ziyade de varid olmu; yer onun iin
sslenir. Deylemi(739) bni Hacer Metalibu Aliye(3381) Ebu Yala(7/4110) Heysemi Maksadul Ali(1625)
Mecma(10/78) Tergib(1/266) Zbeydi thaf(3/32) Busayri thaf(6810) Kenz(1922) Taberani(11/194) bnl
Mnkedirden dier bir rivayet iin baknz; Ebu Nuaym Hilye(3/147) bnl Cevzi el Hadaik(3/292)
111
Tefsiri Taberi(7/363) Drr Mensur(6/30,7/413) bni Ebi eybe(8/198) ayrca bir sonraki dipnota bkz.:
112
Tefsiri Taberi(7/363) Drr Mensur(6/30,7/413) Bursevi Ruhul Beyan (Tenvirl Ezhan 7/597) Suyuti erhus
Sudur(s.147) Msnedi bnl Cad(1/335) Neylul Evtar(2/242) evkani Fethul Kadir(4/577) bni Cevzi Zadul
Mesir(7/345) Alusi Ruhul Maani(25/125) bni Mbarek Zhd(s.41,115) Sfatus Safve(4/152) Keful Hafa(2/18)

46
 (mam Suyutinin bu gr de salam delile dayanmaz.)

ONDRDNC HADS:

Bezzar ve Beyhaki sahih senedle bni Abbas radyallahu anhtan; Rasulullah sallallahu aleyhi
ve sellem buyurdu ki;

Allah Teala buyurur ki;

(Ey) Kulum! Beni yalnz zikredersen, Ben de seni yalnz zikrederim. Eer Beni toplulukla
zikredersen Ben de seni daha hayrl ve kalabalk bir toplulukla zikrederim. 113

ONBENC HADS:

Beyhaki, Zeyd Bin Eslem radyallahu anhtan; bnl Edra (ya da Seleme Bin Ekva)
radyallahu anh dedi ki;

Peygamber aleyhisselam ile bir gece mescidde sesini ykselten bir adamn yanna
uradk. Dedim ki;

Ya Resulullah bu riyakar m?

Buyurdu ki;

Hayr. Lakin o, ok dua edip inleyen biridir.114

(Suyuti burada metin tedlisi yapmtr. Zira rivayetin asl u ekilde geer;

bnl Ekva dedi ki; bir gece Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin korumaln
yapyordum. Ben kalknca elimden tuttu ve ona yasland. Sonra yksek sesle namaz klan bir
adamn yanna geldik. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem;

Belki bu riyakar birisidir. Buyurdu. Ben;

Ey Allahn Rasul! O namaz klp Rabbine yalvaryor deyince;

Siz dinde iddetli davranmakta ona yetiemezsiniz. Dedi. Sonra baka bir akam kp
yine sesini ykselterek namaz klan bir adama uradk. Ben;

Ey Allahn Rasul! Belki bu adam riyakardr. Dedim Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem
buyurdu ki;

113
Tergib(2/252) Mecmauz Zevaid(10/78) Feyzul Kadir(4/494) Mamer Cami(11/292) Beyhaki uab(551) Zehebi
Siyeri Alamin Nbela(17/450) (1. hadisin dipnotuna baknz.)
114
rivayet byle deildir. Bir sonraki dipnota baknz.

47
 lakin o, ok dua edip inleyen biridir.

Birinci adam Abdullah (zlbicadeyn) ikincisi ise bir bedevi idi. 115 Grld gibi burada
cehri zikre iaret eden bir ey yoktur. mtercim-)

Beyhaki, Ukbe Bin Amir radyallahu anhtan;

Rasulullah alyhissalatu vesselam kendisine Zlbicadeyn denilen zat hakknda ;

O evvahtr buyurdu. Bu zat da nceki gibi sesli zikrederdi. 116

(Mtercimin notu: kaynaklarda; duada ve Kuran okurken sesini ykseltirdi diye geiyor)

Beyhaki, Cabir radyallahu anhden;

Bir adam yksek sesle zikrediyordu. Birisi dedi ki ;

u sesini kssa... Rasulullah aleyhis selam bunun zerine buyurdu ki;

Onu brakn. Zira o evvahtr 117

(burada geen kii Abdullah zlbicadeyn r.a.dr. ve o da Kuran okurken, namaz klarken ve
dua ederken sesini ykseltirdi. Zikirde deil!)

ONALTINCI HADS:

Hakim, eddad Bin Evs radyallahu anhtan;

: :
:

Biz Peygamber aleyhisselamn yannda iken buyurdu ki;

Ellerinizi kaldrn ve La ilahe illallah deyin Biz de yle yaptk. Sonra buyurdu ki;

Allahm phesiz Beni bu kelime ile gnderdin, bununla emrolundum, bununla Bana cenneti
vaad ettin. phesiz Sen vaadinden dnmezsin Sonra buyurdu ki;

115
Mrsel olup isnad sahihtir. Ahmed(4/337) Mecmauz Zevaid(9/369) Beyhaki uabul man(581) Feyzul
Kadir(1/457) bni Abdil Berr El stiab(4/1482) bni Hacer Metalibu Aliye(2888) Hayatus Sahabe(4/78) Busayri
thaf(98) bni Asakir(6/234)
116
zayftr. Mecmauz Zevaid(9/369) Taberi Tefsir(11/52) bni Kesir(2/396) Ahmed(4/159) Taberani(17/295)
Beyhaki uab(580) bni Hacer El sabe(4/162) Ceml Fevaid(8951) isnadnda bni Lehia vardr.
117
Mecma(9/369) Hakim(2/375) Beyhaki(4/53) Ebu Davud(3/201) Tahavi erhu Meanil Asar(1/513)
Taberani(2/182) uabul man(585) Abdurrezzak(3/522) Kandehlevi Fezailuz Zikr(s.48) bni Hacer sabe(2/338)
bni Kesir(2/395) Mntehabu Kenz(5/224) Kutul Kulub(1/302) Hayatus Sahabe(4/78) Hilye(3/351) sahihtir.

48
 Mjdeleniniz phesiz Allah sizi affetti.118
(Bu rivayet zayf olup delil olamaz. Sahih rivayetler bunun aksini gstermektedir.

Cveybir Bin Dahhak der ki; bni Mesud r.a. bir topluluun ayakta zikir yaptn rendi ve
onlara kar kt. Onlar dediler ki;

Allah Teala; Onlar ayakta, oturarak ve yanlar zere yatarak Allah zikrederler
buyurmuyor mu?

bni Mesud r.a.; Bu ayet, ayakta namaz klmaya g yetiremeyen kimse hakkndadr
dedi. )
119

ONYEDNC HADS:

Bezzar , Enes radyallahu anhtan; Nebi aleyhis salatu ves selam buyurdu ki;

phesiz Allahn Zikir halkalarna talib olan gezici melekleri vardr. Zikir meclislerine
geldikleri zaman onlar kuatrlar ve Allah azze ve celle buyurur ki,

Onlar rahmetimle kuatn. Onlarla oturan bedbaht olmaz. 120

ONSEKZNC HADS:

Taberani, bni Cerir(Taberi), Abdurrahman Bin Sehl Bin Huneyf radyallahu anhtan,

Sabah akam Rabblerinin rzasn dileyerek yalvaranlarla oturmaya sabret...(Kehf 28)

(mealindeki) ayet nazil olduu zaman Peygamber aleyhisselam dar kt ve Allah zikreden
salar balar dank, cildleri nasrl, tek elbiseleri bulunan bir kavim buldu ve onlarn yanna
oturdu. Buyurdu ki;

118
Zayftr. Ahmed(4/124) Hakim(1/679) Taberani Msnedi amiyyin(2/157-8) Tergib(2/268) Taberani Mucemi
Kebir(7/289) Bezzar(7/157,8/407) Mecmauz Zevaid(1/19,10/81) Kandehlevi Fezailiz Zikr(s.97/6) Hayatus
Sahabe(4/38) bni Receb Hanbeli Camiul Ulum vel Hikem(s398) Seyyid Ahmed Rfai El Brhanul
Meyyed(s.58) snadnda bulunan smail Bin Iyan rivayeti, bazlarna gre sadece amllardan rivayet
ettiinde makbuldr. Hicazllardan ve rakllardan rivayetlerinde yanllar oktur. Bununla birlikte imam Buhari
yine de onunla delil getirilemeyeceini syler. bni Hibban onun hccet olmadn, ok hata yaptn, Ali Bin
Medini ile Nesai de zayf olduunu, Ahmed hadislerinin muzdarip olduunu syler.(bkz. Zehebi Men Tekelleme
Fiyh(38) Mizanul tidal(1/401) el Muni(697) Cerh ve Tadil(2/191) bnl Cevzi Duafa(1/118) bni Iya, bu hadisi
Raid Bin Davuddan rivayet etmitir ki o da amldr. Ancak Raid bin Davud hakknda Buhari; pheli,
Darekutni; zayftr, onunla delil getirilemez der. (Zehebi Mizan(3/55) Kaif(1/388) Tehzibul Kemal(9/7) Tehzibut
Tehzib(3/195) el Muni(2066) Raid Bin Davudu gvenilir sayan hadis imamlar da vardr.(bni Hibban
Skat(6/302) Ancak byle bir durumda cerh mukaddemdir. Hadis zayftr.
119
bni Ebi eybe(2/231) Kurtubi(4/310)
120
Tergib(2/260) Mecma(10/77) bni Receb Cami(346) Lalkai tikad Ehli Snne(1/138) Hilye(6/268, 8/104)
Taberani Dua(530) bni Ebi Asm Zhd(1/395) (3. hadisin dipnotuna baknz.)

49
 Allaha hamdolsun ki mmetimde yanlarnda oturmaya sabretmem emredilen kimseler
bulundurmutur.121

ONDOKUZUNCU HADS:

mam Ahmed, Zhdde Sabit(el Bnani) radyallahu anhtan;

Selman radyallahu anh birka kii ile oturup zikrederken Nebi aleyhisselam yanlarna
urad onlar da sustular. Buyurdu ki;

Ne sylyordunuz? Dediler ki;

Ya Resulullah, Allah zikrediyorduk. Buyurdu ki,

phesiz zerinize rahmetin inmekte olduunu grdm ve bunda size ortak olmay
istedim. Sonra da buyurdu ki;

Yanlarnda oturmakla emrolunduum kimseleri mmetimde bulunduran Allaha hamdolsun. 122

(Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin; Ne sylyordunuz? diye sormas, onlarn

cehri zikir yapmadklarn gsterir.

Mslimin Sahihinde Muaviyeden gelen rivayet zikir meclisi ile neyin kastedildiini
gsteriyor; Rasulullah (s.a.v.) ashabndan bir halkaya geldi ve buyurdu ki:

Sizi oturtan nedir dediler ki:

Oturduk Allah zikrediyoruz, Ona hamdediyoruz, nk O bizi slamla hidayet etti ve

onunla bize ihsanda bulundu, buyurdu ki:

Allah adna sizi ancak bu ey mi oturttu? dediler ki:

Allah iin bizi oturtan ancak budur buyurdu ki:

Ben sizi itham ettiimden dolay size yemin ettirmedim, fakat bana Cebrail geldi bana
Allahn sizinle meleklere vndn haber verdi.

Hakim Muaviyeden yle dediini tahric etti; Bir gn Peygamber (s.a.v.)le beraberdim,
mescide girdi, mescidde oturan bir topluluk grd, Peygamber (s.a.v.) buyurdu ki:

121
bni Kesir(3/82) Vahidi Esbab Nzul(229,332) Taberi (15/235) Ahmed(1/420) Hakim(3/319) Ebu Nuaym
Hilye(1/ 342,5/117) Hayatus Sahabe(4/19) Mecmauz Zevaid(7/21,164) Ebu Davud(3666) Taberani Mucemul
Evsat(8/358) Dabbi Kitabud Dua(1/283) Avnul Mabud(10/72) Siyeri Alamin Nbela(3/171) bni Adiy(6/298)
Tehzibul Kemal(22/477) bni Kesir Bidaye(6/56) Kenz(1/245) Ebu Yala(2/382) Heysemi sahih demitir.
122
Ebu Nuaym Hilye(1/342) Kenz(1932) Hakim(1/210) Hayatus Sahabe(4/21) bni Receb Cami(s346) Benzeri;
Ahmed(3/63) bni Ebi Asm Zhd(1/37) Tefsiru Bagavi(2/138,7/62) Ahmed Zhd(199)

50
 Sizi oturtan nedir? dediler ki:

Farz namaz kldk. Sonra oturduk Allahn Kitab ve Peygamberin snnetini mzakere
ediyoruz. Rasullah (s.a.v.) buyurdu ki:

Allah bir eyi zikrederse onu zikri byk olur.123)

YRMNC HADS:

Esbahani Tergib de, Ebu Rezin El Ukayli radyallahu anhtan; Rasulullah sallallahu aleyhi ve
sellem ona buyurdu ki;

: :

Dikkat et sana dnya ve ahiret te isabet eden hayrl ilerin ban gstereceim; Sana
zikir meclislerini tavsiye ederim. Yalnz kaldnda da dilin zikrullah ile harekette olsun. 124

(Dilin zikir ile harekette olmas, bu zikrin cehri olaca anlamna gelmez.)

YRM BRNC HADS:

bni Ebid Dnya, Esbahani ve Beyhaki Enes radyallahu anhtan ;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Allah zikreden bir kavimle sabah namazndan sonra oturup gne doana kadar Allah
zikretmem, Bana gnein zerine doduu eylerden daha sevimlidir. Yine Allah zikreden bir
kavimle ikindi namazndan sonra gne batana kadar oturup Allah zikretmem Bana dnya ve
iindekilerden daha sevimlidir.125

Mtercimin notu:

(Zeyd bin Ubeyd ed-Dimeki dedi ki: Bana Malik bin Enes dedi ki: Ebu Musab shak bin
Muhammed el-Feravi dedi ki:

Enes bin Malikin yle dediini iittik: Sabah namazndan sonra Kuran kraat iin
toplanmak bidattr, Rasulullah (s.a.v.) ashab ve onlardan sonraki alimler bu hal zere deildi,

123
Sahihtir, Mslim(zikr 27) Ahmed Tirmizi: (3376) ve Nesai(adabul kudat 17) tahric etti. (Terib ve Terhib: 2/403)
124
bni Kudame Mtehabbiyne Fillah(s.30) Kenz(43329) Ramuzl Ehadis(166/4) Hilye(1/366) bni Hacer El
sabe(7/139) Deylemi(8413) Kunuzl Hakayk(9841) Beyhaki uab(548, 9024)
125
Beyhaki uab(559) Ebu Yala(7/154) Maksadu Ali(1642) Mecmauz Zevaid(10/105) Ebu Davud(3667)
Metalibu Aliye(3390) Ziya Muhtare(7/34) Taberani Evsat(6/138) Tergib(1/178) Avnul Mabud(10/73) Feyzul
Kadir(5/255) bni Adiy(6/466) Beyhaki Snen(8/38) Bezzar(4/127) Ruyani(2/206) Nevevi El Ezkar(82) Hatib El
Fakh Vel Mtefekkh(11) Taberani Dua(525) Czs Sani Min Hadisi Yahya Bin Main(1/172) Busyri thaf(6779)

51
onlar namaz klnca herkes kendi kendine okuyordu ve Allah zikrediyordu, sonra birbirlerine
konumadan ayrlyorlard, nk Allahn zikriyle megul oluyorlard, btn bunlar sonradan
karlmadr.

bni Vehb dedi ki: Maliki yle derken iittik:

Mescidde kraat nceki insanlarn ii deildi. Mescidde ilk bunu karan Haccac bin
Yusuftur, Malik dedi ki: Ben mescidde mushaftan bu okumay kerih gryorum,

Btn bunlar Ebu Bekir Nisaburi Malikin menakbnda rivayet etmitir 126.

Yezid er-Rakkai Enesin yle dediini rivayet etti:

Sabah namazn kldklar zaman halka halka oturuyorlard, Kuran okurlar ve farzlar,
snnetleri reniyorlard, Allah zikrediyorlard.

Atiyye Ebu Said el-Hudriden rivayet etti, o da Peygamber (s.a.v.)in yle buyurduunu
rivayet etti:

Hangi kavim sabah namazn klar sonra namazgahlarnda oturup Allahn kitabn alp
verirler ve onu ders yaparlarsa Allah kendilerine balama dileyecek melekler gnderir, ta
ki baka bir konumaya dalncaya kadar (byle olur).127

YRM KNC HADS:

Buhari ve Mslim bni Abbas radyallahu anhtan;

Farz namazlardan sonra zikirde seslerin ykseltilmesi Nebi aleyhis salatu ves selam
zamannda vard. Namazn bittiini yksek sesli zikri iitmek suretiyle anlardm. 128

(Bu da cehri zikre delil olmaz. Zira mam afii der ki; Bu ancak retmek amacyla ksa bir
sre yaplmtr. Devaml olmamtr.129 mtercim-)

YRM NC HADS:

Hakim, mer Bin Hattab radyallahu anhtan merfuan;

126
bni Receb Camiul Ulum vel Hikem(s.342)
127
bni Receb Camiul Ulum vel Hikem(s.344)
128
Buhari(1/288) Mslim(1/410) Makdisi Umdetl Ahkam(124) Abdurrezzak(2/245) Ahmed(1/367) bni Hzeyme
Sahih(3/102) afii Elmm(1/110) Humeydi(480) Ebu Yala(2392) bni Hibban(2229) Beyhaki(2/184) Ceml
Fevaid(1563-64) Ebu Davud(1002) Taberani(12200) Nesai(3/67) EbuAvane(1/552) Ebu Nuaym Msnedi
Mustahrec Ala Sahihu Muslim(2/183) bni Kudame Muni(1/327) Nevevi Minhac(5/84) Tehanevi Hakikatut
Tarika(290)
129
Nevevi erhu Sahihi Mslim(5/84) Suyuti Zehrur Ruba Alel Mcteba(3/64)

52
 :
: .

Kim arya girerken La ilahe illallahu vahdehu la erike leh , Lehl mlk ve lehl hamd
yuhyi ve yumit ve hve ala klli eyin kadir derse (baz tariklerde: byle nida ederse diye
geer130) Allah azze ve celle ona bir milyon hasene yazar, bir milyon seyyiatn siler, bir milyon
derecesini ykseltir ve ona cennette bir ev bina eder. 131
(nida kelimesi ile rivayeti sabit deildir. O yzden cehri zikre delil olmaz.)

YRM DRDNC HADS:

Ahmed, Ebu Davud, sahih kaydyla Tirmizi, Nesai ve bni Mace Saib (Bin Yezid) radyallahu
anhtan;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Cibril(Aleyhis selam) Bana geldi ve dedi ki;

Ashabna tekbir getirirken seslerini ykseltmelerini emret 132

(bu ve bundan sonraki rivayetler, bayram tekbirlerine mahsustur. Baka bir yer iin delil
olamaz.)

YRM BENC HADS:

Mervezi, Kitabl ydeynde Mcahid radyallahu anhtan;

Abdullah Bin mer ve Ebu Hreyre radyallahu anhuma on gnlerde (Zilhiccenin ilk on
gn) arya yksek sesle tekbir getirerek girerlerdi. 133

130
Ataullah skenderi Miftahul Felah(s.40) bunun aslna vakf olamadm.
131
Hakim(1/721) Nevevi El Ezkar(497) Tirmizi(3428-9) Ceml Fevaid(9551) Mikat(2431) Hakiym Tirmizi
Nevadirl Usul(1/379) Ahmed(1/47) Darimi(2/379) Buhari Tarih(9/50) Hilye(2/355) bni Mace(2235)
Tayalisi(1250) bni Snni(182) Taberani Dua(792) Taberani Kebir(12/300) bni Kayym Menar(s19,41) bni Ebi
Asm Zhd(1/214) Ukayli(1/134) Tuhvetul Ahfezi(9/272) Buhari Kuna(1/50) bni Adiy(2/35) Herevi
Mtebeh(1/189) Lisanul Mizan(6/9) Marifeti Ulumil Hadis(1/250-2) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(5/308) Keful
Hafa(2/324) Tergib(2/531) Deylemi(5474) Harisi Muhasibi Er Riaye(s582) Mnziri; hasen Zehebi; Salih isnad
demitir.(Siyeri Alam(17/498)
132
Muvatta(20/34) Deylemi(2589) bni Mace(2923) Nesai(5/162) Ahmed(5/192) bni Huzeyme(4/173)
Hakim(1/619) Ebu Davud(1814) Tirmizi(829) Ceml Fevaid(3314) ElBani Sahiha(830) bni Hibban(9/112)
Muhtare(4/66) Misbahu Zcace(3/189) Nesai Kbra(3/354) Beyhaki(5/42) bni Ebi eybe(3/373)
Humeydi(2/377) Abd Bin Humeyd(1/116) Taberani(5/228) Beyhaki uabul man(3/446) Tergib(2/120)
Darimi(2/53) bni Hazm Muhalla(7/94) bni Kudame el Muni(3/125) bni Abdil Berr Temhid(17/240) eybani
Muvatta(392)
133
bniKesir(3/218) Nevevi Ezkar(s296) bni shak Ahbaru Mekke(3/10) Buhari(1/329) bni Hacer Askalani
Talikut Talik(2/377) Sbls Selam(2/72) bni Kudame Muni(2/129) Neylul Evtar(3/384) Ceml Fevaid(3623)

53
 Ubeyd Bin Umeyr radyallahu anhden ayn yerde tahricine gre;

mer radyallahu anh adrnda tekbir getirir, bunu mescidden ve ardan iiten halkta
tekbir getirmeye balar ve tekbir sesleri ile yerler sarslrd. 134

Yine (Mervezi) ayn yerde Meymun Bin Mihran radyallahu anhtan tahricine gre;

Ben yle insanlara yetitim ki, onlarn on gnlerdeki tekbirlerinin okluunu dalgalara
benzetirdim. demitir.135

FASIL

Varid olan hadislerden yksek sesle zikretmekte bir kerahiyet olmad anlald. Bilakis
iaret ettiimiz gibi ak bir ekilde mstehab veya lzumlu olduuna delalet etmektedirler. Buna
zt olan u hadise gelince:

Zikrin hayrls gizli olandr 136

;

Bu eliki Kurann yksek sesle okunmas, alak sesle okunmas hakknda da vard tpk gizli
sadaka da olduu gibi. Nitekim Nevevi , bunlarn arasn yle bulmutur; Riyadan korkulan
yerde , namaz klanlara eza verecekse veya uyuyanlar rahatsz edecekse gizli okuma efdaldir.
Bunun dndaki durumlarda cehri olan faziletlidir. Bu amelin faydalar dinleyenlerin okluuyla
artar. phesiz bu okuyann kalbini uyandrr, dncesinde himmetini toplamasna vesile olur,
uykuyu def eder, gayreti artrr. Bazlar dediler ki; Bazlarna cehri kraat, bazlarna gizli
kraat mstehab olur. Cehri kraatle nsiyet eden cehri okur, sessiz okumakla msterih olan
sessiz okur. Zikir hakkndaki tafsilat da byledir.137

Eer dersen ki; Allah Teala buyuruyor ki; ...inden yalvararak ve korkarak aikare
olmayan bir sesle Rabbini zikret...(Araf 205)

Derim ki; Bu ayet hakknda vecihten cevab vereceim;

134
Buhari(iydeyn,12) Malik(20/205) Fethul Bari(2/462) Nevevi Ezkar(s295) Neyll Evtar(3/384) Ceml
Fevaid(3621)
135
Kaynaa vakf olamadk. Benzerleri iin bkz.: bni Ebi eybe(2/71-73)
136
Zayftr. Ahmed(1/172) bni Hibban(3/91) Daiful Cami(2887) Sahiha(1834) Kunuzl Hakayk(3500)
Kurtubi(7/223) Mecmauz Zevaid(10/81) Heysem Bin Kleyb(1/221) Abd Bin Humeyd(1/76) Kudai(2/217) Buhari
Halku Efalil bad(1/72) Feyzul Kadir(3/472) bni AbdilBerr Cami(2/18) Ebu Yala(2/731) Munkat zayftr. Leyyin
de denilmitir. Senedinde Abdurrahman Bin Ebi Lebibe vardr. Yahya Bin Main; bir ey deildir demi,
Darekutni onun zayf olduunu sylemi ve Sad Bin Ebi Vakkasdan semann olmadn belirtmitir. (Darekutni
lel(4/393) Zehebi ElMuni(5731) Ancak ravinin Sad Bin Malik olduu da sylenmitir. Her halkarda isnad
malldr. Merhum eyh Ahmed akir zayf demitir.
137
Bkz.:Abdlhakim Arvasi Rabta-i erife(s.51) bni Mflih Adabu eriyye(2/272) Nevevi Fetava(s.318)

54
 Birincisi; phesiz bu ayet sra suresi 110. ayeti gibi Mekke dneminde nazil olmutur.
Allah Teala sra suresi 110. ayetinde; ...Namaznda sesini pek ykseltme, okda alaltma.. .
buyuruyor. Nebi Aleyhis selama bu ayet nazil olduunda Kuran cehri okuyor, Mrikler iitip
Kurana svyorlard. Bunun zerine bu ayet nazil oldu ve sedd-i zerayi (yani ktle mani olmak)
olarak terk edildi. Tpk putlara svmenin nehyedilmesi gibi.

Nitekim Allah Tealann kavlinde; Mriklerin Allah tan baka taptklar eylere
svmeyin ki, onlarda cahillikte ileri gidip Allah a svmesinler (Enam 108) buyuruyor. bni
Kesirin Tefsirinde iaret ettii gibi138 bu mana zail oldu.
kincisi; Mfessirlerden bir grup, Onlardan Abdurrahman Bin Zeyd Bin Eslem, - ki mam
Malikin eyhidir139 - ve bni Cerir (Taberi), bu ayeti okunan Kurandan ibret alnmasna
hamletmilerdir. Bu sfat zere Kurana tazim olarak iinden anmasn, alak sesle zikre devam
etmesini emretmi ve u kavli ile bunu takviye etmitir; Kuran okunduunda dinleyin ve
susun... (Araf 204)140 Derim ki; phesiz bu, Kuran huu ile dinlemek iin emredilmitir. Lisan
ile susmas ancak, kalbiyle zikre devam etmesi emredilmitir, ta ki gafillerden olmasn. Nitekim
ayet yle biter; ...Gafillerden olma

ncs; Sufilerin dedii gibi Bu ayet kamil ve mkemmil olan Peygamber sallallahu
aleyhi ve selleme hastr. Ondan bakalar vesveselere, fena dncelere maruzdur. Bunlarn defi
iin Cehri zikrin iddetli tesiri ile emrolunmulardr . Derim ki; Bu kavli Bezzarn Muaz Bin Cebel
radyallahu anhden tahric ettii hadis destekler;

Rasulullah aleyhis salatu vesselam buyurdu ki, Kim gece namaz klarsa cehri okusun.
phesiz Melekler onunla namaz klarlar ve kraatini iitirler. phesiz havada Bana iman eden
cinlerden komular vardr ve evinde onunla namaz klarlar ve kraatini iitirler. Ve o cehri kraati
ile evinden fask cinleri ve eytanlar kovar. 141

Eer dersen ki; Lakin Allah Teala; Rabbinize yalvararak gizlice dua edin. nk Allah
haddi aanlar sevmez.(Araf 55) buyuruyor. Buradaki haddi amay duay cehri olarak yapmak
olarak tefsir etmilerdir.

Derim ki; Buna iki ynden cevab vereceim; birincisi; bunun tercih edilen tefsiri, emrolunan
eyde haddi amak, veya eri asl olmayan bir dua ihdas etmektir. Bunu bni Mace ve Hakimin
sahih kaydyla Mstedrekte Ebu Niameden rivayet ettikleri u hadis destekler; Abdullah Bin

138
Muhtasar Tefsiri ibni Kesir(2/830) Bkz; Buhari(13/500) Mslim(1/329) Tirmizi(3145) Ahmed(1/23)
Taberi(15/184) bni Huzeyme(3/39) bni Hibban(3/215) Beyhaki(2/184) Vahidi Esbab Nzul(s200) Begavi
Tefsir(4/154) bni Hiam(1/314) Taberani(11/228) DrrMensur(5/362) Nesai(2/177)
139
bu Suyutinin vehmidir. mam Malikin eyhi; Zeyd Bin Elsem r.a.dr. Abdurrahman Bin Zeyd ise hadiste
zayftr.
140
Tefsiri Taberi(4/177)
141
zayftr. Heysemi Mecmauz Zevaid(2/253) Bezzar Msned(7/97) Tergib ve Terhib(1/243) Ukayli Duafa(2/39)
Abdulgani Makdisi Kitabut Teheccd(s.135) bni Samitten mevkufen; Busayri thaf(6679-) bni Hacer
Metalib(3513) Heysemi Buyetil Bahis(729)

55
Mugaffel (radyallahu anh) olunun; Allahm Senden cennetin sanda beyaz bir kk istiyorum
dediini duyunca; Peygamber Aleyhisselamn yle buyurduunu iittim;

Bu mmette duada haddi aanlar olacaktr. 142 te bu sahabenin tefsiridir ve bunda

murad en iyi bilen onlardr. kincisi; bu ayet dua hakknda olup zikir hakknda deildir ve duann
sessiz olmasnn fazileti icabete daha yakn olmas bakmndan kendine hastr. Nitekim Allah
Teala; Hani Rabbine gizlice seslenmiti (Meryem 3) buyuruyor. Buradan namazda istiaze
(snma)nn gizli yaplmasnn mstehab olmas ve bunun dua hakknda olduu ittifakla kabul
edilmitir.

Eer dersen ki; Fakat bni Mesud radyallahu anhtan mescidde yksek sesle tehlil eden
bir toplulua; Sizi ancak bidatlar olarak gryorum dedii ve onlar mescidden kard
rivayet edilmitir.

Derim ki; bni Mesud radyallahu anhden gelen bu haberin sened beyanna ihtiyac vardr.
Hadis hafz imamlardan hangisi kitabnda bunu zikretmitir? 143
142
Ebu Davud(96,1480) Deylemi(3440) Ahmed(1/172) bni Hibban(15/166) Hakim(1/267) Beyhaki(1/196) Abd Bin
Humeyd Msned(1/180) Hseyni ElBeyan Vet Tarif(2/181) Tuhvetul Ahvezi(1/157) Neylul Evtar(1/215)
Tayalisi(1/28) Feyzul Kadir(4775) bni Mace(3864) Kenz(3295) benzerini; Ceml Fevaidde(9252) Rudani
nakleder.
143
Suyuti neden inkar ediyor bilmiyorum. Bu hadiseyi Darimi rivayet etmitir; Bize el-Hakem Ibnu'l-Mbrek
haber verip (dedi ki) bize Amr b. Yahya haber verip dedi ki; babam, babasndan (naklen) yle rivayet ederken
duydum:
(Babam) dedi ki sabah namazndan nce Abdullah b. Mes'd'm kapsnn nnde otururduk. ktnda,
onunla beraber mescide giderdik. Neyse (bir gn) Eb Musa el-E'ar yanmza geldi ve;
"Eb Abdirrahman (yani Abdullah b. Mesd) imdiye kadar yannza kt m?" dedi. "Hayr" dedik. O da
bizimle beraber oturdu. Nihayet (Abdullah) kt. knca toptan ona ayaa kalktk. Sonra Eb Musa ona yle
dedi:
"Eb Abdirrahman! Biraz nce mescidde yadrgadn bir durum grdm. Ama yine de, Allah'a kr,
hayrdan baka bir ey grm deilim. (Abdullah) "Nedir o?" diye sordu. O da; "Yaarsan birazdan greceksin"
dedi (ve) yle devam etti:
"Mescidde halkalar halinde, oturmu, namaz bekleyen bir topluluk grdm. Her halkada (dareci) bir
adam, (halkadakilerin) ellerinde de akl talan var. (idareci): "Yz defa Allahu ekber deyin" diyor, onlar da yz
defa Allahu Ekber diyorlar. Sonra, yz defa La lahe llallah, deyin diyor, onlar da yz defa La ilahe llallah
diyorlar. Yz defa Sbhanallah deyin diyor, onlar da yz defa Sbhanallah diyorlar."
(Abdullah b. Mes'd); "Peki onlara ne dedin?" dedi. "Senin grn bekleyerek -veya "senin emrini
bekleyerek" -onlara bir ey sylemedim." dedi.
Dedi ki; "onlara ktlklerini sayp (hesab etmelerini) enretseydin ve, (bununla) iyiliklerinden hibir eyin
zayi edilmeyeceine dair onlara gvence verseydin ya!" dedi. Sonra gitti, biz de onunla beraber gittik. Nihayet o,
bu halkalardan birine geldi, balarnda durdu ve yle dedi: "Bu, yaptnz grdm nedir?"
Dediler ki; "Eb Abdirrabman! (Bunlar) akl talar. Onlarla Ellahu Ekber, La ilahe llallah ve Sbhanallah
deyileri sayyoruz." (Bunun zerine Abdullah b. Mes'd) dedi ki; "artk ktlklerinizi sayp (hesab edin)! Ben,
iyiliklerinizden hi bir eyin zayi edilmeyeceine kefilim. Yazklar olsun size! Ey mmet-i Muhammed, ne abuk
helak oldunuz! Peygamberinizin -salallahu aleyhi ve sellem- u sahabesi (iinizde hl) bolca bulunmakta. te
onun elbiseleri, (henz) eskimemi; kablar, (henz) krlmam. Canm elinde olan (Allah'a) yemin olsun ki,
sizler kesinlikle (ya) Muhammed'in dininden daha doru yolda olan bir din zerindesiniz (-ki bu imknszdr.)
veya bir sapklk kaps amaktasnz."
Onlar; "Vallahi, Eb Abdirrahman, biz, baka bir ey deil, sadece hayr (elde etmeyi) stedik" dediler.
(O da) yle karlk verdi; "Hayr (elde etmek) isteyen niceleri vardr ki onu hi elde edemeyeceklerdir.
Reslullah -salallahu aleyhi ve sellem- bize haber vermidi ki; Kur'an' okuyacak olan bir topluluun (bu
okuyular sadece dilde kalacak), onlarn kprck kemiklerini ileriye gemeyecek. Vallahi, bilmiyorum, belki
onlarn ou sizdendir." Sonra (Abdullah) onlardan yz evirdi .
(Amr b. Yahya'nn dedesi) Amr b. Selime, bundan sonra yle dedi: Bu halkalardaki (insanlarn) tamamn,
en-Nehrevn olaynda, hariclerin yannda bize kar vuruurken grdk." (Darimi(210)

56
 Eer sabit olduu takdir edilirse takdim ettiimiz birok sahih hadise muarzdr ve eliki
durumunda onlar buna tercih edilir. Sonra, bni Mesud (R.A) un onlar zikretmeleri sebebiyle
inkar etmi olduu sylenemez. mam Ahmed Bin Hanbel, Kitabuz Zhd de;

Hseyn Bin Muhammed, - Mesudi, - Amir Bin akik, - Ebu Vail senedi ile; Abdullaha iftira
ediyorlar, eer zikrullahtan men etseydi, onlarn yanna zikretmek iin oturmazd. 144

(imam Ahmedin Zhd adl eserinde bu rivayet yoktur! Suyutinin cehri zikre delil olarak
sunduu rivayetler ise, onu desteklemez! mtercim-)

Ve mam Ahmed Zhdde Sabit elBnani Radyallahu anhden tahric ediyor;

Eer zikir ehli zikrullah iin dalar kadar gnahla otursalar, kalktklarnda bunlardan
zerlerinde bir ey kalmaz.145

Mtercimin Notu:

mam atbi der ki; Kendilerinin tasavvufularn yolundan gittiklerini iddia edip
fakirler diye hret bulan bir topluluk hakknda soru soruldu. Bunlar baz geceler toplanyorlar,
tek bir azdan koro halinde cehri zikir yapyorlar, sonra gecenin sonuna kadar musiki ve raksa
dalyorlar. Fakih diye bilinen baz kiiler de onlarla beraber bulunuyorlar ve bu yolu gsteren
eyhlerin pelerinden gidiyorlar. Bu caiz midir?
Cevap olarak denildi ki; bunlarn hepsi sonradan uydurulmu bidatlerdir ve Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellemin ashabnn ve gzellikle onlar takip edenlerin yoluna muhaliftir. Allah
Azze ve Celle yarattklarndan diledii kimseleri Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ve
ashabnn yolundan yararlandrmaktadr.
Sonra bu cevap eitli beldelere ulat ve bu bidatleri ileyenlerin zerine kyamet koptu.
Tarikatlarnn silinip yok olacandan ve menfaatlerinin kesileceinden korktular. Bunun zerine
hemen kendilerini savunmaya getiler, faziletleri sabit, Allaha ve Rasulne ballklar bilinen,
snnet ile amel etmeyi prensip edinmi tasavvuf eyhlerine intisap ettiklerini syleyerek
kendilerini savundular. Halbuki onlar tasavvuf eyhlerinin tuttuklar yola ters dtkleri iin delil
olarak onlara bal olduklarn sylemeleri geerli deildir. Zira onlar, tuttuklar yolu temel
esas zerine bina ettiler; ahlak ve davranlarnda Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme uymak,
helal lokma yemek ve btn amellerde ihlasl olmak. Bunlar ise bu esas hakknda eyhlerine
muhalefet ettiler. Bu yzden onlarn cemaatine dahil omalar mmkn deildir.
Selefi salihin kendi aralarnda Kuran okuyup ilim mzakeresi yaparlard. te bu, zikir
meclislerinden bir meclistir. Ebu Hureyre r.a. u hadisi rivayet etmitir;
Allahn evlerinden bir evde Allahn Kitabn tilavet ve aralarnda onu mzakere eden
hibir topluluk yoktur ki, zerlerine sekinet inmi, lahi rahmet kendilerini brm, melekler her
yanlarn sarm ve Allah Azze ve Celle kendilerini Mele-i Alada yanndaki meleklerle anm

Bu hadisi muhtasaran Taherni(9/125) de rivayet etmitir (Mecmeu'z-Zev'id, 1/181). Hadisin merf ksm
iin bkz. Mslim(1/663); bn Mce(1/59); Ahmed b. Hanbel(1/380, 404)
144
Byle bir rivayet bulamadk.
145
Ebu Nuaym Hilye(2/325) mam arani Tabakat(1/127)

57
olmasn146
Zikir maksadyla toplanmak da byledirfakat onlar koro halinde zikir yapmak iin
toplanmamlarsa byledir. Bir topluluk Allahn nimetlerini anmak veya ilim sahibi kiilerse
aralarnda ilim mzakere etmek veya ilerinde bir alim varsa onun etrafnda ilim renmek iin
oturduklar veya birbirleriyle Allaha nasl itaat edilecei, isyandan nasl saknlacan mzakere
etmek zere toplandklar zaman, peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ashab arasnda yapt,
sahabe ve tabiinin de aynsn uygulad meclisler gibi olacandan bu meclislerin hepsi zikir
meclisi olacaktr
te gerek manada zikir meclisleri bunlardr. Kendilerinin tasavvuf yolunu izlediini iddia
eden o fakirlerden bidat ehli olanlar, Allah Azze ve Celle byle meclislerden mahrum
brakmtr saptmlar ve kendileri gibi cahillerin peinden gitmilerdir. Kuran ayetlerini ve
Hadisleri okumaya balamlar, fakat onlar da ilim sahiplerinin sylediklerine gre deil, kendi
kafalarna gre yorumlamlardr. Srat mstakimin dna kmlardr. Neticede yine
toplanyorlar ve ilerinden birisi Kurandan bir eyler okuyor, fakat bu okuyucu gzel sesli, ho
nameli ve makam bilen birisi oluyor, okuyuunda ktlenen arklara benziyor. Sonra da gelin
Allah zikredelim diyorlar, seslerini ykseltiyorlar, srayla bu zikre devam ediyorlar, bir tarafta
bir grup, dier tarafta bir grup, arkya benzer ekilde koro halinde zikir yapyor. Bunun da
mendup olan zikir meclislerinden olduunu iddia ediyorlar. Yalan sylyorlar! Eer bunlarn
yaptklar doru olsayd, bunu byle anlamaya ve byle amel etmeye selefi Salih daha layk idi.
Aksine, onlarn yapt ekilde zikir yapmak, Kurann ve snnetin neresinde grlm?.. 147

4.BLM

MAM SUYUTNN AYAKTA ZKR VE RAKS HAKKINDA BR FETVASININ

TERCEMES ve ERH:

Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

Soru; Zikir meclisinde toplanan sufiler cemaatinden bir ahsn ayaa kalkarak zikretmeye
balamas halinde kendi ihtiyar ile bunu yapmas irkin midir? Ve birisinin onu bu iten nehyedip
mani olmas gerekir mi?

Cevab; Bunda inkar edilecek bir ey yoktur. Bunun ayns eyhul slam Siracddin el
Bulkniye sorulmutu. O da yle cevaplad; phesiz bu inkar edilemez ve kimsenin ona mani
olmaya hakk olmad gibi mani olmak isteyene de tazir cezas uygulamak gerekir. Yine ayn
soruya Allame Burhaneddin el Ebnasi ayn ekilde cevap vermitir. Onun cevabnda u ifadeler de
vardr; Hal sahibi kimse bu halin tesiri altnda malubdur. Bu durumu inkar eden ise ylesi vecd
lezzetini tadmaktan, o safa halini yudumlamaktan mahrumdur. Bunlarn cmlesinde selamet (en
doru tutum); o zatlarn hallerini anlayp, teslim olmaktr. Baz Hanefi ve Maliki ulemas da ayn
ekilde cevab vermiler, ve hepsi de bu suale birbirine muvafk cevaplar yazmlar, muhalefet
etmemilerdir.148

146
Mslim(1455) bni Mace(225)
147
atbi el tisam(1/294-298)

58
 Ben derim ki; Allah ayakta zikretmek nasl inkar edilebilir? Allah Teala buyurur ki; Onlar
ayakta, oturarak ve yanlar zere yatarken Allah zikrederler(Al-i mran 191) Aie radyallahu
anha der ki;

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Allah zikretmedii bir an yoktu 149 Vecd ve uhud
zevkyle raks ve benzeri ekilde ayakta zikir inkar edilemez. Nitekim Cafer Bin Ebi Talib
radyallahu anhn raksettii hadiste varid olmutur;

Cafer Bin Ebi Talib Radyallahu anh, Nebi Aleyhisselamn kendisine Ahlakn benim
ahlakma benziyor150 buyurmas zerine bu hitabn lezzeti ile raks etmitir. Bunu Nebi
Aleyhissalatu vesselam nehy etmemitir.151 te sufilerin vecde ulatklar zaman raks etmesinin
asl budur. Zikir meclislerinde raks ve semann (dnmenin) sahih olduu mam zzeddin Bin
152
Abdisselam ve byk imamlardan bir cemaatten nakledilmitir.

erhi:
Ancak hakiki bir cezbe durumunda, yaptnn uurunda olmayan kiilerin hali mazur
grlmtr. alg beraberinde olmamas da arttr. Aksi halde sufilerin rakslar caiz deildir.
badete alg, raks, sema gibi eylerin kartrlmas ise irkin bidatlerdendir. 153
Suyuti Cafer r.a. hakkndaki hadisi yanl nakletmitir. Hadisin metninde hacele= srad
diye gemektedir. Suyuti ise rakase= raksetti diye naklediyor! bnl Cevzi der ki; Hacel
(sramak) sevin annda yaplan yrmenin bir eitidir. O nerede, raks nerede? 154

MZN HARAM OLUU

148
Bu fetvalardan rnekler iin Bkz.: mer Ziyaeddin Dastani Fetavay meriye(Terc.:Tasavvuf ve Tarikatlerle
lgili Fetvalar Seha Neriyat sayfa 91-128 aras)
149
Buhari(1/116) Mslim(1/282) Tirmizi(3384) bni Mace(302) Nevevi Ryazus Salihin(1445) Nzhetl
Muttakin(2/221) Ebu Davud(18) Kunuzl Hakayk(6035) Ahmed(6/70) Beyhaki(1/90) Kurtubi(4/310) Ebu
Avane(1/217) erhus Snne(2/44) Fethul Bari(1/431) Mikat(456) Tahavi Meanil Asar(1/88) Nevafih(1353)
Nevevi Minhac(4/68) Kenz(17980) rvaul Galil(2/244) bnu Huzeyme(1/103) Ebu Nuaym Msnedl
Mustahrec(1/407) Ebu Yala(8/152) Taberani Evsat(2/100) Gmhanevi Ramuzl Ehadis(554/4)
150
Buhari(2/960) Hakim(3/130) bni Dakik El yd Umde(4/82) bni Kesir(3/468) Tuhvetul Ahfezi(6/26)
Tirmizi(3716) Fethul Bari(7/507) bni Hibban(11/229) Mamer Cami(11/227) Beyhaki(8/5) Nesai Sneni
Kbra(5/127)
151
Kurtubi(15/215) Beyhaki(8/6, 10/226) Fethul Bari(7/507) bni Sad(4/35, 8/109) bni Cevzi Telbisu blis(s.364)
Ziyaul Makdisi Muhtare(2/392) Bezzar(2/316) Ahmed(1/108) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(1/213) Zeylai Nasbur
Raye(3/268) Shreverdi Avarif(s.234) Iraki Muni(2230) Gazali hyau Ulum(2/275) Beyhaki uab(5123) Aliyyl
Kari Musikinin Hkm(s.39) Seyyid Muhammed Alevi El Maliki nsan Kamil(s.243) Ankaravi Hucciyetus
Sema(371)
152
Mellifin El Havi Lil Fetavi adl eserinin 2. cild 282-283. sayfasndaki fetvasnn tercemesidir.
153
Bkz.:Nablusi Risale Fi Hakk Zikril Cehri(33/b) El ber(3/299) Fevatul Vefayat(2/138) Fihrisu Mahutatit
Tasavvuf(2/349) Berika(5/140) eyhul slam el Ensari el lam vel htimam(s.491) Aliyul Kari Musikinin
Hkm(s38) hya(2/280) Avarif(s235) Kueyri(s642) Keful Mahcub(s556) Ceziri Mezahibu Erbea(3/117) bni
Cevzi Saydul Hatr(s189) Seyyid Ahmed Rfai Brhanul Meyyed(s.60, tercemesi s.105vd.)
154
Telbisu blis(s.364)

59
 Mzie gelince bunun haraml hakknda sahih hadisler vardr. algya ve arkya ruhsat
sadece dnler hakkndadr. Amr Bin Rabia diyor ki;
Bir dnde Sabit Bin Vedia ile Kuraza bin Kabn yanndaydm. ark sesi duydum ve
iitmiyor musunuz? dedim. Dedi ki;
Dnde arkya ve barmak olmadan lye alamaya ruhsat verildi. 155 Bundan anlalyor
ki, sahabeler, mzik iittikleri zaman, ayet dn haricinde ise kar kyorlard. Nitekim
Nesainin de buna benzer sahih bir rivayeti vardr.
Sufilerin kendilerine nisbet ettikleri Hasen el Basri r.a. der ki; Deflerin, mslmanlarn
ileriyle hibir ilgisi yoktur. Abdullahn arkadalar o deflerin derilerini paralyorlard. 156
Abdullah b. Abbas (r.a)n u szleri de bunu desteklemektedir:
Def haramdr, alg letleri haramdr, davul haramdr, zurna haramdr. 157
Muaz el Ammi nakleder; reyh def sesi iitti ve dedi ki; Melekler iinde def olan eve
girmezler.158
Hayseme der ki; Sveydi yle derken iittim; Melekler iinde def olan eve
girmezler.159
Merhum El Elbaninin musikinin haramlna dair yazd risalede u ifadeler
gemektedir;
1. Gerek anlamda kitap ve snnet fkhn bilen, yce Allahn: Kim doru yol kendisine
apak belli olduktan sonra Peygambere kar gelir, mminlerin yolundan bakasna uyup
giderse, onu dnd o yolda brakr ve cehenneme atarz. O ne kt bir dn yeridir!
(en-Nis, 4/115) buyruunda olduu gibi, izledikleri yola smsk sarlmakla emrolunduumuz,
yollarna muhalefet etmemizin yasakland selef-i salihin yolunu bilen herhangi bir slm alimi,
sz geen bu mzik ve ezgi trlerinin sonradan ortaya kp, hayrl olduklarna dair
ehdette bulunulan nesiller dneminde bilinen bir husus olmadn aka bilir.
2. Yine bu alimler unu kabul ederler: Yce Allaha (az nce aklanan sebeplerden
tr-) Raslullah (s.a)n getirdikleri dnda bir yolla yaknlamaya kalkmak caiz deildir.
eyhul-slm bn Teymiye, belirttiimiz hususu insafl ilim sahibi herkesin nnde pekitiren
birtakm rnekler vermitir. Yce Allahn rahmetine mazhar olmasn dilediimiz eyhul-slm
unlar sylemektedir:
Bilindii gibi dinin iki tane esas vardr. Ancak Allahn ter buyurduu bir hkm
dindir ve ancak Allahn haram kld bir husus haramdr. Allah, Allahn haram klmad
hususlar haram kldklar ve Allahn izin vermedii bir dini ter ettikleri iin mrikleri
ayplamtr.
Herhangi bir alime9 bir kimsenin iki da arasnda komas mbah mdr? diye sorulacak
olursa, o alim evet diyecektir. ayet: Safa ile Merve arasnda say ettii gibi ibadet olsun diye
bu koma iini yapyor denilecek olursa yle diyecektir: Eer bu iini bu maksatla yapacak
olursa bu mnker bir haramdr. Bu ii yapann tevbe etmesi istenir, tevbe ederse mesele yok,
aksi takdirde ldrlr.10
155
bni Ebi eybe(3/322); Gunder ube Eba shak Amr Bin Rabia isnad ile.
156
el Hallal ;Emri Bil Maruf(s.29) benzerini bni Ebi eybe(3/322); Yahya Bin Said Sfyan Mansur brahim
senediyle rivayet eder.
157
Bunu Beyhak (10/ 222), Abdul-Kerim el-Cezerden, o Ebu Haim el-Kfden, o ondan (bn Abbas) yoluyla
zikretmitir.
158
bni Ebi eybe(3/322); bni Fudayl Hasen Bin Ubeydullah Muaz el Ammi isnadyla.
159
bni Ebi eybe(3/322); Yahya Bin Said ve bni Mehdi Sfyan mran Bin Seleme Hayseme isnad ile.
9
Tbi olarak selefi ilim adamn kastetmektedir. Yoksa halefi Muhammed Gazal hocaefendiyi deil.
10
Derim ki: Bugn anka kuu gibi sadece ad duyulan, Allahn hududlarn uygulayan hakim ve ynetici
tarafndan... kastetmektedir.

60
 ayet byle bir ilim adamna ba amann ve belden aasn rtecek petamal ve
stn rtecek ridy giymenin hkm sorulacak olursa, bunun caiz olduuna dair fetv
verecektir. Eer: Bu kimse bu ii hacnn ihrama girmesi gibi ihram olsun diye yapt
sylenirse, bu haramdr ve mnkerdir, diyecektir. ayet gnete duran adamn durumuna dair
sorulursa bu caizdir diyecektir. Eer bu kimse bu ii ibadet olsun diye yapar denilirse, bu
mnkerdir diyecektir. Nitekim Buharnin bn Abbas (r.a)dan rivayet ettiine gre Raslullah
(s.a) gnete ayakta duran bir adam grnce:
Bu kimdir? diye sormu. Ashab ona u cevab vermiti:
- Bu Ebu sraildir. Gnete ayakta durup oturmamay, glgelenmemeyi ve konumamay
adad. Bunun zerine Peygamber (s.a) yle buyurdu:
Ona emir verin konusun, otursun, glgelensin, orucunu da tamamlasn. 11
Byle bir ii dinlenmek yahut mubah bir maksat iin yapacak olursa, bu ii yapmaktan
alkonulmaz; fakat bunu ibadet maksadyla yapmaya kalknca bu ii yapmas nehyolundu.
Ayn ekilde bir adam evine evin arka tarafndan girecek olursa, bu davran ona haram
klnmaz. Fakat o bu ii cahiliye dneminde yaptklar gibi ibadet olsun diye yaparsa... gnahkr
ve yerilmi bir bidati olur. Bidati ise blis masiyetten daha ok sever. 12 nk Allaha isyan
eden bir kimse kendisinin isyankr bir kimse olduunu bilir ve tevbe eder. Bidati ise yapt
bu iin itaat olduunu zanneder ve tevbe etmez. Bundan dolay her kim oyun ya da bir elence
olsun diye semda hazr bulunursa, bu ii salih amelleri arasnda saymaz ve bu yolla sevap
kazanacan da mit etmez.
Ancak bu ii yce Allaha gtren bir yol olarak yapan bir kimse bunu din edinir. Ona
byle bir i yapmas yasaklanacak olursa, dininin gereini yerine getirmekten alkonulan bir
kimse gibi kendisini grr. Byle bir ii terkedecek olursa, Allahtan uzaklatn ve Allahtan
(mkfat) payndan mahrum edildiini zanneder.
Byleleri slm alimlerinin ittifakyla sapktrlar. Mslmanlarn nder ilim adamlarndan
hibir kimse: Byle bir ii yce Allaha giden bir yol ve bir din edinmek mbahtr, demez.
Aksine byle bir ii yce Allaha giden bir yol ve bir din edinen bir kimse hem sapktr, hem
saptrcdr, mslmanlarn icmna muhalefet eden bir kimsedir.
Amelin zahirine bakp, onun hakknda sz syleyerek amel edenin fiiline ve niyetine
bakmayp, gz nnde bunu bulundurmayan bir kimse ise, din hakknda bilgisizce sz syleyen
cahil bir kii demektir. (Mecmul-Fetv, 11/631-633)
3. lim adamlarnca kesinlikle kabul edilmi hususlardan birisi de udur: Yce Allahn
eriat olarak tesbit etmedii herhangi bir hususla (asl meru olsa dahi-) Allaha yaknlamak
caiz deildir. ki bayram namaz iin ezan okumak, regaib namaz diye adlandrlan namaz,
haprma esnasnda Peygamber efendimize salavt getirmek, satc olan bir kimse maln
mterisine takdim ettii zaman ayn ekilde salavt getirmek ve buna benzer mam tbnin
(Allahn rahmeti zerine olsun-) el-Bidaul-dfiyye: Eklenen bidatler adn verdii daha pek
ok bidatler. O gerekten pek byk kitab olan el-tisam adl eserinde btn bu bidatlerin
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin: Herbir bidat sapklktr, herbir sapklk ta cehennem
ateindedir.13 buyruunun genel erevesi ierisine girdiini tespit etmi bulunmaktadr.
Bu durum bylece bilindiine gre; an yce Allahn haram kld bir ile yaknlamaya

11
Hadisin kaynaklar el-rv (8/ 218, 2591)de gsterilmitir. Orada gnete ifadesinin Buharde yer almad
da aklanmtr. Hadis sahihtir.
12
Bu, seleften birisinden rivayet edilmitir. Bu kii Sfyan es-Sevrdir. Bunu bnul-Cad Msnedinde (2/748,
1885) rivayet etmitir.
13
Nesai, bn Huzeyme, Sahihinde sahih bir isnad ile rivayet etmi olup, bn Teymiye birka yerde sahih
olduunu belirtmitir. Bkz.:Hutbetul-Hce(s. 37)

61
Allahn eriatine muhalefet, hem ona kar kmak szkonusudur. an yce Allah byle yapan
kimseleri de: Kim Allaha ve Raslne kar gelirse (bilmeli ki) muhakkak Allah, cezas ok
iddetli olandr. (el-Enfl, 8/13) buyruu ile tehdit etmektedir.
Buna byle bir davran ile yce Allahn haklarnda: Dinlerini bir elence ve bir oyun
edinip de dnya hayatnn kendilerini aldatt kimseleri (el-Araf, 7/51) diye buyurduu
hristiyan ve dier kfirlere, ve: Onlarn Beytin yannda dualar slk almaktan ve el
rpmaktan baka bir ey deildi. (el-Enfl, 8/35) diye buyurduu mriklere bir benzeyi
olduunu da buna eklemek gerekir. lim adamlarnn dediklerine gre yet-i kerimede
kastedilen, onlarn slk alarak ve el rparak ibadet ettikleridir. 14
Bundan tr eskiden de, sonralar da ilim adamlarnn bu gibi kimselere kar tepkileri
ok etin olmutur. mam afii yce Allahn rahmeti zerine olsun- yle demitir:
Ben Irakta tabr diye adlandrlan zndklarn icad ettikleri ve kendisiyle insanlar
Kurndan alkoyduklar bir ey braktm geldim. 15
Ahmede ona dair soru sorulmu, o: Bir bidattir diye cevap vermitir. (Bir rivayette:
Onu mekruh grm ve dinlenilmesini nehyetmi) ve yle demitir: [Onlardan birisini bir yolda
grecek olursan sen bir baka yoldan git.] 16
Tabr denilen ey, dnyaya kar rabeti azaltan ve bir arkcnn nameli olarak
syledii bir iir trdr. Hazr bulunanlardan birisi de bir ubuk ile syledii arknn
makamlarna gre bir deriye ya da bir yasta vurur. bnul-Kayyimin ve bakalarnn dedikleri
gibi.
eyhul-slm bn Teymiye Allahn rahmeti zerine olsun-Mecmul-Fetv
(11/570)de unlar sylemektedir:
afii (Allah ondan raz olsun-)nin szkonusu ettii bu iin zndklarn icadlar olduu
eklindeki aklamalar, slmn esaslarn ok iyi bilen bir imamn bir szdr. phesiz byle
bir ark dinleme bnur-Ravend, Farab, bn Sina ve onlara benzer zndklkla itham edilmi
kimseler dnda esasen tevik etmez ve ona davet etmez. Nitekim Ebu Abdur-Rahman es-
Slemi, Meseletus-Semda bnur-Ravendiden17 yle dediini nakletmektedir:
Fukah ark dinleme hakknda farkl grlere sahiptir. Kimileri bunu mbah kabul
etmi, kimileri bunu mekruh grmtr. Ben ise onu vacip kabul ediyorum ya da onu
emrediyorum- Bylelikle bu ii emretmek suretiyle ilim adamlarnn icmna muhalefet etmi
olmaktadr.
Farab18de musiki ad verilen ark trnde olduka maharetli idi. ark sanatn
bilenlere gre bu hususta kendine has bir usul ve yntemi vard. bn Hamdn ile bandan
geen olay da nldr. Musiki aletini alnca, nce onlar alatm, sonra onlar gldrm,
sonra onlar uyutmu ve kp gitmitir.
(s. 565)de unlar sylemektedir:
slm dininde kesin olarak bilinen husus udur ki: Peygamber (s.a) mmetinin
14
Bk. bn Kesir, Tefsir, (III, 306); setul-Lehfn, (I, 244-245)
15
el-Hallal, el-Emr bil-Maruf (s. 36); Ebu Nuaym, el-Hilye, (IX, 146)da, ondan bnul-Cevz (s. 244-249) rivayet
etmi olup senedi sahihtir. bnul-Kayyim, asetul-Lehfn (I, 229) bunun afiiden mtevatir olarak nakledildiini
belirtmekte, sonra da Tabr lafzn metinde zikrettiimiz ekilde aklamaktadr.
16
Yine bunu el-Hallal ondan gelen eitli rivayetlerle zikretmitir. Fazlalk: Meseletus-Sem (s. 124)dandr.
17
Ad Ahmed b. Yahya b. shak er-Ravenddir. nl bir zndktr. Hafz Lisanul-Mizanda unlar sylemektedir:
nceleri mutezile kelamclarndan idi. Sonra zndklat ve inkrclkla mehur oldu. slma dil uzatan
pekok kitap yazd. Merhum eyh bu kitapta (el-Mizan kastediyor) tercmesini zikretmemekle gzel bir i
yapmtr. Benim zikrediimin sebebi ise ona lanet etmek iindir. Allahn lanetine 298 ylnda gitti.
18
Ad Muhammed b. Muhammed b. Tarhan et-Trkdir. ezeratuz-Zeheb (II, 350-354)de genie bir biyografisi
vardr. eyhul-slmn iaret ettii hikaye orada zikredilmektedir. Sanki bir efsaneye benziyor. Gazal ve
bakalar onun kfir olduunu sylemitir. 339 ylnda ld.

62
salihlerine, bidlerine ve zhidlerine el rpmak yahut ubuk vurmak ya da def almak ile
birlikte, nameli okunan beyitleri dinlemek iin biraraya gelip toplanmalarn ter etmi
deildir. Ayn ekilde herhangi bir kimseye kendisine tabi olmann ve getirdii kitap ve
hikmetin dna kmay da ne batnen, ne zahiren, ne avamdan kimse iin, ne de havastan
kimse iin- mubah klmamtr.
Daha sonra eyhul-slm (s. 573-576) unlar sylemektedir:
Dinin hakikatlerinden, kalplerin hallerinden, marifetlerinden, zevklerinden ve
vecdlerinden haberdar olan bir kimse, slk ve el rpmay dinlemenin (ondan daha byk zarar
ve fesad ihtiv etmeksizin-) kalplere herhangi bir fayda ve bir maslahat salamadn da bilir.
arap, iki, beden iin ne ise ark sylemek ruh iin odur. ki kselerinin yaptklarn ark
sylemek nefislerde yapar.
Bundan dolay ark sylemek dkn olanlar arabn sarholuundan daha byk lde
sarho olurlar. Onlar iki ienin duyduu ekilde herhangi bir fark bulunmadan bir lezzet
alrlar.Hatta iki ienin duyduundan daha ok ve daha byk bir zevk alrlar. Bu onlar Allah
anmaktan ve namazdan, ikinin alkoyduundan daha ok alkoyar. kiden daha ok aralarnda
dmanl ve kini salar. yle ki, el demeksizin, eytanlardan kendileri ile birlikte
bulunanlarla, birbirlerini ldrrler. Onlarn yle eytan birtakm halleri olur ki, bu halde iken
eytanlar zerlerine iner, saraya tutulmu olan kimsenin az ile cinnin konutuu gibi
eytanlar da onlarn dilleriyle konuurlar. Bu konumalar ya dilleri anlalmayan Trk, Farisi ya
da bakalarnn dilleri ile olur ve bu durumda eytann iine girdii insan o dili iyice
konuamayan bir yabanc olur. Hatta konuma o eytanlarn kardelerinden sayld kimsenin
konumas trnden bir konuma olur ya da bu konumalar akln ermedii, herhangi bir manann
anlalmad trden olur. te mkefe ehli bu ii ayan, beyan bilir ve buna ahit olurlar. 19
Bunlar eriatten kmakla birlikte, cehenneme giren kimseler bu kabilden olan
kimselerdir. eytanlar onlardan birisinin iine girer ve yle ki, o kiinin beden hissi ortadan
kalkar. yle ki, saraya kaplm bir kimseye olduka ar darbeler indirildii halde, o bunu
hissetmez ve bu bedenne etki edip iz de brakmaz. te eytanlar bunlarn da iine yle girer,
onlarn iinde olduklar halde birlikte atee dalarlar. Bazen onlar alp havada uurabilirler.
eytann saraya kaplm olan kimsenin iine girdii gibi, akln bandan alarak byle birisinin
iine girer.
Hint ve Maripte herbir fertlerine el-masl denilen Zutlardan bir eit kimseler
vardr. Byle bir kimse de brlerinin atee girdikleri gibi atee girer. Atei iine alr, o atee
girer ve havada uar. Mzran sivri ucu zerinde durur ve dierlerinin yaptklarndan daha
ileri derecede baz iler yapar. Bunlar ise hibir iyi taraflar bulunmayan Zutlardandr. Cinler
pek ok insan kapar ve insanlar tarafndan grlmeyecek ekilde onlar kaybettirir ve onlar
havada uurtur. Burada anlatlmas uzun srecek pek ok hususlar bizzat mahede ettik.
te bu meczuplarn ve baz eyhlere mntesip olan kimselerin sem ile vecde geldikleri vakit

19
Bu hususta bir uyarda bulunmamz gerekir. ada baz kimseler eytann insana gerek manada dokunup,
zarar verdii inancn insann bedenne girip, onu saraya drmesini kabul etmeyerek, kimileri bu hususta baz
eserler de telif etmitir. nsanlara kar gerekleri uyandrmlar, daha nce sz edilen ve sahih hadisleri zayf
kabul eden ahs yine byklenmesini srdrerek el-Ustra (efsane) adn tayan kitabnda adeti zere- bu
hususta gelen sahih hadislerin zayf olduunu ileri srm, kendisi ve bakalar Mutezilenin tevillerine
meyletmilerdir. Bakalar bu hususta arya giderek bu sahih akideyi istismara yneldiler ve onun hakikatini
deitirecek ekilde baka hususlar ona kattlar ve bu yolla onu inkr edenlere yardmc oldular. Bunu
etraflarnda insanlar toplamak iin bir yol edindiler. Gya kendi iddialaryla gslerindeki cinleri karmak iin
byle yaptlar. Bunu insanlarn mallarn btl yollarla yemek iin meslek edindiler. Nihayet kimileri byk
zenginlerden oldu. Hak ise bu ii btla srkleyen bu gibi kimseler ile dier inkrclar arasnda kaybolup
gitmektedir. Bunlarn hepsine Silsiletul-Ahadsis-Sahihann altnc cildinde cevap verdim ve orada gerek
manada eytann dokunmasn pekitiren baz sahih hadislerin kaynaklarn (2918 noda) gsterdim. Elbani -

63
yaptklar da budur. Bunlar slk almay ve el rpmay iittiklerinde kimileri havada uar,
kimisi mzran sivri ucu zerinde durur, atee girer, atete kzdrlm demiri alr, sonra onu
bedenne koyar ve bu kabilden eitli iler yapar. Fakat namaz klarken, zikir ederken, Kurn
okurken bir trl onda bu hal ortaya kmaz. nk bunlar er, iman, slm, nebev ve
Muhammed ibadetlerdir. Bunlar eytanlar kovarlar. brleri ise bidat, irk, eytan, felsefi
ve eytanlar celbeden uydurma ibadet trleridir.
Peygamber (s.a) sahih hadiste yle buyurmutur: Allahn evlerinden herhangi
birisinde bir topluluk, Allahn kitabn okumak zere biraraya gelir ve kendi aralarnda bu
kitab okuyup incelerlerse mutlaka rahmet onlar brr. Seknet (huzur) zerlerine iner,
melekler etraflarn kuatr. Allah da onlar kendi katndakiler arasnda anar. 20
Yine sahih hadiste sabit olduuna gre Useyd b. Hudayr Kehf suresini okuyunca
melekler, iinde kandiller bulunan glge (ya da bulut) gibi o sreyi dinlemek zere indiler. 21
Bundan dolay slk almak ve el rpmak hayszlklara ve zulme arr. Yce Allah
gerek manada anmaktan ve namazdan alkoyar. Tpk ikinin yaptn yapar. Selef buna
tabr adn verirlerdi. nk tabr denilen ey, ubuk ile herhangi bir deri zerine
vurmaktr. Bu insan sesini nameli bir ekilde bir eit deiiklie uratr. Bazen insan sesine
ya elleri rpmak yahutta bir ubuk ile baldra ve deriye vurmak da elik edebilir. Yahutta eller
rplr ya da def yahut davul gibi hristiyanlarn an gibi- baka ey alnr. Yahudilerin
borazan gibi bir dde flenebilir. Her kim dindarlk maksad ve Allaha yaknlamak amacyla
bu gibi oyalayc, elendirici eyleri yapacak olursa, byle birisinin sapk ve cahil oluunda da
phe yoktur.
Suflerin semlarna tepki gstermekte ileri giden alimlerden birisi de Kad Ebut-
Tayyib et-Taberi 22dir. O yle demektedir:
Bu kesim mslman cemaate muhalif konumdadr. nk bunlar arky din ve itaat
haline getirdiler. Bunun mescidlerde, camilerde, dier erefli yerlerde ve deerli meknlarda
aktan yaplmasn uygun grdler.23
Bunlardan birisi de mam Tartu 24dir. Ona bir yerde bir para Kurn okuduktan sonra
bir kimsenin kalkp onlara iir okuyup bunun zerine raks edip, neeye gelen def ve kaval alan
kimselerin durumu hakknda soru sorularak, bunlarla birlikte bulunmak hell midir, deil midir,
diye sorulmas zerine u cevab vermitir:
Suflerin gittikleri bu yol tembellik ve sapklktr. slm sadece Allahn kitab ve
Raslnn snnetidir. Raks ve vecde gelmeye gelince, onu ilk ihdas eden kimseler Samirinin
yandalardr. Samiri onlara brts olan cansz bir cesed olarak bir buza heykeli yapnca,
kalkp onun etrafnda raksa koyuldular ve vecde geldiler. Raks ise kfirlerin ve buzaya
tapanlarn dinidir. Peygamber (s.a)n ve ashab meclisinde, vakarlarndan tr balarnda

20
Hadis Sahih-i Mslimdedir. Kaynaklar Nakdu Nufusin Hadisiyetin (s. 36)da
21
Hadisin asln mam Buhar, Sahihinde (5011), Mslim, Sahihinde(595) rivayet etmilerdir. Fakat hadiste bu
olayn bandan cereyan ettii ahs olan Useyd-in ad zikredilmemektedir. Fakat Hafz bn Hacer, Fethul-
Brde (IX, 57): Bunun Useyd b. Hudayr olduu sylenmitir demektedir.
bn Kesir, Tefsirinde, (III, 115) bunu kati bir ifade ile sylemektedir.
Muhtemeldir ki o bu hususta el-Hatib el-Badadnin el-Esmaul-Mbheme (s. 4)deki aklamalarna
dayanmaktadr. Btn bunlar ise ihtimale mebnidir. Bu ekilde tayini kesin olarak yapabilmeye elverili ortada
kati bir nass bulunmamaktadr.
22
Bu afii fukahsnn byklerindendir. Zeheb, ondan Siyer-u Almin-Nubel (XVII, 668)de ylece
nitelendirmektedir: mam, byk ilim adam, eyhul-slm... akl salam, kavray yerinde olduu halde 450 h.
Ylnda 102 yanda iken vefat etti. Allahn rahmeti zerine olsun).
23
bnul-Kayyim, Meseletus-Sem (s. 262). Bu Risaletut-Taberi (s. 32)de bulunan bilgilerin bir zetidir.
24
Kurtubada, Malikilerin en ileri gelen ilim adam idi. Zeheb (XIX, 490)da unlar sylemektedir: mam, byk
ilim adam, uyulan nder, zahid... 520 ylnda vefat etti.

64
kular duruyormu gibi bir hal iindeydiler. Dolaysyla slm devlet otoritelerinin ve onlarn
yetkililerinin bunlar mescid ve benzeri yerlerde bulunmalarn engellemeleri gerekir. Allaha ve
hiret gnne iman eden herhangi bir kimsenin onlarla birlikte bulunmas, btllar zere onlara
yardmc olmas hell deildir. Malikin, afiinin, Ebu Hanifenin, Ahmedin ve mslmanlarn
dier imamlarnn kabul ettii budur.25
Bunlardan birisi de mam Kurtubidir.26 O hareketsizi harekete geiren, gizli duygular
ortaya kartan ve kadnlardan, ikiden ve benzeri haram olup, haraml hususunda ihtilf
edilmeyen eyleri niteleyen arky szkonusu ettikten sonra unlar sylemektedir:
Suflerin bu hususta ortaya koyduklar bidat ise, haraml hususunda gr ayrl
bulunmayan eyler kabilindendir. Ancak ehvan nefis, hayra nispet edilen pekok kimseye
baskn gelmitir. yle ki, onlarn bir ounda delilere ve ocuklara yakr davranlar ortaya
kar. Nihayet bunlar uyumlu hareketlerle ve pepee gelen makta ve figrlerle raksettiler.
Bazlar yzszl o kadar ileri dereceye gtrd ki, bu ileri Allaha yaknlatrc iler ve
salih ameller olarak deerlendirdiler. Bunun stn hallere ulatrdn sylediler. Bu ise hi
phesiz zndkln etkilerinden, hurafecilerin szlerindendir. Allahtan yardmc olmasn
dileriz.27
mam Hafz bnus-Salh28da uzunca cevab bir fetvsnda buna benzer ekilde fetv
vermitir. Bu def ve kaval ile birlikte ark sylemeyi, bununla beraber raks edip slk almay
hell kabul eden, byle bir iin hell olmakla birlikte Allaha yaknlatrc bir amel ve bunun
ibadetlerin en faziletlilerinden olduuna inananlarn hkm hakknda yneltilen bir soruya
cevap olmak zere bu fetvy vermitir.
Merhum bnus-Salh, -burada uygun decek kadaryla fetvsn zetlediimiz
cevabnda- unlar sylemektedir:
Bunlar an yce Allaha iftira etmilerdir. Onlar bu szleriyle inkrc, btnlerin
yolundan gitmi, mslmanlarn icmna muhalefet etmilerdir. Mslmanlarn icmna
muhalefet eden bir kimse hakknda ise yce Allahn u tehdidi szkonusudur: Kim kendisine
doru yol apak belli olduktan sonra peygambere kar gelir, mminlerin yolundan bakasna
uyup giderse onu dnd o yolda brakr ve cehenneme atarz. O ne kt bir dn yeridir!
(en-Nis, 4/115)29
Bunlardan birisi de mam tb (Allahn rahmeti zerine olsun-)dir. 30 O suflere
mntesip olan, bir araya gelip, tek bir ses halinde yksek sesle Allah zikreden, sonra da ark
syleyip, rakseden bir toplulua dair kendisine yneltilen bir soru ile ilgili olarak u cevab
vermitir:
Btn bunlar Raslullah (s.a)n yoluna, ashabnn ve onlara gzel bir ekilde tabi
olanlarn gittikleri yola muhalif, sonradan uydurulmu bidatlerdendir. Allah bununla (bu
aklama ile) kullarndan diledii kimselere fayda ihsan etsin.
Daha sonra verdii bu cevabn baz ehirlere ulamas zerine bu bidatler ile amel

25
Fakih el-Heysemi, Keffur-Rua an stinai Alatis-Sem, s. 50, ez-Zevacir kenarnda-; Kurtubi, (XI, 237-238)
26
nl Muhammed b. Ahmed el-Ensar el-Kurtubi olup, el-Cami li Ahkamil-Kurnn mellifidir. 671 ylnda vefat
etmitir. Birinci satr el-Camide buna yakn ifadelerde (XIV, 54)de yer almaktadr.
27
Allame Alsi, Rhul-Men (XI, 70)
28
mam, byk ilim adam eyhul-slm Takyud-Din, nl Mukaddimetu Ulumil-Hadisin mellifi. Zeheb,
Siyeru Almin-Nubelda unlar sylemektedir:
anda tefsir, hadis ve fkhta... fazilet sahibi kimselerden birisi idi. 643 ylnda vefat etti.
29
Bk. Fetv bnis-Salh (300-301), Dr. Kalcnin tahkiki. bnul-Kayyim ondan setul-Lehfn (I, 228)de
bundan daha geni bir blm iktibas etmitir. Onun iktibasnda bunun bir blm de yer almaktadr.
30
Byk ilim adam, muhakkik, brahim b. Musa el-Lahm Ebu shak el-Grnat olup, son derece stn ve nefis
eserlerin mellifidir. 590 ylnda vefat etmitir.

65
edenlerin bana kyametin koparldn ve bunlarn tarikatlerinin silinip gitmesinden ve bu
yolla ekmek yemelerinin kesileceinden korktuklar iin, bunlar kendi bidatleri lehine istismar
etmek zere dnemin baz alimlerinin fetvlarna sndklarn, tbnin bunlarn bu
fetvlarna cevap vererek, esasen bu fetvlarn aleyhlerine bir delil olduunu genie
akladn szkonusu etmektedir.
Bu hususa dair yaklak otuz sahife kadar (358-388) olduka geni aklamalarda
bulunmaktadr. Daha geni bilgi edinmek isteyenler oraya bakabilirler.
Bundan nce ise bidat ve hev ehlinin dayanak kabul ettikleri birtakm usul ve
dayanaklar da szkonusu etmekte, arkasndan bunlarn btl olduunu, eriate de aykr
olduunu geni ve yeterli bir ekilde aklamaktadr. nemi dolaysyla ben okuyuculara bundan
bir zet sunmay uygun grdm. Dier taraftan usul limleri bizzat kendisinin de syledii gibi,
genie aklamalarda bulunmamlardr. (I, 297) Bu zeti dipnottan takip edebilirsiniz. 31
Bunlardan birisi de byk ilim adam, muhakkik, edip, dahi bnul-Kayyim el-
Cevziyye32dir. O ark, elencelerin ve suflerin semalarnn haram klnmas ile ilgili delil
getirmekte byk kitab: el-Kelmu fi Meseletis-Sem adl eserinde ulalabilecek en ileri
noktaya kadar gitmitir. Kitap, snnet, seleften gelen rivayetler, ilim adamlarnn grlerine
dair aklamalar, bunlar arasnda tercih ve Allahn haram kldn hell kabul edenlerin
grlerini reddetmeye dair delillendirmeyi alabildiine geni tutmutur. Gzel bir husus ta u
ki; o arkya mptel bir kimse ile Kurn okumaya dkn bir kimse arasnda olduka gz
kamatrc ve insana gzel vakit geiren bir karlkl tartma meclisini szkonusu etmitir.
Bu tartma meclisinde bu ii hell kabul eden ve bidati kimselere kar deliller aka
ortadadr. Yce Allahtan ona hayrl mkfat vermesini dileriz. Suf sem reddine dair zl

31
1. Raslullah (s.a)a yalan ihtiv eden ve zayf hadislere gvenmeleri... Zayf hadislerin ise Peygamber (s.a)
tarafndan sylendiine dair zan galip deildir. Dolaysyla bunlara bir hkm isnad etmeye imkn yoktur. Durum
byle olunca ya yalan olduklar bilinen hadisler hakknda ne denilir? (s. 299-300)
2. Maksatlarna uymayan sahih hadisleri reddederek bunlarn akla muhalif olduunu ileri srerler. Kabir azabn,
srat, mizan, hirette Allahn grlmesini ve benzeri hususlar inkr edenler gibi. Bunlarn akla aykr olduunu
ileri srerler. (s. 309)
3. Allahtan ve Raslnden gelenlerin kendisi vastasyla anlalabildii arapa ilmini bilmemekle birlikte, arapa
olan Kurn ve snnet hakknda sz syleme cesaretini gstererek, eriat geride brakp, ilimde derinlemi
olan kimselere muhalefet etmeleri.
4. Apak usul brakp saparak, akllarn eitli tavrlar taknd mtebhata tabi olmaya ynelmeleri. (s. 320)
5. Mutlaklara kayt getiren hkmleri tetkik etmeden, mutlak ifadeleri alp kabul etmek. Tahsis edici buyruklar
var mdr, yok mudur dnmeden umumi buyruklar almak. Ayn ekilde bunun aksini de yaptklar olur. Mesel,
nass mukayyed ise mutlak alnr yahut has ise baka herhangi bir delil olmadan mcerred gr ile umumi kabul
edilir. (s. 329) (a)
6. (s. 334): Delilleri kullanlacaklar yerlerden uzaklatrarak tahrif etmek. Mesel delil herhangi bir menta dair
vrid olmu iken bir baka menta ynlendirilerek her iki mentn ayn olduu vehmini vermekle delilleri tahrife
kalkmak. Bu ise szleri yerlerinden kaydrmak suretiyle yaplan gizli tahriflerdendir. Bundan Allaha snrz.
Byk bir ihtimalle slm kabul ettiini ifade etmekle birlikte szlerin yerlerinden tahrif edilmesini yeren bir
kimse, bu ie ancak kar karya kald bir phe ya da kendisini haktan alkoyacak bir bilgisizlik olmadan
aka snmas. Bununla birlikte o kimsede delilin gerek yerinde kullanlmasn alkoyacak bir hevs da
szkonusu olur. Bu sebeple byle bir kimse bidati olur.
7. (s. 348) eyhlerini tazimde ok ileri derecede giderek sonunda onlar haketmedikleri seviyeye ulatrmalar.
Onlarn arya gitmeyip, orta hallileri, Allahn filandan daha byk hibir velisinin olmadn iddia eder. Bazen
velayet kapsn bu sz eden kii dnda dier mmetin yzne kapatrlar. Bu ise katksz bir btldr... (s. 349):
Orta halli mutedil olanlar ise eyhinin Peygamber (s.a)a eit olduunu ileri srer, ancak ona vahiy gelmediini
ifade eder.
a. Derim ki: Daha sonra mam tib buna dair faydal, ilm birtakm rnekler vermektedir. bnul-Kayyim ise sz
geen bu kanaati ters evirmeyi, suflerin kendi arklarn mubah kabul etmekteki hatalarnn esas kabul
etmektedir. Bunun iin yukarda belirtilen eserine (s. 360) bavurulabilir. Benzeri bir yanllkla ada Gazal
musikiyi mubah kabul etmitir. Bk. es-Snnetun-Nebevyye (s. 70)
32
Bu, vasat bir kimse tarafndan bilinmemesi szkonusu olmayacak kadar mehur bir kimsedir. 751 ylnda vefat
etmitir.

66
aklamalarnda zetle (s. 106-108) unlar sylemektedir:
Bu ekilde byle bir sem haramdr, irkindir. Mslmanlardan hibir kimse onu mbah
grmez. Yznden hay perdesini ve din rtsn syrp atm, Allaha, Raslne, dinine ve
kullarna kar aka irkinleri syler kendisinden bakas onu gzel grmez. Bu gibi hususlar
kapsayan bir semn irkinlii insanlarn ftratnda da yeretmi bulunmaktadr. O kadar ki,
kfirler bile bundan tr mslmanlar ve dinlerini ayplamaktadrlar.
Evet mslmanlarn havass ve slm dini akl ve din hususunda mahrem kadnlar ve
ocuklar hakknda pekok mefsedete sebep olan bu mzik dinlemeden beridir, uzaktr. Byle
bir mzik dinlemek dini ne kadar ifsd etmi, ka snnetin lmne sebep olmu, ka tane
hayszlk ve bidatin canlanmasna sebep olmutur, kimbilir?
ayet bu mzik dinlemenin Kurnn, Kurn ehlinden dinlenmesinin ar grlmesi ve
semalarndan nce Kurn okunduu takdirde uzun gelmesi ve yetleri karsnda kr ve sar
gibi geip gitmeleri dnda hibir ktl olmasayd bile, bu kadar yeterdi. Hatta Kurn
okunmasnda hazr bulunanlarn ou ya da onlardan ou kimse Kurn dinlemez, anlamlarn
doru drst farketmez, Kurn okunduu vakit seslerini ksmazlar bile...

Kitap (Kurn) okundu da balarn ediler, fakat korkudan deil

Bu, dikkat etmeyen ve baka eyle oyalanan kimsenin baemesidir.
arkya gelince sinekler gibi raksettiler
Allaha yemin olsun ki, onlar Allah iin raksetmediler.
Def, zurna ve ark syleyenin bir namesi
Elence ve alg letleriyle bir ibadet, nerde grlmtr?
Kitap ar geldi onlara, grdklerinde
Birtakm emir ve nehiylerle kendilerini snrlandrdn;
Raks ise hafif geldi onlara, arkdan sonra
Ey kendisine benzeyenlere yakan btl!
Ey mmet! Muhammedin dinine kimse hyanet etmedi
Ve kimse ona kar cinayet ileyip ondan usanmad, bu btl baka. 33
zetle byle bir semn kalplerde, ruhlarda ve dinlerde sebep olduu fesatlar
saylamayacak kadar pek oktur.
Bu alimlerden birisi de mfessir, muhakkik lsidir. 34 O bo szleri... (Lukman,
31/6) ayetini olduka uzun bir ekilde tefsir ettikten, bu husustaki rivayetleri ve
mfessirlerin grlerini, bunlarn arknn haramlna delletleri ve bu husustaki fukahnn
grlerini kaydettikten sonra (11/72-73) unlar sylemektedir:
Diyorum ki: Dier slm lkelerinde ve eitli blgelerde sem ve ark bels her
taraf kaplamtr. Mescidler ve baka yerler bu ilerden korunmamaktadr. Hatta erefli zel
vakitlerde, minarelerde ark syleyen arkclar tayin edilmitir. Bunlar ikiyi, meyhaneleri ve
haram saylan daha baka eyleri anlatan muhtevda iirler okurlar. Bununla birlikte bunlara
vakfn gelirinden belli bir pay da ayrlmtr. Bunlara ise temcd ediciler ad verilmektedir.
Mescidlerde bu gibi kimselerin bulunmamas dine aldrszlk olarak saylmaktadr. Bundan
daha da ilerisi suflerin iblislerinin ve azgnlarnn yaptklar ilerdir.
Dier taraftan onlar Allah onlar kahretsin- syledikleri arklarn ve okuduklar
iirlerin ihtiv ettii btl dolays ile kendilerine itiraz edilecek olursa u cevab verirler:
33
Buna dair talik (not) yazan kii: Bunu kimin sylediini bilmiyorum demektedir. Bense bu szlerin bizzat
bnul-Kayyime ait olduunu sanmaktaym. nk onun slbu ve ruhu bu ifadelerde aka grlmektedir.
Ayrca bu iiri baz beyitlerde ksmen farkllk ile ve baz fazlalklarla setul-Lehfnda da zikretmektedir.
34
Byk ilim adam Ebul-Fadl ihabud-Din es-Seyyid Mahmud el-Alsi, Badat mfts olup, pekok eseri
vardr. En mehurlar ve bykleri Rhul-Men adn tayan tefsiridir. 1270 ylnda vefat etmitir.

67
Bizler arap ile ilhi ak, sarholuk ile bu akn baskn gelmesini yahutta Meyye, Leyla ve Sadi
derken mesel en byk sevgili olan yce Allah kastediyoruz, derler. Ancak byle bir anlay
olduka saygszlktr. nk En gzel isimler Allahndr. O halde ona bunlarla dua edin. Onun
isimlerinde erilie sapanlar terkedin... (el-Araf, 7/180) diye buyurulmaktadr.
Daha sonra deerli simalardan birisinden (s. 75) yle dediini nakletmektedir:
Haram klnan mzik dinlemeden birisi de amzdaki suflerin mzik dinlemesidir.
sterse onunla birlikte raks bulunmasn. nk bunun sebep olduu fesadlar saylamayacak
kadar oktur. Onlarn okuduklar iirlerin pek ou okunabilecek en kt trdendir. Bununla
birlikte onlar bu iin Allaha yaknlatrc bir amel olduuna inanr ve bu ii en ok isteyip, arzu
edenlerinin Allahn nimetini en ok arzu eden, azabndan en ok korkan kimseler olduklarn
iddia ederler. Kahretsin Allah onlar! Nasl da iftira ediyorlar?
Bundan nce de (s. 73) el-Izz b. Abdis-Selmdan suflerin semalarn, rakslarn ve el
rpmalarn reddettiini nakletmekte, sonra da onlarn vecdlerini ve ilim adamlarnn vecd
hakkndaki szlerini szkonusu ederek, bundan dolay sorgulanp, sorgulanmayacaklarn
gndeme getirmektedir. Kendisi onlarn bu hallerini reddetmektedir. nk byle bir i
Peygamber (s.a) dneminde yoktu. Daha sonra minarelerde sylenen ve temcd diye
adlandrlan nameli iirlere dnmekte ve bunun mnker olduunu ifade etmektedir.
Arkasndan alg letlerinin haramln ifade eden hadisleri zikretmektedir. Bunlardan
birisi de Buharnin rivayet ettii hadistir. Daha sonra bu gibi ilerden herhangi birisinin
yapld bir mecliste oturmann hkmn ve bu hususta ilim adamlarnn szlerini kaydederek
(s. 79)da unlar sylemektedir:
Dier taraftan sen eer bunlardan herhangi bir ksm ile snanarak kar karya
kalacak olursan, sufler arasndan herhangi bir ilm deeri bulunmayan kimselerin inandklar
gibi, byle bir ii yapmann ya da dinlemenin Allaha yaknlatrc bir i olduuna inanmayasn.
Eer durum onlarn dedikleri gibi olsayd, Peygamberler bu ii yapmay ihmal etmez ve
kendilerine uyanlara bunu emretmekten geri kalmazlard. Ancak hibir peygamberden byle bir
ey nakledilmi deildir. Semadan indirilen herhangi bir kitap da buna iaret etmemitir. Yce
Allah: Bugn sizin iin dininizi tamamladm. (el-Mide, 5/3) diye buyurmaktadr. Eer
elendirici lehiv aletlerini almak yahut dinlemek dinin bir parasn tekil etse ve lemlerin
Rabbine yaknlatrc olsalard, elbetteki Peygamber (s.a) bunu aklar ve mmetine en
mkemmel ekilde izah ederdi. Peygamber (s.a) da yle buyurmutur: Nefsim elinde olana
yemin ederim ki, sizi cennete yaknlatracak ve cehennemden uzaklatracak her ne varsa
mutlaka onu size emrettim ve sizi cehenneme yaklatracak, cennetten uzaklatracak her ne
varsa mutlaka onu size yasakladm.35
Suf mzik dinlemeyi red ve onun bidat ve dallet olduunu aklamaya dair ilim
adamlarnn bizim iin mmkn olan grlerini naklettik. nceden de kitap ve snnet ile
arknn haram olduunu tespit ettik. Daha nceki fasllarda eyhul-slm bn Teymiye gibi
dier ilim adamlarnn grleri de gemi bulunmaktadr.
Burada bu vesile ile okuyuculara benimle mukallid bir ilim talebesi arasnda u lanetli
arklar ile ilgili meydana gelen bir tartmay nakletmeden geemiyorum. Byle bir tartma
yaklak yarm asr nce cereyan etmiti. Ben o srada Dmaktaki dkkanmda saat tamir
etmekteydim. renci bir mteri bana geldi. Banda Suriyede bilinen ssl abn trnden
bir sark vard. Koltuu altndaki byke bir zarf dikkatimi ekti. O zarfta o dnemde bilinen
gramafon plaklar olduunu zannettim. Ne olduunu sorunca, tahmin ettiim zere bana cevap
verdi. Ben hayretle kendisine: Sen arkc msn? dedim. Hayr dedi fakat ark dinlerim. Ben:
Peki drt imamn haram olduunu gr birliiyle ifade ettiklerini bilmiyor musun? dedim. O:
35
Derim ki: Silsiletul-Ahadsis-Sahiha, 1803de kaynaklar gsterilmitir.

68
Fakat ben iyi bir niyetle bu ii yapyorum, dedi. Bu nasl olur? diye sordum. u cevab verdi:
Ben elimde tesbih olduu halde oturur Allah tesbih ve zikir ederim. Bu arada Um Kulsmun
arklarn da dinlerim. Onun o tatl sesiyle cennette hurul-nin seslerini hatrlarm.
Bu szlerine olabildiince tepki gsterdim. u anda bundan sonra ona neler sylediimi
hatrlamyorum. Fakat yaklak bir hafta sonra tamir edilmi saatini almak zere geri
dndnde kendisinden daha gl bir ilim talebesini de getirdi. Bu kii Rbtatul-Ulem
cemiyetine mensup tannm birisi idi. Arkadan destekleyerek konu ile ilgili aklamalarda
bulundu ve gzel niyeti dolaysyla mazur olmas gerektiini syledi. Ben de ona insan Allaha
yaknlatrmas yle dursun, iyi niyetin haram hell klamayacan syledim. Mesel bir
mslman cennet arabn hatrlamak iddiasyla arap imeyi hell kabul ederse bu kanaati
hakknda ne dersin? Ayn ey zina iin de sylenebilir. Allahtan kork ve sakn, Allahn haram
kldklarn hell kabul etme! Hatta en basit bir hile ile Allaha yaknlamaya onu vesile gibi
gstermek kapsn insanlarn nnde ama, dedim. Bunun zerine adam syleyecek bir ey
bulamad.
te bu, suf arklarn (semn) etkisine dair bir misaldir.
Ben okuyuculara niye uzak bir misal gsteriyorum ki? te slm davetilerindendir
diye n kazanm ve bundan dolay uluslar aras byk bir slm dl kendisine verilmi olan
Gazal hocaefendi, sz geen arky Um Kulsm ve Feyruz sylese dahi- mubah kabul
etmektedir. rencilerden birisi Um Kulsmun bir arksn dinlemesini tepki ile karlad.
Zannederim o srada Um Kulsm:
Karanlk denilen ey nerdedir?
Ey gece yoldam nerde? arksn sylyordu. rencinin bu itirazna Gazal
hocaefendi: Ben baka bir ey kastediyorum. (s. 75 es-Snne en-Nebevyye) diye cevap
vermiti. O da bununla iyi niyetini kastetmiti.
Daha nce (s. 70): Ameller ancak niyetler iledir hadisini de yersiz bir ekilde delil
kullanmt. Bu da onun snnet fkhn bilmeyiinin pekok delillerinden birisidir. nk hadisin
anlam:
Salih ameller ancak salih niyetler iledir eklindedir ki; hadisin tamam zaten buna
bylece dellet etmektedir.36 Ve bu en basit bir dnce ile aka anlalacak bir husustur
fakat Allahn nur vermedii kimse iin hibir nur bulunmaz. (en-Nr, 24/40)
Son olarak unlar sylemek istiyorum: Eer suf ark ve semn onlardan herhangi bir
kimsenin: ark dinlemek alt ya da yedi bakmdan Kurn dinlemekten mrid iin daha
faydaldr. Demesinden baka hibir ktl bulunmasayd, bu bile yeterdi.
Ben bu sz bnul-Kayyimin Meseletus-Sem adl eserinde okuyunca mslman bir
kimsenin byle bir sz syleyebileceini kabul edemedim. Ben bunu Gazalnin, hyau Ulumid-
Din adl eserinde (2/298) ve mrid kayd bulunmadan. Maalesef- mutlak bir ifade halinde
grnceye kadar kabul edemedim. Ayrca o bunu kendi kendisine sorduu bir soru ya da bir
itiraz ile pekitirmektedir, z de udur:
Yce Allahn kelm kesinlikle arkdan daha faziletli olduuna gre, ne diye onlar
Kurn okuyan bir kimsenin etrafnda toplanmyorlar? O bu itiraza ylece cevap vermektedir:
unu bil ki, ark Kurna gre vecdi yedi adan daha fazla harekete geirir...
Daha sonra bunu iki sahifeden daha uzunca aklamaktadr. Aratrc bir kimse afii
fukahsnn byklerinden bir fakihin byle bir sz nasl syleyeceine hayret eder. Hatta
sayg duyduumuz kimseler onun hakknda Huccetul-slm adn vermilerdir. Bununla
birlikte bu husustaki aklamalar olduka tutarszdr. Bu aklamalarnda ilim ve fkh namna
bir ey gremezsiniz. u szlerinden bu aka anlalmaktadr:
36
Bk. Hafz bn Receb, Camiul-Ulumi vel-Hikem(s.5) Fethul-Br(1/13)

69
 Altnc ekil: arkc bazen dinleyicinin haline uymayan bir beyit syleyebilir. Dinleyici
bundan holanmad iin bunu sylememesini ve baka bir ey sylemesini ister. nk her
sz, her hale uygun dmez. Eer bu dinleyiciler Kurn okuyann etrafnda davetlerde
toplanacak olurlarsa belki Kurn okuyan onlarn haline uymayan bir ayet okuyabilir. nk
Kurn deiik hallerine ramen btn insanlara bir ifadr... O halde okunan Kurnn hale
uygun dmemesinden ve kiinin ondan holanmayacandan emin olunamaz. Yce Allahn
kelamndan karsna duramayaca bir sebep dolaysyla holanmamak gibi bir tehlikeye maruz
kalr... airin szne gelince, onun maksada uymayan bir ekilde deerlendirilmesi mmkndr...
Yce Allahn kelamnn ise byle bir ie kar korunmas ve ona sayg duyulmas icab eder. te
eyhlerin Kurn dinlemeyi brakp, ark dinlemeye ynelmelerinin gerekeleri hakknda
hatrmza gelenler bunlardr.
Derim ki: Subhanallah, i bu noktaya kadar varm! Musibet alabildiine ilerlemi
bulunuyor. Eskiden daha nce bnul-Kayyimden naklettiimize gre bu, mridlere mnhasr
iken, bir de baktk ki Gazal bu halin eyhlerde de sz konusu olduunu aka ifade etmekte
ve anlatlmas bile reddedilmesine ihtiya brakmayacak bu gevezece gerekelerle onlar
savunmaya kalkmaktadr. Allahtan yardm dileriz.
Bizzat Gazal Kurn- Kerimin hallerinin deiikliine ramen btn insanlar iin ifa
olduunu aka belirttiine gre, suflerin Kurn dinlemekten yz evirmelerini kendisi
sebebiyle uygun bulduu o vecd bizi ne ilgilendirir? O vecd ki, onun en gzel halinde kii mesel
hapurmak gibi iradesine hakim olamaz. En kts ise riyakrlk ve mnafklk olur. Peki
bunlarn Kurn- Kerimdeki u buyrua kar durumlar nedir: De ki: O, iman edenler iin bir
hidyet ve bir ifadr. man etmeyenlerin ise kulaklarnda bir arlk vardr ve o onlar iin bir
krlktr. (Fussilet, 41/44)
Allah bnul-Kayyime rahmet ihsan eylesin, ona hayr mkfatlar versin. O bu eytan
mzik dinlemenin zararlarn ok iyi biliyordu. Bunun Kurn dinlemekten pek ok ynden farkl
olduunu aka ortaya koymu ve bunu gerekten birok ilmi blmde, faydal fkh
aratrmalarla gstermi, bu mzik dinlemye smsk yapanlarn haktan alabildiine uzak bir
sapklk ierisinde olduklarn daha nce kaydettiimiz Meseletus-Sema ile yine buna benzer
aklamalaryla setul-Lehfn adl eserlerinde ortaya koymu; onlar hakknda eitli
kasideler yazm, bu kasidelerinde doru, alabildiine incelikli bir ekilde onlar anlatmtr.
Bunlardan birisi 133 beyiti bulur. Bu kaside setul-Lehfnda (1/232) yer almakta olup, baz
beyitleri unlardr:

Hakikatleri, eriatleri braktlar da

Cahillerin, sapklarn zahir grnlerine uydular
Tartmay zafer, hayszca lafzlar atafat
Kabul ettiler de; anszn baskn yaparcasna hcum ettiler.
Allahn kitabn attlar arkalarna
Yolcu bir kimsenin arttrd lokmay atarcasna
Mzik dinlemeyi hevlarna binek kldlar
Ve ar giderek hakknda her imknsz eyi sylediler:
O itaattir, o kurbettir, o snnettir, dediler
Doru sylediler; fakat o saptrc eyhe doru byledir.
Eskiden beri hile ile onlar avlayan bir eyh.
Nihayet onlar hilebazn arsn kabul ettiler.
Onun hatrna Kurn, haberleri, rivayetleri terkettiler
nk btn bunlar onlarn sapklklarnn tandr

70
 iiri sem ile dinlemeyi gen iin daha faydal buldular
Yedi bakmdan byle olduunu sylediler
Allaha yemin ederim, dman onlar gibilerine kar
Byle bir zafer kazanm deildir
Vah kaybolan emellere!..

slm Marlar Hakknda Birka Sz:

Teann ile sylenmesi caiz olan ile caiz olmayan iir, bayram ve dnde kadnlarn def
almalar dnda btn alg letlerinin haram olduu da aka anlalmtr. Bu son blmden
de yce Allaha ancak Allahn eriat olarak ter buyurduu yollarla yaknlamann caiz olduu
anlalm bulunmaktadr. Peki Allahn haram kld bir hususla ona yaknlamak nasl caiz
olabilir? te bundan dolay ilim adamlar, suflerin arklarn haram grm, bunu hell kabul
edenlere kar iddetli tepki gstermilerdir. Okuyucu bu gl esaslar hatrnda tutacak
olursa, ok ak bir ekilde suflerin arklar ile dini marlar arasnda hkm itibariyle
herhangi bir fark olmadn anlar.
Hatta bunda bir baka musibet dahi szkonusu olabilir. O da udur: Bunlar bazen
hayszca arklar gibi bestelenebilir, dinleyenleri neelendiren, onlar oynatan ve mutedil
hallerinin dna kartan, dou ya da bat musiki ilkelerine gre bestelenebilir. Bu durumda
maksat beste ve neelenmek olur. Bizatihi marn kendisi deil. Bu ise yeni bir aykr
davrantr. Bu yeni aykr davran ise kfirlere ve hayszlara benzemeye almaktr.
Bunun arkasndan bir muhalif hareket daha ortaya kabilir. O da Kurndan yz
evirmek ve ondan uzak kalmak hususunda bunlara benzemektir. O vakit bunlar Peygamber
(s.a)n yce Allahn u buyruunda olduu gibi Allaha arzettii ikyetinin genel erevesi
ierisine girerler: Rasl: Ya Rab gerekten benim kavmim bu Kurn terketti dedi. (el-
Furkan, 25/30)
Ben unu ok iyi hatrlyorum. Buraya (Ammana) (-hicretimden iki sene nce-) Dmakta
iken mslman genlerden birisi manas itibariyle ktl olmayan birtakm marlar nameli
olarak sylemeye balad. Bunu yapmaktan maksad Busiri ve bakalarnn kasideleri trnden
sufi arklara alternatif koymakt. Bunu bir kasete kaydetmiti. Aradan ksa bir zaman
gemeden onunla beraber def de ald. Sonra bunu iin banda dnlerde defin caiz oluu
esasna binaen dnlerde kullandlar. Daha sonra bu kaset yayld, ondan baka nshalar
oaltld. Pek ok evde yaygn bir ekilde dinlendi. Mnasebetli, mnasebetsiz, gece-gndz o
kaseti dinlemeye koyuldular. Bu onlarn tesellisi ve itiyatlar haline geldi. Bunun tek sebebi
hevnn galip gelmesi ve eytann tuzaklarn bilmemektir. eytan onlar Kurn incelemek bir
tarafa dinlemekte, ona nem vermekten bile alkoydu ve yet-i kerimede belirtildii zere
Kurn onlar tarafndan terkedildi. Hafz bn Kesir, Tefsirinde (3/317) unlar sylemektedir:
Yce Allah, Rasl ve nebisi Muhammed (s.a)n yle dediini bize bildirmektedir: Ya
Rab! Gerekten benim kavmim bu Kurn terketti. (el-Furkan, 25/30) nk mrikler
Kurn dinlemiyor ve ona kulak vermiyorlard. Yce Allahn u buyruunda belirtildii gibi:
Kfir olanlar dediler ki: Bu Kurn dinlemeyin ve o okunurken anlamsz sesler karn. Belki
baskn karsnz, (Fussilet, 41/26) O bakmdan Kurn onlara okunduu vakit geliigzel oka
konuur ve baka hususlar dillerine dolarlard ki Kurn dinlemesinler. te bu da Kurn
terketmenin, ona iman terketmenin bir parasdr. Onu tasdik etmeyi terketmek de onu
terketmenin bir eklidir. Onun zerinde dnmeyi, onu iyice anlamay terk de onu terketmek

71
ekillerinden birisidir. Gereince amel etmeyi, emirlerine uyup yasaklarndan saknmay
terketmek de onu terketmenin bir eklidir. Kurn brakp iire yahut herhangi bir sze yahut
arkya yahut elenceye yahut bir sze ya da onun dndaki bir kaynaktan alnm herhangi bir
yola ynelmek de onu terketmek ekillerindendir. Kerim, ltuflar pek bol, diledii hereye
kadir olan yce Allahtan, kendisini gazaplandran eylerden bizleri kurtarmasn, onu raz
edecek, kitabn belleyip, hfzetmek, onu iyice anlamak, gece gndz sevip raz olaca ekilde
gereince amel etmeyi myesser klmasn nyas ederiz. phesiz ki O kerimdir, ok
balaycdr. Elbaniden alnt bitti. Allah ona rahmet eylesin.

eyhul slam el Ensarinin bu konuda Fetvalar

Sufilerin ok itibar ettii, arani, Heytemi, Alai, Haskefi, Ramli, Hatib irbini, Gazzi
ve daha bir ok alimin stad, Hafz bni Hacer, bni Receb, Bulkini, Zerkei, bni Hmam,
Gamri, Nveyri, Mnavi gibi mehur alimlerin tilmizi olan, ayn zamanda Suyutinin de stad
olan eyhulislam Ebu Yahya Zekeriya Bin Muhammed el Ensari, fetvalarn ihtiva eden eseri; el
lam vel htimamda der ki;
Soruldu; Sema haram mdr?
Cevap; sema iki eittir; birincisi; Kuran, hadis, manzum veya nesir gzel szler
dinlemek gibi, gzel olan sema. Nitekim vecd ve gaybet bununla hasl olur. Rivayete gre bir
sufi, okuyucunun; Ey tatmin olmu nefs! Dn Rabbine!(Fecr 27) ayetini okuduunu duyunca
bu ayeti tekrar edip durmu ve demi ki; ka defadr dn diyorum dnmyorsun bunun
zerine byk bir lk atp ruhunu teslim etmi. te byle sema caiz, hatta mstehaptr.
zellikle ahiret ilerini hatrlamaya sebep olursa.
Allah Tealann kavli buna iaret ediyor; Sz dinleyip ona en gzel ekilde uyan
kullarm mjdele! yani; kii, gzel sz ve kt sz dinleyen topluluk ile oturursa, gzeli
syler ve kty terk eder. Bu, ayetin birinci izahdr. kincisi; Sz yani; Kuran dinleyip ona
en gzel ekilde uyanlar; yani helalini yapan, haramndan saknan demektir. ncs; Sz,
yani Kuran dinleyip ona en gzel ekilde uyan, yani; aff tercih eden demektir. Zira Kuranda
ksas da vardr, affetmek de. Af bu ikisinin en gzelidir...
kinci tr sema; u zamanda yaygn olan ve yukarda anlatlan ile alakas olmayan, haram
ve yakksz eyler ieren, heybet ve vakar gideren semadr ki, tembellikten zevk alan,
cahilliin kendilerine galip geldii, dinlerini oyun ve elence edinen topluluun ileridir.
Gaflet ve ark ile vakitlerini harcarlar, haram olan mzik ve semaya balanrlar,
tabiatn reddettii eyler dinlerler. Onlar elence ile ve mzik ile bilinip arlrlar.
Yediklerinin ou haram ve phelidir. Tka basa midelerini doldururlar. Sonra onlar onlar
harekete getirmek zere, birileri kadnlar vasfeden iirler dzer.
te o zaman byklerle kkler birbirine karr, kimi el rpar, kimi ayaklar zerinde
rakseder, kimi coar, kimi kolunu sallar, hayvanlar gibi dnerek yrr, kimi eek sesi gibi bir
sesle anrr, inler. ayet orada gzel bir kadn veya tysz bir gen olsa, ounluu asi
eytanlara dner, ona balanr ve vecde gelirler. Hatta mutasavvflarn ou bunun mendup
olduuna inanyor. cma ile bu bozukluktur, alimlerden hi biri bunu sylememitir.
Bilakis Kitap, snnet ve imamlarn szleri bunlarn haram olduunu ortaya koymaktadr.
Herkesin bu haramlar ortadan kaldrmak iin almas vacibdir. 160
Soruldu; Allah zikretmek iin toplanm olan cemaat, deriden yaplm bir
(enstrumana) deynekle vuruyor, bazs raksediyor, bazs vecde gelmeye alyor. Bu haram

160
eyhulislam el Ensari el lam vel htimam(s.490 v.d.)

72
mdr? Onlardan biri, hal galebesi ile istek d olarak raksetmeye balasa bu caiz midir? Bu
haram semaya dahil midir? Ve orada bulunmak haram olur mu?
Cevap; mcerred olarak raks ve deri zerine deynekle vurmak haram deil, irkin bir
bidattir. Bununla ancak akl eksikler megul olur. htiyar olmadan hal galebesi ile raks etmek,
haram olan raksa girmez. ayet haram arzular veya haram olan mzik beraberinde olursa, icma
ile bu, haramdr. Haram sema toplantlarna katlmak, orada bulunmak da haramdr. 161
Ebu Muaz Seyfullah Erdomu

5. BLM:

PEYGAMBERLER KABRLERNDE HAYAT SAHBDR

Telif; mam Celaleddin es Suyuti

Terceme ve dipnotlar; Seyfullah Erdomu

Mtercimin Takdimi

phesiz Hamd, Allah iindir. O'na hamd eder, O'ndan hidayet ve balanma dileriz. Nefislerimizin
errinden, kt amellerimizden Allah Teala'ya snrz. phesiz Allah'n hidayet eylediini saptracak,
O'nun saptrdn da hidayete ulatracak yoktur. Allah'tan baka lah olmadna, O'nun birliine ve
orta olmadna, Muhammed (Sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem)'in O'nun kulu ve Rasul olduuna ehadet
ederim.

Bundan sonra;

Muhakkak ki; szlerin en dorusu Allah'n Kitab, yollarn en hayrls Muhammed Sallallahu aleyhi ve
sellem'in yoludur. lerin erlisi sonradan ortaya karlanlardr. Her sonradan kan ey; bid'at, her
bid'at; dalalet (sapklk) ve her dalalet de atetedir.

Elinizdeki bu eserin 6. ve 7. blmleri, Allah'n ilimde byk payelere eritirdii, mam Abdurrahman
Celaleddin Suyuti Aleyhi Rahmetl Bari hazretlerinin, Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem'in
Berzah hayat ve uyank iken O'nunla grmenin imkan hakknda yazd iki risalesinin tercmesidir.

nemli grdmz bu meselede yazlm en gzel eserlerin, mam Suyuti'ye ait bu iki risale
olduunu dndmzden, bunlar terceme etmeye gayret ettik ve ierisinde geen hadisleri de,
dipnotlarda yerlerini gstermek suretiyle tahric ettik.

Tercmeye esas aldmz nsha, mellifin el Havi Lil Fetavi adl eserinin 2. cildinde yer alan "nbaul
Ezkiya Bi Hayatil Enbiya" ve "Tenvirul Halek Fi mkan R'yetin Nebiyyu vel Melek" adl iki risalesidir.
Yalnz tercemeye gemeden nce baz hususlar belirtmek gerekiyor;

161
El lam vel htimam(s.492-493)

73
 Enes Radyallahu anhden rivayet edilen ve isnad ok zayf olan bir hadiste; Beni ryasnda gren
cehenneme girmez162 buyruluyor.

Nablusi naklediyor; bni Sirin radyallahu anhden sahih olarak rivayet edilmitir ki, Peygamber
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemi grme ryas, bni Sirine anlatld zaman, O; Ryada grdn zat
bana anlat derdi. Eer rya sahibi o zat, bni Sirinin bilmedii ve Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi
ve sellemin hilyesine muhalif grlen bir ekilde anlatrsa, bni Sirin radyallahu anh, rya sahibine; Sen
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi grmemisin diye cevap verirdi. 163

bni Arabi ve dier baz ulema; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi bilinen sfatlar zere
grmek, bizzat Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi grmektir. Baka ekil zere grmek ise, Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellemin misalini idrak etmektir. Dediler.164

Kad Iyaz; Bir kimse, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi hayatndaki suretinde grrse, ryas
dorudur. Bilinen sfatlarndan baka ekilde grrse onun ryas tevile muhtacdr. Dedi. mam Nevevi
ise; Kad Iyazn bu sz zayftr. Bilakis, doru olan; ryay gren, her iki surette de Rasulullah sallallahu
aleyhi ve sellemi hakikaten grmtr. Dedi.165

Ali Bin Ebi Talib Radyallahu anh buyurur ki; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi ryasnda gzel
surette grenin Eer layk olmayan surette grrse, o kimsenin fitneye duar olacana tevil edilir. mam
Bedrddin el Ayni de; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, ryada bir kimseye bir emir verirse, o emir,
hayatnda bildirilmi eriata muvafksa kabul edilir, deilse reddedilir. 166 Der.

mam Kurtubi, ryada Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin zatnn hakikaten grlmesini iddetle
inkar etmi, ve demitir ki; Ryay hakikate iltizam eden ve diline dolayan mecnundur. Eer rya hakikat
olarak kabul edilirse, herkesin peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi baka bir surette deil, son
nefesindeki suretinde grmesi lazm geldii gibi, iki kimsenin ayn anda Rasulullah sallallahu aleyhi ve
sellemi grememeleri lazm gelir. phesiz mam Kurtubi, ryann zatla deil, sfatla ilgili olduunu
ispatlamtr. Tasavvuf ehlinin selefi de, her ne kadar lafzlar farkl ise de, bu mevzuda muvafakat ederek;
bu yle bir mizandr ki, ona dikkat etmek vaciptir demilerdir.167

eyhulislam bni Teymiye Kuddise srruh der ki; Baz kimseler iin bazen yakaza halinde de, uyuyan
kimse iin ryada grlen eylere benzer bir grme hali hasl olabilir. Bu kii kalbi ile uyuyan kimsenin
grdnn aynsn grr ve ona , kalbiyle mahede ettii bir takm hakikatler tecelli eder. Btn bunlar
da dnyada iken vuku bulur.

Bazen kalbiyle mahede ettii ey, kiiye stn gelir, onu tamamen sarar ve o eyi btn organlar
ile alglar; kii de o eyi bizzat gzleri ile grdn zanneder. Bu hal uyanncaya kadar devam eder;
uyannca bunun bir rya olduunu anlar. Ama bazen de kii, uykuda grdklerinin rya olduunu bilebilir.

te byle abidlerden kendisi iin kalbi bir mahede meydana gelmi, bu mahede kendisini
tamamen kaplam ve onun duygularyla idrak etmesini ortadan kaldrm kimseler vardr. Byle bir
162
bni Asakir(23/385) Nablusi Tatirul Enam(s.662) Zehebi Mizanul tidal(3/233) bni Hacer Lisanul Mizan(3/45)
Kenzul Ummal(41487) bni Adiy Kamil(3/387) snadnda Said Bin Meyseretl Bekri vardr ki zayftr!
163
Nablusi Tatirul Enam(s.663) Bkz.: Buhari(6/2567)
164
Nablusi Tatirul Enam(s.663)
165
Nevevi elMinhac Bierhi Sahihu Mslim Bin Haccac(15/25) Suyuti Dibac(5/286) Nablusi Tatirul Enam(s.663)
Feyzul Kadir(6/131)
166
Ayni Umdetul Kari(1/295) Kastalani(10/133) Feyzl Kadir(6/121) Nakul Fsus(s.122) smail Hakk etin
nsan ve Vazifesi(s.46)
167
Mnavi Feyzul Kadir(6/129) eyh Alauddin erhu Fetavay Nevevi(s.342)

74
durumda bu abid kalbi mahedesini bizzat gz ile grme ii zanneder, ama bu konuda yanlg
iindedir168

unu da belirtelim ki; mam Rabbani, peygamberler dndakilerin ryalarna ve keiflerine mutlaka
eytann mdahalesi olduunu belirtmitir. Ebu Sleyman ed Darani; Kalbime gelen ilhamlar iki adil ahide
arzederim, kabul ederlerse alr, etmezlerse reddederim. O iki adil ahid Allahn Kitab ve Rasulnn
snnetidir.169 Demitir. Ehl-i Snnet indinde Rya ve keifler delil deildir. Bu mam atbi gibi usul
alimleri tarafndan belirtilmitir.170 Kitap ve Snnete uygun olanlar da ancak o ryay greni balar. mam
arani de Tenbihul Muterrinde byle demitir171.

Allah'n dilemesi ile, ayr bir hayatla diri olan Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem'in biz llere
efaatini dileriz.
Seyfullah Erdomu
ubuk/Ankara

nbaul Ezkiya Bi Hayatil Enbiya

(Peygamberlerin Hayat Hakknda Ho Kokulu Haberler)

Telif: mam Suyuti (Rahmetullahi Aleyh)

Hamd, Allaha mahsustur. Selam, Onun seilmi kullarnn zerine olsun. Bize u sual soruldu;

Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem kabrinde diridir. Onun yle buyurduu varid
olmutur;

**
1- Her hangi bir kimse bana selam verirse, Allah Teala, onun selamn cevaplayncaya kadar ruhumu
bana dndrr.172

Bunun zahiri, Onun ruhunun baz vakitlerde ayrldn gsterir. u halde, Onun (sallallahu aleyhi ve
sellem) kabrinde diri oluu ile, ruhunun baz vakitler kendisinden ayrlmas, nasl izah edilebilir?

Bu gzel bir sualdir. yi bir bak, gzelce dnme gerektiren bir sorudur.
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin ve dier peygamberlerin kabirlerinde diri oluuna dair,
indimizde kesin bir ilim, tevatre ulam haberlerden deliller vardr. Beyhaki, Peygamberlerin (aleyhims
salatu ves selam) kabirlerinde diri olmas ile ilgili bir cz telif etmitir.

2- Bu konudaki delillerden biri, Mslimin Enes radyallahu anhden merfuan rivayetidir;

**

168
eyhul slam bni Teymiye Mecmuul Fetava(3/333)
169
Kueyri Risalesi(s.43)
170
atbi Muvafakat(2/267-70)
171
Tenbihul Muterrin(s.25)
172
hasendir. Ebu Davud(2041) Ahmed(2/527) Beyhaki(5/245) Taberani Evsat(3/262, 9/130) Beyhaki uabul
man(2/217, 3/491) Mecmauz Zevaid(10/162) Fethul Bari(6/488) Feyzul Kadir(5/467) Zrkani erhul
Muvatta(4/357) Tergib ve Terhib(2/326) Neyll Evtar(5/180) bni Cevzi Safvetus Safve(1/233) Keful Hafa(2/253)
Mikat(925) Beyhaki Hayatul Enbiya(no;15) Elbani Sahihul Cami(5679) Sahiha(2266)

75
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, sra gecesi, Musa aleyhis selama uradnda, o, kabrinde
namaz klyordu.173

3- Ebu Nuaym, Hilyede bni Abbas radyallahu anhumadan rivayet ediyor;

* *
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, Musa aleyhis selamn kabrine uradnda, o,
orada namaz klyordu174
4- Ebu Yala, Msnedinde ve Beyhaki, Hayatl Enbiyada, Enes radyallahu anhden rivayet
ediyorlar;

**
Peygamberler kabirlerinde diridirler ve namaz klarlar 175

5- Ebu Nuaym, Hilyede, Yusuf Bin Atiyyeden rivayet ediyor; Sabit el Bnaniden iittim, O,
Humeyd et Tavile dedi ki; Peygamberler dnda bir kimsenin kabrinde namaz kld sana ulat m? dedi
ki; hayr176

6- Ebu Davud ve Beyhaki, Evs Bin Evs es Sakafiden rivayet ediyorlar;

*

*

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Cuma gn, en faziletli gnlerinizdendir. O gnde
bana oka salat ediniz. Zira salatlarnz bana arz edilir. Dediler ki; Cesedin toprak olmuken, salatlarmz
sana nasl arz edilir? Buyurdu ki; phesiz Allah Teala yeryzne peygamberlerin cesetlerini yemeyi
haram klmtr.177

7- Beyhaki, Kitabul manda ve Asbahani, Tergibde, Ebu Hreyre radyallahu anhden rivayet
ediyorlar;

**

173
Mslim(4/1845) bni Hibban(1/241,242,244) Nesai(3/215,216) Ahmed(3/120,148,248,5/59,365) Ebu
Yala(6/71,7/117,126) bni Ebi eybe(7/335) Abdurrazzak(3/577) Taberani Msnedi amiyyin(2/420) Abd Bin
Humeyd(1/362) bni Ebi Asm Zhd(s.74) Deylemi(6529) Hilye(6/253) Tarihu Crcan(1/273) Darekutni lel(7/262)
bni Adiy(5/38) bni Kesir Tefsir(3/6) Beyhaki Hayatul Enbiya(s.78 no;6)
174
isnad zayftr. Ebu Nuaym Hilye(3/352) Taberani(11/111) Mecmauz Zevaid(8/205)
175
sahihtir. Ebu Yala(6/147) Beyhaki Hayatul Enbiya(s.70,72 no;1,2) Deylemi(403) Mecmauz Zevaid(8/211)
Fethul Bari(6/487) Zrkani erhul Muvatta(4/357) Feyzul Kadir(3/184) Suyuti Zehrur Ruba(4/110) Zehebi
Mizan(2/200,270) bni Hacer Lisan(2/175,246) bni Adiy(2/327) Heysemi Maksadu Ali(1239) Bezzar(256) Temam
Fevaid(56) bni Asakir(4/285) Metalibu Aliye(3452) Ebu Nuaym Ahbaru Esbehan(2/83) Elbani Sahiha(621)
Elbani Daife(202) Sindi Haiyetu Alen Nesai(3/91) Neylul Evtar(3/305)
176
Ebu Nuaym Hilye(2/319)
177
sahih. Ebu Davud(1531) Beyhaki Hayatul Enbiya(s.88 no;10) bni Mace(1085) Darimi(1/445) Nesai(3/75)
Bezzar(8/411) bni Ebi eybe(2/253) bni Ebi Asm el Ahadu vel Mesani(3/217) Taberani(1/216) Ahmed(4/8)
Hakim(1/278) bni Hibban(2/132) bni Huzeyme(3/118) Huseyni el Beyan(1/177) Fethul Bari(6/488) Hakiym
Tirmizi Nevadir(4/110) bni Mlakkin Tuhfetul Muhtac(1/524) Telhisul Habir(2/72) Neyll Evtar(3/304) Fadlu
Saltun Alen Nebi(s.37) Sahihul Cami(2212)

76
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Kim kabrimin yannda bana salat ederse onu
iitirim, kim de uzaktan bana salat okursa, o bana tebli edilir. 178
Mtercimin Notu;
bni Hacer, Ebu eyhin Savabndan bunu nakletti ve isnad ceyyiddir dedi. 179 Ebu eyhin isnad
yle; Abdurrahman Bin Ahmed el Arec Hasen Bin es Sabbah Ebu Muaviye Ame Ebu Salih Ebu
Hreyre radyallahu anh. Merfuan;
Kim kabrimin yannda bana salat getirirse, onu bana tebli etmek zere bir melek gnderilir,
onun dnya ve Ahiret ii grlr. Ben kyamet gnnde onun iin ahit ve efaati olurum.

Elbani der ki; Bu senedde elArec dndaki btn ravileri maruf ve gvenilirdir. Zahir u ki, el
Arac; Kad Abdurrahman Bin Ahmed et Taberidir. Ebu eyh, ondan iki hadis yazm 180, cerh ve tadil
olarak bir ey zikretmemitir. O mechuldr(!) bni Hacer Fethul Baride senedi ceyyiddir der. Makbul
deildir(!) 181

Elbaninin, bni Hacerin senedi ceyyiddir demesinden sonra, makbul deil demesi hezeyandr.
nk bir hadis senedi hakknda ceyyid tabiri kullanlyorsa bu, hadisin sahih olduu manasna gelir. 182 bni
Teymiye de bu hadis hakknda; leyyin demitir183 ki, hadisin hasen olduu manasna gelir.

Elbaninin ikinci vehmi, Ebu Salih Abdurrahman Bin Ahmed el Arecin Kad Abdurrahman olduunu
zannetmesidir. Ebu eyh, onun tercemesini Abdurrahman Bin Ahmed ez Zuhri maddesinde verir ve
Knyesinin Ebu Salih olduunu, h.300 ylnda vefat ettiini kaydeder. Ondan rivayeti vardr 184, Ebu
Nuaym da Hilyede Ebu Ahmed Muhammed Bin Ahmed Bin brahim tarikiyle ve Ahbaru sbehanda Ondan
rivayet etmitir.185 Ayrca Ebu Tahir es Silefinin Mucemus Seferdeki rivayetine gre, el Hasen Bin
Abdullah Bin Said en Nahvi de Ebu Salihten rivayette bulunmutur. 186 Bu da onun mechul olmadn
ispatlar. Aklama geliyor:

;Mehul Ravinin Hadisi Hakknda (a)

Hicri 3. asrn muhaddislerinden Muhammed Bin Yahya ezZheli der ki; Mehul ravi, kendisinden iki
veya daha fazla kimselerin rivayette bulunmas ile cehaletten (yani cerh ve tadil olarak durumunun
bilinmemesi halinden) kurtulur.187

Hatib el Badadi de der ki; Mehul olan bir ravi, ilimle hret kazanm iki ve daha fazla kimsenin

178
hasendir. Beyhaki uabul man(1583,4156) Beyhaki Hayatul Enbiya(s.104 no;18) Hatib Tarihu Badat(3/291)
bni Asakir(56/302) Fethul Bari(6/488) Kad Iyaz ifa(2/63) Suyuti Menahilus Safa(s.70) Drrl Mensur(6/654)
Feyzul Kadir(6/170) bni Teymiye Mecmuul Fetava(s.319) bni Teymiye Fetaval Kbra(4/361) Suyuti Zehrur
Ruba(4/110) Mizanul tidal(6/328) Leknevi er Rafu vetTekmil(s.151) bni Cevzi el Vefa(1554) Zbeydi
thaf(3/289) bni Adiy Kamil(6/351) Tefsiru bni Kesir(3/516) Ebu eyh Kitabus Salati Alen Nebi, bni Kayym
Cilaul Efham(s.46,54) Elbani Daife(203) bni emun Emali(2/193) Suyuti Lealiul Masnua(1/146) Sehavi Kavlul
Bedi(s.116) Mikat(934) Tergib(1665) Ukayli Duafa(4/136) smail Bin Mahfuz Mesaf(s.425) Nevafihul
Atira(2210) Suyuti Hasais(2/489, tercemesi; 2/550) Mevahib Ledniye(2/184) Azimabadi Avnul Mabud(6/21-22)
Ebu Bekr El Hsni Defu ebeh(s.96)
179
Fethul Bari(6/488)
180
Ebu eyh Tabakatul Muhaddisiyne Bi Esbehan(3/541 bkz.;3/13)
181
Elbani Daife(1/240)
182
Bkz. bnu Salah Ulumil Hadis(s.12) Tedribur Ravi(s.104)
183
bni Teymiye Fetaval Kbra(4/361)
184
Ebu eyh Tabakatul Muhaddisiyn (3/541, 3/13)
185
Ebu Nuaym Hilyetul Evliya(6/373) Ahbaru sbehan(1/292, 2/113)
186
Ebu Tahir es Silefi Mucemus Sefer(s.377 no;1271)
187
bni Raceb elHanbeli erhu lel(1/82)

77
kendisinden hadis rivayet etmesi halinde mehul olmaktan kurtulur. 188 Bu durumdaki bir ravi, mehull ayn
olmaktan kurtulur, fakat mehull hal olma vasf devam eder.

Mechull hal hakknda ise, bnu Salah, Sleyman Bin Eyyub er Raziden unu nakleder;

Bir ey hakknda haber vermek, o haberi nakleden ravi hakkndaki hsn zanna dayanr. Eer bir
ravi, reddini gerektirecek ekilde cerh edilmemise , yahut kendisi ile ilgili herhangi bir cerh bilinmiyorsa, o
ravi hakknda hsn zanda bulunmak gerekir. Bu, zahiren de olsa onun adaletini gsterir. Halbuki
cerhedilmemi bir ravinin, cehalet dolaysyla tezkiye ve tevsik edilmemesine istinaden reddine
hkmetmek, onun hakknda su-i zanda bulunmak demektir. Nitekim bir ok mehur hadis kitabnda, bir hayli
zaman nce vefat etmi ve batnen adaletlerini tahkik etmek imkan kalmam pek ok ravi hakknda bu
yolla, yani hsn zanla amel edilmitir. 189

Ebu Hanife bata olmak zere bir cemaat; Mehull hal bir ravinin rivayeti makbuldr.dedi. bnu
Hibban buna katlarak dedi ki;

Adil olmann manas, ravinin cerhle tannmamas ve kesin hkm gerektiren bir hal ortaya kncaya
kadar Mslmanlarn, adalet ve salahiyet zerinde olduklarna inanlmasdr. Zira Mslmanlar, kendisinden
gaib olan bir eyin bilinmesiyle mkellef deildirler, bilakis zahire gre hkmetmekle mkelleftirler.
Nitekim Allah Teala; mslmann gizliliklerini aratrmayn (Hucurat 12) buyurdu 190

Zehebi der ki; bnul Kattan, hakknda muasr imamlarn tadil ifadesine rastlamad her raviyi
mechul saymtr. Halbuki muhaddislerin cumhuru; kendilerinden birden ok kiinin hadis naklettii raviler,
hakknda tadil ifadesine rastlanmasa bile mehul saymazlar 191

Hadis ilminde otorite bir muhaddis, mehul kalan raviden rivayet ediyorsa, o ravinin mehul
olmaktan kurtulmasna yetmektedir. Abdurrahman Bin Mehdi ve Yahya Bin Said, yalnz adil kimselerden
rivayet etmekle maruf olan kimselerin, mechul raviden teferrd etmesi halinde, rivayetinin kabul
edilebileceini sylemiler, bni Abdilberr de, ilim dnda bir eyle, mesela; zhd, ecaat gibi hasletlerle
hret kazanm olmalar halinde rivayetlerini makbul saymlardr.192

bni Ebi Hatem der ki; Babama; Gvenilir bir ravinin, gvenilir olmayan raviden rivayet etmesi, onu
takviye eder mi? diye sordum. Dedi ki; Eer zayf bir ravi olmakla tannyorsa takviye etmez. Ancak, eer
ravi mechul ise, gvenilir ravinin ondan rivayette bulunmas, onu takviye eder.193

Rical hakknda hkm verirken, alimler bu ly kullanmlardr. Mesela, Heysemi, Eba Abdullah el
Cemi hakknda hkmederken der ki; onu zayf gren kimse bilmiyorum. 194 Yine baka bir yerde, Ebu
Ubeydetl Ecai hakknda deerlendirme yaparken; Ondan Ahmed Bin Hanbel ve bakalar rivayette
bulunmu olup, kimse de onu zayf saymamtr. Der.195

188
Hatib elKifaye Fi lmir Rivaye(s.89) bnu Salah Uluml Hadis(s.113) Talat Koyiit Hadis Terimleri
Szl(s.260)
189
bnu Salah Uluml Hadis(s.101) Talat Koyiit Hadis Terimleri Szl(s.263)
190
Nuhbetul Fiker(Laktud Durer Kenarnda, s.88) Bkz.: Iraki etTakyid velzah(s.140) Sehavi Fethul Muis(2/13)
Tahkimi Sadat(1/119)
191
Zehebi Mizanul tidal(1/556,3/426) Salahaddin Polat Hadis Aratrmalar(s.67-68)
192
Bkz. Suyuti Tedribur Ravi(s.210)
193
bni Ebi Hatem Cerh ve Tadil(2/36)
194
Mecmauz Zevaid(10/214)
195
Mecmauz Zevaid(8/29)

78
 Burada deerlendirmeye altmz rivayette de, daha nce belirttiimiz gibi, Ebu Salih
Abdurrahman el Arecden, Ebu Nuaym (Ebu Ahmed tarikiyle), Hasen Bin Abdullah ve Ebu eyh gibi
gvenilir hadis hafz ve ravileri rivayette bulunmu olup, el Areci takviye etmi olmaktadrlar.

;bni Abdlhadi ve Elbaninin Vehmetmesi (b)

Daha sonra Elbani, bnu Abdilhadiden naklen; Ebu Muaviye; - ki o; Muhammed Bin Mervan
esSddi'dir - Bu rivayette teferrd etti diyerek bir kez daha vehmediyor. Zira bu hadisi Beyhaki, uabul
manda bni Mervan(Ebu Abdurrahman) ile Amee ulatrmtr. Ebu eyhin isnad ise; Ebu Muaviye ile
Amee ular.

Elbani ve bni Abdilhadinin, Ebu Muaviye ile bni Mervan es Sddinin ayn kiidir diye iddia
etmeleri ise, ya cehaletlerinden ya da taassub ve inadlarndandr. Zira, Ebu Muaviye; el Ameten rivayette
bulunanlarn en salamlarndan, gvenilir, mutkin bir ravi olan Muhammed Bin Hazim edDaririn lakab olup,
mehurdur.196 Muhammed Bin Mervann knyesi ise, - Beyhakinin iki tarikten rivayetinin birinde belirttii
gibi; - Ebu Abdurrahman dr.197

Ayrca Hasen Bin Muhammed es Sabbahn, Muhammed Bin Mervandan rivayeti olmayp, Ebu
Muaviye ed Darirden rivayeti vardr.198 Dolaysyla Ebu Abdurrahman Muhammed Bin Mervan es Sddi ile
Ebu Muaviye ayn kii deildir. Burada Elbani ve bni Abdilhadi aka tedlis yapmtr.
- Ebu Muaz Seyfullah

8- Buhari, Tarihinde, Ammar radyallahu anhden rivayet ediyor;

*
*

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi yle buyururken iittim; phesiz Allahn bir melei vardr
ki, ona, mahlukat iitme gc verilmi olup, kabrimin zerinde kyam halinde durur. Her hangi bir kimse
bana salat okuduunda, onu bana ulatrr.199

9- Beyhaki, Hayatl Enbiyada ve Asbahani Tergibde, Enes radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

*

* : *
*

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Kim Cuma gnnde bana yz defa salat ederse,
Allah onun, otuzu dnyada, yetmii ahirette olmak zere yz ihtiyacn giderir. Allah Teala bir melek
grevlendirir ve hediyelerin size arz edilii gibi, o melek kabrime girerek salatlarnz arz eder. phesiz

196
bkz.: Buhari Tarih(1/74) Suyuti Tabakatul Huffaz(1/128-129) bni Ebi Hatem Cerh ve Tadil(7/246-247) bni
Hibban Meahirul Ulema(1/172) Skat(7/441) Lisanul Mizan(7/356) Takribut Tehzib(1/475) Ricalu Mslim(2/176)

199
Hasendir. Buhari Tarihul Kebir(6/416) Bezzar(4/255) Suyuti Zehrur Ruba(4/110) Ebu eyh Azamet(2/763)
Mecmauz Zevaid(10/162) Tergib(2/326) Tuhfetul Ahvezi(2/497) Ukayli Duafa(3/248) Feyzul Kadir(2/483) Lisanul
Mizan(4/249) Ceml Fevaid(9580) Camis Sair(2365) isnadnda zayf ravi Nuaym Bin Damdam vardr. Elbani
Sahihul Cami(2176) Sahiha(1530) Suyuti zayf dedi. Elbani Hasen demitir.

79
lmmden sonraki ilmim, hayatmdaki ilmim gibidir.200

Beyhakinin lafznda; Bana salat okuyann ismi ve nesebini bana haber verir, bunlar benim yanmda
beyaz bir sahifede muhafaza edilir diye geer.201

10- Beyhaki, Enes Radyallahu anhden rivayet ediyor;

**

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; phesiz peygamberler kabirlerinde krk gnden
fazla bekletilmezler. Sura fleninceye kadar Huzuru lahide namaz klarlar. 202

11- Sfyan es Sevri, El Camide rivayet ediyor; Bir eyh bize Said Bin Mseyyebin yle dediini
syledi; Bir Peygamber, kabrinde krk gnden fazla bekletilmez, ykseltilir. 203

Beyhaki dedi ki; Dirilerin, Allahn kendilerini bulundurduu yerlerde bulunmalar gibi, peygamberler
de varacaklar yere varrlar.204

Sonra Beyhaki dedi ki; Peygamberlerin lmlerinden sonraki hayatlarna, sra kssasnda geen;
Peygamberlerden bir cemaatle grp konumas ahittir;

12- Ebu Hreyre radyallahu anhden gelen rivayette;

Peygamberlerden bir cemaat grdm. Musa aleyhis selam kyam halinde namaz klyordu. Sonra
bandan su damlar gibi ve kvrck sal birisi olan Meryem olu sa aleyhis selam grdm. O da kyam
halinde namaz klyordu. brahim aleyhis selam da grdmde kyam halinde namaz klyordu. nsanlar
iinde ona en ok benzeyeniniz arkadanzdr.(Kendi Zat- eriflerini kastediyorlar.) Vakti gelince ben
onlara namazlarnda imam olurum.205

13- Yine Beyhaki u rivayeti de veriyor;

nsanlar bayld zaman ilk aylan ben olurum.206

200
bni Kayym el Cevziyye Fevaid(s.82) Suyuti Hasaisul Kbra(Naim Erdoan Tercemesi; 3/1145)
201
Beyhaki Hayatul Enbiya(s.94 no;13) Suyuti Drrl Mensur(6/654) Kenzul Ummal(2242)
202
zayftr. Beyhaki Hayatul Enbiya(s.75 no;4) Deylemi(852) Suyuti Lealil Masnua(1/285) Zrkani erhul
Muvatta(4/357) Elbani Daife(202) Feyzul Kadir(5/501) Ceml Cevami(5397) Kenzul Ummal(35530) Ramuzl
Ehadis(96/5) Zrkani; snadndaki Muhammed Bin Ebi Leylann hfz ktdr. Dedi.
203
Zayftr. Beyhaki Hayatul Enbiya(s.76 no;5) bkz: Ebu Nuaym(8/333) Daiful Cami(5224)
204
Beyhaki Hayatul Enbiya(s.77) Feyzul Kadir(5/501)
205
Mslim(1/156) Ebu Nuaym Msnedl Mstahrac(1/239) Nesai Snenl Kbra(6/455) Ebu Avane(1/117) bni
Sad(1/215) Fethul Bari(6/487) Beyhaki Hayatul Enbiya(9) Nevevi el Minhac(2/238) bni Kesir Tefsiri(3/22)
206
Buhari(2/849) Mslim(4/1844) Kurtubi(15/281) Taberi Tefsiri(24/31) bni Kesir Tefsiri(2/246) bni
Hibban(16/301) Ebu Davud(4671) Tirmizi(3245) Nesai Snenl Kbra(4/418) bni Ebi eybe(6/310) Tahavi

80
 Beyhaki dedi ki; Bu rivayet, Allah Tealann peygamberlere ruhlarn dndrmesini ve onlarn
ehitler gibi rableri katnda diri olmalarn dorulamaktadr. Surun ilk frlnde baylacak olanlar
baylr ve sonra uur sahibi hibir l kalmaz207

14- Ebu Yala, Ebu Hreyre radyallahu anhden rivayet ediyor;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemden yle buyurduunu iittim; Nefsim elinde olan Allaha
yemin ederim ki, phesiz, Meryem olu sa aleyhis selam nzul edecek, sonra kabrime gelecek ve; Ya
Muhammed! Diyecek, ben de ona cevap vereceim.208

15- Ebu Nuaym, Delailn Nbvvede Said Bin Mseyyeb radyallahu anhden rivayet ediyor; Harre
vakasn grdm. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin mescidinde benden baka kimse yoktu. Namaz
vaktinin geldiini ancak Kabirden gelen ezan sesi ile anlardm. 209

16- Zbeyr Bin Bekkar, Ahbarul Medinede Said Bin Mseyyebden rivayet ediyor; Harre gnlerinde
insanlar geri dnnceye kadar Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinden ezanlar ve ikametleri
iittim.210

17- bni Sad, Tabakatnda naklettiine gre; Said Bin Mseyyeb, Harre gnlerinde insanlar harb
ederlerken mescide devam etmi ve demitir ki; Namaz vakti geldii zaman Kabri eriften gelen ezan
iitirdim.211

18- Darimi, Msnedinde, Mervan bin Muhammed tariki ile Said Bin Abdlazizden rivayet ediyor;

Harre gnleri balaynca gn Mescid-i Nebi(sallallahu aleyhi ve selem)de ezan okunmad, namaz
klnmad. Said Bin Mseyyeb ise, Mescidi terk etmedi. Namaz vaktini de ancak peygamber efendimiz
sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinden gelen fsltlar iitmek suretiyle biliyordu. 212

erhu Meanil Asar(4/315) Ahmed(2/450) Ebu Yala(11/520) Beyhaki uabul man(1/310) Deylemi(7319)
Darekutni lel(8/68)
207
Beyhaki Hayatul Enbiya(20)
208
Ebu Yala(11/462) Hakim(2/651) Heysemi Maksadu Ali(1240) Mecmauz Zevaid(8/211) bni Hacer Metalibu
Aliye(3853, 4574) Suyuti el Havi(2/179) Busayri thaf(7170, 7295) bni Asakir(47/496) Ali Bin Burhaneddin
Halebi Siyretl Halebiye(2/432) Avnul Mabud(11/310) Suyuti Hasais(3/1146) Hakim, Heysemi ve Busayri sahih
demilerdir.
209
bni Sad(5/132) Lalkai Keramatil Evliya(s.166) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(4/228) Suyuti Hasais(2/490
tercemesi; 2/551) erhus Sudur(s.286)
210
Suyuti Hasisul Kbra(2/490 Naim Erdoan tercemesi;3/1146) Suyuti erhus Sudur(s.286)
211
bni Sad(5/132) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(4/229) Suyuti erhus Sudur(s.286)
212
Darimi(1/56 no;94) Abdulgani Dehlevi Encahul Hace(1/291 no;4029) Kastalani Mevahibu Ledniye(2/481)
bnl Cevzi el Vefa(1535) Rudani Ceml Fevaid(2447)

81
 Bu haberler, Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin ve dier peygamberler (aleyhims
selam)in diri olduklarn gsteriyor. Nitekim Allah Teala;

Allah yolunda ldrlenleri ller saymaynz. Bilakis onlar, Rableri katnda diridirler ve
rzklanmaktadrlar. (Al-i mran,169)

Bu hususta peygamberler buna daha layktrlar ve (makamca) daha byktrler. Nbvvet ve

ehadet vasflarn kendisinde toplamayan ve bu ayetin kapsamna girmeyen peygamber yoktur.

19- Ahmed, Ebu Yala, Taberani, Mstedrekte Hakim ve Delailn Nbvvede Beyhaki, bni Mesud
radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin (ehiden) ldrlm olduuna bir deil, dokuz defa yemin
etmek isterim. Bylece Allah Teala, Ona, peygamberlik rtbesi vermi olduu gibi, ehitlik rtbesi de
vermitir.213

20- Buhari ve Beyhaki, Aie radyallahu anhadan rivayet ediyorlar;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve selem, vefat hastalnda diyordu ki; Hayberde yediim yiyecekteki
zehrin acsn hala gsmde hissediyorum.214

Bylece Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinde diri oluu, gerek lafzn umumiliinden,
gerekse mefhumul muvafakatten, Kurandan delil ile sabit olmutur.

Beyhaki, Kitabul tikadda der ki; Peygamberler kabzedildikten sonra ruhlar kendilerine iade edilir
ve onlar, ehitler gibi Rableri katnda yaarlar.215

Kurtubi, Tezkirede, eyhinden naklen der ki; lm yokluk deil, bir halden dier bir hale intikal
etmektir. Buna ehitlerin katledilip, lmlerinden sonra diri olmalar, rzklanmalar, ferahlanmalar,
mjdelenmeleri delildir. Btn bu sfatlar, dnyadaki hayat sahiplerinin sfatlardr. ehitler byle olunca,
peygamberler, evla tarikiyle buna daha hak sahibidirler. Nitekim yeryzne, peygamberlerin cesedini
yemek haram klnm, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, sra gecesi Beytl Makdiste ve semada
peygamberler ile bir araya gelmi, Musa aleyhis selam kabrinde kyam halinde namaz klarken grm,
kendisine selam verenlerin selamn cevaplayacan haber vermitir. Bu ve baka deliller ile,
peygamberlerin lmleriyle, bizim idrak edemediimiz yere kaybolmalar, meleklerin mevcut ve diri
olmalarna ramen grlemedii gibi, onlarn da mevcut ve diri olduu kesin bir surette sabit olmaktadr.

213
sahihtir. Ahmed(1/381,408,434) Ebu Yala(9/132) Hakim(3/60) bni Sad(2/201) Mecmauz Zevaid(4/8,9/34)
Abdurrazzak(5/269) Ebul Mehasin Mutasarul Muhtasar(2/216) Heysemi Maksadu Ali(1867)
214
Buhari(4/1611) Hakim(3/60) Beyhaki(10/11) Fethul Bari(10/245) Feyzl Kadir(5/448) bni Hacer Talikut
Talik(4/162) Rudani Ceml Fevaid(2411) Nebhani Huccetullah(2/1015)
215
Beyhaki el tikad(s.305)

82
Allah, kerametini velilerinden dilediine tahsis eder. 216

El Bariziye, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin vefatndan sonra diri olup olmad soruldu.
yle dedi;

phesiz O diridir. Fakih, Usul alimi, afiilerin eyhi, staz Ebu Mansur Abdulkahir Bin Tahir el
Badadi, Ecvibetul Mesailil Cacermiyyin217 adl eserinde der ki;

Arkadalarmzdan muhakkik kelamclar dediler ki; Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem,

vefatndan sonra diridir, mmetin hayrl amelleri ile sevinir, isyankarlarn isyan ile mahzun olur. Ona salat
edenin salat ulatrlr.

phesiz peygamberler toprak olmaz, yeryz onlardan bir ey yiyemez. Nitekim Musa aleyhis
selam, kendi zamannda vefat etmi olmasna ramen, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem, onu
kabrinde namaz klarken grdn haber vermitir. Mirac hadisinde; phesiz Efendimiz sallallahu
aleyhi ve sellem, Onu drdnc semada, Adem aleyhis selam dnya semasnda grm, brahim aleyhis
selam Ona; Merhaba salih evlad ve salih peygamber demitir. Bu bizim iin salam bir delildir. Deriz ki;
Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem nbvvetiyle, vefatndan sonra da hayat sahibidir. stadn
sz bitti.

Hafz, eyhus Snne el Beyhaki, Kitabul tikadda der ki; Peygamberler (aleyhims selam)in ruhlar
kabzedildikten sonra tekrar kendilerine iade edilir, Rableri katnda ehitler gibi diridirler. Peygamberimiz
sallallahu aleyhi ve sellem, peygamberlerden bir cemaat grm ve onlara namazda imamlk etmitir. Doru
szl haberci sallallahu aleyhi ve sellem, salatlarmzn kendisine arz edildiini, selamlarmzn tebli
edildiini, Allahn yeryzne peygamberlerin cesetlerini yemeyi haram kldn haber vermitir. Birimiz
onlarn hayat sahibi oluunu ispat iin bir kitap yazd ve ismini yle verdi; Allahn Peygamberi, Rasul,
Seilmii, Mahlukatnn En Hayrls Sallallahu Aleyhi Ve Sellemin Vefatndan Sonra Hayat

Allahm! Bizi, Onun snneti zere yaat, mmetimizi onun milletinden kl, Onunla bizi dnyada bir
araya getir. phesiz sen her eye kadirsin. Barizinin cevab bitti.

eyh Afifddin el Yafii dedi ki; Velilere halleri iade edilir, gklerin ve yerin melekutunu mahede
ederler. Peygamberlerin l deil, diri olduunu grrler. Tpk Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin,
Musa aleyhis selam kabrinde seyretmesi gibi. Nitekim peygamberlere mucize olarak caiz olan eyin, veliler
iin keramet olmasnn caiz olduu ikrar edilmitir. Bunu ancak cahil inkar eder.218

Peygamberlerin hayat hakknda alimlerin pek ok delilleri vardr. Biz bu kadaryla yetiniyoruz.

- FASIL
21- Dier hadise gelince, onu Ahmed, Msnedinde, Ebu Davud, Sneninde, Beyhaki, uabul manda;

Ebu Abdurrahman el Mukri Hayve Bin reyh Ebu Sahr Yezid Bin Abdullah Bin Kusayt Ebu
Hreyre radyallahu anh senedi ile merfuan rivayet ettiler;

**

216
Kurtubi Tezkira(s.191) bni Kayym er Ruh(s.49)
217
Cacerm; rann kuzey dousunda bir ehirdir. Tahran Niabur Mehed tren yolu zerinde yer alr. Bkz.:
Rza Kurtulu T.D.V..A.(6/542)
218
Yafii Ravzur Rayahin(s.205)

83
 Kim bana selam verirse, onun selamn cevaplayncaya kadar, Allah ruhumu bana iade eder. 219

Bu hadisin zahirinden phesiz, nceki hadislere muhalif olarak, Efendimiz sallallahu aleyhi ve
sellemin ruhunun, baz zamanlar, bedeninden ayrld anlalyor. Bunun zerinde dndm ve bana birka
adan cevap ald;

Birincisi ki bu en zayf ihtimaldir - ; Ravinin hadisin lafznda vehmetmesi ve bu sebeple ii

karmakark hale getirmi olmas muhtemeldir. Diye iddia edilir. Nitekim alimler pek ok hadis hakknda
bunu iddia etmilerdir. Ancak iin asl byle deildir ve bu iddiaya itibar edilmez.

kincisi ki en kuvvetli ihtimaldir Allah iade eder cmlesi, ancak Arabcas ok kuvvetli
olann idrak edebilecei hal (yani imdiki zaman) cmlesidir. Arabca dil kaidelerine gre, hal cmlesi, mazi
(gemi zaman) fiili olarak geldiinde, bunda takdir edilir. Allah Tealann u kavli erifinde olduu gibi;

Gsleri daralm halde gelenler (Nisa; 90) Bu ayette ( daralm)

diye fazladan bir kelimesi takdir edilerek mazi cmlesi yaplr. 220 Byle takdir edilerek nceden,
herkesten gelen selam kapsar. Hatta illetsiz olarak, sadece atf harfiyle vav manas takdir edilir ve hadis
u manaya gelir; Her kim bana selam verirse, ona cevap vermeden nce, Allah bana ruhumu iade etmitir.

ayet, Allah ruhumu iade eder cmlesi, imdiki zaman olarak veya gelecek zaman olarak takdir
edilecei zannedilip illetlendirilmesi sz konusu olursa, byle deildir. Biz onda hadisin manasna gre
kuvvet alarak karar verir, karkl kaldrrz. Eer burada imdiki zaman veya gelecek zaman takdir
edilecek olsayd, Mslmanlarn her selam veriinde, ruhunun kendisine iade edilmesi, sonra ayrlp, srekli
tekrar etmesi gerekirdi. Bunda ise baz mahzurlar vardr;

Birisi; Cesedi eriften ruhunun knn tekrar etmesinde bir elem vardr. Elem olmasa bile,
tekrime, (saygnlna) muhaliftir.

Dier mahzur; ehid olan dier insanlarn ve bakalarnn durumlarna muhaliftir. Zira onlardan
hibiri iin Berzahta, ruhlarnn ayrlp, tekrar kendilerine iade edilmesi sabit olmamtr. Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellem ise, mertebe olarak onlardan daha stndr.

nc mahzur; Kurana muhalif oluudur. phesiz Kuran, ancak iki hayat ve iki lme delalet
eder. Pek ok lm ve bunun tekrar batldr.

Drdnc mahzur; yukarda geen mtevatir hadislere muhalif oluudur. Kurana ve mtevatir
snnete muhalif olan eyin tevili gerekir. Eer tevil kabul etmiyorsa batldr.

Bu sebeplerle bu hadis, anlattmz manaya hamledilir.

Denildi ki; lafz, mufarakat (ayrlma) manasna deil, mutlak sayruret (bir halden, dier bir hale
intikal) manasna gelen bir kinayedir. Allah Tealann kavlinde, uayb aleyhis selam anlatlrken olduu gibi;
Dorusu Allah bizi ondan kurtardktan sonra yine sizin dininize dnersek, phesiz Allaha yalan
iftira etmi oluruz. (Araf, 89)

219
sahihtir Ebu Davud(2041) Ahmed(2/527) Beyhaki(5/245) Taberani Evsat(3/262,9/130) Beyhaki uabul
man(2/217,3/491) Mecmauz Zevaid(10/162) Fethul Bari(6/488) Feyzul Kadir(5/467) Zrkani erhul
Muvatta(4/357) Tergib ve Terhib(2/326) Neyll Evtar(5/180) bni Cevzi Safvetus Safve(1/233) Keful Hafa(2/253)
Mikat(925) Beyhaki Hayatul Enbiya(no;15).
220
edat, fiili mazinin nne geldii zaman fiile kesinlik kazandrr. Bu edat, iin gemi zamanda
tamamlandn vurgulamak iin kullanlr. Bkz. Hasan Akda Arap Dili Dil Bilgisi(s.523) Prof. Dr. brahim Sarm
Arapa Dil Bilgisi(s.169) Dr. Bilal Temiz Sarf Bilgileri(s.55)

84
 Bu ayette ( dnmek) lafz ile, mutlak sayruret murad edilmitir. Buradaki dn, intikalden
sonra deildir. uayb aleyhis selam, hibir zaman onlarn dininde olmamtr. te bu hadisin ortasndaki
iade etmek lafz ile hadisin sonundaki selamn cevaplarm lafznn arasndaki uygunluk da gzel
deerlendirilip, aradaki mnasebete riayet edilmi olur.

Dier bir vecih ki bu gerekten kuvvetli ihtimaldir - ; phesiz ruhun iade edilerek Ona dnmesi
ile, bedenden ayrldktan sonra dnmesi kastedilmemitir. Zira Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem,
Berzah aleminde Melekutun halleri ile megul ve Rabbini mahede ile istirak halindedir. Bu tpk dnyada
kendisine vahiy geldii zaman ve son zamanlarnda ierisinde bulunduu hali gibidir. Mahededen hasl olan
hayret halinden kendine gelmesi, istirak halinden aylmas, ruhunun iade edilmesi demektir.

Bu izah, alimlerin, sra hadisinin baz rivayetlerinde gelen; Uyandmda Mescidi Haramda idim
cmlesi hakkndaki kavlidir. Buradaki uyanma, uykudan uyanma deildir. phesiz Mirac, uykuda vaki
olmamtr. Bundan kastedilen; Melekutun acaib hallerinden hasl olan, bir nevi sarholuktan aylmadr. te
bu cevap, indimizde en kuvvetli cevaptr.

Beinci vecih; denildi ki; Ruhunun dndrlmesi (yukarda anlatld gibi) tekrar gerektirse bile,
yer yznn her tarafnda daima Ona salat edilmekte, bylece ruhu, bedeninden hi ayrlmamaktadr.

Altncs; phesiz Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, kendisine (bu konuda) vahiy gelmeden nce
byle buyurmu, kendisine vahiy geldikten sonra Kabrinde daima diri olduunu haber vermitir. Sonradan
verdii haber, nceki ile elimez. Bu cevap, Allahn bana at bir cevaptr, daha nce kimseden
nakledilmemitir.

Ben bunu kitabma yazdktan sonra, eyh Taceddin Bin el Fakihani el Malikinin Fecrul Mnir Fi Ma
Fadl Bihil Beirin Nezir adl kitabnda da grdm. Orada der ki; Tirmizide bize rivayet edilen;
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Her kim bana selam verirse, onun selamn cevaplayncaya kadar, Allah ruhumu bana iade eder
hadisi erifi Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellemin daima diri olduunu gsterir. Zira ister gece, ister
gndz olsun, dnyann Ona selam verenlerden bo kalmas dnlemez. Eer; Efendimiz sallallahu aleyhi
ve sellemin kavlinde; Allah ruhumu bana iade eder lafz, devaml olarak diri olmasn deil, defalarca lp
dirilmesini gerektirir. Bir saatten az da olsa, dnyann Ona selam verenlerden bo kalmas mmkndr.
dersen, bunun cevab;

Allahu alem, burada ruh kelimesi, konuma sfatndan mecazdr. Sanki yle buyurmutur; Allah,
nutkumu (konuma sfatm) bana iade eder. Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, daima diridir.

Noksanlardan mnezzeh olan Allahn, her selam verenin selamnda, Ona nutkunu iade etmesi, Onun
hayat sfatn alp, iade etmesini gerektirmez. Tpk ruhun, fiil ve kuvve olarak konuma sfatnn varln
gerektirmesi gibi, konuma sfat da, ruhun varln gerektirir. te Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem,
ilzam eden bu iki kelimeden birini, dieri ile tabir etmitir. Yoksa bu ruhun iadesi, hakiki manada deildir.

Ruh, Allah Tealann u kavlinde belirtildii gibi, ancak iki defa verilir; Dediler ki; Rabbimiz! Bizi
iki defa ldrdn, iki defa dirilttin. (Gafir, 11) te bunlar eyh Taceddinin cmleleridir. Onun
zikrettii bu cevaplar, benim zikrettiim alt cihetten biri deildir.

Yedinci cevap; ndimde vakfe olan husus, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin Berzahta diri
olmas ile beraber, Ondan baz vakitler konuma sfatnn men edilmesi ve kendisine verilen selam
cevaplamasdr ki, bu cidden uzak bir ihtimaldir. phesiz akl ve nakil bunun hilafna ehadet eder. Nakile
gelince, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin ve dier peygamberlerin hali hakknda varid olan haberler,

85
onlar, Berzahta diledikleri zaman konumaktan men eden bir ey olmadn tasrih etmektedir. Hatta
ehitler ve baka mminlerin de Berzahta diledikleri zaman konumalarna mani olacak bir ey yoktur.

Vasiyet etmeden lenler dnda Berzahta konumaya mani olacak bir ey varid olmamtr;

22- Ebu eyh Bin Hayyan, Kitabul Vesayada, Kays Bin Kubeysa radyallahu anhtan rivayet ediyor;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Kim vasiyet etmeden lrse, llerle konumasna
izin verilmez. Denildi ki; Ya Rasulullah! ller konuur mu? Buyurdu ki; Evet. Onlar ziyaretleirler de. 221

eyh Takyddin es Sbki dedi ki; Peygamberlerin ve ehitlerin kabirlerindeki hayatlar, dnyadaki
hayatlar gibidir. Buna Musa aleyhis selamn kabrinde namaz klmas ahiddir. phesiz namaz, ceset ile
diri olmay gerektirir. sra gecesinde peygamberler hakknda zikredilen bu sfatlar, cisimlerin sfatdr ve
hayatn hakikatinin varl, beraberinde dnyadaki gibi yeme ve imeye ihtiya hisseden bedenlerin
bulunmasn gerektirmez. Bilmek ve iitmek gibi idraklere gelince, bunun onlar iin ve dier ller iin sabit
olmasnda phe yoktur.

Akla gelince, phesiz baz vakitlerde konumaktan alkonulmak, bir eit hapislik ve azabdr.
Vasiyet etmeden len byle cezalandrlacaktr. Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem ise,
bundan mnezzehtir. O, vefatndan sonra asla sknt grmez. Vefat hastal esnasnda Fatma radyallahu
anhaya buyurduu gibi;

23- Baban iin bugnden sonra sknt yoktur.222
ehitler ve Onun mmetinden dier mminler, azablandrlacak olan istisnalar haricinde,
konumaktan alkonulmazlar ise, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin hali nasl olur?

Evet, eyh Taceddinin kelamndan alnan cevap, bunun mmkn olduunu gsterir. Dier bir cevapta;
ruh kelimesi ile murad edilen nutk yani konuma sfatdr ve her selam veriliinde ruhun bedenden
ayrlmas gerekmez diye gemiti. nc vecihte kabul ettii ey; Hadisi erifte iki mecaz vardr;
mecazn biri iade lafznda, dieri, ruh lafzndadr. Birincisi istiare tabiridir. kincisi ise mecaz-
mrseldir.

Bu cevaptan anlalan, ruhun iitme ve yazma sfatnn bulunmasdr. Allah Ona harikulade bir iitme
gc vererek, kendisine selam vereni iitir ve arada bir vastaya gerek olmadan sratle cevap verir.
Kastedilen, alageldiimiz bir iitme deildir. Nitekim Kitabul Mucizatta beyan ettiim gibi, Efendimiz
sallallahu aleyhi ve sellem, dnyadaki halinde de harikulade bir ekilde gklerin sesini iitiyordu. 223

221
Zayftr Deylemi(5945) bni Hacer elsabe(5/496) arani Bedrl Mnir(1942) Camius Sair(9032) Feyzul
Kadir(6/225) Zbeydi thaf(5/158) Kenzul Ummal(46046) Kunuzl Hakayk(7839) Elbani Daife(4658).Daiful
Cami(5846) Bunu destekleyen dier bir zayf rivayeti Deylemi, Enes radyallahu anhden merfuan naklediyor;
Ryamda iki kadn grdm. Birisi konuuyor, dieri konuamyordu. Her ikisi de cennetlikti. Konuana
sordum; Sen konuuyorsun da bu neden konuamyor? dedi ki; Ben vasiyet ettim, o ise vasiyet
etmeden ld. Bu yzden kyamete kadar konuamyacaktr. (Deylemi(3202) Tenzihu eria(2/374)
Ramuzl Ehadis(3591)
222
bni Hibban(14/592) Ebu Yala(6/111) Hatibul Badadi Tarihu Badat(6/261) Mizzi Tehzibul Kemal(14/516) bni
Adiy el Kamil(4/175) Feyzul Kadir(5/370)
223
Bkz.: Hasaisul Kbra( Naim Erdoan Tercemesi s.643 v.d.)

86
 Baz vakitlerde Onun iitmesinin ve cevap verme sfatnn iade edilmesi, dnyada bu gibi hallerin
mani olmad gibi, Onun Berzahtaki hallerine de mani olmaz.

Bu cevaptan, alageldiimiz iitmenin kastedilmi olduu da anlalabilir. Melekuti istiraktan

kendine gelmesi, halinin ona iade edilmesi, Ona dnyada selam vereni cevaplamasnn kastedilmi olduu
anlalr. Ona bu iade edilen halden ayrlnca, nceki bulunduu hale dner.

Ruhun iade edilmesi demek; Berzahta megul bulunduu; mmetinin amellerine bakmas, kt
amelleri iin istifar etmesi, onlardan belann kalkmas iin dua etmesi, yeryznn eitli yerlerine
bereketin inmesi iin dua etmesi, mmetinden salih birisi vefat ettiinde hazr bulunmas ve bunun gibi,
hadislerde ve eserlerde varid olan, Berzah meguliyetlerinden ayrlmas demektir.

Ona selam vermek, amellerin en faziletlilerinden olduundan ve Ona selam verenin, Ona yaknlk
salamas bakmndan byk bir deeri olduundan, verilen selama cevap vermek iin bu mhim
megalelerinden o an ayrlr. Bu da onuncu cevaptr. Bunlar, benim kardm delillerdir.

Cahz der ki; Fikir ezberlenerek balanrsa, acaiblikler doar.

Sonra bana on birinci cevap zahir oldu; Burada ruh kelimesi ile murad edilen hayat ruhu deil,
irtiyah (rahatlama)dr. Allah Tealann u kavlindeki gibi; Artk ona bir rahatlk ve gzel koku vardr.
(Vaka, 89) phesiz bu ayette ruh kelimesi feruh diye rann zammesi ile okunmutur.

Bu durumda Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin, ruh ile kastettii ey, Ona selam verenin selam
ile rahatlamas ve onu sevmesine hamledilir.

Sonra bana on ikinci cevap zahir oldu; burada ruh kelimesi ile murad edilen; salat ve selamn
sevabndan hasl olan rahmettir. bnl Esir dedi ki; Hadiste ruhun zikrinin tekrar etmesi, tpk Kuranda
tekerrr etmesi gibidir. Kuranda ruh kelimesi, cesedin kaim olduu eye, vahye, rahmete ve Cebrail
aleyhis selama tlak edilmitir.224

24- bnl Mnzir, Tefsirinde, Hasen el Basri radyallahu anhden rivayet ediyor; Hasen el Basri,
Artk ona bir rahatlk ve gzel koku vardr ayetini feruhu ve reyhan diye zammeli okumu, er Ruh=
rahmettir diye tefsir etmitir.225

Enes radyallahu anhn hadisinde; Okunan salat, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinde,
hediyelerin sunulmas gibi sunulur diye gemiti. Bunda murad edilen, okunan salatn sevabdr. Bu da
Allahn rahmeti ve nimetleridir.

Sonra bana on nc cevap zahir oldu; ruh ile murad edilen, Efendimiz sallallahu aleyhi ve selleme
tebli eden melektir. Ruh kelimesi, Cebrail aleyhis selam dndaki meleklere de tlak edilmitir. Ragb (el
sfehani) dedi ki; Meleklerin en ereflileri ervah diye isimlendirilmitir. 226 Yani Allah ruhumu ban
dndrr cmlesinin manas; Selamlar bana ulatrmakla grevli olan melei gnderir demektir. Bu gayet
aktr. Allahu alem.

TENBH:

224
bnl Esir enNihaye Fi Garibul Hadis(2/271)
225
Kurtubi(17/232) Taberi(27/212) Suyuti Drrl Mensur(8/37) Avnul Mabud(11/17) bkz. Fahreddin Razi Tefsiri
Kebir(21/266) Tenvirul Ezhan Min Ruhil Beyan(8/464)
226
bkz. El Mfredat(s.299)

87
 eyh Taceddinin kelamnda iki tenbihe ihtiya vardr;

Birincisi, Hadisi erif, Tirmiziye nispet edildii halde bu hadisi, Ktb Sitte ashabndan, Ebu
Davud dnda biri rivayet etmemitir. Hafz Cemaleddin el Mizzi de, Atrafnda byle demitir.

kinci tenbih; hadis, = Allah bana ruhumu dndrr lafz ile Sneni Ebu Davudda varid
olmutur. Beyhakinin rivayetinde ise diye latif bir fark ile gelmitir. kelimesi
edat ile mteaddi (geili) olursa, hafife almak, edat ile de; ikram manasnda olur. Shahta denilir ki;
bir eyi geri evirmek; eer kabul edilmemise bu kullanlr. Bu ise hatadr.
yerine dndrmek eklinde (ila edat ile) kullanlrsa kabul ederek cevaplamak manasna gelir. Birinciye
rnek olarak, Allah Tealann kavlinde;

Sizi keleriniz zerinde geriye dndrrler (Al-i mran, 149)

Onlar bana geri getirin. (Sad, 33)

kelerimiz zerinde geriye mi dndrlelim? (Enam 71) buyrulmutur.

kinciye rnek olarak ise u ayetlere baknz;

Onu annesine geri verdik (Kasas, 13)

Eer gerekten Rabbime dndrlrsem elbette bundan daha hayrl bir dn yeri bulurum.
(Kehf, 36)

Sonra gizli olan ve grneni hakkyla bilene (Allaha) dndrleceksiniz. (Tevbe, 94)

Sonra (hepsi) hak Mevlalar olan (Allaha) dndrlrler. (Enam, 62)

FASIL

Ragb dedi ki; Tefviz (havale), reddin manalarndan biridir. Denilir ki; Hkm falancaya
reddettim, yani; tasarruf ve idaresini ona havale ettim demektir. Allah Teala buyurur ki;

Bir ey hakknda ihtilafa derseniz, onu Allaha ve Rasulne dndrn (Nisa, 59)

Halbuki onu, Rasule ve kendilerinden olan Ull emre dndrse(arz etse)lerdi (Nisa, 83)

Bu, hadisten karlan on drdnc cevaptr. Yani kastedilen; Selam cevaplama tasarrufunu Allah

88
bana verir demektir. er Ruh kelimesi ile murad edilen de; Allahn rahmetinden salat ve rahmettir. Selam
veren kimse, selam ile Allahtan bir salat talep etmektedir. Bu kavlin hakikati;

25- Kim bana bir kere salat ederse, Allah ona on defa salat eder. 227 Hadisi erifidir.
Allahn salat, Onun rahmetidir ve Allah Teala, bu rahmeti talep ederek selam veren kiiye verme
iini, Peygamberi sallallahu aleyhi ve selleme havale etmitir. Bu rahmet, Peygamber sallallahu aleyhi ve
selleme duasnn bereketiyle, selam veren kii iin hasl olmaktadr. Bundan dolay selam verenin selamn
kabul iin, efaat menziline nzul eder. Burada izafet ruhadr.

Bu kavlinin benzeri efaat hadisindedir;

26- Ondan ona, ondan ona havale edilir, ta ki Muhammed sallallahu aleyhi ve sellemde son bulur. 228

27- ve Mirac hadisinde buyrulur; sra gecesi brahim, Musa ve sa aleyhims selam ile karlatm.
Kyametin ne zaman kopacan mzakere ediyorlard. Sz brahim Aleyhis selama havale ettiler;

Onu bilmiyorum dedi. i Musa aleyhis selama dndrdler;

Onu bilmiyorum dedi. sa aleyhis selama havale ettiler229

Hadisten kan mana; selam verenin okuduu dua sebebiyle hasl olan rahmeti Allah, Efendimiz
sallallahu aleyhi ve selleme havale eder. Selam lafznn reddi (cevab), onun selamna karlk vermek ve dua
etmektir.

Sonra bana on beinci cevap zahir oldu; ruh ile murad edilen, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin
kalbindeki mmetine ballktan dolay mevcut olan efkattir. Baz vakitlerde Allahn yasaklarnn irtikab
edilmesi ile gazablanr. Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme salat etmek, u hadiste getii gibi,
balanma sebebidir;

28- o zaman sana kafi gelir ve balanrsn. 230

Bu Hadisin tam metni yledir; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Sarsnt gelir, peinden

227
Mslim(1/306) Buhari Edebul Mfred(1/224) Ebu Nuaym Msnedl Mstahrac(2/31) bni Hibban(3/187) bni
Huzeyme(1/218) Ziyaul Makdisi elMuhtare(4/397) Tirmizi(485) Ebu Davud(1530) Nesai Kbra(1/384)
Ahmed(2/375) Bezzar(97268) Taberani(5/99) Mucemul Evsat(4/285,5/162) Mucemus Sair(2/126) Ebu
Yala(7/75) Ebu Avane(1/546) Mecmauz Zevaid(10/163) Hilyetul Evliya(4/347) Hatib(10/335) Safvetus
Safve(1/232) Siyeri Alamin Nbela(7/383) Darekutni lel(6/9) Nevevi elMinhac(4/128) Suyuti Dibac(2/139)
Tefsiri bni Kesir(3/512)
228
Buhari(4/163, 6/605) Mslim(iman,327) Ahmed(2/435, 436, 3/144) Tirmizi(2431) bni Cevzi el Vefa(1590)
229
sahihtir.Hakim(2/416,4/534) Ahmed(1/375) bni Mace(4081) Kurtubi(16/105) bni Ebi eybe(7/498) Heysem
Bin Kleyb Msnedi ai(2/271,273) Ebu Yala(9/196) Allame edDani Snenl Varide(5/988) Fethul Bari(13/89)
Kinani Misbahuz Zcace(4/201) bni Kesir Tefsiri(1/580, 2/273, 3/17) Suyuti Hasais(1/287) Nebhani
Huccetullah(1/446)
230
hasendir Ziyaul Makdisi el Muhtare(3/390) Hakim(2/457,558) Tirmizi(2457) Ahmed(5/136) Abdurrazzak(2/215)
Beyhaki uab(2/187, 188, 217, 7/359) Abd Bin Humeyd(1/89) bni Ebi eybe(2/253, 6/325) bni Ebi Asm el
Ahadu vel Mesani(4/142) Deylemi(8160) Ebu Nuaym Hilye(8/377) bni Adiy el Kamil(5/14) Tergib ve
Terhib(2/237) Mecmauz Zevaid(10/160) Fethul Bari(11/168) Tuhfetul Ahvezi(7/130) bni Hibban Mecruhin(2/82)
bni Kesir Tefsiri(4/468).

89
bir bakas onu izler ve onunla beraber lm gelir. Adamn biri dedi ki; Ya Rasulullah! Ben senin zerine salavat
getirecek olursam? buyurdu ki; O zaman Allah sana dnyan ve ahiretin ile seni megul edecek konularda kafi
gelir ve gnahn balar. - Seyfullah Erdomu -

Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, herhangi bir kimsenin kendisine selam vermesi halinde,
kendisine selam veren kiinin gnah tebli edilmi olsun veya olmasn, selama bal olan rahmet, selam
cevaplamas ile o kiiye dndrlr. O kimseye bu rahmetin ulamasna, daha nce iledii gnah mani
olmaz. te bu nefis bir fayda ve byk bir mjdedir. Srekli salavat okumaya devam etmek, belirli bir
sre salavat ile megul olmaktan daha faydal olur. O kimse faydann artmasndan nce zahiren megul
olur, onu tayin eder, devam etmesi sebebiyle fayda artar. Bu, zel ile murad edilen genel ifade
olmasndandr.

u ana kadar Allahn bana fethettii son cevap budur. Bundan sonra bir cevap fetholunursa Allahn
tevfik ve keremi ile onu da ekleriz.

Daha sonra sual olunan hadisi, Beyhakinin, Hayatl Enbiya adl kitabnda mazi edat kullanlm
olarak;

Allah ruhumu bana iade etmitir231 lafz ile buldum ve Allaha oka hamd ettim. Bu, hadisi rivayet
eden kimsenin hadiste tasarrufta bulunarak o mazi edatn drm olmas ihtimalini kuvvetlendiriyor. Ben
bunu verdiim cevaplar iinde ikinci vecih olarak belirtmitim. u an bu rivayet ile o cevap, en kuvvetli
cevap olarak tercihe ayan oldu.

Hadiste murad edilen mana udur; Allah, vefatndan sonra ruhunu Ona iade eder, daimi bir hayatla
diri olur, birisi ona selam verirse diri olduu iin selamna karlk verir. Hadis, Onun kabrinde diri oluu
hakknda varid olan hadislere muvafk hale gelmitir. u halde rivayetlerde eliki yoktur.

Hamd ve minnet Allahadr. Baz hadis hafzlar dediler ki; Hadisleri altm vecihten yazmasaydk,
baz tariklerde geen ziyadeleri, metin lafzlarna balayamazdk ve baz tariklerdeki ziyade ve noksanlar
gizli kalrd. Vallahu Teala alem.

8.BLM

TENVRUL HALEK F MKANI RYETN NEBYYU VEL MELEK

(Peygamberin ve Melein Grlebilme mkan Hakknda Karanln
Aydnlatlmas)
Telif; mam Suyuti

Terceme ve dipnotlar: Ebu Muaz Seyfullah

TENVRUL HALEK
231
Beyhaki Hayatul Enbiya(no;15) Beyhaki uabul man(3/491) Azimabadi Avnul Mabud(6/20)

90


Hamd Allah iindir. Selam, Onun seilmi kullarnn zerine olsun. Hal sahiplerinin uyank iken
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi grmesi hakknda sualler oald. Asrmzn ehlinden ilimde kdemsiz
bir taife hayret verici ekilde bunu inkara vardrdlar ve imkansz olduunu iddia ettiler. Ben de bu konuda
varid olan sahih hadislere tutunarak bu risaleyi yazdm ve adn; Tenvirul Halek Fi mkan Ryetin Nebiyyu
vel Melek= Peygamberin ve Melein Grlebilme mkan Hakknda Karanln Aydnlatlmas koydum.

29-(1)- Buhari, Mslim ve Ebu Davud, Ebu Hreyre radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

Kim ryasnda beni grrse, uyank iken de beni grecektir. eytan benim klma giremez. 232

30-(2)- Aynsn Taberani, Malik Bin Abdullah el Hasami ve Ebu Bekre radyallahu anhuma
hadisinden233,

31-(3)- Darimi, Ebu Katadetl Ensari Radyallahu anh hadisinden tahric ettiler. 234

Alimler dediler ki; uyank iken grecektir. Kavlinin manas hakknda ihtilaf edildi. grecektir lafz
ile kastedilen ey, kyamette grecektir demektir denildi. Ardndan; Bu ekilde manay snrlandrmak
faydaszdr. Zira Onun her mmeti, kyamet gnnde, daha nce Onu ryasnda grm olsun veya olmasn,
zaten grecektir.

Denildi ki; Murad edilen; hayatnda Ona kim iman etmise, Onun (Ahirete irtihaliyle) gzden gaib
olmasndan sonra varln inkar etmemise, ona mjde olarak uyank iken, lmeden nce grecektir.

Bir cemaat bunu zahir manasnda izah ederek dediler ki; Kim ryasnda grrse, Onu uyank iken
ba gz ile kalp gz ile de denildi grecektir. Bu iki gr Kad Ebu Bekr bnl Arabi anlatt.

mam Ebu Muhammed Bin Ebi Cemre, Buharinin hadislerine yazd taliklerinde dedi ki; Bu hadis,
ryasnda Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemi gren kimsenin, uyank iken de greceine delalet ediyor.
Peki bu, hayat ve lmnden sonras iin genel bir ifade midir, yoksa, sadece hayat sresince mi
geerlidir? Ve bu her gren iin mutlak mdr, yoksa ehil olana, Onun snnetine (hakkyla) uyanlara m
zeldir?

232
Mslim(4/1775) Buhari(6/2567) Ebu Davud(5023) Ahmed(5/306) Lalkai Eltikad(2/363) Hatibul Badadi
Tarih(10/284) Fethul Bari(12/383-389) Nevevi el Minhac(15/24-26) Haiyetu bni Kayym(13/249) Avnul
Mabud(13/249) Suyuti Dibac(5/286) erhu Sneni bni Mace(1/279) Camius Sair(8690) Feyzul Kadir(6/132)
Nablusi Tatirul Enam(s.662) sahihtir.
233
Taberani(19/296) Mecmauz Zevaid(7/182) Haiyetu bni Kayym(13/249) bni Adiy elKamil(2/209) Heysemi
der ki; Taberaninin Ebu Bekreden rivayetindeki tarikinde Hakem Bin Zuheyr adl zayf bir ravi vardr. Heysemi
dier tariklerde ise tanmad kimselerin bulunduunu sylemitir. Ebu Cuhayfeden, Ebu Malik el Ecaiden ve
bni Amr radyallahu anhumdan u lafzla, sahih senedle rivayet edilmitir; Kim beni ryasnda grmse,
uyank iken grr. Kim beni ryada grdyse gerekten grmtr. Zira phesiz eytan benim klma
giremez. (bni Hibban(13/417) bni Mace(3900) Kinani Misbahuz Zcace(4/154) Bezzar(7/201) Tayalisi(1/317)
Buhari Tarihul Kebir(4/294) Taberani(22/111,118) Taberani Evsat(1/192) Deylemi(5989) Mizzi Tehzibul
Kemal(13/140) Ebu Zra Sualatul Berzai(s.371) Mecmauz Zevaid(7/181)
234
Darimi (2/447 no;2146) ayn lafzla tahric etmemitir. Onun Ebu Katadeden rivayeti u ekilde; Kim
ryasnda beni grdyse gerei grmtr. Ancak Ebu Katadeden Buhari ve Mslimin Ebu Hreyreden
rivayetinin lafz ile sahih olarak gelmitir.

91
 (Cevap;) Lafz, geneldir. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, herhangi bir tahsiste
bulunmad halde, zorlama yaparak snrlandrma iddia ediyorlar. Manann genel oluunu iddia kabul
etmeyen baz insanlar diyorlar ki; Akl olan, ldkten sonra Onun grnen alemde grlebileceine nasl
hkmeder?

Bu szde iki tehlikeden dolay mahzur vardr; birincisi; asla hevasndan konumayan, doru sz
sahibi Efendimiz aleyhissalatu vesselam tasdik etmemek, ikincisi; aciz brakan kudretin sahibi olan
Kadirin (Allahn) Kudretini bilmemek.

Bu kimseler sanki Bakara suresindeki inek kssasn, brahim aleyhis selamn duas ile kularn
dirilmesini, Uzeyr aleyhis selamn kssasn iitmemi gibiler; Allah Teala buyuruyor ki; bir parasyla
ona vurun. Allah, lleri ite byle diriltir(Bakara; 73) nein bir parasn lye vurmay, lnn
dirlmesine sebep klan, brahim Aleyhis selamn duasn, kularn dirilmesine sebep klan, Uzeyr aleyhis
selam ve eeinin lmnden yz sene sonra dirilten Allah, uykuda peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin
grlmesini, uyank iken grmeye sebep klmaya da kadirdir.

Nitekim sahabesinden biri Suyuti der ki; zannederim bu bni Abbas radyallahu anhumadr
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi ryasnda grm, bu hadisi hatrlam, sonra Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellemin hanmlarndan birinin Suyuti der ki; zannederim bu Meymune radyallahu anhadr
yanna gitmi ve bunu anlatm, o da kalkp Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin aynasn karmtr.
(bni Abbas) radyallahu anh demitir ki; Bunun zerine aynaya baktm ve kendi suretimi deil de,
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin suretini grdm. 235 nceki ve sonraki Salihlerden bazlar bunu
zikretmilerdir.

Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemi ryasnda grenler, sonra uyank iken de Onu grmler ve bu
hadis doru km, Ona baz kark meselelerden sormular, ve sevinli haberler almlardr.

Bunu inkar eden, velilerin kerametlerini ya inkar eden, ya da tasdik eden kimselerden olabilir. Eer
inkar edenlerden ise, konu kapanmtr. Zira snnet ile ve ak deliller ile sabit olan bir eyi
yalanlamaktadr. Eer velilerin kerametlerinin hak olduunu kabul edenlerden ise, bu mesele de, bu
kerametlerden saylr.

Veliler, harikulade olarak, ulvi alemlerdeki ve sfli alemlerdeki eyleri kefederler. Bunu tasdik
eden kimse, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin uyank iken grlmesini inkar edemez. bni Ebi
Cemrenin sz bitti.-

Yine Onun kavlinden; Bylece ifadenin genel olduu, buna ehil olmak, veya snnetine hakkyla ittiba
etmek ile snrlanmamas gerektii anlalm oldu. Vaad edilen, uyank iken grmenin vaki olmas, ryada bir
kez de olsa hakikaten grlmesi ile gerekleecektir. Bunda ihtilaf yoktur. ounda bu, lm annda, ruh
cesedden kmadan nce vaki olur, Onu grrler ve bu vaade vefa gsterilir. Bakalar ise, hayatlar
boyunca iledikleri ameller, snneti muhafazalar orannda ki snneti ihlal buna byk bir engeldir - az
veya daha ok grrler.

32-(4)- Mslim, Sahihinde, Mutarrif radyallahu anhden rivayet ediyor; mran Bin Husayn
radyallahu anh bana dedi ki;

Ben dalama yapncaya kadar bana selam veriliyordu, dalama yapnca selam kesildi. Sonra

235
Mehul. bni Hacer el Askalani bunu isnadsz nakleder; Fethul Bari(12/385)

92
dalamay braktm, selamlama devam etti.236

33-(5)- Mslim, dier vecihle, Mutarrif radyallahu anhden rivayet ediyor; Vefat hastal
zamannda mran Bin Husayn bana diyordu ki;

Ben sana (benden sonra Allahn seni onlarla faydalandracan umduum hadisleri) anlatyordum.
Eer yaarsam bunu benim iin gizle, ayet lrsem, dilersen anlatabilirsin. phesiz bana selam
verilmektedir.237

Nevevi, Sahihi Mslim erhi (el Minhacta) der ki; ilk hadisin manas; mran Bin Husayn radyallahu
anh, hastaln iddetine ve elemine sabrederken, melekler ona selam veriyorlard. Dalama uygulaynca
selamlar kesildi. Dalamay braknca, tekrar selam vermeye baladlar. 238

kinci hadis hakknda da dedi ki; Eer yaarsam bunu benim iin gizle sz ile maksad; kendisine
verilen selam haber vermekten holanmamas, lmeden nce fitne ve ihtilafn aa kmasn, kendisinden
bunun duyulup yaylmasn istemediindendir.239

Kurtubi (Mslim erhinde) dedi ki; Yani phesiz melekler ona ikram ve hrmet olarak, dalama
yapncaya kadar selam veriyorlard. Dalama yapnca selam braktlar. Bunda velilerin kerametinin ispat
vardr.

34-(6)- Hakim, Mstedrekte sahih kaydyla Mutarrif Bin Abdullah tarikiyle, mran Bin Husayn
radyallahu anhden rivayet ediyor;

Ey Mutarrif! Bil ki, melekler bamn yannda, evimin yannda ve odamn yannda bana selam
vermekteydiler. Ben dalama yapnca bu hal benden gitti. Konumas netleince dedi ki; Ey Mutarrif! Bil
ki, bu hal bana geri dnd. Bunu benim iin ben lnceye kadar gizle!240

Baknz, mran radyallahu anh, iddetli ihtiyacndan dolay tedavi iin, snnete muhalif olan dalama
iini yapnca, meleklerin selamn iitmekten nasl perdeleniyor!

236
Mslim(2/899) bni Hibban(9/245) Ebu Nuaym Mstahrac(3/325) Beyhaki(5/14) Mamer elCami(10/406)
Tahavi erhu Maanil Asar(4/324) Bezzar(9/19) Ahmed(4/427) Ruyani(1/120) Tayalisi(1/111) Lalkai Keramatl
Evliya(s.147) bni Ebi Asm Zhd(s.148) bni Abdilberr Temhid(24/63) Nevevi elMinhac(8/206) Zehebi Siyeri
Alamin Nbela(2/509) bni Sad(4/289) bnl Cevzi Safvetus Safve(1/682) Fethul Bari(10/155) Suyuti
Dibac(3/333) Nevevi Tehzibul Esma(2/351) Mevahibu Ledniye(2/333) Zehebi Tezkiratul Huffaz(1/26) Kutul
Kulub(3/81) bni Kayym Medaricus Salikin(1/49) Hayatus Sahabe(4/380)
237
Mslim(2/899) Ahmed(4/428) Darimi(2/55 no;1813) bni Sad Tabakat(4/290,7/11) Ebu Nuaym
Mstahrac(3/325) Saydavi Mucemu uyuh(s.345) elsabe(4/705) Nevevi el Minhac(8/207) Kutul Kulub(3/146)
bni Kayym Medaricus Salikin(2/192)
238
Nevevi el Minhac(8/206)
239
Nevevi el Minhac(8/207)
240
Hakim(3/536) Kandehlevi Hayatus Sahabe(4/379-80)

93
 Beyhaki, uabul manda der ki; ayet dalama haram klmak zere yasaklanm olsayd, mran
radyallahu anh, bu yasa bile bile irtikab ederek dalama yapmazd. Bu kavle gre; dalama yapmak
mekruhtur, meleklerin selam bu yzden kesilmi, ve o da bu yzden hznlenmitir. Nitekim o, lmeden bu
hal, kendisine iade edilmiti.241
bnl Esir, en Nihayede der ki; Yani o, hastal sebebiyle dalama yapana kadar, melekler onu
selamlyorlard. Dalama yapt iin selamlamay braktlar. Dalama; tevekkle, Allaha teslimiyete, kuluna
verdii belaya sabra, ifay yalnz Allahtan taleb etmeye bir lekedir. Bunda dalamann cevazn
zedeleyecek bir ey yoktur. Lakin daha yksek derece olan tevekkl ve sebeplere sarlmaktan veray
zedeler.242

35-(7)- bni Sad, Tabakatnda, Katade radyallahu anhden rivayet ediyor;

phesiz melekler, dalanncaya kadar, mran Bin Husayn ile msafaha ediyorlard. Dalama
yapnca ekildiler.243

36-(8)- Ebu Nuaym, Delailn Nbvvede, Yahya Bin Said el Kattandan rivayet ediyor;

Basraya mran Bin Husayn radyallahu anhden daha faziletli bir sahabe gelmedi. Onun evinin
etrafndan otuz sene melekler onu selamladlar. 244

37-(9)- Tirmizi, Tarihinde, Ebu Nuaym ve Beyhaki Delailn Nbvvelerinde, Gazale (R.A.)nn yle
dediini rivayet ediyorlar;

mran Bin Husayn radyallahu anh, bize evin sprlmesini emreder, biz de yapardk. Esselamu
aleykum, esselamu aleykum diye selam sesleri duyardk fakat kimseyi gremezdik. 245 Tirmizi dedi ki; Bu,
meleklerin selamdr.

Huccetul slam Ebu Hamid el Gazali, el Munkz Mined Dalal adl kitabnda der ki; limlerin tahsilini
bitirdiim zaman btn gcmle sufilerin yoluna yneldim ve birok faydalar elde ettim. u kadarn
syleyeyim; yakinen anladm ki, sufiler gerekten Allahn has yolunun yolculardr. Onlarn davranlar,
davranlarn en gzeli, gidiatlar en gzel gidiat, yollar, yollarn en dorusu, ahlaklar en temiz ahlaktr.
Btn akl sahiplerinin akllar, hikmet sahiplerinin hikmetleri, eriatn srrna vakf alimlerin ilimleri,
onlarn tuttuu yol ve ahlaktan daha iyisini getirmek zere bir araya gelseler, ondan daha hayrlsn
getirmeye yol bulamazlar. Onlarn zahir ve batnlarndaki btn hareket ve hareketsizlikleri Nbvvet
kandilinin nurundan alnmadr. Yeryznde Nbvvet nurundan baka kendisiyle aydnlanlacak bir k ta
yoktur.246

(mam Gazali) szlerini u ekilde tamamlar; phesiz onlar, uyank iken Melaiketl Kiram,
peygamberler (aleyhims selam)n ruhlarn grrler ve seslerini iitirler. Onlardan faydalanrlar. Daha
sonra onlarn suret ve misallerini grmekten hal ve makamlar yle derecelere ykselir ki, bunlar

241
Beyhaki uabul man(2/60 no;1165)
242
bnl Esir en Nihaye Fi Garibil Hadis(2/394)
243
bni Sad(4/288) Suyuti Hasais(2/182) Hayatus Sahabe(4/380)
244
Suyuti Hasais(2/182) benzerini Hasen el Basriden; Zehebi Tezkiratul Huffaz(1/26)
245
Suyuti Hasais(2/182)
246
Gazali el Munkz(s.93-94)

94
konumaya takat yetmez.247 te bu, Gazalinin kelamdr. -

Onun rencisi, Kad Ebu Bekr bnl Arabi ki Maliki mezhebi imamlarndandr Kitabu Kanunit
Tevilde der ki; Sufiler dediler ki, insan iin, alakalardan kesilme, riyaset, mal, cinsi birleme, gibi dnya
sebeplerinden uzaklama suretiyle nefis temizlii ve kalp tezkiyesi hasl olursa, Allah Tealaya, srekli ilim
ve amelle tamamen ynelirse, ona kalpler kef olunur, melekleri grr, szlerini iitir, peygamberlerin
ruhlarna muttali olur ve onlarn kelamlarn iitir.

Sonra bnl Arabi dedi ki; Peygamberleri ve melekleri grmek, onlarn konumasn iitmek, mmin
iin keramet olarak, kafir iin ise ukubet (azap) olarak mmkndr. 248

eyhul slam zzddin Bin Abdisselam, Kavaidl Kbrada dedi ki; bnl Hac, Medhalde der ki;
Nebi sallallahu aleyhi ve sellemi uyank iken grmek zor bir meseledir ve az vaki olur. Bu zamanda ancak
aziz sfatlara sahip olanlar gryor. ounlukla grlemiyor. Bununla beraber biz bunun, Allahn zahirlerini
ve batnlarn muhafaza eyledii baz byk zatlara vaki olduunu inkar etmeyiz.

(bni Abdisselam) dedi ki; Baz zahir alimleri Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin uyank iken
grlmesini inkar edip u illeti ne srdler; Fani gz, bakiyi gremez. Nebi sallallahu aleyhi ve sellem,
beka yurdunda, onu gren ise fena yurdu olan dnyadadr.249

Bu mkili, efendim Ebu Muhammed Bin Ebi Cemre yle halletmitir; phesiz mmin kul, ld
zaman Allah grr. Allah ise hi lmez. Kullardan bazs her gn yetmi defa lmektedir.

Kad erafddin Hibetullah Bin Abdurrahim el Barizi, Kitabu Tevsiki Ural man adl eserinde der ki;
Beyhaki, Kitabul tikadda dedi ki; Peygamberlerin ruhlar kabzedildikten sonra iade edilir. Onlar Rableri
katnda ehitler gibi diridirler. Nitekim peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem, Mirac gecesi, onlardan
bir cemaat grm, salavatmzn kendisine arz edildiini, selamlarn kendisine ulatrldn, Allah
Tealann, yeryzne peygamberlerin cesetlerini yemeyi haram kldn haber vermitir 250.

El Barizi dedi ki; Zamanmzdaki ve onlardan nceki velilerden bir cemaatten, peygamber sallallahu
aleyhi ve sellemi uyank iken, vefatndan sonra diri olarak grdkleri iitilmitir.

Nitekim bunu eyhul mam, eyhul slam Ebul Beyan, bni Muhammed Bin Mahfuz ed Dmekinin
Nazimesinde zikrederek haber vermitir.

eyh Ekmelddin el Baberti el Hanefi, erhul Mearkta, Kim beni grrse hadisinin erhinde der
ki; ttihad sz konusu olmakszn, iki ahsn uykuda ve uyank iken bulumasnda be usul vardr; tamamen
zatta ortaklama, ya da vasfta veya halde ykselme, veya fiillerde veya mertebede ykselme. Bunlarn
hepsi iki veya daha fazla ey arasnda bu be mnasebetin dnda olmas dnlemez. zerinde ihtilaf
olmamas orannda, kuvveti ve zayflna gre, ok veya az buluurlar. Nitekim zddnn zerine glenmesi,
muhabbeti kuvvetlendirir ve iki ahs yansmalarndan ayrlmazlar.

Kimin iin kendisiyle gemiteki kamil ruhlar arasnda bu be mnasebet sabit olursa, onunla diledii
zaman buluur.

eyh Safiyuddin Bin Ebil Mansur, Risalesinde ve eyh Afifddin el Yafii, Ravdur Rayahinde derler
ki; Byk eyh, ariflerin eyhlerinin nderi, zamannn bereketi Ebu Abdullah el Kurai dedi ki;

247
Gazali el Munkz(s.94-95)
248
Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus Sulk(s.102)
249
Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus Sulk(s.102)
250
Beyhaki el tikad(s.305)

95
 Msr diyarna byk bir ktlk geldii zaman, tevecch edip duaya baladm. Bana denildi ki; Dua
etme! Bu ite kimsenin duas kabul edilmez Bunun zerine ama doru sefere ktm. Halil aleyhis selamn
kabrinin yaknna ulatmda, Halil (brahim) aleyhis selam beni karlad ve dedim ki; Ey Allahn Rasul!
Msrllarn ktlktan kurtulmas iin dua etmeyi benim ziyafetim kl! Bunun zerine dua etti ve Allah o
beladan onlar kurtard.251

Yafii der ki; Onun; Halil aleyhis selam beni karlad sz gerektir. Bunu ancak, onlarn gk ve
yerin melekutunu, peygamberleri, tpk peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellemin, Musa aleyhis selam
yeryznde seyretmesi gibi, peygamberlerle gklerde muhatab olmas gibi, l deil diri olduklarn
seyretmek gibi hallerin kendilerine iade edildiinin cahili olan inkar eder. Nitekim peygamberlere mucize
olarak caiz (mmkn) olan eyin, veliler iin de, iddia sahibi olmamalar artyla, keramet olarak caiz
(mmkn) olmas kabul edilmitir.252

eyh Siracddin bni Mlakkin, Tabakatul Evliyada diyor ki; eyh Abdulkadir Geylani Kuddise
srruh dedi ki;

leden nce Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi grdm. Bana buyurdu ki;

Ey olum, neden vaaz vermiyorsun? Dedim ki;

Ey dedeciim! Ben acemiyim. Badatn fasihlerine kar nasl konuurum? Buyurdu ki;

Azn a! Ben de azm atm ve azma yedi defa fledi. Sonra buyurdu ki;

nsanlar Rabbinin yoluna davet iin hikmetle ve gzel mevzalar ile konu!

le namazn kldm ve oturdum. Kalabalk bir halk huzurumda topland. Dilim tutuldu. Mecliste tam
karmda Ali radyallahu anh ayakta duruyor grdm. Bana dedi ki;

Ey olum! Neden konumuyorsun? Dedim ki;

Ey dedeciim! Dilim tutuldu. Bana;

Azn a dedi ve ben azm anca alt defa fledi. Dedim ki;

Yediye tamamlamayacak msn? Buyurdu ki;

Bu Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme olan edebimdendir. Sonra benden uzaklat. Dedim ki;

Tefekkre dalanlar, marifet incileri toplamak iin kalp denizine dalmaktadrlar. Sonra bu incileri
sadr (gs) sahiline karnca buna dil tercman olarak nida eder. Nihayet Allahn ibadet iin izin verdii
evlerde nefis taatler satn alrlar. 253

Ayn ekilde eyh Halife Bin Musa en Nehrul Melikinin hal tercmesinde der ki;

251
Yafii Ravdur Rayahin(s.205 no;451) Nebhani Camil Keramat(1/313) Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus
Sulk(s.103)
252
Yafii Ravdur Rayahin(s.205) Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus Sulk(s.103) Bkz.:mam Suyuti E
ereful Muhattem(s.8-9) Aliyyul Kari erhu Fkhul Ekber(s.213) Pezdevi Akaid(s.331) Bkz.:Dr.Abdullah Azzam
Afgan Cihadnda Rahmann Ayetleri(s.54)
253
bni Mlakkin Tabakatul Evliya(s.96) Tadifi Kalaidl Cevahir(s.45) Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus
Sulk(s.104) byle menkbeler eri delillerden deildir!

96
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi ryasnda ve uyank iken ok defalar grmtr. Onun iin
deniliyor ki;

Genellikle yapt eyleri, gerek ryada, gerekse uyank iken, Efendimiz sallallahu aleyhi ve
sellemden ald emirler dorultusunda yapyordu. O, sadece bir gecede Efendimiz sallallahu aleyhi ve
sellem ile on yedi defa grm, bir seferinde ona demitir ki;

Ey Halife! Beni gremediin zamanlar iin zlme. Zira velilerden ou, beni grmek hasreti ile
ld. 254

Kemal el Edfevi, et Talius Saidde, Es Safi Ebu Abdullah Muhammed Bin Yahya el Esvaninin
tercmesinde der ki;

Ebu Yahya Bin afiinin ashabndan salah ile mehurdur. Keif ve kerametlerini, bni Dakikul Iyd,
bnn Numan ve Kutbl Askalani zikretmiler, Nebi Sallallahu aleyhi ve sellemi grdn, Onunla
bulutuunu nakletmilerdir.

eyh Abdlgaffar Bin Nuh el Kusi, El Vehid adl kitabnda, Ahmimde ikamet eden eyh Ebu Yahya
Ebu Abdullah el Esvaninin ashabndan naklediyor;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi diledii zaman gryordu. Hatta ondan haber vermedii an
yoktu.

Yine el Vehid kitabnda der ki; eyh Ebul Abbas el Mrsi, Nebi Sallallahu aleyhi ve selleme selam
verdiinde selamn alyor, konutuunda cevap alyordu.

eyh Tacddin Bin Ataullah, Letaiful Minende der ki; Bir adam, eyh Ebul Abbas el Mrsiye dedi
ki;

Ey efendim! u elinle benimle msafaha et. phesiz sen pek ok rical ve beldeler grdn Buyurdu
ki;

Vallahi u elimle ancak Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile msafaha ediyorum 255

Sonra eyh dedi ki; Eer Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemden gz ap kapatncaya kadar bir
zaman perdelensem, kendimi Mslmanlardan saymam.256

eyh Safiyddin Bin Ebul Mansur, Risalesinde ve eyh Abdulgaffar, el Vehidde, eyh Ebul Hasen
el Venaniden naklediyor; Ebul Abbas et Tanci bana haber verdi, dedi ki;

Efendim Ahmed Bin er Rfai Kuddise srruha geldim. Bana buyurdu ki;

Senin eyhin ben deilim. Senin eyhin, Kunadaki Abdurrahimdir. Kunaya gidip eyh
Abdurrahimin huzuruna girdim. Bana dedi ki;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile tantn m?

254
Tadifi Kalaidul Cevahir(s.320) Nebhani Camil Keramat(3/103)
255
Muhtasarus Sluk(s.104)
256
Nebhani Camil Keramat(2/312) arani Tabakat(3/1039)

97
 Hayr dedim.

Beytl Makdise git ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile tan. Dedi. Ayam ykarken,
gklerin, yeryznn, Arn ve Krsinin Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile dolu olduunu grdm.
eyhe dndm. Bana dedi ki;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile tantn m?

Evet dedim. Buyurdu ki;

u an tarikatn kemale erdirdin. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin marifetine ulamadan,

kutublar kutub olmaz, evtad, evtad olmaz, veliler de veli olamaz.257

El Vehidde dedi ki; eyh Abdullah ed Delasiyi Mekkede gren birisi bana haber verdi; O, mrnde
sadece bir namazn sahih sayyormu. Dedi ki;

Bu, ben Mescidl Haramda sabah namaz klyorken vaki oldu. mam tekbir alnca ben de aldm. O
srada biri beni tuttu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi, arkasnda on kiilik bir cemaate imam olmu,
namaz klyor iken grdm. Namazm Ona uyarak kldm. Bu hadise, alt yz yetmi senesinde vuku
buldu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, ilk rekatta Mdessir suresini, ikinci rekatta Amme
yetesaelun suresini okudu. Selam verdiinde yle dua etti;

Allahm! Bizi hidayete eren ve erdirenlerden eyle! Sapkla denlerden ve drlenlerden etme!
Ltfunda tamaha drme! Senin katndakilerden yz evirenlerden etme! phesiz zerimizdeki minnet
senin iindir. Biz olmadan nce bizi var ettin, bundan dolay hamd sanadr. Senden baka ilah yoktur.

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, namaz bitirdii zaman, imam da selam verdi ve onun selamyla
uurum yerine geldi, selam verdim.

eyh Safiyddin, Risalesinde der ki; Bana eyh Ebul Abbas el Harrar dedi ki;

Bir defasnda Nebi sallallahu aleyhi ve sellemin huzuruna girdiimde, Onu veliler iin velayet emri
yazarken grdm. Kardeim Muhammed iin de bir emir yazmt. Kardeim velayette byk bir eyh idi ve
yznde veli olduundan phe brakmayacak bir nur vard. eyhe bundan sorduk, dedi ki;

Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem yzme flemiti. te bu nur, o nefhann

eseridir.

eyh Safiyddin der ki; Yce ve byk eyh Eba Abdullah el Kurtubiyi grdm. eyh el Kurainin
ashabnn en ycesidir. ounlukla Medinetn Nebeviyede ikamet ederdi. Peygamber sallallahu aleyhi ve
sellem ile buluur, selamn alr, Onun mektubunu kamil hkmdara gtrmek iin Msra gider, sonra
Medineye geri dnerdi. Dedi ki;

Kendi zamannda Msrn zahidi olan eyh Kurainin ashabndan, Ebul Abbas el Askalaniden daha
zel birini Msrda grmedim. mrnn sonlarnda vaktinin ounu Mekkede geirmitir. Denilir ki;

O, bir defasnda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin huzuruna girmi ve Peygamber sallallahu
aleyhi ve sellem, Ona buyurmu ki;

Ey Ahmed! Allah elinden tutsun(Allah yardmcn olsun)!

257
arani Tabakat(2/704) Nebhani Camil Keramat(2/302)

98
 Bir veli zattan nakledildiine gre; O, bir fkh aliminin meclisinde bulunur ve o fakih, bir hadis
rivayet ettiinde, ona veli olan zat der ki;

Bu hadis batldr. Fakih;

Bunu sen nereden anladn? Der ki;

te Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bann zerinde duruyor. Buyuruyor ki;

Ben bu hadisi sylemedim. Fakihin kefi de alr ve Onu grr.

Kitabul Minahil lahiye Fi Menakbis Sadetil Vefaiyyede, bni Faris der ki;

Efendim Ali (el Vefa) Radyallahu anhn yle buyurduunu iittim; Ben be yanda iken, eyh
Yakub adl birinden Kuran dersi alyordum. Bir gn Onun yanna gittiimde, daha nce ryamda beyaz
pamuklu bir gmlek ile grdm Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi uyank olduum halde grdm. Bana;

Oku buyurdu.

Ben de Ona ed Duha ve nirah surelerini okudum. Sonra gzmden kayboldular. Yirmi bir yama
vardmda el Karafede bir sabah namaz iin tekbir almtm. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi
karmda grdm. Beni kucaklad ve;

Rabbinin nimetine gelince, onu anlat da anlat (ed Duha,11) ayetini okudu. Bu vakitten sonra Onun
ivesi bana verildi.258

Haclar cemaati huzurunda Efendim Seyyid Ahmed er Rfai radyallahu anh, Hcret erife nnde
durup u iiri inad buyurdu;

Uzak halde ruhumu gnderiyordum,

Vekilim olarak topranz pyordu,
imdi bedenim ve ruhumla huzurunuzdaym,
Sa elinizi uzatn da dudaklarm da nasibini alsn.

Dedi. Peygamber efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin sa eli uzatld. Seyyid Ahmed radyallahu
anh o mbarek eli pt.259
258
Muhammed Said Seyfddin Muhtasarus Sulk(s.104-105)
259
eblenci Nurul Ebsar(s.253) Sefine-i Evliya(1/198) Nebhani Camiul Keramat(2/278) zzddin Ahmed elFarusi
radul Mslimin(s.133) Ali Bin Hasen el Vasti Hulasatul ksir(s.69) Abdlkerim Rafii Sevadul Ayneyn(s.54-55)
Samarrai es Seyyid Ahmed erRfai Hayatuhu ve Asaruhu(s.61) bni Mlakkin Tabakat(s.93) Tabakatu
afiye(4/40) ezerat(4/259) Sayyadi Tenvirul Ebsar(3-25) Mceml Mellifin(2/25) Kevakib(2/75) Nucumz
Zahira(6/92) mam Suyuti ereful Muhattem'de der ki; "Malumdur ki; bu mbarek menkbe, Mslmanlar
arasnda tevatr derecesine ulamtr. Rivayet senedleri ali ve sahihtir. Kesinlikle salam ve gvenilir kiilerce o
hadiseye ahit olan ok sayda insandan nakledilmitir. Ayrca rivayet edenler de hep ayn ifadeleri
kullanmlardr. Dolaysyla bunu inkar etmek Allah korusun nifak kirlerinden kaynaklanr." (eraful Muhattem
s.11)

99
 Hafz Muhibbddin Bin Neccar, Tarihinde der ki; Ebu Ahmed Davud Bin Ali Bin Muhammed Bin
Hibetullah Bin Mesleme Ebul Ferruh el Mbarek Bin Abdullah Bin Muhammed Bin en Nakur Ebu Nasr
Abdulvahid Bin Abdlmelik Bin Muhammed Bin Ebi Sad es Sufi el Kerhi senedi ile dedi ki;

Haccettim ve Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi ziyaret ettim. Hcrenin yannda oturdum.
eyh Ebu Bekr ed Diyarbekri girdiinde, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yz hizasnda durdu ve
dedi ki;

Esselamu aleyke ya Rasulullah! Hcrenin iinden gelen u sesi, ben ve orada bulunanlar iittik;

Ve aleykesselam ey Ebu Bekr!

mam emsddin Muhammed Bin Musa en Numan, Kitabu Misbahuz Zulam Fil Msteisine Bi Hayril
Enam adl eserinde der ki;

Yusuf Bin Ali ez Zenaniden iittim;

Haimi bir kadndan bahsediyordu. Kadn, Medine civarnda imi ve baz hizmetiler ona eziyet
ediyorlarm. O kadn demi ki;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemden yardm istedim ve Ravzadan yle buyurulduunu iittim;

Senin iin ben rnek deil miyim? Benim sabrettiim gibi sen de sabret veya buna yakn bir ey
syledi Bunun zerine benden ierisinde bulunduum sknt gitti ve bana eziyet eden hizmetilerden
ld.

38-(10)- bnus Semani, Delailde;

Ebubekr Bin Hibetullah Bin el Ferec Ebul Kasm Yusuf Bin Muhammed Bin Yusuf el Hatib Ebul
Kasm Abdurrahman Bin mer Bin Temim el Mezzin Ali Bin brahim Bin Allan Ali Bin Muhammed Bin
Ali Ahmed Bin Heysem et Tai babasndan dedesinden Seleme Bin Kuheyl Ebu Sadk Ali Bin Ebi
Talib radyallahu anh senedi ile rivayet ediyor;

Biz Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi kabri erifine koyduktan sonra yanmza bir bedevi geldi.
Kendisini kabre atarak toprandan bana samaya balad ve yle dedi;

Ya Rasulullah! Sen syledin, biz de iittik. Sen Allahtan alp anlattn, biz de senden rendik. Allah
sana indirdii ayette yle buyurdu;
Eer onlar kendilerine zulmettikleri zaman sana gelseler de Allahtan balanmay dileseler,
Rasul de onlar iin istifar etseydi, Allah ok fazla affedici ve esirgeyici bulurlard.(Nisa; 64)

Ben de nefsime zulmettim ve sana geldim. Benim iin balanma dile!

Bunun akabinde Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinden; phesiz sen balandn! diye
bir nida geldi.260
Baz muhaddislere gre, ravi Ebu Sadk, Ali Radyallahu anhden iitmemi olup, mrsel olarak rivayet

260
Tefsiru Kurtubi(5/265-266) Tefsiru Nesefi(1/340) Suyuti elHavi Lil Fetavi(2/315) Suyuti Tenvirul Halek(s.31)
Nebhani Huccetullah(2/1061) evahidul Hak(s.161) Ftuhatur Rabbaniye(5/39) bkz.: bni Hacer Talikut
Talik(areten; 5/387)

100
etmitir.261 Ancak ittiini syleyenler de vardr.262 Hadis usulne gre byle bir ihtilaf durumunda, iittiini
syleyenlerin sz, itibar bakmndan nceliklidir. 263 bni Hacer el Heytemi, Cevherul Munazzamda; rivayet baka
tarik ile de gelmitir demitir. mtercim-

Sonra mam madddin smail Bin Hibetullah Bin Batisin, Mzil bhat Fi sbatil Keramat adl
kitabnda u nasihat grdm; Kerametlerin ispatnda delil olarak, sahabeden, tabiinden ve onlardan
sonrakilerden bir ok rivayet nakledilmitir.

39-(11)- Onlardan birisi; Ebubekr es Sddk radyallahu anhdr. O, Aie radyallahu anhaya dedi ki;

(Varisler) senin u iki erkek ve iki kz kardelerindir. Dedim ki;

u ikisi erkek kardelerim Abdurrahman ve Muhammeddir. Peki benim kz kardelerim kimler?

Esmadan baka kz kardeim yok ki! Buyurdu ki;

Cariyenin karnndaki kzdr. Bylece gnlmdeki aa kavutu ve o cariyeden mm Glsm

dodu.264

40-(12)- Onlardan birisi de; mer Bin el Hattab radyallahu anhden gelmitir. O, hutbede iken,

Ya Sariye! Daa ekil, daa ekil! diye nida etmi, Allah, bu szn, o srada Nihavendde bulunan
Sariyeye iittirmitir.265

41-(13)- Yine mer Radyallahu anhn mektubu ile Msrdaki Nil nehri, sel halinde taacak iken
kesilmitir.266
42-(14)- Onlardan birisi de Osman Bin Affan radyallahu anhdr; Abdullah Bin Selam radyallahu anh
dedi ki;

Sonra kuatma altnda olan Osmana gittim ve ona selam verdim. Dedi ki;

Merhaba ey kardeim! u kapda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi grdm. Buyurdu ki;

Ey Osman! Seni kuattlar m?

Evet dedim.
Seni susuz mu braktlar? dedi.

Evet dedim. Bana iinde su bulunan bir kova verdiler. Ben de itim ve susuzluumu giderdim. Suyun

261
Bkz.: Zehebi el Muni(7533) Mizan(7/382) Lisan(7/469) bni Ebu Hatem Cerh ve Tadil(8/199 no;875)
Tehzib(12/143) Takrib(1/649) Zehebi Kaif(2/435)
262
Zehebi El Muktena Fi Serdil Kuna(1/311 no; 3104) bni Hibban es Skat(5/41 no; 3753) Hatibul Badadi
Tarihu Badat(14/363)
263
Suyuti El Havi Lil Fetavi(2/122)
264
Malik Muvatta(2/752) Lalkai Keramatl Evliya(s.117) Taberi Ryadun Nadra(2/122,123,257) Ebu Nuaym
Delail(s.210) Beyhaki(6/169,178,257) Tahavi erhu Maanil Asar(4/88) bni Hacer elsabe(8/46) Mizzi Tehzibl
Kemal(35/380) Safvetus Safve(1/266) Hulasatul Bedril Mnir(2/122) Zeylai Nasbur Raye(4/122) Nebhani Camil
Keramat(1/217) bni Kesir elBidaye(7/131) Nevevi Tehzibl Esma(2/574)
265
Lalkai Keramatl Evliya(s.120,122) bni Kuteybe Tevil(s.162) Beyhaki eltikad(s.314) Feyzl Kadir(4/507)
Lisanul Mizan(5/300) elstiab(4/1605) elsabe(3/5) Nevevi Tehzibul Esma(2/330) bni Makula kmal(3/395,4/247)
Keful Hafa(2/514) bni Kudame elMuni(9/255) Taberi Tarih(2/553) Yakut el Hamevi Mucemul Buldan(5/99)
266
Lalkai Keramat(s.119) Kurtubi(13/103) Ebu eyh Azimet(4/1425) bni Kesir Tefsiri(3/465) Yakut el
Hamevi(5/335)

101
soukluunu gsm ile omuzum arasnda hissettim. Buyurdu ki;

stersen onlara kar sana yardm edeyim, veya yanmzda iftar et. Ben de Onun yannda iftar
etmeyi setim. Dedi ve o gn ehid edildi.267 nakil bitti

te bu kssa, hadis kitaplarnda isnad ile Osman radyallahu anhden rivayet edilen mehur bir
kssadr. Bunu Haris Bin Ebi same, Msnedinde ve bakalar rivayet etmilerdir. Musannif bunun uyank
iken vuku bulduuna kanaat getirdiinden, kerametlere delil saymtr. Aksi halde Efendimiz sallallahu
aleyhi ve sellemi ryada grmek, herkes iin mmkn olup, bu harikalardan, kerametlerden
saylmamaktadr. Velilerin kerametlerini inkar edenler bile, bu kssay inkar etmezler.

bni Batisin bu kitabnda zikrettii rivayetlerden biri de udur; Ebul Huseyn Muhammed Bin
Semun el Badadi es Sufi de keramet sahiplerinden biridir. Ebu Tahir Muhammed Bin Ali el Allan dedi ki;

Bir gn Ebul Hasen Bin Semunun vaaz meclisinde bulunuyordum. O, krssne oturmu
konuuyordu. Ebul Feth el Kavvas, krs tarafna oturmu, uyukluyordu. Ebul Feth uyanana kadar, Ebul
Huseyn kendini konumaktan tuttu. Ebul Feth ban kaldrdnda, Ebul Huseyn ona dedi ki;

Uykunda Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi grdn m?

Evet dedi. Ebul Huseyn dedi ki;

inde bulunduun bu halin kesilmesinden korktuum iin konumama ara verdim. 268

Bu sz ile bni Semun, phesiz Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi uyank iken grdne iaret
ediyor. Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, geldii zaman, Ebul Feth Onu ryasnda grmtr.

Ebu Bekr Bin Ebyaz, Cznde der ki; Zahid Ebul Hasen Bnan el Hammalden iittim; Baz
arkadalarmz unu anlatt;

Mekkede bni Sabit diye tannan bir adam vard. Mekkeden Medineye ktnda altm sene
sadece Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme selam verdi. Baz senelerde eitli meguliyetleri sebebiyle
dnyordu. Dedi ki;

O, hcrede uyku ile uyanklk arasnda bulunuyordu. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem grnd
ve buyurdu ki;

Ey bni Sabit! Bizi ziyaret etme, biz seni ziyarete gelelim.

TENBHLER:

Birinci Tenbih: Uyank iken peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi grenlerin ou, kalbi ile
grr, sonra terakki ederek gz ile grrler. Daha nce, bunun, Kad Ebu Bekr bnl Arabinin iki
grnden biri olduu gemiti. Lakin gz ile grmek, insanlarn birbirini grmesi gibi deildir. phesiz
bu, berzahi cemiyet hali ve vicdani bir itir. Bunun hakikati, onunla mjdelenmeden idrak edilemez.
267
Ahmed Bin Hanbel Fadailus Sahabe(1/489) Ahmed(1/72, 73) Buhari Tarih(5/371) Hakim(3/99-103) bni
Sad(3/74) Bezzar(2/10) bni Ebi eybe(6/181, 362) bni Hibban es Skat(2/263, 5/487) Haris (2/901-Buyetl
Bahis) bni Ebi Asm es Snne(2/593) bni Ebi Asm Zhd(s.128) bni Adiy elKamil(7/175) Mizzi Tehzib(33/87)
Nevevi Tehzib(1/300) Darekutni lel(3/66) Mecmauz Zevaid(7/232, 9/96) Busayri thaf(8275, 8280) Metalibu
Aliye(4438, 4442) Hayatus Sahabe(4/538) sahihtir.
268
Nebhani Camiul Keramat(1/298)

102
Nitekim eyh Abdullah ed Delasinin; mam tekbir aldnda ben de tekbir aldm. Biri beni tuttu.
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemi grdm. Sznde geen tutma ile, bu hale iaret edilmitir.

kinci Tenbih: Mustafa Sallallahu aleyhi ve sellemin zatnn cismi mi, ruhu mu, yoksa misali mi
grlmektedir?

Onu gren hal sahipleri diyorlar ki; ikincisini (yani ruhunu) gryorlar. Gazali buna aklk getirerek
der ki; Bunda murad edilen, cisminin ve bedeninin grlmesi deil, Onun zatn grmeye vasta olan
misalidir. Bu vasta hakikat de olabilir, hayal de. Zat, hayal edilmi bir misal deildir. Grlen ekil,
Mustafa sallallahu aleyhi ve sellemin ne ruhu, ne de ahsdr. Bilakis hakikatte o, misalidir.

Bu, kiinin Allah Tealay ryasnda grmesine benzer. Onun zat ekil ve suretten mnezzehtir.
Fakat, kii bunu kullara tarif ederken, nur v.b. alglanabilen misaller vastas ile anlatr ve bu misal de Hak
tarafndan olduu iin Haktr. Ryada gren kimse der ki; Ryamda Allah grdm. Yani bakasnn
hakknda olduu gibi Allahn zatn grdm diyemez.

Kad Ebu Bekr bnl Arabi dedi ki; Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi bilinen idrak sfat ile
grmek, hakikaten grmektir. drak sfat dnda grmek ise, misalini grmektir. bunu Gayetl Hasende
syledi.

Zat erifini cesedi ve ruhu ile grmek te inkar edilemez. Zira phesiz o, - ve dier peygamberler
diridir ve ruhlar kabzedildikten sonra kendilerine iade edilmitir. Onlara kabirlerinden kma, ulvi ve
sfli melekutta tasarruf izni verilmitir. Nitekim Beyhaki, peygamberlerin (berzah) hayatlar hakknda bir
cz telif etmitir.

Beyhaki, Delailn Nbvvede der ki; Peygamberler, Rableri katnda ehitler gibi diridirler.

Yine Beyhaki, Kitabul tikadda der ki; Peygamberlerin ruhlar kabzedildikten sonra kendilerine
iade edilir ve onlar Rableri katnda ehitler gibi diri olurlar. 269

stad Ebu Mansur Abdulkahir Bin Tahir el Badadi dedi ki; Ashabmzdan muhakkik kelamclar
dediler ki; phesiz peygamberimiz sallallahu aleyhi ve sellem, vefatndan sonra da diridir. O, mmetinin
taati ile sevinir, isyankar olanlarn isyan ile zlr. mmetinden Ona salavat okuyanlarn salavat
ulatrlr.

phesiz peygamberlerin cesetleri rmez, yeryz onlardan bir ey yiyemez. Nitekim Musa
aleyhis selam, kendi zamannda vefat etmi olmasna ramen, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, onu,
kabrinde namaz klar vaziyette grmtr. Mirac hadisinde; Onun, drdnc semada Adem ve brahim
aleyhimesselam ile grm olduu zikredilmitir. Bunlar, bizim bu usulde sylediklerimizi
dorulamaktadr. Deriz ki; Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, nbvveti ile, vefatndan
sonra da hayat sahibidir.
Kurtubi, Tezkirede, sur flenmesi hadisini naklettikten sonra, eyhinden unu naklediyor; lm
yokluk deil, bir halden dier bir hale intikal etmektir. Buna ehitlerin katledilip, lmlerinden sonra diri
olmalar, rzklanmalar, ferahlanmalar, mjdelenmeleri delildir.

Btn bu sfatlar, dnyadaki hayat sahiplerinin sfatlardr. ehitler byle olunca, peygamberler,
evla tarikiyle buna daha hak sahibidirler. Nitekim yeryzne, peygamberlerin cesedini yemek haram
klnm, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, sra gecesi Beytl Makdiste ve semada peygamberler ile bir
araya gelmi, Musa aleyhis selam kabrinde kyam halinde namaz klarken grm, kendisine selam
verenlerin selamn cevaplayacan haber vermitir.

269
Beyhaki el tikad(s.305)

103
 Bu ve baka deliller ile, peygamberlerin lmleriyle, bizim idrak edemediimiz yere kaybolmalar,
meleklerin mevcut ve diri olmalarna ramen grlemedii gibi, onlarn da mevcut ve diri olduu kesin bir
surette sabit olmaktadr. Allah, kerametini velilerinden dilediine tahsis eder. 270

43-(15)- Ebu Yala, Msnedinde ve Beyhaki, Hayatl Enbiyada, Enes radyallahu anhden rivayet
ediyorlar;
**
Peygamberler kabirlerinde diridirler ve namaz klarlar 271

44-(16)- Beyhaki, Enes Radyallahu anhden rivayet ediyor;

**

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; phesiz peygamberler kabirlerinde krk gnden
fazla bekletilmezler. Sura fleninceye kadar Huzuru lahide namaz klarlar. 272

45-(17)- Sfyan es Sevri, El Camide rivayet ediyor; Bir eyh bize Said Bin Mseyyebin yle
dediini syledi; Peygamber, kabrinde krk gnden fazla bekletilmez, ykseltilir. 273

Beyhaki dedi ki; Dirilerin, Allahn kendilerini bulundurduu yerlerde bulunmalar gibi, peygamberler
de varacaklar yere varrlar.274

46-(18)- Abdurrezzak, Musannefinde, Sevriden, o da Ebul Mikdamdan, o da Said Bin el

Mseyyebden yle dediini rivayet ediyor;

Peygamber, kabrinde krk gnden fazla bekletilmez.275 - Ebul Mikdam; Salih bir eyh olan Sabit
Bin Hrmz el Kufidir276-

47-(19)- bni Hibban, Tarihinde, Taberani, Muceml Kebirde, Ebu Nuaym, Hilyede, Enes
Radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

270
Kurtubi Tezkira(s.191) bni Kayym er Ruh(s.49)
271
Ebu Yala(6/147) Beyhaki Hayatul Enbiya(no;1,2) Deylemi(403) Mecmauz Zevaid(8/211) Fethul Bari(6/487)
Zrkani erhul Muvatta(4/357) Feyzul Kadir(3/184) Suyuti Zehrur Ruba(4/110) Zehebi Mizan(2/200,270) bni
Hacer Lisan(2/175,246) bni Adiy(2/327) Heysemi Maksadu Ali(1239) Bezzar(256) Temam Fevaid(56) bni
Asakir(4/285) Metalibu Aliye(3452) Ebu Nuaym Ahbaru Esbehan(2/83) Elbani Sahiha(621) Elbani Daife(202)
Sindi Haiyetu Alen Nesai(3/91) Neylul Evtar(3/305) sahihtir.
272
Zayftr. Beyhaki Hayatul Enbiya(no;4) Fethul Bari(6/487) Deylemi(852) Suyuti Lealil Masnua(1/260) Zrkani
erhul Muvatta(4/357) Elbani Daife(202) Feyzul Kadir(5/501) Ceml Cevami(5397) Kenzul Ummal(35530)
Ramuzl Ehadis(96/5) Hatib erbini Munil Muhtac(1/346) Zrkani; snadndaki Muhammed Bin Ebi Leylann
hfz ktdr. Dedi.
273
Zayftr. Beyhaki Hayatul Enbiya(no;5) Telhisul Habir(2/125) Lealil Masnua(1/260)
274
Beyhaki Hayatul Enbiya(5) Feyzul Kadir(5/501)
275
Abdurrazzak(3/576) Lealil Masnua(1/260) bni Hacer Telhisul Habir(2/126) Elbani Daife(1/237)
276
gvenilir bir ravidir. Bkz.: Mslim El Kuna vel Esma(1/793) Buhari Tarihul Kebir(2/171) Ahmed Bahrud
Dem(s.90) Tarihu bni Main(4/161) bni Ebi Hatem Cerh ve Tadil(2/459) Zehebi el Kaif(1/283) Tehzibut
Tehzib(2/15) Mizzi Tehzibl Kemal(4/380,34/315) bni Hayyat Tabakat(1/161)

104


Rasulullah sallallahu aleyhi ve selem buyurdu ki; Hibir peygamber yoktur ki, ldnde ruhu
kendisine iade edilene kadar, krk sabah kabrinde kyam ederek namaz klmasn. 277

- Mtercimin Notu
Elbani, bu hadisler hakknda; mevzu, Suyuti; ahidleri ile hasen derecesine ykselir demilerdir.

Bu son rivayeti Elbaninin batl sayma nedeni; isnadnda el Hasen Bin Yahya el Hueninin bulunuyor olmasdr.

bni Hibban da bu sebeple bu rivayeti batl sayp der ki; Heni, mnkerl hadistir. Gvenilir ve mutkin
ravilerden asl olmayan rivayetlerde bulunmutur. Onun hadisine tabi olunmaz. Fakat ben, bnl Cevsann onun
hakknda; gvenilir dediini iittim. O, Ebu Zradan yle nakletti; ndimde iki Heniden biri gvenilir, dieri
zayftr. O, bununla Hasen Bin Yahya ile Mesleme bin Aliyi kastediyordu. Hasen Bin Yahya el Heni, Salih bir zat
olup, hadisleri ezberinden rivayet ediyor ve oka vehmediyordu. 278

Suyuti der ki; Heni, bni Macenin ricalinden olup, ounluk onu zayf saydlar. Fakat ona hadis uydurmak ve
yalan nispet edilmedi. Durumu byle olann rivayet ettii hadislere mevzu hkm verilemez 279

Dheym, onun hakknda; Beis yoktur 280 derken, Ebu Hatem; Saduktur. Hfz ktdr. 281 Dedi. bni Adiy ise;
Rivayetleri alnr282 dedi. Yahya Bin Main, bir rivayette; gvenilir,283 bir rivayette; Bir ey deildir284 dedi.

mam Ahmed ve Saci; Ska= Gvenilir 285 dediler. Darekutni; metruk286, Nesai; Ska deil287 dedi. Hafz
bni Hacer de; Saduktur, ok hata yapar dedi. 288

Hadis, hasen derecesinde deildir. Bilakis zayftr. Elbaninin sz ise ok uzaklarda karanlklarda bir
yerlerdedir.
48-(20)- mamul Harameyn, Nihayede, er Rafii, erhte dediler ki; Nebi Sallallahu aleyhi ve
sellemin yle buyurduu rivayet edildi;

277
zayftr. Ebu Nuaym(8/333) bni Asakir(17/197) Taberani Msnedi amiyyin(1/196, 2/420) Suyuti Leali(1/260)
bni Hibban Mecruhin(1/235) bni Hacer Tehzib(2/281) Mizanul tidal(2/278) Feyzl Kadir(5/501) bni Cevzi
Mevduat(1/303) Kayserani Tezkira(675) Fetteni Tezkiratul Mevduat(86) Kenzul Ummal(32239) Kunuzl
Hakayk(6903) Camis Sair(8115) Elbani Daife(201) Daiful Cami(5224)
278
bni Hibban Mecruhin(1/235) Tehzibt Tehzib(2/281)
279
Suyuti Lealil Masnua(1/260)
280
bni Ebi Hatem Cerh Ve Tadil(3/44) Zehebi Kaif(1/330) Mizzi Tehzib(6/341) Mizanul tidal(2/277) Tehzibt
Tehzib(2/281) Suyuti Lealil Masnua(1/260)
281
bni Ebi Hatem Cerh Ve Tadil(3/44) Mizzi Tehzib(6/341) Mizanul tidal(2/277) Tehzibt Tehzib(2/281) Suyuti
Lealil Masnua(1/260)
282
bni Adiy elKamil(2/324) Mizzi Tehzib(6/341) Mizanul tidal(2/277) Suyuti Lealil Masnua(1/260)
283
Tehzibt Tehzib(2/281) bni Cevzi Duafa(1/210) Mizzi Tehzib(6/341) bni Adiy elKamil(2/323)
284
Mizanul tidal(2/277) Tehzibt Tehzib(2/281) bni Adiy elKamil(2/324) bni Cevzi Duafa(1/210) Mizzi
Tehzib(6/340) Ukayli(1/244)
285
Tehzibt Tehzib(2/281)
286
Mizanul tidal(2/277) Tehzibt Tehzib(2/281) Zehebi Muni(1/168) bni Cevzi Duafa(1/210) Mizzi
Tehzib(6/341)
287
Nesai Duafa(s.33) Mizanul tidal(2/277) Tehzibt Tehzib(2/281) bni Cevzi Duafa(1/210) Mizzi Tehzib(6/341)
bni Adiy elKamil(2/324)
288
Takribut Tehzib(1/164)

105
 Ben, Rabbimin katnda, beni kabrimde gnden fazla brakmasndan daha keremliyim. mamul
Harameynin rivayetinde; iki gnden fazla brakmaz diye geer.289

49-(21)- Ebul Hasen Bin ez Zaguni el Hanbeli, baz kitaplarnda rivayet ediyor;

phesiz Allah, bir peygamberi, kabrinde yarm gnden fazla brakmaz.290

mam Bedrddin Bin es Sahib, Tezkiresinde, Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin lmnden
sonraki Berzah hayat blmnde der ki;

Buna arinin aka belirtmesi, ima etmesi ve Allah Tealann Kurandaki u kavli; Allah yolunda
ldrlenleri ller saymaynz. Bilakis onlar, Rableri katnda diridirler ve rzklanmaktadrlar. (Al-i mran,
169) delil olmaktadr. te bu durum, ldkten sonra, Berzahtaki hayat olup, mmetin ehitlerine hasl
olmutur. Onlarn halleri, zellikle Berzahta, bu rtbede olmayanlardan daha yce ve daha faziletlidir.
mmetten hi kimsenin rtbesi, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin rtbesinden stn olamaz. Bilakis
onlara nasip olan bu rtbe, ancak ona tabi olmalar ve tezkiyeleri ile hasl olmaktadr. Ayn ekilde, onlar bu
rtbeyi ehit olmak ile hak ediyorlar. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem iin ise, ehadet her ynden
tam anlamyla hasl olmutur.

50-(22)- Efendimiz aleyhissalatu ves selam;

sra gecesi Musann yanna uradmda, kabrinde krmz elbise iinde, kyam halinde namaz
klyordu.291 Buyurmutur.

Musa aleyhis selamn kyam halinde namaz klmak ile vasfedilmesi, onun hayat sahibi olduunu ispat
etmektedir. Zira ruh bunlarla vasfedilmez, bunlar ancak cesedin vasfdr. Bunun kabirde olduunu beyan ile
tahsis edilmesi delil olmaktadr. ayet bunlar ruhun vasflar olsayd, kabir kelimesi ile tahsise gerek yoktu.
phesiz hi kimse, ehitlerin ve Mminlerin ruhlar Cennette iken, Peygamberlerin ruhlarnn cesetleriyle
beraber kabirde hapis olduunu syleyemez.292

51-(23)- bni Abbas radyallahu anhuma rivayetinde geer;

289
Uydurmadr. Fethul Bari(6/487) Zrkani erhul Muvatta(4/357) Telhisul Habir(2/125) Hulasatul Bedril
Mnir(1/267) Hatib erbini Munil Muhtac(1/346) Suyuti Leali(1/261) Asl yoktur, ancak ahidleri vardr denildi.
290
Asl yoktur. Suyuti Leali(1/261)
291
Mslim(4/1845) bni Hibban(1/241,244) Mecmauz Zevaid(8/205) Nesai(3/215) bni Ebi eybe(7/335)
Abdurrazzak(3/577) Taberani(11/111) Taberani Evsat(8/13) Taberani Msnedi amiyyin(1/196, 2/420)
Ahmed(3/120, 148, 248, 5/59, 362) Ebu Yala(6/71, 7/117, 126, 127) Abd Bin Humeyd(1/362) bni Ebi Asm
Zhd(s.74) Deylemi(4/170) Ebu Nuaym Hilye(6/253) Tarihu Crcan(1/273)
292
Suyuti Zehrur Ruba(3/213)

106
 Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile beraber Mekke ile Medine arasnda seyahat ederken bir
vadiye uradk. Bu vadi hangisidir? buyurdular. Dediler ki; Ezrak vadisidir. Bunun zerine buyurdu ki;
phesiz Ben, Musa aleyhis selam, parmaklarn kulaklarna koymu vaziyette, yksek sesle telbiye
getirerek bu vadide Allaha snd gzmn nndedir. Sonra bir patikaya gelinceye kadar yrdk.
(Sahihi Mslimde bu patikann ad hera diye geer mtercim -) Buyurdu ki; phesiz ben, Yunus
aleyhis selam zerinde yn cbbesi ile, kzl bir deve yavrusu zerinde telbiye okuyarak bu vadiye urad
gzmn nndedir.293

Onlarn l olmalarna ve amel yeri olmayan Ahiret yurdunda olmalarna ramen, Hac ve telbiye
yapmalarndan, nasl bahsedilebildii soruldu. Cevab; phesiz ehitler, Rableri katnda diridirler ve
rzklanmaktadrlar. Haccetmeleri, namaz klmalar ve gleri yettiince yaknlamalar mmkndr.
phesiz onlar, Ahirette olsalar da, amellerin kesildii ceza gn hesap grlene kadar, kabir hayat
mddeti bitene kadar, amel yurdu olan dnyadadrlar. Bu Kad Iyazn szleridir-

Eer Kad Iyaz, phesiz onlar kabirlerinden ayrlarak, cesetleri ile haccederler diyorsa,
Peygamber Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellemin kabrinden ayrlmas nasl inkar edilebilir? phesiz
Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem, hac yaptnda, namaz kldnda, cesedi erifi gkte idi ve kabrinde
medfun deildi.

Btn bu nakillerden ve kaydedilmi olan hadislerden anlalan udur ki; phesiz Peygamber
sallallahu aleyhi ve sellem, cesedi ve ruhu ile diridir. phesiz O (Sallallahu aleyhi ve sellem), yeryznde
ve Melekutta diledii gibi tasarruf eder, dolar. Bu esnada da, vefat etmeden nceki ekil ve grn
zere bulunur, deiiklie uramaz. O, sadece meleklerin ruhlar ve cesetleri ile diri olduklar halde
gzmzden gizli olmalar gibi, gzmzden gizlenmitir. Allah Teala, Onu, grn zere gstermeyi
diledii kiilere ikram olarak perdeyi kaldrr ve o kimse de onu grr. Buna bir engel yoktur ve Onun
misalinin grldn syleyerek tahsis iddias (snrlama) yaplamaz.

nc Tenbih: Bazlarndan; Yer yznn birbirinden uzak diyarlarndaki Onu gren insanlar,
defalarca nasl grebiliyorlar? diye soruldu. Onlar da u iiri inad ettiler;

Gn ortasnda duran gne ve gibi,

Dousundaki ve batsndaki beldeleri kuatr.294

eyh Taceddin Bin Ataullahn baz rencilerinden nakledilen menkbelerinde anlatlr;

Hac yapyorken tavaf esnasnda, eyh Taceddinin de tavaf ettiini grdm. Ona tavaf bittiinde
selam vermeye niyet ettim. Ama Tavaf bitip te, Onun yanna gitmek istediimde onu gremedim. Sonra onu
ayn ekilde, Arafatta ve baka yerlerde de grdm. Kahireye dndmde, eyhi sordum. Bana;

Ne ho dediler. (Oradakilere) Dedim ki;

(eyh, hac iin) sefer etti mi?

Hayr dediler. Bunun zerine eyhin yanna gittim ve ona selam verdim. Bana dedi ki;

Kimi grdn? Ben de dedim ki;

293
Mslim(1/152) bni Huzeyme(4/175) bni Hibban(9/110,14/103) Hakim(2/373) Ebu Nuaym Msnedl
Mstahrac(1/235) Beyhaki(5/42) bni Mace(2891) Ahmed(1/215) Ebu Yala(4/417) Beyhaki uab(3/440,447) bni
Mende el man(2/736) Ebu Nuaym Hilye(2/223,3/96) Tergib(2/116) Ebu Ubeyd el Bekri Muceml
Mustacem(1/146)
294
Beyit, Ebu Tayyib el Mtenebbiye aittir. Bkz.: Mevahibu Ledniye(2/703)

107
 Sizi grdm efendim dedi ki;

Ey falan! Byk zat kainat doldurur. ayet Kutub, bir ta arsa, ona icabet eder.

Eer kutub, kainat dolduruyorsa, Rasullerin Efendisi sallallahu aleyhi ve sellem, buna evla tarikiyle
daha layktr. Nitekim daha nce eyh Ebul Abbas et Tancinin; ..Bir de ne greyim, gk, yer, ar ve Krsi
Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile dolu dedii gemiti.

Drdnc Tenbih: Eer biri derse ki; Bu ekilde grenin sahabe olmas gerekir, bunun cevab
udur; Byle bir ey gerekmez. Ama Onun misalini grdn sylersek bu, aktr. phesiz sahabe olmak
iin, Zat- erifini, ruhen ve ceseden grmenin sabit olmas gerekir. ayet zatn grdn sylersek,
sahabeliin art, Onu mlk aleminde grmesidir. Halbuki bu ryet, Onu Melekut aleminde grmektir. Bu
ryet ile sahabelik sabit olmaz. Bu hususu, Onun btn mmeti Ona arz edilip, onlarn Onu, Onun, onlar
grmesi hakknda varid olan hadisler teyid eder. Onlar, Onu melekut aleminde grdklerinden sahabelik
sabit olmaz.295

HATME

52-(24)- Ahmed, Msnedinde, Heraiti, Mekarimul Ahlakta, Ebul Aliye tariki ile Ensardan birisinden
rivayet ediyorlar;

Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemi grmek iin ehlimle beraber ktm. Onu (sallallahu aleyhi ve
sellem), karsnda duran, bir hacet hakknda grtklerini zannettiim birisi ile beraber grdm ve
oturdum.

Ensari dedi ki; Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, kalktnda, onunla ayakta grmesini uzatm
olmasndan dolay ona zldm. Sonra kalktm ve dedim ki;

Ey Allahn Rasul! u adam seninle ayakta grmesini o kadar uzatt ki, Senin iin zldm.
Buyurdu ki;

Onun kim olduunu biliyor musun?

Hayr dedim. Buyurdu ki;

te bu, Cibrildir. Bana komu hakkn o kadar tavsiye etti ki, neredeyse onu miras klacak
zannettim. Sana gelince, eer selam verseydin, selamn alrd.296

295
Bkz.: bni Hacer el Heyteminin Fetaval Hadisiye adl eserinden naklen; Muhammed Said Seyfddin
Muhtasarus Sluk(s.105-106)
296
Ahmed(5/32,365) Tefsiru bni Kesir(1/495) Fethul Bari(10/442) Cabir Radyallahu anhden benzeri; Buhari
Edebl Mfred(1/57) Mecmauz Zevaid(8/165)

108
 53-(25)- Ebu Musa el Medini, Marifede, Temim Bin Selemeden rivayet ediyor;

Bir gn ben Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yanndaydm. Yanndan birisi ayrlmak iin
yneldiinde o adama baktm. Bana gzel bir sark sarm, arkasndan ucunu sarktm bir halde idi. Dedim
ki;

Ey Allahn Rasul! Bu kimdir? buyurdu ki;

Bu Cibrildir.297

54-(26)- Ahmed, Taberani ve Delailde Beyhaki, Harise Bin Numandan rivayet ediyorlar;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme uradmda, yannda Cibril Aleyhis selam vard. Ona selam
verdim. Ben izin isteyip, geri dnmek zere iken, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem bana dnd ve
buyurdu ki;

Yanmdakini grdn m?

Evet dedim. Buyurdu ki;

phesiz o, Cibrildir. Senin selamn cevaplad. 298

55-(27)- bni Sad, Harise radyallahu anhden rivayet ediyor;

Cebrail aleyhis selam mrmde iki defa grdm. 299

56-(28)- Ahmed ve Beyhaki, bni Abbas radyallahu anhumadan rivayet ediyorlar;

297
bni Hacer el sabe(1/371) Suyuti Hasais(2/154 mer Temizel tercemesi.:2/180) rivayetin mrsel olmas
muhtemeldir. Zira Temim Bin Selemenin sahabe olduu bilinmiyor.
298
Ahmed(5/433) Ahmed Fadailus Sahabe(2/827) Taberani(3/227-228) Mecmauz Zevaid(9/314) Mamer Bin
Raid(11/282) bni Ebi Asm el Ahadu vel Mesani(4/16) Abd Bin Humeyd(1/165) Zehebi Siyeri Alamin
Nbela(19/141) bni Kani Mucemus Sahabe(1/186) bni Hacer el sabe(1/618)
299
bni Sad(3/488) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(2/378) bnl Cevzi Safvetus Safve(1/470) Suyuti Hasais(2/155
Terc.:2/180)

109


Bir gn ben, babamla beraber Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin yannda idik. Rasulullah
sallallahu aleyhi ve sellemin yannda, kendisiyle fslt halinde konutuu birisi vard. Ben ve babam, oradan
ayrldmzda babam bana dedi ki;

Ey olum! Amcann olunu grdn m? Bizimle hi ilgilenmedi. Sanki bizimle konumak istemiyordu.
Ben dedim ki;

Ey Babacm! Onun yannda fslt ile konuan bir adam vard ve onunla konuuyordu. Bu yzden
bizimle ilgilenemedi. Geri dnd ve dedi ki;

Ya Rasulullah! Abdullaha yle yle dedim, o da bana, senin yannda gizlice konuan biri olduunu
syledi. Yannda birisi mi vard? Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem bana buyurdu ki;

Ey Abdullah! Sen onu grdn m? ben de;

Evet dedim. Bunun zerine yle buyurdular;

O, Cebrail aleyhis selam idi. Beni senden megul etti. 300

57-(29)- bni Sad, bni Abbas radyallahu anhumadan rivayet ediyor;

Cibril aleyhis selam iki defa grdm.301

58-(30)- Beyhaki, bni Abbas radyallahu anhumadan rivayet ediyor;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, Ensardan birini ziyaret edip, dnecek iken, ieride birinin
konutuunu iitti. eride kimseyi grmeyince buyurdu ki;

Kiminle konuuyordun? dedi ki;

Ya Rasulullah! eri yle birisi girdi ki, senden sonra, meclisi ondan daha keremli, konumas ondan
daha gzel olan biri yanma girdiini grmedim. Buyurdu ki;

300
sahihtir Beyhaki(7/53) Hakim(3/617) Ahmed(1/293,312) Ahmed Fadailus Sahabe(2/942,955)
Taberani(10/236,12/185) Taberani Evsat(4/142) Abd Bin Humeyd(1/235) Tayalisi(1/353) bni Ebi eybe(6/383)
Zehebi Siyeri Alamin Nbela(3/339) Mecmauz Zevaid(9/276) Hayatus Sahabe(4/379) Suyuti Hasais(2/156
terc.:2/180).
301
Taberani(10/264) Ahmed Fazailus Sahabe(2/846,972) Suyuti saful Mbetta(s.16) Suyuti Hasais(2/156
Terc.:2/180)

110
 te o, Cibril idi. inizden yle kimseler vardr ki, onlardan biri (bir i iin) Allah adna yemin
etseler, Allah onlarn yeminini doru karr.302

59-(31)- Ebu Bekr Bin Ebu Davud, Kitabul Mesahifte, Ebu Caferden rivayet ediyor;

Ebu Bekir radyallahu anh, Cibril aleyhis selamn, Peygamberimiz sallallahu aleyhi ve selleme
fsldayn iitirdi.303

60-(32)- Muhammed Bin Nasr el Mervezi, Kitabus Salatta, Huzeyfe bnl Yeman radyallahu
anhden rivayet ediyor;

O, Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme geldi ve dedi ki;

Ben namaz klarken yle sylenildiini iittim; Allahm! Btn hamdler sanadr. Mlk tamamen
senindir. Hayrn tamam senin elindedir. Ak ve gizli btn iler sana dncdr. Sana hamd etmekle
sevinirim. phesiz sen, her eye kadirsin. Allahm! Gemiteki btn gnahlarm bala ve kalan mrmde
de beni gnahlardan koru. Beni raz olacan tertemiz amelle rzklandr.

Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

O, sana Rabbine nasl hamd edeceini retmek zere gelen bir melektir. 304

61-(33)- Muhammed bni Nasr, Ebu Hreyre radyallahu anhden rivayet ediyor;
...
Ben namaz klarken yle sylenildiini iittim; Allahm! Btn hamdler sanadr yukardaki
hadisin aynsn zikretti.305

62-(34)- bni Ebid Dnya, Kitabuz Zikrde, Enes Bin Malik radyallahu anhden rivayet ediyor;

302
isnad hasendir. Ziyaul Makdisi el Muhtare(10/107) Taberani(12/11) Taberani Evsat(3/136) Mecmauz
Zevaid(10/41) Hayatus Sahabe(4/378)
303
Suyuti Tarihul Hulefa(s.60) Hasais(1/198 Terc.:1/213)
304
Zayftr. Ahmed(5/395) Mecmauz Zevaid(10/95-96) el Makrizi Muhtasaru Kitabul Vitr(s.171) bni Ebid Dnya
el Hevatf(s.51) Taberani ed Dua(s.496) tabiinden olan ravisinin ismi belirtilmemitir.
305
Muhammed bni Nasr el Mervezi Salat

111


Ubeyy Bin Kab radyallahu anh; phesiz ben mescide girip namaz klacam ve Allaha, hi
kimsenin yapmad ekilde hamd ve sena edeceim. Diyerek Mescide vard. Namazn kldktan sonra,
hamd ve senaya balayaca srada arkasndan birinin yksek sesle yle dediini iitti;

Allahm! Btn hamdler sanadr. Mlk tamamen senindir. Hayrn tamam senin elindedir. Ak ve
gizli btn iler sana dncdr. Hamd ancak sanadr. phesiz sen, her eye kadirsin. Allahm! Gemiteki
btn gnahlarm bala ve kalan mrmde de beni gnahlardan koru. Beni raz olacan tertemiz amelle
rzklandr. tevbemi kabul buyur. Ubeyy, Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme gelerek bunu anlatt.
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

O, Cibrildir.306

63-(35)- Taberani ve Beyhaki, Muhammed Bin Mesleme radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

:
:
:

Rasulullah sallallahu aleyhi ve selleme uradmda, bir adamla ba baa vermi konuuyordu. Selam
vermeden geri dndm. Bana buyurdu ki;

Senin selam vermene ne mani oldu? dedim ki;

Ya Rasulullah! u adama insanlardan kimseye yapmadnz eyi yaptnz grnce, konumanz

kesmek istemedim. O kimdi Ya Rasulullah? Buyurdu ki;

Cibril aleyhis selam idi.307

64-(36)- Hakim, Aie radyallahu anhadan rivayet ediyor;

Cebraili, odamn urasnda durmu, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ile grrken grdm.
Dedim ki; Ey Allahn Rasul! O kimdir?

Onu kime benzettin? buyurdu. Dedim ki;

306
Mnziri Tergib(2/288) Suyuti Hasais(2/158 terc.:2/183) Hayatus Sahabe(4/381) bni Ebid Dnya, Tabiinden
olan ravinin ismini zikretmemitir. Dolaysyla hadis Zayftr.
307
Taberani(19/234) Mecmauz Zevaid(8/164) el Huseyni el Beyan vet Tarif(2/190) Zehebi Siyeri Alamin
Nbela(2/370) Suyuti Hasais(2/181)

112
 Dhyeye benzettim. Buyurdu ki;

Cibrili grdn.308

65-(37)- Beyhaki, Huzeyfe Radyallahu anhden rivayet ediyor;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, bize namaz kldrd ve sonra kt. Ben de onu takip ettim.
Ona grneni ben de grdm. Bana buyurdu ki;

Ey Huzeyfe! Benim grdm sen de grdn m? Evet dedim. Buyurdu ki;

O, meleklerden bir melektir ki, yeryzne daha nce hi inmemitir. Rabbinden izin istedi ve bana
selam verip, Hasen ve Huseynin (radyallahu anhuma) cennet ehli genlerinin efendileri olduunu, Fatmann
da (radyallahu anha) cennet ehli kadnlarnn efendisi olduunu mjdeledi. 309

66-(38)- Ahmed, Buhari muallak olarak, Mslim, Nesai, Ebu Nuaym ve Beyhaki, her ikisi Delailn
Nbvve adl eserlerinde Useyd Bin Hudayr radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

O, bir gece Bakara suresini okurken, at yannda bal idi. At tepinmeye balad. Bunun zerine o
sustu ve at ta sakinleti. Sonra tekrar okumaya balad ve at ta yeniden tepinmeye balad. Susunca, o da
sakinleti. Ban semaya kaldrdnda ne grsn! emsiye gibi bir karalt ve iinde kandil gibi parltlar
semaya doru gzden kayboluncaya kadar ykseliyor. Sabah olunca, bunu Rasulullah sallallahu aleyhi ve
selleme anlatt. O da buyurdu ki;

Onlar melekler idi. Seni dinlemek iin yaklamlard. ayet sabahlayncaya kadar okusaydn,
insanlardan gizli olmayacaklar, onu seyredecektiler.310

67-(39)- Vakdi ve bni Asakir, Abdurrahman Bin Avf radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

308
Hakim(4/8) bni Ebi eybe(6/389) Ahmed(6/74) bni Ebi Asm el Ahadu vel Mesani(5/392) Taberani(23/34)
Hatib Tarih(7/139) bnl Cevzi Safvetus Safve(2/20) bni Sad(8/67) Ahmed Fadailus Sahabe(2/871)
309
bni Hibban(15/413) Tirmizi(3781) Nesai Snenl Kbra(5/80,95) bni Ebi eybe(6/378)
Taberani(3/37,38,22/402) Mucemul Evsat(6/238) Ahmed(5/91,92) Ebu Nuaym Hilye(4/190) Zehebi Siyeri
Alamin Nbela(3/352) Elsabe(2/71) Suyuti Tedribur Ravi(2/225) Nesai Fadailus Sahabe(s.58,76) Mecmauz
Zevaid(9/183)
310
Buhari(4/1916) Mslim(1/548) Ebu Nuaym Msnedl Mstahrac(2/387) Hakim(2/386) Ahmed(3/81) Nesai
Snenl Kbra(5/67) Nesai Fadailus Sahabe(s.42) Beyhaki uab(2/549) bni Hacer Talikut Talik(4/387) Fethul
Bari(9/64) el sabe(6/643) bni Ebi Asm el Ahadu vel Mesani(3/468) Nevevi Minhac(6/83) bni Receb
Cami(s.346) Tergib ve Terhib(2/230) Nebhani Camil Keramat(1/220) Hasais(2/182) Hayatus Sahabe(4/383)

113


Bedir gnnde, biri Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin sanda, dieri solunda olmak zere iki
adam grdm. O ikisi, etin bir ekilde harb ediyorlard. Sonra ncsn arkasnda, drdncsn de
nnde grdm.311

68-(40)- shak Bin Rahuye, Msnedinde, bni Cerir, Tefsirinde, Ebu Nuaym ve Beyhaki her ikisi
Delailn Nbvvelerinde, Ebu Useyd es Saidi radyallahu anhden rivayet ediyorlar;

O, gzleri kr olduktan sonra demitir ki; imdi ben, sizlerle Bedirde olsam ve gzlerim de
gryor olsa, phesiz sizlere meleklerin kt yeri haber verirdim ve bunda hibir ek ve phem de
olmazd.312

69-(41)- Beyhaki, Ebu Brde Bin Niyar radyallahu anhden rivayet ediyor;

Bedir gnnde tane kelle getirdim ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin nne koydum.
Dedim ki;

Ya Rasulullah! u iki kellenin sahibini ben ldrdm. ncsnn boynunu ise, uzun boylu, beyaz bir
adamn vurduunu grdm ve onun ban aldm. Buyurdu ki;

O, meleklerden filanca melek idi.313

70-(42)- Beyhaki, bni Abbas radyallahu anhumadan rivayet ediyor;

311
bni Asakir Tarihu Dmek(35/256) Suyuti Hasais(1/330)
312
bni Hiam Siyret(3/181) Taberani(19/260) Taberi Tefsiri(4/77) Tefsiru bni Kesir(2/319) el Bidaye ven
Nihaye(3/281) Esbahani Delailn Nbvve(s.229) bni Abdilberr el stiab(4/1598) Mecmauz Zevaid(6/84) Mizzi
Tehzibul Kemal(27/139) Kurtubi(4/193) bni Hibban es Skat(1/168) Ebu Ubeyd el Bekri Muceml
Mstacim(1/232) Suyuti Hasais(1/330 Terc.:1/352)
313
Mecmauz Zevaid(6/83) Taberani Evsat(9/59) Suyuti Hasais(1/133.)

114
 Melek, insanlardan tandklar kimselerin suretine girer ve onlara moral verirdi. Derdi ki;

Ben, az nce mriklerin yanna yaklatm ve onlarn; Eer onlar zerimize hamle yaparlarsa asla
yerimizde tutunamayz dediklerini duydum. Onlar hibir ey deildirler. Bu hususta u ayet nazil
olmutur;

O vakit, Rabbin meleklere yle vahiy buyuruyordu; Ben sizinle beraberim. Haydi iman edenlere
sebat verin(Enfal,12)314

71-(43)- Ahmed, bni Sad, bni Cerir(Taberi), Delailde Ebu Nuaym, bni Abbas radyallahu
anhumadan rivayet ediyorlar;

Ebul Ysr Kab Bin Amr radyallahu anh, Abbas radyallahu anh esir almt. Ebul Ysr, elimsiz
birisi, Abbas ise iri yar biri idi. Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Ey Eba Ysr! Abbas nasl esir aldn? o da dedi ki;

Ya Rasulullah! Grn yle yle olan, daha nce hi grmemi olduum bir adam bana yardm
etti. Rasulullah sallallahu aleyhi ve selem buyurdu ki;

Sana kerim bir melek yardm etmitir.315

72-(44)- bni Sad ve Beyhaki, Ammar Bin Ebi Ammardan rivayet ediyorlar;

Hamza Bin Abdulmuttalib radyallahu anh dedi ki; Ya Rasulullah! Cibril bana kendi suretinde
grnr m? Buyurdu ki;

Otur. O da oturdu. Bunun zerine Cibril aleyhis selam, Kabede bir tahta zerinde nzul etti.
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Gzn kaldr ve seyret O da seyretti ve onun ayaklarn yeil zeberced misalinde grd. 316
73-(45)- bni Ebid Dnya, Kitabul Kuburda, Taberani, el Evsatta, bni mer Radyallahu
anhumadan rivayet ediyorlar;

314
Suyuti Hasais(1/333 Terc.:1/354) Taberi Tefsiri(9/197) Tefsiru bni Kesir(2/293) el Bidaye(3/280)
315
Ahmed(1/353) bni Sad(3/453) Taberi Tefsiri(4/78) Taberi Tarihi(2/40) Kurtubi Tefsiri(8/53) Ebul Abbas el Hatib
Vesiletl slam(s.83) bni Abdilberr el stiab(3/1015,4/1776) Kastalani Mevahibu Ledniye(1/139) Hasais(1/334
Terc.:1/355) Zadul Mead(3/227) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(2/81) Mecmauz Zevaid(6/85)
316
bni Sad(3/12) Suyuti Hasais(1/208.)

115


Bedir civarnda yrrken, bir adam boynunda zincir olduu halde kabrinden kt ve bana
seslenerek dedi ki;

Ey Abdullah! Bana su ver! ardndan, o kabirden, elinde bir krba olan biri daha kt ve seslendi;

Ey Abdullah! Ona su verme! Zira o kafirdir. Sonra onu kabrine sokuncaya kadar krbacn ona
vurdu. Bunun zerine Peygamber sallallahu aleyhi ve selleme geldim ve bunu Ona haber verdim. Bana
buyurdu ki;

Onu gerekten grdn m?

Evet dedim. Buyurdu ki;

te o, Allahn dman Ebu Cehil idi. Bu ekilde azab, kyamet gnne kadar srecektir. 317

Konumuza delil olan taraf, Ebu Cehilin ardndan kan ve elinde krbac ile ona vuran kiinin, onu
azablandrmakla grevli melek olmasdr.

74-(46)- bni Ebid Dnya, Taberani ve bni Asakir, Urve Bin Ruveym tariki ile Irbaz Bin Sariye
radyallahu anhden rivayet ediyorlar;





rbad Bin Sariye, lmeyi istiyor ve yle dua ediyordu; Allahm! Yam ilerledi, kemiklerim
zayflad, benim ruhumu kabzeyle! O, yle anlatt;

Bir gn Dmak mescidinde namaz klp , lmem iin dua ediyordum. O srada zerinde yeil bir
elbise bulunan, en gzel surette yiit bir gen grdm. Bana;

Niin byle dua ediyorsun? dedi. Ben de;

Peki nasl dua etmeliyim? dedim. Dedi ki;

De ki; Allahm! Amelimi gzelletir ve mrm sona erdir. Dedim ki;

Allah sana rahmet etsin. Sen kimsin? o da dedi ki;

317
Taberani Muceml Evsat(6/335) Mecmauz Zevaid(6/80) Hayatus Sahabe(4/439) Suyuti Hasais(1/340)
Siyretl Halebiye(2/467)

116
 Ben, mminlerin kalbinden znty kaldran Ratailim. Sonra dndmde kimseyi gremedim. 318

75-(47)- bni Asakir, Tarihinde Said Bin Sinandan rivayet ediyor;

Beytl Makdise namaz klmak iin geldim ve mescide girdim. O srada kanatlar olan bir eyin
hrtsn iittim. Dndmde o diyordu ki;
Sbhaned Daiml Kaim, Sbhanel Hayyul Kayyum, Sbhanel Melikl Kuds, Sbhane Rabbl
Melaiketi ver Ruh, Sbhanallahi ve bihamdihi, Sbhanel Aliyyl Ala Sbhanehu ve Teala. Sonra
dndmde baka bir hrt aynsn, yine dndmde bir hrt aynsn okuyarak Mescidi kaplayana
kadar birbirlerine karlk veriyorlard. Benim yaknmda olan bir tanesi dedi ki; Ademolu musun? ben de;
Evet dedim. Dedi ki; Korkma! Bunlar meleklerdir. 319

LAVE:

76-(48)- Ebu Davudun, Ebu Umeyr Bin Enes tariki ile Ensarn bir oundan yapt rivayeti, buraya
dahil etmek mmkndr;

Abdullah Bin Zeyd dedi ki; Ya Rasulullah! Ben, uyku ile uyanklk arasnda bir halde iken, bana biri
geldi ve ezan gsterdi. mer Bin Hattab radyallahu anh, ondan yirmi gn nce bunu grm olmasna
ramen gizlemiti.320

77-(49)- Ebu Nuaym Fadl Bin Dkeyn, Kitabus Salatta, rivayet ediyor;

Abdullah Bin Zeyd dedi ki; Nefsimi itham etmeseydim derdim ki; kesinlikle o zaman uykuda
deildim. 321

318
bni Asakir(40/181) Taberani(18/245) Mecmauz Zevaid(10/184) Hayatus Sahabe(4/379) Suyuti Hasais(2/159)
Sehavi Tuhfetul Latif(2/257)
319
bni Asakir Tarihu Dmek(23/212) Taberani ed Dua(s.497)
320
Ebu Davud(498) Beyhaki(1/390) bni Abdilberr Temhid(24/21) Ceml Fevaid(1122) Bkz.: Ahmed(4/43)
Tirmizi(189) bni Mace(706) bni Huzeyme(1/193)
321
Bkz.: Ahmed(5/246) Taberani(20/133) Zrkani erhul Muvatta(1/197) bni Kesir Tefsiri(1/215) Avnul
Mabud(2/133) bni Hibban Mecruhin(2/49)

117
 78-(50)- Ebu Davudun Sneninde, bni Ebi Leyla tariki ile gelir;

Ensardan biri gelip dedi ki; Ya Rasulullah! zerinde iki yeil elbise bulunan bir adam grdm. Ezan
okudu, sonra oturdu ve tekrar kalkp aynsn okudu. Ancak ikincisinde Kad kametis salat diye ilave etti.
Benim hakkmda insanlarn ileri geri konumayacaklarn bilsem, mutlaka bunu uykuda deil, uyank iken
grdm sylerdim. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki; Allah sana hayr gstermi. 322

eyh Veliyddin el Iraki, Sneni Ebu Davud erhinde dedi ki; Uyku ile Uyanklk arasndaydm
sznde bir mkil vardr. Hem uykudan, hem de uyanklktan hali deildir. Bu sz ile kastettii ey,
uyankla yakn hafif bir uykudur ve bu da uyku ile uyanklk arasnda orta bir derecedir.

Derim ki; Bundan anlalan; bu haletin, hal sahiplerine arz olan; grlmeyeni grmeleri, iitilmeyeni
iitmeleri gibi hallerden bir hal olmasna hamledilmesidir. Sahabeler Radyallahu anhum ise, hal
sahiplerinin reisleridir. Abdullah Bin Zeyd radyallahu anhn grdn, Ebu Bekr, mer ve Bilalin de
radyallahu anhum grdkleri varid olan hadislerde zikredilmitir.
mamul Harameyn, en Nihayede, Gazali, el Basitte on ksur sahabenin aynsn grdn
zikretmilerdir.

79-(51)- Haris Bin Ebi same, Msnedinde rivayet ediyor;

(Cibril aleyhis selam tarafndan) Ezan okundu, ezan mer ve Bilal radyallahu anhuma iittiler. 323

80-(52)- bni Asakirin Tarihinde, Muhammed Bin Mnkedirden yapt u rivayet te buna benzer;

Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem, Ebu Bekr radyallahu anhn yanna gitti ve onu iddetli ekilde
hastalanm olarak grd. Onun yanndan kp doruca Aie radyallahu anhann yanna geldi ve ona
babasnn hastaln haber vermek istedi. Ardndan Ebu Bekr radyallahu anh, izin isteyerek ieri girince,
Efendimiz sallallahu aleyhi ve sellem, Allahn ona bu kadar abuk afiyet vermesine teaccb etti. Ebu Bekr
radyallahu anh buyurdu ki;

Yanmdan ktnzda bana bir uyku (gafvet) bast, uyurken bana Cebrail geldi ve bana bir ila
vererek beni uyandrd. Ben de kalkp kendime geldim. 324

322
Ebu Davud(506) Ceml Fevaid(1124) bni Ebi eybe(1/186)
323
Zayftr. Haris Bin Ebi same Msned(Buyetul Bahis-1/245 no;118) Busayri thaf(984) bni Hacer Metalibu
Aliye(224) Fethul Bari(2/78) Zrkani erhul Muvatta(1/198) mrseldir. snadnda zayf ravi Said Bin Sinan vardr.

118
 Umulur ki, bu gafvet (dalgnlk) bir uyku deil, bir hal(makam)dir.

Tercmenin Hatimesi:
Elhamdulillahi Rabbil alemin ves salatu ves selamu ala seyyidil evveline vel ahirin. Ve ala alihi ve
sahbihi ecmain. la yevmiddin.

Terceme biti tarihi; 24.10.2002 Perembe

Seyfullah Erdomu

NDEKLER
-Takdim -.....................................................2
MAM SUYUT R.A. ......................................................................2
Hocalar;............................................................................................ 3
RENCLER.................................................................................4
KERAMETLER................................................................................4
ALMLERN MAM SUYUTY VMELER...........................5
ctihad meselesi..............................................................................7
Vefat;................................................................................................ 7
ESERLER:........................................................................................8
ZKRULLAH HAKKINDA AYETLER..............................................23
ZKRDEK BDATLER...................................................................28
bni Kayym el Cevziyye'nin Zikrin Faydalar Hakknda Verdii Malumat 29
MALUL FKR F FADLIZ ZKR...................................................31
ZKRULLAHIN FAZLET............................................................31
MALUL FKR F FADLIZ ZKR...................................................31
MERFU RVAYETLER..................................................................33
MEVKUF RVAYETLER................................................................34
NETCETL FKR FL CEHR FZ-ZKR.................................37
CEHR ZKRN HKM..................................................................37
NETCETL FKR FL CEHR FZ-ZKR...................................37
CEHR ZKRN MSTEHAB VE LZUMLU OLUUNUN SARH DELLLER 37
FASIL............................................................................................... 51
MAM SUYUTNN AYAKTA ZKR VE RAKS HAKKINDA BR FETVASININ TERCEMES ve ERH:
............................................................................................................... 56
MZN HARAM OLUU.......................................................57
slm Marlar Hakknda Birka Sz:.......................................68
eyhul slam el Ensarinin bu konuda Fetvalar.....................69
5. BLM:........................................................................................... 70
PEYGAMBERLER................................................................................70
KABRLERNDE HAYAT SAHBDR.........................................70
Mtercimin Takdimi...........................................................................71
nbaul Ezkiya Bi Hayatil Enbiya.....................................................72
Mtercimin Notu;.........................................................................74
(a) Mehul Ravinin Hadisi Hakknda;............................75
(b) bni Abdlhadi ve Elbaninin Vehmetmesi;...........76
- FASIL .............................................................................................. 81

324
bni Asakir(30/215) Suyuti Hasais(2/156 terc;2/181) bni Asakir bu rivayeti; Ebu Muhammed Bin Tavus Ebul
Ganaim Bin Osman Ebul Huseyn Bin Bran Ebu Ali Bin Safvan Ebu Bekr Bin Ebid Dnya Hasen Bin
azan Yezid Bin Harun Abdulaziz Bin Abdullah el Maciun Muhammed Bin Mnkedir isnadyla verir.

119
TENBH:.............................................................................................. 85
FASIL................................................................................................... 86
TENVRUL HALEK F MKANI RYETN NEBYYU VEL MELEK 88
TENBHLER:.....................................................................................100
- Mtercimin Notu ...................................................................102
HATME............................................................................................ 105
LAVE:................................................................................................ 114
Tercmenin Hatimesi:.................................................................116
NDEKLER...................................................................................116

120