HRT VE MRT HAKKINDA TERCME BR RSALE

A translation pamphlet about Harut and Marut

H. Sercan KOK
Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

zet: Hrt ve Mrt, Smerlerden itibaren birok toplum ve dinde farkl adlarla grlen ve daha
ok melek olarak dnlen din iki figrdr. Bata srailiytta olmak zere bu iki isimle ilgili
birok din ve kltrde eitli rivayetler bulunmaktadr. slmiyetin kutsal kitab olan Kurn-
Kerimde bu iki varlk, melek olarak gemekte ve bunlarn insanlara sihir ve by rettikleri
belirtilmektedir. Bununla birlikte slm kltrde sz konusu meleklerle ilgili inan ve dncelerin
Kurndan ziyade srailiyta dayand ortadadr. Birok hadis ve tarih kitabnda grlen bu
durum edebiyata da ayn ekilde yansm, Arap ve Fars edebiyatlarnda olduu gibi Trk
edebiyatnda da Hrt ve Mrt, srailiyt kkenli rivayetlerle ele alnmtr. Bu makalede ncelikle
Harut ve Marut hakkndaki rivayetler zetlenecek daha sonra da 18. yy.da kaleme alnd
dnlen ve bu iki melek hakknda btn bu inanlarn reddiyesini ieren tercme bir risale
hakknda bilgi verilerek sz konusu eserin metni transkripsiyonlu olarak aratrmaclarn dikkatine
sunulacaktr.
Anahtar Kelimeler: Hrt ve Mrt, srailiyt, Kurn- Kerim, risale
Abstract: Harut and Marut are two religious figures that existed in many societies and religious
since Sumerians, and thought as much more Angel. There are many tales about these two names in
various religions and cultures, particularly in Judaism. These two creature mentioned as angel in
the Koran that is holy book of Islam and it is reported that they teach to use sorcery and magic.
However, it is obvious that the beliefs and thoughts concerning these angels in Islamic culture are
based on Judaism rather than the Koran. That reality which is seen in many hadith and history books
reflected in literature in the same way, in Turkish Literature as well as Arabic and Persian
Literatures, Harut and Marut were taken on with tales that based on Judaism. In this article firstly
tales about Harut and Marut will be summarized and subsequently some information will be given
about a translated pamphlet which is thought to has been written in the 18th century as a refusal
against the beliefs about these two angels and the transcription of the pamphlet will be submitted to
the attention of researches.
Key words: Harut and Marut, Judaism, The Koran, pamphlet
: ;
,
.
.
, .

. ,
. , ,
.
,
18-

Ar. Gr., Karadeniz Teknik niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm, sercankosik@gmail.com
142 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

.
.
: , , ,

Kurn- Kerimde Bakara suresinin 102. ayetinde geen Hrt ve Mrt ismi
evresinde oluturulan hikyeler slmyetten nceki birok din ve kltrde de
bulunmaktadr. Smerlerden Akadlara, Zerdtlikten Hinduizme kadar birok
medeniyet ve dinde -farkl adlarla da olsa- bu iki melek etrafnda oluturulmu
eitli hikye ve rivayetlere rastlanmaktadr.

Hrt ve Mrt isimleri Arapa deildir. Bu iki ismin kkeni konusunda pek ok
gr ortaya atlmtr. Bu isimlerin Acemce, Ermenice, Hinte, Sryanice ve
Museviceden geldii konusunda eitli iddialar ileri srlmtr. Bununla birlikte
kelimenin Sami kkenli olduu fikri genel kabul grmektedir.

Hrt ve Mrt hikyesine benzer bir hikye ilk olarak Smerlerde karmza
kmaktadr. Muazzez lmiye , Kurn, ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni kitabnda
birok kutsal kitapla tefsirlerde geen bu mehur hikyenin Smerlerdeki Dumuzi ve
nanna efsanesine dayandn ve bunun ok deitirilmi bir motifi olduunu
syler. O, bu hikyede yer alan Zhre1nin Vens yldznn Arapa ad olduunu ve
Smerlere, Smer tanras olan nannann daha ok Vens yldzyla sembolize
edildiini belirtir. , yazsnn devamnda gzel bir kadn olan Zhreye Hrt ve
Mrtun k olmasn, Smerlerdeki oban tanrs Dumuzi ve ifti tanrs
Enkidmunun, Zhreyi simgeleyen nannaya k olmasyla badatrr. Buna gre
Smerlerdeki oban tanrs Dumuzi ile ifti tanrs Enkidmu da Hrt ve Mrtu
simgelemektedir. Bundan dolay da yazar, Smerin ok tanrl dinindeki tanrlarn
tek tanrl dinlere bir melek olarak girdiini belirtir. Sonu olarak Muazzez lmiye
, bu hikyenin kkeninin Smerlere dayandn, oradan Yahudilie,
Yahudilikten de slm literatre getiini sylemektedir ( 2005: 69, 73-74).

Aslnda ayn hikye Smerlerden Akadlara da gemitir. Akadlarda tanra

nanna tar, oban tanrs Dumuzi ise Tammuz ismini almtr. Enkidmunun ismi
ise deimeyerek, ayn kalmtr. Yani yk ayn ierikle Akad mitolojisinde de yer
almaktadr.2

Baz aratrmaclar da Hrt ve Mrtu Zerdtliin din metinlerinde geen

Haurvett ve Amerett ile ayn saymaktadrlar. Zerdtliin kutsal kitab olan
Avestada dii varlklar olarak dnlen Haurvett sularn, Ameratt ise bitkilerin

1
Yunan efsanelerinde Afrodit, Romallarda ise Vensn karl olan Zhre, dou mitolojisinde daha ok
Hrt ve Mrtu batan karan ve sonra yldz yaplan fettan bir kadn olarak dnlr. nc felekte
bulunduuna inanlr. Divan iirinde ise ou zaman gzellik, ak, ark ve alg ile birlikte ele alnmaktadr.
Vens ve Afroditten baka nahid, oban yldz ve sad- asgr gibi adlar da vardr. Ayrntl bilgi iin bkz.
Pala 2005: 494-495; Onay 2009: 501.
2
Smerlerdeki birok din ve mitolojik unsurun Mezopotamyadaki dier uygarlklara getii konusunda
bkz. Kl vd.: 2011, 183-201.
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 143
koruyucusudur. Her ne kadar Hrt ve Mrt ismi, Zerdtlikteki Haurvett ile
Ameratt isimlerine balanmaktaysa da bu iliki kelime benzerliinden teye
gememektedir. Yine bu iki melein Ermeni din terminolojisinde iki iek ilahnn
ismi olan Hawrot ve Mawrotla da badatrld grlmektedir. Hinduizmin en
eski kutsal kitab olan Vedada da Marutlar isminde bir frtna ilahlarndan
bahsedilmekle birlikte kimi aratrmaclara gre bununla Kurndaki Mrt
arasnda bir iliki bulunduunu sylemek mmkn grlmemektedir (Demirci 1997:
262).

slm literatrdeki Hrt ve Mrt hikyesi ise Kurndan ziyade byk lde
ge dnem Yahudi tefsir kitab olan Midra Avkire dayanr (Demirci 1997: 262).
Hrt ve Mrt hikyesinin pek ok varyant varsa da en mehuru yledir:

dris Peygamberin yaad zamanda bir gn melekler yeryznde kan dken,

puta tapan ksacas gnah ileyen insanlar grp armlar ve Allaha, Ey Rabbim,
senin kulluk iin yarattn ve bize secde ettirdiin insanolu yeryznde kan
dkyor, puta tapyor, iki iip zina ediyor. Buna nasl dayanyorsun. diye ikyette
bulunmular. Allah da meleklere, Eer insanoluna verdiim nefs ve ehveti size
verseydim siz de aynsn yapardnz. demi. Bunun zerine melekler kendilerini
savunarak asla byle bir ey yapmayacaklarn sylemiler. Allah da onlara
ilerinden en iyi iki melei semelerini ve bunlarn imtihan iin yeryzne
gnderileceini bildirmi. Melekler, ilerinden en gvendii Hrt ve Mrt
ismindeki iki melei semiler. Allah her iki melee de insana verdii nefs ve ehveti
vermi ve onlardan puta tapma, insan ldrme, iki ime ve zina yapma gibi byk
gnahlardan uzak kalmalarn istemitir.

Yeryzne inen bu iki melek gndzleri adaletle insanlar arasndaki

anlamazlklara hkm verirler, geceleri de sm-i Azam duasn okuyarak ge
ykselirmi. Bir gn Zhre isminde ok gzel bir kadn kocasndan boanmak iin
bu iki melein kapsn alm. Zhreyi gren her iki melek de ona k olmu ve
onunla birlikte olmak istemi. Zhre, kendileriyle birlikte olacan ama onlarn ilk
olarak kendi tapt putlara tapmas gerektiini belirtmi. Hrt ve Mrtun buna
kar kmas sonucu Zhre bu sefer de eer kocasn ldrrlerse onlarla birlikte
olacann szn vermi. Meleklerin buna da kar kmas sonucu Zhre son art
olarak arap imeyi kendilerine teklif etmi. Arzular karsnda aresiz kalan
melekler bu arttan en hafifi olarak arap imeyi uygun grmler. Fakat arab
ien melekler kendilerinden geince Zhrenin kendilerinden istedii ilk iki istei de
yerine getirmiler yani hem puta tapmlar hem de kadnn kocasn ldrmler.
Fakat kadn btn bunlara ramen yine de onlarla birlikte olmaya yanamam ve
onlardan son olarak ge ktklar duay renmek istemi. Onlar da kadndan bir
an nce km almak iin sm-i Azam duasn ona retmiler. Zhre bu duay
okuyarak hemen ge ykselmi. Fakat sema bekileri olan melekler tarafndan
onun nc kat gkten yukar kmasna izin verilmemi. Allah da onu burada
144 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

insanlara ibret olsun diye parlak bir yldza dntrerek brakm. te o gn

bugndr Zhre veya Vens yldz olan kadn gkte asl dururmu.

Btn bu olanlardan sonra melekler tekrar ge kmak istemiler, ama

baaramamlar. nk Allah bu yaptklar karsnda kendilerini cezalandrmak
istemi. Bylece bu iki melee dnya ve ahiret azabndan birini tercih etmeleri
gerektii sylenmi. Dnya azabnn fni, ahiret azabnn ise bki olduunu bilen
Hrt ve Mrt da dnya azabn semi. Bunun zerine Babildeki bir kuyuya
kyamete kadar balar aa gelecek ekilde aslmlar. Aalarnda yer alan suyla
aralarnda drt parmak aralnda bir uzaklk olduu iin kyamete kadar bu sudan
iemeyecekleri belirtilir.

Ayrca Hrt ve Mrtla ilgili anlatlan rivayetlerde onlarn yanlarna gelen

insanlara sihir ve by rettikleri de sylenmektedir. Melekler bu by ve sihrin
gnah olduunu sylemeden ve bunu gerekten renmeyi isteyip istemediini
insanlara kere sormadan hi kimseye bir ey retmezlermi.

Hrt ve Mrt isimleri ile bunlarn hikyesi Tevrat ve ncilde bulunmamaktadr.

Baz oryantalistlerin Tevratn Yaratl blmnde geen Tanrnn oullar tabiri
ile ncildeki Petrusun II. Mektubu ve Yahudann Mektubu blmlerinde yer alan
dm melekler ifadesiyle kastedilenin Hrt ve Mrt olduunu belirtmelerine
ramen3 kimi aratrmaclar bu meleklerin Hrt ve Mrtla bir ilgisi olmadn
sylemektedir (Demirci 1997: 263). Kurn- Kerimde ise Hrt ve Mrt, Hz.
Sleymanla birlikte anlmakta olup haklarnda ok fazla ey belirtilmeden ele alnr:
Sleyman'n mlk ve saltanat konusunda onlar, eytanlarn okuyup durduklarna uydular.
Hlbuki Sleyman kfre sapmamt. Ancak eytanlar kfre sapmt; insanlara byy
retiyorlard. Ve Babil'de Hrut ve Mrut adl iki melein zerine indirileni retiyorlard. Oysaki
o ikisi, "Biz bir imtihan aracyz, sakn kfre sapma!" demedike hi kimseye bir ey retmiyorlard.
nsanlar onlardan erkekle einin arasn aacaklar eyi reniyorlard. Ne var ki, onlar onunla
Allah'n izni olmadka hi kimseye zarar veremezler. Onlar kendilerine zarar vereni, yarar
vermeyeni reniyorlard. Yemin olsun ki, onu satn alann hirette hibir nasibi olmayacan
aka bilmilerdir. z benliklerini sattklar ey ne ktdr! Bir bilebilselerdi! (Bakara 102)

Grld zere bu yette Hz. Sleymana atlan iftiralarla Hrt ve Mrtun

sihir rettiine dair bilinenin aksine son derece snrl bilgiler verilmektedir. Birok
mfessir, bu yetle Allahn sihir renme ve retmeyi gnah sayd konusunda
hemfikirdir. Burada Hrt ve Mrtla ilgili tek bilgi, Onlarn Babilde bulunduklar
ve gnah olduu uyarsnda bulunmadan kimseye sihir retmedikleridir. Bununla
birlikte tarih ve tefsir kitaplarnda srailiyatn etkisiyle bir yn efsaneye yer verilip
konunun ayrntl bir biimde anlatld grlyor (Demirci 1997:263).

Sz konusu yette sihrin gnah olduunun ak olduunu bildirmekle birlikte

Hrt ve Mrtun aslnda insanlara sihir deil ilham cinsinden bilgi ve gerekler

3
Bu gr savunan ve dm meleklerin Yahudi, Hristiyan ve Mslman literatrlerinde nasl ve ne
ekilde getiini karlatrmal olarak inceleyen bir makale iin bkz. Jung 1926: 287-336.
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 145
rettiini syleyen mfessirler de bulunmaktadr. Nitekim Elmall Hamdi Yazr
sz konusu ayeti byle yorumlamtr:
Bu iki melek ve bunlarn rettikleri hakknda birok szler sylenmi, eitli grler ve bahisler
ortaya konmutur. Btn bunlar grp deerlendirdikten sonra bizim yetten anladmz udur:
Bilindii gibi, meleklerin insanlara retileri ya vahiy veya ilham demektir. Harut ile Marut'un
Cibrl gibi vahiy meleklerinden olduklarna dair herhangi bir delil yoktur. Bilakis yet bunlar her
eyden nce bilgi getiren melekler deil, bilgi gnderilen melekler eklinde gsterdii iin nzulde
aa derecedeki meleklerden olduklar aktr. u halde retilerinin de peygamberlere gelen vahiy
derecesinde olmayp ilham cinsinden olduu aikrdr. lham ise herkese olabilir. Demek oluyor ki,
eski bir medeniyet merkezi olan Bbil ehri ahalisinden birtakm kimseler, iki ekilde, byle iki ilah
kuvvet ile ilhama mazhar olmular, bu sayede hilkatteki gizli srlardan baz harika ve acaip eyler
renmiler ve renirken bunlarn erre de msait olduunu, u halde ktye kullanlmasnn
kfr olacan da renmilerdir. O halde bu iki melee indirilen ve Bbil halkndan bir ouna
ilham yoluyla retilen bu eyler hadd-i zatnda sihir deil idi. Fakat sihir olarak da kullanlabilir ve
byle kullanlnca da katksz kfr olurdu. Bunun iin yette bunun sihir olduu ifade edilmiti
(Yazr 2002:326-327).

Hrt ve Mrt konusunda slm kaynaklarda eitli hadisler de bulunmaktadr.

Hz. Ali, Abdullah bin mer ve bn-i Abbas tarafndan nakledildii belirtilen ve
Hrt ve Mrt hikyesinin yukarda verdiimiz mehur varyantna paralellik
arzeden bu rivayetlerin sahih olmad hadisleri iyice tahlil eden muhaddisler
tarafndan ortaya konulmutur (Demirci 1997: 263-264).

Mevlanann Mesnevisinde de Hrt ve Mrtla ilgili eitli bahisler vardr.

Burada bu iki melek Kurndan ziyade srailiyt ve hadis kitaplarnda yer alan
bilgilerle ele alnmtr. Mesnevide Hrt ve Mrtun mukaddes yaratllarna
gvenip melek olduklarna itimat ettiklerini ve bunun sonucunda da gururlar
yznden zehirli ok yedikleri sylenir. Onlarn kibirleri yznden Babildeki kuyuya
aslarak cezaya arptrld anlatlr. Eserde, her iki melein ba aa kalmas,
batan kp kendilerini ba sanmas yani ne geme isteinden dolay olduu
dnlr. Bu iki melein, sz konusu imtihan karsnda yiitlik tasladklar ve
kaderin de kendilerini bu yolda avlad belirtilir. Ayrca Mesnevide akl, sihir
yapma ve ruhla birlikte balk iinde mahpus olma bakmndan Hrt ve Mrta
benzetilir.4

Hrt ve Mrt ile ilgili hususlar medeniyet ve kltrn en byk yap ta olan
edebiyatta da sz konusu edilmitir. Bu melekle ilgili inanlar Arap ve Fars
edebiyatlarna yansd gibi klsik Trk edebiyatna da yansmtr. Divan
edebiyatnda Hrt ve Mrt dier edebiyatlarda olduu gibi daha ok srailiyt
kaynakl rivayetler erevesinde dnlmtr. Hrt ve Mrt bu edebiyatta,
genellikle sihir, by ve Babil Kuyusu (ah- Babil) ile anlmtr. Divan airlerinin,
a bylemesi ve bu byyle onu kendine esir etmesi nedeniyle sevgiliyi kimi

4
Mesnevide Hrt ve Mrtla ilgili ibarelerin getii beyitler iin bkz. Mevlana, Mesnevi, Haz. V. elebi
zbudak, MEB Basmevi, stanbul 1966, C.1:3320-3326, 3345-3354, 3415-3425; C.2: 2468-2469; C. 3: 471, 796-839,
1698; C.4: 1257, 2673; C.5: 619-620.
146 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

zaman Hrt ve Mrttan bile stn saydklar grlr. Yine sevgilinin ene
ukurunun Hrt ve Mrtun Babilde asl kaldklar kuyu gibi dnlmesi de
oka rastlanan bir durumdur. Nasl ki Babildeki kuyuda Hrt ve Mrt aslysa
sevgilinin ene ukurunda da k asldr. iirde daha ok sevgilinin gz, gamzesi
ve zlf sihirle ele alnmtr. nk sevgilinin ana bir yan bak bile a
bylemesine ve onu kendisine esir etmesine yeterdir. Kimi zaman da air, iine
mrekkep konulan hokkay Babil kuyusuna, kam kaleminin liflerini de Hrt ve
Mrtun salarna benzetir5:

ol eh-i Bbildeki Hrt kim vasf etdiler

Bu zenahdnndaki zlf-i perin olmasn (Ahmet Paa 1992: 240)
*(Ey sevgili!) (Geenlerde) Babil kuyusundaki Harutu
vasfettiler. Yoksa o, senin ene ukurundaki dank olan
zlflerin olmasn.+
Sihr efsn ile dolmutur dernun ey kalem
Zlf-i Harutun demek mmkin ki nl olm sana (Nedim 1997: 273)
*Ey kalem! in sihir ve efsun ile dolmutur. (Bundan tr de)
Harutun zlflerinin sana kam olduunu sylemek
mmkndr.]

Hrt ve Mrt meselesi Mslmanlarca yazlan eitli kitaplarda bir hayli yer
tutmutur. Tefsir, siyer, peygamberler tarihi, megazi ve akaid sahasnda eser veren
ou mellif onlarla ilgili rivayetleri hibir tenkide tabi tutmadan almlardr. Bu
haberleri rivayet ve dirayet bakmndan tenkide tutanlar ise azdr. Abdullah
Aydemir, Tefsrde srliyyat ismindeki almasnda bu rivayetlerinin bazlarnn
birok ynden masaldan farksz olduunu ama bunlara her nedense kimsenin dikkat
ekmediini belirtmektedir (1979:152).

Bu makalemizde zerinde duracamz temel konu ise, Hrt ve Mrt hakknda

bilgi veren Osmanl dneminde kaleme alnm bir risaledir. Eser, bu iki melekle
ilgili metinlerde karmza kan yaygn inanlar reddetmesi bakmndan dikkate
deerdir. Sz konusu risale Manisa l Halk Ktphanesinde 45 Hk 5052 numarada
Terceme-i Kadiyetu Harut ve Marut ismiyle kaytl bulunmaktadr. harkue
vine rengi mein ebru kapl mukavva ciltli yazmann mklebi kopmutur. Yazmann
banda ve sonunda Hac Eyybe ait bir vakf mhr vardr. Son sayfada ise
Karaosman-zade Yakup bin Mehmed'in sahiplik kayd bulunur. Nesih yaz ile
yazlan eser, yer yer harekeli olarak okunakl bir ekilde kaleme alnmtr. Eserin
sayfa says 24, satr says ise 7dir. Bu risale Hrt ve Mrtu Kurndan verilen
ayetler nda savunup onlarn sihri hakknda bilgi veren ve mellifi belli olmayan
Arapa bir eserin brahim el-Kurra tarafndan yaplan tercmesidir. brahim el-Kurra

5
Hrt ve Mrtun klsik Trk iirinde ayrntl olarak ele alnyla ilgili bkz. Tkel 2000: 354-361.
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 147
hakknda kaynaklarda bilgi bulunmamakla birlikte onun eitli yazma
ktphanelerinde baz telif-tercme eserlerine rastlanmaktadr.6

Sz konusu eserlerden brahim el-Kurrann din ilimlere vkf ve Arapaya

hkim bir rih ve mtercim olduu ortaya kmaktadr. Ayrca onun Aydnda
yaam veya burada bir zaman ikamet etmi bir kii olduu da dnlebilir.
nk bu risale, 18. yzyln ikinci yarsnda Aydnda yaad bilinen Cihanzade
brahim Aa7 adna tercme edilmitir. Sz konusu risale, din ve kltr hayatmzda
adlarna rastladmz bu iki melek ve onlarn sihir ve byyle olan ilikileri
hakknda bilgi vermesi bakmndan dikkate deerdir. Eserde Hrt ve Mrtun
sihri yannda Hz. Muhammede Yahudi bir kiinin yapt sihir ve bunun
Kurndan gelen iki sureyle etkisiz klnmas ile Hz. Musann, Firavunun nnde
sihirbazlarn yaptklar sihirlere karlk asasn kullanarak onlara galip gelmesi yine
Kurndan verilen ayetler erevesinde aklanmaktadr.

Eserin giri ve nsz, Arapa olarak balayp daha sonra Trke devam eder.
Buradaki Arapa ve Trke ksmlar, farkl eyler anlatrlar. Arapa ksmda Allaha
hamd ve Peygambere salttan sonra eseri tercme eden kii adn ve bu eseri niin
tercme ettiini belirtir: ok ba sahibi Rabbinin nimetlerine muhta olan fakr brahim
el-Kurr -Allah ona rahmet etsin- der ki: "Hrt ve Mrt -Selam onlarn zerine olsun-
konusu zerine sz vuku bulunca ve onlarn yksek makamlarn tarihilerin alaltmalar
nakledildiinde; Arap ve Acem olmayanlarn faydalanmas, faydann ummlemesi iin,
szlerin en doru olanyla, Trk lisan ile (bu eseri) tercme ederek o ikisinin temiz ve masum
olularn beyan etmek istedim. Grld zere mtercim tercme ettii eserin
ismini anmayp, bu eseri Arap ve Acem olmayanlarn da faydalanmas iin tercme
ettiini belirtiyor. Buradan eserin Farsa evirisinin de bulunduunu reniyoruz.
Ayrca brahim el-Kurra, eseri Trkeye evirmesinin nedeni olarak tarihilerin
eserlerinde alaltp, olumsuz bir nitelie brndrdn dnd bu iki
melein aslnda masum ve temiz olduklarn anlatma dncesini gsteriyor.
Gerekten de yukarda verdiimiz bilgilerde bu iki melekle ilgili dncelerin
Kurndan ziyade srailiyt kaynakl olduklar ve slm geleneinde Allahn
emirlerini dinlemedikleri iin cezaya arptrlan iki melek olarak tasavvur edildiini
grmtk. brahim el-Kurrann bu eserin tercmesini yapmadaki amac da
gelenein bu kansn deitirerek iin dorusunu insanlara anlatmaktr. Arapa ve
Trke nszden sonra ise ilk olarak eserin Arapa metni verilmi daha sonra ise
metnin Trkeye tercmesi yaplmtr.

6
Yazarn eitli yazma ktphanelerde rastlanan bu eserleri unlardr:
Trke Eserler: 1. erh-i Mnacaat- Abdulkadir Geyln, 2. Tefsir-i Sure-i en-Necm, 3. Tefsir-i Sure-i Yasin; Arapa-
Trke Eserler: erhl-Kasidetn-Numniye; Arapa Eserler: 1. El-Bedrl-Azam fi Halli Elfz Kasidetl-
mml-Azm; 2. erhl-Mncti Abdlkdir Geyln.
7
Cihan-zde brahim Aa 18. yzyln ikinci yarsnda Aydnn Koarl ilesinde yaam, Cihanoullar
airetine mensub olan ve adna bir kule ina ettirmi blgenin ileri gelenlerinden bir beydir.
148 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

Eserin mellifi, byk tefsir ve hadisilerin Hrt ve Mrtla ilgili grlerine

dayanarak onlarn Allahn izniyle halka sihir retmek iin yeryzne indiklerini ve
bundaki amacn da Allahn, insanolunu imtihan etmek ve onlarn peygamberlerin
gsterdii mucize ile inanmayanlarn elinden kan sihrin ayrdna varmasn
salamak olduunu syler. nk peygamberlerin gsterdii mucizede de kfirin
yapt sihirde de bir harikuladelik vardr. eitli tarih kitaplarnda bu iki melek
hakknda bulunan olumsuz dncelerin aksine yazar, meleklerin olgunluk
derecelerine gre izzet ve eref sahibi olduklarn syler. Kurnda onlar hakknda
ltuf sahibi ve Allahn buyruklarna kar gelmeyen ve onun emrini yerine
getiren kullar eklinde geen nice olumlu ayetlerin olduu, yazar tarafndan
dncesine kant olarak belirtilir. Yazarn buradaki amac Hrt ve Mrtun
aslnda gnah ilemedii ve sadece Tanrnn buyruklarn yerine getirdiini ortaya
karmaktr. Nitekim eserde Hrt ve Mrtun insanlara sihrin hakikatini reterek
bunun kt bir i olduunu ve bu ie meyledenlerin ceza greceklerini sylemek iin
yeryzne indirildii sylenir. Yani Hrt ve Mrt aslnda gnah olan bir eyi
insanlara bildirerek onlarn bu iten saknmalar iin sihir ve by bilgisiyle
gnderilmitir. Yani asl maksat insanlarn sihir ve by ile imtihan iindir.

Hrt ve Mrt risalesinde reddedilen temel durum, onlarn Allaha muhalefet

ederek insanlara sihir ve by retmesi, bu ekilde de insanlar gnaha
sokmalardr. Birok kitapta bylece anlatlan bu hususu mellif asla kabul etmez.
Ona gre ad geen melekler bu ii Tanrnn emri ve izni dhilinde yapmlardr.
Ayrca yazara gre sihir ve by sadece Tanrnn izniyle yaplaca gibi yine ancak
Tanrnn izniyle etkisiz klnabilir. Bunun iin de eserde Hz. Muhammed ve Hz.
Musann sihir ve byyle ilgili bandan geen hadiselere bavurulmutur. Sz
konusu blmde yazar, Yahudi bir kii tarafndan Hz. Muhammede yaplan
bynn Allah tarafndan nasl etkisiz hale getirildiini anlatarak okuyucuyu ikna
etmeye alr. Eserde sihir ve by ile ilgili bir baka rnek de yine Kurndan
hareketle verilen Hz. Musa ile sihirbazlar arasnda geen mcadeledir. Burada da
sihirbazlarn sihirlerine karlk Hz. Musann Allahn kendisine lutfettii mucizeyle
asasn kullanarak onlar nasl yendii ayrntl bir ekilde anlatlmaktadr. Bylece
Allahtan gelen mucizenin Hrt ve Mrt tarafndan insanlara retilen sihre stn
olduu vurgulanmak istenmitir. Ksacas yazarn hem Hz. Muhammed hem de Hz.
Musann by ve sihirle ilgili olarak bandan geen olaylar buraya almasndaki
ama, tamamen Hrt ve Mrtun masum olduklar ve onlarn sadece Tanrnn
emirlerine yerine getiren iki memur melek olduunu insanlara anlatmaktr. Risalede
Hrt ve Mrtun insanlar uyarmadan kimseye sihir retmedii de yine Kurna
dayanlarak sylenmektedir.

Eserde gz nnde tutulmas gereken en nemli husus udur ki Hrt ve Mrt

evresinde olumu srailiyt kaynakl btn bu inanlar sadece ve sadece Kurn-
Kerime ters dt iin reddedilmektedir. Eserin yazarna gre birok tarihi ve
nakilcinin gzden kard husus da burasdr. phesiz Kurnda bu iki melek
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 149
hakknda verilen bilgi ok ksadr. Dier dinlerde zellikle de Musevilikte Hrt ve
Mrt evresinde byk bir literatr olumutur. Hrt ve Mrt evresinde
oluturulmu olan bu hikyeler birok Mslman aydn ve bilim adamnn dikkatini
ekmi olmaldr. Meleklerin, insanlar gnahkrlklarndan tr beenmemesi,
Allaha insanlar yaratmasndan tr ikyette bulunmalar, Allahn onlarn en
gvendii iki melei imtihan iin insan klnda dnyaya gndermesi, kendilerine
nefs verilen bu iki melein btn byk gnahlar ilemesi, bu gnahlarn
ilenmesinde kadnn ba konumu, meleklerin balarndan asl olarak bir kuyuya
aslmalar ve o kuyuda yanlarna gelenlere sihir ve by retmesi gibi hususlar
hangi dinden olursa olsun birok insan etkileyen ve ilgisini eken olaylardr. eitli
kitaplarda yazlan Hrt ve Mrtla ilgili bu hususlar yzyllar boyunca anlatlm
ve kulaktan kulaa yaylmtr. Bir zaman sonra sz konusu durum birok
Mslmann hatta air, mverrih ve aydnn- bu hikyenin slm kaynakl
olduunu dnmesine yol am olabilir. Bu eseri ilk olarak Arapa telif eden
mellif ile onu Trkeye kazandran brahim el-Kurra bu durumun farknda olan az
sayda kiilerdendir. Meleklerin bu hikyede alaltlp olumsuz bir kisveye
brndrldn dnen ve stelik Kurnda bu iki melein bambaka ekilde
ele alndn dile getiren mellif daha ok tarihiler vastasyla yaylan bu hikyenin
gerek ve doru olmadn sz konusu eseriyle ortaya koymaya almtr. Bunun
iin de risale byk lde Kurn zerine bina edilmi ve Hrt ile Mrtla ilgili
byk mfessir ve muhaddislerin grleri de gz ard edilmemitir.

Sonu olarak unu belirtelim ki birok kltr ve medeniyette farkl ekillerde

karmza kan Hrt ve Mrt hikyesi Kurnda Bakara suresinde ksa ve zl bir
biimde ele alnmtr. Burada, insanlara ve cinlere bynn gnah olduunu
sylemeden ve onlara bu konuda nasihatte bulunmadan hi kimseye by
retmeyen bu iki melek, tamamen Allahn, insanlar imtihan iin grevlendirdii
varlklar olarak gsterilmilerdir. Hadis kitaplarnda bu iki melekle ilgili baz
rivayetler bulunmakla birlikte, bunlar muhaddisler tarafnda sahih olarak
grlmemitir. slm literatrde Kurndan ziyde srailiyat kaynakl olduu belli
olan efsane ve rivayetlere gre dnlm olan Hrt ve Mrt tarih ve edebiyat
kitaplarnda kendilerine bu ekilde yer bulmulardr. Osmanl dneminde -u anki
bilgilerimize gre- tamamen Hrt ve Mrta hasredilmi tek Trke eser olan risale
ise brahim el-Kurra tarafndan Arapadan tercme edilerek bu dili bilmeyen
Trklerin hizmetine sunulmutur. Mtercimin bunu yapmadaki amac da ayn
mellifinki gibi tarih kitaplarnda bu iki melek hakknda verilen olumsuz yarglar
bertaraf ederek daha ok insann bu konuda doru ve salkl bilgiye ulamalarn
salamaktadr.
150 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

METN8

[ 2b]

[3a]


9

nk [3b] urn- Kermde mekr olan Hrt ile Mrt -aleyhis-selm- sir
aiyyesinden vki olan avl alel-u mverrini yazdlar avl-i ena ile rivyt-
mnkire ki ol vcibl-am olan melike-i im n- erflerine eyn verip rtbe-i
aliyyelerine initt getirdiine binen [4a] biz abd-i akr aten ol farl-emcid vel-
ekbir umdetl-ayn- kbiren an kbir el- manr bi-inyetil-Melikin-Nr Cihn-
zde brhm Aa -le behu- aretleri iin bu ba-i am esa- a olma zere
edip ma bir risle eylemek murd eylemiimdir ki mizc- devleti elenip [4b] mstefd
olsun iindir. a ubna ve Tel aretleri dmnlarna manr ve muaffer eyleyip
bizi dai 10 eyleye. mn. (4b-13a sayfalar arasnda metnin Arapa asl
bulunmaktadr.) [13a] Mfessirn-i kirmla muaddin-i im raimehumullah- ittif
eylediler ki urn- Kermde mer olan Hrt ve Mrt -aleyhis-selm- iki melektir ki
Tar Teln in-i erfiyle [13b] yeryzine ala siri talm etmek iin nzil oldular ki
Tar Teldan ala ibtil ve imtihndr ve sir ile mucizeni dai aralar far olup temyz
olunsun iindir. Zr peyamberi elinden dr olan mucizeye dai ri-i de l olunur
ve kfiri elinden dai dr olan sire [14a] ri-i de lk olunur ki maallinde beyn
eylese gerektir. nllhu Tel ve malm ola ki cem melike-i im -aleyhis-selm-
aertn immetlerinde vcib olan itid budur ki Tar Tel urn- Kermden
zerlerine env- en- ceml ile en edip buyurur ki 11 buyurur. Yani ol
melike-i im [14b] yle ullardr ki keml-i mertebe mekremetlidirler buyurur ve yet-i
urda dai 12 buyurur. Yani ol melike-i im al
Tar Teln emr-i erfine mulefet etmezler ve memr oldular evmir-i aliyyeyi
dai ileyip yerine getirirler buyurur ve nice yt- kermelerle dai zerlerine [15a] en-
ceml ile ea olunmutur. Ve ol Hrt ve Mrt -aleyhis-selm- yeryzine inip ala siri
talm eyledi. Sir ile amel olunup itid olunsun iin deildir. Lkin siri aatin tarif

8
Sz konusu eser yakn dneme ait olduu iin metinde geen Trke szck ve eklerin yazlnda gnmz
imlas esas alnmtr. Arapa ve Farsa kkenli szcklerin imlasnda ise olabildiince bu kelimelerin ait
olduklar dildeki biimlerine riayet edilmeye allmtr.
9
Hamd, yalnzca Allah'adr. Salt, kendisinden sonra nebi gelmeyecek olan zata (Peygamberimize)dr.
Konuya gelince... ok ba sahibi Rabbinin nimetlerine muhta olan fakr brahim el-Kurr -Allah ona
rahmet etsin- der ki: "Hrt ve Mrt -Selam onlarn zerine olsun- konusu zerine sz vuku bulunca ve
onlarn yksek makamlarn tarihilerin alaltmalar nakledildiinde; Arap ve Acem olmayanlarn
faydalanmas, faydann ummlemesi iin, szlerin en doru olanyla, Trk lisan ile (bu eseri) tercme
ederek o ikisinin temiz ve masum olularn beyan etmek istedim Arapa ksmlarda kendilerine dantm
Yrd. Do. Dr. Mcahit Kaar ile Hasan Cankurta teekkr bir bor bilirim.
10
nsanlarn hayrls insanlara faydal olandr. Hadis-i erif. Sz konusu hadisin sahih hadislerden
olmad ve daha ok tasavvufi eserlerde getii bir ok muhaddis tarafndan belirtilmektedir. Ktb-i
Sittede bulunmayan bu hadisin getii kitaplardan bazlar iin bkz. Gazali 1980: 78., Acln 2000: Hadis No:
1254.
11
Kurn, Enbiya 26 : Onlar, ltuflandrlm kullardr.
12
Kurn, Tahrm 6 : Allahn kendilerine buyurduuna kar gelmeyen ve emredildiklerini yapan (melekler
vardr.)
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 151
edip ve ma- er olup mcib-i ubet olduun beyn eylemeleri sebebiyle al itirz edip
[15b] ansnlar iindir ve bua dell-i v budur ki nitekim yet-i kermede
13
buyurur. Yani ol Hrt ve Mrt -aleyhis-selm- getirdikleri
siri lib olanlardan bir kimseye talm etmezler t ki ol kimseye nasat edip gh etmedike
kim [16a] biz Tar Teldan ala ibtil ve imtin iin sir ile gelmiizdir. Bizden siri
talm eden onula amel edip aatine itid ederse kfir olur ve eer ol sir ile amel
etmeyip aatine itid etmezse mn zerine b alp bit-adem olmu olur. Eer
civrna itid edip amel etmek [16b] murd ise bizden siri talm edip kfir olma deyip
naat etmedike talm etmezler buyurdu. Ol Mevl-y Tel cell al aretleri ve siri
teri dai bittir. Lkin ol mr-i ak olan Br-i l-celli in-i erfi olursadr ve
ill mutaavver deildir. Nitekim [ 17a] 14 buyurur. Yani ve ol
sir edenler eyledikleri sir ile bir kimseye arar etmezler. ll Tar Teln emr-i erfiyle
ve teriyledir. Zr 15 dr. ula-i kelm siri tesri bitdir ki nu
t iledir. Nitekim ol Far-i lem -aleyhi-altu ves-selm- Peyamberimize [17b]
ter eyledii gibi ki aan ki Lbeyd bin el-Aam dedikleri Yahd sir eyledikte bir rtbe
ter eylemitir ki att bir ey iledim diye ann buyurur idi. Ol ise ilememitir. imdi
vat ki Tar Tel ol Far-i lem -aleyhi-altu ves-selm- Peyamberimizi sirden
urtarp tal eylemek murd eyledikte [18a] ol Cibrl-i Emnle Mkli gnderip, gelip
Cibrl-i Emn ol Far-i lem -aleyhi-altu ves-selm- Peyamberimizi mbrek res-i
erfi ucunda oturup Mkl dai mbrek ayalar ucunda oturduta ol Far-i lem -
aleyhi-altu ves-selm- Peyamberimiz uyuda idi. Lkin malm- erf idi ki zr ol
[18b] enbiy-i rrl-itirm -aleyhims-altu ves-selm- aert nevm linde
mbrek gzleri uyur. Lkin mbrek dern- erfleri uyantr ki anca manb- nbvvete
matur ve nice n- erflerine ma ey vardr ki if-i erf zerine olan erimizde
beyn eylemiizdir. imdi Mkl, Cibrl-i Emne [19a] dedi ki: Noldu bu deme ? Cibrl-
i Emn dedi ki: Sir olundu. Mikl dedi ki: Kim sir etti? Cibrl-i Emn dedi ki: Ol
Lbeyd binl-Aam dedikleri Yahd sir etti. dedi. Mikl dedi ki: Sir nerdedir?
Cibrl-i Emn dedi ki: erevn apsndadr didi. Ol -aleyhi-altu ves-selm-
Peyamberimiz dai iitip16 dururdu. [19b] imdi ol ib-i Sadet -aleyhi-altu ves-
selm- Peyamberimiz mbrek gzlerin ap ab- kirm gnderip siri getirttikte
muavvizeteyn17 nzil olup tilvet ettike if buld ol Server-i Enbiy -aleyhi-altu ves-
selm- Peyamberimiz 18[ 20a]
ula-i kelm sir bit olup meer olduuna dell-i v budur ki ol Far-i lem -
aleyhi-altu ves-selm- Peyamberimize Tar Teln in-i erfiyle ter
eylemesidir ve sir gibi vesir emr u esm ki ar- beeriyye dedikleri enbiy- zevl-
itirm -aleyhi-altu ves-selm- aretlerini a- erflerinde [20b] cizdir. Ve
manb- nbvvete muill deildir. Vel-l siri taallmnden tadminden dai beis
yotur. Lkin beis onula amel edip itid eylemekten ve cmle muaan bunu

13
Kurn, Bakara 102: Oysaki o iki melek, Biz bir imtihan aracyz, sakn kfre sapma! demedike hi
kimseye bir ey retmiyorlard.
14
Kurn, Bakara 102. Ne var ki, onlar onunla Allah'n izni olmadka hi kimseye zarar veremezler.
15
Zarar (ve) yarar Allahtandr.
16
iitip: eitip*metin+
17
Felek ve Nas surelerinin ikisine birden verilen isim. Muavvizeteyn, Allah'a snmay gsteren iki sre
demektir. Bu iki srede Allah, grnen ve grnmeyen, bilinen ve bilinmeyen btn korkun ve zararl
eylerden kendisine snmamz emretmitir.
18
mam Ebul-Hasen Ali bin Ahmed El-Vahidinin Esbb- Nzl isimli eserinde bu konuyu delillendirmesi
ve bu konuyla ilgili sahabilerin rivayetinde olduu gibi.
152 | H. Sercan Koik / Gazi Trkiyat, Bahar 2013/12: 141-153

zerinedir. Zr ilm-i sir olmayayd mucizeyle siri beyni far olup temyz olmazd. Zr
ikisi dai ri-i dttur ki m-sebata beyn eylemiizdir. [21a] Nitekim yet-i kermede
vat ki ol Mus -peyamber-i muteremle- ol Firavnla seeresi bir yere geldikte 19
yani aret-i M dedi ki Firavn seeresine 20 yani Braacaz ne ise
bra ey Firavn seeresi buyurdu. 21 Yani
aan ki ol yetmi bi [21b] sir-bz ellerinde olan iplerle alar bratlarnda ol Ms -
peyamber-i muteremi- mbrek gzlerinde ol iplerle ol alar baya ylan grnp
iddet-i sirlerinden n zerine sratle bryp hcm eder gibi taayyl eyledi mbrek
gzlerinde ol Ms -peyamber-i muteremi-. Buyurdu [22a] Tar Tel aretleri 22
Yani ol aret-i Ms -peyamber-i muterem- aan ki ol cevnib-i
erbaas ylan kesilip mbrek gzlerinden zerine sratle hcm eder gibi taayyl
eylediiz gibi grdkte mbrek dern- erfinde keml-i mertebe avf- tr oldu. Maha
ki hem ben hem Resl [22b] hem dai ull-azm yle iken gene ol meir olan sir-i
mbrek gzlerinde akat gibi grld. imdi ol Mevl-y Mtel aretleri ol Ms -
peyamber-i mutereme- nid edip buyurur ki: 23 yani Biz am-n dedi ki
orma ey Ms -peyamber-i muterem- 24 yani Sen tak onlar
zerlerine [23a] l libsi ve manr u muaffersi. 25 yani
ve ol a elinde olan asy yere bra ey M -peyamber-i muterem- ki ol sir-bzlar
iledikleri siri drp fil-l yuta. imdi ol Ms -peyamber-i muterem- ol mbrek
elinde olan ay bratta [23b] fil-l bir am ejderh olup yie ol sir-bzlar
bratlar iplerle alar var etse kllsin drp yutmutur. imdi ilm-i sir olmayayd ol
aret-i Ms -peyamber-i muteremi- mucize olan asyla ol sir-bzlar siri far
olup temyz olmazd. [24a] Zr ikisi dai evri-i dttandr. Peyamber elinden dr olan
ri-i de mucize l olunur ki Tar Teln 26 avl-i erfini
mamna imdir yani bu ulum ben peyamber demeyesi dtr, iat edi. avl-i
erati mamna imdir. Ve kffr elinden dr olan [24b] ri-i deye sir
istidrc l olunur ki Firavnla seheresi gibi ve bls gibi ve Deccl gibi ki iddet-i
kfrlerine ve alletlerine dellettr ve ziydesiyle dai ablar mzdd olsun iindr ki
Fk- Ekber zerine olan erimizde mufaalen beyn eylemiizdir. [ 25a]
27
aiyyesi msellemdr. ula-i kelm ol urn- Kermde mekr
olan Hrt ile Mrt -aleyhis-selm- filleri attir ve memr oldular emr-i lde
muaarrf olmalar masiyyet deildir. M-sebata yet-i kermeni beynnda
eylemiizdir ki 28[ 25b] Ve mlk ibi mlknde diledii gibi mutaarrftr.
Ve 29 nu- erfi hirdr. Ve bu adarla mktef olmuuzdur ki

19
Kurn, T-h 66: Dedi
20
Kurn, T-h 66: Hayr, siz atn!
21
Kurn, T-h 66: Bir de ne grsn! Onlarn ipleri, sopalar, yaptklar byler yznden, kendisine
gerekten kouyorlarm hayalini verdi.
22
Kurn, T-h 67 : Msa birdenbire iinde bir korku duydu.
23
Kurn, T-h 68: Korkma dedik.
24
Kurn, T-h 68: stn gelecek olan sensin!
25
Kurn, T-h 69: Sa elindekini yere brak! Onlarn, sanayi olarak ortaya kardklarn yalayp yutsun.
26
Kulum doru syledi. Burada kutsi bir hadis olarak verilen bu sz de ktb-i sitte ile dier muteber
hadis kitaplarnda bulunamamtr.
27
En mkemmel hikmet Allaha aittir ve her ey zddyla bilinir.
28
Kurn, Nahl 50. Emredildikleri eyi yaparlar.
29
Kurn, Enbiya 23. O, yaptndan hesaba ekilmez.
 Hrt ve Mrut Hakknda Tercme Bir Risale | 153

30

KAYNAKA
AYDEMR, Abdullah (1979), Tefsirde srliyyat (Hicr 6. Asrn Bana Kadar), Ankara: DB
Yaynlar.
I, Muazzez lmiye (2005), Kurn, ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni, stanbul: Kaynak
Yaynlar.
DEMRC, Krat (1997), Hrt ve Mrt, TDV slam Ansiklopedisi, C. 16, stanbul: TDV
Yaynlar, 262-264.
MAM MUHAMMED GAZAL (1980), Mkefet'l-Kulb (Kalplerin Kefi) (ev. Salih UAN),
stanbul: elik Yaynevi.
JUNG, Leo (1926), Fallen Angels in Jewish, Christian and Mohammedan Literature : A Study in
Comparative Folk-lore The Jewish Quarterly Review, Vol. 16, pp. 287-336.
KILI, Yusuf UNCU, Ebru (2011), Eski Mezopotamya nan Sisteminin Yunanllara Etkisi
(star Aphrodite rnei) History Studies, Vol. 3/1, pp. 183-201.
MACT, Muhsin (1997), Nedim Divan, Ankara: Aka Yaynlar.
MEVLANA (1966), Mesnevi (Haz. Veled elebi zbudak), Ankara: MEB Basmevi.
ONAY, Ahmet Talat (2009), Aklamal Divan iiri Szl Eski Trk Edebiyatnda Mazmunlar ve
zah- (Haz. Cemal Kurnaz), stanbul: H Yaynlar.
ZTRK, Yaar Nuri (2012), Kurn- Kerim Meali (Trke eviri), stanbul: Yeni Boyut.
PALA, skender(2005), Ansiklopedik Divan iiri Szl, stanbul: Kap Yaynlar.
SAHH- BUHAR (1988), C. XII, (ev. Mehmet SOFUOLU), stanbul: tken.
EYH SMAL BN MUHAMMED ACLN (2000), Kef'l-Haf, Matbaat'l-'lemiyye, am.
TARLAN, Ali Nihad (1992), Ahmet Paa Divan, Ankara: Aka Yaynlar.
TKEL, Dursun Ali (2000) Divan iirinde Mitolojik Unsurlar ahslar Mitolojisi, Ankara: Aka
Yaynlar.
YAZIR, Elmall M. Hamdi (2002), Hak Dini Kuran Dili, C.I., Ankara: Berikan Yaynevi.

30
Szn hayrls az ve z olandr. Muhakkak ki hidayet veren Allahtr. Selam, Peygamber efendimize ve
onun line olsun. Zakirler onun zikrettiklerinden, gafiller de onun zikrinden gafil oldular.