k Smmani k enlik Atmas

Ak smmani ve ak enlik dnemlerinde aklk geleneinin doudaki en nemli aklardr.ak

smmaninin hakk a olduu konusunda ne kadar tereddtlerimiz yoksa ayn ekilde ak enlikte
hakk adr gemite bu iki ak arasnda geen karlamalar dosthane tavrlar aklk dnyasnda ok
nemli bir yere sahiptir.

Ak enlik ldrn suhara kynde 1850 ylnda domutur.ak smmani ile ryalarnda dost olduklar
sylenir.ksacas ak smmaniyle kader arkadadr.ok sert yapsyla dikkat eken ak enlik'e karlk
smmani ise nasihat ehli olarak bilinir.

Ak smmaninin raklarndan biri,ak sefili ldrdayken kendini smmani olarak tantr ve bir
konaa Ardahann Ur Kynde Hamiolullar'nn beyi Celal Beye kendisini Ak Smmani diye
tantr.amac; Ak Smmani'nin adn kullanarak Ak enlik'i mat etmektir.kendisi farknda deildir
ama Ak enlik kendisinden kat kat byk bir aktr.Celal Bey de Smmani senn adn ok duydum
ama grmek bu gne nasipmi,enlik'e haber edelim de gelsin insanlar sizin kar karya gelmenizi
bekliyor der.enlik'e haber edilir enlik bu haberi alnca inanmaz Smmani olduuna babas ne oldu
olum neden inanmyorsun der "baba ben Smmani'yi ryamda grdm bu gelen Smmani olamaz
ama Celal Bey'in sz yere dmez gideceim" der ve yola kar bu arada Smmani ile enlik'in
atacan duyan halk Celal Bey'in konan hnca hn doldurmaktadr.enlik konaa gelir celal beye
selam verir ama Sefili'ye selam vermez ve syleiye balarlar fakat atma beklenmedik bir ekilde ksa
srer Sefili Smmani'nin adn yere drr sazn da enlie brakr Samikale'ye doru yola kar. O
zaman ki atmalarda mat olan ak sazn brakr gidermi Sefili'nin saz brakmas da ondan dr.

Ak Smmani tarlada ekin bierken bir de bakar ki Sefili ba nde geliyor,Smmani; "hayrdr sefili
derdin ne senin" der.Sefili; "Smmani Baba durum byle byle sazm Celal Bey'in konanda git adn
kurtar" der. duyduklarna inanmakta zorlanan Smmani, atn dzen eder Ardahan'a doru yola kar
enkaya'nn bir kynde mola verir o kyde de yakn bir arkada vardr bu arkada ok bilge birisidir
Smmani 'nin enlie mat olduu sylentisini duymutur. Smmani bir eyle duydum doru mudur
ben inanmadm ama? der. Smmani de olanlar anlatr Smmani Baba sonraki gn yoluna devam eder
ve konaa ular. Selam verir ama kendisinin Smmani olduunu sylemez bir de duvara bakar ki
Sefili'nin saz duvarda asl, Celal Bey srar eder ama kimliini sylemez Ak Smmani. sofra kurulur
Smmani Baba sofraya davet edilir Smmani tam somuna elini attnda Celal Bey birden Smmani
'nin elinden tutar ve "sen kimsin, nerden gelirsin, nereye gidersin? nce kendini tant" der.Smmani
Baba sofradan geri ekilir sazn eline alr ve u dizeleri syler:

Ben bu akn cenunuyam, pirian derler bize

Ak ile sermest olmuum, zernian derler bize,

Ervah- ezelde Hakk'a ikrar edenlerdeniz

Saye-i Resulllah'dan ehl-i iman derler bize

Ta ezelden Lebbeyk kelam syledi lisanmz

Cemala merref etsin halk eden Hallakmz

Es-Seyyid'l-Ahmedi Bedevi sultanmz

Bezm-i tarikat iinde dervian derler bize

Elest- bezminde Hakk'a ikrar eyledi ervahmz,

Hamdolsun hamd-u senalar, Hakk'a doru rahmz,

Halife-i ruy-i zemin mlki padiahmz,

Tabiat, vilayeti Ali Osman derler bize

Adem Safiyullah'dr bizim aslmz, ecdadmz,

Hazreti pir i mgandr ta ezel stadmz,

Sebavetten sorarsan Hseyin dir admz,

Akanlar zmresinde kul Smman derler bize

Bu iiri dinleyen Celal Bey; "Nasl olur iki gn nce Smmani geldi ve enlik'e mat oldu gitti" Smmani
durumu anlatnca Celal Bey "enlik'i davet edeyim gelsin" der bu istei Smmani geri evirir ve
kendisini hayvan tccar olarak enlik'in kyne gider.enlik'in babas Kadir Aa smmani arlar ve bir
yandan da enlik'e haber edilir kye bir hayvan tccar geldi babanda misafir diye.enlik Smmani'nin
geldiini anlamtr ve hemen babasnn evine gelmitir kapdan ieri girince ryasnda grd
Smmani'yi tanr ve boynuna sarlr bir ka kelam muhabbetten sonra sze balarlar;

ENLK

Merhaba ak Smmani cevher saan merhaba,

Kelm kadim iinde harfi seen merhaba,

Hasret kaldk bu dnyada mah-i tap ziyasna,

Dnyann mzeyyen keyfin koyup geen merhaba

Namert odu ehli dilde hasiyet grse dana

Marib-i mark-a katsam tenzil edersin ona

kpsan aru alaya ismi ayandr sana

Melekler safnda durup arta uan merhaba

Kerametin zuhur etti ehli diller basn

enlik'in gznn nuru huluskar gardasn

Cenneti bihit banda mminler yoldasn

Hazreti krklar yediden bade ien merhaba

SMMAN;

bret lisan ile mcevher saan,

Ehli dil enlik'im sen misin garda

Maripten maria ayan ve beyan

Alemde ran gn msn garda

Mcevher yna cevher dkkan

Sinen mzeyyendir gevherder kan

Bir gren bir daha arzeder seni

Can iinde irin can msn garda

Smmani meftundur cevher satana

te bende geldim sizin vatana

Ltfun hana benzer hkmn sultana

Bu ldr elinde han msn garda

ENLK;

Derdim ondur dokuzunu demenem ayara ben

Sekize arzumanm var yediye avara ben

Be benim kisp-i karmdr drde kldm temenna

kiye muhabbetim var yalvarrm bire ben

SMMAN;
Elest- bezminde geldim hakk hak ikrara ben,

Hamd olsun hamdu senalar dmedim inkara ben,

Adam kamil eyleyen arifi irfan imi

Ya niin can feda etmem yle bir hnkara ben

ENLK;

Otuz iki derdim vardr krk sekiz dava ile

yz altm alt burcu on iki sahra ile

ardr mezhep, ardr kitap, ar gnl sevda ile

Tasdik-i ikrar eyledim varmadm kenara ben

SMMAN;

Otuz iki farzn beyan krk sekiz Cuma ile

yz altm alt gndr mahi bir sene ile

Okuyup ezber eyledim ilm ile imla ile

Ta ezelden bend olmuum yle bir tccara ben

ENLK;

Elli drt babn iinde demim var devranm var

Yetmi bin hicab iinde bir ahi hbanm var

Alt bin alt yz altm alt derdimin derman var

enlik'em e hesab ile yar oldum o yare ben

SMMAN;

Elli drt farz beyan ettin sen gayet be gayet,

Yetmi bin hicab iinde habibi nuri ahmet

Alt bin alt yz altm alt ayet beyyinat

Smmani'yem gulam oldum yle bir haznedara ben

enlik devamla sorar;

ENLK;

Osmanl elinden azmirah ettin,

Ey ki ihvan sen bu yana gelipsin

Firkati ah ile menzile yettin

Sebep neki bizim kana gelipsin

SMMAN;

Azmirah ettirdi ol ab dane

Nasip ksmet iin nana gelmiem

On drt yldr oldum em-i pervane

Ate alp yana yana gelmiem

ENLK;

Ben bilirim ak elinin halini

Aradan kaldrak kl- kalini

Grdn bizim yerin kalma kalini

Candan geip kzl kana gelipsen

atmalar dinleyen ky halk ierisinde hasm olanlar,kalabalktan istifade ederek,kapda biri birisini
tabancayla vurur.enlik smmani'yi uyarmak ister.

SMMAN;

Ezel hizmetim var elif'e ba'ya

Hak kulun emein verir mi zaya

Bir can borluyum gani mevlaya

Vermek iin can kurbana gelmiem

ENLK;

Kem kelam karmam dahi dilinden

Yad ettin gnlm gayri felimden

ok aklar geldi geti elimden

Sen galiba aliana gelipsin

SMMAN;

Dost eline varmak araf dediler

Dostla grmek merref dediler

Seni ak ehline sarraf dediler

Gevher iin kymet kana gelmiem

ENLK;

Sefil enlik evvel duyuptur adn

Kanc babdan kalbi kadn

Benen lfet etmek midir muradn

Syle yoksa imtihana gelipsin

SMMAN;

Smmani pa ummaz hreti andan

Ltf kerem gzler srr yezdandan

Lakin davet etsen kmam meydandan

Vahdet ire bir phnane gelmiem

bu arada dinleyenler mdehale ederek, biraz da smmani'nin nce sylemesini isterler sonra sen
nazire yaparsn derler.bunu zerine enlik der ki kftayi an ismini duymusunuz kendini
tanmazsnz onadan bana bir ka soru geldi cevabn istedii iin bende yazp gnderemedim frsatm
olmad.imdi kftahinin szlerini ben syleyeyim smmani de mana etsin bir tala iki ku vurmu
oluruz ondan sonra da elbette bir eyler dnrz.smmani baba sylenenlerden phe etti,
kftahnn bahane olduunu beyanla bizzat kendi szn sylemek istedi.bende ksmen noksan cevap
vereyim bakalm enlik bunu fark edecek mi veya farknda olmadan geecek mi? farknda olursa kendi
mal olmassa elin maldr siye smmani dnerek cevap vermeye hazrland

ENLK;

ar enasrdandr ademin bendi

nsanda bulunan haller nedendir

Bu ar enasrnn asl ne ola

Cesetler balktan kanlar nedendir

SMMAN;

ar demek drt eydir klam aikar

Ayan olsun byle haller biz iin

Ate ile abdr haktr rzigar

Eser trl tevr yeller biz iin

(damardaki kanlar n neden olduunu sylemedi smmani de enlii denyordu)

ENLK;

Aklar cehr ile bu bahre dald

Meyli muhabbetin canana sald

Atn rivayetin birisi kald

Cesetler balktan kanlar nedendir

SMMAN;
Ak olan kmaz doru erkandan

Ltfu kerem gzler srr yezdandan

Bir rivayet ruhtan yedii nandan

Dald damara kanlar biz iin

ENLK;

Seninle yeniden kuralm bir cenk

Asla bir akta koymamm renk

Ne sebep baksz bismildir semek

Bunda olan hikmet yollar nedendir

SMMAN;

Garip yerde garip gnlm olmaz ad

Elimden ne gelir mevladan imdat

Nemrudun okundan bal azat

Hak helal buyurdu mallar biz iin

ENLK;

Sefil enlik sana verdi azab

Khtahnn budur bana hitab

Ahiri kim ola lm kasab

Bize baki kalan eller nedendir

SMMAN;

Smman'm deilem gnl mnevver,

adlk taksiminden yok bende eser

lm boazlar yahya peygamber

Hak ltfundan cennet eller biz iin

bu ara smmani enlik iin yle der:"enlik eli bahane ederek,kendi snrndan bana ham toprak
sktrdn imdi de kara kotan bozmadan bizim snra atalm, birazda bizim snrdan ham toptak
skelim. "merakla izleyen,dinleyen cemaatte buna karar vererek sze smmaniyi balatrlar;

SMMAN;

Eylen ak enlik bir cevabm var

Dinle ben fakirin muhabbetinden

Bu cmle ruhlarn mayas neden

Bir gzesin syle bidayetinden

ENLK;

Saye-i pirimden olmazam mahzun

Syle anlayalm kemaletinden

Bu cmle ruhlara maya kef-i nun

Var etti Resul'un yz hrmetinden

SMMAN;

Anladm ermisin sende bu hale

Delim seninle bir kalma kale

Cebellerden hangisidir evvela

Tarif eyle bana bir cihetinden

ENLK;

Sen bir derya isen bizde bir deniz

Zannetmeki o ahvali bilmeyiz

Evvel olan ol cebeli kubbeys

Dilersen vasfeden alametinden

SMMAN;

Semavatta bir merdiven dura

O merdiven hangi amn buda

Syle bana onun katr aya

Ustas kim haber ver ziynetinden

ENLK;

Semavatta o merdiven dura

Altn gm deil o am buda

On sekiz bin tekmil vardr aya

Yaradan halk etmi kuduretinden

(smmani enlii denemek iin am buda dedi altn olduunu biliyordu)

SMMAN;

Berek allah enlik metahn tamdr

Muradn eliftin maksudun mimdir

Merdiven bann memuru kimdir

Syle anlayalm alametinden

ENLK;

Pirini bilmeyen bu yolda tordur(tor =toy)

Aklk dediin polattan zordur

Adem peygamberin. Ruhu memurdur

Sorulmaz mevlann sr hikmetinden

ak enliin annesi dneminin kadnlarna gre ok bilge bir kadndr ve bu atmay batan beri bir
kede dinlemektedir duyduklarndan sonra bu iki an yanna gelir oul siz yeniemessiniz
gnlercede atsanz yeniemessiniz bouna kendinizi helak etmeyn ben smmani'yi manevi olum
ilan ediyorum sizde sarln birbirinize ve muhanneti burda bitirin der.smmani de ana sen bizi evlat
kabul ettnin gibi bizde seni oktan ana kabul ettik izin verirsen son ktalar syleyp bitiririz. bundan
sonra smmani son szlerini syler...

SMMAN;

Smmani der size verdim zahmeti

Demek sakin edek bu muhabbeti

Neye memur nedir orda hizmeti

Bari anlayalm tamametinden

ENLK;

Sefil enlik bu mgln halleder

Ruhlar ondan gelir hep ona gider

Cmle ruhu sur'e o taksim eder

Ne sorarsn bana sr hikmetinden

ve karlama burada sona erer ak smmani ak enlik yeniemezler ebedi dost olarak hayatlarna
devam ederler....