REPUBLIKA E SHQIPRIS

UNIVERSITETI "ALEKSANDR XHUVANI" ELBASAN

FAKULTETI I SHKENCAVE T NATYRS
DEPARTAMENTI I MATEMATIKS

Titulli: Hapsirat vektoriale

PUNOI
Aleksander Qosja
ELBASAN, DHJETOR, 2017

1
 Prmbajtja
Abstrakti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
Hyrje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Hapsirat vektoriale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
Prfundime . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Referenca . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2
 Abstrakti

Ky artikull trajton koneptin e hapsirave vektoriale duke dhn prkufizimet kryesore dhe me
an t shbujve dhe lemave kryesore mbi hapsirat vektoriale dhe ofron nj qasje ndryshe rreth
ktyre shtjeve. Ky trajtim edhe pse siperfaqsor sht i mjaftueshm pr trajtimin e mtejshm
t ktyre koncepteve.

Fjal kye: hapsira vektoriale, veprime, nnhapsira.

3
 Hyrje

Ky artikull sht shkruar pas nj reflektimi t gjat me qllim kryesor ofrimin e nj qasje ndryshe
ndaj ktyre koncepteve mjaft t njohura nga lexuesi duke vn theksin kryesisht n lehtsimin e
perceptimit t ktyre koncepteve dhe duke u munduar t sqarojm do paqartsi q natyrshm
lind nga studimi i ktyre koncepteve abstrakte t algjebrs lineare. Duke dhn koncepte baz t
lnds s algjebrs lineare ky artikull mund t shrbej si material ndihms pr t gjith ata q
synojn thellimin n kto koncepte. Ky artikull jep at q sht esenciale n studimin e tyre
prandaj mund t rekomandohet n raste t shumllojshme.

4
 Hapsirat vektoriale
Le t jet S nj bashksi dhe
f : S S S
(a,b) f (a,b)
nj funksion. Nj funksion t till do ta quajm veprim binar t prkufizuar n S.
Shembull 2.1. Le t jet Z nj bashksi numrash t plot dhe "+"i prkufizuar si
"+" : ZZ Z
(a,b) a +b
Ather, "+"sht nj veprim binar i prkufizuar n Z.
Le t jet V nj bashksi e dhn dhe +veprim binar i prkufizuar si m posht
"+" : V V V
(u,v) u+v
Le t jet *nj tjetr veprim binar
"" : k V V
(r,u) r u
Prkufizim 2.1. (V,+,) sht nj hapsir vektoriale mbi k n qoft se plotson vetit e
mposhtme:
1) (u + v)+ = u +(v +), u, v, V
2) u + v = v +u, u, v V
3) 0 V, s.t. 0+u = u +0 = u, u V
4) u V, ekziston u V e till q u u = 0
5) r k,u, v V, r (u + v) = r u +r v
6) r,s k,u V, (r + s)u = r u + s u
7) r,s k,u V, (r s)u = r (s u)
8) 1 k,s.t.u V, 1u = u
Vetit 1) dhe 2) tregojn se mbledhja ka vetin e shoqrimit dhe t ndrrimit. Nga vetia 3)
kemi vetin e identitetit t mbledhjes dhe nga vetia 8) vetin e identitetit t shumzimit. Vetia
4) tregon vetin e t anasjelltit t shums q zakonisht e quajm i kundrti. Elementt r,s k
quhen skalar. Q ktej e tutje ne nuk do t prdorim m . Elementt e hapsirs vektoriale

5
quhen vektor. Q ktej e tutje V/k do quajm nj hapsir vektoriale mbi nj fush k. Shpesh
mund t prdorim thjesht simbolin V. N vazhdim do t japim disa shembuj klasik hapsirash
vektoriale.
Shembull 2.2. (Hapsira e polinomeve me koeficient n k) Shnojm me k[x] bashksin e
polinomeve
f (x) = an xn + an1 xn1 + + a1x + a0 ku a0,...,an k.
Pcaktojm shumn dhe prodhimin skalar t dy polinomeve me
(f + g )(x) := f (x)+ g (x)
(r f )(x) := r f (x)
pr do r k.
Ather, k[x] sht nj hapsir vektoriale mbi k. k[x] e quajm gjithashtu edhe unaza
polinomiale t polinomeve me nj ndryshore.
Shembull 2.3. (Hapsira e matricave n n) Bashksia e matricave n n me element nga fusha
k, s bashku me matricn shum dhe shumzimin skalar formojn nj hapsir vektoriale. E
shnojm kt hapsir me Matnn (k).
Shembull 2.4. (Hapsira e funksioneve nga R n R) Le t jet L (R) bashksia e t gjith
funksioneve
f : R R
Shnojm shumn dhe prodhimin skalar t dy funksioneve me
(f + g )(x) := f (x)+ g (x)
(r f )(x) := r f (x)
pr do dy r R.
Shembull 2.5. (Hapsirat e funksioneve) Le t jet S nj bashksi dhe k nj fush. Nj funksion
quhet k-vler n qoft se
f : S k
Le t jet V bashksia e t gjith funksioneve k-valued. Shnojm shumn dhe prodhimin skalar
t dy funksioneve n V si m posht
(f + g )(x) := f (x)+ g (x)
(r f )(x) := r f (x
pr do r k.
Ather V sht nj hapsir vektoriale mbi k.

6
Prkufizim 2.2. Nj nnbashksi V quhet nnhapsir e V-s n qoft se vet
nnbashksia sht nj hapsir vektoriale.
Shembull 2.6. Le t jet V = R3 . Ather do v V sht nj treshe e renditur
v = (x, y, z).
Le t jet bashksia e vektorve v V t till q, kordinata e fundit e do vektori sht 0
= {v = (x, y, 0) | v V}.
Si rrjedhim do t jet bashksia R2 e cila sht gjithashtu nj hapsir vektoriale. Kshtu q,
sht nj nnhapsir e V-s. Nj bashksi S e V-s quhet e mbyllur nn mbledhjen n qoft se
pr do u,v S kemi (u + v) S. Quhet e mbyllur nn prodhimin skalar n qoft se pr do u
S dhe r k kemi ru S.
Lema 2.1. Cdo nnbashksi V sht nj hapsir vektoriale ather dhe vetm ather kur
sht e mbyllur nn mbledhjen, prodhimin skalar dhe prmban 0. Vrtetim: Ushtrim pr
lexuesin.
Shembull 2.7. Le t jet V = R3 dhe P plani i prcaktuar nga vektort u dhe v t cilt kalojn nga
origjina. Ky plan sht hapsir vektoriale sepse: prmban vektorin zero, shuma e do dy
vektorve n P sht prsri n P, dhe do vektor n P i shumzuar me nj skalar sht prsri n
P.
Shembull 2.8. (Hapsira nul e nj matrice:) Le t jet A nj matric e dhn. Shohim bashksin
e t gjith vektorve n R n t cilt knaqin ekuacionin
Ax = 0.
Kt bashksi e quajm hapsira nul t A-s dhe sht nj nnhapsir e Rn -s. Vrtetimi sht i
leht dhe sht ln si ushtrim.
Prkufizim 2.3. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe v1,... vn V. Ather, v sht nj
kombinim linear i v1,... vn n qoft se mund t shkruhet si
v = r1v1 + +rn vn
ku r1,..., rn k.
Kemi lemn e mposhtme:
Lema 2.2. Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe v1,..., vn V. Bashksia e t gjitha
kombinimeve lineare t v1,..., vn sht nj nnhapsir e V-s.

7
 Prfundime

Pas leximit t ktij artikulli lexuesi arriti t qartsohet rreth konceptit t hapsirave
vektoriale,veprimeve n kto hapsira si dhe vetit e ktyre veprimeve, duke ilustruar gjithashtu
me shembuj sa m t arrir dhe t perceptueshm nga lexuesi.

8
 Referenca

Leksione t algjebrs lineare. Fq:51-54 Tanush Shaska, AulonnaPress 2010