EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal

Sahibi / President
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Corafya Blm Adna
Dekan Prof. Dr. Ersin DOER
Ba Editr / Chief Editor
Prof. Dr. evket IIK
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Corafya Blm 35100 Bornova-zmir Trkiye
e-mail: sevket.i@ege.edu.tr
Sorumlu Mdr
Prof. Dr. evket IIK
e-mail: sevket.i@ege.edu.tr
Yardmc Editrler / Associate Editors

Yrd Do. Dr. lkay SDA Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Corafya Blm 35100
Bornova-zmir Trkiye e-mail: ilkay.sdas@ege.edu.tr
Yrd. Do. Dr. Ltfi hsan SEZER Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Corafya Blm 35100
Bornova-zmir Trkiye e-mail: lutfi.ihsan.sezer@ege.edu.tr
Do. Dr. M. Kirami LGEN Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Corafya Blm 35100
Bornova-zmir Trkiye e-mail: kirami.olgen@ege.edu.tr
Yayn Danma Kurulu / Editorial Advisory Board
Prof. Dr. Meral AVCI Do. Dr. Arife KARADA Do. Dr. M. Kirami LGEN
stanbul niversitesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Edebiyat Fakltesi Corafya Blm Corafya Blm Corafya Blm
Prof. Dr. Fsun BAYKAL Yrd. Do. Dr. Aylin KARADA Prof. Dr. Ertu NER
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Corafya Blm Corafya Blm Corafya Blm
Prof. Dr. Marcel BAZIN Prof. Dr. Ayhan KAYA Do. Dr. Semahat ZDEMR
21 Rue des Carmlites stanbul Bilgi niversitesi zmir Yksek Teknoloji Enstits
Reims/FRANCE ktisadi ve dari Bilimler Fak. Uluslar aras l. Bl. ehir ve Blge Planlama Blm

Prof. Dr. Helmut BRCKNER Prof. Dr. lhan KAYAN Prof. Dr. Nazmiye ZG
Fachbereich Geographie der Philipps- Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi stanbul niversitesi
Universitt Marburg-Lahn / GERMANY Corafya Blm Edebiyat Fakltesi Corafya Blm

Prof. Dr. Suna DOANER Prof. Dr. Dieter KELLETAT Prof. Dr. E. Murat ZGR
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Universitt-GH Essen, FB 9 Geographisches Institut, Anakara niversitesi
Corafya Blm Universittsstr. Essen / GERMANY DTCF, Corafya Blm
Do. Dr. Gzde EMEKL Prof. Dr. Sibel ECEM KILI Yrd. Do. Dr. Ltfi hsan SEZER
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Dokuz Eyll niversitesi Mimarlk Fakltesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Corafya Blm ehir ve Blge Planlama Blm Corafya Blm
Prof. Dr. Ecmel ERLAT Prof. Dr. Hlya KO Yrd. Do. Dr. lkay SDA
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Dokuz Eyll niversitesi Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi
Corafya Blm ehir ve Blge Planlama Blm Corafya Blm
Prof. Dr. Elli HEIKKIL Prof. Dr. Asaf KOMAN Do. Dr. Theano TERKENLI
Institute of Migration Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi University of the Aegean,
Turku, FINLAND Corafya Blm Department of Geography, Mytilni, GREECE
Prof. Dr. Yldz HOGREN Yrd. Do. Dr. Llfer KRKMEZ Dr. Stephane DE TAPIA
stanbul niversitesi Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi Universite Marc Bloch UMR
Edebiyat Fakltesi Corafya Blm Sosyoloji Blm CNRS, FRANCE
Prof. Dr. evket IIK Prof. Dr. John C. KRAFT Prof. Dr. Murat TRKE
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi 310 - 3rd Street Schwenksville PA statistik Blm Balantl
Corafya Blm 19473-USA Orta Dou Teknik niversitesi
Prof. Dr. Adnan KAPLAN Prof. Dr. Yusuf KURUCU Prof. Dr. cal USTA
Ziraat Fakltesi Ege niversitesi Ziraat Fakltesi Dokuz Eyll niversitesi
Peyzaj Mimarl Blm Toprak Blm ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Prof. Dr. Mustafa MUTLUER Yrd. Do. Dr. Mustafa YAKAR
Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Isparta Sleyman Demirel niversitesi
Corafya Blm Corafya Blm
Ege Corafya Dergisi, ulusal hakemli bir dergidir. Ylda iki say olarak yaynlanr.
 EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal

Cilt / Volume 24
Say / Number 2 Aralk / December 2015

indekiler / Contents

Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle

Gediz Delta Ovasnda (zmir) Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar
Research on the Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Plain (zmir)
Based on Sedimentological and Paleontological Evidence
lhan KAYAN Ertu NER........................................1-27

Trkiye Rekor Maksimum ve Minimum Hava Scaklklarnn Frekanslarnda

1950-2014 Dneminde Gzlenen Deimeler ve Atmosfer Koullaryla Balantlar
Observed Changes in the Frequencies of Record Maximum and Record Minimum Air Temperatures in
Turkey during the period 1950-2014 and their Connections
with Atmospheric Conditions
Ecmel ERLAT Murat TRKE........................................29-55

Uluslararas Turizm Ulatrmasnn Ak Yn ve Dal Dokusu

Flow Direction And Distribution Pattern Of The International Tourism Transport
Fsun BAYKAL.........................................57-68

Paleocorafik jeoarkeolojik bulgular nda Patara Apollon Tapnann

yerinin tartlmas:Patara Apollon Tapna Ksk Boaznda myd?
(Een Ovas MULA/ANTALYA)
Discussions on the Location of Apollo Temple at Patara in the Light of Paleogeographic-
Geoarchaeological Findings: Was the Apolo Temple at Patara in the Ksk Strait?
(Een Plain MULA/ANTALYA)
Ertu NER Hsna AKBULUT.....................................69-105

Atmosferde Buz Kristallerinin Varlyla likili Atmosferik Optik Olaylar

Atmospheric Optic Phenomena related with Ice Crystals in the Atmosphere
Murat TRKE .....................................107-115

Kayack (Grdes / Manisa) Yerleiminin Potansiyel Deerleri

ve Gelecei zerine Dnceler
Thoughts on the Potential Assets and Future of the Settlement of Kayack (Grdes / Manisa)
Eti AKYZ LEV Gze BAYRAM ......................................117-124
ISSN 1300-5634

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal

Yazar Hizmetleri Author Services

Kabul edilen yazlarn durumu ve makalelerin genel For queries relating to the general submission of articles
sunumuna ilikin sorular iin: and status of accepted manuscripts, please contact the
author services department:
Ege niversitesi
Edebiyat Fakltesi Corafya Blm Ege University
35100 Bornova ZMR Department of Geography
Tel : 0 232 311 13 75 35100 Bornova Izmir / TURKEY
Fax : 0 232 388 11 02 Tel : + 90 232 311 13 75
e-mail: sevket.i@ege.edu.tr Fax : + 90 232 388 11 02
e-mail: sevket.i@ege.edu.tr
Abonelikler Subscriptions
Ege Corafya Dergisi, ylda iki kez (Haziran-Aralk) Aegean Geographical Journal is published two
yaynlanan ulusal hakemli bir dergidir. Dergiye abone issues/annum in June and December by Ege University.
olmak iin, ltfen Ege niversitesi Ktphane ve To subscribe, please contact by Ege University.
Dokmantasyon Daire Bakanl ile temas kurunuz.
Ege niversitesi Ege University
Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl 35100 Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl 35100
Bornova-ZMR Bornova-Izmir / TURKEY
Tel: 0 232 388 4642 Tel: +90 232 388 46 42
Fax: 0 232 388 1100 Fax: +90 232 388 11 00

Sipari, deme ve dier bilgiler iin Orders /Claims and Other Enquiries
Ege niversitesi Ege University
Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl 35100 Ktphane ve Dokmantasyon Daire Bakanl 35100
Bornova-ZMR Bornova-Izmir / TURKEY
Tel : 0 232 388 46 42 Tel : +90 232 388 46 42
Fax : 0 232 388 11 00 Fax : +90 232 388 11 00
 Ege Corafya Dergisi, 24/2 (2015), 1-27, zmir
Aegean Geographical Journal, 24/2(2015), 1-27, IzmirTURKEY

SEDMANTOLOJK VE PALEONTOLOJK VERLERLE

GEDZ DELTA OVASINDA (ZMR)
ALVYAL JEOMORFOLOJ ARATIRMALARI
Research on the Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Plain (zmir)Based
on Sedimentological and Paleontological Evidence

lhan KAYAN
Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Corafya Blm, 35100 Bornova, zmir
ilhan.kayan@ege.edu.tr

Ertu NER
Ege niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Corafya Blm, 35100 Bornova, zmir
ertug.oner@ege.edu.tr

Abstract
The Gediz delta plain is one of the widest (about 400 km 2) coastal plains of the Western Anatolia. Its
geological structure and paleogeographical development are rather complicated. Within the scope of
this research, eight core drillings performed between Szbeyli (village) and Menemen (town), which
went down to 15-20 m in depth. First of all, sedimentological units and the Holocene stratigraphy
were determined on the core profiles. Then, micropaleontological analyses of the samples taken from
each unit allowed us to understand the ecological characteristics and environment of each
stratigraphical unit. Thus, following the changes of the environment, paleogeographical development
was determined. These were summarized on a cross-section between Szbeyli and Menemen. Mainly
four stratigraphical units were identified as: the pre-Holocene alluvial fan or flood deposits of the
Gediz river in the northeast, shallow marine sediments of the Holocene transgression in the southwest,
and deltaic (mainly topset) and flood sediments of the Middle-Late Holocene regressive sequence.
The cross-section revealed that the rising sea in the Holocene did not cover the Gediz delta plain
completely, instead, intruded only up to the north-eastern vicinity of Seyrek village. After the end of
rapid sea-level rise (in about last 7-6 thousand years), deltaic aggradation and progradation formed the
coastal zone of the present delta plain. In addition to the core drillings along the line between Szbeyli
and Menemen, other drillings performed in the north, near Maltepe (village) and in the south, near
ili (western quarter of the City of zmir). They were also evaluated in the same way. Especially the
core drilling to the east of Maltepe showed that the rising sea in the Holocene intruded more towards
the east in the north of the delta plain. However, all of these are not enough to illuminate the
paleogeographical development of the whole delta, and a comprehensive research project is necessary
to collect available document and provide new necessary data.
Keywords: Alluvial geomorphology, Paleogeography, Gediz delta-flood plain, zmir.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
2 lhan KAYAN - Ertu NER

z
Bat Anadolunun en byk ky ovalarndan biri olan Gediz deltas, jeolojik yap ve paleocorafya
zellikleri bakmndan karmak bir oluum sreci ile ekillenmitir. Bu alma kapsamnda, esas
olarak deltann uzun ekseni boyunca, Szbeyli-Menemen arasnda 8 delgi sondaj yaplm, 15-20 m
derinlere kadar inilen bu sondajlarla alnan sediman rnekleri deerlendirilerek Holosen stratigrafisi
belirlenmeye allmtr. Sedimantolojik zelliklere gre ayrlan birimlerden alnan rnekler
zerindeki paleontolojik analizlerle farkl birimlerin ekolojik ortam zellikleri, buradan da deien
corafi evre, paleocorafya zellikleri tanmlanmtr. Bu verilerle izilen kesit zerinde yaplan
deerlendirmelere gre, 4 ana stratigrafik birim ayrlabilmektedir: Kuzeydouda Gediz rmann
Holosen ncesi ve Holosendeki alvyon yelpazesi ve takn sedimanlar, gneybatda Holosen
transgresyonunun s deniz sedimanlar, regresif srete Orta-Ge Holosen delta (genellikle topset) ve
akarsu takn sedimanlar. Holosende ykselen denizin, bugnk deltann btnn kaplamad,
ancak Seyrek yakn dousuna kadar sokulabildii, Orta Holosende (7-5 bin yl nceler) deniz
seviyesi ykselmesinin durmasndan sonra Gediz rmann getirdii alvyonlarn kyy daha hzl
doldurarak bugnk delta dzln oluturduu belirlenmitir. Profil izgisi zerindekilerden baka
kuzeyde Maltepe, gneyde ili yaknlarnda da sondajlar yaplm ve benzer ekilde
deerlendirilmitir. Maltepe dousundaki sondaj Holosen transgresyonuyla denizin kuzeyde ieriye
daha ok sokulduunu gstermitir. Bununla birlikte, bu bilgiler deltann btnn paleocorafyasn
ve geliimini aydnlatmak iin yeterli grlmemektedir. Bunun iin mevcut verileri toplayan, eksikleri
tamamlayan kapsaml bir paleocorafya aratrma projesi gerekli grlmektedir.
Anahtar Szckler: Alvyal jeomorfoloji, Paleocorafya, Gediz takn-delta ovas, zmir.

Giri Bu almada, 15-20 m derine inebildiimiz delgi

Gediz deltas Anadolunun Ege Denizi
kylarndaki en byk ky ovalarndan biridir.
zmir kent alannn hemen bitiiinde bulunmas,
arazi kullanm bakmndan nemini artrmaktadr.
Tarih alarndan beri zmir iin tarmsal bir
retim alan olan bu verimli alvyal ova, son
zamanlarda zmir kentinin plansz gelimesi
srasnda kentsel kullanmla ilgili pek ok olumsuz
etkinin tehdidi altna girmitir. Bir yandan
sanayinin, bir yandan kentsel genilemenin igali
ile tarm alanlar kaybedilirken, bir yandan da
bunlardan kaynaklanan evre sorunlar ve zellikle
kirlilik ovadaki su ve toprak kaynaklarnn hzla
kaybedilmesine neden olmu ve olmaktadr.
Bundan, zellikle delta kysndaki Trkiyenin
nemli tuz retim tesislerinin ve ku cenneti
niteliindeki sulak alanlarn da olumsuz etkilendii
dikkati ekmektedir.
Deltann paleocorafyas ve jeomorfolojik geliimi
hem bilimsel bakmdan, hem de deltaya
yaylmakta olan zmir metropolnn gelecei ile
ilgili sorunlara k tutmas bakmndan byk
nem tamaktadr. Bu nedenle, delta zerine ok
eitli aratrmalar yaplmaktadr. Ancak, yine de
deltann oluum ve geliimi zerine kapsaml bir
aratrmann bulunmad dikkati ekmektedir.
almamz, bu konuda bir balang oluturabilir.
sondajlarla salanan sedimantolojik ve
paleontolojik veriler deerlendirilmitir. 400 km2
kadar genilikteki ova yzeyinde, Holosendeki
deniz seviyesi ykselmesiyle ky izgisinin nereye
kadar sokulduunu ve alvyon stratigrafisini
belirleyebilmek amacyla, ovann orta kesiminde,
Szbeyli-Menemen arasnda GB-KD
dorultusunda 8, ovann kuzeyinde 3 ve
gneydousunda 1 olmak zere toplam 12 adet
delgi sondaj yaplmtr (ekil 1). Salanan
sedimantolojik verilerle farkl birimler ayrlm,
bunlardan alnan rneklerin mikropaleontolojik
analizleriyle sedimanlarn birikme ortamlarnn
ekolojik zellikleri belirlenmeye allmtr.
Bylece toplanan bilgilerle deltann son gelime
dnemi aydnlatlmaya allmtr.
Bu alma kapsamnda, herhangi bir tarihlendirme
yaplamam olmakla birlikte, sediman birimlerinin
yatay ve dikey dalmlar, blgesel bilgilerimize
uygun bir paleocorafik geliim olduunu
gstermitir. Buna gre, nceleri hzla ykselen
denizin kys, Gedizin Orta Holosen ncesi takn
birikintilerinden oluan alvyal taban zerinde,
bugnk yzeyin 10-12 m altnda (yaklak -7 m)
Seyrek yaknlarna kadar sokulmutur. Maltepe
srtnn kuzeydousundaki 02-02 numaral
sondajda da bugnk yzeyin 11 m kadar altnda

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR)
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
(yaklak - 5 m) denizel fosilli sedimanlara
geilmitir (ekil 2 ve 11). Bundan sonraki
dnemde deniz seviyesi ykselme hznn azald,
bu nedenle delta geliiminin hzland
anlalmaktadr. Bylece delta geliiminin son
(Orta-Ge Holosen) aamasnda biriken denizel
sedimanlar, s ky n (shoreface) ve delta st
(topset) sedimanlar ile Gediz rmann takn
sedimanlar ana birimler olarak ayrlabilmitir
(ekil 2). Delgi sondajlarn 5inden alnan sediman
rneklerinin paleontolojik analizleri yaplm,
incelenen mikrofosiller de sedimantolojik
zelliklerine gre ayrlan bu birimlerden beklenen
ekolojik zelliklerle byk lde uyumlu
bulunmutur.
zmir Krfezi ve evresinin Jeolojik Yaps
ve Jeomorfolojik Geliimi
Yeryz, yerkabuunun yapsal zelliklerine ve
hareketlerine uygun olarak ekillenir. Bu nedenle
bir blgede jeomorfolojik zelliklerin iyi incelenip
deerlendirilmesi, yerkabuu ile ilgili aratrma ve
bulgularn yorumuna byk katklar salayabilir.
Bunun yannda kukusuz yerekillerinin ilenii
klimatik etkilerle, zellikle de ya sularnn
dinamik etkileriyle olur. Sularla kapl ukur alanlar
dnda, yeryznn insan yerleme ve faaliyetleri
bakmndan en nemli yerleri, yzey sularyla
ykseklerden getirilen alvyonlarn biriktii ukur
alanlardr. Buna gre yerekillerini biri yapsal
(morfo-strktral) dieri bunu tamamlayan
klimatik (morfo-klimatik) iki yaklamla
deerlendirmek gerekir (Kayan, 2003).
Btn Bat Anadolu ky blgesinde olduu gibi,
zmir evresinde de yerkabuunun yapsal
oluumu ok eski jeolojik alara inmektedir.
Buna karlk bugnk ekillenme daha yakn
zamanlarda, Neotektonik dnemde gereklemitir.
zmir yakn evresindeki ana yap bloklar kuzeyde
Yamanlar ve Manisa dalar, gneyde Kemalpaa
da ve Balova-Seferihisar arasndaki dalk
alandr. Bu drt yksek yerekli blounun da temel
yapsn literatrde zmir flii veya Bornova
melanj olarak adlandrlan jeolojik birim
oluturur (Erdoan, 1990). Blgesel zellikleri iyi
bilinen bu birimin i yaps olduka karktr.
zmir fliinin kkeni Kretasede Menderes
masifinin batsnda KD ya doru uzanan bir
jeosenklinalde biriken amurlardr. Genel olarak
bu birikimin alt seviyeleri daha ok krntl
3
(kumta ve kilta), st seviyeleri karbonatl
sedimanlardan oluur. Ancak, zmir fliinin asl
dikkati eken zellii, kalnl bin metreyi geen
bu sediman birikiminin GD daki Menderes masifi
zerine itilerek karalam olmasdr. Bu byk
jeodinamik etki farkl zelliklerdeki sedimanlar
farkl etkilemi, stteki karbonatl birim byk
bloklar halinde alttaki krntl birim zerinde
srklenmi, yer yer onun iine sokulmutur.
Bunlar bugnk morfolojide daha ok yksek
doruklar meydana getirmektedir (Kayan, 2003).
zmir krfezi-Bornova oluunun kuzey ve
gneyindeki da bloklarna daha geni bir ereve
iinde bakldnda, bunlarn KD-GB dorultulu
bir zon (zmir-Ankara zonu) iinde bulunduu,
fakat ayn zamanda Ege Blgesindeki bat-dou
dorultulu en son ykselim kuaklarnn
(horstlarn) blmleri olduu grlr (Kayan,
2000). Bunun nedeni, zmir evresinde
Neotektonik ekillenmenin de iki farkl aamada
gereklemi olmasdr.
nce, Miosende ykselen fli kua, kendi i
yapsna uygun olarak KD-GB dorultusunda
paralanm, ukurlaan alanlar o dnemin
paleocorafyasna uygun olarak gllerle
kaplanmtr. Miosen gl havzalarnn corafi
dal ve morfo-strktral zellikleri, bunlarn
oluumunda KB-GD dorultulu paralanmalarn da
etkisi bulunduunu gstermektedir. Bunda
Menderes masifinin dom eklindeki ykselmesinin
etkisi byktr. Bylece masifin KB kenarnda
onunla birlikte ykselen fli kuanda boyuna ve
enine (konsantrik ve radyal) almalar olmu,
buralara Miosen glleri yerlemitir. Gl
sedimanlar altta daha ok krntl, stte karbonatl
katmanlardan olumaktadr.
Gl sedimanlar ile ilikili volkanik birimler,
Neotektonik dnemde temelin ykselerek
paralanmasnn volkanizma ile birlikte srdn
gstermektedir. Buna gre balangta
tektonizmann daha etkili olduu, bu aamada
linear nitelik tayan erupsiyonlarn giderek
darald ve santral erupsiyona dnt
anlalmaktadr. Bunun sonucu olarak, riyolit ve
andezitlerden oluan byk volkanik yaplar daha
ok Miosen gl sedimanlarnn altnda bulunmakta,
daha yeni volkanik oluumlar ise ana krk
zonlarnn kesime alanlarnda, daha dar alanl
olarak grlmektedir. Birok yerde de kark
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
4 lhan KAYAN - Ertu NER
volkano-sedimanter formasyonlar geni alanlar
kaplamaktadr. Bunlar volkanizmann gerekte
Miosen boyunca srdn gstermektedir.
Neotektonik dnemin ikinci aamasnda, bu defa
Bat Anadoludaki ykselme geriliminin gney
Ege yitme zonuna doru ekilmesiyle bat-dou
dorultulu faylanmalar etkili olmu ve bugnk
horst-graben morfolojisi gelimeye balamtr. Bu
hareketler Miosen gl havzalarnda biriken
sedimanlar da etkilemi, ykselen ve ken
bloklar eitli deformasyonlara uramtr. Miosen
gl istiflerinin temelle birlikte ykselen blmleri
eski da ktleleri arasnda eikler oluturmutur.
zmir kuzeyinde Sabuncu beli, gneyde Buca-
Cumaovas bunun tipik rnekleridir (Kayan, 2000).
ken bat-dou dorultulu oluklarda ise artk
gller deil, yar kurak iklim artlar altnda sel tipi
da derelerinin getirdii bloklu-krntl dolgular
birikmitir. Kesin jeokronolojik kantlar
bulunmamakla birlikte, bu nemli deiim
dneminin Messinien krizi ile ada olduu,
krntl graben dolgularnn da Plio-Kuaterner
paleocorafyasna ait bulunduu eskiden beri genel
olarak kabul edilir. Da bloklarndaki ykselmeler
ve krntl karasal depolarla dolan grabenlerdeki
yeni ukurlamalar gnmze kadar srm olup,
bugn de blgede sk sk meydana gelen depremler
bu hareketliliin devam ettiini gstermektedir. Bu
arada bugnk Akdeniz iklim rejimi ve buna
uygun anma-tanma-birikme sreleri blgede
hakim olmu, seller yerine akarsu andrmas ve
depresyon tabanlarna yerleen ana akarsularn
alvyal ekillendirmesi ile bugne gelinmitir.
Gediz vadisinden Kemalpaaya, buradan Bornova
zerinden zmir krfezi gney kesimine ( krfez)
uzanan tektonik oluk (graben) bu morfolojinin
blgedeki en belirgin unsurlarndan biridir. Bunu
dolduran sel rejimli derelere ait eski karasal
depolar (Bozda depolar) douda temelle birlikte
ykseldii iin Salihli-Turgutlu evresinde bunlar
zerinde tipik bir anm morfolojisi gelimitir.
Kemalpaa ovasnda bu dolgu birimi, ukurluun
asimetrik geliimine bal olarak kuzeyde dar bir
etek eridinde izlenmekte, gneye doru gen
alvyonlarn altna dalmaktadr (Kayan, 1999a).
Burada ayrca, Manisa dann gney eteklerindeki
pediment morfolojisi, yar kurak Pliosen
paleocorafyasna k tutan nemli verilerden
biridir.
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
Kemalpaa ve Bornova ovalarn ayran Belkahve
eii, uzun knt oluu iinde, temeldeki fli-
karbonat biriminin GB ya arplarak ykselmi bir
blmdr (Kayan, 2000). Bunun KB-GD
dorultulu uzanm, nceki tektonik izgilerin yeni
hareketlerde de etkili olduunu gstermektedir.
Eik yzeyindeki anm morfolojisi, yine Pliosen
pediment toporafyasnn bir kalntsdr.
Oluun batdaki Bornova-zmir i krfez
blm ise bat-dou dorultulu tektonizmann en
taze morfolojik izlerini tamaktadr. Bu olukta da
Kemalpaadaki gibi bir asimetri dikkati
ekmektedir. Kuzey ve gneydeki yksek
bloklarda arplma gneye dorudur. Bylece
oluun kuzey yamalar daha yatk, gney
yamalar daha diktir. Ayrca gney yamata
Bucaya uzanan Miosen istifinin dik bir ekilde
kesilmesi, buradaki scak ve souk sulu fay
kaynaklar aktif faylarn gney kenarda
bulunduunun gstergeleridir.
zmir krfezi kylarnda bugnk btn alvyal
dzlkler bat-dou dorultulu tektonik oluu
Pliosenden beri dolduran sel tipi karasal
birikintiler zerinde ekillenmitir. Bu oluum
sresince hem dolgularn birikiminde, hem de
tektonik hareketlerde devamllk vardr. Yani bir
yandan dereler yksek rlyeften tadklar kaba
yk ova kenarlarna birikinti konileri eklinde
yarken bir yandan da bunlar devam eden tektonik
hareketlerle, kenarlarda da bloklaryla birlikte
ykselmi, ortalarda kerek yeni alvyonlarla
kaplanmtr. Bylece eski etek depolar daha
sonra anma alan olmu ve daha aada
derinleen yeni tabana malzeme gndermitir. Bu
nedenle, zellikle kuzeyde Karyaka ve Bornova
gerilerinde ve Belkahve eiinin Bornovaya bakan
eteklerinde, eski etek birikintileri zerinde arzal
anm alanlar grmek mmkndr. Bunlar
krmz matriksli, gerideki litolojiye uygun olarak
bazen iri volkanik bloklu, bazen kaba kalker
krntl dolgulardr. Buna karlk bu tr
birikintiler gney eteklerde ok dar alanldr. Bu da
Bornova oluunun gneye doru arplarak
derinletiini gsteren baka bir zelliktir.
Gediz deltas ve evresinin jeolojik yaps ve
jeomorfolojik geliimi
Yukarda tanmlanan geni ereve iinde, Gediz
deltasnn zerinde ekillendii jeolojik yapnn en
eski birimini Mesozoik (Genellikle Kretase) flileri
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR)
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
oluturur. Ancak, Neotektonik dnemde meydana
gelen yerkabuu hareketleri ile bu temel
ykselerek farkl gelimeler gsteren bloklar
halinde paralanmtr. lk etkili paralanmann
balamas Erken Miosen, hatta Oligosene kadar
gerilere gider. Bu paralanmalar srasnda eski
yapsal dorultular, zellikle fli formasyonunun
iinde gelitii KD-GB dorultulu temele ait
yapsal izgiler belirginlemitir. Bunun yannda,
buna dik olarak KB-GD dorultulu yapsal
izgilerin de yap ve yerekilleri zerinde etkisi
belirgindir. Bylece KD-GB ve KB-GD
dorultularnda birbirini kesen kafes biimli bir
yapsal model iinde Yamanlar, Manisa,
Kemalpaa dalar, Balova-Seferihisar arasndaki
dalk ktle ykselmi, bu srada oluan faylar
boyunca Bat Anadolunun geni alanlar kaplayan
volkanik yaplar gelime gstermitir. Gediz
deltas evresinde hakim olan volkanik birimlerin
oluumu bu dnemde balamtr. KD da Dumanl
da, douda Yamanlar da, kuzeybatda Foa
tepelik alan hep volkanik yaplardr. Bununla
birlikte Yamanlar dann temelinde Kretase
flileri bulunur. Vokanik birimlerin oluumu uzun
bir zamana yaylmtr. Geni alanl byk blm
Ge Oligosen-Erken Miosene aittir. Bu
dnemdeki tektonik hareketler sonucunda ykselen
da bloklar arasndaki ukurluklar gl
havzalaryla kaplanmtr. Buralarda biriken glsel
sedimanlar eski volkanik birimlerin zerine
gelmektedir; yani onlardan yenidir. Buna karlk
Neojen (zellikle Ge Miosen) gl sedimanlar
arasndaki volkanik katklar (volkano-sedimanter
birimler) volkanizmann Ge Miosende de devam
ettiini, Miosen zerine gelen genellikle kk
alanl, yerel bazalt klar ise volkanizmann
Miosen sonrasnda da srdn gstermektedir
(ekil 1).
Gediz deltas geometrik olarak kenarlar KD-GB
ve KB-GD dorultularnda uzanan kareye benzer
byk bir knt ukurluu (graben) iinde
ekillenmitir (ekil 1). Delta alannn tarafnda
yksek gen volkanik ktleler (KBda Foa
tepelikleri, KDda Dumanl da, douda Yamanlar
da) bulunur. KB-GD dorultulu yapsal uzanmn
nemli bir byk ekil unsuru zmir Krfezinin
bat (d) blmdr. Gneyde i krfez-Bornova
ukurluu ise bat-dou dorultusunda en gen
kesilme ile ekillenmitir.
5
Delta alan kendi iinde de Maltepe-tepeler
arasndaki tepelik srtla (Yeditepeler) ikiye
ayrlm durumdadr. Bu tepelik alan altta volkano-
sedimanter, stte glsel Miosen formasyonlarndan
olumaktadr. Tepelerin ykseltisi 100-150 m
kadardr. Bu formasyonlar ve deltann dou
kenarndaki Yamanlar da eteklerinde uzanan
benzer volkano-sedimanter ve glsel
sedimanlardan oluan Miosen formasyonlar, delta
tabannda geni lde Miosen formasyonlarnn
bulunduunu gstermektedir. Buna gre, delta
alan daha Miosen balarnda bir knt alan
olarak gelimi, bylece oluan havzalar bir
yandan Miosen paleocorafyas iinde blgesel
yaylm gsteren tatlsu glleri ile kaplanrken, bir
yandan da zaman zaman volkanizma olaylar etkili
olmutur. Kukusuz, volkanizma gen krlma
tektonii ile ilikilidir. Devam eden daha yeni
krlmalarn, Miosende bugnk delta alannda
biriken glsel sediman rtsn de paralad,
bylece byk graben iinde kk grabenlerin
olutuu anlalmaktadr. KD-GB dorultusunda
uzanan Maltepe-tepeler tepelik srt byk
ukurluk iinde bir horst, bunun bat ve
dousundaki ukurluklar graben iinde graben
zelliindedir. Yukarda belirtilen Pliosen
paleocorafyasnn yar kurak iklim artlar altnda
gl havzalar kurumu, glsel sedimanlarn zeri
sel tipi aklarla da yamalarndan tanan karasal
sedimanlarla kaplanm, ukur alanlar
doldurulmutur. Bunun kantlar zellikle Foa
tepelik alannn deltaya bakan eteklerinde
krmzms karasal etek birikintileridir. Bu
birikintilerin gney blmlerinin genellikle
alvyonlar altnda kalm olduu anlalmaktadr.
Gediz rmann bu karasal rt zerine
alvyonlarn yaymas kukusuz klimatik
deimelerin de etkisiyle olmutur (Erin, 1955).
Ancak Menemen boaznn almasn sadece
iklim olaylar ve buna bal akarsu andrmas ile
aklamak mmkn deildir. Gerekten, Menemen
boaznn zerinde ald eikte, Gediz vadisinin
uzanmnda da KD-GB ve KB-GD dorultulu
yapsal izgiler (lineasyonlar) izlenebilmektedir
(ekil 1).
Gediz deltas (Menemen ovas), 400 km2 kadar
alan ile Anadolu kylarnn en byk delta
ovalarndan biridir. Delta, Gediz rmann zmir
krfezi iinde biriktirdii alvyonlar zerinde
ekillenmitir. Gediz rma Ege Blgesinin ikinci
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
6 lhan KAYAN - Ertu NER
byk akarsuyudur ve Bat Anadoluda 17.500
km2 kadar bir alann yzey sularn toplar (ner,
1999). Kaynan Bat Anadolu Blmndeki
Murat ve aphane dalarndan alan Gediz rma,
genel olarak dou-bat ynl ak srasnda, aa
kesiminde balca Selendi, Alaehir ve Kumay
kollar ile birleerek Manisa ovasna ular.
Bundan sonra Dumanl ve Yamanlar dalar
arasndaki ukurluu (Menemen boaz) geen
rmak, zmir krfezinin orta kesimine uzanan delta
ovasnn kuzey kenarn izleyerek Foa tepelik
alannn gneyinde denize dklr. Btn delta
ovalarnda olduu gibi, Gediz deltasnn geliimi
boyunca da yatak deiiklikleri olmutur. Eski
yataklara ait izler hava fotoraflarndan
tannabilmekte, eski ve yeni olanlar
ayrlabilmektedir (Erin, 1955; ner, 1999).
Bugnknden nceki yatak, Menemenden gneye
ynelen ve Karyaka batsnda, krfezin orta
kesimine alan bir konumda bulunmutur. zmir
krfezinin hzla dolmasn nlemek amacyla 1886
ylnda Gediz, daha nce de kulland eski bir
yatana, insan eliyle yneltilmitir.
Gediz rma, sularn toplad 17.500 km2lik
alanda 276 kmlik bir uzunlua sahiptir.
Havzasnn byk blm douda, Uak
evresindeki yksek rlyef zerindedir. En yksek
kollar Murat dann 2000 myi aan doruklarnda
bulunur. Aa kesimi ise Alaehir-Salihli-
Turgutlu, Akhisar ve Kemalpaa ovalarndan
oluur. Menemen boaz ncesinde, byle geni
alvyal ovalardan gemesi nedeniyle alvyon
yknn byk blm buralarda yaylr ve
zellikle kaba yk Gediz deltasna ulaamaz. Bu da
Gediz deltasnn alvyon stratigrafisinde gz
nnde bulundurulmas gereken bir zelliktir.
Gediz rmann sularn toplad alanda, blgesel
olarak Akdeniz iklim tipi hakimdir. Ancak, alann
genilii nedeniyle, kukusuz, iklim zelliklerinde
ve bunun bir unsuru olarak ya miktarnda
nemli farkllklar vardr. Buna gre Gediz, yal
k aylarnda bol akml (84.72 m3/sn), kurak yaz
aylarnda dk akmldr (18.36 m3/sn) (ner,
1999). Yaz aylarndaki akm, yksek rlyefli dou
kesimin sularyla mmkn olabilmektedir.
zellikle son yllarda doudaki yksek alanlarda
yaplan barajlar ve batdaki alak ovalarda yeralt
suyu ekilerek yaplan sulamalarla doal ak
dzeni nemli lde bozulmutur. Kukusuz
bunun bir sonucu olarak akarsuyun tad ve
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
deltaya ulatrd alvyon miktar da azalm
durumdadr. Gedizin bugnk aznda 100 yl
aan bir sredir belirgin bir delta uzants
gelimemi olmas bunun bir gstergesidir.
Gediz deltasnda Szbeyli-Menemen
arasnda yaplan alvyon sondajlar,
Holosen stratigrafisi ve
jeomorfolojik gelime
Bu alma kapsamnda Szbeyli-Menemen
arasnda 8, kuzeyde (Maltepe evresi) 3 ve
gneyde (Organize Sanayi Blgesi) 1 olmak zere
toplam 12 sondaj yaplmtr. Ancak burada
arlkl olarak deltann GB-KD uzun eksenini
oluturan Szbeyli-Menemen izgisi boyunca
yaplan sondajlar ve bunlardan salanan
sedimantolojik ve paleontolojik verilerle izilen
kesitin deerlendirilmesi zerinde durulmutur.
Ayrca, kuzeydeki 2002-02 numaral sondaj,
Holosende ykselen denizin delta kuzeyindeki
ilerlemesini belirlemek amacyla
deerlendirilmitir (ekil 1).
Szbeyli-Menemen sondajlarnda ncelikle iki
konu zerinde durulmutur: Delta ky kesiminde
Holosen alvyon stratigrafisinin anlalmas ve
Holosende ykselen denizin bugnk kydan ne
kadar ierilere, delta uzun ekseninde nereye kadar
sokulduunun belirlenmesi. Ova yzeyinin byk
blmnn 5 m altnda bulunmas btn
sondajlarda bugnk deniz seviyesi altna
inilebilmesini salamtr. Ancak, yine de i
kesimlerde denizel sedimanlarla akarsu
birikintilerinin geii imdilik yeterince net olarak
belirlenememitir (ekil 1 ve 2) (Kayan 2003,
ner-Kayan, 2006).
Son buzul ann (Wrm) en souk dneminde
(gnmzden 20 bin yl kadar nce) deniz seviyesi
bugnknden 100 m kadar alakta bulunmutur.
zmir krfezinin batimetrik haritasna gre (ekil
3), bu dnemde krfezin btnyle kara, ky
izgisinin de Foa batsnda bulunduu
anlalmaktadr. Bu durumda bugnk Gediz
deltasnn kydan uzak ve denizden yksek bir
alvyon yelpazesi eklinde olmas, deltann da
Gediz rmann bugnk azndan kuzeye, Foa
batsna doru gelimesi gerekir. Son buzul a
maksimumundan sonra, iklimdeki snma ve bu
nedenle yksek enlemlerdeki buzullarn erimesi
dneminde (Postglasyal: Yaklak son 20 bin yl),
kresel deniz seviyesinin hzla ykseldii ve 7-6
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR)
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
bin yl nce bugnkne yakn bir seviyeye ulat
bilinmektedir. Bu dnemde blgesel veya yerel
etkilerle (rnein tektonik ykselme veya
alalmalar) deniz seviyesi deiiminde kk
farkllklar grlmektedir. Bu nedenle Holosen
deniz seviyesi deimeleri, zerinde ok durulan
ve tartlan bir konudur ve farkllklar kresel
deniz seviyesi deimelerinden ayrt edebilmek
iin bal (relative) olarak belirtilmesi gerekir.
rnein Bat Anadolu kylarnda deniz
seviyesinin 6000 yl kadar nce bugnk
seviyesine ykseldiini, 5000-3500 yl kadar
nceki 2-3 metrelik bir alalmadan sonra 2000 yl
kadar nce tekrar bugnk seviyesine ulatn
gsteren kantlar bulunmaktadr. Birok yerde
bugnk deniz seviyesi altnda bulunan arkeolojik
buluntular bunlardandr (Kayan, 1999b; 2012).
Son buzul maksimumunu izleyen postglasyal
dnemde (son 20 bin yl), nce hzla ykselen
denizin sular altnda kalan eski delta ve alvyon
yelpazesi dzlkleri ykselme hz azalnca ve
zellikle ykselme durunca, bu defa Gediz
rmann getirdii alvyonlarla rtlerek ova
yzeyi yeniden ekillenmitir. S ky nnn
(shoreface) hzla dolmasyla ky izgisi yeniden
denize doru ekilmi, gerisinde yeni delta ve
takn dzlkleri olumutur (ekil 3). Bu
erevede, inilebilen derinlik bakmndan, bu
almaya konu olan sondajlarmz sadece denizin
en ok ilerledii Orta Holosenden sonrasn
kapsamaktadr (Son 7000-5000 yl). Bununla
birlikte, baz sondajlarda inilebilen derinlikler
stratigrafik olarak daha erken Holosen katmanlar
ile iliki kurulmasna imkan vermitir.
Aadaki deerlendirmeler ekil 2 zerinden
izlenecek ekilde dzenlenmitir. Burada kesitin
dikey lei sondaj profillerinin (loglarnn)
ayrntsn gstermeye uygun olmad iin
sondajlar, sadece ana stratigrafik birimlerin
ayrld dikey izgilerle temsil edilmitir. Bununla
birlikte, stratigrafik birimleri, bunlarn
sedimantolojik zelliklerini ve fosil ieriklerini
gsteren sondaj loglar ayrca verilmitir (ekil x-
x). Bu alma kapsamnda herhangi bir yntemle
mutlak tarihlendirme yaplmamtr. Burada
belirtilen tarihlendirmeler blgesel stratigrafik
kronolojiye dayanmaktadr (Kayan 1991, 1995).
Aklamalarda ykseklikler bugnk deniz
seviyesine gre belirtilmi, deniz seviyesi altndaki
deerler eksi (-) olarak ifade edilmitir. Ancak
7
sondaj yzey kotlar hassas olarak
llemediinden, 1/25.000 lekli toporafya
haritalarndan kestirim yoluyla belirlenen deerler
kullanlmtr. Sondaj numaralarnda ilk iki rakam
sondajn yapld yln son iki rakamn, son iki
rakam o yl iindeki sondaj numarasn
belirtmektedir (Kayan 2003).
Erken - Orta Holosen (G.. 12-6 bin yl)
Kyya yakn sondajlarda -8 ile -10 metrelerde
sedimantasyonda bir deime izlenmektedir (ekil
2 de 1 numaral yzey). Bu yzeyin altndaki
sedimanlar s denizel ortam zellikleri
yanstmaktadr. nce kumlu, siltli laminal strktr,
bol denizel organizma kalnts (denizel kavklar ve
bitkisel artklar), buna bal olarak koyu gri
sediman rengi s ky n deniz tabannn (lower
shoreface) gstergeleri olarak deerlendirilmitir.
Seyrek yaknlarnda yaplan sondajlarda (99-01 ve
99-03) ise -10 m den aalarda ince kumlu denizel
(shoreface) sedimanlar bulunurken, -(8-10)
metrelerde laminal, muhtemelen delta st
tabakalarna (topset) karlk gelen sediman
katmanlar belirlenmitir. Mikrofosil verileri de bu
deerlendirmelere uymaktadr.
ekil 2 deki 1 numaral yzey Tuzculudan
Menemene doru yava yava ykselmekte,
Seyrek kuzeydousunda (Kesit zerinde 00-01 ve
00-02 sondajlarnda) denizel nitelik gsteren
sediman katmanlar bulunmamaktadr. Bu kesimde
de yzeyin devam izlenebilmekle birlikte, bunun
altndaki ve stndeki katmanlar takn
sedimanlar niteliindedir. Bu kesimde laminal
karakter kaybolmakta, yerini karasal (akarsu
takn), ince, yer yer orta kum birikimine
brakmaktadr. Renkleri zellikle st seviyelere
doru karasal ortam yanstan kahverengi
tonlarndadr ve bunlarn iinde denizel fosillere
rastlanmamtr.
Bu deerlendirmelere dayanlarak son buzul
maksimumu sonrasnda (gnmzden 20-12 bin
yl nce) ve Erken Holosende (gnmzden 12-7
bin yl nce) hzla ykselen denizin Gediz
deltasnda, allan kesit izgisi zerinde en ok
Seyrek evresine kadar sokulduu anlalmaktadr.
Buna gre, yzeyin Seyrek-Menemen arasndaki
blm, son buzul anda ekilmi olan ky
izgisinin ok gerilerinde, Gedizin eski alvyal
ova yzeyi olarak nitelenebilir ve (alvyon
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
8 lhan KAYAN - Ertu NER
zellikleri farkl olmakla birlikte) bugnk
Bornova ovasna benzetilebilir. Sonu olarak, Orta
Holosende (gnmzden 7-6 bin yl nceler)
Seyrek evresi bir delta ky alan (topset yzeyi)
olmaldr. Burada bulunan genellikle acsu
ortamlarna ait fosil topluluklar da bu
deerlendirme ile uyumludur. Bununla birlikte,
benzer sedimanlar (alvyonlar) arasnda, byle
nemli bir geii belli edecek daha somut kantlar
bulunmas ve zellikle denizin en ok sokulduu
zamandaki ky izgisinin belirlenebilmesi iin
daha ok veriye ve bunun iin de daha ok sondaj
yaplmasna gerek bulunmaktadr.
Orta - Ge Holosen (Son 5000 yl)
Bugnk kydan Tuzculuya kadar yaplan
sondajlarda 1 numaral yzey altndaki sedimanlar
daha ok s deniz ortamna ait laminal bir
strktr gsterirken, yzey zerine olduka
homojen bir denizel ince kum katman
gelmektedir. Bunun iinde yer yer bol denizel
kavk bulunmaktadr. Rengi genellikle gri-koyu gri
tonlarndadr. Bu birimin st seviyelerinde yeniden
laminal strktr dikkati ekmektedir. Bugne gre
-4 metrelere rastlayan bu katmann, ilerleyen delta
geliiminde, delta st katman (topset) olmas
mmkndr. Bunun iin arada deniz seviyesinde
bir alalmann olmas gerekir ki, bu durum, Bat
Anadolu kylar iin ok yerde belirlenen bal
(rlatif) ky izgisi deime grafiine uymaktadr
(Kayan, 1997; 1999b). Ancak, imdilik Gediz
deltas kylarndaki kk bal deniz seviyesi
deimelerini aydnlatacak veri birikimimiz
bulunmamaktadr.
Tuzculu-Seyrek arasndaki sondajlarda (zellikle
99-02 ve 01-02) denizel sedimanlarda laminal
strktr ok belirgindir. Seyrek kuzeydousunda
ise ince kumlu akarsu takn sedimanlarna
geilmektedir. Buna gre, Orta Holosen
(gnmzden 7-5 bin yl nceki dnem) deniz
tabann temsil ettiini dndmz ekil 2
deki 1 numaral yzey zerinde, kesit boyunca 3
farkl sediman birimi ayrlabilir. Ky kesiminde
genellikle strktrsz ince kumlu denizel sediman
(delta n: shoreface) birimi bulunmaktadr.
Bunun zerinde bugnk kydan delta ierilerine
doru derine inen, ince kum ve siltli laminalardan
oluan ve delta st (topset) rts olarak
deerlendirilen bir geile delta birimi yer
almaktadr. Bunun da zerine, yine ieriye doru
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
derine inen bir gei yzeyi ile Gedizin gnmze
kadar taknlarla biriken alvyon rts
gelmektedir. Tm birimlerin ince kum ve silt
tekstr snflarnda olmas, daha nce deinildii
gibi, Gedizin i ovalardan deltaya knda bir
boazdan gemesi ve kaba ykn byk lde
boaz gerisinde (Manisa ovas) brakmas ile
ilgilidir.
Daha ayrntl deerlendirmelerde, Orta Holosen
sonras sediman birimleri iinde de farkl katman
veya birimler ayrlabilmektedir. zellikle karasal
birimlerde, buradaki gibi bir takn-delta
dzlnde akarsu yataklarnn zaman zaman yer
deitirmesi ve buna bal olarak yer yer sediman
tane boyunda deiikliklerin grlmesi doaldr.
Her ne kadar Gediz deltasndaki sedimanlar
homojen olarak ince tane boylarnda bulunsa da,
Ge Holosen alvyonlarnda, biri Tuzculu
yaknlarnda (99-02) bugnk yzey altnda 4-2
metreler arasnda, dieri Seyrek-Menemen
arasnda (00-02) 6-4 metreler arasnda olmak zere
2 eski yatak kesilmitir. Bunlar kaba kumlu akarsu
yatak birikintileridir. Tuzculu-Menemen arasndaki
yatan, Gedizin 1886 ncesi yata veya bunun
yakn kollarna ait olduu toporafyadan belli
olmaktadr. Tuzculu yaknndaki kaba kumlu eski
yatak dolgularnn da ayn dnemlere ait olduu
kesit zerinden anlalmaktadr.
Son 5000 yl artk insann da bu evrede etkin
olduu dnemdir (Doer, 1998). Gerekten bu
dnemde blgede insann arazi kullanmna, hatta
yerlemelere ait bilgiler bulunmaktadr. Bunlardan
amalt tuz tavalar altnda kalm olanlar
bulunduu gibi, kuzeyde Panaztepede olduu gibi
Tun ana kadar eski yerlemeler de
bulunmaktadr. Panaztepe evresindeki eteklerde
eski yap temelleri bugnk yzeyin birka metre
altnda bulunmaktadr. ekil 2 deki kesitte de
bugnk yzeyin 2-2.5 m altnda, arkeolojik
materyalle de ok belirgin olarak izlenebilen bir
yzey bulunmaktadr. Bu yzeyi eldeki arkeolojik
ve jeomorfolojik bilgilerle Roma ana tarihlemek
mmkndr. Buna gre ova yzeyi son 2000 ylda
2-2.5 m kadar daha sedimanla rtlerek
ykselmitir.
Alvyon sondajlarndan alnan sediman
rneklerinin paleontolojik analizleri
Deltann geliiminde corafi evre deimelerini
yanstabilecek verilerden biri de paleontolojik
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR)
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
analiz ve deerlendirmelerdir. Delta kylar
corafi evrenin ve ekolojik zelliklerin zaman
iinde, yatay ve dikey dorultuda ok sk deitii
alanlardr. Holosendeki deniz seviyesi deimeleri
de bu eitlenmeyi artran, hzlandran etkiler
yapmtr. Bu nedenle, delta geliiminin
incelenmesinde ncelikle deien ky zonunun
farkl ortamlarnn belirlenmesi gerekir. Bunun iin
sedimantolojik veriler yannda farkl ortamlara
(tuzlu deniz suyu, lagn ve bataklklardaki acsu
ortamlar, akarsularn tatl su ortamlar gibi) uyum
salam canl trlerine ait fosillerin tanmlanmas
byk nem tar. Bu ortamlar temsil eden zel
trler bulunmakla birlikte, ky ortamlarnda
yaayan canllarn ou farkl veya deiken
ortamlara uyum salayabilen trlerdir. Bu nedenle,
fosillerle ortam belirlenmesinde tek tek trlerin
varlndan ok, bunlarn oluturduklar topluluun
genel karakterine baklmas gerekir. Bu nedenle
almamzda sediman rneklerinde bulunan
fosillerin birlikte deerlendirilmesine zen
gsterilmitir.
Delta yzeyinde Sasal-Menemen arasnda 8,
kuzeyde Maltepe yaknlarnda 3, gneyde ili
yaknlarnda 1 olmak zere toplam 12 sondaj
almas yaplmtr (ekil 1). Sasal-Menemen
sondajlar zerindeki paleontolojik analizler,
Holosende ykselen denizin kydan ierilere ne
kadar ilerlediini, delta geliiminin son evrelerinde
ky kesimindeki corafi evre deimelerini
mikrofosillerin yanstt ekolojik ortam
zelliklerinden yararlanarak belirlemek
sonular sedimantolojik-jeomorfolojik veri ve
deerlendirmelerle karlatrmak amacyla
yaplmtr. Bu kapsamda toplam 5 sondajn
btnnden 5er gramlk rnekler alnarak
ilerindeki makro ve mikro fosiller ayklanm,
tanmlamalar yaplmtr. Bu alma kapsamnda
tanmlanan mikrofosiller Foraminifer, Ostrakod ve
Mollsk trlerinden olumaktadr. Bunlarn resimli
listeleri ekil 4, 5 ve 6 da verilmitir. Tanmlanan
fosillerin listeleri, her 5 gramlk rnekteki buluntu
saylar ve rnek derinlikleri tablolarda zetlenmi
(Tablo 1-4), ekil 7-11 de ise sadeletirilmi
sondaj loglar zerinde fosil bulunan
katmanlardaki fosiller ve buluntu saylar
belirtilerek sedimantolojik verilerle
karlatrmalar yaplmtr.
9
1998-01 numaral sondaj
Gediz deltasnn ky kesiminde, Ku Cenneti idare
binas yannda, yolun gneyinde, tuzla pompa
istasyonunun dousunda gerekletirilmi olan
199801 nolu sondajda 15 m derine inilmitir. Bu
sondajdan alnan 21 sediman rnei iinde fosil
bulunmu ve incelenmitir (ekil 1 ve 7, Tablo 1).
nce kumlu, siltli takn birikintisi niteliindeki ilk
400-500 cmlik katmanda fosile rastlanmamtr.
450 cmde balayan laminal katmanda, zellikle
540-600 cm seviyelerinde bol kavk bulunmutur.
Burada iki ayr 5er gramlk sediman rnei iinde
bulunan Ammonia tepida Karadeniz kkenli bir
foraminifer olup, her trl tuzluluk artlarna uyum
salayabilen, lagn ortamlarnda ok grlen bir
trdr. Aubignyna perlucida ise akarsu azlarn
temsil eden foraminiferlerdendir. Mikrofosillerin
en nemli takm olan ve mikropaleontolojinin ana
konusunu oluturan foraminiferlerin byk ksm
denizlerde yaayan trlerdir. Ancak, somatr (ac
su) ve tatl sularda yaayan ok az sayda
foraminifer tr de bulunmaktadr (nan, 2009).
Ac su ortamn temsil eden ostrakotlardan
Cyprideis torosa lagnlerde, koylarda, nehir
azlarnda, gelgit alanlarnda ve hemen hemen
btn dier ky ve ac su ortamlarnda bulunur
(Besonen, 1997; Meri vd., 2003).
Sonu olarak, 540-600 cm derinliklerde bulunan
fosil kavklar, bu katmann sedimantolojik
zelliklere gre yaplan deerlendirmelerine uygun
ve olarak, denizel-karasal ortamlar arasnda gei (s
ky ortam) niteliinde, muhtemelen delta st
sediman rtsne (topset) uygun oluumda bir
ortama ait olduunu desteklemektedir.
600-900 cmler aras genellikle zeytuni gri, ince-
ok ince kum ve siltten olumaktadr. lk bakta
homojen grnen katman i yapsnda siltli ve ince
kumlu laminal bir strktr gstermektedir. nce
kumlu laminalar bol mikaldr. Bunun alt
blmnden, 870-900 cmden alnan rnekte 2
adet Ammonia tepida ve 1 adet denizel ortam
temsil eden Quinqueloculina seminula
bulunmutur. Buna gre bu katmanda da
sedimantolojik verilere uygun olarak mikrofosiller
ortamn denizel olduunu gstermekte, s ky
n deerlendirmesi ile uyumlu bulunmaktadr.
950 cmden aada laminal strktr devam
etmekle birlikte tekstr daha ince ve homojendir.
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
10
Zeytuni ince-ok ince kumlu ve daha ok siltli
laminalar birbirini izlemektedir. Bunlardan
zellikle siltli laminalar bazen kalnlamakta,
bantlar oluturmaktadr.
1165-1185 cm seviyesinden alnan rnekte 5 adet
Aubignyna perlucida, 4 adet Nonion depressulum
ile birer adet Xestoleberis sp. ve Cytherella sp.
bulunmutur. Bunlardan Xestoleberis litoral
ortamdan epineritik ortama kadar bulunabilir. Baz
trleri ac su ortamnda da grlr. Cytherella ise
denizin her trl derinliinde bulunmakla birlikte,
baz trlerine acsulu (mesohalin) ortamlarda da
rastlanabilmektedir (Van Morkhoven 1963).
12201240 cm arasnda Ekinid dikenleri
bulunmaktadr. Buradan alnan ok ince kumlu
rnek iinde deiik ortamlarda yaayabilen ok
eitli trlerde fosil kavklar bulunmutur.
Buradaki Nonion depressulum ve Ammonia
compacta Bat Akdenizde yaygn olan tipik
denizel foraminiferlerolup, s denizel ortamn
tantclardr. Ayrca Callistocythere s denizel
ortamda genellikle litoralden epineritik ortama
kadar (Van Morkhoven, 1963), Loxoconcha
tumida ise litoral ortamda, optimum olarak 540 m
derinlikte yaayabilen trlerdir (Breman, 1975).
12501280 cmden alnan rnekte bulunan eitli
ve ok saydaki mikrofosil arasndaki Loxoconcha
gibberosa, litoral s deniz alanlarnda (20-45 m),
kumlu ortamlarda yaayan bir trdr (Breman,
1975).
14501465 cmde fosil younluu ve tr eitlilii
daha da artmaktadr. S ky zonlarnda derinliin
artmas ile bentik foraminiferlerin tr eitlilii de
artrmaktadr (Buzas, 1969). Bu derinlikte bulunan
ok eitli fosiller genel olarak denizel ortam
temsil etmektedir. Bunlardan Challengerella
bradyi en baskn tr olup s denizel ortam
yanstmaktadr. Semicytherura incongruens ise s
infralitoral ortamda derinlii 5-40 m arasnda
deien, genellikle kumlu ve amurlu zeminleri
temsil etmektedir (Breman, 1975).
14701480 cmde bulunan yine ok saydaki
trden Challengerella bradyi s denizel ortam,
tuzluluk deiimlerinden ok fazla etkilenmeyen
Ammonia tepida ise karaya doru slaan bir
denizel ky ortamn gstermektedir. Ammonia
tepidann ortam artlarndaki deiimlere kar
toleransl bir tr olmas, geni alanlarda yayl
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
lhan KAYAN - Ertu NER
gstermesine imkan vermitir. Pontocythere
turbida ise denizel ortamlarda 5-100 m arasndaki
derinliklerde yaayabilmektedir (Breman 1975).
Bugnk kyya yakn konumda bulunan 1998-01
numaral sondajn 15 mlik profilinde (ekil 7)
stteki ilk 4-5 mlik delta yzey rtsnn (topset)
altnda btnyle ince kum ve siltten oluan
denizel sedimanlar hakimdir. Bunlar genellikle
laminaldr. 9-10 m den aada tekstr daha ince
olup silt oran veya siltli laminalar artmaktadr. Bu
nedenle, sedimantolojik olarak denizel birimin 5-9
metrelik st blm daha s ky n (upper
shoreface), 9 m den aas daha derin ky n
(lower shoreface) olarak deerlendirilmitir.
Genellikle denizel ortam temsil eden foraminifer
trlerine ait mikrofosil buluntular bu
deerlendirmeye tam olarak uymaktadr.
200102 numaral sondaj
Tuzculu ile Seyrek arasnda yaplan 200102 nolu
sondaj deniz seviyesinden yaklak 3 m yksekte
olup, ova yzeyinden 21 metre derine inilmitir.
Burada 22 sediman rneinde fosil bulunmu ve
tanmlamalar yaplmtr. Burada da tanmlanan
denizel fosiller, sedimantolojik olarak belirlenen
ortamlarla uyumlu bulunmutur (ekil 1 ve 8,
Tablo 2).
Byk oranda kuvars kumlar ve mika pullarnn
grld stteki ilk 500 cmlik ince kumlu, siltli
katmanda anak mlek krklar, yank kalntlar
gibi kltrel unsurlar bulunmaktadr. Akarsu takn
birikintisi niteliindeki bu katmanda herhangi bir
fosile rastlanmamtr. 570600 cm derinliinde ise
tatl su ortamna ait ostrakodlardan Candona
parallela pannonica ve Chara oogonium kavklar
bulunmutur. Benzer ekilde ince kumlu siltten
oluan 700-1100 cm arasnda da fosile
rastlanmamtr.
1150 cmden itibaren seyrek olarak bulunan
Challengerella bradyi denizel ortam gstergesidir.
Daha derinlerde denizel fosillerin tr eitlilii ve
saylar artmaktadr. Bu arada yer yer denizel
makrofosillere ait kavk krntlar da
bulunmaktadr. Sonu olarak 2001-02 numaral
sondajda sedimantolojik zelliklere gre ayrlan
st 700 cmlik karasal (alvyon: delta-takn
sediman rts), 1000-1200 cmlerdeki karasal-
denizel gei ve 1200 cmden aadaki denizel
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR)
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
birimler ile bunlarda bulunan fosil topluluklarnn
uyumlu olduu grlmektedir.
1999-01numaral sondaj
Seyrek Ky gneydou knda, Menemen yolu
kavanda yaplan 1999-01 nolu sondajdan alnan
13 rnekte fosil bulunmu ve paleontolojik
tanmlamalar yaplmtr (ekil 1 ve 9, Tablo 3).
Sondajn ilk 700 cmlik st blmnde mikrofosile
rastlanmamtr. 760 cmden itibaren ostrakodlar
bulunmaktadr. 760780 cmlerde 6 adet Cyprideis
torosa bulunmutur. Bu trn yaama ortam ky
zonlarndaki lagn, hali, delta gibi ac su
ortamlardr (Van Morkhoven 1963, Meisch 2000).
945955 cmlerde bulunan 1 adet Heterocypris
salina da kyda veya kara iindeki az tuzlu
ortamlarda, hatta tatl sularda yaayan bir trdr
(Meisch, 2000).
12501300 cmlerde ise foraminiferlerden Nonion
depressulum ostrakodlardan Cyprideis torosa
fosilleri bulunmutur. Cyprideis torosann varl
lagn gibi ac su ortamlarn yanstmaktadr.
Nonion depressulum Bat Akdenizde yaygn
olarak bulunan tipik denizel foraminiferlerden
biridir (Meri vd., 2004).
Sonu olarak 1999-01 numaral sondajda da
bulunan fosiller, sedimantolojik verilerle ayrlan
birimlere uymaktadr. Buna gre 1200 cm
derinlere kadar karasal rt (delta-takn
alvyonlar) devam etmi, daha aada denizel
birime girilmitir. Bu sondajn 1300 cmde kalmas
nedeniyle denizel birimin tabanna ulalamamtr.
1,5 km kadar kuzeydoudaki 2000-01 numaral
sondajda, sedimantolojik zelliklere gre denizel
birim tanmlanamamtr. Buna gre, Szbeyli-
Menemen kesit izgisi zerinde Holosen
transgresyonu Seyrek ky dousuna kadar
sokulabilmi olmaldr. Ancak, bu alandaki
sondajlardan 1999-01in yeterli derinlie
inmemesi, 2000-01de ise mikrofosil analizi
yaplmam olmas nedeniyle ky izgisinin tam
konumu ve ekolojik zellikleri zerinde imdilik
daha ayrntl bilgimiz bulunmamaktadr.
200002 numaral sondaj
Bu alma kapsamnda Szbeyli-Menemen
kesitinin en KDsunda, Menemen batsndaki
Neojen yapl tepelik alann batsnda yaplan
200002 nolu bu sondajdan alnan 20 rnein
paleontolojik analizlerinde foraminiferlere ait tre
11
rastlanmam, sadece, eitli derinliklerde ve
seyrek olarak tatlsu ostrakodlarndan Candona
parallela pannonica fosilleri bulunmutur. Buna
gre, yaklak 800 cm ykseklikteki ova
yzeyinde, inilen 1940 cm (bugnk deniz
seviyesinden 1050 cm kadar) derinlie kadar
btnyle akarsu takn birikintileri vardr. Daha
derinlerde Holosene ait sediman sz konusu
olamayaca iin Holosen transgresyonu ile
denizin Seyrek dousundan ileriye sokulmad
aka anlalmaktadr (ekil 1 ve 10).
Alvyon birikimi srekli bir olaydr ve Holosen
ncesinde de srmtr. Bu nedenle, Holosende
denizin zerinde ilerledii taban, Gediz rmann
Holosen ncesi takn sedimanlarnn yzeyidir.
Buna gre, Gedizin alvyon katmanlarnda,
deien deniz seviyesine gre, en azndan tekstr
(tane boyu kompozisyonu) bakmndan farkl
sedimantolojik birimlerin bulunmas doaldr.
Burada imdilik bilemediimiz baka bir konu da
Holosen ncesi (Pleistosen) deniz seviyesi
deimelerinin etkisi, nceki yksek deniz seviyesi
dnemlerinde (rnein Eemian: MIS 5e gibi)
denizin Gediz deltasnda nerelere kadar
sokulduudur. Holosen transgresyonu nceki izleri
ve sedimanlar byk lde kartrp yeniden
ekillendirdii iin bu ayrntnn belirlenmesi, u
anda elimizdeki bilgilerle mmkn deildir.
200202 numaral sondaj
Bu alma kapsamnda, Szbeyli-Menemen
izgisi zerindekilerden baka, Gediz deltas
kuzeyinde, Maltepe (Panaztepe arkeolojik alan)
evresinde de deiik tarihlerde sondaj almalar
gerekletirilmitir. Bunlardan 2002-02 numaral
sondaj Gediz rmann Geren-Maltepe arasndaki
boaza girdii kesimde, rmak yatann
gneyinde, Armutalan mevkiinde yaplmtr.
Yaklak 6 m kadar ykseklikteki yzeyden 15 m
derine inilen bu sondajdan alnan rneklerin
mikrofosil analizlerinden de delta geliimini
aydnlatmaya katkda bulunacak sonular
salanmtr (ekil 1 ve 11; Tablo 4).
Sondajn karasal (akarsu takn rts) nitelikteki
ilk 600 cmsinde fosile rastlanmamtr. nce
kumlu bu katmanda, kaynak litoloji ile ilgili olarak
bol kuvars kristalleri ve mika pullar dikkati
ekmektedir. 600-800 cm arasnda ise tatl su
ortamlarn temsil eden az sayda fosil
bulunmutur. Buna karlk 1100-1200 cm
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
12
derinliklerden itibaren fosillerin tr eitlilii ve
saylar artmaktadr.
900-1100 cmlerdeki fosiller daha ok s deniz ve
ac sulu deniz-kara gei alann temsil eden
trlerden olumaktadr (ekil 11). Buna karlk
1100 cmden aada foraminiferlerin says ok
artmakta ve belirgin olarak denizel katmanlara
geilmektedir. Burada baskn olan Ammonia tepida
deiken tuzluluk artlarna uyabilen denizel (s
ky n: shoreface) bir foraminifer trdr. 1160-
1180 cm seviyelerinde bulunan Ventrosia ventrosa
ve bitkisel kkenli Chara fosilleri ise akarsu
azlarnda yaayan trler olmalaryla delta ky
zonunu temsil etmektedirler. Burada baskn olan
Cyprideis torosa fosilleri ise byklkleri ve
kapakl olmalaryla sakin ve gelimeleri iin uygun
bir ortam yanstmaktadr.
Sonu olarak 2002-02 numaral sondajda 1100
cmden aada Ammonia tepida ve Cyprideis
torosa trleri belirgin ekilde baskndr. Bunlar
delta kys-s deniz ortamlarnn trleridir. Gediz
rmann gneyde, ili batsnda olan aznn
1886 ylnda insan eliyle kuzeyde bulunan bugk,
fakat gerekte daha eski yatana ynlendirildii
bilinmektedir. Buna gre, Holosende ykselerek
eski Gediz ovasna sokulan deniz, Maltepe-Geren
arasndaki boazdan douya bir girinti yapm
olmaldr. Bu girintinin douya ne kadar ilerledii
konusunda bu alma kapsamnda veri
salanamamtr. Bunun iin Kesikky-Musabey-
avu kylerine doru sondajlar yaplmas
gerekmektedir. Bununla birlikte, mevcut veriler ve
bilgiler nda, bu uzanmn gneyde Seyrek
dousunda belirlenen snra uyumlu olarak
Musabey batsnda kalaca varsaylabilir (ekil 1).
SONU
Bat Anadoluda 17.500 km2 lik bir alann sularn
toplayan, 300 km kadar uzunluktaki Gediz rma,
zmir krfezi iine uzanan 400 km2 kadar
genilikte, byk bir delta meydana getirmitir. Bu
delta, blgesel jeolojik yapnn zelliklerine gre
Neotektonik dnemde ekillenmi bir ukurluk
iinde gelimitir. Blgesel olarak temelde Kretase
flileri bulunmakla birlikte, delta evresinde
Miosen balarndan itibaren etkili
volkanizmaya bal eitli volkanik formasyonlar
yaygndr. Ova ortasndaki ve evre eteklerdeki
nispeten dar alanl Neojen sedimanter ve volkano-
sedimanter formasyonlar, delta alannn
EGE CORAFYA DERGS
Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
lhan KAYAN - Ertu NER
Miosenden beri ukur bir tortulanma alan
durumunda bulunduunu gstermektedir.
Deltann Kuaterner geliiminin erken dnemleri
hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr. Ancak,
Pleistosen sonlarnda, son buzul andaki deniz
seviyesi alamasna bal olarak deltann
bugnknden aada, Foa batsna doru gelitii
sylenebilir. Buna gre, Holosende ykselen
deniz zmir krfezine sokularak eski Gediz
deltasnn alak blmlerini kaplamtr. Bu
alma kapsamnda yaplan sondajlardan salanan
verilere gre, bu aamada deniz bugnk deltann
ortalarnda Seyrek dousuna, kuzeyde Kesikky
batsna kadar sokulmutur.
Yine bu almada Orta Holosende deniz seviyesi
ykselmesinin yavalamas veya durmas
sonrasnda hzlanan Gediz deltasnn ilerlemesi
aamasnda s ky nnde biriken sedimanlar
(shoreface), delta yzeyi rt katmanlar (topset)
ve bunlar kaplayan akarsu takn rts farkl
sedimantolojik zellikleri ve bunlarla uyumlu
mikrofosil ierikleri ile ayrt edilerek
tanmlanabilmitir. Ancak, bu konuda gerekli olan
mutlak tarihlendirme analizleri bu aamada
salanamamtr. Bununla birlikte, bu almada
varlan sonular Holosene ait blgesel krono-
stratigrafik, sedimantolojik ve paleocorafik
bilgilerimize uygun zellikler gstermektedir.
Buna gre:
1. Holosende deniz nceleri hzla ykselerek
Szbeyli-Menemen arasndaki kesit izgisi
zerinde, bugnk yzeyin 12-14 m altnda,
Seyrek evresine kadar ilerlemitir. Bununla
birlikte, ky izgisinin bu maksimum ilerleme
dnemindeki tam yerini belirlemek bu aamada
mmkn olmamtr. Bunun iin bu evrede daha
sk sondajlar yaplmas gerekmektedir. Seyrek
evresinde yaklak -8 mlerde denizel
sedimanlarda bir deime olmaktadr. Bunun,
Erken Holosen sonlarnda (7000 yl kadar nce),
deniz seviyesindeki ykselme hznn azald
dneme rastlayan deniz taban olduu sylenebilir.
Bylece denizin ilerlemesi ile Gedizin delta
oluturma hz arasndaki denge deimi, bundan
olan sonra delta oluumu daha etkili duruma gemitir.
Bu dnemde ky zonu hzla dolarak delta st
tabakalar (topset) geni alanlar kaplamtr. Bu
rty oluturan sedimanlar genellikle denizle
balantl, fakat dalga etkisinin zayf olduu
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 13
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

bataklk ve lagnlerde biriktii iin daha ok yer yer Gedizin deien yataklarna ve kollarna
laminal, yer yer ince kumlu sedimanlardan ait kaba kumlu yatak dolgularna da
olumaktadr. Bunlarda bulunan mikrofosiller bu rastlanabilmektedir.
jeomorfolojik zelliklerle uyumludur. Katk ve Teekkr
2. Gediz delta kylarnda Orta Holosen ve
sonrasndaki deniz seviyesi deimelerini ve Bu yaz, Ege niversitesi Bilimsel Aratrma
bunun delta geliimi zerindeki etkilerini Projeleri ube Mdrlnce 98 EDE 008
belirlemek bugnk bilgilerimizle mmkn numaral ve "Gediz Deltasnn Alvyal
deildir. Bu konuda delta st tabakalarnn alansal Jeomorfolojisi I (Szbeyli-Menemen Profili)"
dalmndan ve bundaki deimelerden aydnlatc balkl aratrma projemize verilen destekle
bilgiler salanabilir. Bunun iin yeni sondaj yaplan bir dizi delgi sondajdan salanan
kesitlerine ihtiya bulunmaktadr. sedimantolojik ve paleontolojik verilere
dayanlarak hazrlanmtr. Bu nedenle, Ege
3. Delta geliiminin Ge Holosendeki son aamas niversitesi Rektrl ve Edebiyat Fakltesi
(Son 3500 yl) insan etkinlikleriyle paralel Dekanlna teekkrlerimizi sunarz.
srmtr. Bununla ilgili bilgiler evredeki Paleontolojik analizler lisans bitirme tezi
arkeolojik almalardan salanmaktadr. Bunun kapsamnda rencimiz C. Meltem ZKAN
yannda, sondajlarda bugnk yzeyden 2-3 m tarafndan sabrla yaplm, baarl bir tez
derinlere kadar hemen her yerde arkeolojik hazrlanmtr. Kendisini kutlar, teekkrlerimizi
bulgulara (anak-mlek krklar, ate artklar sunarz. Prof. Dr. Engin MER ve Prof. Dr. Atike
gibi) rastlanmas, delta ovasnda arazi kullanmnn NAZK fosil tr ve cinslerinin belirlenmesi ve
bilinenden ok daha eski, yaygn ve youn yaama ortamlarna gre deerlendirilmesinde
olduunu gstermektedir. Bu st sediman birimi, yakn ilgi gstermiler, byk katklarda
kukusuz artk denizle ilgili olmayan, Gedizin bulunmulardr. Kendilerine teekkrlerimizi
takn sedimanlar ile iie alvyon sunarz.
katmanlarndan olumaktadr. Bu nedenle,
genellikle ince kumlu takn sedimanlar arasnda,

Referanslar
Breman, E. 1975. The distribution of ostracodes in the bottom sediments of the Adriatic Sea. Vrije
Universiteit te Amsterdam, Krips Repro, Meppel, 165 s.
Besonen, M. R. 1997. The Middle and Late Holocene Geolog and Landscape Evolution of the Lower
Acheron River Valley, Epirus, Greece. Masters thesis, Universitiy of Minnesota.
Buzas, M. A. 1969. Foraminiferal species densities and environmental variables in an estuary,
Limnology and Qceanography 14, 411-422.
Doer, E. 1998. lk iskanlardan Yunan igaline kadar Menemen ya da Tarhaniyat tarihi. Sergi Yaynevi.
zmir.
Erdoan, B. 1990. zmir-Ankara Zonunun, zmir ile Seferihisar arasndaki blgede stratigrafik
zellikleri ve tektonik evrimi. TPJD 2/1, 1-20.
Erin, S. 1955. Gediz ve Byk Menderes deltalarnn morfolojisi. Dokuzuncu Corafya Meslek
Haftas. Tebliler ve Konferanslar. Trk Corafya Kurumu Yay. No 2, 33-36, stanbul.
Gken, N. 1979. Denizli-Mula evresi Neojen istifinin stratigrafisi ve paleontolojisi. Doentlik Tezi,
Hacettepe niversitesi. 154 sayfa.
nan, N. 2009. Paleontoloji (Fosil Bilimi). Sekin Yaynclk, Ankara.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
14 lhan KAYAN - Ertu NER

Kayan, . 1991. Holocene geomorphic evolution of the Beik plain and changing environment of ancient
man. Studia Troica, Band 1, 79-92.
Kayan, . 1995. The Troia bay and supposed harbour sites in the Bronze Age. Studia Troica, Band 5,
211-235.
Kayan, . 1997. Bronze Age regression and change of sedimentation on the Aegean coastal plains of
Anatolia (Turkey). Third Millennium B.C. Climate Change and Old World Collapse (Ed. by H. N.
Dalfes, G. Kukla, and H. Weiss). NATO Advanced Research Workshop. September 19-23, 1994.
NATO ASI Series 1. Global Environmental Change, Vol. I 49, 431-450. Springer-Verlag Berlin
Heidelberg.
Kayan, . 1999a. Kemalpaa evresinde gemiten gnmze arazi kullanm ve gnmzdeki sorunlar.
Kemalpaa Kltr ve evre Sempozyumu 1999 Bildiriler Kitab, 1-16, Kemalpaa Kaymakaml
ve E.. zmir Aratrma ve Uygulama Merkezi, zmir.
Kayan, . 1999b. Holocene stratigraphy and geomorphological evolution of the Aegean coastal plains of
Anatolia. 1-4 April 1997 Ankara. Proceedings. The Late Quaternary in the Eastern Mediterranean
Region. Quaternary Science Reviews. 18 / 4-5, 541-548. Elsevier Science Ltd. Pergamon. England.
Kayan, . 2000. zmir evresinin morfotektonik birimleri ve alvyal jeomorfolojisi. Bat Anadolunun
Depremsellii Sempozyumu (BADSEM). 24-27 Mays 2000. Bildiriler Kitab, 103-111, zmir
Valilii.
Kayan, . 2003.Gediz deltasnn alvyal jeomorfolojisi-1 (Szbeyli-Menemen profili). Ege niversitesi
Aratrma Fonu Proje Raporu. No: 1998 EDB-008.
Kayan, . 2012. Kuvetarnerde deniz seviyesi deimeleri. Kazanc, N., Grbz, A. (Ed.) Kuvaterner
Bilimi, Ankara niversitesi Yay. No: 350, 59-78, Ankara.
Meisch, C. 2000. Freshwater Ostracoda of Western and Central Europe. Swasserfauna von
Mitteleuropa 8/3. Spektrum Akademischer Verlag. Heidelberg.
Meri, E., Kerey, .E., Avar N., Turul, B., Suner, F., ve Sayar, A. 2003. Hali (stanbul) ky
alanlarnda (Unkapan-Azapkap) gzlenen Holosen kelleri hakknda yeni bulgular. Yerbilimleri
28, 9-32.
Meri, E., Avar, N., Bergin, F. 2004. Benthic foraminifera of Eastern Aegean Sea (Turkey) Systematics
and Autoecology. Turkish Marine Foundation. Publ. Number: 18, 306 s., stanbul, Turkey.
ner, E. 1999. Sulak alanlarn ynetimi projesi. Gediz Deltas sulak alan ynetim plan alt projesi (Blm
2; Gediz Delta Ovasnn Doal evre zellikleri). T.C. evre Bakanl evre Koruma Genel
Mdrl. T.C. Ege niversitesi Su rnleri Fakltesi. Proje No 97 K 100020. Bornova, zmir.
ner, E., Kayan, . 2006. zmir Krfezi Kylarnda Alvyon Birikimi ile Karyaka ve Bayrakl
Kylarnn ekillenmesi. Karyaka Kltr ve evre Sempozyumu Bildiri Kitab, 8-22, zmir.
zkan, C.M. 1995. Gediz Deltas, Sasal-Menemen Hatt Sondajlarna Ait Sedimanlarn Paleontolojik
Analizleri ve Paleocorafik Deerlendirilmesi. Lisans Tezi, Ege niversitesi. 148 sayfa.
Van Morkhoven, F.P.C.M. 1963. Post Palaeozoic Ostracoda. 2, Elsevier Amsterdam.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 15
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

ekil 1- Gediz deltas ve evresinin jeolojik birimleri, delta ovasnda sondaj noktalarnn ve kesit izgisinin yerleri.
Figure 1- Geological formations of the Gediz delta and surroundings, and locations of the core -drilling points
and the cross-section line.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 16

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 2- Gediz delta ovasnn Szbeyli-Menemen arasnda kesiti. Birbiriyle uyumlu sedimantolojik ve mikropaleontolojik sondaj verilerine gre izilen
kesit, Holosen transgresyonu ile ykselen denizin, nceki delta yzeyinde en ok ilerledii dnemden (Orta Holosen: Gnmzde n 7-6 bin yl nce)
gnmze kadar olan geliimini kapsamaktadr. 1d o dnemdeki deniz tabann, 1k o dnemin delta-takn ovas yzeyini gstermektedir. Sondajlarda
rastlanan eski akarsu yatak dolgular Y ile gsterilmitir. Dikey kaln izgiler ve zerlerindeki numaralar sondajlar, yanlarndaki kesik siyah izgi ve
noktalar mikropaleontolojik analizlerde fosil bulunan seviyeleri gstermektedir (Ayrntlar ve fosil listeleri iin bkz: eki l 5 adet log). anak-mlek
krklar gibi kltrel unsurlar ieren seviyeler k ile iaretlenmitir. Sedimantolojik ve paleontolojik veriler Holosende ykselen denizin kesit izgisi
zerinde en ok Seyrek ky dou ve kuzeydou evresine kadar ilerlediini gstermektedir (bkz. ekil 1). Buna gre o dnemin ky izgisi de buralarda
bulunmaldr. Veriler yeterli olmamakla birlikte, bu durumda Orta Holosende deniz seviyesinin bugnknden 6 m kadar aada olmas gerekmektedir. Bu
durum kresel deniz seviyesi deime srecine uymakla birlikte, Bat Anadolu kylarnn birok yerinden farkldr. Bu konuda zmir krfezindeki tektonik
sbsidansn ve delta sedimanlarndaki pekime (compaction) etkilerinin de dikkate alnmas gerekir. Ancak, bu konudaki verile rin derlenmesi bu
almann kapsamna alnamamtr. Sonu olarak 1d yzeyi altndaki denizel tortullar transgresif bir srete birikmitir. Bunun zerindekiler ise Gediz
rmann getirdii alvyonlarla s ky nnn doldurulmas, Gediz deltasnn geliimi ve zerinin takn alvyonlar ile kaplanmasyla sren regresif bir
srecin eseridir.
Figure 2- SW-NE cross-section of the Gediz delta plain between Szbeyli and Menemen.
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 17
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

ekil 3- zmir krfezi ve yakn evresinin batimetrik haritas (Seyir, Hidrografi ve Oinografi Da. Bk.).
Haritada sadece -100 m ve -50 m derinlik alanlar renklendirilmitir. -100 m son buzul ann (Wrm)
en souk dneminin (yaklak 20 bin yl nce) ve -50 m Holosen balarnn (12-10 bin yl nce)
yaklak deniz seviyesi deerleridir.
Figure 3- Bathimetric map of the Bay of zmir and near coastal region (Office of Navigation, Hydrography and
Oceanography). Down to -50 m and -100 m deep areas are colored. -100 m is the sea level during the
maximum of the last glacial period (about 20 thousand year ago), and -50 m beginning
of the Holocene (about 12-10 thousand years ago).

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
18 lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 4- Gediz deltas sedimanlarnda bulunan foraminifera fosilleri.

Figure 4- Foraminifera fossils found in the Gediz delta sediments.

1. Ammonia tepida (Chusman) (Her trl tuzlulukta)

2. Nonion depressulum (Walker and Jacob) (Tipik denizel)
3. Aubignyna perlucida (Heron-Allen ve Earland) (Akarsu azlar)
4. Ammonia compacta (Hofker) (S denizel fasiyes)
5. Challengerella bradyi (Billman, Hottinger ve Oesterle) (S denizel fasiyes)
6. Neoeponides bradyi (Le Calvez) (S denizel fasiyes)
7. Rosalina bradyi (Cushman) (S denizel fasiyes)
8. Elphidium crispum (Linn) (S denizel- her trl ortama uyumlu lagnlerin karakteristik cinsidir)
9. Elphidium advenum (Denizel ortam)
10. Elphidium complanatum (dOrbigny) (Denizel ortam: Karadeniz kkenli- her trl tuzluluk)
11. Quinqueloculina seminula (Linn) (Akdenizi karakterize eder: kyya yakn yerler)
12. Adelosina cliarensis (Heron- Allen ve Earland) (Tipik denizel)
13. Adelosina mediterranensis (Le Calvez, J. And Y.) (S denizel fasiyes- Tipik denizel)
14. Adelosina carinata-striata (Wiesner) (Denizel ortam)
15. Triloculina marioni (Schlumberger) (Denizel ortam)
16. Pseudotriloculina oblonga (Denizel ortam)

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 19
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

ekil 5- Gediz deltas sedimanlarnda bulunan ostracod fosilleri.

Figure 5- Ostracoda fossils found in the Gediz delta sediments.
1. Cyprideis torosa (Jones) (Kozmopolit dalml- acsu ortam)
2. Loxoconcha gibberosa (Terquem) (Litoral ortam-s denizel (20-45m) kumlu ortamlarda)
3. Loxoconcha tumida (Brady) (Litoral ortam, denizel)
4. Loxoconcha elliptica (Brady) (Haliler, rmak azlar, lagnler ve gelgit zonlar gibi eitli)
5. Semicytherura incongruens (Mler) (S infralitoral ortamda derinlii 5-40m)
6. Pontocythere turbida (G.W. Mler) (Denizel ortamda 5100 m)
7. Callistocythere sp. (S denizel: genellikle litoral-epineritik ortam)
8. Cytherella (Denizin her trl derinliinde-baz trleri acsuda)
9. Xestoleberis sp. (Litoral ortamdan epineritik ortama-baz trleri acsuda)
10. Heterocypris salina (Brady) (Burada lagner. Kyda-kara iinde az tuzlu ortamlarda, tatl sularda)
11. Candona parallela pannonica (Zalanyi) (Akarsu, gl gibi tatlsu ortam)
12. Eucypris sp. (Akarsu, gl gibi tatlsu ortam)
13. Leptocythere sp. (Baz trleri tipik olarak acsu ortamn gstermektedir. Dierleri litoral ortamda)
14. Aurila arborescens (Denizel ortam)
15. Cytherois sp. (S denizel ortam)

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
20 lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 6- Gediz deltas sedimanlarnda bulunan mollusk fosilleri.

Figure 6- Mollusca fossils found in the Gediz delta sediments.
1. Ctena decussata (O. G. Costa) (Denizel ortam)
2. Corbula gibba (Olivi) (Denizel ortam)
3. Turritella communis (Risso) (Neritik blge 50- 200 m derinlik)
4. Hexaplex trunculus (Linne) (S sublitoral)
5. Cyclope neritea (S denizel)
6. Chrysallida sp. (Carpenter) (Denizel ortam)
7. Valvata sp. (Tatlsu)
8. Ventrosia ventrosa (Burada Denizel)

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 21
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

Tablo 1- Gediz deltas 1998-01 numaral sondaj sedimanlarnda bulunan fosiller ve saylar (5 grlk rneklerde).
Table 1- Fossil content and number of each species found in the core drilling number 1998 -01, in 5 gr samples.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
22 lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 7. 1998-01 numaral sondaj profili (logu) ve bulunan mikrofosiller. Solda sedimantolojik deerlendirmeler,
sada fosil almas yaplan rneklerin alnd derinlikler (dikey, kaln izgiler) ve bulunan fosiller gsterilmitir
Fosil listelerindeki rakamlar 5 gramlk rneklerdeki buluntu saylardr.
Figure 7- Number 1998-01 core drilling log and found microfossils.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 23
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)
Tablo 2- 200102 numaral sondajnda bulunan fosillerin tr ve cins dalm (5 grlk rneklerde).
Table 2- Fossil content and number of each species found in the core drilling number 2001 -02, in 5 gr samples.

Tablo 3- 199901 numaral sondajnda bulunan fosillerin tr ve cins dalm (5 grlk rneklerde).
Table 3- Fossil content and number of each species found in the core drilling number 1999 -01, in 5 gr samples.

Tablo 4- 200202 numaral sondajnda bulunan fosillerin tr ve cins dalm (5 grlk rneklerde).
Table 4- Fossil content and number of each species found in the core drilling number 200 2-02, in 5 gr samples.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
24 lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 8. 2001-02 numaral sondaj profili (logu) ve bulunan mikrofosiller. Solda sedimantolojik deerlendirmeler,
sada fosil almas yaplan rneklerin alnd derinlikler (dikey, kaln izgiler) ve bulunan fosiller gsterilmitir
Fosil listelerindeki rakamlar 5 gramlk rneklerdeki buluntu saylardr.
Figure 8- Number 2001-02 core drilling log and found microfossils.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 25
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

ekil 9- 1999-01 numaral sondaj profili (logu) ve bulunan mikrofosiller. Solda sedimantolojik deerlendirmeler,
sada fosil almas yaplan rneklerin alnd derinlikler (dikey, kaln izgiler) ve bulunan fosiller gsterilmitir
Fosil listelerindeki rakamlar 5 gramlk rneklerdeki buluntu saylardr.
Figure 9- Number 1999-01 core drilling log and found microfossils.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
26 lhan KAYAN - Ertu NER

ekil 10- 2000-02 numaral sondaj profili (logu) ve bulunan mikrofosiller. Solda sedimantolojik deerlendirmeler,
sada fosil almas yaplan rneklerin alnd derinlikler (dikey, kaln izgiler) ve bulunan fosiller gsterilmitir
Fosil listelerindeki rakamlar 5 gramlk rneklerdeki buluntu saylardr.
Figure 10- Number 2000-02 core drilling log and found microfossils.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
 Sedimantolojik ve Paleontolojik Verilerle Gediz Deltasnda Alvyal Jeomorfoloji Aratrmalar (Gediz OvasZMR) 27
Alluvial Geomorphology of the Gediz Delta Based on Sedimentological and Paleontological Evidence (Gediz PlainZMR)

ekil 11- 2002-02 numaral sondaj profili (logu) ve bulunan mikrofosiller. Solda sedimantolojik deerlendirmeler,
sada fosil almas yaplan rneklerin alnd derinlikler (dikey, kaln izgiler) ve bulunan fosiller gsterilmitir
Fosil listelerindeki rakamlar 5 gramlk rneklerdeki buluntu saylardr. Bu ekilde, dierlerinden farkl olarak
sondaj fotologu da eklenmitir. nceki sondajlarda dijital fotoraflama yaplamadndan bu dzenleme
bulunmamaktadr.
Figure 11. Number 2002-02 core drilling log and found microfossils.

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)
28 lhan KAYAN - Ertu NER

EGE CORAFYA DERGS

Aegean Geographical Journal, VOL. 24 (2), 1-27, (2015)