Daniela Jugo-Superina

Nera Malbaa Kovai

PUT U PROLOST
udbenik s radnom biljenicom
iz povijesti
za 5. razred

Prvo izdanje
Zagreb, 2014.

Povijest 5_lipanj 2014.indd 3 6.7.2014. 2:00:23

 Sadraj

UPUTE UENIKU ZA UPORABU UDBENIKA.............................................................6

PUT U PROLOST.......................................................................................... 8

1. TO JE POVIJEST?.................................................................................... 9
1.1. POVIJEST I POVIJESNI IZVORI.............................................................................. 10
PRIA O HERODOTU......................................................................................................... 14
1.2. VRIJEME I PROSTOR LENTE I KARTE........................................................... 15
2. IVOT LJUDI U PRAPOVIJESTI.............................................................. 22
2.1. STARIJE KAMENO DOBA......................................................................................... 24
PRIA O LUCY (LUSI)........................................................................................................ 30
2.2. MLAE KAMENO DOBA.......................................................................................... 31
2.3. METALNO DOBA......................................................................................................... 34
3. CIVILIZACIJE PRVIH PISAMA................................................................. 39
3.1. MEZOPOTAMIJA.......................................................................................................... 43
3.2. EGIPAT............................................................................................................................ 48
PRIA O TUTANKAMONOVU PROKLETSTVU............................................................ 52
3.3. IDOVI I FENIANI.................................................................................................... 53
3.4. PERZIJA........................................................................................................................... 56
3.5. INDIJA I KINA.............................................................................................................. 59
4. USPON STARE GRKE............................................................................ 66
4.1. KRETA I MIKENA........................................................................................................ 70
4.2. TROJA I HOMER......................................................................................................... 73
PRIA O TROJANSKOM KONJU.................................................................................... 76
4.3. GRKI BOGOVI I JUNACI........................................................................................ 77
4.4. GRKI POLISI I KOLONIJE...................................................................................... 82
5. ATENSKA DEMOKRACIJA........................................................................ 87
5.1. SPARTA........................................................................................................................... 88
5.2. ATENA ........................................................................................................................... 91
5.3. GRKO-PERZIJSKI RATOVI....................................................................................... 95
5.4. PELOPONESKI RAT................................................................................................... 100
5.5. GRCI VELIKI UMJETNICI, ZNANSTVENICI I SPORTAI.......................... 103
PRIA O SOKRATU........................................................................................................... 111

Povijest 5_lipanj 2014.indd 4 6.7.2014. 2:00:23

 6. HELENIZAM............................................................................................ 113
6.1. USPON MAKEDONIJE.............................................................................................. 114
6.2. ALEKSANDAR VELIKI............................................................................................... 116
PRIA O KONJU BUKEFALU......................................................................................... 120
6.3. HELENIZAM................................................................................................................. 121
7. POETCI RIMA....................................................................................... 127
7.1. ETRUANI.................................................................................................................. 129
7.2. POSTANAK GRADA RIMA..................................................................................... 133
PRIA O OTMICI SABINJANKI...................................................................................... 136
7.3. KAKO SU RIMLJANI IVJELI................................................................................ 137
7.4. RIMSKA VJEROVANJA............................................................................................. 142
8. REPUBLIKA I CARSTVO........................................................................ 146
8.1. RIMSKI SENAT I KONZULI.................................................................................... 148
8.2. RIM SE IRI RIMSKA OSVAJANJA................................................................ 150
8.3. RIMSKI SELJACI I ROBOVI.................................................................................... 155
8.4. GAJ JULIJE CEZAR I PROPAST REPUBLIKE................................................... 160
8.5. DOBA CARA AUGUSTA......................................................................................... 165
PRIA O CARU NERONU............................................................................................... 171
8.6. RIMLJANI GRADITELJI............................................................................................. 172
8.7. POSLJEDNJI RIMSKI CAREVI................................................................................. 178
9. HRVATSKI PROSTOR U ANTIKO DOBA............................................ 184
9.1. TKO SU BILI ILIRI?................................................................................................... 186
9.2. GRKE KOLONIJE I RIMSKE POKRAJINE........................................................ 190
PRIA O TEUTI I RIMSKIM GLASNICIMA................................................................ 197
10. POJAVA KRANSTVA........................................................................ 199
10.1. ISUS OSNIVA KRANSTVA....................................................................... 200
10.2. KRANI I RIMLJANI............................................................................................ 204
PRIA O SVETOM KVIRINU ........................................................................................ 210
11. SEOBA NARODA.................................................................................. 212
11.1. GERMANI................................................................................................................... 214
11.2. PROPAST ZAPADNOG RIMSKOG CARSTVA................................................ 218
11.3. SLAVENI...................................................................................................................... 223
PRIA O PERUNU ........................................................................................................... 229
POJMOVNIK.......................................................................................................................... 231
LITERATURA.......................................................................................................................... 238

Povijest 5_lipanj 2014.indd 5 6.7.2014. 2:00:23

 6. HELENIZAM

Proitaj to govore vojnici.

samo se
borite. lak e
EVO TI NA! EVO I TEBI emo vas poraziti.
BRBLJAV C E! he, he...

U kojem su se ratu meusobno borili Atenjani i Spartanci? Napii.

_______________________________________________________________

to kae makedonski vojnik na slici? Dopuni.

Samo se vi ______________, lake emo vas ____________________.

Nauit e kako su Makedonci osvojili Grku.

Filip II. (Drugi) i Aleksandar Makedonski

4. stoljee 0. 1000. 2000.

prije Krista

rat veliki oruani sukob

113

Povijest 5_lipanj 2014.indd 113 6.7.2014. 2:01:28

 6.1. USPON MAKEDONIJE

MAKEDONIJA je bila kraljevstvo na sjeveru Grke.

U 4. st. prije Krista Makedonijom je vladao kralj Filip II. (Drugi).
Makedonska vojska bila je snana.
Makedonci su govorili grkim jezikom i tovali su grke bogove.
Unato tome, Grci su Makedonce nazivali BARBARI, to znai stranci.
Grki su polisi jako oslabili zbog Peloponeskog rata.
Filip II. (Drugi) to je iskoristio.
Uspio je zavladati svim grkim polisima. Atena se najee branila.
Makedonska je vojska Atenjane i njihove saveznike
teko porazila u bitci kod mjesta HERONEJA 338. g. prije Krista.
Tako su Grci izgubili slobodu.

Makedonija i Grka

ILIRIJA
TRAKIJA

MAKEDONIJA
Filip II. (Drugi)

EPIR
EG

GRKA
EJ

PERZIJSKO
SK

Heroneja CARSTVO
O
M
OR

Atena
E

Sparta

114

Povijest 5_lipanj 2014.indd 114 6.7.2014. 2:01:29

 1.
Napii imena ili nazive.

a) makedonski kralj _____________________________________________

b) grki naziv za strance ________________________________________

c) mjesto bitke izmeu Grka i Makedonaca _______________________

2.
Na slici je atenski govornik Demosten.
Pronai podatke o njemu u enciklopediji
ili na internetu.

Odgovori.
Protiv koga je drao uvredljive govore?

______________________________________
Kako se ti govori nazivaju?

______________________________________
Preporuka: http://proleksis.lzmk.hr/17345/ Demosten

ZAPAMTI

Grci su Makedonce nazivali barbari. To znai stranci.

Filip II. (Drugi) bio je makedonski kralj u 4. st. prije Krista.
Filip II. (Drugi) osvojio je itavu Grku.

115

Povijest 5_lipanj 2014.indd 115 6.7.2014. 2:01:29

 6.2. aLEKSaNdar VELIKI

ivotinje su se esto upotrebljavale u ratovanju.

Napii koje su ivotinje prikazane na slikama.

Je li u redu iskoritavati ivotinje na ovaj nain? _________________

Objasni ukratko svoj odgovor.

_______________________________________________________________
I veliki osvaja Aleksandar susreo se s ratnim slonovima.

ALEKSANDAR je bio sin Filipa II. (Drugog).

Filip II. (Drugi) je umro.
Aleksandar je u 4. st. prije Krista postao makedonski kralj.
Imao je samo dvadeset godina.
Dvije godine kasnije krenuo je s vojskom u osvajanje velike Perzije.
Perzijski kralj tada je bio DARIJE III. (Trei).
Perzijskih je vojnika bilo mnogo vie nego makedonskih.
Ipak, u svim bitkama pobjeivao je Aleksandar.

bitka borba izmeu dvije vojske

116

Povijest 5_lipanj 2014.indd 116 6.7.2014. 2:01:30

 Pogledaj kartu.
Crvena crta pokazuje put Aleksandra i njegove vojske.
Istaknuta su mjesta velikih bitaka.
Aleksandrovi pohodi

KA bitka
GR CRNO MORE
Granik

Is Gaugamela
SREDOZEMNO
MORE

PERZIJA
E G I PAT

INDIJSKI OCEAN

1.
Pogledaj kartu. Napii mjesta velikih bitaka.

a) G______N______

b) ___S

c) G______G_________LA

2.
Odredi je li tvrdnja tona ili netona. Zaokrui.

Aleksandar je krenuo u osvajanje Grke. TONO NETONO

Perzijski kralj bio je Darije III. (Trei). TONO NETONO

117

Povijest 5_lipanj 2014.indd 117 6.7.2014. 2:01:30

 Aleksandar je OSVOJIO PERZIJU, ali se nije zaustavio.
Poao je prema dalekoj Indiji.
Tamo se borio protiv vojske koja se koristila slonovima.
Zbog bolesti i umora Aleksandrova vojska odustala je od osvajanja Indije.
Aleksandar je umro 323. g. prije Krista.
Imao je samo 33 godine.
Zbog hrabrosti i velikih ratnih uspjeha nazvan je ALEKSANDAR VELIKI.
Nakon Aleksandrove smrti njegova se velika drava raspala
na mnogo manjih drava.

Ratni slonovi u Indiji Aleksandar Veliki

3.
Oboji plavom bojom rijei koje su povezane s Aleksandrom.

KINA INDIJA
ALEKSANDAR
VELIKI

SLONOVI MAJMUNI

323. g. pr. Kr.

118

Povijest 5_lipanj 2014.indd 118 6.7.2014. 2:01:31

 4.
Na slici je uitelj Aleksandra Velikog.
O njemu si ve uila / uio.
Pronai njegovo ime u udbeniku.
Napii.

_______________________________________

5.
Nacrtaj i oboji ratnog slona.

ZAPAMTI

Aleksandar Veliki bio je sin Filipa II. (Drugog).

U 4. st. prije Krista osvojio je veliku Perziju i doao sve do Indije.
Aleksandar je umro mlad. Njegova se drava raspala.
Aleksandra pamtimo kao velikog osvajaa.

119

Povijest 5_lipanj 2014.indd 119 6.7.2014. 2:01:31

 PRIA O KONJU BUKEFALU

J
ednog je dana makedonski kralj Filip II. (Drugi) dobio na dar
krasnog konja. Konj je bio divlji i nitko ga nije mogao uzjahati.
Filip ga je htio vratiti. Aleksandar, koji je tada bio djeak,
zamoli oca da mu dopusti uzjahati konja.
Filip je najprije odbio jer se bojao za sina.
Aleksandar je bio uporan pa je Filip ipak pristao.
Djeak je shvatio da se konj boji svoje sjene.
Okrenuo je konja prema Suncu i mirno uzjahao.
Svi su bili zadivljeni Aleksandrovom mudrou, a najvie ponosni otac Filip.
Konj je dobio ime Bukefal.
Aleksandar ga je jahao na svojim ratnim pohodima.
Bukefal je doivio za konja veliku starost od 30 godina.
Aleksandar ga je jako volio.
ak je jednom gradu dao ime Bukefalija.

Oboji crveno to se odnosi na priu o konju Bukefalu.

DIVLJI

SUMERANI

BUKEFALIJA

ATENA

SJENA

30 GODINA
Aleksandrov spomenik
OLIMPIJSKE IGRE
u Skopju (Makedonija)

120

Povijest 5_lipanj 2014.indd 120 6.7.2014. 2:01:32

 6.3. HELENIZAM

Zaokrui slovo uz toan odgovor.

Gdje je snimljena ova fotografija?
a) u kolskoj kuhinji
b) u kolskoj knjinici
c) na kolskom hodniku

Odgovori.
Kako se zove tvoja kolska knjiniarka?

____________________________________

Knjinicama se ljudi slue ve tisuama godina.

Helenistike drave
C R N O M O R E
G R K A

Pergam

S I R I J A
Eu
fra
t
S R E D O Z E M N O Tigr
is
M O R E
Babilon

Aleksandrija
Nil

E G I P A T

Na karti su oznaene najvee drave nastale nakon raspada

Aleksandrove drave. Zovemo ih helenistike drave.
helenizam razdobljeod4.do1.st.pr.Kr. na prostoru bive drave Aleksandra Velikog

121

Povijest 5_lipanj 2014.indd 121 6.7.2014. 2:01:33

 HELENIZAM je naziv za razdoblje od 4. do 1. st. prije Krista u dravama
koje je osvojio Aleksandar Veliki.
Naziv je nastao od rijei Heleni koju ve poznaje.

Helenima su se zvali ____________________.

Vaan grad u doba helenizma bila je ALEKSANDRIJA u Egiptu.
Grad je osnovao Aleksandar i nazvao ga je po sebi.
Aleksandrija je bila velik i lijepo ureen grad.
U Aleksandriji se nalazila velika KNJINICA.

Aleksandrija

1.
Dopuni reenice.

Helenizam traje od ____ do ____ st. prije Krista

Rije helenizam dolazi od imena ________________________,

kojim su Grci sebe nazivali.

Helenistike __________________ nastale su nakon Aleksandrove smrti.

Heleni Grci

122

Povijest 5_lipanj 2014.indd 122 6.7.2014. 2:01:33

 2.
Sastavi od slogova ime grada u kojem se nalazila slavna knjinica.

DRI
JA LEK A A ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___

SAN
Prisjeti se! U kojem je gradu u Mezopotamiji bila poznata knjinica?

____________________________________

U Aleksandriji su ivjeli i poduavali poznati grki znanstvenici.

Matematiar ERATOSTEN tono je izraunao udaljenost Zemlje od Sunca.
Geograf PTOLEMEJ crtao je zemljopisne karte.

Aleksandrija

Siena
R

Knjinica u Aleksandriji Eratostenovo mjerenje

udaljenosti Zemlje od Sunca

3.
Napii imena znanstvenika koji su ivjeli u Aleksandriji.

a) matematiar E________________________

b) geograf P_____________________

znanstvenik ovjek koji se bavi znanou

123

Povijest 5_lipanj 2014.indd 123 6.7.2014. 2:01:33

 U razdoblju helenizma govorilo se o sedam svjetskih uda.
To su bile graevine i kipovi koje su smatrane najljepim ljudskim djelima.

Sedam svjetskih uda

Keopsova piramida u ezu

Gizi Artemidin hram u Ef

Kolos s otoka Roda

Visei vrtovi u Babilonu Mauzolej u Halikarna

su

k
Aleksandrijski svjetioni
Zeusov kip u Olimpiji

124

Povijest 5_lipanj 2014.indd 124 6.7.2014. 2:01:36

 4.
Pogledaj slike sedam svjetskih uda. Dopuni reenicu.

Jedno od uda ve smo spominjali.

Te graevine sluile su kao grobnice.

To su ____________________ u Egiptu.
Potrai vie podataka o jednom od uda i napravi mali plakat
za razredni pano.

ZAPAMTI

Helenizam je razdoblje od 4. st. prije Krista do 1. st. prije Krista.

Helenistike drave nastale su raspadom Aleksandrove drave.
U Aleksandriji u Egiptu nalazila se velika knjinica.
Poznate graevine i kipovi dobili su ime sedam svjetskih uda.

PONOVI
Spoji parove.

FILIP II. (Drugi) OSVOJIO PERZIJU

BARBARI KNJINICA

ALEKSANDAR OSVOJIO GRKU

ALEKSANDRIJA STRANCI

125

Povijest 5_lipanj 2014.indd 125 6.7.2014. 2:01:36

 Pogledaj umnu mapu.

IP TU
EG
U
D
G RA
MAKEDONIJA

OSVOJIO
GRKU

ALEKSANDRIJA
FILIP II. (DRUGI)

HELENIZAM

VELIKI

DARIJE III. (TREI)

PERZIJA

126

Povijest 5_lipanj 2014.indd 126 6.7.2014. 2:01:37