Professional Documents
Culture Documents
Lu Minh Phc
Li ta
I. Tn Trung Sn: Trung Quc phi chim v tr cng quc nht th gii trn tr|i t
Chng II - SC TH K: CUC CHIN GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M
II. Thi i Trung Quc l thi i m hnh ph|t trin Trung Quc u vit so vi th
gii
III. Thi i Trung Quc l thi i Gi| tr quan Trung Quc dn dt th gii
Chng IV - DNG TNH CCH TRUNG HOA XY DNG VNG O TRUNG QUC
II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG QUC
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht
I. Nc ln cn phi ln v chin lc
II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia qun qun
II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi ko hi ci b|o ng
d{i
PH LC
Li nh xut bn
Trong qu II nm nay, Trung Quc ~ vt qua Nht Bn tr thnh nn kinh t ln
th hai th gii, sau M. Theo nhiu chuyn gia kinh t h{ng u th nn kinh t Trung Quc
s vt M v{o nm 2030. Mt khi ~ ln mnh v kinh t th vic i hi ting ni ca
mnh phi c trng lng hn, quyt nh hn so vi trc }y l{ iu d hiu.
Cun Gic m Trung Quc - do i t|, Gi|o s Lu Minh Phc, nguyn Gi|m c Vin
Nghin cu Xy dng Qu}n i, trng i hc Quc phng Bc Kinh trc thuc Qun Gii
phng Nhn dn vit, tuy gii hc gi c thm quyn cha ph|t biu nhng d lun th gii
v bn c Trung Quc bn tn cc k ho hng, nht l gii qun nhn Trung Quc bn
lun rt nhit tnh (li ta cun sch do mt tng lnh qu}n i Trung Quc vit, tng
Lu \ Ch}u). c bit cun sch li do Cng ty xut bn Hu Ngh Trung Quc - Bc Kinh n
h{nh, cng g}y nhiu s ch v }y khng phi l mt c quan xut bn quyn uy m ch
l mt n v xut bn mang tnh b|o ch thng mi nh nhiu n v xut bn bo ch
thng mi ph thng Trung Quc.
Vit Nam l quc gia chung bin gii vi Trung Quc, hai nc c tnh hu ngh truyn
thng khng ngng c cng c v pht trin, nh trong in mng ca c|c l~nh o ng
v{ Nh{ nc ta gi cc nh{ l~nh o ng v{ Nh{ nc Trung Quc nhn dp k nim ln
th 60 Ngy thit lp Quan h Ngoi giao Vit Nam - Trung Quc (18/1/1950 -18/1/2010),
~ ch r: Trn c s phng ch}m 16 ch: L|ng ging hu ngh, hp tc ton din, n
nh l}u d{i, hng ti tng lai v{ tinh thn 4 tt: Lng ging tt, bn b tt, ng ch tt,
i tc tt, quan h hai nc khng ngng c nng ln tm cao mi, xy dng nn quan
h i tc hp tc chin lc ton din Thc tin chng minh rng, Trung Quc v Vit
Nam tng cng lng ging hu ngh, i s}u hp tc cng c li l ph hp vi nguyn vng
chung v li ch cn bn ca nh}n d}n hai nc, c li ch cho ha bnh, n nh v pht
trin trong khu vc.
Tuy nhin, t c nhng iu trn, s hiu bit ln nhau v cng cn thit, khng
th thiu c.
Xut bn cun sch ny nhm gii thiu mt b phn d lun khng nh Trung Quc,
chng ti c gng gi nguyn vn ni dung ca tc gi, cng khng ngo{i mc ch . Tr}n
trng gii thiu cng bn c.
Nh xut bn Thi i
Li ta
Cuc cnh tranh th k gia Trung Quc vi M m ra thi i mi trong lch s th
gii C vn chnh v vn Trung Quc ca Tng thng Obama l ng David Lampton, mt
ngi ni ting am hiu Trung Quc, tng d o|n: Hai nc Trung Quc v M u khng
km ni mnh lao vo mt canh bc lch s, |nh cc bng s tri dy hin nay v sau ny
ca Trung Quc. Ngi Trung Quc mun t cc l{ ngi M c th s gip v hp tc
trong qu trnh Trung Quc tri dy. Ngi M mun t cc l, trong h thng cng ng
quc t, mt nc Trung Quc ln mnh trong my chc nm ti s c th cng nc M
chia s trch nhim m khng thch thc quyn li ca nc M, tr thnh k tch cc thc
y cng cuc ton cu ha. Lampton ni: Gi }y canh bc ny ca Trung Quc v M ~
bt u, ti tin rng k sch hin nay l{ c l tr. D nhin ~ |nh bc th c th c thua.
iu ph thuc vo s c gng v tr tu ca cc nh chnh tr v cng dn ca hai nc.
Theo ti, cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI cng nn l mt cuc ua
tranh, tc thi u xem ai c thnh tch pht trin tt hn, ai c sc mnh tng hp quc gia
tng nhanh hn, tc l chung kt xem ai tr thnh quc gia qun qun c th dn dt th
gii tin ln tt hn.
Cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI cho d l mt canh bc hay mt
cuc thi u, u |nh du mt thi i mi trong lch s pht trin ca lo{i ngi. Nc
M, mt nc ln tr nht th gii cng Trung Quc, mt nc ln l}u i nht th gii, i
mt nhau hai bn b ng T}y Th|i Bnh Dng, ~ trin khai mt cuc chi nc ln v
i, honh trng nht trong lch s nhn loi. Nu ni }y l{ mt canh bc th hai nc
n{y l{ hai i th v i. Nu ni }y l{ mt cuc ua, th hai nc ny l hai tuyn th v
i. Hai i th hoc tuyn th v i y ng vng trn i lc ch}u \ v{ i lc chu M
tr thnh hai vai chnh ta sng rc r trn sn khu quc t th k XXI; cuc ganh ua v{
cnh tranh gia hai nc ny s l bui trnh din c sc cha tng c ca cnh tranh
nc ln trong lch s th gii. Mc cho canh bc hoc cuc ua y c kt cc ra sao, c
hai nc u s c nhng tin b v pht trin mi, cng ng nhn loi u s c thm
ng lc v sc sng mi, ton b th gii s xut hin b mt mi v tnh th mi.
Lu Chu (1)
Chng I - NHT TH GII l{ GIC M
TRM NM CA TRUNG QUC
Nht th gii - l{ gic m trm nm ca Trung Quc. Gic m y th hin tp trung
l tng phn u ca ba v nh}n Tn Trung Sn, Mao Trch ng, ng Tiu Bnh. Tn
Trung Sn l{ ngi i u trong cuc cch mng dn ch Trung Quc, Mao Trch ng l{
ngi sng lp Trung Quc mi, ng Tiu Bnh l{ ngi thit k cng cuc ci cch m
ca. c trng chin lc chung ca ba v nh}n n{y l{: trn vn mc tiu ln ca quc
gia Trung Quc h u theo ch ngha Nht th gii.
Vic Trung Quc i ln Nht th gii c h{m ngha g? Trc ht l{ tng sn lng
nn kinh t Trung Quc phi nht th gii; trn c s thc hin nht th gii v quc lc
tng hp ca Trung Quc. Trong th k XXI Trung Quc ni ti vic nc ln tri dy, tri
dy nhm v pha n{o? l{ tri dy nhm v{o phng hng v mc tiu nht th gii.
Xy dng Trung Quc th{nh Quc gia giu mnh nht th gii
Trung Quc khng nhng cn snh vai tin bc cng Anh, M m cn phi vt trn
h - }y l{ ch hng v i ca Tn Trung Sn. Trong Th trnh L Hng Chng vit
nm 1894, Tn Trung Sn ~ ra cng lnh ci cch ca ng: Tn dng t{i nng ca mi
ngi, tn dng mi ci li ca t ai, tn dng mi vt, cho h{ng ha lu thng thng
sut. ng cho rng bn iu l{ con ng ln tin ln giu mnh, l ci gc ln tr
quc. Nu t c c bn iu y th Trung Quc tt s vt ch}u ]u. V sau Tn Trung
Sn cn nhiu ln ni ti vic thc hin ch ngha Tam D}n th cn xy dng mt quc
gia giu mnh nht th gii vt trn c u, M.
Xy dng Trung Quc thnh quc gia c S|u c|i tt bc [Lc ch], Bn ci nht [T
ti] l mc tiu phn u sut i ca Tn Trung Sn. Trong lng ng, Trung Quc nht th
gii tc l mt t nc Bn ci nht, S|u c|i tt bc, tc l quc gia mnh nht th gii,
quc gia giu nht thin h, quc gia c nn chnh tr tt nht, quc gia d}n chng c
hnh phc nht. Ci gi l quc gia S|u c|i tt bc ngha l{ quc gia ln nht, tt nht, tin
b nht, trang nghim nht, giu mnh nht, yn vui nht.
L{m sao Ngi Trung Quc lp nn cng trng v i v vang nht ca nhn loi
trn tr|i t - l{ cm gic s mnh mnh m ca Tn Trung Sn. ng cn xut:
Ngi Trung Quc s m bo ch trng ha bnh, ch trng i ng, lm cho loi
ngi trn tr|i t sng hnh phc nht; ngi Trung Quc lp nn cng trng v i v
vang nht, khng nhng ch gn gi li ch ca mt dn tc, mt quc gia m cn gi gn li
ch ca nhn loi ton th gii.
\p dng ch ngha m ca
T h{m ngha D}n quc Trung Hoa, Tn Trung Sn nhn mnh ngha ca s sng to.
Ng{y 15 th|ng 7 nm 1916, trong din thuyt ti bui ung tr Thng Hin ng,
Thng Hi, Tn Trung Sn ~ gii thch v sao khng ni Nc Cng ha Trung Hoa m{
phi ni D}n quc Trung Hoa. ngha ca ch d}n l{ kt qu ng ~ nghin cu hn
chc nm mi c c. Tn Trung Sn cho rng nc cng ha ca u - M sng lp trc
nc ta; quc dn th k XX nn c tinh thn sng to ch khng nn t tho mn vi cch
bt chc quy ch ~ hnh th{nh t th k XVIII-XIX. Nu tnh nm th|ng, tt phi c mt
Dn quc Trung Hoa trang nghim rc r xut hin trn i lc phng ng, vt trn
c|c nc cng ha trn th gii.
Trong bi din thuyt hm 20 th|ng 9 nm 1912 ti cuc mt tinh hoan nghnh ca gii
qu}n i Sn T}y, Tn Trung Sn ni: Trong th k XX, c|c nc lp quc ang tranh
gi{nh nhau, cha th ti thi i i ng, bi th nu khng c binh lc cng thnh th
khng th dng c nc.
Ng{y 23 th|ng 6 nm 1924 khi tip o{n i biu gii lao cng Phillippines, Tn Trung
Sn c ni: C|ch }y hai nghn nm, Trung Quc cc mnh, chng nhng mt mnh hng
c phng ng m{ cng l{m ch}u ]u khip s. Nhng Trung Quc ~ mnh li dng ch
ngha ha bnh ln lp cho th gii, dy c|c nc khc t b chin tranh, ginh cuc sng
ha bnh; c iu khi Trung Quc tuyn truyn bi hc y th c|c nc khc li ang chun
b lc lng ln lc qun, hi qun, gy nn kt cc nh ng{y nay. H thy ta t rng nhiu
sn vt, l mt th trng rt tt nhng li thiu trang b qun s, nho nh yu t, bn tng
bc chia ct t ai nc ta, mi nc chim mt phm vi th lc. T mi quan h quc
t c|c nc xng hng xng b| tranh gi{nh ui bt v{ t cc bi hc lch s ca Trung
Quc, Tn Trung Sn vch ra mi quan h gia binh lc cng thnh vi dng nc yn n.
Hc M, vt M
Tn Trung Sn cho rng hc M trc tin phi hc tinh thn lp quc ca ngi M;
mun ui v{ vt M th phi lp ch hng ln ca quc gia v dn tc.
Tn Trung Sn ca ngi nc M l{ nc vn minh tin tin, nc M l{ nc cng
ha u tin trn th gii, c nhiu c|i |ng Trung Quc hc tp. ng thi vi vic
xut hc M, ng cn vng tin Trung Quc c th vt M, cho d cui th|ng 12 nm 1912
xut hin s kin su pho hm M ti Bch Nga {m, Qung Chu th uy, Tn Trung Sn
vn khuyn khch cc hc sinh i hc Qung Chu nn coi kinh nghim xy dng t nc
ca ngi M l tm gng phn u ca cch mng Trung Quc, phi xc lp ch kh ln
ui v{ vt M. Ng{y 21 th|ng 12 nm 1923, ng ni trong b{i din thuyt ti cuc mt
tinh hoan nghnh ca hc sinh Lnh Nam Qung Ch}u: Hin nay, cc bn ang hc tp hc
vn ca M, thi mn lch s nc M. Nc M s d hng thnh l do cch mng m c. Khi
tch ra khi Anh Quc, nc M ch c 4 triu d}n, t ai ch c 13 tnh, ho{n to{n l{ t
hoang ha. V dn s chng qua ch bng mt phn trm ca Trung Quc hin nay. Trung
Quc gi }y c 400 triu d}n, t ai c 22 tnh, sn vt v cng phong ph. Nu c th i
theo cch mng M, nc M dng mt ci vn nh nh th m cn gy dng c c
nghip ln nh ng{y nay. Trung Quc ngi ng ca ci di do, kt qu trong tng lai d
nhin tt hn nc M.
Tn Trung Sn cho rng c nhng iu kin thun li trn nhiu mt Trung Quc
ui v{ vt M. Trong Kin quc phng lc, ng vit: Trung Quc t ai rng hn
nc M, cn v mt vt sn, khong sn th thc l giu nht th gii. Ni v s dn th c
400 triu, cng nht th gii. Ti tr thng minh ca nhn dn t xa ti nay vn l v song,
5000 nm vn ha th gii cha tng c, trc }y c trm c nghn nm tng l{ cng
quc trn th gii.
Ng{y 10 th|ng 10 nm 1919, trong b{i Thc nghip Trung Quc nn pht trin ra sao,
ng ni: Trung Quc ta t rng, sn vt phong ph nh nc M, li hn M v nng sn
di do, khong sn phong ph. Nh}n cng lao ng ca ta nhiu gp bn ln nc M. Ci
ta thiu l vn v nhn ti. Nu ta c c hai yu t th thc nghip ca ta s pht trin,
chng nhng c th snh ngang M m nn gp bn ln nc M.
II. Mao Trch ng: i Nhy Vt vt Anh ui M
Mao Trch ng cng l{ mt ngi theo ch ngha Nht th gii, t tng chin lc
v thc tin Nht th gii ca ng c tnh khm ph, sng to, d nhin cng c tnh hn
ch ca lch s. Nhng v vang v trc trc, thnh cng v sai st ca ng u c sc thi
truyn k.
Mao Trch ng cho rng Trung Quc ch c vt M th mi c cng hin ln cho loi
ngi. Nm 1956, Mao Trch ng vit trong b{i K nim tin sinh Tn Trung Sn nh
sau: Trung Quc l quc gia t rng 9,6 triu kilmet vung v c 600 triu dn, Trung
Quc nn c cng hin tng i ln cho nhn loi. Cng hin y trong mt thi k di
trc }y cn qu| t i. iu l{m chng ta xu h. Mao Trch ng nhn mnh: Khng
nhng ta c kh nng vt M m{ iu ho{n to{n l{ cn thit, hon ton nn. Nu khng
nh vy th dn tc Trung Hoa chng ta khng xng |ng vi cc dn tc ton th gii, cng
hin ca chng ta i vi nhn loi cn nh.
Trong cch nhn ca Mao Trch ng, nu Trung Quc khng th vt M th phi khai
tr h tch ca Trung Quc trn tr|i t n{y! Nm 1956, trong hi ngh tr b i hi VIII
ng Cng sn Trung Quc, khi ni v vn vt M, Mao Trch ng ch ra: Chng ta
o{n kt tt c mi lc lng c th o{n kt trong ngo{i ng, trong ngo{i nc, mc ch
l{ l{m g? L{ xy dng mt nh{ nc x hi ch ngha v i. Mt quc gia nh chng
ta c th v nn dng t v i. ng ca chng ta l mt ng v i, nhn dn chng ta l
nh}n d}n v i, cuc cch mng ca chng ta l cuc cch mng v i, s nghip xy dng
ca chng ta l s nghip xy dng v i. Trn tr|i t ch c mt quc gia 600 triu dn,
l{ chng ta. Trc }y ngi ta coi thng chng ta l c l do ca h. V anh cha c
cng hin g, mt nm ch c v{i trm nghn tn thp, li cn phi ly thp ca ngi Nht
dng. Tng Gii Thch Quc D}n ng chuyn chnh 22 nm, mi nm ch l{m c
vi chc nghn tn thp. Hin nay, chng ta cng cha l{m c nhiu, nhng ~ l{m c
mt cht ri, nm nay s c 4 triu tn, sang nm t ph mc 5 triu tn, k hoch 5
nm ln th hai phi vt 10 triu tn, k hoch 5 nm ln th ba c th vt 20 triu tn.
Chng ta phi c gng thc hin mc tiu ny. Tuy rng trn th gii c khong 100 quc
gia, nhng ch c vi quc gia sn xut c hn 20 triu tn thp. Cho nn t nc ta khi
xy dng nn s l mt nc x hi ch ngha v i, s h{n to{n thay i tnh trng lc
hu 100 nm qua, thay i ci tnh trng b ngi ta coi thng y, ci tnh trng khng
may y, hn na s ui kp nc t bn ch ngha ln mnh nht th gii l{ nc M.
Nc M ch c 170 triu dn, dn s nc ta gp my ln h, t{i nguyn ta cng phong
ph, iu kin kh hu khng khc h bao nhiu, ui kp l c th c. C nn ui kp
hay khng }y? Ho{n to{n nn. S|u trm triu ngi ca anh ang lm ci g th? ang ng
? Nn ng hay l nn lm vic }y? Nu ni nn lm vic, ngi ta 170 triu dn c 100
triu tn thp, anh 600 triu dn m khng lm ra 200 triu, 300 triu tn thp ? Anh ui
khng kp ngi ta th anh chng c l do, th anh chng v vang th c, cng chng v i
lm. Nc M dng nc mi c 180 nm, 60 nm trc }y h cng ch c 4 triu tn
thp. Ta lc hu sau h 60 nm. Nu chng ta c 50 nm, 60 nm na th hon ton nn
ui kp h. }y l{ mt trch nhim. Anh c nhiu ngi nh th, anh c t ai rng nh
th, ti nguyn phong ph th, li nghe ni anh lm ch ngha x~ hi, nghe }u l{ c tnh u
vit, kt qu anh l{m dm s|u chc nm m{ vn cha th ui kp nc M, th th anh ra
ci qui g? Th th phi khai tr h tch ca anh trn tr|i t n{y thi!.
Ng{y 18 th|ng 11 nm 1957, trong b{i pht biu ti Hi ngh i biu c|c ng Cng sn
v cng nhn hp Moskva, Mao Trch ng tng ni: ng ch Khrushchev [Kh-rt-
sp] c ni vi chng ti l{ 15 nm sau Lin X c th vt M. Ti cng c th ni, 15 nm
sau chng ti c th ui kp hoc vt Anh Quc. Khng l}u sau khi t Lin X tr v,
Mao Trch ng bn triu tp nhng ngi ph tr|ch c|c ng phi Dn ch v{ ngi
khng ng phi lm cuc ta {m, thng b|o h bit tng chin lc vt Anh ui M.
Bi x lun nhn dp Tt Nguyn |n nm 1958 ca Nh}n d}n nht b|o vit: Chun b
dng thm thi gian t 20 n 30 nm vt M v kinh t.
Nhm thc thi chin lc vt Anh ui M, Mao Trch ng ph|t ng phong tro
i Nhy Vt. Trong hi ngh Nam Ninh hi u nm 1958, ng ni: Ti khng tin l{ x}y
dng li kh hn |nh trn?.
V sau, hm 30 th|ng 1 nm 1962, trong Hi ngh cng t|c Trung ng m rng, Mao
Trch ng ph|t biu tng kt bi hc ca i Nhy Vt nh sau: Ni v vic xy dng
nn kinh t x hi ch ngha ln mnh ti Trung Quc, 50 nm cha c, c th cn 100
nm hoc thi gian nhiu hn. S pht trin ch ngha t bn k t th k XVII ti nay ~
hn 360 nm. Mun xy dng nn kinh t x hi ch ngha ln mnh Trung Quc, ti c
tnh cn b ra hn 100 nm. Trung Quc ngi ng, nn tng mng, kinh t lc hu, mun
pht trin mnh sc sn xut, mun ui kp v{ vt c|c nc t bn tin tin nht trn
th gii, ti thy khng c thi gian hn 100 nm l{ khng c. C th ch cn vi chc
nm, th d c ngi ngh l{ 50 nm l{ c th l{m c iu . Nu qu nhin nh th th
n tri n t, khng th c g tt hn. Nhng ti khuyn c|c ng ch chu kh ngh nhiu
hn v c|c kh khn, v vy hy thit tng thi gian l}u d{i hn mt cht. Ba trm my
chc nm x}y dng nn nn kinh t t bn ln mnh; nc ta, trong ngo{i 50 nm ti,
trong ngo{i 100 nm l{ thi i v i ch x hi trn th gii trit bin i, l mt
thi i long tri l t, bt c thi i lch s no trong qu kh u khng th s|nh c.
Cn chun b rt kinh nghim t cc tht bi v trc trc gy ra bi tnh m qu|ng, qua
ginh ly thng li cui cng. Xut pht t im , gi nh thi gian l}u d{i hn mt cht
l c nhiu ci li, ngc li gi nh thi gian ngn hn l{ c hi.
Tiu Bnh, i ch: Bn thit k tng th Trung Quc tin ln nht th gii
Tuy rng trong cc bi ni v bi vit cng khai ca mnh, ng Tiu Bnh cha nhc ti
nhng t ng nh Trung Quc nht th gii, ui v{ vt M, song nguyn vng ca
ng dn dt nhn dn Trung Quc xng ti nht th gii li v cng mnh m. Sc mnh
xng ti nht th gii ca ng trong ci cch m ca c cng ln nht, tc nhanh
nht, khin cho Trung Quc ngy cng tin gn ti nht th gii.
L tng kin trc s ca cng cuc ci cch m ca Trung Quc, bn thit k tng th
Trung Quc do ng Tiu Bnh xut c tin hnh thit k xoanh quanh mc tiu xy
dng mt cng quc hin i ha x hi ch ngha l{m cho Trung Quc tr thnh nht th
gii. Bn thit k tng th ca ng l c mt h thng c ni dung phong ph, bao gm: mt
mc tiu phn u - xy dng mt cng quc hin i ha x hi ch ngha, khin Trung
Quc tr thnh nht th gii; mt l trnh c bn - coi xy dng kinh t l trung tm, kin
tr bn nguyn tc c bn, kin tr ci cch m ca; ba giai on phn u - ba bc i, t
no m, kh gi n 50 nm u th k XXI thc hin gic m nc giu mnh; mt i chin
lc pht trin ha bnh - giu mnh ch thi, c s th{nh t.
Ng{y 7 th|ng 4 nm 1990, trong b{i ph|t biu quan trng Chn hng d}n tc Trung
Hoa, ng Tiu Bnh ni: Sau Hi ngh ton th Trung ng ln III kha XI, chng ta tp
trung lc lng lm bn hin i ha, hng ti vic chn hng d}n tc Trung Hoa. Trong
mt thi gian khng l}u, nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa s tr thnh mt nc ln v
kinh t, hin nay ~ l{ mt nc ln v chnh tr ri. Chic gh ti Lin Hp Quc l ca
nc Cng ha Nh}n d}n Trung Hoa. Ngi Trung Quc cn phn chn ln. i lc Trung
Quc ~ c c s kh tt. Chng ta cn c my chc triu ng b{o yu nc hi ngoi, h
mong mi Trung Quc hng thnh pht trin, iu ny trn th gii khng }u c. Chng ta
cn li dng c hi pht trin Trung Quc. Trong th k sau, Trung Quc s rt c trin
vng.
Nm n{o Tn Trung Sn th{nh lp Hng Trung Hi, xut Chn hng Trung Hoa
tc l mun vt trn u M, ly li ngi v nht th gii. ng Tiu Bnh nhn mnh chn
hng d}n tc Trung Hoa cng l{ mun ginh c a v nht th gii cho Trung Quc. Hm
ngha ca chn hng Trung Hoa l{ nht th gii; thc hin cng cuc phc hng v i tc
l Trung Quc phi mt ln na tr thnh nht th gii.
Chung sng nh th no vi Trung Quc, ngi lng ging khng l khng b quyn? -
}y l{ vn cc gii dn chng Nht Bn bn lun rng ri my nm nay. Nht Bn nn
to dng mt quan im v Trung Quc nh th no? Hc gi Ohmae Kenichi(4), ngi
c gi l{ Cha chin lc ca Nht Bn c nhng quan im i din cho ngi Nht.
Nm 2009, trong c|c ln din thuyt v trong cc bi vit ca mnh, Ohmae Kenichi
nhiu ln ch ra: Trc nm 2055, nn kinh t Trung Quc s c quy m gp 10 ln Nht
Bn, nc Nht cn mt ln na thch nghi vi Tnh trng quc lc Nht ch bng 10%
quc lc Trung Quc, Nht cn c cm gi|c quy m |nh gi| ng nc lng ging Trung
Quc. Nhn li lch s hai nghn nm trc }y, quy m quc lc Nht lun lun bng 10%
Trung Quc, t sau Duy tn Minh Tr, tnh trng ny mi c thay i, hin nay chng qua l
tr li quan h t l ng{y xa m{ thi. Nht Bn tt phi tip nhn thc t Nht nh hn
Trung Quc, cn lm mt quc gia nh m mnh. Th trng Trung Quc khng l l{ c
hi thng mi ln ca Nht. Mu cht ca vic cc doanh nghip Nht l{m n th{nh cng
l ch h c th m ly Trung Quc hay khng. Th d vic xy dng ng cao tc, chiu
di tng cng ca li ng cao tc ca Nht vo khong 9.000 km, m Trung Quc mi
nm cn xy dng 8.000 km ng cao tc.
Mi my nm nay Ohmae Kenichi nhiu ln i li gia Nht v Trung Quc, hin nay
mi nm ng nh k n Trung Quc tm ln. ng ni: Ng{y nay nghin cu th gii
khng th khng nghin cu Trung Quc. ng cho rng sau cuc khng hong ti chnh ln
n{y nc M ~ rt xung thnh mt quc gia ho{n to{n khng cn phong v{ t c|ch
lnh t th gii na. Trong cun Tm bit nc M? ng k ra ba n thuc cho nc M:
th nht l xin li ton th gii, tha nhn my sai lm ln phm phi trong t|m nm qua
nh tn cng Afghanistan, chim Iraq, gy ra cuc khng hong ti chnh ton cu; th hai
l tr thnh mt phn ca th gii, bn bc lm mi vic, khng c lm b quyn; th ba
l t b chin tranh.
Ci sng sut bit mnh ca Nht Bn, kh nng thch ng ca Nht Bn i vi s thay
i tnh hnh th gii th hin ch nc Nht sau hn 100 nm Tho|t \ nhp ]u nay li
cao ging mun Thn M nhp \, Tho|t ]u nhp \. Th h mi cc nh chnh tr Nht
cho rng th gii ang ph|t trin theo hng lng cc ha l M v Trung Quc, Nht phi
tr thnh mt cy cu trn Th|i Bnh Dng, ph|t huy t|c dng cu ni gia M vi Trung
Quc. Nht cn thay i chnh sch ngoi giao Theo ui M. Trong na u nm 2009, t
trng bun bn ca Nht vi Trung Quc l 20,4%, vi M l{ 13,7%, nhng nm 1990 t
trng bun bn ca Nht vi M l 27,4%, vi Trung Quc ch c 3,5%. }y cng l{ ln u
tin sau chin tranh t trng bun bn ca Nht vi Trung Quc vt qu mc 20% v vi
ch}u \ ~ vt qu 50%; Nht ~ hnh th{nh s li vo bun bn vi ch}u \, trong
Trung Quc l trung tm.
Cun s|ch Khi Trung Quc thng tr thin h: S tri dy ca Vng quc trung ng
v hi kt ca th gii phng T}y5 ang l{m chn ng phng T}y. T|c gi sch ny l
Martin Jacques vit: Vic nc M dn dn tr thnh mt nc ln khng phi c nht v
nh s l mt qu| trnh au kh i vi h. M cn hc cch nhn thng, thch nghi vi s sa
st tng i ca mnh... La chn xu nht ca nc M l{ ngn chn, c ch Trung Quc,
iu s a th gii tr li ri v{o vng ly chin tranh lnh. Cuc chin tranh lnh mi
s ch tng tc qu trnh tt dc a v ca nc M. i vi ton b th gii phng T}y, s
tri dy ca Trung Quc s lm su sc thm cm gic hng ht ph bin ca th gii
phng T}y. Phng T}y ang i v{o giai on t iu chnh thch nghi l}u d{i v{ au
kh... Ti sn lng v tay trc vic Trung Quc tri dy tr thnh lc lng l~nh o th
gii. Vic Trung Quc tri dy chng nhng ch l{m thay i tnh hnh kinh t th gii m
cn thay i phng thc sng v{ t duy ca chng ta. S tri dy ca Trung Quc d bo
mt thi i mi sp n... Ti na sau th k XXI rt c th Trung Quc s tr thnh quc
gia mnh nht th gii; h thng quc t s xy ra bin i ln. Bc Kinh s tr thnh th
ca th gii. Thng Hi cng s thay th New York tr thnh trung tm kinh t ti chnh
quc t.
Mt bnh lun vin ca b|o Anh Ngi bo v d o|n: S chuyn bin ca Trung
Quc s lm cho trng tm ca th gii chuyn dch v pha ng; th k XXI s hon ton
khng nh hai th k trc , quyn lc s khng cn nm trong tay u M na.
Trong cun Biu hin lu di ca kinh t Trung Quc, nh{ kinh t ni ting ngi Anh,
gi|o s Madison c ph}n tch v{ cho rng Trung Quc c th tr thnh nn kinh t ln nht
th gii v{o nm 2015.
Th|ng 5 nm 2008, think tank Anh Quc Trung t}m ci c|ch ch}u ]u a ra b|o c|o
nhn nh trung tm quyn lc th gii ang chuyn v pha ng. n nm 2020 quy m
kinh t ca M, chu u, Trung Quc s tng ng nhau, GDP mi nn kinh t ny s
chim 20% tng lng kinh t ton cu.
Tp ch Anh Nh{ kinh t trong mt b|o c|o c tn Trin vng th gii nm 2008 c
vit: Nm 2008 l{ nm u tin m nn chnh tr v kinh t th gii s Tho|t M nhp
Trung Quc, ngha l{ nm u tin t Trt t th gii do M ch o chuyn th{nh Trt
t th gii do Trung Quc ch o.
L kt cc ca cuc cnh tranh chin lc gia Trung Quc vi M, vic Trung Quc
nht th gii s c nm ngha c tnh tiu ch nh sau:
1. Trung Quc tr thnh nht th gii l kt qu cnh tranh lu di gia quc gia
ang ph|t trin ln nht th gii vi quc gia pht trin ln nht th gii, n ni
ln quc gia ang ph|t trin c th tr thnh quc gia pht trin, thm ch vt
quc gia pht trin.
2. Trung Quc tr thnh nht th gii l kt qu cnh tranh lu di gia qucgia x
hi ch ngha ln nht th gii vi quc gia t bn ch ngha ln nht th gii,
n ni ln tnh u vit ca ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc. }y l{ ln
u tin mt nc x hi ch ngha vt mt nc t bn ch ngha v tng
lng sc sn xut, ln u tin u th chnh tr ca ch ngha x~ hi xy dng
trn c s u th kinh t x hi ch ngha. M hnh x~ hi ch ngha c sc
Trung Quc do sng to nn k tch Nht th gii cng s tr thnh m hnh
nht th gii, qua ta sng rc r. Trong th gii cn i, nhng nc to ra
v chim hu ca ci nhiu nht u l{ c|c nc phng T}y. S tri dy ca
Lin X sau Th chin II th hin xu th mnh m ui vt M. Nhng Lin X
d l thi k nh cao cng ch c sc mnh kinh t bng 60% tng gi tr sn
xut ca M. Trong 100 nm trc khi nc M xng b| ch, c|c cng quc
chu u tng thay nhau chim ngi nht th gii. Hai th k sau khi c|c nc
phng T}y dn u th gii v tng lng ca ci, ~ xut hin bc ngot c
tnh lch s l xt v quy m kinh t, phng T}y ang dn dn b c|c nc ang
pht trin ui v{ vt. n khong nm 2030, tng lng kinh t ca Trung
Quc s vt M. Nm 2050, ba nn kinh t ln xp hng u trn th gii s l
Trung Quc, M, n . C|c nc phng T}y gi{ l~o s bi phc chu thua.
3. Trung Quc tr thnh nht th gii mang li ngha mi cho s so s|nh vn
minh gia vn minh phng ng vi vn minh phng T}y, cho thy khng
nhng vn minh phng T}y c th mang li s tt lnh cho th gii m{ vn
minh phng ng cng c th dn dt th gii, hn na vn minh phng
ng c{ng c sc ht ln hn, sc sng v sc sng to mnh hn. Trong lch s
th gii cn i, ch yu l cc dn tc ni ting Anh dn u th gii, nhng khi
Trung Quc tr thnh nht th gii s m ra giai on dn tc dng Hn ng
dn u th gii.
4. Trung Quc tr th{nh Nht th gii s ph tan s k th nhn chng. Nm
1924, trong b{i Ch ngha Tam D}n, Tn Trung Sn tng ni: Trong vic so
s|nh ngi chu vi ngi ch}u ]u, trc }y ngi ta cho rng trn th gii
ch c ngi da trng l thng minh ti tr, bt c vic g u b ngi da trng
lng on. Gn }y bng nhin Nht Bn ni ln, qua c th thy vic ngi
da trng l{m c th ngi Nht Bn cng c th l{m c. Cc chng tc trn
th gii tuy khc nhau v m{u da nhng khi ni v s thng minh ti tr th
khng th ni c g kh|c nhau. Nht Bn tuy l{ nc pht trin song xa nay
cha tng tr thnh quc gia nht th gii. Cho ti nay nhng nc nht th
gii u l{ do ngi da trng xy dng nn. Trung Quc tr th{nh nht th
gii ni ln ngi da v{ng cng l{ chng tc u t trn th gii, khng phi ch
ngi da trng mi l{ u t. Nhng vic ngi da trng lm c th ngi da
v{ng cng c th l{m c, hn th cn lm tt hn.
5. Trung Quc tr thnh nht th gii s thay i cm gi|c u vit v a l hnh
thnh t lu phng T}y. Trong lch s th gii cn i, cc quc gia nht th
gii u ny sinh vng u - M. Chu l chu lc ln nht th gii; ni v l,
chu nn xut hin mt quc gia nht th gii. Trung Quc tr thnh nht
th gii l nim vinh quang ca chu .
C th thy Trung Quc tr thnh nht th gii l s tin hnh mt s nghip v i. S
nghip chng nhng c ngha kinh t m{ c ngha chnh tr, vn ha, s em li cho
Trung Quc nhng ti nguyn to ln v chnh tr, v o ngha. ngha chnh tr ca n tt
s chuyn ha thnh li ch thit thn ca mi ngi Trung Quc. C th ni Thin h
hng vong, mi ngi c trch nhim; Trung Quc nht th gii, mi ngi c li.
Cnh tranh l thin tnh ca loi ngi, s cnh tranh gia cc quc gia l thin tnh ca
cc quc gia. Yu t cn nht cho cnh tranh l t tin, c t tin mi c th t cng. Quc
gia mnh nht phi c lng t tin, m quc gia thiu sc mnh li cng cn c lng t tin.
Trn thc t nhng nc ln tri dy trong lch s cha c nc no ln hn Trung Quc;
v din tch lnh th, s dn, ca ci, h u khng th n{o s|nh c vi Trung Quc.
Trong lch s th gii cn i tuyt i a s c|c nc tri dy u l{ nc nh. C nc
nh t, lnh th rng cha y 100 nghn kilmet vung, s dn ch vo c mt triu, th m
tri dy tr th{nh nc ln nht th gii. Lch s tri dy ca mt s nc ln cho thy: ci
ln ca nc ln khng phi lnh th rng, khng phi l ch d}n ng, m{ l ch c
ch hng ln, mc tiu xa rng. Nc ln khng c ch ln th tt s suy tho|i; nc nh c
ch ln cng c th tri dy.
Sau ngy thnh lp, nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa tng hai ln |ng tic b qua
c hi pht trin quc gia. Ln |ng tic u tin l{ u thp nin 50 th k XX. Hi y
Trung Quc tin hnh thng li cuc chin tranh chng M gip Triu, Trung Quc c
th gii cng nhn l{ nc ln v qun s, mi trng an ninh quc gia c ci thin ln,
cng cuc xy dng kinh t c c hi pht trin tt. Th nhng thi k c may chin lc
qu bu y ch tn dng c bn nm th b cc phong tro chnh phong chng phi hu,
v tip sau l{ i Nhy Vt, Cng x Nhn dn, Gi Cng sn t du chm ht v b ct t.
Trong lc y Nht Bn ~ li dng c mi trng quc t thun li, tn dng c hiu qu
thi k c may chin lc, tin hnh pht trin bn vng, nhanh chng thc hin s tri
dy v kinh t.
Mt khi dn tc Trung Quc v i c |nh thc dy, ng thi vi nhit tnh trn
tr, chng ta cn phi gi c th|i bnh tnh v{ tnh to. D trong cch mng hoc trong
xy dng, Trung Quc chng ta u tng mc bnh nhit tnh cp tnh, tng gp trc trc,
tng b tht bi ln. Ngy nay, trong tnh hnh c nc sc si, ton dn nng ni, th vic
gi th|i bnh tnh, d tr mt t tnh t|o l{ iu c bit bc thit v quan trng. Nm
2007 GDP Trung Quc ~ vt nc c, chim v tr th ba th gii. Nhng Trung Quc c
1,3 t d}n, nc c c 80 triu, GDP bnh qu}n u ngi ca Trung Quc bng 2.604 -
la M, ca c l 40.162, bng 15,4 ln Trung Quc. Cch bit cn ln lm. Trung Quc cn
c tinh thn hng phn ui v{ vt, cng vy, cn c l tr v tnh t|o cao .
Chng II - SC TH K: CUC CHIN
GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M
Quc gia qun qun l quc gia giu mnh nht xut hin trong qu trnh cnh tranh
gia cc quc gia trn phm vi ton cu k t sau khi hnh thnh h thng th gii cn i,
l quc gia dn u th gii trong mt thi gian, l quc gia in du n s}u m trn ton th
gii, l quc gia c sc nh hng ln nht trn th gii.
ng lc ca nc ln tri dy
ng lc ch yu lm cho th gii pht trin tin ln l s cnh tranh gia cc quc gia.
Nu ni rng ng lc pht trin trong ni b mt nc l s cnh tranh gia cc giai cp,
tp o{n, tng lp, th sau khi hnh thnh h thng quc t, s cnh tranh gia cc quc gia
chnh l{ ng lc pht trin th gii, l{ ng lc nc ln tri dy. Gi|o s Joseph Nye
Hc vin chnh tr Kennedy thuc i hc Harvard tng ni: Mt s s gia cho rng gia
cc quc gia chu u c s cnh tranh, ng l{ iu n{y ~ l{m cho c|c quc gia lun
lun t pht trin. Ti chu , Trung Quc c a v ch o, khng nc no c th cnh
tranh vi Trung Quc, v li trn vn i ph vi s x}m lc ca cc quc gia phng
Bc, Trung Quc ch gii quyt ni b, v th h khng c ng lc b{nh trng lnh th.
Khng nghi ng g na, c|ch }y 1.500 nm Trung Quc l{ nc siu ln ng \. Hi
ngi chu u bt u thm him hng hi, cn ngi Trung Quc th gim hot ng ny.
Bi vy bn s thy a s c|c nc ln b{nh trng sc mnh ti my chu lc u bt
ngun t ch}u ]u.
Theo quan im ca Nye, s d th gii phng T}y ph|t trin nhanh l{ do gia cc
quc gia phng T}y c s cnh tranh kch lit. S cnh tranh gay gt y gia cc quc gia
em li ng lc v sc sng cho th gii phng T}y. Nhng trong thi k cn i s d
phng ng ph|t trin chm, thm ch tr tr khng tin ln, l{ do cha hnh th{nh s
cnh tranh gia cc quc gia.
Trn th gii ngy nay, s lng quc gia tham gia cnh tranh tng ln rt nhiu so vi
ng{y trc. Trong th k XX, s lng quc gia c ch quyn hp ph|p v{ gi{nh c s
c lp chnh tr tng ln mt cch n nh: thp nin 30 th k XX ch c khong 60 nc,
n cui th k XX c chng 190 nc. n th|ng 9 nm 2002 s nc thnh vin Lin Hp
Quc ln ti 191 nc. Theo cc ti liu lin quan, tnh n nm 2008 trn th gii tng
cng c 225 quc gia v lnh th, gm 194 quc gia v 31 lnh th. Th gii ang ph|t trin
v tin b trong s cnh tranh v{ ganh ua gia cc quc gia. Sc sng, ng lc, sc sng
to ca cng ng quc t bt ngun t ng lc thc y ca s cnh tranh gia cc quc
gia. Cnh tranh gia cc quc gia, nht l cnh tranh chin lc gia c|c nc ln, l{ ng
lc ln nht lm cho th gii tin ln.
C th chia mc tiu s cnh tranh gia cc quc gia lm mc tiu thp nht v mc
tiu cao nht. Nh l lun quan h quc t ni ting ngi M Kenneth Neal Waltz cho rng
quc gia l{ th h{nh vi tng ng coi s t bo tn mnh l mc tiu thp nht, coi tranh
ginh quyn dn dt th gii l mc tiu cao nht. Mc tiu thp nht ca cuc cnh tranh
gia cc quc gia l s sinh tn t thn ca quc gia.Mc tiu cao nht ca cuc cnh tranh
ny l tr thnh quc gia qun qun ca th gii, l ginh ly quyn dn dt th gii. Tr
thnh nht th gii, thnh quc gia qun qun l mc tiu cao nht v mc phn u cao
nht ca cuc cnh tranh gia cc quc gia.
Cuc vt ln, phn u, cnh tranh ca quc gia trn v {i th gii gm bn tng nc:
Khi cc quc gia cnh tranh vi nhau th s c quc gia {o thi hoc chin thng. S sa
st ca quc gia qu|n qu}n c, s tri dy ca quc gia qun qun mi v s i v tr gia
c|c nc th hin sc sng tin b v pht trin ca th gii ny. S ra i ca mi quc
gia qun qun mi cng |nh du mt ln nhy vt v tin b c tnh lch s ca th gii.
Trong phn m u s|ch Ngoi giao ln, Kissinger vit: Ta nh tn ti mt quy lut
t nhin n{o , mi th k u c mt nc ln tri dy, h c sc mnh, c ch, c s
khch l v tr thc v{ o c, da vo gi tr ca mnh xy dng li ton b h thng quc
t.
D l chu k trm nm quc gia b quyn hay l{ chu k trm nm quyn l~nh o th
gii, iu ni ln trong qu| trnh rt ui nhau cnh tranh gia cc quc gia, cha c
quc gia qu|n qu}n vnh vin. Nhim k ca quc gia qun qun, tc l{ nhim k th k,
nhim k trm nm. Ngi ta thng ni th k H{ Lan, th k Anh Quc, th k M,
nhim k qun qun ca cc quc gia qun qun ny l mt th k. Ch nhim k hnh
thnh t nhin ca quc gia qu|n qu}n l{ iu tt i vi th gii. D l mun gi v tr
qun qun hay l mun tin ln qun qun, h u mang li cho th gii sc sng v{ ng
lc pht trin. S thay th quc gia qun qun th hin trnh vn ng tng th ca th
gii c nng cao. Th d s xut hin nc Anh em li cho th gii tin mng cng
nghip ha; nc M tin ln v tr quc gia qun qun mang li s thay i mi cho th
gii; quc gia qun qun mi xut hin sau M nht nh s em li cho th gii mt cc
din mi.
Kiu thc dn
Quc gia qu|n qu}n kiu thc dn l{ quc gia thc h{nh ch ngha quc thc
d}n; c|c nc ny thng qua s chim ng qu}n s m tin hnh trc tip thng tr, bin
c|c nc yu thnh thuc a ca mnh, xy dng i quc thc dn. My nc ln tri
dy thi k u u thuc loi quc gia qu|n qu}n kiu thc d}n, gm c B {o Nha, H{
Lan, Anh. Da vo logic k cp ph|t hin th chim lnh, h thc hnh s xm chim
bng v lc, xy dng nn nhng quc thc dn khng l.
Nm 1549, c|c thuc a chu M ca Ty Ban Nha chiu Bc Nam di tng cng ti
hn 10 nghn kilmet, tri rng trn 67 kinh, tng din tch ln ti 25 triu kilmet
vung.
Anh Quc l{ quc thc d}n vi mc tiu l chim lnh th gii trong thi k bnh
trng t bn. Cc thuc a b i Anh quc xm chim rng ti hn 30 triu kilmet
vung, ln gp hn 100 ln din tch chnh quc, chim chng 1/4 din tch ton b lc a
trn tr|i t, s dn gn 400 triu, gp 9 ln s dn chnh quc. Trong 50 nm t 1815 -
1865, nc Anh ~ tin hnh m rng v khai trin cc thuc a ca h trn phm vi th
gii vi tc bnh qun mi nm 100 nghn kilmet vung, x}y dng nn mt quc
Mt Tri khng ln, cng x}y dng mt h thng thng mi quc t phc v li ch ca
quc Mt Tri khng ln n{y. C|c thuc a mt mt cung cp nhiu nguyn liu
qu cho nc Anh, mt kh|c cng cung cp knh tiu th nc ngoi cho cc sn phm do
nc Anh ch to. Ti nc Anh dn dn hnh thnh mt tam gi|c l{nh tnh gm thuc a
hi ngoi, thng mi quc t, v lc lng hi qun hng mnh. Nc Anh tr thnh mt
th gii thuc a, th gii bun bn. Anh Quc dng hm i h tng tu bun v kim
sot th gii. Nm 1865 nh{ kinh t Anh W. Stanley Jevons m t: Nhng ng bng Bc
M v{ nc Nga l{ ni trng ng ca chng ta, Canada v bin Baltic l khu rng ca chng
ta, chu c c nhng b~i chn gia sc ca chng ta; Peru cho chng ta bc trng, vng ca
Nam Phi v Australia chy v London; ngi n v{ ngi Trung Quc trng tr cho
chng ta; c{ ph, ma v{ hng liu ca chng ta trng khp qun o ng n . Bng
ca chng ta lu nay trng ti min Nam nc M, hin nay ang m rng n tt c mi
vng m |p trn tr|i t.
Kiu b quyn
Quc gia qu|n qu}n kiu b quyn l{ quc gia khng coi chim t v thn tnh t
ai nc khc l mc tiu, m thng qua s dn dt v kim sot th gii thc hin li
ch b quyn ca mnh. Nu ni quc gia qu|n qu}n kiu thc d}n thuc loi k cp d
man th th quc gia qu|n qu}n kiu b quyn thuc loi k cp vn minh. Hai k
cp y tuy c kh|c nhau nhng u thuc hng k cp. Nc M l mt tiu bn ca
quc gia qu|n qu}n kiu b quyn. Chuyn gia lch s ngoi giao M Khng Hoa Nhun2
vit trong Lch s mi quan h i ngoi M Cambridge nh sau: T nm 1776 tr i
ngi M lun lun xy dng mt b ch ca mnh nhm thch ng vi nhu cu t thn
khng ngng bin i ca h. ng th, h tranh ginh quyn lc th gii vi ngi chu
u. Chng kh|c g ngi chu u, h khng thng ni tham vng ginh quyn lc th gii,
thm ch c s thi nt ca quyn lc . cng l{ s thc. Ngi Philippines, ngi
Cuba, ngi Trung Quc v{ ngi Trung M c y l do cho rng M chng khc g
c|c nc quc kh|c, }y cng l{ s thc.
Cho d trong thi i chin tranh v cch mng hay l trong thi i ha bnh v pht
trin, nc M bao gi cng l{ mt quc b quyn ly vic kim sot th gii lm mc
tiu. B quyn M th hin trn cc mt chnh tr, kinh t, qun s, vn ha. Sau i chin
th gii ln II, nc M xut hin vi t c|ch l~nh t chng chin tranh pht xt ca th gii,
c ci vn chnh tr to ln, ch o vic cu trc v xy dng c ch quc t: xy dng c
ch an ninh tp th ca Lin Hp Quc, xc lp a v ch o trong nn chnh tr quc t,
xy dng Ngn hng Th gii, Qu Tin t Quc t, xc lp h thng ti chnh th gii ly
ng USD lm ht nhn; xy dng h thng thng mi t do quc t ly c s l hip nh
thu quan thng mi; thc hnh chin lc ngn chn, xut ch ngha Truman, k
hoch Marshall, xy dng T chc Cng c i T}y Dng NATO.
Tng gi tr sn lng cng nghip ca M sau chin tranh th gii ln th hai chim
hn mt na tng sn lng ca ton th gii; M cho qu}n i n ng ti 50 quc gia v
lnh th trn th gii. Nc M dng phng thc ca h ch o trt t quc t. M v
Lin X tin hnh cuc chin tranh lnh ko di gn na th k vi ni dung l tranh ginh
b quyn th gii.
Sau khi chin tranh lnh chm dt, cui cng M xc lp c a v b quyn ca mnh,
hn na cn thc hnh ch ngha n phng, lin tc nhiu ln ph|t ng chin tranh,
khoe khoang v lc trc ton th gii. Mt biu hin quan trng ca b quyn M l mun
dng m hnh M ci to th gii, mun m rng dn ch kiu M trn ton th gii,
mun tin hnh M ha ton th gii. }y l{ s mt dn ch ln nht ca b quyn M
trong mi quan h quc t, l s chuyn ch v{ c ti ca b quyn M.
Kiu dn dt
Quc gia qu|n qu}n kiu dn dt l{ loi quc gia qun qun khng dng th on
chinh phc xy dng nn vn minh, khng thng qua b| quyn th gii v{ phng ph|p
chinh phc thc hin li ch quc gia ca mnh. Hin nay Trung Quc cn cha phi l
quc gia qun qun, song Trung Quc - quc gia qu|n qu}n tng lai n{y khng nh s l
mt quc gia qu|n qu}n kiu dn dt.
Nn vn minh trong tng lai s l nn vn minh khng cn dng phng ph|p chinh
phc to dng. Trung Quc s sng to mt kiu nn vn minh c tnh phi chinh phc.
Chng no nn vn minh ca nhn loi cn cn thng qua chinh phc to dng nn th
loi vn minh y l nn vn minh l{m bn vi d man, khng phi l nn vn minh thc s
cao cp. Dng phng ph|p phi chinh phc sng to mt loi vn minh phi chinh phc -
l{ tr|ch nhim ca Trung Quc, l yu cu m tin trnh pht trin vn minh th gii v
nhng ngi yu chung ha bnh, pht trin v{ vn minh trn th gii t ra vi Trung
Quc, l cng hin m{ ngi Trung Quc cn ng gp cho vn minh th gii. Cng ch c
truyn thng vn minh Trung Quc v nn tng vn minh Trung Quc mi c th gnh vc
ni nhim v nng n nng cp i i vn minh th gii nh vy.
Nhng quc gia qu|n qu}n trc nc M (k c M), khng nc no khng c tnh
hai mang: mt mt thuc vo quc gia qun qun dn u ngn tro pht trin th gii v
c quc lc tng hp th nht, mt khc li l quc gia b quyn s dng th on chim
lnh v{ chinh phc thng tr hoc kim so|t ngi kh|c, xng b| th gii, p ch nhng
ngi bt ng chnh kin. Nhng quc gia nht th gii m Trung Quc cn theo ui,
quc gia qun qun m Trung Quc cn tranh th tr thnh li l mt loi quc gia qun
qun kiu hon ton mi, cha tng c trong lch s th gii.
D thi i no, d l quc gia qun qun kiu loi no, cc quc gia qu|n qu}n u
c nhng ng gp trn nhiu mt cho lch s. Quc gia qun qun c by gi tr nh sau:
Thc y nn vn minh c bc tin mi
Trong lch s th gii cn i, mi ln xut hin mt tn quc gia qun qun bao gi
cng em li cho th gii mt ln gi mi, thc y x hi lo{i ngi tin sang mt giai
on lch s mi, mang li cho nn vn minh tr|i t mt t khai ha v tin ha, em li
tin tt l{nh cho lo{i ngi. Tuy rng quc gia qun qun kiu thc dn v quc gia qun
qun kiu b quyn cng em li tai nn v bt hnh cho cng ng quc t, nhng khng
th v th m ph nh cng trng m cc quc gia ng gp cho vic xy dng cng
ng quc t.
M ra mt thi i lch s mi
Th gii cn i tng tri qua my thi i kch ng lng ngi, nh thi i hng hi
ln, thi i cng nghip ha, thi i tin hc ha. S khai m cc thi i y u gn
cht vi tn cc quc gia qu|n qu}n . Mi mt quc gia qun qu}n u ~ khai m v
cng hin cho th gii mt thi i.
B {o Nha v{ H{ Lan u sng to v cng hin cho nhn loi mt thi i h{ng hi
ln, mt thi i ph|t hin ln v a l. N l{m cho lch s lo{i ngi thc s tr thnh
lch s th gii, m rng v {i hot ng ca nhn loi ti ton b th gii, cuc cnh
tranh tin hnh gia cc quc gia trn phm vi th gii ~ mnh m thc y tin trnh lch
s nhn loi.
Quc gia qun qun l nh thit k th gii. Cng vic thit k y gm c: hnh thnh
mt cc din quc t mi, xc lp mt b chun tc quc t mi, sng lp mt b quy ch
quc t mi, xy dng mt trt t quc t mi, cu trc mt h thng quc t mi, v.v.
Chuyn gia lch s ngoi giao M Warren Cohen tng ni: Khi tham gia cuc i chin
th gii ln th II, ngi M ~ bt u tin hnh thit k tng th th gii sau chin tranh.
Nu ni bn thn Tng thng qu quan tm ti cc vn qun s v chin lc m khng
c thi gian suy ngh nhiu v hnh th th gii sau chin thng, th th nhng ngi khc
li cng c nhiu thi gian lao vo cng vic thit k th gii sau chin tranh. Trong ,
|ng ch nht l cc c gng ca chnh ph M. Hu nh l{ cng vi vi vic chin tranh
sp n ra, ngi ta ~ bt u t chc cc nhm nghin cu v tiu ban t vn nhm vo
cc cng vic ca th gii trong tng lai, ngi ta triu tp cc quan chc v ngh s, nh{
bo, hc gi, s quan, tc mi nh}n vin lin quan trong ng{nh tin hnh nghin cu v
bn tho rng ri v mi cng vic sau chin tranh, trong c vic chim ng c|c nc
th ch, iu chnh lnh th, an ninh quc t v ti xy dng mi quan h thng mi, v.v.
Cho d hi y s tho lun ca cc tiu ban ni trn cn cha vt qu s trao i tin tc
v{ quan im, nhng ~ xut hin mt s quan nim c bit x|c nh. Mt khi Washington
bt u tm kim s ch o c th sau chin tranh, cc quan nim s lp tc tr thnh
mt phn trong chnh sch chnh thc ca nc M. Rt r rng, cc quan nim y thuc
kiu Wilson4, hu ht thnh vin tham gia cc nhm nghin cu u ng rng sau khi
|nh bi c|c nc khi Trc th b khung ch yu v gi gn trt t v an ninh th gii s l
phi khi phc nguyn tc hp tc quc t ch khng phi l th qun bnh li thi. Sau
i chin th gii ln th II, nc M bt u thi cng theo bn thit k ca mnh, cc lc
to dng mt th gii ph hp yu cu li ch ca nc M.
Bn thit k tng th th gii ca quc gia qu|n qu}n c thc hin qua vic thi cng
cu trc h thng th gii. H thng th gii ny ch yu gm bn ci c tnh tr ct: mt
l h thng kinh t c tnh th gii; hai l h thng t tng c tnh th gii; ba l h thng
qun s c tnh th gii; bn l h thng quy tc ch c tnh th gii.
Dn dt tr{o lu mi ton cu
Quc gia qun qun l quc gia hnh mu ca th gii, quc gia gng mu, l quc gia
ng u th gii. Quc gia qun qun c kh nng nu gng mnh m, c sc nh hng,
sc ly nhim mnh m. Quc gia qun qun va l{ quc gia c sc c |o, li va l
quc gia c gi tr bt chc quc t, bao gi cng c mt nhm ng o quc gia khc
hc tp v bt chc. Bi vy, quc gia qu|n qu}n ha th gii l hin tng tt nhin.
Khi nc Anh ht vang bi ca khi hon trong cao tro cng nghip ha, nh mt ca
ton th gii u tp trung nhn vo h. C|c nc trn th gii u theo ui ngi sao Anh
Quc. S xut hin quc gia qu|n qu}n Anh ~ l{m cho khp nm ch}u xut hin ln sng
Anh Quc ha th gii. Cng cuc cng nghip ha ca nc Anh ~ to nn mt t Anh
Quc ha th gii. Nc Anh dng vn ha vt cht v{ vn ha tinh thn lm l ra ti
cho th gii, m th gii cng bng lng tip nhn tm mnh trong vn minh Anh Quc.
Khi xut hin tn quc gia qu|n qu}n l{ nc M, trn th gii bn xut hin ln sng
M Quc ha th gii, th hin trn cc mt chnh tr, kinh t, vn ha. Cng vi s tri
dy ca nc M, th gii u nhanh chng M ha trn c|c mt vn ha vt cht v{ vn
ha i chng. Gic m M tr thnh th ngi ta hng ti, li sng M tr thnh th
ngi ta theo ui mt cch ph bin. Ngay t bui giao thi gia th k XIX vi th k XX,
c|c nh{ quan s|t nc ngo{i ~ b{n v nh hng ph bin ca hng ha M v li sng M
i vi ton th gii. Ngi M hng th tiu chun sng cao nht th gii l{ i tng
hm m ca khp ni trn th gii, dng nh ngi M i din cho s phn vinh vt
cht, s thoi mi d chu v mt li sng thot khi s ri lon ca th gii c. Trc i
chin II, hu ht cc nc cn cha c nhng sn phm hin i ha nh in, xe hi,
in thoi - l nhng th vt phm ~ tr thnh cc k ph cp ti nc M. iu |ng ch
l hin tng tr nn ni bt hn t sau nm 1919, hn na do a v chu u b suy
tho|i, t tng phng T}y suy tho|i tr nn ph bin, do b chin tranh ph hoi v do
mt s nc ch}u ]u ui theo M v cng nghip v{ thng mi, chu u cm thy mnh
vo th phng ng, khng cn l sui ngun ca tr tu v{ trung t}m vn minh na. ng
trc s ti to th gii, chu u hu nh khng cn c th a ra th g na. Nhim v gn
gi ha bnh (khng ch v mt a chnh tr m cn c v mt chnh tr v{ vn ha) khng
th khng nh cy nc kh|c, trc ht l M. Nc M thc t cha b chin tranh gy ra
tn thng tr th{nh tng trng cho vn ha vt cht v{ vn ha i chng. Chng nhng
trong nc M xy ra s ng cht ha m ton cu cng xy ra s ng cht ha vn ha
M. Ba ph|t minh xe hi, in nh v my thu thanh kt ni ngi M khp mi ni li
vi nhau cng ph|t huy t|c dng nh vy trn ton th gii, bi l v c bn chng u l
sn phm ca nn vn minh M, sau chin tranh, chng truyn b ti khp mi x xnh trn
th gii.
Quc gia qun qun l quc gia sng to k tch cho nhn loi, v{ cng ch c quc gia
sng to k tch th mi tr thnh quc gia qun qun th gii.
Trong na sau th k XVII, H{ Lan c hn 16.000 t{u bun, chim ba phn t tng s
vn chuyn ca i tu bun ca c ch}u ]u, tng ng bng tng s tu bun ca bn
nc Anh, Php, B {o Nha, T}y Ban Nha cng li. Nu ly quc gia l{m n v so snh th
H Lan bng 4 - 5 ln nc Anh, 7 ln nc Php. H Lan hu nh c quyn v vn ti bin
ton cu. C ngi bnh lun: Ngi H Lan khai thc mt t c|c nc khc... Na Uy l khu
rng ca h, hai b sng Rhein l{ vn nho ca h, Ireland l{ b~i chn nui gia sc ca h,
Ph, Ba Lan l va thc ca h, n v{ c|c nc Rp l{ vn tri cy ca h.
Amsterdam hi th k XVII l trung tm bun bn ca to{n ch}u ]u. Khi cng thng
nghip H Lan pht trin ti nh cao, tch ly t bn ca H{ Lan cao hn tng tch ly t
bn ca c|c nc chu u cng li, u t ngo{i nc nhiu hn Anh Quc 15 ln, trnh
cng trng th cng nghip ca H{ Lan ng u chu u.
Nm 1664, Thomas Mun, mt ngi Anh ni ting theo ch ngha trng thng tng
ni: }y l{ mt k tch trn th gii: mt quc gia nh nh vy, to cha bng hai qun to
nht nc ta, ti nguyn thin nhin, thc phm, nguyn liu g hoc cc loi v kh cn
thit cho thi k chin tranh hay ha bnh u t ti mc khng |ng k, th m rt cuc
nc y c d tha tt c mi th. Mt i gia s hc ph|i Nin gi|m ngi Php l
Braudel tng din t tm trng ca ngi ch}u ]u i vi s tri dy ca H Lan, ng vit:
Hi y ngi ta ch nhn thy mt s biu hin khin thin h hoa mt. Nh thng l,
ngi ta khng ch ti qu trnh chun b l}u d{i, cho n khi H{ Lan t c nhng
thnh tu sng chi, h mi cht tnh ng. Trong khonh khc, bt c ai cng khng th
hiu ni lm sao mt nc nh mi u cn non nt nay bng dng mi c|i u thnh
cng, pht trin thn tc, giu mnh v song. Mi ngi hng h|i b{n tho v b quyt, k
tch v{ s gi{u c k l ca H{ Lan.
Marx tng ht li ca ngi k tch tri dy ca nc M. Trong cun Hnh th|i thc
ca nc c, Marx vit: Th d hon thin nht v quc gia hin i l Bc M.Trong
Siu hnh hc chnh tr kinh t hc, Marx gi nc M l{ quc gia tin b nhanh nht ti
Bc M.
Quc gia qun qun l nh qun qun lm giu trn th gii, qun qun v mt ca ci.
Nc Anh ln ngi b ch cng nghip th gii trong cuc cch mng cng nghip. Nm
1850 h sn xut mt na sn phm kim loi, cc sn phm t bng v st thp ca ton
th gii, cng nh hai phn ba sn lng than; h ng u th gii trong ng{nh ng t{u
v xy dng ng st. Nm 1860, nc Anh sn xut 40 - 50% sn phm cng nghip ca
th gii, 55 - 60% sn phm cng nghip ca chu u. Ngoi thng ca nc Anh nm
1850 chim 20% tng lng bun bn ca th gii; mi nm sau tng ln 40%. ng
Bng Anh tr th{nh ng tin quc t. Trong tnh hnh nc Anh ch chim 0,2% din tch
lc a th gii, s dn hi y ch c hn 10 triu, chim 2% s dn ton th gii hoc 10%
s dn chu u, th m{ nc ny s hu nng lc cng nghip hin i tng ng vi 40
- 50% tim lc cng nghip ton cu; ng Bng Anh c uy quyn v ch th gii.
Mi quan h gia quc gia qu|n qu}n vi quc gia qun qun tim ti: im cao
khng ch mi quan h quc t
Mu thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti l mu thun c
bn ca cng ng quc t
Vi t c|ch l{ m}u thun c bn ca cng ng quc t, mu thun gia quc gia qun
qun vi quc gia qun qun tim ti s khng bin chuyn theo ch ca quc gia qun
qun.
V quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti u l cc quc gia c sc nh
hng, quc lc tng hp v tim lc pht trin ln nht, cho nn s cnh tranh gia cc
quc gia chng nhng quyt nh a v quc gia ca h m cn s quyt nh b cc
chin lc ca ton th gii. Bi vy mu thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti l loi mu thun nh hng v ch ng cc mu thun quc t khc, l mu
thun c bn ca cng ng quc t.
Tri dy v c ch l{ hnh th|i c bn trong cuc cnh tranh chin lc gia quc gia
qun qun vi quc gia qun qun tim ti
Sau khi gi{nh c thng li trong cuc chin tranh lnh, nc M cha vui mng
c my nm th ~ ph|t sinh Hi chng tng hp qu|n qu}n, ri v{o tnh trng thn
kinh qu nhy cm an xen nhiu tm trng phc tp nh s hi, t ph, lo lng, mu
thun, kh c th t thot ra khi hi chng ny.
Ni lo s ca nc M qu|n qu}n
Nm 1997, chin lc gia ngi M l Brzezinski tng ni: sau chin tranh lnh, nc
M ~ vt ln tr th{nh nc ln siu cng duy nht trn th gii; iu ny khin cho M
cn vch ra mt chin lc i lc u - hon chnh, ton din. Bi l phn ln cc quc
gia tng i t ph, tng i nng n v chnh tr u phn b trn i lc u - ; trong
lch s tt c cc quc gia c nh tr th{nh cng quc u l i lc u - ; cc quc
gia ng d}n nht v c d tm lm b quyn khu vc, nh Trung Quc v n , cng u
i lc ny. Cc quc gia hnh thnh s thch thc tim t{ng i vi a v b ch ca M
v chnh tr v kinh t cng u i lc u - \; s|u i cng quc kinh t xp hng ngay
sau M v cc quc gia c chi ph qun s ln nht cng u i lc u - ; trong s cc
quc gia ht nhn ln cng khai, ch c mt nc i lc u - \. i lc ny chim 75% s
dn ton th gii, hn 60% GDP to{n th gii v 75% d tr nng lng ca th gii. Sc
mnh ca cc quc gia trn i lc u - cng li thm ch cn vt c nc M. V i
lc u - nm trn ng trc ca th gii nn quc gia no kim so|t c i lc u -
th c th c nh hng quyt nh i vi hai trong s ba khu vc ln c nng lc kinh t
mnh nht th gii - T}y ]u v{ ng \. Xem bn th gii l{ hiu, quc gia no kim
so|t c i lc u - th hu nh s t ng kim so|t c Trung ng v{ ch}u Phi. V
i lc u - hin nay ng vai tr b{n c a chnh tr c ngha quyt nh, vic sc
mnh ca i lc u - \ c phn phi nh th no s c ngha quan trng quyt nh
i vi a v v di sn lch s ca nc ln nht th gii l M.
S t ph ca nc M qu|n qu}n
Trong b{i b|o ng trn tp ch Ngoi giao, hai ngi M l Stephen G. Brooks v
William C. Wohlforth vit:
Nh{ bnh lun chnh tr ngi c Josef Joffe tng ni: Lch s cho ta thy nhng quc
gia b quyn bao gi cng g}y ra s t kt thc bn th}n. C|c cng quc th gii xp hng
th 2, 3, 4 s thnh lp lin minh i kh|ng v{ tr tnh }m mu |nh bi quc gia b quyn.
iu ~ c ng nghim Napoleon, cng nh Louis XIV, Hitler v Stalin. B quyn
dn ti lc lng chng b quyn cng ln mnh hn, }y l{ quy lut gi ci nht trong
chnh tr quc t. Th nhng lun im ni trn cha nhn thc c mt vn l{ a v
ca M sau chin tranh c th hp vi tr{o lu lch s. V tr a l c thin nhin u ~i
khin cho nc M khng d b tn cng, s e da ca M i vi c|c nc kh|c cng nh
hn nhiu so vi cc quc gia b quyn khc. My nc c kh nng tim tng thch thc
M nh Trung Quc, Nga, Nht, c u c tnh hnh tr|i ngc vi nc M. Khi c|c nc
tng cng lc lng qun s ca mnh nhm ch ng M th ngc li h kh trnh
khi tr thnh mi e da s|t sn i vi c|c nc lng ging. Sc mnh ca M tuy c
th thu ht nhiu s ch trn phm vi ton cu, nhng thng thng cc quc gia cng
quan t}m hn ti s b tr lc lng trong vng ln cn ca mnh ch khng quan tm my
ti th qun bnh c tnh ton cu; cho d bt c quc gia thch thc tim ti ni trn pht
ng cuc tn cng trm phng nghn k i vi nc M th cc quc gia trong vng ca
n hu nh tt nhin s n lc ch ng ngn chn n; nng lc tim tng v to ln ca M
v mt chuyn vn sc mnh cng s tin h{nh ngn nhn n, hoc trong trng hp cn
thit c th tr b cc mi e da mi xut hin.
S b| o ca nc M qu|n qu}n
Biu hin xu nht ca s b| o M l ch nc n{y c quyn v a v quc gia
qun qun.
Nm 1998, trong b|o c|o Chin lc an ninh quc gia th k mi. M tuyn b mc
tiu ca h l phi l~nh o ton th gii, quyt khng cho bt c nc ln hoc tp o{n
quc gia no thch thc a v l~nh o ca M. Th|ng 2 nm 1999, nh{ l~nh o M li
tuyn b: ch ng ca ngoi giao M trong th k XXI l th gii tt phi v ch c mt k
lnh o, nc M c nng lc nht l~nh o th gii n{y, phi a tt c cc quc gia
v{o h thng th gii t do. Trong b|o c|o Chin lc an ninh quc gia cng b hi
th|ng 9 nm 2002, chnh ph M cng khai tuyn b khng cho php bt k mt cng
quc qun s i ch no tri dy, khng cho php bt c th lc nc ngoi no thch
thc sc mnh M nh trong thi k chin tranh lnh.
M l quc gia b quyn vn minh nht, Trung Quc l quc gia tri dy vn minh nht
Trong lch s th gii cn i, M l quc gia b quyn vn minh nht, m Trung Quc l
quc gia tri dy vn minh nht. Nu so snh Trung Quc vi M th Trung Quc li l quc
gia vn minh hn nc M. Do cuc cnh tranh chin lc gia hai nc Trung Quc v
M tin hnh xung quanh mc tiu tranh ginh quc gia qun qun s l cuc cnh tranh
vn minh nht k t khi lo{i ngi c lch s. Cuc cnh tranh gia hai nn vn minh ln l
vn minh Trung Quc v{ vn minh M tt s hnh thnh v sng to nn mt kiu cnh
tranh vn minh mi, m ra cho th gii mt m hnh mi cnh tranh gia c|c nc ln,
lm cho s cnh tranh gia cc nn vn minh i ln qu o vn minh thc s, qua gim
bt ci gi phi tr cho cuc cnh tranh gia c|c nc ln, h thp gi thnh tin b ca
cng ng x hi, nng cao hiu qu ca cnh tranh vn minh.
Khng nhng th, trong qu trnh Trung Quc ha bnh tri dy cn xut hin hin
tng Trung Quc i pht trin, nc M c li ln. M l k gt h|i c nhiu nht
cc mn li t s tri dy ca Trung Quc. Trong cun Th gii phng: cu chuyn tm tt
ca th k XXI, mt ngi M l Thomas Friedman vit: S pht trin nhanh chng ca
Trung Quc c l s nh hng ti vic lm ca cng nhn ngnh ch to mt s nc,
nhng i vi nhng ngi tiu dng khp ni trn th gii th cc sn phm r tin ca
Trung Quc ng l{ tin mng tri cho. Tp ch Fortune s ra ng{y 4 th|ng 10 nm 2004
trch dn cc s liu nghin cu ca Morgan Stanley cho bit, k t thp nin 90 th k XX,
cc sn phm r tin ca Trung Quc ~ tit kim cho ngi tiu dng M khong 600 t
USD; chi ph nhp khu cc chi tit my m cc cng ty ngnh ch to M tit kim c th
nhiu khng k xit. Cc khon chi ph tit kim c y ~ gip FED (10) c th gi mc li
sut thp lu d{i hn, nh d}n chng M c kh nng mua nh{ , c|c nh{ bun cng c
th c nhiu vn hn i mi vic kinh doanh. Hin tng Trung Quc pht trin, th
gii hng li, Trung Quc i pht trin, nc M hng li ln ng l{ mt k quan
trong lch s th gii.
Cc quc gia qun qun xut hin trong lch s th gii cn i u coi a v b quyn
l li ch ct li ca quc gia bo v v gi gn, nhng c|c quc gia qun qun tim ti th
li lun lun coi vic ginh ly a v b quyn l li ch ct li ca quc gia tm kim,
theo ui. Kt qu dn ti vng tun hon c tnh tri dy v{ ngn chn. Trong bu khng
kh ca ch ngha yu nc li ch quc gia trn ht, li ch quc gia l thing ling nht,
li ch quc gia mun nm, bt c th g ch cn c d|n nh~n m|c li ch quc gia th
l th thing ling bt kh xm phm, th phi th cht bo v. Hn na, li ch ct li
trong li ch quc gia li c{ng l{ vch gii hn thp nht khng th vt qua, l{ vch gii
hn tuyt i khng th gim ln, nu khng th ti phi liu mng vi anh. Nhng vn
l ch i vi quc gia qun qun, ci g l li ch quc gia ct li? Ch l mt quc gia ch
cn bc ln v tr nht th gii th phi c li ch b quyn th gii c sao?
Trung Quc tin ln nht th gii, tranh u lm quc gia qun qun kiu mi; hm
ngha v{ ngha ca t kiu mi n{y l{ ch Trung Quc vnh vin khng theo ui b
quyn th gii, khng tm kim li ch b quyn, mi mi khng coi b quyn th gii l li
ch ct li ca quc gia mnh.
Gip th gii ra khi thi i rng r l{ tr|ch nhim chung ca hai nc Trung Quc -
M
Ba loi m hnh v{ ba giai on ca cuc chin ginh git Quc gia qu|n qu}n
S cnh tranh gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti biu hin thnh
cuc chin gi m ca quc gia qu|n qu}n v{ cuc chin gi{nh m ca quc gia qun
qun tim ti. Cuc chin ginh git xung quanh a v quc gia qun qun y ch yu gm
ba m hnh c bit x|c nh, th hin ba giai on lch s:
Loi m hnh th nht ly chin tranh lm hnh thc cnh tranh cao nht, thng qua
chin tranh quy m ln tin h{nh quyt u. Loi cnh tranh kiu quyt u ny bt u
t sau khi hnh thnh h thng th gii cho n ngy kt thc i chin th gii ln th hai.
Loi m hnh th hai khng dng hnh thc i chin tin h{nh quyt u m{
dng hnh thc chin tranh lnh tin hnh mt cuc i kh|ng to{n din. Cuc cnh
tranh c tnh i khng ny ko di gn na th k.
Loi m hnh th ba l cuc cnh tranh chin lc trong th k XXI gia Trung Quc vi
M, chng nhng ~ th hin c|c c im mi, xu th mi khc hn v c bn vi hai loi
m hnh cnh tranh th nht v th hai, hn na cn s dng cch sng to v{ vn minh
cha tng c trong lch s to phc cho hai nc, cho th gii.
Giai on th hai l cuc cnh tranh chin lc hi na cui th k XX, tuy khng m
mu v tn khc nh na u th k n{y song cng l{ cuc cnh tranh theo nguyn tc mi
yu i, ta mnh ln, l{ tr chi kt cc bng s khng(11). Cuc chin tranh lnh ko di ngt
na th k l mt trn u quyn Anh, k thng |nh ng~ i phng. C|i kt cc mi
thua ta thng y c tin l{ mi ng~ ta ng, mi yu i ta mnh ln.
Giai on th ba tc vng mi ca cuc thi u cnh tranh ginh ngi v quc gia qun
qun gia Trung Quc vi M, mi quan h gia hai bn khng phi l quan h mi cht ta
sng, mi ng~ ta ng, mi thua ta thng, m{ l{ mi quan h anh vt ti ui, anh sau
ti trc.
Cuc cnh tranh chin lc trong th k XXI gia hai nc Trung Quc v M nn t
b~i gi|c u v{ s{n u quyn Anh tin sang s}n thi u in kinh; hai nc Trung
Quc v M nn sng to vn minh cnh tranh quc t mi, m hnh cnh tranh chin lc
nc ln mi v quy tc cnh tranh chin lc nc ln mi. Ta nh lo{i ngi nht nh
phi ri b rng rm i ln x~ hi vn minh, cng ng quc t cng nht nh phi t b
cc kiu lut rng tin ln th gii vn minh.
Clausewitz(12) ni: Chin tranh l s tip tc ca chnh tr. Chin tranh gia c|c nc
ln l s tip ni ca chnh tr nc ln, i chin th gii l s tip tc ca chnh tr th
gii. Nhng s tip tc chnh tr trong chin tranh l{ qu| t{n khc; chnh tr tin hnh
bng chin tranh th qu| m mu. S pht trin ca vn minh nh}n loi, s tin ha ca
chnh tr th gii i hi phi c t duy i mi i vi mi quan h gia chin tranh vi
chnh tr.
Sau ng{y nc c thng nht, Bismarck(13) tng nhc nh d}n c nh sau: D}n tc
c sau khi tri qua thi k chia r lu di cui cng ~ c thng nht, bi vy chng ta
cng phi qu trng tnh hnh tt p khng d c c ny, cn dc sc cho ha bnh v
cng bng... Sau khi suy ngh k v nhng cuc tranh chp quc t s dng v lc, ti cho
rng khng th dng phng thc quyt u n gin gii quyt cc mu thun ny,
dng nh phng thc y qu khng tha |ng.
Theo l lun chu k trm nm do nh{ chnh tr hc quc t ni ting ngi M George
Modelski xut vo thp nin 80 th k XX, s thay i quc gia qun qun v s chuyn
i quyn l~nh o th gii u c thc hin qua chin tranh b quyn. K t khi ra i
h thng quc t, cc cuc chin tranh b quyn u xy ra nh k, quc gia thng trong
chin tranh s thng tr h thng th gii trong thi gian bnh qun khong trn di mt
th k. ng cho rng, tip sau B {o Nha th k XVI, H Lan th k XVII, Anh th k
XVIII - XIX v M th k XX, trong th k XXI s xut hin mt quc gia l~nh o mi, vo
thp nin 20 - 30 th k XXI s n ra mt cuc i chin th gii mi. Logic ca ng l: s
tri dy ca quc gia qun qun mi tt phi thng qua cuc i u v lc, qua chin tranh
vi quc gia qu|n qu}n c hon thnh s giao tip. L lun ny khng ch l{ t duy chin
tranh lnh m{ l{ t duy chin tranh nng, t duy i chin. Khng th t|n ng d b|o s
n ra cuc i chin th gii mi ca Modelski, nhng kt lun ca ng cho rng cc cuc
chin ginh git quc gia qu|n qu}n trong 500 nm trc th k XX u tin hnh bng
phng thc quyt u ~ vch ra s thc ca lch s.
Nhn vo lch s giao tip thay i quc gia qun qun trong th gii cn i, tuy qu
trnh giao tip thay i quc gia qu|n qu}n c mi l mt qu trnh vt ln c tnh tng hp
lu di, song kt cc cui cng u c quyt nh bng s i u v lc, l s thay i
bng chin tranh, }y qu thc l mt quy lut.
S thay th b quyn gia hai nc Anh, M tuy khng gii quyt bng hnh thc chin
tranh nhng li thng qua s i u ca hai nc trong hai cuc i chin th gii, cui
cng M c li. Nu khng phi l{ nc c xng ln tuyn th nht trong cuc quyt
u ginh git b quyn qua l{m cho nc Anh suy yu nhiu, th gia M v{ Anh cng
kh trnh khi s thng qua chin tranh thc hin giao tip. Trc Th chin II, M
khng ngng hon thin k hoch tc chin vi nc Anh, v{ nc Anh cng c k hoch
tc chin chng M. Trn thc t, ci gi l s chuyn giao ha bnh b quyn th gii gia
hai nc M v Anh l s chuyn giao m{ nc M tr gi t nht, nhng i vi ton th
gii li l s tr gi ln nht, l{ c|i gi| ca hai cuc i chin th gii, lo{i ngi phi
chu ng tai ha cha tng c trong lch s. Chin tranh, c bit l{ i chin th gii ~
tr th{nh im cao khng ch cuc cnh tranh b quyn v{ con ng tt phi i qua khi
thay th b quyn. Cho nn ci gi l{ hnh th|i c th ca s thay th b quyn th gii
gia hai nc Anh, M ho{n to{n khng thay i c quy lut st chin tranh gia cc
quc gia qun qun.
Cuc u quyn Anh: chin tranh lnh l{ cuc cnh tranh tr gi cao Coi chin
tranh lnh nh mt trn u quyn Anh phn tch th s c th thy s tn khc ca
chin tranh lnh l ch nht nh phi |nh bi i phng, phi t th xem ai thng bi.
Mt tin b ca chin tranh lnh l ch khng cn ly mng ca i th, k thua vn c
th gi mng sng.
Sau khi chin tranh lnh chm dt, c th gii u ph ph|n t duy chin tranh lnh,
coi n l{ ma qu trong cnh tranh gia c|c nc ln. Thc ra nu nhn li din bin lch
s ca hnh thi tranh ginh trong qu trnh cuc chin ginh git quc gia qun qun, th
chin tranh lnh thc s l mt tin ha so vi chin tranh nng; t duy chin tranh
lnh qu thc l mt tin b so vi t duy chin tranh; dng phng thc chin tranh
lnh tin hnh cuc ua t{i gia c|c nc ln cng l{ mt kiu tng i vn minh.
Chin tranh lnh vn minh hn i chin. Tuy rng kiu vn minh n{y b buc phi c, n
c nguyn nhn l lc lng hai bn tng i cn ti cn sc, v do tc dng ngn chn i
chin th gii ca v kh uy lc ln trong thi i nguyn t.
ngha lch s ca chin tranh lnh l ch n l mt m thc cnh tranh chin lc, l
mt giai on cnh tranh chin lc nc ln. Chin tranh lnh c mt ng gp cho nn
vn minh nh}n loi v tin trnh quan h quc t: l{ n khng dng hnh thc i chin
th gii tin hnh cnh tranh chin lc gia c|c nc ln. Vic Lin X tan r, chin
tranh lnh chm dt, h thng quc t chuyn i ~ em li mt s vn l lun: Ti sao
chin tranh lnh khng chm dt bi vic Lin X b thua trong xung t qun s? V sao
cuc chy ua v trang li khng dn ti i chin th gii ln th III? Ngi ta c th ph
phn chin tranh lnh nhng thi k chin tranh lnh rt cuc l thi k c bom nguyn t
m khng xy ra chin tranh nguyn t; l mt thi k c chy ua v trang cc k ln m
li khng xy ra chin tranh qun s quy m ln; l mt thi k c mu thun th gii m
khng n ra chin tranh th gii; l mt thi k c e da ht nh}n m{ cha xy ra tn cng
ht nhn; bt k so snh vi 50 nm trc chin tranh lnh v so snh vi 20 nm sau
chin tranh lnh hay l so snh vi bt k giai on 50 nm n{o k t nm 1500 tr li }y,
n vn l thi k xung t qun s nh nht v quy m chin tranh tng i nh. Thi k
chin tranh lnh l thi k siu cng dng c|i gi| tng i nh quyt nh thng thua
trong cnh tranh chin lc, l thi k dng phng thc chin tranh lnh kt thc
chin tranh lnh. L n{o }y chng phi l mt thi k |ng c gi l{ k tch chin tranh
lnh hay sao? Chng ta cn nghin cu tr tu chnh tr v s huyn diu trong chin tranh
lnh khng c i chin ca thi k chin tranh lnh ny.
Bc in b|o d{i ca Kennan a ra t tng thi h{nh ngn chn Lin X, t tng
n{y ~ c tng lp quyt sch M t|n thng. Kennan lp tc c chnh ph iu v
M, v sau c bt l{m gi|m c C quan Hoch nh chnh sch ca chnh ph M. B
trng B Hi qun James Forrestal ra lnh sao li my trm bn bc in di y dng lm
vn kin phi c ca c|c s quan hi qun cao cp. Sau ny Kennan chnh l bc in y
th{nh vn bn, ly u l{ Cn nguyn h{nh vi ca Lin X gi ng trong tp ch Chnh
s|ch i ngoi (M) s th|ng 7 nm 1947, trong ng tin thm mt bc trnh by ni
dung bc in, xut mt b l lun v{ chnh s|ch ngn chn Lin X hon chnh. C th
thy l{ di iu kin lch s hi y, t duy chin tranh lnh trong thc t l mt t duy
tng i tnh to ca gii tinh anh hai nc M v Lin X, l mt t tng tng i l
tr, n cng th hin tp trung tr tu chin lc ca i bn. Chin tranh lnh l s ngn
chn Lin X, cng l{ s ngn chn chin tranh th gii mi.
Chin tranh lnh l mt giai on lch s trong cuc cnh tranh gia c|c nc ln, tnh
vn minh ca n so vi thi k trc chin tranh lnh hon ton khng th cung cp tnh
hp l ca vic n tip tc tn ti sau chin tranh lnh. Chin tranh lnh c tnh i khng,
tnh mo him cc ln. N lm cho c th gii sng nm np di li gm sc
Damocles(15), bin c tr|i t thnh mt tri bom ln, lo{i ngi lun lun sinh tn v sng
trong th ha bnh lnh gi. Nhn loi khng th no chu ng ni ci gi cao ca chin
tranh lnh.
Cuc chin tranh lnh ko di ngt na th k gia M vi Lin X v thc cht l cuc
i chin th gii ln th III di hnh th|i c bit. Chin tranh lnh khng phi l cuc
thi u chung kt gia c|c nc ln m l mt u quyn Anh gia nhng ngi khng
l. Trong hai cuc i chin th gii ln trc, c|c nc ln ua t{i tranh b| quyn th gii
ly th gii lm chin trng tin hnh mt cuc quyt u t{n khc mi cht ta sng.
Nhng hai k tham gia chin tranh lnh li l{ hai u th quyn Anh ng cp th gii, h
ly th gii l{m s}n u quyn Anh ca mnh cnh tranh mt cuc u quyt thng bi,
tuy khng phi l quyt sng cht, bn ny nht nh phi |nh bi, |nh ng~ bn kia. Ngy
nay khi ha bnh, pht trin v hp t|c ~ tr thnh yu cu ca th gii v{ tr{o lu thi i
th m hnh cnh tranh kiu u quyn Anh tuy khng l{ cuc quyt u phi ly tnh
mng ca i th, song cng nh m hnh cnh tranh kiu quyt u, n tt nhin s b
thi i {o thi, khng cn c vn minh nh}n loi nhc ti na.
Cuc chi Trung Quc - M trong th k XXI khng th l{ kiu quyt u, cng khng
th p dng kiu u quyn Anh, m{ ch l{ kiu thi u in kinh.
Th nht, }y l{ cuc cnh tranh ca hai nc Trung Quc - M trong th k XXI xoay
quanh chuyn ginh git quc gia qun qun, n s l cuc cnh tranh nc ln vn minh
nht trong lch s ca lo{i ngi. N khng phi l s cnh tranh i chin kiu quyt
u, cng khng phi l cnh tranh chin tranh lnh kiu u quyn Anh, m l cnh
tranh ua t{i kiu thi u in kinh.
Th hai, }y l{ cuc cnh tranh c tnh th k, l cuc thi u in kinh gia hai nc
Trung Quc - M. N khng phi l cuc thi chy 100 mt, cng chng phi l cuc thi chy
10 nghn mt, m l mt cuc thi u ln kiu marathon, l{ mt cuc ua ti qu cm,
so ngh lc, sc chu ng.
Bi vy, cuc thi u in kinh cnh tranh gia hai nc Trung Quc - M trong th
k XXI s c hai c im c bn nht, l{ s vn minh ha cnh tranh v tnh lu di ca
cnh tranh.
Bt c hot ng cnh tranh n{o u khng th khng c thch thc, cng khng th
khng c i th. Thc cht ca cnh tranh v{ thi u l thch thc, tc ly s tn ti ca
i th lm tin . Cnh tranh gia cc quc gia cng s c thch thc. Hn na, gia quc
gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti li cng v khch quan hnh thnh mt kiu
quan h i th c s thch thc v nghnh chin gia mt bn gi ngi qun qun vi mt
bn tranh ngi qun qun. Bi vy, khi phi giu dim thch thc, khi phi e ngi thch
thc.
Thch thc nc ln trong lch s th gii cn i l thch thc gia c|c i th quyt
u v{ u th quyn Anh; quc gia b quyn mi ni ln thng qua thch thc quc gia b
quyn c xc lp a v b quyn ca mnh. Nhng tri qua mt giai on, thc lc v
quyn lc suy yu, xut hin mt hoc nhiu quc gia thch thc khc, li thch thc quc
gia b quyn vn c. Th d Ty Ban Nha thch thc B {o Nha, Ph|p th|ch thc H Lan;
Ph|p v{ c ln lt thch thc Anh; M gip Anh i ph vi s thch thc nm 1914 -
1918; sau nc M bc l ton b t{i nng trong cuc i chin Th gii ln th II, tr
thnh quc gia b quyn ri M li ng trc thch thc ca Lin X. R rng cc thch
thc n{y ~ em li tai nn cho hai bn i khng nhau, thm ch cho c th gii, i ngc
vi tr{o lu th gii ngy nay. Cng ng quc t ~ loi b s thch thc c tnh quyt
u v{ th|ch thc c tnh u quyn Anh song li khng th loi b s thch thc c tnh
cht thi u in kinh. Cng ng quc t l mt s}n khu quc t, mi mt quc gia u
mun din tht tt vai tr ca mnh trn sn khu . S}n khu quc t cng l{ s}n thi u
quc t m{ mi quc gia u l mt vn ng vin; tuy rng quc gia lm vn ng vin v
c nhn lm vn ng vin th khc nhau rt nhiu song h u c nguyn vng chung l lp
c th{nh tch thi u tt. Trong qu kh, s}n thi u quc t thc ra l mt s}n gi|c u
quc t; v sau dn dn vn minh ha tr th{nh s}n u quyn Anh; hin nay th ngy
cng tr th{nh s}n thi u in kinh quc t. Cuc cnh tranh Th vn hi v quc lc
tng hp ca cng ng quc t din ra thng xuyn. Ci gi l thch thc trong cuc cnh
tranh chin lc gia hai nc Trung Quc v M l s cnh tranh v thch thc trong cc
cuc thi chy, thi nhy cao, thi th tinh thn Olympic xem ai nhanh hn, cao hn, xa
hn. Bi vy, cnh tranh chin lc Trung Quc - M s mang li sc sng v sc thc y
to ln cho s tin b ca nhn loi ch khng phi l{ em li tai ha cho th gii.
Tm s khc bit ln gia cnh tranh Trung Quc - M vi cnh tranh M - Lin X
Cnh tranh Trung Quc - M v cnh tranh M - Lin X l hai loi cnh tranh c tnh cht
khc nhau, ch yu gm 8(16) c im chin lc kh|c nhau, c|c c im quyt nh
cnh tranh Trung Quc - M s khng tr thnh mt cuc chin tranh lnh ln th hai.
1. Hon cnh cnh tranh khc nhau: Cnh tranh M-Lin X l cnh tranh gia hai
x hi, l mt th gii hai x hi, mt tr|i t hai th gii. Lin X t chc c
mt x hi x hi ch ngha vi phe x hi ch ngha l{ mt th thng nht, cn
M th t chc c mt ci gi l x hi t do, l mt x hi ch ngha t bn.
Cng ng quc t chia r lm hai x hi khng th chung sng, th gii chia r
lm hai th gii i kh|ng v{ i ch - th gii t do v{ th gii cc quyn.
Nhng cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI khng phi l cnh
tranh gia hai x hi v hai th gii, m l cng nhau xy dng mt th gii m,
th gii ha hp ha bnh v pht trin. Trung Quc khng t chc mt th gii
kh|c i kh|ng v{ i lp vi M, m l ha nhp vi th gii, ha nhp qu o
th gii.
2. 2. Mc tiu cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh gia M vi Lin X l cnh
tranh b quyn th gii. Nhng c im quc gia ca Trung Quc l khng
xng b|. Trung Quc cn tranh th nht nhng khng tranh b|. Trung Quc
mun i qua con ng khng tranh b| tr thnh nht th gii, Trung Quc
mun xy dng mt quc gia khng xng b| ln mnh s Mt th gii. Trung
Quc khng phi l quc gia loi hnh cch mng th gii theo kiu Lin X,
cng khng phi l quc gia loi hnh xut khu dn ch kiu M. Trung Quc
l quc gia loi hnh ha bnh, hu ho, c sc, phng ng. Cho nn Trung Quc
khng cn vn dng v kh chin tranh lnh i ph v x l mi quan h
Trung Quc - M .
3. Ni dung cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh M-Lin X c sc thi thc
h mnh lit. S tn cng trn mt hnh thi thc gia hai bn trn thc t l
ti bn ca cuc chin Thp t qu}n. Nhng cuc cnh tranh chin lc trong
th k XXI gia Trung Quc vi M ch yu khng phi l s tranh u v hnh
thi thc. Trung Quc tr thnh mt nc t bn cng chng c li ch chin
lc g ln i vi M; Trung Quc lm mt nc x hi ch ngha cng khng
c tn hi chin lc g i vi M. Ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc l
ch ngha x~ hi v hi vi M. Cuc cnh tranh gia Lin X v M l cuc thi
th hn km gia ch ngha t bn m hnh M vi ch ngha x~ hi m hnh
Lin X. Cuc cnh tranh M vi Trung Quc l s lm quen vi ch ngha x~ hi
mang c sc Trung Quc. Ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc l ch
ngha x hi khng tranh b|, khng xng b|, ch ngha x~ hi mang c sc
Trung Quc l ch ngha x~ hi kinh t th trng, l ch ngha x~ hi ha nhp
qu o vi th gii phng T}y, l{ ch ngha x~ hi cng chung li ch vi
phng T}y. Cho nn tt nhin Trung Quc v M s c s thng nht gia cnh
tranh vn minh v{ hp t|c khng kht.
4. i ng cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh chin lc Lin X - M l cnh
tranh qun th gia hai lin minh, l cnh tranh gia hai phe, hai bn u t
chc mt phe phi khng l, cho d l quc gia khng trong phe cng phi c
lp trng, phi t r th|i , phi phn chia chin tuyn, phi ng vo hng
ng. Nhng cnh tranh chin lc Trung Quc - M nhn chung th thuc v
cnh tranh c th, hai bn u khng c lin minh qun th v phe phi g c,
kh c th ph|t ng tn cng tp th vi i phng.
5. Tnh cht cnh tranh khc nhau: Mu thun v cnh tranh gia Lin X vi M
c tnh i khng, v Lin X mun |nh ch x hi M m M cng mun
thay i ch x hi ca Lin X. Lin X mun bin Cch mng th|ng Mi
thnh cch mng th gii. M th mun bin ch dn ch M thnh ch
dn ch ca th gii. Trong cuc cnh tranh chin lc Lin X - M, hai bn u
tn cng chin lc, u xut khu m hnh. Lin X mun xut khu m hnh
ch ngha x~ hi kiu Lin X. M th mun xut khu m hnh t do dn ch
kiu M. Hai bn u mun dng m hnh ca mnh thay i v nho nn i
th, ci to v nho nn th gii. Ch ngha x~ hi Lin X l ch ngha x~ hi
kiu tn cng, mun cm c khp th gii. Ch ngha t bn M cng l{ ch
ngha t bn kiu tn cng v{ b{nh trng, mun bin ton th gii thnh th
gii dn ch, th gii t do. Nhng cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M
th khc; Trung Quc khng xut khu cch mng, Trung Quc kin tr c sc
ca mnh, ng thi ha nhp mnh vo th gii a nguyn ha.
6. Ri ro cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh Lin X-M l cnh tranh lun
lun sn s{ng g}y i chin th gii v chin tranh ht nhn; my ln hai bn
xy ra nguy c chin tranh u sut na bin th{nh i chin th gii hy dit
lo{i ngi. Nhng c th ni cnh tranh chin lc gia Trung Quc vi M trn
mt qun s l s cnh tranh Trung Quc - M khng c i chin, Trung
Quc - M khng c chin tranh ht nh}n.
7. Nguyn tc cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh chin lc Lin X - M tun
theo nguyn tc kt cc bng s khng mi cht ta sng, mi yu ta mnh, mi
thng ta thua. Nhng cnh tranh Trung Quc - M khng c mc tiu l{ |nh
gc, chin thng i phng, xt v tng th th hp tc, cng c li, cng
thng, cng phn vinh l{ c|c c im ni bt. Th gii ny khng th khng c
nc M. Tr|i t n{y cng khng th khng c Trung Quc; nc M trong
tng lai khng th tch ri mt Trung Quc phn vinh, Trung Quc trong
tng lai cng cn c mt nc M phn vinh.
8. Kt cc cnh tranh khc nhau: Cnh tranh chin lc gia Lin X vi M lm
cho th gii v cng cng thng, phi tr gi| cao. Nhng cnh tranh chin lc
Trung Quc - M s l mt qu trnh c tnh sng to, hai nc s u c sng
to mi trn cc mt cnh tranh chnh tr, cnh tranh kinh t, cnh tranh ngoi
giao, cnh tranh qun s. }y s l cuc cnh tranh vn minh nht trong cc
cuc cnh tranh nc ln k t ng{y lo{i ngi c s, c bit l t ngy hnh
thnh Cng ng quc t cn i, hn na s sng to c mt kiu vn minh
cnh tranh, thc y cnh tranh chin lc nc ln trn th gii ln mt giai
on vn minh mi, lm cho th gii c{ng vn minh, c{ng ha bnh, c{ng d}n
ch, cng pht trin. Cnh tranh chin lc Trung Quc - M s dng mt kiu
khc vi cnh tranh kiu chinh chin trc hai cuc i chin Th gii, khc
vi cnh tranh kiu chin tranh lnh sau cuc i chin Th gii ln th II, s
dng cnh tranh kiu ng chy ua trn s}n thi u quc t nng cnh
tranh chin lc quc gia trong quan h quc t ln mt giai on mi - giai
on th ba. Cnh tranh chin lc gia cc quc gia l mt loi trt t chin
lc, quy lut chin lc, vn ha chin lc, vn minh chin lc. M khng
th dng t duy v{ m thc cnh tranh vi Lin X i ph vi thc tin cnh
tranh chin lc vi Trung Quc.
Mun nc M phn vinh th tt phi Trung Quc phn vinh
Chuyn dch cuc cnh tranh chin lc gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti t s}n u quyn Anh sang s}n thi u in kinh, a v{o qu o Thi u
trn ng chy, }y l{ mt cuc cch mng trong chnh tr quc t, l s i mi c tnh
lch s ca vn ha cnh tranh nc ln. V mt ny, s xut hin Lin minh chu u l mt
sng to v i, c ngha gi su sc i vi Trung Quc v M trong th k XXI.
S hp tc v pht trin ca chu u sau chin tranh l mt k tch trong lch s nhn
loi. Brzezinski ni: Ti cho rng ch}u ]u ng l{ mt nh tin phong. Ti M c ngi coi
thng chu u thm ch dng con mt ph phn nhn nhn s lin minh ca chu u. }y
l mt quan nim sai lm... Trn c s nhn thc chung, bnh ng v tip thu, chu u
ang th sng to mt c cu quc gia siu vit. Ti cho rng xt theo quan im lu di,
th gii cng s t chc nh th... Bi vy, s th nghim ny ca chu u l rt quan trng;
th nghim th{nh cng s tt cho li ch chung ca chng ta... chu u khng phi l th
tru tng, n th hin s giao lu gia cc quc gia v s thay i i sng nh}n d}n.
Tin trnh thng nht Lin minh chu u cn lc quan hn d kin ca cc nh chnh
tr. Ng{y 3 th|ng 11 nm 2009, Lin minh ch}u ]u thng qua Hip c Lisbon . Sau
khng lu h li bu ra Tng thng v{ B trng Ngoi giao. Mt chun quc gia Lin
minh ch}u ]u ~ xut hin trc mt th gian.
Nu ni rng mi quan h gia c|c nc ln chu u tri qua s chuyn bin lch s t
cnh tranh chin tranh n lin minh hp tc, xy dng mt quc gia thng nht; nu ni
rng Lin minh chu u l mt sng to v i u tin ca cuc cnh tranh nc ln sau
Th chin II, th th cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M trong 50 nm ti s l sng
to th hai, tc sng to m hnh vn minh mi ca cuc cnh tranh nc ln. S sng to
m hnh mi ca cnh tranh chin lc Trung Quc - M s c{ng v i hn s sng to Lin
minh chu u. Bi l Lin minh chu u l mt lin minh ng cht, l{ s sng to mi
quan h quc gia c ch x hi v hnh thi thc tng ng, l sng to trong phm vi
khu vc chu u, c tnh hn ch ca n. Nhng vic sng to thnh cng m hnh mi cnh
tranh chin lc Trung Quc - M li l hai quc gia c ch x hi v hnh thi thc
khc nhau v cht; hai nc tin hnh s sng to c ngha to{n cu su xa trn v tr
chin lc ca quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti. Sng to ny tt s l
mt cng hin v i cho s cu trc th gii dn ch, th gii hp tc, th gii vn minh v{
th gii ha nhp.
IV. Th gii khng b quyn l{ s mnh v kt cc ca cuc
chi th k Trung Quc - M
Gic m Trung Quc va l gic m quc gia ca Trung Quc li va l gic m th
gii ca Trung Quc. Mc tiu ln quc gia ca Trung Quc th gn lin vi mc tiu ln th
gii ca Trung Quc. Mt nc ln th gii trc tin cn ngh ti vic nn xy dng mt
th gii nh th n{o, sau mi lm r vic nn xy dng mt quc gia nh th no. Bi
vy, mc tiu ln ca Trung Quc khng th ch hn ch Trung Quc m phi hng ti
th gii.
Th gii lo{i ngi trong th k XXI mun tr thnh mt th gii ha bnh, ha hp,
hp t|c th iu then cht l phi tr thnh mt th gii khng b quyn. B| quyn l mi
e da ln nht i vi ha bnh th gii, l nguy hi ln nht vi th gii ha hp, l tr
ngi ln nht cho s hp tc th gii. Mc tiu ln th gii trong th k XXI ca Trung Quc
l xy dng th gii khng b quyn. Chm dt th gii b quyn l{ s mnh lch s ca
cuc chi th k Trung Quc - M; xy dng th gii khng b quyn l{ kt cc tt nhin
ca cuc ua chung kt trm nm Trung Quc - M.
Cuc chuyn i th nht l{ nc ln phng T}y tri dy: t th gii phong kin sang
th gii t bn
S tri dy ca Trung Quc khc vi s tri dy ca cc quc gia phng T}y, cng
khc vi s tri dy ca Lin X, bi l s tri dy ca Trung Quc l tri dy kiu mi. N
c c trng thi i r rng, ch yu ni bt ba im:
1. V mc tiu tri dy: Mc tiu tri dy ca Trung Quc khng phi l{ ginh
b quyn th gii. Trung Quc tri dy va khng cn thch thc k xng b|
cng khng e da k mnh, li cng khng p bc k yu, m l t chn hng
mnh, lm li cho th gii. Trung Quc phn i mi hnh thc ch ngha b|
quyn v chnh tr cng quyn, m~i m~i khng xng b|, m~i m~i khng b{nh
trng. Li tuyn b n{y trong B|o c|o i hi XVII ng Cng sn Trung Quc
va l li cam kt trang nghim ca Trung Quc i vi th gii, cng l s gii
hn r rng ca Trung Quc i vi mc tiu tri dy ca mnh.
2. V hon cnh tri dy: Trung Quc tri dy trong hon cnh tri dy ca qun
th c|c nc ang ph|t trin. Trong qun th c|c nc ang ph|t trin hin nay
khng ch Trung Quc c c s v thc lc tri dy m mt s quc gia ang
pht trin cng tin ln trnh v tng nc tri dy. Do vic Trung Quc tri
dy c tin h{nh trong tr{o lu ph|t trin ln ca cc quc gia ang ph|t
trin cho nn s tri dy c c s qun chng bn vng trn sn khu quc
t.
3. V con ng tri dy: S tri dy ca Trung Quc l s pht trin ha bnh, tri
dy ha bnh. N khng phi l s tri dy thc d}n thu xa m ng bng
tu chin sng ln, cng chng phi l s tri dy v lc. Sau ny c nc
chinh chin, |nh th{nh chim t, cng khng phi l{ tri dy chin tranh
lnh mi cht ta sng, mi suy yu ta i ln. S tri dy ca Trung Quc l{ tri
dy ha bnh cha tng c trong lch s, thc thi mt kiu tri dy va khng
|nh k kh|c cng khng b k kh|c |nh, l{ s tri dy pht trin ha bnh,
hp tc cng thng, cng phn vinh. V th Trung Quc tri dy c u th o
ngha ln mnh.
Th gii khng b quyn v{ Th gii khng ht nh}n
Tng thng M Obama ln nm chnh quyn khng l}u ~ xut mun xy dng th
gii khng ht nh}n, mun to dng mt S khng ht nhn ton cu18. Xy dng th gii
khng ht nh}n l{ mt cng trnh h thng, cn c s c gng ton din, nhng vn then
cht trong vic xy dng th gii khng ht nh}n l{ x}y dng th gii khng b quyn.
Trong thi gian chin tranh lnh, Trung Quc pht trin v s hu v kh ht nh}n l{
chng li b quyn, gi gn s sng cn, an ton v s pht trin ca mnh trong b
quyn M - Lin X b chn p v{ e da chin tranh. Nu khng c s e da ca b quyn
M v Lin X th Trung Quc s khng quan tm v bc thit cn pht trin v s hu v
kh ht nhn.
Sau chin tranh lnh, th gii tr thnh th gii n cc, M tr thnh thnh siu
cng duy nht, trn th gii xut hin tnh th nghim trng l s ph bin v kh ht
nhn, mt s nc ra sc nghin cu ch to v pht trin v kh ht nhn ca nc mnh.
Nguyn nhn ca tnh trng ny l do c th gii u nhn thy mt thc t trong tnh hnh
mt mt i th chin lc ln l Lin X, khng cn lc lng n{o ngn cn na nn tm
l b quyn ca M ~ b{nh trng, da v{o u th qun s tuyt i, trc sau M ~ ph|t
ng cuc chin tranh vng Vnh, chin tranh Kosovo, chin tranh Afghanistan v chin
tranh Iraq, tm kim li ch b quyn vi mc ln nht. ~ c mt lot quc gia b tn
cng, cng c my nc ch b tn cng. ng trc s e da ca b quyn M, mt s
nc li cha c t|i bo m chin lc khng b M xm phm hoc tn cng, trong
tnh hnh c|c nc n{y ~ coi vic s hu v kh ht nhn l ba h thn bo v an ninh
quc gia cho bn thn, h tm mi c|ch s hu c v kh ht nhn. Bi vy, b quyn
M l ngun gc chin lc gy ra tnh trng ph bin v kh ht nhn trn th gii. Sau
chin tranh lnh, ngn la chin tranh lin tc chy khp ni, ngun gc khng phi l
v kh m{ l{ b quyn. Xt v mt chin lc, nhim v u tin gn gi ha bnh th gii
khng phi l{ t b v kh ht nh}n m{ l{ t b b quyn. Ch khi no M t b b
quyn th th gii mi c th t b v kh ht nh}n.
S pht trin v tri dy ca Trung Quc khng bt c|c nc khc phi tr gi bng an
ninh v hnh phc ca h nhng cng khng th trao i bng vic duy tr b quyn th
gii ca mt quc gia n{o . B| quyn l sn phm v s th hin ca nguyn tc lut
rng; mt th gii dn ch ha bnh v ha hp khng phi l{ c|nh rng cho k mnh n
hip k yu, khng cn cha rng. C|c nc ln vn minh trong th k XXI c trch nhim
dn u t b t duy b| quyn, loi tr cnh tranh b quyn, chm dt tun hon b
quyn. S ti bo m chin lc i vi th gii ca Trung Quc l khng ginh git b
quyn, khng xng b|, l{ ng gp v{o vic xy dng mt th gii phi b quyn.
th gii vnh bit b quyn l{ s mng v cng hin ca cuc chi Trung Quc - M
Ngy 3 th|ng 7 nm 2009 trong Hi ngh think tank ton cu hp Bc Kinh, phng
vin Tun bo Thi i ~ i thoi vi cu ch tch y ban chu u Romano Prodi v
mt s vn nng hi. Phng vin hi: Phi chng tnh hnh b cc th gii ang c thay
i mnh, Trung Quc v{o a v n{o trong qu| trnh ?. Prodi tr li: Th vn hi
Olympic Bc Kinh th hin vi th gii mt Trung Quc mm ci, c nh hng quan
trng i vi cng ng quc t. C|ch y khng l}u, nh{ l~nh o Trung Quc li tham d
Hi ngh Thng nh G20, sc nh hng chnh tr ca Trung Quc ln cao cha tng
thy; khng c Trung Quc th G20 khng hp c. iu th hin Trung Quc ang
tng bc i ln h{ng ng nh{ l~nh o th gii.
Bun b|n tam gi|c gm ba h{nh trnh i bin: mt l{ ngi ch}u ]u trc tin |p
thuyn t cng nc mnh sang b Ty chu Phi, dng cc sn phm r tin nh ru
mnh, hng dt may, trang sc, sng n i ly hoc cp ly n l; hai l{ a n l
ln tu thuyn, ch n thuc a chu M i ly khong sn v nng sn; ba l cui cng
ch nguyn vt liu v sn phm t chu M v ch}u ]u, em b|n trn c|c thng trng.
Kiu bun bn tam gic ny lm cho nhng k bun n l mi chuyn i c th kim c
li nhun t 100% n 300%. Mt n l khi ri b bin ch}u Phi c gi| 50 USD, n chu
M b|n c 400 USD.
Cc nh lch s chu Phi chia lch s bun n l chu Phi trong thi cn i lm ba giai
on: giai on mt t gia th k XV n gia th k XVII, l giai on bt u t chc
bun n l vt i T}y Dng, phm vi ch yu tp trung ti hai b ng T}y i Ty
Dng. Giai on hai t gia th k XVII n na cui th k XVIII, l{ giai on vic bun n
l chu Phi nhn nhp nht. Giai on ba t na cui th k XVIII n na cui th k XIX,
vic bun n l (nht l bun n l qua i T}y Dng) suy t{n dn.
S|ch Nn bun n l chu Phi th k XV - XIX c vit: tng s n l xut i t chu Phi
trong thi gian th k XVI - XIX vo khong 15 - 30 triu ngi; nu k c s ngi cht
trong qu| trnh i trn ng vn chuyn, th tng cng l 210 triu ngi. Lnh t phong
tr{o ngi da en M ng Du Bois cho rng trong thi gian ni trn, s n l xut t chu
Phi sang chu M t nht l 10 triu ngi, nu k c s ngi cht dc ng i th v{o
khong 60 triu ngi. S gia M gi|o s Curtin a ra c tnh mi da trn s liu cc h
s lu tr, cho rng t gia th k XV n th k XIX c khong 11 triu n l xut i t
chu Phi trong thi gian t gia th k XV ti th k XIX (khng k s cht khi b bt v khi
chuyn ch h). Nn bun n l ~ g}y ra tai ha x hi cho chu Phi, lm cho x hi chu
Phi suy thoi ton b. C|c nc phng T}y nn th{nh lp Qu chuc ti vi chu Phi.
T}y Ban Nha ~ phm ti t tng hm hi tn gio. Th d nm 1526, vua T}y Ban Nha
Charles V h lnh mi i tu thuyn phi em theo mt nh truyn gio, nu khng s
khng c ri cng. Nm 1532, Charles V yu cu Gio hong phi 200 nh truyn gio
n chu M La tinh. Theo ghi chp ca nh truyn gio ni ting Las Casas, nhng ngi
T}y Ban Nha x}m lc mi khi chinh phc c a phng n{o h u ra lnh dng hnh
thc t hnh tn khc nht v{ dng v lc buc d}n chng a phng phi theo Ki T gio
v chp nhn s thng tr ca vua Ty Ban Nha. Ai khng tun lnh s lp tc b git. o
Andrs ban u c 3 triu ngi Indian, nm 1514 cn 14.000 ngi, cui cng cn li c
200 ngi.
M l quc gia phm ti t tng chng cht. Ng{y 16 th|ng 9 nm 1620, 102 tn
Thanh gio Anh ln chic thuyn Hoa th|ng Nm qua 66 ng{y m vt bin n i lc
Bc M; nm sau ch cn li 50 ngi. Nhng nm 1621 h gt h|i c mt v ma mng
bi thu bn lm l t n Thng . Nm 1863, Tng thng Lincoln tuyn b ngy Th
Nm tun th 4 th|ng 11 h{ng nm l{ L T n, l{ ng{y l hi quc gia, c ngh 4 ngy.
L T n l{ ng{y l c sc nht ca nc M. Trong lng ngi M, trn mc n{o
ngy l ny cn quan trng hn L Ging Sinh. Mun ni cm n, th ngi Indian l n
nhn ln nht ca nhng ngi da trng b ln i lc chu M, nhng ngi da trng
li ly on tr n. Nm 1703, trong hi ngh lp php, nhng ngi thc dn quyt nh
thng 40 Bng cho bt c ai lt c da u mt ngi Indian v bt c mt ngi da
. Mc thng ny nng ln 100 Bng nm 1720. Nm 1744, gi| mt ming da u {n
ng Indian trn 12 tui l{ 100 ng Bng mi, mt t binh nam gii gi 105 Bng, mt ph
n hoc tr em gi 50 Bng, da u ph n hoc tr em gi 50 Bng. Ti i lc Bc M, do
s hm hi ca ngi da trng m cuc sng kh cc ca ngi Indian ko di ti bn th
k; dn tc ny hi u th k XVI c gn 3 triu ngi, ti nm 1860 ch cn 340 nghn;
nm 1890 cn 270 nghn, 1910 cn 220 nghn. u th k XX, tuy ngi Indian c hng
t c|ch cng d}n M nhng cha c hng cc quyn li lin quan, tuy h vn phi np
thu theo lut vn phi chp hnh phc dch, ngc li h phi sng trong vng t cn ci
c khoanh vng dnh ring cho h. Cho nn nc M c{ng nn c L Chuc Ti.
L quc gia khng c ti t tng, Trung Quc c t c|ch nht m nhim vai tr quc
gia lnh t th gii.
Trung Quc c l lch v kinh nghim th{nh cng l}u d{i m nhim vai tr quc gia
lnh t
C mt quan im cho rng Trung Quc cn l{m cng quc ch khng cn lm lnh
t - iu n{y |ng bn tho. Gii hn mc tiu Trung Quc tri dy, Trung Quc pht
trin v mc tiu phc hng v i ca dn tc Trung Hoa trong phm vi l{m cng quc
m{ khng l{m l~nh t - lun iu n{y tuy ngi M nghe thy th d chu, song tin hnh
s hn ch nh vy i vi vic Trung Quc tri dy v phc hng r r{ng l{ s t mnh
ngn chn mnh. Mc tiu ln ca Trung Quc trong th k XXI quyt khng th ch hn ch
l{m cng quc.
Th gii ton cu ha ngy mt tr thnh con thuyn ln lo{i ngi cng hi cng
thuyn, chuyn ai lm k cm li con thuyn ln y th c quan h ti tin v s phn ca
ton cu. Nhng vic nc M tip tc l{m ngi cm li r rng ngy mt lc bt tng
tm, mi ngi ngy cng khng yn tm vi nc M. Th|ng 11 nm 2009 Obama thm
Trung Quc, mt ln na dy ln trong gii truyn thng th gii mt t bn tho nhit
tnh v vai tr ngi l~nh o th gii ca Trung Quc. Nht bo ph Wall vit: Cng
ng quc t lo lng ang mong mun Trung Quc m ng vai tr l~nh o.
Quc gia lnh t khng c ngha l{ quc gia b quyn. Anh v{ M tng l quc gia lnh
t ca th gii, h cng u l quc gia b quyn ca th gii. Song iu khng th quyt
nh quc gia lnh t trong thi i hu M tt nhin phi l quc gia b quyn. ngha ca
vic Trung Quc tr thnh quc gia lnh t th gii l ch n chm dt mi lin h huyt
thng gia quc gia lnh t vi quc gia b quyn v lm nn k tch quc gia lnh t khng
phi l quc gia b quyn, m ra mt thi i mi trong lch s th gii c quc gia lnh t
m khng c quc gia b quyn.
Quc gia dn ch khng phi l quc gia khng l~nh t, m{ l{ quc gia ni ch dn
ch sinh ra lnh t, l quc gia sinh ra lnh t dn ch. Th gii dn ch, th gii a cc ha
cng khng phi l th gii khng c quc gia lnh t, m{ l{ th gii khng c quc gia b
quyn. C|i m{ th gii dn ch cn l{ quc gia lnh t khng xng b|. Th gii a cc
ha cng cn quc gia lnh t c th lm cho th gii ha hp vi nhau. Bi vy, d l
quc gia dn ch hay th gii dn ch u cn c lnh t, ch c iu v lnh t y sinh ra
mt cch dn ch, l lnh t dn ch cao , ch khng phi l lnh t kiu qun ch.
Trung Quc m~i m~i khng xng b|, Trung Quc quyt khng lm k ng u - }y l{
mt t tng chin lc tinh ty. Song phi hiu mt cch bin chng v t tng khng
lm k ng u. Bi l k ng u th gii trc }y u l b ch, lm k ng u
tc l{ l{m b| ch, ng u ngha l{ xng b|, d nhin m~i m~i khng th lm k ng
u nh th. Trc kia c mt s quc gia l{m k ng u, tc l{m k ng u mt
lin minh, ngha l{ trong cuc cnh tranh ton cu v khu vc, mt s quc gia hp thnh
lin minh i khng vi lin minh do mt s quc gia khc hp th{nh, l{m k ng u
lin minh nh vy tc l{ l{m ch lin minh; Trung Quc khng th l{m k ng u nh
th. Nhng Trung Quc khng l{m k ng u vi ngha b| ch v ch lin minh,
khng c ngha l{ Trung Quc khng xut u l din, khng c ngha l{ m~i m~i khng
ph|t huy a v v tc dng quc gia lnh t trn th gii.
Trn lnh vc pht trin kinh t th gii, Trung Quc pht huy tc dng u tu; trn
lnh vc gi gn ha bnh th gii, thc y s pht trin chung, Trung Quc pht huy tc
dng hi ha; trn mt i ph vi c|c kh khn to{n cu, tng cng hp tc quc t,
Trung Quc pht huy tc dng i u, Trung Quc pht huy tc dng dn dt tin b ca
ton th gii. Trn mt i ngoi, Trung Quc to dng trt t quc t mi n nh, cng
bng, ha bnh; trn mt i ni, Trung Quc l{m cho d}n chng c sng bnh yn hnh
phc - sao li khng l{m nh vy? Cho nn Trung Quc trong th k XXI va phi lm
cng quc va li khng th thoi thc lm lnh t.
Trung Quc c l lch v kinh nghim 1.000 nm l{m quc gia nht th gii, c truyn
thng tt lm quc gia lnh t. }y l{ mt ti sn qu gi. Thc hin s phc hng v i
dn tc Trung Hoa l ln th hai i ln nht th gii, mt ln na lm nn vinh quang quc
gia qun qun. Trung Quc tng tri qua s ti rn trong qu trnh ni ln - suy thoi - ti
tri dy, t nht th gii n tt hu b |nh, ln na tr li nht th gii mi, Trung Quc
s tr thnh quc gia c kinh nghim l~nh o phong ph nht. Trung Quc i ln cng v
l~nh o th gii, nht nh l k l~nh o u t nht.
Trn vn quyn l~nh o ton cu, nc M nn hc Washington. Pht trin quc gia
cng nh ph|t trin c| nh}n u khng nn tham quyn c v. }y l{ s vn minh v{ tin b
ca nc M, cng l{ s may mn v{ iu tt lnh ca th gii.
i c th chia lch s din tin s pht trin quyn l~nh o th gii ra lm ba giai
on.
Giai on th nht l{ giai on v ch: C cng ng quc t m khng c trt t quc
t. Giai on n{y c c trng c bn l{ k mnh l k cp, k c nng lc l th ph,
mt s t quc gia da v{o v lc tin h{nh cp bc, git chc quc gia hoc cc vng
khc, thc hin v vt sch trn, tiu dit cc nn vn minh kh|c. T}y Ban Nha, B {o Nha,
H Lan thi xa u l nhng in hnh k mnh l k cp ca cng ng quc t thi k
u. Trong cnh rng nguyn thy cng ng quc t va mi thnh lp, cc quc gia ny
thi h{nh lut rng Hobbles(19) c ln nut c| b. l{ thi k nguyn thy ca cng ng
quc t. Giai on ny vo thi gian trc khi chm dt cuc Chin tranh 30 nm(20) trong
nhng nm t 1500 n 1648, ko di chng 150 nm.
Thc ra, M ho~n xng vng ho{n to{n khng phi l t gic, m l bt c d. Xa nay
M p ho{i b~o xng b| th gii, thm ch trc khi M tr thnh mt quc gia, nhng
ngi u tin t c|c nc ch}u ]u vt bin n chu M ~ c l tng v hoi bo xy
dng ti Bc M nhng th{nh ph trn nh ni, mun l{m c}y hi ng th gii dn dt
nhn loi. H t cho rng mnh l{ ngi d}n c Thng la chn, l~nh o th gii l
s phn tri nh. Nhng v sc mnh ca M c hn, trong thi gian trc cui th k
XIX, nc M ch c th tun theo chin lc ch ngha c lp. i chin Th gii ln th I l
mt bc ngot quan trng lm yu c|c nc ln chu u, lm sc mnh M tri dy.
Trong thi gian chin tranh, tng lng kinh t M vt qu tng lng kinh t cc quc
gia chu u cng li, iu l{m tng mnh lng ham mun l~nh o th gii ca nc M,
h mun lp tc i ln cng v l~nh o th gii. Tng thng M Woodrow Wilson cng b
K hoch 14 im(21) xng thnh lp Hi Quc Lin(22), tung ra cng lnh thi h{nh
chnh s|ch nc M l~nh o th gii, v nn bn thit k nc M ch ng th gii, }y l{
l lun v thc tin quan trng ca vic nc M thit k th gii v{ l~nh o th gii.
Nhng do nc M va mi bc l t{i c|n trc th gii m thc lc kinh t hng hu ca
anh nh giu mi pht n{y h~y cn cha mc c th chuyn ha th{nh nng lc chin
lc ch o tnh hnh ln ca th gii, uy tn ca M cn kh thu phc cc quc gia khc
trn i sn khu th gii; Anh Quc v Php, nhng quc gi lo ny hy cn cht oai
phong rt li, Gic m M l~nh o th gii ca ng Wilson chng nhng b ngn chn
trn sn khu quc t m ngay trong nc cng vy. Kt qu l{ nc M cha tr thnh
k l~nh o th gii; bn th}n Wilson cng tn th, ng qua i trong chuyn l hnh mt
mi du thuyt v Gic m M, tr thnh mt on lch s th lng. V vy nc M cha
th kp thi i ln cng v l~nh o th gii, thc hin Gic m l~nh t, {nh tr li qu
o ch ngha bit lp.
Trung Quc th k XXI mun tr thnh thnh lnh t th gii phi tri qua s n lc
trong na th k, ba giai on. Giai on th nht: trong qu| trnh rt ui v tin gn
nc M phi tch cc tham gia vic l~nh o th gii; giai on th hai: trong tnh hnh
song song tin bc vi M, phi cng M l~nh o th gii; giai on th ba: mt thi gian
sau khi vt M, Trung Quc phi c tc dng ch o trong vic l~nh o v qun l th
gii, tr thnh k l~nh o ch yu ca th gii. Hin nay Trung Quc ang tch cc tham
gia l~nh o, ang i ti cng nhau l~nh o; giai on n{y i cn ko di trong 20 - 30
nm.
Cuc cnh tranh gia m hnh Lin X vi m hnh M xuyn sut th k XX. Cn cuc
cnh tranh gia m hnh Trung Quc vi m hnh M s xuyn sut th k XXI; s}u,
rng v{ di (ni v thi gian) ca cuc cnh tranh ny s c nh hng vt xa hiu ng
chin lc ca cuc cnh tranh m hnh M - Lin X.
Sau khi chin tranh lnh chm dt, ngi phng T}y ph bin tin v{o Thuyt hi kt
lch s(23), cho rng m hnh chnh tr dn ch kiu phng T}y l{ m hnh chnh tr cui
cng v{ cng l{ m hnh l tng nht trong lch s; dng nn dn ch phng T}y ci
to v xy dng th gii tr thnh s mng v trch nhim ca th gii phng T}y; d}n
ch v t do kiu phng T}y cng s tr thnh sc mnh mm ln nht ca phng T}y
chinh phc th gii. Nhng th gii phng T}y ~ nhanh chng nhn thy ci b lch s
chm dt ch l m hnh Lin X m thi, cn vic kt thc m hnh Lin X v vic kt thc
m hnh x hi ch ngha cn bn l hai chuyn khc nhau. Cuc cnh tranh chin lc gia
hai nc M - Lin X sau Th chin II l cnh tranh m hnh quc gia; tht bi ca Lin X
l tht bi ca mt kiu m hnh quc gia.
Cng trng th nht, trong cuc i chin Th gii ln th II, Lin X m ng vai tr
ch lc chng pht xt, Lin X chu thit hi ln nht trong cuc chin tranh ny. Theo
thng k, s thng vong ca qun dn Lin X ln ti hn 60 triu ngi, trong cht 27
triu ngi; hn 1.700 th{nh ph v{ hn 70 nghn l{ng b |nh ph| cp bc, thit hi vt
cht ln n 679 t Rp. Ring Lin X chim 41% tng thit hi ca c|c nc tham gia i
chin Th gii ln th II. Khi chin tranh chm dt, Lin X c cng nhn l{ cng quc
qun s h{ng u th gii. Tng thng M Roosevelt ni: Hng qun v nhn dn Lin X
~ buc lc lng v trang Hitler i ti con ng hon ton tht bi, qua h c nhn
dn M chn thnh v mi mi khm phc.
Cng trng th hai, trong vic xy dng kinh t, Lin X ~ gi{nh c thnh tu to ln
Th nh th gii v tng sn lng kinh t.
Tt c cc quc gia qun qun, quc gia lnh t trn th gii khng nc no khng l
quc gia sng to m hnh mi, u dng c sc dng nc, dng sng to chn
hng t nc, ch khng phi l quc gia c tnh sao chp, phc ch, copy. c sc ca M
khc vi ca Anh, c sc ca Trung Quc cng kh|c vi ca M. Mun tr thnh quc gia
lnh t th gii, Trung Quc phi sng to v cng hin mt m hnh mi cho th gii ny.
Trung Quc khng th sao chp, k c Trung Quc khng th sao chp k khc, k khc
cng khng th sao chp Trung Quc. L quc gia hnh mu v{ nu gng cho th gii, quc
gia qun qun, quc gia lnh t ch c th c tham kho ch khng th sao chp. Ni theo
ngha , bn cht ca c sc Trung Quc tc l sng to ci mi, s mng ca m
hnh Trung Quc l{ s|ng to.
Khi ni ti chuyn c|c nc phng T}y y mnh chin lc Ty ha, phn ha Trung
Quc, ai ny u cm phn bng bng. C ngi ni: thi xa bn a ch t bn s ng
Cng sn ha, sau ny chng ta liu c th l{m cho T}y ha bin th{nh ng ha,
l{m cho M ha trong to{n cu ha bin ra th{nh Trung Quc ha c tnh th gii c
chng? Ch l y khng phi l mt mc tiu phn u ca ngi Trung Quc my th h
sau }y ? Chng phi l mt ch s tin b ca ngi Trung Quc my chc nm sau ?
Chng phi l{ tiu ch vn ha ca Trung Quc vi t c|ch l{ mt quc gia lnh t y sao?
Vn ha Trung Quc c lch s 5.000 nm, ngun gc xa xa, rng ln su sc, sao c
th b nn vn ha sinh sau mun mi c my trm nm ca M ng ha c. D nhin
trong thi k cn i, vn ha Trung Quc cng chu s thch thc ca vn ha phng
Ty, chu s xm thc ca Gi ]u ma M. Cho ti nay th gii phng T}y vn cn thi
hnh chin lc Ty ha v phn ha Trung Quc. C|i m{ ngi Trung Quc thi k cn i
gi l{ Gi T}y, T}y ha tc l ni s tn cng v nh hng n t th gii phng T}y.
Ci gi l{ phng T}y v{ Th gii phng T}y va c phm vi a l li va c hm
ngha chnh tr.
Vn minh phng T}y hoc lch s phng T}y c th chia l{m ba giai on: mt l giai
on a Trung Hi, hai l{ giai on Ty u, ba l{ giai on Bc i T}y Dng. Trong giai
on a Trung Hi v{ giai on Ty u, tc t c i ti cn i, ci gi l{ th gii phng
T}y i l ni v vng pha Ty chu u. Sau th k XV, ngi chu u bt u vt i
dng ph|t trin ra ngoi nc. Xt theo quan im a l, th gii phng T}y l{ mt th
gii bin. Vng pha Ty chu u vn l mt b|n o ln, m{ trn b|n o ln y li nh ra
mt s b|n o nh. Ngi Trung Quc m ca l thy ni, ngi phng T}y th m ca l
thy bin. Phng T}y hin nay l ni chu u v M; v h{m ngha chnh tr l ni nn
vn minh t bn.
Trong my trm nm nay lun lun l{ vn minh phng T}y ha th gii; th gii
ang trong qu| trnh T}y ha. Trung Quc cng ny sinh bin i trong s tn cng v
nh hng ca Gi ]u ma M. V trn mt vt cht v{ vn ha, phng T}y u v{o a
v c th mnh. Gi }y Trung Quc vn c phi cnh gic v ty chay chin lc Ty ha v
phn ha ca th gii phng T}y. iu phn nh v vn ha Trung Quc vn v{o a
v ly yu thng mnh. Khi khai m thi i Trung Quc, Trung Quc chng nhng phi
sng to nn sc mnh kinh t v ca ci vt cht c th vt M m cn phi sng to
c mt nn vn ha c{ng c sc nh hng, cng c sc thu ht trn th gii hn so vi
vn ha M, v mt nn vn ha khng th b M din bin ha bnh m{ ngc li c th
din bin ha bnh nc M. Bao gi vn ha Trung Quc c nng lc din bin ha bnh
nc M, c nng lc ng ha th gii phng T}y, khin nc M cng phi ty chay
s din bin ha bnh do vn ha Trung Quc g}y ra i vi M, khin phng T}y kinh
ngc ku ln phng T}y s b ng ha, to{n cu ha tc l Trung Quc ha, khi y
mi ch thc l{ thi i Trung Quc v mt tinh thn v{ vn ha.
D nhin, trong thi i Trung Quc, khi Trung Quc c nn vn minh vt cht v{ vn
minh tinh thn ln mnh, th Trung Quc s khng tin hnh chin lc ng ha i vi
th gii phng T}y, c bit vi nc M - }y li l ch Trung Quc vn minh hn M.
Nhng th g cng t nhin, c{ng vn minh th li cng c th thnh hnh trn th gii. Cho
nn trong th gii sau n{y ng ha v{ Trung Quc ha chng cn phi thi hnh th
cng s thnh hnh; khi y nc M s kh trnh khi b din bin ha bnh, s din bin
tr nn vn minh hn ng{y nay.
Quc gia khng c ngn c vn ha khng th lm quc gia lnh t ca th gii
M l quc gia gii chim im cao khng ch o ngha quc t. Jefferson l nhn vt
i din sm nht cho ch ngha l tng v ch ngha t do trong lch s M, sau ti
Wilson, Franklin Roosevelt, Clinton. H khng nhng coi hnh thi thc l th on chin
lc v nguyn tc chin lc, ni dung chin lc, m{ cn coi l{ mc tiu chin lc
theo ui. Jefferson gn lin s b{nh trng ngo{i nc ca M vi vic truyn b dn ch
t do M. Wilson lin h ha bnh th gii vi vic xy dng nn dn ch kiu M.
Roosevelt gn lin vic sp xp bn cng quc vi bn t do ln. Clinton gn lin trt t
quc t vi dn ch, nhn quyn. Tt c nhng iu u tr thnh ngn c vn ha t
tng ca nc M.
Chnh sch ngoi giao ha bnh ca chnh ph X Vit Nga ~ l{m rung chuyn th gii,
cng l{m rung chuyn Tng thng M Wilson. Bc ln sn khu th gii trong iu kin
lch s mi, ng Wilson ra sc em li b mt mi cho chnh sch ngoi giao M. Nguyn
tc 14 im l{ Hin chng th gii ca nn ngoi giao mi do ng thi h{nh sau Th
chin I; ngoi giao cng khai, dn ch t quyt, Hi Quc Lin l nhng ct tr v nn tng
ca nn ngoi giao mi do Wilson thi h{nh, nhm i ph vi nn ngoi giao c ca b l
quc, v{ cng dng ngn chn ch ngha Lenin.
L hai nh chnh tr ln ca hai quc gia Nga X Vit v M, Lenin v{ Wilson i din
cho quc gia mnh ra c|c th gii quan, gi| tr quan c tnh s|ng to, ua nhau cm
ngn c ca mnh ln im cao ca vn ha th gii. l{ nhng ngn c dn dt th gii,
l ngn c th gii ca mt quc gia.
D nhin, s gic ng ca quc gia thng thng khng ng b vi nhn thc ca
nh chnh tr. Khi mt dn tc cn thiu s chun b y v gic ng cn thit trn vn
lm lnh t th gii, khi ngn c vn ha dn dt th gii ca mt quc gia nht thi cn
kh ging cao ln c, th l tng cao c thng hay tr thnh bi kch. Bi kch Wilson
l mt in hnh. L{ nh{ l tng ch ngha cao thng, Wilson vn d mun ging cao
ngn c vn ha M cho th gii ny, mun cm ngn c vn ha dn dt th gii ca M
ln im cao vn ha ca th gii, th nhng ng ~ gp trc tr.
S gia M ni ting Warren Cohen ph}n tch nh sau trong cun Lch s quan h i
ngoi M - Cambridge:
Trong 10 nm tip sau, c|c nh{ hin thc ch ngha ln |n ch ngha quc t ca
Wilson l ch ngha l tng ng}y th u tr. Trn thc t, ch ngha quc t hnh th{nh t
tng Wilson khng hon ton l ch ngha l tng m l mt loi ch ngha quc t bn
r su vo li ch chung ca c|c nc v{ ch hng chung ca nhng ngi siu vit bin
gii quc gia c|c ni trn th gii, trong c c mt s ng lc vn ha c bn. Trn
mc nht nh, ch ngha Wilson ch trng t vn ha v{o a v trung tm ca cc
mi quan h quc t. Tnh cht quan trng trn sn khu quc t ca vic nc M tri dy
hi u th k XX khng nhng l do M ~ tr th{nh cng quc qun s v kinh t ch
yu, m{ c{ng l{ do nc M ~ a yu t vn ha v{o c|c cng vic ca th gii, do cng
cuc ton cu ha ca M ~ tr thnh s kin chnh ca th k XX. S i lp gia Wilson
vi Thng vin M xung quanh vn Ha c l mt bi kch. Nhm ginh s ng h ca
nhn dn M, t th|ng 9 nm 1919, Wilson bt u lm mt cuc du hnh ln trn chng
ng tng cng 8.000 dm Anh trong thi gian 21 ng{y. Nhng trc khi c th |nh gi|
kt qu ca chuyn i y, ng ~ t qu ti Colorado, |nh du chuyn i tr thnh mt
gic mng khng th thc hin. Do Thng vin v nhn dn M u cha sn sng tip thu
trt t quc t do Wilson xut, c|c nc khc th li cng xa cch vi tng , v th
nc M khng tham gia Hi Quc Lin, iu chng t nc M ~ quyt nh dng li
trnh nh c|c quc gia khc. Tht bi ca Wilson khng c ngha l{ ch ngha Wilson b
tiu vong. Ti chu u v nhiu nc khc trn th gii ngy cng c nhiu ngi i theo
ch ngha Wilson l tng; h v sc mnh truyn thng ca h ~ c nh hng ln trn
mt to dng th gii sau chin tranh.
Wilson l{ nh{ tin phong trong lnh vc dng vn ha M dn dt th gii. Nhng nh
tin phong thng gp bi kch, thm ch phi hy sinh bn thn. Rt cuc ti sau Th chin II,
ngn c vn ha M dn dt th gii mi cm ln im cao vn ha th gii v{ nc M
cng bc ln a v quc gia lnh t th gii.
Trong thi gian Th chin I, Tng thng M Wilson dn u pht cao ngn c Phi thc
d}n ha, D}n tc t quyt, An ninh tp th, gi{nh c s t|n ng rng ri ca cng
ng quc t i vi nc M ang tri dy. Nc M hin i ang ging cao ngn c t
do, dn ch, nhn quyn, dng c|c gi| tr quan ct li ca nc M nh hng ti th
gii.
Trong thi i ton cu ha, Trung Quc ang tri dy ging cao ngn c ha bnh,
pht trin, hp tc, xy dng th gii hi ha, lm cho cc gi tr quan Trung Quc i ra th
gii.
Trong xy dng th gii dn ch, vn quan trng u tin khng phi l bin cc
quc gia trn th gii u tr thnh c ch dn ch kiu M, m l khng c b quyn,
khng lm b quyn trong cng ng quc t. B ch th gii l s ph hoi ln nht i vi
dn ch th gii, ch ngha b| quyn l mi e da ln nht vi ha bnh th gii. M
xut Thuyt ha bnh ca quc gia dn ch, cn Trung Quc th nu ra Thuyt ha bnh
ca th gii dn ch, Thuyt ha bnh phi b quyn. Ch ngha b| quyn l ngun gc ca
chin tranh, th gii dn ch l s bo m cho ha bnh.
Cng c ngi ni: X}y dng quc gia dn ch l mt t ph khu khi M cng kch
Trung Quc, nhng x}y dng th gii dn ch l mt t ph khu khi Trung Quc cng
kch M.
Mun tr thnh quc gia lnh t th gii th Trung Quc cng tt phi c Tinh thn
Trung Quc. Xa nay Trung Quc l mt nc ln tinh thn, c tinh thn truyn thng
hnh th{nh ~ my nghn nm, c tinh thn cch mng hnh thnh trong cc thi k chin
tranh my chc nm, cng c tinh thn ci cch m ca hnh th{nh trong 30 nm gn }y.
S gia ngi Anh Toynbee(25) tng coi tinh thn th gii m{ d}n tc Trung Hoa hnh thnh
l}u i l mt di sn lch s c nh hng quan trng ti th gii tng lai. Song cng
chng cn phi giu dim mt s thc: thi k 30 nm sau C|ch mng vn ha, mt s
ni, mt s ngi coi l{ thi i vt cht, l thi i thit thc hng li; mt s ngi
dng u c kinh t dn dp mt s}n vn tinh thn, mt s ngi Trung Quc v ca ci
vt cht tr th{nh i ph ho, thnh giai cp hu sn, nhng ngc li v ca ci tinh
thn v{ i sng vn ha li ri v{o cnh ngho kh, h cch rt xa mc tiu kh| gi v
tinh thn.
Tinh thn Trung Quc l mt h thng; nim tin l tng l ht nhn ca tinh thn
Trung Quc. Trong s|ch Nh Trng Hc Lng c vit: Nm xa qu}n Bc pht |nh
}u thng y, |nh cho qu}n i Trc h v Phng h tan tc. Mt hm Trng i soi(26)
gi Trng thiu soi(27) n nghin cu vn n{y. i so|i ni: Tiu Lc T, ta ngh cha
ra chuyn ny, chng ta cn sng c sng, cn trng pho c trng pho, cn c mt trung
o{n sn ph|o c c nht v nh, mang ra m bn ch qun chng phi l{ c y ...
ti sao li khng thng ni th nh?. Thiu so|i ni: Tha cha, ta c sng c ph|o, li c
trung o{n sn ph|o c, ngi ta th khng c, nhng cha cha ngh n chuyn n{y ?
Ngi ta c Ch ngha Tam D}n, ta th khng c!. i soi khng phc: Ch ngha Tam
D}n c|i tr y l{ c|i qu|i g, ta cn c Ch ngha Ng D}n kia. Hai hm sau, i soi li gi
thiu so|i n: Tiu Lc T, con ni ng y! Ta cn thiu c|i ch ngha Tam D}n kia. Ta
tuy cn cha n no cao lng vng ng Bc n{y nhng ta rt lui thi. Ch ngha Tam
D}n l{ l tng v nim tin; c n th c sc mnh, c lng d}n, c ch hng, nhng nh
qun phit kia khng chu phc cng chng c. V qun s l{ nh th, v cc mt khc
sao li khng nh vy; trong nc l th, trn th gii sao li khng nh th.
Quc gia lnh t th gii l quc gia sn xut tinh thn, l quc gia xut khu vn ha.
Trung Quc hin nay l{ nc ln ch to sn phm vt cht nhng cn cha l{ nc ln
ch to vn ha tinh thn. Trung Quc phi tr th{nh nh my th gii v vn ha t
tng, l{m cho vn ha Trung Quc i ra th gii, tr th{nh nc ln xut khu vn ha
ln nht th gii. Thng k cho thy, h{ng nm Trung Quc nhp khu hn chc nghn u
sch, chim 10 - 15% lng giao dch th trng sch quc ni, nhng s lng sch hng
nm Trung Quc xut i th ch c hn nghn loi, tht |ng bun. Cho d xut siu thng
mi vt cht bng bao nhiu cng khng th no b li c loi nhp siu thng mi vn
ha n{y. Hin nay c|c ni trn th gii ang dng nhng sn phm vt cht do Trung Quc
ch to; bao gi c|c ni trn th gii s dng nhiu sn phm vn ha tinh thn ca Trung
Quc, bao gi cc sn phm trn th trng vn ha nm ch}u ch yu l th ch to ti
Trung Quc th th gii s chuyn sang thi i tinh thn Trung Quc, thi i vn ha
Trung Quc.
Nh trit hc Anh Bertrand Russell tng ni: Ham mun thng tr k khc (ca ngi
Trung Quc) r rng yu hn nhiu so vi ngi da trng. Nu trn th gii c mt dn tc
kiu h~nh ti mc khng chu |nh nhau, th d}n tc l{ Trung Quc. Th|i bm sinh
ca ngi Trung Quc l khoan dung v hu ho, dng l i x vi ngi khc v mong
mun c n |p. Russell cho rng tnh cch ca ngi Trung Quc bt li cho chin
tranh, l kiu tnh c|ch hng v ha bnh. ng rt ngc nhin v tinh thn khoan dung v
nhn ni mnh lit trong tnh cch ca ngi Trung Quc.
Dn tc Trung Hoa dng lng yu mnh yu ngi, tun theo nguyn tc chin lc
ngi khng ng n ta th ta khng ng n ngi, l mt dn tc nhn i, dn tc
lng thin yu ha bnh m khng lm dng v lc. ng nh Tn Trung Sn tng ni:
D}n tc Trung Hoa ta ha bnh, tn trng php lut, l{ bm tnh, tr phi bt c d xut
pht t nhu cu t v th quyt khng chu d dng gy chin tranh.
Ngi Trung Quc khc hn ngi chu u, v Trung Quc l quc gia tuy quc lc ln
mnh nhng khng c tham vng chinh phc. }y l{ kt lun ca nh truyn gi|o ngi
Matteo Ricci(30) c|ch }y 400 nm, sau khi ng ~ sinh sng kho st Trung Quc trong 30
nm.
Thi xa trong s nhng ngi chu u tng n Trung Quc c hai ngi ni ting
nht, l{ Marco Polo i nh{ Nguyn v{ Matteo Ricci i nh{ Minh. Th|ng 8 nm 1582
Matteo Ricci n Macau, sau n Triu Khnh, Thiu Ch}u, Nam Xng, Nam Kinh, Bc
Kinh; th|ng 5 nm 1610 t th v an tng ti Bc Kinh.
Theo quan im ca Matteo Ricci th Trung Quc l mt quc gia k l khc vi chu u.
Cng vc Trung Quc rng ln v bin, d}n ng khng m xu, vt sn nhiu loi, cc
k phong ph. Ti vng quc trung ng n{y cho d h c lc qun v hi qun trang b
tt, c th d dng chinh phc c|c nc ln cn, nhng bt k quc vng hay l{ nh}n d}n
ca ng li u cha tng ngh ti vic tin hnh mt cuc chin tranh x}m lc. H hon
ton tha mn vi nhng th h c v{ ho{n to{n khng hng h|i mun chinh phc. V mt
ny h khc hn ngi ch}u ]u. Ngi ch}u ]u thng bt mn vi chnh ph mnh, thm
mun c nhng th ngi nc kh|c c hng th. Cc quc gia phng T}y ~ b
tng xng b| th gii hnh h lm cho sc cng lc kit, thm ch h chng th c nh
ngi Trung Quc ~ l{m trong thi gian di lu ti my nghn nm l{ gi gn c di sn
t tin li. Matteo Ricci l mt ngi chu u, th m ng thc th vch ra c tnh
c|ch ha bnh khng tha thit chinh phc ca ngi Trung Quc t vua cho n d}n, iu
th hin phm c|ch khng king d ngi thn chu u ca ng.
Ngi Matteo Ricci xa tt tn chn tri ~ th nghim c tnh cch Trung Quc
ngay trn t Trung Quc, gn Trung Quc c cu Th tng Malaysia Mahathir
Mohamad th t tm nhn ca ngi h{ng xm ni v lnh hi ca mnh: Giao thng
gia Malaysia vi Trung Quc ~ c lch s hn 1.000 nm, Malaysia c rt nhiu ngi
Trung Quc, xa nay chng ti cha bao gi b Trung Quc chinh phc. Th nhng ngi
chu u t ngoi xa 8.000 dm Anh li chinh phc chng ti. Cho nn th|i ca Trung
Quc khc chu u. Trung Quc n }y v bun b|n, ngi ch}u ]u n }y khng v bun
bn m v chin tranh. Cui cng h chinh phc bn hng ca mnh. Bi vy chng ti
khng e ngi Trung Quc m e ngi ngi ch}u ]u.
Trung Quc hng mnh my nghn nm m{ c|c quc gia nhc tiu xung quanh nh
An Nam(31), Min in(32), Thi Lan vn c th gi c c lp. V sau gi u thi ti
phng ng, An Nam b Php tiu dit, Min in b Anh tiu dit, Cao Ly b Nht tiu dit.
Chnh s|ch Gip k nh yu v k gp kh khn(33) ca Trung Quc hnh thnh s tng
phn r rt vi chnh s|ch c| ln nut c b ca phng T}y.
Quc lc ln mnh m khng chinh phc - theo s kho chng ca Tn Trung Sn tnh
cch ny ca Trung Quc hnh thnh t i Hn. Thi nh Hn ni chung cc nh ngn lun
ln u cc lc phn i ch ngha quc, trong ni ting nht l{ b{n lun vic b
qun Ch}u Nhai [ tc s kin Kh Ch}u Nhai Ngh][(34)] note6 phn i Trung Quc m
rng lnh th, ch trng khng th cng Man Di pha Nam tranh gi{nh t ai. Bi vy,
vo thi nh Hn Trung Quc ch trng khng chin tranh vi ngi nc ngo{i; t
tng ha bnh ca Trung Quc thi nh{ H|n ~ th hin rt y . n i Tng, Trung
Quc khng nhng khng x}m lc nc kh|c m{ ngc li b ngi kh|c x}m lc, cui
cng nh Tng b Mng C tiu dit. Sau khi mt nh Tng, ti triu Minh mi phc quc.
Sau khi triu Minh phc quc th khng x}m lng nc ngoi na.
Mt s ngi ch}u ]u cng hiu rng nu Trung Quc l mt quc gia hng h|i i chinh
phc nc khc th lch s ch}u ]u ~ phi vit li. Paul Braken gi|o s i hc Yale (M)
ni: Mi ngi ~ qun mt l{ trc }y 500 nm Trung Quc l{ siu cng duy nht trn
th gii. Khi nhiu ngi chu u cn nh{ tng t th Trung Quc l quc gia kinh t
v qun s hng mnh nht trn tr|i t. 100 nm trc khi chu u bt u thng tr chu
v chu M, Trung Quc ~ c hi qun ln mnh v gii nht th gii. Nu khng phi l
s ngu nhin ca lch s th c th ngy nay chu u ni ting Trung Quc.
Mi ngi hay dng t t ai rng ln, sn vt phong ph hnh dung Trung Quc;
trn thc t v ng d}n nn Trung Quc rt cng thng v t{i nguyn. iu dn ti cnh
tranh kch lit, mu thun gay gt hn. Phng T}y c thi quen chin lc l xut khu
mu thun, qua x}m lc b{nh trng ra bn ngo{i chuyn ha mu thun ni b thnh
mu thun bn ngoi nhm ha hon khng hong trong nc. Nhng c im ca Trung
Quc l{ d t{i nguyn cng thng n }u cng th{ chu u tranh ni b d tri long t l
ch khng gy chin tranh chim t bn ngoi. Trung Quc khng c thuc a.
Lm mt nc vn minh, l{m ngi thy cao nh}n ngha; ngi khng xm phm ta,
ta khng xm phm ngi, khng tn cng trc; phn kch t v c l, c li, c kim ch;
ly n bo on, khng tr th. Trung Quc cha bao gi tn cng trc, }y li l mt c
im ca tnh cch Trung Quc.
Vn minh qu}n s Trung Quc tng lm th gii cm ng. Sau thng li chin tranh
chng Nht, Trung Quc t b khon bi thng chin tranh ca Nht; thi hnh chnh sch
gio dc, ci to v cui cng phng thch cc phm nhn chin tranh Nht; nui dng tr
con m ci do qun Nht x}m lc b li, th hin tm lng ly n tr on. Trong chin
tranh chng M gip Triu, Trung Quc thc h{nh chnh s|ch nh}n o vi t binh chin
tranh. T binh M ni: Trung Quc l quc gia vn minh nht th gii. Th}n nh}n t binh
M vit th ca ngi chnh s|ch u ~i t binh ca qu}n i Trung Quc nh ngi m.
Trong cuc chin tranh phn kch t v vi n , trong tnh hnh thng ln, qu}n i
Trung Quc khng tha thng truy kch m dt khot rt v tuyn kim sot thc t vn c
t thnh ha bnh. Khng nhng th ton b t binh m Trung Quc cn ch ng tr
li rt nhiu v kh trang b cho pha n . Trong lch s chin tranh th gii cha tng c
tin l nh vy.
T thi vin c cho ti thi k lp triu i nh{ Thanh, ngi Trung Quc lun lun gi
quan h khng kht vi c|c nc xung quanh, khng h k th thng nh}n v{ gi|o s nc
ngoi. Tm Bia Cnh gio Ty An ni ln vic cc nh truyn gi|o nc ngoi hi th k 7
sau cng nguyn ~ tin hnh truyn b Phc m ti vng ny. Pht gio truyn vo Trung
Quc thi nh Hn, nhn dn rt nhit tnh hoan nghnh tn gio mi n{y. Sau Pht gio
ngy mt phn thnh, nay ~ l{ mt trong ba tn gio ln ch yu Trung Quc. Khng
nhng gi|o s m{ c|c thng nh}n cng c php t do du lch dc ngang trong ni b
quc Trung Hoa. Thm ch m~i cho n cui i nh Minh, Trung Quc cn cha c cht
du hiu bi ngoi no c. Mt trm nm trc, Tn Trung Sn tng ku gi ngi M nh
sau: ngi Trung Quc v bn tnh khng phi l dn tc b quan ta cng, khng phi l
dn tc bi ngoi.
V sau v sao li xut hin hin tng b{i ngoi. l{ do phng T}y dng t{u chin
sng ln x}m lc v{ cp bc Trung Quc, ngi Trung Quc ch c th vng ln chng
li. Ni ng ra }y khng phi l{ b{i ngoi m{ l{ kh|ng ngoi.
Ni v o c quc gia Trung Quc dng vng o dng nc, trong b{i Ch
ngha Tam D}n ca Tn Trung Sn nm 1924 c trnh b{y cn k: Ni ti o c vn c
ca Trung Quc cho n nay ngi Trung Quc cha th qun, trc ht l trung hiu, th
hai l nhn i, th ba l{ tn ngha, sau na l ha bnh. Rt nhiu ngi nc ngo{i l{m n
ti Trung Quc thng hay ca ngi ngi Trung Quc, h bo ngi Trung Quc ni mt
cu cn gi ch tn hn c bn hp ng ngi nc ngoi lp ra. Cn ni v ch ngha,
thi i rt cng thnh Trung Quc cng khng i tiu dit nc ngoi. Th d Cao Ly thi
xa trn danh ngha l{ phin thuc ca Trung Quc, thc ra l mt nc c lp. Trung
Quc cng thnh my nghn nm m{ Cao Ly vn tn ti; Nht Bn mi mnh ln cha y
20 nm ~ dit Cao Ly ri. Trung Quc my nghn nm tha thit yu ha bnh u xut pht
t bm tnh. Ni v c nhn th trng khim nhng, ni v chnh tr th k nhn i c th
thng nht thin h(35), khc hn ngi nc ngoi. V th o c c xa ca Trung Quc
nh trung hiu, nh}n |i, tn ngha c nhin l{ hn hn ngi nc ngoi; ni ti o c
ha bnh th li c{ng cao hn ngi nc ngoi. Loi o c c bit tt y l tinh thn dn
tc ta. Sau ny chng ta khng nhng phi gn gi m cn phi pht huy tinh thn .
Trong sch Trin vng th k XXI, s gia ngi Anh Toynbee d b|o: Thng nht th
gii l{ con ng tr|nh lo{i ngi t st tp th. D o|n s thng nht th gii s c
thc hin trong ha bnh. V im ny trong s cc dn tc hin nay th dn tc c s chun
b y nht l dn tc Trung Hoa; hai nghn nm qua h ~ trau di c mt phng
ph|p t duy c |o.
II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG
QUC
Quc gia b| o tt nhin s th hin c|c hin tng b| o nh cng quyn,
x}m lc, chim lnh, thc d}n - l{ biu hin ca bn cht quc gia b o. Trung
Quc vng o th hin hin tng Trung Quc - l{ s th hin ca tnh cht quc
gia Trung Quc, nh Trung Quc cao thng, vn minh, t thin.
Ton th gii c 200 triu ngi ni ting Ph|p, trong ch c 60 triu l{ ngi Php;
hn 20 nc dng ting Php lm ngn ng chnh thc.
Ton th gii hin nay c 110 triu ngi ni ting c; c 3 quc gia dng ting c
lm ngn ng chnh thc duy nht, l{ c, o (Austria), Lch-ten-xten (Liechtenstein).
Ton th gii c 350 triu ngi ni ting T}y Ban Nha, hn 20 quc gia dng ting Ty
Ban Nha lm ngn ng chnh thc.
Ngn ng chnh thc ca Lin X l ting Nga; sau khi Lin X tan r thnh 15 quc gia,
c 4 nc dng ting Nga lm ngn ng chnh thc, l{ Nga, Belarus, Kazakhstan v{
Kirghistan.
V sao ngi Trung Quc khng xy dng Trung Quc ngo{i nc? Khng phi do
Trung Quc khng c nng lc hng hi v{ nng lc chinh phc, m do Trung Quc khng
c mun b{nh trng. phng T}y, c|c quc gia hng hi ln h pht hin vng t mi
l chim lnh ngay, cn Trung Quc th pht hin nhng khng chim lnh, ph|t hin ri li
c quan h hu ho.
Trn cc vn Ty Tng, T}n Cng ca Trung Quc, cc quc gia phng T}y cn
tung ha m cng kch Trung Quc. Trn mng Interrnet c lu h{nh rng ri bi vit ca
mt thanh nin Trung Quc phn bc lun iu ca phng T}y. Ngi thanh nin Trung
Quc 21 tui y du hc ti Canada, anh lm mt video clip c tn T}y Tng xa kia, hin
nay, sau ny mi mi l mt b phn ca Trung Quc, nhm ni vi mi ngi mt s
thc: nu ngi phng T}y t tt c c|c ni chu M, ch}u i Dng, ch}u Phi, ch}u \
u cun gi rt v chu u th Trung Quc s rt khi Ty Tng; nu khng th ch nn
bn cc vn y vi chng ti. Nu phng T}y tht s c th lm th th mt na s quc
gia chu u hin c s bin khi tr|i t ny.
Ngi Trung Quc khi ri t quc ra i bao gi cng ngh rng mnh kh c th b qu
nh m s l| rng v ci. Nhng ngi Anh khi ri nc mnh th s dng nh mi ti a
im tt trn vng t mi chim lnh ngo{i nc, thnh lp mt quc gia mi do h lm
ch. Ngi Anh gieo ht khp ni ngo{i nc, bn r bn bin. Vo cc triu i nh Hn,
thi k Tam Quc, i nh{ Ty, u th k XIII Trung Quc u c nhng con ng t la,
gm con ng t la trn t lin v{ con ng t la trn bin. Trung Quc c cc khm
ph ln v a l sm hn nhiu so vi ngi ch}u ]u, nhng ngi Trung Quc c kh|m
ph ln m{ khng c chim lnh ln.
Cng l{ s di chuyn d}n nhng Trung Quc khng c Gic m Trung Quc ngoi
nc m c xy dng quc gia mi bn ngoi bin gii. Cn ngi chu u th dng uy
lc ca tu chin sng ln thc hin Gic m thc dn ngo{i nc ht ln n{y n
ln khc. S tri dy ca ch}u ]u c thc hin bng c|ch a hn 60 triu ngi di c ra
ngo{i nc, thnh lp cc thuc a khp ni. Nc Anh di d}n ra ngo{i nc, khai thc
cc thuc a, lp nn nhiu Nc Anh ngo{i nc. Cn ngi Trung Quc th trc sau
u trn t nc mnh, da sc mnh gii quyt cc vn ca mnh. Chnh quyn
Trung Quc khng t chc di c mt lng ln d}n ra ngo{i nc; tuy rng v nhiu l do,
Trung Quc c 60 triu ngi Hoa ngo{i nc nhng xa nay h cha tng v mu quc
m lp thuc a ngo{i nc, xa nay cha bao gi lp mt Trung Quc ngo{i nc.
Ngy nay, nhiu quc gia Anh ng trn th gii tuy t l}u ~ khng cn l{ mt quc gia
na, song do mi quan h huyt thng khng kht gia cc quc gia vi nhau nn h
thng d lin kt th{nh lin minh, c bit khi di s thc y ca nhng li ch chin
lc chung n{o th nh}n t y s ny mm. Ng{y 5 th|ng 3 nm 1946 trong b{i Din
thuyt Bc mn st ni ting, Churchill tng ku gi xy dng mi quan h c bit gia
Anh vi M, nhm thc hin s thng tr th gii ca cc dn tc ni ting Anh, Khng c
s lin hp anh em ca c|c ng bo dn tc Anh ng m ti ni, th s khng th no thc
hin c vic ngn nga chin tranh mt cch hu hiu v tip tc pht trin t chc th
gii.
Trung Quc cha sn sinh ra loi cng lnh chin lc v k hoch chin lc chinh
phc th gii nh kiu T s Tanaka tng ra i ti Nht Bn, trong vit: Nu mun
chinh phc th gii trc tin phi chinh phc Trung Quc; nu mun chinh phc Trung
Quc, trc tin phi chinh phc Mn Chu Mng C .
Trung Quc cha h ra loi k hoch chin lc nh Di chc ca Peter I tng xut
hin ti nc Nga; trong i Peter(37) ni dn tc Nga m~i m~i c nh sng ca thn
th|nh soi ng v{ c thn thnh ph h, c s mng thng tr ton b chu u. thi
i chu u l trung tm th gii th chinh phc v thng tr chu u cng tc l chinh phc
v thng tr th gii. Ti Trung Quc cng cha h xut hin tng chin lc nh kiu
Bin Th|i Bnh Dng th{nh ao nh{ ca nc M.
S ph phn ca ngi phng T}y v vic ngi Trung Quc t b bin c chng phi
l t mt mt khc chng minh khng b{nh trng, khng cp ot, khng chim thuc
a l{ khuynh hng thc ch yu ca Trung Quc hi y ?
C bao nhiu quc gia tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin? Hin nay,
trn th gii c 8 quc gia ht nhn cng khai (cng thm Triu Tin); nhiu nc c v kh
ht nhn nhiu hn Trung Quc; cng c rt nhiu nc t v kh ht nh}n hn Trung Quc,
nhng cho ti nay, quc gia tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin th ch c
mt, l{ Trung Quc.
Khng nhng l quc gia s hu v kh ht nh}n u tin tuyn b mnh khng s dng
v kh ht nh}n trc tin m Trung Quc cn tuyn b khng s dng v kh ht nh}n i
vi c|c nc v khu vc khng s hu v kh ht nhn. Trung Quc n phng g|nh v|c
ngha v c|c nc ht nhn khc khng chu gnh vc. Trung Quc khng gip nc khc
pht trin v kh ht nhn, chnh ph Trung Quc nht qun tun theo chnh sch khng
ch trng, khng khuyn khch, khng lm th k ph bin v kh ht nhn.
Trung Quc c T|m c|i khng l{m vi M, M cng c T|m iu yn t}m vi Trung
Quc.
1. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi Nht Bn trc nm 1945 - gia Trung
Quc vi M s khng c V Trn Chu cng.
2. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi c trong thi gian hai cuc Th chin -
Trung Quc s khng dng v lc thch thc th gii, s khng bn pht sng,
qu i b|c trc tin v{o nc M.
3. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi Nga trc nm 1991 - khng cn dng
th on chin tranh lnh i ph vi n, Trung Quc s khng gy chin
tranh lnh vi M.
4. Tuy lc hu hn M v k thut qun s nhng Trung Quc bt k lc n{o cng
khng bn nhm s qun M. Cho nn i s qun M bt k ni n{o trn
th gii u khng cn phng b my bay Trung Quc bn nhm.
5. My bay trinh st qun s Trung Quc s khng bay ti b bin pha T}y nc
M, gy ra v }m nhau vi my bay qun s M trc ca nc M, s
khng cho phi cng M b }m ri xung bin.
6. Gi th nc M c vng n{o i c lp, i ly khai, Trung Quc s khng
nhng tay, khng l{m D lut quan h vi c|i vng i c lp, i ly khai y
ca nc M, c{ng khng b|n v kh cho h.
7. Trung Quc s khng thi hnh chin lc ng ha, ph}n ha vi nc M,
khng thc thi chin lc din bin ha bnh vi nc M.
8. Trung Quc s khng t chc bt c ng minh, lin minh n{o hu hnh hoc
v hnh nhm v{o nc M. Th nhng trn t|m mt k trn, nc M c th
lm cho Trung Quc yn t}m c khng?.
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht
Tnh cch mt quc gia, mt dn tc s c th hin t xut v trc tip trn lnh vc
vn ha qu}n s ca h. Trung Quc l mt nc ln v vn ha qu}n s, Binh ph|p Trung
Quc l{ ca bu v vn ha qu}n s Trung Quc, l biu hin v kt tinh trn lnh vc qun
s ca vn ha chnh tr Trung Quc. Xut pht t binh php Trung Quc xem xt tnh
cch Trung Quc l mt gc quan st quan trng.
C|ch }y 5.000 nm t tin Hoa H khi sng to ch V (V) trn mai ra, xng th
vt, ~ tu}n theo tinh thn ngng gi|o [Ch Qua], em li h{m ngha ha bnh cho ch
V. Truyn thng Hoa H Ch Qua Vi V quyt nh mc ch Thng V [tn sng v
lc] ca Trung Quc l{ Ngng gi|o [Ch Qua], quyt nh thc cht Thng V ca
Trung Quc l{ Thng Ha [tn sng ha bnh].
Binh php Trung Quc c mt danh ngn l{ T c tri binh phi hiu chin [Dch : T
i xa, nhng ngi gii binh php th khng hiu chin][(40)] note2; l tng ca qun
nhn Trung Quc l{ T c tri binh vi ha bnh [Dch : T i xa, nhng ngi gii binh
php th dng binh vo mc ch v ha bnh]. Mc cao nht trong nghin cu qun s,
thc tin qun s khng phi l{ |nh bi k ch m{ l{ gi{nh ly ha bnh. Cho nn binh
php Trung Quc l{ Binh ph|p ha bnh. Gi| tr ct li ca binh php Trung Quc khng
phi l{ Thng li trn ht m{ l{ Ha bnh trn ht. Xt v nng lc |nh bi k ch th
ngi M c th c coi l{ ng h{ng u th gii, nhng nng lc gi{nh ha bnh ca
h th thc s cha th c khen ngi. T sau khi chin tranh lnh chm dt, cc cuc
chin tranh |nh bi k ch do M tin h{nh cha c ln no tht bi, nhng c|c n lc
gi{nh ha bnh sau chin tranh ca M th li cha ln no thnh cng; ton b chin
trng thun li v qun s u tr thnh ci by v{ vng ly i vi qu}n i M. Cng
ngh cao v qun s ca M v{ Binh ph|p M khng th gii nguy khn cho qu}n i M.
Phi chng ngi M cn tng cng hc tp v nghin cu Binh php Trung Quc?
Khng n sng trc, ch xut binh khi c l do, |nh ph u sau - l{ nguyn tc
chin lc c bn. iu trn cn bn quyt nh tnh phi tn cng, tnh phi x}m lc,
tnh phi gy chin ca vn ha qu}n s Trung Quc, quyt nh vic vn ha qu}n s Trung
Quc trn tng nc chin lc khng phi l{ vn ha c tnh tn cng m{ l{ vn ha phng
ng, vn ha c tnh t v, vn ha c tnh phn kch.
Tuy c th gii cng nhn l binh php huyn diu nhng binh ph|p Trung Quc ch
yu khng ni v tn cng m ni v phng ng; nhn mnh |nh ph u sau ch khng
phi l{ |nh ph u trc.
Theo thng k ca cc s gia Nga, thi gian 1700 - 1870, trong s 38 cuc chin tranh
ngi Nga tin hnh trong gn 170 nm ch c 2 cuc chin tranh c tnh phng ng, cn li
36 cuc u c tnh tn cng. Nhng trong lch s my nghn nm ca Trung Quc rt kh
thy tin l Trung Quc ch ng tn cng quc gia v dn tc khc trong tnh hnh khng
b cng kch.
Thc cht ca Binh ph|p mu lc Trung Quc l t chi (cc bin php) d man,
gim thng vong. Binh ph|p Trung Quc tn sng gi nguyn vn thnh th, khng ch
trng |nh th{nh chim t, ph thnh, tn st thnh, l loi Binh ph|p vn minh, Binh
ph|p nh}n ngha. Vn minh v{ hiu qu ca dng mu k chin thng l ch h thp
gi| th{nh u tranh qun s, gim thiu ci gi phi tr cho vic ginh chin thng v ha
bnh. Binh php Trung Quc th hin vn minh qu}n s Trung Quc.
Ho{ng c William nh, ngi g}y ra i chin th gii ln th nht, sau chin
tranh c dp c Binh ph|p Tn T ca Trung Quc, bt gic ng bun b th d{i ni: Gi
th 20 nm trc ta c th c c Binh ph|p Tn T ca Trung Quc th chc hn ~
chng gy nn bi kch nc c mt nc th n{y. i gia chin lc phng T}y Liddell
Hart(43), ngi c gi l Clausewitz th k XX, nm 1963 tng vit li ta cho bn dch
ting Anh cun Tn T, trong c c}u: Trong thi i trc i chin th gii ln th
nht, t tng qun s chu u chu nh hng su sc t tc phm ln B{n v chin
tranh ca Clausewitz. Gi th nh hng y c th c iu ha v cn bng bi t tng
Tn T, th tai nn to ln m nn vn minh nh}n loi phi chu trong hai cuc i chin th
gii th k ny nht nh ~ gim c khng t.
Sau chin tranh, s|ch Binh ph|p Tn T c tiu th rt nhiu chu u, v sau li
c a chung trn ton cu. Sc thu ht ca Binh ph|p Tn T trn thc t phn nh
sc thu ht ca vn ha qu}n s Trung Quc.
Trung Quc l mt nc ln v binh php th gii nhng Trung Quc xa nay khng
phi l mt nc ln chin tranh th gii. Binh php Trung Quc l binh php chnh tr,
binh php ha bnh, binh php phng ng, binh ph|p mu lc, binh ph|p nh}n ngha, binh
ph|p o c, binh ph|p vn minh v{ binh ph|p ly mm tr cng, ly tnh thng ng. B
Binh ph|p Tn T l{ biu hin in hnh ca vn ha qu}n s Trung Quc, tp trung phn
nh tnh cch qun s Trung Quc, cng l{ biu hin t xut ca tnh cch chnh tr Trung
Quc trong lnh vc qun s.
IV. quc Trung Hoa mnh m{ khng xng b|
quc Trung Hoa l{ quc c thi gian tn ti di nht trong lch s th gii, mt
quc trng th danh bt h truyn. Nhng quc Trung Hoa tun th l tng K
lm vua khng bt nt thin h, k l{m khng ph h{ng xm, trc sau lun lun l
Ln m{ khng ngang ngc, mnh m{ khng xng b|. i quc n{y v{ i hong
ca n u c c sc vng o r rt.
c trng ca quc l{ hng mnh v tn cng, x}m lc v{ b{nh trng. Trong lch
s, quc Trung Hoa l mt quc ln mnh, nhng dng nh quc ny khc vi
tt c c|c quc trn th gii, v quc hng mnh ny l mt quc c tnh th thnh,
mt quc c tnh phng ng, quc kiu t v, l mt quc kiu o c, quc c
tnh ha bnh, mt i cng quc c th thn thin, tin cy.
Trong khi nghin cu cc h thng th gii, vic so snh hai h thng sau }y rt c
ngha thuyt minh: h thng phong cng ng \ v{ h thng thc d}n ch}u ]u.
H thng phong cng ng \: trong h thng n{y ngi ta coi quc Trung Hoa l
Thng quc, mt s quc gia xung quanh l{ Phin thuc quc; gia phin thuc quc
vi thng quc duy tr mt mi quan h tin cng v hi tng, dng si d}y duy tr h
thng lng ging hu ho. }y l{ mt h thng gip ln nhau hu ho c tnh a
phng. Trung Quc thi c c u th v chnh tr, kinh t v{ vn ha; u th n{y em li
sc ht v sc nh hng t nhin gia Trung Quc vi c|c nc xung quanh hnh thnh
mi quan h khu vc nhiu v sao vy xung quanh mt trng. Trn danh ngha, mt s tiu
quc da dm v{o vng triu thng tr Trung Quc ~ thc hin nh k cng np Trung
Quc. Loi h thng phong cng c ni dung ch yu v{ c trng ni bt l{ thng thng
v{ giao lu vn ha th kh|c xa mi quan h ph thuc v chnh tr, trn thc t l{ c ngha
v hip nh, li cng khc vi mi quan h gia h thng thc dn vi cc thuc a ca
phng T}y. Trung Quc xa nay khng phi l quc gia theo ch ngha thc dn; cho ti
nay trn th gii khng c bt k quc gia hoc vng no tng l thuc a ca quc
Trung Hoa.
Ngi nc ngoi nhn nhn h thng phong cng ng \ nh th no? Matteo Ricci
vit trong Trung Quc Tp k nh sau: Pha ng c 3 nc, pha T}y c hn 53 nc,
pha Nam c hn 55 nc, pha Bc c 3 nc, tt c u triu cng Trung Quc. Tht ra cc
nc cng np khi n Trung Quc giao np cng phm, s tin h ly t Trung Quc cn
nhiu hn rt nhiu so vi s vt phm h ~ tin cng, v th chnh quyn Trung Quc
khng quan t}m n vic c cng np hay khng.
Matteo Ricci hi Trung Quc ~ ph|t hin ra b mt ca vic c|c nc xung quanh
cng np quc Trung Hoa; thc ra }y l mt pht hin hi mun. Vic xa nay c|c
nc xung quanh hng h|i cng np quc Trung Hoa u l vic gy kh d cho quc
ny. Bi l Thng quc Trung Hoa |p dng mt kiu chnh s|ch ban n i vi cc
Phin thuc quc xung quanh, c gng lm trch nhim khon ~i, duy tr mt kiu quan
h th din. Ngay t thi nh Hn, do thc hin u ~i c|c quc gia n triu cng, phi
biu tng li mt lng l vt nhiu vi ln, vi chc ln lng cng phm, l}u ng{y l{m
nh vy dn n quc kh rng tuch. Thi nh{ ng vn quc lai triu (nhiu quc gia
n triu cng) lm cho triu nh khng kham ni gnh nng hi tng, {nh phi ra quy
nh hn ch s ln triu cng, ch cho php nc triu cng bao nhiu nm mi n cng
np mt ln nhm hn ch nhit tnh ca c|c nc tranh nhau n triu cng.
Ti sao khi ngha nng d}n Trung Quc nhiu nht th gii?
Lch s th gii cn i cho ta thy mt hin tng th v: quc Trung Hoa c nhiu
cuc ni chin, cn c|c quc phng Ty th c nhiu ngoi chin. C|c cuc khi
ngha ca nng dn Trung Quc s lng nhiu, quy m ln tht l nht th gii; s lng
chin tranh trong nc nhiu vt xa chin tranh i ngoi.
quc Trung Hoa lc hng mnh th khng tn cng nc khc, khi ti nguyn cn
kit, mu thun ni b ni bt cng khng bao gi dng cch gy tranh chp, gy chin
tranh, b{nh trng ra ngo{i v{ cp bc nc kh|c vy kh khn, chuyn dch mu
thun, ha ho~n nguy c. Trong lch s Trung Quc, nng d}n thng xuyn ni dy, quy
m khi ngha ln, iu ny c nguyn nhn quan trng l Trung Quc thiu t trng trt,
cnh tranh li ch gay go dn n mu thun x hi tr nn gay gt. Trong lch s, mt s
quc gia phng T}y c thi quen s dng cc bin php nh di c d}n ra nc ngoi khai
thc thuc a, gy chin tranh cp t, qua cch chuyn dch mu thun ra bn ngoi v
chuyn dch s ch ca d}n chng ha hon quan h trong nc mnh, thng qua u
tranh i ngoi ha ho~n u tranh giai cp trong nc, thng qua chin tranh vi bn
ngo{i gii ta cnh tranh trong nc. Nhng quc Trung Hoa xa nay khng dng
phng ph|p hng ngoi m bao gi cng vn dng phng ph|p hng ni, tp trung
gii quyt trong nc mi mu thun, kt qu l mu thun giai cp trong nc tr nn
gay gt, chnh quyn c b lt , x hi thay i triu i, phi tr gi nng n.
i Hoa H ging nh i ca
Tnh c|ch quc Hoa H gn cht vi bm tnh ca c|c ho{ng gy dng v{ l~nh o
quc Trung Hoa. T Tn Ho{ng i cho ti H|n V i , cc v i tht ra la
ny trong lch s Trung Quc u khng phi l nhng i x}m lc, i b{nh trng,
m{ l{ i phng ng, i t v. Tn Thy Hong tin |nh 6 nc nhm gii quyt cc
vn ni chnh ca Trung Quc hi y, sau khi thc hin thng nht Trung Quc, ng ch
lo xy dng Trng thnh.
Cc v anh qun minh ch Trung Quc bao triu i trc d l{ ngi dng c nghip
hay ngi gi c nghip, u lm nn s nghip trong cng th quc gia mnh, tr ngoi
l l khi dn tc Trung nguyn b cc dn tc thiu s bn ngo{i nh d}n tc Mng C dit
vong. Cho nn c|c i Trung Quc khc vi c|c i Ph|p dng gm v bn chu
]u nh Louis XIV, Napoleon. Khi ch}u ]u tin sang thi i hng hi ln, bt u bnh
trng th Trung Quc c tnh hnh ngc li. Khi Minh Thi t dng nc ~ quyt nh
c th ni a Trung Quc m khng pht trin ra ngoi; ng tng truyn li rnh mch cho
con ch|u: qu}n i triu Minh mi mi khng chinh phc 15 nc, gm Triu Tin, Nht
Bn, An Nam...
quc Trung Hoa gii i ~i vi c|c nc nh, nc yu. Ho{ng Trung Quc i
x vi vua cc tiu quc nh anh c i x vi em nh. Mnh m{ khng |nh k yu, ln
m{ khng |nh k nh b; ly c tr thin h, ly nh}n ~i bn phng, l{ tnh c|ch v{
phm c|ch, trnh v tit tho ca Trung Quc.
V. Thin h v ch, Trung Quc v M c kh|c nhau
Trong mt th gii c quan h cnh tranh, i kh|ng v{ i ch th mt quc gia hng
mnh, mt dn tc v i c th theo ui trnh l tng nh th no?
V ch thin h ca M: v ch ca k xng b|
Sau chin tranh lnh, M tr thnh quc gia mnh nht th gii, mt siu b duy nht.
Nhng ng thi vi , M li tr thnh quc gia km an ton nht th gii, nguyn nhn
l ch tuy M c sc mnh qun s thin h v ch nhng li khng c sc mnh o c
thin h v ch.
Sau chin tranh lnh, nc M khng ngng to ra hng lot quc gia i ch vi mnh,
gm c my ci gi l{ quc gia cn , my quc gia Trc c qu, my nc phi tin
hnh tn cng ht nh}n v{ hn 40 nc phi dn ch, hu nh M coi mt na s quc gia
trn th gii l{ i th, k ch ca mnh. Sau V 11 th|ng 9, trc tin M x|c nh tnh
cht ca Iran, Iraq v Triu Tin l{ Trc c qu. V sau li a Cuba, Libya v{ Syria v{o
danh sch y. Trong B|o c|o |nh gi| tnh hnh ht nh}n do B Quc phng M a ra c
lit nhiu nc nh Trung Quc, Nga, Iraq, Triu Tin, Iran, Libya, Syria vo danh sch mc
tiu tn cng ht nh}n, xut |nh ph u trc. Chin lc tnh bo quc gia nm
2009 M mi cng b gn }y li coi Trung Quc v Nga l thch thc ch yu ca M,
ng thi cn a ra mt lot k thch thc th yu.
Gi|o s Lester Thurow, nh{ kinh t Hc vin Cng ngh Massachusetts vit: quc
La M~ ko d{i c 1.000 nm, quc Anh c 200 nm, ti sao chng ta ch duy tr
c cha n 50 nm m{ ~ bt u i xung dc? Th hi, mt quc gia coi my chc
nc trn th gii l{ i th v k ch ca mnh th sao li khng i ti suy tn?
Rt r rng, mt quc gia g}y th ch khp ni trn th gii cho d ln mnh v song
cng s khng th tr thnh mt quc gia an ton.
VI. Thin tnh Hoa H tm v ci ngun s}u xa
Tnh c|ch Trung Quc c |o l{ th trn th gii khng }u c; vy mnh t v{ iu
kin hnh thnh n l g? Nhn t no to dng nn nhng tnh c|ch u t ca dn tc
Trung Hoa nh ha bnh, lng thin, khng x}m lc, khng b{nh trng, nh}n ngha,
hu |i? }y l{ mt vn khng d tr li.
Nn vn minh ca nhn loi c sng to trong thc tin sinh tn v pht trin ca
nhn loi. Vn minh nh}n loi trc ht l mt loi phng thc sinh tn v pht trin. C
bao nhiu phng thc sinh tn v pht trin th c by nhiu hnh thc vn minh. Tnh
cch ca mt dn tc c mi lin quan nguyn thy nht, trc tip nht, quan trng nht vi
phng thc sinh tn v pht trin ca dn tc y.
Xt theo tnh hnh lch s th gii, vn minh nng canh, vn minh du mc, vn minh
hng hi l{ ba phng thc sinh tn khc nhau ca lo{i ngi, cng l{ ba hnh thc vn
minh khc nhau. Ba loi vn minh y th hin trn tnh cch dn tc khc nhau ca cc dn
tc nng canh, dn tc du mc, dn tc hng hi; mc khc nhau rt ln.
Vn minh phng T}y c c trng bin r nt. Hon cnh a l sinh ra nn vn minh
phng T}y l{ Vng ba bin, tc a Trung Hi v bin Adriatic(49), bin Aegean(50) ni lin
vi n. a Trung Hi l{ u ngun v ci ni ca vn minh phng T}y. Vic m mang v
sau ny ca vn minh phng T}y t B {o Nha, T}y Ban Nha, H{ Lan n Anh Quc cng
tin hnh theo tuyn b bin pha T}y i lc ch}u ]u. Cho nn vn minh phng T}y c d
tnh ca cnh tranh quyn trn bin, ta nh bin c th sng d hn sng ln.
Cc quc gia dn tc phng T}y hnh th{nh mun hn Trung Quc rt nhiu. Nn vn
minh phng T}y c pht trin trong mt th gii chia r v{ ph}n t|n cao . S cnh
tranh, xung t v{ i khng gia c|c nc phng T}y ko d{i b ph mt thi gian rt
l}u. Trn i lc chu u th c cuc Chin tranh 30 nm li ko to{n b ch}u ]u v{o .
Nu ni vn ha chin lc phng T}y c trin khai v tin hnh xung quanh s i
khng v cnh tranh gia cc quc gia, t u n cui c tnh i ngoi mnh m, th th
vn ha chin lc Trung Quc c trin khai v tin hnh xung quanh s hng thnh v
suy thoi ca quc v{ s thay i triu i, c tnh hng ni mnh m.
Nhn bao qut lch s Trung Quc c th thy s ni tranh xy ra trong cc triu i
Trung Quc vt xa s cnh tranh, chin tranh vi bn ngoi. Ni tranh Trung Quc
trc ht biu hin s tranh ginh quyn lc, tranh gi{nh a v chnh thng ni b giai
cp thng tr; th hai, biu hin chin tranh gia giai cp thng tr vi giai cp lao ng
rng ri. Xt v s lng v quy m, cc cuc khi ngha ca nng dn Trung Quc xp vo
loi nht th gii. Trung Quc thc hin i thng nht t rt sm, nhng s i ph vi
nguy c ni b, gii quyt mu thun ni b, lm tt vic cn bng v chnh hp ni b, t
u n cui u c lin quan ti vn c bn l s hng thnh hoc suy tn ca cc
vng triu v s thc hin thay i chnh quyn; c trng ch yu ca t duy chin lc
}y l{ nhn v{o bn trong. Hc gi M Wallerstein tc gi ca H thng th gii hin
i cho rng nn vn minh Trung Quc i con ng b{nh trng ni b, l{ mt con
ng pht trin kiu ni h{m; xa nay Trung Quc cha tng c mt vng triu coi bnh
trng ra bn ngoi l quc s|ch c bn ca mnh.
S khc nhau gia Trung Quc vi phng Ty v phng hng cai tr t nc, nh
hng kh|c nhau i vi tnh cch quc gia v dn tc, }y l{ mt nhn t quan trng
khng th coi nh.
Tnh cch Trung Quc trng o ngha; a v v tc dng quan trng ca o ngha
trong vn ha chin lc Trung Quc cng quyt nh s ph|n xt v{ suy ngh v o ngha,
tr thnh nhn t quan trng trong chnh sch chin lc ca Trung Quc. Trong cuc
chin tranh Triu Tin, trn mt quyt sch chin lc M tng ph|n o|n sai lm v hnh
ng ca Trung Quc, vic ny c nhiu nguyn nh}n, nhng c lin quan ln ti vn M
|nh gi| thp phn nhn t o ngha trong quyt sch chin lc qun s ca Trung Quc.
VII. Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu
Trung Quc vng o l{ bn sc nh{ nc Trung Quc. Khi Trung Quc tr thnh
quc gia ln mnh nht th gii th bn sc y cng khng th thay i. Lm th no mi c
th mi mi gi c bn sc Trung Quc vng o? L{m th n{o tnh cch Trung
Hoa c sc ht ta khp bn phng c th mi mi khng xy ra bin d?
Nm 1924, Tn Trung Sn vit trong b{i Ch ngha Tam D}n: Ng{y nay chng ta khi
phc li ch ngha d}n tc m Trung Quc ~ b mt, dng sc mnh ca 400 triu d}n
bnh vc k yu trn th gii, iu y mi |ng coi l{ chc phn tri trao ca 400 triu dn
ta.
Tn Trung Sn cho rng khi Trung Quc tin ln a v nht th gii, chng nhng
chng ta phi khi phc a v dn tc m cn phi c trch nhim ln i vi th gii. Nu
Trung Quc khng th gnh vc ni trch nhim y th Trung Quc giu mnh ln s l mi
hi ln i vi th gii ch khng phi l c li ln cho th gii. Rt cuc Trung Quc cn
gnh vc trch nhim g i vi th gii? Ngha l{ chng ta phi trc ht quyt nh mt
chnh sch, phi gip k yu, cu k nguy khn. Nu nhn dn c nc u xc lp c ch
nguyn nh vy th dn tc Trung Quc mi c th pht trin tin ln. Nu khng xc lp
c ch nguyn y th dn tc Trung Quc s khng c hy vng.
Cn bng Trung Quc nh th no? Khng ngoi ba loi cn bng trn c|c ngha sau.
Loi th nht l cn bng ly ngn chn l{m ni dung ct li, thc cht ca kiu cn bng
n{y l{ ngn chn; kiu cn bng Trung Quc trn ngha n{y tc l{ ngn chn Trung Quc.
Bi vy, d nhin phi kin quyt ngn cn. Loi th hai l cn bng ly thch ng l{m ni
dung ct li, tc phi cn c theo t trng mi ca vic thay i lc lng m cu trc v
hnh thnh b cc h thng mi; kiu cn bng ny cn c tch cc thc y. Loi th ba
l cn bng ly ch ng l{m ni dung ct li, tc l tin hnh ch ng i vi mt loi sc
mnh tng trng nhanh chng v sc mnh chp bu th gii, sao cho n khng n mc
do mt s gim st v ch c m dn ti mt cn bng nghim trng sc mnh v hnh vi.
Nn c th|i hoan nghnh kiu cn bng trn ngha th ba ny.
Nguyn nhn bn trong ca vic hnh thnh ch ngha b| quyn l vic thi hnh chnh
s|ch nh{ nc cng quyn b| o. Nguyn nhn bn ngoi ca vic tn ti ch ngha b|
quyn l thiu s ch c hu hiu ca ngoi lc. Sau khi chin tranh lnh chm dt, ch
ngha b| quyn M ht sc ngng cung i khp ni vung gy ma sng, ch v M l siu
cng duy nht khng c sc mnh n{o ngn tr ch c n.
xy dng Trung Quc vng o, gi gn tnh cch Trung Quc, phng sau khi
tr thnh nht th gii, mnh nht th gii ri s tim nhim thi xu b quyn kiu M,
mun vy phi da v{o c tr, da t khp mnh vo khun kh, li phi da ph|p
ch, da vo s ch ng v{ ngn chn ca ngoi lc. Truyn thng Trung Quc vng
o my nghn nm lch s cha bo m Trung Quc sau khi nhy ln nh cao sc
mnh chp bu th gii th nht nh s l{ Trung Quc vng o, th nht nh s khng
pht sinh s bin d tnh cch quc gia. Mt nc M thiu s gim st quc t v ch ng
quc t hu hiu ~ em li cho th gii tnh trng in cung ca ch ngha b| quyn,
khin th gii gp tai ha, v{ cng l{m cho nc M suy tn. Mt th gii mt cn bng lc
lng th kh c th tr thnh th gii n nh, ha bnh. Trung Quc i con ng mi tri
dy ha bnh khng mun tri dy thnh mt siu cng khng chu s rng buc, tch ra
khi s ch c ca cng ng quc t. Th gii ha hp m Trung Quc cn xy dng
trc ht l s ha hp gia Trung Quc vi th gii, l cn bng Trung Quc vi th gii.
Ng{y 7 th|ng 5 nm 1978, trong b{i Thc hin bn hin i ha, mi mi khng xng b,
ng Tiu Bnh c ni: Trung Quc m~i m~i khng xng b|. Gi }y mi ngi c th hiu
t tng ny, v Trung Quc hin nay cn rt ngho, hon ton l mt nc thuc th gii
th ba. Vn l{ sau n{y khi chng ta ~ ph|t trin ri th c lm ch ngha b| quyn hay
khng. Nu khi y Trung Quc vnh vang xng vng xng b| trn th gii, hoa chn ma
tay, nh th th s t khai tr ra khi gii tch th gii th ba, khng nh s khng cn l
nc x hi ch ngha na.
Th gii tng lai cn cn bng li Trung Quc. Trung Quc tng lai cng cn mt th
gii cn bng. Trung Quc hoan nghnh M cn bng Trung Quc trn ngha tch cc,
Trung Quc cng hoan nghnh th gii cn bng Trung Quc trn ngha tch cc.
Tm li, bo m Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu, xy dng Trung
Quc vng o ln mnh nht th gii l phi xy dng mt i cng quc mi mi
khng bt nt k khc, mt i cng quc bnh vc k yu trn th gii, thy vic ngha
th hng h|i l{m, mt i cng quc c th hu hiu ngn chn b quyn li c th b th
gii ch c hu hiu.
Chng V -CHIN LC LN CN C T
DUY CHIN LC
Chin lc quyt nh phng hng v tin ca quc gia, dn tc. Chin lc l
mng sng ca quc gia v dn tc. iu cn bn nht trong ci gi l s thnh suy ca nc
ln l s thnh suy v chin lc ca nc ln. Chin lc ng th nc nh cng c th
tri dy; chin lc c sai st th nc ln cng c th suy tho|i. Nc yu, trc ht l yu
v chin lc. Nc mnh trc ht l mnh v chin lc, mt cng quc nu mt u th
v chin lc th s t mnh tr thnh yu. Chn hng quc gia, trc ht l chn hng v
chin lc, vn c bn l chn hng chin lc. Trn ngha , s tri dy ca nc
ln v thc cht l tri dy v chin lc. Chin lc l ci ging, khi ko ging ln th mt
li cng ra.
I. Nc ln cn phi ln v chin lc
Mt quc gia khng c chin lc th khng th tr th{nh nc ln; quc gia c chin
lc khng ng th khng th tr th{nh nc mnh. Ci ln ca nc ln l ln v chin
lc; ci mnh ca mt cng quc l mnh v chin lc. Nc ln tri dy, trc ht l
tri dy v chin lc; cnh tranh chin lc l ct li ca cuc cnh tranh gia c|c nc
ln. Chin lc l mng sng ca quc gia, l sc cnh tranh ch yu ca quc gia.
Nh{ nc cng nh c| nh}n khng th khng phm sai lm. Nhng sai lm chin lc
l th sai lm Nh{ nc khng c mc phi. Bi l sai lm chin lc l sai lm cht
ngi.
Nh{ t tng chin lc phng T}y Beaufre (58) cho rng S v tri v chin lc l sai
lm ch mng! Trn s}n khu th gii cn i, trong qu trnh cnh tranh gia c|c nc
ln, s d mt s quc gia rt li v ln bi l do c vn v chin lc, phm phi nhng
sai lm ch mng. Nc c trong hai cuc th chin, nc Nht trong Th chin II, Lin
X bi trn trong chin tranh lnh u l do mc phi sai lm ch mng - sai lm chin
lc. Trong c|c nc phng T}y, M l{ nc c l lch chin lc tt, trong thi gian hn
200 nm tuy cng mc khng t sai lm, cng ~ xut hin mt s cuc khng hong ln, k
c khng hong t{i chnh nm 2008, nhng rt t xut hin nhng sai st ln v quyt sch
chin lc dn n s tt li ln ca quc gia. Nc M lun gi c s n nh nht
nh, gi c c hi sng cn v sc sng, cn tip tc i ti trn con ng ca mnh. C
th thy s cnh tranh gia c|c nc ln trc ht l cuc ua cnh tranh khng phm sai
lm chin lc, t phm sai lm chin lc.
C chuyn gia Trung Quc k li chuyn sau: Th|ng 9 nm 2004, mt tay trm phi hu
Nht n Trung Quc thm Bc Kinh, T}y An, Trng Kh|nh, Thng Hi. Sau khi v nc,
tay n{y ~ ph|t biu ti mt cuc hp cp cao phi hu Nht nh sau: Xem li tin trnh
hin i ha ca Trung Quc v Nht th Nht ~ tht bi, nguyn nhn l Nht da vo hc
tp ht mnh gi{nh c u th k thut v{ dng u th n{y hng phc 100 nm nay.
By gi Trung Quc bt u hc tp. Xt v mt k thut th vic Trung Quc ui kp Nht
ch l vn thi gian m thi ch khng cn l vn c kh nng hay khng; mt khi
chnh lch trnh k thut Trung Quc v Nht b thu hp th u th thin nhin, u th
a - chnh tr ca Trung Quc s th hin ra v Trung Quc s l vua chu . Ch cn
Trung Quc khng mc nhng sai lm ln, cho d h lun mc cc sai lm nh th s tri
dy ca Trung Quc l{ iu tt nhin. C ngi hi ng ta: th th Nht l{m sao }y? ng
n{y ni: Th th phi dn dt Trung Quc mc sai lm ln. Vic Nht c th lm l trong
giai on hin ti cn gng c d d Trung Quc mc cc sai lm ln nhm gim tc tri
dy ca h. Li hi: Nu Trung Quc khng mc sai lm ln th sao? Lo trm kia tr li:
Th th Nht hy lm tt vic chun b bm vo Trung Quc thi.
l{ s nhy cm tng su ca ngi Nht, l s lo xa cao ca ngi Nht, cng l{
s chun b tm l m h ~ bt u. D nhin, mc tiu pht trin ca Trung Quc quyt
khng phi l{ vua ch}u \ m{ l{ vua tr|i t, vua th gii. iu ny nu ra nhng yu
cu cao hn i vi vic Trung Quc khng mc sai lm chin lc.
Dn dt Trung Quc phm sai lm nhm lm suy yu sc cnh tranh ca Trung Quc,
gi gn a v nc mnh trn th gii, u th ca nc mnh trong cnh tranh gia cc
nc ln. l{ ni ch mong ca nc Nht, sao li khng phi l ting lng ca nc M
nh?
Trc khi thnh lp nc Trung Quc mi, i chin lc Trung Quc cn gii quyt
mt vn c bn l dn tc Trung Hoa s t lp nh th n{o trong c|nh rng c|c d}n tc
trn th gii. i chin lc ca Trung Quc trong giai on ny trn thc t l chin lc
cu vong, chin lc bo tn ging ni, l chin lc sinh tn ca mt dn tc. Ni dung
chnh ca n th hin l chin lc cch mng ca Trung Quc. Sau khi dng nc, trong 30
nm cho ti trc ngy ci cch m ca, trn thc t vn l s tip ni ca giai on ny,
tc vn lm th no duy tr s sng cn v{ c lp ca mnh trong hon cnh chin lc
b c lp, b phong ta. Trong giai on chin lc t tng Mao Trch ng l{ hnh th|i
l lun c bn ca i chin lc Trung Quc.
Sau khi tin sang giai on mi ca th k XXI, Trung Quc ~ tng tc nhp iu tri
dy ca nc ln. Trn thc t giai on mi ca th k mi l{ giai on Trung Quc nc
ln tri dy, nhanh chng ui v{ vt c|c nc pht trin phng T}y, dt kho|t ui
theo nc pht trin nht th gii, xng ti mc tiu dn u th gii. T pht trin ha
nhp th gii ti tri dy dn u th gii, qu| trnh t ra yu cu mi i vi i chin
lc Trung Quc. Trong giai on chin lc n{y, quan im pht trin mt cch khoa hc
l hnh thi l lun c bn ca i chin lc Trung Quc.
L~nh o th gii nh th no: chin lc lnh t
Qua cc phn tch ni trn c th thy vic xc lp v pht trin, chuyn bin v nng
cao i chin lc Trung Quc c tin hnh v thc hin nhm thch ng vi cc yu cu
nhim v chin lc ca quc gia v dn tc Trung Quc trong cc thi k lch s khc
nhau. Nhim v chin lc m quc gia phi thc thi l{ ng lc gip ra i i chin lc
quc gia; s sng to i chin lc quc gia li l bo m c bn s hon thnh nhim v
ch o chin lc quc gia v thc hin mc tiu chin lc quc gia.
III. Ba tng nc ca i chin lc Trung Quc
i chin lc Trung Quc quyt nh bi mc tiu ln ca Trung Quc. C mc tiu
ln nh th n{o th nn c i chin lc nh th y.
Trong khi Trung Quc nhanh chng tin ln theo hng tri dy v phc hng th mt
s ngi l{m rm beng Thuyt Trung Quc e da. Trong tnh hnh mt s nc cn c
nhiu nghi hoc v s pht trin sau ny ca Trung Quc th vic xy dng mt Trung Quc
nh th no, Trung Quc phi lm mt nc ln th gii nh th no, l mt cng vic cn
tin hnh th hin chin lc, gii thch chin lc v tuyn truyn chin lc. Nhng
khng th ch gii hn mc tiu chin lc ca s tri dy v phc hng Trung Quc ch
ch tri dy v kinh t, lm mt nc ln kinh t trn th gii m{ thi. Quan im cho rng
s tri dy ca Trung Quc khng phi l tri dy v hnh thi thc, khng phi l tri dy
v sc mnh qun s, khng phi l tri dy v khoa hc k thut, cho rng Trung Quc tri
dy l tri dy v kinh t, l tri dy thnh mt nc ln kinh t, mt nc ln GDP -
quan im l{ s ng nhn chin lc. Nu theo s nh v nh vy i vi mc tiu ln
ca Trung Quc, s phc hng v i ca dn tc Trung Hoa ch l s phc hng kinh t,
tng ny thc l hi nc hi dn.
Mt Trung Quc khng c s pht trin v tri dy v hnh thi thc l mt Trung
Quc linh hn mt thing, l mt Trung Quc c th trng m khng c ch s thng minh,
mt nc gi{u khng c qu}n i mnh, mt nc ln thiu an ninh, mt nc ln
khng c sng to khoa hc k thut, mt nc ln khng th thc hin tri dy v khoa
hc k thut; trong thi i kinh t tri thc khi khoa hc k thut l sc sn xut th nht
cng chng tr th{nh cng quc kinh t. Ch gii hn mc tiu tri dy ca Trung Quc
tri dy v kinh t th s ch c th xy dng c mt nc ln tht ch}n, nc ln nh
th khng th duy tr c bao lu. Xy dng mt nc ln nh vy coi nh bng hy hoi
s nghip v i tri dy v phc hng Trung Quc.
Xy dng mt Ch}u \ nh th no
Trung Quc ngy nay pht trin trong hon cnh ton cu ha, cng tin ln trong hon
cnh khu vc ha. Trung Quc phi l~nh o th gii, trc ht phi l~nh o Chu .
Sau Th chin II, ngi Ch}u ]u ~ th{nh cng v t duy chin lc v thit k chin
lc i vi s pht trin ch}u ]u, th{nh tch m{ Lin minh ch}u ]u gi{nh c ngy nay l
mt chng c mnh m.
Thi i chin quc ca ch}u ]u ~ chm dt t l}u, Ch}u ]u chin quc ~ tr thnh
Ch}u ]u lin minh, th hin sc sng v tim lc ln mnh trn sn khu quc t. Nhng
thi i chin quc ca Chu th mi bt u; ba nc Trung Quc, Nht, n ang
trnh din phin bn Chu ca Tam quc Din ngha. Ti Chu , khng ch c 1, 2 nc
mu toan cp Trung nguyn. T lu cc nh chnh tr n ~ tuyn b Th k XXI l
th k ca n .
Xy dng mt Ch}u \ nh th no, cch xy dng Chu ra sao - ngi Ch}u \ cng
bt u suy ngh v vn ny. C|c nh{ l~nh o Australia v Nht u tin a ra tng
Khi cng ng ch}u \. Vic xy dng chu cn hc hi kinh nghim ca Lin minh chu
]u nhng khng phi v{ cng khng th sao chp m hnh Lin minh chu u. Vic xy
dng chu cn tr tu v s sng to ca ngi chu . Trong vic sng to mc tiu chu
\, m hnh ch}u \, con ng ch}u \, chin lc ch}u \, Trung Quc s pht huy tc
dng c |o.
Xy dng mt th gii nh th no
Th gii cn mt Trung Quc nh th no, Trung Quc cn mt th gii nh th no, hai
vn ny gn cht vi nhau. Xy dng mt Trung Quc thnh cng s c li cho vic xy
dng mt th gii tt p hn. Nhng x}y dng mt th gii nh th n{o cng l{ chuyn
rt quan trng i vi Trung Quc. Trung Quc cn mt th gii nh th no, Trung Quc
pht huy tc dng dn dt th gii cn sng to mt th gii ra sao - }y l{ c}u hi m{ i
chin lc Trung Quc tt phi tr li.
Thc cht ca i chin lc Trung Quc l chin lc quc gia qu|n qu}n, chin lc
quc gia lnh t; khi Trung Quc tr thnh quc gia lnh t th gii, l{ phng lc
l~nh o ca Trung Quc i vi th gii, l{ phng lc Trung Quc dn dt ton cu sng
to th gii mi. Bi vy, tng nc cao nht v mc cao nht ca i chin lc Trung
Quc l quy hoch tng th v thit k lu di th gii ny. Trung Quc mun dn dt th
gii, lm lnh t th gii th tt phi quy hoch v thit k th gii.
Kinh nghim lch s chng t vic thit k v quy hoch th gii, vic thu xp trt t th
gii l mt vn ln lin quan ti chin tranh v ha bnh, ti hnh phc ca th gii. Sau
khi cuc chin tranh Napoleon chm dt, trong qung thi gian 1815 - 1914, chu u duy
tr c gn 100 nm th|i bnh yn n; th k XIX l thi i vng ca s pht trin n nh
vn minh phng T}y. S d xut hin tnh hnh ny l do ti hi ngh Viena hp sau khi
chm dt chin tranh Napoleon nm 1815, ngi ta ~ c s thu xp tng i vn minh
v khn ngoan v vic ti thit chu u sau chin tranh, lm cho chu u trong th k XIX
t u n cui c th gi c v i th s cn bng quyn lc, t duy tr c nn
ha bnh tng i trong 100 nm.
Th nhng trong thi gian 1914 - 1945 chu u lin tip xy ra hai cuc Th chin gy
tai ha cho c th gii. Mt nguyn nhn quan trng gy ra tnh hnh ny l ch vic thu
xp trt t quc t sau Th chin I l rt ti t, km xa hi ngh Viena nm 1815. Ng{y 28
th|ng 6 nm 1919, v{o lc Ha c kt thc Th chin I hon tt nghi thc k kt ti in
Versailler Paris nc Ph|p, nguyn so|i Ferdinand Foch ng kim Tng t lnh lin
qun bit tin n{y ~ xc ng ni: }y khng phi l{ ha bnh, }y ch l cuc ngng chin
20 nm. Thc t sau chng minh d o|n n{y. S thu xp trt t th gii ca Hi ngh
ha bnh Paris l cuc ngng chin tm thi 20 nm vi ci gi phi tr l{ 4 nm i chin
Chu u.
Nh chnh tr Php Clemenceau(59) ni: Chin tranh qu quan trng, khng th giao n
cho c|c tng lnh. De Gaulle ni: Chnh tr qu quan trng, khng th giao n cho cc
chnh kh|ch. Mt chuyn gia Trung Quc ni: Th gii qu quan trng, khng th giao cho
nc M. Trung Quc phi lm nh thit k th gii, Trung Quc s thit k th gii,
Trung Quc phi dn dt th gii i ti mt tng lai tt p hn.
M l{ nc ln chin lc
C ngi tin h{nh so s|nh i chiu ngi M vi ngi Nht v cho rng trn cc k
s|ch mu tnh nh c th ngi M khng bng ngi Nht, nhng trn chin lc ln th
s cao minh ca ngi M vt xa ngi Nht; M l{ nc nh v toan tnh, nc ln v
chin lc.
C hai ngi cho ti nay vn c nh hng i vi vic ch o chnh sch ngoi giao
M, ngi th nht l{ Washington, ngi th hai l Jefferson. Washington c mt bc th
|ng ca ngi gi ng bo mnh, chng ta c th coi l{ di chc chnh tr ca bc v nh}n
ny. Bc th vit:
Trc sau nh mt phi ch p dng cc bin ph|p thch |ng nhm mnh gi
c th phng ng c ngi khc tn trng, trong trng hp gp nguy him bt trc
cng c th li dng mt cch an ton lin minh tm thi.
Jefferson cn i xa hn, ch}m ngn ca ng v chnh s|ch i ngoi l{: Ngi M quyt
khng i hi nc ngo{i cho mnh c quyn no, nhm tr|nh mnh b p phi nhng
c quyn cho nc ngo{i.
Chnh s|ch i ngoi ca M l mt kiu chnh sch ch xem m h thi hnh rt tt.
Chnh s|ch yu cu khng l{m iu mnh khng mun lm, ch khng phi l vic g
cng l{m.
Sau khi dng nc, chnh sch ngoi giao ca M tun theo nguyn tc ch ngha bit
lp do Washington n nh, khng lin minh vi bt k quc gia no, khng b cun vo
cng vic ca ch}u ]u. Nhng ngay t u th k XIX M ~ coi ch}u M La tinh l sn sau
ca mnh, khng cho ngi khc x xo. Nm 1823, chnh ph M a ra ch ngha
Monroe ni ting, khng cho php chu u lp thuc a ti chu M. T tng ct li ca
ch ngha n{y l{ Ch}u M l chu M ca ngi chu M, trn thc t l mun bin chu
M thnh chu M ca ngi M. xut ch ngha Monroe l{ mt bc nhy vt quan
trng ca i chin lc M, l{ bc nhy vt t ch ngha c lp quc gia ti ch ngha b|
quyn khu vc.
Ci gi l{ Nguyn tc khng can thip gm hai tng ngha: mt l khng cho php
c|c nc chu u can thip cng vic ca chu M. Bn Thng ip ch r: C|c chnh ph
~ tuyn b c lp v{ ang duy tr c lp (qua xem xt thn trng v{ cn c theo nguyn
tc chnh ngha, chng ta ~ tha nhn nn c lp ca h) nu b bt k quc gia chu u
no tin hnh can thip nhm p bc h hoc dng c|c phng thc khc khng ch s
phn h th chng ta ch c th cho rng l{ biu hin ca khng hu ho i vi
nc M. Hai l{ nc M khng can thip v{o ch}u ]u. Thng ip vch ra: Chng ti
cha tng v{ trong tng lai s khng can thip vo cc thuc a hoc nhng a ca bt
k quc gia chu u no. Nguyn tc khng can thip y gm hai nguyn tc can thip v{
khng can thip. Ngha l{ M phn i bt k quc gia no ca chu u can thip vo cng
vic ca chu M, nhng M li c quyn can thip cng vic ca chu M; can thip cng
vic chu M tr thnh quyn li ch nc M mi c. Bi vy, tuyn ngn Monroe tr
thnh cng c M dng phn i cc quc gia ngoi chu M can thip cng vic ca
chu M.
Thng ip ca ngi ch ngha cng ha ca chu M, dt khot chia tch chu M coi
nh mt h thng hon ton khc vi chu u ca ch ngha qu}n ch chuyn ch. }y l{
nguyn tc h thng chu M t|ch ri chu M vi ch}u ]u. H{m ngha ca h thng
chu M l{ ch}u M l chu M ca ngi chu M, nhng iu ct li ca n l{ ch}u M
l chu M ca ngi M, mc ch l{ ngn chn v tin mt bc bi xch nh hng
chnh tr ca c|c cng quc chu u ti Ty bn cu, lm cho chu M v{ ch}u ]u tho|t ly
tip xc, dn ng cho M b{nh trng ti Ty bn cu.
Thi k u sau chin tranh, ho{i b~o ch ngha th gii ca Roosevelt v sc thi m
hn ca ch ngha l tng ca ng vn l nguyn tc c bn trong chnh sch ngoi giao
M. Ti u nm 1946, kin v tnh cht th gii sau chin tranh v{ phng ch}m ca M
i vi Lin X ~ dn dn hnh thnh. Lung kin ch yu M cho rng Lin X ~ t
bn ng minh trong chin tranh tr th{nh i th tranh ginh b quyn th gii, Lin X
~ khng cn l{ bn hp t|c m{ l{ i tng cn ngn chn.
Qu tch pht trin i chin lc ca M sau ngy lp quc l mt qu trnh tin theo
thi gian. }y l{ mt qu| trnh i t chin lc c lp ngoi giao nh{ nc n chin lc
b quyn khu vc chu M ca ch ngha Monroe, ri n chin lc quc bin xng ra
khi chu M tin ra ngo{i nc, cui cng vo sau Th chin II t ti nh cao ca mnh
trong chin lc ch ngha th gii ly xng b| to{n cu lm mc tiu. Trong qu| trnh
i chin lc M thch ng vi nhu cu nc M tri dy, dn dt thc hin s tri dy ca
nc M. Thnh cng tri dy ca nc M cng l{ th{nh cng ca t tng chin lc M.
Kiu nhn thc ni trn [ca Nu Tin Chung] khng ph hp vi thc t qu trnh
chin lc M.
Nc M c hai thnh cng chin lc: mt l thnh cng thc hin nc ln tri dy;
hai l thnh cng ngn chn hu hiu nc ln tri dy thch thc a v b quyn ca
mnh (tc ngn chn c Lin X). M l quc gia va gii tri dy li va gii ngn chn,
xng |ng l{ tm gng trn c hai mt thc hin nc ln tri dy v{ ngn chn nc
ln tri dy.
Vic nghin cu kinh nghim ca M tri dy di cng quyn hay l tm hiu bin
php M tng dng cng quyn p ch s tri dy u c ngha i vi vic suy ngh
v ngh thut tri dy ca Trung Quc. Trung Quc cn tham kho tr tu v ngh thut
tri dy kiu M, ngn cn s xo quyt, b i v tn khc ca tri dy kiu M, to dng
mt m hnh mi nc ln tri dy vn minh nht th gii - v tnh cht tri dy l s tri
dy phi b quyn, v o c tri dy l s tri dy cao thng, trn con ng tri dy l
tri dy ha bnh, trn mt tr tu tri dy l{ tri dy mt cch ngh thut.
Warren Cohen cng ni: Ti c|c nc khc, t nht l nhiu quc gia trong , c|c
bin i chnh tr g}y ra xung t giai cp v s i khng v phn phi kinh t, gy ra s
mt n nh m ngi M cho l phi cng ha ch ngha. Tnh hnh quan h cng thng y
cng tn ti nc M, nhng ni chung u c thuyn gim tng i. Ngi M
khng th hiu ni s tng phn y, tc 3 - 4 quc gia nh nc Ph|p u | vi nhau lin
hi k trn m ring mt nc M th li hc tc i v tng lai.
So vi c|c nc ln khc, qu trnh tri dy ca M c thi gian trng thi chin tranh
ngn nht, thi gian xy dng ha bnh lu nht; iu n{y tng phn r rt vi nc Anh.
Trong thi gian 75 nm (1688 - 1763), quc Anh hu nh c mt na thi gian |nh
nhau. Trong qu trnh tri dy, nc M gi{nh c mi trng pht trin ha bnh lu di.
S d c nh vy, mt mt do nc M c hon cnh a l c |o, khin h c c s
bo m an ton thin nhin u ~i; mt khc l do t sau ngy lp quc, nc M thi hnh
chnh sch ngoi giao theo ch ngha bit lp, khng can d c|c cng vic ca chu u.
Nh th khi ni b c|c nc ln chu u xy ra u tranh giai cp long tri l t, khi gia
c|c cng quc chu u xy ra nhng cuc tranh gi{nh m m|u th nc M li c th tp
trung cng sc tin v tng lai. S tng phn y gia M vi ch}u ]u ~ d bo chu u
suy t{n v{ nc M tri dy. Qua y c th thy kin tr khng t hnh h mnh, h thp s
tr gi v cc bin i trong nc v h thp gi thnh cnh tranh quc t l mt nguyn
nhn quan trng khin nc M c th tri dy vi gi thnh nh.
Trai c gi nhau: ng ng c li
Ngay t nm 1941, khi Hitler tn cng Lin X, Tng thng Truman ngy y cn l
thng ngh s bang Missouri ~ ni, nc M nn p dng chnh sch gia Lin X v{ c
l{ Nu thy c ang thng trong cuc chin ny th ta nn ng h Nga; khi Nga ginh
c thng li th ta nn gip c; dng phng ph|p n{y ta c th h tn st ln nhau
ht mc.
Cc nh chnh tr M khi tng kt quyn thut ca M tng ni: M l cu th d b trn
s}n thi u bng bu dc chnh tr th gii, bao gi cng ngi trn hng gh d b, ch cho
ti khi hai bn thi u mt b~ ngi th mi vo sn thu dn tn cc. Trong hai cuc Th
chin, nc M u vo cuc sau cng. K sau rt nhp cuc ch c cng hin ch l cng
rm cui cng l{m lng con lc { khuu xung nhng li thu c chin li phm l c
con lc {(65).
M hnh M thay th Anh tht khn ngoan, xo quyt. Anh tr tin M gi{nh c b
quyn th gii. Nc Anh thng hai cuc chin tranh c tnh th gii nhng li mt i mt
quc, mt i a v s mt th gii, a M ln ngi bu b quyn th gii. Trai c gi
nhau, ng ng c li. M chnh l{ ng ng.
Sau i chin Th gii ln th I, M ng trc tnh hnh cnh tranh b quyn trn bin
vi Anh v Nht. Nm 1919, Hi ngh c|c tng lnh M cng vi B Tc chin Hi qun
tho lun v th|i m{ nc Anh c th p dng. Hi ngh c|c tng lnh M cho rng c
tn ti kh nng M, Anh xung t vi nhau; khi Anh tc chin vi M th Nht s dt khot
ng v pha Anh.
Trong b|o c|o h{ng nm l{m trong thi gian 1922 - 1924, V K hoch chin tranh ca
B Hi qun M u c nhn nh nh sau: Anh v{ Nht vn l hai quc gia c th tranh
ginh quyn kim sot bin vi M, dn n s tn ti im i lp giao chin gia M vi
hai quc gia Anh, Nht hoc vi mt quc gia. Hi qun M chun b chin tranh trc ht
vi Nht, th hai l vi Anh hoc vi s lin hp Anh - Nht. Xt tnh hnh quc t cui thp
nin 20 - 30 th k XX, i tng tc chin c kh nng nht ca M vn l Nht, chin
tranh m{u da cam c coi l cuc chin c kh nng xy ra nht, Da cam cng tr thnh
k hoch tc chin ch yu nht ca qu}n i M. Trong hn 10 nm hoch nh k hoch
ny, tuy c my ln sa cha song ni dung chnh ca vic chun b n c tin hnh mt
trn tn cng Nht trn Th|i Bnh Dng th vn khng thay i.
Warren Cohen tng ni: Lch s chuyn bin th gii thi gian 1913 - 1945 cng l{ lch
s bin i vai tr th gii ca nc M. Chu u tng ng vai tr trung t}m mi quan h
quc t t|c ng ti c|c ni trn to{n cu, k c M, t sau Th chin I ~ |nh mt a v b
quyn. Nin i sau nm 1817 |nh du s tri dy ca M vi t c|ch l{ l~nh t ton cu;
cho d ngay khi khng li dng lc lng qun s thc s pht huy tc dng l~nh o
(nh thp nin 20 th k XX) th M cng cung cp ti nguyn kinh t v{ vn ha xc
nh v duy tr trt t ton cu. Thc s c mt trng hp ngoi l l gia thp nin 30
th k XX, nc M n trnh quyn l~nh o quc t hoc s hp tc quc t trn cc tng
nc v li v ch ngha d}n tc v ch ngha n phng; nhng cho d v{o hi y, s dng
ngn t ca Joseph Nye th vn c th thy r sm mun th nc M u s phi nht nh
l~nh o.
Sau khi sc mnh kinh t M tr thnh qun qun th gii, nc M tri qua na th k
mi t Giu mnh ch thi i ln cng v lnh t th gii.
Sau Th chin II, Roosevelt qua vic xy dng lin minh chng ph|t xt ~ x}y dng
th{nh cng c cu an ninh quc t m{ Wilson cha x}y dng c - Lin Hp Quc, v
thng qua nguyn tc 5 nc ln nht tr v{ Quyn ph quyt ca nc ln hnh th{nh
t , ~ m bo c a v ch o ca M ti Lin Hp Quc.
Trong i chin Th gii ln th II, cc ngnh kinh t M nht l ngnh cng nghip
qun s u pht trin nhanh chng. Ti nm 1945, thu nhp quc dn ca M tng hn
gp i nm 1939, tng trng ti ca i tu bun ln ti 57 triu tn, chim 2/3 i tu
bun ton th gii, lng vng v kim loi qu M s hu cng chim 59% ton th gii,
ng dollar M tr th{nh ng tin mnh thc s duy nht trn th gii hi y. Trong
thng mi quc t M cng chim a v lng on. Sc mnh qun s M chng nhng
thm nhp khp i lc chu u m cn chim c nhiu a im chin lc quan trng ti
cc vng khc trn th gii. S c quyn v v kh ht nhn cng lm cho M tr thnh
cng quc qun s c sc rn e nht. Sc mnh qun s, kinh t, chnh tr ca M sau
chin tranh to iu kin M tr thnh vai chnh trn sn khu chnh tr th gii v lp
y nhng khong trng do c|c nc ch}u ]u li.
Sau v Trn Chu cng, chnh ph M thnh lp y ban T vn chnh s|ch i ngoi sau
chin tranh, do B trng Ngoi giao Cordell Hull v Th trng Ngoi giao Sumner Welles
lm chnh, ph ch tch, nhm n nh chnh sch b tr trt t th gii sau chin tranh. Ti
hi ngh ba nguyn th (M, Anh, Lin X) hp trong thi gian chin tranh, Roosevelt ~
chuyn ha c|c chnh s|ch thnh s thu xp c th sau chin tranh, c gng bin ng
minh thi chin th{nh c ch hp tc thu xp th gii sau chin tranh do M ch o. B
trng Ngoi giao M Hull v nhng ngi kh|c ~ c gng lm cho cng chng M tin rng
vic tham gia thu xp trt t kinh t quc t sau chin tranh v khi phc c ch bun bn
t do nhiu bn l{ iu khng th thiu c i vi s duy tr phn vinh kinh t M sau
chin tranh. B trng T{i chnh Henry Morgenthau xut vi Thng vin l M cn xy
dng mt h thng th gii nhm sao cho c|c doanh nh}n c th tin hnh bun bn quc
t v{ u t quc t theo nguyn tc thng mi.
Khi chin tranh chm dt, M vn c nhng ngi ch trng khng nn can thip
vo cng vic ca ch}u ]u. ng l{ chnh ph M tng c mt thi gian nh thu hp lc
lng M ti chu u, song tnh hnh suy yu ca cc quc gia T}y ]u ~ khin cho cc nh
quyt sch M i ti nhn nh: hoc l mc k Ty u xy ra cc ri lon chnh tr, kinh t
nghim trng, qua e da h thng ch ngha t bn th gii, hoc l xut u l din
tin hnh can thip vi quy m ln. Sc mnh ca M v li ch chin lc ton cu ca M
~ l{m cho nc ny la chn s can thip. V th m{ c Hip nh ti chnh Anh - M
th|ng 12 nm 1945 v{ cc bin php khc vin tr chu u.
Th|ng 1 nm 2007, gi|m c Ban chnh sch ngoi giao ca Trung t}m ci cch chu
]u Mark Leonard cho rng nm 2020 l{ nm ranh gii ca th k XXI, Trung Quc s thay
th M tr thnh nn kinh t ln nht th gii. Nn chnh tr ton cu s t chnh tr n
cc chuyn bin thnh chnh tr a cc. Chnh sch gi l{ c}n bng th lc m{ M thi hnh
c hai v : - duy tr a v mt siu cng ca M; - ti tng vng u dng phng thc
ng h chnh quyn dn ch duy tr th qun bnh vng . Th d ti chu u, M ly
Lin minh chu u lm lc lng cn bng v{ ngn chn Nga; ti chu , M cng Australia,
n , Nht kt thnh lin minh nhm ngn chn Trung Quc.
Mt nh}n s quc t cho rng: thnh tu quan trng nht ca sc mnh mm Trung
Quc l Bc Kinh c th phng nga c bt k lin minh quc t no hnh thnh trn
chin lc ngn chn s tri dy ca Trung Quc. Th gii sau ny s khng c Lin minh
chng M. Nhng th gii sau ny phi chng nht nh khng c Lin minh chng Trung
Quc?
Li rn ca Adams
John Adams tng l{m i s M ti Anh nhim k u tin, v sau lm Tng thng M
th hai, nm 1816 ng a ra li tin o|n: Nc Anh mi mi chng th tr thnh bn
ca chng ta, cho n khi no chng ta tr thnh ch nhn ca h. Tin o|n ca Adams ~
c tc dng nh ting chung cnh bo nhc nh nc M khng c c o tng i vi
nc Anh - phng nc Anh l{ iu khng th thiu.
Trong hai cuc i chin th gii, Anh u l bn ca M, nhng cng ch thi k cui
chin tranh mi tr thnh bn b, bi l Anh cn c M cu; du rng nc M hi
khng phi l ch nhn m l n nhn cu mng ca Anh. Sau khi Th chin II chm dt,
nc M i n nhn cu mng ca Anh t tr thnh ch nh}n nc Anh, v{ Anh cng
t tr th{nh ngi bn trung thc v{ kin nh ca nc M.
Ni lo ca Hitler
Khi x|c nh chnh sch chn chnh lc lng v trang nc c, Hitler tng lo lng ni
vi c|c tng lnh ca hn: Gi pht xy dng qu}n i quc phng c l gi pht nguy
him nht. Lc y s thy l{ nc Php c hay khng c nh chnh tr. Nu c, th Php s
khng cho chng ta thi gian m s v ly chng ta.
o mng ca Tn Trung Sn
Nhm thc hin l tng cch mng kin quc, Tn Trung Sn tng m p ba gic
mng ln i vi Nht, M, Nga:
Gic m Nht Bn - gi gn tnh hu ngh anh em, du dt nhau, to dng s phn vinh
chung ca Trung Quc v Nht.
Gic m Nga - coi Nga l thy, chng li th lc ch ngha t bn phng T}y, thc
hin nguyn vng tt p Trung Quc ho{n to{n c lp.
Thc ra trong lch s cn i, cc nhn vt tinh anh Trung Quc khng ngng m p
nhng ngh khng tng v mong ch khng thit thc i vi nc M, k c ng Bo
Hong ca Khang Hu Vi v{ Lng Khi Siu l~nh o Trung Quc i ln con ng ci
lng khng m|u, nhng o mng v mt ny ca Tn Trung Sn, mt ngi ch trng
cch mng khng ngng, l mt iu c bit |ng tic.
thi i Tn Trung Sn, Nht, Nga, M khng mun Trung Quc ln mnh. Trong th
k XXI h c mun Trung Quc ln mnh khng? H c mong mun Trung Quc ln mnh
hn h hay khng?
Ng{y 14 th|ng 8 nm 1949, Mao Trch ng vit bi Vt b o tng, chun b u
tranh, vch r bn cht quc trong chnh s|ch i vi Trung Quc ca M, ph bnh o
tng i vi M ca mt s ngi. Mi quan h Trung Quc - M ngy nay cn tng cng
hp tc, song phi kin quyt vt b o tng i vi M, phi c s chun b, u
tranh.
II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia
qun qun
Trong lch s th gii cn i, quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti bao
gi cng l{ i th ca nhau trn sn khu quc t. Trong vic i ph vi cc vn quc
t c th, h c th hp tc, c mi quan h i tc vi nhau; nhng iu khng th thay
i v lm m nht mi quan h cnh tranh vi nhau trn vn a v quc gia. Trong tnh
hnh c my quc gia qun qun tim ti, nhm thc hin chnh s|ch chia tr v nhm i
ph quc gia qun qun tim ti c tnh thch thc ln nht, quc gia qun qun c th lp
quan h ng minh vi cc quc gia qun qun tim ti khc. Ch cn trn sn khu quc t
c mt quc gia qun qun tim ti th s cnh tranh gia quc gia qun qun vi quc gia
qun qun tim ti s gay gt thm, mi quan h i th cng ni bt.
Trn sn vn ng, cp i th cnh tranh gay go nht l qun qun v qun. qun
mun lm qun qun, qun qun mun gi chc qu|n qu}n, iu u c tnh bm sinh.
Trong cuc cnh tranh gia cc quc gia, nht l gia quc gia qun qun vi quc gia
qun qun tim ti, mi quan h gia hai quc gia n{y cng l{ quan h i th t nhin. D
nhin, quc gia qun }y tr th{nh i th t nhin ca quc gia qun qun phi l
quc gia qun c quyt t}m v{ c nng lc cnh tranh vi quc gia qun qun; nu mt
quc gia | qu}n khng c ch hng, nng lc v tim lc cnh tranh vi quc gia qun
qun, th quc gia | qu}n s khng th tr th{nh i th ca quc gia qun qun hin c.
Cng vy, mt quc gia th ba tm thi xp sau qun c s hu v th hin c thc lc,
tim lc v xu th vt qua quc gia | qu}n v{ b|m ui quc gia qun qun, th quc gia
th ba n{y c ng kim quc gia qu|n qu}n i x nh l{ i th cnh tranh ln nht
ca mnh. Tr phi quc gia th ba y t b mc tiu b|m ui ca mnh, hoc quc gia qun
qun hin hu chun b t b a v quc gia qun qun ca mnh, khng cnh tranh cuc
chin bo v a v ca mnh na, ch ng nhng v tr qun qun hoc ph mc cho s
phn quyt nh.
nh mnh lch s chnh l ch: Trung Quc l quc gia nht nh phi tranh lm quc
gia qun qun v M li l quc gia nht nh phi bo v a v qu|n qu}n. Nh vy, mt
cuc chin ginh qun qun v gi qun qun khng th tr|nh c s quyt nh hai nc
Trung Quc v M u i ln s}n thi u.
Vic kho st lch s mt cch ton din i vi qu| trnh nc M phng nga Trung
Quc tri dy l mt nhim v cn cc chuyn gia mi l{m c. Song le chuyn M nhm
trng Trung Quc trn s}n thi u quc t }u phi l chuyn sau chin tranh lnh; ngay t
thi k Nht tin hnh chin tranh x}m lc Trung Quc hi thp nin 40 th k XX ~ c
vn bn ghi chp r rng chuyn . iu ny cho thy, ngi M trong khi c tnh cch ch
cu li trc mt, ng thi h ng l{ cn c toan tnh s}u xa.
Khng lu sau khi chin tranh Th|i Bnh Dng n ra, chuyn gia vn quc t ni
ting ngi M Nicholas John Spykman(72) trong tc phm ni ting Chin lc M trong
chnh tr th gii: nc M v s cn bng quyn lc ~ vch ra: Chnh s|ch ca nc M
sau chin tranh nn c x|c nh di s ch o ca chin lc duy tr th cn bng
chu u v chu ... li ch ca M khng phi l quyn lc thng nht m l quyn lc phi
cn bng... Nhng vn ch yu sau chin tranh s khng phi l Nht m l Trung Quc...
Mt Trung Quc qun s ha, hin i ha, y sc sng, c 400 triu dn s l mi e da
khng nhng vi Nht Bn m cn c vi a v ti chu ca c|c nc ln phng T}y...
Nu mun duy tr c th cn bng ti Vin ng hin nay v sau ny th M s khng th
khng p dng chnh sch bo v Nht Bn. Cun s|ch n{y c vit trong tnh hnh sau v
Trn Chu cng nm 1941, c nc M trn di ng lng cng cm th chng Nht; cun
s|ch khng nhng gy ra phn ng ln trong d lun M hi y m cho ti nay vn l
mt cun sch tham kho cn c khi nghin cu chin lc quc gia ca M.
Khi chin tranh lnh va chm dt, khi nhng l{n khi xanh cn ang bc ln t ng
nt ca Lin X tan r~, nc M ~ bt u tm kim i th cnh tranh mi, v h
hng nh mt v pha Trung Quc d ha vi qu.
Sau nm 1992, cng vi s pht trin nhanh chng ca kinh t Trung Quc, M bt u
quan t}m hn v ci gi l mi e da Trung Quc c th em li i vi a v ch o ca
M. Nm 1995, mt quan chc cp cao B Quc phng M t : iu chng ti quan tm
nht l s ln mnh ca Trung Quc.
Rt nhiu ngi Trung Quc mong sao M khng chn Trung Quc l{m i th. Nhiu
ngi ni Trung Quc tun theo chnh s|ch Bn khng - khng khiu khch thch thc a
v b ch ca M; khng thch thc trt t th gii; khng coi M l{ i th v{ ch th cnh
tranh; Trung Quc khng phi l mi e da i vi nc M. Trung Quc ch mun l{m i
tc chin lc c tnh xy dng ca M, tc l mun hp tc vi M, hu ho vi M. Cho
d cc nguyn vng v{ mong i y l chn thnh, qu gi v kh c th c c, song iu
khng th khin Trung Quc tr|nh c s phn l{ i th ca M.
Theo quan im ca ngi M, nguyn ca quc gia l{ khng tin cy, c|i ngi M
nhn thy l sc mnh. c im quan trng trong t duy chin lc ca ngi M l: sc
mnh quyt nh a v, sc mnh quyt nh tnh cht, sc mnh quyt nh mi quan h.
Mi quan h gia hai nc nh th n{o, iu khng quyt nh bi ch v nguyn vng
nh{ nc m quyt nh bi sc mnh. Ngi M chn i th chin lc ca mnh khng
ly tiu chun l hnh thi thc v{ ch lng thin m{ cn c theo tiu chun l mc
sc mnh. Mt chuyn gia M ni, ring s thc pht trin nhanh chng l{ Trung
Quc i ln con ng xung t vi M.
}y l{ quan im chin lc ca M, l{ t duy ca M. Trn th gii ny ch c nc M
l nht th gii, th th quc gia no c tc pht trin nhanh nht b|m s|t nc M nht
th quc gia y khng trnh khi tr th{nh i th ca nc M mt cch c tnh lch s, d
mun hay khng mun cng phi lm. Ch cn anh v{o a v pht trin nhanh nht, ch
cn trn s}n ua quc lc tng hp, anh c|ch nc M gn nht, th th anh phi hng th
~i ng v{ a v i th nc M dnh cho anh. Tr khi anh thiu ch tin th hoc b M
ngn chn c, nu khng anh ch c ngh ti chuyn thot khi s phn b a v{o
din l{ i th ca nc M. Trung Quc trong th k XXI t l}u ~ vinh d c M chn
l{ i th ca h, khng mun l{m cng t phi l{m. Nh Kissinger ni bt k c chin
tranh lnh hay khng cng nh nhau, cho d nc ln t ra rt thn thin cng khng
c.
M l{ nc pht trin ln nht th gii, Trung Quc l{ nc ang ph|t trin ln nht
th gii, mu thun gia hai nc ny l g?
Mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI: cnh tranh chin lc, hp tc chin
lc, ci to chin lc
Mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI l mi quan h phc tp nht trong lch
s quan h gia c|c nc ln; v mt a v quc t, n l mi quan h cnh tranh chin
lc; v mt li ch chung, l quan h hp tc chin lc; v mt hnh thi thc, l quan h
ci to chin lc. }y l{ mt h thng quan h tam v nht th, giai iu chnh ca n l
quan h cnh tranh chin lc. Mi quan h cnh tranh chin lc l mi quan h c tc
dng ch o trong h thng quan h Trung Quc - M. Ba mt trn cng c th ni l{ Mt
trung t}m, hai im c bn ca quan h Trung Quc - M: ly cnh tranh chin lc lm
trung tm, ly hp tc chin lc v ci to chin lc l{m hai im c bn.
Trn mt a v chin lc, hai nc Trung Quc v M c quan h cnh tranh chin
lc, tc quan h i th chin lc. S khc bit v{ i lp v li ch chin lc ca hai
nc tt nhin dn n s cnh tranh chin lc. L quc gia qun qun ca th gii hin
nay, cng l{ quc gia b quyn ca th gii, nc M e ngi t|c ng do s tri dy ca
Trung Quc em li cho M. Vn c bn m s tri dy ca Trung Quc t ra vi th
gii l: trong th k XXI, ai s dn dt cuc chy ua ca th gii? Trn vn a v chin
lc cn bn ca quc gia ny, Trung Quc vi M c mi quan h i th cnh tranh chin
lc.
Chin lc gia ngi M Thomas Barnett ni: K tch chu v vic Trung Quc tri
dy vi t c|ch l{ mt nc siu ln ca ngnh ch to khng phi l s b|o |p ti i vi
cng cuc u t ca chng ta. Ch nn qun l{ trong 10 nm qua, ch}u \ ~ c t|c dng
khng th coi nh i vi tng trng kinh t ca chng ta. Khng mt quc gia no trong
s c|c quc gia nng ct c th t l{m c ht mi vic. Chng ta ngy cng ging nh
ngi trn mt c xe hai nga, cng tin cng li.
Chin tranh lnh l cuc chin ginh git quyn l~nh o th gii ko di ti hn 40
nm, trin khai gia M vi Lin X. Sau chin tranh lnh, trong c|c vn kin chin lc
h{ng nm nc M cng b nh B|o c|o chin lc an ninh quc gia, B|o c|o |nh gi| quc
phng 4 nm, B|o c|o Quc phng, Thng ip Lin bang ca Tng thng, vic bo m a
v l~nh o ca M i vi th gii u l nhim v h{ng u ca chin lc an ninh quc
gia M. Ci gi l{ An ninh nc M trc tin l{ an ninh cho a v b quyn, a v lnh
o ca M i vi th gii. Ci gi l li ch quc gia M, trng t}m l{ a v b quyn, a v
l~nh o th gii ca M.
im cao khng ch hin nay ca chin lc quc gia M l{: ngn nga s xut hin k
cnh tranh chin lc, k thch thc b quyn, k tin bc ngang hng, k thay th b
quyn. Tng thng M sut nm bn bu gii quyt cc loi mu thun. Nhng vn chin
lc cn bn nht Tng thng M quan t}m l{ a v b quyn th gii ca M, l trn ton
cu khng c i th cnh tranh hoc i th cnh tranh tim ti. C th ni, chin lc ca
Tng thng M l chin lc gi chic m b| quyn. }y l{ tm mt th gii ca Tng thng
M, l{ c trng chin lc ca Tng thng M.
Nhng trong mt thi k lch s tng i d{i trc }y, do ngi Trung Quc thiu
tinh thn cnh tranh v lc lng cnh tranh, mt mc tn sng vn ha Ha, Ha vi
qu, Ha vi thng, kt qu khng nhng lm cho trong nc thiu ng lc v sc sng
m{ cng chng ph|t huy c tc dng nn c ca mnh to dng s cn bng th gii.
Cho nn khi bn v tnh cch Trung Quc, trong ni dung kch tnh quc dn Trung Quc,
L Tn c nu ra mt iu quan trng l{ bun ru khi thy ngi khc gp s khng may,
bc tc v tic nui khi thy ngi khc khng chu u tranh. L Tn khng thy hi lng
v hm m m thy phn n vi tnh c|ch bt tranh (khng tranh u) ca Trung Quc.
ng cho rng, s bt tranh ca Trung Quc l nguyn nhn quan trng gy nn nhng ni
bt hnh v{ au lng.
Ba cuc chin ni trn l ba chin dch ln gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti, ba chin dch c tnh chin lc tin hnh xoay quanh quyn ch o th gii
v quyn l~nh o th gii; ba chin dch ny thuc ba loi khc nhau. Trong ba chin dch
ln k trn, M ~ thng hai - p ch thnh cng Nht Bn, ngn chn thng li Lin X.
Nhng trong chin dch th ba i ph vi Trung Quc, liu M cn c th thng c hay
khng?
Warren Cohen tng vit: Sau tht bi trong Th chin II, Nht dng 99% ngn sch
nghin cu trin khai vo sn xut dn dng, nh d dng chim c th trng M,
cn M th dng 50% ngn sch nghin cu trin khai vo ch to v kh v{ trang b qun
s... S ni ln ca cc quc gia thng mi nh Nht v{ c cho d khng xut pht t t
nguyn, cc quc gia ny la chn thng mi ch khng dng bin php qun s to ra
ca ci v sc mnh... Do cuc chin tranh khng l tr Vit Nam, t nht nc M ~ l{m
cho c|i ng{y Nht Bn s Mt n sm hn. C hi to dng mt phong c|ch l~nh o hu
b quyn hon ton mi cng vi ca ci v sc mnh ca nc M th l{ ~ b phung ph
mt.
Trong thp nin 80 th k XX, my lc lng chnh tr nh Nht, chu u, Trung Quc
khng ngng tri dy, cnh tranh gay gt vi M trn cc mt nng lng, th trng,
thng mi; cng vi nhng iu , ting h ht ch}u ]u t ch, Nht Bn s Mt l{m
cho h thng ng minh ca M b thch thc. c bit l thnh tu kinh t ca Nht ~ g}y
ra t|c ng gn nh lt i vi kinh t M. a v kinh t nc M s Mt tr nn ht
sc nguy cp.
Cng vi { ph|t trin kinh t Nht sau chin tranh, t cui thp nin 50 th k XX gia
M v Nht xut hin s c xt v thng mi, n thp nin 80 ~ ph|t trin ti mc c
xt c tnh tng hp.
Cui thp nin 80 th k XX, Nht khng ngng xm nhp nn cng nghip quc t, v
mua nhiu ti sn ca M, trong c c to{ th|p Rockefeller tng trng cho nc M
v{ cng ty in nh Columbia linh hn ca nc M. V Nht v{o a v ch n ca M,
cho d hi sut ng dollar M v{ ng Yen iu chnh ln xung ra sao th nhp siu
thng mi khng l ca M i vi Nht trong mt thi gian di vn kh c th ci thin
c. Gia thp nin 80 th k XX, Nht ~ tr thnh ch n ln nht trn th gii v M
tr thnh con n ln nht th gii.
Tng phn ln gia kinh t Nht vi kinh t M th hin ni bt trn bn mt sau }y:
th nht, a v ca hai nc Nht - M trong nn kinh t th gii xut hin thay i ln, t
l ca Nht trong tng GDP ton th gii t 2,2% nm 1955 tng ln 12% nm 1986, cn t
l ca M trong cng thi k gim t 36,3% xung cn 25,7%. Th hai, khong cch v
khoa hc k thut gia hai nc rt ngn li. Trong lnh vc khoa hc mi nhn, Nht
khng ngng thch thc M. n nm 1980, t l ca Nht trong xut khu sn phm cng
ngh cao ton th gii tng gn gp i cn M th gim 16,67%. Trong 83 lnh vc khoa
hc k thut c xt, Nht ~ ui kp hoc vt M trn 35 lnh vc; trn 18 lnh vc
khc, mi nc u c s trng ring. Th ba, a v ca Nht trong hot ng kinh t i
ngoi ni tri. Trong 16 nm thi gian 1970 - 1986, quy m xut khu ca Nht tng 10 ln,
cn M ch tng gp i. Thng d thng mi vi M ca Nht nm 1980 l{ 9,9 t USD,
nm 1986 tng ln ti 58,6 t. u t nc ngoi ca Nht tng thn tc, t l tng trng
h{ng nm thi gian 1980 - 1986 ln ti 19,45%, cn M ch l 3,2%. Th t, a v ti chnh
quc t ca Nht v M ph|t sinh o ngc. Thp nin 80 th k XX, Nht tr th{nh nc
ch n rng s mt th gii, cn M tr th{nh nc con n rng ln nht th gii. Ti
sn rng i ngoi ca Nht nm 1986 ln ti 180,4 t USD, tng n ca M ln ti 263,6 t
USD.
Kinh t Nht nhanh chng tri dy lm cho nh hng quc t ca Nht tng mnh. u
thp nin 80 th k XX, ti phng T}y dy ln phong tro hc tp Nht. B trng B Lao
ng M Marshall i thm Nht v ni: Nng sut lao ng ca Nht nm n{o cng tng, v
mt quan h ch - th v kinh doanh ca cc doanh nghip, ngi Nht c nhng u im
m M khng c, chng ta cn phi hc tp cch qun l ny ca Nht. i s Anh ti Nht,
Will Ford vit trong bo co gi chnh ph Anh nh sau: Nu gii doanh nghip Anh khng
sng to ra cng ngh ring ca mnh, khng nhp cng ngh mi ca Nht v{ c|c nc
ngoi th cui th k n{y nc Anh s tt xung thnh mt quc gia nh v cng nghip.
ng ngh chnh ph Anh c i din thng tr ti Nht ph trch vn ny nhm
hc tp ngi Nht tt hn. Lin minh ch}u ]u trc kia ch nho ngi Nht l nhng k
mc chng ng c lao ng sng trong hang th, nay thay i quan im. Mt ngi ph
tr|ch ni: Ging nh ng{y xa ngi Nht hc chng ta, ng{y nay chng ta cng nn c
gng ui theo v hc ngi Nht trong c|c lnh vc tin tin. Nc Ph|p xa nay nhn
mnh t ch, nay cng xut Nc m chng ta nn hc tp khng phi l chu u m l
Nht.
Trn mt kinh t, Nht hung hng bc bch M, khin cho Thuyt Nht Bn e da tr
thnh mt tr{o lu t tng ti nc M. Bn trong bn ngoi Quc hi M m ting la
ht i Tr cho Nht Bn mt trn, Tr a Nht Bn, Ngn chn Nht Bn. D lun
cho rng Sc mnh kinh t Nht e da M cn hn c sc mnh qun s ca Lin X,
Nu khng coi trng s x}m lc v kinh t ca Nht Bn th nc M s kh m lm ch
c s phn ca mnh. S c st kinh t gia Nht vi M ~ vt qu phm vi kinh t, v
thc cht ~ n}ng ln n mc l s c st tnh cm ca dn chng; s i khng v tm l
x hi ~ tr thnh cuc chin gia hai nc.
Vin Nghin cu tng hp Nomura ca Nht Bn xut bn cun X hi kiu chn mui
Nht Bn, trong c ni r: Nc Nht ng trc thi c chuyn i quan trng trong
lch s, Hn 100 nm nay, Nht lun lun ly cc quc gia tin tin u - M lm mc tiu,
ly pht trin kinh t lm trc chnh, to{n t}m to{n i theo con ng mun tr thnh
quc gia tin tin, Hin nay mc tiu Nht Bn cn gi{nh c ~ bin mt trn ng
ko di ca trc pht trin kinh t, Trng tm pht trin t nay v sau ca Nht Bn
khng cn trn trc pht trin kinh t na m s l pht trin nhiu mt hoc pht trin
kiu nhiu trc, Trong qu| trnh chuyn sang th k XXI t nay tr i Nht s nng cao
trnh chn mui lm quc gia tin tin.
Nm 1981, Th tng Zenko Suzuki khi sang thm M ~ ni r hn: Phi thay i t
th b ng trc }y |p dng, thi h{nh tinh thn ch ng ca mnh, dng phng
thc tng xng nht vi t{i c|n v{ nng lc ca Nht pht huy tc dng tng xng vi
lc lng v{ a v ca Nht. Nm 1982, v{i ng{y trc hm nhm chc Th tng Nht,
ng Yasuhiro Nakasone ni vi nguyt san Chnh lun: Cho ti nay chng ta lun c gng
ui theo mt |m m}y trn nh o m{ hin nay |m m}y ~ bin mt, chng ta cn
sng to mt |m m}y mi. Nc Nht cn t quc gia kiu b|m ui, quc gia kiu bt
chc chuyn sang quc gia kiu sng to, quc gia kiu khai ph, quc gia kiu dn dt, th
hin ch kh ln ca nc Nht.
Nht Bn tr th{nh i th s mt ca M
Nm 1987, gi|o s lch s Paul Kennedy ti i hc Yale xut bn s|ch S thng trm
ca cc cng quc(75). }y li l mt cun sch bn chy ph bin khp th gii.
Hai cun s|ch Nht Bn s Mt v{ S thng trm ca c|c cng quc phn nh ni
lo lng hon nn ca gii tinh anh M. Thuyt nc M suy tho|i khng ch l kin ca
vi hc gi m l c mt qun th ln ting b|o ng dn chng M. Ni lo lng ca qun
th tinh anh ~ ko theo v{ y mnh c mt tr{o lu t tng ca ton b x hi M.
Nhiu ngi M cho rng, M c th chim th thng phong trong cuc cnh tranh gia
phng ng vi phng T}y, nhng trong cuc cnh tranh kinh t vi Nht v chu u th
M li l k thua, thm ch |nh mt a v siu cng. thc nguy c m~nh lit l{ ng lc
s mt thc y nc M ng ph vi s thch thc.
Phn cng chin lc: nm bom nguyn t ti chnh
Trong tnh hnh Nht nhanh chng tri dy, chnh ph M t mc tiu c bn trong
chnh s|ch i vi Nht l bo m a v l~nh o ca M, buc Nht chia s trch nhim.
Ni c th l: trn vn thng mi song phng, bt Nht phi nhng b M, gip M
gim thm ht thng mi; v mt kinh t, yu cu Nht ng gp nhiu hn nhng
phng Nht Bn li dng vin tr v{ u t nh hng ti mi trng chin lc ca
M; v chnh tr, cho php Nht pht huy tc dng nhiu hn nhng khng cho php thay
th M; v qun s, di tin duy tr s l~nh o tuyt i ca M, Nht nng cao
nng lc phng v, cng M chia s chi ph bo m an ninh. Chin lc ton cu ca M
trong thi gian chin tranh lnh c hai ct tr quan trng: mt l Khi Bc i T}y Dng
NATO, hai l{ ng minh M - Nht.
ng thi vi vic s dng v kh tin t |nh cho Nht tht in b|t o, M cn khi
ng chuyn tu nhanh Kinh t Mi, b Nht xa tt ng sau mnh. Nht gii quyt khng
hiu qu nn kinh t bong bng, tnh trng kinh t nh tr xut hin xu th ko d{i. n
gia thp nin 90 th k XX, kinh t M phc hi mnh m, hn na li nh cuc cch mng
tin hc m{ c c sc cnh tranh tri hn c|c nc khc.
T u thp nin 90 th k XX, nhiu ngi M lo lng v vic sc cnh tranh kinh t
ca M suy yu v st km, v s suy sp a v b quyn ca M. Nhng khi thp nin 90
kt thc, chng nhng khng xut hin tnh trng suy sp tuyt i ca M h tng lo ngi,
m xu th sa st tng i thc lc nn kinh t M sau chin tranh Vit Nam cng c
xoay chuyn.
Sau khi tri qua tnh trng suy thoi nh cui 1990 ti u 1991 (theo thng k ca B
Thng mi M, tng trng kinh t qu 4 nm 1990 l{ }m 1,6%; qu 1 nm 1991 l{ }m
2,8%), kinh t M tin sang thi k pht trin nhanh chng, ko d{i. Cho n cui nm
1999, kinh t M thc hin tng trng di hn lin tc 105 th|ng (vng tng trng ny
cui cng chm dt v{o qu 4 nm 2000, thi gian lin tc tng trng l{ 114 th|ng). }y
l qung thi gian tng trng trong ha bnh di nht ca kinh t M k t gia th k XIX.
Hi y, c|c nc Ty u khn kh v t l tht nghip cao, kinh t khng cn hi sc tng
trng; bong bng kinh t Nht n v, nn kinh t ri v{o tnh trng nh tr. Kinh t M
xut hin tnh trng tng trng nh huyn thoi, mt mnh ni bt trong s c|c nc pht
trin. T l ca kinh t M trong nn kinh t th gii cng ngng sa st m{ tng tr li. Nm
1990, t l GDP ca M, EU v Nht l 1,88 : 2,07 : 1; GDP ca M chim 25,29% tng GDP
ton th gii. Ti nm 2000 t l n{y tng ln n 27,07%, t 7.898 t USD. T l GDP ca
M, EU v Nht by gi l 2,2 : 2,2 : 1.
1. Trong thi gian nhm chc, Tng thng Clinton ~ tiu dit trit c thm
ht ng}n s|ch lin bang vt qu 200 t USD, t 1998 bt u chuyn sang di
d t{i chnh, hn na cn thc hin tng trng kinh t hng nm bnh qu}n
trn 3%. Nc M gim c thm ht ngn sch, p dng chnh sch ti chnh
c tnh tht cht m khng gy ra suy thoi kinh t.
2. Trong qu| trnh tng trng kinh t hi thp nin 90 th k XX, nc M lun
lun gi c t l tht nghip di 5% v t l lm ph|t th lun lun c
kim ch mc 2%, thm ch thp hn. L thuyt kinh t truyn thng cho rng
t l tht nghip thp di mc t nhin th s dn n lm ph|t cao, nhng l
thuyt n{y ~ mt thing trc nn Kinh T Mi.
3. Nng sut lao ng c nng cao r rt m t l hi vn lun gi mc cao, th
trng c phiu li cng lin tc tng im mnh.
a v b ch ca kinh t M c cng c v{ tng cng l nh s xut hin ca hin
tng Kinh T Mi. Hin tng ny bt ngun t s bt ph ca nc M dn u th gii
v cng ngh tin hc. Thp nin 90 th k XX ngnh tin hc c t sut cng hin 35% i vi
tng trng kinh t M. S ngi c vic lm trong ngnh tin hc (theo ngha rng gm c
thng tin, truyn thng v.v.) chim khong 60% tng s lao ng M; ngnh my tnh v
thng tin chim 8,2% GDP nm 1998 (77), tr thnh ngnh sn xut ln nht vt c ngnh
xe hi v{ x}y dng. Ngnh tin hc khng nhng thng qua s pht trin t thn m cn
thng qua kh nng ci to cc ngnh sn xut truyn thng m{ n}ng cao |ng k nng sut
lao ng, gim tiu hao nng lng v vt liu, tng cng nng lc tng trng bn vng.
T gia thp nin 90 th k XX tr i, sc cnh tranh quc t ca M lin tc xp th nht
th gii. M ci thin c tnh trng lc hu mt thi trong c|c lnh vc cng ngh linh
kin in t, cng trnh k thut, cng ngh gia cng, gi{nh c tin b mi, dn u b xa
c|c nc khc v mt pht trin cc cng ngh mi quan trng xy dng trn c s tin hc,
chim a v ch ng. ng thi M cng c hn na a v ca mnh trong c|c lnh vc c
u th truyn thng nh sinh vt, mi trng, thit k cng trnh.
1. Trn vn M th nht hay Nht th nht, trong cuc cnh tranh gia quc
gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti, nhn t hnh thi thc v ch
x hi m~i m~i ng hng th hai, suy ngh v li ch quc gia, a v quc gia
bao gi cng xp th nht. Khi Nht tin st M v kinh t, nh hng ti a v
quc gia qun qun v quc gia lnh t ca M th M c th xp nc x hi ch
ngha Lin X ra ng sau m coi Nht - quc gia c cng hnh thi thc v ch
x hi vi M - l{ i th s mt.
2. Trong cuc cnh tranh chin lc gia cc quc gia, trong cuc cnh tranh ginh
a v cn bn trn th gii, vo thi khc then cht ca cuc chi chin lc, ci
gi l{ }m mu v{ cm by c th c s dng v c th pht huy tc dng.
Hip nh Qung trng k kt vi Nht do M thao tng l mt }m mu t{i
chnh, mt cm by ti chnh, mt cuc chin tranh tin t. Bi vy, khng phi
l khng c l do s dng Thuyt }m mu v{ Thuyt cm by trn s}n khu
quc t .
3. Trong cuc cnh tranh gia c|c nc ln, mun v c bn gi{nh c quyn
ch ng chin lc, mun tht s tr thnh k thng, ch da vo vn c l{
khng c, ch da v{o Thuyt }m mu v{ Thuyt cm by cng nh ch
da vo vic ngn chn s pht trin ca i th l{ khng . Vn mu cht,
nhn t quyt nh vn l phi thit thc pht trin lc lng bn thn, trong
sng to v khai thc phi hnh th{nh u th ln mnh vt i th. Trong thp
nin 90 th k XX, M c th b xa Nht, nhn t Kinh t Mi ph|t huy t|c dng
ln nht ginh thng li. Cho nn cuc ua M thng Nht ny va phi da vo
vic lm gim tc tin b ca i th li cng phi da vo vic tng tc
tin ln ca mnh.
IV. M ngn chn s cnh tranh ca Lin X nh th no
Nu ni rng vic M ngn chn Nht l s ngn chn bn trong mt trn, l{ s ngn
chn ni b ng minh, th th vic M ngn chn Lin X l s ngn chn bn ngo{i mt
trn, ngn chn i th bn ngoi khi ng minh ca M. Hn na chin dch ny l mt
chin dch marathon ko d{i gn na th k.
Khi nim chin tranh lnh l{ do ngi M sng to v{ a ra. Thng ngh s M
Bernard Baruch trong mt bi ni chuyn hm 16 th|ng 4 nm 1947 ln u tin xut
khi nim chin tranh lnh. Nh{ bnh lun ni ting ngi M Lippmann ~ vit mt lot
bi v vn ny. T tr i kh|i nim chin tranh lnh c lu h{nh v{ s dng rng
r~i. Chin tranh lnh tr thnh danh t chuyn dng trong chnh sch ca M sau chin
tranh, nht l{ trong chnh s|ch i vi Lin X, n cng c cng ng quc t t|n ng v
tip thu rng ri.
Hai l{ nh ngha ca M v chin tranh lnh. Cc hc gi M cho rng chin tranh lnh
l s i khng ton din (tr xung t qun s trc tip) gia cc quc gia c xung t li
ch, l mt trng th|i i lp gia phng ng vi phng T}y.
Chin tranh lnh bt u t bao gi? Trn vn ny hai vai chnh tin hnh chin
tranh lnh mi k ni mt khc. Ti Lin X c v{ nc Nga ch yu c ba quan im: mt
l ly Cch mng Th|ng Mi lm khi im. Hai l ly s kin M nm bom nguyn t lm
khi im, cho rng th|ng 8 nm 1945, M nm hai qu bom nguyn t, nc b nm bom
l Nht Bn, nc rung ng l Lin X, ton th gii th s hi; M khng nhng ginh
c thng li cui cng trong tc chin chng Nht Bn m cn thnh cng trong vic ph
din sc mnh vi Lin X, qua dn n s bng n chin tranh lnh. Ba l ly ngy ra
i ch thuyt Truman lm khi im.
Chin tranh lnh khng c khi sng ca i chin th gii, khng c ao kim vung
ln; vy c|i lnh ca chin tranh lnh }u? Thc ra c|i lnh cn bn nht ca chin
tranh lnh l t duy. T duy chin tranh lnh l mt loi t duy git ngi khng thy
mu, tiu dit mt quc gia m{ khng thay i sc mt. Cho nn nhn thc c|i lnh ca
chin tranh lnh, iu quan trng l cn vch ra bn cht ca t duy chin tranh lnh.
Ngi M ni: Chin tranh lnh l cuc chin ginh quyn l~nh o th gii.
Trc tin, ngi l~nh o M tip nhn trch nhim nc ln m mi ngi u nhn
v{o, l~nh o th gii v sng to mt trt t th gii mi. Th hai, c tnh ca hai nc
M v{ Lin X ~ to ra h{nh vi qu| |ng ca x hi cng dn mt nc (quc gia th mnh
ca M v m hnh chnh ph th yu) v mt nc khc li khng tn ti kiu x hi cng
dn y (th ch chnh tr Stalin cc quyn cao ). Th ba l{ mi trng an ninh.
Chin tranh lnh l mt cuc chin tranh ginh b quyn d}y da ko d{i trong tnh
hnh hai cng quc th gii hnh thnh sau khi kt thc Th chin II - M v{ Lin X u
mun tranh b quyn th gii, trong tnh hnh hai loi hnh thi thc x hi ch ngha v{
t bn ch ngha u mun ch o hnh thi thc th gii, trong tnh hnh ch x hi
ch ngha v{ ch t bn u mun thay th i phng, di iu kin v kh ht nhn
tr th{nh v kh chin lc ca cuc cnh tranh gia c|c nc ln, ly b quyn th gii
lm mc tiu, ly thc lc qun s lm hu thun, ly hnh thi thc lm ngn c, ly mt
trn, lin minh lm hnh thc t chc.
Chin tranh lnh l mt cuc u tranh gia ngn chn vi chng ngn chn do quc gia
qun qun l M tin hnh vi quc gia qun l Lin X. Chin tranh lnh l h thng quc
t song song tn ti i kh|ng v{ i thoi, cnh tranh v hp t|c, ngn chn v cu kt, u
tranh v tha hip. N cng l{ trng thi ha bnh n cha git nhau v{ nguy c chin
tranh, l chin tranh c chng tin h{nh di hnh thc ha bnh. Chin tranh lnh s
dng th on ch yu l chy ua v trang, u tranh ngoi giao, sc p kinh t v khoa
hc k thut, i lp hnh thi thc v chin tranh gi|n ip. Ngun gc ca chin tranh
lnh l s theo ui b quyn. Cuc chin tranh lnh gia M v Lin X tin hnh v tranh
ginh b quyn.
Cuc cnh tranh v{ ganh ua ph|t trin quyt nh thnh bi ca hai pha tham gia
chin tranh lnh. Trong qu trnh cnh tranh b quyn th gii, hai nc M v Lin X va
ni xu nhau, cng kch nhau trn vn hnh thi thc v ch x hi, li va m ht
tc lc pht trin kinh t v x hi, rt ui nhau. M tng bc cuc cnh tranh gia hai
nc l cuc u tranh gia hai li sng, u tranh gia th gii t do vi th gii cc
quyn. M tuyn b nn vn minh vt cht trnh cao ca h, iu kin sinh hot u vit
v{ phng thc hot ng t do ca h c sc thu ht v song. Lin X th cng kch M l
ch ngha t bn thi nt giy cht. V cn bn, s so s|nh i chiu hai nc M v Lin X
quyt nh tnh th cnh tranh ca hai bn, quyt nh s ln ln xung xung v bin i
quanh co lt lo trong qu trnh cnh tranh gia hai nc.
Tuy nc M c quc lc tng hp ng u th gii nhng trong qu| trnh cnh tranh
M - Lin X, pha M tng xut hin tnh hnh thoi tro v b ng. Thp nin 70 th k XX
l nhng nm ti t trong tin trnh lch s ca nc M, nhng nm th|ng ny sinh lm
vn v mt lng tin. Hi kinh t M lin tc suy thoi, s ngi tht nghip ln ti 8
triu, nhn dn M mt lng tin vi chnh ph, h t ra bi quan vi tin ca mnh. Cc
cuc thm d d}n cho thy so vi nm 1958 th tnh hnh nm 1978 c bin i ln: t l
ngi cho rng chnh ph M ch phc v mt thiu s ngi gi{u tng t 18% ln 74%; t
l ngi cho rng chnh ph M khng th a ra ph|n o|n chnh x|c t 25% tng ln
70%; cho rng chnh ph M chu s thng tr ca nhng ngi khng bit mnh lm g t
28% tng ln 56%. Trong Thng ip Lin bang u tin, Tng thng Reagan tha nhn
trong s 10 ngi c hi kin th 6 ngi cm thy bi quan v tin ca mnh. Trong
vng s tuyn Tng thng ti bang New Hampshire hi th|ng 2 nm 1980, Reagan xc ng
ni: Mt s ngi M ln tui nh li thi gian trc Th chin II, hi y ngi M mi
ni trn th gii, d h l{m g i na, ch cn eo chic huy hiu c quc k M th h c th
i bt c ni n{o. Ng{y nay ngc li, ngi M ny sinh nguy c tn nhim v lng tin,
|nh mt s tn trng ca bn b v k ch; }y thc s l mt chuyn bun. Ph|t trin l
o l mun thu, nu b ng trong pht trin th s |nh mt s ch ng trong cnh
tranh.
Reagan nhm chc Tng thng M vo thi gian nc M ang vo thoi tro, gp
nhiu kh khn, c th ni tnh trng nt bt nh tng, Tng thng Reagan ~ c gng ti
to li uy lc quc gia, ch yu tp trung cng sc gii quyt cc vn trong nc, tng tc
pht trin, thng qua vic chn hng kinh t v{ tng cng lc lng qun s t mc
tiu chn hng sc mnh quc gia. ng p dng mt lot bin php chin lc, c bit l
ng{y 13 th|ng 8 nm 1981 k lut gim thu bin ln, quyt nh trong ba nm s gim
25% thu thu nhp. Lut ny tr thnh cht xc tc cho s phc hng v{ phn vinh nn
kinh t M. Bt u t na cui nm 1982, chnh ph Reagan thc h{nh chnh s|ch ba
cao: th}m ht ngn sch cao, li sut cao, hi sut ng USD cao, nhm kch thch s phc
hi v pht trin kinh t. Th|ng 12 nm 1982, kinh t M i ra khi |y vc. Nm 1983,
GDP M thc t tng 3,6%; nm 1984 kinh t tng trng 6,5%, l tc tng trng cao
nht trong 30 nm gn }y. T l lm ph|t trong ba nm h xung cn 3,9%, mc thp nht
trong 17 nm. Trong hai nm ~ to ra 7,3 triu vic lm. Reagan thi hnh chin lc ti
chn hng sc mnh quc gia, sc mnh qun s, dng thc lc tm kim ha bnh. Chi
ph qun s ca M tng t 171 t USD nm 1981 ln 376 t USD nm 1986.
Mi ngi ni thi k Reagan l thi k tn cng, thi k ph|t ng tng cng kch Lin
X di ngn c ch ngha t}n bo th. C s v hu thun thc hnh chin lc tin
cng l pht trin kinh t. Ti nc M, ch ngha t do v ch ngha bo th lin tc thay
nhau v{o a v lnh t. Thp nin 30 - 40 th k XX, ch ngha t do thnh hnh, kinh t
M phn vinh, a v chin lc hng mnh, nc M l lnh t th gii phng T}y, l{ k
mnh trong cuc cnh tranh M - Lin X, song cng tch ly nhiu loi mu thun.
Thi k tin cng ca Reagan v thi k pht trin ca kinh t M li trng vi thi k
tr tr ca Brezhnev. Hi gia v cui thp nin 70 th k XX, Lin X tin sang thi k nh
tr, biu hin ch yu l th ch chnh tr, kinh t truyn thng ngy mt x cng ~ nghim
trng ngn cn s pht trin x hi v kinh t; bnh gi|o iu, quan liu thnh hnh, quyn
lc tp trung cao ; dn ch hu danh v thc; kinh t tng trng chm; mu thun x
hi v dn tc h l; trong s so snh v cnh tranh sc mnh vi M, Lin X ngy mt ri
v{o a v bt li; c cu quan liu v{ i ng c|n b khng l do Lin X xy dng ~ phnh
to |c tnh di thi Brezhnev.
Theo thng k nm 1982, n v cp B (B v y ban) v{ c|c n v trc thuc Hi
ng B trng c ti 110 n v. Thi gian 1975 - 1983, tng s nh}n vin c|c c quan
qun l trong to{n Lin X tng mnh ln 3 triu, hnh thnh mt i ng c|n b ng ti
21 triu ngi. C|c c quan qun l t trung ng ti a phng chng cho nhau. Ngnh
cng nghip v xy dng Lin X lp hn 40 b to{n lin bang v{ lin bang kim nc cng
ha, t hn 700 tng cc qun l, tin hnh qun l thng qua k hoch hn 50 nghn
doanh nghip. Hn 6 triu cn b l~nh o thao tng hot ng kinh t nh{ nc. S cn b
qun l trong ngnh nng nghip ti 3 triu ngi, ng hn c tng s nng dn M.
Ni chin tranh lnh nghn nm cng ti, nhng vn cn c s |nh gi| kh|ch quan v
a v lch s ca chin tranh lnh. Trong lch s th gii cn i, qu trnh tranh ginh b
quyn ca c|c nc ln cha bao gi ngng, nhng ni mt cch so snh th chin tranh
lnh vn l mt cuc cnh tranh vn minh nht.
Chin tranh lnh l mt giai on ca cuc cnh tranh chin lc gia c|c nc ln
trong lch s th gii, l mt m hnh cnh tranh nc ln di iu kin lch s nht nh.
Chin tranh lnh em li nhiu gi i vi s cnh tranh gia c|c nc ln.
S ny sinh chin tranh lnh c tnh tt nhin nhng cng c tnh ngu nhin nht nh.
C ngi ni, nu Tng thng Roosevelt sng thm c nm nm na th mi quan h M
- Lin X s pht trin ra sao?
Lung chnh ca d}n M khng phi l chin tranh lnh, th th quan trong chnh
ph M phi chng cng nghing v pha chin tranh lnh? Cng chng phi l th. Cc nh
chnh tr M chng chin tranh lnh c nhng ngi th|i kh kin quyt. Sau Th chin
II, chnh sch cng rn i vi Lin X ca Tng thng Truman ~ ch o chnh trng
M, nhng cng c ngi phn i. Th d Henry A. Wallace B trng B Thng mi
trong chnh ph Truman ch trng tip tc thi hnh chnh sch M hp tc chung sng
vi Lin X ca Roosevelt, ch trng trn c s phm vi th lc v th cn bng, M v
Lin X tin hnh sp xp, tip tc duy tr mi quan h ng minh trong thi chin tranh,
ch trng bo m an ninh ca Lin X ti ng ]u nhm t c s thng cm v chnh
tr vi Lin X, ch ngha t bn v ch ngha cng sn tin hnh cnh tranh c s hu
ho, trong tnh hnh to{n th gii u m ca thng mi. Wallace cng khai cng kch
chnh sch cng rn ca M i vi Lin X, cho rng ch ngha Truman chng khc g li
tuyn chin vi Lin X, l{ s mo him ngu ngc, s dn ton th gii tin v{o th k
khng b. Truman th ln |n Wallace l{ k theo ch ngha ha bnh, l{ nh}n vt nguy
him hn c|c c|c phn t thn Quc x trong thi k Th chin II, l{ phn t gy ri phc
v Stalin. Kt qu Wallce b mt chc. Truman dng chnh s|ch ngn chn thay th chnh
sch hp t|c nc ln v an ninh tp th ca Roosevelt, cng t |nh du chm ht ch
ngha bit lp ca M.
Mc tiu ca cuc chin tranh lnh M - Lin X l ginh quyn b ch th gii, nhng
kt cc cuc cnh tranh li ph thuc vo s pht trin. Cho nn trong thc tin, chin
tranh lnh l s so snh ln hai loi m hnh pht trin, l s so snh ln m hnh Lin X
vi m hnh M. Kt qu so snh l ch ngha t bn c sc M chin thng ch ngha x~
hi m hnh Lin X.
M hnh Lin X l mt sng to v i trong lch s nhn loi, nhng t sau khi hnh
thnh vo thp nin 30 th k XX, m hnh Lin X t cho mnh l{ u vit, sut na th k
khng bin i g c, my chc nm vn nh c, cui cng sa vo tnh trng tr tr v{ x
cng, |nh mt ng lc pht trin v sc sng. Cn ch ngha t bn m hnh M th trong
cuc i khng hong hi thp nin 30 c tri qua s ci to Chnh s|ch Mi ca
Roosevelt sau li c iu chnh, khin cho m hnh M so vi m hnh Lin X cng c
sc sng v tim lc pht trin. iu ny v cn bn ~ quyt nh kt cc v s phn cuc
cnh tranh gia hai bn.
Cuc cnh tranh gia M v{ Lin X in m mu sc hnh thi thc cha tng c tin
l trong lch s cnh tranh chin lc gia c|c nc ln. Chin tranh lnh t u n cui
din ra di ngn c hnh thi thc. Ci gi l cnh tranh pht trin khng nhng l pht
trin kinh t m cn l pht trin hnh thi thc. T tng ch ngha Marx, hnh th|i
thc ch ngha x~ hi tri dy trong tr{o lu t tng ph phn v chn vi ch ngha t
bn, ban u vn c u th ln mnh. Song le c|i u th cn c duy tr trong s pht
trin; s nh tr v{ x cng s lm mt u th.
|ng tic l sau Th chin II, nht l{ sau khi Stalin qua i, Lin X trc sau khng cn
chim c im cao khng ch trong lnh vc hnh thi thc c th kch ng v vy gi
nhn dn th gii, khng hnh th{nh c u th hnh thi thc ca mnh. Kt qu l
chng nhng khng c lng dn trn mt so snh li ch vt cht m trn mt tinh thn
v{ vn ha cng kh gi{nh c s thun lng quy phc ca thin h. Mt s ni dung hnh
thi thc do Lin X ra kh gi{nh c s t|n ng ca nh}n d}n trong nc mnh m
trn quc t cng khng th gi{nh c s ch ng v o ngha, thm ch cng b c lp
trn th gii. Trong mi quan h vi Trung Quc, Lin X thi hnh ch ngha S-vanh, bin
Trung Quc t bn ng minh thnh k ch. Lin X a ra thuyt ch quyn hu hn,
thuyt chuyn chnh quc t, a xe tng v{o Tip Khc cng lm mt lng dn v s ng
h ca c|c nc khc. Ngh quyt ca Lin Hp Quc ln n Lin X xm nhp Afghanistan
t nm 1980 tr i ng{y c{ng c nhiu nc ng h: nm 1986 c 122 nc tn
thnh, ch c 19 nc ng h.
Nn ngoi giao ch ngha l tng do Tng thng Wilson xut ~ c nh hng quan
trng ti Tng thng Roosevelt. Trong Thng ip Lin bang ng{y 6 th|ng 1 nm 1941,
Roosevelt xut xy dng an ninh tp th v tm kim mt th gii c bn loi t do c
bn ca lo{i ngi, l{: t do ngn lun v pht biu kin; t do dng cch ca mnh
tn th Thng ; t do khng lo thiu thn; t do khng lo s hi. Ng{y 9 th|ng 8 nm
1941, Roosevelt v{ Churchill k Hin chng i Ty Dng, trong nhc li cc nguyn
tc c bn ni trn: sau khi chin thng pht xt, th gii cn xy dng ha bnh, lm cho
nh}n d}n c|c nc an c lc nghip, sng t do, khng phi lo s g, khng lo thiu thn.
C|c vn kin quc t sau ny cng b nh Tuyn ngn Lin Hp Quc v{ Hin chng Lin
Hp Quc u nhc li cc nguyn tc v{ iu vn lin quan ti nhn quyn c bn.
Sau chin tranh, chnh ph M lun lun quan tm vn nhn quyn, v nhng c|i
lin quan ti gi tr quan ca nc M cng nh ti hnh nh cng a v lnh t th gii ca
M. Nhng trc gia thp nin 70 th k XX, chnh ph M v cn bn khng rng buc
nhn quyn vi ngoi giao. Tng thng Carter mun l~nh o phong tro nhn quyn trn
ton th gii, cho rng nu cao nhn quyn s tr th{nh tr{o lu ca th gii trong tng
lai, nc M cn ng trn nh ngn sng tr{o lu y, nhn mnh nhn quyn l linh hn
v tinh ty ca chnh sch ngoi giao M, l nhn t quan trng x|c nh mi quan h ngoi
giao vi c|c nc khc. Tuyn b nhn quyn l{ hn | tng ca chnh sch ngoi giao M,
nhn quyn tr thnh ngn c th gii ca M, tr th{nh im cao khng ch hnh thi
thc M, l gi tr ph cp m{ nc M tuyn truyn rng ri. M dng nhn quyn ch
c ch quyn, mn c bo v nhn quyn y mnh b quyn th gii, tng cng
kh nng tin hnh cnh tranh chin lc vi Lin X.
Pht trin l{ o l mun th, khng nhng ch l pht trin kinh t m cn l pht
trin t tng, tinh thn, pht trin vn ha, ph|t trin hnh thi thc. Cuc cnh tranh
chin lc gia Trung Quc vi M c mt lnh vc quan trng l cnh tranh gia gi tr
quan ca Trung Quc vi gi tr quan ca M, lnh vc ny l min qu linh hn ca mi
ngi. Hnh thi thc ca Trung Quc phi c im cao khng ch ca mnh, gi tr quan
ca Trung Quc phi c sc truyn cm th gii, gi tr quan Trung Quc phi c gi tr
quan ph qut th gii. Mt Trung Quc c th dn dt th gii v mt tinh thn th mi c
th tr th{nh quc gia linh hn ca th gii.
Chin tranh lnh l mt m hnh cnh tranh chin lc gia c|c nc ln, n cng l{ s
tr gi cho cuc cnh tranh , hn na cn l ci gi cao kh c th gnh chu ni. Chin
tranh lnh chng nhng em s phn hai nc Lin X v M ra |nh cc m{ cn em s
phn ca ton nhn loi ra |nh cc. Ni v hai bn thng thua trong cuc chin tranh
lnh, c nhin bn thua th thua thm hi, cn bn thng th sao li khng phi l thng mt
cch thm hi, thng st nt!
Ci gi phi tr cho chin tranh lnh rt nng n. Khng nhng gy ra tnh trng m
rng cuc u tranh giai cp trong cng ng quc t m chin tranh lnh cn m rng u
tranh giai cp ni b nc mnh. Chnh sch chin tranh lnh ca M th hin s ngn
chn Lin X v{ cng th hin phong tr{o Tuyn th trung th{nh trong nc M. Ngy
21 th|ng 3 nm 1947, Tng thng Truman ra mnh lnh s 9835 yu cu tin hnh mt t
thm tra an ninh i vi 2,5 triu vin chc nh{ nc. t iu tra lng trung thnh ny
cn m rng ti 3 triu thnh vin trong lc lng v trang v{ 3 triu ngi lm thu cho
cc doanh nghip nhn thu n h{ng ngnh quc phng. Nh vy ti nc M t nht c 8
triu ngi thng xuyn sng trong ni m nh cn chng minh lng trung thnh ca h.
Nu cng thm gia nh ca h th nc M c 20 triu ngi ng trc mi e da b
thm tra bt c lc no. Cui cng c n lng trung thnh ca Tng thng M cng b nghi
ng. Ng{y 6 th|ng 11 nm 1953, B trng T ph|p M buc ti Truman c nh bao che
cho mt gi|n ip Lin X. C|c ng vin Cng sn M phi ng k vi to n, nu khng
s b |n t hai nm.
Ci gi phi tr v mt kinh t ca chin tranh lnh cng rt ln. Hi gia thp nin 20
th k XX, mi quan h bun bn gia M vi Lin X c pht trin nht nh, ln lt
xut hin cc t chc thng mi dn doanh. M tr thnh mt trong cc nh cung cp ln
nht cho Lin X cc thit b cn cho cng cuc xy dng Lin X, cng nh ~ bt u tin
h{nh u t v{ hp tc k thut ti Lin X. n nm 1931 c khong 40 cng ty ln ca M
~ k 134 tho thun hp tc k thut vi Lin X, c chng 1.000 k s M lm vic Lin
X, 842 cn b Lin X sang {o to ti M. Nm 1933, M v Lin X lp quan h ngoi
giao, nm 1937 M cho Lin X hng ch ti hu quc. Nhng sau khi chin tranh lnh
bt u, kim ngch thng mi phng T}y vi phng ng ch cn chim 1,3% tng kim
ngch thng mi ton th gii, nm 1956 cng ch c 2,6%. Mi quan h kinh t gia M
vi Lin X khng th pht trin trong mt thi gian di.
Ci gi phi tr cho chin tranh lnh ca hai phe cng rt cao. Chin tranh lnh tin
h{nh i khng ln nhau di hnh thc phe v lin minh. Lin X gnh chu rt nng cho
vic duy tr phe x hi ch ngha. Theo c tnh ca phng T}y, nm 1986 mi ngy Lin
X cung cp cho Cuba 1,3 triu USD, mi nm l{ 5 t USD; cho Afghanistan mi ngy 12
triu USD; cho Vit Nam mi ngy 8 triu USD; cho Ethiopia mi ngy 3 triu USD. Cn c
mt s liu thng k na: trong thi gian 1986-1990, h{ng nm Lin X vin tr Vit Nam
2,5 t USD, ngoi ra cn 1 t USD vin tr qun s. Trong 5 nm , Lin X cung cp cho
Mng C 3 t USD. Lin X ~ cung cp cho Cuba 3,5 t USD vin tr kinh t v qun s,
cha k cc khon vin tr gin tip v{ u ~i v vt t.
c im ni bt ca vic M ngn chn Trung Quc Vic M ngn chn Trung Quc
trong th k XXI c bn c im.
V Thuyt dn ng, c|c think tank M cho rng Trung Quc tri dy ang ph|t ra
cho th gii mt ln sng nh sng thn, nc M cn i ph s tri dy ca Trung
Quc, x}y dng chin lc i vi Trung Quc, chin lc l{ phi dn ng s tri
dy ca Trung Quc, cho d con thuyn ln Trung Quc y lt nhanh nh th no, ch cn
do M dn ng th s khng c e da g. Mun th th cn tip tc kin tr chin lc
tip xc do Nixon u tin a ra. Cu C vn Lu Nm Gc Thomas Barnett ng{y 6 th|ng 8
nm 2007 vit b{i xut: Nu khn ngoan th M nn theo c|ch nc Anh i x vi
chng ta c|ch }y mt th k, dng cch lung lc mua chuc i ph s tri dy ca
Trung Quc. Chng ta ch nn ngn chn Trung Quc, ngc li, nn dn dt s tri dy
ca h nhm ph hp vi mc tiu chin lc ca chng ta.
V Thuyt qun l. Henry Kissinger ni: Th ch quc t vn c hin ang tri qua s
bin i v cn bn, trng tm ca th gii ang t i T}y Dng chuyn dch sang Thi
Bnh Dng. C|c quc gia quan trng trn th gii th chu , hoc sau ny s ch yu l
cc quc gia chu , chng ta tt phi qun l s tri dy ca h, h cng c th chng li s
qun l ca chng ta. James Steinberg ni: Mc tiu ca M khng nn l ngng tr v
ngn chn Trung Quc m{ nn l{ qun l s tri dy ca Trung Quc.
Quyn c pht trin cng nh quyn sinh tn, l ch quyn ca mt quc gia. S tri
dy ca Trung Quc l ch quyn quc gia ca Trung Quc, l s tri dy c lp t ch,
khng cn s dn ng v{ qun l ca M. Nu s pht trin ca Trung Quc phi do
M dn ng, M qun l, th th cn bn khng thc hin c s tri dy. Mt quc gia
khng t ch c c n s pht trin ca chnh mnh, mt quc gia di s dn ng
v qun l ca M th sao c th tr thnh mt nc ln ang tri dy? Bi vy, trn thc t
Thuyt dn ng, Thuyt qun l trn thc t l phin bn ca chin lc ngn chn
d|n nh~n vn minh.
Ci gi l{ chin tranh m ngha l{ hai pha M v Trung Quc trong cuc cnh tranh
chin lc ny, pha M dng t duy chin tranh lnh, Trung Quc l mt pha khc li
khng dng t duy chin tranh lnh, ngha l{ t duy chin tranh lnh ca M i mt vi t
duy phi chin tranh lnh ca Trung Quc, iu dn n M cng kh c th hon ton s
dng t duy chin tranh lnh. Kt qu s xut hin trng thi cnh tranh na chin tranh
lnh, cng tc l hai bn tin hnh cnh tranh v{ thi u khng ch trong trng thi ha du
m trong c trng thi n ha.
Chin tranh m khng tn khc nh chin tranh nng, cng khng |ng s nh
chin tranh lnh, m{ l{ cuc quyt u v{ thi u trong tnh hnh hp t|c. c im ni
bt ca chin tranh m l{ ngn chn trong tip xc, cnh tranh trong hp tc, ha nhp
trong ton cu ha, khng ch trong dn ng v qun l. }y l{ mt kiu m hnh cnh
tranh vn minh hn chin tranh lnh v li khng hon ton thot khi bng en ca chin
tranh lnh. Cho nn chin tranh m trn thc t tc l{ chin tranh na lnh. T chin
tranh lnh ti chin tranh m cng tc l t chin tranh lnh ti chin tranh na lnh. Cnh
tranh gia c|c nc ln, cnh tranh chin lc gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti, t m hnh cnh tranh i chin th gii ti m hnh cnh tranh chin
tranh lnh to{n cu, ri n m hnh cnh tranh chin tranh na lnh, l{ mt qu trnh
lch s chm dt b quyn th gii, l hnh thc qu| t phi tri qua ca cuc cnh tranh
chin lc lu di gia nc M, quc gia b quyn cui cng trn tri t, vi Trung Quc,
quc gia phi b quyn u tin trn tr|i t.
Brzezinski tng ni: Xut pht t nguyn nhn lch s v chnh tr, i Trung Quc nn
coi M l mt ngi bn ng minh t nhin. M cha tng nu ra yu cu lnh th vi
Trung Quc. Khc vi Anh, M cha bao gi lm nhc Trung Quc.
Gi|o s Warren Cohen, nh{ s hc kit xut M tng ni: C|c quan chc M u l
nhng ngi theo ch ngha th gii u t bao gi cng thn trng cn nhc suy ngh ri
mi h{nh ng, ch khng phi loi con bun tm mt thin cn cui mi ngy ch quan
t}m n nhng con s trn s s|ch t{i chnh.
L{ ngi theo ch ngha th gii u t lun lun thn trng h{nh ng, ngi M khc
vi ngi Anh, ngi Nga, ngi Nht. Trong lch s quan h M - Trung Quc qu l c
mt s ch c th nu ra, c mt s vic khin ngi Trung Quc ng{y nay u c tnh cm
tt vi nc M. Cho nn nc M c coi l{ quc p, k cp c cht lng t}m.
Nhng khng th khng tha nhn tnh hp l ca vic ngi M ly li ch quc gia h
lm tiu chun x l mi quan h Trung Quc - M. S khn ngoan v nhn xa ca h, con
mt v{ mu lc ca h l ch h bit kt hp an xen li ch quc gia M vi tnh hnh
th gii lc v{ suy ngh thch |ng v li ch quc gia Trung Quc, v th h gi{nh c
nhiu hn tnh cm tng i tt ca chnh ph v nhn dn Trung Quc. iu cng ni
ln M l quc gia tho u t tnh cm v cy trng hnh nh, }y cng l{ mt mt ca sc
mnh mm M, l mt c sc ca vn ha chin lc M, l mt nguyn nhn quan trng,
nhn t quan trng, th hin quan trng lm cho M tr th{nh nc ln th gii, nht l c
th tr th{nh cng quc s mt th gii.
quc M c nhng im khc vi c|c quc khc. T Chin tranh Thuc phin nm
1840 tr i, trong s c|c nc ln c quan h li hi chin lc vi Trung Quc th M l
quc gia thuc loi c bit. Trong hn 100 nm thi gian 1840 - 1949, trn sn khu th
gii cnh tranh gia cc quc gia, Trung Quc trong mi quan h vi Anh, Nga, Nht ch c
quan h x}m lc, chim ot, p bc, bc lt; c|c nc trng trn x}m lc Trung
Quc; vi lng tham khng |y, h chim ot phn lnh th rng ln ca Trung Quc,
thm ch tin hnh chin tranh ton din chinh phc v tiu dit Trung Quc. Ba nc
chim ot ti nguyn ca Trung Quc, n dch v p bc nhn dn Trung Quc, khng c
s ng tnh, tn trng v{ gip nhn dn Trung Quc.
quc M tng lm nhiu vic xu i vi Trung Quc: sau nm 1840, M tham gia
hot ng ca c|c cng quc phng T}y nhm x}m lc, p bc, n dch nhn dn Trung
Quc; cui th k XIX, M a ra chnh s|ch M ca gi{nh git c hi v li ch nh nhau
ca c|c nc phng T}y nhm x}m lc v bc lt nhn dn Trung Quc; tham gia Lin
qu}n 8 nc x}m lng Trung Quc; ng h Tng Gii Thch |nh ni chin Trung Quc.
Nhng iu t r bn cht quc x}m lc, bt nt, can thip trong chnh s|ch i vi
Trung Quc ca nc M thi k cn i, chng kh|c g c|c cng quc phng T}y kh|c.
Nhng trong vic x l quan h vi Trung Quc, M li c nhng im thng minh, vn
minh, tin b, bit nhn xa, khc vi Anh, Nga, Nht.
Th nhng, ng thi trong s x}m lc Trung Quc, quc M cng c l tr, khng
m rng x}m lc mt cch v hn; trong nguy c c s hn ch ch khng phi l m
rng nguy c mt cch v hn. Hn na, t cui thp nin 60 cho ti u thp nin 70 th
k XX, trong vic ci thin quan h Trung Quc - M, tp o{n thng tr M ~ c th tin
cng thi i, c th|i ch ng. Sau khi Trung Quc v M lp quan h ngoi giao, M
va c mt li dng Trung Quc, ch c v{ phng Trung Quc, li cng c mt ci thin
v pht trin mi quan h, tm kim s hp tc; M c th|i thng nht gia ngn chn v
hp tc vi Trung Quc.
Tng quan tnh hnh t ngy Trung Quc dng nc, nht l t ng{y hai nc lp quan
h ngoi giao, c th thy mi quan h Trung Quc - M tuy c i khng, c trc trc, thm
ch c lc li li, nhng xu th chung l pht trin theo hng ci thin v hp tc. M
khng phi l ma qu, M cng khng phi l thin thn. Trong cuc cnh tranh chin lc
vi M, Trung Quc cn gip M tin ha v pha thin thn, ngn nga M chuyn bin v
pha ma qu.
VI. Khng c k ch v i th s khng c nc m v i
Nc M c c}u c|ch ngn: Khng c k ch v i th khng c nc M v i. M l
mt quc gia cn c ch th. Vn ha chin lc M l{ vn ha to dng k ch. Nc
M phi lun lun tm kim k ch, khng ngng cao ging la ht c mi e da, khng
ngng t v nguy c.
c khu Columbia Lu Nm Gc
Cui nm 1993, Tng thng Clinton tng but ming ni: i chao! Ti nh chin tranh
lnh. Nh chin tranh lnh tc l nh k ch ca mnh, nh nhng nm th|ng tn ti k
ch. Sau khi chin tranh lnh chm dt, M mt k ch, Clinton cm thy hng ht.
S gia M ni ting Arthur Schlesinger Jr. cho rng: em li tiu im v tnh lin
tc cho chnh sch ngoi giao, nc M cn c mt k ch. Trong hai cuc Th chin, nc
M ly nc c lm k ch, trong chin tranh lnh li ly Lin X lm k ch. n mt
thi im nht nh li s tuyn b v s tn ti ca cc k ch tim n kh|c.
Trong vic x|c nh tnh cht cc quc gia c, Nht, Lin X, nc M u kin tr tiu
chun hnh thi thc. Chin tranh v chin tranh lnh gia M vi c, Nht v Lin X
trong th k XX u c mt cn c c bn l M cho rng ba i th n{y u l nhng quc
gia phn i cc nguyn tc ch yu trong nim tin ca nc M; do ba nc phn i
gi tr quan c nhn ca nc M nn h l{ k ch ca M. iu ny hu nh cng c
dn chng M ng thun. Nm 1945, Vin Gallup Poll tng iu tra dn mt vn sau:
Bn c cho rng mt c nhn c th l{ ngi theo ch ngha cng sn ng thi li trung
thnh vi nc M hay khng? S ngi tr li C chim 5%, s ngi tr li Khng
chim 87%. Cui nm 1987 c 47% ngi ni h th lao vo mt cuc chin tranh ht nhn
ton din ch khng mun sng di s thng tr ca ch ngha cng sn.
Quan im phn chia ch ta cn c theo s khc nhau v gi tr quan tuy tng gp dao
ng trong mt s chnh tr gia, thm ch trong thi k chin tranh lnh ~ xut hin nhng
kin vt qua hnh thi thc, th nhng cha h lung lay tn gc s kin tr theo ui
tiu chun ny ca nc M. S bn tn v hnh thi thc siu vit xut hin nhng thi
k c bit v{ tnh hnh c bit, thm ch c th ni l mt biu hin ca tnh th on, ca
ch ngha thc dng. Th d cui thp nin 60 th k XX, c nh lnh o M cho rng nn
xem xt li tiu chun ng sai truyn thng. Nixon ni: Ng{y nay, ch ngha ~ mt sc
sng... Mc tiu ca chng ta l phi loi b tt c nhng th g nhy cm, tnh cm ha
trong chnh sch ngoi giao. Trong iu kin v tnh th c bit, cc quc gia xung t
nhau v hnh thi thc c th s c mc tiu chung, m cc quc gia c chung hnh thi
thc cng c th i ch vi nhau. Kissinger cng ni: Chng ta khng c k ch vnh
cu, chng ta s cn c v{o h{nh ng ca h ch khng phi l{ cn c vo hnh thi thc
|nh gi| c|c quc gia kh|c, c bit l{ nc Cng ha nh}n d}n Trung Hoa.
2. Tiu chun sc mnh. Ngha l{: ngo{i nc M ra, tm xem trn th gii c quc gia
no pht trin nhanh nht, c thc lc v tim lc nht, c xu th s thch thc M, v coi
quc gia l{m k ch ca M m{ i ph. Nhng quc gia nh th l quc gia mi tri
dy. Trong t duy chin lc ca M, k tri dy l k cnh tranh, k thch thc, k i
ch. Thi k cui chin tranh lnh v sau chin tranh lnh, Nht Bn tng tr th{nh i
tng la chn u tin trong danh s|ch i th ca M. Mt s hc gi v chnh tr gia
M ~ vit my chc cun s|ch v{ h{ng trm b{i b|o c lp lun cht ch, th trnh by v
s xung t sp xy ra gia Nht vi M. Nhng sau n{y, do kinh t Nht b mt xu th tng
trng mnh, M bn xa tn Nht khi danh sch k ch tim ti. B|o c|o nm 1997 ca
Vin Nghin cu An ninh quc gia M cho rng, Hin nay ch cn Nga v Trung Quc c
iu kin ca i th tim ti khu vc. Sau }y 10 nm, n cng c th tr th{nh cng
quyn qun s quan trng trong khu vc. V sau M li coi Nga l ng vin ch th ch
yu, nhng sau ngh li, Nga tuy c tnh nguy him tim ti nhng v Tnh hnh kinh t
Nga rt ti t, trong nc khng n nh, c cu x hi nm b by mng, dng c|ch ni
ca Owen Harries Tng bin tp tp ch Li ch quc gia th Nga chng qua ch l con d
th b thng, l{ mt siu cng trong qu kh nay ang c gng tr thnh quc gia dn
ch m{ thi, trong thi gian ngn cha tr thnh mi e da M.
Sau nm 1997, M chn i chn li, cui cng vn khng nh chn Trung Quc, coi
Trung Quc l{ ch th ch yu ca M. D lun M ph bin cho rng, mc tiu lu di ca
Trung Quc l thch thc a v chi phi ton cu ca M, M cn phi dng th|i i
ch i li vi Trung Quc, nu khng s chng kh|c g v v xoa du, khoan dung v
nguyn tc.
Thomas Barnett ni: M - Trung Quc xy dng mi quan h Lin minh s c ch cho c
hai bn. Nc M hin nay ging nh nc Anh u th k XX, trn vn nhn nhn s
tri dy ca Trung Quc ang ng trc s la chn rt quan trng, ta nh nc Anh
u th k XX nhn nhn nc M vy: nn coi l{ mt cng quc ang i ln v{ bnh
tnh tip nhn, hay coi l{ nc c hi th k trc, tc ngun gc ca chin tranh ton
cu. Qua vic lp quan h lin minh chin lc vi M, Anh duy tr v pht trin c quc
lc t thn vi mc ti a.
Bn thn ng Bush khng c kinh nghim ngoi giao g, chnh sch ngoi giao ca ng
ta ch yu bt ngun t di sn ngoi giao ca c|c mu s i ngoi trong chnh ph Bush v
di sn ngoi giao ca ng Cng ha. iu dn n vic chnh sch Trung Quc ca M
vn b hn ch bi t duy chin tranh lnh.
Trong 20 nm ti, c th Trung Quc s l quc gia tim ti thch thc nc M. Nim
hy vng hoc mi e da m Trung Quc em li cho th gii ln hn bt c quc gia no
trong lch s. Cho nn ti mong mun M v Trung Quc xy dng lin minh chin lc vi
nhau v nn c gng sm t c tha thun v vic ny. Bi l, cng vi vic Trung Quc
ngy cng tr nn t tin, ci gi phi tr cho vic xy dng lin minh n{y cng s ngy mt
cao.
Thomas Barnett vch r iu kin M - Trung Quc xy dng lin minh chin lc,
Chng ta rt hiu r c|i gi| ban u ca vic Trung Quc v M xy dng Lin minh chin
lc l{ g. Trc tin M phi hy b s cam kt v iu kin bo v {i Loan. S cam kt
rt nguy him, n c th l{m cho {i Bc ko hai nc Trung Quc v M vo mt cuc
chin tranh. {i Loan nm s phn tng lai ca nc M l cc k khng khn ngoan.
Ngay t nm 1997, Anh ~ tr Hong Kong cho Trung Quc. Hin nay, nhiu iu khon
bun bn ca Trung Quc u n t Hong Kong. S thay i m{ Hong Kong em li cho
i lc Trung Quc ln hn s thay i m{ i lc Trung Quc em li cho Hong Kong.
Hin nay M cha quyt nh lp quan h Lin minh chin lc vi Trung Quc l rt
khng khn ngoan.
Washington rt ngc nhin khi nghe ni ngi Trung Quc khng phi l ngi da
trng
Nm 1785, sau khi bit ngi Trung Quc khng phi l{ ngi da trng, Washington
cm thy rt ngc nhin. T nm 1902 tr i ngi M mi bt u nghin cu Trung
Quc. Hi nm 1863, trong 8 L~nh s qun M Trung Quc ch c 3 phin dch ting
Trung.
Tng cng s giao tip gia cc nn vn minh l{ iu c li cho vic ha gii cc xung
t vn minh. Do hiu lm m c th thnh k ch ca nhau. Giao lu v{ hiu nhau th c
th c thm bn b. Ngi M cn c quan im Trung Quc ng n, ngi Trung Quc
cng cn c quan im M ng n. {o to ti Trung Quc v M cc nh chnh tr hiu
bit Trung Quc, hiu bit M s gip cho vic xy dng mi quan h Trung Quc - M hu
ho lnh mnh.
Liu Tng Nguyn, nh{ vn hc, trit hc ni ting Trung Quc i ng tng lm bi
vn ch gii, trnh b{y s}u sc l l ni trn.
ch gii
Ai ny u bit, k ch c mt l cu ch ca ta nhng cha chc mi ngi ~ bit k
ch cn c mt hu ch vi ta; ai cng bit k ch c mt nguy hi cho ta song cha chc
~ bit cn c mt li cho ta.
Ngi khn ngoan hiu c o l y, cui cng cn c th gp nguy hi; hung chi ngy
nay mt s ngi cn bn khng suy ngh o l ! K ch tn ti th s, k ch khng
cn na th h hng, khng cnh gi|c phng, t mn t tc, nh vy li cng gy ra tai
ha ln hn. K ch tn ti th mnh c th nng cao cnh gic, c th tr c tai ha; k
ch khng tn ti na th t tng ru r~, ngc li s dn ti sai lm. Ai c th hiu c
o l th c hnh k y s v vang, thanh danh s lan truyn xa. Ngi c th d phng
bnh tt th mi trng th; k cy mnh khe mnh th d cht v bo bnh; k tha sc n
chi m{ khng bit canh chng nu khng phi l{ ngu th cng l{ k khn kip. Ta vit
b{i ch gii n{y, ai c th suy ngh o l ca n th c th tr|nh c sai lm v tai
ng.
ch gii ca Liu Tng Nguyn vch ra php bin chng chnh tr, tc l ni khi c
quc gia th ch th phi dng k ch rn mnh lun lun sn s{ng, nhng khi ch
quc khng cn na th cng khng c qun tt c, khng c ru r~ t tng; nh vy
th khi c ch hoc khng c ch u c th vo th bt bi. ch gii ca Liu Tng
Nguyn hon ton khc vi thi Nghin ch ca ngi M. T tng Nghin ch ca
h l th ch ngha thc dng v mc ch bo lu mt i lp nhm khch l bn thn m
c dng nn k ch, l th thch ng vi nhu cu chnh tr ca M, khng nh quc gia
vn khng i ch vi mnh l{ nc th ch, i x vi h nh k ch v s dng h.
Trong thi k chin tranh lnh, chin lc ton cu ca M lun lun c x|c nh
xoay quanh nhim v trung t}m l{ ngn chn Lin X. S tan r ca Lin X lm cho M mt
i th chin lc, th nhng chin lc b quyn, t duy b| quyn v li ch b quyn ca
M tt phi c mt quc gia i ch lm tm bia chin lc cho M. M mun vn dng s
lm rm beng ch th o{n kt lc lng ni b h, ng vin v khng ch lc
lng c|c nc ng minh, duy tr xu th tng cng v trang chun b chin tranh, bo v
li ch ca tp o{n l|i sng. V th s tan r ca Lin X tuy lc u l{m cho ngi M vui
mng c mt do, nhng sau h nhanh chng c cm gic hng ht, mc phi chng
lo lng thiu ch th; chnh sch v cng vic cc mt ca M b mt phng hng, tinh
thn chin u ca gii tinh anh M nht dn, sc sng ca M gim st. Nc M phi
nhanh chng tm c mt k ch trn th gii. Vic bn khng b tr thnh k th ca
M vn cha b p c khong trng trong t duy chin lc ca ngi M.
Quc gia n{o cng phi c thc lo xa, nhng thc lo xa khng phi l thc c tnh
to dng k ch. Quc gia cn c quan nim ch tnh, phi nhn thy k ch ca mnh,
song ch tnh phi l c thc ch khng phi l{ h cu; k ch y phi l k ch khch
quan ch khng phi ch quan. Nu s dng ch tnh h cu, nu k ch nhm vo khng
phi l k ch thc s tn ti khch quan m l k ch c ch nh cn c theo nhu cu
ch quan th t duy v{ h{nh vi dng k ch ch quan thay cho k ch kh|ch quan,
khng c k ch m ba ra k ch, buc k vn khng phi l{ ch th thnh k ch
cui cng s em li hu qu l hi mnh, hi ngi, hi c th gii.
D}n ch l{ bn cht c trng ca quc gia dn ch, n gm ni dung trn hai mt:
mt l x hi trong nc p dng chnh sch ni chnh dn ch, khng lm cc quyn; hai l
p dng chnh sch quc t dn ch trong cng ng quc t, khng lm b quyn.
Mt quc gia dn ch tht s tc l quc gia trong nc khng c qun ch, li l quc
gia phi b ch quc t; va l quc gia phi cc quyn trong nc li va l quc gia phi b
quyn quc t. Mt quc gia nu ch thc hin dn ch trong nc m trn th gii li lm
b ch, lm chuyn ch th quc gia nhiu lm ch c th l quc gia dn ch mt na.
Cho nn ngi M ni M l quc gia dn ch l{ |nh gi| cao bn thn, l mt kiu |nh gi|
khng tht v mnh. Nc M l quc gia dn ch mt na - }y l{ c|ch nh v khoa hc v
tnh cht quc gia M. Ph|n o|n mt quc gia c phi l quc gia dn ch hay khng, chng
nhng cn xem n c thc hnh dn ch trong nc hay khng m cn cn xem trn mt
ngoi giao quc t n c thc hnh ch dn ch hay khng. Cng tc l ni, ch nhng
quc gia va xy dng dn ch trong nc li va trn quc t cng x}y dng th gii dn
ch th mi l quc gia dn ch thc s trn ngha ho{n chnh.
Mt nc hai ch mang c sc M
Nguy c chia r quc gia nc M trong thi k chin tranh Nam Bc l do mu thun
mt nc hai ch g}y nn, nc M c th gi{nh c thng li chin tranh thng nht
t nc l do mc tiu bo v s thng nht quc gia ca cuc chin tranh Nam Bc c bao
gm ni dung gii phng n l, nh th lm cho cuc chin ny tr nn thing ling hn.
Lc mi bt u chin tranh, s dn min Bc c 21 triu, min Nam c 9 triu. Sng ngy 1
th|ng 1 nm 1863, Tng thng Lincoln k Tuyn ngn Gii phng, em li gi tr o ngha
v sc mnh to ln cho cuc chin tranh Nam Bc. Cuc chin ny va v thng nht quc
gia li cng v s t do v tn nghim ca con ngi. Tuyn ngn ny m ra k nguyn mi
cho lch s nc M v{ cng l{m rung chuyn th gii, khin cho bt c cng quc chu
]u ang giao ng bt n n{o u khng dm mang ti danh bt ngha i ng h min Nam.
My triu n l tr th{nh ngi t do, trong qu}n i min Bc c 210 nghn binh s da en.
Na triu n l da en b trn khi cc nng tri.
Trong cc thi i lch s khc nhau, tinh thn thng v c nhng h{m ngha kh|c
nhau. Trong th k XXI, tinh thn thng v ca Trung Quc trong tin trnh phc hng v
i v tri dy vi th mnh l mt loi tinh thn dm liu mnh v mng sng v s sinh
tn ca dn tc, l mt loi tinh thn d|m tng cng sc mnh qun s v s phc hng v
i ca quc gia, l loi tinh thn dm lm chin tranh v ha bnh v pht trin.
Ng{y 23 th|ng 6 nm 1924, khi tip o{n i biu gii lao ng Phillippines, Tn Trung
Sn ni: 2.000 nm trc Trung Quc cc mnh, khng ch hng c phng ng m{ cn
lm chu u rung chuyn.
Nh Tng thc hin nguyn tc phn quyn kim so|t, nhng kim sot qu mc, tr
thnh nu ko nhau. Gia ba chc v ho{ng , t tng, gi|n quan ~ thc hin kim sot
nhng khng c}n bng, dn ti s t lit v chnh tr. T tng nh Tng c quyn uy km
xa t tng nh{ ng, khng c tham d vic qun chnh, m quyn qun lnh l do
Khu Mt Vin (tng t b tham mu) ch qun. Vic t{i chnh cng do 3 Ty ch qun (Ty
H B, Ty Dim Thit, Ty Chi S), khng chu s chi phi ca t tng. Gin quan c
quyn uy ln, c th ph bnh bt c vn no. Triu Khung Dn c li th giu trong
Thi Miu: Khng git i thn v ni chuyn quan, v cc gin quan khng bit s ai, dm
gy chuyn tranh ci kch lit khin cho chnh quyn kh ra quyt sch vo lc nguy cp.
Ngi nh Tng cha b{n bc xong th qu}n ch ~ vt qua sng, c}u n{y din t ng
tnh hnh hi y.
4. Hc thut qun s tch ri thc tin qun s. Nh Tng tuy suy yu v cui cng mt
nc v gic ngo{i, nhng li c mt hin tng k l l v hai mt v hc v{ binh th th
i Bc Tng c s pht trin k l, th hin s phn vinh cha tng c. Chnh quyn Bc
Tng m mn V hc, ban h{nh V kinh, v sau pht trin ti mc cc chu huyn u
m lp V hc v{ t chc b|c s V hc; ho{ng li ra lnh hiu nh 7 loi binh th nh
Tn T l{m gi|o khoa th tiu chun, tr th{nh V kinh Tht th lu truyn i sau.
Thi Bc Tng, vn nh}n b{n chuyn qun s tr thnh thi quen; sau khi chuyn triu
nh v min Nam(97) thi quen ny vn cn mnh. |ng tic l thi nh Tng tuy nhiu
nhn ti bit bn lun chuyn qun s nhng li t ngi thc s bit dng binh. Nh Tng
yu km li mt s lng binh th nhiu hn bt c triu i n{o trc y. C nhin
l do t i Tng bt u c pht minh ngh in, nht l{ nm 1045 Tt Thng ph|t minh con
ch ri, nh s|ch qu}n s bn in i Tng rt nhiu v{ lu truyn c|c i sau. Nhng
iu cng th hin vn l lun qun s i nh Tng mnh, thc tin qun s km,
bn sung chuyn nc khc.
5. S tng phn gia s lng qu}n i vi cht lng qu}n i. Nh Tng l{ vng
triu giu nht th gii nhng li khng phi l{ vng triu nc giu qun mnh, m l
vng triu nc giu qun yu. Qu}n i nh Tng ln m cng knh, c s lng m
khng c cht lng. Qua bng di c th thy quy m s lng qu}n i nh Tng.
Nini
(Cngnguyn)
|
Tngsbinhs
(ngi)
SlngCmqun
(ngi)
Ghich
---|---|---|---
960
200.000
Nmdngnc
968
378.000
193.000
995
666.000
|
358.000
1017
912.000
431.000
1041
1.259.000
826.000
1064
1.382.000
663.000
T Thi T n Nh}n Tng, c|ch nhau cha y 100 nm, qu}n i nh Tng tng hn
6 ln, nguyn nhn chnh gm: - qu}n i tuyn theo ch chiu m c t l {o ng rt
cao; - s lnh cht trn trong chin tranh rt ln; - khai bo khng s lng binh s chim
ot tin cp pht l hin tng c thc, cng khai; - trong thi k i km ly d}n i n
vo lm lnh, coi qun dch l mt cch cu t chng i. Ch phc dch sut i ca binh
s chiu m t 20 tui n 60 tui, trn thc t thi gian s dng ch c 20 nm, qu| 20 nm
ri l{ n khng lng thc cp ph|t. Sng qu}n khng c sc chin u cng n lng
thc cp ph|t n lc cht. Nui c triu qu}n, trong Sng qu}n t nht c 40 vn lnh,
trong 60 vn Cm qun li c 1/3 l lnh gi yu, cng thm cc khon tiu hao khc, thc
s binh s dng c nhiu nht khng qu 30 vn. Qu}n i sinh hot kiu cng sa a,
nghe ni V s i nm phi c ngi hu p chn, khi i lnh lng thc th thu ngi
v|c lng thc, ng l{ lnh cng t. Chi ph nui qu}n i nh Tng chim 5/6 ton b
tin thu thu c. Mt i qu}n nh vy ng l{ cng knh yu km, v th nh Tng
khng trnh khi s phn bt hnh.
Nh Tng nho nh yu t khin Trung Quc phi tr gi nng n. V sau xy ra vic hai
dn tc thiu s bin cng l{ d}n tc Mng C v dn tc Mn hai ln chinh phc dn tc
Hn, hai ln lm ch vng Trung nguyn, }y l biu hin in hnh ca ci gi phi tr cho
s nho nh yu t y. S suy yu tinh thn thng v ca Trung Quc tr thnh mt th lc
thi quen, s nho nh~ yu t ca tnh cch dn tc tr thnh mt kiu vn ha bin i
ngm tng bc, khin cho nhng dn tc thiu s kiu dng thin chin tr{n y kh th
chin u ho hng kia mt khi ~ v{o Trung nguyn ri th chng bao l}u sau cng b n
mn mc rung, ch c th ngi kiu ch khng cn ci nga bn cung nh xa na.
Trung Quc sau Chin tranh Thuc Phin l{ Trung Quc b |nh
V sau c|c nc x}m lc Trung Quc |nh ln n{o cng thng; ngi chu u nm
mi chin thng |nh Trung Quc, khi tng kt kinh nghim dm ngng cung tuyn b:
Bin ph|p i ph ngi Trung Quc l{ |nh cho h mt trn au ri ni l l vi h sau.
Gii t v th mi thch hp sinh tn. Tinh thn thng v l tinh thn sinh tn, tinh
thn cu mng ca mt dn tc.
Trong b{i Din thuyt trc cc on th ti nh Hi ngh Thng hi Kobe v{o ng{y
28 th|ng 11 nm 1924, Tn Trung Sn ni: i vi ngi chu u, nu ch dng nhn
ngha cm ha h, nu mun mi ngi chu u chu tr li cho Trung Quc cc
quyn li ca chng ta mt cch ha bnh, th vic chng khc g chia con mi vi h,
nht nh l khng xong. Mun thu hi ton b cc quyn li ca mnh th chng ta phi
dng v lc.
Tng kt bi hc kinh nghim Trung Quc giao thip vi ngi ch}u ]u trong 80 nm
sau cuc chin tranh Thuc phin, Tn Trung Sn rt ra kt lun: dng nh}n ngha o c
cm ha ngi chu u th chng khc g tranh mi vi h, mun thu hi quyn li ca
Trung Quc th phi dng v lc. Trung Quc trong th k XX l mt Trung Quc chin
u dng v lc thu hi quyn li ca mnh. Trung Quc chin u trn thc t l thc
h{nh ch}n l Sng ra chnh quyn, Sng ra nn c lp, Sng ra an ninh,
Sng ra ha bnh, Sng ra pht trin.
Sng ra chnh quyn. Ch quyn quc gia tc l quyn sng cn ca quc gia.
Trung Quc chin u trong th k XX trc ht phi chin u v s cu vong t nc
ca dn tc Trung Hoa, trong cuc chin chng Nht cu nc l cuc chin nguy cp
nht. Sau 8 nm kh|ng chin, bng s hy sinh to ln 35 triu ngi trc tip thng vong
v cc tn tht vt cht to ln, Trung Quc gi{nh c thng li trit ca cuc chin
tranh gii phng dn tc ln u tin chng li s x}m lc ca b l quc trong 100
nm k t cuc chin tranh Thuc phin.
Qu trnh quan trng Sng ra ha bnh, Trung Quc chin u thc hin trong
th k XX l hai cuc chin tranh chng M gip Triu Tin v chng M gip Vit Nam. Hai
cuc chin ny l s sc gia Trung Quc Mi vi nc M, quc ln mnh nht th
gii.
Ngay t khi chin tranh sp chm dt, Chu ]n Lai ~ ch ra mt cch su sc: Chin
tranh Triu Tin l mt s kin c ngha quc t c bit sau Th chin II. Chin tranh
Triu Tin c tnh cc b nhng li c ngha th gii. Chin tranh chng M gip Triu ~
vch trn thn thoi nc M khng th b |nh bi, th hin r uy lc ca quc gia v qun
i Trung Quc. B{nh c Ho{i ni: Cuc chin tranh hng hn chng minh: thi i
bn x}m lc phng T}y my trm nm nay ch cn bc my khu i bc trn b bin
phng ng l{ c th chim c mt quc gia, ~ bin mt khng bao gi tr li. Pha
qu}n i M v{ tng lnh M tha nhn chin tranh Triu Tin l mt cuc chin tranh do
M tin hnh, phi tr gi ln nht, mu nhiu nht m{ li ko d{i, kh gii quyt.
Tng T lnh Qu}n i Lin Hp Quc tng Mark Wayne Clark v sau vit trong hi k:
Ti gi{nh c mt danh ting khng |ng h}m m: l{ vin t lnh u tin trong lch s
M k vo bn hip nh nh ch mt cuc chin tranh khng gi{nh c thng li.
Khi bnh lun v chin tranh Triu Tin, cc hc gi M cho rng Trung Quc ~ thng
trong cuc chin ny: ngoi vic lm cho chin tranh b hn ch trn b|n o, chnh quyn
Triu Tin c cu vt, cn |c mng mi e da qun s ca M bn b sng p Lc ~
bin mt ra, vic tham gia chin tranh Triu Tin cn lm cho Trung Quc tr thnh quc
gia chn mui hn, c mi ngi tn trng hn. Chin tranh Triu Tin li n tng
v cng v cng su sc cho c|c nh{ quyt sch M sau ny. N c tc dng kim ch hnh
ng ca M Vin ng sau n{y, t tr i, M v Trung Quc khng cn cun vo mt
cuc chin tranh ln na. Sau chin tranh Triu Tin, ton th gii nhn Trung Quc vi
con mt hon ton khc.
Thng li Trung Quc gi{nh c trong chin tranh Triu Tin vn c tc dng ln gy
chong vng cho M trong thi gian chin tranh Vit Nam sau n{y. T lnh qu}n i M
ng ti Vit Nam hi y l{ tng Bruce Palmer, Jr. ni: So vi bt k loi v kh chin
tranh no H Ni c th dng trn chin trng, tm trng ca M lo ngi xy ra chin
tranh vi Trung Quc cn |ng tin cy hn trong vic bo v Bc Vit Nam khng b xm
phm. Chnh l{ kt qu chin tranh Triu Tin ~ l{m cho M gng sc trnh mt ln na
trc tip sc vi Trung Quc.
Chin tranh Vit Nam bt u nm 1961, l{ bc quan trng ca M thc thi chin lc
ton cu, ngn chn Trung Quc. Trong bi pht biu hi th|ng 1 nm 1965, B trng
Quc phng M Roberts MacNamara ni thng thng: mc tiu chnh ca M khng phi l
gip bn b m{ l{ ngn chn Trung Quc. Trong cuc chin tranh ko di ti nm 1975,
thp nin 60 th k XX l 10 nm chin tranh c lit nht. Binh lc M x}m lc Vit Nam
tng t ti nh im 543 nghn ngi. Trong mt ln ni chuyn nm 1965, B trng
Quc phng M xut r r{ng: Trung Quc l k ch ch yu ca M hin nay.
Chin tranh Vit Nam l mt cuc chin au lng cho nc M. Khi nh li cuc chin
ny, Maxwell D. Taylor tng l{ t lnh qu}n i M x}m lc Vit Nam ni, c|i gi| nc M
phi tr cho cuc chin tranh Vit Nam tht l bt ng, hu nh kh c th em ra cng
khai bin lun. ng cho rng, ngo{i thng vong nng v ngi, chi ph qun s ln kinh
khng ra, nc M cn v cuc chin tranh ny tr gi l chia r trong nc, mt t do
h{nh ng khi gii quyt cc vn cp thit trong ngo{i nc, l ra trong i gia nh
th gii s mm yu ni b nc M. i vi ngi M, chin tranh Vit Nam l{ mt cn
c mng ln cn au, nim hy vng b suy gim, o tng tan v. S|ch Lch s nc M t
nm 1900 vit: Cuc chin tranh n{y ~ tr thnh cuc chin di nht, cng mu nhiu
nht trong lch s nc M: hn 35.000 ngi M cht trong chin u, ngoi ra cn 75.000
ngi b thng v{ my trm ngi b giam trong cc tri t binh Bc Vit Nam, chi ph
ti chnh ln ti my trm t USD. Gn 5.000 my bay v my bay ln thng tr gi trn 5 t
USD b k ch ph hy.
Chuyn gia ni ting Trnh Tt Kin ni: Trung Quc i con ng pht trin tri dy
ha bnh, mc tiu Trung Quc theo ui quyt khng phi l tr thnh mt nc ln qun
s tranh b ch th gii, m l xy dng mt nc ln th trng, nc ln vn minh, nc
ln c trch nhim c tc dng xy dng trong cng ng quc t.
Thc ra, nc ln qun s khng c ngha l{ nc ln tranh b ch th gii. Trung
Quc khng th tr th{nh nc ln qun s tranh b ch th gii, nhng Trung Quc nn
tr th{nh nc ln qun s v mc ch bo v an ninh quc gia v ha bnh th gii, tr
th{nh nc ln qun s c lc lng qun s ln mnh bo v v thc hin thng nht
quc gia. Trung Quc khng th ch l{ nc ln th trng v{ nc ln vn minh m{ khng
phi l{ nc ln qun s. Ch c tr th{nh nc ln qun s khng tranh b th Trung Quc
mi c th bo v hu hiu an ninh ca nc ln th trng v{ s tn nghim ca nc
ln vn minh, mi c lc lng v{ iu kin pht huy tc dng xy dng trong cng ng
quc t, tr th{nh nc ln c trch nhim.
ng Tiu Bnh tng ni: Hin nay, Trung Quc l lc lng bo v ha bnh v n
nh th gii, ch khng phi lc lng ph hoi. Trung Quc pht trin cng ln mnh th
ha bnh th gii cng c ch da chc chn. S ln mnh ca Trung Quc khng ch l nhu
cu an ton v pht trin ca Trung Quc m{ cng l{ nhu cu ca ha bnh th gii. Trung
Quc hin nay khng xng b|, cho d sau n{y ln mnh ri cng khng th xng b|. Trung
Quc khng th v ln mnh m{ xng b|, cng khng th v khng xng b| m{ khng ln
mnh, m va phi kin nh khng xng b| li va phi thc hin quc gia ln mnh.
Hoa K sau khi dng nc ~ trin khai tranh lun v vic c cn xy dng mt qun
i mnh hay khng. Hamilton th lnh ph|i Lin bang hi y ni: Nu chng ta mun tr
thnh mt dn tc thng mi hoc mun gi gn an ninh b i T}y Dng bn n{y, th
chng ta tt phi ht sc nhanh chng c gng c c mt lc lng hi qu}n. Cuc tranh
lun n{y t c s nht tr sau cuc chin tranh Anh - M ln th hai. Trong thi k u
dng nc, t tng chin lc qun s v chin lc an ninh M hnh thnh nhn thc
thng nht l: nhanh chng pht trin sc mnh kinh t v qun s ca nc M, xy dng
hi qun v lc qun ln mnh bo v an ninh v li ch thng mi ca nc M; ng
thi trong cng vic quc t cn thc thi ch ngha bit lp, giu mnh ch thi. Nc M
khng v thi hnh chnh sch bit lp m khng xy dng lc lng qun s ln mnh. H
cng khng v mun tr thnh mt dn tc thng mi m khng xy dng hi qun hng
mnh.
Vic xy dng Trung Quc ln mnh trong th k XXI l va phi xy dng Trung
Quc th{nh nc ln th trng li cng phi xy dng Trung Quc th{nh nc ln qun
s. Mt nc ln nu ch l k mnh, k ln v kinh t thi nhng li l k yu, k nh trn
chin trng, th th nc ln chng khc g con d bo trn th trng, l con mi sn
ca k mnh.
II. Mun tri dy ha bnh t phi tri dy v qun s
Ngi Trung Quc ni pht trin l{ ni ph|t trin ha bnh; ni tri dy l{ ni tri
dy ha bnh; ni thng nht l{ thng nht ha bnh; ni ngoi giao l{ ngoi giao ha
bnh. Thc ra, lc lng qun s ln mnh, s tri dy nhanh chng v qun s chnh l
nn tng ca tt c nhng nguyn vng ha bnh y.
Phng theo li cc bc tin hin, ngi Trung Quc ng i ni: Mun tri dy mt
cch ha bnh th tt phi tri dy v qun s, Mun c ha bnh th hy chun b chin
tranh.
Ha bnh c nhng hnh thi lch s khc nhau. Cng ng quc t hi th k XIX c ha
bnh di s thng tr ca quc Anh, ly chinh phc thuc a l{m c s. Trong na cui
th k XX, ha bnh xut hin di hnh thi chin tranh lnh gia M vi Lin X, l ha
bnh lnh di s e da ht nhn. Ha bnh th gii sau chin tranh lnh l nn ha bnh
di s b ch ca mt siu cng duy nht l M. Th gii trong th k XXI cn mt nn
ha bnh c nhiu cc ch c ln nhau. Trung Quc trong th k XXI cn mt nn ha bnh
c th bo m s pht trin ha bnh, tri dy ha bnh ca nc mnh. Nn ha bnh nh
vy khng th c c nh vo s hu ho i vi k mnh, cng khng th c c nh
v{o c|ch t ra yu t ca s giu mnh ch thi, m ch c th da v{o dng kh v{ lc
lng ca mnh gi{nh c.
Th|ng 5 nm 2004, trong mt bui tho lun v con ng pht trin ha bnh ca
Trung Quc t chc ti Bc Kinh, c ngi ni: Trung Quc yu ha bnh, kin tr tri dy
ha bnh, nhng nu c nc dng v lc ngn chn Trung Quc tri dy th lm th no?
Trung Quc khng |nh ngi ta, nhng nu ngi ta |nh chng ta th chng ta l{m th
no?
Ti cho rng, cnh tranh ln vn l trn vai tr kinh t v vai tr qun s. Trn hai gc
, vai tr kinh t rt quan trng: Th nht, l do qun s v l do an ninh. Bn phi c thc
lc kinh t rt mnh th mi c th xy dng c mt lc lng qun s mnh bo
v mnh. Nguyn nhn th hai l mi ngi cn c ti sn, mi ngi u mun c sng
trong mt quc gia phn vinh, v vy ginh phn thng trn th trng bao gi cng c
v cng coi trng. C sc mnh kinh t ln mnh l{ iu then cht c th sinh tn, nhng
nu khng c lc lng qun s mnh th s gp ri ro rt ln. Nu nc lng ging ca bn
c quyt nh sai lm th bn s b trng pht. ti mun ni l Trung Quc rt hiu r iu
, t nm 1930 tr i, hoc nh li thi k cui th k XIX, Trung Quc l mt quc gia rt
yu v qun s; kt qu l gt st chu u v Nht Bn x}m lc Trung Quc, lm nhng
chuyn rt |ng s. Bi vy, i vi ngi Trung Quc, khng pht trin sc mnh qun s
ln mnh t bo v l{ iu v cng ngu xun. bt c thi no, cnh tranh qun s
khng bao gi b xa b. Ti cho rng cnh tranh xut hin gia Trung Quc vi M rt c
th khng ch l cnh tranh v hnh thi thc, cng c th l cnh tranh v sc mnh kinh
t v qun s. Bn cn phi t bo v mnh; cch duy nht bo v mnh l tr thnh v
cng ln mnh. M khng mun thy mt Trung Quc ln mnh. Nu sau }y Trung Quc
tr thnh mt quc gia mnh nht th Trung Quc cng khng mun thy quc gia khc tri
dy, khng mong mun bt k quc gia no tri dy.
S phn tch ni trn ca chuyn gia M tuy khng hon ton ph hp thc t ca
Trung Quc, nhng t duy kiu M in hnh ca tng chin lc c ln mnh mi c
an ton; mun an ton th phi ln mnh l{ c ngha tham kho i vi Trung Quc.
Trung Quc trong th k XXI mun an ton th t phi ln mnh.
Trong qu trnh Trung Quc tri dy, thch thc v kho nghim ln nht th n t s
ngn chn bng chin tranh ca quc gia b quyn i vi s tri dy ca Trung Quc.
Clausewitz ni: Mt bn tuyt i chu ng th s khng tr thnh chin tranh. Mt quc
gia ch cn p dng th|i v chnh sch tuyt i chu ng th c th c ha bnh. Nhng
s tri dy ha bnh ca Trung Quc th khng th l s tri dy tuyt i chu ng. S tri
dy khng loi tr mt kh nng l{ tri dy trong chin tranh chng ngn chn. Khi quc
gia b quyn dng chin tranh ngn chn Trung Quc tri dy th Trung Quc tt phi
dng lc lng qun s bo v s tri dy ca quc gia, sao cho mc tiu chin lc v
tin trnh chin lc ca s tri dy khng b dng li.
Trung Quc cn tri dy ha bnh, v sao li nht nh phi ra sc tin hnh tri dy v
qun s? l{ do tri dy ha bnh l kt qu c gng ca c hai bn: M mun cho php
Trung Quc tri dy ha bnh th M khng c tin hnh chin tranh lnh ngn chn,
c{ng khng c tin hnh p ch v qun s v p ch bng chin tranh.
Ng{y 9 th|ng 7 nm 2004, t Tn bo Hong Kong ng b{i Trn tr|i t cha bao gi
c tri dy ha bnh. T|c gi bi bo cho rng: Trung Quc hin nay v mt quan h i
ngoi, ngay c nhim v bo v ch quyn cng rt cng thng. Nhim v chnh ca Trung
Quc gi }y l{ phi gi gn tt ch quyn ca Hong Kong, {i Loan, ch k khc cum
mt. Nhim v giai on trung hn l{ thay i mi trng xung quanh, ch cho th lc
nc khc bao vy Trung Quc nh c|i thng tn. V{o thi im then cht vng v}y s
khin Trung Quc kim khng c ngun nng lng, kt qu l my mc ngng chy,
thng tin gi|n on, cc thnh ph ti om. Tt c c|c cng quc trn th gii u mong
mun tri dy ha bnh, khng n mt ting sng, khng bn mt vin n; th nhng trn
tr|i t n{y cha h xy ra s tri dy ha bnh. Lch s tri dy ca nc M l mt b lch
s chin tranh; lch s M ginh b quyn cng l{ lch s chin tranh; lch s nc M duy
tr b quyn cng vn l lch s chin tranh. Trong thi i v chnh ph ngy nay, ha bnh
l nguyn vng, b quyn l s thc, t v trang bn thn l{ iu cn bn. Nht Bn giu c
ri nhng v li M v qun s nn cha th tri dy. M tuy tri dy ri nhng vn khng
ngng tng chi ph qu}n s, gi u th qun s tuyt i. Ch v gi nh gi nc m Trung
Quc cn c bom nguyn t, cn c kh phch anh hng ca chin tranh Triu Tin, cn c
qu}n i ln mnh. Quan im ca tc gi bi vit ni trn rt c tm nhn.
Sau chin tranh lnh, M thng qua vic m rng NATO v pha ng khng ch Nga
v chu , M p dng chin lc bao vy Trung Quc: ti pha ng Trung Quc, M
cng Nht, Hn Quc lp lin minh qun s, li dng {i Loan kim ch Trung Quc; pha
Ty Nam, M ng h n b{nh trng trn tiu lc a Nam ; ti bin Nam Trung Hoa,
M cng tch cc h{nh ng, kn |o y mnh vic lin minh cc quc gia vng n{y i
ph Trung Quc. C th thy, tri dy ha bnh, Trung Quc tt phi tri dy v qun s.
Lc lng qun s Trung Quc cng mnh, sc rn e i vi ch ngha b| quyn cng ln
th cng c li cho s tri dy ha bnh ca Trung Quc.
Nc Ph|p cng c b{i hc v mt n{y. Tng Php Beaufre vit trong s|ch Nm
1940: s sp ca nc Ph|p: Cho ti m trc Th chin II nc Ph|p cn tng i
n nh v mt kinh t, nh}n d}n hng cuc sng gi{u c sung sng. Tnh hnh kinh t
Ph|p tng i tt nhng tnh hnh chnh tr li rt ti t. Khi Th chin II n ra, ngi
Ph|p khng cn o{n kt nht tr trung thnh vi t nc nh hi nm 1914, nc Php
khng c nh{ l~nh o kit xut, c nc trn di sng trong bu khng kh chnh tr hn
lon, bc vo chin tranh vi u c m h, trong nc tr{n y tm l chn ght chin
tranh, nhiu ngi th chu ng bt k ni nhc nh no ch khng dm liu thn quyt
chin. Trc chin tranh, mt nh{ vn c tng c li bnh lun s}u cay nh sau: Ph|p l{
mt dn tc hp hi cht tiu chun. Dn tc ny ~ khng c mc ch hoc gi tr. Dn
nc h t l}u ~ |nh mt vinh d v tinh thn truyn thng ca mnh. H bung xui b
mc cho s phn t sinh t dit m bt tt phi coi trng iu . S vic nc Php nhanh
chng sp v{o nm 1940 ~ chng minh iu ny.
Ngi M nht th gii v tinh thn thng mi, ca ci ca h cng nht th gii, song
dn tc M khng phi l dn tc kinh t. Gi|o s Joseph Nye Hc vin Chnh tr Kennedy
thuc i hc Harvard tng ni: Sc mnh qun s cng rt quan trng. Ti cho rng a
v qun s ca nc M l nng ct ca quc lc nc n{y. Ti M, nhng nhn ti t cht
cao khng phi u lm vic trong cc ngnh ngh v{ lnh vc c li nhun cao. Theo iu
tra, s ngi c hc v t thc s tr ln ch chim 19% trong tng lp gi|m c thuc gii
doanh nhn M, nhng li chim 88% trong tng s s quan cp chun tng. Ti M, i
ng nh}n t{i phc v cng vic qu}n i c u th v hc lc cao gp bn ln so vi i ng
nhn ti lm vic trong cc ngnh kinh t. Cng quc kinh t M thc s l quc gia ly a
v qun s lm nng ct quc lc.
S tri dy ca Trung Quc cn phi thng nht nc giu vi qu}n i mnh, va phi
tri dy th{nh cng quc kinh t li va phi tri dy th{nh cng quc qun s, quyt
khng c tr thnh mt d}n tc kinh t bo m m{ khng c xng ct, c sc nng
m khng c sc mnh.
III. khng c i chin vi M, Trung Quc t phi c i
qu}n
Trong th k XXI, bo m khng xy ra i chin vi M th Trung Quc tt phi c
i qu}n. C|i i qu}n n{y khng phi l ln v quy m m l mnh v cht lng. Trung
Quc tri dy v qun s khng phi l{ |nh M m{ l{ khng b M |nh; khng phi
l trong mt thi gian ngn i cnh tranh nht th gii vi M v qun lc, m l phi bo
m mnh khng b lc lng qun s nht th gii |nh v{ chin thng. Cho nn Trung
Quc tri dy v qun s khng phi l mi e da i vi qu}n i M m{ l{ loi tr
mi e da ca qu}n i M i vi qu}n i Trung Quc. }y l{ c trng s tri dy qun
s ca Trung Quc, tc l tnh t v, tnh phng ng, tnh ha bnh, tnh hu hn, tnh tt
yu, tnh quan trng v tnh bc thit trong s tri dy v qun s mang c sc Trung
Quc.
V qu trnh xut hin thi i khng c i chin gia c|c nc ln, nh{ chin lc
hc ngi M Thomas Barnett ph}n tch nh sau: Ngay t trc cuc khng hong tn la
Cuba, phn ln c|c chuyn gia u cho rng trong chin tranh ht nhn s khng c bn no
thng, v vy cuc i u chin lc gia M vi Lin X n nh hn nhiu so vi s
tng tng ca a s mi ngi. Khi cuc khng hong nghn cn treo si tc y ~ tri
qua, B trng Quc phng M Robert McNamara li tin thm mt bc mnh dn na,
nng quan nim Bo m hy dit ln nhau(103) ln a v hn | tng c tnh vnh cu ca
k hoch ht nhn chin lc M. Vi ngi M thi i y m{ ni, Bo m hy dit ln
nhau rt c kh nng ni ln mt vn - tin rng nu mt bn dng v kh ht nh}n i
ph bn kia th tht s l{ in r. Trc kia lo{i ngi cha h sng to ra loi v kh khng
c s dng, v vy th gii ny ch nhn thy v kh ht nhn Hiroshima v Nagasaki,
iu dng nh khin ngi ta kh c th tin c. Th nhng }y l{ s tht tng xy
ra cho ti nay. iu v kh ht nh}n l{m c tuyt nhin khng ch l rng buc cc siu
cng, m l v cn bn kt thc chin tranh gia c|c nc ln - trong nhiu nm nay,
nc ln c ngha l{ nc c v kh ht nhn. Ni cch khc, anh s hu v kh ht nhn c
ngha anh l{ mt nc ln, m{ nc ln c ngha l{ anh m~i m~i s khng xy ra chin
tranh vi c|c nc ln kh|c, iu ny tht |ng cm n v kh ht nhn.
Nh{ t tng chin lc ngi Anh B. H. Liddell Hart ni: Phi ngn nga hai tnh ton
ngng cung: nht thit tm kim thng li v cho rng khng th hn ch chin tranh.
Nm 1960, Liddell Hart tng ni: Do s pht trin ca v kh ht nhn m quan nim c v{
nh ngha c v chin tranh ~ thay i, n tr nn li thi v{ khng cn ngha g na.
Nu c ly chin thng lm mc ch th thc ra chng kh|c g in cung.
i gia chin lc ngi Anh John Frederick Charles Fuller vit trong cun Ch o
chin tranh xut bn nm 1961 nh sau: Trong nhng im m ca Clausewitz, im m
nht l{ ng cha bao gi nhn r mc ch ch}n chnh ca chin tranh l ha bnh ch
khng phi l thng li. Cho nn ha bnh mi l{ l tng cn bn ca chnh sch, m chin
tranh ch l mt th on c s dng khi thc hin l tng .
Eisenhower tng nhiu ln ni ti cc cuc hp bo, trong thi i chin tranh lnh,
nht l thi i v kh ht nh}n, thng li khng tnh ti tr gi| th c ngha l{ tai ha.
Trong thi i chin tranh lnh, di iu kin v kh ht nhn, quan nim chin tranh ca
c|c nc ln ~ c thay i cn bn: khng phi l thng li cao hn ht m tr gi| cao hn
ht. i chin, chin tranh ht nhn gia c|c nc ln, gia c|c cng quc em li ci gi
phi tr m bt k nc ln n{o, cng quc n{o cng khng th gnh chu ni. iu ~
cn bn quyt nh: gia c|c nc ln s khng c chin tranh ln.
Trong tng lai, M tin hnh cnh tranh vi Trung Quc, mt nc ch trng phng
ng, khng xng b|, tuy M kh trnh khi b hn ch bi t duy chin tranh lnh, nhng
mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI quyt khng th l bn sao mi quan h
chin tranh lnh M - Lin X hi th k XX. Cuc cnh tranh chin lc M - Trung Quc
trong th k XXI l cnh tranh thi i hu chin tranh lnh, khi ngay c phng thc
cnh tranh ca chin tranh lnh cng ~ li thi, cng khng cn ni s dng phng thc
i chin tin hnh cnh tranh.
Chy ua v trang l{ iu khng th chp nhn c, song kim sot sc mnh qun s
th khng th khng cn. An ton ca Trung Quc i hi Trung Quc phi ln mnh, s cn
bng qun s th gii cng yu cu Trung Quc phi tng cng qu}n i. Trung Quc ln
mnh s c li cho vic Trung Quc tri dy an ton, cho vic cn bng qun s th gii, c
li cho vic kim so|t c|c h{nh ng mo him qun s ca M, gip M gi c l tr.
Nh chin lc hc ngi M Thomas Barnett ni: Chnh ph Bush sau khi nhm chc
~ nghim chnh coi chu \ l{ v {i xung t th gii trong tng lai - khng phi l{ ng
Nam \, d nhin cng khng phi l Trung . Ton b cuc ci cch quc phng hi y h
ang y mnh u nhm vo mt i th chun cnh tranh ang tri dy phng ng,
ch khng phi l mt s i th t c a v{o tm ngm Trung ng. Trong cun
sch y, Barnett cn vit: Khi t}n th k pht ra tia sng ban mai, trong ngnh ngh ca ti
khng phi ai cng c cng mt cm ngh. Trn thc t, ton b nhm lp k hoch chin
lc ca Lu Nm Gc hi y ang tp trung phn ln cng sc xem xt v chun b
trong mt tng lai xa xi s xy ra chin tranh vi Trung Quc. Chng ti tuyn dng
nhiu chuyn gia v vn Trung Quc. Chng ti vt c ti quy hoch b tr lc lng
qun s ca chng ta ti chu nhm i ph vi nh hng ang tng ln ca Trung
Quc. Bt k Lu Nm Gc hay Ph Wall(104), v{o nm 2000 ai ny u a Trung Quc vo
tm ngm ca h, song iu h xem xt l b tr cc lc lng kiu loi khc nhau vo khu
vc ny. Lu Nm Gc m tng |nh mt cuc chin tranh t xa vi Trung Quc, ch bm
nt l gii quyt xong vn . Ph Wall th au u vi cuc chin tranh quy tc ca Trung
Quc gy ra bi s u t trc tip ko di ca c|c doanh nh}n nc ngo{i. Trc tnh th
chin lc nh vy, d nhin ngi Trung Quc khng th ch ging mt nhn s tin u
t ln m cn phi b cng sc ra xy dng i qu}n.
Ngy nay, trong vic gii quyt cc tranh chp quc t u phi kin tr dng phng
thc ha bnh, nhng trong mi quan h quc t, trong s vn dng tt c mi sc mnh
phi qun s v mi th on phi chin tranh, lc lng qun s ca quc gia u v{o a
v hu thun. Sc mnh qun s lun lun l bn tay v hnh trong mi quan h quc t.
Chin tranh ch l mt hnh thc hu hnh ca tc dng do qu}n i pht huy. Ha bnh mi
l s th hin lu di gi tr ca qu}n i. Ra sc nhanh chng xy dng v lun lun duy tr
mt qu}n i mnh l khon u t an to{n, u t ph|t trin, u t tri dy m Trung
Quc tt phi tin hnh. Trung Quc phi chuyn ha mt phn sc sn xut thnh sc
chin u, chuyn ha mt phn ca ci th{nh nng lc qun s, bin mt s ti tin
th{nh ti n.
Trn ngha chng ta c th cho rng xy dng qu}n i mnh phng trnh chin
tranh l{ t tng chin lc quan trng ca cng cuc xy dng qun s Trung Quc. Mc
ch cn bn ca vic Trung Quc tng cng qu}n i khng phi l{ thng trong chin
tranh (trn ngha chin tranh ln gia c|c nc ln), m{ l{ ngn chn chin tranh,
phng trnh chin tranh.
S d M v Lin X c chin tranh lnh m khng c chin tranh ln, trong nh}n t
quan trng nht l{ hai nc n{y c nng lc cng cht; chnh l{ nng lc cng cht y ~
bo m nng lc cng sng cn ca hai quc gia n{y. i vi Trung Quc trong th k XXI,
trong cuc cnh tranh chin lc vi M nu Trung Quc khng c nng lc cng cht vi
M th s kh gi{nh c nn ha bnh c th din, kh c hng quyn li cng sinh
tn v pht trin vi M.
An ton quc gia c mt s tng nc, c khc bit gia an to{n tng i vi an ton
tuyt i. Nu hai nc ln cnh tranh nhau u c nng lc cng cht th bt c bn no
cng u khng d|m ra tay |nh mnh bn kia, nh vy c hai s tng i an ton. Nu
lc lng hai bn mt cn bng, bn ny sau khi tiu dit bn kia ri m vn c kh nng
sinh tn, th th k mnh c an ton tuyt i, cn k yu vo th tuyt i khng an ton.
Bi vy, an ton tuyt i ca c|c nc ln di iu kin v kh ht nhn l c th git k
khc m vn bo to{n c mnh; an to{n tng i l{ dng nng lc cng cht gi gn
quyn li cng sng cn.
Hin nay, M ang theo ui an ton tuyt i. }y l{ mt kiu an to{n n phng. M
ang tin hnh cng trnh phng th tn la, l mt cng trnh an ton tuyt i, c th git
k khc m khng b k khc git.
Nhng Trung Quc hin nay ch theo ui an to{n tng i, cng cuc tng cng
qu}n i ca Trung Quc l mt cng trnh an to{n tng i, tc l yu cu phi c nng
lc cng cht vi M, qua gi{nh ly quyn li cng sinh tn v pht trin vi M.
Mc tiu an ton m M ang theo ui khng phi l an ton quc gia ni chung m l
an ton tuyt i ca b quyn M. Nng lc an ton m M tm kim l{ nng lc khng
cng cht. Sau khi chin tranh lnh kt thc, M tng c mt thi gian ngng nghin cu d
n chin tranh gia cc v sao. Thi gian gia v cui thp nin 90 th k XX. qu}n i M
xut khi phc vic b tr nghin cu d n phng th khng gian v tr v{ i tn l K
hoch phng th tn la quc gia (NMD), nhng chnh ph Clinton khng ra quyt nh.
Nm 2001 Bush con ln cm quyn, bt chp s phn i ca cng ng quc t, trong tnh
hnh khng ai c th cnh tranh, chnh ph Bush quyt t}m huy ng sc mnh to ln ca
nn kinh t qun s v khoa hc k thut vo vic nghin cu b tr h thng phng th tn
la quc gia, xy dng mt mng li phng ng giao thoa lp th trn v tr nhm bo
m an ton tuyt i cho M. Cc nh qun s M ni: Ng{y ho{n th{nh c|c h thng
NMD v TMD (h thng phng th tn la chin trng) s l ngy gii tr v trang ht
nhn ca Trung Quc. Ni nh vy tuy c cht khoa trng nhng cng khng phi l c
h da.
Trong mt thi gian kh di, Trung Quc v qun s cn khng th v{ cng khng cn
vt M, song gii hn thp nht ca s tri dy qun s ca Trung Quc phi l khng b
qu}n i M |nh. Qu}n i M khng d|m |nh qu}n i Trung Quc, c |nh cng khng
thng, qu}n i Trung Quc c th vo th khng thua khi dn trn i ph vi qu}n i
M - }y l{ nhu cu chin lc v tiu chun chin lc ca s tri dy qun s Trung
Quc. V mc tiu tri dy qun s ca Trung Quc khng phi l{ |nh thng qu}n i M
m ch l phi bo m qu}n i Trung Quc khng b qu}n i M |nh thng, cho nn s
tri dy qun s ca Trung Quc trn mc tiu n{y khng e da qu}n i M, m l mun
loi tr mi e da ca qu}n i M i vi qu}n i Trung Quc. }y l{ c trng s tri
dy qun s ca Trung Quc, tc tnh t v, tnh phng ng, tnh ha bnh, tnh hu hn,
tnh tt yu, tnh quan trng, tnh bc thit ca s tri dy qun s c c sc Trung Quc.
iu n{y cng quyt nh s tri dy qun s ca Trung Quc cha th v{ cng cha
cn tin hnh chy ua v trang vi M, bi l mc tiu v{ h{m ngha ca chy ua v trang
l hai bn trong cuc ua u phi chim c u th chin lc trc i phng v sc
mnh qun s, coi vic c sc mnh |p o v chin thng i phng v qun s l mc
tiu chy ua. D nhin v{o thi im n{o trong th k XXI, khi iu kin th t thnh
cng, trong tnh hnh t nhin ha bnh, Trung Quc tr thnh nht th gii v sc mnh
qun s th iu chng phi l vic xu, cng khng phi l s e da M, m l s tng
cng lc lng ha bnh - nh ng Tiu Bnh tng ni: Trung Quc l mt lc lng bo
v ha bnh, Trung Quc cng ln mnh th th gii cng ha bnh. Mt dng s vn minh v
ngh cao cng eo bo kim th khng phi l mi e da i vi ngi tt, ch l mi e
da l k cp; nhng mt k ti phm cho d trong tay ch c con dao phay thi th cng
l mi e da i vi lo{i ngi lng thin.
Vch trn Thuyt Trung Quc e da, tng cng Lc rn e ca Trung Quc
Trung Quc xa nay cha tng l mt quc gia e da k kh|c. Nhng s tri dy ca
Trung Quc tt nhin l s rn e i vi quc gia b quyn, loi rn e y khng phi l
vic xu, n l nhn t c li cho vic thc y nn dn ch th gii, ch ng ch ngha b|
quyn. Trong mt quc gia dn ch, bin ph|p ngn nga s ngang ngc ca quyn lc l
dng quyn lc kim sot quyn lc; trong mt th gii dn ch, bin php kim sot b
quyn l dng sc mnh kim sot sc mnh.
Trung Quc thng v l Trung Quc uy v m{ khng e da, Trung Quc khng phi l
loi d trong cng ng quc t, - nh Trung Quc sau cuc chin tranh Thuc Phin cho
nc ngoi ty xu x, - cng khng l{m lo{i h v si trong cng ng quc t, ng vai
k mnh, k b ch, bt nt nhng k nh yu. Trung Quc thng v ta nh ch voi uy
v, c|c ng vt nh yu khi ng trc n khng cm thy b e da, c|c ng vt d man
khi ng trc n th cm thy b rn e m{ khng d|m l{m by.
Qu}n i mnh cn c tiu chun v mc tiu. Tiu chun v mc tiu qun mnh ca
Trung Quc trong th k mi, giai on mi l phi rn c c mt lc lng qun s
hin i ha tng thch vi a v quc t ca Trung Quc, tng thch vi vic bo v an
ninh quc gia v li ch pht trin ca Trung Quc, c th i ph hiu qu vi c|c nguy c,
bo v ha bnh, ngn chn chin tranh, |nh thng trong chin tranh, gi gn v thc hin
thng nht t quc.
Trong vic xy dng qu}n i Trung Quc, chng ta khng th chy ua v trang vi
c|c nc pht trin nhng phi tch cc y mnh qu| trnh thay i qun s mang c sc
Trung Quc, c gng gi{nh c quyn ch ng chin lc trong cnh tranh qun s quc
t, cn ly vic xy dng qun lc h{ng u th gii lm mc tiu qun mnh ca chng ta.
Tnh cht xy dng qun lc ca mt quc gia khng phi ch mc tiu ln mnh l
g m ch mc ch ln mnh l g. Trung Quc xy dng lc lng qun s ln mnh
khng phi l{ i li con ng c rch i khng M - Lin X, i kh|ng ng - Ty
trong thi k chin tranh lnh, m{ chnh l{ phng v{ ngn chn s ti din tnh trng
. Vn cn bn ca vic Trung Quc chng minh mnh khng xng b|, khng tranh b|,
khng phi l v qun lc c mi mi yu hn M v Nga, m l mi mi vn dng lc lng
qun s hng mnh ca mnh vo vic bo v li ch quc gia hp l ca mnh, vn dng
vo vic gi gn ha bnh th gii v xc tin cng pht trin. Kiu t duy cho rng Trung
Quc mun khng b quyn th t phi khng ln mnh, Trung Quc mun khng bnh
trng th ch c th M v Nga s hu lc lng qun s c tnh ton cu, Trung Quc
vnh vin khng cn ui v{ vt lc lng qun s ca M v Nga, l kiu t duy k quc.
Khi |nh gi| tnh cht qu}n i nc ln, iu cn bn nht khng phi l xt xem qun
i y c phi l lc lng c tnh ton cu hay khng, m cn xt xem n l lc lng c
tnh x}m lc hay c tnh ha bnh. Mt lc lng qun s c tnh khu vc cng c th lm
b quyn khu vc, cng c th xm phm ch quyn ca nc khc. Mt lc lng qun s
c tnh ton cu cng khng tt nhin l lc lng x}m lc v{ b{nh trng, khng nht
thit l lc lng tranh b th gii. Cho d trong tng lai lc lng qun s Trung Quc
vt M v{ Nga, cng khng th ni n tr thnh lc lng tranh b th gii. Cho d trong
tng lai Trung Quc ln mnh hn M v{ Nga th cng khng th ni Trung Quc l quc
gia b quyn. Quc gia b quyn chc chn l quc gia ln mnh, nhng quc gia ln mnh
cha chc l quc gia b quyn. Mnh m{ khng b| l{ c trng bn cht ca qun lc
Trung Quc.
Chnh v Trung Quc hin nay l quc gia thiu nng lc bo v an ninh v li ch pht
trin ca mnh trn ton cu, cho nn Trung Quc mi cn ra sc pht trin lc lng qun
s. Trung Quc s tr thnh mt quc gia ln mnh khng lm b quyn th gii, s tr
thnh mt quc gia ln mnh ngn chn b quyn th gii, bo v ha bnh th gii. Nhng
vic ngn chn b quyn th gii, bo v ha bnh th gii li i hi Trung Quc v lc
lng qun s phi ui v{ vt M, quc gia b quyn trn th gii. Trong tng lai, lc
lng qun s Trung Quc khng cn phi p dng phng thc v m hnh kiu M l
ng qu}n khp th gii, tn ti trn khp th gii. Song le, lc lng qun s tng lai ca
Trung Quc phi c nng lc chin lc c th bo v hu hiu li ch quc gia, bo v hu
hiu ha bnh th gii v cng pht trin trn phm vi ton cu.
Nm xa, khi chy ua v trang vi M, Lin X ~ tht bi, nguyn nh}n cn bn khng
phi l ch tin hnh chy ua m{ l{ ng ua khng ng. Dng c ch tch ri qun
d}n di nn kinh t k hoch i khng vi c ch kt hp qu}n d}n di nn kinh t
th trng ca M, kt qu M cng chy ua c{ng khe, Lin X cng chy ua c{ng ru r.
Sau khi chin tranh lnh chm dt, M vn u t mnh cho chi ph qun s, kinh t tng
trng cao, mu cht l qun dn kt hp, thc y ln nhau. Sau Th chin II, c 10 nm
M li a ra mt d n qun s c ln ly qun s ko theo dn s. Mi nm th nht l
D n bom nguyn t. Mi nm th hai l{ D n Apolo ln Mt Trng. Mi nm th
ba l{ D |n t{u con thoi. Mi nm th t l{ D n chin tranh gia c|c v sao. Mi
nm th nm tc thp nin 90 l{ D n xa l cao tc thng tin. Mi nm th s|u l{ D
n phng ng tn la. D n Apollo ln Mt Trng ko theo s pht trin ngnh thm
him v tr, chi ph 24 t USD, gi tr sn xut ln ti 2.000 t USD, hiu qu kinh t cao 100
ln.
tham gia cnh tranh qun s quc t, Trung Quc cn phi gii phng t tng.
Ng{y xa ni cn sng ln hay cn b sa, l{ Thuyt i lp sng ln - b sa. M hnh
quc phng mi l{ Thuyt thng nht sng ln - b sa. Ng{y xa ni nc giu qun
mnh l{ ni nc gi{u trc ri n qu}n mnh; nay phi kin tr thng nht nc
gi{u vi qu}n mnh. Qu}n mnh va c th ko theo nc gi{u mt cch hiu qu, li
cng c th y mnh nc gi{u.
Hin nay, trn ton th gii c 40 quc gia ang tin hnh ci cch qun s, hnh thnh
vng mi trong cnh tranh qun s trn sn khu qun s quc t. Gi }y, chi ph quc
phng ca M ~ ln ti khong 700 t USD, chim qu mt na tng chi ph qun s ton
th gii.
Giai on th nht: trong hn 20 nm sau khi th{nh lp Trung Quc Mi, trc s e
da qun s nghim trng ca cc th lc i ch, bo v c lp v an ton ch quyn
ca nc mnh, tuy rng c s kinh t cn km, Trung Quc cng phi u t cao cho chi
ph qun s, buc phi tng cng qun lc trn c s nc ngho.
Giai on th ba: sau khi tin sang th k XXI, sang giai on mi, trn c s my chc
nm kinh t nh{ nc pht trin cao v quc lc tng hp c tng cng mnh, Trung
Quc ~ kin tr thng nht nc gi{u vi qu}n mnh, tin h{nh tng cng qun lc
trong qu trnh nc gi{u.
C th ni, t ngy dng nc, Trung Quc Mi lun lun tng cng qun lc trn c
s nc ngho; phng T}y ni Trung Quc tht cht d}y lng lm quc phng, khng
c qun mc cng phi lm bom nguyn t. Hin nay, Trung Quc rt cuc ~ c iu kin
trn c s vt cht nn kinh t quc dn lin tc pht trin cao, c th ng thi tin hnh
qu}n mnh cng vi nc gi{u, tng cng qun lc trong tin trnh l{m cho nc
gi{u. }y l{ giai on mi trong cng cuc pht trin mt cch khoa hc vic xy dng
quc phng v{ qu}n i. Trung Quc nht nh phi nm chc thi c chin lc tng
cng qun lc ny v lm nn s nghip.
Chng VIII - KU GI THUYT TRUNG QUC SP
Bi quc ca ca nc Trung Quc Mi ra i trong hon cnh dn tc Trung Hoa vo
thi im nguy nan nht. Trong bi quc ca y c mt c}u rung ng lng ngi hn c,
l{ c}u: D}n tc Trung Hoa ~ n lc him nguy nht.
I. Nc ln tri dy c|ch nc ln sp ch c mt bc
Tri c m}y gi khng lng trc c, nc c ha phc ch trong mt sm mt
chiu. Gia nc ln tri dy v{ nc ln sp khng h c mt h s}u kh vt qua.
Xa nay Trung Quc v{ nc ngoi tng c v s tm gng lch s em li cho chng ta
nhng gi su sc.
Ng{y 14 th|ng 7 nm 1789, d}n chng Paris |nh chim nh ngc Bastille. i cch
mng Php bng n. Ti hm y v cng tc trng coi trang phc ca nh vua Php tu ln
nh vua tnh hnh xy ra Paris. Louis XVI kinh ngc hi: }y c phi l mt cuc ni lon
hay khng?. V cng tc kia |p: Bm B h, khng phi. }y l{ mt cuc cch mng. Ti
hm y, nh vua vit trong nht k my ch: Hm nay, khng c chuyn g. }y l{ mt
in hnh ca vic nh vua thiu thc lo xa hon nn(106).
George Kennan, nh ngoi giao M tng a ra l thuyt ngn chn, vit trong bi
Ngun gc cc hnh vi ca Lin X nh sau: Gi th khi o{n kt v hiu qu ca ng
[Cng sn], mt cng c chnh tr, b ph hoi, th nc Nga X Vit c th ch trong mt
m t quc gia mnh nht bin thnh quc gia yu nht v{ |ng thng nht. S sp
ca Lin X hng mnh cui cng cng din ra trong mt m.
Ng{y 24 th|ng 9 nm 1956, khi tip o{n i biu Lin minh nhng ngi Cng sn
Nam T d i hi VIII ng Cng sn Trung Quc, Mao Trch ng ni: Cn thi gian t
50 n 100 nm thc hin mc tiu Trung Quc tr thnh mt quc gia giu mnh.
Trung Quc trong tng lai s bin i nh th n{o, iu ty thuc s pht trin. Trung
Quc c th mc sai lm, cng c th bin cht, Sa a bin cht, quan liu, ch ngha
nc ln, kiu ngo t i, Trung Quc u c th phm cc sai lm . Hin nay ngi
Trung Quc c th|i khim tn, sn lng hc hi ngi kh|c. Nhng chng ti cn
phng trong tng lai, sau }y 10 nm, 20 nm, tnh hnh s nguy him, sau 40, 50 nm
li cng nguy him na. }y l{ li cnh bo sm m lnh t khai quc Mao Trch ng gi
ti nhn dn Trung Quc vo thi k u dng nc. Hin nay Trung Quc chng phi l
ang v{o giai on c{ng nguy him hn, sau }y 50 nm y sao?
ng Tiu Bnh: cc vn sau khi pht trin khng h t hn khi cha ph|t trin
Trung Quc ang ph|t trin, cc vn tn ti ca Trung Quc cng ang ph|t trin.
Trung Quc ang tri dy, mc tiu ca Trung Quc cng ang tri dy. Ba mi nm ci
cch m ca, xy dng ch ngha x~ hi c sc Trung Quc ~ thu c thnh tch to ln.
Nhng nu cha gii quyt vn phn ha hai cc, cha gii quyt vn tham nhng th
ch ngha x~ hi c sc Trung Quc s c th din bin ha bnh thnh ch ngha t bn
c sc Trung Quc. My nm nay, ng Ng Knh Lin nhiu ln nhn mnh cn nghim
chnh ch ngn nga Trung Quc i ln con ng kinh t th trng quyn qu, tc ch
ngha t bn quyn qu. }y l{ lng t}m chnh tr lo cho d}n cho nc ca mt nh kinh
t hc.
Cc quc gia tin tin hn cng l{ th mu thun i lp thng nht, c nhn t hng
thnh, cng c nh}n t suy t{n. Nc ln mun thc hin tri dy tt phi chin thng s
suy tn t thn.
Trung Quc ang tri dy cng tn ti cc nhn t dn n suy sp. Tng lng ca ci
tng ln nhanh chng l{ c s vt cht Trung Quc tri dy. Nhng chnh lch giu
ngho ngy mt tng ln li l nhn t dn n suy sp. Nm xa ng Cng sn Trung
Quc dng c nghip bt u t vic gii quyt vn phn phi, dng khu hiu |nh th
ho, chia rung t thc tnh hng triu dn, cui cng tr th{nh ng nm chnh
quyn. Trong th k XXI, Trung Quc vn cn phi tri dy trong qu trnh gii quyt vn
phn phi, ng Cng sn Trung Quc ho{n to{n c nng lc bin Trung Quc t mt nc
mt ngho hai trng(108) thnh mt nc mt giu hai cng bng(109).
C chuyn gia ni, t l phm ti Nht Bn thp nht trong c|c nc phng T}y. X~
hi Nht sau chin tranh chng nhng khng xut hin phn ha hai cc m cn tng bc
xa b s khc bit gia thnh ph vi nng thn. a s ngi Nht cho rng nc h l
mt x~ hi bnh ng, x~ hi khng c tng lp, x~ hi ng cht. Nc Nht xy dng
c mt h thng tin lng tng i bnh ng, chnh lch thu nhp gia tng lp cn
b qun l doanh nghip vi cng nh}n vin tng i nh; thu sut biu thu thu nhp c
nh}n i vi nng h, h c th v doanh nghip t nh}n va v nh tng i thp; ti
Nht Bn nu c 10 ng th ch chi phi c 3 ng. Ch phn phi ca ci Nht lm
cho nc ny khi thun li th m|t mt tri dy, khi kh khn li c th sa st mt cch
c th din.
Kinh t th trng x hi ch ngha trong qu| trnh thc y kinh t pht trin nhanh
cng l{m cho hin tng tham nhng tng ln. Tham nhng l{ nh}n t dn n hu qu nh
nc suy sp; khng chng tham nhng th Trung Quc kh c th tri dy; nhng chng
tham nhng khng ng c|ch th cng nh hng ti s tri dy. Trc kia trong xy dng
kinh t, Trung Quc tng mt thi gian thc hin ch ngha x hi khng tng, i con
ng vng i Nhy vt. Trung Quc trong xy dng chnh tr cng khng c lm
ch ngha d}n ch khng tng, khng c sa v{o vng ly i dn ch. Cn thch ng
vi tnh hnh trong nc mnh, cn tun theo quy lut ca mnh i con ng xy dng
nn dn ch c sc Trung Quc, qua ngn chn c hiu qu tai hi ca nn tham nhng.
Cc nhn t dn n Trung Quc suy sp v cc nhn t thc hin Trung Quc tri dy
th ng thi pht trin vi nhau. Th d, dn Trung Quc cha gi{u ~ gi{, x~ hi gi ha
nhanh chng p n; thi quen x hi cha gi{u ~ xa x; v pht trin t{i nguyn th cha
khai th|c ~ cn kit v.v. tt c cc vn n{y u cn c quan tm. S phn Trung Quc
tri dy nm trong tay ngi Trung Quc. Trong vic thc hin tri dy, chng ta khng s
nc M tin h{nh T}y ha, ph}n ha m{ s tham nhng ha, x cng ha. Ch c
chin thng s suy sp ca chnh mnh th mi thc hin c s phc hng v i dn tc
Trung Hoa.
II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi
ko hi ci b|o ng d{i
Ngy nay, khi ni ti Trung Quc th ngi Trung Quc xc ng, ngi M cng c mt
dng kch ng, mi ngi trn khp nm ch}u u cm thy rung ng. S pht trin ca
Trung Quc ~ l{m nn mt k tch th gii, s tri dy ca Trung Quc cn vit nn mt
huyn thoi mi. Khi s nghip ln phc hng d}n tc Trung Hoa ang ct cao ting ca khi
ho{n th th|i khim tn, l tr v{ bnh tnh c{ng t ra c bit qu gi. thc lo xa ca
mt dn tc v i th hin ch c th ging ln hi chung b|o ng di cho chnh mnh.
C chuyn gia thng k cho bit, t thp nin 50 th k XX ti nay, 60 nm qua ngi
M cha bao gi ngng ni v Thuyt nc M suy sp. Trong c 8 ln thnh cao tro:
sau chin tranh Triu Tin, sau khi Lin X phng thnh cng v tinh nhn to, sau chin
tranh Vit Nam, sau thi k kinh t tr tr v lm pht hi thp nin 70, sau khi Lin X
b{nh trng v Nht Bn tri dy, sau khi chin tranh lnh kt thc, sau v 11 th|ng 9,
sau cuc khng hong ti chnh 2008.
iu m x hi Trung Quc hin nay nn tin hnh chun b khng phi l s tri dy
trong tng lai m{ l{ s suy sp khng ng ti. C th l{ 20 nm sau }y, kh nng suy sp
ca Trung Quc s cng ln. Khng khng ch tt s tri dy th khi suy sp s c{ng kh i
ph. Thiu chun b, nc n chn mi nhy th s khng kp tr tay, khin cho t nc
ri v{o cnh khng hong trm trng.
Tit Dng, hc gi Trung Quc M ni: s suy sp trong th din ca Nht Bn khng
phi l vic d l{m c. Trong thp nin 70-80 th k XX, kinh t Nht tri dy v sp vt
qua M - }y hu nh l{ s thc khng tranh ci na. Hai cun s|ch S thng trm ca cc
cng quc v{ Nht Bn s Mt tr thnh thnh sch bn chy nht ti M. Paul
Kennedy, s gia i hc Yale d b|o: nc M ang ng trc vn khng phi l c suy
sp hay khng, m l lm th n{o c th suy sp trong th din nh quc Anh nm
xa. Thp nin 80 th k XX, thu nhp bnh qu}n u ngi ca Nht ~ vt M; tip
vi ng Yen mi, Nht ra sc mua ti sn ca nc M, ti mc d lun xn xao vi thuyt
Nht Bn mua nc M. Nhng n thp nin 90, kinh t Nht ngng tng trng thm
ch xut hin tng trng m, chng my chc mc sng li tt di M. C iu, Nht Bn
i ph vi hin tng ny kh xut sc. Mc cho kinh t suy tho|i nhng x~ hi vn n
nh, trt t.
Thch thc tht s m Trung Quc ang gp phi l liu c th suy sp mt cch c th
din nh thi i Suy tho|i Heisei(111) ca Nht hay khng. Nht Bn gn nh l{ x~ hi
gi{u ng u nht chu , phn ln d}n u c k nng v{ t{i sn tham gia cnh tranh
trong nn kinh t th trng. Trong cuc cnh tranh , x~ hi Nht th hin c nhiu sng
kin, v vy qu trnh suy sp din ra rt c trt t. Nhng Trung Quc, chnh lch giu
ngho kh ln, s lng dn c k nng cng t, li thiu mnh t cho cc sng kin, trong
cnh tranh sau ny s v{o a v bt li. Nn kinh t khng c sng kin, khng c gi tr
ph gia, thiu bo m nh th mt khi ~ suy sp th vic duy tr trt t x hi c bn s
tr thnh mt thch thc rt nghim trng. Tit Dng ni, t nay tr i, nh}n dp i sng
cn tng i d chu, Trung Quc cn tranh th tch cc chun b cho qu| trnh suy sp
mt cch c th din.
Ban l~nh o Trung Quc ~ nhiu ln yu cu d}n chng trong nc tng cng thc
lo xa hon nn. Vn ha d}n tc Trung Hoa c truyn thng khi yn l{nh ~ lo ngh chuyn
khi nguy bin, khi hng thnh lo i ph suy tho|i. Quan im ca Tit Dng thng nht vi
truyn thng dn tc v{ t duy pht trin mt cch khoa hc ca ban l~nh o nh{ nc.
Trong bn thuyt , mi ngi thch nghe nht Thuyt Trung Quc tri dy, khng
thch nghe nht Thuyt Trung Quc sp - cho rng thuyt ny chng nhng vu khng
Trung Quc m thc s l ra Trung Quc. Trung Quc v i ang tri dy sao li c th
sp c?
Tp ch M Chnh sch ngoi giao s th|ng 8 nm 2009 bnh chn ra 10 quc gia v
vng lnh th nguy him nht ton cu, trong M b coi l quc gia nguy him nht, th
nh l Trung Quc. L do ch l{ quc gia cng ln cng d dn ti nguy him. S d M l
quc gia nguy him s mt, l{ do trn th gii ny khng c nc no ln mnh hn
nc M. iu y c ngha l{ sai lm hoc s khng h{nh ng ca M s c tnh ph hoi
ln nht. Sai lm trong kinh t M lm cho th gii ri v{o khng hong. Mi ngi bt gic
s hi: Rt cuc nhng hnh vi tn bo ca bn khng b gy thit hi ln cho nhn loi
hay l cuc khng hong Ph Wall gy ra thit hi ln hn?.
Ngi M xp Trung Quc l quc gia nguy him s hai ton cu - iu ny c bao nhiu
thnh phn hp l, chuyn y tm cha b{n ti, mt s chuyn gia cng cha t|n th{nh, -
nhng vic ngi M bnh chn nc h l quc gia nguy him nht ton cu th r rng th
hin c thc lo toan phng xa kiu M - iu n{y |ng Trung Quc quan tm v
nghin cu.
Trung Quc hin nay ang vo lc gp g thi c chin lc, l quc gia c c hi
chin lc ln nht th gii, cng l{ quc gia c ri ro chin lc ln nht th gii. Thng
thng khu quyt nh s phn quc gia l my khu yu nht, thm ch mt trong cc
kh}u . Ngi M thng h ht Nc M suy sp nhm phng trnh suy sp. Trong
qu trnh tri dy, ngi Trung Quc nghe mt cht ting ku Trung Quc suy sp cng
c ch cho vic phng suy sp, thc hin tri dy.
Kinh Dch c in ca Trung Quc vit: Yn l{nh m{ khng qun him ngho, tn ti
m khng qun dit vong, thnh tr m khng qun lon lc(113). }y l{ vn ha phng xa
cn nhc k cng ca mt dn tc.
T M~ Tng Nh(114) ni: Ngi sng sut d kin c s vic ngay t khi n cha
xy ra; k khn ngoan c th tr|nh c tai ha khi tai ha cha n (khi n cn l v
hnh). }y l{ s nhn xa trng rng ca c nhn Trung Quc i vi nguy c.
i vi Trung Quc ang thc hin s phc hng v i, trong c hi chin lc tri dy
Khi hng thnh khng qun khi suy thoi l{ iu rt quan trng. Dn tc khng c m c
th s khng c tng lai, nhng mt dn tc ch m nhng gic m p th s kh tnh to.
Gic m Trung Quc cng gm c hai phn l{ Gic mng p Trung Quc v{ Cn |c
mng Trung Quc. Thng xuyn lm gic c mng Trung Quc suy sp s c th gip
Trung Quc ngn nga c tnh trng say sa qu| mc, gip thc hin gic m p
Trung Quc tri dy.
S lng quan tham chc chn nhiu nht th gii, tuy cha c s liu chnh x|c nhng
xem ra kt lun ny khng c sai st ln.
S lng quan li Trung Quc ng nht th gii: hn 40 triu nhn vin cng v,
tng ng mt quc gia khng nh trn th gii.
Gi thnh cng vic hnh chnh ti Trung Quc cao nht th gii. Trong vi chc nm
gn }y, thu nhp h{nh chnh tng 28 ln nhng chi ph cng t|c h{nh chnh t cha n 5
t NDT (Nhn Dn T) ~ tng gp trn trm ln.
Chi ph tin cng qu Trung Quc chc chn nhiu nht th gii. S liu thng k ca
Trung tm Thng tin quc gia cho thy, nm 2004, c|c khon n ung dng tin cng qu
tn mt 370 t NDT, chi ph mua sm t 398,6 t NDT, chi ph du lch nc ngoi 240 t
NDT, ba khon ny cng li ~ vt ngng 1.000 t NDT, chim 40% thu nhp ti chnh
nm .
S lng tai nn, s ngi cht v tai nn ti Trung Quc nhiu nht th gii.
Kissinger ni, trong qu trnh pht trin ca nc M, Tng thng Wilson tng pht
huy c tc dng c bit, S xut hin ca Wilson l mt im ngot trong lch s nc
M, l th d v vic mt ngi l~nh o him thy ~ thay i cn bn lch s t nc
mnh.
Gii tinh anh chnh tr cn phng bin cht t loi hnh l tng sang loi hnh li
ch. Qun th tinh anh chnh tr ca mt quc gia tt phi c tn ngng, phi l mt i
ng nhng nhn vt kiu l tng. H phi theo ui s cao c, phi tn sng s v i, phi
hng ti s v t. i a s qun chng cn c s tn nhim cao i vi qun th tinh
anh ca quc gia v dn tc mnh, cn hng h|i i theo h. Mt dn tc kt hp c nim
tin kin nh ca gii tinh anh vo s nghip v i ca dn tc vi s tn nhim ca qun
chng i vi gii tinh anh, kt hp c tinh thn hin thn ca gii tinh anh cho dn tc
vi nhit tnh ca qun chng i theo gii tinh anh th dn tc nht nh s c th sng
to c mt s nghip v i. Cc nhn vt lnh t nh Lenin v{ Stalin ca Lin X, Mao
Trch ng v{ Chu ]n Lai ca Trung Quc u l nhng ngi nh vy.
Th|ng 6 nm 1991, c|c chuyn gia M nghin cu vn Lin X ~ |p dng nhiu bin
php tin h{nh iu tra phn tch khuynh hng hnh thi thc ca khong 100 nghn
phn t tinh anh Lin X. H rt ra c kt lun: i a s phn t tinh anh lp trn ca
Lin X hi ~ chuyn bin, tr nn ng h ch t bn. C|c phn t tinh anh thi k
u ca Bonsevic gm nhng ngi cch mng trung th{nh, v sau nhiu ngi v{o ng
khng phi v hin thn cho mt hnh thi thc n{o y m{ l{ theo ui li ch vt
cht v quyn lc. Th|ng 7 nm 1991, mt ngi tng lm quan chc chnh ph l}u nm
khi c hi ng c phi l{ ng vin Cng sn hay khng ~ tr li: D nhin ti l{ ng
vin Cng sn nhng ti khng phi l{ ngi theo ch ngha cng sn. Nh{ bnh lun ngi
M nhn xt: C|c th{nh vin gii tinh anh ca ng v{ nh{ nc Lin X ng trc mt
hin thc mu thun. H nm quyn lc ln, oai phong hin hch, cai qun mt trong hai
siu cng th gii. Th nhng h b rng buc khp mi ch. H b cm tch ly ca ci
c nhn, h khng th bo m c th truyn li t c|ch tinh anh ca mnh cho i sau.
iu n{y ~ hn ch mc gn b h vi ch . V{ nh vy l{ trong i ng tinh anh
Lin X xut hin hin tng Ti l{ ng vin Cng sn nhng ti khng phi l{ ngi theo
ch ngha cng sn, v{ trong qun chng nhn dn Lin X th xut hin hin tng Ti
thch ch ngha x~ hi nhng ti khng h{i lng vi ng Cng sn. Nh vy l ni tng lp
cn b cp cao ~ |nh mt nim tin vo ch ngha x~ hi cn nhn dn th mt s tn
nhim v{o ng Cng sn. Nhng thay i v nim tin chnh tr v tn nhim chnh tr xut
hin ti Lin X trc khi nc ny tan r thc |ng mi ngi suy ngm su sc.
Ti ~ tin hnh phn tch tnh hnh hot ng trong c|c c quan ca ng, nht l
hot ng ca c quan l~nh o; cng phn tch cng thy hng v mt kt lun: nhiu
chng bnh ca ng Cng sn Lin X l khng th tr|nh c. Nguyn nhn gy ra tnh
trng n{y d nhin c nhiu loi, nhng mt nguyn nhn quan trng l s thoi ha v tu
dng vn ha ca lnh t.
Ti tng c c c|c th tn, b{i vit, ngh quyt do Stalin vit tay. ng sa cha cc
vn bn rt chnh xc, c th thy ng l mt nh hot ng chnh tr sc bn v l mt i
gia v tu t hc, tinh thng ting Nga. Nhng li ghi ch ph phn ng vit trong h{ng trm
cun sch trn t sch ca ng cho thy Stalin c rt nhiu. ng khng nhng hiu r cc
trc tc ca cc hc gi theo ch ngha Marx m{ cn hiu r nhng trc tc ca cc trit
gia, nh kinh t v nh lch s chng li Marx. Ti cng ~ thy cc ch th ca Khrushchev,
|ng tic l{ chng li n tng ta nh vit bi mt ngi khng c vn ha lm, hon
ton lm cng vic khc. Qu thc nhng g ng c ming cho tc k vin vit th rt hay,
cu ch cng rt sinh ng, c iu nhiu ch khng thch hp pht biu ra ngoi. Ti
tng sa cc bn tc k ca ng ng b|o, }y l{ mt cng vic rt vt v.
Ngi cui cng l{ Gorbachev. R r{ng ng l{ ngi c hc, t nht c hai vn bng. D
nhin, so vi Brezhnev v Chernenko, ng t ra c vn ha hn theo ngha rng, nhng hu
nh ng cng chng khc g tt c c|c i din tng lp tr thc th h th nht, ng l
ngi th hin truyn thng phng thc sinh hot nng thn gia truyn vn c cc loi u
khuyt im. Thnh tch cao nht v l lun ca ng l ti liu Ci cch v t duy c vit
vi danh ngha ca ng, c th cn c mt s bi na, cho d ti bit ng cha bao gi t
tay vit t u n cui bt c th no c.
Tp o{n c|n b Lin X ~ t|ch ri khi qun chng mt cch nghim trng, tr thnh
tp o{n li ch c bit. T thp nin 30 th k XX, Lin X bt u xut hin mm mng
xu c bit ha vic ~i ng cn b. Hi y ngi ta thc hin phng thc ti tin, tc
khon tin ngo{i lng ca cn b l~nh o, c th t v{i trm ti vi nghn rp, ty theo
a v cao thp, s tin n{y cho v{o phong b (ti tin) kn |o a cho c|n b.
Nm 1935, nh{ vn tin b ngi Php Romain Rolland (118) n thm Moscow theo li
mi ca Gorky, sau y ng k v chuyn i n{y vi ging bun ru: tng lp trn giu sang
Lin X sng cuc i ca giai cp c quyn; ngay Gorky trong c|c ba n (tuy ng rt t
khi ng n mn n) cng phung ph mt lng thc phm nhiu gia nh dng, v{
nh vy, mt c|ch v t, ng ang sng nh mt lnh cha phong kin m khng cm thy
mnh ang c hng bt k s hng th n{o.
Tng lp tinh anh chnh tr cn thc hin chuyn bin t ngi cch mng th{nh
ngi ci c|ch.
C hai loi nh chnh tr quan trng nht trong vic xy dng t nc: mt l nh
chnh tr kiu cch mng; hai l nh chnh tr kiu ci cch. V c bn, nhng ngi c
gi l nh chnh tr ln u l hai loi nh chnh tr n{y. Huntington ni: Ngi cch mng
bao gi cng c gng tch ly chia r, nhng ngi ci cch th phi c phn tn v tiu dit
chia r. Ngi cch mng c gng x cng ha nn chnh tr, ngi ci c|ch th xng
tnh linh hot v tnh thch ng; ngi cch mng phi c th chia tch cc th lc x hi;
ngi ci cch th phi nm c c|ch iu khin cc th lc . Cho nn ngi ci cch
phi c k xo chnh tr cao hn ngi cch mng.
Thc ra hai loi ngi ny cn c mt khc bit na: ngi cch mng bao gi cng l{
ng lc ca cch mng ch khng th tr th{nh i tng ca cch mng; ngi ci cch
va l{ ng lc ci cch li va l{ i tng ca ci cch. Bi l ci c|ch l{ gii quyt vn
ni b, gii quyt vn ca mnh, thay i quyn lc v li ch ca mnh, hn ch tp
o{n li ch c bit.
1. Mu thun gia con ngi vi thin nhin. Ngi phng T}y ni: Trung Quc
tiu dng qu mc c|c t{i nguyn nh nng lng, t ai, rng cy, ngun
nc, du m, mt na rng ~ b ph hng, l mt trong nhng nc c che
ph rng thp nht; ngy cng li vo nguyn vt liu v ti nguyn th gii, l
nc nhp khu ln nht st thp, ng, du m. Nu nm 2031 Trung Quc t
mc tiu dng nguyn vt liu ca M, bnh qu}n u ngi c nhiu t v nh
hn nhng sau khi moi mc {o xi ht c ti nguyn ca mnh ri th Trung
Quc s {o xi ht, n ht c th gii, gy ra tai ha mi trng cho ton cu.
Nhng quan im y nghe m sn tc g|y nhng thc ra cng khng phi l ni
by.
2. Mu thun gia ngi vi ngi. Do s phn ha li ch, khong cch chnh
lch trong phn phi b ni rng v{ do tham nhng, hin nay Trung Quc c hai
ni lo: mi quan h chnh tr gia ng vi nhn dn t ngy lp quc ti nay
vo thi k cng thng nht; mi quan h chnh tr gia cng dn vi chnh ph
t ngy lp quc ti nay vo thi k cng thng nht. }y l{ thi k xy ra
nhiu nht cc s kin c tnh qun chng.
3. Mu thun gia Trung Quc vi th gii. Thuyt Trung Quc e da, Thuyt
cn bng Trung Quc, Thuyt ngn tr Trung Quc b mt s ngi lm rm
beng. Trung Quc tri dy l mt s vt mi xut hin trn th gii, cng l{ b{i
ton mi i vi chnh ngi Trung Quc. Trc bi ton mi Trung Quc tri
dy, ch c sng to mi th mi c th gii quyt c mt cch c hiu qu.
Sng to mi khng ch l sng to v khoa hc k thut m quan trng hn l{
sng to mi v chnh tr.
i ph vi mu thun th tt phi c sng to mi. Ba ci sng to mi ca Trung
Quc l ba sng to k tch mi.
Cho ti nay M vn cha tha nhn hai th ca Trung Quc: mt l{ cha tha nhn a
v kinh t th trng ca Trung Quc; hai l{ cha tha nhn a v quc gia dn ch ca
Trung Quc.
Phng T}y mong mun Trung Quc dng phng thc i nhy vt thc hin i
dn ch, nhng }y cng l{ bin php lm Trung Quc sp nhanh nht, r nht. Cng
cuc ci cch th ch chnh tr Trung Quc i hi phi thm d tm c hnh thc thc
hin ch thng nht hu c ba yu t: s l~nh o ca ng, nhn dn lm ch v nh
nc php tr. Bao gi Trung Quc sng to c nn dn ch kiu Trung Quc tt hn
nn dn ch kiu M th con |t ch b{i d}n ch kiu M s b mt tc dng ngn chn
chnh tr i vi Trung Quc.
Trong vic thc hin tri dy v phc hng Trung Quc c mt cng trnh nn mng
quan trng, l{ cng trnh d}n sinh. }y l{ mt cng trnh sinh mnh c bn nht, cng
trnh sinh tn, cng trnh sinh hot c lin quan ti hng chc triu ngi. Trong qu trnh
pht trin vi tc cao, Trung Quc nht nh phi b sung thiu st v vn dn sinh,
phi lm tht chc khu dn sinh, ci nn mng n nh x hi ny. Tng sn lng kinh t
Trung Quc hin ~ tin ln h{ng u th gii nhng rt nhiu ch s dn sinh ca Trung
Quc cn tt sau mc bnh qun ca th gii. Theo |nh gi| ca mt s c quan Trung Quc
v{ nc ngoi, hin nay ch s pht trin con ngi ca Trung Quc ch xp hng th 81
trn th gii, v{o giai on pht trin x hi bc trung; nng lc bn vng v mi trng
ca Trung Quc xp th 129; trnh chm sc y t ca Trung Quc xp th 144 trn th
gii; tnh cng bng y t xp th 4 tnh t di ln; ch tiu sn xut an ton cng nghip
km c|c nc pht trin my ln, my chc ln. Ch tht c chai ln nht trong s pht
trin ca Trung Quc l hon cnh kh khn v dn sinh ca tng lp c bn trong x hi.
S lc hu v trnh dn sinh lm cho mt s d}n chng thng sng trong ni lo i
sng v cm gi|c khng x|c nh; c bit cc vn nan gii c lin quan ti mc sinh tn
c bn v cc bo m sinh hot c bn nhiu nm nay cha c gii quyt mt cch c
hiu qu tt nhin ~ nh hng xu ti nn tng duy tr s tri dy ca Trung Quc.
T ngy ci cch m ca ti nay, cng tc chng tham nhng ca Trung Quc ~ gi{nh
c thnh tch rt ln nhng tnh hnh chng tham nhng vn cn gay go, nhim v chng
tham nhng vn cn gian nan. Trn bng xp hng v ch s lim khit ton cu nm 2009
do t chc Minh bch quc t cng b, New Zealand, an Mch, Thy in, Singapore xp
u bng; Trung Quc c 3,6 im, thp 5 im so vi mc c coi l{ t yu cu.
C|c nc phng T}y to ra mt quan nim truyn thng lu h{nh khp th gii, l{
ch c nhiu ng thay nhau cm quyn th mi c th ngn chn hiu qu nn tham nhng;
ch mt ng cm quyn l ngun gc ca tham nhng.
ng H An Cng tng lm mt thng k cho thy: trong thi gian 1950 - 1976 k t
sau ci cch rung t cho ti khi Mao Trch ng qua i, Trung Quc ~ trin khai hn
60 phong tro chnh tr. Mao Trch ng s dng bin php trin khai thanh trng chnh tr
lin tc v c tnh chu k khng ch c|nh tay cp ot. Th nhng kiu chng tham
nhng bng phong tr{o y cha th cn bn gii quyt c vn tr quc lu di, lim
khit l}u d{i ca ng cm quyn. Hin nay c|nh tay cp ot trong ni b c|c c quan
ng v{ nh{ nc t l}u ~ vt qua thi i Mao Trch ng. Chng ta cn phi i con
ng xy dng chnh quyn lim khit c sc Trung Quc, xy dng quc gia lim khit
c sc Trung Quc, x~ hi lim khit c sc Trung Quc. Trung Quc giu mnh t phi
l Trung Quc lim khit.
Trong qu| trnh ngn chn Trung Quc, lu nay M quen dng ba nh lut chnh tr
kiu M. }y l{ my nh lut ngi M c tnh t ra nhm trm phng nghn k lt
a v cm quyn ca ng Cng sn Trung Quc:
Hc gi ngi Anh Martin Jacques ni: Trung Quc ~ thc hin thnh cng vic pht
trin nhanh nn kinh t; th ch chnh tr trong nc 20 nm ti s vn ly nng ct l s
l~nh o ca ng Cng sn, nhng ng Cng sn Trung Quc n{y khng cn l{ ng Cng
sn Trung Quc trc kia na, chnh s|ch ng n{y thi h{nh cng khng ho{n to{n ph hp
vi l thuyt trnh by trong c|c s|ch kinh in Mc - L. Trung Quc l mt nc ln tm
c chu lc, xt v din tch v s dn, Trung Quc c u th hn M v n . Ch dn
ch phng T}y c xy xa nay cha bao gi thc s c vn hnh c hiu qu v mc
mm bn r ti mt vng t rng ln v{ ng d}n nh vy. Trong tng lai Trung Quc s
dng phng thc ca mnh thc hin nn dn ch. Th ch chnh tr ca Trung Quc
rt c |o, chnh ph rt t tri qua qu trnh chia s quyn lc vi cc lc lng chnh tr
khc, lun lun tp trung cao , chnh sch c tnh lin tc him thy, khi gp nguy c v{
t bin h c th nhanh chng iu chnh phng hng pht trin. Th ch chnh tr
Trung Quc chng nhng c tnh lin tc lch s phi ph{m m{ cn c nng lc i mi xut
sc. T nm 1949 ti nay, trong khi tip tc thc hnh truyn thng chnh tr ca mnh,
Trung Quc ng thi ~ tri qua c thy hai ln t ci to ln: u tin l{ ng Cng sn
Trung Quc do Mao Trch ng l~nh o thai nghn c mt nh{ nc mi, sau l{
trong thi i ci cch, quc gia ny li c c cuc i mi v{ c phc hng. T nay v
sau, nhim v nng n tip tc ci cch vn do ng Cng sn g|nh v|c. Trong mt thi
gian rt di sau ny, Trung Quc vn l quc gia do ng Cng sn thng tr. ng Cng sn
Trung Quc khc vi ng Cng sn Lin X, h s khng ngng i mi trn c s vn ha
truyn thng, ch nn trng i Trung Quc s xy ra mt cuc t bin Lin X - ng ]u
ln th hai.
C th thy l, trong vic nhn nhn Trung Quc, phng T}y cng c nhng ngi u
c minh mn.
PH LC
\NH GI\ CA BO CH TRUNG QUC V[ PHNG T]Y V GIC M TRUNG QUC
Gic m Trung Quc cnh tranh Quc gia qun qun th gii thu ht d lun
Gi|o s i hc Quc phng - Lu Minh Phc ~ ho{n th{nh Gic m Trung Quc, thu
ht s ch ca d lun, mi nh xut bn ln cng tham gia cnh tranh mua bn quyn,
cui cng bn quyn c giao cho cng ty C phn hu hn sch Hoa ng thi i Bc
Kinh pht hnh, cng ty xut bn Hu ngh Bc Kinh chnh thc xut bn. Nh chin lc
ni ting Lu \ Ch}u vit li ta gii thiu cun sch.
(ABC News)
(Oil Price)
Cun sch trnh nhn nhn chnh tr ton cu ging nh mt cuc cnh tranh gia cc
nn vn minh, m{ tuyn th chnh l{ c|c cng quc. Lu Minh Phc ku gi Trung Quc
hy tn dng nhng li th ca thi k chin lc hin ti bt ph| v{ vt qua M, t
c danh hiu S mt th gii. Cun sch khng h i din cho chnh sch ca nh
nc Trung Quc, nhng cng g}y khng t tranh c~i v mc tiu quc gia
(Reuters)
Bi ht Ngi ht ca bnh bng, nhc s Quc Bo. TVC (TV
commercial): qung co trn truyn hnh. (1) n v o din
tch rung vn, bng 1000 mt vung, tc 1/10 mu. (2)
Bc. (3) ng ln cht bng nhng b la. (4) Dn ln: di
dng. (1) Ni lun ming, khng }u v{o }u. (1) ng, nhiu.
(1) dng lt quai ni cho nng. (1) Anh. (1) Theo tp
tc trc }y gia nh n mc qu thng sm cho mi
a con ba b mi thay i trong ba ngy Tt. (1) Ni thit
tnh. (*) Helen Keller (1880 - 1968): tc gi v din gi ni
ting ngi M, b m v{ ic t nm 2 tui. 1\. Ngi Ty
dng, tc l{ ngi phng T}y 2\. Ngi ng dng, tc l
ngi Nht Bn Cng ty ng v{ T}y n : }y t|c gi mun
ni v cng ty ng v{ T}y n ca H Lan (xin ch nhm vi
cng ty n ca Anh). Cng ty ng n ca H Lan, tn ting
Anh Dutch East India Company (tn y l Dutch United
East India Com), ting H Lan Vereenig de Ootindische
Compagnie, vit tt VOC. lp 1602, gii tn 1799, l cng ty t
nhn ln nht th gii ng thi, c tnh cht mt nh{ nc.
Cng ty c qu}n i ring gm 10 nghn lnh |nh thu, i
thng thuyn v trang 150 t{u, i chin thuyn 40 tu, c c
nh{ m|y ng t{u; c tc ca cng ty cao ti 40%. Cng ty ny
nm 1624 ph|t hin v lp thng cng ti M, t tn l New
York. Cng ty Ty n ca H Lan (Dutch West India Com, thnh
lp nm 1621, l{ mt chi nhnh ca cng ty ng n) l cng ty
t nh}n mnh nht, hiu qu nht th gii xa nay (hn c
Microsoft, IBM, GM thi nay), li nhun cao ti 200 - 300%
(ngy nay cng ty c li nhun cao nht l 20 - 30%) Lut rng
Hobbles, tc Hobbles Jungle: Cc loi th trong rng da vo
sc mnh ca mnh m ginh ly phn th hng. Con ngi
cng h{nh ng nh th v nu cn thit, thm ch h cn tn
st ln nhau hoc bin ng loi thnh n l. }y l{ mt trit l
ca Thomas Hobbles (1588 - 1679, ngi Anh), trit gia duy
vt my mc, ng h ch qun ch chuyn ch, xut
Thuyt Kh c c nh hng ln ti th gii. Cuc chin
tranh 30 nm: Thirry Year's War, cuc lon chin Chu u
trong thi gian 1618 - 1648, ch yu din ra trn phn t nay
l{ nc c, c s tham gia ca nhiu cng quc. K hoch 14
im: cn gi l Nguyn tc 14 im, Fourteen Points, tc
Chng trnh ha bnh 14 im do Tng Thng M Wilson a
ra ngy 8/1/1918 ti Hi ngh Ha Bnh Paris sau khi chm dt
Th chin I. Hi Quc Lin: League og Nations, t chc lin
minh cc quc gia kiu nh Lin Hp Quc hin nay, tn ti
trong thi gian 1/1920 - 4/1946. Do Thng vin M t chi
khng cho M tham gia Hi ny nn Hi hot ng km hiu
qu. Ngy 18/4/1946 Hi Quc Lin tuyn b gii tn (sau khi
Lin Hp Quc thnh lp ngy 24/101945). 1\. Vng o:
'o ca ngi lm vua' trng trit hc chnh tr phong kin
Trung Quc, ni chnh s|ch dng nh}n ngha tr thin h ca
vua cha phong kin Trung Quc. Ngc li l{ B| o: chnh
s|ch dng v lc, cng quyn tr thin h; B| o cn c
ngha l{ ngang ngc xc lo. Matteo Ricci: Nh truyn o
thin cha, 1552 - 1610, tn ch Hn l Li M~ u (Li Ma -
T'eou), 1582 n Trung Quc, 1601 n Bc Kinh, quen nhiu
hc gi }y, c cng gii thiu khoa hc t nhin phng T}y
cho Trung Quc. An Nam: tn c do triu i nh{ ng Trung
Quc t cho Vit Nam. Min in: Tn c ca Myanma.
Nguyn vn ch Hn: T nhc ph khuynh. Kh Chu Nhai
Ngh: 'Bn vic b qun Ch}u Nhai'. Nm 112 tr.CN. H|n V
chinh phc nc Nam Vit ( vng Qung ng, o Hi Nam),
lp 9 qun trn o Hi Nam, trong c qun Chu Nhai.
Nhng qun n{y thng xuyn ni ln chng nh Hn; qun
nh Hn bt lc khng {n |p ni. Nm 46 tr. CN, H|n Nguyn
trng cu kin qun thn gii quyt vn ny. Cc quan
ngh b qun Chu Nhai, nh vua chp nhn v h chiu
chnh thc b qun Ch}u Nhai. Nguyn vn ch Hn: Bt th st
nhn gi nng nht chi, l mt danh ngn ca Mnh T. Beaufre
tc Andr Beaufre 1902 - 1975, lc kt thc Th Chin II l{ i
t| trong qu}n i khng chin Ph|p do tng De Gaulle ch
huy, nh chin lc qun s Ph|p, xng thnh lp lc
lng ht nh}n c lp ca Php, tc gi sch 1940: The Fall of
France Ng B| Xu}n Thu: Thi Xun Thu (770 - 476 trc CN),
Trung Quc chia l{m hn 140 tiu quc ch hu, |nh nhau
lin min, thng tnh nhau, cui cng cn 5 nc ln mnh li
tip tc |nh nhau gi{nh quyn b ch thn h. Vua ca 5 nc
chu hu tranh b ch ln nht l T Hon Cung, Tng Tng
Cng, Tn Vn Cng, Tn Mc Cng v S Trang Cng c s
Trung Quc gi l{ 'Xu}n Thu Ng B|', tc 5 b ch thi Xun
Thu. Tht Hng Chin Quc: 7 nc ch hu mnh nht cui
thi ng Chu thuc thi k Chin Quc (475 - 221 trc CN),
l{ nh{ nc T, S, Yn, Hn, Triu, Ngy, Tn. Nm 221 trc
CN Tn hon tt vic dit 6 nc, thng nht Trung Quc. Ng
i tc 5 i: Sau i ng, thi gian 907 - 960 ti min Bc
Trung Quc ln lt lp 5 chnh quyn Lng, ng, Tn,
Hn, Chu; lch s gi l{ Ng i. Nguyn vn Ch Hn: Tin
hong lp quc dng vn nho, k s a vi bt mc cu. Sung
qu}n: a ti phm ti vng bin i lm lnh th hoc lm lao
dch, c coi l mt ti lu {y. Di chuyn triu nh v min
nam: }y ni vic nh Tng chuyn kinh xung min nam:
nm 1127, triu nh Bc Tng b nh Kim (mt liu quc
pha Bc) tn cng, chim kinh Khai phong, bt giam vua.
Nh Tng tip tc chng li nh{ kim. Nm 1411 hai bn tha
thun nh Tng ct ton b min bc Trung Quc cho nh Kim
v chuyn kinh xung min Nam (Ho{ng Ch}u). Qu|ch S
Lp l tn ch hn ca Karl Friedrich August Gutzlaff (tn ting
Anh l{ Charles Gutzlaff), ngi Ph, 1803 - 1851, mt trong
nhng nh truyn o Tin L{nh u tin sang Vin ng
truyn gio. Ti Hong Kong hin c ng ph Gutzlaff t tn
ng. i cch mng Php lt ch qun ch, lp ch
qun ch lp hin, ngy 20/9/1972 lp ch cng ha.
10/8/1972, vua Louis v hong hu l{ Marie Antoinette (ngi
o) b bt. 17/1/1793, via Louis b kt n t hnh vi ti danh
}m mu chng li t do nhn dn v an ninh chung. Hong hu
cng ln m|y chm ng{y 16/10. S|u nc b nh Tn dit: thi
gian 230 - 221 trc Cng nguyn, vua nc Tn v Doanh
Chnh thng tnh 6 nc ch hu Hn, Triu, Ngy, S, Yn, T,
hon thnh thng nht Trung Hoa. Nm 206 tr. CN nh{ Tn b
Lu Bang v{ Hng V tiu dit. Mt ngho hai trng: Ngho: c
s vt cht km; trng: vn ha khoa hc lc hu. }y l{ li
Mao Trch ng ni trong b{i 'B{n v 10 mi quan h ln': 'Ti
tng ni, chng ta mt l 'ngho', hai l 'trng'. 'Ngho' l cng
nghip khng c bao nhiu, nng nghip cng khng pht
trin; 'Trng' l trang giy trng, trnh vn ha, trnh
khoa hc u cha cao.' Mt giu hai cng bng: mt l giu,
hai l phn phi cng bng ca ci. Publius Flavius Vegetius
Renatus, 400 AD, c vit mt s tc phm v ti chin tranh ,
qun s. Ln Lng Sn: ly tch trong tiu thuyt Thy H, do
khng chu ni s {n |p v{ thi nt ca triu nh nh{ Bc
Tng, 108 ho h|n ln Lng Sn nhp bn vi nhau khi
ngha chin u chng li triu nh. Weber: C nhiu ngi
cng tn Weber; }y c l tc gi mun ni n Max Weber,
ngi c, 1864 - 1920, mt trong ba nh tin phong v l
thuyt qun l c in, ngi t nn mng cho ngnh x hi
hc. Machiavelli tc Micolo Machiavelli, 1469 - 1527, nhn vt
trung tm ca b my chnh tr nc thi k Vn ngh phc
hng, nh{ chnh tr nh}n vn kit xut kim nh{ th, nh{ }m
nhc; c cng hin ln v chnh tr, qun s, vn hc; ni ting
vi hai tc phm The Prince (Qu}n vng) v{ Discourses on
Livy (Bn v ch ngha cng ha). Nicholas John Skykman
(1893 - 1943), ngi M gc H Lan, nh chin lc hc a l,
c gi l{ 'cha chnh sch vy cht' (god father og
Containment), xut Rimland Theory. Qu truyn thng M:
ting Anh l The Heritage Foundationm, mt think tank hng
u ca M, c xu hng bo th, t tr s ti Washington.
Hc gi Ezra Vogel, tc gi sch 'Japan As Numberone' FED: vit
tt t Federal Reserve System, tc C quan D tr Lin bang,
tc Ng}n h{ng Nh{ nc M. 5\. Thuyt hi kt lch s: The
End of History, quan im do Francis Fukuyama a ra nm
1898, sau c pht trin trong cun 'The End of History and
the Last Man' xut bn nm 1992. Fukuyama l{ hc gi ngi
M gc Nht. 6\. T - rt: Trust, hnh thc lin minh nhiu
doanh nghip gim cnh tranh, nm th trng, nh gi c.
Sch s Trung Quc in nhm th{nh T}y Ban Nha, ngi dch
sa li cho ng vi lch s. i Peter: 1672 - 1725, tc Pi -
t i nc Nga (1628 - 1725), Sa Ho{ng u tin thc
hnh ci cch hnh chnh, pht trin cng thng nghip v
vn ha gi|o dc, xy dng lc qun v hi qun chnh quy, tin
h{nh b{nh trng ra ngoi bin gii. Vasscoda Gama: ngi B
{o Nha, 1460 - 1524, nh hng hi u tin khm ph tuyn
hng hi t Ch}u ]u vng qua Mi Good Hope n n (1497
- 1499), pht hin ra n , 1524 lm Tng c n thuc B
{o Nha. Immanuel Wallerstein: ngi M (1930 - ), nh x hi
hc, nh khoa hc lch s x hi v nh phn tch cc h thng
th giosi. T|c phm ni }y l{ cun The Deckine of
American poxer: The U.S. in a Chaptic World. Suy thoi Hi l
ni s thoi kinh t Nht di triu i Heisei. Heisei (m Hn
Nht Bnh Thnh) l tn gi triu i Nht Hong do vua
Akihito (Minh Nhn) tr v t 1989 cho ti nay. Dn tc i ha:
tn gi theo m hn - Nht ca dn tc Nht bn. Nguyn vn
ch Hn trong Kinh Dch: An nhi bt vong nguy, tnnhi bt
vong cong, tr nhi bt vong lon. T M~ Tng Nh: (khng
179 trc CN - ?) nh{ vn chuyn vit ph (mt th vn vn)
ni ting thi Ty Hn Trung Quc. Nguyn vn ch Hn cu
ny l: Minh gi vin kin vu v manh, nhi tr gi t nguy vu v
hnh. Clemenceau: Georger Clemenceau, 1841 - 1929, nh
chnh tr, nh bo, hai ln lm Th tng Php (1906 - 1909;
1917 - 1920), tham gia v thao tng hi ngh ha bnh Paris sau
th chin I, c gng lm suy yu c, chng Lin X, phn i
ch trng ca Tng thng M Wilson ti Hi ngh ny. Ch Qua
Vi V : Trong Hn t , ch 'V'(V) (trong v lc,
v kh) do ch 'Ch'(dng li) v ch 'Qua'(cy gio, mt
th v kh thi xa) hp thnh; 'Ch Qua' l{ 'Ngng gi|o' (tc
khng chin u) cu to thnh ch 'V'. Ch Qua Vi V cn
c dng nh mt thnh ng, vi ngha: v cng ch}n chnh
l v cng chm dt c chin tranh; v sau li c thm : v
cng chn chnh l v cng chm dt c chin tranh; v sau
li c thm : v cng ch}n chnh l{ khng dng v lc m
khut phc c i phng. Ch Qua Vi V l{ lun im ni
ting do S Trang Vng nu ra u tin. ni ngi gii qun
s u ht sc trnh chin tranh m c gng dng mu lc
gii quyt tranh chp i phng. }y l{ na sau v th nht
trong i c}u i ti miu th V Hu Gia C|t Lng Thnh
. i c}u i n{y nh sau: ,
;/ , Thomas Cleary: Nh
Hn hc ngi M. Nguyn vn ch H|n: Thng binh pht
mu (Dng mu lc thng ch l{ trnh dng binh cao
nht) v Bt chin nhi khut ch}n chi binh (Khng |nh m{
hng phc c ton b k ch). }y l{ hai c}u thin 'Mu
cng', trong 'Binh php tn t'. Sir Liddell Hart (1895 - 1970)
ngi Anh, qun nhn, s gia qun s h{ng u, ni ting vi l
thuyt chin tranh c gii ha (s dng xe tng), nh{ vn, nh{
bo, tc gi hn 30 cun s|ch, |ng k l 'Lch s th chin II'
3\. 'giu mnh ch thi': Nguyn vn ting Trung Quc - 'thao
quang dng hi', ngha l{ giu thc lc, v ngu gi di, ch
thi c. Nguyn tc 'Bo m hy dit ln nhau': Mutual
assured destruction (M.A.D), mt hc thuyt chin lc qun
s v chnh sch an ninh quc gia, trong vic hai bn tham
gia chin tranh s dng ht mc v kh ht nhn s dn ti hu
qu c hai bn tn cng v phng ng u cng b hy dit,
theo nhng nc c v kh ht nh}n khng c tn cng
nc khc bng v kh ht nhn bi iu xy ra chc chn l
hai bn cng hy dit. Ph Wall: T dng ch th lucj t
bn ti chnh M (Ph Wall thnh ph New York l{ ni tp
trung nhiu c quan i din cc cng ty ti chnh M). Kim
Mn v M T l hai qun o eo bin {i Loan. Ni }y l{
chin trng chnh gi {i Loan v{ Trung Quc trong nhng
nm 1950 - 1960; cng l{ ti tranh ci kch lit gia hai ng
vin Tng thng M (Kennedy v Nixon) trong cuc chy ua
vo nh Trng nm 1960 v vic c nn s dng v kh nguyn
t vi Trung Quc trong trng hp {i Loan b tn cng. Tr
chi kt cc bng s khng: ting Anh l rezo - sum game: cc
bn tham gia tr chi cnh tranh gay gt vi nhau, c ca
bn n{y c ngha l{ mt ca bn kia, c v mt ca hai bn
cng li th mi mi bng rezo (s khng); noi cch khc, khng
tn ti kh nng hai bn cng tc vi nhau. Clausewitz: Karl
von Clausewitz, 1780 - 1831, ngi c, nh l lun qun s v
s gia qun s; tc phm chnh 'Bn v chin tranh' (On war),
ch trng chin tranh l s tip tc ca chnh tr, xut
quan nim chin tranh tng th. Bismarck: Otto Eduard
Bismarck, 1815 - 1898, th tng vng quc Ph (1862 -
1890), T tng quc c (1871 - 1890), l~nh o lc
lng qu}n i |nh bi Php, o thng nht nc c, cn
gi l 'Th tng thp'. Georrge Frost Kennan (1904 - 2005),
nh chin lc M, ngi sng lp hc thuyt ngn chn Lin
X, cha ca chin lc chin tranh lnh. Thanh gm sc
Damocles: Theo truyn thuyt Hy Lp c, Damocles l mt b
ti nhng li mun lm vua; bit vy, nh vua bn m tic mi
Damocles ngi vo ngai vng, pha trn c mt thanh gm sc
treo bng si lng bm nga (l loi si rt d t), nhm
Damocles hiu hon cnh nguy him ca k l{m vua. in tch
n{y dng ni tai ha sp ging sut. Bn gc ting Trung
Quc vit nhm l 9, ngi dch sa l 8. Sir Winton Churchill,
1874 - 1965, nh chnh tr, nh{ vn, Th tng nc Anh 1940
- 1945, ngi l~nh o nc Anh chng li Ph|t xt c trong
th chin th II, ng t gii Nobel vn hc nm 1953 Orange:
tn mt gia tc danh gi Chu u, nguyn qun ti l~nh a
Orange, nhiu th h cai tr H{ Lan, trong William III tng
l{m vua nc Anh, Scotland v Ireland (1689 - 1702); gia tc
ny t 1815 cho ti nay l hong gia cai tr H Lan trn danh
ngha. Sau c|c v khiu khch ca Anh, ngyaf 18/6/1812, M
tuyn chin vi Anh t nh Quc hi Capitol v Nh Trng
th W|hington. Th|ng 12/1814, hai nc k Ha c, chm
dt chin tranh, lnh th M gi nguyn trng. Valery Boldin:
sinh 1935, nm 1981 tham gia kp Gorbachev, sau lm tr l
ca tng B th ng Cng sn Lin X Gorbachev ri Chnh
vn phng Tng thng thi Gorbachev. Tc gi cun Mi nm
rung chuyn th gii: Thi i Gorbachev do ch|nh vn phng
ca ng chng kin (ting anh: Ten Years that Shook the
World: The Gorbachev Era as Witnessed by his Chief of Staff,
xut bn 1994. Romain Rolland (1866 - 1944): nh{ vn, nh{
haotj ng x hi chng chin tranh, ot gii Nobel Vn hc
nm 1915. S thng trm ca c|c cng quc: tc The Rise and
Fall of the Great Power' Economic Change and Military Conflict
From 1500 to 2000, xut bn ln u nm 1987. Hip nh
Qung trng: Tc Plaza Accord, l tha c ti chnh do M,
Nht, c, Anh, Php k ngy 22/9/1985 ti khch sn Plaza
(Plaza ngha l{ Qung trng), thnh ph New York; ni dung
chnh l h gi| ng dollar M so vi ng Yn Nht v{ ng
M|c CHLB c. Nguyn vn bn ting Trung Quc l 1988, c l
l in nhm, ngi dch sa l 1998. Toynbee: c hai s gia cng
tn n{y, nhng trong s|ch khng vit y tn m. Theo
ngi dch, }y l{ Arnold Joseph Toynbee, 1889 - 1975,
ngi Anh, tc gi b sch 12 tp 'A Study of History', cn gi l
'History oh the World' rt ni ting, vit v s thng trm ca
cc nn vn minh, xut bn 1934 - 1961. ng cn l c vn
chnh v vn Trung ng ca B Ngoi giao Anh thi gian
1918 - 1950. Trng i soi: Tc Trng T|c L}m 1875 -
1928, trm qun phit Phng h (1 phi h trong qun phit
Bc Dng), t 1916 l{m c qun Phng Thin, theo pht xt
Nht, thng tr vng ng Bc Trung Quc, nm 1920 lin kt
vi qun phit Trc h trong chin tranh gia Trc h vi Vn
h, thng Vn h, ng u chnh ph qun phit Bc Dng
(ng Bc Kinh). Nm 1922 b Trc h |nh bi, rt ln
ng Bc. Nm 1924 |nh bi Trc h, li ng u chnh ph
Bc Dng. Nm 1928 b qu}n i Quc dn ca Tng Gii
Thch |nh bi, rt v ng Bc, dc ng b cht v bom
Nht. Trng thiu soi tc Trng Hc Lng, 1901-2001,
nh danh Tiu Lc T, con trai Trng T|c L}m. T 1917 theo
cha lm vic trong qu}n i Phng h. Nm 1928 L}m cht.
Lng ln thay cha l{m tng t lnh ba tnh ng Bc Trung
Quc, v tuyn b theo chnh ph Dn quc do Tng Gii
Thch lm Tng thng; nh thc hin c vic thng nht
qu}n i Trung Quc. Lng c c l{m T lnh Bin phng
ng Bc. Nm 1936, Lng ch trng o{n kt vi Hng
qun ca ng cng sn Trung Quc chng Nht, nhng Tng
phn i. Ng{y 12/12/1936 khi Tng Gii Thch n Ty An
th s|t, Lng cng tng Dng H Thnh bt gi Tng, yu
cu thc hin o{n kt chng Nht. Sau khi Tng chp nhn
yu cu n{y, Lng a Tng v Nam Kinh. Tng giam lng
Lng cho n nm 1946 khi Tng chy ra {i Loan c mang
theo Lng. ng cng sn Trung Quc |nh gi| cao tinh thn
yu nc chng Nht ca Lng. 3\. Alexis de Rocqueville,
1805 - 1859, nh chnh tr hc v s gia, ngh s nn Cng ha
th II nc Php, y vin ban son thapr Hin php , tc gi hai
cun sch ni ting Nn dn ch M, ch c v{ i Cch
mng. Mahan tc Alfred Thayler Mahan, 1840 - 1914, ngi
M, nh chin lc bin v s gia ni ting , ngi sng lp
thuyt 'Sc mnh bin' (Sea Power Theory), tng l s quan ch
huy trong cuc chin M - T}y Ban Nha nm 1898, sut i
cng hin cho vic xy dng quyn lc bin ca M. Tng thng
F.Roosevelt ca ngi ng l mt trong nhng nhn vt v i
nht , c nh hng nht trong i sng ca nc M. Ch
ngha Monroe: Monoe Doctrine, hc thuyt do Tng thng M
Monroe, hc thuyt do Tng thng M Monroe xut, ch
trng phn i s can thip ca Chu u v Ty bn cu; tr
thnh nn tng chnh s|ch i ngoi M. James Monroe , 1758 -
1831, l Tng thng M th 5, lm Tng thng hai nhim k
(1817 - 1825). Roosevelt }y l{ Franklin Roosevelt , 1882 -
1945, Tng thng M th 32, lm Tng thng 4 nhim k lin
(1933 - 1945), c coi l Tng thng tt nht nc M. Hull
tc Cordell Hull, 1871 - 1955, B trng Ngoi Giao M 1933 -
1943, ngi ng Dn Ch, ng h New Deal ca Roosevelt,
chng Nht x}m lc Trung Quc, gp phn xy dng Lin Hp
Quc; gii Nobel Ha Bnh 1945. L cng rm cui cng lm
g~y lng con lc { nhng li thu c chin li phm l c con
lc {: c}u n{y c ngun gc t mt ngn ng ting Anh: 'The
last straw on the camel's back', c ngha l{ cng rm cui cng
cht trn lng con lc { l{m n khu xung (v khng chu ni
sc nng). ng rm cht trn lng lc { qu| nng lm n gy
lng tt nhin phi c cng rm cui cng gy ra tnh trng
(tng t: git nc trn ly). }y t|c gi v von cng lao ca
M i vi hai cuc Th chin chng l bao m chin thng M
thu c li qu ln. Ngi dch cho rng nc M c cng rt
ln trong hai cuc Th chin, nht l Th chin II, c bit trn
mt trn Th|i Bnh Dng, M chin u kin cng vi Pht
xt Nht, buc Nht u hng, to iu kin cho nhiu nc
Ch}u \ gi{nh c c lp, thot khi ch thuc a. Chnh
sch m ca, tc Open Door Policy, do B trng Ngoi giao
M John Hay xut nm 1899 p dng cho Trung Quc khi
nc ny b c|c nc Phng Ty bt nt v{ x}m lc. Trung
Quc cho rng chnh sch ny nhm qun bnh li ch cc
nc phng T}y trong vic xu x Trung Quc. Chin tranh
Ph - Php: din ra trong thi gian 1/1870 - 5/1871, do Php
tuyn chin trc, kt thc bng thng li ca Ph, em li s
thng nht Ch c di s cai tr ca vua WilhelmI v
|nh du s sp ca ho{ng Ph|p Napolon III vad nh
ch Ph|p, sau c thay bng nn Cng ha th III. Vng
Alsace - Lorraine b Ph chim cho n khi Th chin I kt thc.
Hi y Bismarck ang l{ Th tng phc v triu nh Ho{ng
Ph Wilhelm I. Ngh vin ch hin (hoc lp hin):
constituent assembly. Vn ha Hobbles: nn vn ha chu nh
hng ca Thomas Hobbles, (xem ch thch 1 chng III), nh{
trit hc chnh tr theo ch ngha duy vt my mc, ng h ch
qun ch, ra thuyt Kh c, c nh hng ln ti th
gii. Vn hoa Locke: nn vn ha chu nh hng ca John
Locke, 1632 - 1704, trit gia duy vt ngi Anh, sng lp ch
ngha Knh nghim, chng minh tri thc ca nhn loi bt
ngun t th gii cm tnh, l{ ngi u tin trnh by ton
din t tng dn ch hin chnh, ch trng chnh th qun
ch lp hin, c nh hng ti trit hc v chnh tr th gii.
Vn ha Kant: nn vn ha chu nh hng ca trit gia c Im
- manuel Kant, 1724 - 1804, ngi sng lp trit hc duy tm
c in c, ch trng tri thc ca nhn loi l hu hn. Bc
mn st (Iron Curtain) l t gi bin gii a l, bin gii t
tng mang tnh biu tng chia ct Chu u thnh hai khu
vc ring t cui Th chin II n cui Chin tranh lnh
(1991). Thng 2/1946, Stalin pht biu khng nh Ch ngha
Cng sn s thng v Ch ngha T bn s b lt , Lin X
quyt tm thit lp ch Cng sn ng ]u. Trong din vn
'Ngun tip sc cho Ha Bnh' ti i hc West - minster
Fulton, Missouri (M) ngy 5/3/1946 , Winston Churchill (lc
ny khng cn l th tng, nhng vn c ting ni mnh m
trn chnh trng Anh) phn i vic Stalin lp 'Bc mn st'
ng ]u, coi l{ biu tng chia ct Chu u. Churchill ku
gi M ngn chn Stalin li c|c nc Ty u vo bn trong bc
mn st. Bn ting Trung Quc in sai l{ Georger Tanya. Ngi
dch ~ tra cu li, tn chnh xc l Georger Santayana, 1863 -
1952, nh{ th v{ trit gia M gc Ty Ban Nha. Cu cch ngn
n{y nguyn vn l{ 'Those who cannot remember the past are
condemned to repeat it'. (Ai qun qu kh th s b ln n l lp
li qu kh). Ngun: ' The Life of Season'. D |n 'Hai n, mt
v tinh': ting Trung Quc l 'Lng n nht tinh': ban u l
bom nguyn t, tn la v v tinh tinh nhn to. 'n' th nht
l bom nguyn t, sau din bin thnh bom nguyn t v bom
khinh kh. 'n' th hai l tn la. 16/10/1964 Trung Quc th
thnh cng n qu bom nguyn t u tin; 17/6/1967 th
thnh cng n bom khinh kh; 24/4/1970 phng thnh cng v
tinh nhn to u tin. 4\. Ohmae Kenichi: (sinh nm 1943),
tin s vt l ht nhn, nh qun l hc, nh bnh lun kinh t
ni ting, tng ph trch cng ty Mekin - sey company... Tc
phm tiu biu c: 'Th gii khng bin gii', 'Tng lai ln
ca sn khu ton cu'. 5\. 'Khi Trung Quc thng tr thin h':
s tri dy ca Vng quc trung ng v{ hi kt ca th gii
phng T}y' tc sch When China Rules the world: The Rise
the Middle Kingdom end the End oF the Western World, xut
bn nm 2009. T|c gi Martin Jacques, ngi Anh, sinh 1945,
hc gi v nh bo, hin l cy bt bnh lun ca bo The
Times, gi|o s thnh ging ca i hc Nhn dn Bc Kinh. 6\.
'Thi bo Hon cu': Mt ph trng ca Nht Bo Nhn Dn,
c quan ca Trung ng ng Cng Sn Trung Quc 'S khng
ht nhn ton cu': ting Anh l Global Zero 1\. Lu \ Ch}u
sinh nm 1952, hin l{ Trung tng khng qun Trung Quc,
Chnh y i hc Quc phng Trung Quc, l mt nh{ vn c
ting, tng c tng mt s gii thng vn hc ca Trung
Quc. 7\. Feodor Mikhailovich Dostoevsky, 1821 - 1881, nh
vn ngi Nga chuyn vit v s bnh ng trong x hi; ni
ting vi cc tc phm 'Thng Ngc', 'Ti c v trng pht'...;
tng b {y do tham gia c|ch mng. 8\. De Gaulle tc Charles
Andr Marie Joseph De Gaulle, 1890 - 1970, ngi l~nh o
phong tr{o 'nc Php T do' chng Ph|t xt c trong th
chin th II; sau khi nc Ph|p c gii phng tng lm
ngi ng u chnh phr Php lm thi, ri Th tng (1944
- 1946; 1958), Tng thng Php (1959 - 19690, ch trng
ngoi giao c lp t ch khng l thuc M China's strangery
for of strang nation xut bn nm 2007. Trung M quc: ting
Anh Chimerica; do Niall Ferguson (ngi Anh, gi|o s mn lch
s ti i hc Harvard) v{ Moritz Schularick (ph gi|o s kinh
t hc ti John F. Kennedy Institute of the Free University of
Berlin) a ra cui nm 2006. Nm 1812 Ch}u ]u chm trong
chin tranh, Ho{ng Ph|p Napolon a i qun tn cng
Nga, kt qu i bi, binh s cht gn ht do i rt; nh}n dp
nhiu nc Chu u (k c Anh) ni ln chng Ph|p. Cng nm
M tuyn chin vi Anh; qu}n i Anh chim th M, l
ra M s gp nhiu kh khn, nhng v Anh ang dc sc |nh
Php, chnh ph Anh, s thua Napoleon nn khng dm tip tc
|nh M m cui cng nm 1814 Anh k ha c vi M, nh
M thot nn chin tranh (1815 Anh v Ph thng Php). V
th tc gi ni tai ha ca Ch}u ]u l{ c may ca M. Chnh ph
qun phit Bc Dng: chnh ph ca tp o{n qu}n phit
phong kin do Vin Th Khi lp cui i nh{ Thanh. Nm
1901 Vin nhm chc i thn Bc Dng. Sau C|ch mng Tn
Hi (1911), Vin cp ly chc i Tng thng, hnh thnh tp
o{n qu}n phit {n |p nh}n d}n, b|n nc. Nm 1916, Vin
cht, tp o{n n{y chia r, hn chin vi nhau; nm 1927 b
qu}n i chnh ph cch mng Tn Trung Sn tiu dit trong
chin tranh Bc pht. Ti hi ngh Ha bnh Paris (18/1 -
28/6/1919, c 32 nc tham gia, hp in Versailles) nhm
gii quyt cc vn sau Th chin I, Tng thng M Wilson
ra k hoch ha bnh, trong c tha hip Nht k tha cc
c quyn ca c ti tnh Sn ng trung Quc, ph|i o{n
trung Quc phn i, khng k ha c Versailles. }y t|c gi
mun ni v Hi ngh Yalta (Yalta Conference), tc hi ngh
thng nh M - Lin X - Anh hp ti Yalta (Lin X) 4 -
11/2/1945 bn cc vn sau khi c ph|t xt u hng.
Trong v tr|nh xung t vi Lin X, M ng Lin
X c hng c|c c quyn ca nc Nga Sa Hong ti
Trung Quc, nh quyn thu qun cng L thun - i Lin
(mt cng bin v{ th cng nghip quan trng ca Trung
Quc) v khai thc mt s tuyn ng st, tha nhn gi
nguyn tnh trng hin c ca CHND Mng C (m Trung Quc
cho l{ t ca mnh)... Khon bi thng Canh T: Nm 1900
Lin qu}n 8 nc phng T}y x}m lc Trung Quc, nm sau
p chnh quyn Mn Thanh k hip c Tn Su, buc Trung
Quc bi thng cho 8 nc ny 450 triu lng bc (450 triu
dn, mi ngi np 1 lng), gi l khon bi thng Canh T.
Nm 1908 - 1940, nhng quy nh ch dng vo vic cho trung
Quc c hc sinh sang M du hc. Nh trung Quc c c
mt i ng nh}n t{i cp cao, v sau h c ng gp quyt nh
vo vic lm bom nguyn t, v tinh v tn la. Nguyn vn
ch Hn: Bch chin bch thng, phi thin chi thin gi d; bt
chin nhi khut nhn chi binh, thin chi thin gi d. Nguyn
vn ch Hn: Hip ha vn bang. Nguyn vn ch Hn: T hi
v ch. Nguyn vn ch Hn: Ha can qua vi ngc bch. ni
thay chin tranh bng tnh hu ngh. Nguyn vn ch Hn:
Nhn gi v ch. The Pentagon's New Map: War ang Peace in
the Twenty - First Century; xut bn nm 2004. Charles
Krauthammer: Nh bo M ni ting, sinh 1950, tng ot gii
Pulitzer. Mt lc lng trc kia t c ch nay ni ln -
ni lc lng cuae bn khng b ni ln sau v 11 thng 9.
Samuel Philipa Huntington, 1927 - 2008, nh khoa hc chnh
tr ni ting nc M, tc gi hc thuyt 's ng gia cc
nn vn minh' ('Clash of Civilizations', ra nm 1993). Thi
k bng n dn s: Ting Anh l Baby Boom, thi k 1946 -
1964 s dn M tng thm 78 triu. Bin Adriatic: vng bin
ph}n c|ch b|n o vi b|n o Balkan (gm Croatia,
Slovenia, Bosna v Hercegovina, Montenegro v Albania). Bin
Aegean: vng bin nm gia Th Nh K v{ Hy Lp. Nguyn vn
ch H|n: c o a tr, tht o qu tr. }y l{ mt cu trong
thin 'Cng Tn Su H' sch 'Mnh T'. Nguyn vn ch Hn:
a h{nh bt ngha tt t t. Nguyn vn ch Hn: S xut hu
danh. Nguyn vn ch H|n: Ngha binh. Nguyn vn ch Hn:
Ngha chin. Ch ngha cng li: Quan im ly cng hiu thc
t hoc li ch lm tiu chun hnh vi. Hc thuyt Darwin - x
hi: Tc Social - Darwinist Tdeology, l thuyt cho rng x hi
lo{i ngi tin ha thng qua thuyt u tranh sinh tn, trong
chng tc n{o thng minh hn, khe mnh hn, thch nghi
vi mi trng tt hn s l chng tc c quyn tn ti; chng
tc no dt nt, m yu, km thch nghi vi mi trng s b
{o thi. Bernard Montgomery, 1887 - 1976, nguyn soi lc
qun Anh, nh ch huy qun s ni ting ca lc lng ng
minh, tng |nh bi qu}n c ng ti Chu Phi, to ra bc
ngot trong th chin th II. Xem chng hn:
http://www.careercast.com/jobs-rated/jobs-rated-2014-
ranking-200-jobs-best-worst Xem: http://www.ihes.fr/
lafforgue/textes/SavoirsFondamentaux.pdf Bn dch ca Phan
Tt c c t nm 1976. Bn dch mi v{ chnh x|c hn ca
Nguyn Tin Dng do Sputnik Eduation ph|t h{nh t nm
2015. Trong quyn Nc T Hon th ch K l{ kt lun, khi
ni v cc khm ph mi }y ti dng vi ngha 'kim tra' khi
lm ton.. Xem http:
//gowers.wordpress.com/2008/07/25/what-is-deep-
mathematics/ Tn mt loi thuc ni mit th, c Nht mu
trng c mt tri trn gia, b v nh mt ming cao dn
ND. (Trong nguyn bn khng c c|c ch thch, ngi dch chu
trch nhim v cc ch thch trong bn dch). Dng Ch}u l{
mt th trn gn Nam Kinh ND. Giang Bc l ni pha bc sng
Trng Giang, ni nh ta l t ngn ND. Ixteerri, chng pht
cung, r di ND. Cn gi l trm cm, mang ni bc dc
khng ni ra c v tr nn bun phin ND. Nm 1927 qu}n
Giang Hu thuc qu}n i Quc d}n ng ang |nh ui qun
Trc L chim Nam Kinh, ngy 24-3 xy ra v cp bc v git
hi kiu d}n v{ nh}n vin c|c c quan v{ s qu|n nc ngoi
Nam Kinh. Tu chin Anh M trn sng Trng Giang tr
a, bn i bc vo thnh sut mt gi - ND. V vi m nhn
Dng Qu Phi ca ng Minh Ho{ng i nh{ ng ND.
Nhng a danh ni ting ca thnh ph Nam Kinh ND. Qun
i ca chnh ph Trung Hoa dn quc, do Quc D}n ng nm
gi - ND. Alexander Ernst Alfred Hermann von Falkenhausen
(1878-1966) ND. Tm g di rng vi tc c kha rnh,
thng gc trong mp chu git v xt qun o ND. Mt
loi cy l nh, xanh c trong ma ng, thng c trng
l{m tng ngn vn cnh ND. Mt loi {n hi dng nh{
th, t th ngi {n ta nh {n piano ND. Nhng vng t
trong thnh ph, nhiu nht l Thng Hi, Qung Chu ct
ra cho ngi nc ngoi thu ND. Tc khong hn mi mt,
thc Trung Quc bng 0,33 mt ND. Tu thuc ca ngi
bnh dn Trung Quc l mt khc tre nh d{i hai gang tay,
u tu nhnh hn th}n mt cht, khi ht ti thuc con con vn
treo lng lng thn tu, khi nhi thuc, ngi ta cm u tu
vo ti thuc v nhi thuc trong ti ND. Ch qu}n i Quc
d}n ng ca Tng Gii Thch ND. Ngha l{ ngi lu ct giu
ngc. Nhn vt trong tc phm ni ting _Lng Sn B| Trc
Anh {i._ Hai ngi yu nhau ri cng cht bn nhau. Cu
chuyn c gi l _Romeo v Juliet_ ca Trung Quc ND.
Tam gi|o l{ Nho, o, Pht; Cu lu l{ nho, o, }m dng,
pho, danh, mc, tung honh, tp, nng. Sau mang ngha rng l
cc loi tn gio, hc thut, cc tng lp x hi, cc hng
ngi - ND. T th: Lun ng, i hc, Trung dung, Mnh T;
Ng kinh: Chu Dng, Thng th, Kinh thi, L k, Nghi l,
Xun Th. Sau mang ngha rng l{ c|c trc t|c kinh in ND.
im trn sng, }y l{ sng Tn Hoi ND. Tng ng 4
ngn t by gi - ND. iu nhy ca cao bi min T}y nc M,
do lnh thy M truyn vo Trung Quc ND. _Thng bt tri
vong quc hn_ C|ch giang do xng hu n hoa. Hai c}u trong
b{i th _Bc Tn Hoi_ ca Mc, c ngha l{: Con ht khng
bit ci hn mt nc, bn kia sng cn ht khc Hu nh Hoa
ND. Qun Tam ph l qun lnh ly ba ph Thiu Thin, H
Trung v{ Tnh Gia thuc tnh Thanh Ha, qu hng Cha
Trnh, chuyn lm nhim v bo v kinh th{nh, c xem l{ u
binh. L con ca L Duy V khi ln ngi i tn l L Duy K, l
v vua th 16 v l v vua cui cng ca nh{ L Trung Hng.
Lut ly dn lm lnh chia ra 10 nh lm mt bo. 500 nh l
mt bo. Mi bo c t hai ngi ch|nh ph dy dn
Huyn tp v ngh. Nh{ nc giao nga cho cc bo phi nui,
con no cht th d}n theo gi| nh m bi thng li. t ra
mt s mua bn chn kinh s, c nhng hng ha g dn
s b|n khng c th nh{ nc mua thu c ly m bn. Nhng
nh bun ai cn phi vay tin th cho vay, ri tr l~i. Dng Qu
Phi tc Dng Ngc Ho{n ngi tnh Thim Ty, Trung Quc
ban u lm th n cho Th Vng, con trai ng Huyn
Tng, c nhan sc ging vi mt qu phi mi mt, nn c Vua
yu phong lm Qu Phi. Nh vy, h hng b chim c a v
cao. Nh{ Vua l{ ngi a tnh, Dng Ngc Hon nh sc p
v ti ma ht nn rt c n sng. Trong tnh yu, h l mt
i t}m u hp. Tuy Dng Qu Phi c cht iu ting trong
quan h vi An Lc Sn, nhng khi vin tng ny phn li
triu ng th nng vn b tn ny bin lc ti trng cng anh
trai Dng Quc Trung. Di sc p ca binh lnh, vua ng
Minh Ho{ng ~ phi chp nhn cho Dng Qu Phi tht c cht
gii vy cho triu nh. Sau c|i cht, nh Vua vn ng{y m
tng nh Dng Qu Phi. Cm ng mi tnh n{y, nh{ th
Bch C D ~ vit tc phm 'Trng hn ca' m tng ch c
xem l{ p nh ngc ng khin cho nhiu th h cm kch v
rung ng. B l v ca Cha Trnh Sm, rt c Cha yu
mn sng i. Theo 'T in nhn vt lch s Vit Nam', b l
ngi ~ g}y ra nhiu tai c trong ph Cha Trnh v triu nh
Hu L. Theo Nguyn Tin o{n, B{i t Truyn Kiu v{ th
vnh Kiu ca o{n Nguyn Tun, K yu Dng chy vn ha
x Ngh, Nxb. Vn hc, 2012. Nguyn Hnh l em rut Nguyn
Thin, cng l con trai ca Nguyn iu, anh cng cha khc m
vi Nguyn Du. L tn ca sng Lam, ranh gii t nhin ca hai
tnh Ngh An v{ H{ Tnh. Theo L{ng Tin in, L{ng vn ha
c truyn Vit Nam, Nxb. Thanh nin, 2001 ca V Ngc Khnh.
M Nguyn Nghim tng khu ng D{i c pht hin nm
1995, khng c phn p ni, phn chm xy chc bng va
tam hp. Nm 1997 v{ 2003 m c nng cp nhng vn
c gi nguyn hin trng phng vi mt t. Quang
Trung mun nm dn s v qun s nn bt mi ngi phi
mang tn bi, goi l th Thin h i tn. Tm cnh p Nghi
Xun l: (1)Hng Sn lit chng (Ni Hng thnh dng)
(2)Hoa phm thng trin (Hoa phm ch ng - ch trn bn
di thuyn, nm gn ng c|i, thng thng nam bc) (3)C
c l}m lu (Ngh l li ro, con ngh l {n li sng)(4)Uyn
Trng danh t (Cha p Uyn Trng)(5)Qun mc bnh sa
(Bi ct bng Cn Mc) (6)Giang nh c (Bn c Giang
nh) (7)Song ng h thy (i c| gin sng nc) (8)an
Nhai qui phm (Ca Hi bum v). Theo Nm th k vn Nm
ngi Ngh, Th|i Kim nh bin son, tp II, Nxb. Ngh An,
2001. 'Thc li trai phng nn': Cc t lp, ti, b vt, ng
sn, b mc, nm giang ch nhng vt dng ca nn, ti. La
Thnh, mt tn gi khc ca thnh Ngh An xa. Khng nn
lm vi La Th{nh (i La). on trn trch li s|ch Ba trm
nm l ca V Ngc Kh|nh in trong Tng th 'Truyn Kiu V
Ngc Khnh: Truyn Kiu trong vn ha Vit Nam' t trang 243
n 249, Nxb, Thanh Nin, 2013. on vn ph hp vi mch
truyn, tc gi chp li by t lng tng nh n thn ph
mnh: V Ngc Khnh (1926 - 2012). Ph gi|o s V Ngc
Khnh. Nhiu: Cch gi nhng ngi tr tui thng cha c
v, c chng. Xut x: Theo Kinh Dch: Qu}n t chi o hoc
xut hoc x. X th l li vi i, cn gi l hnh; xut th
l ra khi i gi l tng. Mt a danh c c t thi Hu L. X
Sn Nam gm phn t ca cc tnh pha nam ng bng Bc
B nh Hng Yn, H{ Nam, Th|i Bnh, Nam nh, Ninh Bnh.
Ng Th Nhm l thy ca Trnh Khi bit }m mu cp ngi
ca Khi, ph|t gi|c nn c phong Hu Th Lang b Cng.
Nhng b ca Th Nhm trc khng ng tnh ~ ung
thuc c cht. Ba ngi khc l Trnh Khi (qun ph), Khc
Tun v Xun Hn - ph chp - u b ti. T ph l thn ph,
qun ph v hai ph chp (bn ca b). Duy V (? - 1771) l con
trng ca L Hin Tng. Chch qui: b Lnh Nam chch qu|i
ca Trn Th Ph|p, su tp cc chuyn l vo loi sm Vit
Nam; Truyn k: ch b Truyn k mn lc ca Nguyn D. Ta
cc truyn trong Lan tr kin vn lc ca V Trinh. Theo
Phm Trng Ch|nh: Nguyn Du mi nm gi bi th trc
khi i s Trung Quc, Nguyn Du ~ c mt chuyn i ring,
mt mnh. Chng ti ng h ph|n o|n n{y. Trong quan nim
chnh thng lc by gi, qu}n T}y Sn b xem l{ ngi x khc,
khng thuc cai qun ca triu L. Theo lp lun ca Tin s
Phm Trng Chnh sng ti Paris, Php. ng khu th{nh th.
Theo lp lun ca tin s Phm Trng Chnh, Paris, Php. 1.
Cuc chin tranh Peloponnesus t nm 431 n nm 404 TCN.
Ton b Hy Lp b cun vo cuc chin tranh ko di gia
Athens v Sparta. Sparta tri hn trn t lin, nhng Athens
li mnh hn trn bin. Vi s gip ca ngi Ba T, Sparta
~ tiu dit c gn nh to{n b hm i ca Athens ti trn
|nh Sicily, v ho bnh tm thi t c v{o nm 421 CN.
2. Sparta c hai h tc hong gia l h Agiad v h Eurypontid.
C hai h n{y u cho rng mnh thuc dng di Hercules. Agis
II thuc h Eurypontid cn Agesilaus l{ ngi em cng cha
khc m. Sparta lun lun c hai vua cng gi ngai vng. y l
con chu ca hai anh em, nhng ngi ~ gii phng v dng
nn thnh bang ny sau cuc chinh phc ca ngi Dorian.
Agis II ny khng phi l Agis, 'Nh ci cch ca Sparta', ngi
tr v trong giai on 245 - 241 TCN. 3. Xem thm cuc i ca
Alcibiades trong truyn v Nicias. 4. Lysander (cht nm 395
TCN): c hi qun v l chnh khch ni ting ca Sparta,
ngi ~ a Sparta n chin thng cui cng trc Athens
trong cuc chin tranh Peleponnesian vi trn Aegospotami v
i thng lin minh Athens ti Hellespont (ngy nay l
Dardanelles thuc Th Nh K). Ti nm 404 TCN, Athens buc
phi u h{ng. Lysander nh thit lp cc chnh quyn qu tc
cho Athens v cc thnh bang lin minh, nhng ngi Sparta
bc b ch trng v{ lp li nn dn ch Athenian.
Lysander ng h Agesilaus II ln lm vua Sparta, hy vng
Agesilaus s tr th{nh vua b nhn nhng Agesilaus ~ chng
t nng lc v s c lp ca mnh. Nm 395 TCN, khi chin
tranh vi Boeotia n ra, do Corinth v Thebes cm u,
Lysander c b nhim lm thng ch nhng b git trong
trn |nh Haliartus. 5. Lc n{y, t nc Hy Lp ang xy ra
cuc chin tranh Peloponnesus, mi thnh ph ca Hy Lp u
b tn ph v cuc ni chin gia phe dn ch (lin minh
Athens) v phe qu tc (lin minh Sparta). Do , cuc chin
tranh n{y khng n thun l cuc chin gia hai thnh ph
m l cuc chin tranh gia hai thc h chnh tr i lp. 6.
Aegea:qun o Aegea gm hng trm o nh nm pha
nam bin Aegea, nm trn bin a Trung Hi gia Hy Lp v
Th Nh K. 7. Aulis: thuc lnh th Thebes xa kia, nm trn
b bin ng Hy Lp, i din o Euboea. Trong Thn thoi
Hy Lp, ni }y l{ im khi u cho cuc hnh trnh chin u
vi th{nh Troy. 8. Agamemnon l{ vua vng quc Mycenae,
mt trung t}m vn ho| ca thi k ng Peloponnese,
ngi ch huy cc chin binh Hy Lp trong cuc chin tranh
thnh Troy (khong nm 1250 TCN). Cuc tranh ci gia
Agamemnon vi Achilles v l vt cng t l nng Brises l khi
ngun ca trng ca Iliad. Trc khi Agamemnon ri Aulis n
thnh Troy, n thn Artemis ni rng chng phi hin t con
gi ca mnh l thiu n Iphigenia, nu chng mun c
thun bum xui gi. Vt t ny l tr mn n c cho n
thn. Sau khi Agamemnon chin thng trong cuc chin tranh
thnh Troy, chng tr v nh v b v l Clytemnestra git hi.
Con trai ch{ng l{ Orestes ~ b|o th cho c|i cht ca cha. Cc
v kch c in ca Aeschylus l Agamemnon, Choephori v
Eumenides k cc cu chuyn v Orestes. 9. Theo thn thoi La
M l n thn chin tranh Diana. 10. Khi Agamemnon sp sa
git con g|i t thn, n thn ~ bt ngi con g|i i v{ thay
v{o l{ mt con hu. V th nn Agesilaus o|n rng con
hu mi thc s l vt t m n thn mun, v Artemis l n
thn sn bn. Agamemnon b kh x v ch{ng ~ git mt con
hu c cho l t nn chuc li ch{ng ~ ha vi n thn
s cng cho n thn th chng yu qu nht m chng nhn
c v{o nm sau, chnh l{ c con g|i Iphigenia. Ch{ng tr
ho~n cho n khi nng tr thnh mt thiu n. Khi chng h
c thnh Troy, n thn Diana ~ g}y b~o t khng cho
thuyn Hy Lp tr v cho n khi Agamemnon chu tr n cho
n thn. 11. Ephesus: thnh ph c thnh lp t th k XIII
TCN bi nhng tn ca n thn Cybele, sau l{ ngi Ionia
v{ ngi La M. Chnh ti }y ngi La M~ ~ x}y dng n
th thn Artemis, mt trong by k quan ca th gii c i.
Hin nay, khu vc ny thuc Izmir, Th Nh K v l mt trong
nhng di ch kho c ln nht th gii. 12. Vng quc Ba T
chia th{nh c|c vng l~nh a do c|c ph vng cai qun. Tc
hiu ph vng c vua Ba T phong v{ c truyn t i
n{y qua i khc ging nh danh hiu b| tc chu u thi
phong kin. 13. Cuc vin chinh ca binh o{n 10.000 n b
bin ny l mt trong nhng cuc h{nh trnh v i nht trong
nn vn hc phung T}y. Nh{ s hc Xenophon ~ k li
chuyn ny trong cun Anabasis. Mt trong nhng ngi mu
toan ginh ngai vng Ba T ~ cu xin s gip ca qun
|nh thu Hy Lp. V{o nm 401 TCN, nhng ngi ny sut
na ~ chim c Babylon. Trong trn Cunaxa, h d dng
|nh bi qu}n ch}u \, nhng ngi thu h b cht nn h phi
tm ng vt qua lnh th ca k th, t Babylon tin v
bin en. Trn ng rt chy h phi |nh li nhiu quc gia
v chu nhiu gian kh, nhng cui cng phn ln trong s h
u tr v Hy Lp. Khi tr v, h gieo tin rng Ba T rt d b
chinh phc. 14. Babylon: c coi l mt trong nhng thnh
ph ln nht ca th gii c i, ngy nay nm gn Baghdad
thuc Iraq, gia sng Euphrate v sng Tigris. Babylon l th
ca ch Babylonia thi thin nin k th nht v th hai
trc cng nguyn. }y l{ ni c|c nh{ kho c tm c ph
tch ca vn treo Babylon, mt trong by k quan ca th gii
c i. 15. Phrygia: vng t thuc ch Ba T, ng{y nay l{
min bc Th Nh K ni c th Ankara. 16. Thrace xa kia
l mt vng t rng ln do mt dn tc hiu chin thnh lp
nn vo khong th k V TCN thuc ch Ba T, hin nay l
mt phn lnh th ca Hy Lp, Bulgary v mt phn ca Th
Nh K. Tn gi Thrace sau n{y dng ch phn ln pha ng
b|n o Ban-cng. 17. Chaeronea, mt th trn c xa ca vng
Boeotia, Hy Lp, ngy nay c tn l Chaironeia. Ti }y, ngi
Athens v{ ngi Thebes b vua Philip II ca Macedonia v con
trai l Alexander 'i ' |nh bi thm hi nm 338 TCN. Tht
bi n{y ~ m u s cai tr ca ngi Macedonia trn ton ci
Hy Lp. Chaeronea chnh l{ qu hng ca Plutarch, tc gi
cun sch ny. 18. Trong phong tc ca ngi Hy Lp c,
nhng ngi chin thng thng dng li cp o gip ca
k th. Nn nu cc xc cht ca qun Sparta vn cn o gip
ngha l{ h vn gi vng c trn a. Nhng cuc giao u
ginh o gip ca nhng ngi anh hng ~ hy sinh l{ ch
chnh trong bn anh hng ca Iliad ca Homer. 19. Achaea
(Akhaia): mt tnh thuc Ty Hy Lp. 20. Acarnania vng ni
pha ty bc nc Hy Lp c, ngy nay l tnh Aitoloakarnania,
thuc min Ty Hy Lp. 21. Trong phn vit v cuc i
Pelopidas c k li chi tit v s kin ny v nhng tai ho gy
nn do s bt cng ca Sparta. 22. Sphodrias b la v ngi
Athens ~ bit trc. Xem phn vit v cuc i Pelopidas. 23.
Epaminondas (418?-362 TCN): chnh khch, trit gia v thng
ch rt xut sc ca Thebes. Nh t{i nng qu}n s, ng ~ a
Thebes ln a v b ch Hy Lp. ng sinh ti Thebes, kinh
ca x Boeotia, l hc tr ca Lysis x Tarentum, nh trit hc
Hy Lp theo trng ph|i Pythago. Nm 371 TCN, Epaminondas
thay mt cho Thebes ti hi ngh ho bnh ca cc thnh bang
Hy Lp ti Sparta. Trong cuc xung t vi Sparta sau , c
b nhim lm tng ch huy qu}n i Thebes Epaminondas ~
|nh bi Sparta trong trn Leuctra rt ni ting. Nm 370 TCN,
ng xm chim vng Peloponnesus, tn cng Sparta, v gii
phng Messenia khi s cai tr ca Sparta. Nm 362 TCN, ng
ch huy cuc chin tranh ln th 4, v l ln cui cng chng li
lin minh Sparta nhng c|i cht ca ng lm nn lng binh s.
Plutarch cng vit v cuc i ca Epaminondas, nhng nay
khng cn na. (Xem thm cu chuyn v cuc i v
Pelopidas). 24. Trn Leuctra (nm 371 TCN) l{ mt thm ho
ti t nht trong lch s Sparta. K t , Sparta khng bao gi
khi phc c sc mnh qun s tng c. (Xem cuc i ca
Pelopidas bit thm v trn |nh n{y). Leuctran ng{y nay
thuc vng Attica, Hy Lp. Nhc im ca Agesilaus khng ch
l hay thin v m cn rt t th c| nh}n. iu n{y c bit
ng trong trng hp ca Thebes. Lin tc gy nhng cuc
chin, ng ~ vi phm lut ca Lycurgus ngn cm tin hnh
chin tranh lu di vi cng mt k th. L{m nh vy, v hnh
chung ng ~ bin ngi Thebes tr nn thin chin hn v{
cui cng tr nn ngang tm vi Sparta. Khi Agesilaus tr v
nh v b thng sau trn |nh, c ngi Sparta ~ ni vi
ng: ' l phn thng m{ ngi Thebes ~ tr cho ngi v
cng lao hun luyn h t nhng ngi bnh thng thnh
nhng chin binh tinh nhu v giu ch'. 25. Doria l mt
trong ba tc ngi chnh ca Hy Lp c, hai tc kia l Aeolia v
Ionia. Theo truyn thuyt, ngi Doria ly tn mnh theo
Dorus, con trai ca Hellen, ngi ~ sng Doris, mu quc
ca ngi Doria. Ngi Doria di c ti o Crete v{ c|c o
thuc qun o Aegea khc. Truyn thuyt cng k rng ngi
Doria xm chim b|n o Peloponnesus vo khong nm 1104
TCN. T b|n o Peloponnesus ngi Doria xm chim pha
ty nam vng Tiu \ v{ c|c o lng ging nh o Sicily. H
ni th ng Hy Lp c gi l Doric. 26. Arcadia (Arkadhia): mt
tnh nh thuc vng Peloponnesus, Hy Lp. 27. Mantinea: ni
xy ra trn |nh ln nm 418 TCN, phe Sparta ~ thng phe
Athens trong cuc chin tranh Peloponnesus, nay thuc vng
Peloponnesus, Hy Lp. 28. Ngy nay l tnh Messenia thuc
vng Peloponnesus, Hy Lp. 1. Trong thn thoi Hy Lp, Ixion
l vua ca ngi Thessaly, c thn Zeus mi n thm ngi
nh ca nhng v thn trn ngn ni Olympus. Ti , Ixion gp
v{ em lng thm kh|t Hera (Juno), v ca thn Zeus (Jupiter),
n hong ca nhng v thn. Bit r bn thu ny, thn
Zeus ~ to ra mt |m m}y c hnh ging ht thn Hera. Ixion
~ t thng vi |m m}y n{y m{ c ng rng ~ chinh phc
c thn Hera. m my sinh ra nhng con nhn m
(Centaur) l nhng a con na ngi, na nga. V ti li ny,
Ixion b {y xung a ngc ca thn Hades, b tri vo mt
bnh xe ln ri b bnh xe nghin khi n quay trn. 2. Lycugus
(800 nm TCN) ~ ra lnh cm s dng vng bc Sparta
ngm cm mi ti li xu xa c th du nhp v{o }y. Nhng ti
thi Agis, lnh cm ny b hu b. 3. Sparta c hai gia nh
hong gia, v vy thng c hai vua mt lc. Nhng dng tc
hong gia ny chm dt v{o nm 222 TCN. (Xem thm truyn
v Lycugus). 4. Hi ng gim quan l mt y ban gm nm
ngi, c bu chn h{ng nm, c quyn iu hnh chnh
ph. Gi|m quan khng c bu li. 5. y khng phi l thng
ch Lysander (cht nm 395 TCN), ngi ~ l{m nn chin
thng trong cuc chin tranh Peloponnesian gia lin minh
Athens v{ Sparta. 6. }y cng khng phi l vua Agesilaus II
(444?-360?TCN), ngi c k trong cun truyn ny. 7.
Cun kinh Leviticus k rng: Jehovah, cha tri ca ngi Do
Th|i, ~ ra lnh cho h c 50 nm mt ln phi hu b mi hp
ng v{ vn t th chp ti sn. ng cng cm h tnh li vay.
Mt iu rn kh|c trong cun kinh Deuteronomy l c 7 nm
mt ln phi hu b mi mn n. Nu khng th li vay phi tr
s rt ln v{ nh vy s c mt s t ngi may mn tr thnh
nhng ngi cho vay dn dn s chim gi mi ti sn trong
khi nhng ngi dn cn li tr nn ngho i. Khng ai bit
nhng ngi Do Thi tn trng nhng iu rn n{y bao l}u,
hay liu c bt k mi lin h no gia s bi b l i x v
cuc chinh phc Jerusalem ca Babylon khng. 8. Quyn cng
dn Sparta ch ban cho nhng ngi c cha m u l cng dn,
nhng ngi ~ ho{n th{nh kho| hun luyn ca Sparta. H
c php n chung, ng thu v thi hnh nhng bn phn
ca mnh v{ c gi l Spartiates. Nhng ngi khng hon
thnh kho hun luyn phi chp nhn a v thp hn. Ngi
Perioeci l nhng cng dn t do ti c|c vng t b chinh
phc, khng phi l{ ngi Sparta. H c a v cao hn nhng
ngi n l trong trt t x hi Sparta v c quyn t tr mc
nht nh. N l l nhng ngi dn bn x, b ngi Sparta
chinh phc ri bin thnh n l. Mi ngi n l h{ng nm phi
chu |nh roi, mc o da thuc v{ m da ch h nh n
thn phn ca mnh. 9. Li tin tri Thalamae c ban ra ti
n th n thn Pasiphae. Plutarch k li rng mt s ngi
ni Pasiphae l m ca thn Ammon (v thn m Alexander 'i
' tuyn b l cha mnh), trong khi nhng ngi khc ni rng
}y ch l ci tn khc ca nng cng cha Cassandra ca thnh
Troy, c vua Agamemnon mang v Hy Lp. Cassandra c
ban pht ti tin tri, nhng n{ng nguyn ra rng s khng c
ai tin vo nhng li cnh bo ca nng. Mt truyn thuyt khc
k rng n thn Pasiphae chnh l tin n Daphne, mi tnh
u ca thn Apollo, ~ tho|t khi lng ham mun ca thn
Apollo bng cch bin thnh cy nguyt qu. Sau , qu{ tng
m Apollo ban cho cy ny l ti tin tri. 10. Theo hin php
ca Sparta, dn chng c quyn b phiu quyt nh nhng vn
quan trng nhng Vin Nguyn lo, bao gm 28 v nguyn
lo mi c quyn quyt nh c cho dn chng b phiu khng.
(Xem thm cu chuyn v cuc i Lycugus trong tp sch
ny). 11. y khng phi l{ n{ng Chilonis, ngi c k trong
cu chuyn v Pyrrhus. 12. Poseidon (Hi vng) l{ v thn
bin c ca Hy Lp. ng v thn Hades (Dim vng) l{ anh em
thn Zeus. Sau khi ph trut cha l{ Cronos ginh quyn lm
vua ca nhng v thn, Zeus ~ chia th gii l{m 3 vng quc.
Thn Zeus cai qun mt t v bu tri, thn Poseidon cai qun
bin c cn thn Hades cai qun th gii bn kia. 13. X hi
Sparta sau ci cht ca Agis c Plutarch k trong truyn v
Cleomenes, khng c trong tp sch ny: 'Nhng cng dn ch
thch n khng ngi ri v{ hng th. Nh{ vua cho mi
ngi c t do sng theo ring, hi lng nu khng ai quy
ry ng khi vic n chi, thng ngon. Li ch chung b pht
l v tt c mi ngi ch quan t}m n nhng li ch c nhn.
Ni n vic gio dc v luyn tp cho cc thanh nin hay ni
v nh{ nc Sparta c l{ rt nguy him thm ch c th b buc
ti phn bi chng li nh nc ng thi'. 1. n th n
thn Artemis (trong thn thoi La M l n thn Diana)
Ephesus (nay thuc Th Nh K) c xy t th k th 6 TCN,
sau ny b ph hu nm 262 sau CN. Ngi n ny l 1 trong 7
k quan ca th gii c i. 2. Iliad l cun s|ch lun c mi
chin binh yu thch. y l mt tp th do Homer s|ng t|c, k
v mt vi tun trong nm th 9 ca trn bao vy thnh Troy
(khong nm 1250 TCN). Achilles, mt chin binh cng dng
cm v{ v i nh Alexander, mt i ngi bn thn nht trong
trn |nh nn tm mi cch tr th qu}n ch. Nhng khai qut
kho c mi }y cho thy thnh Troy thc s tng tn ti v
rng ln ng nh Homer miu t. 3. Byzantine l mt thnh
bang Hy Lp c i, ngy nay l thnh ph Istanbul, Th Nh K.
Nm 196 b ngi La M chinh phc nhng n nm 330 c
Ho{ng Constantine nht khi phc ri i tn l
Constantinople, kinh ca vng quc Byzantine cho ti nm
1453. y l thnh ph ln nht trong th gii ca ngi C
c gio. 4. Maedi: sau khi b Alexander 'i ' chim ng b
i tn thnh Alexandropolis, hin nay l Alexandroupolis,
thuc vng ng Macedonia v Thrace, Hy Lp. 5. Trong trn
Chaeronea (nm 338 TCN), vua Philip ca Macedonia ~ |nh
bi lin minh ca ngi Athens ri tr thnh b ch Hy Lp.
Nhng 2 nm sau vua Philip b |m s|t. 6. 'Binh i Thn thnh'
ca ngi Thebes l{ i qun v cng tinh nhu gm 300
ngi c miu t trong cuc i Pelopidas. 7. Olympias
(375?-316? TCN) l n hong Macedonia. Olympias l con gi
vua vng quc Epirus (pha T}y Nam nh{ nc Hy Lp c
i). 8. Demosthenes (384-322 TCN) l nh hng bin v i
nht trong th gii Hy Lp c i. ng l{ ngi vn ng phong
tr{o u tranh chng ch cai ca ngi Macedonia. Nm 346
TCN, Demosthenes c c ti {m ph|n hip c ho bnh
gia Athens v Macedonia. Nh n lc ca ng, nm 340 TCN,
vua Philip ~ phi tr hon vic xm chim vng quc
Byzantine (ng{y nay l{ Istanbul). Nhng sau , lin minh gia
ngi Thebes v Athens b vua Philip |nh bi trong trn
Chaeronea nm 338 TCN. Nm 324 TCN, Demosthenes b kt
n v nhn hi l ca Harpalus, ngi chim gi kho ca ci v
cng to ln ca Alexander 'i '. Sau khi Alexander cht nm
323 TCN, Demosthenes li thc gic ngi Hy Lp ni dy i
t do nhng ngi k tc Alexander l{ Antipater ~ dp tt
mi s bo lon v{ i ngi Athens phi trao np nhng lnh
t yu nc, trong c Demosthenes. Mt d bn khc vi
truyn k ca Plutarch l khi i hi dn chng ca Athens
quyt nh kt n t hnh nhng ngi ny th Demosthenes
trn n o Calauria ri t t ti }y. Plutarch cng vit v
cuc i ca Demosthenes nhng chng ti khng a v{o
tuyn tp ny. 9. Mt cuc chin tranh ton Hy Lp chng li
ngi Ba T ~ c m c t rt lu. Xenophon v 10.000
chin binh ~ l{m c iu n{y v{ em v nhiu ca ci.
Agesilaus cng d d{nh gi{nh c thng li cho n khi b gi
v tham gia cuc ni chin gia cc thnh bang Hy Lp. 10.
Diogenes ca x Sinope (412?-323 TCN), trit gia Hy Lp, c
coi l{ cha ca ch ngha Ho{i nghi (Cynicism). ng l{ ngi
c nhiu t tng rt c |o. 11. }y l{ ni din ra cuc chin
tranh thnh Troy (khong nm 1250 TCN), c|ch cc nam ca
sng Dardanelles (Hellespont) 6km, thuc Th Nh K. Ti ,
t tin ca Alexander, Achilles v i, chu ni ca Aeacus ~
ghi c nhng chin cng m{ trng ca Iliad ca Homer ~
lm nn bt t. Tm tt cu chuyn nh sau: Eris, n thn ca
s bt ho, tc gin v khng c mi n d |m ci ca
Peleus (cha ca Achilles) v Thetis (mt n thn bin). Nhng
n thn vn ti v nm ra mt qu to vng c khc dng ch
'D{nh cho ngi ph n quyn r nht'. Ba n thn tranh ginh
nhau qu to vng ny l Hera (Juno): n hong ca cc v thn,
Aphrodite (Venus) n thn tnh yu v Athena (Minerva) n
thn ca s khn ngoan. gii quyt cuc tranh chp ny, 3
n thn ng chn Paris, v hong t tr tui ca thnh Troy,
mt trung tm hng mnh ang kim so|t con ng bun bn
gia bin en v bin Aegean, l{m ngi phn x. Ba n thn
c tm cch thuyt phc chng. Hera ha cho chng lm vua
ca ton ci chu . Athena ha cho chng tr tu thng minh
cn Aphrodite ha mt iu m chng trai tr kh c th t
chi: ngi {n b{ p nht th gii. V bn cht, l{ nhng
chn la m bt k ch{ng trai n{o cng phi quyt nh: tin
bc, tnh yu hay s thng minh. Tt nhin Paris chn
Aphrodite, v nng Helen chnh l phn thng ca chng.
Nhng lc Helen cng chun b l{m |m ci. Paris ti
Sparta v{ c Menelaus, vua ca Sparta v l chng ca
Helen, n tip nim n. Nhng Paris |p li lng hiu khch
ny bng c|ch |nh cp v nh vua v nhiu ca ci kh|c em
v Troy. Anh ca Menelaus l Agamemnon, vua x Mycenae,
tp hp mt o qun ln quyt tm trng pht Paris v thnh
Troy. Sau 10 nm cng ph|, th{nh Troy b tht th do mc mu
'Con nga th{nh Troy'. Ngi Hy Lp ng mt con nga g
khng l, to hn ca thnh ca Troy, ri gi b chun b dong
thuyn v nh. Bn trong con nga l nhng chin binh Hy Lp
dng cm nht. Bt chp li cnh bo ca Cassandra, ngi
Troy b mc la. H ph mt li i trn tng th{nh dt con
nga vo, ri mi ngi t chc n mng. V{o m khuya, khi
ngi d}n th{nh Troy ~ ng say, cc chin binh Hy Lp chui
ra, m cng thnh ri trn v{o th{nh v{ cp ph c thnh
ph. Chin thng n{y ~ chm dt s tn ti ca thnh Troy,
nhng Aeneas, mt hong t ca phe ng minh vi Troy, cng
vi mt s bn b ~ trn tho|t, sau ~ lp nn thnh Rome.
Aeneas l con ca n thn Aphrodite (Venus) v mt hu du
ca v vua u tin ca th{nh Troy. 12. Ngi bn thn nht
ca Achilles l{ Patroclus mn o gip ca Achilles tham gia
trn |nh nhng b Hector }m cht khi ch{ng ang say sa
vi chin thng. Ni au thng ca Achilles vi bn ca mnh
sau lp li y ht vi Alexander khi chng mt i ngi bn
thn thit nht l{ Hephaestion. Homer l{ nh{ th m{ Alexander
~ ni n. 13. Sng Granicus gn thnh ph Dardanelles
(Hellespont), thuc Th Nh K. 14. Thuc b|n o
Halicarnassus, ngy nay c tn l Bodrum thuc tnh Mugla,
pha ty Th Nh K. 15. y l vua Darius III, chu ni ca vua
Darius II, l{m vua Ba T trong giai on 336-330 TCN. ng ln
ngai vng nh vin thi gim l Bagoas, sau khi m st vua
Artaxerxes III v vua Arses. Nhng sau , Darius li git
Bagoas. Trong sut 6 nm l{m vua, Darius III dn ngi Ba T
chng li Alexander 'i ' nhng b |nh bi trong trn Issus
nm 333 TCN v{ trn Gaugamela nm 331 TCN ri cht }y.
16. Lycia l lnh th thuc ch Ba T, nay l tnh Antalya,
min nam Th Nh K. 17. Gordium: thnh ph thuc Phrygia,
lnh th Ba T, nm gn Ankara, th Th Nh K hin nay.
18. Cilicia: mt vng lnh th nh thuc ch Ba T, nay
thuc min nam Th Nh K. 19. Issus: thnh ph ni ~ chng
kin 3 trn chin ni ting: Alexander 'i ' |nh thng
Darius III ca Ba T nm 333 TCN, Lucius Septimius Severus
|nh bi i th ln ngi Ho{ng La M~ nm 194 sau CN
v{ Ho{ng Heraclius ca Byzantine (Th Nh K) |nh thng
ngi Ba T nm 622 sau CN. Nay thuc tnh Hatay, pha nam
Th Nh K. 20. Nh s hc Arrian sng vo khong TK th 2
sau CN k rng ngi Ba T ~ chin u rt dng cm cho n
khi vua Darius b chy. Sau tt c u hong s v gim p
ln nhau tm ng trn chy qua cc hm ni hp. S mt mt
ca Alexander rt t, ch c khong 450 ngi b git v 4.500
ngi b thng, bao gm c Alexander b thng i. Arrian
l nh vit tiu s h{ng u v Alexander, ch sau Plutarch mt
thi gian ngn. Tc phm ca ng l lch s nn y hn ca
Plutarch. 21. Damascus: c ghi trong s sch ca Ai Cp l
mt thnh bang t khong th k XV TCN, l mt trong nhng
thnh ph c nht trn th gii c c d}n sng lin tc trong
sut cc thi k lch s. Ngy nay Damascus l th ca Syria.
22. Tyre (Sur): l mt cng bin quan trng ca ngi
Phoenicia t khong nm 2000 TCN, vng t n{y hay c
ni n trong kinh thnh. Hin nay l thnh ph Sur thuc lnh
th Libang. 23. Lysimachus (360?-281 TCN), vua x Thrace,
tng mt thi gian ngn lm vua ca mi vng t Macedonia.
24. Euphrates l con sng di ti 2.700km vng Ty Nam ,
xut pht t Th Nh K chy qua Syria v{ Iraq trc khi nhp
vo con sng Tigris gn Vnh Ba T. 25. Gaza: th{nh ph bn b
a Trung Hi, tn c t cho vng t ni ting b tranh
chp gia Israel v Palestine. Di Gaza, hin nay thuc lnh th
Palestine. 26. Alexandria l thnh ph rt ln v rt thnh
vng, trung t}m vn ho| v{ thng mi trong th gii Hy Lp
c i. Sau khi c xy dng, Alexandria ~ ph|t trin thnh
mt thng cng quc t, d}n c }y ngo{i ngi Macedonia,
ngi Hy Lp, ngi Ai Cp ra cn c ngi Siry, ngi Do
Th|i, ngi Ba T v{ nhng thng nh}n t bn phng n.
Kin trc Alexandria hng v l thng, vi nhng u
trng v i v nhng rp ht hoa m. Ti bn cng, ngi ta
dng ln mt ngn hi ng khng l bng |, cao ti 200m,
thp la sut m, chiu sng ti 40km ra ng{i khi. }y l{ 1
trong s 7 k quan ca th gii c i. Th vin ln ca thnh
Alexandria c ti 50 vn quyn s|ch chp tay, thng thu ht
rt nhiu hc gi t khp c|c ni n, l{ th vin ln nht th
gii thi c i. Hin nay Aexandria l cng chnh ca Ai Cp,
phc v cho c mc ch d}n s v qun s, v l thnh ph ln
th hai ca Ai Cp (sau Cairo). 27. Theo thn thoi Hy Lp,
Ammon l mt con cu c c sng cong, thc ra chnh l thn
Zeus (Jupiter). Sau khi d xt Olympias v thy con rn trong
ging ca ngi v, vua Philip ~ cu xin li tin tri ngi
n Delphi th thn Apollo. V thn tr li rng con rn thc ra
chnh l Ammon, v thn Hy Lp c ti bin ho. Olympias ni
iu b mt cho Alexander rng Ammon mi l{ ngi cha ch
thc ca chng ch khng phi vua Philip. 28. Gaugamela
(cng c tn l{ Arbela) l{ mt trong nhng thnh ph c nht
th gii c c d}n sinh sng trong sut cc thi k lch s do
ngi Sumerian thnh lp t khong nm 2300 TCN. Hin nay
l thnh ph Irbil pha bc Iraq. 29. Nh s hc Arrian k
rng Darius o|n s c mt cuc tn cng vo ban m nn
sut m gi vng i hnh v th n ngy hm sau ton b
qu}n i u mt mi. 30. Trong trn ny Vua Darius phi chp
nhn tht bi d ng qu}n gp 20 ln Alexander. 31.
Persepolis, theo ting Hy Lp c ngha l{ 'Th{nh ph ca ngi
Ba T', l mt trong nhng th ca ch Ba T c i, ni
ca vua Darius I t cui th k VI TCN, b ph hu sau trn
|nh ca Alexander 'i ' nm 330 TCN. Ng{y nay ni }y l{
mt di ch kho c c 13 ct | khng l Apadana v nhiu di
tch khc, ngy nay thuc min ty nam Iran. 32. y l vua
Xerxes I (khong 519-465 TCN), vua ca Ba T (486-465 TCN),
ngi tng xm chim c|c vng t ca Hy Lp, ~ c k
trong cu chuyn v cuc i ca Aristides. 33. Parthia: ch
Parthia, ngy nay l vng Turmenistan, Afghanistan v pha bc
Iran. Thnh ng 'pht bn Parthia' xut pht t vic mt cung
th Parthia va gi v rt lui va ging cung bn v pha k
th. 34. ch Bactria thuc vng Trung , ngy nay l vng
t nm pha bc Afghaistan. 35. Nh s hc Arrian k rng
Alexander a ra tc l ph phc xung cho ging nh trong
triu nh ca ngi Ba T v{ mun ngi Macedonia cng
l{m nh vy. Mc d khng bt h phi l{m nh th, nhng
Alexander h{i lng hn vi nhng ngi l{m nh vy. Tht kh
cho chng thi hnh mt chnh sch c nh v chng cn phi l
mt v thnh vi ngi chu v l mt ngi bn vi ngi
Macedonia. 36. Parmenio lc ny gi chc ph tng ch huy
qu}n i v l mt ngi bn trung thnh ca vua Philip, cha
Alexander. 37. Nicomachus l con trai Aristotle (384-322 TCN),
trit gia, nh khoa hc Hy Lp v thy dy ca Alexander. 38.
Clitus l mt thng ch cp cao ca vua Philip, ngi ch huy
i k binh hong gia ca Alexander, ~ cu mng Alexander
trong trn |nh ti sng Granicus. Clitus l mt trong nhng
thng ch bt bnh nht vi s thay i ca Alexander t mt
v vua-chin binh thnh mt ngi hoang tng t cao t i
kiu chu . S kin ny xy ra Marakanda nm 328 TCN. 39.
Chnh c}u ni n{y ~ nho bng Alexander v ch{ng thng t
v mnh l{: Ngi con ca Thng '. 40. Alexander ~ tuyn
m i qun gim st t d}n a phng. 41. Alexander ~
mun t t bng ng c}y gi|o ch{ng ~ dng git Clitus.
Chng t s v mnh l k git bn. 42. Anaxarchus sng vo
khong nm 350 TCN, l{ hc tr ca nh trit hc Hy Lp
Democritus. 43. Mt ngi bn hi ti sao Alexander khc khi
nghe Anaxarchus ni rng trong thin h cn c v vn th gii
khc, chng tr li: 'C qu nhiu th gii, m ta thm ch cha
chinh phc c mt'. Giai thoi ny c trong bi vit ca
Plutarch trong tp Moralia vi tiu V s h{i lng trong t
tng. 44. Porus l vua mt vng quc n . Trn |nh
ny xy ra nm 326 TCN ti sng Hydaspes. By gi l sng
Jhelum nm pha ng bc bang Kashmir ca n , trn
|nh ln cui cng ca Alexander. 45. Sng Hydaspes l mt
trong nhng u ngun ca sng Indus bt ngun t Ty Tng.
46. Bucephalia l thnh ph c gn sng Hydaspes, ngy nay
thuc n . 47. Sng Indus di ti 2.900km bt ngun t Ty
Tng ri chy qua vng t ng{y nay l{ Pakistan ra bin
Arp. 48. B la mn (Brahmin) l nhng gi|o s v{ hc gi n
, l{ ng cp cao nht trong 4 ng cp c qui nh trong
trt t x hi ca kinh V . Nhng ng cp khc l chin
binh, nh{ bun v{ ngi lao ng. Lc Alexander n, n
~ c mt nn vn minh c xa v{ rt pht trin. o Pht ~
c c khong 200 nm, cn trc Pht gio n ~ c
mt truyn thng vn ho| rt l}u i, l{ Kinh V . 49. Sa
mc ny ngy nay nm trn vng t pha nam Iran. Nh s hc
Arrian k rng l do Alexander mun vt sa mc ny l bi v
trc cha c i qu}n n{o vt qua c. Chng bit
nhng kh khn s phi vt qua. Ca ci h cp c ~
phi b li v thiu ng vt ch hng do phn ln chng ~ b
cht kht. Bt c ai khng theo c u b b mc cho n
cht. Cui cng, h tm c mt con sui v cm tri cnh .
Tuy nhin, ma ma li bt u v gy nn mt trn lt ln lm
tt c ph n, tr em v cc con vt cn sng u b cht ui
v ch c mt t chin binh thot khi. Chuyn ny xy ra vo
nm 325 TCN. 50. }y l{ Mi Gibraltar a Trung Hi. 51. y
l{ vua Cyrus, ngi ~ |nh bi vua Croesus c k trong cu
chuyn v cuc i Solon. 52. Tc gi mun ni rng nhng k
tm thng cng c th xc phm n cc bc vng khi h
~ qua i d h c v i n th n{o i na. 53. Quarts l{ n
v o dung tch ca Anh, 1 quart = 1.14 lt. Nh vy Promachus
~ ung khong 14 lt ru, khong 40 cc ln 0.33 lt. 54. y
l{ vua Darius III, ngi b Alexander |nh bi. Sau ny, khi
Alexander cht, v ch{ng l{ n{ng Roxanne ~ git tnh ch,
nhng sau chnh n{ng v{ con ca Alexander li b Thng ch
Cassander ca Macedonia git. 55. Ecbatana ngy nay l thnh
ph Hamadan thuc min Ty Iran. 56. Mt thng ch ca
ngi Macedonia, c mnh danh l 'Bn hu ca Alexander'.
57. Ngi thy thuc ny khng phm li lm g tr mt lc
ng ta ~ b bnh nh}n i xem kch. Hephaestion nhn dp
n{y ~ b vic n king nh ngi thy thuc qui nh. Chng
~ n ht c mt con g v ung nhiu ru vang v th cn st
ca chng trm trng hn v{ ch{ng cht ngay sau . 1.
Cleisthenes (570?-507 TCN): chnh kh|ch, ngi ~ tiu dit
nn c ti Athens v mang li nn dn ch cho Athens. Sau
, chnh Cleisthenes l{ ngi ~ lp ra boule. y l Hi ng
500, bao gm i din ca 10 b tc Hy Lp c i, mi b tc
c 50 ngi. Th ch ny hnh thnh trn nguyn tc bnh ng
gia c|c cng d}n v{ tng cng s tham gia ca dn chng
vo chnh quyn. Pericles l chu ngoi ca Cleisthenes. 2.
Plutarch cng vit v cuc i Themistocles, chng ti khng
a v{o cun sch ny song kh nhiu chi tit ~ c kt hp
k }y. Themistocles l{ chnh kh|ch v{ Thng ch ti ba ca
Hy Lp (527-460 TCN), ngi ~ x}y dng hm i Athens v
mang li chin thng Salamis (480 TCN) cho ngi Hy Lp
trc ngi Ba T, t nn tng cho s b ch ca Athens Hy
Lp. 3. Qu}n Ba T |p o qun Athens v s lng, nhng
Aristides v Miltiades ~ thuyt phc qun Athens liu cht
trong trn Marathon. Mu mo ca Miltiades trong trn ny l
rt lui gia chng d qu}n Ba T tp trung qun xng ln.
Khi qu}n Athens s bao v}y v{ |nh ngang sn. Qun
Athens c sng h v{ a hnh phc tp che ch. Thnh cng
ca trn |nh n{y ph thuc vo vic Aristides v{ i qun ca
ng trung t}m km ch}n qu}n Ba T cho n khi cnh tri v
cnh phi qun Hy Lp kp quay li khp kn vng vy. Chin
thut n{y ~ th{nh cng. Qu}n Ba T tin rng Aristides s b
chy, nn h d d{ng tranh nhau ui theo cp chin li
phm. Khi qun Athens khng chy na, qu}n Ba T pha sau
b dn li cht n mc khng th s dng v kh c na.
Hai cnh qun Athens khp vng vy v bt u thm s|t |m
ng qu}n Ba T ang hong lon. Ch mt t qu}n Ba T trn
thot ln thuyn ri b trn, li rt nhiu xc cht v{ v kh.
C truyn thuyt k rng mt ngi tn l Phidippides chy ti
Athens bo tin thng trn Marathon (qu~ng ng di
chng 26 dm) v cht ngay sau . Nh{ s hc Herodotus ni
rng ton b qun Athens chy qua 26 dm ng sau khi trn
|nh kt thc. Do s kin n{y, ng{y nay, tn Marathon c
t cho cuc chy ng trng ni ting. 4. ng mun khng
bao gi phi quay li Athens. 5. Xerxes I (khong 519-465
TCN): vua Ba T (486-465 TCN), con vua Darius I, chu Cyrus
'i '. S gia Hy Lp Herodotus ni i qun ca Xerxes I ln
ti 2.641.610 chin binh, v chng 200.000 n 300.000 chin
thuyn. 6. Phn vit ca Plutarch v trn chin Salamis (nm
480 TCN) v cc s kin trc c k trong cu chuyn v
cuc i Themistocles. Cun Lch s ca Herodotus k li y
hn, tm tt nh sau: Ngi Sparta lin minh vi ngi
Athens chng li cuc x}m lc ca qu}n Ba T. Vua Leonidas I
mang 300 qun gip nng n chn qu}n Ba T o
Thermopylae. H gi vng v tr ny sut 10 ng{y (}y c
coi l mt chin cng rt v i trong lch s Hy Lp c i) cho
n khi mt tn phn bi ch cho qu}n Ba T con ng b mt
bao vy qun Hy Lp. Sau , qu}n Sparta b git tng ngi
mt, nhng h cng git c rt nhiu qu}n Ba T. S chm
tr ca qu}n Ba T }y ~ gip qu}n Hy Lp c thi gian
tp hp b binh v thuyn chin. Lng dng m~nh ca qun
Hy Lp trong trn n{y l{m qu}n Ba T khip s. Ngy nay, ti
}y vn cn mt chic bia | do ngi Hy Lp dng ln ca
ngi tinh thn chin u ca ngi Sparta: 'Hi ngi qua
ng! Nu c v Sparta th hy nhn cha m, v con, bn b
thn thch ca ta rng ta ~ tu}n theo li cn dn ca h lc ra
i, ~ x thn trn chin trng bo v t quc yu qu'.
Ngi Sparta ch huy lin qu}n, nhng Themistocles vi t
cch tng ch huy qu}n Athens i nm quyn ch huy qun
thu v hu ht thuyn chin l ca Athens. Qun Hy Lp quyt
nh khng bo v thnh Athens m rt v hn o Salamis gn
. Sau khi chim c Athens, qu}n Ba T thiu hu ton b
thnh ph ri iu hm i khng l ti bao v}y Salamis, ni c
qu}n i Hy Lp v dn t nn t Athens. Nhng ngi cm u
lin qun Hy Lp bn nn dng thuyn a d}n chng v{ t{i
sn trn i. H khng h bit rng h khng c s la chn no
khc ngoi vic phi chin u v hm i Ba T ~ bao v}y
ton b ng rt lui ca h. Ngi Hy Lp d nh dng
thuyn ch {n b{ v{ tr em thay v ch qu}n cho n khi
Aristides vt vng vy v ni vi h rng Salamis ~ b bao
vy. Trong trn ny, thu qun Hy Lp ~ tn cng v chin
thng mt hm i ln hn nhiu. 7. Hellespont: eo bin ngn
cch phn Th Nh K thuc ch}u \ v{ b|n o Galliponi thuc
Th Nh K thuc chu u, ni bin Aegea vi bin Marmara,
nay l{ Dardanelles. 8. Thessaly trc }y l{ mt vng t rng
ln bao gm gn nh to{n b min trung Hy Lp v mt phn
Albany ng{y nay. Xa kia, ni }y cung cp mt ging nga tt
nht Hy Lp v{ c qu}n i ca Alexander i v vua
Philip II s dng. Hin ti vng Thessaly ca Hy Lp ch nh c
mt phn ba ng{y trc. 9. y l loi qun b trang b gip tr
nng. B o gip ca h gm phn che ng ch}n, gi|p che lng
v che ngc, m st vi ng lng nga hoc lng chim, mt
khin trn ln, mt thanh kim v hai ngn gio. Cn qun gip
nh c trang b t hn vi lao, cung tn, hoc |. 10. Plataea
ngy nay thuc min trung Hy Lp. 11. S gia Herodotus k
rng ton b lc lng lin qun ca Hy Lp gm trn 100.000
ngi c qun gip nng v nh. Sparta gi n khong 5.000
qun gip nng v 35.000 qun gip nh. 12. Ngi Hy Lp c
i quan nim rng trong trn |nh th c|nh phi l v tr danh
d. Ch nhng i qun cao qu v danh d nht mi c
chim gi cnh ny. 13. Cithaeron (ni): mt a danh ni ting
trong lch s Hy Lp c i, pha bc c ph|o {i c ca thnh
bang Thebes, cn s|t sn ni l nhng du tch ca thnh
ph c Plataea. Theo Thn thoi Hy Lp }y chnh l{ ni vua
Laius ca Thebes ~ t b con trai Oedipus (-p) ca mnh.
Ngy nay l ni Kithairon Oros, cao 1409m, to lc gia bin
gii ca 2 vng Attica v Trung Hy Lp. 14. Phalanx i hnh
xung kch nng ng vai tr nh xe tng trong chin tranh hin
i. Trong i hnh ny, cc chin binh Hy Lp ng st cnh
bn nhau trong mt i ng rt cht ch. i hnh ny v cng
kh |nh bi v l mt khi vng chc. i hnh phalanx. 15. C
kh nhiu ngi Hy Lp t lin minh vi ngi Medes, mt b
tc ngi chu pha t}y Ba T. Nhng thnh ph Thebes,
Argos, Achaia, ton b min Bc Hy Lp tr Ambraciots v
Corcyrians, tt c nhng hn o tr o Melian, u d}ng t
u hng vua Xerxes ca Ba T. 16. Herodotus (484-425TCN):
s gia ghi li rt chi tit trn Plataea (nm 479 TCN) v{ nhng
din bin sau . Sau trn ny, Thng ch Pausanias ca Sparta
khi nhn thy nhng ba tic c chun b thnh son cho cc
thng ch qu}n Ba T bn ni: 'Bn ln Ba T h|u n y ~
nch tng ny thc n th l{m sao c th |nh li nhng ngi
lnh ca chng ta ch n b|nh m khng'. 17. Corinth l mt
thnh bang Hy Lp pht trin t trc khi ngi Dorian xm
chim nm 1000 TCN, l{ trung t}m thng mi chnh ca Hy
Lp v{o nm 650 TCN. Hin l thnh ph thuc vng
Peloponnesus. 18. Theo tc l ca ngi Hy Lp c i, }y b
coi l{ h{nh ng xc phm n v Thng ch. 19. Theo thn
thoi Hy Lp, cc v thn quyt nh lm ra cc loi theo tr
tng tng ca chnh h, khng phi nhng con qui vt 50
u hay nhng ngi khng l mt mt trc m{ h to ra
nhng ngi trn sng an nhn v hnh phc nh chnh h.
Mc d th x|c ngi trn phi cht, nhng linh hn ca h vn
sng nh nhng v thn h v rng lng. K nguyn Vng bt
u khi cc thin thn ng tr, rung ng sn sinh ma mng
tha ma khng cn c ngi lm vic. K nguyn Bc bt u
khi thn Zeus (Jupiter) to ra ngi {n b{ u tin tn l
Pandora. Thay v ho{ bnh v{ ma xu}n vnh vin, c cc ma
kh|c nhau trong nm, v{ con ngi bt u |nh git ln nhau.
t khng sn sinh, v vy con ngi phi lm vic. Khi con
ngi cht, linh hn ca h cng khng cn sng. Tip theo l
k nguyn ng, lc con ngi vn cn trung thc v c tm
a tt, nhng bt u c ham mun cp bc v chinh chin.
y l thi k ca nhng chin binh v i nh Achilles v{
Jason. Cui cng l k nguyn St, con ngi i x c c vi
nhau. H khng cn sng ho thun vi nhau na. Ti c ln
lt vn minh, trong khi tr|i t bt u b hu hoi... 20. Vi
ngui Hy Lp, khi nim 'cng bng' c ngha rng hn vic
tun th php lut. Hnh vi chun mc l mt trit l mang tnh
tinh thn nhiu hn l{ kin thc. Ngi Hy Lp m t khi
nim ny bng t DIKH, cng c ngha gn tng ng vi
khi nim KARMA trong ting Phn v khi nim
RIGHTEOUSNESS trong ting Anh, tnh ngay thng - chnh trc
trong ting Vit. Khi DIKH b lch lc do nhng tnh cm c
nhn, nhng ngi i bu c khng cn gi c c hnh ca
mnh, k t Athens bt u suy tn ri sp . Trn mt vi
mnh gm c c khc nhng nguyn l sng ca nn vn minh
phng T}y nh c}u ni ca trit gia Protagoras (480-411
TCN) ca Athens: 'Con ngi l{ thc o ca vn vt'. Ngi
Hy Lp cm ght s ngo mn. Cc v bi kch ca Hy Lp
thng ni n hnh pht ca s ngo mn. Mt minh ho r
r{ng l{ t c|ch o c ca Tng ch huy Agamemnon trong
quyn I ca trng ca Iliad. Tnh cch ca Aristides minh ho l
tng c bn ca Hy Lp c th hin bng t SWFROSUNH
(sophrosyne), mt nguyn l sng cn bng, iu , suy xt
cn trng v{ im tnh. Tr|i ngha vi sophrosyne l ch ngha
t cao t i v bnh sng bi c nhn. Nhng cu chm ngn:
'Hy t bit ly mnh' v 'ng thi qu' khc trn n th thn
Apollo Delphi th hin l tng n{y. }y cng l{ t tng ca
o Lo Trung Hoa. 1. Syracuse l mt vng nh c ca
ngi Corinth trn b bin pha ng ca Sicily. Na pha ng
ca hn o b ngi Hy Lp chim, cn na pha ty b nhng
c d}n t Carthage chim. Syracuse l thnh ph ln nht v
thnh vng nht ca Sicily. Nh ton hc Archimete sinh ra
trn hn o ny khong th k th 3 TCN. 2. Trc khi
Dionysius [Cha] tr thnh bo cha ca Syracuse nm 405
TCN, ngi d}n Syracuse ~ c mt nn dn ch sau cuc chinh
phc ca ngi Athens nm 415 TCN (xem cuc i Nicias).
Nhng cuc x}m lc ca Carthage nm 409 TCN ~ mang li
c hi cho thng ch Dionysius ginh quyn lc. ng t tuyn
b l{ ngi dn ch nhng kt n nhng vin thng ch khc
ca Syracus ti phn bi. Bng c|ch kch ng ngi ngho
chng li ngi giu, Dionysius [Cha] tr thnh vin Thng ch
c quyn lc nht. Mt nn dch bnh nguy him xy ra buc
ngi Carthage phi ri i, song Dionysius vn gi quyn hnh.
Dionysius chia t cho nhng ngi ng h mnh v cho n l,
ri xy mt ph|o {i kin c. T , khng mt ngi dn
Syracuse no dm chng li Dionysius. Trong sut 38 nm cai
tr, mi li ni ca Dionysius [Cha] u c coi l nhng phn
quyt tuyt i phi tun theo. Dionysius c th lm bt c
iu g mnh mun cho n khi qua i v{o nm 367 TCN. 3.
Arete theo ting Hy Lp l mt iu g 'trong sch' v 'tuyt
diu' thng c dng miu t tinh thn ca gii hip s
h{o hoa v{ cao thng. Nh vy, Dion ~ ci chnh chu gi
mnh. 4. Vin Hn lm (Academic) l{ tn trng hc do Plato
m ti Athens trong mt khu vn gi tn l Academus vo
khong nm 385 TCN. 5. Plato (427 - 347 TCN) l hc tr nh
trit hc Socrates ni ting Athens. ng sng tc rt nhiu bi
lun tr danh. ng li cho nhn loi cc tc phm kinh in
ni ting nh Nn cng ha, Cc b lut v Nhng cuc i
thoi, hi tng li nhng cuc ni chuyn ca ng vi
Socrates v nhng nh trit hc khc v nhiu ch . i vi
Plato, c hnh ln lao nht l 'lng trung thnh khi gian kh'.
(cun 'Nhng b lut', Quyn I). 6. Dionysius [Cha] tng l mt
thng ch ti gii, tng l~nh o Syracuse chng li cc cuc
x}m lc ca nc ngo{i. 7. Plutarch cng k li vi v d khc
v cuc i ca mt tn bo cha: Dionysius [Cha] nghi ng tt
c mi ngi n mc hn ta khng cho php bt c ai v{o cn
phng ca mnh c mc qun o ca h. Cc b trang phc
u b ci b, kim tra v nhng ngi mun vo phi mc
nhng b qun o mi. Dionysius tng ni rng nhng k hu
cn cng khn ngoan th c{ng |ng nghi ng v nu khn
ngoan, h s thch t mnh chuyn quyn hn l{ chu s
chuyn ch ca mt tn bo cha. Thm ch, Dionysius khng
cho ngi th ct tc cho hn bng nhng dng c sc m t
t tc mnh bng mt vin than. Plutarch ni: 'Hn ta l mt
tn n l khn kh bi ni s hi ca chnh mnh, nhng hn
cm ght Plato v ng khng coi hn l{ ngi dng cm nht'.
Mt ln, c mt tn quan trong triu l Damocles ti chc
mng Dionysius v hn c cc v thn ban n hu tr thnh
ngi hng mnh. Tn bo cha lin mi Damocles ti d mt
ba i tic. Thng trn gh ngi ca Damocles l mt thanh
gm ch c treo bng mt si dy nh. Trong khi tn cn
v cng run s nhng c t ra vui v th Dionysius ni vi hn:
'By gi, chc ngi ~ hiu th no l cuc sng ca mt bo
cha'. 8. Plato ~ x}y dng m hnh nh{ nc l tng trong
tc phm Nn cng ha v sau ny trnh by k hn trong cun
Nhng b lut ca ng. 9. K c c n cnh bo Dionysius
v vic Dion sp ti ni ~ ng qun trn ng, ri b mt tn
trm n cp chic ti ng bc th n{y, v th hn khng dm
ti gp Dionysius v phi b trn. 10. ng mun ni rng binh
lnh ca Dionysius mi tht s l mi nguy him i vi ngi
Syracuse. 11. Agrigentum l mt thnh ph nm trn b bin
pha nam ca o Sicily, c|ch Syracuse chn mi dm v pha
ty. 12. Xem cuc i ca Nicias bit chuyn Athens xm
lc Sicily. 13. Syracuse khi l{ mt thuc a ca ngi
Corinth. 14. N thn Persephone (cn c tn l Proserpina) l
con gi thn Zeus (Jupiter), cha t cc v thn vi thn nng
nghip Demeter (m nng, em gi Zeus). Mt ngy, khi
Persephone cn l thiu n ang vui chi ngm hoa xun th
thn Hades (Dim Vng), em ca cha n{ng ~ bt nng v
vng quc ti tm trn c xe en. Demeter au bun n mc
nng khng cho cy ci g mc c trn mt t c. Jupiter
phi dn xp h{ng nm Persephone ln mt t vi m 6
thng, 6 thng cn li nng vi chng trong vng quc ti
tm ca Dim Vng. S tr li ca n{ng c coi l biu
tng cho s tr li ca ma xun. 15. Xem cuc i ca
Timoleon v cuc u tranh gii phng Syracuse v Sicily sau
. 1. Sparta: th{nh bang Hy Lp ni ting nht b|n o
Peloponnesus, ngi Dorian n nh c v{o khong nm 110
TCN. Tri qua nhiu cuc chin tranh v b hu dit nhiu ln,
cc di tch }y khng c tm thy nhiu, hin ti Sparta l
mt n v hnh chnh nh, th ph ca vng Lakonia. 2.
Plutarch tha nhn rng khng th x|c nh chnh xc thi
im cuc i ca Lycurgus. S phng o|n tt nht c l
khong nm 800 TCN. 3. Sparta c hai nh{ vua cng cai tr
trong sut lch s tn ti, c hai u thuc dng di Hercules.
Trong cun Nhng b lut, Plato k rng sau khi tr v t cuc
chin tranh mi nm th{nh Troy, ngi Dorian ginh ly
quyn cai tr vng t Messene, Argos v Lacedaemon (sau ny
l thnh bang Sparta). Thnh Troy b tiu dit khong nm
1250 TCN. Ba nh{ nc thnh bang ny hp thnh lin minh
ca ngi Dorian. Nhng sau n{y, ch c Sparta gi nguyn th
ch ban u . V sau Sparta chinh phc nhiu vng t khc,
bao gm c vng Messene. 4. Ionia l mt thnh bang nh nm
trn b bin a Trung Hi, nay nm pha ty Th Nh K, b
ngi Hy Lp chim ng khong 1000 nm TCN. 5. Li tin tri
ngi n Delphi lun c cu tr li chnh x|c nhng i khi
rt mp m. Nh khi vua Croesus ca Lydia hi liu ng c nn
|nh vua Cyrus ca Ba T khng, li tin tri ni rng: 'Nu
ngi |nh, th mt vng quc v i s sp '. Rt hi lng,
vua Croesus cng i qu}n ng gp i vua Cyrus, g}y chin
v giao tranh vi vua Cyrus ti trn Thymbra (545 TCN). ng
l mt vng quc v i sp , nhng li l{ vng quc
ca Croesus. Khi ngi Sparta hi thn Apollo c cho php h
m rng vng quc ln pha bc khng, li tin tri ni rng h
s c 'Nhy ma trn ng c Tegea' (mt ng c rt mu
m pha Bc Hy Lp). Cu tr li n{y l{m ngi Sparta tin
rng h s chim c nhiu vng t kh|c. Nhng cui cng,
h b |nh bi, b xch li, chu |nh roi v{ phi lao ng trn
c|nh ng nh nhng nng dn kh i. l{ c|ch ngi Sparta
'nhy ma trn c|nh ng Tegea'. 6. Ngi Hy Lp c i cho
rng vic git ngi ang trn trong n th cc v thn s l
xc phm v bt knh i vi cc thn linh. V th, khi Agis trn
trong n th th khng mt ai dm git hay bt chng. Thng
thng, khi cn t bo v mnh, cc v vua hay bt k ai khc
u ti trn ti n th cc v thn, nh Agis v{ Cleombrotus
~ l{m khi trn trnh Leonidas. 7. Cc tu thuyn ln i bin
thng dng mt h thng cc hm ph nm s|t |y thuyn,
gi l hm balast dng dn nc khi thuyn khng ch hng
khin thuyn bt b nghing ng. 8. Trong cun Nhng b lut,
Plato nhn xt v m hnh chnh quyn Sparta: 'Ta khng bit
nn gi tn n nh th no. Hi ng gim quan l mt hnh
thc chuyn ch, nhng i khi Sparta gn ging vi ch
dn ch thun khit nht trong s tt c cc thnh bang Hy Lp.
R r{ng l{ x~ hi ca gii qu tc, nhng li gm c nn
qun ch, hnh thc chnh quyn c xa nht trn th gii'. 9.
Argos: thuc vng Peloponnesusv{ c coi l thnh ph c
nht ca Hy Lp, ni }y c t{n tch ca n th n thn Hera.
10. Ting ci rt quan trng trong cuc sng ca ngi
Sparta. N khng ch gip h tiu khin m cn lm h thng
php lut ca h thm vng chc bng cch ch bai nh nhng
bt c ai khng tun th php lut. Khiu h{i hc l mt trong
nhng c tnh ca c|c nh{ l~nh o Sparta.Trong tc phm
Li ni ngi Sparta ca Plutarch c mt cu chuyn v s hi
hc ca ngi Sparta. Khi mt ngi b xp vo ch xu nht
trong d{n ng ca, ng ta ni: 'Tht tuyt vi, tha ng{i nhc
trng! Ng{i ~ tm c cch lm cho ch ny tr nn cao
qu'. Mt cu chuyn khc, khi nghe thy mt ngi ni rng
mnh c th bt chc ting chim ho mi nh tht, mt ngi
Sparta ni: 'By gi ti mi c bit th no l ting chim ho
mi!'. Mt ngi Sparta thy nhng ngi khc ngi trong nh
v sinh, bn ni: 'Cha bao gi ti c ngi vo mt ch m
khi ti ng dy li nhng ch cho mt b lo'. Khi mt ngi
tn l{ Pedaritus khng c chn vo i 300 [n v xut sc
nht trong i qu}n Sparta], ngi ta hi ti sao tht vng m
anh vn ci vui v. Pedaritus tr li rng anh rt vui v bit
rng trong thnh ph cn c 300 ngi khc gii hn mnh. 11.
Cuc thi u Olympiad ln u tin t chc v{o nm 776 TCN.
Trc , Hercules ~ lp ra cuc u n{y nhng sau khng
c t chc tip. 12. Cc n thn Muses bao gm chn n
thn, l con gi ca thn Zeus (Jupiter) v thn Mnemosyne
(thn tr nh). Mi n thn cai qun mt mn ngh thut nht
nh, nh thn Clio cai qun mn lch s, Terpsichore - khiu
v, v{ Thalia - hi kch. 13. Castor l mt trong hai v thn sinh
i ca Sparta, ngi kia l Pollux. Theo truyn thuyt, h
c sinh ra t mi tnh ca thn Zeus v mt thiu n tn l
Leda. Tn ca h c t cho mt chm sao Bc bn cu,
chm Song sinh (Gemini, nm cung Ho{ng o th 3, t 21/5
n 20/6). 14. Thebes: thnh bang Hy Lp Boeotia, pha bc
ni Cithaeron (Kithairon), ty bc Athens. Thebes l thnh ph
Hy Lp c c ni n nhiu nht trong cc huyn thoi v
truyn thuyt vi cc cu chuyn v vua Oedipus (-p), anh
em sinh i Amphion v{ Zethus, v{ cng l{ ni anh hng
Hercules sinh ra. Ti v tr ca Thebes ngy nay l th trn
Thivai thuc min trung Hy Lp. 15. Trn Leuctra xy ra gia
Thebes v{ Sparta nm 371 TCN. Bng chin thng ny,
Epaminondas, Thng ch ca ngi Thebes, ~ vnh vin chm
dt uy quyn ti cao ca Sparta. (Xem thm cu chuyn v
Pelopidas). 16. Helot l tn gi nhng n l m{ ngi Dorian
bt c. H thuc s hu ca nh{ nc ch khng phi c
nhn nn b cc ng ch Sparta bc lt khng thng tic. 17.
Cun sch ny khng bao gm cu chuyn v cuc i ca
Lysander (mt nm 395TCN). Lysander l{ mt chnh khch v
Thng ch, c thu qu}n Sparta, ngi ~ chm dt cuc
chin tranh Peloponnesian (431-404 TCN). y l cuc xung
t cui cng c v t tng v lnh th gia hai thnh bang
ln nht Hy Lp l{ Athens v{ Sparta. Sparta c nhng chnh
ph qu tc ng h, cn Athens c nhng ch dn ch
hu thun. Cuc chin tranh ny li ko ton b lnh th Hy
Lp, thm ch c nhng ngi khng mun tham gia nh ngi
Melian. Cui cng, Sparta chin thng, cn Athens bt u suy
tn ri sp . Cc s gia Thucydides v Xenophon vit li y
lch s cuc chin tranh ny, kh ging vi xung t a
chnh tr ca cuc Chin tranh lnh. (Xem thm Cuc i ca
Pericles v Nicias). 18. Xem Cuc i ca Nicias v Dion. 19.
Trong cun Protagoras, Plato ~ ghi li li dy ca Socrates:
'Nhng ngi nh c xa v{ ph nhiu nht ca trit hc ca Hy
Lp l Crete v Sparta. , c nhiu ngi khn ngoan hn
bt c ni n{o trn tr|i t. Nhng h che giu s khn ngoan
ca mnh bng cch gi v ngu dt. Nn dng nh h c
knh trng nh s can m trong chin u, hn l{ nh tnh
khn ngoan. H ngh rng nu l s ti gii th mi ngi
kh|c cng tr nn khn ngoan. Trong nhng thnh bang ny
[Crete v Sparta], khng ch {n ng m{ c ph n cng t ho
v tr tu ca h. l l do v sao anh c th bit rng ta ang
ni s tht v{ ngi Sparta c gio dc tt nht ni rng:
nu anh ni chuyn vi bt k ngi d}n Sparta bnh thng
no, thot u anh ta c v ngu ngc, nhng dn dn cng
ging nh ngi gii ng kch, anh ta s a ra nhng nhn
xt sc tch chng t bn ch l tr con'. 1. 1. May mn cho
Cleon l khi dn qu}n n Pylos, mt |m ch|y bng ln trn
hn o n{y ~ t sch thnh lu ngi Sparta. Qun Athens
lc ch vic bao vy nhng ngi cn sng. Qun Sparta
buc phi u hng. Cleon tr v nh mt anh hng, cn Nicias
phi chu nhiu cay ng v nhc nh~. Nhng th{nh cng may
mn ny ch em li thm ho cho Cleon. Cleon phi ch huy
mt i qun ti Amphipolis v phi i u vi mt i qun
Sparta ng o trong mt trn |nh then cht. S bt ti v
ngu dt ca ng ta l{m chnh qu}n i ca mnh ln xn. n
khi nhn thy qun Sparta, Cleon qun pht mnh l tng ch
huy v b chy u tin. Nhng Cleon khng chy thot v b
mt lnh ngi Myrcinian git cht. Sau khi qu}n Athens i bi
Amphipolis, ho{ bnh c lp li. 2. Amphipolis (Amfipolis):
n v hnh chnh thuc Serrai, vng Trung Macedonia, Hy Lp.
3. Alcibiades (450-404 TCN): chnh khch v Thng ch Athens,
ngi phn bi li ton th Hy Lp ngay ti triu nh vua Ba
T v{ ri gp phn vo tht bi ca ngi Athens trong cuc
chin tranh Peloponnesus (431-404 TCN). Pericles l ch ca
Alcibiades, tng chm sc Alcibiades t khi cn nh, cn
Socrates l bn thn ca Alcibiades v tng tham gia trn |nh
Potidaea nm 432 TCN. Sau n{y, Alcibiades tng phn bi li
ngi Athens, sang sng vi ngi Sparta nn b kt n t
hnh, b tch thu mi ti sn. Sau , Alcibiades li phn bi
ngi Sparta u h{ng vua Ba T. Cuc i Alcibiades cng rt
nhiu s kin v chin cng hp dn nhng phn vit v
Alcibiades ca Plutarch khng c trong tuyn tp ny. 4.
Carthage l mt vng nh c c i c thnh lp vo th k
th IX TCN, sau tr thnh trung tm ca mt vng quc rt
hng mnh v thnh vng bn b a Trung Hi l{ knh ch
vi ch La M trong sut nhiu cuc chin tranh. n th k
th II TCN, ch La M tiu hu Carthage, ngy nay thuc
lnh th Tunisia. 5. Syracuse: thnh bang Corinth ca Hy Lp
~ x}m chim v lp ra Syracuse trn o Sicily v{o nm 734
TCN, sau Syracuse ~ tr thnh thnh ph ln nht v
quyn lc nht trn o Sicily. V th, li tin o|n n{y ~ c v
ngi Athens tin hnh 'Cuc vin chinh Sicily' y thm ho.
6. Socrates (469-399TCN): trit gia Hy Lp ni ting, khng
li tc phm n{o nhng c nh hng su sc n trit hc
phng T}y nh nhng ghi chp ca hc tr ng l Plato.
Nhng Aristophane, nh{ vn, nh{ vit kch ni ting (448-385
TCN) li ch giu ng. Cn Xenophon, s gia Hy Lp (430-
355TCN) ca ngi ng l{ nh{ o c n gin. 7. Sau ny, trong
ng{nh thin vn hc chu k 19 nm (235 th|ng }m lch) mt
trng tr li ng v tr ban u, c t tn ng l Metonic
Cycle. 8. Trong thn thoi Hy Lp, Adonis l mt chng trai tun
t, con trai vua Myrrha, c n thn tnh yu Aphrodite
(Venus) em lng yu qu. Bt chp li khuyn ca nng,
Adonis ~ cht trong mt chuyn i sn. Aphrodite bin mu
ca chng thnh hoa v cc c gi Hy Lp h{ng nm u lm l
tng nh chng. 9. y khng phi l nh hng bin
Demosthenes ni ting, ngi sng thi i sau 10. Trit
gia Plato (428-347 TCN) ho gii tn gio v khoa hc bng
cch dng nn nhng iu huyn b. Theo quan im ca
Platon, khi khm ph quy lut t nhin, con ngi vin n
thnh thn v h siu vit hn con ngi trong kh nng l gii.
S bt chc l cch nnh b chn thnh nht. Do , tt c
nhng c gng nghin cu khoa hc thc cht cng l mt biu
hin ca s m o. Plato ni rng th gii thc c xy dng
t nhng tng, nn vt cht v siu hnh l ho nhp vi
nhau ch khng h tch ri. L thy t ti n th thn Apollo,
v thn ca nhng l l, Plutarch cng chia s quan im vi
Plato v s tinh tu ca v tr. Plato l hc tr ca Socrates
(469-399 TCN). Cuc i thoi gia Socrates v Nicias v lng
dng cm c Plato ghi li trong cun Lanches. Dng nh
Socrates c qu t nim tin v c qu nhiu nghi ng, d ng l
hnh nh tiu biu nht v con ngi. Ngi Athens kt ti x
t ng v dm nghi ng s chnh thng ca tn gio. ng gia
cc hc tr ca mnh, ng vui v ung thuc c m cht. Plato,
hc tr ni ting nht ca ng, ~ ghi li cnh ny trong bi vit
Phaedo v v phin to x Socrates trong bi Li bin bch. 11.
Nh s hc Thucydides (460-400 TCN) ~ m t rt t m 'Cuc
vin chinh Sicily'. Tht bi ny xy ra nm 413 TCN, 2 nm sau
khi Nicias ri Athens. Thucydides cng k li cc s kin khc
trong cuc chin tranh Peloponnesian cho ti nm 411 TCN,
sau s gia Xenophon k tip cuc chin tranh ny. 1.
Epaminondas l{ ngi bn hu thn thit nht ca Peolopidas.
Plutarch vit v cuc i ca Epaminondas nhng phn vit
ny khng cn na. (Xem thm ch thch trong truyn v
Agesilaus). 2. V chim cung in Thebes (Cadmea) din ra
nm 382 TCN. Trn chin ni Epaminondas cu Pelopidas din
ra trc 2 nm. Trong trn ny Sparta v Thebes cng
phe. 3. Vic Athens u h{ng Sparta v{o th|ng 4 nm 404 TCN
~ chm dt cuc chin tranh Peleponnesian sau hn 28 nm
giao tranh. Vin Nguyn lo ca Athens bu ra 30 ngi ci
t hin php v lut nn }y gi l 'Hi ng 30'. Nhng thay v
ci cch thnh ph, h li bu ngi vo cc chc v quan
trng v kim sot thnh bang. u tin, vic 'Hi ng 30' bt
gi tt c nhng ngi cn tr lm cho dn chng vui mng,
nhng 'Hi ng 30' cn i xa hn khi h tc v kh ca tt c
ngi dn Athens, tr mt nhm 3000 ngi vn l lc lng
ca h. Ngy cng c nhiu ngi Athens b x t v chng li
'Hi ng 30'. Nhng ngi chng i b thanh trng v mi ti
sn u b tch thu, cn 'Hi ng 30' t do h{nh ng theo
mnh. Sau , khong 70 ngi t nn trn Thebes quay li
tn cng ph|o {i Phyle. D}n chng Athens bn hp sc vi h.
V th, 'Hi ng 30' b gii tn v nn dn ch c khi phc
li Athens. 4. Cng cuc gii phng Thebes din ra vo ma
ng nm 379 TCN, 3 nm sau v chim gi cung in ca
ngi Sparta. Cu chuyn n{y c k chi tit hn trong b{i
vit ca Plutarch nhan Ma qu ca Socrates. 5. Vic ngi
Sparta bt ng chim ng Thebes b coi l mt h{nh ng
phn bi ng minh, v vic ngi Sparta sai qun tip vin
cng li l mt h{nh ng phn bi. 6. Ti trn Leuctra (nm
371 TCN), ngi Thebes ~ mang li mt chin thut mi gi l
'chin thut |nh xin'. Ch c 6000 qun chng li khong
11000 qu}n Sparta cha tng b |nh bi, nn ngi Thebes
b tr i qun gip nng vo cnh tri vi 'Binh i Thn
thnh' ca Pelopidas lm tin phong. Lc lng tn cng ny s
tn cng cnh phi ca Sparta, ni vua Sparta v{ lc lng
thin chin nht chim gi. Epaminondas cng vi mt s t
qu}n ng lch gc v ngoi tm tn cng ca Sparta, do
qu}n i Thebes c u th lc lng ng ni xy ra |nh
nhau ln nht. Khi Pelopidas chc thng c i hnh i
phng, qu}n Thebes |nh ngang sn qu}n i phng, cn
cnh qun ca Epaminondas s |nh trc tip v{o trc mt
qu}n ch. Thng vong ca Sparta rt nng n. K t sc
mnh ca Sparta khng bao gi phc hi c na. 7. Pherae:
thnh ph ln ca Thessaly xa kia, nay l{ Ferai, thuc ng
Macedonia v Thrace, Hy Lp. 8. Pharsalus: nay l Farsalus
thuc vng Thessaly, Hy Lp. 9. Artaxerxes II: Vua Ba T trong
giai on 404-358 TCN. ng l hu du ca vua Xerxes I, ngi
c nhc n trong cu chuyn v Solon. Nhng ng tin Ba
T, nh ~ k trong cu chuyn v cuc i Agesilaus, lun vo
cc thnh ph Hy Lp lm dn chng ganh t v him khch.
Artaxerxes thu nhng nh hng bin ph hoi cc thnh
bang Hy Lp, kch ng h |nh ln nhau ri tr nn suy yu.
Plutarch c vit v cuc i ca Artaxerxes trong tc phm
Gng danh nh}n nhng chng ti khng a v{o }y.
Artaxerxes l mt v vua rt can m v{ mu lc. 10.
Taygetus: tn mt ngn ni ni nh c ca thnh bang Sparta.
11. Susa: ngy nay l Shush thuc lnh th Iran, nm gn bin
gii Iran-Irc. 12. Pythian: ngy hi th thao t chc 4 nm mt
ln gn Delphi trong thi Hy Lp c i tng nh thn
Apollo. 1. Augustus (63 TCN- 14 sau CN): con nui ca nh{ c
ti La M Julius Caesar, tn tht l Gaius Octavius ln lm tng
t{i La M~, |nh bi Antony v Cleopatra ti trn Actium tr
th{nh Ho{ng u tin ca La M (27 TCN- 14 sau CN). ng
tin hnh nhiu ci cch x hi, khuyn khch gio dc, m
rng bin gii ca La M ti tn sng Danube v thit lp chnh
quyn thng nht sau gn mt th k ni chin. Thi Augustus
c coi l thi k huy hong ca ch La M. 2. Antisthenes
(444?- sau 371 TCN): trit gia Hy Lp, nh{ t tng u tin
thit lp Ch ngha Ho{i nghi (Cynicism). ng sinh ra Athens
v l hc tr ca Socrates. Antisthenes dy ti mt ngi trng
c tn l Cynosarges bn ngoi Athens. Hc tr ca ng sau ny
c gi l nhng ngi theo ch ngha Ho{i nghi (Cynics).
Antisthenes coi hnh phc ch t c nh c hnh. ng ch
bai cc mn ngh thut, vn hc v nhng tr n chi xa hoa,
ng thi ca ngi s lao ng chm ch. Hc tr ni ting nht
ca ng l trit gia Hoi nghi Hy Lp Diogenes. 3. Macedonia:
vng lnh th hin nay gm min bc Hy Lp, Albany,
Mecedonia thuc Nam T c v{ mt phn Bulgary. 4. Zeno
(Zeno ca x Elea): nh trit hc v ton hc ni ting ca Hy
Lp c i, sng o Sp khong 500 nm trc CN. Aristotle
coi ng l{ ngi pht minh ra php bin chng. 5. Mt v d ni
ting v ti ngu bin ca Zeno l nghch l Achilles v con ra.
Achilles (ngi ni ting v tc cng nh sc mnh) chy
nhanh hn con ra 100 ln. Zeno ni rng nu con ra chy
trc 100 yard, Achilles s khng bao gi ui kp n. L lun
ca Zeno l khi Achilles chy xong khong c|ch n ni con ra
~ khi h{nh, con ra ~ chy c mt yard na. Khi Achilles
chy ht yard , con ra ~ chy c vi inch na, v c th
tip tc khng ngng. Sau ny hng th k ton hc mi chng
minh c ci sai ca Zeno bng l thuyt gii hn. 6.
Anaxagoras ( 500?- 428 TCN): trit gia duy vt ni ting u
tin ca Hy Lp, ngi a kh|i nim tr tu, l tr v{o cn
nguyn trit hc. Nhng nh trit hc trc coi t, khng
kh, la, nc l{ nh nguyn bn cui cng ca vt cht. Nhng
ng l{ ngi u tin xut m hnh phn t v nguyn t
cu thnh nn mi vt vi khi nim 'Ht ging nh'. Hc tr
ca ng gm Pericles, nh son kch Euripides, v c th c
Socrates. Anaxagoras dy Athens khong 30 nm th b b t
v dm ni rng mt tri l mt hn | nng v{ mt trng c
lm bng t. Sau n{y, t tng ca ng c Aristotle v
Democritus k tc pht trin. 7. Cimon (510?-450? TCN):
Thng ch v chnh khch ca Athens. ng l con trai Miltiades,
ngi lm nn chin thng Marathon. Cimon tham gia trn
Salamis v{ sau gp phn thit lp lin minh Deli. Cng vi
Aristides, ng ch huy hm i Hy Lp ti b|n o Tiu \
gii phng cc thuc a }y khi ch thng tr ca Ba T.
Nm 466 TCN, ng |nh bi hm i Ba T ti sng
Eurymedon (by gi l sng, Th Nh K). Sau cuc ni lon
ca ngi Helot Sparta, uy tn ca ng b gim st v b cch
chc. Sau , phe d}n ch ca Pericles ~ trc xut ng. Khi
c triu hi nm 451, Cimon {m ph|n hip c nh chin
5 nm gia Sparta v Athens, ri gp tin bc xy dng li
Athens. Plutarch cng vit v cuc i ca Cimon nhng chng
ti khng a v{o tp sch ny. 8. Pisistratus (khong 600-527
TCN): Thng ch, chnh kh|ch v{ l{ nh{ c ti Athens. L
con trai Hippocrates, ng cm u phe dn ch chng li phe
qu tc. Xem cu chuyn v cuc i Solon bit thm v
Pisistratus. 9. y khng phi l s gia Thucydides ni ting.
10. Vic lp chnh sch da theo kin qun chng c Plato
gi l 'kch s' (theatrocracy). 11. Parthenon l{ tn ngi n th
n thn Athena. Parthenos c xy dng trn ngn i
Acropolis Athens vo th k th 5 TCN. y l mt k quan
kin trc ca th gii Hy Lp c i. 12. C|c ng minh ca
Athens, trc b Aristides cng buc np thu, mt mi v
nhng ng gp qu}n s v thy khng cn np thu na v gi
}y ngi Ba T ~ b ui khi Hy Lp. Nhng ngi Athens
vn i tip tc duy tr Lin minh Deli, tip tc bt h ng
thu. V c|c ng minh c th gp tin thay cho binh lnh nn
dn dn c|c ng minh ~ mt i k nng chin trn v tr
thnh n l ph thuc vo Athens. 13. Thc t, nhng ngi
Athens khng chinh phc c Sicily. (Xem cuc i Nicias
bit v cuc vin chinh ny). 14. Aeginet (Aegina): mt hn o
pha nam Hy Lp. 15. Phidias (khong 490-430 TCN): nh
iu khc, kin trc s, ho s Hy Lp c i ni ting. ng l
tc gi ca nhiu cng trnh v i nh tng cc Thng ch ni
ting ca Athens nh Miltiades. Phidias trc tip ch o cng
trnh Propylaea, {i tng nim i Acropolis, n th
Parthenon v bc tng khng l ca thn Zeus ti nh
Olympus. 16. Aspasia (470-410 TCN): mt ph n ni ting v
sc p, tr thng minh v{ t{i nng chnh tr. Sau khi ci
Pericles, ngi nh ca h tr th{nh ni t tp ca nhng hc
gi v chnh khch Athens. Nhiu s gia coi Aspasia l{ ngi
gy ra cc cuc ni lon Samian v cuc chin tranh
Peloponnesia. Trong T in Encarta c bc tranh v b rt
p. 17. y l cuc chin tranh Peloponnesia (431-404 TCN),
c s gia Thucydides k li rt chi tit. 18. Thucydides ~
miu t nh sau v trn dch (nm 430 TCN): 'Chnh ti cng
mc bnh v thy nhiu ngi kh|c cng vy. Bt u l mt
cm gic bng ch|y trong u, ri mt ti tr nn ngu. S
xut huyt bt u t li v c hng, cng vi hi th ri
lon. Sau khi ht hi v{ s mi, cn au dn vo ngc. Ho v
nn ma tip theo. Nn nh}n thng cht v tro mu nn
ma, hin tng ny lm c ngi nho ra, hin tng khoa
hc thi cha tng thy. Da kh i v{ n tung ra. Mi ngi
khng th chu ng c qun o d nh n }u, v{ mun
trn trung hon ton. Phn ln h mun c ngm mnh
trong nc lnh. H khng th ng v khng th yn mt ch.
Ci cht thng n sau cn st vo ngy th by hoc th
t|m, nhng nu ngi bnh sng qua c thi im , bnh
s chy vo bao t gy ra chng a chy. N t|c ng n cc b
phn sinh dc v{ c|c u ngn tay ngn chn, nn nhiu ngi
bnh khng th l{m g c na. Nhiu ngi cng mt tr
nh. Khng t no c th t ni th bnh ny, n gy ra s au
n m{ ti ngh khng ai c th sng qua ni.' 1. Megalopolis l
thnh ph ln nht ca Arcadia xa kia, hin nay Megalopolis
l{ a danh thuc Arkadhia, vng Peloponnesus, Hy Lp. 2. Vin
Hn lm Athens, do Plato m. 3. Aratus x Sicyon (271-213
TCN) l mt thng ch v{ nh{ l~nh o ca Lin minh Achaea
(Achaean League), lin minh qun s ca Hy Lp c i.
Plutarch cng vit v cuc i ca Aratus nhng chng ti
khng chn a v{o cun sch ny. 4. Sicyon: thnh ph Hy
Lp c, gn Argos. 5. Cc mu chuyn v Epaminondas c trong
cuc i Pelopidas v Agesilaus. 6. Tc c|c trng ca Iliad v
Odyssey. 7. Sellasia l mt vng t rt gn Sparta, thuc thnh
bang Laconia, vng Peloponnesus, Hy Lp. 8. Illyry l mt
thnh bang Hy Lp c i nm pha ty Macedonia v pha
bc ca Thessaly, ngy nay l khu vc c|c nc thuc Cng ho
Nam T c: Slovenia, Croatia, Bosnia-Herzegovina. 9. Loi lao
c dy da buc vo cn qun quanh th}n lao, on cui ca dy
buc v{o tay. C|i ai eo nhm tng lc by v{ cng ng
gp vo lc xoy ca lao khin n i thng trong khi bay. 10.
Elea: mt vng t ngy nay pha nam nc Italia. 11. Khi ,
sau khi v vua cui cng qua i, Sparta ri v{o tay c|c to|n
lnh |nh thu v{ chu s cai tr ca mt tn c ti. 12. Titus
Quinctius Flamininus (230?-174 TCN) l thng ch v chnh
khch ni ting ca La M~. ng l{ ngi |nh bi vua Philip V
ca Macedonia v gii phng mi thnh bang Hy Lp khi ch
cai tr ca Philip. ng l quan coi quc kh nm 199 TCN v{
tng t{i nm 198 TCN. Trong t|c phm 'Nhng cuc i song
h{nh', Plutarch ~ so s|nh Titus Flamininus vi Philopoemen
13. Diophanes l mt nh hng bin v mt nh trit hc ca
Hy Lp c i. 1. Cato Tr (Cato the Younger) tn tht l Marcus
Porcius Cato (95-46 TCN), chnh khch La M, chu ni ca
Cato Gi (Cato the Elder). Khi lm quan coi quc kh, ng ni
ting vi v lng thanh m v trung thc. Cato Tr cng c
gng cu gip nhng ngi ng bo La M chng li nhng k
m dn li dng s ngu mui ca h. Nm 60 TCN, ng chng
li Julius Caesar. Ch Tam hng u tin gm Pompey,
Caesar v{ Marcus Crassus iu ng i o Sp nhm loi b
ng. Trong cuc xung t gia Caesar v{ Pompey nm 49, Cato
ng v pha Pompey. ng tht bi trong vic bo v Sicily
chng li Caesar v sau tht bi Utica, chu Phi, ng t st
ch khng mun ri v{o tay Caesar. Cato l{ cha v ca Marcus
Brutus, ngi ~ |m s|t Julius Caesar. Plutarch cng vit v
cuc i Cato Tr v so snh ng vi Phocion. 2. Demosthenes
(384-322 TCN) l mt nh hng bin xut sc ca Hy Lp, ni
ting vi cu ni 'Nhng c hi nh thng l s khi u cho
nhng s nghip ln lao'. 3. Cuc chin tranh Peloponnesian
chm dt vi vic ngi Athens u h{ng ngi Sparta nm
404 TCN. Tht bi nhc nh~ n{y ~ l{m tn hi tinh thn ca
ngi Athens. 4. Mars l tn v thn chin tranh, trong thn
thoi Hy Lp l thn Ares. 5. Muses l chn n thn, con gi ca
thn Zeus v Mnemosyne (n thn k c). Mi n thn bo tr
mt mn ngh thut nht nh, nh thn Clio bo tr s hc,
Terpsichore bo tr khiu v v{ Thalia bo tr hi kch... 6. N
thn Athena (trong thn thoi La M l thn Minerva, thn ca
tr tu, tri thc v chin trn) c ngi Athens a chung
nht trong s cc v thn. Athena c sinh ra t c|i u ca
thn Zeus (Jupiter) v{ c Zeus rt yu qu. N{ng c th
ti ngi n Parthenon Athens (xem cuc i Pericles bit
v vic xy dng ngi n ny). N thn ny l biu tng rt
quan trng trong cc bn anh hng ca Iliad v Odyssey ca
Homer. 7. Vua Philip l cha ca Alexander 'i '. Philip chinh
phc tt c vng t ca Hy Lp sau trn Chaeronea (338 TCN).
8. Euboea l mt hn o d{i ngo{i khi gn Athens. 9. y
khng phi l Plutarch, tc gi cun s|ch n{y. Tn ngi Hy
Lp thng ging nhau, v th trnh s nhm ln, thng
phi ch r vng t ni h sinh ra. 10. Mt eo bin ca Th Nh
K ni chu u v chu , nay l Dardanelles. 11. Trn ny xy
ra nm 338 TCN, xem c}u chuyn v cuc i Alexander 'i
' bit thm v trn |nh n{y. 12. Ionia l{ mt vng t c
xa ca chu , bn cnh b bin Aegean, tng b ngi Hy Lp
chim ng khong 1000 nm TCN. 13. Kho bu b Harpalus
|nh cp ny ln ti 180,000 talent vng. Theo thi gi| nm
1998, kho b|u n{y |ng gi| khong 42 t la. 14. Lamian:
thuc tnh Hamadan, Iran ng{y nay. 15. Antipater c
Alexander b nhim l thng s cai tr Hy Lp v Macedonia
trong khi Alexander vin chinh chu . Sau ci cht ca
Alexander, Antipater tr th{nh ngi ng u Hi ng thng
ch ca Alexander, v l quan nhip chnh cho con trai nh ca
Alexander. Chc nhip chnh ny ko di t 323 n 319 TCN,
khi Antipater cht tui 70. Ci cht ca Antipater dn ti tnh
trng v chnh ph. Nm 311 TCN, ch ca Alexander tch
th{nh nm vng quc khc nhau. 16. Cassander (358?-297
TCN) l vua Macedonia t nm 305 n 297 TCN. Nm 321, sau
ci cht ca Alexander 'i ', Antipater c b nhim lm
nhip chnh ti cao ca Macedonia. Khi cht, ng trao quyn
cho bn mnh l{ Polyperchon, nhng Cassander dy binh chng
li Polyperchon, ginh quyn kim so|t Athens nm 317. Nm
316, Cassander st hi Olympias, m Alexander 'i '. Cng
nm , Cassander ci ngi em gi cng cha khc m ca
Alexander l{ n{ng Thessalonica. Nhng ch t lu sau,
Cassander git Roxana, ngi v Ba T ca Alexander v con
trai l Alexander IV, chm dt triu i ca Alexander. 17.
Antigonus (382-301 TCN): cng l{ mt b tng ca Alexander
'i '. Sau khi Alexander cht, quc rng ln tng b
Alexander chinh phc b chia ct thnh nhiu nc, Antigonus
chim ng vng l~nh th trn b|n o Tiu \ i chi vi
vng quc ca Cassander. 18. Polysperchon: thng ch, ng
nghip ca Antipater. Olympias, m Alexander 'i ', lin
minh vi Polysperchon (317 TCN) nn b Cassander git
Olympias v con trai ca Alexander tr th. 19. Socrates
(469 - 399 TCN) l mt trit gia ni ting Athens b kt n t
hnh. Hc tr ca ng l{ Plato, ~ ghi li nhng li ni ca
Socrates trong cun sch Nhng cuc i thoi. Trong cun
Phaedo, Plato k li cuc tr chuyn ca Socrates trong nhng
gi cui cng trc khi cht v ung cy cn c trong nh t
Athens. 1. Epirus nm trn b bin Ty Bc Hy Lp. Nhng v
vua xng tng Pyrrhus l con trai ca Achilles, chin binh
Hy Lp lng danh trong trn chin thnh Troy. C Pyrrhus v
Alexander u xng |ng l{ hu du ca Achilles, ngi cng
ging nh h l mt chin binh kiu hnh khng bao gi chp
nhn sng yn bnh. 2. Demetrius I (337?-283 TCN) l vua ca
Macedonia trong giai on 294-283 TCN. ng l con trai vua
Antigonus I, thng ch ca Alexander 'i '. Sau ci cht ca
Alexander, c Antigonus v{ Demetrius u rt tch cc tham gia
nhng cuc chin ginh quyn lc. Demetrius |nh bi
Ptolemy I, vua Ai Cp trong trn Salamis (306 TCN). Nm 294
TCN, ng |m s|t ch th l Alexander, con trai Cassander, ri
chim Macedonia. Nhng 6 nm sau, ng b sa thi khi lin
minh ca Pyrrhus v Lysimachus, vua x Thrace. Demetrius
n nng ta Seleucus I, vua x Syria, nhng b tng giam cho
n cht. Nhng sau , con trai ng l{ Antigonus II ~ gi{nh
li ngai vng Macedonia. Nhng thng trm trong s nghip
ca Demetrius rt th v, nhng khng c tnh anh hng. Cuc
i Demetrius do Plutarch vit khng c trong tp ny. Trong
, Plutarch cho rng chng ta cng c th hc c nhiu iu
t mt tm gng xu. 3. Trn Ipsus (301 TCN) din ra gia
Antigonus v{ c|c tng lnh Macedonia kh|c nhm tranh ginh
c|c vng quc trong ch do Alexander to dng. Antigonus
v con trai mnh l Demetrius thua trn Ipsus nn mt quyn
cai tr Hy Lp v Tiu . Ipsus ngy nay thuc Arkadhia, vng
Peloponnesus, Hy Lp. 4. y l vua Ptolemy I (367?-283?
TCN), cn gi l{ Ptolemy Soter, ngi cai tr Ai Cp trong giai
on 323-285 TCN. ng l{ ngi sng lp triu i Ptolemai.
Tng l mt Thng ch trong qu}n i ca Alexander 'i ',
sau ci cht ca Alexander, Ptolemy ~ chim ly Ai Cp v
ng trung lp trong trn chin Ipsus. Vng triu ca ng sau
c n{ng Cleopatra ni ting, ngi quyn r c Julius
Caesar v Mark Antony. 5. Hai anh em, Antipater v Alexander,
|nh nhau xem ai s ni ngi cha l vua Cassander. Antipater
~ git m mnh, v Alexander mi Pyrrhus v{ Demetrius n
gip mnh. Pyrrhus n trc, v{ c tr cng bng mt vng
t rng ln thuc Macedonia. Alexander khng mun
Demetrius cng l{m nh vy nn ~ n gp Demetrius. Nhng
trong cuc gp g, Demetrius ~ git Alexander ri chim ly
phn cn li ca Macedonia. 6. Demetrius cai tr Macedonia
trong 7 nm. Sau, con trai ng ta l{ Antigonus II ln l{m vua
Macedonia. Cc hu du dng h ny tip tc tr v cho n nm
197 TCN, khi b ngi La M~ n chinh phc. 7. Lysimachus
(360?-281 TCN) l vua x Thrace, tng mt thi gian ngn lm
vua ca mi vng t Macedonia. 8. Tarentum: ngy nay l
thnh ph Taranto, ng Nam nc Italia. 9. Alexander tng
gp voi chin mc gip st n . Pyrrhus cng hc cch s
dng th v kh khng khip ny. Mi v ting n ca voi lm
nga s h~i v trc chng cha tng thy bao gi. 10.
Lucania: ngy nay l vng Basilicata min Nam Italia. 11.
Heraclea: thuc tnh Apulia (Puglia), ng nam nc Italia. 12.
Appius Claudius l{ chnh kh|ch, nh{ vn, nh{ hng bin xut
sc ca La M, sng vo khong nm 300 TCN. 13. Hydra l{ mt
trong nhng qui vt m Hercules tng chinh phc. N c 9
u, v mi ln mt u b cht, hai ci khc s mc ra th ch.
Hercules ~ tiu dit con qui th bng cch ly uc thiu n.
14. Gaius Fabricius Luscinus (cht sau nm 275 TCN), chnh
khch v thng ch La M. ng lm chp chnh ti cao nm 282
TCN, c nhiu thnh cng v chin thng ln trc ngi
Lucana, Brutti, v{ Samnite, c ngi La M rt ca ngi. 15.
C|c mn ca trit gia Hy Lp Epicuris c bit di ci tn
cc nh Khoi lc ch ngha. Epicuris tng khuyn: 'Sng khng
b bit n', hng th cuc sng ca mt k bt cn i v
danh. T tng ny ging nh t tng Lo T trong trit hc
Trung Hoa. Plutarch ~ vit tiu lun V s chm tr ca s
trng pht t thn linh phn i gio l trung tm ca ch
ngha Kho|i lc l cc v thn khng quan t}m n nhng g
chng ta l{m, cng nh s quan tm h{ng u n nhng g
ch i sau khi cht. 16. L hi thn Cronos (Sao Th, theo
thn thoi La M l thn Saturn) c tn l{ Saturnalia, c t
chc trong ba ngy vo gia thng Chp. Trong thi gian
mi h{nh ng bt knh v la lc u c chp nhn. Cronos
l cha ca thn Zeus (Jupiter), Poseidon (Neptune) v Hades
(Pluto). Cng ging nh thi gian, Cronos nut con ca mnh
vo bng, nhng v ca Cronos l Cybele (B m V i), mt
hm ~ a cho ng ta mt hn | thay thn Zeus. Khi ln ln,
Zeus lao vo cuc chin tranh vi cha mnh v cc Titan khc l
con ca Uranus (Thin ng) v Gaea (Mt t) v{ |nh bi
h. Trong bui l Saturnalia, ch n v n l i vai tr v bn
b tng qu{ nhau, th hin s cng bng t nhin gia
ngi vi ngi v tnh bng hu thn i tng c thi Hong
Kim ca Cronos. L hi ca ngi La M vo dp Ging sinh vn
cn lu gi li mt cht g nhng phong tc ny. 17.
Asculum: thuc tnh Lucania (Basilicata), pha nam Italia. 18.
T c th{nh ng 'chin thng ca Pyrrhus' l nhng chin
thng phi tr gi rt ln. 19. Mamertum l mt thnh bang
thuc Sicily. 20. Beneventum: trc khi Pyrrhus b thua trn
}y nm 275 TCN, th{nh ph ny c tn l Maleventum (gi
yu). Sau khi chin thng Pyrrhus, ngi La M~ i tn thnh
ph ny l Beneventum (gi mnh). Ngy nay l Benevento, th
ph tnh Benevento min nam Italia. 21. Hannibal (247-183
TCN) l mt trong nhng v tng xut sc nht mi thi i,
thng ch Carthage ni ting trong chin tranh Punic ln th
hai (218-201 TCN) vi La M. Hannibal hnh qun t Ty Ban
Nha vt dy Alps tn cng La M. ng chin thng mt s trn
rt huy hong v gn nh chim c th{nh Rome, nhng cui
cng Rome ~ ng vng v ng phi rt v. 22. Nhng ngi
Gaulois n t vng ng{y nay l{ nc Php. H l nhng chin
binh hung d, ~ chim c Rome v{o nm 387 TCN, khong
100 nm trc chin dch ca Pyrrhus. 23. y l Antigonus II
(319?-239 TCN), con trai ca Demetrius, lm vua Macedonia
trong giai on 283-239 TCN. 1. Solon l mt trong by nh
thng thi ny. 2. Thales (625?-546? TCN), trit gia Hy Lp,
sinh vng Miletus, thnh ph Hy Lp c Ionia, l thnh ph
thnh vng nht trong 12 thnh ph ca lin bang Ionia, vng
Tiu \. ng l{ ngi sng lp nn trng phi trit hc Hy Lp,
v l mt trong s by nh thng thi ca Hy Lp. Thales rt ni
ting v kin thc tuyt vi v thin vn hc sau khi d o|n
rng nht thc s xy ra v{o ng{y 28/5 nm 585 TCN. ng
cng c coi l{ ngi ~ gii thiu mn hnh hc vo Hy Lp.
Thales cho rng ngun gc ca tt c mi vt l{ nc. Trc
Thales, nhng gii thch v v tr rt huyn b v kh hiu, vic
ng tp trung nghin cu nhng vt cht c bn hnh thnh
nn th gii |nh du s sinh th{nh c|c t duy khoa hc.
Thales khng li tc phm n{o; ngi ta bit v cc kin
thc ca ng nh vo ghi chp ca Aristotle trong cun Siu
hnh hc (Metaphysics). Miletus cng l{ qu hng ca trit gia
Hy Lp ni ting l Anaximander. 3. Salamis: mt hn o gn
Athen, thuc vng Attica, l{ qu hng ca cc anh hng Hy
Lp huyn thoi trong s thi ca Homer l Ajax v Teucer. 4.
Ci cch rung t Athens kh hn Sparta nhiu. Sn phm
nng nghip ch yu ca Athens l du liu, bun b|n v{ i
ly nhng mt hng khc t khp ni trn th gii. Du liu
khng ch nu n m{ quan trng hn l{ thp sng. Phi
mt 16 nm c}y liu Hy Lp mi trng th{nh v{ sau 40 nm
mi to ra lng du nhiu nht. V vy vic trng trt i hi
cng vic nng nhc v{ khng thu c kt qu trong mt thi
gian di. Vic ci cch rung t Athens s lm cho mt s
ngi khng tn cng trng trt m vn c thu hoch. 5.
Talent l{ n v o tin t v rung t ca ngi Hy Lp c
i. 6. T nhng vic Dracon lm, sau ny ting Anh c t
draconian ch s tn bo, c s dng m t nhng
php lut h khc. 7. Solon bt mi cng dn phi th hin
chnh kin, ng khng mun nhng cng dn khao kht nhng
iu tt nhng li s h~i v{ khng d|m h{nh ng chng li
nhng k xu. 8. Ngi ngho Athens khng h c bt c
quyn g cho n khi Solon tin hnh ci cch. 9. Attica: vng
t i ni pha Nam b|n o Hy Lp. 10. Solon tham kho
nhng sch v c xa ca ngi Ai Cp ri k li cu chuyn v
lc a Atlantis. Plato (427 - 347 TCN), hu du ca Solon, k
tha nhim v n{y, ~ vit cuc i thoi 'Timaeus' v{ on
vn 'Critias' k li cu chuyn . Theo li Plato, 9.000 nm
trc khi Solon n Ai cp, mt nn vn minh ln trn mt hn
o i T}y Dng ~ bin mt trong mt trn i hng thu
cng vi nhng trn ng t. Plato khng hon thnh cu
chuyn nn iu Solon tng vit khng cn na. Cho n ngy
nay, cu chuyn v lc a Atlantis vn cn l ch gy tranh
ci. 11. Croesus l vua cui cng ca x Lydia, mt vng quc
c xa trn b|n o Tiu , cai tr t 560 n 546 TCN. Sau khi
chinh phc nhiu vng t khc v tr nn v cng giu c,
Croesus lin minh vi c|c vng quc Babylon, Ai Cp v
Sparta nhng b Vua Cyrus 'i ' ca Ba T |nh bi. 12.
Aesop (620?-560? TCN), tc gi ca nhng truyn ng ngn ni
ting ca Hy Lp. 13. Cyrus 'i ' (600?-530 TCN): vua Ba T
(550-530 TCN), con trai vua Cambyses I, hu du ca
Achaemenes (Hakhamanish). Nm 550 TCN, Cyrus ni dy lt
ch cai tr ca ngi Mede ln lm vua Ba T, cai tr mt
vng t t sng Halys Tiu \ n vng quc Babylon. Sau
, ng |nh bi lin minh Babylon, Ai Cp v{ Lydia. Nm 539
TCN, ng thn tnh vng quc Babylon, thit lp ch Ba T
hng mnh nht trn th gii trong sut 2 th k cho ti cuc
vin chinh ca Alexander 'i '. 14. Nn c ti ca
Pisistratus v con trai g l Hippias ko di t 561 n 510
TCN. Sau , c ngi Sparta gip , Cleisthenes v nhm
qu tc Athens b trc xut ~ gii phng Athens khi nn c
ti n{y. 1. Ngi n th Delphi nm trong mt hang | di
chn ni Parnassus th thn Apollo. Plutarch l mt trong s
hai thy t ti ngi n ny trong nhiu nm lin. Apollo l v
thn c bit ca ngi Dorian. Ti n th ny, mt b{ ng
s ha thn v{ qua ni li nhng li tin tri ca v thn. Hai
ch}m ngn c khc ti n th n{y c ng t tng ca
ngi Hy Lp c i: 'Hy t bit ly mnh!' v 'ng thi qu!'.
Ngi n th ny rt ni ting trong th gii Hy Lp c i. 2.
Troezen mt th trn ni ting, ni c n th thn mt tri
Helios. 3. Theo thn thoi La M l Neptune, thn bin. Nhng
a con sinh ngo{i gi| th thng c em t ngoi ca n
th cc v thn. 4. Ngi ni ting nht c sy quan im ny l
Nietzsche (1844 - 1900), trit gia v hc gi c in c, v
thn. Nietzsche cho rng bo cha, ti phm v{ a tr ln hai
u cm thy thch c| nh}n vt trn cng l. Plato trnh by
nhng phn bin bc b ch trng n{y ca Socrates trong bi
lun Gorgias. 5. Plutarch cng vit v cuc i ca Hercules,
nhng t|c phm ny nay khng cn na. Hercules l{ ngi v
cng kho mnh, con ca thn Zeus (Jupiter) v mt ph n
trn tc l nng Alcmena. Nhng chin cng oai hng ca
ch{ng gip ch{ng c ln thin ng. M ca Theseus l con
gi ca vua Pittheus, v m ca Hercules l nng Alcmena, con
gi ca Lysidices, ch em cng cha khc m vi Pittheus. Nh
vy Theseus l anh em h vi Hercules. 6. Lydia l{ vng t khi
thuc ch Ba T, nay thuc min ty ca Th Nh K. 7.
Corinth: mt thnh bang Hy Lp pht trin t trc nm 1000
TCN khi ngi Dorian xm chim, l{ trung t}m thng mi
chnh ca Hy Lp v{o nm 650 TCN, l{ eo t ni vng
Peloponnesus v Attica ca Hy Lp. 8. Sinnis thng hnh hnh
nn nhn ca hn bng cch un cong hai cy thng ri tri
chn tay h v{o . V lc un nn khi hai cy thng bung ra,
cc nn nhn s b x r|ch i ngi. 9. Megara l mt thnh
bang nm ngay trn b bin Hy Lp, cch Athens 33km v pha
Ty. o Salamis nm gia hai thnh bang ny. Megara l qu
hng ca nh ton hc Hy Lp v i Euclid (sng vo khong
nm 300 TCN). 10. Eleusis l{ mt vng t ngy nay thuc
Attica, Hy Lp. 11. Procrustes ly vic tra tn ngi bng cch
phanh xc h ra cho va chic ging st ca y hoc cht chn
nu h qu cao lm tr vui. T cu chuyn ny m sau ny
trong ting Anh c t 'procrustean' ch nhng tiu chun c
|p t mt cch cng nhc v v l. 12. Medea l con gi vua
Aeetes x Colchis, trn b ng Bin en. Jason l mt hong
t tr x Thessaly, ngi cng vi b bn (nhng ngi
Argonaut) ti ly B lng cu vng Aeetes. Medea yu Jason
say m. Nng dng php thut gip chng trn thot vi B
lng cu vng, ri cng chng v Thessaly, ni Medea gip
Jason bo th nhng k phi chu trch nhim v ci cht ca
cha ch{ng. Sau hai ngi cng sang Corinth sinh sng.
Medea sinh cho Jason hai ngi con trai nhng sau n{ng b
Jason b ri. Jason ci mt cng cha x Corinth. Nhng
Medea u c c d}u ri git hai a con ca chnh mnh
v chy sang Athens ci vua Aegeus, ri sinh cho ng mt a
con trai. Medea lo s rng Theseus s ginh ly quyn tha k
ca con mnh. V kch Medea ca Euripides ~ k chi tit cu
chuyn n{y. 13. Attica l{ vng i ni thuc min Nam Hy Lp,
trung tm l thnh ph Athens. 14. Marathon: ni xy ra trn
|nh vi qu}n Ba T nm 490 TCN ca ngi Hy Lp, nay l
mt a danh thuc vng Attica, cch th Athens ca Hy Lp
khong 25km v hng ng bc. Tn a danh n{y c t
cho mn th thao in kinh ng di Marathon. 15. o Crete
l mt vng t c tr kh|c ca ngi Dorian, sau khi nn vn
minh c ca ngi Minoan li tn. V n hn o Thera khong
nm 1600 TCN l{ do mt t sng triu khng l trn ngp
Crete v nhng vng t ven bin kh|c. Ngi Mycenae, mt
thnh bang Hy Lp c i vng Peloponnesus tng l trung
t}m vn ho| thi i ng trc khi sp khong nm
1100 TCN, ~ chinh phc ri ph hu vng quc ca ngi
Minoan v chim o Crete. Sau n{y, ngi Dorian k tha
ngi Mycenea cai tr vng t n{y. Crete l{ hn o ln nht
ca Hy lp a Trung Hi. 16. Hesiod, nh{ th ln ca Hy Lp,
sng vo khong th k th 8 TCN. li nhiu tc phm nh
Thn h (Theogony) v Cng vic v thng ngy (Works and
Days). ng c nhng c}u danh ngn rn dy con ngi nh:
'Bui bnh minh s thi thc con ngi tin bc, v{ cng thi
thc h lao ng' v 'Nu ngi {n ng mun trnh hn nhn
v mi th rc ri m ph n c th g}y ra th h~y ng ly v,
nhng cui cng anh ta s phi chu ng nhng bt hnh v s
chng ai chm sc khi v gi{'. 17. Homer: nh{ th ln ca Hy
Lp (sng th k th 8 TCN), tc gi ca thin s thi v i
Iliad v Odyssey. 18. Trong nguyn bn tc phm Gng Danh
nhn ca mnh, Plutarch k rt chi tit v nhng d bn khc
nhau. Philochorus ni rng ngi Athens phi lm n l cho
ngi thng cuc u th thao ca Minos. Taurus, thuyn
trng ca ngi Crete, l ra ~ thng, nhng c Minos v mi
ngi khc thy u khng mun c kt qu v Taurus l
mt ngi c |c v{ hung hng. Theseus th|ch u vi Taurus,
v Minos chp thun. Nng Ariadne l mt trong s khn gi.
Theseus |nh bi Taurus, lm Minos ht sc vui mng. ng tr
li cho Theseus c|c con tin ngi Athens v chm dt l cng
np. Trong d bn v Minotaur c k thm chuyn v Daedalus
v{ Icarus. Daedalus l{ ngi thit k xy dng M cung n{y, ~
tit l b mt v ng li i trong M cung cho n{ng Ariadne.
Bit chuyn , Minos lin trng pht Daedalus bng cch tng
giam Daedalus v con trai Icarus ca chng. Daedalus lm
nhng i c|nh t s|p ong v{ lng chim con trai ng bay
thot ra khi nh t. ng dn con trai ng bay qu gn mt
tri kho nh nng lm chy s|p. Nhng Icarus qu| vui sng
khi c bay n mc qun li cha dn. Th l{ i c|nh ri ra
v{ Icarus ri xung t cht. 19. Sicily: hn o ln nht a
Trung Hi, ~ tng l thuc a ca ngi Phoenicia, ngi Hy
Lp v{ ngi Carthage t th k VIII TCN, ca ngi Roman
th k III TCN, ngi Vandal v{ ngi Goth th k V SCN, ngi
Byzantine th k VI, ngi Hi gio Bc Phi th k IX, ngi
Norman th k XI v{ ngi Bourbon Ty Ban Nha gia th k
XVIII. Sicily l mt phn ca nc thng nht v{o nm 1861.
Sicily cng ni ting v mi quan h thn thit trong gia nh
ngi dn v mng li mafia bt ngun t th k XVIII. 20.
Aristotle (384-322 TCN) l nh trit hc v nh khoa hc ni
ting nht thi by gi, hc tr ca Plato. ng li mt khi
lng tc phm s v logic, chnh tr hc v khoa hc t
nhin. 21. i hi Isthmus c m hai nm mt ln vo ma
h Isthmus, trong khu rng thng gn Corinth, ni c n th
thn Poseidon. 22. Amazon l mt b tc gm ton cc n
chin binh, kinh t ti b Nam Bin en, rt gii phi nga,
bn cung. Khi |nh gi|p l| c{, ngi Amazon dng gio v ru
chin di. Ch nhng ai tng git c k th mi c php c
bn tnh v{ cng ch trong hai th|ng ma xu}n. Con trai ra
v t binh b |nh qu v{ b bt lm n l. L do ca vic lm
{n ng qu ct l{ thun dng h, phi ging tt hn.
Antianara, mt n hong ca ngi Amazon, tng ni rng
'Ngi qu quan h tnh i tt hn'. 23. Trn ng hnh qun
t Athens tr v, ngi Amazon sng ln trn khp ni ch
khng mun chu ni h thn thua trn. V sau, d sc mnh ~
b suy gim, song ngi Amazon cng tham gia v{o cuc chin
tranh thnh Troy. Thm ch n thi Alexander i vn cn
mt s ngi Amazon. 24. Tui kt hn Hy Lp c i l t 12
n 14. Sc p ca n{ng Helen cng l{ nguyn nh}n g}y ra
cuc chin tranh Troy: nng b Paris, hong t thnh Troy, bt
cc em v Troy. Ngi Hy Lp em hm i ng ti 1186 tu
(v khong 50.000 chin binh) i chinh pht thnh Troy, chin
u sut 10 nm mi ginh chin thng (khong nm 1250
TCN). 25. Tegea: mt vng mu m pha bc Hy Lp, mt trong
nhng ni c n th n thn Athena. 26. Aphidnae l mt th
trn nh gn Epirus. 27. Epirus l{ qu hng ca Pyrrhus,
ngi anh hng cng c k trong cun sch ny. 28. Trong
thn thoi La M~, }y l{ thn Pluto (Dim Vng) cai qun
vng quc ni hn ngi trn sau khi th xc cht i. 29.
Ti trn Marathon n{y, ngi Athens |nh bi ngi Ba T,
nhng k ~ x}m lc t nc h. (Xem cuc i Aristides
bit thm v trn |nh n{y). 30. Cimon (510?-450? TCN):
thng ch v chnh khch xut sc ca Athens, con trai ca
Miltiades, ngi ~ l{m nn chin thng Marathon. (Xem thm
cu chuyn v Pericles bit v Cimon). 1. Democritus (460? -
370? TCN): trit gia Hy Lp c i, ngi u tin ~ a ra l
thuyt nguyn t cho v tr. ng l mt nh{ vn c rt nhiu
tc phm, nhng n nay ch cn li rt t. 2. bit thm
nhng s kin lin quan n Dionysius [Con] v nhng vic xy
ra Syracuse, c thm cu chuyn v cuc i ca Dion. 3.
y chnh l Hicetes, k ~ dm cht v v con nh ca Dion,
hn gi b kt bn vi h sau khi Dion b git. Xem cu chuyn
v cuc i ca Dion. 4. Rhegium: thnh bang nm mm cc
nam ca b|n o Ilia, thuc a ca Hy Lp t th k VIII TCN,
ngy nay l thnh ph Reggio di Calabria. 5. Dn Carthage v
dn Phoenicy ni chung ni ting hay la gt, nn khi nghe h
ku than b la gt ngi ta s thy nc ci. 6. Mt thnh
bang c i trn o Sicily. 7. Adranum: thuc o Sicily. 8.
Xem cu chuyn v cuc i ca Dion bit thm ti c m
hn g}y ra cho gia nh Dion. 9. Xem cuc i ca Agesilaus v
Pelopidas bit v Epaminondas. 10. Sophocles (496?-406?
TCN) l mt trong nhng nh son kch v i nht ca Hy Lp.
Trong s 127 v kch ca ng, hin cn gi li c 7 v bi
kch hon chnh, bao gm cc v Electra, Oedipus Rex v
Antigone. 11. Plutarch tin rng con chu s b trng pht bi
ti li ca t tin, cng nh vic h c tha hng nhng
phn thng t cng lao ca cha ng. Do vy, ng cn trng
vit rng bnh c thu tinh th ca Timoleon l do di truyn.
Thuyt ny gip Plutarch gii thch v sao nhng ngi tt gp
kh khn v{ nhng k c li c th s{m b|ng cng l nhng
dng nh c tha th. Vic 'tri khng c mt' nh th l
mt trong nhng nn tng trong hc thuyt ca phi Khoi lc,
mt hc thuyt m Plutarch phn i. ng cng tin rng ci
cht khng chm dt ca nhiu k xu, m chng s cn b
trng pht khng ch vi nhng au kh ca chnh bn thn
chng m cn phi chng kin nhng bi thm m con chu
chng phi gnh chu. Xem tiu lun rt hay ca Plutarch V
vic trng pht chm tr ca cc v thn trong tp vn Moralia
(Lu}n l). 1. Ngi i Tn trong nhm Trc Lm tht hin (7
ngi trong rng trc). ng rt thch ung ru v ung khng
bit say. 2. Chng mt tr ph bin. V{o nm 1906, ln u tin
b|c s t}m thn v thn kinh hc ngi c Alois Alzheimer ~
ch ra rng cn bnh ny khng th cha c, mang tnh thoi
ha v gy t vong. 3. Alcoholics Anonymous: Mt t chc cho
nhng ngi nghin ru chia s v{ gip nhng ngi khc
thot khi tnh trng nghin ru ging mnh. 1. Jujitsu l mn
v thut c truyn ca Nht Bn. }y l{ mn v s dng tay
khng da v{o nguyn l thng bng, dng mu mo, mm do
hn l{ sc mnh. 1. Mt b phim do M sn xut c pht
trin t truyn ngn The Greatest Gift ca Philip Van Doren
Stern, c 5 c Oscar, c Vin phim M xp vo hng
100 phim M hay nht trong 100 nm qua, v{ ng v tr th
nht trong s nhng b phim truyn cm nht mi thi i. 2.
Nguyn vn: Deputy Fife tn mt nhn vt trong chng
trnh truyn hnh ca M: The Andy Griffith Show, c tnh cch
rt t m~n v{ hunh hoang. 1. Con ng ni lin Myanmar v
Trung Quc, c vai tr to ln trong Chin tranh Th gii II.
Table of Contents
Li nh xut bn
Li ta
Chng I - NHT TH GII l{ GIC M TRM NM CA TRUNG QUC
I. Tn Trung Sn: Trung Quc phi chim v tr cng quc nht th gii trn tr|i t
II. Mao Trch ng: i Nhy Vt vt Anh ui M
III. ng Tiu Bnh: Tr tu ln Giu mnh ch thi
IV. Th gii d o|n v Trung Quc
V. Cng quc s Mt, ngi Trung Quc ~ chun b xong cha?
Chng II - SC TH K: CUC CHIN GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M
I. i ngi Qu|n qu}n: 100 nm quay mt vng
II. T|i nh v mi quan h Trung Quc - M
III. M hnh mi ca cuc cnh tranh Trung Quc - M
IV. Th gii khng b quyn l{ s mnh v kt cc ca cuc chi th k Trung Quc - M
Chng III -THI I TRUNG QUC l{ THI I PHC DA V[NG CA TH GII
I. Thi i Trung Quc l thi i a v lnh t ca Trung Quc x|c lp th gii
II. Thi i Trung Quc l thi i m hnh ph|t trin Trung Quc u vit so vi th gii
III. Thi i Trung Quc l thi i Gi| tr quan Trung Quc dn dt th gii
Chng IV - DNG TNH CCH TRUNG HOA XY DNG VNG O TRUNG QUC
I. Sc thu ht ca Tnh c|ch Trung Hoa
II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG QUC
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht
IV. quc Trung Hoa mnh m{ khng xng b|
V. Thin h v ch, Trung Quc v M c kh|c nhau
VI. Thin tnh Hoa H tm v ci ngun s}u xa
VII. Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu
Chng V -CHIN LC LN CN C T DUY CHIN LC
I. Nc ln cn phi ln v chin lc
II. Bn giai on ca i chin lc Trung Quc
III. Ba tng nc ca i chin lc Trung Quc
IV. i chin lc Trung Quc hc g M?
Chng VI - KHNG C C O TNG VI NC M
I. o tng chin lc chng khc g t st
II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia qun qun
III. Nc M ~ kim ch Nht vn ln nh th no?
IV. M ngn chn s cnh tranh ca Lin X nh th no
V. M s ngn chn Trung Quc nh th no
VI. Khng c k ch v i th s khng c nc m v i
VII. Nc M l "Quc gia dn ch " mt na
Chng VII - NC LN TRI DY TT PHI C I QUN
I. S phc hng v i ku gi Tinh thn thng v
II. Mun tri dy ha bnh t phi tri dy v qun s
III. khng c i chin vi M, Trung Quc t phi c i qu}n
IV. Nc giu cn qun mnh
Chng VIII - KU GI THUYT TRUNG QUC SP
I. Nc ln tri dy c|ch nc ln sp ch c mt bc
II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi ko hi ci b|o ng d{i
III. Nguy c tinh anh:nguy c nguy him cht ngi nht
IV. Ba s|ng to ln bo m Trung Quc mi mi thi bnh n nh
PH LC
Chia s ebook: http://downloadsach.com