You are on page 1of 328

Gic m Trung Quc

Lu Minh Phc

Chia s ebook: http://downloadsach.com

Follow us on Facebook: https://facebook.com/caphebuoitoi


Table of Contents
Li nh xut bn

Li ta

Chng I - NHT TH GII l{ GIC M TRM NM CA TRUNG QUC

I. Tn Trung Sn: Trung Quc phi chim v tr cng quc nht th gii trn tr|i t

II. Mao Trch ng: i Nhy Vt vt Anh ui M

III. ng Tiu Bnh: Tr tu ln Giu mnh ch thi

IV. Th gii d o|n v Trung Quc

V. Cng quc s Mt, ngi Trung Quc ~ chun b xong cha?

Chng II - SC TH K: CUC CHIN GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M

I. i ngi Qu|n qu}n: 100 nm quay mt vng

II. T|i nh v mi quan h Trung Quc - M

III. M hnh mi ca cuc cnh tranh Trung Quc - M

IV. Th gii khng b quyn l{ s mnh v kt cc ca cuc chi th k Trung Quc -


M

Chng III -THI I TRUNG QUC l{ THI I PHC DA V[NG CA TH GII

I. Thi i Trung Quc l thi i a v lnh t ca Trung Quc x|c lp th gii

II. Thi i Trung Quc l thi i m hnh ph|t trin Trung Quc u vit so vi th
gii

III. Thi i Trung Quc l thi i Gi| tr quan Trung Quc dn dt th gii

Chng IV - DNG TNH CCH TRUNG HOA XY DNG VNG O TRUNG QUC

I. Sc thu ht ca Tnh c|ch Trung Hoa

II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG QUC
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht

IV. quc Trung Hoa mnh m{ khng xng b

V. Thin h v ch, Trung Quc v M c kh|c nhau

VI. Thin tnh Hoa H tm v ci ngun s}u xa

VII. Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu

Chng V -CHIN LC LN CN C T DUY CHIN LC

I. Nc ln cn phi ln v chin lc

II. Bn giai on ca i chin lc Trung Quc

III. Ba tng nc ca i chin lc Trung Quc

IV. i chin lc Trung Quc hc g M?

Chng VI - KHNG C C O TNG VI NC M

I. o tng chin lc chng khc g t st

II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia qun qun

III. Nc M ~ kim ch Nht vn ln nh th no?

IV. M ngn chn s cnh tranh ca Lin X nh th no

V. M s ngn chn Trung Quc nh th no

VI. Khng c k ch v i th s khng c nc m v i

VII. Nc M l "Quc gia dn ch " mt na

Chng VII - NC LN TRI DY TT PHI C I QUN

I. S phc hng v i ku gi Tinh thn thng v

II. Mun tri dy ha bnh t phi tri dy v qun s

III. khng c i chin vi M, Trung Quc t phi c i qu}n

IV. Nc giu cn qun mnh

Chng VIII - KU GI THUYT TRUNG QUC SP


I. Nc ln tri dy c|ch nc ln sp ch c mt bc

II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi ko hi ci b|o ng
d{i

III. Nguy c tinh anh:nguy c nguy him cht ngi nht

IV. Ba s|ng to ln bo m Trung Quc mi mi thi bnh n nh

PH LC
Li nh xut bn
Trong qu II nm nay, Trung Quc ~ vt qua Nht Bn tr thnh nn kinh t ln
th hai th gii, sau M. Theo nhiu chuyn gia kinh t h{ng u th nn kinh t Trung Quc
s vt M v{o nm 2030. Mt khi ~ ln mnh v kinh t th vic i hi ting ni ca
mnh phi c trng lng hn, quyt nh hn so vi trc }y l{ iu d hiu.

Cun Gic m Trung Quc - do i t|, Gi|o s Lu Minh Phc, nguyn Gi|m c Vin
Nghin cu Xy dng Qu}n i, trng i hc Quc phng Bc Kinh trc thuc Qun Gii
phng Nhn dn vit, tuy gii hc gi c thm quyn cha ph|t biu nhng d lun th gii
v bn c Trung Quc bn tn cc k ho hng, nht l gii qun nhn Trung Quc bn
lun rt nhit tnh (li ta cun sch do mt tng lnh qu}n i Trung Quc vit, tng
Lu \ Ch}u). c bit cun sch li do Cng ty xut bn Hu Ngh Trung Quc - Bc Kinh n
h{nh, cng g}y nhiu s ch v }y khng phi l mt c quan xut bn quyn uy m ch
l mt n v xut bn mang tnh b|o ch thng mi nh nhiu n v xut bn bo ch
thng mi ph thng Trung Quc.

Vit Nam l quc gia chung bin gii vi Trung Quc, hai nc c tnh hu ngh truyn
thng khng ngng c cng c v pht trin, nh trong in mng ca c|c l~nh o ng
v{ Nh{ nc ta gi cc nh{ l~nh o ng v{ Nh{ nc Trung Quc nhn dp k nim ln
th 60 Ngy thit lp Quan h Ngoi giao Vit Nam - Trung Quc (18/1/1950 -18/1/2010),
~ ch r: Trn c s phng ch}m 16 ch: L|ng ging hu ngh, hp tc ton din, n
nh l}u d{i, hng ti tng lai v{ tinh thn 4 tt: Lng ging tt, bn b tt, ng ch tt,
i tc tt, quan h hai nc khng ngng c nng ln tm cao mi, xy dng nn quan
h i tc hp tc chin lc ton din Thc tin chng minh rng, Trung Quc v Vit
Nam tng cng lng ging hu ngh, i s}u hp tc cng c li l ph hp vi nguyn vng
chung v li ch cn bn ca nh}n d}n hai nc, c li ch cho ha bnh, n nh v pht
trin trong khu vc.

Tuy nhin, t c nhng iu trn, s hiu bit ln nhau v cng cn thit, khng
th thiu c.

Xut bn cun sch ny nhm gii thiu mt b phn d lun khng nh Trung Quc,
chng ti c gng gi nguyn vn ni dung ca tc gi, cng khng ngo{i mc ch . Tr}n
trng gii thiu cng bn c.

Nh xut bn Thi i
Li ta
Cuc cnh tranh th k gia Trung Quc vi M m ra thi i mi trong lch s th
gii C vn chnh v vn Trung Quc ca Tng thng Obama l ng David Lampton, mt
ngi ni ting am hiu Trung Quc, tng d o|n: Hai nc Trung Quc v M u khng
km ni mnh lao vo mt canh bc lch s, |nh cc bng s tri dy hin nay v sau ny
ca Trung Quc. Ngi Trung Quc mun t cc l{ ngi M c th s gip v hp tc
trong qu trnh Trung Quc tri dy. Ngi M mun t cc l, trong h thng cng ng
quc t, mt nc Trung Quc ln mnh trong my chc nm ti s c th cng nc M
chia s trch nhim m khng thch thc quyn li ca nc M, tr thnh k tch cc thc
y cng cuc ton cu ha. Lampton ni: Gi }y canh bc ny ca Trung Quc v M ~
bt u, ti tin rng k sch hin nay l{ c l tr. D nhin ~ |nh bc th c th c thua.
iu ph thuc vo s c gng v tr tu ca cc nh chnh tr v cng dn ca hai nc.

Theo ti, cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI cng nn l mt cuc ua
tranh, tc thi u xem ai c thnh tch pht trin tt hn, ai c sc mnh tng hp quc gia
tng nhanh hn, tc l chung kt xem ai tr thnh quc gia qun qun c th dn dt th
gii tin ln tt hn.

Cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI cho d l mt canh bc hay mt
cuc thi u, u |nh du mt thi i mi trong lch s pht trin ca lo{i ngi. Nc
M, mt nc ln tr nht th gii cng Trung Quc, mt nc ln l}u i nht th gii, i
mt nhau hai bn b ng T}y Th|i Bnh Dng, ~ trin khai mt cuc chi nc ln v
i, honh trng nht trong lch s nhn loi. Nu ni }y l{ mt canh bc th hai nc
n{y l{ hai i th v i. Nu ni }y l{ mt cuc ua, th hai nc ny l hai tuyn th v
i. Hai i th hoc tuyn th v i y ng vng trn i lc ch}u \ v{ i lc chu M
tr thnh hai vai chnh ta sng rc r trn sn khu quc t th k XXI; cuc ganh ua v{
cnh tranh gia hai nc ny s l bui trnh din c sc cha tng c ca cnh tranh
nc ln trong lch s th gii. Mc cho canh bc hoc cuc ua y c kt cc ra sao, c
hai nc u s c nhng tin b v pht trin mi, cng ng nhn loi u s c thm
ng lc v sc sng mi, ton b th gii s xut hin b mt mi v tnh th mi.

Hai nc Trung Quc v M c mi quan h cnh tranh vi nhau song khng h c mu


thun i kh|ng. Gic mng p ca ngi Trung Quc khng phi l{ cn |c mng ca
ngi M. B{i Sau M l th k ca Trung Quc ng trn trang mng Tun san quc gia
M ng{y 3 th|ng 6 nm 2009 vit: Th k Trung Quc c phi l s chm dt th k M
hay khng? }y l{ ni lo ph bin ca ngi M. Thc ra s i ln ca Trung Quc c th
kch thch nc M tng tc. Gi th mt ng{y n{o nc M tnh ng, pht hin thy
mnh chng cn l s Mt na m{ ~ i ngi: ngi Trung Quc ngi v tr cao nht, khi
y nc M c th buc phi tin hnh mt cuc ci cch lu nay b ngn tr, iu ny s c
li cho s i ln ca nc M. Cho d Trung Quc tr thnh nn kinh t s Mt th gii th
nn kinh t M vn s tng trng n nh. L{ mt cuc ua th k, qu trnh cnh tranh
Trung Quc - M ti c hai nc u s nh sng tr{o b~o cun; cuc cnh tranh y s c
kt cc c sc rc r v nh hng su xa lu di.

Cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI tt s m ra mt thi i mi trong


lch s th gii.

Lu Chu (1)
Chng I - NHT TH GII l{ GIC M
TRM NM CA TRUNG QUC
Nht th gii - l{ gic m trm nm ca Trung Quc. Gic m y th hin tp trung
l tng phn u ca ba v nh}n Tn Trung Sn, Mao Trch ng, ng Tiu Bnh. Tn
Trung Sn l{ ngi i u trong cuc cch mng dn ch Trung Quc, Mao Trch ng l{
ngi sng lp Trung Quc mi, ng Tiu Bnh l{ ngi thit k cng cuc ci cch m
ca. c trng chin lc chung ca ba v nh}n n{y l{: trn vn mc tiu ln ca quc
gia Trung Quc h u theo ch ngha Nht th gii.

Vic Trung Quc i ln Nht th gii c h{m ngha g? Trc ht l{ tng sn lng
nn kinh t Trung Quc phi nht th gii; trn c s thc hin nht th gii v quc lc
tng hp ca Trung Quc. Trong th k XXI Trung Quc ni ti vic nc ln tri dy, tri
dy nhm v pha n{o? l{ tri dy nhm v{o phng hng v mc tiu nht th gii.

I. Tn Trung Sn: Trung Quc phi chim v tr cng quc


nht th gii trn tr|i t
Trong thi i Trung Quc l{ nc ngho yu nht trn tr|i t, Tn Trung Sn yu
cu mi ngi lp ch x}y dng Trung Quc th{nh t nc giu mnh nht th gii v{
ku gi 400 triu d}n u c ch nguyn nh vy. Tinh thn y ca ngi dn ng v i
khin cho ngi Trung Quc ngy nay vn cn cm thy xc ng.

Xy dng Trung Quc th{nh Quc gia giu mnh nht th gii

Trung Quc khng nhng cn snh vai tin bc cng Anh, M m cn phi vt trn
h - }y l{ ch hng v i ca Tn Trung Sn. Trong Th trnh L Hng Chng vit
nm 1894, Tn Trung Sn ~ ra cng lnh ci cch ca ng: Tn dng t{i nng ca mi
ngi, tn dng mi ci li ca t ai, tn dng mi vt, cho h{ng ha lu thng thng
sut. ng cho rng bn iu l{ con ng ln tin ln giu mnh, l ci gc ln tr
quc. Nu t c c bn iu y th Trung Quc tt s vt ch}u ]u. V sau Tn Trung
Sn cn nhiu ln ni ti vic thc hin ch ngha Tam D}n th cn xy dng mt quc
gia giu mnh nht th gii vt trn c u, M.

Xy dng Trung Quc thnh quc gia c S|u c|i tt bc [Lc ch], Bn ci nht [T
ti] l mc tiu phn u sut i ca Tn Trung Sn. Trong lng ng, Trung Quc nht th
gii tc l mt t nc Bn ci nht, S|u c|i tt bc, tc l quc gia mnh nht th gii,
quc gia giu nht thin h, quc gia c nn chnh tr tt nht, quc gia d}n chng c
hnh phc nht. Ci gi l quc gia S|u c|i tt bc ngha l{ quc gia ln nht, tt nht, tin
b nht, trang nghim nht, giu mnh nht, yn vui nht.

L{m sao Ngi Trung Quc lp nn cng trng v i v vang nht ca nhn loi
trn tr|i t - l{ cm gic s mnh mnh m ca Tn Trung Sn. ng cn xut:
Ngi Trung Quc s m bo ch trng ha bnh, ch trng i ng, lm cho loi
ngi trn tr|i t sng hnh phc nht; ngi Trung Quc lp nn cng trng v i v
vang nht, khng nhng ch gn gi li ch ca mt dn tc, mt quc gia m cn gi gn li
ch ca nhn loi ton th gii.

K t ln u ph|t ng cuc khi ngha Qung Ch}u nm 1895 b tht bi phi lu


vong ngo{i nc, Tn Trung Sn i vng quanh tr|i t, chu du nhiu nc, mt mt kho
st nhng c|i c mt v chnh tr v{ o l th nc mnh yu ca cc quc gia, mt mt
tin hnh cuc vn ng cch mng. Cho ti trc cuc khi ngha V Xng, ng ~ by
ln i vng quanh th gii, c khong hai nm li i vng tr|i t mt ln. Thi gian sng
trn i ca Tn Trung Sn ch c 58 nm l 8 th|ng th trong c khong 10 nm l 1
thng l sng ti vng u M, tng cng ~ t|m ln n vng ny. Mc tiu ln Trung Quc
tr thnh quc gia giu mnh nht th gii ca Tn Trung Sn c xy dng trn c s
ng c kinh nghim tng tri phong ph v th gii.

Dn tc Trung Hoa l{ d}n tc u t nht th gii

Tn Trung Sn cho rng dn tc Trung Hoa l mt dn tc bn nht. Trong Ch ngha


Tam D}n ng vit: D}n tc Trung Hoa l dn tc l}u i nht th gii, dn tc ln nht th
gii, dn tc vn minh nht th gii, cng l{ d}n tc c sc ng ha ln nht th gii. Tm
hiu v xem xt dn tc ta t th ban u cho ti nay t nht phi c 5 - 6 nghn nm. So vi
cc dn tc khc trn th gii, dn tc ta vn l nhiu nht, ln nht. i i ni tip cho ti
ngy nay vn l dn tc u t nht th gii.

Da trn u th tr lc ca hc sinh Trung Quc hc ti M c thnh tch hc tp tt


hn hc sinh M, Tn Trung Sn ku gi th h tr Trung Quc phi khim tn hc tp M
v phi c quyt tm, ch ln v nim tin ui, vt M. Ng{y 21 th|ng 12 nm 1923, trong
din thuyt trc cuc mt tinh hoan nghnh ca hc sinh Lnh Nam Qung Chu, Tn
Trung Sn ni: T{i tr thng minh vn c ca ngi Trung Quc th hin ch d bt c
lp hc n{o trong nh{ trng trn t M, s im bnh qun thnh tch hc mi hc k ca
hc sinh Trung Quc u gii hn hc sinh M. }y l{ iu ngi M u tha nhn. Tn
Trung Sn dng lch s chng minh Trung Quc tng c thi k giu mnh l}u d{i hn thi
k ngho yu. ng cng dng tnh c|ch d}n tc chng minh ngi Trung Quc qu thc gii
hn ngi nc ngoi.

Tn Trung Sn cho rng, vi t c|ch l{ mt phn ca dn tc u t nht th gii, mi


ngi Trung Quc nht nh phi c ch kh ln vt trn ngi T}y Dng(1) v{ ngi
ng Dng(2). ng ni: V nc ta t rng ngi ng, ngi Trung Quc ti tr thng
minh hn nhiu so vi ngi T}y Dng, ng Dng, cho nn nu nc ta c ci to
xong, Trung Quc cng thnh s cn vt trn h. D nhin khi y ngi Trung Quc c
hnh phc hn c ngi T}y Dng v{ ngi ng Dng. Mi ngi u phn u v t
quc, xy dng quc gia tt nht th gii - mi l ch kh ln. Mong mi ngi t hm
nay tr i cn phi xy dng c ch kh ln y.

\p dng ch ngha m ca

Qu trnh Trung Quc i ln nht th gii l{ qu| trnh m ca hng ra th gii, hc


tp th gii. Cn phi i con ng M ca dng nc, M ca ui v{ vt. Ng{y
23 th|ng 10 nm 1912, trong din thuyt ti cuc mt tinh hoan nghnh t chc Ph
c An Huy, Tn Trung Sn ni: Mun pht trin thc nghip th khng th khng dng
ch ngha m ca. Trong c|c cuc hp b{n nh cng lnh h{nh ng vi i Tng thng
Vin Th Khi v cc b trng ca Vin ti Bc Kinh, Tn Trung Sn ra chnh sch m
ca. Th no l chnh sch m ca? l{ ngi nc ngo{i n Trung Quc lm nhng
vic kinh doanh cng nghip, thng nghip. Hn na t xa Trung Quc ~ thc hnh ch
ngha m ca. Thi k thnh vng nht i ng, c|c nc ngo{i nh , Th Nh K, Ba
T, Nht Bn tng c my vn hc sinh n Trung Quc hc tp. Hi y ngi nc ngoi
n Trung Quc, ngi Trung Quc khng phn i, l{ do Trung Quc ang vo thi
k vn minh thnh vng nht, t trn xung di mi ngi u hiu r ch ngha m ca
ch c li, khng c hi.

Tn Trung Sn cn vch ra: Nc Nht t ch bng hai tnh ln ca Trung Quc, dn


cng khng nhiu hn d}n hai tnh ln ca Trung Quc, c|ch }y 40 nm h cng l{ mt
quc gia nh nht, ngho nht, yu nht. Th nhng t sau cuc Duy tn Minh Tr, trong 40
nm h nghim nhin c gi l{ cng quc. Trn ton cu ch c 6 - 7 nc c gi l
cng quc, th m Nht Bn nghim nhin l mt trong 6 - 7 nc y. Nc Nht ~ |p
dng ch ngha m ca. Dn quc Trung Hoa t rng gp 20 ln nc Nht, s d}n cng
nhiu gp hn 20 ln, nn lm theo cch ca Nht, cng |p dng ch ngha m ca. Nu vy
th ch sau }y 3 - 5 nm ta s giu mnh gp 10 ln Nht. Tn Trung Sn ni: Trung Quc
nn m mang s nghip, c|i n{o trong nc khng c vn th vay vn nc ngoi. Nu ta
thiu nh}n t{i th dng nh}n t{i nc ngoi. Nu cch lm ca ta cha tt th ta dng cch
ca nc ngoi. Kt qu chng phi l{ c{ng vn minh nhiu so vi c|c nc ng, T}y hay
sao?.

Nht th gii khng th sao chp, phi c tinh thn sng ch

T h{m ngha D}n quc Trung Hoa, Tn Trung Sn nhn mnh ngha ca s sng to.
Ng{y 15 th|ng 7 nm 1916, trong din thuyt ti bui ung tr Thng Hin ng,
Thng Hi, Tn Trung Sn ~ gii thch v sao khng ni Nc Cng ha Trung Hoa m{
phi ni D}n quc Trung Hoa. ngha ca ch d}n l{ kt qu ng ~ nghin cu hn
chc nm mi c c. Tn Trung Sn cho rng nc cng ha ca u - M sng lp trc
nc ta; quc dn th k XX nn c tinh thn sng to ch khng nn t tho mn vi cch
bt chc quy ch ~ hnh th{nh t th k XVIII-XIX. Nu tnh nm th|ng, tt phi c mt
Dn quc Trung Hoa trang nghim rc r xut hin trn i lc phng ng, vt trn
c|c nc cng ha trn th gii.

Tn Trung Sn cn dng s khc bit gia th ch chnh tr Ng quyn phn lp ca


Dn quc Trung Hoa vi Tam quyn phn lp ca c|c nc phng T}y trnh b{y c
sc v{ u th ca th ch chnh tr Trung Quc. Ng{y 18 th|ng 8 nm 1916, ng ni trong
mt bi din thuyt nh sau: Phn ln c|c nc vn minh trn th gii ng{y nay u dng
th ch Tam quyn phn lp. Thc ra Tam quyn phn lp tuy c li nhng cng c nhiu
ci hi, v th b nhn t 10 nm trc ~ ch trng Ng quyn phn lp. Vy Ng quyn
phn lp l g? Tr lp ph|p, t ph|p v{ h{nh chnh ra nay thm hai th l ph trut v
kho th. Hai ch ny khng phi l php ch mi ca nc ta m t xa ~ c, php hay
p thc |ng c|c nc trn th gii l{m theo.

T ch ngha Tam D}n ca Tn Trung Sn n ch ngha Marx Trung Quc ha ca Mao


Trch ng ri ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc ca ng Tiu Bnh, tt c u h
m mt o l, l{: s|ng to dng nc, dng nc c c sc ring. Ni theo gc sng
to v{ c sc th nht th gii cng l{ duy nht trn th gii. quc i Anh nm n{o
cng l{ mt s c |o, trn th gii ch c mt nc Anh; v sau nc M cng l{ s c
|o, trn th gii ch c mt nc M. Trung Quc cng l{ s c |o, trn th gii ch c
mt Trung Quc m thi. Cc quc gia nht th gii trong thi k cn i u l nhng quc
gia c c sc ring, u l nhng quc gia c tnh sng to. H va khng phi l bn sao
ca nc nht th gii trc m{ cng khng th b nc tip sau sao chp, tuy rng h
u hc tp k i trc, tuy rng kinh nghim ca h cng c th gi cho k i sau, song
tt c cc quc gia nht th gii u l{ nc ln sng to, l{ nc ln c c sc ring,
khng th sao chp c.

Khng c binh lc mnh th khng th dng nc

Trong bi din thuyt hm 20 th|ng 9 nm 1912 ti cuc mt tinh hoan nghnh ca gii
qu}n i Sn T}y, Tn Trung Sn ni: Trong th k XX, c|c nc lp quc ang tranh
gi{nh nhau, cha th ti thi i i ng, bi th nu khng c binh lc cng thnh th
khng th dng c nc.

Ng{y 23 th|ng 6 nm 1924 khi tip o{n i biu gii lao cng Phillippines, Tn Trung
Sn c ni: C|ch }y hai nghn nm, Trung Quc cc mnh, chng nhng mt mnh hng
c phng ng m{ cng l{m ch}u ]u khip s. Nhng Trung Quc ~ mnh li dng ch
ngha ha bnh ln lp cho th gii, dy c|c nc khc t b chin tranh, ginh cuc sng
ha bnh; c iu khi Trung Quc tuyn truyn bi hc y th c|c nc khc li ang chun
b lc lng ln lc qun, hi qun, gy nn kt cc nh ng{y nay. H thy ta t rng nhiu
sn vt, l mt th trng rt tt nhng li thiu trang b qun s, nho nh yu t, bn tng
bc chia ct t ai nc ta, mi nc chim mt phm vi th lc. T mi quan h quc
t c|c nc xng hng xng b| tranh gi{nh ui bt v{ t cc bi hc lch s ca Trung
Quc, Tn Trung Sn vch ra mi quan h gia binh lc cng thnh vi dng nc yn n.

xy dng Trung Quc th{nh nc mnh nht th gii, Tn Trung Sn ~ n nh


mt cng lnh qu}n s kh th hng hc, ngy nay xem li chng ta vn cm thy rung
ng mnh lit. Trong bn cng lnh y, Tn Trung Sn xut: K hoch hun luyn 30
triu nhn ti qun s quc phng c bn, k hoch hun luyn 10 triu nhn ti k thut
quc phng. Ng{y 26 th|ng 10 nm 1912, trong b{i din thuyt ti cuc mt tinh hoan
nghnh ca Lin hp Qun chnh hc Nam Xng, Tn Trung Sn ni: T nay, chng ti hy
vng cc v quyt tm c gng phn u nghin cu l lun qun s, lm cho 400 triu ng
b{o u c tinh thn thng v.

Hi y, Trung Quc c 400 triu dn m k hoch ca Tn Trung Sn nh hun luyn


40 triu nhn ti qun s quc phng c bn v nhn ti k thut qun s, tc chim mt
phn mi tng s d}n, }y l{ kh ph|ch qu}n s ca mt nh chnh tr.

Hc M, vt M

Tn Trung Sn cho rng hc M trc tin phi hc tinh thn lp quc ca ngi M;
mun ui v{ vt M th phi lp ch hng ln ca quc gia v dn tc.
Tn Trung Sn ca ngi nc M l{ nc vn minh tin tin, nc M l{ nc cng
ha u tin trn th gii, c nhiu c|i |ng Trung Quc hc tp. ng thi vi vic
xut hc M, ng cn vng tin Trung Quc c th vt M, cho d cui th|ng 12 nm 1912
xut hin s kin su pho hm M ti Bch Nga {m, Qung Chu th uy, Tn Trung Sn
vn khuyn khch cc hc sinh i hc Qung Chu nn coi kinh nghim xy dng t nc
ca ngi M l tm gng phn u ca cch mng Trung Quc, phi xc lp ch kh ln
ui v{ vt M. Ng{y 21 th|ng 12 nm 1923, ng ni trong b{i din thuyt ti cuc mt
tinh hoan nghnh ca hc sinh Lnh Nam Qung Ch}u: Hin nay, cc bn ang hc tp hc
vn ca M, thi mn lch s nc M. Nc M s d hng thnh l do cch mng m c. Khi
tch ra khi Anh Quc, nc M ch c 4 triu d}n, t ai ch c 13 tnh, ho{n to{n l{ t
hoang ha. V dn s chng qua ch bng mt phn trm ca Trung Quc hin nay. Trung
Quc gi }y c 400 triu d}n, t ai c 22 tnh, sn vt v cng phong ph. Nu c th i
theo cch mng M, nc M dng mt ci vn nh nh th m cn gy dng c c
nghip ln nh ng{y nay. Trung Quc ngi ng ca ci di do, kt qu trong tng lai d
nhin tt hn nc M.

Tn Trung Sn cho rng c nhng iu kin thun li trn nhiu mt Trung Quc
ui v{ vt M. Trong Kin quc phng lc, ng vit: Trung Quc t ai rng hn
nc M, cn v mt vt sn, khong sn th thc l giu nht th gii. Ni v s dn th c
400 triu, cng nht th gii. Ti tr thng minh ca nhn dn t xa ti nay vn l v song,
5000 nm vn ha th gii cha tng c, trc }y c trm c nghn nm tng l{ cng
quc trn th gii.

Ng{y 10 th|ng 10 nm 1919, trong b{i Thc nghip Trung Quc nn pht trin ra sao,
ng ni: Trung Quc ta t rng, sn vt phong ph nh nc M, li hn M v nng sn
di do, khong sn phong ph. Nh}n cng lao ng ca ta nhiu gp bn ln nc M. Ci
ta thiu l vn v nhn ti. Nu ta c c hai yu t th thc nghip ca ta s pht trin,
chng nhng c th snh ngang M m nn gp bn ln nc M.
II. Mao Trch ng: i Nhy Vt vt Anh ui M
Mao Trch ng cng l{ mt ngi theo ch ngha Nht th gii, t tng chin lc
v thc tin Nht th gii ca ng c tnh khm ph, sng to, d nhin cng c tnh hn
ch ca lch s. Nhng v vang v trc trc, thnh cng v sai st ca ng u c sc thi
truyn k.

Khai tr h tch ca anh trn tr|i t

Mao Trch ng cho rng ui kp v{ vt M l chc trch ca Trung Quc.

Trong bi pht biu ti cuc ta {m v vn ci to x hi ch ngha cng thng


nghip t bn ch ngha ng{y 29 th|ng 10 nm 1955, Mao Trch ng ni: Mc tiu ca
chng ta l{ ui kp M, hn na phi vt M. Nc M ch c hn 100 triu d}n, nc ta
c hn 600 triu d}n, chng ta nn ui kp M. Rt cuc cn my chc nm, c|i tu vo
s c gng ca mi ngi; t nht l{ 50 nm i, c l l{ 75 nm; 75 nm tc l 15 k hoch 5
nm. Ng{y n{o ui kp M, chng ta mi c th th pho nh nhm. By gi chng ta cha
ra sao c, cho nn b ngi ta bt nt. Mt quc gia ln nh chng ta, c ni kho|c th cng
gh gm lm, lch s nhng my nghn nm, t rng, sn vt di d{o, d}n ng nhng mi
nm sn xut mi c hai triu my chc nghn tn thp, gi }y mi bt u ch to t,
sn lng cn rt t, thc l chng ra sao c. Cho nn cc gii trong ton quc, k c gii
cng thng, c|c ng phi Dn ch, u phi c gng xy dng nc ta thnh mt quc gia
giu mnh. Chng ta nn gnh ly chc trch y trn phm vi ton th gii. C bn ngi
trn th gii ny c mt ngi ca chng ta, khng vn ln th khng c, chng ta nht
nh phi ginh ly khu kh .

Mao Trch ng cho rng Trung Quc ch c vt M th mi c cng hin ln cho loi
ngi. Nm 1956, Mao Trch ng vit trong b{i K nim tin sinh Tn Trung Sn nh
sau: Trung Quc l quc gia t rng 9,6 triu kilmet vung v c 600 triu dn, Trung
Quc nn c cng hin tng i ln cho nhn loi. Cng hin y trong mt thi k di
trc }y cn qu| t i. iu l{m chng ta xu h. Mao Trch ng nhn mnh: Khng
nhng ta c kh nng vt M m{ iu ho{n to{n l{ cn thit, hon ton nn. Nu khng
nh vy th dn tc Trung Hoa chng ta khng xng |ng vi cc dn tc ton th gii, cng
hin ca chng ta i vi nhn loi cn nh.

Trong cch nhn ca Mao Trch ng, nu Trung Quc khng th vt M th phi khai
tr h tch ca Trung Quc trn tr|i t n{y! Nm 1956, trong hi ngh tr b i hi VIII
ng Cng sn Trung Quc, khi ni v vn vt M, Mao Trch ng ch ra: Chng ta
o{n kt tt c mi lc lng c th o{n kt trong ngo{i ng, trong ngo{i nc, mc ch
l{ l{m g? L{ xy dng mt nh{ nc x hi ch ngha v i. Mt quc gia nh chng
ta c th v nn dng t v i. ng ca chng ta l mt ng v i, nhn dn chng ta l
nh}n d}n v i, cuc cch mng ca chng ta l cuc cch mng v i, s nghip xy dng
ca chng ta l s nghip xy dng v i. Trn tr|i t ch c mt quc gia 600 triu dn,
l{ chng ta. Trc }y ngi ta coi thng chng ta l c l do ca h. V anh cha c
cng hin g, mt nm ch c v{i trm nghn tn thp, li cn phi ly thp ca ngi Nht
dng. Tng Gii Thch Quc D}n ng chuyn chnh 22 nm, mi nm ch l{m c
vi chc nghn tn thp. Hin nay, chng ta cng cha l{m c nhiu, nhng ~ l{m c
mt cht ri, nm nay s c 4 triu tn, sang nm t ph mc 5 triu tn, k hoch 5
nm ln th hai phi vt 10 triu tn, k hoch 5 nm ln th ba c th vt 20 triu tn.
Chng ta phi c gng thc hin mc tiu ny. Tuy rng trn th gii c khong 100 quc
gia, nhng ch c vi quc gia sn xut c hn 20 triu tn thp. Cho nn t nc ta khi
xy dng nn s l mt nc x hi ch ngha v i, s h{n to{n thay i tnh trng lc
hu 100 nm qua, thay i ci tnh trng b ngi ta coi thng y, ci tnh trng khng
may y, hn na s ui kp nc t bn ch ngha ln mnh nht th gii l{ nc M.
Nc M ch c 170 triu dn, dn s nc ta gp my ln h, t{i nguyn ta cng phong
ph, iu kin kh hu khng khc h bao nhiu, ui kp l c th c. C nn ui kp
hay khng }y? Ho{n to{n nn. S|u trm triu ngi ca anh ang lm ci g th? ang ng
? Nn ng hay l nn lm vic }y? Nu ni nn lm vic, ngi ta 170 triu dn c 100
triu tn thp, anh 600 triu dn m khng lm ra 200 triu, 300 triu tn thp ? Anh ui
khng kp ngi ta th anh chng c l do, th anh chng v vang th c, cng chng v i
lm. Nc M dng nc mi c 180 nm, 60 nm trc }y h cng ch c 4 triu tn
thp. Ta lc hu sau h 60 nm. Nu chng ta c 50 nm, 60 nm na th hon ton nn
ui kp h. }y l{ mt trch nhim. Anh c nhiu ngi nh th, anh c t ai rng nh
th, ti nguyn phong ph th, li nghe ni anh lm ch ngha x~ hi, nghe }u l{ c tnh u
vit, kt qu anh l{m dm s|u chc nm m{ vn cha th ui kp nc M, th th anh ra
ci qui g? Th th phi khai tr h tch ca anh trn tr|i t n{y thi!.

Thi gian biu vt Anh ui M

~ my ln Mao Trch ng iu chnh Thi gian biu ui v{ vt M, qua c th


thy c lch trnh tm huyt ui Anh vt M ca ng.

Ng{y 18 th|ng 11 nm 1957, trong b{i pht biu ti Hi ngh i biu c|c ng Cng sn
v cng nhn hp Moskva, Mao Trch ng tng ni: ng ch Khrushchev [Kh-rt-
sp] c ni vi chng ti l{ 15 nm sau Lin X c th vt M. Ti cng c th ni, 15 nm
sau chng ti c th ui kp hoc vt Anh Quc. Khng l}u sau khi t Lin X tr v,
Mao Trch ng bn triu tp nhng ngi ph tr|ch c|c ng phi Dn ch v{ ngi
khng ng phi lm cuc ta {m, thng b|o h bit tng chin lc vt Anh ui M.
Bi x lun nhn dp Tt Nguyn |n nm 1958 ca Nh}n d}n nht b|o vit: Chun b
dng thm thi gian t 20 n 30 nm vt M v kinh t.

Ng{y 15 th|ng 4 nm 1958, Mao Trch ng tin thm mt bc nhn nh: 10 nm c


th ui kp Anh, thm 10 nm na c th ui kp M. Ni 25 nm hoc thi gian nhiu
hn mt cht ui kp Anh, M l{ d ra 5 - 7 nm. Khu hiu 15 nm ui kp Anh vn
khng thay i.

Th|ng 5 nm 1958, ti Hi ngh ln th hai Trung ng ng kha VIII, L Ph Xu}n


xut: 7 nm ui kp Anh, 15 nm ui kp M. Trong li ph ca mnh, Mao Trch ng
sa li l{: 7 nm ui kp Anh, thm 8 hoc 10 nm ui kp M. Ng{y 22 th|ng 6 nm 1958,
Mao Trch ng li vit li ph trn mt bn bo co ca Bc Nht Ba nh sau: Vt Anh
khng phi l{ 15 nm, cng khng phi l{ 7 nm, m{ ch cn 2 - 3 nm; hai nm l{ c kh
nng c. Thm ch Mao Trch ng ch trng ngo{i my mc ng t{u, t, in lc
ra, sang nm l{ c th vt Anh.

Ng{y 2 th|ng 9 nm 1958, Mao Trch ng ra li ku gi: H~y phn u v mc tiu 5


nm ui gn kp nc Anh, 7 nm vt M!.

Nhm thc thi chin lc vt Anh ui M, Mao Trch ng ph|t ng phong tro
i Nhy Vt. Trong hi ngh Nam Ninh hi u nm 1958, ng ni: Ti khng tin l{ x}y
dng li kh hn |nh trn?.

i Nhy Vt khng thc hin c mc tiu vt Anh ui M, ngc li lm cho


kinh t Trung Quc nh tr v tt li. Gic mng i Nhy Vt b tht bi, nhiu ngi
cht mt c|ch khng bnh thng, t trng GDP ca Trung Quc trong tng lng GDP th
gii t 5,46% nm 1957 tt xung 4,01% nm 1962, thp hn c mc nm 1950 (4,59%).
Do tnh cm xc ng ca Mao Trch ng trong thc tin tr nn l tr v{ bnh tnh.
Ng{y 13 th|ng 1 nm 1961, Mao Trch ng ni ti Hi ngh cng t|c Trung ng: B}y gi
nhn li, thy xy dng ch ngha x~ hi khng c vi qu| nh th. Vi qu th lm khng
c vic, cng vi th c{ng l{m khng c, chng bng chm mt cht, pht trin tin ln
theo kiu l{n sng. iu ging nh ngi i ng, i mt qung phi ngh mt lc.
Qu}n i trong hnh qun c ngh ln, ngh nh, kt hp lm v ngh, c lm c ngh. Gia
hai chin dch cng phi ngh chnh n.

V sau, hm 30 th|ng 1 nm 1962, trong Hi ngh cng t|c Trung ng m rng, Mao
Trch ng ph|t biu tng kt bi hc ca i Nhy Vt nh sau: Ni v vic xy dng
nn kinh t x hi ch ngha ln mnh ti Trung Quc, 50 nm cha c, c th cn 100
nm hoc thi gian nhiu hn. S pht trin ch ngha t bn k t th k XVII ti nay ~
hn 360 nm. Mun xy dng nn kinh t x hi ch ngha ln mnh Trung Quc, ti c
tnh cn b ra hn 100 nm. Trung Quc ngi ng, nn tng mng, kinh t lc hu, mun
pht trin mnh sc sn xut, mun ui kp v{ vt c|c nc t bn tin tin nht trn
th gii, ti thy khng c thi gian hn 100 nm l{ khng c. C th ch cn vi chc
nm, th d c ngi ngh l{ 50 nm l{ c th l{m c iu . Nu qu nhin nh th th
n tri n t, khng th c g tt hn. Nhng ti khuyn c|c ng ch chu kh ngh nhiu
hn v c|c kh khn, v vy hy thit tng thi gian l}u d{i hn mt cht. Ba trm my
chc nm x}y dng nn nn kinh t t bn ln mnh; nc ta, trong ngo{i 50 nm ti,
trong ngo{i 100 nm l{ thi i v i ch x hi trn th gii trit bin i, l mt
thi i long tri l t, bt c thi i lch s no trong qu kh u khng th s|nh c.
Cn chun b rt kinh nghim t cc tht bi v trc trc gy ra bi tnh m qu|ng, qua
ginh ly thng li cui cng. Xut pht t im , gi nh thi gian l}u d{i hn mt cht
l c nhiu ci li, ngc li gi nh thi gian ngn hn l{ c hi.

L trnh vt Anh ui M: i Nhy Vt


Trung Quc mun ui v{ vt M tt phi i Nhy Vt - }y l{ tng kin nh
ca Mao Trch ng. Nm 1949, thu nhp bnh qu}n u ngi Trung Quc bng 27 USD,
lc y thu nhp bnh qu}n u ngi ca chu l 44 USD. Thu nhp bnh qu}n u ngi
Trung Quc nm 1952 ch tng ng 2,3% thu nhp bnh qu}n u ngi ca M. C th
thy mun ui v{ vt M, Trung Quc tt phi i Nhy Vt.

Cuc i Nhy Vt ca Trung Quc hi cui thp nin 50 th k XX li bi hc au


xt. Th nhng s tht bi ca m hnh i Nhy Vt x|c nh trong mt thi k lch s
c bit khng c ngha l{ khng th tin hnh bt c hnh thc i Nhy Vt n{o.

Ng{y 13 th|ng 2 nm 1964, khi duyt bn tho Bo co cng tc ca chnh ph ti k


hp th nht Quc hi kha III ca Chu n Lai, Mao Trch ng c vit thm mt on nh
sau: Chng ta khng th i con ng c ph|t trin k thut ca c|c nc trn th gii, lt
tng bc pha sau ngi ta. Chng ta phi ph b thi thng, tn sc p dng k thut
tin tin, trong mt thi k lch s khng qu di xy dng nc ta thnh mt cng quc
hin i ha x hi ch ngha. i Nhy Vt m{ ta ni chnh l{ ngha y. L n{o l{ vic
khng th lm ni ? L{ kho|c l|c, n sng ln chng? Khng phi, c th l{m c. ~
khng phi l{ kho|c l|c, cng khng phi l n sng ln. Ch cn xem li lch s ca chng ta
l c th bit. Chng phi l{ chng ta ~ v c bn |nh bn quc, phong kin, t bn
b ngoi c v ln mnh y ? Chng phi l t trn mnh t mt ngho hai trng, qua 15
nm c gng chng ta ~ t c trnh kh quan v cc mt cch mng x hi ch ngha
v xy dng ch ngha x~ hi sao? Khng phi l{ chng ta ~ cho n c mt qu bom
nguyn t y ? C|i tn Con bnh phng ng m{ trc kia ngi phng T}y g|n cho
chng ta, by gi chng ~ b vt b ri y ? V sao nhng vic giai cp t sn phng
T}y l{m c th giai cp v sn phng ng li khng l{m c nh? Tin sinh Tn
Trung Sn, nh{ i cch mng Trung Quc, bc tin bi ca chng ta hi u th k ny
tng ni Trung Quc s xut hin mt cuc i Nhy Vt. D kin y ca tin sinh tt s
c thc hin trong thi gian vi chc nm. }y l{ mt xu th tt nhin, bt c th lc
phn cch mng n{o cng khng th ngn chn ni.

Quan im i Nhy Vt ca Mao Trch ng l{ phi ph| thi thng, i con


ng mi. Cuc i Nhy Vt ba nm bt u t nm 1958 ~ tht bi, nhng cuc i
Nhy Vt 30 nm bt u t nm 1978 chng ~ th{nh cng sao? Mun nhanh chng
ui v{ vt c|c nc phng T}y kinh t pht trin, Trung Quc kinh t lc hu khng c
i Nhy Vt th khng c. Kin quc phng lc m{ Tn Trung Sn vit, bn k
hoch thc nghip t tay ng d tho chnh l{ phng lc v k hoch ca cuc i Nhy
Vt. Cuc i Nhy Vt ca Mao Trch ng khng ch l cuc nhy vt tht bi nm
1958 y m cn l thnh tu ginh c do s phn u v{ t nn mng trong gn 30 nm
ng nm chnh quyn. i Nhy Vt ca Tn Trung Sn v{ Mao Trch ng tuy ph|t sinh
trc tr, b trc trc do hn ch bi iu kin khch quan v ch quan, nhng nhng bi hc
kinh nghim cc v tin phong thu c l di sn qu b|u li cho chng ta. Cuc i
Nhy Vt nm 1958 em li tai nn cho Trung Quc, nhng 20 nm sau, bt u t nm
1978, Trung Quc li khi u mt cuc i Nhy Vt. Trn c s tng kt v k tha
ngi i trc, ng Tiu Bnh ~ thc hin mt cuc i Nhy Vt th{nh cng, bi l ng
tm ra quy lut i Nhy Vt trong x}y dng kinh t Trung Quc, lp nn k tch 30 nm
ci cch m ca. Cng cuc ci cch m ca 30 nm y l cuc i Nhy Vt th{nh cng
ko di 30 nm. Trung Quc ng{y nay i ra t trong cuc i Nhy Vt ci cch m ca,
cn cn tip tc nhy vt trn con ng pht trin mt cch khoa hc, cn da theo yu
cu ca quan im pht trin mt cch khoa hc tin hnh cuc i Nhy Vt khoa hc.
Sau 30 nm thc hin i Nhy Vt mt cch khoa hc, Trung Quc s dn u th gii.
III. ng Tiu Bnh: Tr tu ln Giu mnh ch thi
Trong thi k mi ci cch m ca, ng Tiu Bnh dn dt nhn dn Trung Quc xng
ti nht th gii. l{ ha nhp vo th gii dn u th gii, l lm nn cng chuyn
ln trong Giu mnh ch thi(3). Vic xy dng trt t chnh tr quc t mi v trt t kinh
t quc t mi do ng Tiu Bnh ra ~ th hin y kh phch chin lc ca ng
theo ui l{m n ln c tnh th gii.

Tiu Bnh, i ch: Bn thit k tng th Trung Quc tin ln nht th gii

Tuy rng trong cc bi ni v bi vit cng khai ca mnh, ng Tiu Bnh cha nhc ti
nhng t ng nh Trung Quc nht th gii, ui v{ vt M, song nguyn vng ca
ng dn dt nhn dn Trung Quc xng ti nht th gii li v cng mnh m. Sc mnh
xng ti nht th gii ca ng trong ci cch m ca c cng ln nht, tc nhanh
nht, khin cho Trung Quc ngy cng tin gn ti nht th gii.

L tng kin trc s ca cng cuc ci cch m ca Trung Quc, bn thit k tng th
Trung Quc do ng Tiu Bnh xut c tin hnh thit k xoanh quanh mc tiu xy
dng mt cng quc hin i ha x hi ch ngha l{m cho Trung Quc tr thnh nht th
gii. Bn thit k tng th ca ng l c mt h thng c ni dung phong ph, bao gm: mt
mc tiu phn u - xy dng mt cng quc hin i ha x hi ch ngha, khin Trung
Quc tr thnh nht th gii; mt l trnh c bn - coi xy dng kinh t l trung tm, kin
tr bn nguyn tc c bn, kin tr ci cch m ca; ba giai on phn u - ba bc i, t
no m, kh gi n 50 nm u th k XXI thc hin gic m nc giu mnh; mt i chin
lc pht trin ha bnh - giu mnh ch thi, c s th{nh t.

Ci cch m ca ca Trung Quc phi lm tt hn Duy t}n Minh Tr ca Nht Bn


Cng cuc Duy tn Minh Tr l mt kiu mu v ci cch chn hng t nc. Ngay t ngy
24 th|ng 5 nm 1975 ng Tiu Bnh ~ ch ra: Duy tn Minh Tr l cng cuc hin i ha
do giai cp t sn mi ni ln tin hnh; chng ta l giai cp v sn, ta nn v c th lm tt
hn h. Ng{y 15 th|ng 4 nm 1985, ng Tiu Bnh nhn mnh: Vic chng ta hin nay
ang l{m l{ vic Trung Quc my nghn nm nay cha tng lm. Cuc ci cch ny chng
nhng nh hng ti Trung Quc m cn nh hng ti th gii. Mc tiu ca ng Tiu
Bnh l tin hnh mt s nghip v i nh hng ti th gii. ng cho rng: Cng cuc ci
cch ca chng ta l mt loi th nghim chng nhng Trung Quc m{ cng l{ th
nghim trong phm vi quc t; chng ta tin l cuc ci cch ny s thnh cng. Nu thnh
cng th c th cung cp mt s kinh nghim n{o cho s nghip x hi ch ngha trn th
gii v s pht trin ca c|c nc cha ph|t trin. D nhin khng phi l b nguyn xi cho
nc khc.

Ng{y 7 th|ng 4 nm 1990, trong b{i ph|t biu quan trng Chn hng d}n tc Trung
Hoa, ng Tiu Bnh ni: Sau Hi ngh ton th Trung ng ln III kha XI, chng ta tp
trung lc lng lm bn hin i ha, hng ti vic chn hng d}n tc Trung Hoa. Trong
mt thi gian khng l}u, nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa s tr thnh mt nc ln v
kinh t, hin nay ~ l{ mt nc ln v chnh tr ri. Chic gh ti Lin Hp Quc l ca
nc Cng ha Nh}n d}n Trung Hoa. Ngi Trung Quc cn phn chn ln. i lc Trung
Quc ~ c c s kh tt. Chng ta cn c my chc triu ng b{o yu nc hi ngoi, h
mong mi Trung Quc hng thnh pht trin, iu ny trn th gii khng }u c. Chng ta
cn li dng c hi pht trin Trung Quc. Trong th k sau, Trung Quc s rt c trin
vng.

Nm n{o Tn Trung Sn th{nh lp Hng Trung Hi, xut Chn hng Trung Hoa
tc l mun vt trn u M, ly li ngi v nht th gii. ng Tiu Bnh nhn mnh chn
hng d}n tc Trung Hoa cng l{ mun ginh c a v nht th gii cho Trung Quc. Hm
ngha ca chn hng Trung Hoa l{ nht th gii; thc hin cng cuc phc hng v i tc
l Trung Quc phi mt ln na tr thnh nht th gii.

Chin lc Ba bc i: Xng ti nht th gii Qu trnh

Trung Quc i ln nht th gii s l mt qu| trnh nh th no? Thp nin 80 th k XX


ng Tiu Bnh tng xut dng thi gian 70 nm thc hin Ba bc i, ti khi k
nim 100 nm dng nc s thc hin mc tiu chin lc ca Trung Quc. Bc th nht
dng 10 nm t c mc no m, bc th hai li dng 10 nm na t c mc
sng kh gi, bc th ba l trong th k XXI li dng thi gian 50 nm thc hin mc
tiu v i phc hng d}n tc Trung Hoa. ng Tiu Bnh l{ ngi theo ch ngha hin thc,
cng l{ ngi theo ch ngha l tng. Li cn dn cui cng ca ng cng l{ li khch l
ngi Trung Quc: T nay cho ti gia th k sau s l qung thi gian rt quan trng;
chng ta phi mit mi lm vic vt v. Gnh trn vai chng ta rt nng, trch nhim ln
lm y!. Ti sao thi k gia th k XXI m{ ng Tiu Bnh ni li l thi k rt quan
trng? V chnh l{ thi k Trung Quc i ln nht th gii.
IV. Th gii d o|n v Trung Quc
S pht trin ca Trung Quc c nh hng ti tng lai th gii. Cc nh chnh tr,
chuyn gia thm ch dn chng mt s nc ln u nhit tnh d o|n tng lai ca Trung
Quc, hn na ~ hnh th{nh mt s nhn thc chung c bn.

Ngi Nht: Nht Bn nh hn Trung Quc

Chung sng nh th no vi Trung Quc, ngi lng ging khng l khng b quyn? -
}y l{ vn cc gii dn chng Nht Bn bn lun rng ri my nm nay. Nht Bn nn
to dng mt quan im v Trung Quc nh th no? Hc gi Ohmae Kenichi(4), ngi
c gi l{ Cha chin lc ca Nht Bn c nhng quan im i din cho ngi Nht.

Nm 2009, trong c|c ln din thuyt v trong cc bi vit ca mnh, Ohmae Kenichi
nhiu ln ch ra: Trc nm 2055, nn kinh t Trung Quc s c quy m gp 10 ln Nht
Bn, nc Nht cn mt ln na thch nghi vi Tnh trng quc lc Nht ch bng 10%
quc lc Trung Quc, Nht cn c cm gi|c quy m |nh gi| ng nc lng ging Trung
Quc. Nhn li lch s hai nghn nm trc }y, quy m quc lc Nht lun lun bng 10%
Trung Quc, t sau Duy tn Minh Tr, tnh trng ny mi c thay i, hin nay chng qua l
tr li quan h t l ng{y xa m{ thi. Nht Bn tt phi tip nhn thc t Nht nh hn
Trung Quc, cn lm mt quc gia nh m mnh. Th trng Trung Quc khng l l{ c
hi thng mi ln ca Nht. Mu cht ca vic cc doanh nghip Nht l{m n th{nh cng
l ch h c th m ly Trung Quc hay khng. Th d vic xy dng ng cao tc, chiu
di tng cng ca li ng cao tc ca Nht vo khong 9.000 km, m Trung Quc mi
nm cn xy dng 8.000 km ng cao tc.

Mi my nm nay Ohmae Kenichi nhiu ln i li gia Nht v Trung Quc, hin nay
mi nm ng nh k n Trung Quc tm ln. ng ni: Ng{y nay nghin cu th gii
khng th khng nghin cu Trung Quc. ng cho rng sau cuc khng hong ti chnh ln
n{y nc M ~ rt xung thnh mt quc gia ho{n to{n khng cn phong v{ t c|ch
lnh t th gii na. Trong cun Tm bit nc M? ng k ra ba n thuc cho nc M:
th nht l xin li ton th gii, tha nhn my sai lm ln phm phi trong t|m nm qua
nh tn cng Afghanistan, chim Iraq, gy ra cuc khng hong ti chnh ton cu; th hai
l tr thnh mt phn ca th gii, bn bc lm mi vic, khng c lm b quyn; th ba
l t b chin tranh.

Ci sng sut bit mnh ca Nht Bn, kh nng thch ng ca Nht Bn i vi s thay
i tnh hnh th gii th hin ch nc Nht sau hn 100 nm Tho|t \ nhp ]u nay li
cao ging mun Thn M nhp \, Tho|t ]u nhp \. Th h mi cc nh chnh tr Nht
cho rng th gii ang ph|t trin theo hng lng cc ha l M v Trung Quc, Nht phi
tr thnh mt cy cu trn Th|i Bnh Dng, ph|t huy t|c dng cu ni gia M vi Trung
Quc. Nht cn thay i chnh sch ngoi giao Theo ui M. Trong na u nm 2009, t
trng bun bn ca Nht vi Trung Quc l 20,4%, vi M l{ 13,7%, nhng nm 1990 t
trng bun bn ca Nht vi M l 27,4%, vi Trung Quc ch c 3,5%. }y cng l{ ln u
tin sau chin tranh t trng bun bn ca Nht vi Trung Quc vt qu mc 20% v vi
ch}u \ ~ vt qu 50%; Nht ~ hnh th{nh s li vo bun bn vi ch}u \, trong
Trung Quc l trung tm.

Ngi M: Phng |n Bc Kinh s thay cho ng thun Washington

Ngi M rt nhy cm vi vic Trung Quc i ti Nht th gii, trc }y 20 nm h


~ c d kin. Nm 1987, mt ngi M l{ Paul Kennedy a ra ba d o|n ln v tnh
hnh th gii: th nht, trong tng lai gn s khng c quc gia no c th gia nhp nn
chnh tr(5) u gm M, Lin X, Trung Quc, Nht v Cng ng kinh t chu u
(Kissinger th cho rng rt c th c thm n , hnh thnh nn chnh tr 6 nc), nhng
quc gia ny s l{ c|c nc ln cui cng. Th hai, cn cn lc lng sn xut ca th gii
trn mt s mt ~ t Lin X, M v Cng ng kinh t chu u nghing v pha Nht v
Trung Quc. Tuy Trung Quc cn lc hu sau Nht nhng Trung Quc pht trin rt nhanh.
Th ba, Trung Quc tri qua cuc phn u gian kh l}u d{i, ngi l~nh o nc ny hin
nay xem ra ang thc hin mt chin lc hng v, t tng nht qun v c tm nhn xa,
v mt ny h s thng Moskva, Washington v Tokyo, cng khng cn ni Ty u.

C|ch }y mi my nm Brzezinski tng d o|n: Hn hai chc nm sau Trung Quc


s tr thnh mt nc ln ton cu, thc lc ca Trung Quc i s ngang vi M v
ch}u ]u. Trong K hoch nm 2020 gi Quc hi, U ban Tnh bo nh{ nc M vit: S
tri dy ca Trung Quc s nh s xut hin ca nc c hi th k XIX, nc M trong
th k XX, l{ iu khng th tr|nh c.

Cng ty Gold Sachs d o|n n nm 2027 quy m nn kinh t Trung Quc s vt M;


n nm 2050 s gp i M.

Tp ch Chnh s|ch th gii ca M s ra ma thu nm 2008 ng b{i S tri dy ca


Trung Quc, trong vit: Khng nghi ng g na, n nm 2033 Trung Quc c th
chim v tr th nht trong trt t kinh t th gii, M s ng th hai. Chng ti hy vng
chnh ph M v nhn dn M c th bt u suy ngh v hm ca bc ngot c ngha
ranh gii y v{ suy ngh v cch thc i ph. Cng vi s chuyn dch v thi gian v s
xut hin vn tng trng kinh t v pht trin, chng ta s nghe thy nhiu hn c|c
Phng |n Bc Kinh ch khng phi l{ ng thun Washington.

Ngi Anh: Trng tm th gii chuyn v pha ng

Cun s|ch Khi Trung Quc thng tr thin h: S tri dy ca Vng quc trung ng
v hi kt ca th gii phng T}y5 ang l{m chn ng phng T}y. T|c gi sch ny l
Martin Jacques vit: Vic nc M dn dn tr thnh mt nc ln khng phi c nht v
nh s l mt qu| trnh au kh i vi h. M cn hc cch nhn thng, thch nghi vi s sa
st tng i ca mnh... La chn xu nht ca nc M l{ ngn chn, c ch Trung Quc,
iu s a th gii tr li ri v{o vng ly chin tranh lnh. Cuc chin tranh lnh mi
s ch tng tc qu trnh tt dc a v ca nc M. i vi ton b th gii phng T}y, s
tri dy ca Trung Quc s lm su sc thm cm gic hng ht ph bin ca th gii
phng T}y. Phng T}y ang i v{o giai on t iu chnh thch nghi l}u d{i v{ au
kh... Ti sn lng v tay trc vic Trung Quc tri dy tr thnh lc lng l~nh o th
gii. Vic Trung Quc tri dy chng nhng ch l{m thay i tnh hnh kinh t th gii m
cn thay i phng thc sng v{ t duy ca chng ta. S tri dy ca Trung Quc d bo
mt thi i mi sp n... Ti na sau th k XXI rt c th Trung Quc s tr thnh quc
gia mnh nht th gii; h thng quc t s xy ra bin i ln. Bc Kinh s tr thnh th
ca th gii. Thng Hi cng s thay th New York tr thnh trung tm kinh t ti chnh
quc t.

Mt bnh lun vin ca b|o Anh Ngi bo v d o|n: S chuyn bin ca Trung
Quc s lm cho trng tm ca th gii chuyn dch v pha ng; th k XXI s hon ton
khng nh hai th k trc , quyn lc s khng cn nm trong tay u M na.

Trong cun Biu hin lu di ca kinh t Trung Quc, nh{ kinh t ni ting ngi Anh,
gi|o s Madison c ph}n tch v{ cho rng Trung Quc c th tr thnh nn kinh t ln nht
th gii v{o nm 2015.

Th|ng 5 nm 2008, think tank Anh Quc Trung t}m ci c|ch ch}u ]u a ra b|o c|o
nhn nh trung tm quyn lc th gii ang chuyn v pha ng. n nm 2020 quy m
kinh t ca M, chu u, Trung Quc s tng ng nhau, GDP mi nn kinh t ny s
chim 20% tng lng kinh t ton cu.

Tp ch Anh Nh{ kinh t trong mt b|o c|o c tn Trin vng th gii nm 2008 c
vit: Nm 2008 l{ nm u tin m nn chnh tr v kinh t th gii s Tho|t M nhp
Trung Quc, ngha l{ nm u tin t Trt t th gii do M ch o chuyn th{nh Trt
t th gii do Trung Quc ch o.

Cc nh kinh t ton cu: Chc chn s vt qua, ch l vn thi gian m{ thi T


th|ng 6 nm 2009 tr i, t Thi bo Hon cu(6) dng thi gian hai thng tin hnh mt
cuc iu tra hi kin 85 nh kinh t trn ton cu, 80 trong s ~ tham gia cuc iu
tra ny. Ni dung iu tra ch yu cp ba vn : Th nht, cn my nm kinh t th
gii phc hi tr li mc trc khng hong? Th hai, nn kinh t hoc quc gia no s u
tin phc hi t khng hong? Th ba, cn bao nhiu nm tng sn lng kinh t Trung
Quc ui kp M?

Kt qu iu tra cho thy s ngi cho rng kinh t th gii phc hi tr li mc


trc khng hong cn thi gian 3 - 5 nm chim a s, ln ti 51 ngi; ch c 19 ngi
cho rng cn 1 - 2 nm v{ 9 ngi ni cn t nht 5 nm.

C 66 hc gi cho rng Trung Quc s dn u phc hi t khng hong; c 10 ngi


ni M s dn u phc hi t khng hong; c 3 v{ 1 ngi cho rng cc nn kinh t mi
ni ln khc hoc quc gia khc s dn u phc hi t khng hong.
Vn cui cng, cho rng tng sn lng kinh t Trung Quc vt M cn 10 nm c
18 ngi, chim 23%; cho rng cn 20 nm c 37 ngi, chim 46%; cho rng cn 30 nm
c 14 ngi, chim 17%; cho rng cn thi gian l}u hn v{ khng c kh nng vt M c 6
ngi v{ 2 ngi.

S hc gi M tham gia iu tra phng vn l{ 17 ngi, l{ nc c nhiu ngi nht.


Cc nh kinh t M phn ng kch lit nht v vn tng sn lng kinh t Trung Quc
vt M; a s h cho rng tng sn lng kinh t Trung Quc vt M cn thi gian 30
nm tr ln.

Kt qu iu tra ni ln ba iu c tnh xu hng: th nht, tng sn lng kinh t


Trung Quc s vt M, }y l{ nhn thc chung ca cc chuyn gia, 78 trong s 80 chuyn
gia ng nh vy; th hai, c 37 ngi cho rng Trung Quc vt M cn khong trn
di 20 nm, l{ quan im ch yu; th ba, cho rng tng sn lng kinh t Trung Quc
vt M s to ra cc din mi ca th gii.
V. Cng quc s Mt, ngi Trung Quc ~ chun b xong
cha?
Trung Quc tri dy vi tc qu nhanh, quy m qu ln, hon cnh tri dy qu
phc tp, m thc tri dy qu| n c, nh hng ca s tri dy qu su sc, chng
nhng th gii bn ngoi cm thy t ngt v ng ngng, ngay c ngi Trung Quc chnh
mnh cng cha chun b xong. Lm tt vic chun b xng ln Nht th gii t ra cng
bc thit khi tng sn lng kinh t Trung Quc vt qua Nht.

Nm tiu ch c ngha th gii ca Trung Quc th nht: S chun b v nhn thc

Gi tr ca Nht th gii l{ g? ngha ca vic Trung Quc tr thnh nht th gii l


}u? Ngi Trung Quc ng i c |ng phn u v c|i Nht th gii n{y hay khng?
Mi ngi cha nht tr trong nhn thc i vi cc vn n{y. Nhng hnh thnh nhn
thc chung trn cc vn , trc ht cn lm tt vic Chun b v nhn thc. C ngi
cho rng hin nay Trung Quc cn lm vn hin thc cha gii quyt th sao m{ i tranh
nht th gii c. C ngi cho rng i tranh ngi nht th gii l ham h vic ln cng to,
l chuyn qu xa vi qun chng nh}n d}n. C ngi ni hy gii quyt tt nhng vn
Trung Quc nht th gii tnh t di ln th cng thc t hn. Nghe ra nhng kin u
rt c l, nhng then cht ca nhn thc thng nht l ch Trung Quc tr thnh nht th
gii li ng l{ to ra mi trng v{ iu kin chin lc Trung Quc c th t khi
im v tng nc cao hn gii quyt nhiu vn c th.

L kt cc ca cuc cnh tranh chin lc gia Trung Quc vi M, vic Trung Quc
nht th gii s c nm ngha c tnh tiu ch nh sau:

1. Trung Quc tr thnh nht th gii l kt qu cnh tranh lu di gia quc gia
ang ph|t trin ln nht th gii vi quc gia pht trin ln nht th gii, n ni
ln quc gia ang ph|t trin c th tr thnh quc gia pht trin, thm ch vt
quc gia pht trin.
2. Trung Quc tr thnh nht th gii l kt qu cnh tranh lu di gia qucgia x
hi ch ngha ln nht th gii vi quc gia t bn ch ngha ln nht th gii,
n ni ln tnh u vit ca ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc. }y l{ ln
u tin mt nc x hi ch ngha vt mt nc t bn ch ngha v tng
lng sc sn xut, ln u tin u th chnh tr ca ch ngha x~ hi xy dng
trn c s u th kinh t x hi ch ngha. M hnh x~ hi ch ngha c sc
Trung Quc do sng to nn k tch Nht th gii cng s tr thnh m hnh
nht th gii, qua ta sng rc r. Trong th gii cn i, nhng nc to ra
v chim hu ca ci nhiu nht u l{ c|c nc phng T}y. S tri dy ca
Lin X sau Th chin II th hin xu th mnh m ui vt M. Nhng Lin X
d l thi k nh cao cng ch c sc mnh kinh t bng 60% tng gi tr sn
xut ca M. Trong 100 nm trc khi nc M xng b| ch, c|c cng quc
chu u tng thay nhau chim ngi nht th gii. Hai th k sau khi c|c nc
phng T}y dn u th gii v tng lng ca ci, ~ xut hin bc ngot c
tnh lch s l xt v quy m kinh t, phng T}y ang dn dn b c|c nc ang
pht trin ui v{ vt. n khong nm 2030, tng lng kinh t ca Trung
Quc s vt M. Nm 2050, ba nn kinh t ln xp hng u trn th gii s l
Trung Quc, M, n . C|c nc phng T}y gi{ l~o s bi phc chu thua.
3. Trung Quc tr thnh nht th gii mang li ngha mi cho s so s|nh vn
minh gia vn minh phng ng vi vn minh phng T}y, cho thy khng
nhng vn minh phng T}y c th mang li s tt lnh cho th gii m{ vn
minh phng ng cng c th dn dt th gii, hn na vn minh phng
ng c{ng c sc ht ln hn, sc sng v sc sng to mnh hn. Trong lch s
th gii cn i, ch yu l cc dn tc ni ting Anh dn u th gii, nhng khi
Trung Quc tr thnh nht th gii s m ra giai on dn tc dng Hn ng
dn u th gii.
4. Trung Quc tr th{nh Nht th gii s ph tan s k th nhn chng. Nm
1924, trong b{i Ch ngha Tam D}n, Tn Trung Sn tng ni: Trong vic so
s|nh ngi chu vi ngi ch}u ]u, trc }y ngi ta cho rng trn th gii
ch c ngi da trng l thng minh ti tr, bt c vic g u b ngi da trng
lng on. Gn }y bng nhin Nht Bn ni ln, qua c th thy vic ngi
da trng l{m c th ngi Nht Bn cng c th l{m c. Cc chng tc trn
th gii tuy khc nhau v m{u da nhng khi ni v s thng minh ti tr th
khng th ni c g kh|c nhau. Nht Bn tuy l{ nc pht trin song xa nay
cha tng tr thnh quc gia nht th gii. Cho ti nay nhng nc nht th
gii u l{ do ngi da trng xy dng nn. Trung Quc tr th{nh nht th
gii ni ln ngi da v{ng cng l{ chng tc u t trn th gii, khng phi ch
ngi da trng mi l{ u t. Nhng vic ngi da trng lm c th ngi da
v{ng cng c th l{m c, hn th cn lm tt hn.
5. Trung Quc tr thnh nht th gii s thay i cm gi|c u vit v a l hnh
thnh t lu phng T}y. Trong lch s th gii cn i, cc quc gia nht th
gii u ny sinh vng u - M. Chu l chu lc ln nht th gii; ni v l,
chu nn xut hin mt quc gia nht th gii. Trung Quc tr thnh nht
th gii l nim vinh quang ca chu .
C th thy Trung Quc tr thnh nht th gii l s tin hnh mt s nghip v i. S
nghip chng nhng c ngha kinh t m{ c ngha chnh tr, vn ha, s em li cho
Trung Quc nhng ti nguyn to ln v chnh tr, v o ngha. ngha chnh tr ca n tt
s chuyn ha thnh li ch thit thn ca mi ngi Trung Quc. C th ni Thin h
hng vong, mi ngi c trch nhim; Trung Quc nht th gii, mi ngi c li.

Nc ln tri dy phi c ch ln: s chun b v ch hng

Chun b v ch hng l mt s chun b quan trng khc khng th thiu c khi


ngi Trung Quc tin ln nht th gii.

Nc ln tri dy tt phi c ch ln, }y l{ mt c im v quy lut quan trng. C


ch ln mi c th tr th{nh nc ln. Mi quc gia tri dy u l quc gia c l
tng v{ ch hng nht th gii, u l quc gia tng cnh tranh ginh nht th gii.
Tin ln nht th gii, }y l{ c trng chung, tnh c|ch chung ca c|c nc ln trn th
gii. Chnh c|i ch hng, s theo ui, tinh thn, tn ngng v nim tin phi to dng
nc mnh tr thnh nht th gii mi tr thnh ngun ng lc lm cho dn tc hng
vng, quc gia tri dy. Mt dn tc thiu ch h{o hng theo ui mc tiu nht th gii
th rt kh tr thnh mt dn tc u t v{ quc gia u t trn th gii. Cc dn tc u t
trn th gii u l dn tc dm v bit cch ginh ly ngi th nht th gii, u l nhng
dn tc c thnh tch xut sc v biu hin khng ti trong cuc ua tranh gi{nh ly ngi v
nht th gii.

Trong thi k nc ln tri dy, B {o Nha ch c mt triu dn; s dn mt huyn


ln Trung Quc hin nay cn nhiu hn h. Ngy nay, B {o Nha vn l mt nc nh
ch}u ]u, t rng c hn 92 nghn kilmet vung, s dn va mi hn 10 triu. Th nhng
vng quanh khp th gii ngy nay, tr ch}u i Dng ra, c|c i lc kh|c trn tr|i t
u c nhng quc gia hoc lnh th dng ting B {o Nha l{m ngn ng th nht hoc
th hai. quc B {o Nha tng ng trn tr|i t nh mt ngi khng l, chiu ngang
tri qua 140 kinh, chiu dc tri qua 70 v; n dng, bin A Rp, mt di Nam
Hi hu nh tr th{nh ao nh{ ca B {o Nha. Thi y mt nh{ th B {o Nha kiu h~nh
ni: Ta l{ B {o Nha, ta ln hn c th gii n{y!. chnh l{ kh ph|ch Ta ln hn c th
gii, l{m cho B {o Nha tr th{nh nht th gii u tin trn sn khu quc t cn i.

Ngi H{ Lan nc nh lm nn s nghip ln c mt bc ha N thn Amsterdam.


Trong bc ha ny, n thn Amsterdam t tay ln m hnh qu a cu. Bc tranh y d
kin nc nh H Lan m c th gii vo trong lng mnh, coi tr|i t nh mt th chi
trong tay. Khi l mt nc ln tri dy, c nc H Lan ch c chng 1,7 triu dn, th m
trn v {i th gii th k XVII H Lan mt mnh ni sng gi sng to nn mt thi i
hong kim.

Nh{ vn ni ting ngi Nga Dostoevsky(7) tng ni: Mt dn tc thc s v i mi mi


khng thm ng vai tr th yu trong nhn loi, thm ch chng thm l{m vai tr h{ng u
m nht nh ng vai tr c nht v nh. De Gaulle(8) c mt danh ngn: Nu nc Php
khng v i th khng tr th{nh nc Ph|p. ng cho rng c im ca nc Ph|p l{ v
i, tnh cch ca nc Ph|p l{ v i, mc tiu ca nc Ph|p cng v i. V i l{ tn
ngng quc gia v{ ch hng quc gia ca nc Php.

Dng nc hai trm nm nay, nc M lun tin ln trong ting h hnh mu ca th


gii, quc gia l~nh o, th k M.

Cnh tranh l thin tnh ca loi ngi, s cnh tranh gia cc quc gia l thin tnh ca
cc quc gia. Yu t cn nht cho cnh tranh l t tin, c t tin mi c th t cng. Quc
gia mnh nht phi c lng t tin, m quc gia thiu sc mnh li cng cn c lng t tin.
Trn thc t nhng nc ln tri dy trong lch s cha c nc no ln hn Trung Quc;
v din tch lnh th, s dn, ca ci, h u khng th n{o s|nh c vi Trung Quc.
Trong lch s th gii cn i tuyt i a s c|c nc tri dy u l{ nc nh. C nc
nh t, lnh th rng cha y 100 nghn kilmet vung, s dn ch vo c mt triu, th m
tri dy tr th{nh nc ln nht th gii. Lch s tri dy ca mt s nc ln cho thy: ci
ln ca nc ln khng phi lnh th rng, khng phi l ch d}n ng, m{ l ch c
ch hng ln, mc tiu xa rng. Nc ln khng c ch ln th tt s suy tho|i; nc nh c
ch ln cng c th tri dy.

Nu ni th k XX l th k ca chin tranh v{ i khng, th th th k XXI s l th k


ca s cnh tranh v{ {o thi. Trn v {i quc t th k mi nhiu quc gia ang tranh
gi{nh a v thng tr th gii. Ngi M ni th k XXI vn l th k ca M. Nhng cu
Th tng n Vajpayee tuyn b: Th k XXI s l th k ca n . Trn trng ua
th gii trong th k XXI }u phi ch mt v{i nc c ch gi{nh ngi u! Trung Quc
trong th k XXI nu khng th tr thnh nht th gii, khng th tr th{nh cng quc s
mt th gii th tt nhin s l mt quc gia tt li, mt quc gia b {o thi.

Da v{o chin lc m{ c c thi c chin lc: S chun b v chin lc C


may ch a chung nhng u c c chun b. N hu ~i nhng quc gia c s chun b
chin lc. Trong qu trnh pht trin v tri dy, mt quc gia, mt dn tc s may mn
gp nhng thi k c may chin lc him c. Gt h|i c g trong thi k y - iu ny
ty thuc vo cht lng v{ trnh s chun b chin lc ca quc gia .

Sau ngy thnh lp, nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa tng hai ln |ng tic b qua
c hi pht trin quc gia. Ln |ng tic u tin l{ u thp nin 50 th k XX. Hi y
Trung Quc tin hnh thng li cuc chin tranh chng M gip Triu, Trung Quc c
th gii cng nhn l{ nc ln v qun s, mi trng an ninh quc gia c ci thin ln,
cng cuc xy dng kinh t c c hi pht trin tt. Th nhng thi k c may chin lc
qu bu y ch tn dng c bn nm th b cc phong tro chnh phong chng phi hu,
v tip sau l{ i Nhy Vt, Cng x Nhn dn, Gi Cng sn t du chm ht v b ct t.
Trong lc y Nht Bn ~ li dng c mi trng quc t thun li, tn dng c hiu qu
thi k c may chin lc, tin hnh pht trin bn vng, nhanh chng thc hin s tri
dy v kinh t.

Ln |ng tic th hai ca nc Trung Quc Mi l trong cuc u tam gi|c ba nc


Trung Quc - M - Lin X u thp nin 70 th k XX, di s e da chin lc ca Lin
X, mi quan h Trung Quc - M v{o nm 1971 ang tin theo hng bnh thng ha
khin cho hon cnh chin lc ca Trung Quc c ci thin rt nhiu. Trong 6 nm
1971-1976, s nc lp quan h ngoi giao vi Trung Quc ln ti 51 nc (trong 22 nm
1949 - 1970 tng cng ch c 54 nc lp quan h ngoi giao vi Trung Quc). Do tin hnh
lu di cuc i Cch mng Vn ha m{ c may chin lc tt nh vy ~ khng c tn
dng hu hiu.

Th nhng sau ci cch m ca, do Trung Quc c s ch o chin lc chnh xc, s


chun b chin lc y nn mi c th i ph ng n, nm vng c hi pht trin,
nhanh chng tin ln a v nc ln kinh t th gii trong tnh hnh Lin X tan r, kinh t
Nht Bn nh tr, ng Nam \ khng hong ti chnh, M ln s}u trong vng ly chin
tranh Iraq v{ nm 2008 th gii xy ra khng hong kinh t.
Thc tin ca Trung Quc cho thy gi tr ca c may chin lc ph thuc vo cht
lng s chun b chin lc. Trung Quc hin nay ang vo thi k khng nhng l
thi k c hi chin lc ni chung c|c nc ln tri dy, m{ cn l{ thi k xng ti v
chin lc gi{nh ly ngi v nht th gii, cn phi l{m y hn s chun b chin lc,
c s sng to chin lc, thit k chin lc v ch o chin lc cht lng tt.

Trung Quc bay ln cn d tr th|i tnh t|o: S chun b v t}m l

Tr thnh nht th gii, th{nh cng quc s mt - l{ mc tiu ln ca Trung Quc


trong th k XXI. phn u v mc tiu y, cn c tinh thn hng h|i dt do. Nht th
gii vn l truyn thng ca Trung Quc; cng quc s mt vn l lch s ca Trung Quc.
Th nhng truyn thng tt p y ca quc gia v dn tc ny tng mt thi b b mt. S
mt mt y c nguyn nh}n l{ ngi Trung Quc tp th ng qun. Chnh nh Tn Trung
Sn nm 1924 tng ni, trong lch s cn i, a v ca Trung Quc tt xung ngn
trng, trong nguyn nh}n ln nht l{ trc kia |nh mt tinh thn dn tc chng
khc g ng qun; hin nay cn khi phc tinh thn dn tc th phi |nh thc tnh dy.
con rng ln Trung Quc thc tnh, cn ti lp ch hng Trung Quc th nht, cn mt
ln na l{m c Trung Quc cng hin th nht, ln na lm ht trch nhim ca Trung
Quc th nht, ln na lm trn gic m Trung Quc th nht.

Mt khi dn tc Trung Quc v i c |nh thc dy, ng thi vi nhit tnh trn
tr, chng ta cn phi gi c th|i bnh tnh v{ tnh to. D trong cch mng hoc trong
xy dng, Trung Quc chng ta u tng mc bnh nhit tnh cp tnh, tng gp trc trc,
tng b tht bi ln. Ngy nay, trong tnh hnh c nc sc si, ton dn nng ni, th vic
gi th|i bnh tnh, d tr mt t tnh t|o l{ iu c bit bc thit v quan trng. Nm
2007 GDP Trung Quc ~ vt nc c, chim v tr th ba th gii. Nhng Trung Quc c
1,3 t d}n, nc c c 80 triu, GDP bnh qu}n u ngi ca Trung Quc bng 2.604 -
la M, ca c l 40.162, bng 15,4 ln Trung Quc. Cch bit cn ln lm. Trung Quc cn
c tinh thn hng phn ui v{ vt, cng vy, cn c l tr v tnh t|o cao .
Chng II - SC TH K: CUC CHIN
GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M
Quc gia qun qun l quc gia giu mnh nht xut hin trong qu trnh cnh tranh
gia cc quc gia trn phm vi ton cu k t sau khi hnh thnh h thng th gii cn i,
l quc gia dn u th gii trong mt thi gian, l quc gia in du n s}u m trn ton th
gii, l quc gia c sc nh hng ln nht trn th gii.

I. i ngi Qu|n qu}n: 100 nm quay mt vng


S xut hin v thay th quc gia qu|n qu}n c c im v quy lut ca n. Quc gia
qun qun khc loi hnh th c nhng b mt kh|c nhau. a v v tc dng ca quc gia
qun qun th hin gi tr ca n i vi th gii. i din in hnh cc quc gia qun
qun xut hin trn th gii cn i trong 500 nm qua l{ B {o Nha th k XVI, H Lan
th k XVII, Anh Quc th k XVIII v{ XIX, nc M th k XX. Trung Quc s tr thnh
quc gia qun qun th k XXI.

ng lc ca nc ln tri dy

ng lc ch yu lm cho th gii pht trin tin ln l s cnh tranh gia cc quc gia.
Nu ni rng ng lc pht trin trong ni b mt nc l s cnh tranh gia cc giai cp,
tp o{n, tng lp, th sau khi hnh thnh h thng quc t, s cnh tranh gia cc quc gia
chnh l{ ng lc pht trin th gii, l{ ng lc nc ln tri dy. Gi|o s Joseph Nye
Hc vin chnh tr Kennedy thuc i hc Harvard tng ni: Mt s s gia cho rng gia
cc quc gia chu u c s cnh tranh, ng l{ iu n{y ~ l{m cho c|c quc gia lun
lun t pht trin. Ti chu , Trung Quc c a v ch o, khng nc no c th cnh
tranh vi Trung Quc, v li trn vn i ph vi s x}m lc ca cc quc gia phng
Bc, Trung Quc ch gii quyt ni b, v th h khng c ng lc b{nh trng lnh th.
Khng nghi ng g na, c|ch }y 1.500 nm Trung Quc l{ nc siu ln ng \. Hi
ngi chu u bt u thm him hng hi, cn ngi Trung Quc th gim hot ng ny.
Bi vy bn s thy a s c|c nc ln b{nh trng sc mnh ti my chu lc u bt
ngun t ch}u ]u.

Theo quan im ca Nye, s d th gii phng T}y ph|t trin nhanh l{ do gia cc
quc gia phng T}y c s cnh tranh kch lit. S cnh tranh gay gt y gia cc quc gia
em li ng lc v sc sng cho th gii phng T}y. Nhng trong thi k cn i s d
phng ng ph|t trin chm, thm ch tr tr khng tin ln, l{ do cha hnh th{nh s
cnh tranh gia cc quc gia.
Trn th gii ngy nay, s lng quc gia tham gia cnh tranh tng ln rt nhiu so vi
ng{y trc. Trong th k XX, s lng quc gia c ch quyn hp ph|p v{ gi{nh c s
c lp chnh tr tng ln mt cch n nh: thp nin 30 th k XX ch c khong 60 nc,
n cui th k XX c chng 190 nc. n th|ng 9 nm 2002 s nc thnh vin Lin Hp
Quc ln ti 191 nc. Theo cc ti liu lin quan, tnh n nm 2008 trn th gii tng
cng c 225 quc gia v lnh th, gm 194 quc gia v 31 lnh th. Th gii ang ph|t trin
v tin b trong s cnh tranh v{ ganh ua gia cc quc gia. Sc sng, ng lc, sc sng
to ca cng ng quc t bt ngun t ng lc thc y ca s cnh tranh gia cc quc
gia. Cnh tranh gia cc quc gia, nht l cnh tranh chin lc gia c|c nc ln, l{ ng
lc ln nht lm cho th gii tin ln.

C th chia mc tiu s cnh tranh gia cc quc gia lm mc tiu thp nht v mc
tiu cao nht. Nh l lun quan h quc t ni ting ngi M Kenneth Neal Waltz cho rng
quc gia l{ th h{nh vi tng ng coi s t bo tn mnh l mc tiu thp nht, coi tranh
ginh quyn dn dt th gii l mc tiu cao nht. Mc tiu thp nht ca cuc cnh tranh
gia cc quc gia l s sinh tn t thn ca quc gia.Mc tiu cao nht ca cuc cnh tranh
ny l tr thnh quc gia qun qun ca th gii, l ginh ly quyn dn dt th gii. Tr
thnh nht th gii, thnh quc gia qun qun l mc tiu cao nht v mc phn u cao
nht ca cuc cnh tranh gia cc quc gia.

Cuc vt ln, phn u, cnh tranh ca quc gia trn v {i th gii gm bn tng nc:

1. An ninh: An ninh l mc tiu chin lc c bn nht, cng l{ quan trng nht.


Lch s pht trin v th gii tin b n nh ng{y nay, tuyt i a s li ch an
ton ca cc quc gia dn tc c c s bo m. Hin nay 194 quc gia trn
th gii v c bn khng tn ti nguy him b chinh phc v tiu vong, ch
quyn quc gia ca h trn c bn l an ton. Ch c mi my nc b chin
tranh e da v gy nhiu.
2. Pht trin: Tuy th gii tin sang thi i ha bnh v pht trin ~ c nhiu
nm nay, song s quc gia thc s c th thc hin pht trin tng i ln v
nhanh th cha chim a s. Cng tt c c|c nc pht trin v{ nc mi cng
nghip ha cng chng qua c 40 - 50 nc, chim chng 1/4 tng s quc
gia trn th gii.
3. Tri dy: Trong nhm nc ang ph|t trin, c|c nc tri dy l nhng nc c
th nh hng ti tnh hnh th gii. Xa nay khng tn ti v xut hin nhiu
nhng nc nh vy. Trn th gii 500 nm gn }y ch khong mi my
nc c th tri dy. Hin nay s nc c c hi, c iu kin tri dy tr thnh
cng quc th gii cng ch l my nc .
4. Quc gia qun qun: }y l{ nhng quc gia tng cao tt cng. Thng thng
khong 100 nm mi xut hin mt quc gia qun qun. Tuy th, trn th gii
cn i 500 nm nay trc sau tng c 7 - 8 quc gia tranh ginh ngi bu quc
gia qu|n qu}n, nhng cng ch my quc gia thc s tin ln a v quc gia
qun qun. Mt quc gia mun tr thnh quc gia qun qun trn th gii tt
phi l quc gia tri dy, nhng quc gia tri dy khng nht nh u tr thnh
quc gia qun qun. T mt quc gia sinh tn, quc gia ang ph|t trin, quc gia
ang tri dy cho ti quc gia qun qun l c mt qu trnh phn u thn k.
Thay i quc gia qun qun: s th hin tp trung sc sng ca th gii

Khi cc quc gia cnh tranh vi nhau th s c quc gia {o thi hoc chin thng. S sa
st ca quc gia qu|n qu}n c, s tri dy ca quc gia qun qun mi v s i v tr gia
c|c nc th hin sc sng tin b v pht trin ca th gii ny. S ra i ca mi quc
gia qun qun mi cng |nh du mt ln nhy vt v tin b c tnh lch s ca th gii.

Trong phn m u s|ch Ngoi giao ln, Kissinger vit: Ta nh tn ti mt quy lut
t nhin n{o , mi th k u c mt nc ln tri dy, h c sc mnh, c ch, c s
khch l v tr thc v{ o c, da vo gi tr ca mnh xy dng li ton b h thng quc
t.

Thc ra t hai nghn nm trc, s gia v i c Hy Lp Herodotus cn c qu trnh lch


s thng trm ca cc thnh bang Hy Lp ~ a ra mt lun o|n ni ting: s suy vong
ca th phn hoa v s tri dy ca th nhc tiu ~ hng hn ni ln mt kt lun:
xa nay tnh hnh tt p khng bao gi l}u d{i. iu ny trn thc t vch ra quy lut pht
trin khng cn bng trong cuc cnh tranh gia cc quc gia, cng l{ lut chu k b quyn:
khng th no bao gi phong cnh bn ny duy nht tt p. Quc gia qun qun s phi
b thay th, khng th b mt quc gia c quyn lu di.

Hi thp nin 80 th k XX, nh chnh tr hc quc t ni ting ngi M George


Modelski tng a ra l thuyt chu k trm nm thay th quc gia b quyn, cng c th
gi l{ l thuyt chu k trm nm v quyn l~nh o th gii. ng chia nn chnh tr
quc t 500 nm qua l{m nm chu k c tnh th k (1495 - 2030), c cch khong 100 nm
li c mt nc ln tri dy, li xut hin mt quc gia b quyn dn u h thng th gii.
Trong thi gian 500 nm y ~ ln lt xut hin cc quc gia b quyn: B {o Nha th k
XVI, H Lan th k XVII, Anh Quc th k XVIII-XIX, M th k XX.

D l chu k trm nm quc gia b quyn hay l{ chu k trm nm quyn l~nh o th
gii, iu ni ln trong qu| trnh rt ui nhau cnh tranh gia cc quc gia, cha c
quc gia qu|n qu}n vnh vin. Nhim k ca quc gia qun qun, tc l{ nhim k th k,
nhim k trm nm. Ngi ta thng ni th k H{ Lan, th k Anh Quc, th k M,
nhim k qun qun ca cc quc gia qun qun ny l mt th k. Ch nhim k hnh
thnh t nhin ca quc gia qu|n qu}n l{ iu tt i vi th gii. D l mun gi v tr
qun qun hay l mun tin ln qun qun, h u mang li cho th gii sc sng v{ ng
lc pht trin. S thay th quc gia qun qun th hin trnh vn ng tng th ca th
gii c nng cao. Th d s xut hin nc Anh em li cho th gii tin mng cng
nghip ha; nc M tin ln v tr quc gia qun qun mang li s thay i mi cho th
gii; quc gia qun qun mi xut hin sau M nht nh s em li cho th gii mt cc
din mi.

Ba b mt ca quc gia qu|n qu}n


i c th chia quc gia qun qun th gii ra lm ba kiu loi.

Kiu thc dn

Quc gia qu|n qu}n kiu thc dn l{ quc gia thc h{nh ch ngha quc thc
d}n; c|c nc ny thng qua s chim ng qu}n s m tin hnh trc tip thng tr, bin
c|c nc yu thnh thuc a ca mnh, xy dng i quc thc dn. My nc ln tri
dy thi k u u thuc loi quc gia qu|n qu}n kiu thc d}n, gm c B {o Nha, H{
Lan, Anh. Da vo logic k cp ph|t hin th chim lnh, h thc hnh s xm chim
bng v lc, xy dng nn nhng quc thc dn khng l.

Nm 1549, c|c thuc a chu M ca Ty Ban Nha chiu Bc Nam di tng cng ti
hn 10 nghn kilmet, tri rng trn 67 kinh, tng din tch ln ti 25 triu kilmet
vung.

H Lan th k XVII khng nhng l mt nc ln v thng mi m cn l mt cng


quc thc dn. Hot ng thc dn ca H Lan ch yu tin hnh thng qua hai cng ty
ng v{ T}y n (9). Phm vi thc dn ca cng ty ng n ch yu chu . Phm vi thc
dn ca cng ty Ty n l chu Phi v chu M. Din tch cc thuc a do hai cng ty ny
xy dng hi ngoi ln gp 60 ln chnh quc H Lan.

Anh Quc l{ quc thc d}n vi mc tiu l chim lnh th gii trong thi k bnh
trng t bn. Cc thuc a b i Anh quc xm chim rng ti hn 30 triu kilmet
vung, ln gp hn 100 ln din tch chnh quc, chim chng 1/4 din tch ton b lc a
trn tr|i t, s dn gn 400 triu, gp 9 ln s dn chnh quc. Trong 50 nm t 1815 -
1865, nc Anh ~ tin hnh m rng v khai trin cc thuc a ca h trn phm vi th
gii vi tc bnh qun mi nm 100 nghn kilmet vung, x}y dng nn mt quc
Mt Tri khng ln, cng x}y dng mt h thng thng mi quc t phc v li ch ca
quc Mt Tri khng ln n{y. C|c thuc a mt mt cung cp nhiu nguyn liu
qu cho nc Anh, mt kh|c cng cung cp knh tiu th nc ngoi cho cc sn phm do
nc Anh ch to. Ti nc Anh dn dn hnh thnh mt tam gi|c l{nh tnh gm thuc a
hi ngoi, thng mi quc t, v lc lng hi qun hng mnh. Nc Anh tr thnh mt
th gii thuc a, th gii bun bn. Anh Quc dng hm i h tng tu bun v kim
sot th gii. Nm 1865 nh{ kinh t Anh W. Stanley Jevons m t: Nhng ng bng Bc
M v{ nc Nga l{ ni trng ng ca chng ta, Canada v bin Baltic l khu rng ca chng
ta, chu c c nhng b~i chn gia sc ca chng ta; Peru cho chng ta bc trng, vng ca
Nam Phi v Australia chy v London; ngi n v{ ngi Trung Quc trng tr cho
chng ta; c{ ph, ma v{ hng liu ca chng ta trng khp qun o ng n . Bng
ca chng ta lu nay trng ti min Nam nc M, hin nay ang m rng n tt c mi
vng m |p trn tr|i t.

Kiu b quyn

Quc gia qu|n qu}n kiu b quyn l{ quc gia khng coi chim t v thn tnh t
ai nc khc l mc tiu, m thng qua s dn dt v kim sot th gii thc hin li
ch b quyn ca mnh. Nu ni quc gia qu|n qu}n kiu thc d}n thuc loi k cp d
man th th quc gia qu|n qu}n kiu b quyn thuc loi k cp vn minh. Hai k
cp y tuy c kh|c nhau nhng u thuc hng k cp. Nc M l mt tiu bn ca
quc gia qu|n qu}n kiu b quyn. Chuyn gia lch s ngoi giao M Khng Hoa Nhun2
vit trong Lch s mi quan h i ngoi M Cambridge nh sau: T nm 1776 tr i
ngi M lun lun xy dng mt b ch ca mnh nhm thch ng vi nhu cu t thn
khng ngng bin i ca h. ng th, h tranh ginh quyn lc th gii vi ngi chu
u. Chng kh|c g ngi chu u, h khng thng ni tham vng ginh quyn lc th gii,
thm ch c s thi nt ca quyn lc . cng l{ s thc. Ngi Philippines, ngi
Cuba, ngi Trung Quc v{ ngi Trung M c y l do cho rng M chng khc g
c|c nc quc kh|c, }y cng l{ s thc.

Th nhng khc vi c|c nc ln kh|c, nc M c mt i lc ln sinh si ny n


v khai thc, n khng v tha dn m kht khao chim thuc a, cng khng v thiu
nguyn vt liu m thm kht c nhng l~nh a bo h rng ln, ng thi cng khng cn
(nh nc Nga) kht khao chim lnh nhng vng t rng l{m ng i ti cc cng
bin mi xy dng nhm to dng mt h thng vn chuyn quan trng. Nc M khng
mun tham gia h{ng ng ca ngi ch}u ]u v{ ngi Nht Bn tm kim lnh th v tr
th{nh quc thc dn. Cc quan chc M ch mun gi{nh c nhng mnh t phn tn,
din tch tng i nh dng l{m c s b{nh trng thng mi cn thit. Khi sng to
v{ |nh gi| th{nh tch cng nghip, ngi M cng khng mun bt chc ngi chu u,
khng mun dng tiu chun ca ngi chu u hoc ngi Nht... Xt v mt sng to ci
mi v xy dng quy ch, nhng ngi l~nh o t hp cng ty kiu M vt xa c|c i th
nc ngoi. Mi quan h gia cc t hp vi chnh quyn v cc yu cu chnh sch
ngoi giao h nu ra vi cc quan chc nh{ nc cng kh|c hn c|c i th ca h. Nghe
ni nc M l quc gia dn tc u tin ca th k XX. i mi khoa hc, dy chuyn cng
nghip hp l ha v ton cu ha, cng ty a quc gia, quyn lc chnh tr tp quyn ha
vi c s l h thng thng tin hin i, ch ngha can thip qun s, ch ngha d}n tc
cung nhit, ch ngha chng tc cc oan v{ cuc cch mng c ngha s}u xa - tt c
nhng c|i ~ cng to dng nn tin trnh pht trin ca th k XX. on vit ni trn
~ trnh b{y c|c c im nc M khng dng th on thc d}n to dng b quyn.

Cho d trong thi i chin tranh v cch mng hay l trong thi i ha bnh v pht
trin, nc M bao gi cng l{ mt quc b quyn ly vic kim sot th gii lm mc
tiu. B quyn M th hin trn cc mt chnh tr, kinh t, qun s, vn ha. Sau i chin
th gii ln II, nc M xut hin vi t c|ch l~nh t chng chin tranh pht xt ca th gii,
c ci vn chnh tr to ln, ch o vic cu trc v xy dng c ch quc t: xy dng c
ch an ninh tp th ca Lin Hp Quc, xc lp a v ch o trong nn chnh tr quc t,
xy dng Ngn hng Th gii, Qu Tin t Quc t, xc lp h thng ti chnh th gii ly
ng USD lm ht nhn; xy dng h thng thng mi t do quc t ly c s l hip nh
thu quan thng mi; thc hnh chin lc ngn chn, xut ch ngha Truman, k
hoch Marshall, xy dng T chc Cng c i T}y Dng NATO.

M l{ nc xng, kin to Lin Hp Quc v l nh ti tr ln nht cho Lin Hp


Quc, cng l{ nc hng li ln nht t Lin Hp Quc. M lun lun thng qua vic thc
hnh b quyn ch v b quyn quyn lc thc hin li ch quc gia ca h. M tng
gi Lin Hp Quc l{ chnh tr bo tn ca a s v{ da theo nguyn tc nc ln nht tr
thit k, xy dng, l~nh o v kim sot t chc quc t quan trng nht th gii ny -
Lin Hp Quc. Trong cc hot ng thi k u ca Lin Hp Quc, M kim sot v chi
phi a s n nh trong Lin Hp Quc, thng qua c my biu quyt ny bin ch v
nguyn vng ca h th{nh h{nh ng. Trong thi gian 1946 - 1953, i hi Lin Hp Quc
thng qua hn 800 ngh quyt, t l thnh cng ca M l 97%, bt k vn an ninh quan
trng no c lin quan ti M u cha b tht bi. M cn l{ nc ng h v lp nn nhiu
t chc c tnh khu vc. Ci gi l nguyn tc nc ln nht tr, thc cht l nguyn tc nht
tr vi M.

Tng gi tr sn lng cng nghip ca M sau chin tranh th gii ln th hai chim
hn mt na tng sn lng ca ton th gii; M cho qu}n i n ng ti 50 quc gia v
lnh th trn th gii. Nc M dng phng thc ca h ch o trt t quc t. M v
Lin X tin hnh cuc chin tranh lnh ko di gn na th k vi ni dung l tranh ginh
b quyn th gii.

Sau khi chin tranh lnh chm dt, cui cng M xc lp c a v b quyn ca mnh,
hn na cn thc hnh ch ngha n phng, lin tc nhiu ln ph|t ng chin tranh,
khoe khoang v lc trc ton th gii. Mt biu hin quan trng ca b quyn M l mun
dng m hnh M ci to th gii, mun m rng dn ch kiu M trn ton th gii,
mun tin hnh M ha ton th gii. }y l{ s mt dn ch ln nht ca b quyn M
trong mi quan h quc t, l s chuyn ch v{ c ti ca b quyn M.

Kiu dn dt

Quc gia qu|n qu}n kiu dn dt l{ loi quc gia qun qun khng dng th on
chinh phc xy dng nn vn minh, khng thng qua b| quyn th gii v{ phng ph|p
chinh phc thc hin li ch quc gia ca mnh. Hin nay Trung Quc cn cha phi l
quc gia qun qun, song Trung Quc - quc gia qu|n qu}n tng lai n{y khng nh s l
mt quc gia qu|n qu}n kiu dn dt.

S gia ni ting ngi M Brooks Adams cho rng cc nn vn minh v i u c xy


dng bng phng ph|p chinh phc, trung tm c xy vn minh th gii chnh l M ch
khng phi ai khc, M nn nm c hi b{nh trng ra bn ngoi, nht l{ b{nh trng
v pha ch}u \ v{ vng Th|i Bnh Dng, thc hin u th kinh t ca M trong phm vi th
gii. Trn thc t }y l{ mt Thuyt b{nh trng c l, Thuyt chinh phc c l, Thuyt
b quyn c l. Trc ht, nn vn minh ch ngha t bn phng T}y c to dng bng
phng ph|p chinh phc, nhng iu ny khng th chng minh tt c mi nn vn minh v
i xa nay u c xy dng bng phng ph|p chinh phc. Nn vn minh Trung Hoa
c xy dng khng phi bng phng ph|p chinh phc.Th hai, nu ni cc nn vn
minh v i u c xy dng bng phng ph|p chinh phc, th th phng php chinh
phc cng tr thnh th cng tn vong vi nn vn minh, khng c chinh phc th khng c
vn minh, khng cn chinh phc l khng cn vn minh, chinh phc cng tr thnh mt
phn ca vn minh. iu ny rt r rng l th logic ca k cp. Th ba, mt s nn vn
minh v i trong qu kh c xy dng bng phng ph|p chinh phc, iu khng c
ngha l{ c|c nn vn minh sau n{y cng u phi c xy dng bng phng ph|p chinh
phc.

Nn vn minh trong tng lai s l nn vn minh khng cn dng phng ph|p chinh
phc to dng. Trung Quc s sng to mt kiu nn vn minh c tnh phi chinh phc.
Chng no nn vn minh ca nhn loi cn cn thng qua chinh phc to dng nn th
loi vn minh y l nn vn minh l{m bn vi d man, khng phi l nn vn minh thc s
cao cp. Dng phng ph|p phi chinh phc sng to mt loi vn minh phi chinh phc -
l{ tr|ch nhim ca Trung Quc, l yu cu m tin trnh pht trin vn minh th gii v
nhng ngi yu chung ha bnh, pht trin v{ vn minh trn th gii t ra vi Trung
Quc, l cng hin m{ ngi Trung Quc cn ng gp cho vn minh th gii. Cng ch c
truyn thng vn minh Trung Quc v nn tng vn minh Trung Quc mi c th gnh vc
ni nhim v nng n nng cp i i vn minh th gii nh vy.

Nhng quc gia qu|n qu}n trc nc M (k c M), khng nc no khng c tnh
hai mang: mt mt thuc vo quc gia qun qun dn u ngn tro pht trin th gii v
c quc lc tng hp th nht, mt khc li l quc gia b quyn s dng th on chim
lnh v{ chinh phc thng tr hoc kim so|t ngi kh|c, xng b| th gii, p ch nhng
ngi bt ng chnh kin. Nhng quc gia nht th gii m Trung Quc cn theo ui,
quc gia qun qun m Trung Quc cn tranh th tr thnh li l mt loi quc gia qun
qun kiu hon ton mi, cha tng c trong lch s th gii.

Brzezinski tng ni: Xt v lu di, nn chnh tr ton cu nht nh s tr nn ngy


c{ng khng tng thch vi tnh trng mt quc gia c o|n nm sc mnh b quyn. Cho
nn nc M khng nhng l{ siu cng thc s c tnh ton cu u tin v duy nht, m
rt c th cng l{ siu cng cui cng. Nhn t xu th pht trin ca cng ng x hi v
th gii lo{i ngi cng thy nc M s l quc gia b quyn cui cng trn tr|i t ny,
th gii sau }y s khng th xut hin mt quc gia b quyn mi. Trong cuc ua ph|t
trin tin b quc gia ht vng n{y n vng khc, bao gi cng s xut hin tn quc gia
qun qun dn u th gii, ~ khng th khng c quc gia qun qu}n, cng chng th c
tnh trng mt quc gia m~i m~i c quyn chim ngi qun qun. Cho nn s chm dt
quc gia b quyn khng ng ngha vi s chm dt quc gia qun qun. Trung Quc
khng lm quc gia b quyn, iu khng c ngha l{ khng l{m quc gia qun qun. Xt
t gc th gii, quc gia qun qun kiu thc d}n ~ kt thc t lu, quc gia qun qun
kiu b quyn cng s chm dt, nhng quc gia qun qun kiu th ba, tc quc gia qun
qun kiu dn dt ca Trung Quc, l quc gia qun qun kiu mi, tnh cht cn bn ca n
khng phi l tranh b th gii v{ xng b| th gii, m l tranh th tin ln pha trc v
dn u th gii.

Gi tr ca quc gia qu|n qu}n

D thi i no, d l quc gia qun qun kiu loi no, cc quc gia qu|n qu}n u
c nhng ng gp trn nhiu mt cho lch s. Quc gia qun qun c by gi tr nh sau:
Thc y nn vn minh c bc tin mi

Trong lch s th gii cn i, mi ln xut hin mt tn quc gia qun qun bao gi
cng em li cho th gii mt ln gi mi, thc y x hi lo{i ngi tin sang mt giai
on lch s mi, mang li cho nn vn minh tr|i t mt t khai ha v tin ha, em li
tin tt l{nh cho lo{i ngi. Tuy rng quc gia qun qun kiu thc dn v quc gia qun
qun kiu b quyn cng em li tai nn v bt hnh cho cng ng quc t, nhng khng
th v th m ph nh cng trng m cc quc gia ng gp cho vic xy dng cng
ng quc t.

Khi ng gp ca mt quc gia i vi th gii khng th tip tc xp hng th nht th


gii th quc gia cng khng th tip tc duy tr v tr quc gia qun qun th gii, n
phi nhng chic m quc gia qu|n qu}n cho nc khc, tuy rng c khi s chuyn tip
quc gia qu|n qu}n c mi phi thc hin bng chin tranh.

M ra mt thi i lch s mi

Th gii cn i tng tri qua my thi i kch ng lng ngi, nh thi i hng hi
ln, thi i cng nghip ha, thi i tin hc ha. S khai m cc thi i y u gn
cht vi tn cc quc gia qu|n qu}n . Mi mt quc gia qun qu}n u ~ khai m v
cng hin cho th gii mt thi i.

B {o Nha v{ H{ Lan u sng to v cng hin cho nhn loi mt thi i h{ng hi
ln, mt thi i ph|t hin ln v a l. N l{m cho lch s lo{i ngi thc s tr thnh
lch s th gii, m rng v {i hot ng ca nhn loi ti ton b th gii, cuc cnh
tranh tin hnh gia cc quc gia trn phm vi th gii ~ mnh m thc y tin trnh lch
s nhn loi.

Thi i cng nghip ha th gii l{ do nc Anh m ra. Ng{y 1 th|ng 5 nm 1851, Hi


ch quc t u tin khai mc ti nc Anh, Hi ch n{y ~ th hin trc th gii s phn
vinh v giu c ca nc Anh. Trc nc Anh, trn th gii tng xut hin nhng cng
quc, nc ln, nc gi{u, nhng cha tng c mt quc gia nh nc Anh, nh khai sng
mt nn vn minh cng nghip m{ l{m cho t nc mnh giu mnh ti trnh nh vy,
n mc thc lc ca nc Anh ngang bng vi thc lc ca tt c cc quc gia kh|c. Nc
Anh thi i cng nghip ha dn dt tr{o lu th gii, khin cho ton th gii u i ln
con ng cch mng cng nghip. Trong lch s nhn loi, nc Anh u tin chuyn bin
t kinh t nng nghip sang kinh t cng nghip. }y l{ nc cng nghip u tin trn th
gii. Sc mnh cng nghip ca nc Anh tng ng vi tng sc mnh cng nghip ca
c|c nc khc trn th gii. Nm 1860, s d}n nc Anh ch chim 2% tng s dn ton th
gii, 10% tng s dn chu u, th m sn phm cng nghip do Anh sn xut li chim 40 -
50% tng sn lng ton th gii v 55 - 65% tng sn lng ca ch}u ]u. Nc Anh thi
i cng nghip ha l nh my ca th gii; l{ c s vt cht nc Anh dn u th
gii, xng b| th gii v cng hin cho th gii.
M tr thnh quc gia qu|n qu}n cng l{ do nc ny c cng hin mang tnh khai sng
k nguyn mi ca th gii. Marx tng ht li ca ngi nc M l{ Ni trc nht sinh ra t
tng nc cng ha dn ch v i, ca ngi bn Tuyn ngn c lp do c|c thuc a
Bc M cng b nm 1776 l{ Tuyn ngn u tin v quyn con ngi. Marx cn |nh gi|
cao bn Tuyn ngn Gii phng ca M nm 1863. ng tng thay mt Quc t I gi li
chc mng chan cha nhit tnh: Cng nh}n ch}u ]u tin chc l{, cng nh cuc chin tranh
c lp ca M ~ m ra k nguyn mi giai cp t sn ginh thng li, cuc chin tranh
chng ch n l ca M s m ra k nguyn mi giai cp cng nhn ginh thng li. H
tin rng cuc chin u cha tng c trong lch s do ngi con trung thnh ca giai cp
cng nh}n Abraham Lincoln3 l~nh o t nc mnh tin hnh nhm gii phng cc chng
tc b n dch v ci to ch x hi l ting ni m u ca mt thi i sp ti.

Vi vic m ra thi i tin hc ha, nc M cng i h{ng u th gii, c cng hin


h{ng u. Nm 1992, sau khi c bu lm Tng thng M, ng Clinton ~ |p dng chin
lc pht trin v sau c gi l{ kinh t hc Clinton, trong c mt bin php chin
lc quan trng l{ y mnh chnh sch sn nghip cng ngh, tn dng u th lc lng
mnh v nhn ti v khoa hc k thut ca nc M, dn u tr{o lu mi pht trin cng
ngh in t, cng ngh tin hc ca th gii. iu chng nhng tng c sc cnh tranh
ton cu cho cc sn phm ca M, khin cho nc M ph|t huy c tc dng dn u
trong lnh vc in t - tin hc gp phn lm kinh t th gii tng trng trong th k XXI,
hn na cn ko c th gii tin sang thi i tin hc ha.

Xy dng trt t mi cho th gii

Quc gia qun qun l nh thit k th gii. Cng vic thit k y gm c: hnh thnh
mt cc din quc t mi, xc lp mt b chun tc quc t mi, sng lp mt b quy ch
quc t mi, xy dng mt trt t quc t mi, cu trc mt h thng quc t mi, v.v.

Chuyn gia lch s ngoi giao M Warren Cohen tng ni: Khi tham gia cuc i chin
th gii ln th II, ngi M ~ bt u tin hnh thit k tng th th gii sau chin tranh.
Nu ni bn thn Tng thng qu quan tm ti cc vn qun s v chin lc m khng
c thi gian suy ngh nhiu v hnh th th gii sau chin thng, th th nhng ngi khc
li cng c nhiu thi gian lao vo cng vic thit k th gii sau chin tranh. Trong ,
|ng ch nht l cc c gng ca chnh ph M. Hu nh l{ cng vi vi vic chin tranh
sp n ra, ngi ta ~ bt u t chc cc nhm nghin cu v tiu ban t vn nhm vo
cc cng vic ca th gii trong tng lai, ngi ta triu tp cc quan chc v ngh s, nh{
bo, hc gi, s quan, tc mi nh}n vin lin quan trong ng{nh tin hnh nghin cu v
bn tho rng ri v mi cng vic sau chin tranh, trong c vic chim ng c|c nc
th ch, iu chnh lnh th, an ninh quc t v ti xy dng mi quan h thng mi, v.v.
Cho d hi y s tho lun ca cc tiu ban ni trn cn cha vt qu s trao i tin tc
v{ quan im, nhng ~ xut hin mt s quan nim c bit x|c nh. Mt khi Washington
bt u tm kim s ch o c th sau chin tranh, cc quan nim s lp tc tr thnh
mt phn trong chnh sch chnh thc ca nc M. Rt r rng, cc quan nim y thuc
kiu Wilson4, hu ht thnh vin tham gia cc nhm nghin cu u ng rng sau khi
|nh bi c|c nc khi Trc th b khung ch yu v gi gn trt t v an ninh th gii s l
phi khi phc nguyn tc hp tc quc t ch khng phi l th qun bnh li thi. Sau
i chin th gii ln th II, nc M bt u thi cng theo bn thit k ca mnh, cc lc
to dng mt th gii ph hp yu cu li ch ca nc M.

Bn thit k tng th th gii ca quc gia qu|n qu}n c thc hin qua vic thi cng
cu trc h thng th gii. H thng th gii ny ch yu gm bn ci c tnh tr ct: mt
l h thng kinh t c tnh th gii; hai l h thng t tng c tnh th gii; ba l h thng
qun s c tnh th gii; bn l h thng quy tc ch c tnh th gii.

Dn dt tr{o lu mi ton cu

Quc gia qun qun l quc gia hnh mu ca th gii, quc gia gng mu, l quc gia
ng u th gii. Quc gia qun qun c kh nng nu gng mnh m, c sc nh hng,
sc ly nhim mnh m. Quc gia qun qun va l{ quc gia c sc c |o, li va l
quc gia c gi tr bt chc quc t, bao gi cng c mt nhm ng o quc gia khc
hc tp v bt chc. Bi vy, quc gia qu|n qu}n ha th gii l hin tng tt nhin.

Khi nc Anh ht vang bi ca khi hon trong cao tro cng nghip ha, nh mt ca
ton th gii u tp trung nhn vo h. C|c nc trn th gii u theo ui ngi sao Anh
Quc. S xut hin quc gia qu|n qu}n Anh ~ l{m cho khp nm ch}u xut hin ln sng
Anh Quc ha th gii. Cng cuc cng nghip ha ca nc Anh ~ to nn mt t Anh
Quc ha th gii. Nc Anh dng vn ha vt cht v{ vn ha tinh thn lm l ra ti
cho th gii, m th gii cng bng lng tip nhn tm mnh trong vn minh Anh Quc.

Khi xut hin tn quc gia qu|n qu}n l{ nc M, trn th gii bn xut hin ln sng
M Quc ha th gii, th hin trn cc mt chnh tr, kinh t, vn ha. Cng vi s tri
dy ca nc M, th gii u nhanh chng M ha trn c|c mt vn ha vt cht v{ vn
ha i chng. Gic m M tr thnh th ngi ta hng ti, li sng M tr thnh th
ngi ta theo ui mt cch ph bin. Ngay t bui giao thi gia th k XIX vi th k XX,
c|c nh{ quan s|t nc ngo{i ~ b{n v nh hng ph bin ca hng ha M v li sng M
i vi ton th gii. Ngi M hng th tiu chun sng cao nht th gii l{ i tng
hm m ca khp ni trn th gii, dng nh ngi M i din cho s phn vinh vt
cht, s thoi mi d chu v mt li sng thot khi s ri lon ca th gii c. Trc i
chin II, hu ht cc nc cn cha c nhng sn phm hin i ha nh in, xe hi,
in thoi - l nhng th vt phm ~ tr thnh cc k ph cp ti nc M. iu |ng ch
l hin tng tr nn ni bt hn t sau nm 1919, hn na do a v chu u b suy
tho|i, t tng phng T}y suy tho|i tr nn ph bin, do b chin tranh ph hoi v do
mt s nc ch}u ]u ui theo M v cng nghip v{ thng mi, chu u cm thy mnh
vo th phng ng, khng cn l sui ngun ca tr tu v{ trung t}m vn minh na. ng
trc s ti to th gii, chu u hu nh khng cn c th a ra th g na. Nhim v gn
gi ha bnh (khng ch v mt a chnh tr m cn c v mt chnh tr v{ vn ha) khng
th khng nh cy nc kh|c, trc ht l M. Nc M thc t cha b chin tranh gy ra
tn thng tr th{nh tng trng cho vn ha vt cht v{ vn ha i chng. Chng nhng
trong nc M xy ra s ng cht ha m ton cu cng xy ra s ng cht ha vn ha
M. Ba ph|t minh xe hi, in nh v my thu thanh kt ni ngi M khp mi ni li
vi nhau cng ph|t huy t|c dng nh vy trn ton th gii, bi l v c bn chng u l
sn phm ca nn vn minh M, sau chin tranh, chng truyn b ti khp mi x xnh trn
th gii.

Sng to pht trin k tch mi

Quc gia qun qun l quc gia sng to k tch cho nhn loi, v{ cng ch c quc gia
sng to k tch th mi tr thnh quc gia qun qun th gii.

Th k XVII l th k ca H Lan. Tiu quc H Lan din tch ch tng ng 2,5 ln


thnh ph Bc Kinh, s d}n cha y hai triu, th m{ ~ vit nn mt k tch nc ln tri
dy. Ng{y 26 th|ng 7 nm 1581 by tnh min Bc Netherlands tuyn b thnh lp nc
Cng ha lin tnh, c lp, tch ra khi Ty Ban Nha. V tnh H Lan ln nht, kinh t pht
trin nht, cho nn gi l{ nc cng ha H Lan.

Nc Cng ha H{ Lan l{ nc cng ha t sn u tin trong lch s th gii. H Lan


cn sng to c nhng ci nht th gii trn nhiu phng din khc: nng nghip H
Lan nht th gii. Hi H{ Lan c gi l{ th|nh a Mecca nng nghip, c|c sn phm
t sa b, rau c hoa qu, ngh l{m vn ca H{ Lan u ni ting ch}u ]u, nc ny tr
th{nh ni ngi chu u no mun hc k thut nng nghip tin tin tt phi t chn ti.
Giao thng vn ti trn bin ca H{ Lan cng nht th gii, l{ ngi |nh xe trn bin ca
th gii. Nm 1602, ngi H Lan thnh lp cng ty c phn u tin trn th gii - Cng ty
ng n lin hp H Lan, thnh lp S Giao dch chng kho|n u tin trn th gii - S
Giao dch chng khon Amsterdam. Ng}n h{ng u tin trn th gii do H Lan sng lp -
Ng}n h{ng Amsterdam ra i v{o nm 1609, sm khong 100 nm so vi Ngn hng Anh
Quc. H Lan l quc gia u tin kinh t tng trng lin tc. Mt trong hai ng ch nhn
gii Nobel kinh t nm 1993 l Douglass C. North tng |nh gi| cao s tri dy ca H Lan:
Trong thi k u ca lch s cn i, H{ Lan ~ tr thnh lnh t kinh t ca ch}u ]u,
Trong thc t, H Lan l quc gia u tin t c s tng trng kinh t lin tc theo
ngha chng ta x|c nh. Cho ti nay, ngi H Lan vn sng giu c sung tc, cc quy tc
bun b|n do ngi H{ Lan t ra vn nh hng ti th gii.

Trong na sau th k XVII, H{ Lan c hn 16.000 t{u bun, chim ba phn t tng s
vn chuyn ca i tu bun ca c ch}u ]u, tng ng bng tng s tu bun ca bn
nc Anh, Php, B {o Nha, T}y Ban Nha cng li. Nu ly quc gia l{m n v so snh th
H Lan bng 4 - 5 ln nc Anh, 7 ln nc Php. H Lan hu nh c quyn v vn ti bin
ton cu. C ngi bnh lun: Ngi H Lan khai thc mt t c|c nc khc... Na Uy l khu
rng ca h, hai b sng Rhein l{ vn nho ca h, Ireland l{ b~i chn nui gia sc ca h,
Ph, Ba Lan l va thc ca h, n v{ c|c nc Rp l{ vn tri cy ca h.
Amsterdam hi th k XVII l trung tm bun bn ca to{n ch}u ]u. Khi cng thng
nghip H Lan pht trin ti nh cao, tch ly t bn ca H{ Lan cao hn tng tch ly t
bn ca c|c nc chu u cng li, u t ngo{i nc nhiu hn Anh Quc 15 ln, trnh
cng trng th cng nghip ca H{ Lan ng u chu u.
Nm 1664, Thomas Mun, mt ngi Anh ni ting theo ch ngha trng thng tng
ni: }y l{ mt k tch trn th gii: mt quc gia nh nh vy, to cha bng hai qun to
nht nc ta, ti nguyn thin nhin, thc phm, nguyn liu g hoc cc loi v kh cn
thit cho thi k chin tranh hay ha bnh u t ti mc khng |ng k, th m rt cuc
nc y c d tha tt c mi th. Mt i gia s hc ph|i Nin gi|m ngi Php l
Braudel tng din t tm trng ca ngi ch}u ]u i vi s tri dy ca H Lan, ng vit:
Hi y ngi ta ch nhn thy mt s biu hin khin thin h hoa mt. Nh thng l,
ngi ta khng ch ti qu trnh chun b l}u d{i, cho n khi H{ Lan t c nhng
thnh tu sng chi, h mi cht tnh ng. Trong khonh khc, bt c ai cng khng th
hiu ni lm sao mt nc nh mi u cn non nt nay bng dng mi c|i u thnh
cng, pht trin thn tc, giu mnh v song. Mi ngi hng h|i b{n tho v b quyt, k
tch v{ s gi{u c k l ca H{ Lan.

Marx tng ht li ca ngi k tch tri dy ca nc M. Trong cun Hnh th|i thc
ca nc c, Marx vit: Th d hon thin nht v quc gia hin i l Bc M.Trong
Siu hnh hc chnh tr kinh t hc, Marx gi nc M l{ quc gia tin b nhanh nht ti
Bc M.

Xy dng m hnh mi u vit

Mt quc gia p dng m hnh nh th n{o to dng kt cu ca mnh, vn hnh


v pht trin bn th}n, iu quan h ti tnh cht quc gia, sc sng v tin ca quc
gia , l{ sc cnh tranh quan trng ca quc gia. Quc gia qu|n qu}n u l quc gia sng
to m hnh mi, cng hin m hnh pht trin, l quc gia c m hnh tin tin nht trn
th gii. M hnh chnh tr ca nc Anh l m hnh tin tin nht trn th gii hi y. Nc
Anh sm nht xc lp ch nh{ nc hin i, gm cc ch chnh tr nh ch ni
cc, ch qun ch lp hin, ch hai ng, ch chnh ph chu trch nhim trc
quc hi. Mt h thng ch chnh tr nh th ~ bo m nc Anh c yn n lu di
v pht trin n nh. ng gp ca nc Anh v m hnh kinh t cng c tnh vch thi i.
M hnh cng nghip ha ca nc Anh c nh hng to ln v{ l}u d{i i vi th gii.

M hnh M chng nhng to dng s tri dy v b quyn ca nc M, hn na i


vi th gii n cn ph|t huy c nh hng khng quc gia no c th snh ni. M l
nc ln c thi gian dng nc ngn nht th gii, m li l{ nc ln c lch s ch
cng ha lu di nht. Trong thi gian hn 200 nm sau khi nc M dng nc, trn th
gii bnh qun c hai nc th c mt nc chnh ph b cc th lc khc lt . Th nhng
chnh ph Hp Chng Quc Hoa K ngc li vn lun lun tip tc n nh cho ti ngy
nay. T ngy lp quc cho n nay nc M cha h c o chnh. Sau khi c lp, nc M
~ x}y dng c mt th ch chnh tr c c sc ring khng ging cc quc gia khc trn
th gii. Hin php Hp chng quc Hoa K x|c lp nm 1787 l{ b hin ph|p th{nh vn
u tin ca giai cp t sn trong lch s th gii. B hin php ny da trn c s l lun l
t tng dn ch v nguyn tc dn ch ca giai cp t sn, n ~ u tin sng to nn
mt h thng ch quc gia v ch chnh tr ca giai cp t sn ly c trng l{ ch
cng ha dn ch, bao gm ch cng ha, ch lin bang, ch Tng thng, ch
tam quyn phn lp, chnh ph dn bu, ch nhim k ca ngi l~nh o v.v. Chnh
quyn M c cu to bi ba b phn lp ph|p, h{nh ph|p v{ t ph|p. Quc hi ph trch
vic lp ph|p, nhng c|c ngh quyt ca Quc hi ch c hiu lc sau khi c Tng thng
ph chun. Tng thng ch tr cng vic chnh tr, nhng c|c quan chc quan trng do Tng
thng b nhim v cc hip c do Tng thng k kt th phi c Thng vin Quc hi
ph chun; Quc hi cn c quyn ph trut v bi min Tng thng; Ta n Ti cao l{ c
quan t ph|p chu trch nhim x l mi vn php lut v hin ph|p. C ch phn quyn
ca nc M bo m s dn ch ha trnh t ra quyt s|ch, tr|nh c s lm dng chc
quyn. Trong qu trnh so snh vi cc m hnh khc trn th gii, nht l vi m hnh
Lin X trong cuc ua chin tranh lnh ko d{i, m hnh M ~ th hin tnh ko di v
ngoan cng ca n, l{ c s v vn ling quan trng nc M trc sau duy tr c
u th t thn v nh hng rng ri ti th gii.

Ca ci tng ln nht thin h

Quc gia qun qun l nh qun qun lm giu trn th gii, qun qun v mt ca ci.
Nc Anh ln ngi b ch cng nghip th gii trong cuc cch mng cng nghip. Nm
1850 h sn xut mt na sn phm kim loi, cc sn phm t bng v st thp ca ton
th gii, cng nh hai phn ba sn lng than; h ng u th gii trong ng{nh ng t{u
v xy dng ng st. Nm 1860, nc Anh sn xut 40 - 50% sn phm cng nghip ca
th gii, 55 - 60% sn phm cng nghip ca chu u. Ngoi thng ca nc Anh nm
1850 chim 20% tng lng bun bn ca th gii; mi nm sau tng ln 40%. ng
Bng Anh tr th{nh ng tin quc t. Trong tnh hnh nc Anh ch chim 0,2% din tch
lc a th gii, s dn hi y ch c hn 10 triu, chim 2% s dn ton th gii hoc 10%
s dn chu u, th m{ nc ny s hu nng lc cng nghip hin i tng ng vi 40
- 50% tim lc cng nghip ton cu; ng Bng Anh c uy quyn v ch th gii.

Nc M sau i chin th gii ln th II c thc lc siu cng. Gi|o s Lu Kim Cht,


hc gi ngnh lch s quan h quc t i hc Bc Kinh vit trong cun Chin tranh lnh
nh sau: M ng th nht trong thng mi quc t, cc sn phm ca M, tr gii tr tiu
khin v li sng M trn ngp khp th gii. Tuy rng trong chin tranh c 410 nghn
ngi M b mng, song M l{ nc ln duy nht khng b chin tranh trc tip ph hoi,
hn th na, nn kinh t quc dn M m rng gp i. Thi gian 1940 - 1945, li nhun
sau thu ca cc cng ty M ln ti 124,95 t USD bng 3,5 ln mc s|u nm trc chin
tranh. Sau chin tranh, nc M tp trung ba phn t tng s vn ca ton th gii v hai
phn ba nng lc sn xut cng nghip, chim gn 59% tr lng vng ca th gii t bn,
s hu trn mt na tng trng ti lc lng tu bun ton th gii. Xut khu ca M
chim mt phn ba tng lng xut khu ton th gii. M tr th{nh nc xut khu t bn
v ch n ln nht th gii.
II. T|i nh v mi quan h Trung Quc - M
Khi tin sang th k XXI, cn t|i nh v mi quan h Trung Quc - M. M hin nay l
quc gia qun qun th gii, Trung Quc l quc gia qun qun tim ti ca th gii. Mi
quan h gia M vi Trung Quc trong giai on mi l mt kiu quan h gia quc gia
qun qun vi quc gia qun qun tim ti. Mi quan h ny va l quan h hp tc chin
lc tt phi tin hnh nhm gii quyt cc vn ln ton cu, li cng l mi quan h
cnh tranh chin lc cn tin hnh xoay quanh vic tranh gi{nh a v quc gia qun qun.

Mi quan h gia quc gia qu|n qu}n vi quc gia qun qun tim ti: im cao
khng ch mi quan h quc t

Trong ton b mi quan h quc t ca mt thi i, mi quan h cnh tranh gia cc


nc ln ch o ton b mi quan h quc t. M vn nng ct trong cuc cnh tranh
gia c|c nc ln l cnh tranh a v quc gia qun qun. Cho nn trong ton b h thng
ln quan h quc t th mi quan h gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim
ti l mi quan h c ngha quyt nh, l{ im cao khng ch ton b mi quan h quc
t, l tuyn chnh, l phn chnh trong ton b mi quan h quc t. ng trn im cao
khng ch , nm ly tuyn chnh ny, nm bt c ci ging mi ny th c th nhn xa
trng rng, ko ging ln th mt li s cng ra,... th ch ng chin lc. Nghin cu
c im v quy lut mi quan h gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti
l mt cng vic c ngha chin lc.

Mu thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti l mu thun c
bn ca cng ng quc t

Vi t c|ch l{ m}u thun c bn ca cng ng quc t, mu thun gia quc gia qun
qun vi quc gia qun qun tim ti s khng bin chuyn theo ch ca quc gia qun
qun.

V quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti u l cc quc gia c sc nh
hng, quc lc tng hp v tim lc pht trin ln nht, cho nn s cnh tranh gia cc
quc gia chng nhng quyt nh a v quc gia ca h m cn s quyt nh b cc
chin lc ca ton th gii. Bi vy mu thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti l loi mu thun nh hng v ch ng cc mu thun quc t khc, l mu
thun c bn ca cng ng quc t.

Hai cuc i chin th gii l kt qu ca vic cc mu thun quc t tr nn gay gt.


Mu thun quc t n{o ~ ch}m ngi cho hai cuc chin tranh th gii n{y? l{ m}u
thun gia quc gia qun qun vi cc quc gia qun qun tim ti. My quc gia tranh
ginh b quyn th gii vi Anh Quc u l cc quc gia qun qun tim ti, k c nc
M. Khc nhau l ch do khng ch c mt quc gia mun tranh b th gii vi nc Anh,
bi th ~ xut hin mu thun gia mt quc gia qun qun vi my quc gia qun qun
tim ti, iu lm cho mu thun tr nn cng phc tp, u tranh cng gay gt. Cc
quc gia qun qun tim ti, chng hn nc c p dng cch tin h{nh tranh gi{nh i
kh|ng vi quc gia qu|n qu}n gi{ l~o l{ nc Anh. Nc c cng ot, cng chim,
nc M th kho ot, kho chim. Nhng iu u khng th thay i thc cht hai
cuc i chin th gii, tc l vic gii quyt mu thun gia quc gia qun qun vi quc
gia qun qun tim ti, cui cng thc hin s giao tip v{ ho|n i a v quc gia qun
qun. Tuyn chnh trong mi quan h quc t trong thi gian hai cuc i chin th gii l
mi quan h mu thun, u tranh v{ i khng gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti. Mi quan h nh hng v quyt nh tnh cht v xu th ca ton b mi
quan h quc t.

Cuc chin tranh lnh ko di gn na th k cng l{ sn phm ca cc mu thun quc


t c bn hnh thnh bi mu thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim
ti. Trong thi k chin tranh lnh, mu thun c bn ca cng ng quc t khng phi l
mu thun v hnh thi thc, khng phi l mu thun gia ch ngha x~ hi vi ch ngha
t bn, khng phi l mu thun gia nc ang ph|t trin vi nc pht trin, m l mu
thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti. Nc M l quc gia qun
qun thi i ; Lin X l{ quc gia qun qun tim ti cng thi i y. Thng li ca M
trong chin tranh lnh l thng li ca cuc chin bo v a v qun qun; tht bi ca Lin
X trong chin tranh lnh l tht bi ca s chm trn gia mt quc gia qun qun tim ti
vi quc gia qun qun.

Tri dy v c ch l{ hnh th|i c bn trong cuc cnh tranh chin lc gia quc gia
qun qun vi quc gia qun qun tim ti

Cc quc gia qu|n qu}n ~ gi{nh c a v b quyn u c mt kiu t t b| ch, bao


gi cng coi vic gi a v qun qun ca mnh l li ch nng ct, h lo lng nht l vic b
quc gia qun qun tim ti thay ch ca mnh . c ch v p ch quc gia qun qun tim
ti l{ thin tnh ca quc gia qun qun, l s t t quc gia m{ c|c quc gia qun qun
khng th no khc phc c. Nhng quc gia qun qun tim ti th bao gi cng mun
tri dy, mun ph vng vy, mun tin ln mc tiu nht th gii. Bi th s tri dy ca
quc gia qun qun tim ti v s c ch ca quc gia qu|n qu}n ng nhim s tr thnh
hnh thc biu hin ch yu ca cuc u tranh mu thun gia hai bn.

Li ch chin lc c bn, ri ro chin lc v s phn tin ca quc gia qun qun


v quc gia qun qun tim ti c tp trung th hin trong cuc u tranh gia tri dy
vi c ch.

Chnh sch cn bng i lc ch}u ]u do nc Anh thi hnh lu nay nhm mc ch


khng cho php trn i lc chu u xut hin mt quc gia qun qun tim ti c th cnh
tranh vi nc Anh - quc gia qun qun hin nay. Do p dng chin lc ln chin tranh
lnh, cui cng nc M ~ ngn chn c vic Lin X t quc gia qun qun tim ti
tin ln quc gia qu|n qu}n, }y l{ mt th d in hnh ca s ngn chn thnh cng.
Trong cuc u tranh gia ngn chn vi tri dy, phi chng tri dy l tin b v
trong s|ng, ngn chn l bo th v phn ng? Vn ny cn c phn tch c th. Th
d s tri dy ca cc quc gia pht xt trn th gii l phn ng; s ngn chn cc quc
gia ph|t xt th c ngha tch cc. Trong chin tranh lnh, Lin X v M tin h{nh u
tranh gia tri dy vi ngn chn, xt trn ngha tranh gi{nh b| quyn th gii, cuc u
tranh i ngc li tinh thn thi i v{ tr{o lu lch s ca ha bnh v pht trin. Bi
vy cn phn bit tnh cht khc nhau ca tri dy, cng cn phn bit tnh cht khc nhau
ca ngn chn, khng phi l bt c s tri dy n{o u l vic tt, cng khng phi bt c
s ngn chn n{o cng l{ vic xu. Cuc u tranh gia ngn chn vi tri dy xy ra trong
lch s th gii t th k XX tr i ch yu tri qua hai giai on: mt l{ hai nc Anh, M
nhm v{o hai nc c, Nht v hai l M nhm v{o Lin X. C ngi ni my chc nm
ti, nc M s bao v}y v{ ngn chn Trung Quc, }y s l{ giai on th ba. Mu thun
trong c|c giai on mt v{ hai u c tnh i khng, th on gii quyt mu thun l
chin tranh v chin tranh lnh. Trong giai on th ba, mu thun c tnh cht cnh tranh
vn minh, cnh tranh v hp tc cng tn ti l{ vn minh nht.

Nc M mc Hi chng tng hp qu|n qu}n

Sau khi gi{nh c thng li trong cuc chin tranh lnh, nc M cha vui mng
c my nm th ~ ph|t sinh Hi chng tng hp qu|n qu}n, ri v{o tnh trng thn
kinh qu nhy cm an xen nhiu tm trng phc tp nh s hi, t ph, lo lng, mu
thun, kh c th t thot ra khi hi chng ny.

Ni lo s ca nc M qu|n qu}n

Sau chin tranh lnh, M xc lp mc tiu chin lc quc gia v li ch chin lc ca


h vo vic xy dng mt trt t quc t mi do M l~nh o, bo m a v c bit quc
gia qun qun ca M khng b e da v thch thc. M cho rng s thch thc ln nht l
n t i lc chu , cho rng quc gia qun qun tim ti thch thc M th trn i lc
ny.

Nm 1997, chin lc gia ngi M l Brzezinski tng ni: sau chin tranh lnh, nc
M ~ vt ln tr th{nh nc ln siu cng duy nht trn th gii; iu ny khin cho M
cn vch ra mt chin lc i lc u - hon chnh, ton din. Bi l phn ln cc quc
gia tng i t ph, tng i nng n v chnh tr u phn b trn i lc u - ; trong
lch s tt c cc quc gia c nh tr th{nh cng quc u l i lc u - ; cc quc
gia ng d}n nht v c d tm lm b quyn khu vc, nh Trung Quc v n , cng u
i lc ny. Cc quc gia hnh thnh s thch thc tim t{ng i vi a v b ch ca M
v chnh tr v kinh t cng u i lc u - \; s|u i cng quc kinh t xp hng ngay
sau M v cc quc gia c chi ph qun s ln nht cng u i lc u - ; trong s cc
quc gia ht nhn ln cng khai, ch c mt nc i lc u - \. i lc ny chim 75% s
dn ton th gii, hn 60% GDP to{n th gii v 75% d tr nng lng ca th gii. Sc
mnh ca cc quc gia trn i lc u - cng li thm ch cn vt c nc M. V i
lc u - nm trn ng trc ca th gii nn quc gia no kim so|t c i lc u -
th c th c nh hng quyt nh i vi hai trong s ba khu vc ln c nng lc kinh t
mnh nht th gii - T}y ]u v{ ng \. Xem bn th gii l{ hiu, quc gia no kim
so|t c i lc u - th hu nh s t ng kim so|t c Trung ng v{ ch}u Phi. V
i lc u - hin nay ng vai tr b{n c a chnh tr c ngha quyt nh, vic sc
mnh ca i lc u - \ c phn phi nh th no s c ngha quan trng quyt nh
i vi a v v di sn lch s ca nc ln nht th gii l M.

Theo quan im ca Brzezinski, a v nc ln nht th gii ca M l li ch quc gia


ch yu ca M; thc cht chin lc ton cu ca M l khng cho php xut hin bt c
cng quc th gii no c th i chi vi M. Nu ~ khng nh quc gia qun qun tim
ti s xut hin ti i lc u - , th th M tt phi tin h{nh phng v chin lc.
Brzezinski cho rng M phi vch ra chin lc a chnh tr c th tip tc thc thi ti i
lc u - , gm c chin lc ngn hn khong 5 nm, chin lc trung hn khong 20 nm
v chin lc di hn trn 20 nm, nhm ngn nga s xut hin mt lin minh i ch
cui cng c th thch thc a v quan trng s mt ca nc M, c{ng cha cn ni bt k
quc gia n{o c nh thch thc M, cho d kh nng y khng c g |ng k. Qua }y c
th thy nc M ~ mc phi Hi chng s qu|n qu}n - ni s hi quc gia qun qun
tim ti xut hin vng u - .

S t ph ca nc M qu|n qu}n

S t ph ca nc M bt ngun t nim t tin vo sc mnh to ln ca mnh, cng


bt ngun t nhn thc cho rng th gii sau }y s kh c th hnh thnh mt lin minh
chng M.

Trong b{i b|o ng trn tp ch Ngoi giao, hai ngi M l Stephen G. Brooks v
William C. Wohlforth vit:

Nh{ bnh lun chnh tr ngi c Josef Joffe tng ni: Lch s cho ta thy nhng quc
gia b quyn bao gi cng g}y ra s t kt thc bn th}n. C|c cng quc th gii xp hng
th 2, 3, 4 s thnh lp lin minh i kh|ng v{ tr tnh }m mu |nh bi quc gia b quyn.
iu ~ c ng nghim Napoleon, cng nh Louis XIV, Hitler v Stalin. B quyn
dn ti lc lng chng b quyn cng ln mnh hn, }y l{ quy lut gi ci nht trong
chnh tr quc t. Th nhng lun im ni trn cha nhn thc c mt vn l{ a v
ca M sau chin tranh c th hp vi tr{o lu lch s. V tr a l c thin nhin u ~i
khin cho nc M khng d b tn cng, s e da ca M i vi c|c nc kh|c cng nh
hn nhiu so vi cc quc gia b quyn khc. My nc c kh nng tim tng thch thc
M nh Trung Quc, Nga, Nht, c u c tnh hnh tr|i ngc vi nc M. Khi c|c nc
tng cng lc lng qun s ca mnh nhm ch ng M th ngc li h kh trnh
khi tr thnh mi e da s|t sn i vi c|c nc lng ging. Sc mnh ca M tuy c
th thu ht nhiu s ch trn phm vi ton cu, nhng thng thng cc quc gia cng
quan t}m hn ti s b tr lc lng trong vng ln cn ca mnh ch khng quan tm my
ti th qun bnh c tnh ton cu; cho d bt c quc gia thch thc tim ti ni trn pht
ng cuc tn cng trm phng nghn k i vi nc M th cc quc gia trong vng ca
n hu nh tt nhin s n lc ch ng ngn chn n; nng lc tim tng v to ln ca M
v mt chuyn vn sc mnh cng s tin h{nh ngn nhn n, hoc trong trng hp cn
thit c th tr b cc mi e da mi xut hin.

Hn na, trong lch s, s ch ng quyn lc th xy ra ti mt lot c|c nc mun duy


tr hin trng, tm kim kh nng ngn chn mt quc gia theo ch ngha xt li ang vo
thi k i ln... Nhng a v cha t ca M hin nay l nhm duy tr tnh cht hin trng.
Vi chc nm nay, my nc ln ch yu trong h thng quc t lun lun gi quan h lin
minh vi M v h ~ thu c nhng ci li c tnh thc cht trong mi quan h ny. Gi
th h chn con ng ch ng M th chng nhng h b mt nhng ci li y, m{ hn
na cn phi tn cng i tm kim mt lin minh lu di, nht tr vi nhau di nh mt
nhn chng chc ca M.

Nc M t cho rng cho d tng sn lng nn kinh t Trung Quc c vt M i na


th Trung Quc cng kh c th tranh cao thp vi M.

Stephen G. Brooks v William C. Wohlforth cn ch r: Phn ln cc nh phn tch


nghin cu nhng quc gia cnh tranh ngang nga vi M trong tng lai u tp trung
nh mt nhn vo Trung Quc. Bi l Trung Quc l quc gia duy nht trong vi chc nm
ti c tim lc ui kp quy m nn kinh t ca M. Nhng cho d GDP Trung Quc cui
cng ui kp M i na th khong cch v nng lc k thut, qun s v{ a l s vn tip
tc duy tr.

T gia thp nin 90 th k XX tr i, trn mt thu hp khong cch thua km M v


quc lc tng hp, cc chin lc gia Trung Quc ~ tr nn ngy cng khng t tin, h cho
rng trong thi k cn k sp ti, Trung Quc cha c nng lc nh vy. Thng k mi nht
ca Trung Quc cho thy n nm 2020 Trung Quc s c quc lc bng t mt phn ba ti
mt na quc lc ca M. 50% lc lng lao ng Trung Quc lm sn xut nng nghip,
ch mt phn cc nh ca kinh t Trung Quc l thuc vo ngnh cng ngh cao. Hi thp
nin 90 th k XX, chi ph dnh cho nghin cu pht trin khoa hc k thut ca M bng 20
ln ca Trung Quc. Hu ht v kh Trung Quc lc hu sau M vi chc nm. Trung Quc
cng khng th thay i th thua km v v tr a l, Trung Quc b bao vy bi cc quc
gia c nng lc v{ ng c ngn chn h.

Bi vy, Trong tng lai c th d kin, nc M cn cha th ng trc s thch


thc c tnh ton cu. Khng mt quc gia hoc tp o{n quc gia no mong mun ri v{o
tnh trng khng th khng i ch vi M. Trong thi k chin tranh lnh, nc M
dnh 5 - 14% GDP vo chi ph quc phng v{ duy tr nng lc rn e ht nhn khng l.
chng t quyt tm v danh d ca nc M, 85.000 ngi M ~ b mng trong hai cuc
chin tranh ch}u \. ng thi nhiu Tng thng M ~ |p dng chnh sch bn b ming
h chin tranh ht nhn c th nng cp xung t thnh s hy dit ht nhn c tnh ton
cu. Trong v{i chc nm ti, cha nc no c th kt hp c ton b c|c u th v ti
nguyn, v tr a l, tc tng trng kinh t t th cao thp vi M.

S b| o ca nc M qu|n qu}n
Biu hin xu nht ca s b| o M l ch nc n{y c quyn v a v quc gia
qun qun.

Nm 1998, trong b|o c|o Chin lc an ninh quc gia th k mi. M tuyn b mc
tiu ca h l phi l~nh o ton th gii, quyt khng cho bt c nc ln hoc tp o{n
quc gia no thch thc a v l~nh o ca M. Th|ng 2 nm 1999, nh{ l~nh o M li
tuyn b: ch ng ca ngoi giao M trong th k XXI l th gii tt phi v ch c mt k
lnh o, nc M c nng lc nht l~nh o th gii n{y, phi a tt c cc quc gia
v{o h thng th gii t do. Trong b|o c|o Chin lc an ninh quc gia cng b hi
th|ng 9 nm 2002, chnh ph M cng khai tuyn b khng cho php bt k mt cng
quc qun s i ch no tri dy, khng cho php bt c th lc nc ngoi no thch
thc sc mnh M nh trong thi k chin tranh lnh.

Cuc chi Trung Quc - M chc chn l mt cuc sc vn minh

}u l{ li tho|t cho nc M qun qun? Li thot l ch trit t b t duy chin


tranh lnh, nhy ra khi ci vng ma qui b quyn ngn chn, cng quc gia qun qun
tim ti Trung Quc xy dng mi quan h hp tc chin lc kiu mi. }y l{ ngun gc
li ch chung ca Trung Quc v M, cng l{ nhu cu xc lp nn ha bnh th gii.

M l quc gia b quyn vn minh nht, Trung Quc l quc gia tri dy vn minh nht

Trong lch s th gii cn i, M l quc gia b quyn vn minh nht, m Trung Quc l
quc gia tri dy vn minh nht. Nu so snh Trung Quc vi M th Trung Quc li l quc
gia vn minh hn nc M. Do cuc cnh tranh chin lc gia hai nc Trung Quc v
M tin hnh xung quanh mc tiu tranh ginh quc gia qun qun s l cuc cnh tranh
vn minh nht k t khi lo{i ngi c lch s. Cuc cnh tranh gia hai nn vn minh ln l
vn minh Trung Quc v{ vn minh M tt s hnh thnh v sng to nn mt kiu cnh
tranh vn minh mi, m ra cho th gii mt m hnh mi cnh tranh gia c|c nc ln,
lm cho s cnh tranh gia cc nn vn minh i ln qu o vn minh thc s, qua gim
bt ci gi phi tr cho cuc cnh tranh gia c|c nc ln, h thp gi thnh tin b ca
cng ng x hi, nng cao hiu qu ca cnh tranh vn minh.

L mt quc gia b quyn vn minh, nc M c mt khc bit quan trng vi cc quc


gia b quyn khc ch n khng e da s sinh tn ca k tri dy, nhng li mun hn
ch v khng ch s pht trin ca k tri dy. Trn ngha , b| quyn ca M l b
quyn c mc , l{ ngn chn c mc , l b quyn tng i vn minh.

Trong lch s quan h Trung Quc - M th nc M vi t c|ch l{ quc gia b quyn


vn minh nht va th hin tnh c|ch cng quyn v b quyn ca mnh li va th hin
c im tng i vn minh.t nc M vo trong hng ng quc tin hnh so
snh, trong mt ngi Trung Quc th quc M l{ quc c lng t}m, em ra so k
cn c th coi l{ quc bit o l, l{ quc b ngi Trung Quc cm ght mc nh
nht.
Trung Quc tri dy, nc M hng li.

Trung Quc v M chng ai c th thng ni ai, }y l{ kt lun ca cuc chin tranh


Triu Tin. Trung Quc v M chng ai c th thay i c ai: Trung Quc t sm ~ thay
i c t duy c|ch mng th gii nhng cng cuc din bin ha bnh v Ty ha, phn
ha m M tin h{nh i vi Trung Quc cng khng th{nh cng. Trung Quc v M trong
thi i kinh t ton cu ha ngy nay chng ai c th xa ri c nhau, chng ai c th
thay th c nhau, hai nc Trung Quc - M ch c cnh tranh cng tn ti, cnh tranh
ha bnh, cnh tranh hp tc, cnh tranh cng c li th mi c th cng tn ti, cng phn
vinh, cng thng.

Khng nhng th, trong qu trnh Trung Quc ha bnh tri dy cn xut hin hin
tng Trung Quc i pht trin, nc M c li ln. M l k gt h|i c nhiu nht
cc mn li t s tri dy ca Trung Quc. Trong cun Th gii phng: cu chuyn tm tt
ca th k XXI, mt ngi M l Thomas Friedman vit: S pht trin nhanh chng ca
Trung Quc c l s nh hng ti vic lm ca cng nhn ngnh ch to mt s nc,
nhng i vi nhng ngi tiu dng khp ni trn th gii th cc sn phm r tin ca
Trung Quc ng l{ tin mng tri cho. Tp ch Fortune s ra ng{y 4 th|ng 10 nm 2004
trch dn cc s liu nghin cu ca Morgan Stanley cho bit, k t thp nin 90 th k XX,
cc sn phm r tin ca Trung Quc ~ tit kim cho ngi tiu dng M khong 600 t
USD; chi ph nhp khu cc chi tit my m cc cng ty ngnh ch to M tit kim c th
nhiu khng k xit. Cc khon chi ph tit kim c y ~ gip FED (10) c th gi mc li
sut thp lu d{i hn, nh d}n chng M c kh nng mua nh{ , c|c nh{ bun cng c
th c nhiu vn hn i mi vic kinh doanh. Hin tng Trung Quc pht trin, th
gii hng li, Trung Quc i pht trin, nc M hng li ln ng l{ mt k quan
trong lch s th gii.

Khng th coi li ch b quyn l li ch ct li ca quc gia qun qun

Cc quc gia qun qun xut hin trong lch s th gii cn i u coi a v b quyn
l li ch ct li ca quc gia bo v v gi gn, nhng c|c quc gia qun qun tim ti th
li lun lun coi vic ginh ly a v b quyn l li ch ct li ca quc gia tm kim,
theo ui. Kt qu dn ti vng tun hon c tnh tri dy v{ ngn chn. Trong bu khng
kh ca ch ngha yu nc li ch quc gia trn ht, li ch quc gia l thing ling nht,
li ch quc gia mun nm, bt c th g ch cn c d|n nh~n m|c li ch quc gia th
l th thing ling bt kh xm phm, th phi th cht bo v. Hn na, li ch ct li
trong li ch quc gia li c{ng l{ vch gii hn thp nht khng th vt qua, l{ vch gii
hn tuyt i khng th gim ln, nu khng th ti phi liu mng vi anh. Nhng vn
l ch i vi quc gia qun qun, ci g l li ch quc gia ct li? Ch l mt quc gia ch
cn bc ln v tr nht th gii th phi c li ch b quyn th gii c sao?

Hin nhin ci thi i coi li ch b quyn l li ch ct li ca quc gia qun qun nn


hon ton kt thc ri. Th gii ha nhp trong tng lai cn c quc gia qun qun kiu
mi, tc quc gia qun qun khng coi li ch b quyn l li ch ct li ca quc gia mnh.
Hy ni v ng kim quc gia qun qun ngy nay -nc M tm kim v bo v li ch
quc gia ct li no? Trn thc t gm hai phn: mt l cc li ch do sc mnh kinh t k
thut v kinh t tin tin ca nc M dn u th gii em li, }y l{ li ch quc gia m
quc gia qun qun tt nhin phi c v{ nn c hng; hai l cc li ch gi{nh c do
M thc hin b quyn da v{o u th quc gia qu|n qu}n, y l cc li ch gi{nh c
bng vn ling l s b quyn, l mt loi thu nhp b quyn v li ch b quyn; phn li
ch quc gia ny do M thc hin bng cch gy thit hi li ch ca cc quc gia khc,
khng phi l li ch quc gia chnh |ng hp l; vic tm kim v bo v phn li ch
chnh l ngun gc gy ra s ri lon trn th gii, ph hoi s ha nhp quc t. M s cc
quc gia qun qun tim ti thch thc cc li ch quc gia ct li ca mnh, trn thc t l
lo s mt cc li ch en ti h gi{nh c nh b quyn th gii.

Trung Quc tin ln nht th gii, tranh u lm quc gia qun qun kiu mi; hm
ngha v{ ngha ca t kiu mi n{y l{ ch Trung Quc vnh vin khng theo ui b
quyn th gii, khng tm kim li ch b quyn, mi mi khng coi b quyn th gii l li
ch ct li ca quc gia mnh.

Gip th gii ra khi thi i rng r l{ tr|ch nhim chung ca hai nc Trung Quc -
M

Trong s tt c c|c nc ln xng b| v{ tranh b| t thi cn i tr i, M l quc gia


b quyn vn minh nht, b quyn M l mt loi b quyn kiu mi khc vi cc quc gia
khc; Trung Quc l quc gia tri dy vn minh nht, l mt quc gia lp ch chm dt b
quyn th gii. Nu th th s cnh tranh chin lc gia quc gia qun qun tim ti l
Trung Quc vi quc gia qun qun gi ci l{ nc M s tr th{nh c hi tt nht cng
ng th gii gi{nh c tin b lch s v c chuyn bin cn bn, c th to ra mt cc
din mi cho th gii, xut hin mt thnh qu tin b cha tng c trong lch s. tc l:
M s tr thnh quc gia b quyn cui cng trong lch s nhn loi, lch s cc quc gia b
quyn s chm dt ti M, }y l{ iu cc chin lc gia M cng ~ d kin thy v tng
trnh b{y. ng thi trong lch s th gii ln u tin s xut hin mt quc gia qun qun
khng c tnh b quyn, l{ Trung Quc.

S xut hin v tn ti quc gia b quyn th tng ng vi thi i rng r ca cng


ng quc t. Cn vic chm dt quc gia b quyn v xut hin quc gia phi b quyn tt
s em li cho nhn loi mt th gii vn minh mi m, th gii php ch, th gii dn
ch, th gii h{i ha, tt s chm dt thi i rng r ca cng ng quc t. Sng to
mt th gii nh vy va l s mng ca Trung Quc, va cng l trch nhim ca nc
M.
III. M hnh mi ca cuc cnh tranh Trung Quc - M
Cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M trong th k XXI s p dng mt m hnh
cnh tranh nh th no - }y l{ s la chn chin lc quan trng m{ hai nc u ng
trc. La chn m hnh cnh tranh tc l{ nh v con ng cnh tranh, tnh cht cnh
tranh v{ quy tc cnh tranh. Vic Trung Quc cng khai tuyn b ph|t trin ha bnh,
tri dy ha bnh trn thc t l la chn mt m hnh cnh tranh ha bnh. Tc l phi
a cuc cnh tranh chin lc vi M vo qu o cnh tranh ha bnh, i u phi
chin tranh, t l{m cho cuc cnh tranh ny c th xc tin Trung Quc - M cng pht
trin, em li iu tt lnh cho th gii. M hnh cnh tranh trong th k XXI ca cuc i
u Trung Quc - M c quan h ti s phn hai nc Trung Quc - M v ti tin ca
th gii, n cng |nh du v th hin trnh tin ha vn minh ca cuc chi chin lc
nc ln. Phn tch tin trnh lch s cuc chin ginh git quc gia qun qun trong th
gii cn i, so snh cc m hnh khc nhau ca cuc cnh tranh chin lc nc ln l
iu c ngha quan trng i vi vic la chn v sng to m hnh chin lc ca cuc
cnh tranh Trung Quc - M.

Ba loi m hnh v{ ba giai on ca cuc chin ginh git Quc gia qu|n qu}n

S cnh tranh gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti biu hin thnh
cuc chin gi m ca quc gia qu|n qu}n v{ cuc chin gi{nh m ca quc gia qun
qun tim ti. Cuc chin ginh git xung quanh a v quc gia qun qun y ch yu gm
ba m hnh c bit x|c nh, th hin ba giai on lch s:

Ba loi m hnh ca cuc chin ginh git qun qun

Loi m hnh th nht ly chin tranh lm hnh thc cnh tranh cao nht, thng qua
chin tranh quy m ln tin h{nh quyt u. Loi cnh tranh kiu quyt u ny bt u
t sau khi hnh thnh h thng th gii cho n ngy kt thc i chin th gii ln th hai.

Loi m hnh th hai khng dng hnh thc i chin tin h{nh quyt u m{
dng hnh thc chin tranh lnh tin hnh mt cuc i kh|ng to{n din. Cuc cnh
tranh c tnh i khng ny ko di gn na th k.

Loi m hnh th ba l cuc cnh tranh chin lc trong th k XXI gia Trung Quc vi
M, chng nhng ~ th hin c|c c im mi, xu th mi khc hn v c bn vi hai loi
m hnh cnh tranh th nht v th hai, hn na cn s dng cch sng to v{ vn minh
cha tng c trong lch s to phc cho hai nc, cho th gii.

Ba giai on ca cuc chin ginh git qun qun

Th k XX ca nhn loi l th k ca chin tranh v{ i khng. Th k XXI ca loi


ngi s l th k ca cnh tranh v hp tc. Thi gian t u th k XX n gia th k XXI
c th chia l{m ba c|i 50 nm, tr thnh ba giai on. Giai on th nht l{ giai on cnh
tranh chin lc gia c|c nc ln trong na u th k XX, l{ cuc cnh tranh d man,
cuc cnh tranh rng r. Hai cuc chin tranh th gii l nhng cuc gi|c u (t th
sng m|i), k thng phi git cht i th. Kt cc mi thua ta thng ly tin l{ mi cht
ta sng.

Giai on th hai l cuc cnh tranh chin lc hi na cui th k XX, tuy khng m
mu v tn khc nh na u th k n{y song cng l{ cuc cnh tranh theo nguyn tc mi
yu i, ta mnh ln, l{ tr chi kt cc bng s khng(11). Cuc chin tranh lnh ko di ngt
na th k l mt trn u quyn Anh, k thng |nh ng~ i phng. C|i kt cc mi
thua ta thng y c tin l{ mi ng~ ta ng, mi yu i ta mnh ln.

Giai on th ba tc vng mi ca cuc thi u cnh tranh ginh ngi v quc gia qun
qun gia Trung Quc vi M, mi quan h gia hai bn khng phi l quan h mi cht ta
sng, mi ng~ ta ng, mi thua ta thng, m{ l{ mi quan h anh vt ti ui, anh sau
ti trc.

Cuc cnh tranh chin lc trong th k XXI gia hai nc Trung Quc v M nn t
b~i gi|c u v{ s{n u quyn Anh tin sang s}n thi u in kinh; hai nc Trung
Quc v M nn sng to vn minh cnh tranh quc t mi, m hnh cnh tranh chin lc
nc ln mi v quy tc cnh tranh chin lc nc ln mi. Ta nh lo{i ngi nht nh
phi ri b rng rm i ln x~ hi vn minh, cng ng quc t cng nht nh phi t b
cc kiu lut rng tin ln th gii vn minh.

T th quyt u: chin tranh l{ cuc cnh tranh t{n khc nht

Clausewitz(12) ni: Chin tranh l s tip tc ca chnh tr. Chin tranh gia c|c nc
ln l s tip ni ca chnh tr nc ln, i chin th gii l s tip tc ca chnh tr th
gii. Nhng s tip tc chnh tr trong chin tranh l{ qu| t{n khc; chnh tr tin hnh
bng chin tranh th qu| m mu. S pht trin ca vn minh nh}n loi, s tin ha ca
chnh tr th gii i hi phi c t duy i mi i vi mi quan h gia chin tranh vi
chnh tr.

T duy chin lc ca Bismarck i vi cc cuc quyt u nc ln

Sau ng{y nc c thng nht, Bismarck(13) tng nhc nh d}n c nh sau: D}n tc
c sau khi tri qua thi k chia r lu di cui cng ~ c thng nht, bi vy chng ta
cng phi qu trng tnh hnh tt p khng d c c ny, cn dc sc cho ha bnh v
cng bng... Sau khi suy ngh k v nhng cuc tranh chp quc t s dng v lc, ti cho
rng khng th dng phng thc quyt u n gin gii quyt cc mu thun ny,
dng nh phng thc y qu khng tha |ng.

Bismarck a ra kh|i nim phng thc quyt u ri suy ngh v{ ph nh phng


thc ny. Thc ra Bismarck l mt dng s d|m quyt u, chng nhng trong i sng
ring ng tng tri qua cc cuc quyt u vi i th, hn na trong qu trnh dng
phng thc quyt u thc hin thng nht nc c ng ~ thi h{nh chnh s|ch St v
m|u; ng l{ ngi c nng lc, ngi hng v{ ngi chin thng trong vic dng phng
thc quyt u gii quyt mu thun quc t. Th m{ chnh ngi khng l dm v tho
tin hnh quyt u y sau khi suy ngm k ~ ch}n th{nh cho rng khng th dng
phng thc quyt u x l cc mu thun quc t, v phng thc y qu| khng
tha |ng. Th nhng trong qu| trnh gi{nh git v thay th quc gia qu|n qu}n, dng
nh phng thc quyt u li l{ phng thc duy nht, bao gi cng vy, nguyn tc
quyt u u tr thnh nguyn tc ch o cui cng.

Tng kt lch s ca cc chin lc gia v quyt u nc ln

Robert Gilpin, mt hc gi quan h quc t ni ting phng T}y ng i tng ni:


Cha c bt c th d no c th chng t mt quc gia chim a v chi phi li v trnh
chin tranh, m{ ng nhng quyn thng tr th gii cho mt cng quc mi ni.

Kt lun ny ca Gilpin ph hp vi thc t cnh tranh nc ln trong lch s th gii


cn i. C chuyn gia ni th gii cn i c ba quc gia gi{nh c a v b quyn, l{
H Lan hi th k XVII, Anh hi th k XIX v M trong th k XX. Nhng cuc chin tranh
ton cu sn sinh ra ba quc gia b quyn ni trn u ko di trong khong 30 nm. Thi
gian 1914 - 1945, t trong ng nt ca hai cuc i chin th gii, nc M nhy ln
ngai vng quc gia qun qun th gii. Cc quc gia qun qun trong lch s cn i khng
mt nc no khng c ngun gc l{ cha rng.

Theo l lun chu k trm nm do nh{ chnh tr hc quc t ni ting ngi M George
Modelski xut vo thp nin 80 th k XX, s thay i quc gia qun qun v s chuyn
i quyn l~nh o th gii u c thc hin qua chin tranh b quyn. K t khi ra i
h thng quc t, cc cuc chin tranh b quyn u xy ra nh k, quc gia thng trong
chin tranh s thng tr h thng th gii trong thi gian bnh qun khong trn di mt
th k. ng cho rng, tip sau B {o Nha th k XVI, H Lan th k XVII, Anh th k
XVIII - XIX v M th k XX, trong th k XXI s xut hin mt quc gia l~nh o mi, vo
thp nin 20 - 30 th k XXI s n ra mt cuc i chin th gii mi. Logic ca ng l: s
tri dy ca quc gia qun qun mi tt phi thng qua cuc i u v lc, qua chin tranh
vi quc gia qu|n qu}n c hon thnh s giao tip. L lun ny khng ch l{ t duy chin
tranh lnh m{ l{ t duy chin tranh nng, t duy i chin. Khng th t|n ng d b|o s
n ra cuc i chin th gii mi ca Modelski, nhng kt lun ca ng cho rng cc cuc
chin ginh git quc gia qu|n qu}n trong 500 nm trc th k XX u tin hnh bng
phng thc quyt u ~ vch ra s thc ca lch s.

Nhn vo lch s giao tip thay i quc gia qun qun trong th gii cn i, tuy qu
trnh giao tip thay i quc gia qu|n qu}n c mi l mt qu trnh vt ln c tnh tng hp
lu di, song kt cc cui cng u c quyt nh bng s i u v lc, l s thay i
bng chin tranh, }y qu thc l mt quy lut.

C|i gi| nc M phi tr i ln ngai v{ng qu|n qu}n


Khi ni v lch s cuc chin ginh git quc gia qun qun trong th gii cn i,
dng nh nc M l mt hnh mu ca s ln ngi ha bnh; s thay th qun qun
gia M v Anh c hon thnh vi hnh thc phi chin tranh. Thc ra c|i gi| nc
M i ln qu|n qu}n l{ cha tng c trong lch s, chng qua l{ M c i vng min,
th gii tr tin m{ thi. Nc M ni ln sau, trong qu trnh thay th b ch c l{ nc
Anh, ci kiu gi l{ thay th ha bnh ~ th hin tng tn ht mc s xo quyt kiu
M v{ s tinh khn kiu M.

S thay th b quyn gia hai nc Anh, M tuy khng gii quyt bng hnh thc chin
tranh nhng li thng qua s i u ca hai nc trong hai cuc i chin th gii, cui
cng M c li. Nu khng phi l{ nc c xng ln tuyn th nht trong cuc quyt
u ginh git b quyn qua l{m cho nc Anh suy yu nhiu, th gia M v{ Anh cng
kh trnh khi s thng qua chin tranh thc hin giao tip. Trc Th chin II, M
khng ngng hon thin k hoch tc chin vi nc Anh, v{ nc Anh cng c k hoch
tc chin chng M. Trn thc t, ci gi l s chuyn giao ha bnh b quyn th gii gia
hai nc M v Anh l s chuyn giao m{ nc M tr gi t nht, nhng i vi ton th
gii li l s tr gi ln nht, l{ c|i gi| ca hai cuc i chin th gii, lo{i ngi phi
chu ng tai ha cha tng c trong lch s. Chin tranh, c bit l{ i chin th gii ~
tr th{nh im cao khng ch cuc cnh tranh b quyn v{ con ng tt phi i qua khi
thay th b quyn. Cho nn ci gi l{ hnh th|i c th ca s thay th b quyn th gii
gia hai nc Anh, M ho{n to{n khng thay i c quy lut st chin tranh gia cc
quc gia qun qun.

Cuc u quyn Anh: chin tranh lnh l{ cuc cnh tranh tr gi cao Coi chin
tranh lnh nh mt trn u quyn Anh phn tch th s c th thy s tn khc ca
chin tranh lnh l ch nht nh phi |nh bi i phng, phi t th xem ai thng bi.
Mt tin b ca chin tranh lnh l ch khng cn ly mng ca i th, k thua vn c
th gi mng sng.

T duy chin tranh lnh vn minh hn t duy quyt u

Sau khi chin tranh lnh chm dt, c th gii u ph ph|n t duy chin tranh lnh,
coi n l{ ma qu trong cnh tranh gia c|c nc ln. Thc ra nu nhn li din bin lch
s ca hnh thi tranh ginh trong qu trnh cuc chin ginh git quc gia qun qun, th
chin tranh lnh thc s l mt tin ha so vi chin tranh nng; t duy chin tranh
lnh qu thc l mt tin b so vi t duy chin tranh; dng phng thc chin tranh
lnh tin hnh cuc ua t{i gia c|c nc ln cng l{ mt kiu tng i vn minh.
Chin tranh lnh vn minh hn i chin. Tuy rng kiu vn minh n{y b buc phi c, n
c nguyn nhn l lc lng hai bn tng i cn ti cn sc, v do tc dng ngn chn i
chin th gii ca v kh uy lc ln trong thi i nguyn t.

ngha lch s ca chin tranh lnh l ch n l mt m thc cnh tranh chin lc, l
mt giai on cnh tranh chin lc nc ln. Chin tranh lnh c mt ng gp cho nn
vn minh nh}n loi v tin trnh quan h quc t: l{ n khng dng hnh thc i chin
th gii tin hnh cnh tranh chin lc gia c|c nc ln. Vic Lin X tan r, chin
tranh lnh chm dt, h thng quc t chuyn i ~ em li mt s vn l lun: Ti sao
chin tranh lnh khng chm dt bi vic Lin X b thua trong xung t qun s? V sao
cuc chy ua v trang li khng dn ti i chin th gii ln th III? Ngi ta c th ph
phn chin tranh lnh nhng thi k chin tranh lnh rt cuc l thi k c bom nguyn t
m khng xy ra chin tranh nguyn t; l mt thi k c chy ua v trang cc k ln m
li khng xy ra chin tranh qun s quy m ln; l mt thi k c mu thun th gii m
khng n ra chin tranh th gii; l mt thi k c e da ht nh}n m{ cha xy ra tn cng
ht nhn; bt k so snh vi 50 nm trc chin tranh lnh v so snh vi 20 nm sau
chin tranh lnh hay l so snh vi bt k giai on 50 nm n{o k t nm 1500 tr li }y,
n vn l thi k xung t qun s nh nht v quy m chin tranh tng i nh. Thi k
chin tranh lnh l thi k siu cng dng c|i gi| tng i nh quyt nh thng thua
trong cnh tranh chin lc, l thi k dng phng thc chin tranh lnh kt thc
chin tranh lnh. L n{o }y chng phi l mt thi k |ng c gi l{ k tch chin tranh
lnh hay sao? Chng ta cn nghin cu tr tu chnh tr v s huyn diu trong chin tranh
lnh khng c i chin ca thi k chin tranh lnh ny.

S tnh to v l tr ca t duy chin tranh lnh

Chin tranh lnh l{ mt sng kin chin lc ca M dng i ph vi Lin X, mt


pht minh chin lc ca quc vn minh i ph vi ch ngha b| quyn Lin X.

Th|ng 2 nm 1946, chuyn gia v vn Lin X Kennan(14) lc y ang l{m i bin


lm thi i s qun M ti Lin X ~ dy cng d tho mt bc in b|o d{i hn 8.000
t. Ngy 22 thng 2, bc in n{y c gi v M, chia nm ln gi. Trong bc in y
Kennan trnh by ton din s phn tch v kin ngh ca mnh v cc vn nh l thuyt,
, chnh sch v bin php thc hin ca Lin X thi gian sau chin tranh v{ i sch
chin lc M nn p dng. Kennan cho rng mu thun gia M v Lin X khng cn
thit gii quyt bng mt cuc xung t qun s ton din, bi l chnh quyn X Vit
khng nh nc c Hitler, h khng c mt quy hoch h thng, cng khng tin hnh cc
hot ng mo him. H khng lm vic theo mt k hoch c nh, khng liu lnh l{m
nhng chuyn ri ro khng cn thit. H khng h ng lng trc c|c logic l tr nhng li
rt nhy cm vi logic v lc. V nguyn c , khi gp phi cc tr lc mnh m bt k
mt ni n{o , h c th d d{ng rt lui, hn na h thng xuyn l{m nh vy. Cho nn
nu i phng c mt lc lng v trang mnh v t r sn s{ng dng v lc, th
trn thc t hu nh khng cn dng v lc. ng thi chnh ph M cn c gng gio
dc ngi M i tm hiu tnh hnh v s tht v nc Nga; phi khng ngng hon thin
x hi M, tng cng lng t tin, k lut, s kh v{ tinh thn tp th; Cn phi ln k hoch
gip c|c nc kh|c v{ v{ a ra mt bc tranh th gii tch cc hn, gi{u tnh x}y dng
hn, cng l{ bc tranh chng ta mun nhn thy, Phi c dng kh v{ lng t tin, kin tr
phng ph|p ca chng ta v{ quan im i vi cng ng nhn loi.

Bc in b|o d{i ca Kennan a ra t tng thi h{nh ngn chn Lin X, t tng
n{y ~ c tng lp quyt sch M t|n thng. Kennan lp tc c chnh ph iu v
M, v sau c bt l{m gi|m c C quan Hoch nh chnh sch ca chnh ph M. B
trng B Hi qun James Forrestal ra lnh sao li my trm bn bc in di y dng lm
vn kin phi c ca c|c s quan hi qun cao cp. Sau ny Kennan chnh l bc in y
th{nh vn bn, ly u l{ Cn nguyn h{nh vi ca Lin X gi ng trong tp ch Chnh
s|ch i ngoi (M) s th|ng 7 nm 1947, trong ng tin thm mt bc trnh by ni
dung bc in, xut mt b l lun v{ chnh s|ch ngn chn Lin X hon chnh. C th
thy l{ di iu kin lch s hi y, t duy chin tranh lnh trong thc t l mt t duy
tng i tnh to ca gii tinh anh hai nc M v Lin X, l mt t tng tng i l
tr, n cng th hin tp trung tr tu chin lc ca i bn. Chin tranh lnh l s ngn
chn Lin X, cng l{ s ngn chn chin tranh th gii mi.

Thi i t duy chin tranh lnh ~ kt thc

Chin tranh lnh l mt giai on lch s trong cuc cnh tranh gia c|c nc ln, tnh
vn minh ca n so vi thi k trc chin tranh lnh hon ton khng th cung cp tnh
hp l ca vic n tip tc tn ti sau chin tranh lnh. Chin tranh lnh c tnh i khng,
tnh mo him cc ln. N lm cho c th gii sng nm np di li gm sc
Damocles(15), bin c tr|i t thnh mt tri bom ln, lo{i ngi lun lun sinh tn v sng
trong th ha bnh lnh gi. Nhn loi khng th no chu ng ni ci gi cao ca chin
tranh lnh.

Cuc chin tranh lnh ko di ngt na th k gia M vi Lin X v thc cht l cuc
i chin th gii ln th III di hnh th|i c bit. Chin tranh lnh khng phi l cuc
thi u chung kt gia c|c nc ln m l mt u quyn Anh gia nhng ngi khng
l. Trong hai cuc i chin th gii ln trc, c|c nc ln ua t{i tranh b| quyn th gii
ly th gii lm chin trng tin hnh mt cuc quyt u t{n khc mi cht ta sng.
Nhng hai k tham gia chin tranh lnh li l{ hai u th quyn Anh ng cp th gii, h
ly th gii l{m s}n u quyn Anh ca mnh cnh tranh mt cuc u quyt thng bi,
tuy khng phi l quyt sng cht, bn ny nht nh phi |nh bi, |nh ng~ bn kia. Ngy
nay khi ha bnh, pht trin v hp t|c ~ tr thnh yu cu ca th gii v{ tr{o lu thi i
th m hnh cnh tranh kiu u quyn Anh tuy khng l{ cuc quyt u phi ly tnh
mng ca i th, song cng nh m hnh cnh tranh kiu quyt u, n tt nhin s b
thi i {o thi, khng cn c vn minh nh}n loi nhc ti na.

Thi u in kinh: m hnh mi ca cuc cnh tranh vn minh Trung Quc - M

Cuc chi Trung Quc - M trong th k XXI khng th l{ kiu quyt u, cng khng
th p dng kiu u quyn Anh, m{ ch l{ kiu thi u in kinh.

H{m ngha ca thi u in kinh Trung Quc - M

Cuc thi u in kinh Trung Quc - M c hai tng h{m ngha.

Th nht, }y l{ cuc cnh tranh ca hai nc Trung Quc - M trong th k XXI xoay
quanh chuyn ginh git quc gia qun qun, n s l cuc cnh tranh nc ln vn minh
nht trong lch s ca lo{i ngi. N khng phi l s cnh tranh i chin kiu quyt
u, cng khng phi l cnh tranh chin tranh lnh kiu u quyn Anh, m l cnh
tranh ua t{i kiu thi u in kinh.

Th hai, }y l{ cuc cnh tranh c tnh th k, l cuc thi u in kinh gia hai nc
Trung Quc - M. N khng phi l cuc thi chy 100 mt, cng chng phi l cuc thi chy
10 nghn mt, m l mt cuc thi u ln kiu marathon, l{ mt cuc ua ti qu cm,
so ngh lc, sc chu ng.

Bi vy, cuc thi u in kinh cnh tranh gia hai nc Trung Quc - M trong th
k XXI s c hai c im c bn nht, l{ s vn minh ha cnh tranh v tnh lu di ca
cnh tranh.

Khi phi giu dim th|ch thc v{ i th

Bt c hot ng cnh tranh n{o u khng th khng c thch thc, cng khng th
khng c i th. Thc cht ca cnh tranh v{ thi u l thch thc, tc ly s tn ti ca
i th lm tin . Cnh tranh gia cc quc gia cng s c thch thc. Hn na, gia quc
gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti li cng v khch quan hnh thnh mt kiu
quan h i th c s thch thc v nghnh chin gia mt bn gi ngi qun qun vi mt
bn tranh ngi qun qun. Bi vy, khi phi giu dim thch thc, khi phi e ngi thch
thc.

}y, vn cn bn khng ch c thch thc hay khng m ch tnh cht v


phng thc thch thc. Thch thc c tnh quyt u l{ mt tai nn ln mi cht ta
sng; th|ch thc c tnh u quyn Anh l{ s tr gi nng n ta thng mi thua. Nhng
thch thc c tnh in kinh th n}ng cao c th{nh tch thi u ca c hai bn; kiu
thch thc ny va l hnh thi tt nhin ca cuc thi u bnh thng m{ cng l{ s khch
l v{ thi thc i vi hai bn tham gia cnh tranh. Khng cho php thch thc l{ iu va
khng th c li cng bt li cho vic tng ng lc v sc sng pht trin th gii.

Thch thc nc ln trong lch s th gii cn i l thch thc gia c|c i th quyt
u v{ u th quyn Anh; quc gia b quyn mi ni ln thng qua thch thc quc gia b
quyn c xc lp a v b quyn ca mnh. Nhng tri qua mt giai on, thc lc v
quyn lc suy yu, xut hin mt hoc nhiu quc gia thch thc khc, li thch thc quc
gia b quyn vn c. Th d Ty Ban Nha thch thc B {o Nha, Ph|p th|ch thc H Lan;
Ph|p v{ c ln lt thch thc Anh; M gip Anh i ph vi s thch thc nm 1914 -
1918; sau nc M bc l ton b t{i nng trong cuc i chin Th gii ln th II, tr
thnh quc gia b quyn ri M li ng trc thch thc ca Lin X. R rng cc thch
thc n{y ~ em li tai nn cho hai bn i khng nhau, thm ch cho c th gii, i ngc
vi tr{o lu th gii ngy nay. Cng ng quc t ~ loi b s thch thc c tnh quyt
u v{ th|ch thc c tnh u quyn Anh song li khng th loi b s thch thc c tnh
cht thi u in kinh. Cng ng quc t l mt s}n khu quc t, mi mt quc gia u
mun din tht tt vai tr ca mnh trn sn khu . S}n khu quc t cng l{ s}n thi u
quc t m{ mi quc gia u l mt vn ng vin; tuy rng quc gia lm vn ng vin v
c nhn lm vn ng vin th khc nhau rt nhiu song h u c nguyn vng chung l lp
c th{nh tch thi u tt. Trong qu kh, s}n thi u quc t thc ra l mt s}n gi|c u
quc t; v sau dn dn vn minh ha tr th{nh s}n u quyn Anh; hin nay th ngy
cng tr th{nh s}n thi u in kinh quc t. Cuc cnh tranh Th vn hi v quc lc
tng hp ca cng ng quc t din ra thng xuyn. Ci gi l thch thc trong cuc cnh
tranh chin lc gia hai nc Trung Quc v M l s cnh tranh v thch thc trong cc
cuc thi chy, thi nhy cao, thi th tinh thn Olympic xem ai nhanh hn, cao hn, xa
hn. Bi vy, cnh tranh chin lc Trung Quc - M s mang li sc sng v sc thc y
to ln cho s tin b ca nhn loi ch khng phi l{ em li tai ha cho th gii.

Tm s khc bit ln gia cnh tranh Trung Quc - M vi cnh tranh M - Lin X
Cnh tranh Trung Quc - M v cnh tranh M - Lin X l hai loi cnh tranh c tnh cht
khc nhau, ch yu gm 8(16) c im chin lc kh|c nhau, c|c c im quyt nh
cnh tranh Trung Quc - M s khng tr thnh mt cuc chin tranh lnh ln th hai.

1. Hon cnh cnh tranh khc nhau: Cnh tranh M-Lin X l cnh tranh gia hai
x hi, l mt th gii hai x hi, mt tr|i t hai th gii. Lin X t chc c
mt x hi x hi ch ngha vi phe x hi ch ngha l{ mt th thng nht, cn
M th t chc c mt ci gi l x hi t do, l mt x hi ch ngha t bn.
Cng ng quc t chia r lm hai x hi khng th chung sng, th gii chia r
lm hai th gii i kh|ng v{ i ch - th gii t do v{ th gii cc quyn.
Nhng cuc cnh tranh Trung Quc - M trong th k XXI khng phi l cnh
tranh gia hai x hi v hai th gii, m l cng nhau xy dng mt th gii m,
th gii ha hp ha bnh v pht trin. Trung Quc khng t chc mt th gii
kh|c i kh|ng v{ i lp vi M, m l ha nhp vi th gii, ha nhp qu o
th gii.
2. 2. Mc tiu cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh gia M vi Lin X l cnh
tranh b quyn th gii. Nhng c im quc gia ca Trung Quc l khng
xng b|. Trung Quc cn tranh th nht nhng khng tranh b|. Trung Quc
mun i qua con ng khng tranh b| tr thnh nht th gii, Trung Quc
mun xy dng mt quc gia khng xng b| ln mnh s Mt th gii. Trung
Quc khng phi l quc gia loi hnh cch mng th gii theo kiu Lin X,
cng khng phi l quc gia loi hnh xut khu dn ch kiu M. Trung Quc
l quc gia loi hnh ha bnh, hu ho, c sc, phng ng. Cho nn Trung Quc
khng cn vn dng v kh chin tranh lnh i ph v x l mi quan h
Trung Quc - M .
3. Ni dung cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh M-Lin X c sc thi thc
h mnh lit. S tn cng trn mt hnh thi thc gia hai bn trn thc t l
ti bn ca cuc chin Thp t qu}n. Nhng cuc cnh tranh chin lc trong
th k XXI gia Trung Quc vi M ch yu khng phi l s tranh u v hnh
thi thc. Trung Quc tr thnh mt nc t bn cng chng c li ch chin
lc g ln i vi M; Trung Quc lm mt nc x hi ch ngha cng khng
c tn hi chin lc g i vi M. Ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc l
ch ngha x~ hi v hi vi M. Cuc cnh tranh gia Lin X v M l cuc thi
th hn km gia ch ngha t bn m hnh M vi ch ngha x~ hi m hnh
Lin X. Cuc cnh tranh M vi Trung Quc l s lm quen vi ch ngha x~ hi
mang c sc Trung Quc. Ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc l ch
ngha x hi khng tranh b|, khng xng b|, ch ngha x~ hi mang c sc
Trung Quc l ch ngha x~ hi kinh t th trng, l ch ngha x~ hi ha nhp
qu o vi th gii phng T}y, l{ ch ngha x~ hi cng chung li ch vi
phng T}y. Cho nn tt nhin Trung Quc v M s c s thng nht gia cnh
tranh vn minh v{ hp t|c khng kht.
4. i ng cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh chin lc Lin X - M l cnh
tranh qun th gia hai lin minh, l cnh tranh gia hai phe, hai bn u t
chc mt phe phi khng l, cho d l quc gia khng trong phe cng phi c
lp trng, phi t r th|i , phi phn chia chin tuyn, phi ng vo hng
ng. Nhng cnh tranh chin lc Trung Quc - M nhn chung th thuc v
cnh tranh c th, hai bn u khng c lin minh qun th v phe phi g c,
kh c th ph|t ng tn cng tp th vi i phng.
5. Tnh cht cnh tranh khc nhau: Mu thun v cnh tranh gia Lin X vi M
c tnh i khng, v Lin X mun |nh ch x hi M m M cng mun
thay i ch x hi ca Lin X. Lin X mun bin Cch mng th|ng Mi
thnh cch mng th gii. M th mun bin ch dn ch M thnh ch
dn ch ca th gii. Trong cuc cnh tranh chin lc Lin X - M, hai bn u
tn cng chin lc, u xut khu m hnh. Lin X mun xut khu m hnh
ch ngha x~ hi kiu Lin X. M th mun xut khu m hnh t do dn ch
kiu M. Hai bn u mun dng m hnh ca mnh thay i v nho nn i
th, ci to v nho nn th gii. Ch ngha x~ hi Lin X l ch ngha x~ hi
kiu tn cng, mun cm c khp th gii. Ch ngha t bn M cng l{ ch
ngha t bn kiu tn cng v{ b{nh trng, mun bin ton th gii thnh th
gii dn ch, th gii t do. Nhng cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M
th khc; Trung Quc khng xut khu cch mng, Trung Quc kin tr c sc
ca mnh, ng thi ha nhp mnh vo th gii a nguyn ha.
6. Ri ro cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh Lin X-M l cnh tranh lun
lun sn s{ng g}y i chin th gii v chin tranh ht nhn; my ln hai bn
xy ra nguy c chin tranh u sut na bin th{nh i chin th gii hy dit
lo{i ngi. Nhng c th ni cnh tranh chin lc gia Trung Quc vi M trn
mt qun s l s cnh tranh Trung Quc - M khng c i chin, Trung
Quc - M khng c chin tranh ht nh}n.
7. Nguyn tc cnh tranh khc nhau: Cuc cnh tranh chin lc Lin X - M tun
theo nguyn tc kt cc bng s khng mi cht ta sng, mi yu ta mnh, mi
thng ta thua. Nhng cnh tranh Trung Quc - M khng c mc tiu l{ |nh
gc, chin thng i phng, xt v tng th th hp tc, cng c li, cng
thng, cng phn vinh l{ c|c c im ni bt. Th gii ny khng th khng c
nc M. Tr|i t n{y cng khng th khng c Trung Quc; nc M trong
tng lai khng th tch ri mt Trung Quc phn vinh, Trung Quc trong
tng lai cng cn c mt nc M phn vinh.
8. Kt cc cnh tranh khc nhau: Cnh tranh chin lc gia Lin X vi M lm
cho th gii v cng cng thng, phi tr gi| cao. Nhng cnh tranh chin lc
Trung Quc - M s l mt qu trnh c tnh sng to, hai nc s u c sng
to mi trn cc mt cnh tranh chnh tr, cnh tranh kinh t, cnh tranh ngoi
giao, cnh tranh qun s. }y s l cuc cnh tranh vn minh nht trong cc
cuc cnh tranh nc ln k t ng{y lo{i ngi c s, c bit l t ngy hnh
thnh Cng ng quc t cn i, hn na s sng to c mt kiu vn minh
cnh tranh, thc y cnh tranh chin lc nc ln trn th gii ln mt giai
on vn minh mi, lm cho th gii c{ng vn minh, c{ng ha bnh, c{ng d}n
ch, cng pht trin. Cnh tranh chin lc Trung Quc - M s dng mt kiu
khc vi cnh tranh kiu chinh chin trc hai cuc i chin Th gii, khc
vi cnh tranh kiu chin tranh lnh sau cuc i chin Th gii ln th II, s
dng cnh tranh kiu ng chy ua trn s}n thi u quc t nng cnh
tranh chin lc quc gia trong quan h quc t ln mt giai on mi - giai
on th ba. Cnh tranh chin lc gia cc quc gia l mt loi trt t chin
lc, quy lut chin lc, vn ha chin lc, vn minh chin lc. M khng
th dng t duy v{ m thc cnh tranh vi Lin X i ph vi thc tin cnh
tranh chin lc vi Trung Quc.
Mun nc M phn vinh th tt phi Trung Quc phn vinh

Mt nhn t quan trng quyt nh hai nc Trung Quc v M ch c th i con ng


cnh tranh mi thi u in kinh l{ mi li ch kinh t c{ng ng{y c{ng khng kht gia hai
bn, l quy lut bun bn ch c th cng nhau i ln phn vinh. Nm xa gia Anh v M c
quan h bun b|n khng kht, Anh ph thuc v{o lng thc nhp khu t M, cn M l
th trng ln nht ca hng dt Anh, c bit Anh c u t ln ti nc M. n thp
nin 50 th k XIX s chng khon chnh ph M do ngi Anh nm gi ~ vt qu tng
s chng khon M do c|c nc chu u khc nm gi. Nm 1857, tng s chng khon
ca by cng ty ng st M nim yt trn S Giao dch chng khon London ln ti 80
triu Bng Anh. Th tng Anh Liverpool tng ni: Bt c ai mun nc Anh phn vinh
th phi cho nc M phn vinh. Th xem li s pht trin quan h bun bn gia
Trung Quc vi M trong 30 nm qua v{ quy m hin nay ~ t c cng nh trin vng
trong tng lai, c th thy mt s thc: Bt c ai mun nc M phn vinh th u phi
cho Trung Quc phn vinh.

Trong cng ng mng nc Php mt do tng c ngi xng Ty chay hng


Trung Quc, song lp tc c c d}n mng kh|c |p li: Ty chay Trung Quc c ngha l{
trc ht chng ta phi ci ht qun o, vt qua ca s cc th nh in thoi di ng,
chut m|y tnh, b{n phm, m{n hnh m|y tnh, LCD, MP3, ng h eo tay, ph tng t, xe
my v.v. Cc bn c th l{m c th hay khng?. Ng{y nay bnh qu}n mi ngi trn th
gii h{ng nm i mt i gi{y Trung Quc sn xut, mua hai mt vi Trung Quc, ba chic
qun hoc o Trung Quc may. Cuc sng ca nhng ngi tiu dng phng T}y khng
th ri khi hng Trung Quc ch to. Tri khon dollar M do Trung Quc mua bng ngoi
t kim c t xut khu ang gip h thng ti chnh th gii c n nh. Nu kinh t
Trung Quc sp th s l tai nn ca th gii. Cho d tc tng trng ca Trung
Quc chm li th cng em li hu qu nghim trng cho kinh t th gii. Mt s ngi
hiu bit phng T}y ~ thy r nhn t gy ra s e da khng phi l s pht trin ca
Trung Quc m l nhng trc trc v tht bi c th xy ra ti Trung Quc. Xt trn ngha
, ng l{ Trung Quc pht trin, nc M c li, th gii c li.
Trung Quc v M cng nhau sng to vn ha mi cnh tranh nc ln

Chuyn dch cuc cnh tranh chin lc gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti t s}n u quyn Anh sang s}n thi u in kinh, a v{o qu o Thi u
trn ng chy, }y l{ mt cuc cch mng trong chnh tr quc t, l s i mi c tnh
lch s ca vn ha cnh tranh nc ln. V mt ny, s xut hin Lin minh chu u l mt
sng to v i, c ngha gi su sc i vi Trung Quc v M trong th k XXI.

Trong hn 1.100 nm trc i chin Th gii ln th II, gia hai nc Ph|p v{ c ~


xy ra hn 200 cuc chin tranh, bnh qun c nm nm li |nh nhau mt trn. Trong
cuc i khng v chinh chin c nghn nm y, k thua l k thua bi thm, k thng cng l{
thng bi thm. Bi hc au n c hai bn u tn tht ~ m li ch ng cho cc tr tu
chnh tr ca h. Cuc i chin Th gii ln th II ~ l{m cho cc din ch}u ]u thay i to
ln, qua thc y tr{o lu t tng ~ c t l}u Lin hp ch}u ]u, Thng nht chu
]u mt ln na tr nn thnh hnh. Ngay t nm 1942, Churchilj(17) ~ xem xt vn chn
hng uy phong ch}u ]u sau chin tranh, ng xut tng xy dng Hp Chng Quc
ch}u ]u. Th|ng 3 nm 1943, i hi ton u [Pan-Europa] hp ln th nm ti New York,
i hi ny do mt nhn vt ~ nhiu nm c xy ch ngha lin bang ch}u ]u l{ Richard
Coudenhove-Kalergi xng, ~ ch trng sau chin tranh s thnh lp lin minh chu
]u. Th|ng 9 nm 1946, Churchill c bi din vn Bi kch ca chu u ti trng i hc
Zurich, ku gi x}y dng mt t chc ging nh Hp Chng Quc ch}u ]u. i hi chu
]u hp ti Hague t ng{y 7 n ng{y 10 th|ng 7 nm 1948, c khong 800 i biu cc
nc ti d, k c c|c nh}n s ni ting nh Winston Churchill, douard Herriot, Paul van
Zeeland, Konrad Adenauer, v.v. i hi ra Th gi nh}n d}n ch}u ]u, t hy vng c th
lp c mt chu u thng nht, mt hin chng nh}n quyn chu u v to n chp
hnh hin chng. Ch ngha lin bang yu cu xy dng mt chnh ph lin bang c quyn
lc siu quc gia. Sau Th chin II, Th tng u tin ca Cng ha Lin bang c l
Konrad Adenauer v Tng thng u tin ca nn Cng ha Php th V l{ De Gaulle ~
thnh cng ha gii c mi th hn my trm nm gia hai quc gia. T chc Lin minh
ch}u ]u c khi ng bng ng c Ph|p v{ c, nh hnh th{nh c mt th trng
thng nht, ng tin chung, thnh lp Ngh vin chung thm ch lc lng qun s chung
m sn sinh c mt khi lin hp siu mnh.

S hp tc v pht trin ca chu u sau chin tranh l mt k tch trong lch s nhn
loi. Brzezinski ni: Ti cho rng ch}u ]u ng l{ mt nh tin phong. Ti M c ngi coi
thng chu u thm ch dng con mt ph phn nhn nhn s lin minh ca chu u. }y
l mt quan nim sai lm... Trn c s nhn thc chung, bnh ng v tip thu, chu u
ang th sng to mt c cu quc gia siu vit. Ti cho rng xt theo quan im lu di,
th gii cng s t chc nh th... Bi vy, s th nghim ny ca chu u l rt quan trng;
th nghim th{nh cng s tt cho li ch chung ca chng ta... chu u khng phi l th
tru tng, n th hin s giao lu gia cc quc gia v s thay i i sng nh}n d}n.

Gi|o s Joseph Nye Hc vin chnh tr Kennedy thuc i hc Harvard khi tr li


phng vn c ni: Lin minh ch}u ]u l{ mt th nghim c |o trong lch s th gii.
Trc }y, c mt s quc gia lin hp li xy dng mt lin bang, nh nc M hi th k
XVIII. Nhng ch}u ]u rt c |o, h khng xy dng lin bang m xy dng mt lin minh
c quan h khng kht hn c|c t chc quc t kh|c, hn na c|c nc khng b mt a v
quc t ca mnh. Hnh thc ny rt hay v n loi b c mi quan h cnh tranh v{ u
tranh ln nhau gia cc quc gia chu u trong th k trc, nh tr|nh c cc hu
qu c tnh ph hoi. Ngy nay, khng th n{o tng tng gia c v Php li c th c
chin tranh. Lin minh chu u s tip tc tn ti, n c li cho kinh t v chnh tr chu u,
n s pht trin tip. Mt s ngi cho rng n s pht trin lin bang, nht nh s c ngy
chu u tr thnh mt quc gia nh nc M. Nhng ti nghi ng kh nng . Ti |nh
gi tt s pht trin ca Lin minh ch}u ]u nhng ti khng cho rng n s pht trin
thnh mt quc gia lin bang.

Tin trnh thng nht Lin minh chu u cn lc quan hn d kin ca cc nh chnh
tr. Ng{y 3 th|ng 11 nm 2009, Lin minh ch}u ]u thng qua Hip c Lisbon . Sau
khng lu h li bu ra Tng thng v{ B trng Ngoi giao. Mt chun quc gia Lin
minh ch}u ]u ~ xut hin trc mt th gian.

Nu ni rng mi quan h gia c|c nc ln chu u tri qua s chuyn bin lch s t
cnh tranh chin tranh n lin minh hp tc, xy dng mt quc gia thng nht; nu ni
rng Lin minh chu u l mt sng to v i u tin ca cuc cnh tranh nc ln sau
Th chin II, th th cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M trong 50 nm ti s l sng
to th hai, tc sng to m hnh vn minh mi ca cuc cnh tranh nc ln. S sng to
m hnh mi ca cnh tranh chin lc Trung Quc - M s c{ng v i hn s sng to Lin
minh chu u. Bi l Lin minh chu u l mt lin minh ng cht, l{ s sng to mi
quan h quc gia c ch x hi v hnh thi thc tng ng, l sng to trong phm vi
khu vc chu u, c tnh hn ch ca n. Nhng vic sng to thnh cng m hnh mi cnh
tranh chin lc Trung Quc - M li l hai quc gia c ch x hi v hnh thi thc
khc nhau v cht; hai nc tin hnh s sng to c ngha to{n cu su xa trn v tr
chin lc ca quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti. Sng to ny tt s l
mt cng hin v i cho s cu trc th gii dn ch, th gii hp tc, th gii vn minh v{
th gii ha nhp.
IV. Th gii khng b quyn l{ s mnh v kt cc ca cuc
chi th k Trung Quc - M
Gic m Trung Quc va l gic m quc gia ca Trung Quc li va l gic m th
gii ca Trung Quc. Mc tiu ln quc gia ca Trung Quc th gn lin vi mc tiu ln th
gii ca Trung Quc. Mt nc ln th gii trc tin cn ngh ti vic nn xy dng mt
th gii nh th n{o, sau mi lm r vic nn xy dng mt quc gia nh th no. Bi
vy, mc tiu ln ca Trung Quc khng th ch hn ch Trung Quc m phi hng ti
th gii.

Th gii lo{i ngi trong th k XXI mun tr thnh mt th gii ha bnh, ha hp,
hp t|c th iu then cht l phi tr thnh mt th gii khng b quyn. B| quyn l mi
e da ln nht i vi ha bnh th gii, l nguy hi ln nht vi th gii ha hp, l tr
ngi ln nht cho s hp tc th gii. Mc tiu ln th gii trong th k XXI ca Trung Quc
l xy dng th gii khng b quyn. Chm dt th gii b quyn l{ s mnh lch s ca
cuc chi th k Trung Quc - M; xy dng th gii khng b quyn l{ kt cc tt nhin
ca cuc ua chung kt trm nm Trung Quc - M.

Nc ln tri dy v{ Cuc chuyn i th gii

Th gii ang khng ngng chuyn i. Nc ln tri dy va l{ ng lc chuyn i


th gii li va l{ tiu ch |nh du s chuyn i y. Th gii cn i ang vn ng trong
mu thun nc ln tri dy ht l{n sng n{y sang l{n sng kh|c, trc sau tri qua ba
cuc chuyn i.

Cuc chuyn i th nht l{ nc ln phng T}y tri dy: t th gii phong kin sang
th gii t bn

Ln chuyn i th nht trong th gii cn i l chuyn i t th gii phong kin


sang th gii t bn. ng lc ca cuc chuyn i l{ s tri dy ca mt lot quc gia
phng T}y, gm Ty Ban Nha, B {o Nha, Ph|p, Anh M. S tri dy ca lot quc gia ny
v thc cht l s tri dy ca ch ngha t bn, l mt th gii t bn ~ tri dy. C|c nc
ln phng T}y dng s tri dy ca ch ngha t bn tuyn co s suy tn v dit vong
ca ch ngha phong kin, bt u thi i ch ngha t bn th gii hon ton mi, khin
lo{i ngi chuyn i t th gii phong kin thnh th gii t bn.

C|c nc ln tri dy thc y s chuyn i ln th nht ca th gii cn i c mt


c im ni bt l{ tri dy v quyn trn bin, tri dy b{nh trng, tri dy thc
d}n, v{ tri dy chin tranh. Kiu tri dy nguyn thu, tn khc v d man y l s tri
dy phm phi nhiu ti t tng b{nh trng v lc v chinh phc thc d}n. Nhng rt
cuc lo{i ngi ~ thc hin mt cuc chuyn i c tnh lch s tng i tin b trong
qu trnh mu v la y.
S tri dy nc ln ca Lin X l ln chuyn i th hai: t th gii t bn sang Mt
tr|i t hai ch

Ln chuyn i th hai ca th gii l s tri dy ca Lin X v s xut hin mt lot


quc gia x hi ch ngha, dn n kt qu th gii t thin h nht thng ca ch ngha
t bn chuyn i th{nh hai th gii, mt tr|i t hai th gii, mt th gii hai ch . Vi
t c|ch l{ nc x hi ch ngha u tin trn th gii, s tri dy ca Lin X l kiu tri
dy nc ln i kh|ng v{ i lp vi th gii ch ngha t bn. S tri dy ca Lin X m
u mt thi i mi trong lch s th gii - thi i mt tr|i t hai th gii. S tri dy
~ chm dt mt thi i lch s th gii - thi i ch ngha t bn nht thng thin h.
S tri dy ca Lin X ~ thc hin s chuyn i t mt th gii do ch ngha t bn ch
o sang hai th gii i chi nhau ngang nga l th gii ch ngha t bn v th gii ch
ngha x~ hi.

iu va em li s cng thng mi va em li vn minh mi cho th gii. S d


ch ngha t bn nguyn thy truyn thng c th din bin thnh ch ngha t bn tng
i vn minh v{ nh}n o sau n{y, l{ do c hai loi nc ln khc tnh cht cnh tranh
v vt ln vi nhau, nc ln x hi ch ngha p nc ln t bn tr nn vn minh. Ln
chuyn i th hai ca th gii l{ bc tin c tnh lch s ln th hai ca th gii. Nhng
cuc cnh tranh gia Lin X vi c|c nc ln phng T}y khng i ra khi vng tun hon
cnh tranh b quyn. Lin X ni ln bng cuc u tranh chng b quyn cui cng li suy
vong v tranh ginh b quyn.

S tri dy nc ln ca Trung Quc - ln chuyn i th ba ca th gii: t th gii c


b quyn sang th gii khng b quyn

S tri dy ca Trung Quc khc vi s tri dy ca cc quc gia phng T}y, cng
khc vi s tri dy ca Lin X, bi l s tri dy ca Trung Quc l tri dy kiu mi. N
c c trng thi i r rng, ch yu ni bt ba im:

1. V mc tiu tri dy: Mc tiu tri dy ca Trung Quc khng phi l{ ginh
b quyn th gii. Trung Quc tri dy va khng cn thch thc k xng b|
cng khng e da k mnh, li cng khng p bc k yu, m l t chn hng
mnh, lm li cho th gii. Trung Quc phn i mi hnh thc ch ngha b|
quyn v chnh tr cng quyn, m~i m~i khng xng b|, m~i m~i khng b{nh
trng. Li tuyn b n{y trong B|o c|o i hi XVII ng Cng sn Trung Quc
va l li cam kt trang nghim ca Trung Quc i vi th gii, cng l s gii
hn r rng ca Trung Quc i vi mc tiu tri dy ca mnh.
2. V hon cnh tri dy: Trung Quc tri dy trong hon cnh tri dy ca qun
th c|c nc ang ph|t trin. Trong qun th c|c nc ang ph|t trin hin nay
khng ch Trung Quc c c s v thc lc tri dy m mt s quc gia ang
pht trin cng tin ln trnh v tng nc tri dy. Do vic Trung Quc tri
dy c tin h{nh trong tr{o lu ph|t trin ln ca cc quc gia ang ph|t
trin cho nn s tri dy c c s qun chng bn vng trn sn khu quc
t.
3. V con ng tri dy: S tri dy ca Trung Quc l s pht trin ha bnh, tri
dy ha bnh. N khng phi l s tri dy thc d}n thu xa m ng bng
tu chin sng ln, cng chng phi l s tri dy v lc. Sau ny c nc
chinh chin, |nh th{nh chim t, cng khng phi l{ tri dy chin tranh
lnh mi cht ta sng, mi suy yu ta i ln. S tri dy ca Trung Quc l{ tri
dy ha bnh cha tng c trong lch s, thc thi mt kiu tri dy va khng
|nh k kh|c cng khng b k kh|c |nh, l{ s tri dy pht trin ha bnh,
hp tc cng thng, cng phn vinh. V th Trung Quc tri dy c u th o
ngha ln mnh.
Th gii khng b quyn v{ Th gii khng ht nh}n

Tng thng M Obama ln nm chnh quyn khng l}u ~ xut mun xy dng th
gii khng ht nh}n, mun to dng mt S khng ht nhn ton cu18. Xy dng th gii
khng ht nh}n l{ mt cng trnh h thng, cn c s c gng ton din, nhng vn then
cht trong vic xy dng th gii khng ht nh}n l{ x}y dng th gii khng b quyn.

Nguy him ln nht i vi ha bnh th gii khng phi l{ v kh ht nh}n m{ l{ v


kh b quyn

Trc khi v kh ht nh}n ra i, nguy him ln nht i vi ha bnh th gii l b


quyn, ch khng phi l mt loi v kh ln n{o c trc v kh ht nhn. Ngun gc
ca hai cuc i chin th gii l s tranh ginh b quyn th gii ch khng phi mt hoc
nhiu loi v kh mi no c. Cuc chin tranh lnh xut hin hi thp nin 50 sau Th
chin II cng c ngun gc l b quyn th gii, ngha l{ chin tranh lnh l chin tranh v
b quyn th gii. Hai nc M v Lin X v b quyn th gii m tranh nhau pht trin v
kh ht nhn v s hu rt nhiu loi v kh n{y. V kh ht nhn tr thnh cng c h
tranh ginh b quyn th gii. Chnh mc tiu chin lc ginh git b quyn th gii quyt
nh nhu cu chin lc ca hai nc n{y i vi v kh ht nhn.

Trong thi gian chin tranh lnh, Trung Quc pht trin v s hu v kh ht nh}n l{
chng li b quyn, gi gn s sng cn, an ton v s pht trin ca mnh trong b
quyn M - Lin X b chn p v{ e da chin tranh. Nu khng c s e da ca b quyn
M v Lin X th Trung Quc s khng quan tm v bc thit cn pht trin v s hu v
kh ht nhn.

Sau chin tranh lnh, th gii tr thnh th gii n cc, M tr thnh thnh siu
cng duy nht, trn th gii xut hin tnh th nghim trng l s ph bin v kh ht
nhn, mt s nc ra sc nghin cu ch to v pht trin v kh ht nhn ca nc mnh.
Nguyn nhn ca tnh trng ny l do c th gii u nhn thy mt thc t trong tnh hnh
mt mt i th chin lc ln l Lin X, khng cn lc lng n{o ngn cn na nn tm
l b quyn ca M ~ b{nh trng, da v{o u th qun s tuyt i, trc sau M ~ ph|t
ng cuc chin tranh vng Vnh, chin tranh Kosovo, chin tranh Afghanistan v chin
tranh Iraq, tm kim li ch b quyn vi mc ln nht. ~ c mt lot quc gia b tn
cng, cng c my nc ch b tn cng. ng trc s e da ca b quyn M, mt s
nc li cha c t|i bo m chin lc khng b M xm phm hoc tn cng, trong
tnh hnh c|c nc n{y ~ coi vic s hu v kh ht nhn l ba h thn bo v an ninh
quc gia cho bn thn, h tm mi c|ch s hu c v kh ht nhn. Bi vy, b quyn
M l ngun gc chin lc gy ra tnh trng ph bin v kh ht nhn trn th gii. Sau
chin tranh lnh, ngn la chin tranh lin tc chy khp ni, ngun gc khng phi l
v kh m{ l{ b quyn. Xt v mt chin lc, nhim v u tin gn gi ha bnh th gii
khng phi l{ t b v kh ht nh}n m{ l{ t b b quyn. Ch khi no M t b b
quyn th th gii mi c th t b v kh ht nh}n.

Trong th gii c b quyn th khng th xy dng ni th gii khng ht nh}n

Trong mt th gii c b quyn c|c nc khng v kh ht nh}n d b cc quc gia


b quyn e da nht. Cc quc gia ng trc sc p ln sinh t tn vong, trong tnh
hnh khng nhn c s t|i bo m chin lc khng x}m lc, khng tn cng t cc
nc b quyn, trong tnh hnh mi trng an ninh chin lc ca quc gia mnh cha
c bo m c bn, v c v kh ht nhn t bo v, c|c nc s khng t b
chnh sch pht trin v s hu v kh ht nhn.

Xy dng th gii khng b quyn l{ s bo m chin lc cho vic xy dng th


gii khng ht nh}n. Trong mt th gii tn ti e da ca b quyn, d l quc gia b
quyn hoc quc gia khng b quyn, u c nhu cu chin lc i vi v kh ht nhn.
Trong mt th gii khng b quyn th v kh ht nhn s tr thnh th li thi. R rng ti
vng no m ng khng cn ng ca th mi th v kh u l tha. Bi vy, khng c s
xut hin th gii phi b quyn th s khng xut hin th gii phi ht nh}n.

B quyn l{ cn nguyn thc y ph bin v kh ht nh}n. Qu| trnh i ti th gii


khng ht nh}n tt nhin l{ qu| trnh i ti th gii khng b quyn; vic tin hnh
thun li b ht nh}n i vi mt s quc gia th gn lin vi tin trnh b b quyn ca
mt s quc gia, phi ly b b quyn thc y b ht nh}n.

Khng th cung cp s t|i bo m chin lc cho b| quyn th gii

Nm 2009, Th trng B Ngoi giao M James Steinberg a ra mt khu hiu mi l


t|i bo m chin lc. ng ni: Nh chng ta v{ c|c ng minh ca chng ta phi t r,
chng ta ~ sn sng hoan nghnh s c mt ca Trung Quc nh mt nc ln phn vinh
v thnh cng; Trung Quc cng phi bo m vi cc quc gia trn th gii l s pht trin
v s khng ngng tng vai tr to{n cu ca h s khng tr gi bng an ninh v hnh phc
ca cc quc gia kh|c.

S pht trin v tri dy ca Trung Quc khng bt c|c nc khc phi tr gi bng an
ninh v hnh phc ca h nhng cng khng th trao i bng vic duy tr b quyn th
gii ca mt quc gia n{o . B| quyn l sn phm v s th hin ca nguyn tc lut
rng; mt th gii dn ch ha bnh v ha hp khng phi l{ c|nh rng cho k mnh n
hip k yu, khng cn cha rng. C|c nc ln vn minh trong th k XXI c trch nhim
dn u t b t duy b| quyn, loi tr cnh tranh b quyn, chm dt tun hon b
quyn. S ti bo m chin lc i vi th gii ca Trung Quc l khng ginh git b
quyn, khng xng b|, l{ ng gp v{o vic xy dng mt th gii phi b quyn.

Ti bo m chin lc: Trung Quc khng l{m k tha k b quyn th gii

Ng{y 10 th|ng 8 nm 2009, Th tng Nht Hatoyama vit b{i di u Trit hc


chnh tr ca ti ng trn tp ch Voice s th|ng 9, trong c on vit: Nht Bn nm
gia nc M ang tip tc phn u duy tr a v b quyn v Trung Quc ang mu cu
tr thnh quc gia b quyn, v vy gi gn s c lp chnh tr v li ch quc gia mnh nh
th no l vn l{m au u Nht Bn cng nh c|c nc nh v va ch}u \. Thc ra
Hatoyama ch mi ni ng mt na. ng vy, M l quc gia ang phn u tip tc duy
tr a v b quyn, nhng mc tiu tri dy ca Trung Quc }u phi tr thnh quc gia b
quyn, m l tr thnh quc gia phi b quyn ln mnh.

S tri dy ca Trung Quc khng phi l s tri dy ca b quyn, m l s chm dt


b quyn th gii. Cuc cnh tranh chin lc gia Trung Quc vi M c mc tiu khng
phi l{ thay i v th ch}n a v b ch, khng phi l b quyn th gii i b ch, m l
chm dt mt th gii b quyn c, hnh th{nh mt th gii mi khng c b quyn. Th
gii ang khc ngot ca lch s, ca ci v quyn lc ang t phng T}y chuyn sang
phng ng. im ngot v chuyn i ny l s chuyn tip, chuyn i t th gii c b
quyn sang th gii khng b quyn. Trung Quc tri dy ang ko theo s tri dy ca mt
th gii mi, thc y s hnh thnh mt th gii khng b quyn a cc ha.

Cuc chi chin lc ca hai nc Trung Quc v M s lm bin i su sc b mt th


gii v{ cng thay i su sc vn mng hai nc. Trong cuc chi i chin lc n{y, nc
M s hon tt s chuyn i t quc gia b quyn sang quc gia phi b quyn, M s tr
thnh quc gia b quyn cui cng trn h{nh tinh n{y. Cn Trung Quc th s tr thnh
quc gia qun qun th gii phi b quyn u tin trong lch s nhn loi.

M khng tm kim s lin tc gi chc b quyn th gii, Trung Quc th khng tm


kim s k nhim. }y mi l s t|i bo m chin lc m{ hai nc Trung Quc - M
cn cam kt vi nhau.

Cu nc M: b| quyn khng phi l mch sng ca nc

M Nc M ~ thc s n lc cn c cu ri. B trng Ngoi giao M Hillary


xut mun cng hi cng thuyn vi Trung Quc, trn mc n{o ~ th hin tm
trng ny.

Cu nc M, cu ra khi cuc khng hong ti chnh, ng h v gip l cu vt c


th. Mun thc hnh cu cn bn, cu tng th th phi gip nc M khc phc bnh b
quyn, }y l{ mt chng bnh ch mng v chnh tr e da th gii m{ cng hy hoi
quc vn ca nc M.
Mi rc ri g}y kh cho nc M u c mt cn nguyn chung, trn thc t l{ rc ri
b quyn; mi nguy c ca M u bt ngun t nguy c b| quyn; s suy thoi ca nc
M trn thc cht l{ suy tho|i b| quyn. Bi l trn th gii hin nay da vo b quyn
chn hng t nc, da b quyn l{m nc mnh giu mnh l{ i ngc tr{o lu lch
s, bt c nc no kin tr b quyn th gii u tt nhin s i ti sa st, suy tn. Ch c
chuyn bin th{nh quc gia phi b quyn, tin ln th gii khng b quyn th mi thot
ra khi s b ng chin lc mt c|ch cn bn v lu di.

B quyn th gii l khi u ca cng quc th gii. Nc ln s mt mng v b quyn.


Logic lch s l b quyn lm mt nc, l{m t nc lm ng lc li, l{m t nc suy
sp. i vi nc M, b quyn th gii l{ con ng sa st, suy t{n. N cng l{ c|i by
chin lc e da th gii v{ e da nc M. Cn phi ko nc M ra khi ci by chin
lc y. Ni cho ng hn, nc M phi t cu mnh, phi t gic nhy ra khi ci by b
quyn th gii. Vn c bn v chin lc ca M khng phi l cnh gic v e s k khc
thch thc a v b ch ca h, m l t cu mnh nhanh chng thot ra khi ci by b
quyn.

Tin v li thot ca nc M trong tng lai l{ ch trit thay i t duy chin


lc da b quyn chn hng t nc, da b quyn l{m cho nc mnh giu mnh;
gii cu nc M t t duy b| quyn, chin lc b quyn, mc tiu b quyn, thc hin s
chuyn i cn bn quc gia ny, tc l t quc gia b quyn chuyn i thnh quc gia
khng b quyn, tr thnh quc gia bnh thng trn th gii. y s l mt cuc cch
mng su sc nht trong lch s nc M.

th gii vnh bit b quyn l{ s mng v cng hin ca cuc chi Trung Quc - M

Thc cht mu thun Trung Quc - M l ch M theo ui chin lc duy tr th gii


mt cc, tip tc gi a v b ch th gii. Nhng trong tr{o lu ln a cc ha th gii th
Trung Quc ng u ngn tro v nhanh chng tri dy. Ht nhn mu thun Trung
Quc - M l ch tng lai trt t th gii l mt cc hay a cc, l xy dng mt th gii
dn ch a cc ha hay xy dng mt th gii b ch n cc ha; l tip tc th gii c b
quyn hay chm dt b quyn th gii, sng to mt th gii khng b quyn.

Trong lch s cn i, cc cuc chi nc ln u xoay quanh s thay i b quyn th


gii. Kt qu ca mi cuc chi u l b quyn c kt thc, b quyn mi bt u; iu
ny tr thnh s phn ca nc ln tri dy, thnh vng tun hon ca cuc chi nc ln.

Cuc chi nc ln Trung Quc - M trong th k XXI l mt cuc chi nc ln kiu


mi cha tng c trong lch s. Ci mi ca n l ch: cuc chi y khng xoay quanh s
thay i b quyn th gii m{ trin khai xoay quanh s chm dt b quyn th gii. S
mng lch s v kt cc lch s cuc chi chin lc Trung Quc - M l thc hin s chm
dt lch s b quyn th gii.

Trung Quc v M cn c s bo m chin lc, s cam kt chin lc i vi th


gii; l{: coi chm dt b quyn th gii, sng to th gii khng b quyn l{m s mng
ca mnh, t thc hin: M khng lm b ch th gii, Trung Quc khng tranh ginh b
quyn th gii, nh Obama xut xy dng S khng ht nhn ton cu, xut xy
dng th gii zero b quyn; nh xut xy dng th gii khng ht nh}n xut xy
dng th gii phi b quyn.
Chng III -THI I TRUNG QUC l{
THI I PHC DA V[NG CA TH GII
S xut hin mi quc gia qu|n qu}n u s m ra mt thi i. M ra thi i Trung
Quc l trch nhim lch s ca Trung Quc, l tiu ch thnh cng ca s tri dy v phc
hng Trung Quc, cng l{ xu th tt nhin ca tin b lch s. V bn cht, thi i Trung
Quc l{ Thi i Phc da v{ng. Khi ph ph|n Thuyt Ha da v{ng ca phng T}y, Tn
Trung Sn vch r: Thi i Trung Quc trong tng lai khng phi l thi i Ha da
v{ng m{ l{ thi i n hu da v{ng, thi i Li ch da v{ng, thi i Phc da v{ng.
Thi i Trung Quc khng phi l thi i Trung Quc e da th gii m l thi i Trung
Quc to phc cho th gii.

I. Thi i Trung Quc l thi i a v lnh t ca Trung


Quc x|c lp th gii
Tiu ch th nht ca thi i Trung Quc l xc lp a v lnh t trn th gii, pht huy
tc dng dn dt cng ng quc t.

Ngy 3 th|ng 7 nm 2009 trong Hi ngh think tank ton cu hp Bc Kinh, phng
vin Tun bo Thi i ~ i thoi vi cu ch tch y ban chu u Romano Prodi v
mt s vn nng hi. Phng vin hi: Phi chng tnh hnh b cc th gii ang c thay
i mnh, Trung Quc v{o a v n{o trong qu| trnh ?. Prodi tr li: Th vn hi
Olympic Bc Kinh th hin vi th gii mt Trung Quc mm ci, c nh hng quan
trng i vi cng ng quc t. C|ch y khng l}u, nh{ l~nh o Trung Quc li tham d
Hi ngh Thng nh G20, sc nh hng chnh tr ca Trung Quc ln cao cha tng
thy; khng c Trung Quc th G20 khng hp c. iu th hin Trung Quc ang
tng bc i ln h{ng ng nh{ l~nh o th gii.

Cu ni ca Prodi v vn Trung Quc ang tng bc i ln h{ng ng nh{ l~nh o


th gii chng t mt s thc ai cng thy trong cng ng quc t. Trong mt thi gian
di, Trung Quc b b{i xch ra ngo{i h{ng ng c|c nh{ l~nh o th gii, nhng hin nay
ang tng bc tin v{o h{ng ng ny. Trung Quc nn tin v{o h{ng ng y, Trung Quc
t phi v{ cng tt nhin tin v{o h{ng ng y.

Trung Quc khng c Ti t tng

Cho ti nay tt c c|c nc ln tri dy trong lch s cn i u c l lch khng tt,


u c tin s phm ti. H tng cnh tranh x}m lc, thc d}n, cp ot, hai tay dnh
y m|u. Nhng Trung Quc tri dy l s tri dy vn minh, sch s. Trung Quc khng
kh|m ph| th gii mi, khng chim thuc a, khng bun bn n l, khng bun bn
thuc phin, khng xm lc nc ngoi. Trong s c|c nc ln trn th gii, Trung Quc
l quc gia duy nht khng c ti t tng, xut thn trong sch, lch s trong trng, o
c cao thng. }y l{ iu kin o c quan trng Trung Quc m ng nhim v
ln l{m l~nh o.

Lch s tri dy ca c|c nc phng T}y l{ lch s phm ti t tng. Ti t tng ca


c|c nc phng T}y l{ dng c|ch to ra mt chu Phi lc hu dng nn mt chu u
pht trin. Qu trnh pht trin v hu qu ca vic bun n l vt i T}y Dng th hin
r rng s nghim trng ca ti t tng m{ phng T}y phm phi. Ngay t thi k kh|m
ph ln v a l, ch}u Phi ~ tr thnh ngun tch ly nguyn thu cho t bn chu u,
tr th{nh b~i sn bt c tnh thng mi ngi da en. Nm 1492, Columbus pht hin
i lc mi chu M, t nn mng cho t nn bun bn n l da en. Theo c tnh, u
th k XVII, h{ng nm ch}u Phi xut i hn 10 nghn ngi n l. Qu trnh bun bn n l
qua i T}y Dng din ra in cung chu Phi lu ti bn th k. Thi gian th k XVII-
XVIII l{ giai on bun n l chu Phi din ra in cung nht. Trong giai on , ngo{i
ngi B {o Nha v{ T}y Ban Nha ra cn c ngi Anh, H{ Lan v{ ngi Php tin hnh
hot ng bun n l hai b i T}y Dng. Nm 1714, sau khi chin tranh ginh ngi
vua Ty Ban Nha chm dt, cn c theo Hip c Utrecht, nc Anh gi{nh c t tay
T}y Ban Nha c quyn bun n l chu Phi ti cc thuc a ca Ty Ban Nha trong thi
gian 30 nm. Do kinh t nng tri M pht trin nhanh cn nhiu nh}n cng lao ng n
l, s lng tu thuyn bun n l tng mnh. Ly nc Anh lm th d, nm 1709
Liverpool ch c mt chic tu bun n l, nm 1730 tng ti 15 chic, nm 1771 tng ln
105 chic, nm 1792 ln ti 132 chic. Marx vch r: Liverpool ph|t trin da vo bun n
l. Thi gian 1709 - 1787, tng trng ti thng thuyn Anh dng trong ngoi thng tng
14 ln, trong tng nhiu nht l cc tu bun n l. C|c nc khc ch}u ]u cng kim
li ln t vic bun n l chu Phi. Nantes v Bordeaux Php, Amsterdam H Lan, New
York, Boston v Philadelphia M trn mc kh|c nhau u l{ c|c th thng mi
pht trin ln nh bun n l. Trong th k XVIII, kiu bun b|n tam gi|c ph|t trin cc
thnh.

Bun b|n tam gi|c gm ba h{nh trnh i bin: mt l{ ngi ch}u ]u trc tin |p
thuyn t cng nc mnh sang b Ty chu Phi, dng cc sn phm r tin nh ru
mnh, hng dt may, trang sc, sng n i ly hoc cp ly n l; hai l{ a n l
ln tu thuyn, ch n thuc a chu M i ly khong sn v nng sn; ba l cui cng
ch nguyn vt liu v sn phm t chu M v ch}u ]u, em b|n trn c|c thng trng.
Kiu bun bn tam gic ny lm cho nhng k bun n l mi chuyn i c th kim c
li nhun t 100% n 300%. Mt n l khi ri b bin ch}u Phi c gi| 50 USD, n chu
M b|n c 400 USD.

Cc nh lch s chu Phi chia lch s bun n l chu Phi trong thi cn i lm ba giai
on: giai on mt t gia th k XV n gia th k XVII, l giai on bt u t chc
bun n l vt i T}y Dng, phm vi ch yu tp trung ti hai b ng T}y i Ty
Dng. Giai on hai t gia th k XVII n na cui th k XVIII, l{ giai on vic bun n
l chu Phi nhn nhp nht. Giai on ba t na cui th k XVIII n na cui th k XIX,
vic bun n l (nht l bun n l qua i T}y Dng) suy t{n dn.
S|ch Nn bun n l chu Phi th k XV - XIX c vit: tng s n l xut i t chu Phi
trong thi gian th k XVI - XIX vo khong 15 - 30 triu ngi; nu k c s ngi cht
trong qu| trnh i trn ng vn chuyn, th tng cng l 210 triu ngi. Lnh t phong
tr{o ngi da en M ng Du Bois cho rng trong thi gian ni trn, s n l xut t chu
Phi sang chu M t nht l 10 triu ngi, nu k c s ngi cht dc ng i th v{o
khong 60 triu ngi. S gia M gi|o s Curtin a ra c tnh mi da trn s liu cc h
s lu tr, cho rng t gia th k XV n th k XIX c khong 11 triu n l xut i t
chu Phi trong thi gian t gia th k XV ti th k XIX (khng k s cht khi b bt v khi
chuyn ch h). Nn bun n l ~ g}y ra tai ha x hi cho chu Phi, lm cho x hi chu
Phi suy thoi ton b. C|c nc phng T}y nn th{nh lp Qu chuc ti vi chu Phi.

T}y Ban Nha ~ phm ti t tng hm hi tn gio. Th d nm 1526, vua T}y Ban Nha
Charles V h lnh mi i tu thuyn phi em theo mt nh truyn gio, nu khng s
khng c ri cng. Nm 1532, Charles V yu cu Gio hong phi 200 nh truyn gio
n chu M La tinh. Theo ghi chp ca nh truyn gio ni ting Las Casas, nhng ngi
T}y Ban Nha x}m lc mi khi chinh phc c a phng n{o h u ra lnh dng hnh
thc t hnh tn khc nht v{ dng v lc buc d}n chng a phng phi theo Ki T gio
v chp nhn s thng tr ca vua Ty Ban Nha. Ai khng tun lnh s lp tc b git. o
Andrs ban u c 3 triu ngi Indian, nm 1514 cn 14.000 ngi, cui cng cn li c
200 ngi.

Marx ni: chim Malacca, ngi H{ Lan ~ hi l Tng c B {o Nha. Nm 1641,


Tng c cho php h v{o th{nh. tit kim khon chi 21.875 Bng, h n ngay nh
ring vin Tng c v git ng ta. H i n }u th ni y bin th{nh t hoang vu, ngi
tha tht. Tnh Papaichton Guiana nm 1750 c hn 80 nghn d}n, nm 1811 ch cn c
8.000 ngi. iu c gi l{ thng nghip n ha y!.

Nht Bn, c gi l{ k cp ca k cp tng c ti t tng d man tn st loi


ngi. S tn c ca Nht ni ting trong c|c nc phng T}y. Th|ng 11 nm 1894, qu}n
Nht chim i Lin, L Thun, ti }u chng cng t sch, cp sch. Trong v thm st
ti L Thun c 20 nghn ngi Trung Quc b git, ch cn li 36 ngi thuc i thu lm
xc cht c min b st hi. Bo ch chu u v M ~ a tin v hnh vi tn c ca qun
Nht. B|o Th gii New York ln |n: Nht Bn l{ con qu|i th i lp da vn minh m{ c
xng ct d~ man. Trong 15 nm Nht tin hnh chin tranh x}m lc Trung Quc, qun
dn Trung Quc thng vong 35 triu ngi, trong cht 20 triu ngi, thit hi ti sn
trc tip 100 t USD, thit hi kinh t gin tip 500 t USD. Trong thi gian chin tranh Thi
Bnh Dng, c hn 1,11 triu dn Phillippines hy sinh trong chin u v b tn st; nhn
dn Vit Nam ch trong hai nm 1944 - 1945 b cht i 2 triu ngi. Lao cng ngi
Indonesia b bt i lao ng cht khong 2 triu ngi. Ti Malaysia, c hn 100 nghn
ngi b lnh Nht git hi. Ti Thi Lan v Myama, ring v cng ch lao cng i l{m
ng st Thi - Myanma (cn gi l{ con ng st cht chc) ~ c 12 nghn t binh v{
250 nghn lao cng b cht.

M l quc gia phm ti t tng chng cht. Ng{y 16 th|ng 9 nm 1620, 102 tn
Thanh gio Anh ln chic thuyn Hoa th|ng Nm qua 66 ng{y m vt bin n i lc
Bc M; nm sau ch cn li 50 ngi. Nhng nm 1621 h gt h|i c mt v ma mng
bi thu bn lm l t n Thng . Nm 1863, Tng thng Lincoln tuyn b ngy Th
Nm tun th 4 th|ng 11 h{ng nm l{ L T n, l{ ng{y l hi quc gia, c ngh 4 ngy.
L T n l{ ng{y l c sc nht ca nc M. Trong lng ngi M, trn mc n{o
ngy l ny cn quan trng hn L Ging Sinh. Mun ni cm n, th ngi Indian l n
nhn ln nht ca nhng ngi da trng b ln i lc chu M, nhng ngi da trng
li ly on tr n. Nm 1703, trong hi ngh lp php, nhng ngi thc dn quyt nh
thng 40 Bng cho bt c ai lt c da u mt ngi Indian v bt c mt ngi da
. Mc thng ny nng ln 100 Bng nm 1720. Nm 1744, gi| mt ming da u {n
ng Indian trn 12 tui l{ 100 ng Bng mi, mt t binh nam gii gi 105 Bng, mt ph
n hoc tr em gi 50 Bng, da u ph n hoc tr em gi 50 Bng. Ti i lc Bc M, do
s hm hi ca ngi da trng m cuc sng kh cc ca ngi Indian ko di ti bn th
k; dn tc ny hi u th k XVI c gn 3 triu ngi, ti nm 1860 ch cn 340 nghn;
nm 1890 cn 270 nghn, 1910 cn 220 nghn. u th k XX, tuy ngi Indian c hng
t c|ch cng d}n M nhng cha c hng cc quyn li lin quan, tuy h vn phi np
thu theo lut vn phi chp hnh phc dch, ngc li h phi sng trong vng t cn ci
c khoanh vng dnh ring cho h. Cho nn nc M c{ng nn c L Chuc Ti.

L quc gia khng c ti t tng, Trung Quc c t c|ch nht m nhim vai tr quc
gia lnh t th gii.

Trung Quc c gene vn ha u t nht

u th vn ha, ni dung vn ha ca mt dn tc l{ iu kin vn ha m nhim quc


gia lnh t th gii. Ngi M ch c mt loi vn ha - vn ha ch ngha t bn. Trung
Quc l vin bo tng, ni t hi cc loi vn ha v{ truyn thng vn minh ca nhn loi.
Ngi Trung Quc c nn vn ha c i l}u i nht trn th gii; }y l{ nn vn ha
truyn thng duy nht cha tng b gi|n on trong cc h thng vn ha c in trn th
gii. Ngi Trung Quc tp trung c nn vn ha x~ hi ch ngha do ch ngha Marx ch
o, }y l{ nn vn ha c|ch mng khng b lt trong tnh trng ch ngha x~ hi th gii
lm vo hon cnh kh khn v{ tho|i tr{o. Trong ci cch m ca, Trung Quc li l quc
gia hc tp v hp th vn ha ch ngha t bn vi quy m ln nht v thnh cng nht,
qua hnh th{nh nn vn ha m c c sc r rt. Vn ha Trung Quc ngy nay l nn
i vn ha trm bin nghn sng, Trung Quc c gene vn ha u t v{ t cht vn ha lm
k l~nh o th gii.

Trung Quc c l lch v kinh nghim th{nh cng l}u d{i m nhim vai tr quc gia
lnh t

C mt quan im cho rng Trung Quc cn l{m cng quc ch khng cn lm lnh
t - iu n{y |ng bn tho. Gii hn mc tiu Trung Quc tri dy, Trung Quc pht
trin v mc tiu phc hng v i ca dn tc Trung Hoa trong phm vi l{m cng quc
m{ khng l{m l~nh t - lun iu n{y tuy ngi M nghe thy th d chu, song tin hnh
s hn ch nh vy i vi vic Trung Quc tri dy v phc hng r r{ng l{ s t mnh
ngn chn mnh. Mc tiu ln ca Trung Quc trong th k XXI quyt khng th ch hn ch
l{m cng quc.

Th gii ton cu ha ngy mt tr thnh con thuyn ln lo{i ngi cng hi cng
thuyn, chuyn ai lm k cm li con thuyn ln y th c quan h ti tin v s phn ca
ton cu. Nhng vic nc M tip tc l{m ngi cm li r rng ngy mt lc bt tng
tm, mi ngi ngy cng khng yn tm vi nc M. Th|ng 11 nm 2009 Obama thm
Trung Quc, mt ln na dy ln trong gii truyn thng th gii mt t bn tho nhit
tnh v vai tr ngi l~nh o th gii ca Trung Quc. Nht bo ph Wall vit: Cng
ng quc t lo lng ang mong mun Trung Quc m ng vai tr l~nh o.

Vic d d Trung Quc qu sm gnh ly vai tr nh{ l~nh o th gii c th l ci by


ca M. Th nhng cng ng l{ chng th c ngi M cm li mi con thuyn ln ny
ca th gii, bi l anh chng M lo lng trn con thuyn n{y ~ g}y ra khng hong khp
ni trn th gii, lm cho con thuyn ln y b h hng nhiu ch. Mun t cu mnh v
cu th gii th Trung Quc phi chun b l{m ngi cm l|i. D nhin do tnh hnh con
thuyn ln th gii y phc tp, xut hin nhiu vn c tnh ton cu, th gii a cc ha
ang hnh th{nh, e rng khng quc gia no c th mt mnh cm li cho c th gii. Nhng
iu cng chng th tr th{nh l do Trung Quc khng th lm quc gia lnh t.

Quc gia lnh t khng c ngha l{ quc gia b quyn. Anh v{ M tng l quc gia lnh
t ca th gii, h cng u l quc gia b quyn ca th gii. Song iu khng th quyt
nh quc gia lnh t trong thi i hu M tt nhin phi l quc gia b quyn. ngha ca
vic Trung Quc tr thnh quc gia lnh t th gii l ch n chm dt mi lin h huyt
thng gia quc gia lnh t vi quc gia b quyn v lm nn k tch quc gia lnh t khng
phi l quc gia b quyn, m ra mt thi i mi trong lch s th gii c quc gia lnh t
m khng c quc gia b quyn.

Quc gia dn ch khng phi l quc gia khng l~nh t, m{ l{ quc gia ni ch dn
ch sinh ra lnh t, l quc gia sinh ra lnh t dn ch. Th gii dn ch, th gii a cc ha
cng khng phi l th gii khng c quc gia lnh t, m{ l{ th gii khng c quc gia b
quyn. C|i m{ th gii dn ch cn l{ quc gia lnh t khng xng b|. Th gii a cc
ha cng cn quc gia lnh t c th lm cho th gii ha hp vi nhau. Bi vy, d l
quc gia dn ch hay th gii dn ch u cn c lnh t, ch c iu v lnh t y sinh ra
mt cch dn ch, l lnh t dn ch cao , ch khng phi l lnh t kiu qun ch.

Bao gi Trung Quc c th tr thnh quc gia lnh t ca th gii, c th i ln cng v


l~nh o - d nhin iu Trung Quc phi lng sc m lm, cn mt qu trnh; cho d
~ l{m ngi cm l|i th cng phi lin hp mi ngi cng li. Nu v nhim v cm li
nng n m{ cn bn t b mc tiu ln Trung Quc l{m quc gia lnh t, m~i m~i ch |p
con thuyn ln do ngi M cm li, - trn thc t nh vy l thiu lng t tin, cng l{ thiu
ch tin th.

Trung Quc m~i m~i khng xng b|, Trung Quc quyt khng lm k ng u - }y l{
mt t tng chin lc tinh ty. Song phi hiu mt cch bin chng v t tng khng
lm k ng u. Bi l k ng u th gii trc }y u l b ch, lm k ng u
tc l{ l{m b| ch, ng u ngha l{ xng b|, d nhin m~i m~i khng th lm k ng
u nh th. Trc kia c mt s quc gia l{m k ng u, tc l{m k ng u mt
lin minh, ngha l{ trong cuc cnh tranh ton cu v khu vc, mt s quc gia hp thnh
lin minh i khng vi lin minh do mt s quc gia khc hp th{nh, l{m k ng u
lin minh nh vy tc l{ l{m ch lin minh; Trung Quc khng th l{m k ng u nh
th. Nhng Trung Quc khng l{m k ng u vi ngha b| ch v ch lin minh,
khng c ngha l{ Trung Quc khng xut u l din, khng c ngha l{ m~i m~i khng
ph|t huy a v v tc dng quc gia lnh t trn th gii.

Trn lnh vc pht trin kinh t th gii, Trung Quc pht huy tc dng u tu; trn
lnh vc gi gn ha bnh th gii, thc y s pht trin chung, Trung Quc pht huy tc
dng hi ha; trn mt i ph vi c|c kh khn to{n cu, tng cng hp tc quc t,
Trung Quc pht huy tc dng i u, Trung Quc pht huy tc dng dn dt tin b ca
ton th gii. Trn mt i ngoi, Trung Quc to dng trt t quc t mi n nh, cng
bng, ha bnh; trn mt i ni, Trung Quc l{m cho d}n chng c sng bnh yn hnh
phc - sao li khng l{m nh vy? Cho nn Trung Quc trong th k XXI va phi lm
cng quc va li khng th thoi thc lm lnh t.

Trung Quc c l lch v kinh nghim 1.000 nm l{m quc gia nht th gii, c truyn
thng tt lm quc gia lnh t. }y l{ mt ti sn qu gi. Thc hin s phc hng v i
dn tc Trung Hoa l ln th hai i ln nht th gii, mt ln na lm nn vinh quang quc
gia qun qun. Trung Quc tng tri qua s ti rn trong qu trnh ni ln - suy thoi - ti
tri dy, t nht th gii n tt hu b |nh, ln na tr li nht th gii mi, Trung Quc
s tr thnh quc gia c kinh nghim l~nh o phong ph nht. Trung Quc i ln cng v
l~nh o th gii, nht nh l k l~nh o u t nht.

Trn vn quyn l~nh o cn c ch kh ca Washington

Ch kh ca Tng thng khai quc M Washington c hai biu hin v i: th nht,


trong hon cnh ln ton cu hi y ph bin thc hnh ch qun ch, trong tnh hnh
mt s s quan c ng l{m ho{ng , Washington ~ kin quyt c tuyt s quyn r ca
ch qun ch m{ i u thnh lp ch cng ha cho nc M, l{m cho nc ny tr
thnh quc gia u tin trn tr|i t theo ch cng ha tin tin. Th hai, sau khi lin tc
hai nhim k lm Tng thng nc M, trong tnh hnh c nc ng lng mong ng li v
cc gii nht tr c ng tranh c Tng thng nhim k th ba, ng kin quyt khng chu,
li dn u nc M thc hin ch nhim k Tng thng M. Ch kh y ca
Washington lm mt nhn vt lnh t cng nn tr thnh ch kh ca quc gia lnh t. Ch
kh ca Washington trong nn chnh tr quc ni cng nn tr thnh tm gng trong chnh
tr quc t ca nc M. |ng tic l trn vn a v lnh t cng ng quc t nc M
~ th hin s t t nghim trng. Mt bo co ca cng ty M Rand c tn T ngn chn
n l~nh o ton cu: nc M v th gii sau chin tranh lnh c on vit: L{ k thng
trong chin tranh lnh, nc M c my la chn chin lc ln, c th t b trch nhim
l~nh o ton cu, chuyn sang lo vic ni b nc M; c th tng bc giao quyn lnh
o, tc gim tc dng ton cu v khuyn khch xut hin mt b cc qun bnh th lc
kiu c trn c s phm vi th lc; cng c th xc lp mc tiu chin lc trung tm l
cng c a v l~nh o ton cu v loi tr s tri dy ca c|c ch th ton cu. La chn
ca nc M l{: m ng nhim v l~nh o ton cu v coi trng vic m~i m~i ngn
chn s tri dy ca mt ch th ton cu khc hoc ngn chn cc din th gii a cc -
}y l{ phng ch}m ch o lu di tt nht. Mt th gii do M l~nh o c nhiu nht
nhng iu tt: Th nht, mi trng tng th cng ci m thng tho|ng hn, c|c quan
nim gi tr ca M nh d}n ch, th trng t do v php ch c{ng c hoan nghnh. Th
hai, cng d hp t|c i ph cc vn quan trng nh ph bin v kh ht nhn, s e da
ca b quyn khu vc v{ xung t cng thp. Th ba, c th loi tr s tri dy ca
mt ch th ton cu kh|c, qua tr|nh c mt cuc chin tranh lnh hoc nng ton
cu v cc tai ha do chin tranh mang li, k c giao tranh ht nhn ton cu. Cho nn so
vi cc din qun bnh th lc hai cc hoc a cc th a v l~nh o ton cu ca M cng
c li cho s n nh ton cu.

Trn vn quyn l~nh o ton cu, nc M nn hc Washington. Pht trin quc gia
cng nh ph|t trin c| nh}n u khng nn tham quyn c v. }y l{ s vn minh v{ tin b
ca nc M, cng l{ s may mn v{ iu tt lnh ca th gii.

iu |ng mng l nhn dn M khng ng h b quyn M m ng h th gii dn


ch. Huntington tng ni: cc quan chc M ca ngi nc M l k b ch nhn t, t}ng
bc M l{ siu cng kiu phi quc u tin, nhng trong mt cuc thm d kin
nm 1997, ch c 13% ngi mong mun nc M chim a v ch o trong cc cng vic
quc t, 74% hy vng M thc hin cng chia s quyn lc vi cc quc gia kh|c, M thiu
mt mt c s chnh tr quc ni xy dng th gii n cc ha.

Khng c bin quc gia lnh t th{nh quc gia b quyn

Trong lch s th gii cn i, quc gia lnh t ca cng ng quc t ng thi u l


quc gia b quyn, l quc gia lnh t c tnh b quyn; cc quc gia lnh t y ng thi l
quc gia b ch. Trong tng lai, khi l{m quc gia lnh t th gii, Trung Quc phi thay i
tnh cht , l{ quc gia ln u tin thc hin s chuyn bin cn bn quc gia lnh t
khng ng ngha l{ quc gia b quyn, tr thnh quc gia lnh t u tin khng c tnh
cht b quyn trong thi i hu M.

T sau khi cc nh hng hi chu u qua nhng khm ph ln v a l, qua vic kt ni


lin thng v a l cc x hi vng phn tn ti nhiu chu lc trn tr|i t, lin kt h li
thnh cng ng quc t, trn tr|i t ~ ny sinh mt nhu cu mi, l{ nhu cu trt t
quc t, tc l nhu cu l~nh o th gii v qun l th gii. Nhng s hnh thnh trt t
quc t phi tri qua mt qu trnh lch s lu di. Lch s ca cng ng quc t ~ c 500
nm nhng cho ti nay trt t quc t l tng vn cha thc s hnh thnh; trt t
quc t t ti trnh nh trt t quc gia, cn cn i mt qu~ng ng kh di.

i c th chia lch s din tin s pht trin quyn l~nh o th gii ra lm ba giai
on.
Giai on th nht l{ giai on v ch: C cng ng quc t m khng c trt t quc
t. Giai on n{y c c trng c bn l{ k mnh l k cp, k c nng lc l th ph,
mt s t quc gia da v{o v lc tin h{nh cp bc, git chc quc gia hoc cc vng
khc, thc hin v vt sch trn, tiu dit cc nn vn minh kh|c. T}y Ban Nha, B {o Nha,
H Lan thi xa u l nhng in hnh k mnh l k cp ca cng ng quc t thi k
u. Trong cnh rng nguyn thy cng ng quc t va mi thnh lp, cc quc gia ny
thi h{nh lut rng Hobbles(19) c ln nut c| b. l{ thi k nguyn thy ca cng ng
quc t. Giai on ny vo thi gian trc khi chm dt cuc Chin tranh 30 nm(20) trong
nhng nm t 1500 n 1648, ko di chng 150 nm.

Giai on th hai l{ giai on b| ch, tc giai on k mnh lm cha, lm b ch. Bt


u t sau cuc Chin tranh 30 nm, k t nm 1648, cng ng quc t bt u c trt t
quc t u tin, tin sang thi i qua chin tranh m sinh ra b ch, da vo b ch
xy dng v duy tr trt t quc t. Quc gia b ch in hnh trong thi i b ch l{ nc
Anh v{ nc M, i din in hnh ca trt t quc t thi i b ch l{ nn ha bnh di
s thng tr ca Anh Quc v{ nn ha bnh di s thng tr ca M. Giai on ny bt
u t nm 1648 cho ti nay, ~ tri qua ba th k ri.

Giai on th ba l{ giai on d}n ch: Tiu ch cn bn ca giai on ny l Trung


Quc tin ln cng v quc gia lnh t, l s dn ch ha quan h quc t v dn ch ha
cng ng quc t.

S l~nh o b quyn th gii ca M ~ tr nn lc lng vi thi i, M khng cn


xng |ng vi chc v quc gia lnh t; s l~nh o c tnh cht b quyn ca M ngy
cng b ph phn nhiu. Cu Th tng Malaysia Mahathir Mohamad khi tr li phng vn
ca {i truyn hnh Trung Quc ~ ni: Nc M c c hi rt tt th hin nn vn minh
ca h, iu khng may l{ nh{ l~nh o M li dng phng thc xm phm th hin sc
mnh ca h, k c quyn u tin |nh tr, cng tc l{ trong tnh hnh cha b quc gia
khc tn cng m{ nc M cho rng h c quyn tn cng v chinh phc quc gia khc.
iu l{m c|c nc nh rt lo lng. }y khng phi l{ vai tr nc M nn m ng,
M nn lm mt cng dn quc t tt, nn tn thnh thng qua mt t chc quc t nh
Lin Hp Quc gim st mi quan h quc t v biu hin ca c|c nc. Ti cho rng M
c th tr thnh mt quc gia rt tt, c th gnh vc trch nhim th gii. Nhng tr khi
M thit lp c s cn bng vi cc quc gia khc, nu khng M s bt nt c|c nc nh
yu. Mt nh{ l~nh o tt khng nn c tnh x}m lc, nn lm nhng vic ph hp o
c. Gy chin tranh chinh phc nc khc, git hi nh}n d}n, khng phi l nh lnh
o tt; nn pht trin nc mnh, em li cho nh}n d}n i sng tt hn, nhng khng th
v th m tn cng v{ x}m lc nc kh|c, cp i nhng th ca nc khc. Chng hn
ch nn v nh}n d}n nc mnh sng tt m chinh phc mt nc c nhiu du m, m
nn qua cn c lao ng, pht trin cng nghip t c mc ch . C th c gng
em li i sng tt cho nh}n d}n nhng khng c tr gi bng s hy sinh quc gia khc.
Chinh phc nc khc, ly i t{i nguyn ca ngi ta mnh s dng, l khi nim
vng quc c h, l sai lm.
L quc gia lnh t mi, Trung Quc s khng i con ng b quyn ca M m s gn
gi ha bnh v ha hp ton cu.

Trung Quc cn hc M: Ho~n xng vng

Nm 1895, GDP nc M vt nc Anh, tr thnh nht th gii. Nm 1945, na th k


sau khi GDP M vt Anh, tc sau Th chin II nc M mi thay th a v lnh t th gii
ca Anh. Hin nay GDP Trung Quc cn cha vt M, sau khi vt M 50 nm h~y ni
chuyn a v lnh t th gii cng cha mun, v th nc M cn bn chng cn cng
thng. Trung Quc cng phi Nm chc ginh nht th gii, n tha gnh trch nhim
nng, cha vi m nhn vai tr lnh t th gii. }y cng l{ yu cu ca giu mnh ch
thi. cho M lu nhim mt thi gian na, nh vy i vi c|c bn u tt c.

Thc ra, M ho~n xng vng ho{n to{n khng phi l t gic, m l bt c d. Xa nay
M p ho{i b~o xng b| th gii, thm ch trc khi M tr thnh mt quc gia, nhng
ngi u tin t c|c nc ch}u ]u vt bin n chu M ~ c l tng v hoi bo xy
dng ti Bc M nhng th{nh ph trn nh ni, mun l{m c}y hi ng th gii dn dt
nhn loi. H t cho rng mnh l{ ngi d}n c Thng la chn, l~nh o th gii l
s phn tri nh. Nhng v sc mnh ca M c hn, trong thi gian trc cui th k
XIX, nc M ch c th tun theo chin lc ch ngha c lp. i chin Th gii ln th I l
mt bc ngot quan trng lm yu c|c nc ln chu u, lm sc mnh M tri dy.
Trong thi gian chin tranh, tng lng kinh t M vt qu tng lng kinh t cc quc
gia chu u cng li, iu l{m tng mnh lng ham mun l~nh o th gii ca nc M,
h mun lp tc i ln cng v l~nh o th gii. Tng thng M Woodrow Wilson cng b
K hoch 14 im(21) xng thnh lp Hi Quc Lin(22), tung ra cng lnh thi h{nh
chnh s|ch nc M l~nh o th gii, v nn bn thit k nc M ch ng th gii, }y l{
l lun v thc tin quan trng ca vic nc M thit k th gii v{ l~nh o th gii.
Nhng do nc M va mi bc l t{i c|n trc th gii m thc lc kinh t hng hu ca
anh nh giu mi pht n{y h~y cn cha mc c th chuyn ha th{nh nng lc chin
lc ch o tnh hnh ln ca th gii, uy tn ca M cn kh thu phc cc quc gia khc
trn i sn khu th gii; Anh Quc v Php, nhng quc gi lo ny hy cn cht oai
phong rt li, Gic m M l~nh o th gii ca ng Wilson chng nhng b ngn chn
trn sn khu quc t m ngay trong nc cng vy. Kt qu l{ nc M cha tr thnh
k l~nh o th gii; bn th}n Wilson cng tn th, ng qua i trong chuyn l hnh mt
mi du thuyt v Gic m M, tr thnh mt on lch s th lng. V vy nc M cha
th kp thi i ln cng v l~nh o th gii, thc hin Gic m l~nh t, {nh tr li qu
o ch ngha bit lp.

Trung Quc th k XXI mun tr thnh thnh lnh t th gii phi tri qua s n lc
trong na th k, ba giai on. Giai on th nht: trong qu| trnh rt ui v tin gn
nc M phi tch cc tham gia vic l~nh o th gii; giai on th hai: trong tnh hnh
song song tin bc vi M, phi cng M l~nh o th gii; giai on th ba: mt thi gian
sau khi vt M, Trung Quc phi c tc dng ch o trong vic l~nh o v qun l th
gii, tr thnh k l~nh o ch yu ca th gii. Hin nay Trung Quc ang tch cc tham
gia l~nh o, ang i ti cng nhau l~nh o; giai on n{y i cn ko di trong 20 - 30
nm.

Con ng Trung Quc i ln cng v quc gia lnh t l{ con ng t T ng trong


cnh rng ti Mc cao trong cnh rng, t ha nhp vo h thng quc t ti ch o h
thng quc t. Khng c nng lc ng c lp trong cnh rng cc dn tc trn th gii th
khng c t c|ch ha nhp th gii. Nhng ha nhp th gii, i v{o qu o chung ca th
gii li khng phi l mc tiu ca chng ta, m chng ta phi lm nn cng chuyn, tr
thnh quc gia lnh t dn ng th gii, ch o th gii, l~nh o th gii.
II. Thi i Trung Quc l thi i m hnh ph|t trin Trung
Quc u vit so vi th gii
S cnh tranh gia cc quc gia, nht l cnh tranh gia quc gia qun qun vi quc
gia qun qun tim ti, v bn cht l cnh tranh kiu m hnh, tc cnh tranh v m hnh
dng nc, m hnh pht trin. V bn cht, sc cnh tranh quc gia l sc cnh tranh ca
m hnh; kt cc tt thng xu thi trong s so snh v la chn ca cc m hnh khc nhau
trong lch s s quyt nh a v, tin v s phn ca quc gia. Ni cho ti cng, cnh
tranh m hnh gia c|c nc ln l s cnh tranh v trnh vn minh v{ ch s hnh
phc, l s cnh tranh m{ lng ngi th gian hng n, tc l xem xem m hnh no c
sc sng v sc sng to hn, c sc ht v sc ngng t hn.

Li ko hoc chia r: cuc sc gia ba loi m hnh

K t th k XX trn sn khu quc t ~ ln lt xut hin cuc cnh tranh v{ sc


ko di gia ba loi m hnh c nh hng ti lch s th gii v tin lo{i ngi, l{
m hnh phng T}y, m hnh phng Bc v{ m hnh phng ng. M hnh
phng T}y i din l M, m hnh phng Bc i din l m hnh Lin X; m hnh
phng ng tc l m hnh ch ngha x~ hi mang c sc Trung Quc c sng to ra
trong 30 nm ci cch m ca, tc m hnh Trung Quc.

Cuc cnh tranh gia m hnh Lin X vi m hnh M xuyn sut th k XX. Cn cuc
cnh tranh gia m hnh Trung Quc vi m hnh M s xuyn sut th k XXI; s}u,
rng v{ di (ni v thi gian) ca cuc cnh tranh ny s c nh hng vt xa hiu ng
chin lc ca cuc cnh tranh m hnh M - Lin X.

Sau khi chin tranh lnh chm dt, ngi phng T}y ph bin tin v{o Thuyt hi kt
lch s(23), cho rng m hnh chnh tr dn ch kiu phng T}y l{ m hnh chnh tr cui
cng v{ cng l{ m hnh l tng nht trong lch s; dng nn dn ch phng T}y ci
to v xy dng th gii tr thnh s mng v trch nhim ca th gii phng T}y; d}n
ch v t do kiu phng T}y cng s tr thnh sc mnh mm ln nht ca phng T}y
chinh phc th gii. Nhng th gii phng T}y ~ nhanh chng nhn thy ci b lch s
chm dt ch l m hnh Lin X m thi, cn vic kt thc m hnh Lin X v vic kt thc
m hnh x hi ch ngha cn bn l hai chuyn khc nhau. Cuc cnh tranh chin lc gia
hai nc M - Lin X sau Th chin II l cnh tranh m hnh quc gia; tht bi ca Lin X
l tht bi ca mt kiu m hnh quc gia.

Sau hi kt lch s ca m hnh Lin X, lch s ca m hnh Trung Quc ~ bt u; n


th hin sc l{m gng, sc thuyt phc, sc nh hng v sc cnh tranh c tnh th gii,
t r trin vng mi cho s tin b ca x hi lo{i ngi v s pht trin ca lch s th
gii, song ng thi cng th hin mt non nt tr trung ca n. Trn sn khu th gii th
k XXI, s cnh tranh v m hnh dng nc v m hnh pht trin tp trung th hin s
cnh tranh gia m hnh phng T}y v{ m hnh phng ng, cng tc l cnh tranh gia
m hnh M v m hnh Trung Quc. Sau khi |nh bi m hnh Lin X, m hnh M ln ti
nh im ca n. Tuy rng trong cuc cnh tranh vi m hnh Trung Quc th k XXI, m
hnh M ngo mn ~ l triu chng suy thoi - cuc khng hong ti chnh c tnh th
gii bt u t nc M ~ lung lay nng n a v v nh hng ca m hnh M.Nhng
trong th gii hin nay, m hnh M vn chim cao im nht th gii. M hnh Trung Quc
tuy ~ gi{nh c nhng thnh tu c th gii u bit nhng cn trong giai on bc
u, vi t c|ch l{ mt ti mi, n cn nhiu vic phi lm. Mun thng trong cuc cnh
tranh th k ny, Trung Quc phi lm cho m hnh quc gia ca mnh tr nn tin tin v
u vit hn m hnh M.

Khng tin ln th s cht: Bi hc ca m hnh Lin X

Trong lch s th gii cn i, m hnh Lin X l mt m hnh c cng lao to ln, c ba


cng trng lch s ln.

Cng trng th nht, trong cuc i chin Th gii ln th II, Lin X m ng vai tr
ch lc chng pht xt, Lin X chu thit hi ln nht trong cuc chin tranh ny. Theo
thng k, s thng vong ca qun dn Lin X ln ti hn 60 triu ngi, trong cht 27
triu ngi; hn 1.700 th{nh ph v{ hn 70 nghn l{ng b |nh ph| cp bc, thit hi vt
cht ln n 679 t Rp. Ring Lin X chim 41% tng thit hi ca c|c nc tham gia i
chin Th gii ln th II. Khi chin tranh chm dt, Lin X c cng nhn l{ cng quc
qun s h{ng u th gii. Tng thng M Roosevelt ni: Hng qun v nhn dn Lin X
~ buc lc lng v trang Hitler i ti con ng hon ton tht bi, qua h c nhn
dn M chn thnh v mi mi khm phc.

Cng trng th hai, trong vic xy dng kinh t, Lin X ~ gi{nh c thnh tu to ln
Th nh th gii v tng sn lng kinh t.

Cng trng th ba, m hnh Lin X buc ch ngha t bn i ti vn minh. Ch ngha t


bn nguyn thy thi k u l ch ngha t bn d~ man m mu; ch ngha t bn c
quyn l ch ngha t bn tn khc; cn ch ngha ph|t xt c{ng l ch ngha t bn in
cung. Ch ngha x~ hi ca m hnh Lin X trong cuc u tranh i lp, i khng vi
ch ngha t bn ~ buc ch ngha t bn truyn thng chuyn bin theo hng tr thnh
ch ngha t bn hin i, i ti vn minh, qua n}ng cao c trnh vn minh ca
ton th gii. M hnh Lin X ~ bin mt nhng ch ngha Marx v{ ch ngha x~ hi ~
gi{nh c thng li v i, bi l loi ch ngha t bn nguyn thy d man thi k u m
ch ngha Marx cn lt y ~ khng cn tn ti trn th gii. Hn na, ci ch ngha t
bn g}y i chin th gii, xu x th gii m Lenin v Stalin mun tiu dit y cng ~
khng tn ti na.

Nu ni rng ch ngha t bn nguyn thy do s p bc v bc lt tn khc m thc p


dn ti s ra i ch ngha x~ hi ca cuc cch mng v sn, th th ch ngha x~ hi cch
mng li thc p s sn sinh mt ch ngha t bn tng i vn minh. V sau do s tr tr,
x cng thm ch ra n|t ca m hnh Lin X, ch ngha t bn hin i tng i vn
minh mt ln na trong sc p ca cuc cnh tranh v so snh m hnh li buc m hnh
Lin X i ti tan r~. Nhng s phn bt hnh m hnh Lin X sp v{ u th so snh ca
m hnh M li thc p s ra i ti Trung Quc mt ch ngha x~ hi ci cch m ca, xut
hin mt m hnh Trung Quc cn bn khc vi m hnh Lin X v li c th cnh tranh vi
m hnh M. C th thy l cuc cnh tranh gia cc m hnh khc nhau tun theo quy lut
tt thng xu thua, hnh th{nh tr{o lu tin b ca th gii, cung cp ng lc pht trin
lch s. Mt m hnh c nh hng th gii, cho d n tng lm nn s nghip v vang n
}u, ch cn n xut hin s ngo mn ca m hnh, ri v{o tnh trng x cng, thm ch
tr thnh s bin cht m hnh, ra n|t m hnh, th th tt nhin n s b vt vo st
rc ca lch s. Mun gi c sc sng v sc cnh tranh, m hnh Trung Quc tt phi c
sc sng to lu bn, phi c sc sng to hn m hnh M, nh vy mi c th c t c|ch
v{ nng lc cnh tranh lm quc gia lnh t.

Hp thu kinh nghim ca nhiu nc: b quyt ca m hnh Singapore

L Quang Diu ni: Khng c mt Vn l Trng thnh gia ch ngha t bn vi ch


ngha x~ hi; h c th b khuyt cho nhau, hon thin ln nhau.

Mt v nguyn lo ca ng Hnh ng nhn dn Singapore l ng Rajaratnam tng


ni: ci gi l{ con ng Singapore tc l ch ngha x~ hi v chnh tr v ch ngha t bn
v kinh t. Ngha l{ s dng bin php ch ngha t bn lm ra ca ci, vn dng phng
php ca ch ngha x~ hi phn phi ca ci.

L mt cng quc kiu mini, s tri dy ca Singapore l mt k tch. B quyt ca


huyn thoi Singapore l }u? Theo c|ch ni ca L Quang Diu v Rajaratnam, b quyt
l ch ch ngha hp th{nh trm sng v bin. c im v quy lut m hnh
Singapore l . Th{nh cng ca Singapore l kt qu s b khuyt ln nhau, hon thin
ln nhau gia ch ngha x~ hi vi ch ngha t bn.

Th no l ch ngha Marx? Bn thn ch ngha Marx l{ th ch ngha hp thnh c tnh


ph phn, tnh cch mng, tnh sng to. Ch ngha Marx l{ th{nh qu ca vn minh nh}n
loi em tt c mi th c gi tr sng to bi cc x hi nguyn thu, x hi n l, x hi
phong kin, c bit l x hi ch ngha t bn gp li m thnh.

Th no l ch ngha x~ hi? Ch ngha x~ hi l ch ngha hp thnh c tnh ph phn,


tnh cch mng, tnh sng to. Trong bn cng Nhim v hin nay ca chnh quyn X
Vit vit nm 1918, khi vch r vic khng s dng cc thnh tu cng ngh v{ vn ha m{
ch ngha t bn ~ t c th khng th thc hin c ch ngha x~ hi, Lenin c nhn
mnh nh{ nc x hi ch ngha cn vui v hp thu mi ci tt ca nc ngo{i:

Chnh quyn X Vit + trt t ng st ca nc Ph + k thut v t chc T rt(24)


ca nc M + nn gio dc quc dn M v.v. = ch ngha x~ hi.

Ch ngha x~ hi c sc Trung Quc d nhin kh|c vi ch ngha hp th{nh ca


Singapore. Nhng cng cuc ci cch m ca ca Trung Quc cng l{ qu| trnh hc tp th
gii, hp th{nh trm sng vo bin v sng to. Ch ngha hp thnh l mt t tng
chin lc ca ch ngha Marx, cng l{ c|i em li u th sc mnh cho ch ngha x~ hi
c sc Trung Quc. Ch ngha x~ hi c sc Trung Quc l s tng ha nhng th tt ca
Trung Quc v nhng th tt ca nc ngo{i, c bit l s tng ha nhng th tt ca cc
nc t bn trn th gii.

Dng sng to ci mi dn dt th gii l s mng ca m hnh Trung Quc

Tt c cc quc gia qun qun, quc gia lnh t trn th gii khng nc no khng l
quc gia sng to m hnh mi, u dng c sc dng nc, dng sng to chn
hng t nc, ch khng phi l quc gia c tnh sao chp, phc ch, copy. c sc ca M
khc vi ca Anh, c sc ca Trung Quc cng kh|c vi ca M. Mun tr thnh quc gia
lnh t th gii, Trung Quc phi sng to v cng hin mt m hnh mi cho th gii ny.
Trung Quc khng th sao chp, k c Trung Quc khng th sao chp k khc, k khc
cng khng th sao chp Trung Quc. L quc gia hnh mu v{ nu gng cho th gii, quc
gia qun qun, quc gia lnh t ch c th c tham kho ch khng th sao chp. Ni theo
ngha , bn cht ca c sc Trung Quc tc l sng to ci mi, s mng ca m
hnh Trung Quc l{ s|ng to.

Tnh sng to, tnh i mi ca Trung Quc ch yu th hin trn ba mt:

1. Xt t ngha v{ gc ch ngha x~ hi, m hnh Trung Quc phi gii quyt


nhng vn m hnh Lin X cha gii quyt. V mt ny, m hnh Trung Quc
~ th{nh cng ln.
2. Xt t gc pht trin vn minh nh}n loi, cn gii quyt nhng vn m m
hnh phng T}y, c bit l m hnh M cha gii quyt, th d cc vn
nghim trng xut hin trong cuc khng hong ti chnh c tnh th gii nm
2008, vn ch ngha b| quyn trong lnh vc quan h quc t. V mt ny, M
v Trung Quc ang tng cng lin hp l~nh o v qun l th gii, hp tc
gii quyt cc vn nng hi v{ kh khn, t c nhng thnh tch r rng,
con ng hp t|c ang m rng.
3. Cn gii quyt nhng vn tht c chai nh hng ti s pht trin mt cch
khoa hc ca Trung Quc. Th d vn chnh lch thu nhp qu ln, vn
chng tham nhng. M hnh ca quc gia lnh t va phi l m hnh pht trin
quc gia mt cch khoa hc v lnh mnh, cng phi l m hnh gii quyt cc
vn v mu thun ca th gii, l m hnh hu hiu trong vic gii quyt cc
mu thun c tnh th gii v{ c|c kh khn c tnh to{n cu. Sc sng, sc cnh
tranh, sc nh hng ca m hnh Trung Quc ph thuc v{o nng lc v tim
lc ca m hnh ny trong vic gii quyt hu hiu cc vn Trung Quc v cc
vn th gii. Nng lc v tim lc v c bn l mt loi sc sng to, sc
i mi.
III. Thi i Trung Quc l thi i Gi| tr quan Trung Quc
dn dt th gii
C quan im cho rng quc gia hng nht xut khu vn ha v{ gi| tr, quc gia hng
hai xut khu k thut v quy tc, quc gia hng ba xut khu sn phm v sc lao ng.
Thi i Trung Quc chng nhng l thi i tng sn lng kinh t Trung Quc nht th
gii, chng nhng l thi i nng lc sn xut vt cht ca Trung Quc nht th gii, m
cn l thi i tinh thn Trung Quc, vn ha Trung Quc i ra th gii, tr th{nh giai iu
vn ha chnh ca th gii.

T}y ha bin th{nh ng ha

Khi ni ti chuyn c|c nc phng T}y y mnh chin lc Ty ha, phn ha Trung
Quc, ai ny u cm phn bng bng. C ngi ni: thi xa bn a ch t bn s ng
Cng sn ha, sau ny chng ta liu c th l{m cho T}y ha bin th{nh ng ha,
l{m cho M ha trong to{n cu ha bin ra th{nh Trung Quc ha c tnh th gii c
chng? Ch l y khng phi l mt mc tiu phn u ca ngi Trung Quc my th h
sau }y ? Chng phi l mt ch s tin b ca ngi Trung Quc my chc nm sau ?
Chng phi l{ tiu ch vn ha ca Trung Quc vi t c|ch l{ mt quc gia lnh t y sao?

Vn ha Trung Quc vn d l{ nn vn ha c sc sng nht trn th gii, n khng


nhng l nn vn ha duy nht khng b ngt qung trong cc nn vn ha c i ca th
gii, m{ cn c nng lc chinh phc k chinh phc. Trong lch s dn tc Trung Hoa tng c
c|c ghi chp tht bi v qun s, nhng khng c ghi chp tht bi v vn ha. Cho d v
qun s, dn tc Trung Hoa nht thi b chinh phc, nhng sau mt thi gian li c th, v
vn ha, ng ha v chinh phc k chinh phc. Nh nh{ vn M Montero tng vit: Chinh
phc Trung Quc dng nh l{ qung gm xung bin, sc chng ta h rt nh,
nhng sau t l}u thp s r st, hn na b thn tnh. Qu trnh thn tnh rt trit , sau
vi th h ch c cc trit gia mi bit ai l k chinh phc, ai l k b chinh phc.

Nn vn ha Trung Quc l nn vn ha kh b ng ha nht trn th gii, n c sc


ngng t ln mnh. M l mt nc ln ca d}n di c, c gi l{ c|i ni hm nh c|c
loi vn ha kh|c nhau. Nhng c|i ni to hm nh vn ha y ca nc M au u nht
vi vn ha Trung Quc, bi l vn ha M kh ng ha vn ha Trung Quc; thm ch
iu y ~ tr thnh nguyn nhn quan trng ny sinh ln sng bi Hoa M cui th k
XIX.

Sau ni chin, nc M ra sc xy dng ng st, rt nhiu cng nh}n ngi Hoa bt


u di c sang M. Nm 1882, sc p b{i xch ngi Hoa t c|c ni nh bang California
khi xng tng mnh, dn n kt qu nc M ban h{nh Lut b{i xch ngi Hoa, quy
nh ngng nhn ngi Hoa nhp c trong mi nm, sau ko d{i v thi hn. Nm
1889, To n Ti cao M phn quyt b{i Hoa l{ hp Hin ph|p, l do: ngi Hoa thuc vo
mt loi nhn chng kh|c, H khng th ng ha c, quan h gia h vi dn chng
a phng l{ ho{n to{n xa l, sng ring mt khu, c gi tp qun sinh hot ca nc h.
Nu khng hn ch nn x}m nhp ca ngi phng ng n{y th s gy nn mi e da
nn vn minh ca chng ta.

Vn ha Trung Quc c lch s 5.000 nm, ngun gc xa xa, rng ln su sc, sao c
th b nn vn ha sinh sau mun mi c my trm nm ca M ng ha c. D nhin
trong thi k cn i, vn ha Trung Quc cng chu s thch thc ca vn ha phng
Ty, chu s xm thc ca Gi ]u ma M. Cho ti nay th gii phng T}y vn cn thi
hnh chin lc Ty ha v phn ha Trung Quc. C|i m{ ngi Trung Quc thi k cn i
gi l{ Gi T}y, T}y ha tc l ni s tn cng v nh hng n t th gii phng T}y.
Ci gi l{ phng T}y v{ Th gii phng T}y va c phm vi a l li va c hm
ngha chnh tr.

Vn minh phng T}y hoc lch s phng T}y c th chia l{m ba giai on: mt l giai
on a Trung Hi, hai l{ giai on Ty u, ba l{ giai on Bc i T}y Dng. Trong giai
on a Trung Hi v{ giai on Ty u, tc t c i ti cn i, ci gi l{ th gii phng
T}y i l ni v vng pha Ty chu u. Sau th k XV, ngi chu u bt u vt i
dng ph|t trin ra ngoi nc. Xt theo quan im a l, th gii phng T}y l{ mt th
gii bin. Vng pha Ty chu u vn l mt b|n o ln, m{ trn b|n o ln y li nh ra
mt s b|n o nh. Ngi Trung Quc m ca l thy ni, ngi phng T}y th m ca l
thy bin. Phng T}y hin nay l ni chu u v M; v h{m ngha chnh tr l ni nn
vn minh t bn.

Trong my trm nm nay lun lun l{ vn minh phng T}y ha th gii; th gii
ang trong qu| trnh T}y ha. Trung Quc cng ny sinh bin i trong s tn cng v
nh hng ca Gi ]u ma M. V trn mt vt cht v{ vn ha, phng T}y u v{o a
v c th mnh. Gi }y Trung Quc vn c phi cnh gic v ty chay chin lc Ty ha v
phn ha ca th gii phng T}y. iu phn nh v vn ha Trung Quc vn v{o a
v ly yu thng mnh. Khi khai m thi i Trung Quc, Trung Quc chng nhng phi
sng to nn sc mnh kinh t v ca ci vt cht c th vt M m cn phi sng to
c mt nn vn ha c{ng c sc nh hng, cng c sc thu ht trn th gii hn so vi
vn ha M, v mt nn vn ha khng th b M din bin ha bnh m{ ngc li c th
din bin ha bnh nc M. Bao gi vn ha Trung Quc c nng lc din bin ha bnh
nc M, c nng lc ng ha th gii phng T}y, khin nc M cng phi ty chay
s din bin ha bnh do vn ha Trung Quc g}y ra i vi M, khin phng T}y kinh
ngc ku ln phng T}y s b ng ha, to{n cu ha tc l Trung Quc ha, khi y
mi ch thc l{ thi i Trung Quc v mt tinh thn v{ vn ha.

D nhin, trong thi i Trung Quc, khi Trung Quc c nn vn minh vt cht v{ vn
minh tinh thn ln mnh, th Trung Quc s khng tin hnh chin lc ng ha i vi
th gii phng T}y, c bit vi nc M - }y li l ch Trung Quc vn minh hn M.
Nhng th g cng t nhin, c{ng vn minh th li cng c th thnh hnh trn th gii. Cho
nn trong th gii sau n{y ng ha v{ Trung Quc ha chng cn phi thi hnh th
cng s thnh hnh; khi y nc M s kh trnh khi b din bin ha bnh, s din bin
tr nn vn minh hn ng{y nay.
Quc gia khng c ngn c vn ha khng th lm quc gia lnh t ca th gii

Quc gia lnh t l ngn c vn ha ca th gii. Dn dt th gii trc ht l dn dt


vn ha. Quc gia no c nhng gi tr quan ln nh hng ti th gii, c th cm vng
chc ngn c vn ha ca mnh ln nh cao ca vn ha th gii th mi c th tr thnh
quc gia lnh t th gii.

M l quc gia gii chim im cao khng ch o ngha quc t. Jefferson l nhn vt
i din sm nht cho ch ngha l tng v ch ngha t do trong lch s M, sau ti
Wilson, Franklin Roosevelt, Clinton. H khng nhng coi hnh thi thc l th on chin
lc v nguyn tc chin lc, ni dung chin lc, m{ cn coi l{ mc tiu chin lc
theo ui. Jefferson gn lin s b{nh trng ngo{i nc ca M vi vic truyn b dn ch
t do M. Wilson lin h ha bnh th gii vi vic xy dng nn dn ch kiu M.
Roosevelt gn lin vic sp xp bn cng quc vi bn t do ln. Clinton gn lin trt t
quc t vi dn ch, nhn quyn. Tt c nhng iu u tr thnh ngn c vn ha t
tng ca nc M.

Tt c cc quc gia lnh t th gii u tng c nhng gi tr quan ln c th ngng t


bn th}n nc mnh, nh hng v vy gi th gii. C quc gia tuy cha phi l nht th
gii v ca ci vt cht song li c nhng sng to vn ha h{ng u th gii, c th ging
ngn c vn ha nh hng ti th gii, qua c th pht huy tc dng dn dt vn ha
i vi th gii.

Th d Lin X ln u tin trn th gii ging cao ngn c thng li ca ch ngha x~


hi. Ngay ti hm sau ngy Cch mng th|ng Mi thng li, i hi i biu ln th II cc
X Vit cng nh}n binh s to{n Nga ~ nht tr thng qua Sc lnh ha bnh c ngha ct
mc lch s do Lenin t tay son tho, trnh by r nguyn tc c bn chnh s|ch i ngoi
ca nh{ nc x hi ch ngha u tin, th hin nguyn vng mnh m chng chnh sch
chin tranh v{ x}m lc ca b l quc, thc hin ha bnh, bnh ng dn tc, dn tc
t quyt, xo b ngoi giao b mt. Trong Th gi cng nhn M, Lenin ~ trnh b{y r
chnh s|ch i ngoi ca nc Nga X Vit: nc n{y ~ Tho|t ra khi cuc chin tranh ca
b l quc, ging ngn c ha bnh, ngn c ch ngha x hi trc ton th gii.

Chnh sch ngoi giao ha bnh ca chnh ph X Vit Nga ~ l{m rung chuyn th gii,
cng l{m rung chuyn Tng thng M Wilson. Bc ln sn khu th gii trong iu kin
lch s mi, ng Wilson ra sc em li b mt mi cho chnh sch ngoi giao M. Nguyn
tc 14 im l{ Hin chng th gii ca nn ngoi giao mi do ng thi h{nh sau Th
chin I; ngoi giao cng khai, dn ch t quyt, Hi Quc Lin l nhng ct tr v nn tng
ca nn ngoi giao mi do Wilson thi h{nh, nhm i ph vi nn ngoi giao c ca b l
quc, v{ cng dng ngn chn ch ngha Lenin.

L hai nh chnh tr ln ca hai quc gia Nga X Vit v M, Lenin v{ Wilson i din
cho quc gia mnh ra c|c th gii quan, gi| tr quan c tnh s|ng to, ua nhau cm
ngn c ca mnh ln im cao ca vn ha th gii. l{ nhng ngn c dn dt th gii,
l ngn c th gii ca mt quc gia.
D nhin, s gic ng ca quc gia thng thng khng ng b vi nhn thc ca
nh chnh tr. Khi mt dn tc cn thiu s chun b y v gic ng cn thit trn vn
lm lnh t th gii, khi ngn c vn ha dn dt th gii ca mt quc gia nht thi cn
kh ging cao ln c, th l tng cao c thng hay tr thnh bi kch. Bi kch Wilson
l mt in hnh. L{ nh{ l tng ch ngha cao thng, Wilson vn d mun ging cao
ngn c vn ha M cho th gii ny, mun cm ngn c vn ha dn dt th gii ca M
ln im cao vn ha ca th gii, th nhng ng ~ gp trc tr.

S gia M ni ting Warren Cohen ph}n tch nh sau trong cun Lch s quan h i
ngoi M - Cambridge:

Vo thi im cc quc gia b quyn ch}u ]u i ti hi kt, ch ngha Wilson a ra


mt b khung x|c nh quan h i ngoi cho nc M, kt hp sc mnh qun s, ti
nguyn kinh t v sng to vn ha ca nc M, mun vt qua nhng bin php gii
quyt cng vic quc t m cc quc gia c ch quyn tin h{nh theo phng thc truyn
thng ch v li ch ring ca mnh m b qua li ch ca ton th gii: chin tranh v chun
b chin tranh c coi l quy ch hnh vi; th qun bnh tr thnh nguyn tc ch o
ng li ngoi giao. Wilson a ra th|ch thc i vi nhng l thi v{ tng , ng
mong mun mi quc gia khng nhng ch phc v li ch ca mnh m{ cng phi phc v
li ch chung ca ton th gii. ng ni, nc M nn s dng nng lc ca mnh phc
v ton nhn loi, c|c quc gia kh|c cng nn l{m nh vy. Kt qu cui cng l ch ngha
quc gia ha nhp vi ch ngha quc t, cc quc gia ch quyn cng ch c ngha trong
mi quan h vi ton b th gii.

Trong 10 nm tip sau, c|c nh{ hin thc ch ngha ln |n ch ngha quc t ca
Wilson l ch ngha l tng ng}y th u tr. Trn thc t, ch ngha quc t hnh th{nh t
tng Wilson khng hon ton l ch ngha l tng m l mt loi ch ngha quc t bn
r su vo li ch chung ca c|c nc v{ ch hng chung ca nhng ngi siu vit bin
gii quc gia c|c ni trn th gii, trong c c mt s ng lc vn ha c bn. Trn
mc nht nh, ch ngha Wilson ch trng t vn ha v{o a v trung tm ca cc
mi quan h quc t. Tnh cht quan trng trn sn khu quc t ca vic nc M tri dy
hi u th k XX khng nhng l do M ~ tr th{nh cng quc qun s v kinh t ch
yu, m{ c{ng l{ do nc M ~ a yu t vn ha v{o c|c cng vic ca th gii, do cng
cuc ton cu ha ca M ~ tr thnh s kin chnh ca th k XX. S i lp gia Wilson
vi Thng vin M xung quanh vn Ha c l mt bi kch. Nhm ginh s ng h ca
nhn dn M, t th|ng 9 nm 1919, Wilson bt u lm mt cuc du hnh ln trn chng
ng tng cng 8.000 dm Anh trong thi gian 21 ng{y. Nhng trc khi c th |nh gi|
kt qu ca chuyn i y, ng ~ t qu ti Colorado, |nh du chuyn i tr thnh mt
gic mng khng th thc hin. Do Thng vin v nhn dn M u cha sn sng tip thu
trt t quc t do Wilson xut, c|c nc khc th li cng xa cch vi tng , v th
nc M khng tham gia Hi Quc Lin, iu chng t nc M ~ quyt nh dng li
trnh nh c|c quc gia khc. Tht bi ca Wilson khng c ngha l{ ch ngha Wilson b
tiu vong. Ti chu u v nhiu nc khc trn th gii ngy cng c nhiu ngi i theo
ch ngha Wilson l tng; h v sc mnh truyn thng ca h ~ c nh hng ln trn
mt to dng th gii sau chin tranh.
Wilson l{ nh{ tin phong trong lnh vc dng vn ha M dn dt th gii. Nhng nh
tin phong thng gp bi kch, thm ch phi hy sinh bn thn. Rt cuc ti sau Th chin II,
ngn c vn ha M dn dt th gii mi cm ln im cao vn ha th gii v{ nc M
cng bc ln a v quc gia lnh t th gii.

Ging cao Ngn c Trung Quc dn dt v vy gi th gii

Trong thi gian Th chin I, Tng thng M Wilson dn u pht cao ngn c Phi thc
d}n ha, D}n tc t quyt, An ninh tp th, gi{nh c s t|n ng rng ri ca cng
ng quc t i vi nc M ang tri dy. Nc M hin i ang ging cao ngn c t
do, dn ch, nhn quyn, dng c|c gi| tr quan ct li ca nc M nh hng ti th
gii.

Trong thi i ton cu ha, Trung Quc ang tri dy ging cao ngn c ha bnh,
pht trin, hp tc, xy dng th gii hi ha, lm cho cc gi tr quan Trung Quc i ra th
gii.

Xy dng th gii dn ch khng c b quyn l ni dung quan trng ca gi tr quan


ch yu ca Trung Quc, l sc hp dn ln Trung Quc vy gi v dn dt th gii. Cng
vi s a cc ha cc din th gii, dn ch ha quan h quc t, a dng ha m hnh pht
trin, x}y dng th gii dn ch ~ tr thnh nguyn vng chung. Nu ni rng trong thi
i ngy nay, xy dng quc gia dn ch l{ iu mi ngi u hng ti, th th xy dng
th gii dn ch trong th gii hin nay cng c cc quc gia ng lng hng ti, l
ting h reo nht tr ca cng ng quc t. c trng quan trng ca th gii dn ch l
khng c b quyn. thc hin phi b quyn ha th gii, cn thc hin ba iu bnh
ng: bnh ng ch x hi, bnh ng m hnh pht trin v{ bnh ng vn ha tn gi|o.

Xy dng th gii dn ch l{ h{nh ng quan trng thc y th gii tin b, l nhim


v khn cp thi nay. Quyn lc khng c gim st v ch c tt nhin s l quyn lc thi
nt. Quyn lc quc t mt s ngn cn v ch c cng s tr thnh b quyn. Vn c
bn cn gii quyt trong vic xy dng th gii dn ch l vn b quyn th gii. B
quyn l vn cn bn nh hng ti ha bnh v hi ha th gii. C th gii dn ch mi
c th gii ha bnh; c th gii dn ch th mi c th gii hi ha; trn c s th gii dn
ch mi c s hp tc thc s bnh ng gia cc quc gia.

Trong xy dng th gii dn ch, vn quan trng u tin khng phi l bin cc
quc gia trn th gii u tr thnh c ch dn ch kiu M, m l khng c b quyn,
khng lm b quyn trong cng ng quc t. B ch th gii l s ph hoi ln nht i vi
dn ch th gii, ch ngha b| quyn l mi e da ln nht vi ha bnh th gii. M
xut Thuyt ha bnh ca quc gia dn ch, cn Trung Quc th nu ra Thuyt ha bnh
ca th gii dn ch, Thuyt ha bnh phi b quyn. Ch ngha b| quyn l ngun gc ca
chin tranh, th gii dn ch l s bo m cho ha bnh.

Th gii dn ch thc s l tng l mt th gii nh th no? Loi th gii dn ch


ny gm ba h{m ngha: mt l mi quc gia trn th gii u tr th{nh quc gia dn ch,
d nhin l{ c c|c quc gia dn ch mang c sc ca c|c nc, l cc quc gia dn ch a
dng ha, khng th ch l cc quc gia dn ch kiu phng T}y, li cng khng th ch l
cc quc gia dn ch kiu M. Tiu chun quc gia dn ch khng th do nc M n nh;
khng th nc M lm trng ti ca quc gia dn ch. Hai l, mi quc gia trn th gii
u hng ch quyn quc gia vi t c|ch quc gia ch quyn, c th gim st, ch c v
ch ti quc gia mun lm b quyn. Ba l, quc gia lnh t trn th gii khng th ch do
mt quc gia c quyn chim gi, quyn l~nh o th gii cng phi thc hnh ch
nhim k. Nc no suy yu th phi kn |o rt lui. }y l{ mt quan trng trong ch dn
ch th gii, ch dn ch quc t.

C ngi ni: Bo v nhn quyn l{ v kh ht nhn chnh tr ca M, nhng chng b


quyn li l{ v kh ht nhn chnh tr ca Trung Quc.

Cng c ngi ni: X}y dng quc gia dn ch l mt t ph khu khi M cng kch
Trung Quc, nhng x}y dng th gii dn ch l mt t ph khu khi Trung Quc cng
kch M.

Thc ra bo v nhn quyn, xy dng quc gia dn ch cng l{ mt ni dung quan


trng ca ngn c vn ha Trung Quc, nhng trn l| c vn ha M khng c ni dung
chng b quyn th gii v xy dng th gii dn ch phi b quyn ha. Cho nn ngn c
vn ha Trung Quc c cm trn im cao vn ha cao hn ngn c M.

Ngn c Trung Quc c tc dng dn dt th gii tt hn ngn c M. Ngn c vn ha


ca quc gia lnh t l ngn c th gii do quc gia dn tc ging cao, c th gy nn s
cng hng vt bin gii.}y l{ sc mnh mm ln nht ca quc gia lnh t, l tiu ch
vn ha v{ thng hiu tinh thn ca quc gia lnh t. Ngn c vn ha Trung Quc trnh
by tnh cch v tm lng quc t ca Trung Quc, th hin li ch chung v mi quan tm
chung ca th gii. Bi vy, ngn c Trung Quc l ngn c dng Trung Quc nhng
hng ra th gii, l ngn c c th ngng t lng d}n nc mnh v{ cng c th kch ng
th gii.

Gy dng Tinh thn Trung Quc thch ng vi yu cu thi i

Quc gia lnh t th gii tt phi l lnh t tinh thn ca th gii. S d nc M c th


tr thnh quc gia lnh t th gii, iu khng t|ch ri vi Tinh thn M. Tinh thn M
va dn dt nc M tri dy v{ cng nh hng ti th gii.

Mun tr thnh quc gia lnh t th gii th Trung Quc cng tt phi c Tinh thn
Trung Quc. Xa nay Trung Quc l mt nc ln tinh thn, c tinh thn truyn thng
hnh th{nh ~ my nghn nm, c tinh thn cch mng hnh thnh trong cc thi k chin
tranh my chc nm, cng c tinh thn ci cch m ca hnh th{nh trong 30 nm gn }y.
S gia ngi Anh Toynbee(25) tng coi tinh thn th gii m{ d}n tc Trung Hoa hnh thnh
l}u i l mt di sn lch s c nh hng quan trng ti th gii tng lai. Song cng
chng cn phi giu dim mt s thc: thi k 30 nm sau C|ch mng vn ha, mt s
ni, mt s ngi coi l{ thi i vt cht, l thi i thit thc hng li; mt s ngi
dng u c kinh t dn dp mt s}n vn tinh thn, mt s ngi Trung Quc v ca ci
vt cht tr th{nh i ph ho, thnh giai cp hu sn, nhng ngc li v ca ci tinh
thn v{ i sng vn ha li ri v{o cnh ngho kh, h cch rt xa mc tiu kh| gi v
tinh thn.

Ngi phng T}y ni, kinh t th trng khng c nh th l nn kinh t th trng


|ng s, s tr thnh nn kinh t ma qu. Trong nn kinh t th trng th gii phng
Ty, th trng cng vi nh th dng hn ch s in cung ca tham vng kim li;
cho d nh vy vn c kh c th trnh xy ra khng hong. Nn kinh t th trng Trung
Quc khng da vo nh th song phi c tinh thn ca mnh. Kinh t th trng x hi ch
ngha l{ s thng nht th trng vi tinh thn. Trong thi k kinh t k hoch, Trung Quc
c tinh thn m khng c th trng, hin nay th c th trng m thiu tinh thn. Bi vy,
cn gy dng tinh thn Trung Quc thch ng vi yu cu ca thi i. trau di tinh
thn , Trung Quc cn mt ln na c thi i tinh thn rc la, thi i vn ha
phn vinh. Trc khi tr thnh mt nc ln tinh thn, cng quc tinh thn, Trung Quc
s cha th tr thnh quc gia lnh t th gii.

Tinh thn Trung Quc l mt h thng; nim tin l tng l ht nhn ca tinh thn
Trung Quc. Trong s|ch Nh Trng Hc Lng c vit: Nm xa qu}n Bc pht |nh
}u thng y, |nh cho qu}n i Trc h v Phng h tan tc. Mt hm Trng i soi(26)
gi Trng thiu soi(27) n nghin cu vn n{y. i so|i ni: Tiu Lc T, ta ngh cha
ra chuyn ny, chng ta cn sng c sng, cn trng pho c trng pho, cn c mt trung
o{n sn ph|o c c nht v nh, mang ra m bn ch qun chng phi l{ c y ...
ti sao li khng thng ni th nh?. Thiu so|i ni: Tha cha, ta c sng c ph|o, li c
trung o{n sn ph|o c, ngi ta th khng c, nhng cha cha ngh n chuyn n{y ?
Ngi ta c Ch ngha Tam D}n, ta th khng c!. i soi khng phc: Ch ngha Tam
D}n c|i tr y l{ c|i qu|i g, ta cn c Ch ngha Ng D}n kia. Hai hm sau, i soi li gi
thiu so|i n: Tiu Lc T, con ni ng y! Ta cn thiu c|i ch ngha Tam D}n kia. Ta
tuy cn cha n no cao lng vng ng Bc n{y nhng ta rt lui thi. Ch ngha Tam
D}n l{ l tng v nim tin; c n th c sc mnh, c lng d}n, c ch hng, nhng nh
qun phit kia khng chu phc cng chng c. V qun s l{ nh th, v cc mt khc
sao li khng nh vy; trong nc l th, trn th gii sao li khng nh th.

Quc gia lnh t th gii l quc gia sn xut tinh thn, l quc gia xut khu vn ha.
Trung Quc hin nay l{ nc ln ch to sn phm vt cht nhng cn cha l{ nc ln
ch to vn ha tinh thn. Trung Quc phi tr th{nh nh my th gii v vn ha t
tng, l{m cho vn ha Trung Quc i ra th gii, tr th{nh nc ln xut khu vn ha
ln nht th gii. Thng k cho thy, h{ng nm Trung Quc nhp khu hn chc nghn u
sch, chim 10 - 15% lng giao dch th trng sch quc ni, nhng s lng sch hng
nm Trung Quc xut i th ch c hn nghn loi, tht |ng bun. Cho d xut siu thng
mi vt cht bng bao nhiu cng khng th no b li c loi nhp siu thng mi vn
ha n{y. Hin nay c|c ni trn th gii ang dng nhng sn phm vt cht do Trung Quc
ch to; bao gi c|c ni trn th gii s dng nhiu sn phm vn ha tinh thn ca Trung
Quc, bao gi cc sn phm trn th trng vn ha nm ch}u ch yu l th ch to ti
Trung Quc th th gii s chuyn sang thi i tinh thn Trung Quc, thi i vn ha
Trung Quc.

Th k XXI: vn ha Trung Quc l~nh o th gii

Th|ng 11 nm 2007, Din {n vn ha chin lc Trung Hoa ln th nht din ra ti


i l ng nhn dn Bc Kinh. Siu sao hc gi Trung Quc Qu Tin Lm gi th chc
mng Din {n, trong c on nh sau: Trong b{i Th k XXI: thi i ca vn ha
phng ng ti c vit: Nhn to{n b th k ny c th thy vn ha Trung Quc chim
a v l~nh o trn th gii, l{ 30 nm nc chy bn ng. T cui triu nh Minh, khi
vn ha phng T}y qua o Thin Cha truyn vo Trung Quc, ti nay ~ my trm nm.
Vn minh vt cht ca ch ngha t bn phng T}y em li phc li rt ln cho lo{i ngi,
nhng mt kh|c cng em li tai nn, bnh ung th, bnh AIDS, nn thiu ngun nc ngt,
mi trng b nhim, cn bng sinh thi b ph hoi, vn vn. Lm th no by gi? Loi
ngi cho ti ngy nay mun i qua giai on 30 nm nc chy bn Ty, chng ta phi
nh khi chy tip sc, trn c s vn ha phng T}y, n ly cy gy tip sc y, dng
phng thc t duy tng hp ca vn ha phng ng loi b nhng t nn ni trn.
Ti cn vit: Ti cho rng t duy ph}n tch siu hnh ca phng T}y ~ i ti u cui
on ng, cn t duy tng hp tm kim ci tng th ca phng ng tt s thay th n.
Vn ha phng T}y ly c s l{ ph}n tch cng s theo m{ suy vi; d nhin vn ha
phng ng ly tng hp l{m c s s ni ln thay th n. Thay th khng phi l{ tiu
dit, m{ l{ trn c s trnh vn ha phng T}y ~ t c trong my trm nm qua,
dng phng thc t duy tng hp ca phng ng nhn bng con mt tng th v lin h
ph bin, ly vn ha phng ng l{m ch o, hp thu tinh hoa trong vn ha phng
Ty, pht trin nn vn ha ca lo{i ngi ln ti mt giai on cao hn. Trong th k XXI
s c th thy r s th ch y. Th k XXI l thi i ca vn ha phng ng, }y l{ mt
quy lut khch quan khng th chuyn dch bi nguyn vng ch quan ca mi ngi. Ti
mun dng nhng li trn chc mng Din {n vn ha chin lc Trung Hoa ln th
nht. Gic mng vn ha, nim tin vn ha v{ li d o|n vn ha ca Qu Tin L}m nh
sau: th k XXI l thi i ca vn ha phng ng, thi i vn ha Trung Quc chim a
v l~nh o trn th gii; }y l{ mt quy lut khch quan khng th chuyn dch bi nguyn
vng ch quan ca con ngi. Cng nh khi chy tip sc, ngi Trung Quc cn phi da
trn c s vn ha phng T}y, n ly cy gy tip sc .
Chng IV - DNG TNH CCH TRUNG HOA
XY DNG VNG O TRUNG QUC
Ngy 28 thng 11 nm 1924, khi d bui mt tinh hoan nghnh ca 5 on th Hi ngh
Thng nghip Kobe Nht Bn, Tn Trung Sn c Din vn trc cc on th Hi ngh
Thng nghip Kobe, trong ng ni: Vn ha phng ng l Vng o(29), vn ha
phng Ty l B o; ni vng o l ch trng nhn ngha o c, ni b o l ch
trng cng li cng quyn. Ni nhn ngha o c l dng chnh ngha cng l cm
ha ngi; ni cng li cng quyn l dng sng ng phng Ty p bc con ngi.

Bn cht vn ha ca Vng o l{ nh}n ngha o c. Tc l theo nguyn tc K s


bt dc, vt thi nh}n [iu mnh khng mun th ch em li cho ngi kh|c], kin tr
th|i bnh ng, cng bng, thnh tn, rng lng, vn dng sc mnh nh}n ngha o
c cm ha ngi ta, ch khng phi l p bc ngi; yu cu mi ngi c o c
ch khng phi yu cu mi ngi s uy quyn, l{ dng l thuyt phc ngi ta ch
khng phi dng sc mnh tr ngi ta. Trong th k XXI, c|i Trung Quc vng o
chng ta cn xy dng l mt nc Trung Quc ln mnh khng lm b quyn, khng p
bc ngi kh|c, o c cao thng, |ng th}n mt |ng knh n.

I. Sc thu ht ca Tnh c|ch Trung Hoa


Mi quc gia u c tnh cch ca mnh; n th hin tnh cht quc gia. Trung Quc c
tnh cch ca mnh, th hin tnh cht quc gia Trung Quc.

Yu ha bnh m khng lm dng v lc: Ni kinh ngc ca cc hc gi Anh, M

Nh trit hc Anh Bertrand Russell tng ni: Ham mun thng tr k khc (ca ngi
Trung Quc) r rng yu hn nhiu so vi ngi da trng. Nu trn th gii c mt dn tc
kiu h~nh ti mc khng chu |nh nhau, th d}n tc l{ Trung Quc. Th|i bm sinh
ca ngi Trung Quc l khoan dung v hu ho, dng l i x vi ngi khc v mong
mun c n |p. Russell cho rng tnh cch ca ngi Trung Quc bt li cho chin
tranh, l kiu tnh c|ch hng v ha bnh. ng rt ngc nhin v tinh thn khoan dung v
nhn ni mnh lit trong tnh cch ca ngi Trung Quc.

Hc gi M cn i Brzezinski ni: Khi quc Trung Hoa ti lc cc thnh, n c th


kiu ngo lic nhn ton cu, khng cng quc no c kh nng th|ch thc a v quc
ca n; gi th Trung Quc c d~ t}m b{nh trng th cng chng c quc gia n{o sc
chng li. quc Trung Hoa khng qu| cng ch quyn uy trung ng ln u cc d
tc hoc cc thuc quc xung quanh n v a l.
Qua c th thy Trung Quc l mt quc gia khng x}m lc c|c nc nhc tiu, li
cng l{ mt quc gia khng e da c|c nc xung quanh. Khng nhng khng coi c|c nc
nhc tiu l k ch, khng ng mt t l dng chin tranh i x vi h, hn na cn
dng th|i khim nhng ha gii mu thun, dng o ngha v{ li ch tin hnh
v v an i, thm ch nhiu ln kt thn vi i th, bin k ch thnh thn thch. Th d
ho{ng Khang Hy i nh Thanh g con gi mnh cho C|t Nh an th lnh Mng C tng
gy ra phn lon. Mi cho ti khi C|t Nh an lt lng tht thng, cui cng Khang Hy bt
c d mi phi tiu dit hn.

Dn tc Trung Hoa dng lng yu mnh yu ngi, tun theo nguyn tc chin lc
ngi khng ng n ta th ta khng ng n ngi, l mt dn tc nhn i, dn tc
lng thin yu ha bnh m khng lm dng v lc. ng nh Tn Trung Sn tng ni:
D}n tc Trung Hoa ta ha bnh, tn trng php lut, l{ bm tnh, tr phi bt c d xut
pht t nhu cu t v th quyt khng chu d dng gy chin tranh.

Quc lc ln mnh m khng chinh phc: quan st ca Matteo Ricci

Ngi Trung Quc khc hn ngi chu u, v Trung Quc l quc gia tuy quc lc ln
mnh nhng khng c tham vng chinh phc. }y l{ kt lun ca nh truyn gi|o ngi
Matteo Ricci(30) c|ch }y 400 nm, sau khi ng ~ sinh sng kho st Trung Quc trong 30
nm.

Thi xa trong s nhng ngi chu u tng n Trung Quc c hai ngi ni ting
nht, l{ Marco Polo i nh{ Nguyn v{ Matteo Ricci i nh{ Minh. Th|ng 8 nm 1582
Matteo Ricci n Macau, sau n Triu Khnh, Thiu Ch}u, Nam Xng, Nam Kinh, Bc
Kinh; th|ng 5 nm 1610 t th v an tng ti Bc Kinh.

Theo quan im ca Matteo Ricci th Trung Quc l mt quc gia k l khc vi chu u.
Cng vc Trung Quc rng ln v bin, d}n ng khng m xu, vt sn nhiu loi, cc
k phong ph. Ti vng quc trung ng n{y cho d h c lc qun v hi qun trang b
tt, c th d dng chinh phc c|c nc ln cn, nhng bt k quc vng hay l{ nh}n d}n
ca ng li u cha tng ngh ti vic tin hnh mt cuc chin tranh x}m lc. H hon
ton tha mn vi nhng th h c v{ ho{n to{n khng hng h|i mun chinh phc. V mt
ny h khc hn ngi ch}u ]u. Ngi ch}u ]u thng bt mn vi chnh ph mnh, thm
mun c nhng th ngi nc kh|c c hng th. Cc quc gia phng T}y ~ b
tng xng b| th gii hnh h lm cho sc cng lc kit, thm ch h chng th c nh
ngi Trung Quc ~ l{m trong thi gian di lu ti my nghn nm l{ gi gn c di sn
t tin li. Matteo Ricci l mt ngi chu u, th m ng thc th vch ra c tnh
c|ch ha bnh khng tha thit chinh phc ca ngi Trung Quc t vua cho n d}n, iu
th hin phm c|ch khng king d ngi thn chu u ca ng.

Ngi Matteo Ricci xa tt tn chn tri ~ th nghim c tnh cch Trung Quc
ngay trn t Trung Quc, gn Trung Quc c cu Th tng Malaysia Mahathir
Mohamad th t tm nhn ca ngi h{ng xm ni v lnh hi ca mnh: Giao thng
gia Malaysia vi Trung Quc ~ c lch s hn 1.000 nm, Malaysia c rt nhiu ngi
Trung Quc, xa nay chng ti cha bao gi b Trung Quc chinh phc. Th nhng ngi
chu u t ngoi xa 8.000 dm Anh li chinh phc chng ti. Cho nn th|i ca Trung
Quc khc chu u. Trung Quc n }y v bun b|n, ngi ch}u ]u n }y khng v bun
bn m v chin tranh. Cui cng h chinh phc bn hng ca mnh. Bi vy chng ti
khng e ngi Trung Quc m e ngi ngi ch}u ]u.

Trung Quc hng mnh my nghn nm m{ c|c quc gia nhc tiu xung quanh nh
An Nam(31), Min in(32), Thi Lan vn c th gi c c lp. V sau gi u thi ti
phng ng, An Nam b Php tiu dit, Min in b Anh tiu dit, Cao Ly b Nht tiu dit.
Chnh s|ch Gip k nh yu v k gp kh khn(33) ca Trung Quc hnh thnh s tng
phn r rt vi chnh s|ch c| ln nut c b ca phng T}y.

Quc lc ln mnh m khng chinh phc - theo s kho chng ca Tn Trung Sn tnh
cch ny ca Trung Quc hnh thnh t i Hn. Thi nh Hn ni chung cc nh ngn lun
ln u cc lc phn i ch ngha quc, trong ni ting nht l{ b{n lun vic b
qun Ch}u Nhai [ tc s kin Kh Ch}u Nhai Ngh][(34)] note6 phn i Trung Quc m
rng lnh th, ch trng khng th cng Man Di pha Nam tranh gi{nh t ai. Bi vy,
vo thi nh Hn Trung Quc ch trng khng chin tranh vi ngi nc ngo{i; t
tng ha bnh ca Trung Quc thi nh{ H|n ~ th hin rt y . n i Tng, Trung
Quc khng nhng khng x}m lc nc kh|c m{ ngc li b ngi kh|c x}m lc, cui
cng nh Tng b Mng C tiu dit. Sau khi mt nh Tng, ti triu Minh mi phc quc.
Sau khi triu Minh phc quc th khng x}m lng nc ngoi na.

Mt s ngi ch}u ]u cng hiu rng nu Trung Quc l mt quc gia hng h|i i chinh
phc nc khc th lch s ch}u ]u ~ phi vit li. Paul Braken gi|o s i hc Yale (M)
ni: Mi ngi ~ qun mt l{ trc }y 500 nm Trung Quc l{ siu cng duy nht trn
th gii. Khi nhiu ngi chu u cn nh{ tng t th Trung Quc l quc gia kinh t
v qun s hng mnh nht trn tr|i t. 100 nm trc khi chu u bt u thng tr chu
v chu M, Trung Quc ~ c hi qun ln mnh v gii nht th gii. Nu khng phi l
s ngu nhin ca lch s th c th ngy nay chu u ni ting Trung Quc.

Ti nguyn thiu m{ khng b{nh trng: So snh vi u - M

Mi ngi hay dng t t ai rng ln, sn vt phong ph hnh dung Trung Quc;
trn thc t v ng d}n nn Trung Quc rt cng thng v t{i nguyn. iu dn ti cnh
tranh kch lit, mu thun gay gt hn. Phng T}y c thi quen chin lc l xut khu
mu thun, qua x}m lc b{nh trng ra bn ngo{i chuyn ha mu thun ni b thnh
mu thun bn ngoi nhm ha hon khng hong trong nc. Nhng c im ca Trung
Quc l{ d t{i nguyn cng thng n }u cng th{ chu u tranh ni b d tri long t l
ch khng gy chin tranh chim t bn ngoi. Trung Quc khng c thuc a.

Do cc nguyn nhn v kh hu v{ a mo (lm ni v sa mc), xt theo tiu chun quc


t, t l t canh t|c c so vi tng din tch lnh th ca Trung Quc l rt nh. Trung
Quc l quc gia lo{i ngi nh c t rt xa xa nhng ti cui th k XX din tch t
trng trt ch chim c 10% tng din tch lnh th, chu u t l ny l trn mt phn t.
Bnh qun din tch t canh tc ca mi ngi lao ng nng nghip Trung Quc ch c
mt phn ba hec ta, cn M l{ 99 hec ta. Trong 1.000 nm qua s dn Trung Quc t 55
triu tng ln ti 1,3 t ngi, tng gn gp 22 ln. So vi chu u v M, Trung Quc trc
nay u phi chu mt sc p dn s i vi t ai v cng nng n. Trong thin nin k
trc }y, so vi ngi chu u hi trung th k hoc hin i, ngi Trung Quc n rt t
thc phm tht, ngi ln khng n sa, hu nh khng tn ti cc sn phm ch bin t
sa. S ph thuc v{o tiu dng lng thc th c lin quan vi nn thiu t, bi l protein
v nhit lng hp thu t lng thc (ch khng phi t thc phm ng vt), cng t c
nhu cu t ai. Nhng trong tnh hnh ngi Trung Quc vn khng b{nh trng ra
khai thc nc ngo{i. T{i nguyn d cng thng ti }u cng khng i x}m lc v{ cp
ot t ai v{ t{i nguyn ca ngi kh|c. Xa nay Trung Quc cha tng xy ra ci gi l
chin tranh ti nguyn vi c|c nc khc. Trung Quc l{ anh ch{ng {n ng kho mnh d
cht i cng khng cp thc n ca k khc.

Phng ng t v m khng tn cng trc: |nh gi| ca ngi Nht

Lm mt nc vn minh, l{m ngi thy cao nh}n ngha; ngi khng xm phm ta,
ta khng xm phm ngi, khng tn cng trc; phn kch t v c l, c li, c kim ch;
ly n bo on, khng tr th. Trung Quc cha bao gi tn cng trc, }y li l mt c
im ca tnh cch Trung Quc.

Daisaku Ikeda, mt nh}n s tn gi|o, nh{ vn ha v nh hot ng x hi ni ting Nht


Bn tng ni: V bn cht, ngi Trung Quc theo ch ngha thn trng, mong mun nc
mnh c ha bnh yn n. Trn thc t, ch cn khng xm phm trc Trung Quc th
ngi Trung Quc khng bao gi tn cng k kh|c trc. Trong lch s cn i, cc cuc
chin tranh Thuc phin, chin tranh Trung Quc - Nht Bn, chin tranh Triu Tin v cc
cuc chin tranh c lin quan n Trung Quc cho ti nay, d l loi chin tranh n{o u c
th gi l chin tranh t v. Trong quan h quc t cn i, Trung Quc cha c tin l tn
cng trc.

Kat Shichi nh{ s hc vn minh Nht khi tr li phng vn ca {i Truyn hnh


Trung ng tng ni: Trong x l quan h vi nc ngoi, Nht Bn c tnh cng kch
tng i mnh, khi cm thy c nguy c th thng ra tay trc. Nht lun da vo sc
mnh qun s, trong thi gian rt ngn t nhin c h{nh ng qun s mt cch bng n,
c tnh cc oan, tnh git cc. Trung Quc tng i bnh tnh, kh thy ni n{o Trung
Quc s dng v lc trc tin.

Vn minh qu}n s Trung Quc tng lm th gii cm ng. Sau thng li chin tranh
chng Nht, Trung Quc t b khon bi thng chin tranh ca Nht; thi hnh chnh sch
gio dc, ci to v cui cng phng thch cc phm nhn chin tranh Nht; nui dng tr
con m ci do qun Nht x}m lc b li, th hin tm lng ly n tr on. Trong chin
tranh chng M gip Triu, Trung Quc thc h{nh chnh s|ch nh}n o vi t binh chin
tranh. T binh M ni: Trung Quc l quc gia vn minh nht th gii. Th}n nh}n t binh
M vit th ca ngi chnh s|ch u ~i t binh ca qu}n i Trung Quc nh ngi m.
Trong cuc chin tranh phn kch t v vi n , trong tnh hnh thng ln, qu}n i
Trung Quc khng tha thng truy kch m dt khot rt v tuyn kim sot thc t vn c
t thnh ha bnh. Khng nhng th ton b t binh m Trung Quc cn ch ng tr
li rt nhiu v kh trang b cho pha n . Trong lch s chin tranh th gii cha tng c
tin l nh vy.

Bao dung vn minh m{ khng xung t: Cm nhn ca ngi Do Thi

Nn vn minh Trung Quc c tm lng rng m, trong bu khng kh vn minh Trung


Hoa khng c s ng , i khng gia cc nn vn minh m{ ch c ci bt tay vn minh,
c|i m nhau vn minh, s bao dung vn minh, s ha hp vn minh, cu tr vn minh.

Th tng Israel Ehud Olmert tng ni: Chng ti c tnh cm yu mn su sc vi


nhn dn Trung Quc v cm n h khn xit v vic ngi Do Thi Thng Hi v Cp
Nh T}n c i x m p v hu ho trong th k XX v trong thi gian Th chin II.

Trong lch s tng c mt s ngi Do Th|i n Trung Quc, lp phng hi ca h ti


c|c ni nh Khai Phong. C|c o{n th ca ngi Do Thi trn th gii u rt c sc ngng
t, l{ do s phn bit i x v sc p ln n t bn ngoi khin ngi Do Th|i v
sng cn v pht trin m khng th khng lp o{n th. Nhng Trung Quc th li xut
hin ngoi l c |o, cng ch Trung Quc, do khng phi chu bt c sc p t bn ngoi
v s k th m{ c|c on th ngi Do Thi thc hin c vic ha nhp vi nn vn ha
Trung Quc. Hi th k XIX khi ngi phng T}y n Trung Quc thy c|c o{n th Do
Thi t l}u ~ thc hin ha nhp vi vn ha Trung Quc, hai nn vn ha n{y ~ kh t|ch
ra khi nhau, h cm thy ngc nhin v{ kh tin. Tnh c|ch vn minh phng T}y g}y ra s
xung t gia cc nn vn minh kh|c nhau, nhng tnh c|ch vn minh Trung Quc th thc
hin s ha nhp cc nn vn minh.

T thi vin c cho ti thi k lp triu i nh{ Thanh, ngi Trung Quc lun lun gi
quan h khng kht vi c|c nc xung quanh, khng h k th thng nh}n v{ gi|o s nc
ngoi. Tm Bia Cnh gio Ty An ni ln vic cc nh truyn gi|o nc ngoi hi th k 7
sau cng nguyn ~ tin hnh truyn b Phc m ti vng ny. Pht gio truyn vo Trung
Quc thi nh Hn, nhn dn rt nhit tnh hoan nghnh tn gio mi n{y. Sau Pht gio
ngy mt phn thnh, nay ~ l{ mt trong ba tn gio ln ch yu Trung Quc. Khng
nhng gi|o s m{ c|c thng nh}n cng c php t do du lch dc ngang trong ni b
quc Trung Hoa. Thm ch m~i cho n cui i nh Minh, Trung Quc cn cha c cht
du hiu bi ngoi no c. Mt trm nm trc, Tn Trung Sn tng ku gi ngi M nh
sau: ngi Trung Quc v bn tnh khng phi l dn tc b quan ta cng, khng phi l
dn tc bi ngoi.

V sau v sao li xut hin hin tng b{i ngoi. l{ do phng T}y dng t{u chin
sng ln x}m lc v{ cp bc Trung Quc, ngi Trung Quc ch c th vng ln chng
li. Ni ng ra }y khng phi l{ b{i ngoi m{ l{ kh|ng ngoi.

Vng o lp quc m{ khng b| o: khi qut ca Tn Trung Sn


Tnh cch ca Trung Quc l{ tnh c|ch vng o ch khng phi b| o; Trung Quc
da vng o dng nc ch khng da b| o dng nc. Vng o l tn ch
quc gia ca Trung Quc cng l{ o c quc gia ca Trung Quc.

Ni v o c quc gia Trung Quc dng vng o dng nc, trong b{i Ch
ngha Tam D}n ca Tn Trung Sn nm 1924 c trnh b{y cn k: Ni ti o c vn c
ca Trung Quc cho n nay ngi Trung Quc cha th qun, trc ht l trung hiu, th
hai l nhn i, th ba l{ tn ngha, sau na l ha bnh. Rt nhiu ngi nc ngo{i l{m n
ti Trung Quc thng hay ca ngi ngi Trung Quc, h bo ngi Trung Quc ni mt
cu cn gi ch tn hn c bn hp ng ngi nc ngoi lp ra. Cn ni v ch ngha,
thi i rt cng thnh Trung Quc cng khng i tiu dit nc ngoi. Th d Cao Ly thi
xa trn danh ngha l{ phin thuc ca Trung Quc, thc ra l mt nc c lp. Trung
Quc cng thnh my nghn nm m{ Cao Ly vn tn ti; Nht Bn mi mnh ln cha y
20 nm ~ dit Cao Ly ri. Trung Quc my nghn nm tha thit yu ha bnh u xut pht
t bm tnh. Ni v c nhn th trng khim nhng, ni v chnh tr th k nhn i c th
thng nht thin h(35), khc hn ngi nc ngoi. V th o c c xa ca Trung Quc
nh trung hiu, nh}n |i, tn ngha c nhin l{ hn hn ngi nc ngoi; ni ti o c
ha bnh th li c{ng cao hn ngi nc ngoi. Loi o c c bit tt y l tinh thn dn
tc ta. Sau ny chng ta khng nhng phi gn gi m cn phi pht huy tinh thn .

Con ng ng n ca lo{i ngi l{ Vng o: Tnh cch Trung Hoa nht nh s i


ra th gii

Lch s th gii cn i l lch s ca s i lp chin lc vn ha gia c|c nc ln,


ca s cnh tranh gia vn ha phng ng vi vn ha phng T}y, l{ lch s so snh v
xung t gia vn ha vng o vi vn ha b| o. Ng{y 28 th|ng 11 nm 1924, trong
b{i Din thuyt trc c|c o{n th ca hi ngh Thng nghip Kobe ti Nht Bn, Tn
Trung Sn nu ra mt vn nh sau: Nu so s|nh vn ha b| o vi vn ha vng o,
rt cuc loi vn ha n{o c ch cho chnh ngha v{ nh}n o? Loi no c li cho dn tc v
quc gia? Cu tr li ca Tn Trung Sn trong b{i ni trn l{: Tr{o lu vn ha th gii l
vn ha cng li cng quyn ca phng T}y s phi phc tng vn ha nh}n ngha o
c ca phng ng. tc l{ b| o phi phc tng vng o; vn ha th gii ngy
c{ng hng ti pha ti s|ng. Trong b{i din thuyt Tn Trung Sn c nhc nh nc
Nht mt c}u: Gn }y ch}u \ hc vn ha v cng ca ch}u ]u, nc Nht hc hon ho
nht. Dn tc Nht Bn cc bn ~ hc c vn ha b| o ca u - M, li c bn cht ca
vn ha vng o chu , t nay tr i i vi tin vn ha th gii, rt cuc l lm ch
sn chim mi cho b| o phng T}y hay l{ l{m tng s bo v vng o phng ng,
vic ny quc dn Nht Bn cc bn nn thn trng suy xt la chn.

Trong sch Trin vng th k XXI, s gia ngi Anh Toynbee d b|o: Thng nht th
gii l{ con ng tr|nh lo{i ngi t st tp th. D o|n s thng nht th gii s c
thc hin trong ha bnh. V im ny trong s cc dn tc hin nay th dn tc c s chun
b y nht l dn tc Trung Hoa; hai nghn nm qua h ~ trau di c mt phng
ph|p t duy c |o.
II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG
QUC
Quc gia b| o tt nhin s th hin c|c hin tng b| o nh cng quyn,
x}m lc, chim lnh, thc d}n - l{ biu hin ca bn cht quc gia b o. Trung
Quc vng o th hin hin tng Trung Quc - l{ s th hin ca tnh cht quc
gia Trung Quc, nh Trung Quc cao thng, vn minh, t thin.

Quc gia Anh ng c c ng, quc gia Hn ng ch c mt

Trong 6 ngn ng lm vic ca Lin Hp Quc c 5 ngn ng u khng phi l ngn


ng chnh thc ca mt quc gia m l ngn ng chnh thc ca nhiu quc gia. Theo thng
k, Anh ng l ngn ng chnh thc ca 45 quc gia trn th gii. Cc quc gia nh Anh, M,
Canada, Australia, New Zealand v.v. u ly ting Anh lm ting m .

Ton th gii c 200 triu ngi ni ting Ph|p, trong ch c 60 triu l{ ngi Php;
hn 20 nc dng ting Php lm ngn ng chnh thc.

Ton th gii hin nay c 110 triu ngi ni ting c; c 3 quc gia dng ting c
lm ngn ng chnh thc duy nht, l{ c, o (Austria), Lch-ten-xten (Liechtenstein).

Ton th gii c 350 triu ngi ni ting T}y Ban Nha, hn 20 quc gia dng ting Ty
Ban Nha lm ngn ng chnh thc.

Ngn ng chnh thc ca Lin X l ting Nga; sau khi Lin X tan r thnh 15 quc gia,
c 4 nc dng ting Nga lm ngn ng chnh thc, l{ Nga, Belarus, Kazakhstan v{
Kirghistan.

Hin nay, ch c mt quc gia dng Hn ng lm ting m v ngn ng chnh thc,


l{ Trung Quc.

Trn th gii ny t xa ti nay ch c mt quc gia dng Hn ng lm ngn ng chnh


thc. iu ni ln quc gia y xa nay cha bao gi x}m lc nc kh|c, cha bao gi
b{nh trng bn thn. Cn my chc quc gia Anh ng trc kia u l quc gia b quc
Anh chinh phc v chim lm thuc a, trc tin b ngi Anh chim lnh, sau chim
hu.

Xa nay Trung Quc cha bao gi xy dng Trung Quc ngo{i nc

S tri dy ca cc quc gia phng T}y trc sau u gn lin vi x}m lc nc


ngoi, b{nh trng, thc dn, bun bn n l da en. o{n th|m him ca nh hng hi B
{o Nha Henry nm 1411 mang t chu Phi v hn chc n l da en. }y l{ m u nn
bun bn n l do ngi chu u tin hnh trc tip t ch}u Phi. Sau cng vic thm
him ca ng tin h{nh ng thi vi vic chim thuc a v bun bn n l. Pht hin
thy vng t no l chim lnh vng ; o{n th|m him in du chn }u, ni y tc l
ng bin gii quc gia T}y Ban Nha. c bit nm 1481 sau khi vua B {o Nha(36) l Joao
II ln ngi bn tuyn b xy dng quc B {o Nha ngo{i nc. Nhng Trung Quc
xa nay cha tng xy dng Trung Quc ngo{i nc, khng c lch s xy dng Trung
Quc quc ngoi.

V sao ngi Trung Quc khng xy dng Trung Quc ngo{i nc? Khng phi do
Trung Quc khng c nng lc hng hi v{ nng lc chinh phc, m do Trung Quc khng
c mun b{nh trng. phng T}y, c|c quc gia hng hi ln h pht hin vng t mi
l chim lnh ngay, cn Trung Quc th pht hin nhng khng chim lnh, ph|t hin ri li
c quan h hu ho.

Trn cc vn Ty Tng, T}n Cng ca Trung Quc, cc quc gia phng T}y cn
tung ha m cng kch Trung Quc. Trn mng Interrnet c lu h{nh rng ri bi vit ca
mt thanh nin Trung Quc phn bc lun iu ca phng T}y. Ngi thanh nin Trung
Quc 21 tui y du hc ti Canada, anh lm mt video clip c tn T}y Tng xa kia, hin
nay, sau ny mi mi l mt b phn ca Trung Quc, nhm ni vi mi ngi mt s
thc: nu ngi phng T}y t tt c c|c ni chu M, ch}u i Dng, ch}u Phi, ch}u \
u cun gi rt v chu u th Trung Quc s rt khi Ty Tng; nu khng th ch nn
bn cc vn y vi chng ti. Nu phng T}y tht s c th lm th th mt na s quc
gia chu u hin c s bin khi tr|i t ny.

Ngi Trung Quc l| rng v ci, ngi Anh Quc bn r bn bin

Ngi Trung Quc khi ri t quc ra i bao gi cng ngh rng mnh kh c th b qu
nh m s l| rng v ci. Nhng ngi Anh khi ri nc mnh th s dng nh mi ti a
im tt trn vng t mi chim lnh ngo{i nc, thnh lp mt quc gia mi do h lm
ch. Ngi Anh gieo ht khp ni ngo{i nc, bn r bn bin. Vo cc triu i nh Hn,
thi k Tam Quc, i nh{ Ty, u th k XIII Trung Quc u c nhng con ng t la,
gm con ng t la trn t lin v{ con ng t la trn bin. Trung Quc c cc khm
ph ln v a l sm hn nhiu so vi ngi ch}u ]u, nhng ngi Trung Quc c kh|m
ph ln m{ khng c chim lnh ln.

Cng l{ s di chuyn d}n nhng Trung Quc khng c Gic m Trung Quc ngoi
nc m c xy dng quc gia mi bn ngoi bin gii. Cn ngi chu u th dng uy
lc ca tu chin sng ln thc hin Gic m thc dn ngo{i nc ht ln n{y n
ln khc. S tri dy ca ch}u ]u c thc hin bng c|ch a hn 60 triu ngi di c ra
ngo{i nc, thnh lp cc thuc a khp ni. Nc Anh di d}n ra ngo{i nc, khai thc
cc thuc a, lp nn nhiu Nc Anh ngo{i nc. Cn ngi Trung Quc th trc sau
u trn t nc mnh, da sc mnh gii quyt cc vn ca mnh. Chnh quyn
Trung Quc khng t chc di c mt lng ln d}n ra ngo{i nc; tuy rng v nhiu l do,
Trung Quc c 60 triu ngi Hoa ngo{i nc nhng xa nay h cha tng v mu quc
m lp thuc a ngo{i nc, xa nay cha bao gi lp mt Trung Quc ngo{i nc.
Ngy nay, nhiu quc gia Anh ng trn th gii tuy t l}u ~ khng cn l{ mt quc gia
na, song do mi quan h huyt thng khng kht gia cc quc gia vi nhau nn h
thng d lin kt th{nh lin minh, c bit khi di s thc y ca nhng li ch chin
lc chung n{o th nh}n t y s ny mm. Ng{y 5 th|ng 3 nm 1946 trong b{i Din
thuyt Bc mn st ni ting, Churchill tng ku gi xy dng mi quan h c bit gia
Anh vi M, nhm thc hin s thng tr th gii ca cc dn tc ni ting Anh, Khng c
s lin hp anh em ca c|c ng bo dn tc Anh ng m ti ni, th s khng th no thc
hin c vic ngn nga chin tranh mt cch hu hiu v tip tc pht trin t chc th
gii.

Trung Quc xa nay cha tng c k hoch ln chinh phc th gii

Trong th gii cn i, tt c c|c nc ln tri dy u a ra v{ thc thi k hoch


chin lc xu x th gii, b quyn th gii. T c xa Trung Quc ~ l{ mt nc vn
minh, l ngha, nh}n ngha, th{nh tn, mt nc phng ng. Bi vy, khi nim thin h
ca ngi Trung Quc xa nay cha tng vt ra ngo{i cng th Trung Quc. Tng lp
tinh anh trong cc triu i Trung Quc bao gi cng ni tri ni t trong quc gia ca
mnh, nh s|ch lc tc chin trong lu tri ca mnh, li ko hoc chia r. T quc Tn
cho ti nc Trung Quc Mi, trong t duy chin lc ca dn tc Trung Hoa xa nay cha
c t duy chinh phc hoc thng tr th gii.

Trung Quc cha sn sinh ra loi cng lnh chin lc v k hoch chin lc chinh
phc th gii nh kiu T s Tanaka tng ra i ti Nht Bn, trong vit: Nu mun
chinh phc th gii trc tin phi chinh phc Trung Quc; nu mun chinh phc Trung
Quc, trc tin phi chinh phc Mn Chu Mng C .

Trung Quc cha h ra loi cng lnh v{ k hoch c tn Tc phm b mt mu


hng v ca Hong c (tn gc l{ Cuc tc chin ca Trm) ly thng tr th gii lm
mc tiu, yu cu phi chinh phc Php, thn phc Nht Bn, quyt chin M tng ra i
ti nc c. Ng{y 18 th|ng 12 nm 1940, mc tiu chin lc ny ca nc c li c
c th ha thnh mnh lnh tc chin s 21 tn cng Lin X, do Hitler k, c mt hiu l
K hoch Barbarossa. Bn k hoch ny yu cu trc khi kt thc chin tranh vi nc
Anh phi |nh tan Lin X bng mt cuc vin chinh chp nho|ng; sau khi |nh tan Lin X
v gii quyt xong vn nc Anh s cng Nht Bn qut sch th lc ca bn Anglo-
Saxon ti Bc M. D kin lc lng lnh thy |nh b hng mnh s xut pht t c|c cn
c ti Greenland, Bng o (Iceland), qun o Azores v{ Brazil b ln b bin ng Bc
M; xut pht t qun o Aleutian v qun o Hawaii b ln b bin pha T}y nc
M. V th B Thng so|i qu}n i c khng nhng ~ n nh k hoch tng tn cho
cuc chin tranh x}m lc Lin X m cn n nh k hoch x}m lc di hn thng tr th
gii tn cng Anh v M.

Trung Quc cha h ra loi k hoch chin lc nh Di chc ca Peter I tng xut
hin ti nc Nga; trong i Peter(37) ni dn tc Nga m~i m~i c nh sng ca thn
th|nh soi ng v{ c thn thnh ph h, c s mng thng tr ton b chu u. thi
i chu u l trung tm th gii th chinh phc v thng tr chu u cng tc l chinh phc
v thng tr th gii. Ti Trung Quc cng cha h xut hin tng chin lc nh kiu
Bin Th|i Bnh Dng th{nh ao nh{ ca nc M.

Trung Quc c vin h{ng, ch}u ]u c vin chinh

Vo cui i nh Minh, Trung Quc l trung tm kinh t ca th gii, tng sn lng


kinh t Trung Quc chim 45% ca th gii. Sn lng st thi nh Minh gp 2,5 ln i
Bc Tng, u nm Vnh Lc ln ti 9.700 tn. Hi y Nga l{ nc sn xut st nhiu nht
ch}u ]u cng ch c 2.400 tn. Lc lng qun s, nht l lc lng hi qun thi nh Minh
cc k hng mnh. S gia ni ting Needham cho rng c l hi qun triu nh Minh gii
hn bt k nc chu no, thm ch vt qua bt k nc chu u no, tt c c|c nc
chu u lin kt li cng chng th ch ni hi qun triu nh Minh. Paul Kennedy vit:
mt phn ba sn lng st thp dng vo vic sn xut binh kh ca quc Minh. Triu
nh Minh hng mnh m khng vin chinh, v triu Minh khng mun b{nh trng.

Trnh Ha, nh hng hi ln triu Minh ng{y 11 th|ng 7 nm 1405 dn mt hm i


quy m ln bt u mt h{nh ng dng cm 7 ln ra bin T}y. n nm 1433, hm i
Trnh Ha trong thi gian gn 30 nm ~ ln lt ti Th|i Bnh Dng, n Dng, xa
nht ti tn Hng Hi v b bin pha ng ch}u Phi, h{nh trnh qua hn 30 nc v vng
lnh th. Trnh Ha 7 ln n 4 bin, ni chung mi ln c khong 27.000 ngi i theo,
phi dng hn 260 thuyn, trong c hn 60 thuyn qu loi ln v va, nhng chic
thuyn qu n{y c lng d~n nc c tnh khong 1.500 tn.

Trong i mnh, Columbus tng nhiu ln i bin ti chu M, lc t nht s dng 3


chic thuyn, nhiu nht l 17 chic, ni chung lng d~n nc ca mi thuyn khong 100
- 200 tn, nh}n vin i theo t nht l{ 90 ngi, nhiu nht l 1.200 - 1.500 ngi. Da
Gama(38) trc sau i bin n n 2 ln, loi thuyn ng dng c lng d~n nc vo
khong 50 - 120 tn.

Trong 30 nm i bin, qu}n i Trung Quc ln lt n hn 30 quc gia, cha tng


dng v lc chim mt quc gia no, khng thnh lp mt thuc a no ngo{i nc mnh,
cha tng cp ot ca ci ca mt quc gia no m lm s gi hu ho thc y giao lu
kinh t, vn ha, l{ nhng chuyn i bin ha bnh hu ho. V sau nhng thuc a b cc
quc gia thc d}n phng T}y t xa ngn dm n phng ng chinh phc u l nhng
ni Trnh Ha my chc nm trc tng i qua. V sao Trung Quc c vin h{ng [i bin
xa] m khng c vin chinh? l{ do Trung Quc tuy c lc b{nh trng v chim
thuc a nhng li khng c mun b{nh trng v chim lnh.

Nm 1433 trong chuyn vin dng ln th 7, Trnh Ha m cht. Do s nghip i bin


xa ca ng b nhiu i thn phn i ho{ng mi ln ngi ca triu Minh ra lnh: nh
ch vic a thuyn qu i c|c phin quc T}y Dng. T s nghip hng hi ca Trung
Quc b hon ton bi b, thuyn qu ca Trnh Ha b b x ti cng Th|i Thng v{ dn
dn b mc nt. Khng nhng th, Binh B triu Minh cn t ht c|c xng ng thuyn v
tt c ti liu, bn v Trnh Ha tng b nhiu nm ra lm.
Th k XV trong lch s th gii l thi gian quan trng lo{i ngi i t thi i lc
a sang thi i bin; hi y Trung Quc c lc lng bin mnh nht nhng li kin quyt
rt ra khi bin c. Hegel tng xc ng ni: Ngi Trung Quc quay u li, xoay lng v
pha bin. Khi ngi Trung Quc quay lng li vi bin th ngi chu u li xng ra bin,
m u c|c kh|m ph| a l ln ca thi i bin, chim nhiu thuc a t rng v cp
ot ti nguyn ngo{i nc.

Paul Kennedy cn vch ra: Trong tt c cc nn vn minh thi k trc cn i, khng


c nn vn minh quc gia no pht trin hn, tin tin hn vn minh Trung Quc. Paul
Kennedy cho rng nhn t chnh khin Trung Quc tt hu thun ty l tnh bo th ca
tng lp quan li sng bi hc thuyt Khng T. Tt c cc quan li quan trng u quan
tm ng h v phc hi qu kh, ch khng phi l sng to tng lai s|n ln hn trn c
s b{nh trng v{ bun b|n ra ngo{i nc, iu ~ g}y nn s chn ght ca tng lp
ch cht v{ t bn t nh}n trong to{n b quc.

S ph phn ca ngi phng T}y v vic ngi Trung Quc t b bin c chng phi
l t mt mt khc chng minh khng b{nh trng, khng cp ot, khng chim thuc
a l{ khuynh hng thc ch yu ca Trung Quc hi y ?

C my quc gia tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin?

C bao nhiu quc gia tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin? Hin nay,
trn th gii c 8 quc gia ht nhn cng khai (cng thm Triu Tin); nhiu nc c v kh
ht nhn nhiu hn Trung Quc; cng c rt nhiu nc t v kh ht nh}n hn Trung Quc,
nhng cho ti nay, quc gia tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin th ch c
mt, l{ Trung Quc.

M l{ nc c v kh ht nhn sm nht th gii, l{ nc s dng v kh ht nh}n trc


nht, cng l{ nc c s lng v kh ht nhn nhiu nht v c k thut ht nhn tin tin
nht th gii, c lc lng qun s thng thng mnh nht th gii, th nhng li khng
chu tuyn b khng s dng v kh ht nh}n trc tin. Cho ti nay, Trung Quc l{ nc
u tin v{ cng l{ duy nht tuyn b khng trc tin s dng v kh ht nhn. Trn vn
v kh ht nhn, Trung Quc v M th hin tnh cch quc gia khc nhau rt nhiu.

Khng nhng l quc gia s hu v kh ht nh}n u tin tuyn b mnh khng s dng
v kh ht nh}n trc tin m Trung Quc cn tuyn b khng s dng v kh ht nh}n i
vi c|c nc v khu vc khng s hu v kh ht nhn. Trung Quc n phng g|nh v|c
ngha v c|c nc ht nhn khc khng chu gnh vc. Trung Quc khng gip nc khc
pht trin v kh ht nhn, chnh ph Trung Quc nht qun tun theo chnh sch khng
ch trng, khng khuyn khch, khng lm th k ph bin v kh ht nhn.

Trn vn v kh ht nhn, chin lc ht nhn ca Trung Quc c tnh phng ng. V


kh ht nhn ca Trung Quc khng dng git ngi m{ l{ phng thn.
Ton th gii vui mng nghe thy Tng thng M Obama a ra li ku gi xy dng
th gii phi ht nh}n. X}y dng th gii phi ht nhn l mt nhim v nng n. xy
dng th gii phi ht nh}n trc ht phi xy dng mt th gii c|c nc ht nhn tuyn
b khng trc tin s dng v kh ht nh}n. L{ nc xut th gii phi ht nhn, liu
nc M c th ly Trung Quc l{m gng, tuyn b vi ton th gii l{ Nc M khng
s dng v kh ht nh}n trc tin c chng?

Trung Quc c T|m c|i khng l{m vi M

Cng vi s tri dy ca Trung Quc, Thuyt Trung Quc e da ang b ngi ta bn


tn m . Nc khc lo ngi Trung Quc e da cn c th thng cm ch ngi M la ht
Thuyt Trung Quc e da th qu l{ ngi bnh thng khng th tng tng ni. Tnh
cch Trung Quc quyt nh vic nc M s khng b Trung Quc e da.

Trung Quc c T|m c|i khng l{m vi M, M cng c T|m iu yn t}m vi Trung
Quc.

1. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi Nht Bn trc nm 1945 - gia Trung
Quc vi M s khng c V Trn Chu cng.
2. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi c trong thi gian hai cuc Th chin -
Trung Quc s khng dng v lc thch thc th gii, s khng bn pht sng,
qu i b|c trc tin v{o nc M.
3. Ngi Trung Quc khng phi l{ ngi Nga trc nm 1991 - khng cn dng
th on chin tranh lnh i ph vi n, Trung Quc s khng gy chin
tranh lnh vi M.
4. Tuy lc hu hn M v k thut qun s nhng Trung Quc bt k lc n{o cng
khng bn nhm s qun M. Cho nn i s qun M bt k ni n{o trn
th gii u khng cn phng b my bay Trung Quc bn nhm.
5. My bay trinh st qun s Trung Quc s khng bay ti b bin pha T}y nc
M, gy ra v }m nhau vi my bay qun s M trc ca nc M, s
khng cho phi cng M b }m ri xung bin.
6. Gi th nc M c vng n{o i c lp, i ly khai, Trung Quc s khng
nhng tay, khng l{m D lut quan h vi c|i vng i c lp, i ly khai y
ca nc M, c{ng khng b|n v kh cho h.
7. Trung Quc s khng thi hnh chin lc ng ha, ph}n ha vi nc M,
khng thc thi chin lc din bin ha bnh vi nc M.
8. Trung Quc s khng t chc bt c ng minh, lin minh n{o hu hnh hoc
v hnh nhm v{o nc M. Th nhng trn t|m mt k trn, nc M c th
lm cho Trung Quc yn t}m c khng?.
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht
Tnh cch mt quc gia, mt dn tc s c th hin t xut v trc tip trn lnh vc
vn ha qu}n s ca h. Trung Quc l mt nc ln v vn ha qu}n s, Binh ph|p Trung
Quc l{ ca bu v vn ha qu}n s Trung Quc, l biu hin v kt tinh trn lnh vc qun
s ca vn ha chnh tr Trung Quc. Xut pht t binh php Trung Quc xem xt tnh
cch Trung Quc l mt gc quan st quan trng.

Ch Qua Vi V: Binh ph|p ha bnh

Binh ph|p ha bnh ca Trung Quc Ch Qua Vi V(39) ngha l{ coi mc ch v{ mc


tiu dng v lc nh chun vic ngng gi|o, cng tc l coi mc tiu cui cng ca
u tranh qun s nh chun ha bnh ch khng phi nh chun chin thng.
Nh vy ngha l{ ni, vn ha qu}n s Trung Quc khng nhng l{ vn ha |nh thng
chin tranh, ginh thng li, m mt quan trng hn, l{ vn ha ngn nga chin tranh,
ginh ly ha bnh.

C|ch }y 5.000 nm t tin Hoa H khi sng to ch V (V) trn mai ra, xng th
vt, ~ tu}n theo tinh thn ngng gi|o [Ch Qua], em li h{m ngha ha bnh cho ch
V. Truyn thng Hoa H Ch Qua Vi V quyt nh mc ch Thng V [tn sng v
lc] ca Trung Quc l{ Ngng gi|o [Ch Qua], quyt nh thc cht Thng V ca
Trung Quc l{ Thng Ha [tn sng ha bnh].

Binh php Trung Quc c mt danh ngn l{ T c tri binh phi hiu chin [Dch : T
i xa, nhng ngi gii binh php th khng hiu chin][(40)] note2; l tng ca qun
nhn Trung Quc l{ T c tri binh vi ha bnh [Dch : T i xa, nhng ngi gii binh
php th dng binh vo mc ch v ha bnh]. Mc cao nht trong nghin cu qun s,
thc tin qun s khng phi l{ |nh bi k ch m{ l{ gi{nh ly ha bnh. Cho nn binh
php Trung Quc l{ Binh ph|p ha bnh. Gi| tr ct li ca binh php Trung Quc khng
phi l{ Thng li trn ht m{ l{ Ha bnh trn ht. Xt v nng lc |nh bi k ch th
ngi M c th c coi l{ ng h{ng u th gii, nhng nng lc gi{nh ha bnh ca
h th thc s cha th c khen ngi. T sau khi chin tranh lnh chm dt, cc cuc
chin tranh |nh bi k ch do M tin h{nh cha c ln no tht bi, nhng c|c n lc
gi{nh ha bnh sau chin tranh ca M th li cha ln no thnh cng; ton b chin
trng thun li v qun s u tr thnh ci by v{ vng ly i vi qu}n i M. Cng
ngh cao v qun s ca M v{ Binh ph|p M khng th gii nguy khn cho qu}n i M.
Phi chng ngi M cn tng cng hc tp v nghin cu Binh php Trung Quc?

|nh ph u sau: Binh ph|p phng ng

Binh ph|p phng ng kiu |nh ph u sau ca Trung Quc tc l{ Khng tn


cng, khng l{m chuyn |nh ph u trc, khng khiu chin k kh|c, khng trc tin
n sng.
Xa nay qu}n i Trung Quc c cu ca ming l{ Bit lo xa s tr|nh c tai ha,
Lun sn sng chin u, bao gi cng da vo s chun b sn s{ng. Qu}n i v qun
nhn Trung Quc khng dng cch tn cng |nh ph u trc ginh ch ng chin
lc m dng s chun b sn s{ng i ph vi s tn cng ca k kh|c, dng lo xa
bo m tr|nh tai ha.

Khng n sng trc, ch xut binh khi c l do, |nh ph u sau - l{ nguyn tc
chin lc c bn. iu trn cn bn quyt nh tnh phi tn cng, tnh phi x}m lc,
tnh phi gy chin ca vn ha qu}n s Trung Quc, quyt nh vic vn ha qu}n s Trung
Quc trn tng nc chin lc khng phi l{ vn ha c tnh tn cng m{ l{ vn ha phng
ng, vn ha c tnh t v, vn ha c tnh phn kch.

Tuy c th gii cng nhn l binh php huyn diu nhng binh ph|p Trung Quc ch
yu khng ni v tn cng m ni v phng ng; nhn mnh |nh ph u sau ch khng
phi l{ |nh ph u trc.

c trng cn bn ca vn ha qu}n s Trung Quc l phng ng tch cc v chin


lc, iu khng ph nh gi tr v mt ngh thut tn cng ca binh php Trung Quc.
Ch c iu mc ch cn bn ca kiu tn cng ny vn l{ phng ng ch khng phi l
chim lnh; gi thnh ch khng phi b{nh trng. H|n V t{i ba mu lc,
qu}n i nh Hn tin su vo sa mc i xa |nh Hung N cng nhm mc ch ly tn cng
lm phng th, ly chinh pht lm phng ng, vn thuc v phng ng tch cc.

Tnh cht phng ng ca vn ha qu}n s Trung Quc c c th gii cng nhn. Hc


gi M ni ting John King Fairbank ni: C|c nh{ quyt sch Trung Quc xa nay u nhn
mnh chin tranh mt t c tnh phng ng, khc hn vi l thuyt tn cng ca ch ngha
b{nh trng thng mi th hin trong h{nh ng ca c|c quc ch}u ]u. Thomas
Cleary(41) ni: Trung Quc hn ch vic s dng v lc vo mc ch phng ng l xut pht
t nh hng ca t tng o c o gia v Nho gio. Chin tranh ch l th on bt c
d, hn na phi c l do chnh |ng, thng thng l chin tranh phng ng nhng
khng loi tr chin tranh c tnh trng pht nhm ngn chn hnh vi k mnh bt nt k
yu. Nh{ truyn gi|o phng T}y Matteo Ricci sng Trung Quc gn 30 nm thi k Vn
Lch triu Minh tng ni: Qu}n i triu Minh l{ qu}n i c s lng nhiu nht, trang b
tt nht trn th gii m ng tng thy, nhng i qun ny hon ton ch dng vo phng
ng, khng c bt k n{o x}m lc nc khc.

Theo thng k ca cc s gia Nga, thi gian 1700 - 1870, trong s 38 cuc chin tranh
ngi Nga tin hnh trong gn 170 nm ch c 2 cuc chin tranh c tnh phng ng, cn li
36 cuc u c tnh tn cng. Nhng trong lch s my nghn nm ca Trung Quc rt kh
thy tin l Trung Quc ch ng tn cng quc gia v dn tc khc trong tnh hnh khng
b cng kch.

Khng |nh m{ thng: Binh ph|p mu lc


Binh ph|p mu lc khng |nh m{ thng ngha l{ trong u tranh qun s khng
dng sc mnh quyt nh thng li m{ dng mu k ginh chin thng. Xa nay c|c
nh qun s Trung Quc u nhn mnh Ngh k trc, |nh trn sau, nh mu trc,
h{nh ng sau, iu quan trng trong dng binh l{ trc tin lp mu. H coi trng s
vn dng mu lc v{ s|ch lc, hoc dng ci uy qun s e da, hoc dng hn nhn
ha hiu, dng c|ch v}y th{nh ngn tr, hoc dng bng lc ban n, hoc dng
h{ng ha thng thng, hoc dng c|ch gi|o ha i phng nh n mnh v.v. nhm
t ti mc |nh nh m thng, khng |nh m{ thng. Trung Quc thi c ~ hnh
thnh truyn thng dng mu k; 36 chc ni ting lu truyn xa gn. Binh php
Trung Quc l{ phng thc v{ phng ph|p t duy tn sng mu k, dng mu k.
Binh php Trung Quc kin tr Dng mu lc thng ch l{ trnh dng binh cao nht,
Khng |nh m hng phc c ton b k ch(42), tm kim v thc hin s thng nht
gia ginh chin thng qun s vi h thp tr gi cho chin tranh.

Hc gi M Arthur Waldran tng kt nh sau: T duy chin lc Trung Quc xa nay


u tn sng dng binh lc (lc) nh nht, thng qua dng mu k (k hoc s|ch) tn
dng ti a c|c iu kin khch quan (th).

Thc cht ca Binh ph|p mu lc Trung Quc l t chi (cc bin php) d man,
gim thng vong. Binh ph|p Trung Quc tn sng gi nguyn vn thnh th, khng ch
trng |nh th{nh chim t, ph thnh, tn st thnh, l loi Binh ph|p vn minh, Binh
ph|p nh}n ngha. Vn minh v{ hiu qu ca dng mu k chin thng l ch h thp
gi| th{nh u tranh qun s, gim thiu ci gi phi tr cho vic ginh chin thng v ha
bnh. Binh php Trung Quc th hin vn minh qu}n s Trung Quc.

B{n v chin tranh ca chu u khc vi Binh ph|p Tn T ca Trung Quc

Nc c l{ qu hng ca Clausewitz; s|ch B{n v chin tranh l{ kit tc ca ngi


c. H c Bn v chin tranh vi nhit tnh chng km g ngi Trung Quc c Binh
php Tn T. c bit l cc nh chnh tr v nh qun s c, c ai khng c Bn v
chin tranh?

Bn v chin tranh c gi l{ Binh php Tn T ca ch}u ]u. Nhng binh ph|p


chu u v binh php Trung Quc phn |nh tnh c|ch kh|c nhau v{ i din cho cc phm
cch khc nhau. Ti chu u, chnh l cc cuc i chin }y ~ thc y s ra i binh
php chu u, m binh php chu u li thc y mt bc i chin ch}u ]u v{ i chin
th gii. Khng t nh chin lc v nh qun s chu u tng tri qua hai cuc i chin
th gii u c cng mt ni tic nui, l{ h cha c c Binh php Tn T sm mt
cht.

Ho{ng c William nh, ngi g}y ra i chin th gii ln th nht, sau chin
tranh c dp c Binh ph|p Tn T ca Trung Quc, bt gic ng bun b th d{i ni: Gi
th 20 nm trc ta c th c c Binh ph|p Tn T ca Trung Quc th chc hn ~
chng gy nn bi kch nc c mt nc th n{y. i gia chin lc phng T}y Liddell
Hart(43), ngi c gi l Clausewitz th k XX, nm 1963 tng vit li ta cho bn dch
ting Anh cun Tn T, trong c c}u: Trong thi i trc i chin th gii ln th
nht, t tng qun s chu u chu nh hng su sc t tc phm ln B{n v chin
tranh ca Clausewitz. Gi th nh hng y c th c iu ha v cn bng bi t tng
Tn T, th tai nn to ln m nn vn minh nh}n loi phi chu trong hai cuc i chin th
gii th k ny nht nh ~ gim c khng t.

Sau chin tranh, s|ch Binh ph|p Tn T c tiu th rt nhiu chu u, v sau li
c a chung trn ton cu. Sc thu ht ca Binh ph|p Tn T trn thc t phn nh
sc thu ht ca vn ha qu}n s Trung Quc.

Trung Quc l mt nc ln v binh php th gii nhng Trung Quc xa nay khng
phi l mt nc ln chin tranh th gii. Binh php Trung Quc l binh php chnh tr,
binh php ha bnh, binh php phng ng, binh ph|p mu lc, binh ph|p nh}n ngha, binh
ph|p o c, binh ph|p vn minh v{ binh ph|p ly mm tr cng, ly tnh thng ng. B
Binh ph|p Tn T l{ biu hin in hnh ca vn ha qu}n s Trung Quc, tp trung phn
nh tnh cch qun s Trung Quc, cng l{ biu hin t xut ca tnh cch chnh tr Trung
Quc trong lnh vc qun s.
IV. quc Trung Hoa mnh m{ khng xng b|
quc Trung Hoa l{ quc c thi gian tn ti di nht trong lch s th gii, mt
quc trng th danh bt h truyn. Nhng quc Trung Hoa tun th l tng K
lm vua khng bt nt thin h, k l{m khng ph h{ng xm, trc sau lun lun l
Ln m{ khng ngang ngc, mnh m{ khng xng b|. i quc n{y v{ i hong
ca n u c c sc vng o r rt.

Nh Tn mnh c sao X}y Trng th{nh?

c trng ca quc l{ hng mnh v tn cng, x}m lc v{ b{nh trng. Trong lch
s, quc Trung Hoa l mt quc ln mnh, nhng dng nh quc ny khc vi
tt c c|c quc trn th gii, v quc hng mnh ny l mt quc c tnh th thnh,
mt quc c tnh phng ng, quc kiu t v, l mt quc kiu o c, quc c
tnh ha bnh, mt i cng quc c th thn thin, tin cy.

Khi im quc ca quc Trung Hoa bt u t Tn Thy Ho{ng. L{ Thy


ho{ng (ho{ng u tin) ca quc Trung Hoa, Tn Thy Ho{ng l{ ngi kin to
i quc u tin trong lch s Trung Quc. quc Tn x}y Trng thnh, i Tn
Hong tr th{nh ngi thit k v{ l~nh o cng trnh phng ng v i nht trn th gii.
Sau khi Tn Thy Hong thng nht Trung Quc, lc lng qun s nc ny ln mnh,
ng ra lnh cho i tng Mng im tin ln pha Bc tho pht Hung N, nhm mc ch
ly tn cng lm phng th. Sau khi ui Hung N, thu hi c|c vng t b chim, th bt u
x}y Trng thnh nhm ngi H khng th tin xung pha Nam xm chim t ai
ca Trung Quc. Nhng triu Tn x}y Trng thnh khng dng l{m ng bin gii m
x}y bn trong cng vc triu Tn. Ch c Trung Quc mi thy mt k quan nh vy:
lm cng s phng ng gi th th trong tnh hnh quc lc ang vo th mnh.

Nh Tn mnh m{ x}y Trng th{nh, iu th hin c tnh th thnh ca quc


Trung Hoa. Trung Quc my ln c cao tr{o x}y Trng th{nh u khng phi v{o lc nc
ny suy yu m{ v{o lc cng thnh. Vic xy dng vi quy m ln Trng thnh nh Tn
v{ Trng th{nh nh{ Minh u xy ra vo thi qun lc quc gia hng mnh. Trng thnh
l mt tn hiu ca quc Trung Hoa, cng l{ mt k hiu ca quc Trung Hoa. Hm
ngha ca Trng thnh l th thnh khng tn cng, chung sng ha bnh.

i Hn - ng v sao s triu cng?

Trong khi nghin cu cc h thng th gii, vic so snh hai h thng sau }y rt c
ngha thuyt minh: h thng phong cng ng \ v{ h thng thc d}n ch}u ]u.

H thng phong cng ng \: trong h thng n{y ngi ta coi quc Trung Hoa l
Thng quc, mt s quc gia xung quanh l{ Phin thuc quc; gia phin thuc quc
vi thng quc duy tr mt mi quan h tin cng v hi tng, dng si d}y duy tr h
thng lng ging hu ho. }y l{ mt h thng gip ln nhau hu ho c tnh a
phng. Trung Quc thi c c u th v chnh tr, kinh t v{ vn ha; u th n{y em li
sc ht v sc nh hng t nhin gia Trung Quc vi c|c nc xung quanh hnh thnh
mi quan h khu vc nhiu v sao vy xung quanh mt trng. Trn danh ngha, mt s tiu
quc da dm v{o vng triu thng tr Trung Quc ~ thc hin nh k cng np Trung
Quc. Loi h thng phong cng c ni dung ch yu v{ c trng ni bt l{ thng thng
v{ giao lu vn ha th kh|c xa mi quan h ph thuc v chnh tr, trn thc t l{ c ngha
v hip nh, li cng khc vi mi quan h gia h thng thc dn vi cc thuc a ca
phng T}y. Trung Quc xa nay khng phi l quc gia theo ch ngha thc dn; cho ti
nay trn th gii khng c bt k quc gia hoc vng no tng l thuc a ca quc
Trung Hoa.

Vo thi Hn - ng, mi quan h gia Trung Quc vi c|c nc xung quanh c


phng T}y gi l{ quan h triu cng. V bn cht, mi quan h triu cng ny l loi
quan h giao lu c i c li mi toi lng nhau, n ging nh s i li thm hi gia
nhng ngi thn thch, khng phi l quan h chinh phc, quan h thng tr, quan h
khng ch, cng khng phi l quan h l~nh o. Nn vn minh Hoa H gieo rc khp bn
bin, c|c nc xung quanh t|m phng n triu kin, th hin sc thu ht ca quc gia
trung tm, th hin lc hng tm ca nn vn minh Trung Hoa m{ c|c quc gia xung
quanh ngng m. Trong mi quan h triu cng y, cc tiu quc xung quanh chng
nhng nhn c li ch vt cht thc t m{ hn na, do c s sch phong ca quc
trung ng c nn vn minh ph|t trin cao, h cn c th nhn c a v chnh thng,
tng cng c tnh hp php nm chnh quyn, l mt loi li ch chnh tr.

Ngi nc ngoi nhn nhn h thng phong cng ng \ nh th no? Matteo Ricci
vit trong Trung Quc Tp k nh sau: Pha ng c 3 nc, pha T}y c hn 53 nc,
pha Nam c hn 55 nc, pha Bc c 3 nc, tt c u triu cng Trung Quc. Tht ra cc
nc cng np khi n Trung Quc giao np cng phm, s tin h ly t Trung Quc cn
nhiu hn rt nhiu so vi s vt phm h ~ tin cng, v th chnh quyn Trung Quc
khng quan t}m n vic c cng np hay khng.

Matteo Ricci hi Trung Quc ~ ph|t hin ra b mt ca vic c|c nc xung quanh
cng np quc Trung Hoa; thc ra }y l mt pht hin hi mun. Vic xa nay c|c
nc xung quanh hng h|i cng np quc Trung Hoa u l vic gy kh d cho quc
ny. Bi l Thng quc Trung Hoa |p dng mt kiu chnh s|ch ban n i vi cc
Phin thuc quc xung quanh, c gng lm trch nhim khon ~i, duy tr mt kiu quan
h th din. Ngay t thi nh Hn, do thc hin u ~i c|c quc gia n triu cng, phi
biu tng li mt lng l vt nhiu vi ln, vi chc ln lng cng phm, l}u ng{y l{m
nh vy dn n quc kh rng tuch. Thi nh{ ng vn quc lai triu (nhiu quc gia
n triu cng) lm cho triu nh khng kham ni gnh nng hi tng, {nh phi ra quy
nh hn ch s ln triu cng, ch cho php nc triu cng bao nhiu nm mi n cng
np mt ln nhm hn ch nhit tnh ca c|c nc tranh nhau n triu cng.

Ti sao khi ngha nng d}n Trung Quc nhiu nht th gii?
Lch s th gii cn i cho ta thy mt hin tng th v: quc Trung Hoa c nhiu
cuc ni chin, cn c|c quc phng Ty th c nhiu ngoi chin. C|c cuc khi
ngha ca nng dn Trung Quc s lng nhiu, quy m ln tht l nht th gii; s lng
chin tranh trong nc nhiu vt xa chin tranh i ngoi.

quc Trung Hoa lc hng mnh th khng tn cng nc khc, khi ti nguyn cn
kit, mu thun ni b ni bt cng khng bao gi dng cch gy tranh chp, gy chin
tranh, b{nh trng ra ngo{i v{ cp bc nc kh|c vy kh khn, chuyn dch mu
thun, ha ho~n nguy c. Trong lch s Trung Quc, nng d}n thng xuyn ni dy, quy
m khi ngha ln, iu ny c nguyn nhn quan trng l Trung Quc thiu t trng trt,
cnh tranh li ch gay go dn n mu thun x hi tr nn gay gt. Trong lch s, mt s
quc gia phng T}y c thi quen s dng cc bin php nh di c d}n ra nc ngoi khai
thc thuc a, gy chin tranh cp t, qua cch chuyn dch mu thun ra bn ngoi v
chuyn dch s ch ca d}n chng ha hon quan h trong nc mnh, thng qua u
tranh i ngoi ha ho~n u tranh giai cp trong nc, thng qua chin tranh vi bn
ngo{i gii ta cnh tranh trong nc. Nhng quc Trung Hoa xa nay khng dng
phng ph|p hng ngoi m bao gi cng vn dng phng ph|p hng ni, tp trung
gii quyt trong nc mi mu thun, kt qu l mu thun giai cp trong nc tr nn
gay gt, chnh quyn c b lt , x hi thay i triu i, phi tr gi nng n.

l{ quc Trung Hoa, cho d vo thi i khng hong chnh tr quc ni vn c


hng v{o trong nc, ch t hnh h mnh m quyt khng nhn ra ngo{i gn mu
thun, gy chin tranh ngo{i nc.

i Hoa H ging nh i ca

Tnh c|ch quc Hoa H gn cht vi bm tnh ca c|c ho{ng gy dng v{ l~nh o
quc Trung Hoa. T Tn Ho{ng i cho ti H|n V i , cc v i tht ra la
ny trong lch s Trung Quc u khng phi l nhng i x}m lc, i b{nh trng,
m{ l{ i phng ng, i t v. Tn Thy Hong tin |nh 6 nc nhm gii quyt cc
vn ni chnh ca Trung Quc hi y, sau khi thc hin thng nht Trung Quc, ng ch
lo xy dng Trng thnh.

Cc v anh qun minh ch Trung Quc bao triu i trc d l{ ngi dng c nghip
hay ngi gi c nghip, u lm nn s nghip trong cng th quc gia mnh, tr ngoi
l l khi dn tc Trung nguyn b cc dn tc thiu s bn ngo{i nh d}n tc Mng C dit
vong. Cho nn c|c i Trung Quc khc vi c|c i Ph|p dng gm v bn chu
]u nh Louis XIV, Napoleon. Khi ch}u ]u tin sang thi i hng hi ln, bt u bnh
trng th Trung Quc c tnh hnh ngc li. Khi Minh Thi t dng nc ~ quyt nh
c th ni a Trung Quc m khng pht trin ra ngoi; ng tng truyn li rnh mch cho
con ch|u: qu}n i triu Minh mi mi khng chinh phc 15 nc, gm Triu Tin, Nht
Bn, An Nam...

Nm 1421 c hn 1.200 s thn, thng nh}n c|c nc n Nam Kinh trong mt t.


Sau khi n Trung Quc, h c ho{ng v{ c|c i thn Trung Quc thnh tnh khon
~i, khi v nc h li c s thn Trung Quc h tng. Cc quc vng, ho{ng hu v{ i
thn nc ngo{i u coi vic h c n th Trung Quc l mt dp may ln.

quc Trung Hoa gii i ~i vi c|c nc nh, nc yu. Ho{ng Trung Quc i
x vi vua cc tiu quc nh anh c i x vi em nh. Mnh m{ khng |nh k yu, ln
m{ khng |nh k nh b; ly c tr thin h, ly nh}n ~i bn phng, l{ tnh c|ch v{
phm c|ch, trnh v tit tho ca Trung Quc.
V. Thin h v ch, Trung Quc v M c kh|c nhau
Trong mt th gii c quan h cnh tranh, i kh|ng v{ i ch th mt quc gia hng
mnh, mt dn tc v i c th theo ui trnh l tng nh th no?

Hai loi mc : s m t ca Binh ph|p Tn T Binh ph|p Tn T cho rng: Cha


th coi bch chin bch thng l ti gii nht; khng cn giao chin m c th hng phc
c ton b k ch mi l ti gii nht(44). Binh ph|p Tn T ch ra hai trnh chin
lc khc nhau: mt l{ trnh khng cn giao chin m c th hng phc c ton b k
ch, }y l{ trnh cao nht, l{ trnh l tng, l{ trnh t{i gii nht; cn trnh
B|ch chin bch thng th l{ trnh di mt bc, thp mt bc, l{ trnh cha th coi
l ti gii nht. Trn th gii ngy nay, tuy Trung Quc v M u l cc quc gia theo ui
Thin h v ch, nhng li hai trnh khc nhau. Ci thin h v ch ca h khc
nhau v bn cht.

Ci thin h v ch ca M l{ |nh bi bt k k ch n{o, }y l{ mt loi sc mnh;


cn thin h v ch ca Trung Quc l khng gy ra bt k th ch no }y l{ mt loi
trnh . Tnh cch quc gia M c th khi qut bng mt ch b|, cn tnh c|ch quc gia
Trung Quc th c th khi qut bng mt ch nh}n. Nc M mun duy tr trn th gii
mt tnh trng K xng b| th v ch, cn l tng Trung Quc tm kim trn th gii l
K nhn t v ch.

V ch thin h ca Trung Quc: v ch ca k Nhn

V ch thin h ca Trung Quc l khng gy bt k s th ch no. Trn th gii,


Trung Quc khng nh v bt c quc gia no l k ch ca mnh. Vi ngha y Trung
Quc l quc gia khng c k ch, Trung Quc ng l{ v ch th gii - trn th gii ny
khng c quc gia no l k ch ca mnh.

Mc tiu V ch thin h ca Trung Quc c ba h{m ngha c th:

1. Khng v tm kim b quyn th gii m lm k ch ca thin h. Quc gia tm


kim b quyn th gii bao gi cng coi c|c quc gia kh|c l{ i tng b quyn
ca mnh, loi quc gia nh th tt nhin s c ti vi thin h, tr thnh quc
gia i ch vi thin h. Trung Quc khng tm kim b quyn th gii, cho nn
mi quan h gia Trung Quc vi cc quc gia khc khng phi l quan h gia
b quyn vi b b quyn, Trung Quc s khng i ch vi thin h.
2. Khng v theo ui hiu ng ch th m{ c tnh g}y th ch. Nc M xa
nay c truyn thng c tnh g}y th ch, }y l{ mt c trng v{ ni dung quan
trng ca t duy chin lc M. Ngi M cm thy khng c k ch v{ ch
th th bn thn mnh khng tnh t|o c, quc gia khng c lc ngng t v
ng lc, v th h bao gi cng phi tm kim v{ x|c nh k ch, }y l{ mt
kiu nhu cu chin lc ca M. Nhng Trung Quc th theo ui Mun nghn
quc gia sng ha hp vi nhau(45), to dng hon cnh khng c k ch v
ch th. Trung Quc coi Khp ni khng c k ch(46) l{ l tng ca mnh, coi
Bn b khp 5 ch}u l{ tiu ch th{nh cng ca mnh. Trn th gii ngy nay,
Trung Quc khng nh v bt k quc gia n{o l{ k ch ca mnh.
3. Khng cao v lc m thm mun dng bo lc thng ch. Vn ha qu}n s
Trung Quc cao Bin khin mc gm ao th{nh ngc ng{ t la(47). Th d
Chnh s|ch ha th}n trong lch s Trung Quc tc l bin ch th thnh thn
thch, bin k ch th{nh ngi thn. Trung Quc dng phng ph|p ha bnh
ha gii mu thun ch ta ch khng cao v lc, ly chin tranh i ph
chin tranh, khng m tn vo vic dng chin tranh v{ v lc gii quyt vn
. Ly ngc ng{ t la ha gii gm ao th mi c ha bnh. Nhng ly chin
tranh i ph chin tranh th thng li tm thi y s gieo ht ging mi mi th
hn, thng l c thng li nhng khng c ha bnh. Khi c|i gi| phi tr cho
thng li v di chng v sau vt qu thu hoch ca thng li th l{ mt loi
thng li c tnh tai nn. Kiu v ch thin h nh vy trn thc t l gy ra s
i ch cng ln c{ng l}u d{i. Trnh cao nht ca vn ha qu}n s Trung
Quc khng phi l{ chin thng - ~ |nh th phi thng m{ l{ Khng |nh
m thng. Quan im thng li ca Trung Quc l{ Thng m khng gy on
th, Thng m{ khng g}y i ch. Kiu thng li y s khng em li cu hn
v k ch mi cho k thng.
Ni cho n cng, Thin h v ch ca Trung Quc l{ Ngi nhn i th khng c k
ch(48).

V ch thin h ca M: v ch ca k xng b|

Nu ni V ch thin h m{ Trung Quc theo ui l mt l tng, tc khng gy th


ch trong thin h, khng dng v lc bt c|c nc khc thn phc, th th V ch
thin h m{ nc M theo ui l mt sc mnh, l dng qu m ra oai, xy dng v
da vo mt sc mnh vt bc |nh khp thin h khng c i th.

V ch thin h kiu M ch l dng bo lc ch ng bo lc, kt qu k ch b M


|nh bi cng nhiu th k ch nc M cn i ph cng c{ng lm.

Sau chin tranh lnh, M tr thnh quc gia mnh nht th gii, mt siu b duy nht.
Nhng ng thi vi , M li tr thnh quc gia km an ton nht th gii, nguyn nhn
l ch tuy M c sc mnh qun s thin h v ch nhng li khng c sc mnh o c
thin h v ch.

Mi nguy ln nht ca vic i ch vi th gii l tr thnh k ch ca th gii

Nc M K xng b| v ch g}y ra i ch khp ni, l{ nc M km an ton nht.

Sau chin tranh lnh, nc M khng ngng to ra hng lot quc gia i ch vi mnh,
gm c my ci gi l{ quc gia cn , my quc gia Trc c qu, my nc phi tin
hnh tn cng ht nh}n v{ hn 40 nc phi dn ch, hu nh M coi mt na s quc gia
trn th gii l{ i th, k ch ca mnh. Sau V 11 th|ng 9, trc tin M x|c nh tnh
cht ca Iran, Iraq v Triu Tin l{ Trc c qu. V sau li a Cuba, Libya v{ Syria v{o
danh sch y. Trong B|o c|o |nh gi| tnh hnh ht nh}n do B Quc phng M a ra c
lit nhiu nc nh Trung Quc, Nga, Iraq, Triu Tin, Iran, Libya, Syria vo danh sch mc
tiu tn cng ht nh}n, xut |nh ph u trc. Chin lc tnh bo quc gia nm
2009 M mi cng b gn }y li coi Trung Quc v Nga l thch thc ch yu ca M,
ng thi cn a ra mt lot k thch thc th yu.

Gi|o s Lester Thurow, nh{ kinh t Hc vin Cng ngh Massachusetts vit: quc
La M~ ko d{i c 1.000 nm, quc Anh c 200 nm, ti sao chng ta ch duy tr
c cha n 50 nm m{ ~ bt u i xung dc? Th hi, mt quc gia coi my chc
nc trn th gii l{ i th v k ch ca mnh th sao li khng i ti suy tn?

Th|ng 3 nm 2007, trong C hi ln th hai: Ba nhim k Tng thng v{ nguy c ca


siu cng M, Brzezinski ~ tng kt bi hc g}y th ch ca 3 v Tng thng M trong
15 nm qua - Bush cha, Clinton, Bush con. ng cho rng sau chin tranh lnh, trn thc t
Tng thng M ~ tr thnh vua ca th gii, nc M nm 1991 vo th an to{n hn
nm 1945, khi y M khng c i th v k ch trn th gii, nc M ng trc c hi
nghn nm kh gp. Nhng 15 nm sau, khi tr th{nh siu cng duy nht ton cu th
nc M li pht hin thy mnh ang trong mt th gii y ry th|i th ch v chnh
tr, tr thnh mt quc gia dn ch c c |ng s. S th ch ca th gii Hi gi|o i vi
M khng ngng tng ln, Trung ng b lm ri tung ln, Iran ngy cng ln mnh vng
Vnh Ba T, Nga ng ng gin d, Trung Quc ang xc tin xy dng Khi Cng ng
ng \, Nht ngy cng c lp chu , ln sng dn ch ha v ln sng chng M chu
M La tinh ng thi d}ng cao, c|c c ch khng ph bin ht nh}n ng trc nguy c sp
, uy tn v hnh nh o c ca M trn ton th gii b tn hi nng n, ba Tng thng
M ko nc M ti tnh cnh kh khn rt nguy him. Tng thng Bush con dng bin
ph|p i ph vi ch ngha khng b l{ lun ku to Si n ri, c gy ra khng kh cng
thng trong c nc, khuch i cc hot ng khng b quc t ri rc ln ti cao khin
ng ta c th t mnh danh mnh l{ Tng thng thi chin, bin nc M thnh mt quc
gia c lp t mnh ng kn, mi ngi t cm thy nguy him. Trong 15 nm sau chin
tranh lnh y, Ba Tng thng M l~nh o siu cng duy nht trn th gii u c biu
hin rt ti t, Bush con li c{ng l{ Tng thng c tnh tai nn. Bush cha ng vai tr
Cnh st th gii; Clinton ng vai Ngi qung c|o phc li x hi; Bush con ng vai
tr i trng i bo v. Brzezinski cho rng Bush cha ch |ng c im B, Clinton
ch c im C, Bush con ch |ng c im F, bi l vi t c|ch l{ l~nh t ton cu,
khi nc M c quc lc mnh nht th m ba v Tng thng ny li l{m cho nc M thn
hn nt thn tnh, ngi ngi t v, lm cho quc gia ln mnh nht th gii tr thnh
quc gia khng c cm gic an ton nht th gii.

Rt r rng, mt quc gia g}y th ch khp ni trn th gii cho d ln mnh v song
cng s khng th tr thnh mt quc gia an ton.
VI. Thin tnh Hoa H tm v ci ngun s}u xa
Tnh c|ch Trung Quc c |o l{ th trn th gii khng }u c; vy mnh t v{ iu
kin hnh thnh n l g? Nhn t no to dng nn nhng tnh c|ch u t ca dn tc
Trung Hoa nh ha bnh, lng thin, khng x}m lc, khng b{nh trng, nh}n ngha,
hu |i? }y l{ mt vn khng d tr li.

Khc bit rt ln gia vn minh nng nghip vi vn minh du mc v{ vn minh h{ng


hi

Nn vn minh ca nhn loi c sng to trong thc tin sinh tn v pht trin ca
nhn loi. Vn minh nh}n loi trc ht l mt loi phng thc sinh tn v pht trin. C
bao nhiu phng thc sinh tn v pht trin th c by nhiu hnh thc vn minh. Tnh
cch ca mt dn tc c mi lin quan nguyn thy nht, trc tip nht, quan trng nht vi
phng thc sinh tn v pht trin ca dn tc y.

Xt theo tnh hnh lch s th gii, vn minh nng canh, vn minh du mc, vn minh
hng hi l{ ba phng thc sinh tn khc nhau ca lo{i ngi, cng l{ ba hnh thc vn
minh khc nhau. Ba loi vn minh y th hin trn tnh cch dn tc khc nhau ca cc dn
tc nng canh, dn tc du mc, dn tc hng hi; mc khc nhau rt ln.

Dn tc du mc l dn tc cn chinh chin v gii chinh chin, l dn tc qun s bm


sinh. L dn tc trn lng nga, h sng da vo nga v cung tn, du mc di chuyn ch ,
l dn tc bm sinh c tnh tn cng. Dn tc du mc l mt tri lnh lu ng, mi ngi
u c th cm dao cm sng, u l chin s. Du mc, sn bn, chinh chin, ba c|i ha
lm mt; khi ma ng c kh nc cn, khi xy ra bo tuyt, hn hn th xm nhp v
cp ti sn ca cc vng nng canh tr thnh nhu cu duy tr s sng cn ca h. Cho nn
dn tc du mc bm sinh c c tnh lu ng v tn cng. Trn thc t dn tc hng hi l
dn tc du mc trn bin. Nhn chung cc vng sinh sng ca dn tc hng hi l nhng
vng b|n o t ai cn ci khng thch hp trng trt; h {nh phi da vo ngh i bin,
qua b{nh trng ra ngo{i nc m ginh ly ca ci, qua khai thc th trng ngo{i nc
v lp cc thuc a, qua tranh ginh b quyn bun bn m thc hin s pht trin dn tc
mnh. Do thng nghip v chinh phc kt hp cht ch vi nhau, thuyn bun v
thuyn chin i bn nhau, b{nh trng v chin tranh m ra con ng lm giu, bn thn
chin tranh tr thnh cng nghip lm ra ca ci, tr thnh mt phng thc sinh tn v
phng thc pht trin, tr th{nh con ng sng ca dn tc.

Vn minh nng nghip l mt loi vn minh t cp t tc, sng bng sc lao ng ca


mnh. So vi vn minh du mc v{ vn minh h{ng hi th phng thc sinh tn ny thiu
tnh mo him v tnh ri ro nhng gi{u tnh n nh v{ tnh hng ni. Bt k s ri ren
hoc chin tranh lon lc no trong x hi cng u l tai ha i vi vn minh nng canh.
Ma thun gi ha, t nc thi bnh, nhn dn yn n l yu cu ni ti ca vn minh
nng canh. V vy vn minh nng canh l{ vn minh phi tin cng, vn minh phi chin
tranh. T xa Trung Quc l mt nc ln vn minh nng canh, c xu hng ni ti cn
n nh, cn yn bnh, hnh th{nh c cht vn ha chin lc yu ha bnh khng bnh
trng.

Truyn thng i lc kh|c r r{ng vi truyn thng bin c

Hon cnh a l l{ iu kin vt cht khch quan m mt quc gia v dn tc da vo


sinh tn v pht trin. Hon cnh a l c tc dng quan trng i vi xu hng
chin lc ca mt quc gia v dn tc. Nhn chung, c hon cnh a l nh th no th s
hnh thnh truyn thng vn ha nh th.

Dn tc Trung Hoa c truyn thng i lc in hnh. Nn vn minh Hoa H ch yu bt


ngun ti lu vc Lng H{ ca ng \, tc lu vc Ho{ng H{ v{ lu vc Trng Giang.
Lu vc Lng H rng ri, mu m v tr ph to ra mt khng gian y dn tc
Trung Hoa kinh doanh v pht trin; khai thc v bo v mnh t tr ph giu c ny l li
ch ct li ca dn tc Trung Hoa; ngn chn v{ |nh lui mi e da phng Bc n t
cc dn tc du mc l nhim v quc phng lu di ca dn tc Trung Hoa. T sau nm
1840, cc cuc tn cng n t trn bin tr thnh mi e da ch yu m dn tc Trung
Hoa phi hng chu. Hi cuc quyt u gia quyn lc a (lc quyn) ca Trung Quc
v quyn trn bin (hi quyn) ca phng Ty l nhm mc ch gi gn s nguyn vn
quyn lc a ca Trung Quc, ch khng phi l tranh chp quyn trn bin vi phng
T}y. Trc sau, ch quyn ca Trung Quc cha t ph phm vi quyn lc a. Bi vy,
vn ha chin lc Trung Quc trc sau vn l loi vn ha bo v quyn lc a kiu
phng ng ch khng phi l loi vn ha tranh gi{nh quyn trn bin kiu tn cng. iu
quyn nh tnh khu vc, tnh quyn lc a v{ tnh hng ni ca tnh cch quc gia
Trung Quc.

Vn minh phng T}y c c trng bin r nt. Hon cnh a l sinh ra nn vn minh
phng T}y l{ Vng ba bin, tc a Trung Hi v bin Adriatic(49), bin Aegean(50) ni lin
vi n. a Trung Hi l{ u ngun v ci ni ca vn minh phng T}y. Vic m mang v
sau ny ca vn minh phng T}y t B {o Nha, T}y Ban Nha, H{ Lan n Anh Quc cng
tin hnh theo tuyn b bin pha T}y i lc ch}u ]u. Cho nn vn minh phng T}y c d
tnh ca cnh tranh quyn trn bin, ta nh bin c th sng d hn sng ln.

Phng T}y mi cnh tranh gia cc quc gia, Trung Quc mt mi v i ph s


hng thnh v suy vong ca c|c vng triu

Cc quc gia dn tc phng T}y hnh th{nh mun hn Trung Quc rt nhiu. Nn vn
minh phng T}y c pht trin trong mt th gii chia r v{ ph}n t|n cao . S cnh
tranh, xung t v{ i khng gia c|c nc phng T}y ko d{i b ph mt thi gian rt
l}u. Trn i lc chu u th c cuc Chin tranh 30 nm li ko to{n b ch}u ]u v{o .
Nu ni vn ha chin lc phng T}y c trin khai v tin hnh xung quanh s i
khng v cnh tranh gia cc quc gia, t u n cui c tnh i ngoi mnh m, th th
vn ha chin lc Trung Quc c trin khai v tin hnh xung quanh s hng thnh v
suy thoi ca quc v{ s thay i triu i, c tnh hng ni mnh m.
Nhn bao qut lch s Trung Quc c th thy s ni tranh xy ra trong cc triu i
Trung Quc vt xa s cnh tranh, chin tranh vi bn ngoi. Ni tranh Trung Quc
trc ht biu hin s tranh ginh quyn lc, tranh gi{nh a v chnh thng ni b giai
cp thng tr; th hai, biu hin chin tranh gia giai cp thng tr vi giai cp lao ng
rng ri. Xt v s lng v quy m, cc cuc khi ngha ca nng dn Trung Quc xp vo
loi nht th gii. Trung Quc thc hin i thng nht t rt sm, nhng s i ph vi
nguy c ni b, gii quyt mu thun ni b, lm tt vic cn bng v chnh hp ni b, t
u n cui u c lin quan ti vn c bn l s hng thnh hoc suy tn ca cc
vng triu v s thc hin thay i chnh quyn; c trng ch yu ca t duy chin lc
}y l{ nhn v{o bn trong. Hc gi M Wallerstein tc gi ca H thng th gii hin
i cho rng nn vn minh Trung Quc i con ng b{nh trng ni b, l{ mt con
ng pht trin kiu ni h{m; xa nay Trung Quc cha tng c mt vng triu coi bnh
trng ra bn ngoi l quc s|ch c bn ca mnh.

Thch thc ch yu i vi cc quc gia phng T}y th n t th gii bn ngoi cnh


tranh kch lit vi nhau; vn cn bn h cn gii quyt l qua chin tranh v{ b{nh trng
i ngoi, |nh bi i th cnh tranh tm ly s sng cn v pht trin. Cho nn c
trng ni bt ca t duy chin lc phng T}y l{ nhn ra ngo{i. Th d Tng thng th
15 nc M l James Buchanan tng tuyn b: Php sinh tn ca quc gia chng ta l bnh
trng; cho d chng ta mun i ngc li cng khng th c.

S khc nhau gia Trung Quc vi phng Ty v phng hng cai tr t nc, nh
hng kh|c nhau i vi tnh cch quc gia v dn tc, }y l{ mt nhn t quan trng
khng th coi nh.

Theo ui thng cong phi tr|i hay l{ tn sng lc lng li ch: s i lp v gi tr


quan

Tnh cch dn tc l biu hin tp trung ca vn ha chin lc dn tc, l th hin tp


trung ca gi tr quan ct li ca dn tc. Hnh thi thc chnh ca Trung Quc ly t
tng Nho gio lm ch o l mt h thng gi tr ly o c, o ngha l{m trung t}m.
c trng quan trng ca vn ha chin lc v gi tr quan Trung Quc l c quan nim
thin |c, ng sai rt mnh lit: coi trng cao sc mnh ca o ngha, nhn mnh
K c o ngha th c nhiu ngi ng h, k v o t ngi ng h(51), K hay lm
iu bt ngha t s t vp ng~(52); v mt qun s th kin tr L{m mi vic u c l do
chnh |ng(53), coi trng Qu}n i chin u v s nghip chnh ngha(54) v{ Chin tranh v
chnh ngha(55).

Khc vi vn ha chin lc ca Trung Quc theo ui Ch ngha o ngha, vn ha


chin lc ca phng T}y tu}n theo nguyn tc Ch ngha cng li(55). Trong quan h
gia cc quc gia, nn ngoi giao ch ngha hin thc ca phng T}y ly vic theo ui
quyn lc v li ch lm mc tiu, ly cng quyn v sc mnh lm th on, ch trng
cn nhc li ch v li hi, ch khng phi l{ ph|n o|n o c v{ o ngha. Trong qu|
trnh tri dy, th gii phng T}y tu}n theo logic gii t nhin Mi sinh vt u cnh
tranh vi nhau, l{ s la chn ca thin nhin; k thch nghi th s sng cn ca hc
thuyt Darwin-x-hi(56), theo logic lut rng, theo php tc ca gii ng vt l{ c| ln
nut c| b; tn sng cng quyn v{ v lc, a chin tranh v chinh phc. Bismarck ni:
Nu k mnh p ch k yu th ch l mt quy lut cnh tranh sinh tn khng th ch
v{o }u c.

Th gii phng T}y trng k tn sng nguyn tc li ch cao hn tt c; Trung


Quc t xa ti nay kin tr nguyn tc o ngha cao hn tt c, iu hnh th{nh s
khc bit cn bn gia phng ng vi phng T}y trn vn vn ha chin lc v gi
tr quan ch yu; }y l{ nh}n t vn ha hnh th{nh tnh c|ch Trung Quc.

Tnh cch Trung Quc trng o ngha; a v v tc dng quan trng ca o ngha
trong vn ha chin lc Trung Quc cng quyt nh s ph|n xt v{ suy ngh v o ngha,
tr thnh nhn t quan trng trong chnh sch chin lc ca Trung Quc. Trong cuc
chin tranh Triu Tin, trn mt quyt sch chin lc M tng ph|n o|n sai lm v hnh
ng ca Trung Quc, vic ny c nhiu nguyn nh}n, nhng c lin quan ln ti vn M
|nh gi| thp phn nhn t o ngha trong quyt sch chin lc qun s ca Trung Quc.
VII. Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu
Trung Quc vng o l{ bn sc nh{ nc Trung Quc. Khi Trung Quc tr thnh
quc gia ln mnh nht th gii th bn sc y cng khng th thay i. Lm th no mi c
th mi mi gi c bn sc Trung Quc vng o? L{m th n{o tnh cch Trung
Hoa c sc ht ta khp bn phng c th mi mi khng xy ra bin d?

Mt vn nm na chng ti cng khng x}m lc nc kh|c

Ng{y 30 th|ng 1 nm 1962, Mao Trch ng ni ti hi ngh cng t|c trung ng m


rng nh sau: Nm 1961 ti c ni chuyn vi Montgomery(57)..., ng y bo: 50 nm na,
cc ngi s gii lm. ca ng y l{ sau }y 50 nm chng ta s ln mnh, hn na s c
th x}m lc ngi ta; trong vng 50 nm th cha c nh th. Nm 1960 khi n
Trung Quc ng y ~ ni cho ti bit quan im y. Ti ni: Chng ti l{ ngi theo ch
ngha M|c - L, nh{ nc chng ti l{ nh{ nc x hi ch ngha ch khng phi nh{ nc
t bn ch ngha; bi th 100 nm, 1 vn nm na chng ti cng s khng x}m lc ai c.

Trong bi ni quan trng ng{y 29 th|ng 5 nm 1984, ng Tiu Bnh cng ch r:


Trung Quc hin nay thuc th gii th ba, trong tng lai s pht trin giu mnh ln
nhng vn thuc th gii th ba. Trung Quc m~i m~i khng xng b|, m~i m~i khng bt
nt ngi kh|c. Ng{y 4 th|ng 4 nm 1986, ng Tiu Bnh li ni: Nu Trung Quc 1 t
dn khng kin tr chnh sch ha bnh, khng chng ch ngha b| quyn, hay l nu theo {
pht trin kinh t, Trung Quc t mnh lm b quyn, th th l{ mt tai nn vi th gii,
cng l{ s tt li ca lch s. Trung Quc 1 t ngi kin tr ch ngha x~ hi, kin tr chnh
s|ch ha bnh, l{m c hai iu y th chng ta i ng ng, th s c cng hin tng
i ln cho nhn loi.

Mi mi khng bt nt k kh|c l{ l tng Trung Quc tng kin nh theo ui trong


100 nm tai ha Trung Quc b bt nt. Sinh thi Tn Trung Sn nhiu ln ni: D}n tc
Trung Hoa sau khi phc hng nht thit khng th hc kiu b| o ca phng T}y i khp
ni chinh pht tr th m nn ra sc gi vng o phng ng, ch tr cng l v chnh
ngha ca th gii. Sinh thi, Mao Trch ng tng tuyn b vi ton th gii l: Trung
Quc khng xng b|.

Mi mi khng bt nt k khc l li cam kt trang trng ca Trung Quc vi th gii


tng lai, l{ quc s|ch c bn m Trung Quc mi mi kin tr.

Bnh vc k yu trn th gii

Nm 1924, Tn Trung Sn vit trong b{i Ch ngha Tam D}n: Ng{y nay chng ta khi
phc li ch ngha d}n tc m Trung Quc ~ b mt, dng sc mnh ca 400 triu d}n
bnh vc k yu trn th gii, iu y mi |ng coi l{ chc phn tri trao ca 400 triu dn
ta.
Tn Trung Sn cho rng khi Trung Quc tin ln a v nht th gii, chng nhng
chng ta phi khi phc a v dn tc m cn phi c trch nhim ln i vi th gii. Nu
Trung Quc khng th gnh vc ni trch nhim y th Trung Quc giu mnh ln s l mi
hi ln i vi th gii ch khng phi l c li ln cho th gii. Rt cuc Trung Quc cn
gnh vc trch nhim g i vi th gii? Ngha l{ chng ta phi trc ht quyt nh mt
chnh sch, phi gip k yu, cu k nguy khn. Nu nhn dn c nc u xc lp c ch
nguyn nh vy th dn tc Trung Quc mi c th pht trin tin ln. Nu khng xc lp
c ch nguyn y th dn tc Trung Quc s khng c hy vng.

Hoan nghnh M cn bng Trung Quc

Ng{y 27 th|ng 10 nm 2009, L Quang Diu c bi din vn Trt t th gii s ti cn


bng ti bui chiu ~i k nim 25 nm thnh lp Hi ng Thng mi M - Asean
Washington. Ngn lun ca bi din vn n{y i din in hnh cho Thuyt cn bng Trung
Quc ca cng ng quc t. L Quang Diu cho rng khi Trung Quc tri dy thnh mt
cng quyn chp bu, cc quc gia khc chu khng th ch ni, nu M khng tch
cc tham d cc cng vic ca chu - Th|i Bnh Dng v{ c}n bng sc mnh kinh t,
qun s ca Trung Quc, th M s mt a v l~nh o ton cu.

Cn bng Trung Quc nh th no? Khng ngoi ba loi cn bng trn c|c ngha sau.
Loi th nht l cn bng ly ngn chn l{m ni dung ct li, thc cht ca kiu cn bng
n{y l{ ngn chn; kiu cn bng Trung Quc trn ngha n{y tc l{ ngn chn Trung Quc.
Bi vy, d nhin phi kin quyt ngn cn. Loi th hai l cn bng ly thch ng l{m ni
dung ct li, tc phi cn c theo t trng mi ca vic thay i lc lng m cu trc v
hnh thnh b cc h thng mi; kiu cn bng ny cn c tch cc thc y. Loi th ba
l cn bng ly ch ng l{m ni dung ct li, tc l tin hnh ch ng i vi mt loi sc
mnh tng trng nhanh chng v sc mnh chp bu th gii, sao cho n khng n mc
do mt s gim st v ch c m dn ti mt cn bng nghim trng sc mnh v hnh vi.
Nn c th|i hoan nghnh kiu cn bng trn ngha th ba ny.

Nguyn nhn bn trong ca vic hnh thnh ch ngha b| quyn l vic thi hnh chnh
s|ch nh{ nc cng quyn b| o. Nguyn nhn bn ngoi ca vic tn ti ch ngha b|
quyn l thiu s ch c hu hiu ca ngoi lc. Sau khi chin tranh lnh chm dt, ch
ngha b| quyn M ht sc ngng cung i khp ni vung gy ma sng, ch v M l siu
cng duy nht khng c sc mnh n{o ngn tr ch c n.

xy dng Trung Quc vng o, gi gn tnh cch Trung Quc, phng sau khi
tr thnh nht th gii, mnh nht th gii ri s tim nhim thi xu b quyn kiu M,
mun vy phi da v{o c tr, da t khp mnh vo khun kh, li phi da ph|p
ch, da vo s ch ng v{ ngn chn ca ngoi lc. Truyn thng Trung Quc vng
o my nghn nm lch s cha bo m Trung Quc sau khi nhy ln nh cao sc
mnh chp bu th gii th nht nh s l{ Trung Quc vng o, th nht nh s khng
pht sinh s bin d tnh cch quc gia. Mt nc M thiu s gim st quc t v ch ng
quc t hu hiu ~ em li cho th gii tnh trng in cung ca ch ngha b| quyn,
khin th gii gp tai ha, v{ cng l{m cho nc M suy tn. Mt th gii mt cn bng lc
lng th kh c th tr thnh th gii n nh, ha bnh. Trung Quc i con ng mi tri
dy ha bnh khng mun tri dy thnh mt siu cng khng chu s rng buc, tch ra
khi s ch c ca cng ng quc t. Th gii ha hp m Trung Quc cn xy dng
trc ht l s ha hp gia Trung Quc vi th gii, l cn bng Trung Quc vi th gii.
Ng{y 7 th|ng 5 nm 1978, trong b{i Thc hin bn hin i ha, mi mi khng xng b,
ng Tiu Bnh c ni: Trung Quc m~i m~i khng xng b|. Gi }y mi ngi c th hiu
t tng ny, v Trung Quc hin nay cn rt ngho, hon ton l mt nc thuc th gii
th ba. Vn l{ sau n{y khi chng ta ~ ph|t trin ri th c lm ch ngha b| quyn hay
khng. Nu khi y Trung Quc vnh vang xng vng xng b| trn th gii, hoa chn ma
tay, nh th th s t khai tr ra khi gii tch th gii th ba, khng nh s khng cn l
nc x hi ch ngha na.

Th gii tng lai cn cn bng li Trung Quc. Trung Quc tng lai cng cn mt th
gii cn bng. Trung Quc hoan nghnh M cn bng Trung Quc trn ngha tch cc,
Trung Quc cng hoan nghnh th gii cn bng Trung Quc trn ngha tch cc.

Tm li, bo m Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu, xy dng Trung
Quc vng o ln mnh nht th gii l phi xy dng mt i cng quc mi mi
khng bt nt k khc, mt i cng quc bnh vc k yu trn th gii, thy vic ngha
th hng h|i l{m, mt i cng quc c th hu hiu ngn chn b quyn li c th b th
gii ch c hu hiu.
Chng V -CHIN LC LN CN C T
DUY CHIN LC
Chin lc quyt nh phng hng v tin ca quc gia, dn tc. Chin lc l
mng sng ca quc gia v dn tc. iu cn bn nht trong ci gi l s thnh suy ca nc
ln l s thnh suy v chin lc ca nc ln. Chin lc ng th nc nh cng c th
tri dy; chin lc c sai st th nc ln cng c th suy tho|i. Nc yu, trc ht l yu
v chin lc. Nc mnh trc ht l mnh v chin lc, mt cng quc nu mt u th
v chin lc th s t mnh tr thnh yu. Chn hng quc gia, trc ht l chn hng v
chin lc, vn c bn l chn hng chin lc. Trn ngha , s tri dy ca nc
ln v thc cht l tri dy v chin lc. Chin lc l ci ging, khi ko ging ln th mt
li cng ra.

I. Nc ln cn phi ln v chin lc
Mt quc gia khng c chin lc th khng th tr th{nh nc ln; quc gia c chin
lc khng ng th khng th tr th{nh nc mnh. Ci ln ca nc ln l ln v chin
lc; ci mnh ca mt cng quc l mnh v chin lc. Nc ln tri dy, trc ht l
tri dy v chin lc; cnh tranh chin lc l ct li ca cuc cnh tranh gia c|c nc
ln. Chin lc l mng sng ca quc gia, l sc cnh tranh ch yu ca quc gia.

Sai lm chin lc l{ sai lm cht ngi

T xa Trung Quc ~ l{ mt nc ln c t tng chin lc phong ph; trong kho


t{ng qu b|u t tng chin lc ca th gii, phn ng gp ca Trung Quc rt ln. Th
nhng trong tin trnh lch s th gii hin i, Trung Quc li lc hu v chin lc. Lc
hu th b |nh, c|i lc hu y l ra v th hin s lc hu v trnh khoa hc k thut
v kinh t, nhng tng nc s}u l{ s lc hu v t duy chin lc v{ t tng chin
lc. Bi kch ca Trung Quc cn i l mt loi bi kch chin lc. S lc hu v b ng
v chin lc l{ nguyn nh}n cn bn dn n tai nn ca quc gia v dn tc. S vng ln
ca Trung Quc cn i trc ht l s i mi t duy chin lc v sng to t tng
chin lc. T chin lc cch mng ca Tn Trung Sn v{ Mao Trch ng ti chin lc
ci cch m ca ca ng Tiu Bnh u l s sng to chin lc ca dn tc Trung Hoa.
thch ng vi nhu cu ca s tri dy v phc hng Trung Quc, chin lc ca Trung
Quc trong th k XXI phi to dng nn mt Trung Quc chin lc. C|i gi l Trung
Quc chin lc tc trn mt chin lc Trung Quc phi c s vt qua v nhy vt mang
tnh lch s, phi tr thnh mt nc ln v chin lc, cng quc chin lc. Trung
Quc chin lc c ba tiu ch v chin lc nh sau: mt l c chin lc di hn vt
qua hin ti; hai l c chin lc th gii vt qua cc b; ba l{ c nng lc thc tin
chuyn ha t tng chin lc thnh nguyn tc chin lc, phng ch}m chin lc,
h{nh ng chin lc v cc din chin lc.
Trung Quc trong th k XXI ang tin v pha Trung Quc chin lc: xt v tnh lu
di, chin lc Trung Quc ~ x}y dng c chin lc pht trin ti ngy k nim 100
nm dng nc, l{ chin lc th gii; xt v tnh ton cc ~ bt u t ha nhp th
gii tin ti tng dn dt v thit k th gii, s hnh thnh mt chin lc th gii ca
Trung Quc; xt v tnh thc tin cng ~ th hin s chuyn ha nhanh chng v chuyn
i khoa hc t t tng chin lc ti quyt sch chin lc, t nng lc t duy chin
lc ti nng lc thc hin chin lc, hnh thnh tun hon lnh tnh ca l lun chin
lc v thc tin chin lc ch khng sa vo tnh trng ni sung chin lc. Trong giai
on hin ti Trung Quc cn cch mc tiu Trung Quc chin lc mt khong cch kh
di.

Nh{ nc cng nh c| nh}n khng th khng phm sai lm. Nhng sai lm chin lc
l th sai lm Nh{ nc khng c mc phi. Bi l sai lm chin lc l sai lm cht
ngi.

Nh{ t tng chin lc phng T}y Beaufre (58) cho rng S v tri v chin lc l sai
lm ch mng! Trn s}n khu th gii cn i, trong qu trnh cnh tranh gia c|c nc
ln, s d mt s quc gia rt li v ln bi l do c vn v chin lc, phm phi nhng
sai lm ch mng. Nc c trong hai cuc th chin, nc Nht trong Th chin II, Lin
X bi trn trong chin tranh lnh u l do mc phi sai lm ch mng - sai lm chin
lc. Trong c|c nc phng T}y, M l{ nc c l lch chin lc tt, trong thi gian hn
200 nm tuy cng mc khng t sai lm, cng ~ xut hin mt s cuc khng hong ln, k
c khng hong t{i chnh nm 2008, nhng rt t xut hin nhng sai st ln v quyt sch
chin lc dn n s tt li ln ca quc gia. Nc M lun gi c s n nh nht
nh, gi c c hi sng cn v sc sng, cn tip tc i ti trn con ng ca mnh. C
th thy s cnh tranh gia c|c nc ln trc ht l cuc ua cnh tranh khng phm sai
lm chin lc, t phm sai lm chin lc.

V sao Nht Bn mun dn dt Trung Quc phm sai lm

C chuyn gia Trung Quc k li chuyn sau: Th|ng 9 nm 2004, mt tay trm phi hu
Nht n Trung Quc thm Bc Kinh, T}y An, Trng Kh|nh, Thng Hi. Sau khi v nc,
tay n{y ~ ph|t biu ti mt cuc hp cp cao phi hu Nht nh sau: Xem li tin trnh
hin i ha ca Trung Quc v Nht th Nht ~ tht bi, nguyn nhn l Nht da vo hc
tp ht mnh gi{nh c u th k thut v{ dng u th n{y hng phc 100 nm nay.
By gi Trung Quc bt u hc tp. Xt v mt k thut th vic Trung Quc ui kp Nht
ch l vn thi gian m thi ch khng cn l vn c kh nng hay khng; mt khi
chnh lch trnh k thut Trung Quc v Nht b thu hp th u th thin nhin, u th
a - chnh tr ca Trung Quc s th hin ra v Trung Quc s l vua chu . Ch cn
Trung Quc khng mc nhng sai lm ln, cho d h lun mc cc sai lm nh th s tri
dy ca Trung Quc l{ iu tt nhin. C ngi hi ng ta: th th Nht l{m sao }y? ng
n{y ni: Th th phi dn dt Trung Quc mc sai lm ln. Vic Nht c th lm l trong
giai on hin ti cn gng c d d Trung Quc mc cc sai lm ln nhm gim tc tri
dy ca h. Li hi: Nu Trung Quc khng mc sai lm ln th sao? Lo trm kia tr li:
Th th Nht hy lm tt vic chun b bm vo Trung Quc thi.
l{ s nhy cm tng su ca ngi Nht, l s lo xa cao ca ngi Nht, cng l{
s chun b tm l m h ~ bt u. D nhin, mc tiu pht trin ca Trung Quc quyt
khng phi l{ vua ch}u \ m{ l{ vua tr|i t, vua th gii. iu ny nu ra nhng yu
cu cao hn i vi vic Trung Quc khng mc sai lm chin lc.

Trong cuc cnh tranh nc ln, mt s nc ln thng dng th on dn dt i


phng phm phi cc sai lm chin lc cht ngi, }y l{ mt th on ngn chn rt
khn kho v{ cng r tin nht. Bi vy, yu t quan trng nht ca an ninh quc gia l an
ninh chin lc quc gia. Bo m an ninh chin lc quc gia l khng mc cc sai lm
chin lc cht ngi, l s ng n v tin tin ca chin lc quc gia.

Dn dt Trung Quc phm sai lm nhm lm suy yu sc cnh tranh ca Trung Quc,
gi gn a v nc mnh trn th gii, u th ca nc mnh trong cnh tranh gia cc
nc ln. l{ ni ch mong ca nc Nht, sao li khng phi l ting lng ca nc M
nh?

Trung Quc tri dy, chin lc phi i trc

Nm 1987, gi|o s s hc Paul Kennedy i hc Yale ~ nghin cu c|c iu kin c


li v bt li i vi s tri dy ca Trung Quc. ng vch ra: Trung Quc l{ nc ngho
nht trong c|c nc ln ch yu trn th gii, ng thi a v chin lc ca Trung Quc
c l l xu nht. D nhin l{ hai nh}n t bt li hn ch Trung Quc tri dy. Nhng ng
cng ch ra hai iu kin c li cho s tri dy ca Trung Quc: mt l nhng ngi lnh
o Trung Quc ~ hnh th{nh mt chin lc hng v, t tng ni tip lin tc v c tm
nhn xa; v mt ny h vt qua Moscow, Washington v Tokyo, cng khng cn ni Ty
u; hai l{ Trung Quc s duy tr nn kinh t pht trin tin ln bn vng; c th hy vng
trong vng vi chc nm nc ny s c bin i ln.

L mt nh chin lc M, my cu ni trn ca Paul Kennedy ~ th hin ba nhn thc


chin lc su sc: mt l ng cho rng Trung Quc ~ hnh th{nh mt chin lc, chin
lc hng v, t tng ni tip lin tc v giu tm nhn xa; hai l ng cho rng chin
lc ~ hnh th{nh ca Trung Quc vt qua Moscow, Washington, Tokyo v Ty u; ba l
ng cho rng chin lc Trung Quc ~ hnh th{nh s em li li ch chin lc ln cho h,
tc l s lm cho Trung Quc duy tr c nn kinh t pht trin bn vng i ln, khin
ngi ta c th hy vng trong vng vi chc nm nc ny s c thay i ln. Nn ni thm:
kin gii chin lc ny rt chnh xc. S tri dy ca Trung Quc bt u t s chuyn
bin chin lc v sng to mi v chin lc. S tri dy y trc ht l s tri dy ca
chin lc Trung Quc. Vi t c|ch nc ln tri dy, Trung Quc trc ht tri dy mt
chin lc nc ln, tri dy mt i chin lc. Khng c s tri dy i chin lc th
khng c s tri dy ca Trung Quc. i chin lc Trung Quc dn dt s tri dy ca
Trung Quc.
II. Bn giai on ca i chin lc Trung Quc
Trung Quc l{ nc ln trn th gii, bt k s thnh v suy, tri dy hoc vp ng ca
n u c nh hng ln ti th gii. i chin lc cu quc v{ i chin lc hng quc
ca ng Cng sn Trung Quc c hai c trng ni bt: mt l tnh th gii ca i chin
lc Trung Quc - mi lin h khng kht vi th gii; hai l{ tnh giai on ca i chin
lc Trung Quc - l mt qu trnh pht trin. S tin ha ca i chin lc Trung Quc c
bn giai on, th hin bn kiu hnh thi chin lc.

Lm th n{o t lp trn th gii: chin lc sinh tn

Trc khi thnh lp nc Trung Quc mi, i chin lc Trung Quc cn gii quyt
mt vn c bn l dn tc Trung Hoa s t lp nh th n{o trong c|nh rng c|c d}n tc
trn th gii. i chin lc ca Trung Quc trong giai on ny trn thc t l chin lc
cu vong, chin lc bo tn ging ni, l chin lc sinh tn ca mt dn tc. Ni dung
chnh ca n th hin l chin lc cch mng ca Trung Quc. Sau khi dng nc, trong 30
nm cho ti trc ngy ci cch m ca, trn thc t vn l s tip ni ca giai on ny,
tc vn lm th no duy tr s sng cn v{ c lp ca mnh trong hon cnh chin lc
b c lp, b phong ta. Trong giai on chin lc t tng Mao Trch ng l{ hnh th|i
l lun c bn ca i chin lc Trung Quc.

Lm th n{o ha nhp th gii: chin lc pht trin

Sau C|ch mng Vn ha, i chin lc Trung Quc xy ra mt ln thay i quan


trng, l{ thc thi chin lc ci cch m ca. Chin lc ci cch m ca trn thc t l
chin lc Trung Quc ha nhp vo th gii, l{ bc chuyn bin t chin lc t lp trn
th gii sang chin lc Trung Quc ch ng ha mnh vo th gii, l mt bc nng cao
ca Trung Quc t chin lc sinh tn ti chin lc pht trin. T s pht trin ca
Trung Quc i t tun ho{n bn ngo{i c th c lp bn ngoi h thng th gii tin sang
tun hon ni b c th bn trong h thng th gii. Trong giai on mi ca i chin
lc Trung Quc ny, l lun ng Tiu Bnh v t tng quan trng Ba i din l{ hnh
thi l lun c bn.

Dn u th gii nh th no: chin lc tri dy

Sau khi tin sang giai on mi ca th k XXI, Trung Quc ~ tng tc nhp iu tri
dy ca nc ln. Trn thc t giai on mi ca th k mi l{ giai on Trung Quc nc
ln tri dy, nhanh chng ui v{ vt c|c nc pht trin phng T}y, dt kho|t ui
theo nc pht trin nht th gii, xng ti mc tiu dn u th gii. T pht trin ha
nhp th gii ti tri dy dn u th gii, qu| trnh t ra yu cu mi i vi i chin
lc Trung Quc. Trong giai on chin lc n{y, quan im pht trin mt cch khoa hc
l hnh thi l lun c bn ca i chin lc Trung Quc.
L~nh o th gii nh th no: chin lc lnh t

Trong vi chc nm ti, Trung Quc s pht trin vt M, }y l{ vn ngay c ngi


M cng ang b{n lun. Trung Quc v M phi cng nhau l~nh o, qun l v qun tr th
gii n{y, iu trc tin do ngi M a ra. Trn mt pht trin kinh t, Trung Quc ~
th hin c nng lc v tim lc dn u th gii, nhng hin nhin s mng v nhim
v ca Trung Quc trn mt l~nh o th gii ang ng{y mt nng hn. i chin lc
Trung Quc t chin lc sinh tn t lp trn th gii, chin lc pht trin ha nhp th
gii, chin lc tri dy dn u th gii, cui cng ti chin lc lnh t l~nh o th gii,
l qu tch c bn tin cng thi i ca i chin lc ca mt dn tc v i, mt quc gia
v i. Chin lc lnh t l~nh o th gii l{ giai on cao nht v mc cao nht ca i
chin lc Trung Quc, cng l{ cng hin ln nht ca i chin lc Trung Quc i vi
Trung Quc v th gii.

Qua cc phn tch ni trn c th thy vic xc lp v pht trin, chuyn bin v nng
cao i chin lc Trung Quc c tin hnh v thc hin nhm thch ng vi cc yu cu
nhim v chin lc ca quc gia v dn tc Trung Quc trong cc thi k lch s khc
nhau. Nhim v chin lc m quc gia phi thc thi l{ ng lc gip ra i i chin lc
quc gia; s sng to i chin lc quc gia li l bo m c bn s hon thnh nhim v
ch o chin lc quc gia v thc hin mc tiu chin lc quc gia.
III. Ba tng nc ca i chin lc Trung Quc
i chin lc Trung Quc quyt nh bi mc tiu ln ca Trung Quc. C mc tiu
ln nh th n{o th nn c i chin lc nh th y.

Trung Quc trong th k XXI vi t c|ch l{ mt nc ln tri dy, nc ln phc hng,


nc ln lnh t, i chin lc Trung Quc khng th ch thit k Trung Quc m cn phi
thit k chu , thit k th gii. i chin lc Trung Quc l s thng nht ba b phn:
chin lc quc gia, chin lc chu , chin lc ton cu ca Trung Quc. l{ ba b
phn cu thnh hu c, l{ mt h thng chin lc. i chin lc Trung Quc phi x l
cng bng kho lo quc gia mnh, x l cng bng kho lo chu v th gii. i chin
lc Trung Quc trong th k XXI phi gii quyt ba vn c bn: xy dng mt Trung
Quc nh th no; xy dng mt ch}u \ nh th no; xy dng mt th gii nh th no.

Xy dng mt Trung Quc nh th no

Xy dng mt nc Trung Quc nh th no - }y l{ ni dung m chin lc Trung


Quc trc tin cn thit k v cu trc. Trung Quc x hi ch ngha do Mao Trch ng
l~nh o xy dng, Trung Quc x hi ch ngha mang c sc Trung Quc do ng Tiu
Bnh l~nh o to dng, u l s thit k chin lc v cu trc chin lc mt Trung
Quc nh th no. Ni dung tng th nht ca i chin lc Trung Quc l thit k v cu
trc mt Trung Quc nh th no v xy dng ra sao mt Trung Quc nh th.

Trong khi Trung Quc nhanh chng tin ln theo hng tri dy v phc hng th mt
s ngi l{m rm beng Thuyt Trung Quc e da. Trong tnh hnh mt s nc cn c
nhiu nghi hoc v s pht trin sau ny ca Trung Quc th vic xy dng mt Trung Quc
nh th no, Trung Quc phi lm mt nc ln th gii nh th no, l mt cng vic cn
tin hnh th hin chin lc, gii thch chin lc v tuyn truyn chin lc. Nhng
khng th ch gii hn mc tiu chin lc ca s tri dy v phc hng Trung Quc ch
ch tri dy v kinh t, lm mt nc ln kinh t trn th gii m{ thi. Quan im cho rng
s tri dy ca Trung Quc khng phi l tri dy v hnh thi thc, khng phi l tri dy
v sc mnh qun s, khng phi l tri dy v khoa hc k thut, cho rng Trung Quc tri
dy l tri dy v kinh t, l tri dy thnh mt nc ln kinh t, mt nc ln GDP -
quan im l{ s ng nhn chin lc. Nu theo s nh v nh vy i vi mc tiu ln
ca Trung Quc, s phc hng v i ca dn tc Trung Hoa ch l s phc hng kinh t,
tng ny thc l hi nc hi dn.

Mt Trung Quc khng c s pht trin v tri dy v hnh thi thc l mt Trung
Quc linh hn mt thing, l mt Trung Quc c th trng m khng c ch s thng minh,
mt nc gi{u khng c qu}n i mnh, mt nc ln thiu an ninh, mt nc ln
khng c sng to khoa hc k thut, mt nc ln khng th thc hin tri dy v khoa
hc k thut; trong thi i kinh t tri thc khi khoa hc k thut l sc sn xut th nht
cng chng tr th{nh cng quc kinh t. Ch gii hn mc tiu tri dy ca Trung Quc
tri dy v kinh t th s ch c th xy dng c mt nc ln tht ch}n, nc ln nh
th khng th duy tr c bao lu. Xy dng mt nc ln nh vy coi nh bng hy hoi
s nghip v i tri dy v phc hng Trung Quc.

Xy dng mt Ch}u \ nh th no

Trung Quc ngy nay pht trin trong hon cnh ton cu ha, cng tin ln trong hon
cnh khu vc ha. Trung Quc phi l~nh o th gii, trc ht phi l~nh o Chu .

Hn mt na s dn th gii sinh sng ti Chu , 6 trong s 10 nc ln nht th gii


th Ch}u \, 30% lng xut khu ca th gii n t Chu .Trung Quc mun kinh
doanh th gii th trc ht phi kinh doanh c Chu .

Kissinger ni: C ch quc t vn c ang tri qua s bin i cn bn, trng tm th


gii ang chuyn t i T}y Dng sang Th|i Bnh Dng. C|c quc gia ch cht trn th
gii ch yu nm Chu hoc sau ny s ch yu l cc quc gia Chu . Chng ta phi
qun l s tri dy ca h, h cng c th phn i s qun l ca chng ta.

C th ni, Chu l vng c sc sng v tim lc nht ton cu trong th k XXI. Xy


dng mt Ch}u \ nh th n{o l{ iu rt quan trng i vi vic xy dng mt th gii nh
th no.

Sau Th chin II, ngi Ch}u ]u ~ th{nh cng v t duy chin lc v thit k chin
lc i vi s pht trin ch}u ]u, th{nh tch m{ Lin minh ch}u ]u gi{nh c ngy nay l
mt chng c mnh m.

Thi i chin quc ca ch}u ]u ~ chm dt t l}u, Ch}u ]u chin quc ~ tr thnh
Ch}u ]u lin minh, th hin sc sng v tim lc ln mnh trn sn khu quc t. Nhng
thi i chin quc ca Chu th mi bt u; ba nc Trung Quc, Nht, n ang
trnh din phin bn Chu ca Tam quc Din ngha. Ti Chu , khng ch c 1, 2 nc
mu toan cp Trung nguyn. T lu cc nh chnh tr n ~ tuyn b Th k XXI l
th k ca n .

Xy dng mt Ch}u ]u nh th no, cch xy dng Ch}u ]u ra sao, ngi ch}u ]u ~ c


i chin lc ch}u ]u ca mnh, hn na thng qua thc hin i chin lc y h ~
gi{nh c nhng th{nh tch |ng kiu h~nh.

Xy dng mt Ch}u \ nh th no, cch xy dng Chu ra sao - ngi Ch}u \ cng
bt u suy ngh v vn ny. C|c nh{ l~nh o Australia v Nht u tin a ra tng
Khi cng ng ch}u \. Vic xy dng chu cn hc hi kinh nghim ca Lin minh chu
]u nhng khng phi v{ cng khng th sao chp m hnh Lin minh chu u. Vic xy
dng chu cn tr tu v s sng to ca ngi chu . Trong vic sng to mc tiu chu
\, m hnh ch}u \, con ng ch}u \, chin lc ch}u \, Trung Quc s pht huy tc
dng c |o.
Xy dng mt th gii nh th no
Th gii cn mt Trung Quc nh th no, Trung Quc cn mt th gii nh th no, hai
vn ny gn cht vi nhau. Xy dng mt Trung Quc thnh cng s c li cho vic xy
dng mt th gii tt p hn. Nhng x}y dng mt th gii nh th n{o cng l{ chuyn
rt quan trng i vi Trung Quc. Trung Quc cn mt th gii nh th no, Trung Quc
pht huy tc dng dn dt th gii cn sng to mt th gii ra sao - }y l{ c}u hi m{ i
chin lc Trung Quc tt phi tr li.

Thc cht ca i chin lc Trung Quc l chin lc quc gia qu|n qu}n, chin lc
quc gia lnh t; khi Trung Quc tr thnh quc gia lnh t th gii, l{ phng lc
l~nh o ca Trung Quc i vi th gii, l{ phng lc Trung Quc dn dt ton cu sng
to th gii mi. Bi vy, tng nc cao nht v mc cao nht ca i chin lc Trung
Quc l quy hoch tng th v thit k lu di th gii ny. Trung Quc mun dn dt th
gii, lm lnh t th gii th tt phi quy hoch v thit k th gii.

Th gii qu quan trng, khng th giao n cho nc M

Kinh nghim lch s chng t vic thit k v quy hoch th gii, vic thu xp trt t th
gii l mt vn ln lin quan ti chin tranh v ha bnh, ti hnh phc ca th gii. Sau
khi cuc chin tranh Napoleon chm dt, trong qung thi gian 1815 - 1914, chu u duy
tr c gn 100 nm th|i bnh yn n; th k XIX l thi i vng ca s pht trin n nh
vn minh phng T}y. S d xut hin tnh hnh ny l do ti hi ngh Viena hp sau khi
chm dt chin tranh Napoleon nm 1815, ngi ta ~ c s thu xp tng i vn minh
v khn ngoan v vic ti thit chu u sau chin tranh, lm cho chu u trong th k XIX
t u n cui c th gi c v i th s cn bng quyn lc, t duy tr c nn
ha bnh tng i trong 100 nm.

Th nhng trong thi gian 1914 - 1945 chu u lin tip xy ra hai cuc Th chin gy
tai ha cho c th gii. Mt nguyn nhn quan trng gy ra tnh hnh ny l ch vic thu
xp trt t quc t sau Th chin I l rt ti t, km xa hi ngh Viena nm 1815. Ng{y 28
th|ng 6 nm 1919, v{o lc Ha c kt thc Th chin I hon tt nghi thc k kt ti in
Versailler Paris nc Ph|p, nguyn so|i Ferdinand Foch ng kim Tng t lnh lin
qun bit tin n{y ~ xc ng ni: }y khng phi l{ ha bnh, }y ch l cuc ngng chin
20 nm. Thc t sau chng minh d o|n n{y. S thu xp trt t th gii ca Hi ngh
ha bnh Paris l cuc ngng chin tm thi 20 nm vi ci gi phi tr l{ 4 nm i chin
Chu u.

Tr tu chin lc v cng hin chin lc ca nc ln tp trung th hin ch phi


xy dng c ch, trt t, b khung cho ha bnh v pht trin th gii, cng tc l khng
nhng phi thng chin tranh m phi gi{nh c ha bnh. Kinh nghim lch s chng t
gy chin tranh d hn nhiu so vi ginh ha bnh. Sau khi chin tranh lnh chm dt, l
ra }y l{ mt thi c c th tin hnh quy hoch v thit k tt hn trt t th gii, m ra
mt cc din mi, nhng nc M li i theo con ng ch ngha n phng, ch ngha
b quyn ln ti tt nh. M chng nhng lm chnh mnh ti t hn m{ cng l{m th gii
tr nn ri tung.
Gi|o s Joseph Nye Hc vin chnh tr Kennedy i hc Harvard ni: Nguyn tc lm
mt nc ln th gii l khng th ch ch li ch ca mnh m phi i tm phng ph|p
mnh c li, ngi kh|c cng c li. Mt nc ln th gii l tng nn t gc rng ri
hn tm kim li ch quc gia mnh, nn kt hp sc mnh mm c lc thu ht vi sc
mnh cng, hn na nu h quan tm ti nc khc th s tng cng sc mnh mm ca
mnh. Nc ln l tng nn xem xt c ch quc t trong phm vi rng hn, hn na
khng ch phc v li ch ca mnh m{ cng chiu c li ch ca c|c nc kh|c.

Xt v im ny th Trung Quc thch hp hn M trong vic l~nh o th gii, tin


hnh ti thit trt t ton cu.

Nh chnh tr Php Clemenceau(59) ni: Chin tranh qu quan trng, khng th giao n
cho c|c tng lnh. De Gaulle ni: Chnh tr qu quan trng, khng th giao n cho cc
chnh kh|ch. Mt chuyn gia Trung Quc ni: Th gii qu quan trng, khng th giao cho
nc M. Trung Quc phi lm nh thit k th gii, Trung Quc s thit k th gii,
Trung Quc phi dn dt th gii i ti mt tng lai tt p hn.

Trong vic quy hoch v thit k th gii, Trung Quc cn a ra nhng th tt hn M;


trong vic l~nh o th gii, Trung Quc cn c cng lnh chnh tr tt hn M. Trung Quc
xut xy dng th gii ha hp, }y l{ mt cng hin v thit k chin lc th gii.
IV. i chin lc Trung Quc hc g M?
Trong s tt c c|c nc ln tri dy, kinh nghim ca M c ngha nht i vi Trung
Quc. S tri dy ca M c c im nhanh, thun li, tr gi nh, hiu qu li ch cao, l
s tri dy thng minh nht, tr tu nht, ngh thut nht, ly k nht. S tri dy ca nc
M ng trc tnh trng c|c i th cnh tranh va nhiu li va hng mnh. c, Nht,
Lin X ln lt tin hnh cnh tranh chin lc v{ ua t{i vi M, nhng cui cng M
thng.

Kinh nghim tri dy ca M ch yu th hin trn ba mt: mt l M c kinh nghim


t ph s ngn chn, tri dy thnh cng; hai l M c kinh nghim ngn chn k khc, bo
v b quyn; ba l M c kinh nghim ngn chn chia r, gi gn s thng nht quc gia.

Con ng nc M i qua trn ba phng din n{y u l ti sn chin lc qu gi


Trung Quc c th tham kho. Trung Quc nghin cu kinh nghim ca M v mt ngn
chn k khc v bo v b quyn l nhm thng qua tm hiu cc th on ca M ngn
chn k khc xem xt vic ng ph hu hiu vi s ngn chn ca M. Trn th gii ngy
nay M l quc gia duy nht c th ngn chn Trung Quc tri dy. Bi vy, Trung Quc
mun tri dy thnh cng th phi hc tp M, nghin cu M, i ph vi M. Trn vn
nc ln tri dy, M l{ ngi thy tt nht ca Trung Quc.

M l{ nc ln chin lc

C ngi tin h{nh so s|nh i chiu ngi M vi ngi Nht v cho rng trn cc k
s|ch mu tnh nh c th ngi M khng bng ngi Nht, nhng trn chin lc ln th
s cao minh ca ngi M vt xa ngi Nht; M l{ nc nh v toan tnh, nc ln v
chin lc.

Nc ln tri dy l ln v chin lc. Nc ln tri dy thnh cng l thnh cng ca


chin lc ln. Trong thi gian hn 200 nm, nc M tng mc khng t sai lm, nhng
rt t xut hin, c th ni l{ cha tng xut hin nhng sai st v quyt sch chin lc dn
t nc ti ch xy ra s tt li ln. Lch s tri dy ca nc M chng t h l mt nc
ln chin lc thnh cng, trn chin lc ln h l mt tay i sng s.

Washington u tin xng ch ngha bit lp: s ra i i chin lc ch ngha


c lp M

C th ni ch ngha bit lp l{ i chin lc u tin ca nc M sau ngy lp quc,


l{ giai on lch s th nht v{ hnh th|i u tin ca i chin lc M.

Ch ngha bit lp c cn nguyn s}u xa nc M, l truyn thng hnh thnh t thi


i Washington. Ch ngha n{y cho rng T}n th gii (T}y b|n cu) u vit hn th gii
c, khng mun gn kt vi chu u thi nt v lc hu, li cng khng mun b cun vo
cc tranh chp ch}u ]u. H{m ngha c bn ca ch ngha bit lp l{: nc M khng cun
vo cng vic ca ch}u ]u, nc M thi hnh chnh sch ngoi giao c lp khng chu s
kim ch ca chu u. V thc cht, ch ngha bit lp thch ng vi nn c lp quc gia
M, kin tr s c lp ca M v ngoi giao; n cng l{ mt kiu chin lc th thnh trong
tnh hnh nc M mi thnh lp, thc lc cn cha mnh.

T tng chin lc ca ch ngha bit lp M c th hin su sc nht trong bi


din thuyt t bit ca khai quc cng thn Washington ng{y 17 th|ng 9 nm 1796. Nh{
chnh lun Php Tocqueville(60) c vit mt on bnh lun c sc trong danh t|c Nn
dn ch M xut bn nm 1835 nh sau:

C hai ngi cho ti nay vn c nh hng i vi vic ch o chnh sch ngoi giao
M, ngi th nht l{ Washington, ngi th hai l Jefferson. Washington c mt bc th
|ng ca ngi gi ng bo mnh, chng ta c th coi l{ di chc chnh tr ca bc v nh}n
ny. Bc th vit:

Trn mt chnh s|ch i ngoi, quy tc hnh x ch yu ca chng ta l: m rng thng


thng bun b|n vi nc ngoi, ht sc c gng t c quan h chnh tr vi nc ngoi. Ni
v cc hip c chng ta ~ k kt, chng ta phi ht sc tn trng. Nhng chng ta cng
ch lm th m{ thi.

C|c nc chu u c nhng li ch cn bn lin quan ln nhau, nhng li ch y nu


khng phi l{ cn bn khng c lin quan ti chng ta th cng l{ c quan h cc k xa xi
vi chng ta. Bi vy, tt nhin h s ri v{o tnh trng thng xuyn khng ngng tranh
chp, nhng ngun gc tranh chp y v bn cht khng lin quan ti chng ta. Cho nn t
nay v sau mun dng si dy nhn to gn kt chng ta vi cc bin ng chnh tr hng
ngy ca chu u, hoc gn kt chng ta vi s chia r v hp nht ca c|c nc chu u
lc th i ch nhau, lc th lm bn vi nhau l{ vic rt khng khn ngoan.

V tr a l ca chng ta mt mnh mt ci, xa cch cc nc kh|c ~ thc y v cho


php chng ta c th p dng ng li khc mi ngi. Gi th di s qun tr ca mt
chnh ph c hiu sut, chng ta tip tc tn ti nh mt dn tc, th trong tng lai khng
xa chng ta s c th khng phi chu cc thit hi vt cht do s x}m lc ca nc ngoi,
c th p dng lp trng gip chng ta bt k lc n{o cng c th gi nn trung lp c
tn trng, c th l{m cho c|c nc giao chin v khng kim c cht li lc no t chng
ta m khng dm nhm mt lm ba khiu khch chng ta, c th cn c theo nguyn tc li
ch v{ chnh ngha ca chng ta m la chn ha bnh hoc chin tranh.

V sao li t b li ch do v tr a l c |o em li? V sao li ri b cn c ca mnh


m chy n cn c nc ngoi? V sao phi gn lin vn mnh ca chng ta vi vn
mnh ca mt b phn n{o ca ch}u ]u, qua l{m cho nn ha bnh v phn vinh ca
chng ta dnh dng vi d tm, s i khng, li hi, s tu tin ca ngi ch}u ]u?.

Chnh s|ch ng n ca chng ta l trnh mi mi lin kt ng minh vi bt c nc


ngoi no. ti mun ni chng ta cn h{nh ng khng chu s rng buc nh hin nay;
xin ch hiu li ti l ti ch trng khng tn trng cc hip c hin c. Xa nay th{nh
thc bao gi cng l{ phng s|ch tt nht; trong cng vic nh{ nc ti tun theo chm
ngn ny khng km g trong vic ring. Bi vy, ti nhc li ln na, chng ta phi tun th
cc hip c cn c theo bn ngha ca hip c. Nhng ti cho rng vic m rng hip c
hoc k kt hip c mi u l khng cn thit v{ khng khn ngoan.

Trc sau nh mt phi ch p dng cc bin ph|p thch |ng nhm mnh gi
c th phng ng c ngi khc tn trng, trong trng hp gp nguy him bt trc
cng c th li dng mt cch an ton lin minh tm thi.

Trc on ni trn, Washington c ni mt danh ngn ch l |ng kh}m phc: Mt


quc gia bao gi cng quen cm ght hoc a thch mt quc gia khc, th quc gia ging
nh mt k n l, tc tr thnh k n l ca lng yu v ght ca mnh. Hot ng chnh tr
ca Washington bao gi cng tu}n theo nhng ch}m ngn . Trong khi tt c c|c nc
khc trn th gii u cun vo chin tranh th ng li l{m cho t nc mnh gi c ha
bnh. ng cho rng li ch cn bn ca ngi M l quyt khng dnh dng ti s tranh chp
ni b ch}u ]u, v{ ng coi im ny l chun tc h{nh ng ca ng.

Jefferson cn i xa hn, ch}m ngn ca ng v chnh s|ch i ngoi l{: Ngi M quyt
khng i hi nc ngo{i cho mnh c quyn no, nhm tr|nh mnh b p phi nhng
c quyn cho nc ngo{i.

Chnh s|ch i ngoi ca M l mt kiu chnh sch ch xem m h thi hnh rt tt.
Chnh s|ch yu cu khng l{m iu mnh khng mun lm, ch khng phi l vic g
cng l{m.

Din thuyt t bit c tnh di chc chnh tr ca Washington l bn tuyn ngn ca


chin lc M, c gi l{ cng lnh nguyn tc i ngoi ca ch ngha bit lp M, gi tr
chin lc ca n khng km g Sc mnh bin [Trung Quc dch l{ B{n v quyn trn
bin] ca Mahan(61). Di chc chnh tr ca Washington l kt tinh tr tu chin lc ca
cc bc khai quc cng thn M, l s sng to ca tr tu chin lc M thi i , l{ t
tng ch o thc tin chin lc M 100 nm sau . Di chc chnh tr ca Washington
va l chin lc ln, phng ch}m ln ca nc M, cng l{ t tng ln, l thuyt ln
chin lc ca M. Di chc ny c th snh ngang bt k trc t|c t tng chin lc kinh
in no trn th gii. Di chc chin lc Washington v{ trc tc chin lc ca Mahan l
hai tiu ch |nh du nc M t chin lc th thnh tin ti chin lc b{nh trng.

Ch ngha Monroe ra i: s hnh th{nh i chin lc ch ngha b| quyn khu vc


ca M

Nu ni rng trong din vn t bit ca mnh, Washington ~ n nh i chin lc


ch ngha bit lp cho nc M v{ i chin lc l{ giai on th nht v{ hnh th|i u
tin ca i chin lc M, th th ch ngha Monroe(62) l{ giai on hai v hnh thi th
hai ca i chin lc M.
Ch ngha bit lp trn thc t l{ ch ngha c lp ca chin lc ngoi giao M,
tc l sau khi gi{nh c c lp quc gia t s thng tr thuc a ca Anh, nc M trn
chnh sch ngoi giao nh{ nc cng phi c lp thot ra khi h thng chu u v s rng
buc ca chu u, khng th ri v{o s tranh chp ca h thng chu u, khng th tr
thnh mt qun c trn bn c ln ch}u ]u. Cng tc l{ nc M mi thnh lp phi thi
hnh chnh sch ngoi giao c lp t ch ca mnh. Cn ch ngha Monroe th li l{ trn c
s c lp v ngoi giao, nc M t ch ngha c lp quc gia i ti ch ngha b quyn
khu vc trong phm vi chu M. Ch ngha Monroe l{ ch ngha b| quyn khu vc ca
nc M ti chu M, l chin lc ch ngha b| quyn chu M, l chin lc b quyn
chu M ca nc M, l chin lc tranh ginh chu M ca M v chu u, l chin lc
ca M bi xch chu u ti chu M. }y l{ mt giai on chuyn tip ca M i ln b|
quyn th gii, l mt giai on trung gian.

Sau khi dng nc, chnh sch ngoi giao ca M tun theo nguyn tc ch ngha bit
lp do Washington n nh, khng lin minh vi bt k quc gia no, khng b cun vo
cng vic ca ch}u ]u. Nhng ngay t u th k XIX M ~ coi ch}u M La tinh l sn sau
ca mnh, khng cho ngi khc x xo. Nm 1823, chnh ph M a ra ch ngha
Monroe ni ting, khng cho php chu u lp thuc a ti chu M. T tng ct li ca
ch ngha n{y l{ Ch}u M l chu M ca ngi chu M, trn thc t l mun bin chu
M thnh chu M ca ngi M. xut ch ngha Monroe l{ mt bc nhy vt quan
trng ca i chin lc M, l{ bc nhy vt t ch ngha c lp quc gia ti ch ngha b|
quyn khu vc.

Ng{y 2 th|ng 12 nm 1823, Tng thng M James Monroe a ra Thng ip do John


Quincy Adams son tho, ni dung ch yu v mt ngoi giao trong Thng ip n{y c
gi l{ Tuyn ngn Monroe, ni dung chnh gm ba nguyn tc c bn: - nguyn tc Phn
i cc quc gia ch}u ]u cp thuc a chu M; - nguyn tc khng can thip; -
nguyn tc h thng chu M.

Ci gi l nguyn tc Phn i cc quc gia ch}u ]u cp thuc a chu M, trong


bn Thng ip c ni: Do ~ gi{nh c v gi c trng thi t do v{ c lp, i lc
chu M t nay khng th li b coi l{ ni bt c quc gia chu u no s dng lm thuc
a.

Nguyn tc ny do M ra tuy c bao gm nguyn tc chng ch ngha thc dn


nhng thc s l nhm bo m quyn li b{nh trng lnh th ca M, hn ch v
rng buc c|c nc chu u tin h{nh b{nh trng mi ti chu M, chng li vic bt k
quc gia chu u no lp thuc a mi v tin hnh chuyn nhng thuc a ti chu M.
}y l{ nguyn tc ngoi giao dng bo m nc M c th m rng lnh th ca mnh
trong iu kin sc cha mnh.

Ci gi l{ Nguyn tc khng can thip gm hai tng ngha: mt l khng cho php
c|c nc chu u can thip cng vic ca chu M. Bn Thng ip ch r: C|c chnh ph
~ tuyn b c lp v{ ang duy tr c lp (qua xem xt thn trng v{ cn c theo nguyn
tc chnh ngha, chng ta ~ tha nhn nn c lp ca h) nu b bt k quc gia chu u
no tin hnh can thip nhm p bc h hoc dng c|c phng thc khc khng ch s
phn h th chng ta ch c th cho rng l{ biu hin ca khng hu ho i vi
nc M. Hai l{ nc M khng can thip v{o ch}u ]u. Thng ip vch ra: Chng ti
cha tng v{ trong tng lai s khng can thip vo cc thuc a hoc nhng a ca bt
k quc gia chu u no. Nguyn tc khng can thip y gm hai nguyn tc can thip v{
khng can thip. Ngha l{ M phn i bt k quc gia no ca chu u can thip vo cng
vic ca chu M, nhng M li c quyn can thip cng vic ca chu M; can thip cng
vic chu M tr thnh quyn li ch nc M mi c. Bi vy, tuyn ngn Monroe tr
thnh cng c M dng phn i cc quc gia ngoi chu M can thip cng vic ca
chu M.

V ci gi l{ nguyn tc h thng chu M, bn thng ip ch r: V mt ny, ch


chnh tr ca c|c nc thuc Lin minh ( ni ng minh thn thnh) rt khc vi ch
chnh tr ca chu M... Chng ti s cho rng mun khai trin ch ca h sang bt
k b phn no trn bn cu chng ti u s gy nguy hi i vi ha bnh v an ton ca
chng ti. Thng ip vit tip: C|c quc gia Lin minh khng th khai trin ch chnh
tr ca h ti bt k quc gia no bn pha chng ti m khng gy nguy hi cho s an ton
v hnh phc ca chng ti... Bi vy, chng ti cng khng th ngi yn m nhn s can
thip y di bt k phng thc n{o.

Thng ip ca ngi ch ngha cng ha ca chu M, dt khot chia tch chu M coi
nh mt h thng hon ton khc vi chu u ca ch ngha qu}n ch chuyn ch. }y l{
nguyn tc h thng chu M t|ch ri chu M vi ch}u ]u. H{m ngha ca h thng
chu M l{ ch}u M l chu M ca ngi chu M, nhng iu ct li ca n l{ ch}u M
l chu M ca ngi M, mc ch l{ ngn chn v tin mt bc bi xch nh hng
chnh tr ca c|c cng quc chu u ti Ty bn cu, lm cho chu M v{ ch}u ]u tho|t ly
tip xc, dn ng cho M b{nh trng ti Ty bn cu.

Bn thng ip ni trn i din cho chnh sch ca chnh ph M i vi chu M La


tinh; trc M cha h bn bc g vi c|c nc M La tinh m{ ~ ph|t i bn thng ip
ny vi t c|ch ngi bo h ca c|c nc . Ch ngha Monroe l{ sn phm nhm bo v
li ch b{nh trng hin c v{ trong tng lai s c ca giai cp t sn M trong tnh hnh
quc t phc tp: tn ti thc t ca ng minh thn thnh cc th lc phn ng quc
t mun can thip v trang v{o ch}u M La tinh, giai cp t sn Anh Quc v M tranh ginh
gay gt chu M La tinh, gia hai nc Nga v M ang c xung t su sc.

Tuyn ngn Monroe tr thnh mt nguyn tc c bn trong chnh s|ch i ngoi ca


M. Tuyn ngn tuyn truyn t tng dn ch cng ha ca giai cp t sn chng li
ch chuyn ch qun ch phong kin ca chu u, v khch quan, n ng h s c lp
ca c|c nc M La tinh, ngn cn d tm ca c|c cng quc Anh, Php, Nga mun bnh
trng th lc chnh tr, kinh t v lp thuc a mi ti chu M, tuyn ngn ny c ngha
tin b nht nh. Th nhng Tuyn ngn Monroe dng chiu b{i ch}u M l chu M ca
ngi chu M, trn thc t n l tuyn ngn ca nc M mun lp s thng tr ca mnh
ti khu vc chu M v tranh b vi c|c cng quc chu u. Cng vi s pht trin ca
lch s nc M, Tuyn ngn Monroe tng c tc dng tin b ~ tr thnh cng c M
tin h{nh x}m lc b{nh trng, phc v vic thc hin ch}u M l chu M ca ngi
M.

Di ngn c ch ngha Monroe, nc M tin h{nh b{nh trng lnh th in cung


ti i lc chu M. Nhng nm 30 - 40 th k XIX, nc M cp c Texas t Mexico;
thi gian 1842 - 1844 M y Anh ra khi Oregon; nhng nm 1846 - 1848, Tng thng M
James Knox Polk ph|t ng cuc chin tranh x}m lc Mexico, cp ot hn mt na ton
b lnh th Mexico. Thi gian 1819-1853, qua nhng phng thc cp ot, thn tnh,
mua r tin h{nh trn i lc Bc M, nc M ~ m rng lnh th thm 1,3 triu dm
vung Anh, tng ng khong 80% tng din tch lnh th nc M trc nm 1819,
bao gm vng t rng ln ca 6 bang California, Nevada, Utah, Colorado, Arizona, New
Mexico. Ti trc gia th k XIX, lnh th M ~ t di t hp v di ca 13 bang dc b
bin i T}y Dng m rng n tn b bin Th|i Bnh Dng.

Ch ngha Monroe l{ bn tuyn ngn ngi M lm ch chu M. N khn kho kt hp


li ch ca nc M vi li ch ca chu M thi . c im ca ch ngha Monroe l{ Hai
phn i, mt c lp: dng ch cng ha dn ch t sn phn i ch chuyn ch
qun ch ch}u ]u; dng c lp dn tc phn i s thng tr thc dn ca chu u; tc
dng hai phn i li ko chu M, b{i xch ch}u ]u, qua gi{nh ch}u M li cho nc
M, nc M mt mnh ln chim v kim sot chu M.

Mahan sng lp Thuyt sc mnh bin: i chin lc M i ra ngo{i nc

Giai on th ba v hnh thi th ba ca i chin lc M c |nh du bng vic


Mahan sng lp Thuyt sc mnh bin; thuyt n{y l{m cho i chin lc M t chin
lc b quyn chu M m rng thnh chin lc bin nhm xy dng quc Thi Bnh
Dng. Ch ngha t bn M tin sang giai on ch ngha quc va vn ng v{o lc
lnh th nc M m rng v pha T}y n b bin Th|i Bnh Dng. Nc M xuyn sut
i lc Bc M, hon tt tin trnh m rng Ty tin t i T}y Dng ti Th|i Bnh Dng.
Do t ai min T}y ~ khai th|c ht, th trng trong nc ph}n chia ~ xong, m}u thun
giai cp ngy mt gay gt, c|c nh{ t bn c quyn M bn cha mi nhn x}m lc ra
ngoi bin. Nhng v{o lc y lnh th th gii ~ b c|c quc gi lo xu x xong xui,
cn li ba nc na c lp l Trung Quc, Ba T, Th Nh K. Ba nc ny ngy y thuc
din ba bnh nhn m yu ca th gii, l{ i tng c|c cng quc u | kch lit.

Nc M yu cu phn chia li th gii. Vo thi nc M xut hin mt lp ngi


theo ch ngha b{nh trng nh Mahan, Theodore Roosevelt, Henry Cabot Lodge, v{ hnh
thnh mt th lc chnh tr x hi. Tuy s ngi ny khng nhiu song h c a v cao, nng
lc hot ng mnh. Theodore Roosevelt mi u l Tr l B trng B Hi qun, sau lm
ph Tng thng ri Tng thng M. Henry Cabot Lodge tng nhiu nm l{m Thng ngh
s, Ch tch y ban i ngoi Thng vin. H c xu cho ci gi l{ Thuyt quc Thi
Bnh Dng, tp trung phn nh dc vng mnh m ca tp o{n t{i chnh ph Wall mun
b{nh trng ra ngoi. Nhng ngi n{y ~ c nh hng ln i vi vic n nh v thc
thi chnh sch ngoi giao M. H t cho mnh l k thnh tm tin phc thuyt sc mnh bin
v{ Thuyt quc Th|i Bnh Dng do Mahan tuyn truyn; h l nhng ngi lm ra
chnh s|ch ln. Bn h cc lc ch trng tng cng hi qu}n, cp ot c|c cn c a,
xng b| trn bin. Ci gi l{ chnh s|ch ln ch yu l ni chim Cuba, c|c cn c trn
bin Ca-ri-b, {o knh Panama, chim c|c o Hawaii, Phillippines gia bin Thi Bnh
Dng, x}y dng quc Th|i Bnh Dng. Cui th k XIX, qun trit chnh sch ny,
M ~ tin hnh mt lot hot ng x}m lc. Vic ph|t ng cuc chin tranh M - Ty
Ban Nha, vic y mnh chnh sch m ca c|c nc l nhng thch thc ca quc gia mi
tri dy l M vi c|c quc thc dn chu u gi lo, nhm ginh ly v m rng nh
hng quc t ca nc M.

Bn thit k ch ngha th gii ca Roosevelt: nh cao ca i chin lc M

L tng v bn thit k ch ngha th gii ca Roosevelt(63) trc ngy kt thc


Th chin II l{ giai on bn v hnh thi th t ca i chin lc M.

Sau Th chin I, chin lc i ra th gii ca Wilson gp trc tr. Nhng n lc ca


Wilson rt cuc l mt th nghim ca nc M. Tin trnh Th chin II em li c hi rt
tt cho vic M xy dng b quyn th gii. Sau nm 1943, Roosevelt t r r{ng l{ quyn
lc m{ nc M ~ gi{nh c - quyn lc o ngha, chnh tr, kinh t v qun s em li
cho nc M trch nhim l~nh o cng ng quc t v{ theo l{ c hi cng n. Trc
khi Th chin II kt thc, tp o{n l~nh o M vi i din l Roosevelt v Hull(64) tng
a ra mt s tng v bin ph|p sau n{y c s gia Arthur Meier Schlesinger Jr gi l
ch ngha th gii. H cho rng chin tranh ~ l{m cho c cu th qun bnh truyn thng
ca chu u b ph hoi nng, cn phi da vo M, Lin X v Anh Quc duy tr trt t
th gii. M nn v c th trong th gii ny, thng qua t chc Lin Hp Quc gi gn
kt cc an ninh tp th thay cho th qun bnh v phm vi th lc ca c|c nc ln, bo
m a v lnh t th gii ca M.

Thi k u sau chin tranh, ho{i b~o ch ngha th gii ca Roosevelt v sc thi m
hn ca ch ngha l tng ca ng vn l nguyn tc c bn trong chnh sch ngoi giao
M. Ti u nm 1946, kin v tnh cht th gii sau chin tranh v{ phng ch}m ca M
i vi Lin X ~ dn dn hnh thnh. Lung kin ch yu M cho rng Lin X ~ t
bn ng minh trong chin tranh tr th{nh i th tranh ginh b quyn th gii, Lin X
~ khng cn l{ bn hp t|c m{ l{ i tng cn ngn chn.

Qu tch pht trin i chin lc ca M sau ngy lp quc l mt qu trnh tin theo
thi gian. }y l{ mt qu| trnh i t chin lc c lp ngoi giao nh{ nc n chin lc
b quyn khu vc chu M ca ch ngha Monroe, ri n chin lc quc bin xng ra
khi chu M tin ra ngo{i nc, cui cng vo sau Th chin II t ti nh cao ca mnh
trong chin lc ch ngha th gii ly xng b| to{n cu lm mc tiu. Trong qu| trnh
i chin lc M thch ng vi nhu cu nc M tri dy, dn dt thc hin s tri dy ca
nc M. Thnh cng tri dy ca nc M cng l{ th{nh cng ca t tng chin lc M.

Vn ha M khng phi l{ vn ha phi chin lc


C Nu Tin Chung chuyn gia chin lc hc ni ting vit trong Nghin cu chin
lc nh sau: Ngi M coi trng k thut m khng coi trng t tng, coi trng qun l
m khng coi trng chin lc. Bi vy, vn ha chin lc M l mt loi vn ha phi
chin lc.

ng cn nu ln bi cnh c |o ca s hnh th{nh vn ha chin lc M: mt, t


ngy dng nc ti nay nc M v a l lun cch ly vi th gii bn ngo{i, }y cng l{
cn nguyn ca ch ngha bit lp. Hai, trong qu| trnh khai sn ph| thch, cc vn
ngi M phi i mt u l vn i sng hin thc bc thit, hnh thnh tm trng n
xi th ch cu li trc mt. Ba, M l{ nc khng c truyn thng lch s l}u i, cho
nn trn di c nc u ph bin thiu thc lch s. Bn, x hi M l x hi cng
nghip ha cao , hu nh ngi M u l k s c, v th i vi bt k vn n{o u
mun tm kim gii |p c tnh k thut.

Kiu nhn thc ni trn [ca Nu Tin Chung] khng ph hp vi thc t qu trnh
chin lc M.

Vn ha chin lc ca mt quc gia trc ht th hin trn s theo ui chin lc


ca quc gia . Mc tiu ca ngi M c tnh chin lc rt mnh. Nhng ngi thc dn
M u tin n T}n i lc u c l tng l mun xy dng trn mnh t mi ny mt
quc gia mi khc vi Cu i lc truyn thng, mong mun c th da theo ch ca
Thng xy dng mt thnh ph trn nh ni, tr thnh hnh mu ca th gian. Tri
thc m{ ngi M ban u cn tm kim gm hai mt: mt l{ hng ln Thng theo
ui tn ngng siu vit tinh thn; hai l{ hng v i sng th tc theo ui vic tm
kim kinh nghim v cc tri thc l tr v s huyn diu ca th gii vt cht. Mt qun th
chin lc v mc tiu chin lc nh vy ~ quyt nh vic h tt nhin phi tn sng v
sng to nn vn ha chin lc.

Vn ha chin lc M sau ngy dng nc ~ c nhiu sng to nh hng su sc ti


th gii. Th d sng to chin lc trong cuc cch mng c lp M, sng to chin lc
trong cuc chin tranh thng nht nc M, sng to chin lc Chnh s|ch Mi ca
Roosevelt, thit k th gii sau Th chin II ca ngi M, d trn mt ni chnh hoc ngoi
giao u c rt nhiu sng to i u lch s, xut sc trn th gii. Du vt chin lc v
qu tch i chin lc M u ni ln M l mt nc ln chin lc, cng quc chin
lc. Vn ha chin lc ca mt quc gia, tnh chin lc ca vn ha quc gia ch yu th
hin trn s thc hin chin lc, t duy chin lc v vic gii quyt cc vn chin lc
ln ca quc gia . Quc gia no khng xut sc v chin lc th khng th l quc gia tri
dy thnh cng. Tuy l nc c lch s ngn nht trong s c|c nc ln tri dy, nhng qu|
trnh thc hin chin lc hng quc ca M rt c sc. Tuy l quc gia tn sng k thut,
ch trng thc dng nhng M cng l{ mt quc gia chin lc pht trin tt. Tuy c
khuyt im ch cu li trc mt nhng M cng c u im bit suy tnh trc sau. Bi
vy, vn ha M khng phi l{ vn ha phi chin lc.

Ngh thut tri dy r tin ca M


S tri dy ca M c c im l tc nhanh, gi thnh thp, tr gi nh, nu so vi
tnh hnh mt s nc ln tr gi| t tin hnh tri dy nhng kt qu l{ tri m khng
dy c th c th ni s tri dy ca M l tri dy gi r nht.

Hon cnh a l c thin nhin u ~i l{ mt nhn t quan trng khin nc M c


th tri dy mt cch r tin.Hu nh mi ngi n M ln u u cm thy chong ngp
trc hon cnh thin nhin ca nc n{y. Nc M gia hai i dng ln nht th gii,
lnh th rng hn 9,3 triu kilmet vung, c nhng con sng di dc ngang t nc,
nhng cnh rng um tm, nhng ng bng mu m, nhng ng c bao la, cc h nc
phn b khp ni, kho|ng sn di do, v ti nguyn bin giu c n giu trong hai i
dng. Nc M chim ht mi a li. Lenin tng ni, nc M v{o a v an ton nht
xt v iu kin a l. Trong lch s lo{i ngi khng c bt k nc ln no sau khi lp
quc li c th b ra chi ph t nh th vo cng vic m bo an ninh quc gia, hn na
trong mt thi gian d{i nh vy khng phi lo lng v vic an ninh quc gia b cc th lc
bn ngoi xm phm. K t nm 1865, sau khi chm dt cuc chin tranh Nam Bc, trn t
lin nc M cha h xy ra chin tranh quy m ln. Trong 120 nm t cuc chin tranh
chng nc Anh cho ti khi xy ra v Trn Chu cng, ch quyn v ton vn lnh th ca
nc M hu nh cha b e da ln no. Ch c sau khi xut hin cc loi v kh s|t thng
quy m ln nh v kh ht nhn th khong cch an ton ca nc M mi b mt i, c|c v
tp kch khng b li lm lung lay phng tuyn tm l bn cng an to{n ca ngi M.

S d s tri dy ca M l tri dy r tin, khng nhng l nh s u vit v hon cnh


a l m{ iu quan trng hn l{ do trong qu| trnh tri dy, nc M ~ th hin mt kiu
tri dy tr tu, tri dy ngh thut, tri dy thng minh. D nhin s tri dy ca M
cng l{ mt kiu tri dy ma lanh, thm ch trn mt s mt cn l s tri dy b i v tn
nhn. Ngi ta c nhng kin khc nhau v vn tnh ngh thut hoc tnh ma lanh ca
s tri dy y.

Nc M va gii tri dy li va gii ngn chn

Qu| trnh nc ln tri dy hu nh bao gi cng l{ mt qu| trnh ngn chn v{ t


ph| ngn chn. Trong lch s th gii cn i, trong cuc ginh git quc gia qun qun, c
ba th d th{nh cng in hnh c th t ph s ngn chn ca quc gia qun qun gi lo
m tri dy tr thnh quc gia qun qun mi nh sau: mt l{ H{ Lan t ph s ngn chn
ca T}y Ban Nha xy dng quc thng mi; hai l{ nc Anh t ph s ngn chn
ca cc quc gia i lc chu u (gm H{ Lan, Ph|p, T}y Ban Nha) xy dng quc
cng nghip; ba l M t ph s ngn chn ca Anh, tr th{nh quc mnh nht th gii.

Trong qu trnh tri dy ca M, nc Anh cha c c a v th mnh ni tri nh


M hin nay. u tin Anh khng th ngn tr s c lp ca nc M, sau khng th
chim li M trong cuc chin tranh nm 1812 (v Anh lo ngi i lc chu u li n ra
chin tranh ln na); tip , Anh li khng th lm tan r nn kinh t M sau chin tranh.
Nhng iu n{y cng khng th coi l{ c|c cng quc ch}u ]u nh Anh ~ v th m tha
nhn s tri dy ca M m h vn ch dp p ch M. C th ni, cuc u tranh ngn chn
v chng ngn chn xuyn sut trong qu| trnh nc ln tri dy, m qu trnh tri dy ca
nc M l qu trnh khng ngng t ph s ngn chn ca Anh.

Nc M tri dy trong s ngn chn ~ th hin y tr tu kiu M, khn ngoan


kiu M, s xo quyt kiu M v{ b i kiu M. T ngy c tnh trng cnh tranh quc
gia trn phm vi th gii, M l{ nc tr gi t nht - ci gi phi tr cho s tri dy (cuc
chin ginh git b quyn) thp nht, c|i gi| dng gi gn b quyn (cuc chin bo v b
quyn) cng l{ nh nht. Xt v ni dung trc tip th hin, hai cuc Th chin l s tranh
ginh gia Anh Quc, mt quc gia b quyn th gii gi lo, vi nc c, k thch thc
mi; nhng nu xt v gi tr v{ ngha ca kt cc cui cng th hai cuc Th chin ~
thc hin s thay i b quyn gia M vi Anh, nc M nghim nhin c th khng tranh
ginh m li c hng, hoc ni u tranh t m thu li ln. l{ mt ngh thut cnh
tranh cao siu nhng no! Trong thi gian 1898 - 1920 M chng nhng gi{nh c
quyn ch o khu vc chu M m cn thc hin c s ha gii c tnh lch s vi quc
gia b quyn Anh, rt cuc quc gia b quyn hin thc ~ lin kt ng minh vi quc gia
b quyn tng lai. Sau i chin Th gii ln II M i ln v tr quc gia b quyn ri li
tin hnh mt cuc chin bo v b quyn ko di na th k vi Lin X. i vi M, thc
cht ca cuc chin tranh lnh l mt cuc chin bo v b quyn. Tn T ni khng cn
giao chin m c th hng phc c ton b k ch; nc M nghim nhin c th
khng cn giao chin m c th hng phc c quc gia kh|c, mt nc dng chin
tranh lnh khut phc nc kh|c, l{m nn k tch cnh tranh chin lc nc ln trong
lch s th gii cn i.

Nc M c hai thnh cng chin lc: mt l thnh cng thc hin nc ln tri dy;
hai l thnh cng ngn chn hu hiu nc ln tri dy thch thc a v b quyn ca
mnh (tc ngn chn c Lin X). M l quc gia va gii tri dy li va gii ngn chn,
xng |ng l{ tm gng trn c hai mt thc hin nc ln tri dy v{ ngn chn nc
ln tri dy.

Vic nghin cu kinh nghim ca M tri dy di cng quyn hay l tm hiu bin
php M tng dng cng quyn p ch s tri dy u c ngha i vi vic suy ngh
v ngh thut tri dy ca Trung Quc. Trung Quc cn tham kho tr tu v ngh thut
tri dy kiu M, ngn cn s xo quyt, b i v tn khc ca tri dy kiu M, to dng
mt m hnh mi nc ln tri dy vn minh nht th gii - v tnh cht tri dy l s tri
dy phi b quyn, v o c tri dy l s tri dy cao thng, trn con ng tri dy l
tri dy ha bnh, trn mt tr tu tri dy l{ tri dy mt cch ngh thut.

H thp gi thnh: khng t lm kh mnh

Nc ln tri dy cn c ti nguyn chin lc, nhng mt nc ln d ln n }u i


na th ti nguyn chin lc n c th s dng thm ch c th dng c| cc, cng l{
hu hn. Tiu hao ln nht v ti nguyn chin lc ca mt quc gia l{ tiu hao ni u
v{ tiu hao ngoi tranh. Nhng chnh l{ trn c hai mt ni u v{ ngoi tranh, nc
M u c th h thp mt cch hu hiu s tiu hao ti nguyn, tit kim |ng k ti
nguyn. Tuyt chiu tit kim ti nguyn chin lc ca M l{ khng t hnh h mnh
trn quc t cng nh trong ni b nc mnh.

Tocqueville tng ni: Hn 60 nm qua... tt c c|c nc chu u nu khng b chin


tranh ph hoi th cng b cc tranh chp ni b lm cho ln bi. Trong ton b nn vn
minh th gii ch c nhn dn M c bnh yn v s. Hu nh to{n b ch}u ]u u b cc
cuc cch mng lm cho tri long t l, nhng nc M th li chng xy ra s ri lon
nh vy.

Warren Cohen cng ni: Ti c|c nc khc, t nht l nhiu quc gia trong , c|c
bin i chnh tr g}y ra xung t giai cp v s i khng v phn phi kinh t, gy ra s
mt n nh m ngi M cho l phi cng ha ch ngha. Tnh hnh quan h cng thng y
cng tn ti nc M, nhng ni chung u c thuyn gim tng i. Ngi M
khng th hiu ni s tng phn y, tc 3 - 4 quc gia nh nc Ph|p u | vi nhau lin
hi k trn m ring mt nc M th li hc tc i v tng lai.

So vi c|c nc ln khc, qu trnh tri dy ca M c thi gian trng thi chin tranh
ngn nht, thi gian xy dng ha bnh lu nht; iu n{y tng phn r rt vi nc Anh.
Trong thi gian 75 nm (1688 - 1763), quc Anh hu nh c mt na thi gian |nh
nhau. Trong qu trnh tri dy, nc M gi{nh c mi trng pht trin ha bnh lu di.
S d c nh vy, mt mt do nc M c hon cnh a l c |o, khin h c c s
bo m an ton thin nhin u ~i; mt khc l do t sau ngy lp quc, nc M thi hnh
chnh sch ngoi giao theo ch ngha bit lp, khng can d c|c cng vic ca chu u.
Nh th khi ni b c|c nc ln chu u xy ra u tranh giai cp long tri l t, khi gia
c|c cng quc chu u xy ra nhng cuc tranh gi{nh m m|u th nc M li c th tp
trung cng sc tin v tng lai. S tng phn y gia M vi ch}u ]u ~ d bo chu u
suy t{n v{ nc M tri dy. Qua y c th thy kin tr khng t hnh h mnh, h thp s
tr gi v cc bin i trong nc v h thp gi thnh cnh tranh quc t l mt nguyn
nhn quan trng khin nc M c th tri dy vi gi thnh nh.

Trai c gi nhau: ng ng c li

Con ng tri dy ca nc M c xy dng trn ng tro t{n do c|c nc ln khc


cnh tranh chm git ln nhau li. Con ng nc M tri dy i ln b| quyn th gii
l{ con ng tri dy c gi thnh rt thp i vi nc M, song xt v mt nhng tn tht
m th gii phi gnh chu, xt v gi thnh m th gii phi b ra v chuyn y, th s tri
dy ca nc M li l s tri dy t gi nht. Trong qu| trnh , nc c cnh tranh ca
M l va d di, va gy tn tht, va nham him li va c c, va qu quyt.

Ngay t nm 1941, khi Hitler tn cng Lin X, Tng thng Truman ngy y cn l
thng ngh s bang Missouri ~ ni, nc M nn p dng chnh sch gia Lin X v{ c
l{ Nu thy c ang thng trong cuc chin ny th ta nn ng h Nga; khi Nga ginh
c thng li th ta nn gip c; dng phng ph|p n{y ta c th h tn st ln nhau
ht mc.
Cc nh chnh tr M khi tng kt quyn thut ca M tng ni: M l cu th d b trn
s}n thi u bng bu dc chnh tr th gii, bao gi cng ngi trn hng gh d b, ch cho
ti khi hai bn thi u mt b~ ngi th mi vo sn thu dn tn cc. Trong hai cuc Th
chin, nc M u vo cuc sau cng. K sau rt nhp cuc ch c cng hin ch l cng
rm cui cng l{m lng con lc { khuu xung nhng li thu c chin li phm l c
con lc {(65).

Nu xt v kt qu cui cng v{ ngha l}u d{i th hai cuc Th chin trong th k XX


thc ra ch phc v nc M m thi. Nhn b ngoi, hai cuc i chin th gii y l hai ln
nc c thch thc a v b ch th gii, l hai ln nc Anh tin hnh cuc chin bo v
a v b ch ca mnh. Trn thc t, l{ s chuyn i ng cong M thay th a v ca
Anh. Thng li ca hai cuc i chin th gii y l thng li ca Anh, song l{ thng li
ca k suy tn, l thng li i ly bng hu qu tng tc s suy tn ca mnh, l thng li bi
thm. Trong chin tranh, Anh ~ thng nc c, nhng trn a v quc gia th Anh li l
k thua trn, thua M. K thc s thng trong hai cuc i chin th gii l{ nc M, chnh
l{ nc Anh ~ dc ton lc ra v M m{ |nh bi c; cng chnh l{ nc c ~ v M m
|nh ng~ Anh.

M hnh M thay th Anh tht khn ngoan, xo quyt. Anh tr tin M gi{nh c b
quyn th gii. Nc Anh thng hai cuc chin tranh c tnh th gii nhng li mt i mt
quc, mt i a v s mt th gii, a M ln ngi bu b quyn th gii. Trai c gi
nhau, ng ng c li. M chnh l{ ng ng.

Trong s hp tc v lin minh vi Anh, nc M ~ thay th a v ca Anh. Cuc cnh


tranh chin lc, giao tip chin lc gia M v{ Anh c thc hin qua s hp tc chin
lc v lin minh chin lc gia M vi Anh. }y l{ s may mn chin lc ca M, l k
tch, l{ c sc chin lc.

Chun b chin tranh: ch c o tng

Di s ch o ca t duy chin lc Khng c k ch v bn b vnh cu, ch c li


ch quc gia mi l{ vnh cu, trong qu| trnh tri dy nc M bao gi cng c s chun b
y v chin tranh, k c i vi nc Anh vn l{ ng minh trong Th chin I.

Sau i chin Th gii ln th I, M ng trc tnh hnh cnh tranh b quyn trn bin
vi Anh v Nht. Nm 1919, Hi ngh c|c tng lnh M cng vi B Tc chin Hi qun
tho lun v th|i m{ nc Anh c th p dng. Hi ngh c|c tng lnh M cho rng c
tn ti kh nng M, Anh xung t vi nhau; khi Anh tc chin vi M th Nht s dt khot
ng v pha Anh.

Th|ng 3 nm 1920, M n nh hai k hoch tc chin: mt K hoch m{u da cam t|c


chin vi Nht trn Th|i Bnh Dng, l{ s sa i ln hai bn K hoch da cam nm
1911, v{ K hoch - da cam t|c chin vi Anh v Nht trn i T}y Dng v{ Th|i Bnh
Dng. Qua k hoch tc chin ca hi qun M c th thy vic c tn ti ng minh vi
Anh hay khng chng nhng nh hng trc tip ti s b tr chin lc ca M v vi s
so snh lc lng ca M ti vng Th|i Bnh Dng, hn na cn nh hng ti a v
chin lc ton cu ca M. M tt phi chia hm i ca mnh ra s dng trn hai i
dng.

Trong b|o c|o h{ng nm l{m trong thi gian 1922 - 1924, V K hoch chin tranh ca
B Hi qun M u c nhn nh nh sau: Anh v{ Nht vn l hai quc gia c th tranh
ginh quyn kim sot bin vi M, dn n s tn ti im i lp giao chin gia M vi
hai quc gia Anh, Nht hoc vi mt quc gia. Hi qun M chun b chin tranh trc ht
vi Nht, th hai l vi Anh hoc vi s lin hp Anh - Nht. Xt tnh hnh quc t cui thp
nin 20 - 30 th k XX, i tng tc chin c kh nng nht ca M vn l Nht, chin
tranh m{u da cam c coi l cuc chin c kh nng xy ra nht, Da cam cng tr thnh
k hoch tc chin ch yu nht ca qu}n i M. Trong hn 10 nm hoch nh k hoch
ny, tuy c my ln sa cha song ni dung chnh ca vic chun b n c tin hnh mt
trn tn cng Nht trn Th|i Bnh Dng th vn khng thay i.

Cui thp nin 30 th k XX, M mi bt u dn dn thay i t tng chin lc.


Th|ng 2 nm 1938 M sa i K hoch da cam, ngo{i vic gi t tng c bn tc chin
tn cng Nht trn Th|i Bnh Dng vn c, ~ s b |nh gi| s e da ca c v{ n
t bn kia b i T}y Dng. Th|ng 2 nm 1939, Roosevelt ngh Quc Hi tng cng c
thy 16 cn c hi qu}n, trong s cn c vng Th|i Bnh Dng th gp 3 ln s cn c
ti vng Ca-ri-b. iu phn |nh t tng chin lc coi Th|i Bnh Dng l{ trng im
vn cha trit thay i. Ch ti khi th|ng 3 nm 1939, c chim ton b Tip Khc ri
nu yu cu lnh th i vi Ba Lan, sau y thng 4 nm 1939 U ban Lin hp Lc Hi
qun M mi xut bn bo co vch ra: nu c hai i dng ng thi c e da th nn
gi th th trn Th|i Bnh Dng, gi s qu}n i, ly Hawaii l{m cn c a, bo v
Tam gi|c chin lc (Hawaii - Alaska - Panama). iu c ngha l{ t tng c bn tn
cng Nht trn Th|i Bnh Dng ~ b hy b, tr th{nh bc ngot chuyn bin t tng
chin lc ca qu}n i M.

Trn c s , th|ng 6 nm 1939 y ban Lin hp Lc hi qun M n nh mt k


hoch tc chin mi - K hoch cu vng, t ra 5 tnh hung cho cuc chin tranh c th
xy ra trn hai i dng v{ n nh 5 phng |n tng ng. Trong , phng |n Cu
vng s 5 gi thit M, Anh, Php lin hip tc chin, ng thi vi vic bo m an ton
cho Ty bn cu, s sm a qu}n M ti i T}y Dng v{ xut qun ti chu u v chu
Phi hip ng Anh v Php p dng chin lc tn cng c v{ . Trn i T}y Dng
s gi th phng ng chin lc cho ti khi |nh bi c|c nc khi Trc chu u th mi
trin khai phn cng chin lc |nh Nht trn Th|i Bnh Dng. Cu vng s 5 gn
ging nht vi k hoch chin tranh M ~ thi h{nh trn thc t trong i chin Th gii
ln II, |nh du s dn dn hnh th{nh t tng chin lc Ch}u ]u th nht. Mi cho ti
th|ng 1 nm 1941 khi B Tham mu hai nc Anh v M kt hp nhau n nh k hoch
ASC-1 th phng ch}m i chin lc Ch}u ]u th nht mi c chnh thc x|c nh.

S ch o chin lc ca M th hin trn chin lc qun s, tnh d kin v chin


tranh, tnh kin quyt trong chun b chin tranh u rt mnh, hn na cn c th cn c
theo s bin i tnh th quc t m kp thi thay i i tng tc chin, kp thi iu
chnh phng ch}m chin lc, qua nm quyn ch ng chin lc. Thnh cng ca
chin lc qun s M ~ ph|t huy t|c dng c bit i vi thnh cng tri dy ca nc
M.

Giu mnh ch thi: chm xut u l din

Trong ngh thut tri dy ca M c mt im l{ Giu mnh ch thi [nguyn vn ting


Trung Quc: Thao quang dng hi] c sc M, tc l cho d hin nay ~ c iu kin u
vit lm lnh t th gii th cng cha vi xut u l din v{ ng mi chu so.

Warren Cohen tng ni: Lch s chuyn bin th gii thi gian 1913 - 1945 cng l{ lch
s bin i vai tr th gii ca nc M. Chu u tng ng vai tr trung t}m mi quan h
quc t t|c ng ti c|c ni trn to{n cu, k c M, t sau Th chin I ~ |nh mt a v b
quyn. Nin i sau nm 1817 |nh du s tri dy ca M vi t c|ch l{ l~nh t ton cu;
cho d ngay khi khng li dng lc lng qun s thc s pht huy tc dng l~nh o
(nh thp nin 20 th k XX) th M cng cung cp ti nguyn kinh t v{ vn ha xc
nh v duy tr trt t ton cu. Thc s c mt trng hp ngoi l l gia thp nin 30
th k XX, nc M n trnh quyn l~nh o quc t hoc s hp tc quc t trn cc tng
nc v li v ch ngha d}n tc v ch ngha n phng; nhng cho d v{o hi y, s dng
ngn t ca Joseph Nye th vn c th thy r sm mun th nc M u s phi nht nh
l~nh o.

Khi Th chin II sp thng li, Roosevelt v{ c|c ng s hy vng nc M s tri dy t


trong chin tranh, tin ti tr thnh quc gia mnh nht th gii. Khc vi Th chin I, sau
cuc chin tranh ny h quyt tm phi l~nh o th gii. Ln ny h cn lp ra mt trt t
th gii c th tng tin li ch ca M, khin cho nc M chng nhng c th tng c
ca ci v quyn th ca mnh m cn c th ph cp gi tr quan ca mnh ti bt k x
xnh no trn th gii. M khng th mt ln na ln trnh trch nhim nc ln m nn
cung cp mt kiu quyn l~nh o cn thit cho vic lp nn trt t kinh t quc t theo ch
ngha t do - ly c s l t do thng mi v hi sut tin t n nh, to dng s phn
vinh cc dn tc cha tng thy. Nc M t phi l~nh o th gii nhm ngn chn s
sng li ca cng quyn c, Nht, ngn chn s tri dy ca c|c cng quyn khc noi
gng quc Hitler v Nht.

Giu mnh ch thi mang c sc M l truyn thng ch ngha bit lp tng bn r


su nc M. Sc mnh ca truyn thng ln ti mc khi nc M c lc lng
lm lnh t th gii, khi mt s nhn vt tinh anh M mun xut u l din v{ ng mi
chu so trong cng ng x hi quc t, th h vn gp trc trc, trc tr. Bi kch Wilson
xut hin sau Th chin I l mt th d thc t in hnh.

Sau khi sc mnh kinh t M tr thnh qun qun th gii, nc M tri qua na th k
mi t Giu mnh ch thi i ln cng v lnh t th gii.

Chin tranh M - T}y Ban Nha nm 1898 l{ mt ct mc quan trng |nh du nc M


t ch ngha bit lp chuyn sang nn ngoi giao theo ch ngha th gii. Nm 1899 M
xut chnh s|ch m ca v Trung Quc(66). Nm 1904 Roosevelt nu suy lun v ch
ngha Monroe l{ h{nh ng tng cng s chuyn bin .

Nguyn tc 14 im v vic x l vn ha bnh sau chin tranh do Wilson xut


u nm 1918, trn thc t l mt bn k hoch tranh ginh b quyn, cng l{ bn k hoch
nc M mun dn dt v{ l~nh o th gii. Ba iu khon quan trng trong u l{ iu
khon ginh git b quyn th gii: mt l hy b cc hip c b mt, tc l phi ngn chn
c|c cng quc chu u b mt chia chc th gii sau lng M; hai l nhn mnh dn tc t
quyt, tc l mun lm tan r h thng thc d}n c ca c|c cng quc ch}u ]u; ba l{
ngh xy dng Hi Quc Lin, }y l{ mun thao tng h thng an ninh quc t sau
Th chin I.

S ph sn ca bn k hoch tranh ginh b quyn n{y c nguyn nh}n nh sau: nc


M hi y tuy ~ l{ cng quc qun s, kinh t nhng vn cn yu v chnh tr quc t v
ngoi giao, c|c nc ln khc trn th gii cha sn sng chp nhn M l~nh o v ch o
cc cng vic th gii, mt kh|c cng do tng M l~nh o th gii cn cha tr thnh
dng chnh trong d lun ni b nc M. Bi vy, tuy Wilson ~ thng chin tranh
nhng li mt ha bnh, tuy ~ thit k c bn v th gii ti p nhng li khng
th n{o thi cng c.

Sau Th chin II, Roosevelt qua vic xy dng lin minh chng ph|t xt ~ x}y dng
th{nh cng c cu an ninh quc t m{ Wilson cha x}y dng c - Lin Hp Quc, v
thng qua nguyn tc 5 nc ln nht tr v{ Quyn ph quyt ca nc ln hnh th{nh
t , ~ m bo c a v ch o ca M ti Lin Hp Quc.

Trong i chin Th gii ln th II, cc ngnh kinh t M nht l ngnh cng nghip
qun s u pht trin nhanh chng. Ti nm 1945, thu nhp quc dn ca M tng hn
gp i nm 1939, tng trng ti ca i tu bun ln ti 57 triu tn, chim 2/3 i tu
bun ton th gii, lng vng v kim loi qu M s hu cng chim 59% ton th gii,
ng dollar M tr th{nh ng tin mnh thc s duy nht trn th gii hi y. Trong
thng mi quc t M cng chim a v lng on. Sc mnh qun s M chng nhng
thm nhp khp i lc chu u m cn chim c nhiu a im chin lc quan trng ti
cc vng khc trn th gii. S c quyn v v kh ht nhn cng lm cho M tr thnh
cng quc qun s c sc rn e nht. Sc mnh qun s, kinh t, chnh tr ca M sau
chin tranh to iu kin M tr thnh vai chnh trn sn khu chnh tr th gii v lp
y nhng khong trng do c|c nc ch}u ]u li.

Th nhng c sc mnh ch o th gii cn cn c quyt sch chin lc v d tm


ch o th gii - iu ph thuc vo vic nc M c thot ra khi chnh s|ch ch
ngha bit lp hay khng. Xt thy ch ngha quc t ca Wilson sau Th chin I tng b
tht bi, trnh gim ln vt xe c, chnh ph Roosevelt trong thi gian chin tranh ~
bt tay chun b v chnh s|ch v{ d lun.

Sau v Trn Chu cng, chnh ph M thnh lp y ban T vn chnh s|ch i ngoi sau
chin tranh, do B trng Ngoi giao Cordell Hull v Th trng Ngoi giao Sumner Welles
lm chnh, ph ch tch, nhm n nh chnh sch b tr trt t th gii sau chin tranh. Ti
hi ngh ba nguyn th (M, Anh, Lin X) hp trong thi gian chin tranh, Roosevelt ~
chuyn ha c|c chnh s|ch thnh s thu xp c th sau chin tranh, c gng bin ng
minh thi chin th{nh c ch hp tc thu xp th gii sau chin tranh do M ch o. B
trng Ngoi giao M Hull v nhng ngi kh|c ~ c gng lm cho cng chng M tin rng
vic tham gia thu xp trt t kinh t quc t sau chin tranh v khi phc c ch bun bn
t do nhiu bn l{ iu khng th thiu c i vi s duy tr phn vinh kinh t M sau
chin tranh. B trng T{i chnh Henry Morgenthau xut vi Thng vin l M cn xy
dng mt h thng th gii nhm sao cho c|c doanh nh}n c th tin hnh bun bn quc
t v{ u t quc t theo nguyn tc thng mi.

Khi chin tranh chm dt, M vn c nhng ngi ch trng khng nn can thip
vo cng vic ca ch}u ]u. ng l{ chnh ph M tng c mt thi gian nh thu hp lc
lng M ti chu u, song tnh hnh suy yu ca cc quc gia T}y ]u ~ khin cho cc nh
quyt sch M i ti nhn nh: hoc l mc k Ty u xy ra cc ri lon chnh tr, kinh t
nghim trng, qua e da h thng ch ngha t bn th gii, hoc l xut u l din
tin hnh can thip vi quy m ln. Sc mnh ca M v li ch chin lc ton cu ca M
~ l{m cho nc ny la chn s can thip. V th m{ c Hip nh ti chnh Anh - M
th|ng 12 nm 1945 v{ cc bin php khc vin tr chu u.

Nc M cnh gi|c nh th no vi nhng c|i by chin lc

Nc M c mt c im quan trng l lun lun gi c s cnh gic chin lc cao


i vi cc th lc nc ngoi. Truyn thng chin lc ny bt u t nh{ l~nh o
khai quc cng thn Washington.

Washington ni: phi lun lun cnh gic vi mi }m mu qu k ca nc ngoi

Trong din vn t bit nm 1796, Washington tng nhc nh nhn dn M nh sau:


Nn xo| b phn cm th}m cn c c ngun gc t lu vi mt s quc gia c bit cng
nh tnh cm tt p mnh m i vi cc quc gia khc, khng c g quan trng hn iu
n{y... i ph vi mi }m mu qu k ca cc th lc nc ngoi... mt dn tc t do nn
lun lun gi tinh thn cnh gi|c.

Cu ni ny ca Washington l li khuyn bo ch}n th{nh tnh s}u ngha nng i vi


nhn dn M, l li cnh b|o y thc phng xa, cng l{ kt tinh tr tu chin lc ca bc
cng thn khai quc, l tng kt kinh nghim cuc i u tranh ca Washington.

Theo quan im ca Washington, cc th lc nc ngo{i u c }m mu qu k; mt


dn tc t do chng nhng phi c tinh thn cnh gi|c i vi c|c }m mu m{ cn phi
thm hai ch lun lun, phi lc n{o cng gi c cnh gic, mt pht cng khng c
l l{, bung lng.

D nhin khng th ch dng quan im ca Thuyt }m mu xem xt cc th lc


nc ngoi v cc vn quc t, nhng cng khng th ch dng quan im ca Thuyt
phi }m mu xem xt. Th gii n{y c }m mu qu k, v vy t phi cnh gi|c, hn na,
phi nh Washington yu cu ngi M - lc n{o cng cnh gic.

By Bismarck v{ Thng k ca De Gaulle

Trong cnh tranh chin lc gia c|c nc ln, }m mu qu k ca cc th lc nc


ngo{i nh Washington ni l{ th thng thy khng bao gi khng c.

By Bismarck trong cuc cnh tranh Php - c th k XIX l mt th d in hnh.


Trong chin tranh Ph - Php thi gian 1870 - 1871(67), Ph thng Ph|p, Ho{ng Php b
bt l{m t binh. Nhng ni b nc Ph xy ra s chia r su sc v chnh s|ch i vi
Ph|p. i s c ti Php nhim k u tin l Harry von Arnim ch trng khi phc ch
ho{ng ca Ph|p. Nhng xut pht t mc ch chin lc mun Php tr nn b c
lp, ri ren v suy yu sau ny kh c th cnh tranh vi c, Bismarck ch trng khi
phc nn cng ha Php. Bismarck cho rng mt chnh quyn cng ha khng n nh s
vo trng thi c lp b cch ly trong mt chu u m ch qun ch chim a v thng
tr. Nm 1872, trong mt bn tu trnh, Bismarck vit: i vi ch}u ]u vng triu lin
hp, qu ni la Paris (chnh quyn cng ha khng n nh) khng c cht nguy him no,
n s t chy t tt. Bismarck kin tr Php lp ch cng ha, Ph|p nh mt qu
ni la khng n nh sut ngy phun ra dn ch, ri v{o tnh trng ri ren mt n nh -
}y l{ trng th|i l tng c li nht cho nc c. Nhng Arnim ngoan c kin tr kin
ca mnh, cui cng ng ny b cch chc v b t co phm ti phn quc.

By mi nm sau }m mu ca Bismarck, De Gaulle tin hnh phn tch thng k vch


ra mt cch r rng nguyn nhn tht bi ca Php. ng cho rng tht bi chin lc ca
Php c mt nguyn nhn quan trng l trc chin tranh ni b nc Php din ra tnh
trng c|c ng ph|i u tranh gay gt vi nhau, chnh ph thay xonh xoch lm cho nh
nc ru r kit sc. Chnh l ch ngh vin ca nn Cng ha th III dn ti Trong 65
nm 1875 - 1940, nc Ph|p ~ thay i 102 kho chnh ph m{ nc Anh ch mi thay i
c 20 kho chnh ph, nc M ch mi thay c 14 nhim k Tng thng. De Gaulle nhiu
ln thy bt c Th tng no mi nhm chc lin phi hng chu v s c|c i hi qu
kht khe v li ph bnh, Cho d c gng ht sc cng vn chng th ng ph ni, cng
cha ni ti vic nm tnh hnh ton cc. Ngh vin quyt khng ng h Th tng, h ch
lm nhng vic kn |o h~m hi Th tng v t b Th tng. Cc b trng l k ch
chnh tr ca Th tng. D lun bo ch v li ch ng ph|i u coi Th tng l{ i
tng d nhin on trch. Mi ngi u bit Th tng ch c th ti chc trong mt
thi gian rt ngn, Th tng cng l{ ngi u tin bit chuyn y.

By Bismarck li di hi cho ti thp nin 50 th k XX. Nn Cng ha th IV [Php]


xc lp nm 1947 thay i xonh xoch chnh ph. Thi gian 1947 - 1958 tng 24 ln thay
i chnh ph, bnh qun thi gian sng ca mi chnh ph ch c hn 5 th|ng, hn na c
hai chnh ph ch tn ti ng mt ngy: chnh ph Christian Pineau ngy 17-18 thng 2
nm 1955 v{ chnh ph Antoine Pinay ngy 17-18 th|ng 10 nm 1957. De Gaulle ch
trng Ngh vin Ch hin(68) c quyn lp php v quyn gim st chnh ph nhng
khng c thay chnh ph nm chnh quyn. Chnh ph nn c chc, c quyn v n
nh. Do chnh ph lm thi ch n{o cng b Ngh vin Ch hin cn tr nu ko, ngy 20
th|ng 1 nm 1946 De Gaulle tc gin t chc. Mi cho ti th|ng 9 nm 1958, khi bn hin
php nn Cng ha th V tng cng |ng k quyn lc ca Tng thng c thng qua,
sau khi c bu lm Tng thng nhim k th nht, De Gaulle mi c iu kin trin
khai hoi bo chnh tr ca mnh.

Tch cc y mnh vic xy dng nn dn ch mang c sc Trung Quc l mt nhim


v quan trng. Nhng mt s th lc nc ngoi li c xu Trung Quc nn thc thi ch
i dn ch kiu M, dng i dn ch lm Trung Quc ri lon, tr tr. }y l{ mt ci
by, mt }m mu. i vi vn ny Trung Quc cng phi ghi nh li cnh bo ca
Washington l lun lun cnh gic vi }m mu qu k ca cc th lc nc ngoi.

Khng th khng c t tng phng M: s phn lch s ca Thuyt }m mu v{


Thuyt cm by

Vn chin lc s mt ca dn tc Trung Hoa trong th k XXI khi hng ra th gii


l{ i mt vi nc M; i tng Trung Quc cn hp tc nht l M, i tng Trung
Quc cn cnh gic nht cng l{ M.

M l quc gia lun lun cnh gic vi mi }m mu qu k ca cc th lc nc ngoi,


v{ cng l{ quc gia gii s dng }m mu qu k, ci cm by chin lc. M tng dng cm
by chin lc chy ua v trang i ph vi Lin X. M l tay c phch v chin tranh
lnh, c truyn thng chin tranh lnh v{ t duy chin tranh lnh su nng. Chin tranh
lnh trn thc t l cuc chin cm by, cuc chin }m mu, cuc chin qu k. Trung Quc
khng th khng c t tng phng nc M.

i ph Trung Quc, M c nhiu ch c th t cm by. H c th ci cm by


chnh tr, xut khu v{ u t i dn ch vo Trung Quc, lm cho Trung Quc ri lon. H
c th ci cm by kinh t, gy khng hong ti chnh, chin tranh ti chnh, cum ly
nhng ng tin m hi v mu nhn dn Trung Quc cn c lm ra m tic r khng n
tiu pha. H c th ci cm by qun s, to iu kin Trung Quc |nh trn thua mt
vng nng n{o y xung quanh Trung Quc. H c th t cm by ngoi giao, xi by quan
h, gy mu thun, hnh thnh mt lin minh chng Trung Quc n{o .

Th|ng 1 nm 2007, gi|m c Ban chnh sch ngoi giao ca Trung t}m ci cch chu
]u Mark Leonard cho rng nm 2020 l{ nm ranh gii ca th k XXI, Trung Quc s thay
th M tr thnh nn kinh t ln nht th gii. Nn chnh tr ton cu s t chnh tr n
cc chuyn bin thnh chnh tr a cc. Chnh sch gi l{ c}n bng th lc m{ M thi hnh
c hai v : - duy tr a v mt siu cng ca M; - ti tng vng u dng phng thc
ng h chnh quyn dn ch duy tr th qun bnh vng . Th d ti chu u, M ly
Lin minh chu u lm lc lng cn bng v{ ngn chn Nga; ti chu , M cng Australia,
n , Nht kt thnh lin minh nhm ngn chn Trung Quc.

Mt nh}n s quc t cho rng: thnh tu quan trng nht ca sc mnh mm Trung
Quc l Bc Kinh c th phng nga c bt k lin minh quc t no hnh thnh trn
chin lc ngn chn s tri dy ca Trung Quc. Th gii sau ny s khng c Lin minh
chng M. Nhng th gii sau ny phi chng nht nh khng c Lin minh chng Trung
Quc?

Qu trnh tin b ca vn ha lo{i ngi i t vn ha Hobbes(69) ti vn ha


Locke(70) v{ vn ha Kant(71) va l mt qu trnh di lu va cng l{ mt qu trnh
quanh co lt lo. Trong qu| trnh nu |nh mt s cnh gi|c i vi c|c }m mu qu k
ca th lc nc ngoi th t hn s tht bi ln. Bi vy, vn nn gng nh i vi s ph
ph|n Thuyt }m mu, Thuyt cm by. C|c phn t tinh anh c{ng khng c dng o
tng Thuyt phi }m mu thm ch Thuyt Thin thn lm qun chng nhn dn u
m.

Hy ghi nh li khuyn chn thnh ca Washington: V i ph vi c|c }m mu qu


k ca th lc nc ngoi, mt dn tc t do nn lun lun gi tinh thn cnh gi|c. Trung
Quc trc sau nh mt nn ging cao ngn c ln Thuyt hp t|c, Thuyt hu ho,
Thuyt bn b, tranh th c cng nhiu cng tt s thng nht nhn thc ca cng
ng quc t. Nhng Trung Quc cng quyt khng th khng nghe thy ting chung cnh
bo ca Thuyt ngn chn, Thuyt }m mu, Thuyt cm by, cn phi lun lun gi
tinh thn cnh gic vi c|c }m mu qu k ca th lc nc ngoi.
Chng VI - KHNG C C O TNG
VI NC M
Cn c hy vng v nc M nhng khng c thot ly thc t. Cn c l tng v mi
quan h Trung Quc - M nhng khng c l tng ha. Tng cng nim tin chin lc
ln nhau l{ iu c ngha quan trng i vi vic gi gn v pht trin mi quan h Trung
Quc - M, song ng thi vi vic tng cng nim tin chin lc ln nhau cng phi
phng o tng chin lc.

Ngi M c Gic m M, gic m c hai h{m ngha: xt t gc phn u ca c


th cng dn M th Gic m M l{ Gic m lp nghip l{m cho c| nh}n cng d}n v{ gia
nh h vt tri hn ngi khc; xt t mc tiu phn u ca dn tc v quc gia M th
Gic m M l{ Gic m l~nh t xng b| th gii, ch o th gii. Nc M xa nay cha
bao gi giao ng trong vic bo v v gi gn a v quc gia lnh t th gii; trong cuc
chi bo v a v lnh t ca mnh, nc M cha bao gi nhn nhng. Vn ch yu
h{ng u i vi Trung Quc trong th k XXI l{ khng c c o tng vi nc M.

I. o tng chin lc chng khc g t st


o tng chin lc l sai lm d mc nht ca nh chnh tr, cng l{ th sai lm m
nh chnh tr khng c mc phi nht. Trong cuc chi gia quc gia qun qun vi quc
gia qun qun tim ti, lm th n{o quc gia qun qun tim ti tr|nh c s hng
dn sai lm chin lc n t quc gia qun qun? Lm th n{o trnh ny sinh o tng
chin lc? Trn mt ny, trong cuc chi chin lc vi i Anh quc, cc lnh t khai
quc ca nc M ~ th hin c tr tu ln v s tnh t|o cao . Th nhng chnh s|ch
xoa du1 ca cc nh chnh tr ch}u ]u thi h{nh trc Th chin II th chng nhng mang
li tai ha cho nc mnh m cn cho c th gii. Tm nguyn tt p Tn Trung Sn gi
gm v{o c|c nc M, Nht, Nga ch nhn c s tic nui chin lc.

Li rn ca Adams

John Adams tng l{m i s M ti Anh nhim k u tin, v sau lm Tng thng M
th hai, nm 1816 ng a ra li tin o|n: Nc Anh mi mi chng th tr thnh bn
ca chng ta, cho n khi no chng ta tr thnh ch nhn ca h. Tin o|n ca Adams ~
c tc dng nh ting chung cnh bo nhc nh nc M khng c c o tng i vi
nc Anh - phng nc Anh l{ iu khng th thiu.

Trong hai cuc i chin th gii, Anh u l bn ca M, nhng cng ch thi k cui
chin tranh mi tr thnh bn b, bi l Anh cn c M cu; du rng nc M hi
khng phi l ch nhn m l n nhn cu mng ca Anh. Sau khi Th chin II chm dt,
nc M i n nhn cu mng ca Anh t tr thnh ch nh}n nc Anh, v{ Anh cng
t tr th{nh ngi bn trung thc v{ kin nh ca nc M.

Ngy nay, nu c ngi da theo t duy ca John Adams nh chnh tr ln nc M


nm xa m{ ni: Nc M mi mi chng th tr thnh bn ca Trung Quc, cho ti khi
Trung Quc tr thnh ch nh}n nc M. Th th khng nh ni nh vy l{ khng c,
ngi M khng chp nhn, ngi Trung Quc cng khng ng . Bi l Trung Quc
khng mun c mt ch nhn, Trung Quc cng khng mun lm ch nhn ca ngi khc.
Nhng khi quc lc tng hp, a v quc gia v nh hng quc t ca Trung Quc vt
M th khng nh nc M s l mt ngi bn rt chn thnh ca Trung Quc. Mi quan
h Trung Quc - M khi y s tt p hn bt c thi k no trong lch s.

Anh tr thnh bn ca M sau khi M tr thnh ch nhn ca nc Anh. M tr thnh


bn ca Trung Quc sau khi Trung Quc vt M. S ln mnh v{ vt tri ca M so vi
Anh Quc v c bn ~ chuyn bin mi quan h M - Anh, bin nc Anh thnh bn tt ca
nc M. S ln mnh v{ vt tri ca Trung Quc so vi M cng s v c bn chuyn
bin mi quan h Trung Quc - M, nh th M thc s tr thnh bn |ng tin cy, bn lu
di ca Trung Quc.

Li tin o|n ca John Adams th hin s tnh to chin lc v tr tu chin lc kiu


M, c tc dng nhc nh Trung Quc ngy nay cn phng o tng chin lc.

Ni lo ca Hitler

Trc i chin Th gii ln th II, phn ln cc nh chnh tr ng quyn phng


Ty hi y (tr Louis Barthou ca Php, Winston Churchill, Alfred Dull Cooper ca Anh)
u cha nhn thc r v bn cht ca Hitler, h vn o tng thng qua nhng b c th
i ly ha bnh, tin rng nc c Quc x l phng tuyn kin cng ngn chn ch
ngha cng sn lan tr{n sang phng T}y. Bi vy, h bt n xanh cho mi h{nh ng ca
Hitler.

Khi x|c nh chnh sch chn chnh lc lng v trang nc c, Hitler tng lo lng ni
vi c|c tng lnh ca hn: Gi pht xy dng qu}n i quc phng c l gi pht nguy
him nht. Lc y s thy l{ nc Php c hay khng c nh chnh tr. Nu c, th Php s
khng cho chng ta thi gian m s v ly chng ta.

|ng tic l bt k ti nc Ph|p hay nc Anh, th m{ hai nc ny thiu nht li


chnh l cc nh chnh tr c u c chin lc tnh t|o. Nhng t tng ca cc nh chnh
tr tnh to li cha th tr thnh lc lng chnh v ch o thc quyt sch, kt qu lm
cho tr{o lu t tng xoa du v{ chnh sch xoa du dn dn tr thnh quc s|ch c bn
trong cc quc gia phng T}y hi thp nin 30 th k XX. Hi y cc nh chnh tr chu u
do cha nhn thc y v bn cht ca ch ngha ph|t xt nn ~ ri v{o o tng chin
lc xoa du c th trnh c tai ha, kt qu sut na h b mt mng.
Trong cng ng quc t hin nay, ha bnh, pht trin, hp tc l dng chnh ca thi
i, nhng vn tn ti nguy him ca ch ngha b| quyn, v th khng c c o tng
vi ch ngha b| quyn.

o mng ca Tn Trung Sn

Nhm thc hin l tng cch mng kin quc, Tn Trung Sn tng m p ba gic
mng ln i vi Nht, M, Nga:

Gic m Nht Bn - gi gn tnh hu ngh anh em, du dt nhau, to dng s phn vinh
chung ca Trung Quc v Nht.

Gic m M - mong i tnh hu ngh thy tr gia M vi Trung Quc s gip gy


dng Trung Quc thnh mt nc cng ha phng ng kiu M.

Gic m Nga - coi Nga l thy, chng li th lc ch ngha t bn phng T}y, thc
hin nguyn vng tt p Trung Quc ho{n to{n c lp.

Rt cuc ba gic m ln y u tr thnh ci huyn o. Bi l bt k Nht, M hay Nga,


h u coi s phc hng Trung Quc l mi e da i vi h, h khng mun Trung Quc
ln mnh nh h.

Thc ra trong lch s cn i, cc nhn vt tinh anh Trung Quc khng ngng m p
nhng ngh khng tng v mong ch khng thit thc i vi nc M, k c ng Bo
Hong ca Khang Hu Vi v{ Lng Khi Siu l~nh o Trung Quc i ln con ng ci
lng khng m|u, nhng o mng v mt ny ca Tn Trung Sn, mt ngi ch trng
cch mng khng ngng, l mt iu c bit |ng tic.

Trn vn i vi s tri dy ca nc ln khc, bt k nc ln n{o cng khng c


tm lng rng m. Trong mi quan h quc gia, nht l quan h gia c|c nc ln, hu nh
cha c nc ln no mong mun nc ln kh|c cng ln mnh nh mnh, c{ng cha ni
ti vic c nc ln no thch nhn thy nc ln khc mnh hn mnh.

Nu ni rng trong quan h ngi - ngi vn c k hy vng ngi kh|c hn mnh, th


th trong mi quan h gia cc quc gia, c bit l{ c|c nc ln, s khng c tm nguyn
mong k kh|c hn mnh. Nc ln hin hu quyt khng nc ln khc trong mi quan
h vi mnh li xut hin hin tng con hn cha. Bi vy, vic mt nc ln ny mun
qua vic xy dng tnh hu ngh anh em, thy tr vi mt nc ln kh|c cng ln mnh,
th ch l mt loi o tng tt p. Kt qu cui cng ngi ta ~ thy ba quc gia gy ra
tai nn ln nht v{ e da ln nht i vi an ninh ca Trung Quc li chnh l Nht, Nga v
M. Thi k u th k XX ch yu l{ quc Nht, thi k sau ch yu l{ quc M v{
quc x hi Lin X.

thi i Tn Trung Sn, Nht, Nga, M khng mun Trung Quc ln mnh. Trong th
k XXI h c mun Trung Quc ln mnh khng? H c mong mun Trung Quc ln mnh
hn h hay khng?
Ng{y 14 th|ng 8 nm 1949, Mao Trch ng vit bi Vt b o tng, chun b u
tranh, vch r bn cht quc trong chnh s|ch i vi Trung Quc ca M, ph bnh o
tng i vi M ca mt s ngi. Mi quan h Trung Quc - M ngy nay cn tng cng
hp tc, song phi kin quyt vt b o tng i vi M, phi c s chun b, u
tranh.
II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia
qun qun
Trong lch s th gii cn i, quc gia qun qun v quc gia qun qun tim ti bao
gi cng l{ i th ca nhau trn sn khu quc t. Trong vic i ph vi cc vn quc
t c th, h c th hp tc, c mi quan h i tc vi nhau; nhng iu khng th thay
i v lm m nht mi quan h cnh tranh vi nhau trn vn a v quc gia. Trong tnh
hnh c my quc gia qun qun tim ti, nhm thc hin chnh s|ch chia tr v nhm i
ph quc gia qun qun tim ti c tnh thch thc ln nht, quc gia qun qun c th lp
quan h ng minh vi cc quc gia qun qun tim ti khc. Ch cn trn sn khu quc t
c mt quc gia qun qun tim ti th s cnh tranh gia quc gia qun qun vi quc gia
qun qun tim ti s gay gt thm, mi quan h i th cng ni bt.

Cng vi s tri dy nhanh chng ca Trung Quc v s sa st tng i ca M trong


cuc khng hong ti chnh, mi quan h i tc chin lc c tnh xy dng gia Trung
Quc vi M hnh thnh nhm i ph v gii quyt cc vn ton cu m{ hai nc cng
i mt s ngy mt tht cht. Nhng cuc chin ginh git qu|n qu}n trn vn a v
quc gia gia hai nc cng s gay go hn, mi quan h i th chin lc c tnh cnh
tranh gia hai nc s ni bt hn. }y l{ xu th tt nhin khng thay i bi ch ca hai
nc.

Hai nc Trung Quc v M nht nh s i ln s}n thi u

Trn sn vn ng, cp i th cnh tranh gay go nht l qun qun v qun. qun
mun lm qun qun, qun qun mun gi chc qu|n qu}n, iu u c tnh bm sinh.

Trong cuc cnh tranh gia cc quc gia, nht l gia quc gia qun qun vi quc gia
qun qun tim ti, mi quan h gia hai quc gia n{y cng l{ quan h i th t nhin. D
nhin, quc gia qun }y tr th{nh i th t nhin ca quc gia qun qun phi l
quc gia qun c quyt t}m v{ c nng lc cnh tranh vi quc gia qun qun; nu mt
quc gia | qu}n khng c ch hng, nng lc v tim lc cnh tranh vi quc gia qun
qun, th quc gia | qu}n s khng th tr th{nh i th ca quc gia qun qun hin c.
Cng vy, mt quc gia th ba tm thi xp sau qun c s hu v th hin c thc lc,
tim lc v xu th vt qua quc gia | qu}n v{ b|m ui quc gia qun qun, th quc gia
th ba n{y c ng kim quc gia qu|n qu}n i x nh l{ i th cnh tranh ln nht
ca mnh. Tr phi quc gia th ba y t b mc tiu b|m ui ca mnh, hoc quc gia qun
qun hin hu chun b t b a v quc gia qun qun ca mnh, khng cnh tranh cuc
chin bo v a v ca mnh na, ch ng nhng v tr qun qun hoc ph mc cho s
phn quyt nh.

nh mnh lch s chnh l ch: Trung Quc l quc gia nht nh phi tranh lm quc
gia qun qun v M li l quc gia nht nh phi bo v a v qu|n qu}n. Nh vy, mt
cuc chin ginh qun qun v gi qun qun khng th tr|nh c s quyt nh hai nc
Trung Quc v M u i ln s}n thi u.

Tin o|n phng ngi Hoa nm 1942 ca ngi M

Vic kho st lch s mt cch ton din i vi qu| trnh nc M phng nga Trung
Quc tri dy l mt nhim v cn cc chuyn gia mi l{m c. Song le chuyn M nhm
trng Trung Quc trn s}n thi u quc t }u phi l chuyn sau chin tranh lnh; ngay t
thi k Nht tin hnh chin tranh x}m lc Trung Quc hi thp nin 40 th k XX ~ c
vn bn ghi chp r rng chuyn . iu ny cho thy, ngi M trong khi c tnh cch ch
cu li trc mt, ng thi h ng l{ cn c toan tnh s}u xa.

Khng lu sau khi chin tranh Th|i Bnh Dng n ra, chuyn gia vn quc t ni
ting ngi M Nicholas John Spykman(72) trong tc phm ni ting Chin lc M trong
chnh tr th gii: nc M v s cn bng quyn lc ~ vch ra: Chnh s|ch ca nc M
sau chin tranh nn c x|c nh di s ch o ca chin lc duy tr th cn bng
chu u v chu ... li ch ca M khng phi l quyn lc thng nht m l quyn lc phi
cn bng... Nhng vn ch yu sau chin tranh s khng phi l Nht m l Trung Quc...
Mt Trung Quc qun s ha, hin i ha, y sc sng, c 400 triu dn s l mi e da
khng nhng vi Nht Bn m cn c vi a v ti chu ca c|c nc ln phng T}y...
Nu mun duy tr c th cn bng ti Vin ng hin nay v sau ny th M s khng th
khng p dng chnh sch bo v Nht Bn. Cun s|ch n{y c vit trong tnh hnh sau v
Trn Chu cng nm 1941, c nc M trn di ng lng cng cm th chng Nht; cun
s|ch khng nhng gy ra phn ng ln trong d lun M hi y m cho ti nay vn l
mt cun sch tham kho cn c khi nghin cu chin lc quc gia ca M.

Khi chin tranh lnh va chm dt, khi nhng l{n khi xanh cn ang bc ln t ng
nt ca Lin X tan r~, nc M ~ bt u tm kim i th cnh tranh mi, v h
hng nh mt v pha Trung Quc d ha vi qu.

Ng{y 17 th|ng 9 nm 1992, tp ch Nghin cu chnh sch do mt think tank ni ting


l Qu Truyn thng M(73) ch tr, c ng b{i b|o vit: Sau khi tri qua nhng sai lm
bc i u tin trong mt th k, xem ra Trung Quc cui cng ~ kin nh i ln con
ng kinh t pht trin nhanh chng, qun s th hin c thc lc, v{ iu ng l{
s gy nn phn ng ti chu v trn ton th gii. S vic ny c nh hng ln ti li
ch kinh t v li ch an ninh ca M. Trn th gii, Trung Quc l{ nc ln duy nht ang
nhanh chng tng cng lc lng qun s, hn na Trung Quc l mt th d thc t u
tin v vic ch cng sn ang |p ng nguyn vng kinh t ca nh}n d}n mnh. Qua ,
Thuyt Trung Quc e da b lm rm beng. Nhng ngi c xu cho lun iu ny thm
ch cho rng trong thi k cn i, Trung Quc b c|c nc phng T}y bt nt qu nhiu
cho nn Trung Quc nht nh ch dp tr th.

Sau nm 1992, cng vi s pht trin nhanh chng ca kinh t Trung Quc, M bt u
quan t}m hn v ci gi l mi e da Trung Quc c th em li i vi a v ch o ca
M. Nm 1995, mt quan chc cp cao B Quc phng M t : iu chng ti quan tm
nht l s ln mnh ca Trung Quc.

Nu tc pht trin kinh t ca Trung Quc cho ti nay li tip tc thm 10 nm na


th s kin ln nht v chin lc cui th k XX s l s phc hng ca Trung Quc. T
tin o|n ln chin lc Vn ch yu sau chin tranh s khng phi l Nht Bn m l
Trung Quc do ngi M nu ra nm 1942 cho ti tuyn ngn chin lc s kin ln nht
v chin lc cui th k XX s l s phc hng ca Trung Quc, do B Quc phng M nu
ra nm 1995, cui cng nc M ~ ho{n tt vic nh v vai tr ca Trung Quc; vn
Trung Quc tr thnh s vic ln nht i vi chin lc ca nc M, Trung Quc vinh d
tr thnh tuyn th s mt c nc M qun qun coi trng nht, sp hng chu c ra
n m bc kiu M.

Trung Quc b M chn l{m i th, khng mun cng phi lm

Rt nhiu ngi Trung Quc mong sao M khng chn Trung Quc l{m i th. Nhiu
ngi ni Trung Quc tun theo chnh s|ch Bn khng - khng khiu khch thch thc a
v b ch ca M; khng thch thc trt t th gii; khng coi M l{ i th v{ ch th cnh
tranh; Trung Quc khng phi l mi e da i vi nc M. Trung Quc ch mun l{m i
tc chin lc c tnh xy dng ca M, tc l mun hp tc vi M, hu ho vi M. Cho
d cc nguyn vng v{ mong i y l chn thnh, qu gi v kh c th c c, song iu
khng th khin Trung Quc tr|nh c s phn l{ i th ca M.

Rt cuc Trung Quc c lm i th cnh tranh chin lc ca M hay khng? S nh


v khng chuyn dch theo ch ca Trung Quc. Mt s nh chin lc M tng ni r,
nc M c phng quc gia n{o hay khng, iu khng quyt nh ch ca quc
gia y m ph thuc vo sc mnh ca quc gia y. Kissinger cng tng ni: Xt v mt a
chnh tr, nc M cc k rng ln, ti nguyn v s d}n vt xa nhiu nc i lc u .
Nu ti bt c na no ca i lc u - chu u hoc chu - xut hin mt nc ln
chim a v chi phi th l{ tiu ch r r{ng ca s e do chin lc i vi nc M, bt
k c chin tranh lnh hay khng u nh nhau. Bi l tp o{n hnh th{nh t s c
nng lc vt M v kinh t v cui cng v qun s. M cn chng li mi nguy him ny,
cho d nc ln v{o a v chi phi t ra rt hu ho i na; bi l mt khi hu
ngh y thay i th nc M s pht hin thy nng lc tin hnh chng tr hu hiu v
xoay chuyn tnh hnh ca mnh ~ yu i rt nhiu.

Theo quan im ca ngi M, nguyn ca quc gia l{ khng tin cy, c|i ngi M
nhn thy l sc mnh. c im quan trng trong t duy chin lc ca ngi M l: sc
mnh quyt nh a v, sc mnh quyt nh tnh cht, sc mnh quyt nh mi quan h.
Mi quan h gia hai nc nh th n{o, iu khng quyt nh bi ch v nguyn vng
nh{ nc m quyt nh bi sc mnh. Ngi M chn i th chin lc ca mnh khng
ly tiu chun l hnh thi thc v{ ch lng thin m{ cn c theo tiu chun l mc
sc mnh. Mt chuyn gia M ni, ring s thc pht trin nhanh chng l{ Trung
Quc i ln con ng xung t vi M.
}y l{ quan im chin lc ca M, l{ t duy ca M. Trn th gii ny ch c nc M
l nht th gii, th th quc gia no c tc pht trin nhanh nht b|m s|t nc M nht
th quc gia y khng trnh khi tr th{nh i th ca nc M mt cch c tnh lch s, d
mun hay khng mun cng phi lm. Ch cn anh v{o a v pht trin nhanh nht, ch
cn trn s}n ua quc lc tng hp, anh c|ch nc M gn nht, th th anh phi hng th
~i ng v{ a v i th nc M dnh cho anh. Tr khi anh thiu ch tin th hoc b M
ngn chn c, nu khng anh ch c ngh ti chuyn thot khi s phn b a v{o
din l{ i th ca nc M. Trung Quc trong th k XXI t l}u ~ vinh d c M chn
l{ i th ca h, khng mun l{m cng t phi l{m. Nh Kissinger ni bt k c chin
tranh lnh hay khng cng nh nhau, cho d nc ln t ra rt thn thin cng khng
c.

Mu thun c bn gia Trung Quc vi M l g?

M l{ nc pht trin ln nht th gii, Trung Quc l{ nc ang ph|t trin ln nht
th gii, mu thun gia hai nc ny l g?

Hc gi M Ezra Voge(74) tng tng kt 10 mu thun ln gia hai nc Trung Quc - M


nh sau: - vn {i Loan, - vn Ty Tng, - vn Nam Hi [Vit Nam gi l bin
ng], - vn kinh t, - vn cc t chc nhiu bn v t chc quc t, - vn quan
im i vi mi e da tim tng chu , - vn lin minh chin lc, - vn ph bin
v kh, - vn nhn quyn, - vn mi trng.

Nhng mu thun n{y u l mu thun c th nhng cha vch ra c cc mu


thun cn bn gia hai nc. Thc ra, mu thun cn bn gia Trung Quc vi M l mu
thun gia quc gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti, l mu thun gia quc gia
qun qun vi quc gia qun qun d b.

Brzezinski tng ni, M l{ nc ln ton cu u tin, cng l{ siu cng ton cu


cui cng. Mc tiu chin lc ca M l gi vng ngi v nht th gii; mc tiu chin
lc ca Trung Quc l xng ti ngi v nht th gii. Nh vy hai nc tt nhin s xy ra
va chm, v khch quan l mt loi mu thun. Cho nn mu thun cn bn ny l mu
thun quyt nh cuc ua gi{nh qu|n qu}n vng mi ca th gii.

M l{ nc t bn ch ngha ln nht th gii, Trung Quc l{ nc x hi ch ngha ln


nht th gii. S khc nhau v ch x hi v hnh thi thc l ngun gc quan trng v
ni dung quan trng ca mu thun gia hai nc n{y. Nhng m}u thun cn bn gia
Trung Quc vi M khng phi l mu thun v hnh thi thc; vn th nht m M
quan tm Trung Quc khng phi l anh mang h x hi ch ngha hay t bn ch ngha, m{
l anh mnh hay yu. M khng ngi Trung Quc lm ch ngha x~ hi m ch ngi Trung
Quc ln mnh. Nc M th c mt Trung Quc x hi ch ngha khng ph|t trin ch
khng mun c mt Trung Quc t bn ch ngha ln mnh. Ch cn Trung Quc khng
b|m ui v{ vt qua M, khng c chuyn cui cng thay th M tr thnh quc gia lnh
t th gii th Trung Quc lm ch ngha x~ hi cng c nc M bao dung, hp tc v
vin tr. Ch cn Trung Quc mun tri dy tr thnh nht th gii, mun tr thnh quc
gia qun qun th gii, th th cho d Trung Quc c t bn ch ngha hn c ch ngha t
bn ca M th cng s b M kin quyt ngn chn.

Cc mu thun cn bn n giu v li ch cn bn gia hai nc Trung Quc, M l s


cnh tranh a v quc gia, l mu thun cnh tranh quc gia lnh t, l{ nc no s ch o
th gii. Cc mu thun cn bn trong th k XXI gia M vi Trung Quc v c bn quyt
nh mc tiu ct li i chin lc ca M i vi Trung Quc, khng phi l s T}y ha
Trung Quc trn hnh thi thc m{ l{ l{m suy yu Trung Quc trn vn thc lc quc
gia, h thp Trung Quc trn vn a v quc t, l s l{m chm Trung Quc trn vn
phc hng quc gia. Ci gi l{ T}y ha, ph}n ha, l{m xu u l cc th on chin
lc l{m yu Trung Quc, l{m chm s tri dy v phc hng Trung Quc, nhm mc
tiu sao cho Trung Quc trong th k XXI khng mun ui v{ vt M, khin cho th k
XXI vn l{ th k ca M ch khng phi l{ th k Trung Quc.

Mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI: cnh tranh chin lc, hp tc chin
lc, ci to chin lc

Mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI l mi quan h phc tp nht trong lch
s quan h gia c|c nc ln; v mt a v quc t, n l mi quan h cnh tranh chin
lc; v mt li ch chung, l quan h hp tc chin lc; v mt hnh thi thc, l quan h
ci to chin lc. }y l{ mt h thng quan h tam v nht th, giai iu chnh ca n l
quan h cnh tranh chin lc. Mi quan h cnh tranh chin lc l mi quan h c tc
dng ch o trong h thng quan h Trung Quc - M. Ba mt trn cng c th ni l{ Mt
trung t}m, hai im c bn ca quan h Trung Quc - M: ly cnh tranh chin lc lm
trung tm, ly hp tc chin lc v ci to chin lc l{m hai im c bn.

Trn mt a v chin lc, hai nc Trung Quc v M c quan h cnh tranh chin
lc, tc quan h i th chin lc. S khc bit v{ i lp v li ch chin lc ca hai
nc tt nhin dn n s cnh tranh chin lc. L quc gia qun qun ca th gii hin
nay, cng l{ quc gia b quyn ca th gii, nc M e ngi t|c ng do s tri dy ca
Trung Quc em li cho M. Vn c bn m s tri dy ca Trung Quc t ra vi th
gii l: trong th k XXI, ai s dn dt cuc chy ua ca th gii? Trn vn a v chin
lc cn bn ca quc gia ny, Trung Quc vi M c mi quan h i th cnh tranh chin
lc.

Trn mt li ch chung, Trung Quc v M c quan h hp tc chin lc, tc quan h


i tc chin lc. Trong th k XXI, Trung Quc v M l{ i th cnh tranh ln nht, cng
l{ i tc hp tc ln nht. Trong tnh hnh nn kinh t c|c nc trong cng cuc ton cu
ha tr thnh khi cng ng cng s phn mt nc phn vinh th tt c u phn vinh,
trong tnh hnh qun tr ton cu tr th{nh c s v{ iu kin t phi c ca s pht trin
bt k mt quc gia dn tc no, th Trung Quc v M l{ hai nc ln trn th gii tt phi
hp tc vi nhau.

Chin lc gia ngi M Thomas Barnett ni: K tch chu v vic Trung Quc tri
dy vi t c|ch l{ mt nc siu ln ca ngnh ch to khng phi l s b|o |p ti i vi
cng cuc u t ca chng ta. Ch nn qun l{ trong 10 nm qua, ch}u \ ~ c t|c dng
khng th coi nh i vi tng trng kinh t ca chng ta. Khng mt quc gia no trong
s c|c quc gia nng ct c th t l{m c ht mi vic. Chng ta ngy cng ging nh
ngi trn mt c xe hai nga, cng tin cng li.

Trn mt hnh thi thc, hai nc Trung Quc v M c mi quan h ci to chin


lc, tc quan h nh hng ln nhau. Trong qu trnh cnh tranh v hp tc gia hai
nc, vn ha M c nh hng ti Trung Quc, vn ha Trung Quc cng s ci to nc
M. Trong ci cch m ca, Trung Quc hc tp th gii, k c hc tp v tham kho mt s
iu c ch ca M. Tc dng ci to ca Trung Quc i vi M khng ch th hin trn tng
nc trong nc m cn c trn tng nc quc t, l{m cho nc M t quc gia dn ch kiu
quc ni dn dn tin ha thnh quc gia phi b quyn trn quc t. S thiu lc lng ch
c quc t l nguyn nhn quan trng dn n hu qu ch ngha b| quyn M hot ng
ngng cung. Dng s ln mnh phi b quyn ca Trung Quc ch c M, dng vn ha
ha hp ca Trung Quc ci to vn ha b| quyn ca M s c th l{m cho nc M
hng v pha dn ch ha v{ vn minh ha trong mi quan h quc t.

Hai nc Trung Quc v M d l cnh tranh chin lc hoc hp tc chin lc u


nn c tnh xy dng. Cnh tranh c tnh xy dng l mt loi cnh tranh lnh tnh, n loi
b s cnh tranh dng phng thc chin tranh, vt qua m thc chin tranh lnh. S
hp tc c tnh xy dng l ni s hp t|c theo hng khng dng s hy sinh cng bng v
chnh ngha quc t, nhm vo v gy tn hi cho li ch ca bn th ba. Cnh tranh v hp
tc c tnh xy dng phi l{ cnh tranh c mc - khng th cnh tranh v hn ; hp
tc c nguyn tcphi l{ khng c hp tc v nguyn tc. Quan h cnh tranh hp tc c
tnh xy dng gia Trung Quc vi M ph hp li ch ca Trung Quc, ca M, cng ph
hp li ch ha bnh v pht trin ha bnh th gii.

Vic ln s mt ca Tng thng M l g?

Sau khi nc M bc ln cng v l~nh o th gii phng T}y th vic bo v quyn


l~nh o ca nc M ~ tr thnh ct li ca li ch quc gia M.

Chin tranh lnh l cuc chin ginh git quyn l~nh o th gii ko di ti hn 40
nm, trin khai gia M vi Lin X. Sau chin tranh lnh, trong c|c vn kin chin lc
h{ng nm nc M cng b nh B|o c|o chin lc an ninh quc gia, B|o c|o |nh gi| quc
phng 4 nm, B|o c|o Quc phng, Thng ip Lin bang ca Tng thng, vic bo m a
v l~nh o ca M i vi th gii u l nhim v h{ng u ca chin lc an ninh quc
gia M. Ci gi l{ An ninh nc M trc tin l{ an ninh cho a v b quyn, a v lnh
o ca M i vi th gii. Ci gi l li ch quc gia M, trng t}m l{ a v b quyn, a v
l~nh o th gii ca M.

Gi|o s chnh tr hc i hc Chicago John J. Mear-sheimer khi tr li phng vn ca {i


Truyn hnh Trung ng Trung Quc tng ni: i vi ngi Tng thng, chin lc cn
bn nht ca nc M l: th nht, phi chim a v l~nh o th gii phng T}y... Th
hai, phi bo m trong phm vi ton cu khng c i th cnh tranh vi nc M. Tc l
ni khng c mt quc gia n{o kh|c dng phng thc chng ti ch o th gii phng
T}y ch o khu vc ca h. Trong th k XX, M ~ ra sc bo m Nht, c v Lin
X khng th thng tr chu hoc chu u, bi l M khng mun c nhng k cnh tranh
nh vy. Tnh hnh hin nay l M rt r r{ng ~ tr th{nh nc ln mnh nht th gii v
khng c i th cnh tranh hoc i th cnh tranh tim ti. Trong mt thi gian, tnh hnh
ny khng th thay i.

im cao khng ch hin nay ca chin lc quc gia M l{: ngn nga s xut hin k
cnh tranh chin lc, k thch thc b quyn, k tin bc ngang hng, k thay th b
quyn. Tng thng M sut nm bn bu gii quyt cc loi mu thun. Nhng vn chin
lc cn bn nht Tng thng M quan t}m l{ a v b quyn th gii ca M, l trn ton
cu khng c i th cnh tranh hoc i th cnh tranh tim ti. C th ni, chin lc ca
Tng thng M l chin lc gi chic m b| quyn. }y l{ tm mt th gii ca Tng thng
M, l{ c trng chin lc ca Tng thng M.

Xy dng th gii ha hp cn tng cng tinh thn cnh tranh

Trong th k XXI, Trung Quc c mt c hi, l{ c hi cnh tranh mt vng mi


ginh qun qun th gii vi M. Ci gi l{ c may chin lc, mc cao nht ca n l
}y. Khng th mt thi c, thi c rt kh tr li.

C ch ca M l{ c ch cnh tranh, gm hai mt cnh tranh trong nc v cnh tranh


quc t. Trn mt cnh tranh quc t, M l cao th ca ch ngha b| quyn. Cnh tranh
trong nc gm: cnh tranh gia hai ng, cnh tranh gia cc ngnh ca chnh ph, cnh
tranh gia cc bang, cnh tranh gia bn qu}n i vi a phng, cnh tranh gia cc
qun chng vi nhau, cnh tranh gia t bn nh{ t vi t bn ti chnh, cnh tranh gia
cc doanh nghip mi c, cnh tranh gia c|c nh{ t bn ln nh, v cnh tranh gia cc c
nh}n. Ngi M c hun c trong ch ngha Darwin x~ hi, tn sng gi tr ca cnh
tranh, coi nng lc cnh tranh xut sc l phm cht mt c nhn cn phi c, ly ca
ngi. Nhng chnh l{ s cnh tranh trn c|c phng din M ~ to ra s cn bng ch
c ln nhau, thc hin kt hp c ch cnh tranh vi c ch cn bng, bo m sc sng
v s n nh ca nc M.

Th gii ha hp khng phi l da vo mt ch Ha l{ c th to dng nn. Cng


nh th gii ha bnh khng phi l da vo mt ch Ha m{ c. Nguyn tc lut rng
trong trt t quc t vn tn ti, trong tnh hnh ch ngha b| quyn vn tn ti, bt k s
xy dng quc gia dn ch bn trong mt quc gia hay xy dng th gii dn ch trong
cng ng quc t, u khng phi l mt ch Ha l{ c th to dng nn. Ha l{ mt
loi th on, cng l mt loi kt qu. Bt lun th gii ha bnh, th gii ha hp, th gii
dn ch, tt c u l mt loi kt qu cnh tranh, u l mt kiu cn bng lc lng.

Nhng trong mt thi k lch s tng i d{i trc }y, do ngi Trung Quc thiu
tinh thn cnh tranh v lc lng cnh tranh, mt mc tn sng vn ha Ha, Ha vi
qu, Ha vi thng, kt qu khng nhng lm cho trong nc thiu ng lc v sc sng
m{ cng chng ph|t huy c tc dng nn c ca mnh to dng s cn bng th gii.
Cho nn khi bn v tnh cch Trung Quc, trong ni dung kch tnh quc dn Trung Quc,
L Tn c nu ra mt iu quan trng l{ bun ru khi thy ngi khc gp s khng may,
bc tc v tic nui khi thy ngi khc khng chu u tranh. L Tn khng thy hi lng
v hm m m thy phn n vi tnh c|ch bt tranh (khng tranh u) ca Trung Quc.
ng cho rng, s bt tranh ca Trung Quc l nguyn nhn quan trng gy nn nhng ni
bt hnh v{ au lng.

Tn Trung Quc do Mao Trch ng dn dt th h ngi cch mng Trung Quc


tranh u m{ ra t trong cuc chin tranh my chc nm. Trung Quc tri dy l{ do ng
Tiu Bnh v my th h nh{ l~nh o ng dn dt mt th h ci cch Trung Quc, trong
cuc u tranh phc tp Giu mnh ch thi m{ gi{nh c. Bc sang th k XXI, ch c
trong qu trnh cnh tranh quc gia qun qun v xng ti ngi v quc gia lnh t th
Trung Quc mi c th cui cng thc hin s phc hng v i dn tc Trung Hoa.
III. Nc M ~ kim ch Nht vn ln nh th no?
Sau Th chin II, nc M nhy ln a v quc gia qun qun th gii. Trong na cui
th k XX M ~ th{nh cng tin hnh hai cuc chin bo v vng min qun qun: ln th
nht l trong ni b phe t bn phng T}y, M ~ ngn chn thnh cng s vn ln ca
Nht Bn, mt quc gia c cng hnh thi thc vi M. Ln th hai l{ ngn chn thnh
cng s cnh tranh ca Lin X, mt nc c hnh thi thc khc vi M. Tin sang th k
XXI, M bt u cuc chin bo v vng min quc gia qun qun ln th ba, tc i ph
ton din vi s tri dy ca Trung Quc.

Ba cuc chin ni trn l ba chin dch ln gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti, ba chin dch c tnh chin lc tin hnh xoay quanh quyn ch o th gii
v quyn l~nh o th gii; ba chin dch ny thuc ba loi khc nhau. Trong ba chin dch
ln k trn, M ~ thng hai - p ch thnh cng Nht Bn, ngn chn thng li Lin X.
Nhng trong chin dch th ba i ph vi Trung Quc, liu M cn c th thng c hay
khng?

S phung ph ti nguyn chin lc ca M l{m cho ng{y Nht Bn s Mt n sm


hn

Ch ngha b| quyn l mt loi li ch b quyn. Ch ngha b| quyn cng phi tr gi


cho b quyn. Nhng ch ngha b| quyn khng c tit ch s gy ra s lng ph ti nguyn
chin lc, qua l{m suy yu a v b quyn ca n.

Nc M sau chin tranh ~ ln ti nh cao ca b quyn. Nhng chin tranh Triu


Tin v chin tranh Vit Nam lm cho M phi tr gi chin lc au n, gy nn s phung
ph ln ti nguyn chin lc v s sa st sc mnh b quyn ca M, to ra cho Nht v
c|c nc ln cng nghip chu u nhng c hi v{ iu kin tri dy v kinh t.

Warren Cohen tng vit: Sau tht bi trong Th chin II, Nht dng 99% ngn sch
nghin cu trin khai vo sn xut dn dng, nh d dng chim c th trng M,
cn M th dng 50% ngn sch nghin cu trin khai vo ch to v kh v{ trang b qun
s... S ni ln ca cc quc gia thng mi nh Nht v{ c cho d khng xut pht t t
nguyn, cc quc gia ny la chn thng mi ch khng dng bin php qun s to ra
ca ci v sc mnh... Do cuc chin tranh khng l tr Vit Nam, t nht nc M ~ l{m
cho c|i ng{y Nht Bn s Mt n sm hn. C hi to dng mt phong c|ch l~nh o hu
b quyn hon ton mi cng vi ca ci v sc mnh ca nc M th l{ ~ b phung ph
mt.

Trong thp nin 80 th k XX, my lc lng chnh tr nh Nht, chu u, Trung Quc
khng ngng tri dy, cnh tranh gay gt vi M trn cc mt nng lng, th trng,
thng mi; cng vi nhng iu , ting h ht ch}u ]u t ch, Nht Bn s Mt l{m
cho h thng ng minh ca M b thch thc. c bit l thnh tu kinh t ca Nht ~ g}y
ra t|c ng gn nh lt i vi kinh t M. a v kinh t nc M s Mt tr nn ht
sc nguy cp.

Thnh tch kinh t ca Nht Bn dn u th gii, lm rung chuyn nc M

Cng vi { ph|t trin kinh t Nht sau chin tranh, t cui thp nin 50 th k XX gia
M v Nht xut hin s c xt v thng mi, n thp nin 80 ~ ph|t trin ti mc c
xt c tnh tng hp.

Phm vi c x|t thng mi Nht - M ~ khng cn gii hn cc sn phm c bit m


m rng n s va chm trn c|c lnh vc cng ngh mi nhn, ti chnh cho ti c cu
ngnh ngh. Trong lnh vc cng ngh mi nhn, bn dn thuc v ngnh sn xut trung
t}m; cuc chin bn dn l{ mt th d in hnh v chin tranh cng ngh cao gia Nht
vi M. V M pht minh ra bn dn nn mi u M chim u th tuyt i. Nm 1977, sn
phm bn dn M chim 3% trn th trng Nht, t l ny ca Nht ti M ch c 1,6%.
Nhng ti thp nin 80 th k XX, Nht i sau v trc, vt M. Kt qu l cc b nh
dng trong siu my tnh M u l hng Nht; cc trang b qun s v{ v kh cp cao cng
dng chi tit bn dn Nht ch to. Theo thng k ca Hi cng nghip bn dn M, doanh
s th trng bn dn M nm 1984 l{ 11,6 t USD, nm 1987 tng ln 18,1 t USD, trong
t l ca Nht t 14% tng ln 20%. Trong thi k t l ca Nht trn th trng bn
dn th gii t 38% tng ln 43%. Xt v sn phm cng ngh mi nhn, t l chim hu
ca my tnh Nht trn th trng M t 1% nm 1980 tng ln 7,2% nm 1984; t l my
mc thng tin t 1,8% tng ln 3,6%; c|c cu kin in t t 3,2% tng ln 7,2%; c|c thit
b in t nh ti vi v{ m|y ghi }m t 27,1% tng ln 40,2%. Do h{ng in t Nht xut khu
sang M tng mnh, ting ni ph phn Nht trong d lun M ngy mt ln cao. Thng 7
nm 1987 tng c ngi p my thu thanh do hng Toshiba ch to ngay trc to nh
Quc hi M t phn i, yu cu cm ton din vic nhp sn phm Toshiba vo M.

Cui thp nin 80 th k XX, Nht khng ngng xm nhp nn cng nghip quc t, v
mua nhiu ti sn ca M, trong c c to{ th|p Rockefeller tng trng cho nc M
v{ cng ty in nh Columbia linh hn ca nc M. V Nht v{o a v ch n ca M,
cho d hi sut ng dollar M v{ ng Yen iu chnh ln xung ra sao th nhp siu
thng mi khng l ca M i vi Nht trong mt thi gian di vn kh c th ci thin
c. Gia thp nin 80 th k XX, Nht ~ tr thnh ch n ln nht trn th gii v M
tr thnh con n ln nht th gii.

Tng phn ln gia kinh t Nht vi kinh t M th hin ni bt trn bn mt sau }y:
th nht, a v ca hai nc Nht - M trong nn kinh t th gii xut hin thay i ln, t
l ca Nht trong tng GDP ton th gii t 2,2% nm 1955 tng ln 12% nm 1986, cn t
l ca M trong cng thi k gim t 36,3% xung cn 25,7%. Th hai, khong cch v
khoa hc k thut gia hai nc rt ngn li. Trong lnh vc khoa hc mi nhn, Nht
khng ngng thch thc M. n nm 1980, t l ca Nht trong xut khu sn phm cng
ngh cao ton th gii tng gn gp i cn M th gim 16,67%. Trong 83 lnh vc khoa
hc k thut c xt, Nht ~ ui kp hoc vt M trn 35 lnh vc; trn 18 lnh vc
khc, mi nc u c s trng ring. Th ba, a v ca Nht trong hot ng kinh t i
ngoi ni tri. Trong 16 nm thi gian 1970 - 1986, quy m xut khu ca Nht tng 10 ln,
cn M ch tng gp i. Thng d thng mi vi M ca Nht nm 1980 l{ 9,9 t USD,
nm 1986 tng ln ti 58,6 t. u t nc ngoi ca Nht tng thn tc, t l tng trng
h{ng nm thi gian 1980 - 1986 ln ti 19,45%, cn M ch l 3,2%. Th t, a v ti chnh
quc t ca Nht v M ph|t sinh o ngc. Thp nin 80 th k XX, Nht tr th{nh nc
ch n rng s mt th gii, cn M tr th{nh nc con n rng ln nht th gii. Ti
sn rng i ngoi ca Nht nm 1986 ln ti 180,4 t USD, tng n ca M ln ti 263,6 t
USD.

Thp nin 80 th k XX tr thnh nhng nm nc Nht ni nh |m. Cui nm 1985,


ti sn rng ca Nht nc ngo{i vt Anh v{ CHLB c, tr th{nh nc ch n ln nht
th gii. n nm 1988, Nht tr th{nh nc ln v u t, nc ln ch n, nc ln ti
chnh. Nm 1987, GDP ca Nht chim 15% tng GDP ton th gii, bng 56% GDP M.
Nm 1988, GDP bnh qu}n u ngi ca Nht vt Thu in, nhy ln v tr th nht th
gii.

Kinh t Nht nhanh chng tri dy lm cho nh hng quc t ca Nht tng mnh. u
thp nin 80 th k XX, ti phng T}y dy ln phong tro hc tp Nht. B trng B Lao
ng M Marshall i thm Nht v ni: Nng sut lao ng ca Nht nm n{o cng tng, v
mt quan h ch - th v kinh doanh ca cc doanh nghip, ngi Nht c nhng u im
m M khng c, chng ta cn phi hc tp cch qun l ny ca Nht. i s Anh ti Nht,
Will Ford vit trong bo co gi chnh ph Anh nh sau: Nu gii doanh nghip Anh khng
sng to ra cng ngh ring ca mnh, khng nhp cng ngh mi ca Nht v{ c|c nc
ngoi th cui th k n{y nc Anh s tt xung thnh mt quc gia nh v cng nghip.
ng ngh chnh ph Anh c i din thng tr ti Nht ph trch vn ny nhm
hc tp ngi Nht tt hn. Lin minh ch}u ]u trc kia ch nho ngi Nht l nhng k
mc chng ng c lao ng sng trong hang th, nay thay i quan im. Mt ngi ph
tr|ch ni: Ging nh ng{y xa ngi Nht hc chng ta, ng{y nay chng ta cng nn c
gng ui theo v hc ngi Nht trong c|c lnh vc tin tin. Nc Ph|p xa nay nhn
mnh t ch, nay cng xut Nc m chng ta nn hc tp khng phi l chu u m l
Nht.

Hi y, khp ni trn th gii ua nhau m cc cuc hi tho hc b quyt th{nh cng


ca Nht. C|c o{n kho s|t l lt ko n nc Nht. Ring mt c quan ph tr|ch nng
sut lao ng Nht trong thi gian th|ng 4 n th|ng 8 nm 1980 ~ tip hn 20 o{n n
thm.

Nm 1988, hi ph do Nht np cho Lin Hp Quc chim 10,84% tng hi ph ca t


chc n{y, vt Lin X, chim hng th hai. Vo thp nin 80 th k XX, Nht khng nhng
tr th{nh nc c xut siu ln nht th gii v{ nc ch n ln nht th gii, m trong
nhiu ngnh cng ngh cao Nht ~ th|ch thc u th dn u ca cc doanh nghip M. C
mt do khp ni b{n t|n om sm v vic Nht s thay M chim a v b ch nn kinh t
th gii.
Nht l{ ng minh quan trng ca M ng thi cng l{ i th cnh tranh hng mnh
v kinh t. S c st gia Nht vi M chng nhng xuyn sut thp nin 80 m cn lin tc
ch c tng khng gim. Nm 1982, nhp siu thng mi ca M vi Nht l 7 t USD, nm
1983 ln ti 19 t USD, 1984 bng 37 t USD; sau nm 1984 mi nm u vo c trn di
50 t USD.

My ln c x|t thng mi Nht - M phn ln u kt thc bng s nh}n nhng ca


Nht. Nm 1988, Quc hi M thng qua Lut thng mi tng hp, yu cu tr a i
vi cc quc gia khng cng bng trong bun b|n. Th|ng 5 nm 1989, cn c theo iu
khon 301 lut , M tuyn b Nht l{ quc gia bun bn khng cng bng. Tip hai
bn bt u {m ph|n. Cui thp nin 80, c x|t thng mi ngy cng gay gt khin cho
tinh thn dn tc ca hai nc tng ln. Thng d bun b|n Nht tch ly c rt ln, vn
ca Nht {o {o x}m nhp nc M, thi ln ln gi mua ti sn ca M. Cc doanh nghip
v ti sn nh{ t u tr th{nh i tng Nht mua li, xu th mua rt mnh m gy ra s
lo lng trong cng chng M. Nht l{ nm 1989, cng ty Sony v{ cng ty bt ng sn
Mitsubishi Nht mua cng ty gii tr v lm phim Columbia v trung tm Rockefeller New
York. Cng ty gii tr - l{m phim Columbia l{ tng trng cho vn ha nghe nhn ca nc
M, trung tm Rockefeller l kin trc tiu biu ca nc M. Hai v mua bn ln n{y ~
kch thch mnh tnh cm cng chng M.

Trn mt kinh t, Nht hung hng bc bch M, khin cho Thuyt Nht Bn e da tr
thnh mt tr{o lu t tng ti nc M. Bn trong bn ngoi Quc hi M m ting la
ht i Tr cho Nht Bn mt trn, Tr a Nht Bn, Ngn chn Nht Bn. D lun
cho rng Sc mnh kinh t Nht e da M cn hn c sc mnh qun s ca Lin X,
Nu khng coi trng s x}m lc v kinh t ca Nht Bn th nc M s kh m lm ch
c s phn ca mnh. S c st kinh t gia Nht vi M ~ vt qu phm vi kinh t, v
thc cht ~ n}ng ln n mc l s c st tnh cm ca dn chng; s i khng v tm l
x hi ~ tr thnh cuc chin gia hai nc.

Nht Bn c th ni Khng: nc Nht mun lm tr ct ca th gii, mun ng vai


chnh trong lch s

Nm 1989, Akio Morita Ch tch Hi ng Qun tr cng ty Sony v Shintaro Ishihara


ngh s ng Dn ch T do cng nhau vit cun sch Nht Bn c th ni Khng. Cun
sch ny kch lit ph ph|n kch vic M thc hin chnh sch kinh t thng mi Bt r
t thnh kin nhn chng lch lc, khuyn khch Nht t b thc nc nh hnh th{nh
sau Th chin II v thc khut phc theo M, i con ng c lp t ch, g|nh v|c tr|ch
nhim nng n l ct tr trung lu thi i mi, tr thnh vai chnh sng to lch s th
gii mi. Vic xut bn cun sch k trn ~ l{m rung chuyn mi quan h M - Nht. D
lun M cho rng, cun s|ch n{y ~ cng b trc th gii s phn n v kiu ngo ca
ngi Nht. Trong bi cnh nh vy, mi quan h M - Nht bc sang thp nin 90 th k
XX.

Nht Bn mun bt u chuyn i bin xa ln th ba, Nht Bn mun tr thnh mt


|m m}y ng sc dn dt th gii - }y l{ li tuyn b ca Th tng Nht Zenko Suzuki
nm 1981 ti bui chiu ~i trng th do Hi Nht Bn t chc ti New York, v sau c
ngi ta gi l{ Ln khai quc [m nc] th ba hoc Khi im mi th ba.

Ln khai quc th nht ca Nht l{ ni nm 1853 hm i M buc Mc Ph Tokugawa


khai quc; sau qua cuc Duy tn Minh Tr khin Nht tr thnh mt trong c|c cng
quc th gii. Ln khai quc th hai l ni sau Th chin II, nc Nht tri qua s phc
hng nhanh chng tr th{nh nc ln kinh t th hai th gii phng T}y, ho{n th{nh s
mng ui kp c|c nc pht trin u M. Ln khai quc th ba bt u t thp nin 80 th
k XX, Nht mun t mt nc hng li b ng bin th{nh nc sng to tch cc, vi
mc tiu phn u l t nc ln kinh t i ln nc ln chnh tr.

Vin Nghin cu tng hp Nomura ca Nht Bn xut bn cun X hi kiu chn mui
Nht Bn, trong c ni r: Nc Nht ng trc thi c chuyn i quan trng trong
lch s, Hn 100 nm nay, Nht lun lun ly cc quc gia tin tin u - M lm mc tiu,
ly pht trin kinh t lm trc chnh, to{n t}m to{n i theo con ng mun tr thnh
quc gia tin tin, Hin nay mc tiu Nht Bn cn gi{nh c ~ bin mt trn ng
ko di ca trc pht trin kinh t, Trng tm pht trin t nay v sau ca Nht Bn
khng cn trn trc pht trin kinh t na m s l pht trin nhiu mt hoc pht trin
kiu nhiu trc, Trong qu| trnh chuyn sang th k XXI t nay tr i Nht s nng cao
trnh chn mui lm quc gia tin tin.

Trong Sch Trng kinh t a ra hi u thp nin 80 th k XX chnh ph Nht chnh


thc tuyn b Nht Bn ~ ho{n th{nh s mng ui v{ vt cc quc gia pht trin u,
M, v{ trong Trin vng di hn v chnh sch cng nghip thp nin 80 c ra t nay
tr i s t thi i m phng v{ theo ui khai ha vn minh tin sang thi i khai ph
vn minh s|ng to v dn u.

Nm 1981, Th tng Zenko Suzuki khi sang thm M ~ ni r hn: Phi thay i t
th b ng trc }y |p dng, thi h{nh tinh thn ch ng ca mnh, dng phng
thc tng xng nht vi t{i c|n v{ nng lc ca Nht pht huy tc dng tng xng vi
lc lng v{ a v ca Nht. Nm 1982, v{i ng{y trc hm nhm chc Th tng Nht,
ng Yasuhiro Nakasone ni vi nguyt san Chnh lun: Cho ti nay chng ta lun c gng
ui theo mt |m m}y trn nh o m{ hin nay |m m}y ~ bin mt, chng ta cn
sng to mt |m m}y mi. Nc Nht cn t quc gia kiu b|m ui, quc gia kiu bt
chc chuyn sang quc gia kiu sng to, quc gia kiu khai ph, quc gia kiu dn dt, th
hin ch kh ln ca nc Nht.

Nht Bn tr th{nh i th s mt ca M

Nht Bn - bn ng minh ca M ~ tr th{nh i th chin lc s mt ca M.

Nc M hi thp nin 80 th k XX va phi i khng Lin X li va phi ngn chn


Nht Bn, ng thi ng trc hai i th chin lc. Do xu th Nht tranh ginh b ch
kinh t th gii rt mnh m cho nn khp nc M ai ai cng cm thy nguy c Nht Bn
ngy mt gay gt. Cm gi|c nguy c ca ngi M i vi Nht Bn th hin trn bn mt
sau:

1. Thuyt Nht Bn e da lan tr{n khp nc M. Theo kt qu cuc iu tra d


lun tin hnh hi th|ng 1 nm 1989 ca cng ty d lun Tp o{n Ni tnh
M ti Boston, 63% dn M cho rng So vi lc lng qun s Lin X th sc
mnh kinh t Nht to ra s e da ln hn i vi vic bo m an ninh ca
nc M. B|o ch a tin, mt vn bn truyn c ti Quc hi M vit: M
ang ng trc hai loi chin tranh th gii, tc u tranh qun s vi Lin X
v{ u tranh kinh t, k thut vi Nht, V kh ht nhn ca M ngn
chn Lin X ph|t ng tn cng qun s nhng M li cha c bin php kinh
t tng ng vi v kh ht nh}n ngn chn cuc tn cng ca Nht,
Nu Nht tha thng xng ln th cui cng M s ri v{o cnh tr thnh thuc
a kinh t ca Nht. Vn bn ny cnh b|o: Nht Bn ~ bt u e da s tn
ti ca nc M. Nh vy M ~ cng nhin xp nc ng minh ca mnh l
Nht Bn vo bn pha Lin X, coi l mt trong c|c i tng M tin h{nh hai
loi chin tranh th gii. Qua c th thy cm gi|c nguy c i vi Nht ca
M nghim trng ti mc no.
2. M cc k lo ngi trc d tm chin lc ca Nht Bn. V chnh tr, M lo ngi
Nht ly nc ln kinh t lm hu thun chim a v l~nh o th gii, p
o M. Sau khi M ri xung a v nc con n s mt khng t ngi M
cm thy rt lo ngi v s thch thc mnh m ca Nht, cho rng a v lnh
o v{ nng lc l~nh o c tnh ton cu ca M ang c nguy him. V kinh t,
M lo ngi b Nht khng ch. Cui thp nin 80 th k XX, u t ca Nht ti
M tng mnh, ngoi vic mua bt ng sn ra, Nht cn bt u trc tip u t
vo cc nh my, x nghip M. Nm 1987, khon u t Nht dng v{o lnh vc
ny ln ti 30,9 t USD, tng 1/3 so vi nm 1986. Ngi Nht cn mua cc
doanh nghip M, th d cng ty lp xe v cao su Firestone Tire & Rubber ni
ting nc M b ngi Nht mua vi gi 2,6 t USD. Tnh n nm 1987, ngi
Nht ~ nm ti 110 t USD cc loi c phiu, tri khon v cng tri M. S xm
nhp mnh m ca t bn Nht l{m cho khng t ngi M lo ngi nc M s
ri v{o cnh ng tr thnh thuc a kinh t ca Nht Bn.
3. V qun s, Lu Nm Gc lo ngi Nht s e da an ninh ca M. Ngy cng c
nhiu ngi M cho rng s e do qun s ca Lin X i vi M s khng
cn l thch thc nghim trng nht na m Nht s e da an ninh ca M hn
c Lin X. Nc Nht v thc lc kinh t s vt M, nu v qun s li ln
mnh hn th s v cng nguy him i vi M. Nhn vt quan trng ph trch
son tho chnh sch an ninh M l Brent Scowcroft tng vit bi trnh by :
T nay tr i khng nn yu cu Nht Bn tng t l ca ngn sch quc
phng. Th trng B Ngoi giao M Lawrence Eagleburger vit bi ch r, vic
tng cng lc lng phng v Nht Bn s tn hi li ch ca M. Kissinger
rung chung b|o ng mi ngi: Nht Bn c th tr th{nh nc ln v qun
s.
4. Nht Bn tng mnh nim tin i chia s quyn lc vi M. Vo lc cm gic
nguy c ca M i vi Nht khng ngng tng ln th pha Nht cng tng tc
bc i tin ti tr th{nh nc ln chnh tr, ra sc i gi{nh c quyn pht
ngn nhiu hn trong vic ti phn phi quyn lc phng T}y. Trc tin l
ra sc thay i nn ngoi giao theo ui nghing mt bn v pha M, thi hnh
ngoi giao t ch, cng khai xut i ng vai tr mt trong cc quc gia ch
yu gi gn trt t quc t. Th|ng 9 nm 1989, Th tng Nht Kaifu Toshiki
khi n thm M ~ cng khai tuyn b Nht Bn khng cn l anh hc tr nh
ngoan ngon vng li ng thy M na m l hp t|c bnh ng, c lc l{ i tc
cnh tranh. ng cn ngh M gim bt c|c ngha v gnh vc trn ton cu,
Nht Bn c ng gp quc t tng xng vi nc mnh. Do sc mnh
kinh t sa st, M khng th khng yu cu Nht chia s ngha v vi mnh. Nht
cng tng nhanh vin tr ra nc ngoi, tr th{nh nc ln s mt trn th gii
v vin tr i ngoi. H{m ngha thc s ca vic Th tng Kaifu Toshiki nhn
mnh yu cu chia s ngha v vi M l mun chia s quyn lc vi M. C vn
c bit ca B Cng nghip Nht Bn Kuroda ni: M phi xem xt vn chia
s quyn lc km theo chia s ngha v. Cu B trng Ngoi giao Nht Okita
Saburo cng ni: Gi }y M cn thay i t}m l v{ phng ph|p t duy ca
h, Nu M mun nc khc gip h x l vn kinh t th gii th h t phi
ng chng ti chia s quyn quyt sch hoc quyn chu trch nhim.
Trc kia khi c xt gia Nht vi M c gim bt, a phn l pha Nht nhn
nhng, gi }y th Nht d|m ni Khng vi M.
S thng trm ca c|c cng quc thi thc thc lo hon nn ca ngi M

Nm 1979, hc gi Ezra Vogel i hc Harvard xut bn cun Nht Bn s Mt, gy


ra phn ng ln trn ton th gii, tr thnh sch bn chy nht ti M v Nht.

Nm 1987, gi|o s lch s Paul Kennedy ti i hc Yale xut bn s|ch S thng trm
ca cc cng quc(75). }y li l mt cun sch bn chy ph bin khp th gii.

Nu ni Nht Bn s Mt l{ t s tri dy ca Nht Bn ni ln s tt li ca M, th


th S thng trm ca c|c cng quc ~ trc tip vch ra s sa st ca M. Trong sch
ny, Paul Kennedy vch ra ton din cc triu chng suy thoi ca M. ng tuyn b Tc
sa st tng i ca M thm ch cn vt c Lin X. ng ln ting ku gi: vn
nc M hin nay ang ng u khng phi l vn c sa st hay khng m l lm th
n{o sa st mt cch c th din nh quc Anh nm xa. C mt do Thuyt nc M
suy tho|i tr th{nh ti bn tn nng hi trn khp nc M.

Hai cun s|ch Nht Bn s Mt v{ S thng trm ca c|c cng quc phn nh ni
lo lng hon nn ca gii tinh anh M. Thuyt nc M suy tho|i khng ch l kin ca
vi hc gi m l c mt qun th ln ting b|o ng dn chng M. Ni lo lng ca qun
th tinh anh ~ ko theo v{ y mnh c mt tr{o lu t tng ca ton b x hi M.
Nhiu ngi M cho rng, M c th chim th thng phong trong cuc cnh tranh gia
phng ng vi phng T}y, nhng trong cuc cnh tranh kinh t vi Nht v chu u th
M li l k thua, thm ch |nh mt a v siu cng. thc nguy c m~nh lit l{ ng lc
s mt thc y nc M ng ph vi s thch thc.
Phn cng chin lc: nm bom nguyn t ti chnh

Trong tnh hnh Nht nhanh chng tri dy, chnh ph M t mc tiu c bn trong
chnh s|ch i vi Nht l bo m a v l~nh o ca M, buc Nht chia s trch nhim.
Ni c th l: trn vn thng mi song phng, bt Nht phi nhng b M, gip M
gim thm ht thng mi; v mt kinh t, yu cu Nht ng gp nhiu hn nhng
phng Nht Bn li dng vin tr v{ u t nh hng ti mi trng chin lc ca
M; v chnh tr, cho php Nht pht huy tc dng nhiu hn nhng khng cho php thay
th M; v qun s, di tin duy tr s l~nh o tuyt i ca M, Nht nng cao
nng lc phng v, cng M chia s chi ph bo m an ninh. Chin lc ton cu ca M
trong thi gian chin tranh lnh c hai ct tr quan trng: mt l Khi Bc i T}y Dng
NATO, hai l{ ng minh M - Nht.

Mi quan h M - Nht xa nay c coi l{ hn | tng trong chnh sch chu ca M.


Nhiu nm nay hai nc ny lun mu thun vi nhau trn vn phng v an ninh. M
on trch Nht Bn dc ton lc pht trin kinh t m khng chu chi tin cho phng v an
ninh, l v kh|ch i t{u an ninh khng mua v, ra sc n chc kinh ph ca M, yu cu
Nht chia s nhiu hn tr|ch nhim phng v. Nhng Nht ~ l{ mt nc ln kinh t v
ang theo ui a v nc ln chnh tr, khng phi l quc gia M c th tuyt i khng
ch c. M mun Nht chia s gnh nng chi ph v trch nhim, Nht th mun chia s
quyn li vi M.

S phn kch ca M i vi Nht v c bn ~ gi{nh li quyn ch ng chin lc ca


Nht, ch yu da vo hai th on: mt l thi hnh chin tranh ti chnh vi Nht, coi nh
dng v kh ht nhn ti chnh tn cng Nht; hai l sng to nn kinh t Mi vi c
trng c bn l tin hc ha v ton cu ha.

Ni v hu qu ch mng ca vic M s dng v kh ht nhn ti chnh tn cng kinh t


Nht, gi|o s T Th Vinh khoa lch s i hc S phm Th cho bit: nm 1999, nc
M chim 4,5% tng s dn ton th gii m s dng 85% vn lu ng v 72% d tr ca
th gii, iu cho thy M vn chim a v b ch trong lnh vc tin t th gii. Do a
v c bit ca ng dollar M trong nn kinh t th gii khin M c th qua iu khin t
gi hi o|i ca ng tin ny - ch yu l st gi| bin ln, g|n kh khn kinh t ln
u c|c nc kh|c. Sau Hip nh Qung trng(76) k kt gia M vi c v Nht nm
1985, t gi hi o|i ca ng Yen Nht tng gp i trong hai nm, bong bng kinh t Nht
n v dn n cuc suy thoi kinh t ko d{i 10 nm ca nc n{y. iu ni ln M c
th li dng a v b quyn ca ng dollar |nh bi i th m ginh ly phn thng.

Ci gi l{ Hip nh Qung trng l cuc hp B trng T{i chnh nm nc M,


Anh, CHLB c, Php v Nht ti khch sn Qung trng, cng b Hip nh Qung
trng b{y t hy vng nng cao mt mc nht nh t gi hi o|i ca c|c ng tin chnh
i vi ng USD. Sau Nht buc phi nng gi tr ng Yen Nht; trong mt nm sau ,
hi sut ca ng Yen Nht tng 60%, dn ti hu qu t sau thp nin 90 th k XX, kinh
t Nht xut hin tnh trng sa st lin trong gn 10 nm, n nm 2005 mi bt u nhch
ln t t. Hip nh Qung trng buc Nht Bn phi m ca chnh sch tin t, ng
Yen tng gi| chng khc g chic diu t dy, nn kinh t bong bng sp , nc Nht
ging nh con ra b lt nga mt ln tri, trong mt thi gian di khng tr mnh c.
Trong thi gian 1993-2000, nc ny lin tc thay 7 Th tng, nhim k bnh qun ca
mi Th tng cha y mt nm.

ng thi vi vic s dng v kh tin t |nh cho Nht tht in b|t o, M cn khi
ng chuyn tu nhanh Kinh t Mi, b Nht xa tt ng sau mnh. Nht gii quyt khng
hiu qu nn kinh t bong bng, tnh trng kinh t nh tr xut hin xu th ko d{i. n
gia thp nin 90 th k XX, kinh t M phc hi mnh m, hn na li nh cuc cch mng
tin hc m{ c c sc cnh tranh tri hn c|c nc khc.

T u thp nin 90 th k XX, nhiu ngi M lo lng v vic sc cnh tranh kinh t
ca M suy yu v st km, v s suy sp a v b quyn ca M. Nhng khi thp nin 90
kt thc, chng nhng khng xut hin tnh trng suy sp tuyt i ca M h tng lo ngi,
m xu th sa st tng i thc lc nn kinh t M sau chin tranh Vit Nam cng c
xoay chuyn.

Sau khi tri qua tnh trng suy thoi nh cui 1990 ti u 1991 (theo thng k ca B
Thng mi M, tng trng kinh t qu 4 nm 1990 l{ }m 1,6%; qu 1 nm 1991 l{ }m
2,8%), kinh t M tin sang thi k pht trin nhanh chng, ko d{i. Cho n cui nm
1999, kinh t M thc hin tng trng di hn lin tc 105 th|ng (vng tng trng ny
cui cng chm dt v{o qu 4 nm 2000, thi gian lin tc tng trng l{ 114 th|ng). }y
l qung thi gian tng trng trong ha bnh di nht ca kinh t M k t gia th k XIX.
Hi y, c|c nc Ty u khn kh v t l tht nghip cao, kinh t khng cn hi sc tng
trng; bong bng kinh t Nht n v, nn kinh t ri v{o tnh trng nh tr. Kinh t M
xut hin tnh trng tng trng nh huyn thoi, mt mnh ni bt trong s c|c nc pht
trin. T l ca kinh t M trong nn kinh t th gii cng ngng sa st m{ tng tr li. Nm
1990, t l GDP ca M, EU v Nht l 1,88 : 2,07 : 1; GDP ca M chim 25,29% tng GDP
ton th gii. Ti nm 2000 t l n{y tng ln n 27,07%, t 7.898 t USD. T l GDP ca
M, EU v Nht by gi l 2,2 : 2,2 : 1.

Tt c cc ch tiu c bn ca kinh t M u chuyn bin tt ton din. }y khng


nhng l hin tng him thy trong chu k kinh t hin i ca M m{ cng khng ph
hp vi l thuyt dng chnh ca kinh t hc phng T}y. ~ xut hin hin tng Kinh T
Mi hon ton khc vi hin tng kinh t truyn thng.

Hin tng Kinh T Mi ny ch yu c 3 biu hin:

1. Trong thi gian nhm chc, Tng thng Clinton ~ tiu dit trit c thm
ht ng}n s|ch lin bang vt qu 200 t USD, t 1998 bt u chuyn sang di
d t{i chnh, hn na cn thc hin tng trng kinh t hng nm bnh qu}n
trn 3%. Nc M gim c thm ht ngn sch, p dng chnh sch ti chnh
c tnh tht cht m khng gy ra suy thoi kinh t.
2. Trong qu| trnh tng trng kinh t hi thp nin 90 th k XX, nc M lun
lun gi c t l tht nghip di 5% v t l lm ph|t th lun lun c
kim ch mc 2%, thm ch thp hn. L thuyt kinh t truyn thng cho rng
t l tht nghip thp di mc t nhin th s dn n lm ph|t cao, nhng l
thuyt n{y ~ mt thing trc nn Kinh T Mi.
3. Nng sut lao ng c nng cao r rt m t l hi vn lun gi mc cao, th
trng c phiu li cng lin tc tng im mnh.
a v b ch ca kinh t M c cng c v{ tng cng l nh s xut hin ca hin
tng Kinh T Mi. Hin tng ny bt ngun t s bt ph ca nc M dn u th gii
v cng ngh tin hc. Thp nin 90 th k XX ngnh tin hc c t sut cng hin 35% i vi
tng trng kinh t M. S ngi c vic lm trong ngnh tin hc (theo ngha rng gm c
thng tin, truyn thng v.v.) chim khong 60% tng s lao ng M; ngnh my tnh v
thng tin chim 8,2% GDP nm 1998 (77), tr thnh ngnh sn xut ln nht vt c ngnh
xe hi v{ x}y dng. Ngnh tin hc khng nhng thng qua s pht trin t thn m cn
thng qua kh nng ci to cc ngnh sn xut truyn thng m{ n}ng cao |ng k nng sut
lao ng, gim tiu hao nng lng v vt liu, tng cng nng lc tng trng bn vng.
T gia thp nin 90 th k XX tr i, sc cnh tranh quc t ca M lin tc xp th nht
th gii. M ci thin c tnh trng lc hu mt thi trong c|c lnh vc cng ngh linh
kin in t, cng trnh k thut, cng ngh gia cng, gi{nh c tin b mi, dn u b xa
c|c nc khc v mt pht trin cc cng ngh mi quan trng xy dng trn c s tin hc,
chim a v ch ng. ng thi M cng c hn na a v ca mnh trong c|c lnh vc c
u th truyn thng nh sinh vt, mi trng, thit k cng trnh.

Gi t chin dch ln ngn chn Nht Bn ca M

Vic M tin h{nh ngn chn Nht li cho mi ngi ba im gi :

1. Trn vn M th nht hay Nht th nht, trong cuc cnh tranh gia quc
gia qun qun vi quc gia qun qun tim ti, nhn t hnh thi thc v ch
x hi m~i m~i ng hng th hai, suy ngh v li ch quc gia, a v quc gia
bao gi cng xp th nht. Khi Nht tin st M v kinh t, nh hng ti a v
quc gia qun qun v quc gia lnh t ca M th M c th xp nc x hi ch
ngha Lin X ra ng sau m coi Nht - quc gia c cng hnh thi thc v ch
x hi vi M - l{ i th s mt.
2. Trong cuc cnh tranh chin lc gia cc quc gia, trong cuc cnh tranh ginh
a v cn bn trn th gii, vo thi khc then cht ca cuc chi chin lc, ci
gi l{ }m mu v{ cm by c th c s dng v c th pht huy tc dng.
Hip nh Qung trng k kt vi Nht do M thao tng l mt }m mu t{i
chnh, mt cm by ti chnh, mt cuc chin tranh tin t. Bi vy, khng phi
l khng c l do s dng Thuyt }m mu v{ Thuyt cm by trn s}n khu
quc t .
3. Trong cuc cnh tranh gia c|c nc ln, mun v c bn gi{nh c quyn
ch ng chin lc, mun tht s tr thnh k thng, ch da vo vn c l{
khng c, ch da v{o Thuyt }m mu v{ Thuyt cm by cng nh ch
da vo vic ngn chn s pht trin ca i th l{ khng . Vn mu cht,
nhn t quyt nh vn l phi thit thc pht trin lc lng bn thn, trong
sng to v khai thc phi hnh th{nh u th ln mnh vt i th. Trong thp
nin 90 th k XX, M c th b xa Nht, nhn t Kinh t Mi ph|t huy t|c dng
ln nht ginh thng li. Cho nn cuc ua M thng Nht ny va phi da vo
vic lm gim tc tin b ca i th li cng phi da vo vic tng tc
tin ln ca mnh.
IV. M ngn chn s cnh tranh ca Lin X nh th no
Nu ni rng vic M ngn chn Nht l s ngn chn bn trong mt trn, l{ s ngn
chn ni b ng minh, th th vic M ngn chn Lin X l s ngn chn bn ngo{i mt
trn, ngn chn i th bn ngoi khi ng minh ca M. Hn na chin dch ny l mt
chin dch marathon ko d{i gn na th k.

Chin tranh lnh l pht minh chin lc ca M

Khi nim chin tranh lnh l{ do ngi M sng to v{ a ra. Thng ngh s M
Bernard Baruch trong mt bi ni chuyn hm 16 th|ng 4 nm 1947 ln u tin xut
khi nim chin tranh lnh. Nh{ bnh lun ni ting ngi M Lippmann ~ vit mt lot
bi v vn ny. T tr i kh|i nim chin tranh lnh c lu h{nh v{ s dng rng
r~i. Chin tranh lnh tr thnh danh t chuyn dng trong chnh sch ca M sau chin
tranh, nht l{ trong chnh s|ch i vi Lin X, n cng c cng ng quc t t|n ng v
tip thu rng ri.

Chin tranh lnh l{ g? }u l{ nh ngha ca chin tranh lnh. C ba loi nh ngha:

Mt l{ nh ngha ca Lin X; h cho rng chin tranh lnh l chnh sch M v cc


nc quc khc p dng i ph vi c|c nc x hi ch ngha, trc tin l Lin X,
trong thi k sau Th chin II, t thp nin 40 ti thp nin 60 th k XX, nhm mc ch
hu hoi thnh qu thng li ca Th chin II, tc ot thnh qu thng li ca nhn dn
Lin X v cc lc lng ha bnh v dn ch th gii. Chin tranh lnh phn nh li ch ca
giai cp t sn c quyn phn ng nht phng T}y, c bit l giai cp t sn c
quyn M. Chin tranh lnh l s i khng li ch a chnh tr gia hai tp o{n ln qun
s - chnh tr. Mu thun gia hai tp o{n n{y biu hin ni bt nht trn vn tp o{n
phng T}y ph}n bit i x vi Lin X v{ c|c nc ng minh ca Lin X v kinh t,
thng mi v khoa hc k thut, v{ c nh kim ch c|c nc ny.

Hai l{ nh ngha ca M v chin tranh lnh. Cc hc gi M cho rng chin tranh lnh
l s i khng ton din (tr xung t qun s trc tip) gia cc quc gia c xung t li
ch, l mt trng th|i i lp gia phng ng vi phng T}y.

Ba l{ nh ngha ca cc hc gi Trung Quc. H cho rng chin tranh lnh l mt loi


hin tng i khng ton din gia phe x hi ch ngha do Lin X ng u vi phe
phng T}y do M ng u trong thi k sau Th chin II. Tr xung t qun s trc tip
ra, s i kh|ng bao trm tt c mi lnh vc chnh tr, qun s, kinh t v hnh thi
thc, l mt trng thi ha bnh n cha nguy c chin tranh, cng l{ mt loi chin tranh
biu hin bng hnh thi ha bnh.

Chin tranh lnh bt u t bao gi? Trn vn ny hai vai chnh tin hnh chin
tranh lnh mi k ni mt khc. Ti Lin X c v{ nc Nga ch yu c ba quan im: mt
l ly Cch mng Th|ng Mi lm khi im. Hai l ly s kin M nm bom nguyn t lm
khi im, cho rng th|ng 8 nm 1945, M nm hai qu bom nguyn t, nc b nm bom
l Nht Bn, nc rung ng l Lin X, ton th gii th s hi; M khng nhng ginh
c thng li cui cng trong tc chin chng Nht Bn m cn thnh cng trong vic ph
din sc mnh vi Lin X, qua dn n s bng n chin tranh lnh. Ba l ly ngy ra
i ch thuyt Truman lm khi im.

Ti M c nm quan im v thi im bt u chin tranh lnh:

1. Chin tranh lnh l{ m hnh c bn ca mi quan h M - Lin X, chin tranh


lnh bt u t sau Th chin II. Cn c theo cc hip nh k trong thi chin,
hai nc Lin X v M b tr phm vi th lc chnh tr ca mnh. Thi gian 1947
- 1948 l thi khc quan trng, cc tiu ch ch yu l vic thnh lp Cc Tnh
b|o trung ng CIA M, cuc khng hong Berlin, s kin Thng Hai Tip Khc,
chin tranh Triu Tin.
2. Chin tranh lnh l s i lp v cnh tranh v hnh thi thc, thi gian 1917 -
1920 l la chn tt nht - Cch mng Th|ng Mi, nc Nga X Vit rt ra khi
chin tranh, can thip v trang, s thnh lp Quc t Cng sn.
3. Chin tranh lnh bt u trong thi gian gia hai cuc Th chin.
4. Chin tranh lnh bt u t Th chin II.
5. Chin tranh lnh bt u t th|ng 8 nm 1945 khi M nm bom nguyn t
xung t Nht Bn.
Cc chuyn gia v hc gi Trung Quc cho rng l thuyt ngn chn do Kennan xut
~ cung cp cho nc M c s l lun t tng t duy chin tranh lnh; Din vn Bc
mn st ca Churchill(78) m mn cho chin tranh lnh; tiu ch |nh du chin tranh lnh
chnh thc bt u l s ra i ch thuyt Truman. Chin trng ch yu ca chin tranh
lnh l chu u, dn dn lan ra ton th gii. Vai chnh trong chin tranh lnh l M v cc
nc ng minh phng T}y, Lin X v{ c|c nc thnh vin Khi Hip c Warsawa;
Trung Quc v nhiu nc ang ph|t trin kh|c u b cun vo cuc chin tranh lnh ny
vi mc khc nhau.

Chin tranh lnh, lnh ch no?

Chin tranh lnh khng c khi sng ca i chin th gii, khng c ao kim vung
ln; vy c|i lnh ca chin tranh lnh }u? Thc ra c|i lnh cn bn nht ca chin
tranh lnh l t duy. T duy chin tranh lnh l mt loi t duy git ngi khng thy
mu, tiu dit mt quc gia m{ khng thay i sc mt. Cho nn nhn thc c|i lnh ca
chin tranh lnh, iu quan trng l cn vch ra bn cht ca t duy chin tranh lnh.

Ci gi l{ t duy chin tranh lnh l{ tng chin lc c tnh cn bn, nguyn tc


chin lc v{ phng thc chin lc c da v{o, c tun theo trong cuc chi gi{nh
git b quyn th gii gia M v{ Lin X, l{ t tng ch o vic tin hnh chin tranh
lnh ca hai nc ny. V bn cht, t duy chin tranh lnh l mt loi t duy b| quyn. T
duy ca hai bn tin hnh chin tranh lnh l{ t duy tranh gi{nh b| quyn th gii, l{ t
duy c tin hnh xung quanh cuc cnh tranh ginh b quyn th gii.
T duy chin tranh lnh ch yu c s|u c im:

1. T duy rng r Mt ni khng c hai h. }y l{ t duy ca cha sn lm, k


mnh th lm cha, k b ch l vua, khng cho php xut hin k thch thc v
k cnh tranh, khng ngng tm kim i th tin |nh v{ ngn chn. T duy
chin tranh lnh s xut hin th gii a cc, ngn cn s hnh thnh th gii
dn ch.
2. T duy c quyn Ly li ch b quyn lm li ch quc gia. Mi mt quc gia
ch quyn trong cng ng quc t u c li ch quc gia ca mnh. Nhng li
ch quc gia khng phi l tu v hn ; cng nh l~nh th quc gia, li ch
quc gia c bin gii ca mnh. Nhng t duy chin tranh lnh ca quc gia
tranh ginh b quyn c mt c im v ni dung quan trng l coi b quyn
th gii l li ch quc gia ca mnh v ra sc ginh ly, qua kho|c ln h{nh
ng tranh ginh b quyn th gii ca mnh chic |o li ch quc gia, h cng
coi vic cng ng quc t ngn cn h{nh ng l{ tn hi li ch quc gia ca
mnh, t ra sc kch c|c nc khc. Coi b quyn l mt loi li ch tm
kim, coi li ch b quyn l li ch quc gia ginh ly v gi gn, trn thc t
l dng cch tn hi li ch ca ton b cng ng quc t tha mn li ch
c quyn ca mt quc gia b quyn v mt dn tc b quyn.
3. T duy tuyt i dng nguy him tuyt i ca i phng thc hin an
ton tuyt i ca mnh. Trn lnh vc an ninh quc gia, t duy chin tranh
lnh th hin th{nh Thuyt an ninh b quyn, tc l cho rng vic bo m an
ninh ca mt cng quc th gii ch c th l b quyn th gii. Mun an ton
th phi thc hin b quyn th gii, khng c b quyn th khng c an ninh.
Bi vy, v gi{nh c an ninh quc gia th phi gi{nh c b quyn th
gii. Do m{ dc sc tng cng v trang, tin hnh chy ua v trang, tm
kim u th tuyt i v sc mnh qun s, dng c|ch t i th vo th
nguy him tuyt i bo m v thc hin an ninh tuyt i ca mnh. Kt
qu dn n cuc chy ua v trang trn to{n th gii, lm gay gt tnh trng
cng thng trn th gii, cng to ra s mt an ninh hn na cho chnh mnh;
khi ri v{o cnh theo ui an ninh tuyt i th c{ng t bn thn vo tnh trng
mt an ninh. B quyn khng phi l s bo m cho an ninh tuyt i. Xy
dng s an ninh tuyt i ca mnh trn c s s tuyt i mt an ninh ca k
khc ch khng phi l xy dng trn c s an ninh chung, tt nhin dn n
hu qu tt c u khng c an ninh, hnh th{nh tnh cnh kh khn v an
ninh.
4. T duy s khng Cnh tranh khng th bo m i bn cng thng. T duy
chin tranh lnh tin hnh cnh tranh c tnh theo quy tc lut chi kt cc bng
s khng, hai bn i kh|ng u cho rng bn mnh c tc l{ bn i th mt.
Trong mi quan h i bn, trong cuc cnh tranh vi nhau, khng thng tc l
thua, khng c tc l mt. Khng c kt cc hai bn cng thng, khng c li
ch chung.
5. T duy loi tr k kh|c mt tr|i t khng th c hai ch . Ngay t thng 3
nm 1947, Tng thng M Truman ~ tuyn b: To{n th gii nn p dng ch
ca M; ch khi no tr thnh mt ch th gii th ch ca M mi c
th tn ti tip. Theo t duy ca Truman, th gii ny ch c th tn ti mt ch
, l{ ch ca M, cc ch khc khng c quyn sinh tn. T duy chin
tranh lnh kt n t hnh cc ch x hi v hnh thi thc khc vi mnh. B
quyn v hnh thi thc ca M cho rng nn vn minh nh}n quyn, dn ch
v Ki T gio ca M ang ng trc mi e da nghim trng t nn kinh t
k hoch ca c|c nc x hi ch ngha, bn khng b chuyn ch v thuyt v
thn; hai ch chnh tr kinh t, hai phng thc sng v hai gi tr quan th c
mi quan h nh nc vi la, s i kh|ng v{ u tranh gia chng ch dn ti
kt qu c ta th khng c ngi, trong hai chn mt. S mnh ca Lin X l
{o m chn ch ngha t bn M; M th mun qung ch X Vit vo st rc
lch s. T duy chin tranh lnh khng cho php th gii ny xut hin v tn ti
tnh trng Mt tr|i t hai ch , Mt tr|i t nhiu ch ; n bp cht sc
sng a dng ha ca th gii.
6. T duy lin minh Khng l{ bn tc l{ th. T duy chin tranh lnh cn c theo
hnh thi thc m nghim ngt vch ng phn gii, hai bn t xy dng
chin ly ca mnh, thc hnh chin lc ng minh, tm kim u th a chnh
tr, tin hnh s i khng tp o{n, em c th gii a v{o h thng chin
tranh lnh, lm cho c th gii b |m m}y chin tranh lnh trm ly.
Chin tranh lnh chin v c|i g

Ngi M ni: Chin tranh lnh l cuc chin ginh quyn l~nh o th gii.

Gi|o s Warren Cohen, nh{ lch s li lc ca nc M ni:

V sao vo cui thp nin 40 th k XX, M v Lin X p dng th|i e da ln nhau?


V sao th|i c th ko d{i n cui thp nin 80 th k XX? Chng ta c th dng ba
loi phng ph|p nghin cu an xen nhau tm ra c |p |n trn ba mt.

Trc tin, ngi l~nh o M tip nhn trch nhim nc ln m mi ngi u nhn
v{o, l~nh o th gii v sng to mt trt t th gii mi. Th hai, c tnh ca hai nc
M v{ Lin X ~ to ra h{nh vi qu| |ng ca x hi cng dn mt nc (quc gia th mnh
ca M v m hnh chnh ph th yu) v mt nc khc li khng tn ti kiu x hi cng
dn y (th ch chnh tr Stalin cc quyn cao ). Th ba l{ mi trng an ninh.

Nu nc M khng c quyt t}m l~nh o th gii th kh tng tng c chuyn


xut hin chin tranh lnh. Nu M la chn quan nim ch ngha ch}u lc (hng v
chnh sch hp tc chnh tr, kinh t vi c|c nc cng chu M v c tnh cht bi xch cc
chu lc khc) do mt s nh tr thc xng hi thp nin 30 th k XX, hoc chnh sch
t cp t tc do mt s nh tr thc khc hi thp nin 60 th k XX cc lc ch trng, th
ng lc pht trin th gii sau chin tranh s kh|c i rt nhiu. Song le c|c nh{ l~nh o
M trong thi gian mt i ngi u rt ra kt lun nh sau: chnh l do M trn trnh
trch nhim l~nh o th gii sau Th chin I nn mi to iu kin cho Adolf Hitler v bn
qun phit Nht Bn c dp tm thi honh hnh, mi lm cho cuc i suy thoi kinh t th
gii v Th chin II tr thnh hin thc. Lin tng ti cu cch ngn ca nh{ th v{ nh{
trit hc M George Santayana (79) Ai qun qu kh th ngi nht nh s gim ln vt xe
, ngi M ~ rt ra c bi hc t cc s gia v t gia thp nin 40 th k XX h ng
dng n vo trong thc tin.

Mc tiu ca h l sng to mt trt t th gii c th tng tin li ch ca M. Trong


trt t th gii , ca ci v quyn th ca M s khng ngng tng ln, c|c quan nim gi
tr ngi M trn trng s m rng ra ton th gii.

Trong con mt ngi M, s d Adolf Hitler v{ bn qun phit Nht Bn c th honh


hnh, s d cuc i suy thoi kinh t ton cu v Th chin II tr thnh hin thc, bi hc l
ch nc M ~ ln trnh trch nhim l~nh o th gii, khng kp thi gnh ly s mng
ngi l~nh o th gii. }y l{ mt sai lm c tnh lch s v{ l{ iu |ng tic v chin lc
ca nc M. V khng gim ln vt xe , sau Th chin II nc M tt phi bc ln
cng v l~nh o th gii v tt phi tin hnh chin tranh lnh vi Lin X nhm duy tr
a v l~nh o y. Bi th theo quan im ca ngi M th chin tranh lnh l cuc chin
v quyn l~nh o th gii.

Chin tranh lnh gia M vi Lin X, bt k l cuc u tranh v{ xung t gia ch


ngha t bn vi ch ngha Marx tin hnh trn tng nc hnh thi thc, u tranh gia
ch chnh tr kinh t t bn ch ngha vi ch chnh tr kinh t x hi ch ngha tin
hnh trn tng nc ch x hi, hay l cuc chy ua v trang, nht l chy ua v kh ht
nhn tin hnh nhm gi{nh u th qun s trn tng nc qun s, th thc cht u l keo
vt v{ sc tin hnh xung quanh b quyn th gii (quyn l~nh o th gii).

Chin tranh lnh l mt cuc chin tranh ginh b quyn d}y da ko d{i trong tnh
hnh hai cng quc th gii hnh thnh sau khi kt thc Th chin II - M v{ Lin X u
mun tranh b quyn th gii, trong tnh hnh hai loi hnh thi thc x hi ch ngha v{
t bn ch ngha u mun ch o hnh thi thc th gii, trong tnh hnh ch x hi
ch ngha v{ ch t bn u mun thay th i phng, di iu kin v kh ht nhn
tr th{nh v kh chin lc ca cuc cnh tranh gia c|c nc ln, ly b quyn th gii
lm mc tiu, ly thc lc qun s lm hu thun, ly hnh thi thc lm ngn c, ly mt
trn, lin minh lm hnh thc t chc.

Chin tranh lnh l mt cuc u tranh gia ngn chn vi chng ngn chn do quc gia
qun qun l M tin hnh vi quc gia qun l Lin X. Chin tranh lnh l h thng quc
t song song tn ti i kh|ng v{ i thoi, cnh tranh v hp t|c, ngn chn v cu kt, u
tranh v tha hip. N cng l{ trng thi ha bnh n cha git nhau v{ nguy c chin
tranh, l chin tranh c chng tin h{nh di hnh thc ha bnh. Chin tranh lnh s
dng th on ch yu l chy ua v trang, u tranh ngoi giao, sc p kinh t v khoa
hc k thut, i lp hnh thi thc v chin tranh gi|n ip. Ngun gc ca chin tranh
lnh l s theo ui b quyn. Cuc chin tranh lnh gia M v Lin X tin hnh v tranh
ginh b quyn.

Trng ti ca chin tranh lnh l{ ph|t trin


Th gii bao gi cng phi tin ln pha trc. Chin tranh lnh gia M vi Lin X
nhm mc ch b| quyn th gii m trng ti ca chin tranh lnh li l s ph|t trin.
Logic ca tin b lch s bin cuc chin tranh lnh M - Lin X thnh mt cuc cnh tranh
v{ ganh ua ph|t trin khng th chuyn dch theo ch con ngi, v{ cn c theo thnh
tch ca h thc hnh nguyn tc gii thng km thua.

Cuc cnh tranh v{ ganh ua ph|t trin quyt nh thnh bi ca hai pha tham gia
chin tranh lnh. Trong qu trnh cnh tranh b quyn th gii, hai nc M v Lin X va
ni xu nhau, cng kch nhau trn vn hnh thi thc v ch x hi, li va m ht
tc lc pht trin kinh t v x hi, rt ui nhau. M tng bc cuc cnh tranh gia hai
nc l cuc u tranh gia hai li sng, u tranh gia th gii t do vi th gii cc
quyn. M tuyn b nn vn minh vt cht trnh cao ca h, iu kin sinh hot u vit
v{ phng thc hot ng t do ca h c sc thu ht v song. Lin X th cng kch M l
ch ngha t bn thi nt giy cht. V cn bn, s so s|nh i chiu hai nc M v Lin X
quyt nh tnh th cnh tranh ca hai bn, quyt nh s ln ln xung xung v bin i
quanh co lt lo trong qu trnh cnh tranh gia hai nc.

Tuy nc M c quc lc tng hp ng u th gii nhng trong qu| trnh cnh tranh
M - Lin X, pha M tng xut hin tnh hnh thoi tro v b ng. Thp nin 70 th k XX
l nhng nm ti t trong tin trnh lch s ca nc M, nhng nm th|ng ny sinh lm
vn v mt lng tin. Hi kinh t M lin tc suy thoi, s ngi tht nghip ln ti 8
triu, nhn dn M mt lng tin vi chnh ph, h t ra bi quan vi tin ca mnh. Cc
cuc thm d d}n cho thy so vi nm 1958 th tnh hnh nm 1978 c bin i ln: t l
ngi cho rng chnh ph M ch phc v mt thiu s ngi gi{u tng t 18% ln 74%; t
l ngi cho rng chnh ph M khng th a ra ph|n o|n chnh x|c t 25% tng ln
70%; cho rng chnh ph M chu s thng tr ca nhng ngi khng bit mnh lm g t
28% tng ln 56%. Trong Thng ip Lin bang u tin, Tng thng Reagan tha nhn
trong s 10 ngi c hi kin th 6 ngi cm thy bi quan v tin ca mnh. Trong
vng s tuyn Tng thng ti bang New Hampshire hi th|ng 2 nm 1980, Reagan xc ng
ni: Mt s ngi M ln tui nh li thi gian trc Th chin II, hi y ngi M mi
ni trn th gii, d h l{m g i na, ch cn eo chic huy hiu c quc k M th h c th
i bt c ni n{o. Ng{y nay ngc li, ngi M ny sinh nguy c tn nhim v lng tin,
|nh mt s tn trng ca bn b v k ch; }y thc s l mt chuyn bun. Ph|t trin l
o l mun thu, nu b ng trong pht trin th s |nh mt s ch ng trong cnh
tranh.

Reagan nhm chc Tng thng M vo thi gian nc M ang vo thoi tro, gp
nhiu kh khn, c th ni tnh trng nt bt nh tng, Tng thng Reagan ~ c gng ti
to li uy lc quc gia, ch yu tp trung cng sc gii quyt cc vn trong nc, tng tc
pht trin, thng qua vic chn hng kinh t v{ tng cng lc lng qun s t mc
tiu chn hng sc mnh quc gia. ng p dng mt lot bin php chin lc, c bit l
ng{y 13 th|ng 8 nm 1981 k lut gim thu bin ln, quyt nh trong ba nm s gim
25% thu thu nhp. Lut ny tr thnh cht xc tc cho s phc hng v{ phn vinh nn
kinh t M. Bt u t na cui nm 1982, chnh ph Reagan thc h{nh chnh s|ch ba
cao: th}m ht ngn sch cao, li sut cao, hi sut ng USD cao, nhm kch thch s phc
hi v pht trin kinh t. Th|ng 12 nm 1982, kinh t M i ra khi |y vc. Nm 1983,
GDP M thc t tng 3,6%; nm 1984 kinh t tng trng 6,5%, l tc tng trng cao
nht trong 30 nm gn }y. T l lm ph|t trong ba nm h xung cn 3,9%, mc thp nht
trong 17 nm. Trong hai nm ~ to ra 7,3 triu vic lm. Reagan thi hnh chin lc ti
chn hng sc mnh quc gia, sc mnh qun s, dng thc lc tm kim ha bnh. Chi
ph qun s ca M tng t 171 t USD nm 1981 ln 376 t USD nm 1986.

Mi ngi ni thi k Reagan l thi k tn cng, thi k ph|t ng tng cng kch Lin
X di ngn c ch ngha t}n bo th. C s v hu thun thc hnh chin lc tin
cng l pht trin kinh t. Ti nc M, ch ngha t do v ch ngha bo th lin tc thay
nhau v{o a v lnh t. Thp nin 30 - 40 th k XX, ch ngha t do thnh hnh, kinh t
M phn vinh, a v chin lc hng mnh, nc M l lnh t th gii phng T}y, l{ k
mnh trong cuc cnh tranh M - Lin X, song cng tch ly nhiu loi mu thun.

T thp nin 70 tr i, ch ngha t}n bo th ni ln trong th gii t bn v dn dn


tr th{nh tr{o lu t tng chnh. c im ca ch ngha t}n bo th l: hu khuynh ha
v chnh tr, chng cng sn mnh m v hnh thi thc, ch trng tin hnh cuc thnh
chin khng i tri chung, cuc thp t chinh vi ch ngha cng sn. Trong lnh vc kinh
t, tun theo l thuyt ca phi cung ng, ch ngha t}n bo th khai t chnh sch phc li
x hi. Ch ngha t}n bo th kin tr t tng chin lc hai cc i u nhau, tch cc y
mnh ngoi giao sc mnh v trin khai chy ua v trang nhm gi gn li ch quc gia.
Nim tin c bn ca Reagan l chnh quyn nh, thu thu thp, gim bt phc li, tng
cng quc phng. ng tn sng v lc, m say chin tranh lnh, kin quyt chng Lin X,
chng cng sn. Cc c vn ca Reagan ch trng ban l~nh o Lin X phi la chn gia
thay i ch ngha cng sn theo phng hng ca phng T}y hay l{ tin hnh chin
tranh, khng c phng thc gii quyt no khc hoc phng thc chiu c c hai.

Tin sang thp nin 80 th k XX, mc tiu chin lc ca M i vi Lin X khng


phi l cng chung sng vi Lin X na m l phi thay i th ch ca Lin X, t c
mc tiu khng |nh m{ thng. Di s ch o ca ch ngha t}n bo th, chnh ph
Reagan n nh chnh s|ch tng hp tam v nht th i vi Lin X, l{ chy ua v
trang, trng tr v kinh t, d n chin tranh gia cc v sao SDI, nhm thch thc ton din
Lin X trn cc mt qun s, kinh t v k thut. Trong giai on ny, s d chnh ph
Reagan c th ph|t ng th tin cng, tin h{nh chnh s|ch tng hp tam v nht th
cng rn i vi Lin X, l{ nh da trn c s kinh t M pht trin tt. Ba mt ca
chnh s|ch tng hp n{y, mt n{o cng da vo s n}ng ca sc mnh kinh t.

Thi k tin cng ca Reagan v thi k pht trin ca kinh t M li trng vi thi k
tr tr ca Brezhnev. Hi gia v cui thp nin 70 th k XX, Lin X tin sang thi k nh
tr, biu hin ch yu l th ch chnh tr, kinh t truyn thng ngy mt x cng ~ nghim
trng ngn cn s pht trin x hi v kinh t; bnh gi|o iu, quan liu thnh hnh, quyn
lc tp trung cao ; dn ch hu danh v thc; kinh t tng trng chm; mu thun x
hi v dn tc h l; trong s so snh v cnh tranh sc mnh vi M, Lin X ngy mt ri
v{o a v bt li; c cu quan liu v{ i ng c|n b khng l do Lin X xy dng ~ phnh
to |c tnh di thi Brezhnev.
Theo thng k nm 1982, n v cp B (B v y ban) v{ c|c n v trc thuc Hi
ng B trng c ti 110 n v. Thi gian 1975 - 1983, tng s nh}n vin c|c c quan
qun l trong to{n Lin X tng mnh ln 3 triu, hnh thnh mt i ng c|n b ng ti
21 triu ngi. C|c c quan qun l t trung ng ti a phng chng cho nhau. Ngnh
cng nghip v xy dng Lin X lp hn 40 b to{n lin bang v{ lin bang kim nc cng
ha, t hn 700 tng cc qun l, tin hnh qun l thng qua k hoch hn 50 nghn
doanh nghip. Hn 6 triu cn b l~nh o thao tng hot ng kinh t nh{ nc. S cn b
qun l trong ngnh nng nghip ti 3 triu ngi, ng hn c tng s nng dn M.

Cn b Lin X p dng ch y nhim v trn thc t l ch sut i, khin cho


i ng c|n b ph bin gi{ ha. i hi ng Cng sn Lin X ln th XXVI bu ra B
Chnh tr c 25 ngi th ton b l b su t i hi XXV, tui bnh qun ca B Chnh tr l
70,1 tui, ca Ban Th k l{ 68 tui. Cn b ch chu trch nhim vi cp trn, trnh
ngi l~nh o h thp nhanh chng, c quan chnh tr thi hnh ch {o thi t nhin
chiu ngc, bt mt lot ngi tm thng, khng c nng lc, khng ngay thng, cn
nhng ngi c t{i v{ d|m xut kin th khng c dng. Bnh quan liu, tham nhng
thnh h{nh, khng t ngi m mui vi vic tranh chc tc v kim tin, chng nhng
hnh thnh mt tng lp qu tc c quyn m cn chuyn giao c quyn cho con ch|u,
hnh thnh ch k tha c quyn. Brezhnev thch c ca tng cng c.

Nm 1976, b|o S Tht ln u m chuyn mc 7 ngy lin chc th Brezhnev 70


tui. Cc bi vit y nhng li l a dua nnh b tm lm. Gii yu nhn chnh tr Lin X
gi Brezhnev l{ l~nh t ca chng ta, nh}n vt v i nht thi i chng ta, tuyn b
nhn dn Lin X khp ni u ang c, c li, qun n qun ng nghin cu c|c trc
tc ca Brezhnev, bi l l{ sui ngun tr tu t tng v cng v tn. Nm 1975,
Brezhnev bnh tnh rt nng, hi y ng ta tp trung quyn hnh ln trong tay mnh, Lin
X tin sang thi k ngi gi tr quc, bnh nhn tr quc. Hi k Gorbachov vit:
Brezhnev ~ khng th tip tc l~nh o ng v{ Nh{ nc, cc cuc hp B Chnh tr cng
ngy cng rt ngn thi gian. Brezhnev ngi y m khng hay bit g, khng bit mnh
ang }u, cuc hp c nhng ai d, mnh nn l{m g. Thng xut hin tnh hnh nh th
ny: ng ta ngi v{ c cc bi pht biu ngn gn do tr l d tho v{ |nh m|y c ch
c bit to, c lc cn c khng ni, c}u trc c}u sau khng n nhp vi nhau. Hnh nh
ng ta ~ hiu c iu , ch dng con mt bun ru nhn mi ngi. C|c th{nh vin d
hp v mun chm dt cnh hnh h mi ngi y nn u vi v thng qua cc ngh quyt
ri ri phng hp vi tm trng bt an. Andropov nm quyn l~nh o 14 thng, tr i thi
gian m au, thc t lm vic cha y na nm. Chernenko l{ mt vin chc in hnh
trong ch Lin X, t tng bo th, khi ln nm chnh quyn trn thc t ~ mt kh
nng l{m vic, trong thi gian hn mt nm khng c cng trng g c.

Khng c pht trin th khng c sc thu ht v sc cnh tranh. Ch ngha x~ hi m


hnh Lin X i ti tn cng, s sp ca phe Lin X kh m{ tr|nh c. Trong cuc
trn chy ln ca cng dn Cng ha dn ch (CHDC) c l mt m{n kinh in. Ty Berlin
l ci t knh ca th gii t bn, c|i gng ca li sng phng T}y. Theo thng k, trong
c|c nm 1948 - 1960 trc sau c 2,5 triu ngi CHDC c di c sang Cng ha Lin bang
(CHLB) c, con s n{y tng ng 20% tng s d}n CHDC c! Ring trong nm 1961
c 200 nghn ngi CHDC c chy trn sang CHLB c. Phn ln h chy t ng Berlin
sang T}y Berlin. Nm 1989 CHDC c bt u c nhiu ngi ra i. Ng{y 4 th|ng 11 nm
1989, ng Berlin n ra cuc biu tnh ca na triu ngi. Trong 24 ting ng h t ngy
11 n 14 gi ngy 12, tng cng c 540 nghn ngi CHDC c i sang CHLB c. n
ngy 13, cnh s|t CHDC c ni h ~ cp visa du lch cho 5,18 triu ngi. Hi quan CHDC
c cho bit thi gian t ngy 9 ti 27 th|ng 11 ~ c 16,90 triu ngi CHDC c v 2,40
triu t i qua trm bin phng. Nhiu t cng d}n CHDC c ~ ra i, h t b li sng
~ mt sc thu ht h.

Mt iu kin quan trng chin tranh lnh c th duy tr lu di l th cn bng v


lc lng. Thc lc c th i khng nhau ca Lin X v M l{ iu kin vt cht v{ c s
vt cht ca chin tranh lnh. Lc lng rn e ca hai bn hnh thnh cc din cn bng
rn e; nn ha bnh xy dng trn c s i khng ngang bng thc lc l mt kiu cm c
th cn bng, l mt cuc ko co chin lc. Trong qu trnh pht trin, khonh cch
chnh lch gia hai bn b ni rng, th cn bng b ph v, cng tc l kt thc cuc chi
ko co chin lc ny.

Bnh t}m xem xt chin tranh lnh

Ni chin tranh lnh nghn nm cng ti, nhng vn cn c s |nh gi| kh|ch quan v
a v lch s ca chin tranh lnh. Trong lch s th gii cn i, qu trnh tranh ginh b
quyn ca c|c nc ln cha bao gi ngng, nhng ni mt cch so snh th chin tranh
lnh vn l mt cuc cnh tranh vn minh nht.

Ni chin tranh lnh l mt cuc chin vn minh, ch yu th hin ba mt sau:

1. 1. Mc tiu ca chin tranh lnh tng i vn minh. Lin X v{ M tranh ginh


ba quyn i vi th gii: quyn ch o, quyn l~nh o v b quyn. Rt
cuc, khng th |nh ng iu vi quyn chim lnh, quyn thng tr, quyn
thc d}n i vi th gii m{ trc kia c|c nc ln tranh ginh nhau, l mc
tiu chin lc tng i vn minh.
2. Th on ca chin tranh lnh tng i vn minh. Tuy chin tranh lnh s
dng nhiu th on, cng xut hin nhiu ln nguy c khng hong, nhng rt
cuc M v{ Lin X khng c xung t qun s trc tip, khng xy ra i chin
th gii, c bit khng n ra chin tranh ht nhn. Tnh hnh c cnh tranh ln
m khng c chin tranh ln l{ iu cha tng c trong lch s. iu cng th
hin s kim ch v l tr ca hai bn, }y l{ s tin b v tin ha vn minh ca
chnh tr th gii.
3. Kt cc ca chin tranh lnh tng i vn minh. So s|nh vi vic k thng x l
v b tr k thua trong thi gian sau Th chin I v II, c th thy chin tranh
lnh vn c s kim ch v{ tng i vn minh.
4. Chin tranh lnh tr gi| tng i nh. Ci gi phi tr ca chin tranh lnh tuy
rng nng n, nhng vi t c|ch l{ mt cuc cnh tranh nc ln khng |nh
m thng, rt cuc l{ tng i r so vi gi ca cc cuc chin tranh gia cc
nc ln trong qu kh.
Chin tranh lnh l sn phm ca thi i. thi i lo{i ngi chu ng khng ni
ci gi ca cuc i chin th gii, li cng khng chu ni ci gi ca chin tranh ht nhn;
bi th nc ln mun tranh quyn b ch th gii ch c th p dng hnh thc chin
tranh lnh. Chin tranh lnh l mt sn phm li thi, bi l thi i ngy nay nhn loi
chu khng ni ci gi ca chin tranh lnh, s phn ca chin tranh lnh ch c th a v{o
vin bo tng, vo st rc. Cuc cnh tranh chin lc ca c|c nc ln vn s tip tc,
dng phng thc phi chin tranh lnh tip tc.

Cc gi t chin tranh lnh

Chin tranh lnh l mt giai on ca cuc cnh tranh chin lc gia c|c nc ln
trong lch s th gii, l mt m hnh cnh tranh nc ln di iu kin lch s nht nh.
Chin tranh lnh em li nhiu gi i vi s cnh tranh gia c|c nc ln.

Tnh tt nhin v tnh ngu nhin ca chin tranh lnh

S ny sinh chin tranh lnh c tnh tt nhin nhng cng c tnh ngu nhin nht nh.
C ngi ni, nu Tng thng Roosevelt sng thm c nm nm na th mi quan h M
- Lin X s pht trin ra sao?

M l quc gia rt ch trng dn . Tnh hnh dn M trc khi bt u chin tranh


lnh nh th n{o? Trc ngy kt thc Th chin II, tuy mt s quan chc M ~ coi Lin X
l k ch tip sau, nhng cuc thm d d}n tin h{nh v{o th|ng 12 nm 1945 cho thy
ch c hn 1/3 ngi M d o|n trong 1/4 th k tip sau s c mt trn i chin v h
coi Lin X l quc gia s gy ra chin tranh. Cuc thm d d}n th|ng 9 nm 1946 th cho
thy ch c 8% ngi M ng t b s ha gii vi Lin X, cn 74% ngi cho rng hai
nc M v{ Lin X u c trch nhim v mi bt ha ~ xut hin gia hai nc. C th
thy thc chin tranh lnh khng phi l lung chnh trong thc ca ngi dn M.
thc chin tranh lnh ca dn chng M l do s tuyn truyn v kch ng ca gii tinh
anh M gy nn. Nu gii tinh anh M khng phi l phi ch trng chin tranh lnh, nu
h hng dn d lun theo mt hng khc th s th c l ~ kh|c i.

Lung chnh ca d}n M khng phi l chin tranh lnh, th th quan trong chnh
ph M phi chng cng nghing v pha chin tranh lnh? Cng chng phi l th. Cc nh
chnh tr M chng chin tranh lnh c nhng ngi th|i kh kin quyt. Sau Th chin
II, chnh sch cng rn i vi Lin X ca Tng thng Truman ~ ch o chnh trng
M, nhng cng c ngi phn i. Th d Henry A. Wallace B trng B Thng mi
trong chnh ph Truman ch trng tip tc thi hnh chnh sch M hp tc chung sng
vi Lin X ca Roosevelt, ch trng trn c s phm vi th lc v th cn bng, M v
Lin X tin hnh sp xp, tip tc duy tr mi quan h ng minh trong thi chin tranh,
ch trng bo m an ninh ca Lin X ti ng ]u nhm t c s thng cm v chnh
tr vi Lin X, ch ngha t bn v ch ngha cng sn tin hnh cnh tranh c s hu
ho, trong tnh hnh to{n th gii u m ca thng mi. Wallace cng khai cng kch
chnh sch cng rn ca M i vi Lin X, cho rng ch ngha Truman chng khc g li
tuyn chin vi Lin X, l{ s mo him ngu ngc, s dn ton th gii tin v{o th k
khng b. Truman th ln |n Wallace l{ k theo ch ngha ha bnh, l{ nh}n vt nguy
him hn c|c c|c phn t thn Quc x trong thi k Th chin II, l{ phn t gy ri phc
v Stalin. Kt qu Wallce b mt chc. Truman dng chnh s|ch ngn chn thay th chnh
sch hp t|c nc ln v an ninh tp th ca Roosevelt, cng t |nh du chm ht ch
ngha bit lp ca M.

D dng nhn thy s khc bit gia tng hp t|c nc ln v an ninh tp th ca


Roosevelt vi chnh sch cng rn i vi Lin X ca Truman, ~ c nh hng khc nhau
i vi nc M v tnh hnh th gii sau chin tranh. Lch s khng th gi thit, nhng c
th tranh th v sng to tng lai. Trong tnh tt nhin v tnh ngu nhin ca chin tranh
lnh c khng gian ngi ta ph|t huy tnh nng ng ch quan v tnh sng to. Trong
ni b nc ln, lm th n{o hnh thnh nhn thc ng n, tr|nh c cc sai lm v
quan nim chin lc; gia c|c nc ln cnh tranh vi nhau, lm th n{o hnh thnh
nhn thc chung v chin lc, ngn nga s bp mo tng chin lc, l nhng vn
trng i quyt nh s phn quc gia v tin th gii.

Trn vn i vi nc M, Trung Quc ng{y nay kin tr tng cng tn nhim, m


rng s ng thun chung, pht trin hp tc, khng lm chuyn i kh|ng. }y l{ mt
tng mi trong cuc cnh tranh nc ln. S c gng ca Trung Quc khng ch v
ng gp cho vic m ra tnh hnh mi trong mi quan h Trung Quc - M, hn na cn
hnh thnh nh hng chin lc tch cc i vi tnh hnh th gii.

So snh m hnh Lin X vi m hnh M

Mc tiu ca cuc chin tranh lnh M - Lin X l ginh quyn b ch th gii, nhng
kt cc cuc cnh tranh li ph thuc vo s pht trin. Cho nn trong thc tin, chin
tranh lnh l s so snh ln hai loi m hnh pht trin, l s so snh ln m hnh Lin X
vi m hnh M. Kt qu so snh l ch ngha t bn c sc M chin thng ch ngha x~
hi m hnh Lin X.

M hnh Lin X l mt sng to v i trong lch s nhn loi, nhng t sau khi hnh
thnh vo thp nin 30 th k XX, m hnh Lin X t cho mnh l{ u vit, sut na th k
khng bin i g c, my chc nm vn nh c, cui cng sa vo tnh trng tr tr v{ x
cng, |nh mt ng lc pht trin v sc sng. Cn ch ngha t bn m hnh M th trong
cuc i khng hong hi thp nin 30 c tri qua s ci to Chnh s|ch Mi ca
Roosevelt sau li c iu chnh, khin cho m hnh M so vi m hnh Lin X cng c
sc sng v tim lc pht trin. iu ny v cn bn ~ quyt nh kt cc v s phn cuc
cnh tranh gia hai bn.

L tng ca mt quc gia ch c th c thc hin qua m hnh l tng. p dng m


hnh pht trin cng nhc th cho d anh thuc v{o ch ngha n{o i na, s u khng c
sc sng, sc ngng t v sc cnh tranh. M hnh pht trin quc gia t phi khng ngng
pht trin, khng th da v{o xut th}n m{u , khng th n v{o vn c. Mt m hnh
pht trin ch c th i trc m hnh khc trong so snh quc t, c bit l{ u vit hn m
hnh pht trin ca i th, th mi lm cho quc gia vo v th thun li trong cuc cnh
tranh. S tri dy ca Trung Quc l s tri dy ca m hnh ch ngha x~ hi mang mu
sc Trung Quc; bt k m hnh no khc trn th gii u khng th s|nh c vi sc
sng pht trin ca m hnh n{y. Nhng m hnh Trung Quc vn cn ang khng ngng
sng to ci mi; n ~ l{m nn huyn thoi chn ng c th gii v th hin tim lc to
ln.

Cnh tranh hnh thi thc v s thnh bi ca chin tranh lnh

Cuc cnh tranh gia M v{ Lin X in m mu sc hnh thi thc cha tng c tin
l trong lch s cnh tranh chin lc gia c|c nc ln. Chin tranh lnh t u n cui
din ra di ngn c hnh thi thc. Ci gi l cnh tranh pht trin khng nhng l pht
trin kinh t m cn l pht trin hnh thi thc. T tng ch ngha Marx, hnh th|i
thc ch ngha x~ hi tri dy trong tr{o lu t tng ph phn v chn vi ch ngha t
bn, ban u vn c u th ln mnh. Song le c|i u th cn c duy tr trong s pht
trin; s nh tr v{ x cng s lm mt u th.

|ng tic l sau Th chin II, nht l{ sau khi Stalin qua i, Lin X trc sau khng cn
chim c im cao khng ch trong lnh vc hnh thi thc c th kch ng v vy gi
nhn dn th gii, khng hnh th{nh c u th hnh thi thc ca mnh. Kt qu l
chng nhng khng c lng dn trn mt so snh li ch vt cht m trn mt tinh thn
v{ vn ha cng kh gi{nh c s thun lng quy phc ca thin h. Mt s ni dung hnh
thi thc do Lin X ra kh gi{nh c s t|n ng ca nh}n d}n trong nc mnh m
trn quc t cng khng th gi{nh c s ch ng v o ngha, thm ch cng b c lp
trn th gii. Trong mi quan h vi Trung Quc, Lin X thi hnh ch ngha S-vanh, bin
Trung Quc t bn ng minh thnh k ch. Lin X a ra thuyt ch quyn hu hn,
thuyt chuyn chnh quc t, a xe tng v{o Tip Khc cng lm mt lng dn v s ng
h ca c|c nc khc. Ngh quyt ca Lin Hp Quc ln n Lin X xm nhp Afghanistan
t nm 1980 tr i ng{y c{ng c nhiu nc ng h: nm 1986 c 122 nc tn
thnh, ch c 19 nc ng h.

Trn mt coi trng s chim lnh im cao o c, nc M c nhiu ch |ng ch .


T chnh sch ngoi giao theo ch ngha l tng ca Tng thng Wilson, bn t do ln
ca Roosevelt cho n ngoi giao nhn quyn ca Tng thng Carter, sc mnh mm hnh
thi thc trong v{ ngo{i nc ca M u c kh nng cnh tranh chin lc. Chnh
sch ngoi giao M trong thi k Th chin I ~ bao h{m nh}n t nhn quyn, Tng thng
Wilson a ra chnh s|ch ngoi giao theo ch ngha l tng, tuyn truyn rng r~i nc
M khng tm kim li ch ring, ch bo v quyn li ca lo{i ngi. iu ~ coi s tn
nghim ca quc gia v ci gi l nhn quyn l{ c s quan trng ca chnh sch M.

Nn ngoi giao ch ngha l tng do Tng thng Wilson xut ~ c nh hng quan
trng ti Tng thng Roosevelt. Trong Thng ip Lin bang ng{y 6 th|ng 1 nm 1941,
Roosevelt xut xy dng an ninh tp th v tm kim mt th gii c bn loi t do c
bn ca lo{i ngi, l{: t do ngn lun v pht biu kin; t do dng cch ca mnh
tn th Thng ; t do khng lo thiu thn; t do khng lo s hi. Ng{y 9 th|ng 8 nm
1941, Roosevelt v{ Churchill k Hin chng i Ty Dng, trong nhc li cc nguyn
tc c bn ni trn: sau khi chin thng pht xt, th gii cn xy dng ha bnh, lm cho
nh}n d}n c|c nc an c lc nghip, sng t do, khng phi lo s g, khng lo thiu thn.
C|c vn kin quc t sau ny cng b nh Tuyn ngn Lin Hp Quc v{ Hin chng Lin
Hp Quc u nhc li cc nguyn tc v{ iu vn lin quan ti nhn quyn c bn.

Sau chin tranh, chnh ph M lun lun quan tm vn nhn quyn, v nhng c|i
lin quan ti gi tr quan ca nc M cng nh ti hnh nh cng a v lnh t th gii ca
M. Nhng trc gia thp nin 70 th k XX, chnh ph M v cn bn khng rng buc
nhn quyn vi ngoi giao. Tng thng Carter mun l~nh o phong tro nhn quyn trn
ton th gii, cho rng nu cao nhn quyn s tr th{nh tr{o lu ca th gii trong tng
lai, nc M cn ng trn nh ngn sng tr{o lu y, nhn mnh nhn quyn l linh hn
v tinh ty ca chnh sch ngoi giao M, l nhn t quan trng x|c nh mi quan h ngoi
giao vi c|c nc khc. Tuyn b nhn quyn l{ hn | tng ca chnh sch ngoi giao M,
nhn quyn tr thnh ngn c th gii ca M, tr th{nh im cao khng ch hnh thi
thc M, l gi tr ph cp m{ nc M tuyn truyn rng ri. M dng nhn quyn ch
c ch quyn, mn c bo v nhn quyn y mnh b quyn th gii, tng cng
kh nng tin hnh cnh tranh chin lc vi Lin X.

Pht trin l{ o l mun th, khng nhng ch l pht trin kinh t m cn l pht
trin t tng, tinh thn, pht trin vn ha, ph|t trin hnh thi thc. Cuc cnh tranh
chin lc gia Trung Quc vi M c mt lnh vc quan trng l cnh tranh gia gi tr
quan ca Trung Quc vi gi tr quan ca M, lnh vc ny l min qu linh hn ca mi
ngi. Hnh thi thc ca Trung Quc phi c im cao khng ch ca mnh, gi tr quan
ca Trung Quc phi c sc truyn cm th gii, gi tr quan Trung Quc phi c gi tr
quan ph qut th gii. Mt Trung Quc c th dn dt th gii v mt tinh thn th mi c
th tr th{nh quc gia linh hn ca th gii.

Thi i chin tranh lnh v thi i phi chin tranh lnh

Chin tranh lnh l mt m hnh cnh tranh chin lc gia c|c nc ln, n cng l{ s
tr gi cho cuc cnh tranh , hn na cn l ci gi cao kh c th gnh chu ni. Chin
tranh lnh chng nhng em s phn hai nc Lin X v M ra |nh cc m{ cn em s
phn ca ton nhn loi ra |nh cc. Ni v hai bn thng thua trong cuc chin tranh
lnh, c nhin bn thua th thua thm hi, cn bn thng th sao li khng phi l thng mt
cch thm hi, thng st nt!

Ci gi phi tr cho chin tranh lnh rt nng n. Khng nhng gy ra tnh trng m
rng cuc u tranh giai cp trong cng ng quc t m chin tranh lnh cn m rng u
tranh giai cp ni b nc mnh. Chnh sch chin tranh lnh ca M th hin s ngn
chn Lin X v{ cng th hin phong tr{o Tuyn th trung th{nh trong nc M. Ngy
21 th|ng 3 nm 1947, Tng thng Truman ra mnh lnh s 9835 yu cu tin hnh mt t
thm tra an ninh i vi 2,5 triu vin chc nh{ nc. t iu tra lng trung thnh ny
cn m rng ti 3 triu thnh vin trong lc lng v trang v{ 3 triu ngi lm thu cho
cc doanh nghip nhn thu n h{ng ngnh quc phng. Nh vy ti nc M t nht c 8
triu ngi thng xuyn sng trong ni m nh cn chng minh lng trung thnh ca h.
Nu cng thm gia nh ca h th nc M c 20 triu ngi ng trc mi e da b
thm tra bt c lc no. Cui cng c n lng trung thnh ca Tng thng M cng b nghi
ng. Ng{y 6 th|ng 11 nm 1953, B trng T ph|p M buc ti Truman c nh bao che
cho mt gi|n ip Lin X. C|c ng vin Cng sn M phi ng k vi to n, nu khng
s b |n t hai nm.

Ci gi phi tr v mt kinh t ca chin tranh lnh cng rt ln. Hi gia thp nin 20
th k XX, mi quan h bun bn gia M vi Lin X c pht trin nht nh, ln lt
xut hin cc t chc thng mi dn doanh. M tr thnh mt trong cc nh cung cp ln
nht cho Lin X cc thit b cn cho cng cuc xy dng Lin X, cng nh ~ bt u tin
h{nh u t v{ hp tc k thut ti Lin X. n nm 1931 c khong 40 cng ty ln ca M
~ k 134 tho thun hp tc k thut vi Lin X, c chng 1.000 k s M lm vic Lin
X, 842 cn b Lin X sang {o to ti M. Nm 1933, M v Lin X lp quan h ngoi
giao, nm 1937 M cho Lin X hng ch ti hu quc. Nhng sau khi chin tranh lnh
bt u, kim ngch thng mi phng T}y vi phng ng ch cn chim 1,3% tng kim
ngch thng mi ton th gii, nm 1956 cng ch c 2,6%. Mi quan h kinh t gia M
vi Lin X khng th pht trin trong mt thi gian di.

Ci gi phi tr cho chin tranh lnh ca hai phe cng rt cao. Chin tranh lnh tin
h{nh i khng ln nhau di hnh thc phe v lin minh. Lin X gnh chu rt nng cho
vic duy tr phe x hi ch ngha. Theo c tnh ca phng T}y, nm 1986 mi ngy Lin
X cung cp cho Cuba 1,3 triu USD, mi nm l{ 5 t USD; cho Afghanistan mi ngy 12
triu USD; cho Vit Nam mi ngy 8 triu USD; cho Ethiopia mi ngy 3 triu USD. Cn c
mt s liu thng k na: trong thi gian 1986-1990, h{ng nm Lin X vin tr Vit Nam
2,5 t USD, ngoi ra cn 1 t USD vin tr qun s. Trong 5 nm , Lin X cung cp cho
Mng C 3 t USD. Lin X ~ cung cp cho Cuba 3,5 t USD vin tr kinh t v qun s,
cha k cc khon vin tr gin tip v{ u ~i v vt t.

Cuc chin tranh lnh ko di na th k l mt t kim nghim, mt s tuyn n,


cng l{ mt bi hc. Cnh tranh c tnh kiu chin tranh lnh l tai nn ca nhn loi; kt
cc ca chin tranh lnh l li tuyn n ca lch s; bi hc ca chin tranh lnh cng l{m
cho th gii i ti s ng thun l cn sng to mt th gii khng c chin tranh lnh.
V. M s ngn chn Trung Quc nh th no
Trong cuc ginh git ngi v quc gia qun qun, M l tay thin ngh v khon ngn
chn i th. Trong chuyn ny, M va tho |nh tc chin li cng c kh nng chu ng
|nh l}u d{i. Khi ngn chn Nht Bn, trn cn bn M dng c|ch |nh nhanh thng nhanh;
khi ngn chn Lin X, M li dng chin tranh lu di. Gi }y M mun tin h{nh cuc
chin bo v vng min qu|n qu}n ln th ba ca h - cuc chin ngn chn Trung Quc.

c im ni bt ca vic M ngn chn Trung Quc Vic M ngn chn Trung Quc
trong th k XXI c bn c im.

1. C tnh tt nhin v bn cht. M ngn chn Nht Bn mt cch khng lch s,


ngn chn Lin X mt c|ch khng nng nh; M ngn chn Trung Quc cng
c th l{ khng chp mt, khng do d. Tng thng Obama tuyn b M
khng tm kim s ngn chn Trung Quc. Thc ra M lun lun ngn chn
Trung Quc: khng tha nhn Trung Quc l{ quc gia dn ch, th chng phi
l{ ngn chn chnh tr i vi Trung Quc sao? Khng tha nhn a v
kinh t th trng ca Trung Quc chng phi l{ ngn chn kinh t i vi
Trung Quc ? M l{m rm beng Thuyt Trung Quc e da qun s, g}y sc
p v lin minh cc quc gia chu u thc hnh cm vn v kh i vi Trung
Quc, hn ch xut khu cng ngh cao v khoa hc cng ngh qun s sang
Trung Quc, ng thi lin tc b|n v kh tin tin cho {i Loan, y chng phi
l s ngn chn qun s i vi Trung Quc hay sao? M thc tay vo vn
{i Loan, can thip tnh hnh eo bin {i Loan, ngn cn Trung Quc thng nht
t nc, chng nhng l{ ngn chn m cn l can thip ni chnh Trung Quc.
Cho nn trn vn i ph Trung Quc, M s khng t b ngn chn, lp tc
thnh Pht.
2. C tnh ngh thut cao. Nu ni vic M ngn chn Nht Bn ch yu l s ngn
chn kinh t n nht, ngn chn Lin X l{ ngn chn phe ch ngha x~ hi mt
cch rch ri bin gii, trn tuyn r rng, th th vic M ngn chn Trung Quc
s l s ngn chn trong lin h khng kht v{ trong hp tc, l s thng nht
hp tc vi ngn chn. iu n}ng cao yu cu i vi ngh thut ngn chn
ca M. Th d c hc gi Trung Quc ni, trong mi quan h vi M, Trung
Quc cn tun theo chin lc i xe khng mt tin, |p chic chin xa b
quyn ca M i con ng phc hng ca mnh. B trng Ngoi giao M
Hillary th ku gi M cn cng hi cng thuyn vi Trung Quc. C hai bn
Trung Quc v M u rt thng minh cng rt ngh thut. Nhng khng th
ph nhn mt im: chic xe m{ ngi Trung Quc i nh khng mt tin y l
xe ca ngi M v{ do ngi M li, con thuyn m{ hai nc cng hi cng
thuyn y cng do ngi M cm l|i. Nh vy ln xe v thuyn ca ngi ta th
tnh mng ca mnh s khng hon ton do mnh lm ch na. Trung Quc c
th thng cp ln l{m tay l|i ph gip M i ph vi cc ri ro, song le nh
th li gip lm ni bt a v ngi cm li ca M. M cho i th cng vi
mnh ngi chung mt xe, cng |p mt con thuyn, l{ s khng ch khn
ngoan hn, l{ ngh thut ngn chn cao minh hn.
3. C tnh lu di ca cuc chi th gii. ngn chn Nht Bn xc ti a v
nht th gii, M tuy ~ tin hnh mt cuc chi chin lc cng thng nhng
thi gian cuc chi chng qua cng ch khong 10 nm, 8 nm g , thi k
ch yu cng ch v{i nm m{ thi, dng c|ch |nh l t khng tp trung cng
c th trng tr xong Nht Bn. Vic ngn chn Lin X th gian kh hn nhiu,
chng nhng thi gian ko di gn na th k m gia chng ~ my ln ging
co, my ln cc din tin cng phng th c bin i, trong cuc chi vi Lin
X, M ~ dng c|ch thay i ng i nc bc v{ ng quyn t hp.
Song qu trnh M ngn chn Trung Quc s l mt cuc chi trm nm. Cuc
i u th k Trung Quc - M khng th qua v{i ng quyn t hp l thy
r kt cc m l mt cuc cnh tranh kiu marathon.
4. Cn c tnh sng to chin lc cha tng thy. Vic M ngn chn Trung Quc
cn c i mi v sng to, phi tin cng thi i, bi l thi i sau chin
tranh lnh th khc vi thi i chin tranh lnh. Trung Quc khc vi Nht Bn
v Lin X, tuy kinh nghim ngn chn Nht Bn v Lin X l th hu dng cho
vic ngn chn Trung Quc, nhng cng ch c tc dng hu hn. Th|ng 11 nm
2009, Tng thng Obama sang thm Trung Quc, mang theo mn qu ng tng
Ch tch H Cm {o l{ mt b c vy. K th Trung Quc Nhip V Bnh vit
trn blog: Mn qu{ n{y c ngha s}u xa, c v}y l{ tr chi tr tu, chi c l
cuc u tr lc, cha t th th quan h thn mt vi nhau, khi t th th ni gi
cun sng, giu nhau tng nc c. Ngh li th thy Obama cng c c|i y. R
rng trn bn c ln cuc chi Trung Quc - M, nu Obama p dng c|ch chi
c ~ dng vi Nht Bn v Lin X th khng n. M l quc gia kiu i mi. K
t nm 1901 ln u trao gii Nobel, ti nay ~ 108 nm, nc M c hn 200
ngi ot gii n{y, l{ nc ln kiu i mi c cng hin ln nht. Nhng vic
lm th n{o ngn chn Trung Quc mt cch hu hiu, }y l{ vn ln hn
v{ kh hn gii Nobel, l cng trnh sng to cp quc gia th nht ca nc M
trong th k XXI. Liu M c tr tu ngn chn Trung Quc khng?
M gp kh khn g trong vic i ph s tri dy ca Trung Quc ?

Trong na cui th k XXI, nc M gi{nh c thng li gi vng min qun qun


trc hai quc gia qun qun tim ti l Nht Bn v Lin X, c thnh tch thng c hai
cuc chin v{ tch ly c nhiu kinh nghim i ph vi quc gia qun qun tim ti, tuy
vy trong th k XXI trc i th kiu hon ton mi l Trung Quc, M kh tr|nh c
cm gic v k kh thi. Trung Quc l{ i th cnh tranh kiu loi th ba, khc vi Nht Bn
v Lin X m M tng chm trn sau Th chin II; }y l{ i th M khng th dng bin
ph|p c i ph, v trong thi gian ngn M cng rt kh ngh ra bin php mi i
ph hu hiu i th. Mun gi{nh c chin tch ba trn ba thng, M gp kh khn trn
bn mt sau.

1. Trung Quc thuc vo din tri dy lng thin, kh m{ x|c nh c tnh


cht ca Trung Quc. Trung Quc qu| lng thin, ti mc cc th lc bo th
nht M cng kh c th nh ngha n gin Trung Quc l k ch ca nc
M. Tng thng M Bush con ni ting tn th ch ngha t}n bo th, quen vi
t duy khng l{ ch th l bn, cng ni: Mi quan h M vi Trung Quc l
mt cp quan h song phng phc tp nht, l mi quan h khng phi l k
ch cng khng phi l bn b, cng l{ k ch cng l{ bn b. Kissinger th ni:
Chng ta khng c k ch vnh vin, chng ta s cn c theo hnh ng ca h
ch khng theo hnh thi thc |nh gi| quc gia khc, nht l{ nc Cng
ha nh}n d}n Trung Hoa. C Tng thng Bush con ln cu B trng Ngoi
giao Kissinger u nhn nh kh c th gi Trung Quc l{ g; iu chng t
chin lc ca M i vi Trung Quc ng l{ cn c i mi. ng l{ M cn
thiu kinh nghim i ph vi mt i th lng thin, vn minh th ny.
2. Trung Quc kin tr tri dy mm mng, nh nc chy m}y bay, kh m{ ngn
cn. Trong cun Chin lc v mt t nc hng mnh ca Trung Quc(80),
ng Haruo Ozaki, nghin cu vin ch nhim ban nghin cu chu thuc
Trung tm Nghin cu kinh t Nht Bn vit: Trn chin lc cng quc,
Trung Quc cnh gic nht l chm trn vi h thng siu cp ca M. Bi vy,
v kinh t, Trung Quc tng cng mi quan h da vo nhau , trn vn an
ninh ng \ v{ vn {i Loan, Trung Quc tr|nh i lp c tnh thc cht.
Nhng chnh s|ch Trung Quc ca M cn do d bt nh ~ l{m s}u sc thm
s nghi k gia hai nc Trung Quc v M, v khch quan n ng h ting ni
tng cng qu}n i chng M. V mt chin lc, Trung Quc nhn mnh
iu ha phi hp nhiu bn, hp tc trong vng, to hon cnh bn ngoi thun
li, nhn mnh cu trc da vo nhau m tn ti, hp tc v th ch nhiu bn
cng thng. Quan im ca v chuyn gia Nht Bn ni trn l c tm nhn. Nc
M tn sng sc mnh, m tn v lc; Trung Quc tn sng mu lc, ly nhu
thng cng, thc hnh tri dy mm mng, tri dy mt c|ch mu lc, mt
c|ch vn minh, ha bnh, khin cho chin lc qu m ca M nh | nm
xung nc, nh gm }m b bng, khng nhng kh ra tay m{ cng kh ph|t
huy uy lc.
3. Trung Quc trc sau bao gi cng tri dy trong h thng, kh b{i xch. Bt
u t ci cch m ca, Trung Quc ha nhp vo th gii, kt ni vi quc t,
pht trin trong mt h thng cng vi M, tri dy trn cng mt s}n chi ch
khng t mnh lp ring mt h thng. Nh vy va khng tn gi thnh xy
dng h thng, li cng tit kim chi ph bo tr h thng, hn na cn khng
phi gnh chu ri ro thch thc h thng th gii, i khng h thng th gii,
cng l{m cho M kh tm c c v nm c c|i thp ngn chn Trung
Quc.
4. Trung Quc thc h{nh tri dy cng c li, tri cht s tri dy ca mnh vi
s phn vinh ca nc M, hai nc hoc l cng phn vinh, hoc l cng tn
thng, khin M kh m hi ngi li mnh, lm hi Trung Quc th s bt li
cho M. S d c th hnh thnh cc din kiu tri dy cng c li, tri dy rng
buc nhau, tri dy an xen nhau nh th l do kinh t ton cu ha to iu
kin. Cnh tranh v hp tc vi i th chin lc kiu mi nh Trung Quc s
c th lm cho M gi{nh c li ch chin lc ln nht. Trn ngha nht
nh, trn mc tng i, s tri dy ca Trung Quc ngc li tr thnh
phc li ca M, tr th{nh c may M duy tr c s phn vinh, khin cho
M cng c th gt h|i c thu nhp ngo{i mong i do Trung Quc tri dy
mang li. Bi vy, so vi s tri dy ca c|c nc ln khc th s tri dy ca
Trung Quc c li nht cho M. Qua thc hin tri dy cng c li, Trung Quc
kt ni hai nc thnh mt khi chung li ch ch khng phi l{ i khng li
ch, nht l qua vic dng li ch kinh t ha gii mu thun chnh tr, dng gii
thng mi ch c gii chnh tr, thng thng c th thu c nhng hiu
qu bt ng. Th d Hi Thng mi M, y ban Thng mi ton quc M u
tch cc y mnh quan h Trung Quc - M. Trong 5 - 6 nm sau nm 1986,
trong cc cuc bin lun h{ng nm v ch ti hu quc i vi Trung Quc,
trong cuc bin lun v ch ~i ng thng mi bnh thng c tnh vnh
vin i vi Trung Quc c|c nm 1999 - 2000, hai c quan n{y u pht huy tc
dng ht sc quan trng. Quan h kinh t thng mi ~ tr th{nh c s quan
trng pht trin quan h Trung Quc - M, tr thnh nhn t n nh quan h
hai nc, l{ lnh vc c bin s nh nht, trin vng pht trin sng sa nht
trong quan h Trung Quc - M. Th|ng 6 nm 1991, trn vn cho Trung Quc
hng ch ti hu quc, mt s cng ty M ti tp i du thuyt, my chc
nghn ngi M vit th gi Quc hi M yu cu khng hy b ch ti hu
quc vi Trung Quc. Ng{y 12 th|ng 3 nm 1992, 298 cng ty ln v{ 37 o{n
th thng mi M lin danh vit th gi Tng thng Clinton, yu cu v iu
kin ko di ch ti hu quc vi Trung Quc. u th|ng 5 nm 1994, 800
cng ty, hi thng mi, t chc nng nghip, t chc tiu dng M lin danh
vit th cho Tng thng Clinton mnh m yu cu ng ng h M tip tc bun
bn vi Trung Quc v ko di ch ti hu quc vi Trung Quc, tch ri
trng pht thng mi vi nhn quyn. Ngi ph trch cc cng ty ln Boeing,
Du Pont, MacDonald, CocaCola ln lt pht biu kin gy nh hng ti chnh
ph M. iu ~ khin cho Tng thng Clinton ngy 26 thng 5 ra tuyn b
ko d{i ~i ng ti hu quc vi Trung Quc v tch vn nhn quyn ra khi
vn ko d{i ~i ng ti hu quc vi Trung Quc h{ng nm.
Bn mt k trn phn |nh c im ca s tri dy ca Trung Quc, cng g}y ra kh
khn cho s la chn chin lc ca M. Nh li nm xa sau Th chin II, trong vng hai
nm M ~ hnh th{nh i chin lc i ph Lin X. Nm 1947, trong b{i vit Cn
nguyn cc hnh vi ca Lin X, George Kennan a ra chin lc bao vy Lin X. Trong
bi pht biu hm 16 th|ng 4 nm 1947, thng ngh s M Bernard Baruch a ra mt
khi nim chin lc ct li l{ chin tranh lnh. i chin lc cnh tranh gia M v Lin
X l chin lc chin tranh lnh, chin lc ngn chn.

Chin tranh lnh chm dt ~ 20 nm nay, vy i chin lc ca M i ph vi Trung


Quc l g? Trung Quc ~ a ra i chin lc tri dy ha bnh, pht trin ha bnh. Cn
M th sao? Gi }y M cn cha hnh th{nh i chin lc cnh tranh vi Trung Quc, i
chin lc y cha x|c nh, cn ang m m.

Dn ng cho s tri dy ca Trung Quc, qun l s tri dy ca Trung Quc

Trong i chin lc ca M i ph Trung Quc, M mun dn ng cho s tri


dy ca Trung Quc, mun qun l s tri dy ca Trung Quc, mun m ly s tri dy
- cc ch trng n{y ca M |ng chng ta quan tm. Ba ch thuyt: Thuyt dn
ng, Thuyt qun l, Thuyt m p l{ mt biu hin quan trng trong t duy i
chin lc ca M i vi Trung Quc.

V Thuyt dn ng, c|c think tank M cho rng Trung Quc tri dy ang ph|t ra
cho th gii mt ln sng nh sng thn, nc M cn i ph s tri dy ca Trung
Quc, x}y dng chin lc i vi Trung Quc, chin lc l{ phi dn ng s tri
dy ca Trung Quc, cho d con thuyn ln Trung Quc y lt nhanh nh th no, ch cn
do M dn ng th s khng c e da g. Mun th th cn tip tc kin tr chin lc
tip xc do Nixon u tin a ra. Cu C vn Lu Nm Gc Thomas Barnett ng{y 6 th|ng 8
nm 2007 vit b{i xut: Nu khn ngoan th M nn theo c|ch nc Anh i x vi
chng ta c|ch }y mt th k, dng cch lung lc mua chuc i ph s tri dy ca
Trung Quc. Chng ta ch nn ngn chn Trung Quc, ngc li, nn dn dt s tri dy
ca h nhm ph hp vi mc tiu chin lc ca chng ta.

V Thuyt qun l. Henry Kissinger ni: Th ch quc t vn c hin ang tri qua s
bin i v cn bn, trng tm ca th gii ang t i T}y Dng chuyn dch sang Thi
Bnh Dng. C|c quc gia quan trng trn th gii th chu , hoc sau ny s ch yu l
cc quc gia chu , chng ta tt phi qun l s tri dy ca h, h cng c th chng li s
qun l ca chng ta. James Steinberg ni: Mc tiu ca M khng nn l ngng tr v
ngn chn Trung Quc m{ nn l{ qun l s tri dy ca Trung Quc.

V Thuyt m p, th|ng 9 nm 2005, Th trng B Ngoi giao M hi y l Robert


Zoellick xut nn Trung Quc tr th{nh Bn lin quan li ch c trch nhim, cho
rng trong 30 nm qua, Trung Quc l mt phn ca h thng quc t do M l~nh o v do
M thu c li ch, Trung Quc cn ly t c|ch Bn lin quan li ch gnh chu mi
trch nhim duy tr h thng , }y l{ mt kiu m p li ch, lin kt li ch. Th|ng 7 nm
2009, Th trng B Ngoi giao M James Steinberg trong mt ln ni chuyn ~ xut
khi nim t|i bo m chin lc gia hai nc Trung Quc v M. ng ni: Nh chng
ta v cc bn ca chng ta cn t r, chng ta ~ chun b xong vic hoan nghnh Trung
Quc n vi chng ta vi t c|ch mt nc ln phn vinh v thnh cng. Trung Quc cng
phi ti bo m vi th gii v cc quc gia khc l s pht trin v vai tr ton cu khng
ngng ln mnh ca h s khng |nh i bng s an ninh v hnh phc ca cc quc gia
kh|c, v{ nhn mnh t|i bo m chin lc phi lm ni bt v nhn mnh li ch chung.
C|i t|i bo m chin lc ngi M a ra n{y thc ra l mt s t|i hn ch chin lc
i vi Trung Quc, ngha l{ trc sau hn ch Trung Quc trong h thng th gii do M
ch o, hn ch di trt t th gii do M l~nh o, hn ch trong phm vi khng nh
hng ti a v b ch th gii ca M. Ti bo m chin lc khng bo m li ch
chin lc Trung Quc tri dy tr thnh quc gia qun qun m bo m a v anh c th
gii ca M, bo m Trung Quc s khng t ph s hn ch ca M m cui cng i ln
a v quc gia qun qun v quc gia l~nh o th gii.

C|c Thuyt dn ng, Thuyt qun l, Thuyt m p m{ M i ph vi Trung


Quc, em so s|nh vi Thuyt v}y h~m, Thuyt ngn chn nm xa M i ph vi Lin
X th trn ch ngha xem ra c v vn minh hn nhiu nhng vn c bng dng ca t duy
chin tranh lnh bn trong. Coi Trung Quc tri dy l{ i tng dn ng, i tng
qun l ca M th quan h Trung Quc - M s c nh mt kiu quan h dn ng v b
dn ng, qun l v b qun l. Loi quan h n{y tuy c thc hin trong s tip xc,
hu ho, hp t|c nhng vn l mt kiu ngn chn m ming vn mm ci, l s ngn chn
tin hnh trong bt tay v m hn nhau.

Quyn c pht trin cng nh quyn sinh tn, l ch quyn ca mt quc gia. S tri
dy ca Trung Quc l ch quyn quc gia ca Trung Quc, l s tri dy c lp t ch,
khng cn s dn ng v{ qun l ca M. Nu s pht trin ca Trung Quc phi do
M dn ng, M qun l, th th cn bn khng thc hin c s tri dy. Mt quc gia
khng t ch c c n s pht trin ca chnh mnh, mt quc gia di s dn ng
v qun l ca M th sao c th tr thnh mt nc ln ang tri dy? Bi vy, trn thc t
Thuyt dn ng, Thuyt qun l trn thc t l phin bn ca chin lc ngn chn
d|n nh~n vn minh.

T chin tranh lnh n chin tranh na lnh: chin lc chin tranh m ca M

Ci gi l{ chin tranh m ngha l{ hai pha M v Trung Quc trong cuc cnh tranh
chin lc ny, pha M dng t duy chin tranh lnh, Trung Quc l mt pha khc li
khng dng t duy chin tranh lnh, ngha l{ t duy chin tranh lnh ca M i mt vi t
duy phi chin tranh lnh ca Trung Quc, iu dn n M cng kh c th hon ton s
dng t duy chin tranh lnh. Kt qu s xut hin trng thi cnh tranh na chin tranh
lnh, cng tc l hai bn tin hnh cnh tranh v{ thi u khng ch trong trng thi ha du
m trong c trng thi n ha.

Chin tranh m khng tn khc nh chin tranh nng, cng khng |ng s nh
chin tranh lnh, m{ l{ cuc quyt u v{ thi u trong tnh hnh hp t|c. c im ni
bt ca chin tranh m l{ ngn chn trong tip xc, cnh tranh trong hp tc, ha nhp
trong ton cu ha, khng ch trong dn ng v qun l. }y l{ mt kiu m hnh cnh
tranh vn minh hn chin tranh lnh v li khng hon ton thot khi bng en ca chin
tranh lnh. Cho nn chin tranh m trn thc t tc l{ chin tranh na lnh. T chin
tranh lnh ti chin tranh m cng tc l t chin tranh lnh ti chin tranh na lnh. Cnh
tranh gia c|c nc ln, cnh tranh chin lc gia quc gia qun qun vi quc gia qun
qun tim ti, t m hnh cnh tranh i chin th gii ti m hnh cnh tranh chin
tranh lnh to{n cu, ri n m hnh cnh tranh chin tranh na lnh, l{ mt qu trnh
lch s chm dt b quyn th gii, l hnh thc qu| t phi tri qua ca cuc cnh tranh
chin lc lu di gia nc M, quc gia b quyn cui cng trn tri t, vi Trung Quc,
quc gia phi b quyn u tin trn tr|i t.

M thng dng chin lc chin thut Nu khng thng c ngi ta th m ly


ngi ta. T chnh ph Nixon tr i, trn vn ng ph Trung Quc nh th no,
Washington lun lun p dng s|ch lc hai tay: mt mt ra sc ngn chn Trung Quc,
khin Trung Quc tr thnh k tham gia c trch nhim vo cc cng vic quc t; mt
khc, vn dng s|ch lc chia tr, tip tc ng h Nht, n , Australia v{ c|c nc ln
kh|c trong vng ngn cn v kim ch Trung Quc. Lin minh Trung Quc - M, Tp
o{n hai quc gia, Trung M quc(81) do c|c nh{ chin lc M ra u l nhm ch ng
con rng Trung Hoa, nhm kt np Trung Quc k ngoi lung ny.

a ra kh|i nim chin tranh m l{ kh|i qu|t c trng c bn ca cuc cnh


tranh chin lc Trung Quc - M, l{ vch ra c trng c bn ca chin lc ln M
dng i ph Trung Quc, cng sng to khi nim ct li thc cht mi quan h Trung
Quc - M. Khi nim ct li ca cuc cnh tranh chin lc Lin X - M trong th k XX l
chin tranh lnh. Trong th k XXI, cuc chi chin lc M - Trung Quc, s dn
ng v{ qun l ca M i vi Trung Quc, s ngn chn hu ho, ngn chn hp
t|c ca M i vi Trung Quc, trn thc t l mt loi chin tranh m c tnh cht chin
tranh na lnh.

S d i chin lc ca M i ph vi Trung Quc ch l{ chin tranh na lnh m{


kh l{m c chin tranh lnh ton b, l{ do iu kin thi i ~ kh|c trc, i tng
cnh tranh cng kh|c. Mt mt b quyn kiu M khc vi b quyn ca Anh Quc ng{y xa
ly vic chim lnh v{ thng tr thuc a lm ni dung chnh; b quyn kiu M l mt loi
b quyn tng i vn minh, l{ mt kiu quyn l~nh o, quyn ch o, quyn khng ch
ch khng phi l mt loi quyn thng tr trc tip. Mt khc, cuc cnh tranh chin lc
Trung Quc - M va khc vi cnh tranh chin tranh ca hai cuc Th chin, cng khc
vi cuc cnh tranh chin tranh lnh ko d{i gn na th k gia M vi Lin X, m l
mt loi cnh tranh kiu mi kt hp tri dy ha bnh vi ngn chn ha bnh, kt hp
cnh tranh chin lc vi hp tc chin lc.

T chin tranh lnh sang chin tranh m l{ mt bc tin ca i chin lc M,


mt s pht trin ca mi quan h quc t. Cuc cnh tranh chin lc Trung Quc - M
trong th k XXI khng th tin hnh trn qu o chin tranh lnh, v l{m nh th khng
hp tr{o lu thi i. Nhng cuc cnh tranh n{y cng khng th lp tc hon ton thot
khi nh hng ca t duy chin tranh lnh, khng th vt qua s hn ch ca thi i.

Trung Quc trong th k XXI s tr thnh k dn dt th gii. C|c c ch quc t v quy


tc hnh vi ch yu do M to dng trong chin tranh lnh, nay s vn ch o s pht trin
mi quan h quc t v s vn hnh nn chnh tr quc t. Nn chnh tr quc t v trt t
kinh t hin hnh ch yu i din cho li ch quc gia v gi tr quan ca c|c nc phng
T}y, c bit ca M. Vi t c|ch l{ bn i khng, Lin X tng u tranh chng li hoc
khng tham gia cc cuc chi tin hnh theo lut chi ca phng T}y t ra. Sau chin
tranh lnh, c|c nc u phi thch ng vi nhng quy tc do M n nh. Trung Quc v
mt s nc thuc th gii th ba ~ xut cn xy dng trt t mi v chnh tr, kinh t;
}y l{ mt nhim v lu di. Hin nay M tip tc li dng c|c c ch quc t khng ch
v qun l th gii theo ch v li ch ca M nhm thc hin mc tiu ton cu ca M.
Cm gic ca M v s mng cu th, cm gi|c u vit quc v{ cm gic lo s b cc
nc ln mi ui v{ vt u nh hng nghim trng ti chnh s|ch i ngoi ca M.
Sau khi dng chin tranh lnh chin thng Lin X, M s khng ho{n to{n {o thi v kh
chin tranh lnh do M pht minh v tng p dng c hiu qu; th gii trong th k XXI
s vn tn ti iu kin v mnh t ca chin tranh lnh. V li chin tranh m rt cuc
vn c chin, cng khng th v m m{ qun mt chin.
Gp Trung Quc l{ c|i duyn ca M

Nc M qu l mt quc gia c vn may. Warren Cohen ni: Trn rt nhiu phng


din, cc thnh cng ca M c quy kt cho thnh tu v quan h i ngoi, trong mt
s thnh tu do nc M gi{nh c, mt s th khng.

Nghe }u Th tng thp Otto Eduard Bismarsk ca nc c c ni, dng nh


Thng dnh mt ch c bit trong lng Ngi cho nhng k n|t ru, k ngu si v cho
ngi M. Nc cng ha non tr [tc nc M] hnh nh thc s gp vn may.

Tai ha ca ch}u ]u thng thng l{ c may ca nc M... D nhin, tai nn ca


chu u c th lan rng ra, th d nm 1812(82), song cho d vo hi y ngi M cng may
mn tr|nh c tai nn; trn mc ln, l{ do nc Anh ~ dng to{n b ti nguyn
ca h vo cuc chin tranh chng Napoleon... Nhn t chu u tr thnh nguyn nhn ch
yu lm cho M gt h|i c th{nh cng; phng thc xc tin iu tuy c kh|c nhau
nhng lin tc khng ngng. Bt k Thng c u |i hay khng, ngi M vn gp vn
may, h thng hay m nhng cnh cng khp h hoc t nht l kho khng chc y. V
th h chng cn huy ng o{n qu}n chinh phc quy m ln lm ci vic b{nh trng,
cng khng cn duy tr mt i qun d b bo v quc... Trc thp nin 40 th k
XIX, lc lng v trang thi bnh cha bao gi qu| 20 nghn ngi, sau khi bt u ni
chin cng cha ti 30 nghn ngi.

Trong th k XXI, nc M li gp vn may: trn v {i quc t M gp c i th


cnh tranh v hp tc tt nht - Trung Quc lng thin. S lng thin ca Trung Quc
th hin }u?

1. Trung Quc xa nay l{ mt nc ln vn minh nht trn th gii, khng bnh


trng, khng x}m lc. Mt quc gia my nghn nm khng b{nh trng,
khng x}m lc l{ iu c nht v nh trn th gii. Trong tt c c|c i th
chin lc ca M t xa ti nay, Trung Quc l{ i th vn minh nht, t thin
nht. Tuy nc M ch c lch s ngn ngi my trm nm nhng ngay chnh
ngi M cng khng d|m t khoe v mt ny. Thnh cng ca ngi M quy
kt vo lng qu cm v ch ln ca h. C lc h s dng nhng th on th
bo tn khc.
2. Xa nay Trung Quc cha tng lm bt c vic g gy tn hi cho nc M.
Trong mt bi pht biu quan trng ng{y 10 th|ng 12 nm 1989, Mi quan h
Trung Quc - M rt cuc phi tt ln mi c, ng Tiu Bnh vch r: Trung
Quc khng e da ni M, M ch nn coi Trung Quc l{ i th e da mnh.
Chng ti cha tng lm mt vic no gy tn hi nc M. Trong c|c nc ln
trn th gii, ch c Trung Quc l{ cha tng lm bt k vic no gy tn hi
nc M.
3. Trung Quc l quc gia khng c nc th ch trn th gii. Cha nc no
trn th gii ngy nay b Trung Quc tuyn b l{ k ch ca mnh, cng cha
quc gia no c th coi Trung Quc l{ k ch ca h. Trn cp quc gia,
Trung Quc khng c k ch. Trong cng ng quc t, Trung Quc khng c
nc th ch; trn quan h quc gia, Trung Quc t ti trnh Thin h v
ch. Trung Quc i x vi thin h bng tnh hu ho ha bnh, lng thin
chn thnh tin nhau, nh m{ t c thin h v ch, bn b khp bn
bin. iu hnh th{nh s tng phn r rt vi s tn sng sc mnh, m
tn v lc, thin h v ch, |nh ng dp bc ca M.
Trung Quc khng c ch quc, ai c th coi Trung Quc l{ ch quc no? Trung Quc
lng thin, ~ lt nh{o nh thc t duy chin lc truyn thng ca M - t duy lun lun
tm kim v{ nh v mt nc ln n{o l{m k ch ca M. Nn hiu Trung Quc ra sao,
nn x|c nh tnh cht mi quan h Trung Quc - M nh th n{o, iu khin M ri v{o
cnh kh x v chin lc. Trong nhn thc chin lc i vi bt k quc gia no trn th
gii, nc M xa nay cha bao gi c nhn thc nh vi Trung Quc, ti mc 20 nm nay
cha a ra c mt kt lun xc thit, cng cha nh ra c mt chin lc ln lu di
cp quc gia nhm i ph vi s tri dy ca Trung Quc.

Gp g Trung Quc l{ c duyn ca nc M. Nhng duyn phn c th c nm bt


ly, m{ cng c th b l mt.

Nc M khng phi l ma qu, cng khng phi l thin thn

Brzezinski tng ni: Xut pht t nguyn nhn lch s v chnh tr, i Trung Quc nn
coi M l mt ngi bn ng minh t nhin. M cha tng nu ra yu cu lnh th vi
Trung Quc. Khc vi Anh, M cha bao gi lm nhc Trung Quc.

Gi|o s Warren Cohen, nh{ s hc kit xut M tng ni: C|c quan chc M u l
nhng ngi theo ch ngha th gii u t bao gi cng thn trng cn nhc suy ngh ri
mi h{nh ng, ch khng phi loi con bun tm mt thin cn cui mi ngy ch quan
t}m n nhng con s trn s s|ch t{i chnh.

L{ ngi theo ch ngha th gii u t lun lun thn trng h{nh ng, ngi M khc
vi ngi Anh, ngi Nga, ngi Nht. Trong lch s quan h M - Trung Quc qu l c
mt s ch c th nu ra, c mt s vic khin ngi Trung Quc ng{y nay u c tnh cm
tt vi nc M. Cho nn nc M c coi l{ quc p, k cp c cht lng t}m.

Trung Quc c tm l mu thun i vi nc M, }y cng chnh l{ s phn nh mu


thun t thn ca M. Cho d t gia th k XIX tr i, M cng tham gia h{ng ng c|c
cng quc phng T}y x}m lc Trung Quc, nhng M thi hnh chnh sch m ca, tinh
thn dn ch v{ vn ha a nguyn ca M, s vin tr vt cht ca M, cc quyt nh hu
ho nc M a ra v{o thi im quan trng ~ khin ngi Trung Quc nhn thy mt s
hy vng. Chnh ph Trung Quc, k c chnh ph nh Thanh, chnh ph qun phit Bc
Dng(83), chnh ph Quc D}n ng, thm ch chnh quyn cch mng Din An, khi cc
chnh quyn ny gp kh khn bao gi h cng hy vng nhn c s ng h v gip
ca M. Tnh bn ng minh cng chin u trong thi gian Th chin II cng lm su sc
duyn n M ca ngi Trung Quc, c khc vi tnh cm i c|c nc phng T}y kh|c.
Th nhng trong tm nhn xa ca nc M c n cha s theo ui tng su li ch
chin lc lu di ca M, trong s khng khi ho hip ca o ngha M bao gi cng hin
ra s tnh to|n khn ngoan mu tm t li kiu M: chnh sch m ca, bo ton li ch cn
bn ca Trung Quc l nhm bo v th trng ca M ti Trung Quc; {o to du hc sinh
Trung Quc l nhm tng cng nh hng ca vn ha M ti Trung Quc; vin tr vt
cht va c mc ch chnh tr li cng c suy tnh v li ch kinh t lu di; tha nhn
Trung Hoa Dn quc u tin, dn u hy b cc quyn quan thu v quyn ti phn lnh
s trong hip nh l mun ng theo d lun, ginh quyn ch ng, v.v.

Nhng khng th khng tha nhn tnh hp l ca vic ngi M ly li ch quc gia h
lm tiu chun x l mi quan h Trung Quc - M. S khn ngoan v nhn xa ca h, con
mt v{ mu lc ca h l ch h bit kt hp an xen li ch quc gia M vi tnh hnh
th gii lc v{ suy ngh thch |ng v li ch quc gia Trung Quc, v th h gi{nh c
nhiu hn tnh cm tng i tt ca chnh ph v nhn dn Trung Quc. iu cng ni
ln M l quc gia tho u t tnh cm v cy trng hnh nh, }y cng l{ mt mt ca sc
mnh mm M, l mt c sc ca vn ha chin lc M, l mt nguyn nhn quan trng,
nhn t quan trng, th hin quan trng lm cho M tr th{nh nc ln th gii, nht l c
th tr th{nh cng quc s mt th gii.

Nc M l mt th thng nht mu thun, c tm nhn xa cng c s thin cn, c ci


rng ri ca nc ln cng c c|i d, thm ch b i, l thy li th ti mt. Trong vic x l
mi quan h Trung Quc - M, do s hn ch ca li ch quc ca h, s hn ch ca cch
nhn lch lc v hnh thi thc, nc M ~ l{m nhiu vic i ngc tr{o lu th gii, tn
hi li ch Trung Quc, c li vi nhn dn Trung Quc. Chng hn, sau Th chin I, nhm
tr|nh xung t vi Nht, ti Hi ngh ha bnh Paris, chnh ph M ngang nhin bn tnh
Sn ng(84). Sau Th chin II, nhm gim thng vong ca qu}n i M, trong Hip nh
Yalta, chnh ph M ly li ch quc gia Trung Quc tr gi cho s mc c vi Lin X (85).
Trong chin tranh gii phng Trung Quc, chng Lin X, chng cng sn, nc M dm
gn nh mt l tr, bt chp ht thy ng h chnh quyn Quc D}n ng mt lng dn.

quc M c nhng im khc vi c|c quc khc. T Chin tranh Thuc phin nm
1840 tr i, trong s c|c nc ln c quan h li hi chin lc vi Trung Quc th M l
quc gia thuc loi c bit. Trong hn 100 nm thi gian 1840 - 1949, trn sn khu th
gii cnh tranh gia cc quc gia, Trung Quc trong mi quan h vi Anh, Nga, Nht ch c
quan h x}m lc, chim ot, p bc, bc lt; c|c nc trng trn x}m lc Trung
Quc; vi lng tham khng |y, h chim ot phn lnh th rng ln ca Trung Quc,
thm ch tin hnh chin tranh ton din chinh phc v tiu dit Trung Quc. Ba nc
chim ot ti nguyn ca Trung Quc, n dch v p bc nhn dn Trung Quc, khng c
s ng tnh, tn trng v{ gip nhn dn Trung Quc.

Nhng M th kh|c, trong hn 100 nm quan h Trung Quc - M, nc M va c mt


quc x}m lc, p bc, can thip Trung Quc, li c mt kt bn ng minh vi Trung
Quc, tin hnh hp tc chin lc, chng li k th chung, y mnh vn minh th gii.
Ng{y 2 th|ng 2 nm 1959, Nhn dn Nht bo ng li hai bc th tng ng trn tp
ch C , l{ bc th ng{y 19 th|ng 12 nm 1958 ca Ch tch danh d ng Cng sn
M William Z. Foster gi Ch tch Mao Trch ng v{ th tr li ng{y 17 th|ng 1 nm 1959
ca Ch tch Mao Trch ng. Trong th Ch tch Mao c c}u nh sau: Nh}n d}n Trung
Quc hiu rng quc M ~ l{m nhiu vic xu i vi Trung Quc v vi th gii; nhng
ch tp o{n thng tr M l khng tt, cn nhn dn M th rt tt.

quc M tng lm nhiu vic xu i vi Trung Quc: sau nm 1840, M tham gia
hot ng ca c|c cng quc phng T}y nhm x}m lc, p bc, n dch nhn dn Trung
Quc; cui th k XIX, M a ra chnh s|ch M ca gi{nh git c hi v li ch nh nhau
ca c|c nc phng T}y nhm x}m lc v bc lt nhn dn Trung Quc; tham gia Lin
qu}n 8 nc x}m lng Trung Quc; ng h Tng Gii Thch |nh ni chin Trung Quc.
Nhng iu t r bn cht quc x}m lc, bt nt, can thip trong chnh s|ch i vi
Trung Quc ca nc M thi k cn i, chng kh|c g c|c cng quc phng T}y kh|c.
Nhng trong vic x l quan h vi Trung Quc, M li c nhng im thng minh, vn
minh, tin b, bit nhn xa, khc vi Anh, Nga, Nht.

Trong lch s quan h Trung Quc - M cn i hn 100 nm qua, nhng s kin di


}y ~ l{m cho mi quan h ny c mu sc c bit:

1. Ni cho n cng, M cha mt mnh ph|t ng chin tranh x}m lc Trung


Quc;
2. Rt cuc M cha trc tip x}m lc lnh th Trung Quc;
3. Trong tnh hnh c|c cng quc mun xu x chia ct Trung Quc, chnh ph M
trc sau u phn i bt c cng quc n{o c chim lnh th Trung Quc,
ch trng Trung Quc tn ti nh mt quc gia, phn i chia ct Trung Quc.
Bt k M xut pht t ng c t t th no, do nguyn nhn phc tp n }u,
nhng v kh|ch quan, nh th bao gi cng c li cho vic Trung Quc trnh
c nguy c mt nc dit chng;
4. M tr li cho Trung Quc gn mt na s tin h c bi thng trong
Khon bi thng Canh T(86) em dng v{o vic {o to du hc sinh Trung
Quc; tuy vic ny cha ng }m mu chin lc u t vn ha l}u d{i nhng
rt cuc cng l{ mt vic tt, xt v li ch chin lc l}u d{i cng l{ mt vic li
nhiu hi t i vi s nghip {o to nhn ti cho Trung Quc v vi li ch
chin lc ca Trung Quc;
5. M ~ thc hin s nghip gio dc Trung Quc vi quy m ln nht so vi
c|c nc kh|c. Trong b{i Hu ngh hay l{ x}m lc? cng b nm 1949 trc
ngy cch mng Trung Quc thng li, Mao Trch ng c vit: So vi c|c nc
quc khc, trong mt thi gian rt di, quc M ch trng nhiu hn ti
mt x}m lc v tinh thn, t s nghip tn gio m rng sang s nghip t
thin v{ s nghip vn ha. Theo thng k, tng u t ti Trung Quc ca gio
hi M v{ c|c c quan t thin M ln ti 41,9 triu USD; trong ti sn ca gio
hi, chi ph y dc chim 14,7%, chi ph gio dc chim 38,2%, chi ph hot
ng tn gio chim 47,1%. Nhiu trng hc ni ting nc ta nh Yn Kinh,
Hip Ha, Hi Vn, Th|nh John, Kim Linh, ng Ng, Chi Giang, Tng Nh~, Hoa
Ty, Lnh Nam, u do ngi M lp ra. My cu ny ca Mao Trch ng nhm
ph phn v vch trn }m mu x}m lc tinh thn ca ngi M, song n chng
phi l s khng nh c tnh ph ph|n i vi mt s vic ngi M ~ l{m trn
mt vn ha gi|o dc ca Trung Quc sao?
6. Th|i ca M i vi cuc chin tranh ca Nht nhm x}m lc v tiu dit
Trung Quc: trc ht M ng h Trung Quc v o ngha; sau khi chin tranh
Th|i Bnh Dng n ra, M li gip Trung Quc v vt t, v{ mt s vng, trn
mt s phng din M ~ s|t vai cng qu}n d}n Trung Quc chin u, cng
Trung Quc kt thnh lin minh chng pht xt. Nhng iu ni trn cng th
hin s chnh lch v khc bit gia quc M vi c|c quc khc trn vn
Trung Quc; nhn thc mt cch khch quan v tha nhn s thc l{ iu
c ngha tch cc i vi vic nhn nhn ton din v cng bng mi quan h
Trung Quc - M, i vi vic nhn thc v x l ng n lch s, hin trng v
tng lai mi quan h ny.
Giai on quan h Trung Quc - M cng thng nht l t sau ngy thnh lp nc
Trung Quc mi, trong hn 20 nm t thp nin 50 ti thp nin 70 th k XX, M p dng
chnh sch c lp, phong ta, ngn chn Trung Quc, chng nhng thc hnh chin tranh
lnh vi Trung Quc m cn lm c chin tranh nng.

Th nhng, ng thi trong s x}m lc Trung Quc, quc M cng c l tr, khng
m rng x}m lc mt cch v hn; trong nguy c c s hn ch ch khng phi l m
rng nguy c mt cch v hn. Hn na, t cui thp nin 60 cho ti u thp nin 70 th
k XX, trong vic ci thin quan h Trung Quc - M, tp o{n thng tr M ~ c th tin
cng thi i, c th|i ch ng. Sau khi Trung Quc v M lp quan h ngoi giao, M
va c mt li dng Trung Quc, ch c v{ phng Trung Quc, li cng c mt ci thin
v pht trin mi quan h, tm kim s hp tc; M c th|i thng nht gia ngn chn v
hp tc vi Trung Quc.

Tng quan tnh hnh t ngy Trung Quc dng nc, nht l t ng{y hai nc lp quan
h ngoi giao, c th thy mi quan h Trung Quc - M tuy c i khng, c trc trc, thm
ch c lc li li, nhng xu th chung l pht trin theo hng ci thin v hp tc. M
khng phi l ma qu, M cng khng phi l thin thn. Trong cuc cnh tranh chin lc
vi M, Trung Quc cn gip M tin ha v pha thin thn, ngn nga M chuyn bin v
pha ma qu.
VI. Khng c k ch v i th s khng c nc m v i
Nc M c c}u c|ch ngn: Khng c k ch v i th khng c nc M v i. M l
mt quc gia cn c ch th. Vn ha chin lc M l{ vn ha to dng k ch. Nc
M phi lun lun tm kim k ch, khng ngng cao ging la ht c mi e da, khng
ngng t v nguy c.

V sao nc M cn k ch? Nc M da vo tiu chun n{o la chn k ch? M


li dng hu hiu k ch nh th n{o? Nc M chin thng k ch ra sao? Cc ni dung
cu to nn quan nim k ch trong quan im chin lc ca nc M, cng hnh
thnh mt truyn thng kinh in trong t duy chin lc ca nc M.

Rao vt tuyn dng k ch ca Lu Nm Gc

Trong cun Bn mi ca Lu Nm Gc: Chin tranh v ha bnh trong th k XXI(87)


ng Thomas Barnett chuyn gia M ni ting v vn chin lc vit: Trong nhim k th
hai ca chnh ph Clinton, ti pht hin thy mt t qung c|o c| nh}n d|n trn tng mt
phng lm vic ca Lu Nm Gc.

Thng bo tuyn dng k ch

Mt nc siu ln Bc M ang tm kim nhng ngi hp t|c c nh i ch


nhm tin hnh chy ua v trang, xung t th gii th ba v{ c|c i khng ni chung. ng
vin d tuyn cn c sc e da thuyt phc Quc Hi tha mn nhu cu qun s. u
tin chn ngi c nng lc lm chin tranh ht nh}n, nhng nu ngi khng thuc din
n{y m{ c t{i nguyn v kh sinh ha quan trng th cng c th xt tuyn. n d tuyn
km nh tu chin v{ trung i khng qun xin gi v a ch:

Hp Chng Quc America Washington,

c khu Columbia Lu Nm Gc

Ch tch Hi ng Tham mu lin qu}n

}y l{ mt tr h{i hc. N th v nhng thc s phn |nh nc M sau chin tranh


lnh ng l{ ~ mc Hi chng thiu k ch, n th hin mt cch ngh thut ni lng
bc xc tm kim ch th trn to{n th gii ca nc M.

Ngh thut dng ch ca M

Ng{y 20 th|ng 1 nm 1981, Reagan, mt ngi ca ng Cng Ha nhm chc Tng


thng nc M. Sau y, trn vn i ph vi Lin X, Reagan nh v r rng Lin X l
k ch ch khng phi l{ k cnh tranh chin lc n gin. Reagan cho rng Lin X
l{ im hi t ca cc th lc t c trn th gii, l k ch s mt ca M, cn phi p dng
bin php tn cng chin lc th mi c th ngn chn Lin X b{nh trng, bo m an
ninh cho nc M. Coi Lin X l k ch, cui cng M ~ gi{nh phn thng, c li, c
thng thc hng v ngt ngo ca chin thng.

Cui nm 1993, Tng thng Clinton tng but ming ni: i chao! Ti nh chin tranh
lnh. Nh chin tranh lnh tc l nh k ch ca mnh, nh nhng nm th|ng tn ti k
ch. Sau khi chin tranh lnh chm dt, M mt k ch, Clinton cm thy hng ht.

Vo lc chin tranh lnh kt thc, Charles Krauthammer (88) ni: Nh{ nc cn c k


ch. Nu cha c th h~y tm ly mt k ch.

S gia M ni ting Arthur Schlesinger Jr. cho rng: em li tiu im v tnh lin
tc cho chnh sch ngoi giao, nc M cn c mt k ch. Trong hai cuc Th chin, nc
M ly nc c lm k ch, trong chin tranh lnh li ly Lin X lm k ch. n mt
thi im nht nh li s tuyn b v s tn ti ca cc k ch tim n kh|c.

Cc nh chnh tr hc v chuyn gia M hng h|i vi cng vic tm ch chng khc g


tm ca b|u . i vi nc M, k ch c gi tr g vy?

1. C k ch th c thch thc v cnh tranh, c ng lc. Trong na th k chin


tranh lnh, do c Lin X l k ch ln mnh nn ~ em li ng lc v s kch
thch cc ln cho s pht trin ca nc M; trong cuc quyt u sng mi, hai
bn c th ph|t huy c tim nng ln nht ca h, buc h phi thc mng
pht trin v tin ln. Trc khi Lin X tan r, mt s nhn vt c quyn th
M ~ khng nh cng trng ca chin tranh lnh v s cng hin ca k ch
Lin X i vi nc M: Lin X tng l k ch hu dng. Nc M tin rng
khng nhng phi chy ua v lc lng qun s vi Lin X m cn phi tham
gia cuc thi ua th{nh tch vi Lin X. Gi }y nhn li dng nh l{ mt kiu
suy ngh k cc. Nhiu ngi M hi thp nin 50 v 60 th k XX khng nh
cuc chy ua gia hai loi ch l mt kiu chy ua th hin tnh u vit.
Khng c k hoch khng gian ca Lin X th ngi M chng th ln c Mt
Trng. l{ do s lin tc ko di ca chin tranh lnh, mt kiu gn ging tnh
th trc khi xung trn, ~ kch thch cng nghip quc phng, to dng nn
cc cng ngh nh cao ca nc M.
2. C k ch th nc M c th o{n kt v hi t cc lc lng trong nc mt
cch c hiu qu. Ngay t th|ng 9 nm 1991, m trc thi im tan r ca
Lin X, pha M ~ ph|t ra li than th v chin tranh lnh: Vi mt quc gia
c nhiu tnh a dng nh nc M, ch nhng s thch thc n t bn ngoi
mi c th lm h o{n kt li. Qua vic dng nn mt k ch ln, nc M
to ra cc din k ch ln ang trc mt, nh c th li dng tnh th
gi|p mt k ch ra lnh cho mun ng{n ngi, to nn bu khng kh c
nc chung mi cm th qu}n ch, o{n kt ni b mt cch c hiu qu,
ngng t lng ngi bn phng, gi gn v{ tng cng tnh quyn uy v sc
ku gi ca tp o{n l~nh o nc M. Chnh quyn M ra bn ngoi tm kim
k ch l nhm ngng t lc lng ni b bn thn. Tm kim v to dng k
ch tr thnh chin lc cai tr t nc, n nh i sng nhn dn.
3. C k ch th mi c li ch c bit dnh cho qu}n i v tp o{n cng nghip
qun s. Nh chin lc hc ngi M Thomas Barnett ni: Tt c mi nng lc
qun s cng ngh cao c nhc cm m chng ta mua sm hi thp nin 90 th
k XX qu thc cn mt k ch cng ngh cao c nhc cm, ng khng? Chnh
tr gia chin tranh lnh ni: Tuyt i l{ nh vy; nu nc Nga bin thnh k
khng sc chu n th qu|i l, chng ta hy lm Trung Quc i. Barnett ni:
Sau v 11 th|ng 9, trong mt m, Trung Quc ri ra khi mn hnh radar, thay
v{o l cc t chc khng b ph khp ton cu v{ bt c quc gia cn
no b tnh nghi ng h chng. V mt |nh bi k ch, qu}n i M bao gi
cng l{m rt tt, nhng v mt lm th n{o gi{nh c thng li th li cha
bao gi lm tt. Trong thi gian chin tranh lnh, M gi{nh c thng li ln:
Chng ta ko mt siu cng qun s khc trn th gii, ng thi y mnh
cng cuc ton cu ha tin mt bc ln trn ton th gii. Cng vi s sp
ca Lin X, mt thi i mi ~ n, song chng ta ch chng kin s sng lp
thi i n{y l{ cha . Nc M cn t|i nh ngha r r{ng k ch m chng ta
|ng c chin u v mt qu}n i trong tng lai chng ta |ng c sng
lp, nhm n tip mi trng an ninh mi khng c i th cnh tranh. Trn
hai mt ny Lu Nm Gc u tht bi, ch yu v h e s mt a v trong th
ch chnh tr nc M. Hoc ni mt cch th thin, h lo ngi phn ca mnh
trong ngn sch Lin bang. Ni e s l{m cho qu}n i thc mng nm cht
i th chun cnh tranh - mt i th h o, bi l ch khi no tn ti mt i
th nh th th mi c th to ra l do Lu Nm Gc duy tr mt qu}n i ly
mc tiu l tin hnh chin tranh vi siu cng, nhng trong thi i mi
chng nhng khng xy ra mi e da nh vy m li sinh ra mt th hon ton
ngc li, tc mt lc lng trc kia t c ch nay ni ln(89), thch thc
nh ngha trt t mi ca th gii ca M.
C th thy, M cn k ch l do Lu Nm Gc cn a v trong th ch chnh tr M, l v
Lu Nm Gc cn gi ly phn chi ph qun s trong ngn sch Lin bang, l v ch c dng
ln mt k ch hng mnh th mi c th to l do cho Lu Nm Gc duy tr mt qu}n i
ly chin tranh |nh siu cng lm mc tiu. Dng mt c}u ni a din t tc l khng
c k ch th qu}n i M v tp o{n cng nghip qun s M ly g m{ n, kim chc
c ci g? C k ch th mi c li ch.

1. C k ch th mi c th ra lnh cho c|c ch hu bo v a v b ch ca M.


iu ny th hin trn hai mt: Mt, x|c nh tnh cht nc ln mi tri dy
nh hng ti a v b ch ca M l{ k ch, qua tin h{nh ngn chn v
|nh dp, nh th m chnh danh ngn thun, c c h{nh ng, c th qua vic
ngn chn quc gia mi tri dy m bo v a v b quyn v li ch b quyn
ca M trn th gii. Hai, trong ni b c|c nc phng T}y, ni k ch ca M
l k ch chung ca th gii phng T}y, nc M pht c lm ch khi lin
minh, t chc v{ tng cng lin minh, ra lnh ch huy, tri c|c nc phng
Ty vo c chin xa ca M.
Khi bnh lun tc dng ca chin tranh lnh, mt s nhn vt quyn uy M cho rng,
c|c chnh ph Eisenhower, Kennedy, v{ Johnson ~ tm c l do an ninh quc gia
gip nhng k b p ch. iu l{m cho chin tranh lnh chng nhng thc y s pht
trin cng nghip quc phng, nht l cng ngh nh cao, m{ quan trng hn, n to ra c
hi tt cho nc M li ko nhng k ng minh theo ch ngha t bn. Nh vy, M t
chc c mt lin minh v mt trn thng nht chng ch trong cng ng quc t, va
khng ch cc quc gia phng T}y va ngn chn cc quc gia mi tri dy, qua bo
m a v v li ch ca quc gia b quyn ny.

Tiu chun chn ch ca M

Tiu chun chn k ch ca M c tnh cht tng hp nht nh, nhng ch yu cn


ch hai im sau:

1. Tiu chun hnh thi thc. i vi nc M, k ch l tng l k v hnh thi


thc ~ i ch vi mnh, l k khc v chng tc v{ vn ha, l{ k v qun s li mnh ti
mc c th ngi ta tin tng l mi e da an ninh ca nc M. Vn chnh trong
cuc tranh lun v chnh sch ngoi giao ca M k t thp nin 90 th k XX ti nay l vn
quc gia no c th l k ch nh vy.

Trong vic x|c nh tnh cht cc quc gia c, Nht, Lin X, nc M u kin tr tiu
chun hnh thi thc. Chin tranh v chin tranh lnh gia M vi c, Nht v Lin X
trong th k XX u c mt cn c c bn l M cho rng ba i th n{y u l nhng quc
gia phn i cc nguyn tc ch yu trong nim tin ca nc M; do ba nc phn i
gi tr quan c nhn ca nc M nn h l{ k ch ca M. iu ny hu nh cng c
dn chng M ng thun. Nm 1945, Vin Gallup Poll tng iu tra dn mt vn sau:
Bn c cho rng mt c nhn c th l{ ngi theo ch ngha cng sn ng thi li trung
thnh vi nc M hay khng? S ngi tr li C chim 5%, s ngi tr li Khng
chim 87%. Cui nm 1987 c 47% ngi ni h th lao vo mt cuc chin tranh ht nhn
ton din ch khng mun sng di s thng tr ca ch ngha cng sn.

Quan im phn chia ch ta cn c theo s khc nhau v gi tr quan tuy tng gp dao
ng trong mt s chnh tr gia, thm ch trong thi k chin tranh lnh ~ xut hin nhng
kin vt qua hnh thi thc, th nhng cha h lung lay tn gc s kin tr theo ui
tiu chun ny ca nc M. S bn tn v hnh thi thc siu vit xut hin nhng thi
k c bit v{ tnh hnh c bit, thm ch c th ni l mt biu hin ca tnh th on, ca
ch ngha thc dng. Th d cui thp nin 60 th k XX, c nh lnh o M cho rng nn
xem xt li tiu chun ng sai truyn thng. Nixon ni: Ng{y nay, ch ngha ~ mt sc
sng... Mc tiu ca chng ta l phi loi b tt c nhng th g nhy cm, tnh cm ha
trong chnh sch ngoi giao. Trong iu kin v tnh th c bit, cc quc gia xung t
nhau v hnh thi thc c th s c mc tiu chung, m cc quc gia c chung hnh thi
thc cng c th i ch vi nhau. Kissinger cng ni: Chng ta khng c k ch vnh
cu, chng ta s cn c v{o h{nh ng ca h ch khng phi l{ cn c vo hnh thi thc
|nh gi| c|c quc gia kh|c, c bit l{ nc Cng ha nh}n d}n Trung Hoa.
2. Tiu chun sc mnh. Ngha l{: ngo{i nc M ra, tm xem trn th gii c quc gia
no pht trin nhanh nht, c thc lc v tim lc nht, c xu th s thch thc M, v coi
quc gia l{m k ch ca M m{ i ph. Nhng quc gia nh th l quc gia mi tri
dy. Trong t duy chin lc ca M, k tri dy l k cnh tranh, k thch thc, k i
ch. Thi k cui chin tranh lnh v sau chin tranh lnh, Nht Bn tng tr th{nh i
tng la chn u tin trong danh s|ch i th ca M. Mt s hc gi v chnh tr gia
M ~ vit my chc cun s|ch v{ h{ng trm b{i b|o c lp lun cht ch, th trnh by v
s xung t sp xy ra gia Nht vi M. Nhng sau n{y, do kinh t Nht b mt xu th tng
trng mnh, M bn xa tn Nht khi danh sch k ch tim ti. B|o c|o nm 1997 ca
Vin Nghin cu An ninh quc gia M cho rng, Hin nay ch cn Nga v Trung Quc c
iu kin ca i th tim ti khu vc. Sau }y 10 nm, n cng c th tr th{nh cng
quyn qun s quan trng trong khu vc. V sau M li coi Nga l ng vin ch th ch
yu, nhng sau ngh li, Nga tuy c tnh nguy him tim ti nhng v Tnh hnh kinh t
Nga rt ti t, trong nc khng n nh, c cu x hi nm b by mng, dng c|ch ni
ca Owen Harries Tng bin tp tp ch Li ch quc gia th Nga chng qua ch l con d
th b thng, l{ mt siu cng trong qu kh nay ang c gng tr thnh quc gia dn
ch m{ thi, trong thi gian ngn cha tr thnh mi e da M.

Sau nm 1997, M chn i chn li, cui cng vn khng nh chn Trung Quc, coi
Trung Quc l{ ch th ch yu ca M. D lun M ph bin cho rng, mc tiu lu di ca
Trung Quc l thch thc a v chi phi ton cu ca M, M cn phi dng th|i i
ch i li vi Trung Quc, nu khng s chng kh|c g v v xoa du, khoan dung v
nguyn tc.

Theo tiu chun chn ch ca M th Trung Quc tuyt i ph hp iu kin k


ch. Do Trung Quc ~ kh|c M v hnh thi thc, li l quc gia c tim lc nht trong
cc quc gia mi tri dy, v vy trong tr chi chnh tr chn ch ca M, trong danh
sch nhn vin chn ch ca M, r rng Trung Quc ch c th xp u bng, vng chc
chim v tr s mt.

Huntington bun v nc M c n T duy chn ch v{ t duy to ra k ch ca


M khin h g}y nn th ch khp ton cu, tr thnh quc gia c n nht th gii.

Huntington(90) ni: Cc quan chc M ca ngi nc M l k b ch nhn t, ru rao


M l{ siu cng kiu phi quc u tin. Trn thc t, nc M l{ mt siu cng du
cn, ng{y c{ng ri v{o th c lp trn th gii. Nhng ngi l~nh o nc M bao gi
cng tuyn b h l{ i din ca cng ng quc t. Nhng trong lng, h i din cho
nhng quc gia no? Trung Quc ? Nga ? n chng? Pakistan? Iran? Hay l{ th gii
Rp? Hay l{ ASEAN? L{ ch}u Phi chng? Hay l{ ch}u M La Tinh? Nc Ph|p ? Nhng c|c
quc gia hoc khu vc ny liu c coi nc M l{ i din ca h trong x hi hay khng?
Trn phn ln cc vn , x hi m{ nc M i din nhiu nht cng chi l{ c|c nc anh
em cng huyt thng Anglo-Saxon (Anh, Canada, Australia, New Zealand); trn nhiu vn
M i din cho c v mt s nc nh dn ch chu u; trn vn Trung ng c
Israel; trn phng din thc thi cc ngh quyt ca Lin Hp Quc c ng minh Nht Bn.
Tuy c|c nc trn u l nhng quc gia quan trng song h cn xa mi l cng ng quc
t c tnh ton cu.

Qua nhiu vn ni tip nhau, nc M pht hin h ngy cng vo th c lp, c


lo to v{i ng minh, hnh th{nh i lp vi phn ln quc gia v nhn dn trn th gii...
S cc quc gia coi li ch ca mnh gn lin vi li ch ca M ngy mt t i. t nht iu
th hin c cu c|c nc nng ct thng trc Hi ng Bo an Lin Hp Quc. Trong 10
nm u chin tranh lnh, cc din hnh thnh l 4:1, tc 4 quc gia M, Anh, Php, Trung
Quc lin hp nhau i ph Lin X. Sau khi Chnh ph Trung Quc do Mao Trch ng
l~nh o c khi phc a v ti Lin Hp Quc, cc din bin thnh ra 3:1, Trung Quc
vo v tr trung gian di ng qua li. Hin nay cc din tr thnh 2:1:2, hnh thnh cc din
hai nc M, Anh i ph hai nc Trung Quc v Nga, cn Php th vo v tr trung gian.

Trong mt hi ngh do i hc Harvard t chc nm 1997, mt s hc gi ni, cc quc


gia chim t nht 2/3 dn s th gii nh Trung Quc, Nga, n , Rp, Muslim [Hi gio]
v{ c|c nc ch}u Phi, u coi M l mi e da ln nht c mt khng hai i vi x hi ca
h... Nm 1997, cng chng Nht Bn tng coi M l mi e da ln th hai ch sau Triu
Tin.

Nc M gii to dng k ch v i ~ tr th{nh nc M c n, au bun. S v


i ca nc M ~ khng th c thc hin v duy tr bng vic to dng k ch v i.

Lin minh Trung - M: t duy mi xut hin M

Nc M khng th duy tr b quyn bng c|ch g}y th ch m{ phi da v{o kt


bn thc y s pht trin quc gia mnh. }y l{ nhn thc ca ngy mt nhiu ngi
M. Cc nhn vt hiu bit M thm ch cn a ra gi thit Lin minh Trung Quc - M.

Ng{y 26 th|ng 6 nm 2006, chuyn gia M ni ting v vn chin lc Thomas


Barnett trong bi pht biu ti Qu Nghin cu chin lc quc t Trung Quc ~ xut
X}y dng Lin minh chin lc Trung Quc - M hng v th k XXI, }y l{ mt tng
rt c sng to.

Thomas Barnett ni: M - Trung Quc xy dng mi quan h Lin minh s c ch cho c
hai bn. Nc M hin nay ging nh nc Anh u th k XX, trn vn nhn nhn s
tri dy ca Trung Quc ang ng trc s la chn rt quan trng, ta nh nc Anh
u th k XX nhn nhn nc M vy: nn coi l{ mt cng quc ang i ln v{ bnh
tnh tip nhn, hay coi l{ nc c hi th k trc, tc ngun gc ca chin tranh ton
cu. Qua vic lp quan h lin minh chin lc vi M, Anh duy tr v pht trin c quc
lc t thn vi mc ti a.

M ~ vo thi k kinh t dn dn suy thoi, cho d thc lc qun s vn rt mnh.


Nu M mun dng sc mnh qun s b p s thiu ht sc mnh kinh t th nn lp
lin minh chin lc vi Trung Quc. Mi quan h lin minh chin lc ny s rt c li cho
Trung Quc, cho nn Trung Quc cng nn ng h thnh lp lin minh n{y.
Nhng Lu Nm Gc s khng tn thnh xy dng Lin minh chin lc Trung Quc -
M, bi l h cn dng Trung Quc lm ci c nc M duy tr lc lng qun s ln
mnh. Trong ba nm sau v 11 thng 9, s quan tm ca Lu Nm Gc i vi Trung Quc
~ gim i. l{ do trong thi k n{y tiu im M quan tm l bn khng b vng Trung
ng. Nhng t nm 2005 tr i, vn Trung Quc li c by ln bn. Trn thc t, }y
l{ s|ch lc hi qun, khng qun v lc qun M ginh git ngn sch quc phng. Bi
th ni ng hn, hi qun v khng qun M cng cn c mt k ch gi tng l Trung
Quc.

Trong th k XXI, mi quan h Trung Quc - M cc k quan trng. Ch cn hai nc


ny bt tay nhau th khng ai ph ni tin trnh ton cu ha. Nhng nu Trung Quc v M
xy ra chin s th ch trong vng mt ngy, cng cuc ton cu ha s b tn thng nng.
Khi y M c th gi c quyn sinh tn ca mnh trong ton cu ha nhng Trung Quc
th khng. Ti cho rng, hin nay nhng ngi l~nh o hai nc n{y cn cha d kin ti
trng hp vic Trung Quc v M xy dng mi quan h Lin minh chin lc ~ l{
chuyn khng th trnh khi. Ti xin thnh tht khuyn ngi l~nh o M: ngi l~nh o
th h 5 ca Trung Quc s ho{n to{n kh|c ngi l~nh o th h 4. Nhng ngi l~nh o
th h 4 do b nh hng ca C|ch mng Vn ha nn u trong nc, nhng nhng
ngi l~nh o th h 5 s ch yu xut hin t s du hc sinh hc M hi thp nin 80
th k XX. Kin ngh ca ti l{: ban l~nh o th h 5 ca Trung Quc s giu tr tu hn,
hiu r hn v ton cu ha, s cng hu ho vi M hn. Bi vy, ban l~nh o M phi tr
nn khn ngoan hn th mi c th hp t|c c vi Trung Quc.

Bn thn ng Bush khng c kinh nghim ngoi giao g, chnh sch ngoi giao ca ng
ta ch yu bt ngun t di sn ngoi giao ca c|c mu s i ngoi trong chnh ph Bush v
di sn ngoi giao ca ng Cng ha. iu dn n vic chnh sch Trung Quc ca M
vn b hn ch bi t duy chin tranh lnh.

S d ti cm thy lc quan i vi vic Trung Quc v M lp Lin minh chin lc l


v ngi l~nh o ca Trung Quc v M u s i mi th h. Ti c th ni, s bin i
m Trung Quc hin nay tri qua l hnh nh thu nh ca nhng bin i xy ra ti nc M
125 nm nay. Trn chnh s|ch ngoi giao, Trung Quc rt ging nc M u th k XX. K
hoch thm him v tr ca Trung Quc c tnh cht ging nh k hoch thm him v tr
ca M hi thp nin 60 th k XX. S phn vinh v s tng cng quy m ln trang b c
s ca th trng chng khon Trung Quc v c bn l ging tnh hnh nc M hi thp
nin 20 th k XX. V mt th dc, tnh hnh Trung Quc hin nay rt ging nh nc M
thp nin 50 th k trc. Ng{nh in nh Trung Quc hin nay khin ti nh ti
Hollywood nhng nm 30 th k XX. Vn Trung Quc xy ra mt s v xung t gia
ngi lao ng vi ch lao ng v vn nng dn Trung Quc cng tng t nh tnh
hnh Lin o{n lao ng M nm xa tng gp phi. Cho nn quan st Trung Quc t
nhiu phng din th s thy h ging nh lch s 125 nm qua ca nc M.

Thomas Barnett cho rng: Ch nn thi phng mi e da n t Trung Quc. Ti


nm 2020, phn ln dn Trung Quc s sng trong c|c th. }y s l v chuyn dch ln
nht ca d}n chng.
Trn thc t, Trung Quc ang tr thnh rt giu mnh v{ trc khi to thnh mi e
da M th Trung Quc ~ bin th{nh ra gi{ yu. D}n s Trung Quc nm 2036 s c 20%
ngi gi trn 65 tui. Nc M dng 60 nm s ngi trn 65 tui tng t 10% ln
20%, nhng Trung Quc ch dng c 19 nm. S khng c quc gia n{o trong 30 nm ti li
c tc gi{ ha nhanh nh th.

Trong 20 nm ti, c th Trung Quc s l quc gia tim ti thch thc nc M. Nim
hy vng hoc mi e da m Trung Quc em li cho th gii ln hn bt c quc gia no
trong lch s. Cho nn ti mong mun M v Trung Quc xy dng lin minh chin lc vi
nhau v nn c gng sm t c tha thun v vic ny. Bi l, cng vi vic Trung Quc
ngy cng tr nn t tin, ci gi phi tr cho vic xy dng lin minh n{y cng s ngy mt
cao.

Thomas Barnett vch r iu kin M - Trung Quc xy dng lin minh chin lc,
Chng ta rt hiu r c|i gi| ban u ca vic Trung Quc v M xy dng Lin minh chin
lc l{ g. Trc tin M phi hy b s cam kt v iu kin bo v {i Loan. S cam kt
rt nguy him, n c th l{m cho {i Bc ko hai nc Trung Quc v M vo mt cuc
chin tranh. {i Loan nm s phn tng lai ca nc M l cc k khng khn ngoan.
Ngay t nm 1997, Anh ~ tr Hong Kong cho Trung Quc. Hin nay, nhiu iu khon
bun bn ca Trung Quc u n t Hong Kong. S thay i m{ Hong Kong em li cho
i lc Trung Quc ln hn s thay i m{ i lc Trung Quc em li cho Hong Kong.
Hin nay M cha quyt nh lp quan h Lin minh chin lc vi Trung Quc l rt
khng khn ngoan.

V sao vic xy dng Lin minh Trung Quc - M l c th c thm ch l tt nhin?


l{ do hai nc u ang thay i. Thomas Barnett cho rng: M quan tm ti gc nhn
mi ca th gii, Trong th k XX, M dng gc sau }y quan st th gii. Hi y
ngi M cho rng nu mt quc gia ging M v chnh tr th quc gia l{ bn ca M. M
l quc gia dn ch, Php l quc gia dn ch, l t nhin hai nc l bn b. Cng vy,
ngi M cho rng nu v chnh tr, M khng nht tr vi mt quc gia kh|c, th hai nc l
k ch ca nhau. Trong thi k chin tranh lnh, cch hnh x y l c th c, v hi y
chnh tr quc t v kinh t quc t chia t|ch nhau r r{ng. Nhng x~ hi M hin nay trn
vn bn th xut hin mt s quan im mi. Phi gi quan im mi ch yu l th h
sau ca thi k bng n dn s(91), cng tc l th h sinh ra thp nin 80, h l con ci
ca th h ra i trong thi k cao tr{o sinh sau Th chin II. }y l th h d}n ng
nht trong lch s nc M, tng cng ln ti 83 triu ngi. H ln ln trong mi trng
Internet, khi nim tnh bn ca h hon ton khc vi th h trc... Quan im tnh bn
ca h ch yu xut pht t nhn t kinh t ch khng xut pht t s suy xt v nhn t
chnh tr. Ngi M trong tng lai c quan im: bn tt nht ca nc M s l nhng
quc gia c mi lin h khng kht vi M v kinh t. Trong cng ng quc t hin nay,
Trung Quc cn t bn ch ngha hn c M... Ti d o|n trong tng lai, mi quan h
Trung Quc - M s khng kht hn mi quan h gia M vi Nht Bn.

Bt k tng M - Trung Quc lp Lin minh chin lc do Thomas Barnett a ra


c bao nhiu ngi trong x hi dng chnh M ng h, v n c tnh kh thi ln n
}u trong hin thc, rt cuc }y l{ li ku gi c tnh m u pht ra t x hi M, l mt
biu hin tch cc ca s gii phng t tng trong gii chin lc M.

Washington rt ngc nhin khi nghe ni ngi Trung Quc khng phi l ngi da
trng

Trc nm 1830, M v Canada hu nh cha tng xut bn cc sch vit v ng \.


Cho d ti thp nin 80 th k XIX s s|ch n{y cng rt t. Ch t thp nin 80 th k XIX tr
i, s lng n phm ti ny mi bt u tng ln. Sau thp nin 40 th k XX, n phm
vit v Trung Quc M mi bt u vt chu u. Trong mt thi gian rt d{i, ngi M
c quan im v Trung Quc nh quan im ca ngi chu u.

Bn ngy sau khi xy ra cuc khi ngha V Xng nm 1911, c mt ngi M ly


t{i S v tri ca ngi M v ng vn phng ng xc ng vch ra: Trung Quc, mt
quc gia ang thc tnh nh huyn thoi, mt quc gia chim mt phn t d}n s th gii;
th m trong ta son cc t bo M li khng tm c mt ai tinh thng ngn ng Trung
Quc, cng cha c ai tng giao tip vi t nc n{y c hiu bit trc tip thu nhn,
hiu c c|ch suy ngh ca nhn dn - dn tc v i ny, h ch c th da vo nhng tin
tc lin quan c ng trn b|o ch Thng Hi v{ Hong Kong. }y tht l mt s hoang
ng v cn c.

Nm 1785, sau khi bit ngi Trung Quc khng phi l{ ngi da trng, Washington
cm thy rt ngc nhin. T nm 1902 tr i ngi M mi bt u nghin cu Trung
Quc. Hi nm 1863, trong 8 L~nh s qun M Trung Quc ch c 3 phin dch ting
Trung.

Tng cng s giao tip gia cc nn vn minh l{ iu c li cho vic ha gii cc xung
t vn minh. Do hiu lm m c th thnh k ch ca nhau. Giao lu v{ hiu nhau th c
th c thm bn b. Ngi M cn c quan im Trung Quc ng n, ngi Trung Quc
cng cn c quan im M ng n. {o to ti Trung Quc v M cc nh chnh tr hiu
bit Trung Quc, hiu bit M s gip cho vic xy dng mi quan h Trung Quc - M hu
ho lnh mnh.

ch gii ca Liu Tng Nguyn v{ thi nghin ch ca ngi M

Mt quc gia c tn ti k ch s lm cho quc gia c th|i cnh gic, giu sc


sng. Khi k ch bin mt, khng cn i th v{ chung b|o ng na, khng cn cnh
tranh v thch thc, ngc li d gy ra tnh trng li bing ru r, d i ti suy thoi,
thm ch dit vong. Hin tng ny tng xut hin trong lch s, khng c g l.

Liu Tng Nguyn, nh{ vn hc, trit hc ni ting Trung Quc i ng tng lm bi
vn ch gii, trnh b{y s}u sc l l ni trn.

ch gii
Ai ny u bit, k ch c mt l cu ch ca ta nhng cha chc mi ngi ~ bit k
ch cn c mt hu ch vi ta; ai cng bit k ch c mt nguy hi cho ta song cha chc
~ bit cn c mt li cho ta.

Nc Tn c 6 nc l quc gia th ch, v th nc Tn c th ganh ua nhau, l{m cho


nc nh{ cng thnh ln; sau khi 6 ch quc b dit, triu nh nh{ Tn kiu ngo t c,
khng lu sau b dit vong. Qu}n i nc Tn thua to qun S ti Yn Lng, quan i phu
nc Tn l Phm Vn T cm thy lo lng. Tn L Cng khng suy ngh v kin nn tng
cng cnh gic ca Phm Vn T, cng tr nn kiu ngo ngang ngc, lm cho c nc
trn di on thn, cui cng b ngi git cht. L quc i phu Mnh Tn Tc cm ght
i phu Tang Tn Ht, sau khi Mnh Tn Tc cht, Tang Tn Ht cm thy lo lng; Tang Tn
Ht n nh Mnh Tn Tc ving, khc lc rt thm thit, ni Mnh Tn Tc ght ta, iu
ging nh thang thuc tt c th gip ta tr bnh, gi }y Mnh Tn Tc cht ri, khng cn
thuc, ta cng chng sng c bao lu na.

Ngi khn ngoan hiu c o l y, cui cng cn c th gp nguy hi; hung chi ngy
nay mt s ngi cn bn khng suy ngh o l ! K ch tn ti th s, k ch khng
cn na th h hng, khng cnh gi|c phng, t mn t tc, nh vy li cng gy ra tai
ha ln hn. K ch tn ti th mnh c th nng cao cnh gic, c th tr c tai ha; k
ch khng tn ti na th t tng ru r~, ngc li s dn ti sai lm. Ai c th hiu c
o l th c hnh k y s v vang, thanh danh s lan truyn xa. Ngi c th d phng
bnh tt th mi trng th; k cy mnh khe mnh th d cht v bo bnh; k tha sc n
chi m{ khng bit canh chng nu khng phi l{ ngu th cng l{ k khn kip. Ta vit
b{i ch gii n{y, ai c th suy ngh o l ca n th c th tr|nh c sai lm v tai
ng.

B{i on vn ch gii gm 144 ch, trnh by su sc mi quan h gia cc s vt i


lp. Bi vit ch r: tuy rng s tn ti ca k ch l c hi, nhng nu c quan nim ch
tnh rt mnh, c th dng k ch rn mnh, lun lun cnh gi|c phng, quyt tm
vn ti hng cng, th c th chuyn hi thnh li. Nu sau khi mt mt i lp m li
qun i tt c th tt s chuc ly tai ha v cng. }y t|c gi nhn mnh tnh cht quan
trng ca thc lo xa tai ha.

ch gii ca Liu Tng Nguyn vch ra php bin chng chnh tr, tc l ni khi c
quc gia th ch th phi dng k ch rn mnh lun lun sn s{ng, nhng khi ch
quc khng cn na th cng khng c qun tt c, khng c ru r~ t tng; nh vy
th khi c ch hoc khng c ch u c th vo th bt bi. ch gii ca Liu Tng
Nguyn hon ton khc vi thi Nghin ch ca ngi M. T tng Nghin ch ca
h l th ch ngha thc dng v mc ch bo lu mt i lp nhm khch l bn thn m
c dng nn k ch, l th thch ng vi nhu cu chnh tr ca M, khng nh quc gia
vn khng i ch vi mnh l{ nc th ch, i x vi h nh k ch v s dng h.

i con ng mi Khng c k ch v i th cng c nc M v i


M l quc gia khng c k ch th khng pht trin c, khng c k ch v i th
khng th tr th{nh v i. Cho nn tm kim k ch v i, to dng k ch v i ~ tr
thnh nhim v chin lc quan trng h{ng u nc M gi c s v i. Mt khi tm
khng ra k ch v i th nc M s xut hin s khng hong chin lc, hi chng
thiu k ch ca M s nng thm. Bi vy, trn th gii ny nc M tt phi x|c nh
mt quc gia i ch, quc gia v{o cng v k ch m{ ph|t huy t|c dng v
cng hin cho s v i ca nc M.

Trong thi k chin tranh lnh, chin lc ton cu ca M lun lun c x|c nh
xoay quanh nhim v trung t}m l{ ngn chn Lin X. S tan r ca Lin X lm cho M mt
i th chin lc, th nhng chin lc b quyn, t duy b| quyn v li ch b quyn ca
M tt phi c mt quc gia i ch lm tm bia chin lc cho M. M mun vn dng s
lm rm beng ch th o{n kt lc lng ni b h, ng vin v khng ch lc
lng c|c nc ng minh, duy tr xu th tng cng v trang chun b chin tranh, bo v
li ch ca tp o{n l|i sng. V th s tan r ca Lin X tuy lc u l{m cho ngi M vui
mng c mt do, nhng sau h nhanh chng c cm gic hng ht, mc phi chng
lo lng thiu ch th; chnh sch v cng vic cc mt ca M b mt phng hng, tinh
thn chin u ca gii tinh anh M nht dn, sc sng ca M gim st. Nc M phi
nhanh chng tm c mt k ch trn th gii. Vic bn khng b tr thnh k th ca
M vn cha b p c khong trng trong t duy chin lc ca ngi M.

Ngoi k ch hin thc ang phi i u y ra, ngi M cm thy cn phi tm c


mt quc gia i ch tim ti lm k ch tim ti hng nng cn lu di ca nc M, c
th mi tha cn nghin. Siu cng s mt th gii l M cn phi c mt nc ln ngang
nga vi M lm k ch, nh vy mi tha mn nhu cu chin lc v k ch ca M. Song
le thi i ~ kh|c trc, t duy chin lc truyn thng M khng c k ch th khng c
ng lc cn phi thay i.

Quc gia n{o cng phi c thc lo xa, nhng thc lo xa khng phi l thc c tnh
to dng k ch. Quc gia cn c quan nim ch tnh, phi nhn thy k ch ca mnh,
song ch tnh phi l c thc ch khng phi l{ h cu; k ch y phi l k ch khch
quan ch khng phi ch quan. Nu s dng ch tnh h cu, nu k ch nhm vo khng
phi l k ch thc s tn ti khch quan m l k ch c ch nh cn c theo nhu cu
ch quan th t duy v{ h{nh vi dng k ch ch quan thay cho k ch kh|ch quan,
khng c k ch m ba ra k ch, buc k vn khng phi l{ ch th thnh k ch
cui cng s em li hu qu l hi mnh, hi ngi, hi c th gii.

Trong chnh tr quc t, v vn ch th cn c mt mi quan h quan trng cn


c l{m r, l{ quan h gia k ch ca quc gia vi k ch ca thi i. Quc gia
b quyn bao gi cng xp cc quc gia v s vt khng ph hp li ch b quyn ca mnh
vo phm tr k ch, nhng bn thn b quyn th i ch vi thi i, vi th gii. Trn
th gii, b quyn khng c lng ngi, quc gia b quyn khng c lng cc quc gia
khc trong cng ng quc t; quc gia b quyn l quc gia i ch vi th gii.
Trong thi i ha bnh, pht trin, hp tc l dng chnh ca th gii, gia cc quc
gia, nht l gia c|c nc ln, vn c quan h cnh tranh, v th m c quan h i th; mi
quan h i th gia c|c nc ln khng cn phi giu gim. Nhng i th khng ng
ngha vi ch th; i th khng ng ngha vi k ch, k cnh tranh chin lc
khng ng ngha vi ch th v k ch.

Khng c mt k ch v i th khng c nc M v i; }y c th l chuyn trong lch


s M trc kia. Nhng con ng da vo k ch v i duy tr thnh cng ca nc
M nay ~ i ti im tn cng. Nu tip tc i con ng y th chng nhng khng c s
v i ca nc M m{ hn na cn em li cho h s c n v{ suy tho|i. S pht trin ca
nc M ~ tin sang mt im ngot, l{ cn phi i mt con ng mi khng c k
ch v i th cng c nc M v i; nc M cn hc c cch trong tnh hnh khng
c k ch v i cng c th xy dng c nc M v i. }y l{ mt ti mi v quan
trng trong qu| trnh i mi chin lc mi ca nc M.
VII. Nc M l "Quc gia dn ch " mt na
Mun xa b o tng v nc M th cn phi nhn thc c tnh cht quc gia ca
M. Nc M l mt quc gia nh th n{o? Ngi M ni h l quc gia dn ch kiu mu
trn th gii. C|ch nh ngha nh vy ch ng mt na. Nc M khng phi l mt quc
gia dn ch trit trn ngha ho{n chnh, m l mt quc gia na dn ch, hoc ni nc
M l quc gia dn ch mt na.

nh ngha quc gia dn ch

D}n ch l{ bn cht c trng ca quc gia dn ch, n gm ni dung trn hai mt:
mt l x hi trong nc p dng chnh sch ni chnh dn ch, khng lm cc quyn; hai l
p dng chnh sch quc t dn ch trong cng ng quc t, khng lm b quyn.

Mt quc gia dn ch tht s tc l quc gia trong nc khng c qun ch, li l quc
gia phi b ch quc t; va l quc gia phi cc quyn trong nc li va l quc gia phi b
quyn quc t. Mt quc gia nu ch thc hin dn ch trong nc m trn th gii li lm
b ch, lm chuyn ch th quc gia nhiu lm ch c th l quc gia dn ch mt na.
Cho nn ngi M ni M l quc gia dn ch l{ |nh gi| cao bn thn, l mt kiu |nh gi|
khng tht v mnh. Nc M l quc gia dn ch mt na - }y l{ c|ch nh v khoa hc v
tnh cht quc gia M. Ph|n o|n mt quc gia c phi l quc gia dn ch hay khng, chng
nhng cn xem n c thc hnh dn ch trong nc hay khng m cn cn xem trn mt
ngoi giao quc t n c thc hnh ch dn ch hay khng. Cng tc l ni, ch nhng
quc gia va xy dng dn ch trong nc li va trn quc t cng x}y dng th gii dn
ch th mi l quc gia dn ch thc s trn ngha ho{n chnh.

Mt nc hai ch mang c sc M

Nc M k t ngy lp nc ti nay l mt nc M mu thun. M}u thun ni bt


ca n l vn mt nc hai ch - trong qung thi gian t ngy dng nc ti ni
chin M, mt nc hai ch th hin ni bt mu thun v{ u tranh gia hai ch :
ch n l min Nam v ch t bn min Bc. Cui cng mu thun c gii
quyt qua cuc chin tranh Nam Bc. Thi gian t sau khi Th chin II chm dt cho ti
nay, vn mt nc hai ch ca M li biu hin ni bt mu thun ca ch
trong ngo{i nc c hai tnh cht kh|c nhau l{ trong nc thc hnh ch dn ch v
trn quc t thc hnh ch b quyn.

Tnh trng Mt nc hai ch trong giai on th nht, t ng{y nc M lp quc


ti ngy kt thc chin tranh Nam Bc, ko d{i ngt 100 nm. Chin tranh Nam Bc ~ bo
v s thng nht nc M li cng xa b ch n l, gii quyt mu thun gia ch
dn ch vi ch n l trong nc. B li ch khng l ca vic bun bn n l sai khin,
cc bc tin bi ca giai cp t sn M dng nn mt vng kinh t vn m trng ch
n l mo m k quc trn na giang sn mnh. Hi y cc bang min Bc ch yu pht
trin cng nghip, thc hnh ch t bn t do, cn cc bang min Nam ch yu lm
trng trt, bo lu ch n l da en do ch nng tri khng ch. Sau khi c lp, nc M
trc tin xy dng ch bang lin, sau li xy dng ch lin bang, do giai cp t
sn v cc ch nng tri lin hp nm chnh quyn. Chnh quyn ny l s lin hp tm thi
ca hai loi ch v hai loi lc lng. Khi tin h{nh iu tra s dn ln th nht nm
1790, c trong 6 ngi M th c mt n l. Khi n ra ni chin, bnh qun c 8 ngi th c
1 n l. Khi Jefferson vit Tuyn ngn c lp, trong trang tri ca ng cn hn 200 n l.
Hi y ng xut Tt c mi ngi sinh ra bnh ng, c l trong khng k ti n l da
en, nhng bn th}n t tng bnh ng v nhn quyn tt nhin tr th{nh v kh t tng
nhng ngi n l da en v sau ginh t do v gii phng. Khi Washington qua i nm
1799, ng cho cc n l ca ng t la chn con ng ca h. Nm 1826 khi Jefferson t
trn, ng cng cho c|c n l hng t do. Nm 1860 s dn min Nam nc M l 9 triu,
trong c 4 triu n l da en. S va chm, mu thun v{ xung t gia hai ch x hi
khc nhau ca hai min Nam Bc ~ dn ti cuc chin tranh Nam Bc bng n. Karl Marx
tng vch r: cuc u tranh gia hai min Nam Bc khng phi l ci g khc m l cuc
u tranh gia hai loi ch ch n l v ch lao ng t do. S d n ra cuc u
tranh l{ do hai ch ny khng cn c th chung sng ha bnh vi nhau trn i lc
Bc M c na, n ch c th kt thc bng thng li ca mt ch .

Nguy c chia r quc gia nc M trong thi k chin tranh Nam Bc l do mu thun
mt nc hai ch g}y nn, nc M c th gi{nh c thng li chin tranh thng nht
t nc l do mc tiu bo v s thng nht quc gia ca cuc chin tranh Nam Bc c bao
gm ni dung gii phng n l, nh th lm cho cuc chin ny tr nn thing ling hn.
Lc mi bt u chin tranh, s dn min Bc c 21 triu, min Nam c 9 triu. Sng ngy 1
th|ng 1 nm 1863, Tng thng Lincoln k Tuyn ngn Gii phng, em li gi tr o ngha
v sc mnh to ln cho cuc chin tranh Nam Bc. Cuc chin ny va v thng nht quc
gia li cng v s t do v tn nghim ca con ngi. Tuyn ngn ny m ra k nguyn mi
cho lch s nc M v{ cng l{m rung chuyn th gii, khin cho bt c cng quc chu
]u ang giao ng bt n n{o u khng dm mang ti danh bt ngha i ng h min Nam.
My triu n l tr th{nh ngi t do, trong qu}n i min Bc c 210 nghn binh s da en.
Na triu n l da en b trn khi cc nng tri.

Mt nc hai ch ca nc M trong giai on hai bt u t sau khi Th chin II


kt thc, M tr thnh b ch th gii; n th hin bng hai b mt dn ch i ni v b
ch i ngoi ca nc M.

Bi vy, chng ta ni nc M trc nay u l{ mt nc hai ch . Trc khi hy


b ch n l, nc M l quc gia c ch na n l, ch na dn ch. Sau Th chin
II nc M l quc gia c ch na dn ch, ch na b quyn. Mt nc hai ch
mang c sc M quyt nh nc ny ch c th thuc vo loi quc gia dn ch mt na.
Nc M mun tr thnh quc gia dn ch chn chnh th tt phi gii quyt mu thun
gia dn ch trong nc vi chuyn ch quc t.

Nc M khng th mi mi duy tr trng th|i na dn ch, na b ch


Ng{y 16 th|ng 6 nm 1858, trong b{i din thuyt tranh c ca mnh, Thng ngh s
bang Illinois, Lincoln ni: Mt ta nh rn nt th khng ng vng c, Ti tin rng
chnh ph ny khng th mi mi duy tr trng thi na n l, na t do. Nc M th k
XXI cng khng th mt na dn ch trn mt i ni, mt na b quyn trn mt i
ngoi.

Ng{y nay ngi ta c th ni, nc M rn nt th khng ng vng c. Nh{ nc


M khng th mi mi duy tr trng thi na dn ch, na b ch. Trng th|i na dn ch,
na chuyn ch tc trong nc thc hnh dn ch v trn quc t thc hnh b quyn th
khng th ko d{i c na.

Nc M t mt quc gia theo ch na dn ch, na n l ti ch dn ch nht


thng thin h trong nc, l s thay da i tht ln th nht ca nc M; th nhng gii
quyt mu thun gia dn ch trong nc vi b quyn quc t th li l s thay da i tht
ln th hai ca nc ny. L th mu thun cng tn ti ch dn ch v ch n l,
nc M l quc gia dn ch mt na. L th mu thun dn ch quc ni v b quyn quc
t cng tn ti, nc M vn l quc gia dn ch mt na. Ch c thc hin hai ln thay da
i tht th nc M mi c th tr thnh quc gia dn ch trn ngha ho{n chnh. xy
dng nc M kiu mi, tr thnh quc gia dn ch trit , nc M tt phi xa b hai
ch : mt l ch n l trong quan h quc ni; hai l ch b quyn trong mi quan
h quc t. R r{ng, }y l{ mt cuc cch mng c ngha s}u xa i vi nc M cng l{
vi th gii.

Nu ni rng chin tranh c lp l cuc cch mng ln th nht ca nc M, l cuc


c|ch mng dn tc |nh s thng tr thc dn ca Anh v{ gi{nh c lp; chin tranh
Nam Bc l cuc cch mng ln th hai ca nc M, l cuc c|ch mng dn ch bo v s
thng nht Lin bang, xa b ch n l; th th cuc cch mng ln th ba s l cuc
c|ch mng ngoi giao thay i chnh sch ngoi giao b quyn ca nc M, l cuc cch
mng bin nc M t quc gia b quyn tr thnh quc gia phi b quyn.

Ngi M ly vic thc y dn ch ha th gii lm ngn c, m{ d}n ch quc t v{


d}n ch quc ni l{ hai mt ca vic thc y dn ch ha th gii. Thc hin tt cuc
cch mng ln th ba, thc hin s chuyn bin to ln tnh cht quc gia ca nc M, l
mt khu quan trng trong tin trnh thc y dn ch ha th gii.

C cnh tranh, c ngn chn th mi c dn ch. Nc M khng b ngn chn tt s l


nc M ngang ngc c o|n. Phi da vo th gii dn ch ngn chn nc M dn
ch. Trn sn khu quc t nu xut hin cc din mt siu cng c quyn b ch, nu
siu cng b mt gi|m s|t, khng c ch c th s xut hin s chuyn ch quc t. C
c ch cnh tranh nhiu nc th mi c nn chnh tr th gii dn ch. Sau chin tranh
lnh, nc M y mnh b quyn ha, d~ man ha, n phng ha l{ do khng c i th
cnh tranh. Mun ngn nga s ngang ngc v{ sa a ca siu cng, tr|nh s ln
mnh tr th{nh cng quyn, tt phi to ra s tri dy ca c|c nc ln, to ra cc din
rt ui ln nhau, cc din cnh tranh lnh mnh trong cng ng quc t.
Chng VII - NC LN TRI DY TT PHI
C I QUN
Trong th k XXI, Trung Quc tri dy, i ph vi s e da ca M, bo m
khng xy ra i chin vi M, Trung Quc t phi c i qu}n [qu}n i ln mnh]. }y l{
khon u t an ninh, u t ph|t trin v{ u t tri dy Trung Quc tt phi tin hnh.
Trung Quc cn chuyn ha mt phn sc sn xut thnh sc chin u, chuyn ha mt
phn ca ci thnh nng lc qun s, bin mt s ti tin th{nh ti n.

I. S phc hng v i ku gi Tinh thn thng v


T ma thu nm 1894, ti Honolulu Tn Trung Sn th{nh lp Hng Trung Hi, a ra
khu hiu Chn hng Trung Hoa, cho ti cui th k XX lnh t ng Cng sn Trung Quc
xut thc hin s phc hng v i dn tc Trung Hoa, hn mt th k qua dn tc
Trung Hoa tin ln, quyt u trn hnh trnh chn hng v{ phc hng. Gi }y Trung Quc
ang tri dy, ang thc hin phc hng, d}n tc ta vn cn gng sc. Nhng thc hin
s phc hng v i ca dn tc Trung Hoa, tt phi phc hng tinh thn thng v ca dn
tc Trung Hoa.

Trong cc thi i lch s khc nhau, tinh thn thng v c nhng h{m ngha kh|c
nhau. Trong th k XXI, tinh thn thng v ca Trung Quc trong tin trnh phc hng v
i v tri dy vi th mnh l mt loi tinh thn dm liu mnh v mng sng v s sinh
tn ca dn tc, l mt loi tinh thn d|m tng cng sc mnh qun s v s phc hng v
i ca quc gia, l loi tinh thn dm lm chin tranh v ha bnh v pht trin.

Trung Quc thi i Hn - ng l{ Trung Quc anh hng

Ng{y 23 th|ng 6 nm 1924, khi tip o{n i biu gii lao ng Phillippines, Tn Trung
Sn ni: 2.000 nm trc Trung Quc cc mnh, khng ch hng c phng ng m{ cn
lm chu u rung chuyn.

2.000 nm trc Trung Quc c th hng c phng ng, nn tng ca s hng c


y l tinh thn thng v. Tinh thn thng v ca dn tc Trung Hoa cc thi i khc
nhau c nhng nhn vt i din v hnh thc biu hin khc nhau. Trong thi i t nn
mng v thi i nh cao, c ba nhn vt anh hng tng c tc dng c tinh tiu ch i vi
s hnh thnh tinh thn thng v v sng to vn ha thng v ca dn tc Trung Hoa.

Ngi u tin l Tn Thy Hong. ng tp trung truyn thng thng v ca cuc


chinh chin lu di ca Ng B| Xu}n Thu(92) v Tht Hng Chin Quc(93), dp yn 6 nc
trong cuc chin tranh thng nht Trung Quc, thc hin nht thng thin h. L v hong
duy nht trong c nghn nm thng nht c Trung Quc bng v lc, thc tin thnh
cng thng nht thin h ca ng ni ln mt o l: khng c tinh thn thng v th
khng c s thng nht Trung Quc. Tinh thn thng v ca Tn Thy Hong th hin ni
bt c|i thng m{ ng tn sng, tc tn sng s thng nht quc gia, thc hin thin h
nht thng.

Ngi th hai l H|n V . Tnh cch dn tc ca H|n V th hin khng ch l yu


ha bnh m{ hn na, l khng s chin tranh. Vn ha chnh tr, ngoi giao v{ vn ha
qun s ca H|n V khng nhng l{ vn ha ha ho kt th}n m{ cn l{ vn ha chinh
chin; khng ch l{ vn ha phng ng m{ cn l{ vn ha tn cng. Trung Quc thi i Hn
V nu ch yu ha bnh m khng dm chin tranh, nu ch da vo ha ho kt thn,
da vo phng ng thi th kt qu chng phi l Hung N b |nh ui m l Trung
Nguyn b n dch. Thc tin thnh cng ca H|n V dng v lc |nh bi Hung N,
dng tn cng dit tn gc mi tai ha ca t nc ~ chng minh mt o l: Khng c
tinh thn tn cng th kh c th xa b tn gc cc ni lo ngh sng cn ca dn tc, kh c
th l{m cho t nc gi{nh c quyn ch ng chin lc sinh tn lu di v pht trin
n nh. Tinh thn thng v trn ngi H|n V th hin ni bt l tinh thn tn cng,
tinh thn vin chinh. Nhng Trung Quc sau i Tng do thiu tinh thn tn cng v tinh
thn vin chinh m{ lun lun gp ha, cui cng bao gi cng ri v{o cnh tranh ci lin
min gia hai phi ch ha v{ ch chin, hn ch v ln la d}y da gia hai ch trng
n{y, i ti tht bi v dit vong trong s tha hip b ng, nhng nhn v bt c d.

Ngi th ba l{ ng Thi Tng L Th Dn. Trong lch s Trung Quc, triu i nh


ng c gi l{ i ng. C|i ln ca i ng khng ch ln cng vc, ln v
quy m ca ci v ci ln ca hoi bo m ca vi th gii, m l s ln mnh v song
trn th gii hi . Hin tng Mun nc n triu cng thi i Thnh ng ni ln
c|i n (sc mnh mm) v ci uy (sc mnh cng) ca triu nh{ ng u t ti trnh
cao nht th gii. S v vang ca i ng trong lch s Trung Quc chng minh mt o
l: thng v t phi tn sng sc mnh, mt dn tc thng v tt nhin phi l mt dn
tc tn sng sc mnh ch khng phi ch l mt dn tc tn sng s gi{u c. Nu ch
tn sng ca ci, khng th kt hp giu vi mnh, kt qu t l cng giu th cng khng an
ton.

S thng nht thin h ca Ho{ng nh Tn, uy v ca i Hn - ng khng nhng


lp cng trng cho thi y m{ cn li c nghip mun i. Trong lch s Trung Quc, cc
thi hng thnh u c to dng nn bng v lc, u c xy dng trn c s thng
v thin chin v qun s ln mnh. Kh ph|ch coi thng mi k anh hng, dp yn thin
h m Tn Thy Hong th hin trong s nghip thng nht Trung Quc, s qu cm ly tn
cng lm phng th, vin chinh ngn dm m{ H|n V th hin khi xut kch |nh Hung
N, hoi bo ho hng ca cc din Mun nc n triu cng m{ ng Thi Tng dng
v cng v song sng lp nn ~ th hin tnh cht chin u qu bu ca dn tc Trung
Hoa. }y l{ ci gene tinh thn thng v ca dn tc Trung Hoa. Ngi cc th h sau v
lm suy yu tnh cch chin u ca t tin m kt qu ht ln n{y n ln khc b |nh, b
x nhc. S bin cht tnh cch chin u ca dn tc Trung Hoa ~ dn ti bit bao nhiu
tn bi kch lch s. Ch sau khi ng Cng sn Trung Quc i ln v {i lch s Trung Quc
th tnh cch chin u ca dn tc Trung Hoa mi c pht huy rc r.
C th ni tinh thn thng v ca dn tc Trung Hoa c th hin y trong tinh
thn thng nht t nc ca Tn Thy Hong, tinh thn tn cng vin chinh ca H|n V
, tinh thn dng v cng dng nc, l{m t nc hng mnh ca ng Thi Tng,
tinh thn chin u dng chin tranh chnh ngha cu nc, gi nc ca Mao Trch
ng.

C mt chuyn vui nh sau: c ngi ch trng sa totem ca Trung Quc t rng


th{nh gu mo vi l do: rng Trung Quc trong ting Anh l{ dragon, theo ngha ting
Anh l mt con vt khng l y tnh tn cng v kh th b ch. Rng bay khp thin h
khin ngi khc cm thy b e da, lo ngi, kh yn tm. Rng i din cho Trung Quc c
i, nay nn ly gu mo lm totem ca Trung Quc hin i, v gu mo hin lnh, khng
c sc tn cng, ai trng thy cng mn. Cuc tranh ci v totem rng c nhiu ng .

Gu mo i din cho s tt l{nh, nhng n khng i din cho s an ton. Gu mo


Trung Quc l loi ng vt c nguy c tuyt chng, c th sinh si ny n nh vo s bo
v c bit ca nh{ nc, nhng s an ton v tri dy ca mt nc ln th khng ai khc
c th bo v c.

Tinh thn thng v l tr | v{ ct cch ca ta l}u {i tinh thn v{ vn ha d}n tc


ca mt quc gia, khng c vn ha ca v ha, khng c vn ha ca tinh thn thng
v th ch l mt ng m vn ha. Thc hin s phc hng v i dn tc Trung Hoa c
ngha l{ phi phc hng tinh thn thng v, ti chn hng uy phong hng v i Hn -
ng.

Trung Quc sau i Tng l{ Trung Quc vn nhc

Trc i ng, u th thng v thin chin ca dn tc Trung Hoa c pht huy


bnh thng, nhng v sau tinh thn thng v b nht nha dn, b suy yu i. thi i
Tin Tn, tng c t qu}n t vi h{m ngha dng s; v sau bng dng tr th{nh i
danh t khim khim qu}n t vi ngha nho nh~ yu t. Bn thng tr nhiu triu i c
mt thi thng ngh vic v, lo vic vn, c dn tc vi u lm kinh t, tp o{n tinh anh
c i ch lo nghin cu c|c s|ch kinh in, tinh thn sc lc u tiu hao ht vo kinh sch
Nho gi|o. i ngoi th tha hip li bc, trit hc ch ha tr thnh trit hc dng chnh,
phi ch ha phn ln l phi ch o, phi dng chnh. Kt qu l{ giang sn ti p b
ngoi ch giy xo, ca ci vn minh tr thnh ming mi sn ui ca k mnh, n ni
trong thi k khng chin chng Nht, lnh t Hoa kiu yu nc Trn Gia Khang tng ni
vi phi ch ha, ph|i u h{ng: K ch cha ra khi nc chng m{ ta ~ c k ni ha,
k tc l{ H|n gian. S|i Nguyn Bi khi lm hiu trng i hc Bc Kinh cng c bit
nhn mnh cn bi dng tinh thn thng v cho hc sinh, xoay chuyn mt nhu nhc
trong vn ha Trung Quc.

Triu i nh Tng l{ im ngot trong qu trnh lm suy yu tinh thn thng v ca


dn tc Trung Hoa. Cc bi hc v tinh thn thng v ca triu nh Tng th hin trn
nm mt sau:
1. Quc s|ch c bn trng vn khinh v. Cung c|ch m nc ca nh Tng khc vi nh
H|n, nh{ ng. Triu Khung Dn qua cuc binh bin Trn Kiu m ln ngi vua. Tip thu
bi hc qun nhn ng h vic lp vua ca thi k Ng i(94), khng ch qun quyn,
phng qu}n nh}n l{m o chnh, ng p dng quc sch trng vn khinh v. Nh{ Tng thc
hin nguyn tc vn nh}n qun l qu}n i, chnh quyn tn trng v{ u ~i quan vn, coi
nh v c ch quan v. Lu Khc Trang i Nam Tng c c}u th: Vua cha dng nc s
dng bn nh nho; phn ln danh s ch lo vic bt nghin(95). Tuy nh Tng c th min
cng thng nht Trung Nguyn nhng trc sau u khng th xy dng c quc lc
cng thnh nh nh{ Ty ng, khng c phong v kh th ca mt i quc, lun
lun an phn th thng, khng th gii quyt cc tai ha n t nc ngoi, khng th i
khng s bt nt ca nc ngoi, hnh thnh s tng phn r rng gia nh{ ng
cng thnh vi nh{ Tng suy nhc.

2. Sai lm v t tng chin lc. iu ny th hin ni bt chnh s|ch Nam trc


Bc sau, nh Khai Phong. Khi dng nc, Triu Khung Dn khng tip tc p dng
chin lc Bc pht ca Th Tng hu Chu m nghe kin ngh ca Triu Ph, a ra mt
quyt sch quan trng m khng sng sut l{ thay i chin lc Bc pht, p dng k
hoch tc chin Nam trc Bc sau. V hi y c|c ch hu min Nam tng i nh yu d
chinh phc, cn cc Liu quc phng Bc th tng i ln mnh, khng d |nh bi,
cho nn ~ chn nh trnh nng. }y qu l mt quyt nh sai lm, ch bnh nh xong
min Nam mi |nh dp phng Bc, lc y binh lc ~ nh k mnh lc v gi{, c hi
chin lc ~ b l, th l nh Tng b mt c hi thng nht min Bc, chnh quyn yn
phn tr thnh cc din ~ nh. Sau khi bnh nh phng Nam xong, Tng Thi T mi
bt u Bc pht, sinh thi ng ~ ba ln tn cng phng Bc song u mt cng v ch.
Nh chnh tr cn phi trc tin |nh bi k ch mnh ngay vo lc mi dng nc, khi s
kh ang cao nht, uy danh quc gia mnh nht. Nh Tng trc sau u ch trng an
phn, khng th thng nht Trung Quc, nguyn nhn quan trng l sai lm quyt sch
chin lc Nam trc Bc sau.

Xt v quan im a l, vic nh Tng quyt nh t kinh ti Khai Phong cng l{


mt quyt s|ch khng thch |ng. Bi l trong tnh hnh hi y nu k ch cho k binh
|nh thng vo th ch cn 3 - 4 ng{y l{ n c b bc Hong H. Khai Phong b nam
Ho{ng H{, a hnh bng phng, khng c ch him yu no c th phng th. Do Ng i
u ly Khai Phong lm quc , ni n{y li c ng thy thun tin cho vic vn chuyn
tip t lng thc; hn na hai a im Trng An, Lc Dng ~ b ph hoi nng trong
chin tranh, }y r r{ng l{ nhng l do nh Tng chn Khai Phong l{m a im nh ,
nhng quyt sch thin cn n{y ~ li hu ha cho nh Tng.

3. Khim khuyt v th ch chin lc. Khim khuyt ny th hin ni bt ch trng


Mnh gc yu c{nh v{ Ph}n quyn kim so|t. Nh{ Tng p dng th ch tp trung quyn
lc v{o trung ng, l{m suy yu quyn lc a phng; c|c ch}u, huyn a phng
chng nhng khng c binh lc t v m{ cng khng c t{i lc xy dng. c bit v
mt binh dch, ngun cung cp qun lnh ch yu dng ch chiu m, k tng qun nu
khng phi l k khng ngh nghip th cng l{ k vong mng trn chy, cht lng km.
Sau li chn ra mt s tng i kh tp trung v kinh thnh, gi l{ Cm qu}n; nhng
binh lnh cn li cht lng km th chia i ng ti c|c a phng, gi l{ Sng qu}n,
loi ny khng c sc chin u nhng cng hng ch lng thc nh cm qun. Ngoi
ra c n bn ti phm cng c a v{o tri lnh l{m binh s, }y l{ ngun gc ca t
Sung qu}n(96), chuyn n{y c k li trong tiu thuyt Thy H.

Nh Tng thc hin nguyn tc phn quyn kim so|t, nhng kim sot qu mc, tr
thnh nu ko nhau. Gia ba chc v ho{ng , t tng, gi|n quan ~ thc hin kim sot
nhng khng c}n bng, dn ti s t lit v chnh tr. T tng nh Tng c quyn uy km
xa t tng nh{ ng, khng c tham d vic qun chnh, m quyn qun lnh l do
Khu Mt Vin (tng t b tham mu) ch qun. Vic t{i chnh cng do 3 Ty ch qun (Ty
H B, Ty Dim Thit, Ty Chi S), khng chu s chi phi ca t tng. Gin quan c
quyn uy ln, c th ph bnh bt c vn no. Triu Khung Dn c li th giu trong
Thi Miu: Khng git i thn v ni chuyn quan, v cc gin quan khng bit s ai, dm
gy chuyn tranh ci kch lit khin cho chnh quyn kh ra quyt sch vo lc nguy cp.
Ngi nh Tng cha b{n bc xong th qu}n ch ~ vt qua sng, c}u n{y din t ng
tnh hnh hi y.

4. Hc thut qun s tch ri thc tin qun s. Nh Tng tuy suy yu v cui cng mt
nc v gic ngo{i, nhng li c mt hin tng k l l v hai mt v hc v{ binh th th
i Bc Tng c s pht trin k l, th hin s phn vinh cha tng c. Chnh quyn Bc
Tng m mn V hc, ban h{nh V kinh, v sau pht trin ti mc cc chu huyn u
m lp V hc v{ t chc b|c s V hc; ho{ng li ra lnh hiu nh 7 loi binh th nh
Tn T l{m gi|o khoa th tiu chun, tr th{nh V kinh Tht th lu truyn i sau.
Thi Bc Tng, vn nh}n b{n chuyn qun s tr thnh thi quen; sau khi chuyn triu
nh v min Nam(97) thi quen ny vn cn mnh. |ng tic l thi nh Tng tuy nhiu
nhn ti bit bn lun chuyn qun s nhng li t ngi thc s bit dng binh. Nh Tng
yu km li mt s lng binh th nhiu hn bt c triu i n{o trc y. C nhin
l do t i Tng bt u c pht minh ngh in, nht l{ nm 1045 Tt Thng ph|t minh con
ch ri, nh s|ch qu}n s bn in i Tng rt nhiu v{ lu truyn c|c i sau. Nhng
iu cng th hin vn l lun qun s i nh Tng mnh, thc tin qun s km,
bn sung chuyn nc khc.

5. S tng phn gia s lng qu}n i vi cht lng qu}n i. Nh Tng l{ vng
triu giu nht th gii nhng li khng phi l{ vng triu nc giu qun mnh, m l
vng triu nc giu qun yu. Qu}n i nh Tng ln m cng knh, c s lng m
khng c cht lng. Qua bng di c th thy quy m s lng qu}n i nh Tng.

Bng 1. Tnh hnh pht trin s lng qu}n i nh Tng

Nini

(Cngnguyn)

|
Tngsbinhs

(ngi)

SlngCmqun

(ngi)

Ghich

---|---|---|---

960

200.000

Nmdngnc

968

378.000

193.000

995

666.000

|
358.000

1017

912.000

431.000

1041

1.259.000

826.000

1064

1.382.000

663.000

T Thi T n Nh}n Tng, c|ch nhau cha y 100 nm, qu}n i nh Tng tng hn
6 ln, nguyn nhn chnh gm: - qu}n i tuyn theo ch chiu m c t l {o ng rt
cao; - s lnh cht trn trong chin tranh rt ln; - khai bo khng s lng binh s chim
ot tin cp pht l hin tng c thc, cng khai; - trong thi k i km ly d}n i n
vo lm lnh, coi qun dch l mt cch cu t chng i. Ch phc dch sut i ca binh
s chiu m t 20 tui n 60 tui, trn thc t thi gian s dng ch c 20 nm, qu| 20 nm
ri l{ n khng lng thc cp ph|t. Sng qu}n khng c sc chin u cng n lng
thc cp ph|t n lc cht. Nui c triu qu}n, trong Sng qu}n t nht c 40 vn lnh,
trong 60 vn Cm qun li c 1/3 l lnh gi yu, cng thm cc khon tiu hao khc, thc
s binh s dng c nhiu nht khng qu 30 vn. Qu}n i sinh hot kiu cng sa a,
nghe ni V s i nm phi c ngi hu p chn, khi i lnh lng thc th thu ngi
v|c lng thc, ng l{ lnh cng t. Chi ph nui qu}n i nh Tng chim 5/6 ton b
tin thu thu c. Mt i qu}n nh vy ng l{ cng knh yu km, v th nh Tng
khng trnh khi s phn bt hnh.

Nh Tng nho nh yu t khin Trung Quc phi tr gi nng n. V sau xy ra vic hai
dn tc thiu s bin cng l{ d}n tc Mng C v dn tc Mn hai ln chinh phc dn tc
Hn, hai ln lm ch vng Trung nguyn, }y l biu hin in hnh ca ci gi phi tr cho
s nho nh yu t y. S suy yu tinh thn thng v ca Trung Quc tr thnh mt th lc
thi quen, s nho nh~ yu t ca tnh cch dn tc tr thnh mt kiu vn ha bin i
ngm tng bc, khin cho nhng dn tc thiu s kiu dng thin chin tr{n y kh th
chin u ho hng kia mt khi ~ v{o Trung nguyn ri th chng bao l}u sau cng b n
mn mc rung, ch c th ngi kiu ch khng cn ci nga bn cung nh xa na.

Trung Quc sau Chin tranh Thuc Phin l{ Trung Quc b |nh

Ng{y 20 th|ng 10 nm 1919, Tn Trung Sn vit trong li ta cun Tinh V bn k:


D}n tc ta l mt dn tc hin lnh. Bn thn ti mi u khng dng tinh thn thin chin
tho v lc thi thc ng bo ta. Th nhng ta ang vo thi i cnh tranh kch lit,
nu khng bit tm cch t v th s khng th sinh tn. Qua xem xt cc cuc chin tranh
cn i ti vn thy nc yu l mt vn |ng ngi. Gi th mt dn tc hin lnh m
gii t v th trn th gii ny s khng c thuyt c ln nut c| b.

ng nh li Tn Trung Sn, v d}n tc Trung Hoa trong mt thi gian di va qua,


tinh thn thng v b suy yu, khng thin chin, khng bit tm cch t v, cho nn trong
thi i cnh tranh kch lit s khng thch hp sinh tn. T cuc chin tranh Thuc phin
nm 1840 c|c nc phng T}y |nh Trung Quc cho ti khi cuc khng chin chng Nht
thng li, trong hn 100 nm vn khng thin chin ca dn tc Trung Hoa ~ th
hin cc k r rng. Trong thi gian khng th tr|nh c chin tranh, m{ ~ |nh th t
thua, ~ thua th phi ct t, bi thng. C|c nc phng T}y c nc mt mnh |nh
Trung Quc, c lc ko b ko c|nh |nh Trung Quc. Trung Quc va ng trc nguy c
b c|c cng quc xu x, li va gp nguy him b Nht Bn c chim. Trong cnh rng
th gii, Trung Quc ging nh con cu to xc khng c lc lng phng v, b mt l hm
si sn ui vy quanh.

Mt dn tc khng c tinh thn thng v l mt dn tc khng c quyn sng cn.


Trc chin tranh Thuc phin, mt s nh truyn gi|o ~ nhn thy mt quc Trung
Hoa to m khng c sc lc, yu m{ khng dng m~nh, ~ tr thnh mt dn tc khng
thng v, khng thin chin. Th l h c xy nn dng th on v lc cng rn m
cnh cng Trung Quc. C ngi v th ~ tm kim thu thp tnh bo v tham gia chin
tranh x}m lc Trung Quc, trong in hnh l{ Qu|ch S Lp(98), mt ngi nc Ph,
c Hi Truyn o H Lan c sang Vin ng, v sau nm 1829 ra khi Hi ny, tr
th{nh ngi truyn gio t do. T nm 1831, ng ~ 10 ln i thuyn kho st min duyn
hi ng Nam Trung Quc, thu lm c nhiu tnh b|o. Qu|ch S Lp pht hin thy
chnh quyn nh Thanh km v qun s, vic phng ng lng lo s h, v kh lc hu, t
ng rt ra kt lun: Nu chng ta ti }y vi t c|ch k ch th s chng ca c
nc Trung Quc s khng ko di qu na ting ng h.

V sau c|c nc x}m lc Trung Quc |nh ln n{o cng thng; ngi chu u nm
mi chin thng |nh Trung Quc, khi tng kt kinh nghim dm ngng cung tuyn b:
Bin ph|p i ph ngi Trung Quc l{ |nh cho h mt trn au ri ni l l vi h sau.

T chin tranh Thuc phin nm 1840 ti ngy Tn Trung Quc ra i nm 1949,


Trung Quc b nc ngo{i x}m lc hn 470 ln. Trong 65 nm t 1840 n 1905, s
lng hip c bt bnh ng Trung Quc b buc phi k nhiu ti con s 745.

Gii t v th mi thch hp sinh tn. Tinh thn thng v l tinh thn sinh tn, tinh
thn cu mng ca mt dn tc.

Trung Quc th k XX l{ Trung Quc chin u

Trong b{i Din thuyt trc cc on th ti nh Hi ngh Thng hi Kobe v{o ng{y
28 th|ng 11 nm 1924, Tn Trung Sn ni: i vi ngi chu u, nu ch dng nhn
ngha cm ha h, nu mun mi ngi chu u chu tr li cho Trung Quc cc
quyn li ca chng ta mt cch ha bnh, th vic chng khc g chia con mi vi h,
nht nh l khng xong. Mun thu hi ton b cc quyn li ca mnh th chng ta phi
dng v lc.

Tng kt bi hc kinh nghim Trung Quc giao thip vi ngi ch}u ]u trong 80 nm
sau cuc chin tranh Thuc phin, Tn Trung Sn rt ra kt lun: dng nh}n ngha o c
cm ha ngi chu u th chng khc g tranh mi vi h, mun thu hi quyn li ca
Trung Quc th phi dng v lc. Trung Quc trong th k XX l mt Trung Quc chin
u dng v lc thu hi quyn li ca mnh. Trung Quc chin u trn thc t l thc
h{nh ch}n l Sng ra chnh quyn, Sng ra nn c lp, Sng ra an ninh,
Sng ra ha bnh, Sng ra pht trin.

Sng ra chnh quyn. Ch quyn quc gia tc l quyn sng cn ca quc gia.
Trung Quc chin u trong th k XX trc ht phi chin u v s cu vong t nc
ca dn tc Trung Hoa, trong cuc chin chng Nht cu nc l cuc chin nguy cp
nht. Sau 8 nm kh|ng chin, bng s hy sinh to ln 35 triu ngi trc tip thng vong
v cc tn tht vt cht to ln, Trung Quc gi{nh c thng li trit ca cuc chin
tranh gii phng dn tc ln u tin chng li s x}m lc ca b l quc trong 100
nm k t cuc chin tranh Thuc phin.

Qu trnh quan trng Sng ra ha bnh, Trung Quc chin u thc hin trong
th k XX l hai cuc chin tranh chng M gip Triu Tin v chng M gip Vit Nam. Hai
cuc chin ny l s sc gia Trung Quc Mi vi nc M, quc ln mnh nht th
gii.

Tn Trung Quc ra i t chin tranh, cng dng chin u bo v bn thn. Trong


chin tranh Triu Tin, Tn Trung Quc va mi ng ln ~ d|m so gm vi cng
quc s mt th gii, }y l{ s th hin xut sc tinh thn thng v ca nc Trung Quc
Mi. Chin tranh Triu Tin l{ xung t qun s chnh din duy nht gia Trung Quc vi
M trong lch s. S qun M trc tip tham chin vng c chin s l 1,789 triu ngi,
cht 36.574 ngi, b thng 103.284 ngi. Trong cuc chin tranh ny Trung Quc ln
lt a 25 qu}n o{n d~ chin, 16 s o{n ph|o binh, 10 s o{n lnh ng st, 12 s
on khng qun sang Triu Tin tc chin. K c lc lng hu cn v lc lng b sung,
tng binh lc ln ti 2 triu ngi. Mt dn tc b c|c cng quc th gii bt nt ~ 100
nm th m c th trong 3 nm |nh nhau ngang nga vi lin qu}n 16 nc do quc gia
mnh nht th gii t chc, iu ~ to nn mt huyn thoi qun s lm rung chuyn
th gii.

Ngay t khi chin tranh sp chm dt, Chu ]n Lai ~ ch ra mt cch su sc: Chin
tranh Triu Tin l mt s kin c ngha quc t c bit sau Th chin II. Chin tranh
Triu Tin c tnh cc b nhng li c ngha th gii. Chin tranh chng M gip Triu ~
vch trn thn thoi nc M khng th b |nh bi, th hin r uy lc ca quc gia v qun
i Trung Quc. B{nh c Ho{i ni: Cuc chin tranh hng hn chng minh: thi i
bn x}m lc phng T}y my trm nm nay ch cn bc my khu i bc trn b bin
phng ng l{ c th chim c mt quc gia, ~ bin mt khng bao gi tr li. Pha
qu}n i M v{ tng lnh M tha nhn chin tranh Triu Tin l mt cuc chin tranh do
M tin hnh, phi tr gi ln nht, mu nhiu nht m{ li ko d{i, kh gii quyt.
Tng T lnh Qu}n i Lin Hp Quc tng Mark Wayne Clark v sau vit trong hi k:
Ti gi{nh c mt danh ting khng |ng h}m m: l{ vin t lnh u tin trong lch s
M k vo bn hip nh nh ch mt cuc chin tranh khng gi{nh c thng li.

Khi bnh lun v chin tranh Triu Tin, cc hc gi M cho rng Trung Quc ~ thng
trong cuc chin ny: ngoi vic lm cho chin tranh b hn ch trn b|n o, chnh quyn
Triu Tin c cu vt, cn |c mng mi e da qun s ca M bn b sng p Lc ~
bin mt ra, vic tham gia chin tranh Triu Tin cn lm cho Trung Quc tr thnh quc
gia chn mui hn, c mi ngi tn trng hn. Chin tranh Triu Tin li n tng
v cng v cng su sc cho c|c nh{ quyt sch M sau ny. N c tc dng kim ch hnh
ng ca M Vin ng sau n{y, t tr i, M v Trung Quc khng cn cun vo mt
cuc chin tranh ln na. Sau chin tranh Triu Tin, ton th gii nhn Trung Quc vi
con mt hon ton khc.

Thng li Trung Quc gi{nh c trong chin tranh Triu Tin vn c tc dng ln gy
chong vng cho M trong thi gian chin tranh Vit Nam sau n{y. T lnh qu}n i M
ng ti Vit Nam hi y l{ tng Bruce Palmer, Jr. ni: So vi bt k loi v kh chin
tranh no H Ni c th dng trn chin trng, tm trng ca M lo ngi xy ra chin
tranh vi Trung Quc cn |ng tin cy hn trong vic bo v Bc Vit Nam khng b xm
phm. Chnh l{ kt qu chin tranh Triu Tin ~ l{m cho M gng sc trnh mt ln na
trc tip sc vi Trung Quc.

Chin tranh Vit Nam bt u nm 1961, l{ bc quan trng ca M thc thi chin lc
ton cu, ngn chn Trung Quc. Trong bi pht biu hi th|ng 1 nm 1965, B trng
Quc phng M Roberts MacNamara ni thng thng: mc tiu chnh ca M khng phi l
gip bn b m{ l{ ngn chn Trung Quc. Trong cuc chin tranh ko di ti nm 1975,
thp nin 60 th k XX l 10 nm chin tranh c lit nht. Binh lc M x}m lc Vit Nam
tng t ti nh im 543 nghn ngi. Trong mt ln ni chuyn nm 1965, B trng
Quc phng M xut r r{ng: Trung Quc l k ch ch yu ca M hin nay.

Chin tranh Vit Nam l mt cuc chin au lng cho nc M. Khi nh li cuc chin
ny, Maxwell D. Taylor tng l{ t lnh qu}n i M x}m lc Vit Nam ni, c|i gi| nc M
phi tr cho cuc chin tranh Vit Nam tht l bt ng, hu nh kh c th em ra cng
khai bin lun. ng cho rng, ngo{i thng vong nng v ngi, chi ph qun s ln kinh
khng ra, nc M cn v cuc chin tranh ny tr gi l chia r trong nc, mt t do
h{nh ng khi gii quyt cc vn cp thit trong ngo{i nc, l ra trong i gia nh
th gii s mm yu ni b nc M. i vi ngi M, chin tranh Vit Nam l{ mt cn
c mng ln cn au, nim hy vng b suy gim, o tng tan v. S|ch Lch s nc M t
nm 1900 vit: Cuc chin tranh n{y ~ tr thnh cuc chin di nht, cng mu nhiu
nht trong lch s nc M: hn 35.000 ngi M cht trong chin u, ngoi ra cn 75.000
ngi b thng v{ my trm ngi b giam trong cc tri t binh Bc Vit Nam, chi ph
ti chnh ln ti my trm t USD. Gn 5.000 my bay v my bay ln thng tr gi trn 5 t
USD b k ch ph hy.

Chin tranh Vit Nam hu nh em li vt thng t}m hn cho mi mt ngi M.


Trong s hng nghn hng vn qun nhn M sau khi tr v nc, c ti mt na cm thy
xu h v nhng vic h ~ l{m ti Vit Nam, mt na th lo lng v tng lai ca mnh.
Chin tranh Vit Nam em li thit hi to ln v nhn lc, vt lc, ti lc cho nc M. M
tng a 1,2 triu binh s sang chin trng Vit Nam, tng cng cht 58.015 ngi, b
thng 150.303 ngi, k lut v sc chin u ca qu}n i M b suy yu nghim trng;
chi ph chin tranh ht hn 200 t USD lm su sc thm cuc khng hong x hi v chnh
tr trong nc, gy thit hi cho hnh nh quc t ca nc M. Kissinger cho rng, i vi
nc M, chin tranh Vit Nam gi{nh thng li l{ ho{n to{n v ngha, tht bi th khng
th no chu ni, tt phi gii thot ra khi cuc chin n{y, cho d kt cc ra sao, trong
cuc chin tranh ny chng ta khng th n{o tr|nh c gp chuyn khng may, gi }y
chng ta ch mong sao khi thot ra khi cuc chin tranh ny vn cn gi c cht th
din.

Trung Quc trong th k XXI l{ Trung Quc ln mnh

Chuyn gia ni ting Trnh Tt Kin ni: Trung Quc i con ng pht trin tri dy
ha bnh, mc tiu Trung Quc theo ui quyt khng phi l tr thnh mt nc ln qun
s tranh b ch th gii, m l xy dng mt nc ln th trng, nc ln vn minh, nc
ln c trch nhim c tc dng xy dng trong cng ng quc t.
Thc ra, nc ln qun s khng c ngha l{ nc ln tranh b ch th gii. Trung
Quc khng th tr th{nh nc ln qun s tranh b ch th gii, nhng Trung Quc nn
tr th{nh nc ln qun s v mc ch bo v an ninh quc gia v ha bnh th gii, tr
th{nh nc ln qun s c lc lng qun s ln mnh bo v v thc hin thng nht
quc gia. Trung Quc khng th ch l{ nc ln th trng v{ nc ln vn minh m{ khng
phi l{ nc ln qun s. Ch c tr th{nh nc ln qun s khng tranh b th Trung Quc
mi c th bo v hu hiu an ninh ca nc ln th trng v{ s tn nghim ca nc
ln vn minh, mi c lc lng v{ iu kin pht huy tc dng xy dng trong cng ng
quc t, tr th{nh nc ln c trch nhim.

ng Tiu Bnh tng ni: Hin nay, Trung Quc l lc lng bo v ha bnh v n
nh th gii, ch khng phi lc lng ph hoi. Trung Quc pht trin cng ln mnh th
ha bnh th gii cng c ch da chc chn. S ln mnh ca Trung Quc khng ch l nhu
cu an ton v pht trin ca Trung Quc m{ cng l{ nhu cu ca ha bnh th gii. Trung
Quc hin nay khng xng b|, cho d sau n{y ln mnh ri cng khng th xng b|. Trung
Quc khng th v ln mnh m{ xng b|, cng khng th v khng xng b| m{ khng ln
mnh, m va phi kin nh khng xng b| li va phi thc hin quc gia ln mnh.

Hoa K sau khi dng nc ~ trin khai tranh lun v vic c cn xy dng mt qun
i mnh hay khng. Hamilton th lnh ph|i Lin bang hi y ni: Nu chng ta mun tr
thnh mt dn tc thng mi hoc mun gi gn an ninh b i T}y Dng bn n{y, th
chng ta tt phi ht sc nhanh chng c gng c c mt lc lng hi qu}n. Cuc tranh
lun n{y t c s nht tr sau cuc chin tranh Anh - M ln th hai. Trong thi k u
dng nc, t tng chin lc qun s v chin lc an ninh M hnh thnh nhn thc
thng nht l: nhanh chng pht trin sc mnh kinh t v qun s ca nc M, xy dng
hi qun v lc qun ln mnh bo v an ninh v li ch thng mi ca nc M; ng
thi trong cng vic quc t cn thc thi ch ngha bit lp, giu mnh ch thi. Nc M
khng v thi hnh chnh sch bit lp m khng xy dng lc lng qun s ln mnh. H
cng khng v mun tr thnh mt dn tc thng mi m khng xy dng hi qun hng
mnh.

Nc Nga tuyn b ~ nghin cu trin khai thnh cng h thng tn la chin lc c


ng thay i qu o c nht v nh c th ph v bt k h thng chng tn la no. Nga
cn d nh trc nm 2015 s ng xong 5 t{u ngm ht nhn chin lc th h mi.
Nghe }u Putin tng ni D phi bn c in Kremli cng nht nh phi ng c tu
ngm th h mi.

Vic xy dng Trung Quc ln mnh trong th k XXI l va phi xy dng Trung
Quc th{nh nc ln th trng li cng phi xy dng Trung Quc th{nh nc ln qun
s. Mt nc ln nu ch l k mnh, k ln v kinh t thi nhng li l k yu, k nh trn
chin trng, th th nc ln chng khc g con d bo trn th trng, l con mi sn
ca k mnh.
II. Mun tri dy ha bnh t phi tri dy v qun s
Ngi Trung Quc ni pht trin l{ ni ph|t trin ha bnh; ni tri dy l{ ni tri
dy ha bnh; ni thng nht l{ thng nht ha bnh; ni ngoi giao l{ ngoi giao ha
bnh. Thc ra, lc lng qun s ln mnh, s tri dy nhanh chng v qun s chnh l
nn tng ca tt c nhng nguyn vng ha bnh y.

Mun ha bnh th phi chun b chin tranh Nh{ vn c La M Vegetius(99) c cu


c|ch ngn kinh in: Nu bn mun ha bnh, th th bn hy chun b |nh nhau! C}u
n{y lun lun c cc nhn vt theo ch ngha hin thc trong gii l lun quan h quc t
phng T}y tn ln lm mt danh ngn ch l.

Gio hun c Hy Lp ni: Mun c ha bnh th hy chun b chin tranh.

Binh th c i Trung Quc T M~ Ph|p c danh ngn: Thin h tuy yn bnh, nu


qun chin u t s nguy him.

Phng theo li cc bc tin hin, ngi Trung Quc ng i ni: Mun tri dy mt
cch ha bnh th tt phi tri dy v qun s, Mun c ha bnh th hy chun b chin
tranh.

Ha bnh c nhng hnh thi lch s khc nhau. Cng ng quc t hi th k XIX c ha
bnh di s thng tr ca quc Anh, ly chinh phc thuc a l{m c s. Trong na cui
th k XX, ha bnh xut hin di hnh thi chin tranh lnh gia M vi Lin X, l ha
bnh lnh di s e da ht nhn. Ha bnh th gii sau chin tranh lnh l nn ha bnh
di s b ch ca mt siu cng duy nht l M. Th gii trong th k XXI cn mt nn
ha bnh c nhiu cc ch c ln nhau. Trung Quc trong th k XXI cn mt nn ha bnh
c th bo m s pht trin ha bnh, tri dy ha bnh ca nc mnh. Nn ha bnh nh
vy khng th c c nh vo s hu ho i vi k mnh, cng khng th c c nh
v{o c|ch t ra yu t ca s giu mnh ch thi, m ch c th da v{o dng kh v{ lc
lng ca mnh gi{nh c.

Th|ng 5 nm 2004, trong mt bui tho lun v con ng pht trin ha bnh ca
Trung Quc t chc ti Bc Kinh, c ngi ni: Trung Quc yu ha bnh, kin tr tri dy
ha bnh, nhng nu c nc dng v lc ngn chn Trung Quc tri dy th lm th no?
Trung Quc khng |nh ngi ta, nhng nu ngi ta |nh chng ta th chng ta l{m th
no?

Trung Quc tri dy ha bnh ly tin l cc quc gia kh|c, c bit l M, i x vi


Trung Quc theo cung c|ch ha bnh. Nhng Trung Quc tri dy ha bnh, phi chng M
nht nh i x vi chng ta mt cch ha bnh hay l{ ngn chn ha bnh? Nu M ~
khng ng h Trung Quc tri dy ha bnh li khng hn ch bi, khng tha mn vi s
ngn chn ha bnh Trung Quc, m tin h{nh ngn chn qun s vi s tri dy ca Trung
Quc, thm ch tin hnh chin tranh p ch, dng v lc ngn tr Trung Quc tri dy ha
bnh, nh th th ch c th p Trung Quc ln Lng Sn(100), buc Trung Quc c th thng
qua chin tranh bo v quyn tri dy ca nh{ nc mnh, ph tan s ngn chn bng v
lc, bng chin tranh ca quc gia b quyn, thc hin tri dy chin u. Trung Quc
khng th v ha bnh m khng tri dy, cng khng th v trnh chin tranh m khng
tri dy. Ht nh trn vn {i Loan, Trung Quc kin tr ha bnh thng nht, nhng khi
th lc {i Loan c lp di s ng h ca th lc bn ngoi mun chia ct t quc th
Trung Quc khng th v ha bnh m khng thng nht, khng th v ha bnh m nhn
nhn dung th chia ct t nc. Khi khng th no thc hin c ha bnh thng nht, t
phi dng v lc ngn chn chia r v thc hin thng nht, dng chin tranh ngn
chn {i Loan c lp, dng v lc xc tin thng nht l tt yu, tt phi. D nhin cho
d Trung Quc buc phi chin u tri dy cng khc vi s tri dy b{mh trng, tri
dy b quyn ca mt s quc gia tri dy trong lch s.

Mun c an to{n th phi thc hin ln mnh

Theodor Roosevelt tng ni: Nu khng c v lc lm hu thun th ngoi giao ch l


v dng; nh ngoi giao l n bc ca qun nhn ch khng phi l{ ngi ch ca qun
nh}n. D nhin Trung Quc khng th hon ton tn thnh cu ni ny. Th nhng khng
th ph nhn tc dng ca lc lng v trang i vi an ninh quc gia. Nh ngoi giao chi
tr tr tu, song tr tu ch c th xy dng trn c s sc mnh, tr thnh ngh thut vn
dng sc mnh th mi c th ph|t huy c tc dng thit thc. Vi t c|ch l{ mt nc
ln tri dy, vic bo m an ninh quc gia va cn c tr tu ln cng cn c sc mnh ln,
ch da vo tr tu ln chi k b trng th{nh th kh c th l}u d{i c.

John Mearsheimer gi|o s mn chnh tr hc i hc Chicago khi tr li phng vn ca


{i Truyn hnh Trung ng Trung Quc c ni: Bt c ngi M n{o cng u bit mun
bo m an ninh ti a cho nc M th phi bo m nc M l quc gia ln mnh nht
trn th gii. Mun bo m sinh tn, bin php tt nht l tr thnh k ln mnh nht
trong mt vng hoc ln mnh nht trn ton cu. Trung Quc hin nay cn cha c lc
lng qun s rt mnh; v qun s Trung Quc cn rt yu.

Ti cho rng, cnh tranh ln vn l trn vai tr kinh t v vai tr qun s. Trn hai gc
, vai tr kinh t rt quan trng: Th nht, l do qun s v l do an ninh. Bn phi c thc
lc kinh t rt mnh th mi c th xy dng c mt lc lng qun s mnh bo
v mnh. Nguyn nhn th hai l mi ngi cn c ti sn, mi ngi u mun c sng
trong mt quc gia phn vinh, v vy ginh phn thng trn th trng bao gi cng c
v cng coi trng. C sc mnh kinh t ln mnh l{ iu then cht c th sinh tn, nhng
nu khng c lc lng qun s mnh th s gp ri ro rt ln. Nu nc lng ging ca bn
c quyt nh sai lm th bn s b trng pht. ti mun ni l Trung Quc rt hiu r iu
, t nm 1930 tr i, hoc nh li thi k cui th k XIX, Trung Quc l mt quc gia rt
yu v qun s; kt qu l gt st chu u v Nht Bn x}m lc Trung Quc, lm nhng
chuyn rt |ng s. Bi vy, i vi ngi Trung Quc, khng pht trin sc mnh qun s
ln mnh t bo v l{ iu v cng ngu xun. bt c thi no, cnh tranh qun s
khng bao gi b xa b. Ti cho rng cnh tranh xut hin gia Trung Quc vi M rt c
th khng ch l cnh tranh v hnh thi thc, cng c th l cnh tranh v sc mnh kinh
t v qun s. Bn cn phi t bo v mnh; cch duy nht bo v mnh l tr thnh v
cng ln mnh. M khng mun thy mt Trung Quc ln mnh. Nu sau }y Trung Quc
tr thnh mt quc gia mnh nht th Trung Quc cng khng mun thy quc gia khc tri
dy, khng mong mun bt k quc gia no tri dy.

S phn tch ni trn ca chuyn gia M tuy khng hon ton ph hp thc t ca
Trung Quc, nhng t duy kiu M in hnh ca tng chin lc c ln mnh mi c
an ton; mun an ton th phi ln mnh l{ c ngha tham kho i vi Trung Quc.
Trung Quc trong th k XXI mun an ton th t phi ln mnh.

Theo ui tri dy ha bnh th khng s tri dy chin u

C s v{ iu kin Trung Quc ha bnh tri dy l ly t hn 400 chin dch qun s.


Trung Quc mun thc hin ha bnh tri dy th phi thc hin tri dy v qun s. Thc
lc qun s Trung Quc phi ln mnh ti mc bt k k ch mnh no trn th gii u
khng d|m v{ cng khng th dng lc lng qun s ngn chn trnh , mc tri
dy ca Trung Quc.

Trong qu trnh Trung Quc tri dy, thch thc v kho nghim ln nht th n t s
ngn chn bng chin tranh ca quc gia b quyn i vi s tri dy ca Trung Quc.
Clausewitz ni: Mt bn tuyt i chu ng th s khng tr thnh chin tranh. Mt quc
gia ch cn p dng th|i v chnh sch tuyt i chu ng th c th c ha bnh. Nhng
s tri dy ha bnh ca Trung Quc th khng th l s tri dy tuyt i chu ng. S tri
dy khng loi tr mt kh nng l{ tri dy trong chin tranh chng ngn chn. Khi quc
gia b quyn dng chin tranh ngn chn Trung Quc tri dy th Trung Quc tt phi
dng lc lng qun s bo v s tri dy ca quc gia, sao cho mc tiu chin lc v
tin trnh chin lc ca s tri dy khng b dng li.

Trung Quc cn tri dy ha bnh, v sao li nht nh phi ra sc tin hnh tri dy v
qun s? l{ do tri dy ha bnh l kt qu c gng ca c hai bn: M mun cho php
Trung Quc tri dy ha bnh th M khng c tin hnh chin tranh lnh ngn chn,
c{ng khng c tin hnh p ch v qun s v p ch bng chin tranh.

Ng{y 9 th|ng 7 nm 2004, t Tn bo Hong Kong ng b{i Trn tr|i t cha bao gi
c tri dy ha bnh. T|c gi bi bo cho rng: Trung Quc hin nay v mt quan h i
ngoi, ngay c nhim v bo v ch quyn cng rt cng thng. Nhim v chnh ca Trung
Quc gi }y l{ phi gi gn tt ch quyn ca Hong Kong, {i Loan, ch k khc cum
mt. Nhim v giai on trung hn l{ thay i mi trng xung quanh, ch cho th lc
nc khc bao vy Trung Quc nh c|i thng tn. V{o thi im then cht vng v}y s
khin Trung Quc kim khng c ngun nng lng, kt qu l my mc ngng chy,
thng tin gi|n on, cc thnh ph ti om. Tt c c|c cng quc trn th gii u mong
mun tri dy ha bnh, khng n mt ting sng, khng bn mt vin n; th nhng trn
tr|i t n{y cha h xy ra s tri dy ha bnh. Lch s tri dy ca nc M l mt b lch
s chin tranh; lch s M ginh b quyn cng l{ lch s chin tranh; lch s nc M duy
tr b quyn cng vn l lch s chin tranh. Trong thi i v chnh ph ngy nay, ha bnh
l nguyn vng, b quyn l s thc, t v trang bn thn l{ iu cn bn. Nht Bn giu c
ri nhng v li M v qun s nn cha th tri dy. M tuy tri dy ri nhng vn khng
ngng tng chi ph qu}n s, gi u th qun s tuyt i. Ch v gi nh gi nc m Trung
Quc cn c bom nguyn t, cn c kh phch anh hng ca chin tranh Triu Tin, cn c
qu}n i ln mnh. Quan im ca tc gi bi vit ni trn rt c tm nhn.

ng th, cng ng quc t trc }y khng c tri dy ha bnh, nhng iu


khng c ngha l{ t nay tr i s khng c tri dy ha bnh. Trung Quc ~ l{m mt tin l
tri dy ha bnh cho tr|i t n{y trong tnh hnh xa nay cha tng c tri dy ha bnh.
Nhng to ra tin l cn c s c gng chung ca Trung Quc v M, c bit cn c
h{nh ng vn minh v{ tin b ca nc M.

Sau chin tranh lnh, M thng qua vic m rng NATO v pha ng khng ch Nga
v chu , M p dng chin lc bao vy Trung Quc: ti pha ng Trung Quc, M
cng Nht, Hn Quc lp lin minh qun s, li dng {i Loan kim ch Trung Quc; pha
Ty Nam, M ng h n b{nh trng trn tiu lc a Nam ; ti bin Nam Trung Hoa,
M cng tch cc h{nh ng, kn |o y mnh vic lin minh cc quc gia vng n{y i
ph Trung Quc. C th thy, tri dy ha bnh, Trung Quc tt phi tri dy v qun s.
Lc lng qun s Trung Quc cng mnh, sc rn e i vi ch ngha b| quyn cng ln
th cng c li cho s tri dy ha bnh ca Trung Quc.

Pht trin ha bnh, tri dy ha bnh ~ tr thnh li ch quc gia ct li ca Trung


Quc trong th k XXI. Quyn pht trin, quyn tri dy ~ tr thnh ch quyn quc gia
Trung Quc t phi bo v. Nu c th lc no cn tr v{ ngn chn s pht trin v tri dy
ca Trung Quc, nu s ngn chn y vt qu hn ngn chn ha bnh m{ dng th
on v lc tin h{nh ngn chn bng chin tranh th Trung Quc t phi chin u
bo v s pht trin v tri dy ca quc gia mnh.

Khng c bin dn tc Trung Hoa thnh mt d}n tc kinh t

Tri dy v kinh t m khng km theo tri dy v qun s l s tri dy nguy him, v


n s lm cho mt dn tc bin ra thnh dn tc kinh t. Weber(101) ni: Cn phi chuyn
bin t mt dn tc kinh t thnh mt dn tc chnh tr, tr thnh mt dn tc chn mui v
chnh tr. Theo c|ch ni ca Weber, D}n tc kinh t l mt dn tc cha chn mui v
chnh tr, biu hin r nht l say m vi phng thc dng kinh t hc xem xt mi
vn , bin mc tiu ca dn tc mnh thnh mc tiu kinh t. Biu hin ni bt l ch:
mt, khi x|c nh chnh sch kinh t thm ch chnh s|ch i ngoi ca nh{ nc li qun
mt s mnh chnh tr ca quc gia dn tc; hai, n gin |nh ng s phn vinh kinh t
vi s ln mnh ca quc gia, tuy rng mc giu c th khc vi mc an ninh quc
gia. Cn c quyt t}m v{ nng lc chuyn ha mt phn ca ci th{nh nng lc bo m an
ninh.
Dn tc kinh t l dn tc s gp nguy him, s lm cho mt dn tc bin ra th{nh ng
vt kinh t, khin cho dn tc i ln con ng giu m yu, giu m suy, giu m mt
nc.

Machiavelli(102) cho rng xy dng qu}n i l ci gc ca vic xy dng t nc, qun


i mnh l nn mng ca vic cai tr th gian. Hi y ng ~ chng kin cc thnh bang
nc nh Florence, Milan tuy gi{u c ca ci nhng li khng yn c lng dn, khng
thng c gic ngo{i; iu khin ng xc ng su sc. ng cho rng kinh t qu phn
vinh, mi ngi qu| theo ui phc li s khin cho phong tc tp qun x hi suy i, dn
tc mt tinh thn chin u, t nc sm mun s suy yu tht bi.

H{ Lan i ln con ng lm lc lm mt dn tc kinh t, bi hc ny rt au xt. Nc


u tin chu u tip thu t tng ci cch qun s ca Machiavelli khng phi l mt
nc ln m l mt nc nh xu - H{ Lan. Nc ny hi y gi l{ Netherlands (ngha l{
vng t thp), ban u l thuc a ca Ty Ban Nha, t nm 1568 d}n H{ Lan ph|t ng
cuc chin tranh c lp, kin tr cho n nm 1648 mi chnh thc gi{nh c c lp,
tng cng lu ti 80 nm. Hi y, T}y Ban Nha l{ cng quc th gii, ngi H Lan mun
ly nh thng k ch ln th t phi tm kim bin ph|p kh|c thng c th tng cng v
nng cao sc chin u. H tm c con ng c bit l lm cuc cch mng qun s. T
H{ Lan tr th{nh ni ph|t xut cuc ci cch qun s ca chu u v l nh tin phong
trong cuc cch mng qun s chu u. Thnh tch ci cch qun s ca H{ Lan c cc
nc chu u quan tm rng ri. Nhiu thanh nin c ch nghin cu hc thut qun s u
hng h|i n H{ Lan tip nhn gio dc qun s. n H Lan hc qun s tr thnh
phong tro hi y. Th nhng ngi ta thng ch nhn thy sng to v kinh t ca H Lan
tri dy m cha thy nhng sng to v qun s ca h trong s tri dy .

S tri dy ca H Lan bt u t cuc chin tranh gi{nh c lp dn tc, nhng


thng mi l chnh tr ca chnh ph H{ Lan. pht trin thng mi vin dng, H{
Lan rt ch trng xy dng qu}n i v h c mt lc lng hi qun hng hu. Trong cuc
chin tranh Anh - H Lan ln th nht, trong mi chin dch, H{ Lan u c th huy ng
trn 200 tu chin, cc tu ny trang b 6.000 - 8.000 khu pho ln v ch theo 20 - 30
nghn thy binh. Trong cuc chin tranh Anh - H Lan ln th hai, hi qun H Lan tng
xng vo tn sng Thames ca Anh Quc, trc tip e da thnh London. Trong cc trn hi
chin, hm i H Lan chng nhng nhiu ln |nh bi hm i Ty Ban Nha Slake,
Dunkir v Dans, c khi cn mt mnh i ch vi lin qun Anh, Php, Thy in, c m
khng h t ra yu km. Trong cuc u tranh ginh git thuc a vi Ty Ban Nha v B
{o Nha, s d H{ Lan i sau n trc l do h c u th qun s. H{ Lan c u th v k
thut qun s: cng ngh ng t{u chin ca h, nht l cng ngh t trng pho trn tu,
u l tm gng c|c nc chu u hc hi. i Peter I rt hm m ng{nh ng t{u
ca H{ Lan, chnh ng ~ hai ln sang H Lan hc ngh ng t{u.

H Lan l mt kho ca c bo v bng hm i. Nhng ng{y 11 th|ng 4 nm 1713,


ngi H{ Lan ~ k ha c vi Php, Ty Ban Nha, Anh, Thy in nhm chm dt cuc
chin tranh ginh ngi vua T}y Ban Nha, ng thi cng kt thc tc dng ca nc Cng
ha H{ Lan v i. Sau hn mt th k l{m cng quc ch}u ]u, nc Cng ha ny t
nguyn rt ra khi h{ng ng cng quc. Qu}n i H Lan b tc v kh, t{u chin hm i
b b khng cho ti mc nt trong cc hi cng, c|c tng lnh v{ c ci b qun phc
v nh{ lnh lng hu. V tr ca c|c tng lnh c thay bng cc nh ngoi giao tc
di v rng rnh tin ca. S tin bc y c dng mua ha bnh. Tm kim ha bnh
bng bt c gi no thm ch dng c nhng th on m m, tr thnh quc sch mi ca
nc cng ha.

Trong sut th k XVIII, H Lan khng thc s xy dng qu}n i; }y l{ mt hnh


ng t s|t. Nc Cng ha H Lan tng l{ cng quc ch yu trn bin nay khng th
khng chiu m s quan hi qun t nc ngoi. Hm i H Lan nh yu nhiu ln v nc
cng vi nhng tin thua trn nhc nh~. C|c thng nh}n H{ Lan trn i T}y Dng v{ c|c
tu c H Lan trn Bin Bc lm vo tnh cnh b nc khc bt gi, xua ui, phi trn i
khp ni.

Trn t nc H Lan khng ngng suy yu trong th k XVIII, mi ngi ch bit go


ln chng ti cn tin, tin, nhiu tin na v{o. Ngi H Lan vt i ti n trn ngi
mnh, cn ti tin ca h cng tr thnh vt sn lng ca l cp bin.

Nc Ph|p cng c b{i hc v mt n{y. Tng Php Beaufre vit trong s|ch Nm
1940: s sp ca nc Ph|p: Cho ti m trc Th chin II nc Ph|p cn tng i
n nh v mt kinh t, nh}n d}n hng cuc sng gi{u c sung sng. Tnh hnh kinh t
Ph|p tng i tt nhng tnh hnh chnh tr li rt ti t. Khi Th chin II n ra, ngi
Ph|p khng cn o{n kt nht tr trung thnh vi t nc nh hi nm 1914, nc Php
khng c nh{ l~nh o kit xut, c nc trn di sng trong bu khng kh chnh tr hn
lon, bc vo chin tranh vi u c m h, trong nc tr{n y tm l chn ght chin
tranh, nhiu ngi th chu ng bt k ni nhc nh no ch khng dm liu thn quyt
chin. Trc chin tranh, mt nh{ vn c tng c li bnh lun s}u cay nh sau: Ph|p l{
mt dn tc hp hi cht tiu chun. Dn tc ny ~ khng c mc ch hoc gi tr. Dn
nc h t l}u ~ |nh mt vinh d v tinh thn truyn thng ca mnh. H bung xui b
mc cho s phn t sinh t dit m bt tt phi coi trng iu . S vic nc Php nhanh
chng sp v{o nm 1940 ~ chng minh iu ny.

Ngi M nht th gii v tinh thn thng mi, ca ci ca h cng nht th gii, song
dn tc M khng phi l dn tc kinh t. Gi|o s Joseph Nye Hc vin Chnh tr Kennedy
thuc i hc Harvard tng ni: Sc mnh qun s cng rt quan trng. Ti cho rng a
v qun s ca nc M l nng ct ca quc lc nc n{y. Ti M, nhng nhn ti t cht
cao khng phi u lm vic trong cc ngnh ngh v{ lnh vc c li nhun cao. Theo iu
tra, s ngi c hc v t thc s tr ln ch chim 19% trong tng lp gi|m c thuc gii
doanh nhn M, nhng li chim 88% trong tng s s quan cp chun tng. Ti M, i
ng nh}n t{i phc v cng vic qu}n i c u th v hc lc cao gp bn ln so vi i ng
nhn ti lm vic trong cc ngnh kinh t. Cng quc kinh t M thc s l quc gia ly a
v qun s lm nng ct quc lc.

S tri dy ca Trung Quc cn phi thng nht nc giu vi qu}n i mnh, va phi
tri dy th{nh cng quc kinh t li va phi tri dy th{nh cng quc qun s, quyt
khng c tr thnh mt d}n tc kinh t bo m m{ khng c xng ct, c sc nng
m khng c sc mnh.
III. khng c i chin vi M, Trung Quc t phi c i
qu}n
Trong th k XXI, bo m khng xy ra i chin vi M th Trung Quc tt phi c
i qu}n. C|i i qu}n n{y khng phi l ln v quy m m l mnh v cht lng. Trung
Quc tri dy v qun s khng phi l{ |nh M m{ l{ khng b M |nh; khng phi
l trong mt thi gian ngn i cnh tranh nht th gii vi M v qun lc, m l phi bo
m mnh khng b lc lng qun s nht th gii |nh v{ chin thng. Cho nn Trung
Quc tri dy v qun s khng phi l mi e da i vi qu}n i M m{ l{ loi tr
mi e da ca qu}n i M i vi qu}n i Trung Quc. }y l{ c trng s tri dy qun
s ca Trung Quc, tc l tnh t v, tnh phng ng, tnh ha bnh, tnh hu hn, tnh tt
yu, tnh quan trng v tnh bc thit trong s tri dy v qun s mang c sc Trung
Quc.

Trong th k XXI, Trung Quc s khng c i chin vi M

V sao ni trong th k XXI, Trung Quc v M s khng c i chin vi nhau? Trc


ht l{ do trong na cui th k XX, hai quc gia M v Lin X khng nhng l{ nc ln
m{ cn l{ cng quc, l{ nc ln ht nhn. Chnh l cuc cnh tranh chin lc ca hai
quc gia n{y ~ kt thc lch s gia c|c nc ln bao gi cng c i chin, m ra thi
i mi khng c i chin gia c|c nc ln, tc thi i ha bnh v pht trin tr
thnh ch thi i.

V qu trnh xut hin thi i khng c i chin gia c|c nc ln, nh{ chin lc
hc ngi M Thomas Barnett ph}n tch nh sau: Ngay t trc cuc khng hong tn la
Cuba, phn ln c|c chuyn gia u cho rng trong chin tranh ht nhn s khng c bn no
thng, v vy cuc i u chin lc gia M vi Lin X n nh hn nhiu so vi s
tng tng ca a s mi ngi. Khi cuc khng hong nghn cn treo si tc y ~ tri
qua, B trng Quc phng M Robert McNamara li tin thm mt bc mnh dn na,
nng quan nim Bo m hy dit ln nhau(103) ln a v hn | tng c tnh vnh cu ca
k hoch ht nhn chin lc M. Vi ngi M thi i y m{ ni, Bo m hy dit ln
nhau rt c kh nng ni ln mt vn - tin rng nu mt bn dng v kh ht nh}n i
ph bn kia th tht s l{ in r. Trc kia lo{i ngi cha h sng to ra loi v kh khng
c s dng, v vy th gii ny ch nhn thy v kh ht nhn Hiroshima v Nagasaki,
iu dng nh khin ngi ta kh c th tin c. Th nhng }y l{ s tht tng xy
ra cho ti nay. iu v kh ht nh}n l{m c tuyt nhin khng ch l rng buc cc siu
cng, m l v cn bn kt thc chin tranh gia c|c nc ln - trong nhiu nm nay,
nc ln c ngha l{ nc c v kh ht nhn. Ni cch khc, anh s hu v kh ht nhn c
ngha anh l{ mt nc ln, m{ nc ln c ngha l{ anh m~i m~i s khng xy ra chin
tranh vi c|c nc ln kh|c, iu ny tht |ng cm n v kh ht nhn.

Khi nc M sng lp ra quy tc mi Bo m hy dit ln nhau, n thc s ~ vnh


vin tiu dit chin tranh gia c|c nc ln. K t nm 1945 khi M ph|t minh ra v kh
ht nh}n n nay, khng cn xy ra chin tranh gia hai nc ln na, iu ny khng phi
l ngu nhin. Chng ta mt qung thi gian gn 20 nm nhn thc c s bin i bn
cht quy tc, nhng khi chng ta nhn thc c v xut khu thnh cng quy tc y cho
c|c nc ln khc th mi e da chin tranh ton cu ~ c bn kt thc trong lch s nhn
loi.

V kh ht nhn khng phi l th c s dng m ch l th c dng bo m


s dit vong ca Lin X sau khi h u tin phng i loi v kh n{y; chng ta duy tr iu
kin tn ti loi chin tranh khng c k thng - }y cng l{ iu kin tn ti cui cng ca
chin tranh lnh. V vy d mt s ngi cho rng sau ny trong chin tranh Vit Nam,
McNamara c mc phi nhng ti li g i na, theo ti ngh, nhng c|i u b s|ch lc
v i bo m ha bnh ton cu ca ng che khut. D nhin ch ring nc M hiu v tin
chc quan nim Bo m hy dit ln nhau l{ cha , chng ta phi l{m cho Lin X cng
tip thu quan nim y. M ~ dng thi gian mt s nm dy Lin X v cui cng vo
nm 1972 ~ cho Lin X tt nghip kha hc ny. Ti Hi ngh Thng nh Moscow,
Nixon v{ Brezhnev ~ k kt Hip c {m ph|n hn ch v kh chin lc ln th nht.
Cuc hp ny v hai cuc hp thng nh vo my nm sau ~ gim |ng k mi e da
chin tranh ht nhn ton cu, v t quy tc chin tranh bt u c c nh mt cch
hm sc. Th d, cho php khng hn ch vic b|n v kh thng thng cho c|c nc ph
thuc; cho php tin hnh chin tranh ngi thay mt th gii th ba; khng cho php
chi tr bn ming h chin tranh ht nhn ti bt c ni n{o; khng c php chi tr
bn ming h chin tranh dng v kh thng thng ti ch}u ]u.

Quan im gia c|c nc ln khng c c chin tranh ln vi t c|ch l{ quan im


mi v qun s v v chin tranh ~ hnh th{nh s ng thun chung trong gii l lun
chin lc v gii chnh tr phng T}y cui th k XX. Cuc chin tranh Triu Tin khin
ngi M bt u nghin cu khi nim chin tranh hu hn. Vic tin hnh ti ng \
cuc chin tranh tr gi| cao, ko d{i v{ ngha m m n{y ~ l{m cho ngi M chn nn
tht vng su sc. Trong th k XX, ngi M ~ quen |nh chin tranh ton din cho ti
khi ginh thng li ton din v tip nhn s u h{ng v iu kin ca k ch. Nhng
trong chin tranh Triu Tin, nc M ng trc sc p chnh tr to ln n t c|c ng
minh ch}u ]u i kim ch quy m xung t, v{ cng khng mun b cun vo mt cuc
chin tranh trn b quy m ln ti chu , v vy M ~ nghim ngt hn ch quy m cc
hnh ng qun s. M khng dng v kh ht nhn, phm vi nm bom cng khng vt
qua sng p Lc bin gii Bc Triu Tin vi Trung Quc. M cng khng cho qu}n i
Tng Gii Thch {i Loan tham d chin tranh. Nhng ngi ng h chin tranh hu
hn phn i cch ni ca Douglas MacArthur: Trong chin tranh khng g c th thay th
c chin thng. H cho rng trong thi i ht nhn sp ti, chin tranh phi loi tr
vic s dng v kh ht nhn, mc ch chin tranh phi c hn ch nghim ngt, cho d
kt qu ca kiu u tranh ny ch c th l b tc.

Nh{ t tng chin lc ngi Anh B. H. Liddell Hart ni: Phi ngn nga hai tnh ton
ngng cung: nht thit tm kim thng li v cho rng khng th hn ch chin tranh.
Nm 1960, Liddell Hart tng ni: Do s pht trin ca v kh ht nhn m quan nim c v{
nh ngha c v chin tranh ~ thay i, n tr nn li thi v{ khng cn ngha g na.
Nu c ly chin thng lm mc ch th thc ra chng kh|c g in cung.

i gia chin lc ngi Anh John Frederick Charles Fuller vit trong cun Ch o
chin tranh xut bn nm 1961 nh sau: Trong nhng im m ca Clausewitz, im m
nht l{ ng cha bao gi nhn r mc ch ch}n chnh ca chin tranh l ha bnh ch
khng phi l thng li. Cho nn ha bnh mi l{ l tng cn bn ca chnh sch, m chin
tranh ch l mt th on c s dng khi thc hin l tng .

Eisenhower tng nhiu ln ni ti cc cuc hp bo, trong thi i chin tranh lnh,
nht l thi i v kh ht nh}n, thng li khng tnh ti tr gi| th c ngha l{ tai ha.
Trong thi i chin tranh lnh, di iu kin v kh ht nhn, quan nim chin tranh ca
c|c nc ln ~ c thay i cn bn: khng phi l thng li cao hn ht m tr gi| cao hn
ht. i chin, chin tranh ht nhn gia c|c nc ln, gia c|c cng quc em li ci gi
phi tr m bt k nc ln n{o, cng quc n{o cng khng th gnh chu ni. iu ~
cn bn quyt nh: gia c|c nc ln s khng c chin tranh ln.

Gia Trung Quc vi M s khng xy ra i chin, iu ny c lin quan ti c im


ca nc M. Khc vi c v Nht, nc M trong qu trnh tri dy cha h gy ra mt
cuc chin tranh th gii no. Cuc chin tranh ln duy nht M tng g}y ra l{ chin tranh
lnh to{n cu. Nhng chin tranh lnh vo na cui th k XX rt cuc vn minh hn
nhiu, l tr hn nhiu v tr gi thp hn nhiu so vi hai cuc i chin th gii trong na
u th k XX. L quc gia cha g}y ra i chin th gii, tr vic tham gia hai cuc Th
chin ra, M cha tng gy chin tranh quy m ln vi mt nc ln no.

Khi Lin X pht trin v kh ht nh}n, tuy c ngi ch trng M nn lp tc pht


ng cuc tn cng c tnh d phng nhm v{o Lin X, nhng chnh ph M khng c
h{nh ng no, c ngi xem Lin X i ln con ng v trang ht nhn. Ch cho n khi
Lin X ~ c nng lc trc tip tn cng M, t cui thp nin 1950 n u thp nin
1970, nguyn l M.A.D (bo m cng hy dit ln nhau) ~ tr th{nh t tng ch o
M, tc l ch c nh s dng s e da tr th ngn cn s tn cng. Sau v Lin X
th thnh cng bom nguyn t nm 1948, M b mt c quyn v kh ht nh}n. Nm 1948,
M c 32 chic my bay B-29 loi ci tin c kh nng nm bom nguyn t, v c 50 qu
bom nguyn t. V th c th ni, trong c|c nc quc, M vn cn l{ quc tng i
c l tr, tng i vn minh.

Trung Quc khng xy ra chin tranh ln vi M, iu ny cng c quan h vi tnh


c|ch v{ c im ca Trung Quc quc gia trong hn nghn nm lch s cha h c l lch
tn cng chin lc, l quc gia chng nhng khng tin h{nh b{nh trng ra bn ngoi m
trn lc a cng x}y trng th{nh tin hnh phng ng. Hin nay cng cuc tri dy ca
Trung Quc c ting vang rt ln nhng Trung Quc vn nhiu ln tuyn b khng xng b|,
i theo con ng pht trin ha bnh, ku gi xy dng th gii h{i ha. Hn na Trung
Quc cng khng tin h{nh b{nh trng v hnh thi thc v ch x hi.
V sao Trung Quc ni m hnh pht trin ca mnh l ch ngha x~ hi c sc Trung
Quc? Thc ra bn ch c sc Trung Quc h{m cha ngha ha bnh s}u sc - tc
khng dng m hnh Trung Quc lm m hnh thng dng y mnh v m rng ra th
gii, khng lm chuyn xut khu m hnh, ch hn ch dng ti Trung Quc, chuyn dng
cho Trung Quc m{ thi. Nhng M v Lin X th coi m hnh x hi ca mnh l m hnh
th gii y mnh p dng, mun dng m hnh kiu M hoc Lin X to dng th
gii, v th mu thun v{ xung t cng gay gt. Tm li hi y M v Lin X tranh nhau b
quyn th gii, tin h{nh i khng ton din v a v chnh tr v hnh thi thc, hn
na gia hai nc c chin tranh lnh m khng c chin tranh ln, hai bn thng qua
chin tranh lnh ch khng thng qua i quyt chin ph}n nh thng thua.

Trong tng lai, M tin hnh cnh tranh vi Trung Quc, mt nc ch trng phng
ng, khng xng b|, tuy M kh trnh khi b hn ch bi t duy chin tranh lnh, nhng
mi quan h Trung Quc - M trong th k XXI quyt khng th l bn sao mi quan h
chin tranh lnh M - Lin X hi th k XX. Cuc cnh tranh chin lc M - Trung Quc
trong th k XXI l cnh tranh thi i hu chin tranh lnh, khi ngay c phng thc
cnh tranh ca chin tranh lnh cng ~ li thi, cng khng cn ni s dng phng thc
i chin tin hnh cnh tranh.

Trong th k XXI, Trung Quc - M khng c chin tranh ln, }y cng l{ kt qu tt


nhin ca tr{o lu thi i. Th gii ang tin ln vn minh, cnh tranh chin lc gia cc
nc ln cng ang i ln vn minh. Ch}u ]u vi t c|ch l{ ni ph|t xut hai cuc i chin
th gii, sau chin tranh ~ tr thnh khu vc gng mu v mt lin kt ln gia c|c nc
ln, i ln con ng chu u lin hp v chu u thng nht. Xut pht t xu th cnh
tranh gia c|c cng quc ang c vn minh ha quan st m hnh cnh tranh gia
Trung Quc vi M trong th k XXI, c th thy bt c bn no, M hoc Trung Quc, u
s khng y quc gia mnh ti tai ha cnh tranh i chin vi i phng. Hn na,
Trung Quc v M tuy c cnh tranh v a v quc gia song cng ng{y mt c nhiu li ch
chung v mt pht trin v phn vinh quc gia. Trong tnh hnh , tuy M s c ngn chn
Trung Quc nhng v li ch t thn ca mnh, M s phi ngn chn c mc . Ngn chn
khng gii hn, ngn chn c tnh, lm tn thng Trung Quc th cng s lm M b thit
hi.

Trung Quc trong th k XXI phi c i qu}n

Trung Quc c i qun th mi c th bo m khng c i chin vi M. Trung Quc


c i qun chng nhng khng ch}m ngi cho i chin m cn bo m cn bn ngn
nga xy ra i chin.

Khi no quyn lc chnh tr ca mt quc gia c kim sot th quc gia mi c th


tr thnh quc gia dn ch. Cng ng quc t c c kim sot th mi c th hnh thnh
th gii dn ch. Lc lng qun s th gii cng cn c kim sot th mi c th gi
c ha bnh th gii. Cuc chy ua v trang gia M vi Lin X v kh|ch quan ~ hnh
thnh mt dng kim so|t v trang, kt qu l dng cnh tranh qun s ngn nga chin
tranh; nhn loi tr gi cho cuc chy ua v trang nhng qua tr|nh c tai ha xy ra
i chin.

Chy ua v trang l{ iu khng th chp nhn c, song kim sot sc mnh qun s
th khng th khng cn. An ton ca Trung Quc i hi Trung Quc phi ln mnh, s cn
bng qun s th gii cng yu cu Trung Quc phi tng cng qu}n i. Trung Quc ln
mnh s c li cho vic Trung Quc tri dy an ton, cho vic cn bng qun s th gii, c
li cho vic kim so|t c|c h{nh ng mo him qun s ca M, gip M gi c l tr.

i ph vi s e da ca M, Trung Quc tt phi c i qun. Sau khi chin tranh


lnh chm dt, nc M hng mnh ngc li khng h h bt tc tng cng qu}n i
ca h. M cn ph|t ng mt cuc cch mng mi v qun s tip tc nhanh chng
nng cp lc lng qu}n i. Cuc cch mng qun s ca M l nhm vo Trung Quc.

Nh chin lc hc ngi M Thomas Barnett ni: Chnh ph Bush sau khi nhm chc
~ nghim chnh coi chu \ l{ v {i xung t th gii trong tng lai - khng phi l{ ng
Nam \, d nhin cng khng phi l Trung . Ton b cuc ci cch quc phng hi y h
ang y mnh u nhm vo mt i th chun cnh tranh ang tri dy phng ng,
ch khng phi l mt s i th t c a v{o tm ngm Trung ng. Trong cun
sch y, Barnett cn vit: Khi t}n th k pht ra tia sng ban mai, trong ngnh ngh ca ti
khng phi ai cng c cng mt cm ngh. Trn thc t, ton b nhm lp k hoch chin
lc ca Lu Nm Gc hi y ang tp trung phn ln cng sc xem xt v chun b
trong mt tng lai xa xi s xy ra chin tranh vi Trung Quc. Chng ti tuyn dng
nhiu chuyn gia v vn Trung Quc. Chng ti vt c ti quy hoch b tr lc lng
qun s ca chng ta ti chu nhm i ph vi nh hng ang tng ln ca Trung
Quc. Bt k Lu Nm Gc hay Ph Wall(104), v{o nm 2000 ai ny u a Trung Quc vo
tm ngm ca h, song iu h xem xt l b tr cc lc lng kiu loi khc nhau vo khu
vc ny. Lu Nm Gc m tng |nh mt cuc chin tranh t xa vi Trung Quc, ch bm
nt l gii quyt xong vn . Ph Wall th au u vi cuc chin tranh quy tc ca Trung
Quc gy ra bi s u t trc tip ko di ca c|c doanh nh}n nc ngo{i. Trc tnh th
chin lc nh vy, d nhin ngi Trung Quc khng th ch ging mt nhn s tin u
t ln m cn phi b cng sc ra xy dng i qu}n.

Dn tc Trung Hoa l mt dn tc c tr tu ln. Trong th k XXI, s d Trung Quc v


M khng c i chin vi nhau, mt nguyn nhn quan trng l do Trung Quc l mt quc
gia c tr tu ln. Nhng tr tu Trung Quc c mt thi xu tn ti l}u d{i, l{ qu| tn
sng tc dng ca tr tu ln m{ coi nh gi tr ca sc mnh ln. Ti Trung Quc,
khng |nh m{ thng l{ mc cao nht ca i chin lc v{ i tr tu, nhng ngi ta
thng coi s k diu ca khng |nh m{ thng ch yu l tc dng ca i tr tu, i
mu lc. Thc ra, khng |nh m{ thng va phi da vo tc dng ca tr tu ln, mu
lc ln, va cng phi da vo tc dng ca sc mnh ln. Kt cc ca khng |nh m{
thng c c s v tin l{ |nh th c th buc k ch khut phc. Khng |nh, khng
c ngha l{ lc lng qun s khng pht huy tc dng.
Tr tu l ngh thut vn dng sc mnh; khng c tr tu ca sc mnh th ch c th l
khng tng v ni sung. K b trng thnh s d th{nh cng |nh la c k ch l do
Gia C|t Lng c qu}n i, c lc lng; i phng tin rng lc lng ca ng n np bn
trong thnh. V th c s tr tu ca k b trng thnh pht huy tc dng vn l sc
mnh. Tr tu ca k b trng thnh c th nht thi i ph k ch m khng th p dng
lu di; c th s dng mt ln, kh c th dng ln th hai. Cc nh qun s phng T}y
thng ni qu}n i M l{ qu}n i kiu sc mnh, ni qu}n i Trung Quc l{ qu}n i
kiu mu lc; c|ch ni nh vy c tnh phin din ca h, c kh khn bt c d ca
chng ta trong mt thi k lch s x|c nh. Trong th k XXI mun thc hin Trung Quc -
M khng xy ra i chin tt phi da vo Trung Quc c tr tu ln, cng phi da vo
Trung Quc c sc mnh ln. Trung Quc trong th k XXI va phi tn sng tr tu ln li
va phi tn sng sc mnh ln; va phi c i tr li phi c i qun.

Rt cuc nng lc qun s ca Trung Quc khng th c mi mi tnh trng yu;


trang b v kh khng th c mi tnh trng km. S tri dy v qun s, s nghip tng
cng qu}n i Trung Quc cn phi ht sc nhanh chng thay i cc din t tin chng
ta tng tr gi cao khi tin h{nh u tranh qun s trong iu kin gian kh ch mnh ta
yu, trong th k XXI nc gi{u qu}n i mnh phi t b cch tc chin ly km thng
gii. Trung Quc trong th k XXI s tip tc pht huy truyn thng tt p ly km thng
gii, ng thi ra sc xy dng lc lng ly gii thng km, thc hin tin t giai on
huyn thoi ly km thng gii sang giai on cn bng ly gii thng km, cui cng
tin ti giai on l tng ly gii thng km. Cho nn xy dng qu}n i hng mnh, t
b ly km thng gii l{ kt qu tt nhin ca s tri dy v qun s ca Trung Quc.

Ngy nay, trong vic gii quyt cc tranh chp quc t u phi kin tr dng phng
thc ha bnh, nhng trong mi quan h quc t, trong s vn dng tt c mi sc mnh
phi qun s v mi th on phi chin tranh, lc lng qun s ca quc gia u v{o a
v hu thun. Sc mnh qun s lun lun l bn tay v hnh trong mi quan h quc t.
Chin tranh ch l mt hnh thc hu hnh ca tc dng do qu}n i pht huy. Ha bnh mi
l s th hin lu di gi tr ca qu}n i. Ra sc nhanh chng xy dng v lun lun duy tr
mt qu}n i mnh l khon u t an to{n, u t ph|t trin, u t tri dy m Trung
Quc tt phi tin hnh. Trung Quc phi chuyn ha mt phn sc sn xut thnh sc
chin u, chuyn ha mt phn ca ci th{nh nng lc qun s, bin mt s ti tin
th{nh ti n.

Mc ch cn bn ca vic Trung Quc phi c i qu}n l{ ngn chn v phng trnh


chin tranh mt cch hu hiu. Chuyn ha mc ch chnh ca vic xy dng qu}n i t
thng trong chin tranh th{nh phng tr|nh chin tranh l{ t tng do gii l lun chin
lc M xut sau Th chin II.

Bernard Brodie c cng nhn l nh tin phong ca l lun chin lc rn e. Trong


my thng sau khi M nm bom nguyn t Hiroshima v{ Nagasaki, qua suy ngh v tnh
hnh quc t hin thc, ng rt ra kt lun: T xa ti nay, mc ch chnh ca vic xy
dng qu}n i lun lun l{ thng trong chin tranh; bt u t nay tr i, mc ch
chnh ca vic xy dng qu}n i s l{ phng trnh chin tranh. T tng n{y l{ ng
i vi chin tranh ht nhn ton din c tnh chin lc. Brodie gi bom nguyn t l{ v
kh tuyt i, ng cho rng bt c cuc chin tranh no s dng bom nguyn t u thuc
vo loi tai nn ln nht ca nhn loi, cn khng tic mi gi| trnh loi chin tranh ny.

Trn ngha chng ta c th cho rng xy dng qu}n i mnh phng trnh chin
tranh l{ t tng chin lc quan trng ca cng cuc xy dng qun s Trung Quc. Mc
ch cn bn ca vic Trung Quc tng cng qu}n i khng phi l{ thng trong chin
tranh (trn ngha chin tranh ln gia c|c nc ln), m{ l{ ngn chn chin tranh,
phng trnh chin tranh.

C nng lc cng cht th mi c bo m cng sng

Trung Quc phi c nng lc cng cht vi M, nh vy mi c th bo m cng sng


vi M, cng an ton, cng pht trin vi M.

Nn ha bnh ca nc Trung Quc Mi lun lun l nn ha bnh di s e da ca


v kh ht nhn. Trong thi k chin tranh lnh, M ~ nhiu ln e da s dng v kh ht
nhn vi Trung Quc. Nm 1950, sau khi n ra chin tranh Triu Tin, Tng thng M
Truman cng khai tuyn b: M lun lun tch cc xem xt vic s dng bom nguyn t vi
Trung Quc. Nm 1958, pha qu}n i M yu cu Quc hi M thng qua ngh quyt tin
hnh tn cng Trung Quc bng v kh ht nh}n bo v Kim Mn v M T (105). Nm
1963, sau khi bit Trung Quc sp tin hnh th ht nhn, M nh nm bom c s ht
nhn ca Trung Quc. Nm 1994, trong n chnh sch ht nh}n do B Quc phng M
trnh Tng thng v Quc hi xem xt, Trung Quc li b lit k l{ i tng tn cng ht
nh}n trong tng lai. Nm 2002, M li lit Trung Quc l mc tiu tn cng ht nhn. Nn
ha bnh ca Trung Quc trong th k XXI vn l nn ha bnh di s e da ca v kh
ht nhn.

S d M v Lin X c chin tranh lnh m khng c chin tranh ln, trong nh}n t
quan trng nht l{ hai nc n{y c nng lc cng cht; chnh l{ nng lc cng cht y ~
bo m nng lc cng sng cn ca hai quc gia n{y. i vi Trung Quc trong th k XXI,
trong cuc cnh tranh chin lc vi M nu Trung Quc khng c nng lc cng cht vi
M th s kh gi{nh c nn ha bnh c th din, kh c hng quyn li cng sinh
tn v pht trin vi M.

An ton quc gia c mt s tng nc, c khc bit gia an to{n tng i vi an ton
tuyt i. Nu hai nc ln cnh tranh nhau u c nng lc cng cht th bt c bn no
cng u khng d|m ra tay |nh mnh bn kia, nh vy c hai s tng i an ton. Nu
lc lng hai bn mt cn bng, bn ny sau khi tiu dit bn kia ri m vn c kh nng
sinh tn, th th k mnh c an ton tuyt i, cn k yu vo th tuyt i khng an ton.
Bi vy, an ton tuyt i ca c|c nc ln di iu kin v kh ht nhn l c th git k
khc m vn bo to{n c mnh; an to{n tng i l{ dng nng lc cng cht gi gn
quyn li cng sng cn.
Hin nay, M ang theo ui an ton tuyt i. }y l{ mt kiu an to{n n phng. M
ang tin hnh cng trnh phng th tn la, l mt cng trnh an ton tuyt i, c th git
k khc m khng b k khc git.

Nhng Trung Quc hin nay ch theo ui an to{n tng i, cng cuc tng cng
qu}n i ca Trung Quc l mt cng trnh an to{n tng i, tc l yu cu phi c nng
lc cng cht vi M, qua gi{nh ly quyn li cng sinh tn v pht trin vi M.

Mc tiu an ton m M ang theo ui khng phi l an ton quc gia ni chung m l
an ton tuyt i ca b quyn M. Nng lc an ton m M tm kim l{ nng lc khng
cng cht. Sau khi chin tranh lnh kt thc, M tng c mt thi gian ngng nghin cu d
n chin tranh gia cc v sao. Thi gian gia v cui thp nin 90 th k XX. qu}n i M
xut khi phc vic b tr nghin cu d n phng th khng gian v tr v{ i tn l K
hoch phng th tn la quc gia (NMD), nhng chnh ph Clinton khng ra quyt nh.
Nm 2001 Bush con ln cm quyn, bt chp s phn i ca cng ng quc t, trong tnh
hnh khng ai c th cnh tranh, chnh ph Bush quyt t}m huy ng sc mnh to ln ca
nn kinh t qun s v khoa hc k thut vo vic nghin cu b tr h thng phng th tn
la quc gia, xy dng mt mng li phng ng giao thoa lp th trn v tr nhm bo
m an ton tuyt i cho M. Cc nh qun s M ni: Ng{y ho{n th{nh c|c h thng
NMD v TMD (h thng phng th tn la chin trng) s l ngy gii tr v trang ht
nhn ca Trung Quc. Ni nh vy tuy c cht khoa trng nhng cng khng phi l c
h da.

S pht trin v kh ht nhn ca M mt mt i theo hng thc dng ha, bin v kh


ht nhn t v kh chin lc th{nh v kh chin dch v chin thut, bin n t loi v kh
da ngi to x|c cng knh nhng kh s dng th{nh v kh |nh ngi thc t c th
s dng, bin th{nh v kh ht nh}n thng thng c uy lc ln. Mt khc li pht trin
theo hng tuyt i ha, tc l thng qua hai h thng phng th tn la quc gia v chin
trng nhm bo m an ton tuyt i cho nc M trc s e da ca v kh ht nhn.
An ton tuyt i ca M cn c mt mt na l s tuyt i khng an ton ca ngi khc,
tc l mun ci cng tc ha bnh v an ninh th gii hon ton nm trong tay ngi M,
chng khc g gii tr ton b v kh ht nhn ca ngi khc.

Di iu kin v kh ht nhn, an ton ca c|c nc ln tr thnh con tin ca nhau.


Bch Vn Cng, chuyn gia s mt ca Trung Quc v qun l tp o{n v{ chin lc tp
o{n tng ni: Di tin lc lng ht nhn Trung Quc cn km M mt khong cch
ln, Trung Quc cha hnh th{nh kh nng thc s hy dit ton din nc M m ch c
kh nng hy dit ht nhn c mc ; trong chin lc i vi Trung Quc nc M cha
h coi Trung Quc l{ i th ngang ti ngang sc m li ch quc gia ca i th tuyt
i khng th b xm phm; trong chin dch eo bin {i Loan c th xy ra trong tng lai,
ch cn Trung Quc thiu nng lc rn e ht nhn cui cng chc chn hy dit M, th bt
k Trung Quc c hay khng c kh nng thng cuc chin tranh cc b tiu dit tu sn
bay M, th M s tin hnh can thip qun s, }y l{ la chn chin tranh ca M di s
rn e ht nhn v bo v ht nh}n; nng lc rn e ht nhn hin c ca Trung Quc c th
e da mt phn nc M nhng cn xa mi , hn na cn c th b lm suy yu. V vy
cho d cng cuc hin i ha Trung Quc pht trin ti }u, k c vic nng lc thng
chin tranh cc b di iu kin cng ngh cao ca Trung Quc c bt ph th n{o i na,
ch cn M tip tc c u th ht nhn vi Trung Quc th quyn ch ng chin lc ca
Trung Quc i vi M s lun lun nm trong tay M ch khng phi trong tay Trung
Quc! Ch cn chin lc an ninh quc gia v chin lc qun s Trung Quc thiu sc
mnh ht nhn to ln c nng lc hon ton cn bng v trit tiu lc lng b quyn M
th an ninh Trung Quc lun lun vo th nguy him, cng cuc hin i ha Trung Quc
ang tin hnh s c kh nng b ngoi lc l{m gi|n on, quyn sng cn ca dn tc
Trung Hoa s lun lun cha c bo m cn bn.

S phn tch ca Bch Vn Cng rt c tm nhn. C s vt cht ca chin tranh lnh l


v kh ht nhn, s cn bng ht nh}n |ng s gia M vi Lin X chnh l bo m cn
bn cho ha bnh th gii (tuy l ha bnh lnh) trong nhng nm th|ng chin tranh lnh.
T nay tr i, ha bnh th gii, nht l ha bnh gia c|c nc ln, vn da vo s kim
sot sc mnh qun s k c v kh ht nhn. Trong mt thi gian, s tri dy ca Trung
Quc cha th v{ cng cha cn c lc lng ht nhn ngang vi M, cha th tin hnh
chy ua v trang ht nhn vi M, nhng Trung Quc nht nh phi ht sc nhanh chng
c sc mnh cng cht vi M. }y l{ nhu cu chin lc an ninh quc gia Trung Quc. Tr
khi mt ng{y n{o th gii khng ht nh}n ca Obama thc s tr thnh hin thc.

Tri dy v qun s khng phi l{ |nh M m{ l{ khng b M |nh

Trong mt thi gian kh di, Trung Quc v qun s cn khng th v{ cng khng cn
vt M, song gii hn thp nht ca s tri dy qun s ca Trung Quc phi l khng b
qu}n i M |nh. Qu}n i M khng d|m |nh qu}n i Trung Quc, c |nh cng khng
thng, qu}n i Trung Quc c th vo th khng thua khi dn trn i ph vi qu}n i
M - }y l{ nhu cu chin lc v tiu chun chin lc ca s tri dy qun s Trung
Quc. V mc tiu tri dy qun s ca Trung Quc khng phi l{ |nh thng qu}n i M
m ch l phi bo m qu}n i Trung Quc khng b qu}n i M |nh thng, cho nn s
tri dy qun s ca Trung Quc trn mc tiu n{y khng e da qu}n i M, m l mun
loi tr mi e da ca qu}n i M i vi qu}n i Trung Quc. }y l{ c trng s tri
dy qun s ca Trung Quc, tc tnh t v, tnh phng ng, tnh ha bnh, tnh hu hn,
tnh tt yu, tnh quan trng, tnh bc thit ca s tri dy qun s c c sc Trung Quc.

iu n{y cng quyt nh s tri dy qun s ca Trung Quc cha th v{ cng cha
cn tin hnh chy ua v trang vi M, bi l mc tiu v{ h{m ngha ca chy ua v trang
l hai bn trong cuc ua u phi chim c u th chin lc trc i phng v sc
mnh qun s, coi vic c sc mnh |p o v chin thng i phng v qun s l mc
tiu chy ua. D nhin v{o thi im n{o trong th k XXI, khi iu kin th t thnh
cng, trong tnh hnh t nhin ha bnh, Trung Quc tr thnh nht th gii v sc mnh
qun s th iu chng phi l vic xu, cng khng phi l s e da M, m l s tng
cng lc lng ha bnh - nh ng Tiu Bnh tng ni: Trung Quc l mt lc lng bo
v ha bnh, Trung Quc cng ln mnh th th gii cng ha bnh. Mt dng s vn minh v
ngh cao cng eo bo kim th khng phi l mi e da i vi ngi tt, ch l mi e
da l k cp; nhng mt k ti phm cho d trong tay ch c con dao phay thi th cng
l mi e da i vi lo{i ngi lng thin.

Trung Quc tri dy v qun s cn c lc lng qun s ln mnh, }y l{ lc lng c


th bo v hu hiu v thc hin thng nht quc gia, ngn chn v tn cng th lc chia r
t nc, lc lng c th ngn cn hu hiu vic M tin hnh can thip qun s ti eo
bin {i Loan, lc lng ny s buc M khng dm tin hnh mt cuc chin tranh ng h
th lc {i Loan c lp. S tri dy v qun s ca Trung Quc cn phi buc M ng
trc lc lng qun s ln mnh ca Trung Quc s chu khng ni ci gi phi tr cho
vic dng chin tranh ngn chn Trung Quc, khng dm ra quyt sch dng chin tranh
ngn chn Trung Quc, qua l{m cho qu| trnh M ngn chn s tri dy ca Trung Quc
b hn ch trong gii hn ha bnh ngn chn. Thc lc qun s Trung Quc phi ln
mnh ti mc bt c k ch mnh no trn th gii u khng d|m v{ cng khng th
dng lc lng qun s ngn chn s tri dy ca Trung Quc. S tri dy qun s y
phi lm cho Trung Quc c lc lng qun s gn gi ha bnh, lm trn trch nhim
ca Trung Quc trn vn ha bnh th gii v trt t th gii.

Trong b{i ng trn Thi bo Hon cu s ra ng{y 27 th|ng 11 nm 2009, Doug


Bandow nghin cu vin cp cao Vin Nghin cu Cato (M) vit: Trn mc rt ln,
trin vng ca th k XXI ph thuc vo mi quan h gia M vi Trung Quc. iu lm cho
cc nh quyt sch M lo lng nht khng phi l s pht trin kinh t Trung Quc m l lc
lng qun s nc ny. Lu Nm Gc nm n{o cng cng b mt bo co v chi ph qun
s ca Trung Quc. Th nhng cho d cuc diu binh quc khnh ca Trung Quc vi 8.000
qu}n nh}n v{ 151 m|y bay tham gia c l{m ngi ta la mt n }u th sc mnh qun s
ca Bc Kinh vn cn xa mi bng c M. Qu}n i M mnh nht ton cu, b i mt
t ca M c hun luyn tt hn, c trang b v chun b chin u tt hn qu}n i
Trung Quc. Kho v kh ht nhn ca Washington ln hn, tin tin hn. Khng qu}n M l
v ch. M c 11 bin i tu sn bay m Trung Quc cha c t{u s}n bay n{o. Chi ph
qun s ca M nm 2009 (nm t{i chnh tnh n ngy 30 ngy 9) vo khong 700 t USD,
gp khong 7 ln Trung Quc. Nu tr i chi ph chin tranh hin nay th chi ph qun s M
gp 5 ca Trung Quc. Cho d Trung Quc tng tc hin i ha qun s th cng cn nhiu
nm, nu cha ni l{ h{ng chc nm th mi c th snh vai vi chi ph qun s M, cng
cha ni l{ Trung Quc dn u. Bi vy, nu ni Trung Quc trong mt thi gian trung hn
hoc ngn hn s tr thnh mi e da an ninh ca nc M th dng nh l{ chuyn vin
vng. Vn thc s l M c nng lc tn cng Trung Quc hay khng.

Cu quan chc Lu Nm Gc Charles Freeman tng ni Trung Quc khng c nh


tin hnh mt cuc chin tranh ti nc M, th nhng chng ta ~ lp nhiu k hoch tn
cng ngi Trung Quc trn lnh th ca h. Hin nay Trung Quc ang ph|t trin lc
lng qun s c th ngn nga s can thip ca M. Bc Kinh khng cn phi c kh nng
|nh bi M, thm ch khng cn snh vai v qun lc vi M; Trung Quc ch cn xy dng
mt lc lng bo him sc c th ngn nga Washington s dng qun lc siu mnh
ca h. Trong mt s gii nhn vt M, c ngi gn nh ph|t in ln trc kh nng
Trung Quc c mt tu sn bay. Tnh hnh qun s trn Th|i Bnh Dng ang c bin i
nhng khng phi l{ do ngi Trung Quc c ngy s s hu mt s lng nh tu sn bay
cht lng khng cao, m l do h ang ln k hoch i ph tu sn bay v cc lc lng
qun s truyn thng khc ca chng ta. ngn nga s can thip ca M, Trung Quc
ang ph|t trin lc lng ht nh}n chng chi sc p ht nhn ca Washington, pht
trin tn la v tu ngm tn cng tu sn bay M, dng th on tc chin phi i xng
lm m mt cc v tinh M, ph hoi h thng in t ca M.

C th thy s tri dy qun s ca Trung Quc khng phi l{ |nh M m{ l{


khng b M |nh. Ngi M u rt hiu r mc ch n{y ca vic Trung Quc tng cng
qu}n i.

Vch trn Thuyt Trung Quc e da, tng cng Lc rn e ca Trung Quc

Trong thin nhin, c|c lo{i ng vt c nng lc tn cng th tng i c an ton


hn c. C|c ng vt c nng lc phng ng tuy khng c an to{n nh ng vt loi tn
cng nhng nng lc phng ng cng l{ mt loi nng lc an to{n. Cho d khng c nng
lc tn cng v{ nng lc phng ng, c|c ng vt c nng lc chy trn cng c th bin
nguy him thnh yn lnh v gi c tnh mng. Nhng mt nc ln nu khng c sc
rn e cn thit th tt nhin s vo tnh th b k kh|c e da.

Trung Quc xa nay cha tng l mt quc gia e da k kh|c. Nhng s tri dy ca
Trung Quc tt nhin l s rn e i vi quc gia b quyn, loi rn e y khng phi l
vic xu, n l nhn t c li cho vic thc y nn dn ch th gii, ch ng ch ngha b|
quyn. Trong mt quc gia dn ch, bin ph|p ngn nga s ngang ngc ca quyn lc l
dng quyn lc kim sot quyn lc; trong mt th gii dn ch, bin php kim sot b
quyn l dng sc mnh kim sot sc mnh.

Lc rn e ca Trung Quc l{ uy v, uy nghim tt phi c ca mt nc ln. Mt nc


ln khng c lc rn e tt nhin l mt nc ln khng c uy nghim. Trung Quc tri dy
va cn vch trn Thuyt Trung Quc e da li cn gp rt xy dng lc rn e ca
Trung Quc; cn khng ngng m rng sc mnh rn e ca mnh, hn na cn cn biu
t ch rn e v v quyt t}m rn e, cn lm cho nhng k xm hi li ch quc gia
Trung Quc nht l nhng k hng mun c c li ch ct li ca Trung Quc, bit sc
mnh v quyt tm, ch s dng sc mnh ca Trung Quc. Uy v, rn e, e da l ba
khi nim khc nhau.

Uy v l{ sc mnh m mt quc gia, mt i qu}n c c mt c|ch kh|ch quan. Rn e


l tc dng v nh hng tm l pht sinh bi s tn ti ca sc mnh . e da l sc
mnh va c c v c b quyn, li gy nguy hi cho k khc. Trong rng, d l loi nhu
nhc, khng e da v{ cng khng c sc rn e bt k ng vt no khc. H v si thuc
loi th d man, l k e da an ton trong rng. Voi l{ lo{i th uy v, to ln, mnh m, c
sc rn e nhng khng phi l mi e da c|c lo{i ng vt khc.

Trung Quc thng v l Trung Quc uy v m{ khng e da, Trung Quc khng phi l
loi d trong cng ng quc t, - nh Trung Quc sau cuc chin tranh Thuc Phin cho
nc ngoi ty xu x, - cng khng l{m lo{i h v si trong cng ng quc t, ng vai
k mnh, k b ch, bt nt nhng k nh yu. Trung Quc thng v ta nh ch voi uy
v, c|c ng vt nh yu khi ng trc n khng cm thy b e da, c|c ng vt d man
khi ng trc n th cm thy b rn e m{ khng d|m l{m by.

Trung Quc cn xy dng mt lc lng qun s nh th n{o, iu phi cn c vo


nhu cu an ninh ca Trung Quc ch khng th cn c theo nhu cu b quyn ca M,
khng th b chuyn dch bi cm th ca M. Khi n{o v kh ht nhn ca Trung Quc c
th chc thng bt c h thng phng th tn la no, nh m{ c nng lc |nh tr,
phn kch k ch mnh, khi bin i tu sn bay hi qun hng mnh ca Trung Quc c
th ci sng vt i dng, khi khng qu}n v{ lc qun Trung Quc c nng lc c ng
chin lc mnh m, nng lc bn xa, nng lc t kch nhanh chng th mi quan h qun
s gia Trung Quc vi M s cng thm n nh, ha bnh khu vc v ha bnh th gii
cng c bo m.
IV. Nc giu cn qun mnh
Mun thc hin s phc hng v i dn tc Trung Hoa th tt phi kin tr thng nht
nc giu vi qun mnh. Mun l{m c nh vy Trung Quc cn phi d|m tng cng
sc mnh qu}n i. Trung Quc cn quyt tm c gng thc hin gi{u, mnh.

Khng c nh v qun lc Trung Quc trnh hng ba ca th gii

Qu}n i mnh cn c tiu chun v mc tiu. Tiu chun v mc tiu qun mnh ca
Trung Quc trong th k mi, giai on mi l phi rn c c mt lc lng qun s
hin i ha tng thch vi a v quc t ca Trung Quc, tng thch vi vic bo v an
ninh quc gia v li ch pht trin ca Trung Quc, c th i ph hiu qu vi c|c nguy c,
bo v ha bnh, ngn chn chin tranh, |nh thng trong chin tranh, gi gn v thc hin
thng nht t quc.

Lc lng qun s Trung Quc cn t c Ba khng d|m: {i Loan khng d|m


cng khng th c lp, chia ct; M v{ c|c nc kh|c khng d|m v{ cng khng th can
thip cuc u tranh qun s eo bin {i Loan; M khng d|m dng v lc ngn cn
Trung Quc tri dy, xu th tri dy ca Trung Quc khng th b cn tr.

Trong vic xy dng qu}n i Trung Quc, chng ta khng th chy ua v trang vi
c|c nc pht trin nhng phi tch cc y mnh qu| trnh thay i qun s mang c sc
Trung Quc, c gng gi{nh c quyn ch ng chin lc trong cnh tranh qun s quc
t, cn ly vic xy dng qun lc h{ng u th gii lm mc tiu qun mnh ca chng ta.

C mt quan im cho rng: Cn l{m r hn na mc tiu ca cng cuc pht trin lc


lng qun s v hin i ha quc phng Trung Quc; mc tiu l{ khng ly vic ui
v{ vt M lm mc ch. Trung Quc khng cn xy dng lc lng qun s kiu M,
ch yu v v mt an ninh khng c nhu cu n{y. Vic xy dng lc lng qun s v hin
i ha quc phng Trung Quc cng khng nn ly lc lng qun s Nga lm mc tiu v
tm gng. Trung Quc khng c li ch c bit, cng khng c nhu cu tt yu xy dng
lc lng qun s vi quy m nh ca Nga.

Nu mc tiu qun lc Trung Quc ~ khng th ui v{ vt M li cng khng th


ui v{ vt Nga, th th cng cuc tng cng qun lc Trung Quc ch c th nh v
trnh qun lc hng ba trn th gii. n nh mt gii hn trn nh vy cho mc tiu
tng cng qun lc Trung Quc, coi qun lc hng ba l mc tiu xy dng quc phng v
qu}n i Trung Quc, }y l{ mt mc tiu lc hu v mc tiu b |nh. Nc giu qun
mnh l{ phng hng tng lai ca Trung Quc. Trn mt nc gi{u, Trung Quc ~
vt Nga v{ cn ui v{ vt quc gia pht trin nht, giu nht th gii. Trn mt qu}n
mnh, Trung Quc cng khng th lc hu, cng phi rt ui quc gia ln mnh nht th
gii, cn xy dng mt qu}n i hng nht trn th gii, cn c lc lng qun s hng
nht trn th gii. Vic tng cng qun lc Trung Quc cn nhm v{o cng quc s mt
th gii.

S ln mnh ca Trung Quc khng c gii hn trn

Quyn c ln mnh l mt dng ch quyn quc gia. Ln mnh khng c gii hn


trn. Khng th nc n{o quy nh gii hn trn cho s ln mnh ca nc khc.

Ch c 300 triu d}n m{ nc M c th l{ cng quc s mt th gii. Trung Quc c


1,3 t dn ti sao lc lng qun s li phi xp di nc M? V sao ch nc M lm
cng quc s mt th gii? Ti sao M l{ siu cng nhng M li khng la ht Thuyt
M e da, trong khi chi ph qu}n s ca Trung Quc ch bng 1/10 M th li hnh thnh
Thuyt Trung Quc e da?

S d s ln mnh ca Trung Quc khng c gii hn trn cn l{ do gia ln mnh


v b quyn khng c mi lin h tt nhin; mt quc gia ln mnh c th l quc gia b
quyn m{ cng c th l quc gia phi b quyn. Quc gia b quyn ln mnh th c hi cho
ha bnh th gii nhng quc gia phi b quyn ln mnh th c ch cho ha bnh th gii.
Gia ln mnh v{ b| quyn khng c mi quan h ngang nhau.

C quan im cho rng qun lc Trung Quc khng ly vic ui v{ vt M v Nga lm


mc tiu, Bi v l l rt r rng: Trung Quc khng phi l{ siu cng nh M, cng khng
lm b quyn, li cng khng phi l quc gia c nng lc bo v li ch ca mnh trn ton
cu. Trung Quc hin nay cha c nng lc n{y, trong tng lai khi ph|t trin ln mnh ri
cng khng trin khai lc lng qun s ca mnh ra khp ton cu nh M.

Tnh cht xy dng qun lc ca mt quc gia khng phi ch mc tiu ln mnh l
g m ch mc ch ln mnh l g. Trung Quc xy dng lc lng qun s ln mnh
khng phi l{ i li con ng c rch i khng M - Lin X, i kh|ng ng - Ty
trong thi k chin tranh lnh, m{ chnh l{ phng v{ ngn chn s ti din tnh trng
. Vn cn bn ca vic Trung Quc chng minh mnh khng xng b|, khng tranh b|,
khng phi l v qun lc c mi mi yu hn M v Nga, m l mi mi vn dng lc lng
qun s hng mnh ca mnh vo vic bo v li ch quc gia hp l ca mnh, vn dng
vo vic gi gn ha bnh th gii v xc tin cng pht trin. Kiu t duy cho rng Trung
Quc mun khng b quyn th t phi khng ln mnh, Trung Quc mun khng bnh
trng th ch c th M v Nga s hu lc lng qun s c tnh ton cu, Trung Quc
vnh vin khng cn ui v{ vt lc lng qun s ca M v Nga, l kiu t duy k quc.

Khi |nh gi| tnh cht qu}n i nc ln, iu cn bn nht khng phi l xt xem qun
i y c phi l lc lng c tnh ton cu hay khng, m cn xt xem n l lc lng c
tnh x}m lc hay c tnh ha bnh. Mt lc lng qun s c tnh khu vc cng c th lm
b quyn khu vc, cng c th xm phm ch quyn ca nc khc. Mt lc lng qun s
c tnh ton cu cng khng tt nhin l lc lng x}m lc v{ b{nh trng, khng nht
thit l lc lng tranh b th gii. Cho d trong tng lai lc lng qun s Trung Quc
vt M v{ Nga, cng khng th ni n tr thnh lc lng tranh b th gii. Cho d trong
tng lai Trung Quc ln mnh hn M v{ Nga th cng khng th ni Trung Quc l quc
gia b quyn. Quc gia b quyn chc chn l quc gia ln mnh, nhng quc gia ln mnh
cha chc l quc gia b quyn. Mnh m{ khng b| l{ c trng bn cht ca qun lc
Trung Quc.

Chnh v Trung Quc hin nay l quc gia thiu nng lc bo v an ninh v li ch pht
trin ca mnh trn ton cu, cho nn Trung Quc mi cn ra sc pht trin lc lng qun
s. Trung Quc s tr thnh mt quc gia ln mnh khng lm b quyn th gii, s tr
thnh mt quc gia ln mnh ngn chn b quyn th gii, bo v ha bnh th gii. Nhng
vic ngn chn b quyn th gii, bo v ha bnh th gii li i hi Trung Quc v lc
lng qun s phi ui v{ vt M, quc gia b quyn trn th gii. Trong tng lai, lc
lng qun s Trung Quc khng cn phi p dng phng thc v m hnh kiu M l
ng qu}n khp th gii, tn ti trn khp th gii. Song le, lc lng qun s tng lai ca
Trung Quc phi c nng lc chin lc c th bo v hu hiu li ch quc gia, bo v hu
hiu ha bnh th gii v cng pht trin trn phm vi ton cu.

Trung Quc khng c t hn ch v cng

Trn vn i ph vi thuyt Trung Quc e da m{ mt s th lc trn th gii


ang l{m rm beng, c ngi a ra thuyt t ph b v cng ca Trung Quc, ch cn ta
gii tr v trang ht nhn ca mnh th M s khng d|m |nh ta, v nu l{m nh vy, M s
b c th gii ln n, nhn dn M cng s ng ln lt chnh ph mnh. C ngi cn
ch trng Trung Quc nn gim chi ph qun s v gim bt lc lng qun s nhm th
hin thin ch, cho M yn tm. Trn thc t bin php thng qua t ph b v cng
i ly an ninh l khng th chp nhn c.

Khi x|c nh mc tiu pht trin lc lng qun s, chng ta khng c cn c vo


mc cm th ca ngi kh|c i vi mi e da n t Trung Quc m phi cn c vo
mc cm th ca Trung Quc i vi vic mnh b e da. Ngy nay, khi n nh mc tiu
pht trin qun lc, bt c quc gia no trn th gii cng u khng ly bnh lun v s
cm th ca cng ng quc t lm tiu chun, m{ cn c vo li ch v{ iu kin ca quc
gia mnh quyt nh. Trung Quc li cng khng th ly ni e ngi v nghi ng ca cc
nc phng T}y i vi Trung Quc l{m cn c suy ngh v mc tiu pht trin qun
lc ca mnh.

Mun t ph s ngn chn v d lun ca c|c nc phng T}y i vi cng cuc


tng cng qun lc Trung Quc th phi tng cng quyn pht ngn qun s ca Trung
Quc. Mc tiu ca vic Trung Quc pht trin qun lc, ui v{ vt qun lc tin tin
trn th gii, xy dng qun lc h{ng u th gii khng phi l{ e da ngi kh|c, nhng
qun lc Trung Quc tt phi c sc rn e. Qu}n lc ln mnh ca Trung Quc x hi ch
ngha l{ mt dng rn e chnh ngha i vi hnh vi ca nhng nn chnh tr cng quyn
v b quyn, i vi chin lc chia ct Trung Quc, ngn chn Trung Quc thm ch
x}m lc Trung Quc. Loi rn e chnh ngha n{y l{ nhu cu ca an ninh, thng nht v
pht trin ha bnh ca Trung Quc, l nhu cu ca ha bnh th gii v cng phn vinh.
Qu}n mnh ko theo nc gi{u

S thng nht qu}n mnh vi nc gi{u quyt nh bi l qu}n mnh c th ko


theo nc gi{u; iu quan trng l phi kt hp tt hai yu t .

Nm xa, khi chy ua v trang vi M, Lin X ~ tht bi, nguyn nh}n cn bn khng
phi l ch tin hnh chy ua m{ l{ ng ua khng ng. Dng c ch tch ri qun
d}n di nn kinh t k hoch i khng vi c ch kt hp qu}n d}n di nn kinh t
th trng ca M, kt qu M cng chy ua c{ng khe, Lin X cng chy ua c{ng ru r.
Sau khi chin tranh lnh chm dt, M vn u t mnh cho chi ph qun s, kinh t tng
trng cao, mu cht l qun dn kt hp, thc y ln nhau. Sau Th chin II, c 10 nm
M li a ra mt d n qun s c ln ly qun s ko theo dn s. Mi nm th nht l
D n bom nguyn t. Mi nm th hai l{ D n Apolo ln Mt Trng. Mi nm th
ba l{ D |n t{u con thoi. Mi nm th t l{ D n chin tranh gia c|c v sao. Mi
nm th nm tc thp nin 90 l{ D n xa l cao tc thng tin. Mi nm th s|u l{ D
n phng ng tn la. D n Apollo ln Mt Trng ko theo s pht trin ngnh thm
him v tr, chi ph 24 t USD, gi tr sn xut ln ti 2.000 t USD, hiu qu kinh t cao 100
ln.

D |n Hai n, mt v tinh(105), d |n Thn Chu s 5, s 6 ca Trung Quc l{ u tu


ko theo s pht trin ngnh cng ngh cao ca nh{ nc, thu hiu qu rt tt. D |n t{u v
tr ch ngi ca Trung Quc u t 16 t nhn dn t, hin em li hiu ng ngnh ngh
hn 100 t nhn dn t.

tham gia cnh tranh qun s quc t, Trung Quc cn phi gii phng t tng.
Ng{y xa ni cn sng ln hay cn b sa, l{ Thuyt i lp sng ln - b sa. M hnh
quc phng mi l{ Thuyt thng nht sng ln - b sa. Ng{y xa ni nc giu qun
mnh l{ ni nc gi{u trc ri n qu}n mnh; nay phi kin tr thng nht nc
gi{u vi qu}n mnh. Qu}n mnh va c th ko theo nc gi{u mt cch hiu qu, li
cng c th y mnh nc gi{u.

Khng c chy ua v trang nhng phi n}ng tc tng cng qu}n i

Hin nay, trn ton th gii c 40 quc gia ang tin hnh ci cch qun s, hnh thnh
vng mi trong cnh tranh qun s trn sn khu qun s quc t. Gi }y, chi ph quc
phng ca M ~ ln ti khong 700 t USD, chim qu mt na tng chi ph qun s ton
th gii.

i vi qu}n i, nhn chung ch c hai thi k: mt l{ thi k chin tranh mt m khi


sng; hai l{ thi k cnh tranh khng thy khi sng. Ci gi l{ thi k ha bnh xt t
gc t duy qu}n s l thi k chun b chin tranh, tc thi k cnh tranh qun s. Cng
cuc ci cch qun s th gii ang xut hin xu th tng tc pht trin. M lun lun l con
d u {n trong ci cch qun s; ci cch qun s Nga cng t c thnh tch r rng;
cng cuc xy dng qu}n i c|c nc kh|c cng tng mnh tc .
Thi k c hi chin lc m Trung Quc ang i mt va l thi k c hi chin lc
ca nc gi{u, cng l{ thi k c hi chin lc ca qu}n mnh. C th ni, cng cuc
xy dng quc phng v{ qu}n i Trung Quc ang ng trc thi k c hi chin lc
tt nht k t ngy dng nc.

Xt v mi quan h nc giu vi qun mnh, nc CHND Trung Hoa t ngy thnh lp


ti nay ~ tri qua ba giai on:

Giai on th nht: trong hn 20 nm sau khi th{nh lp Trung Quc Mi, trc s e
da qun s nghim trng ca cc th lc i ch, bo v c lp v an ton ch quyn
ca nc mnh, tuy rng c s kinh t cn km, Trung Quc cng phi u t cao cho chi
ph qun s, buc phi tng cng qun lc trn c s nc ngho.

Giai on th hai: trong gn 20 nm sau ci cch m ca, v i cc xy dng kinh t


quc gia, qu}n i Trung Quc qun trit phng ch}m nhn ni, tp trung l{m nc
gi{u trn c s nhn ni l}u d{i trong vic xy dng quc phng v{ qu}n i, tuy tng tc
c tc nc gi{u song ~ l{m chm tin trnh qu}n mnh; vic xy dng phn
cng ca qu}n i trong nhiu nm b tr tr khng tin ln c, trang b v kh lc hu
nghim trng, khong cch thua km v hin i ha so vi qu}n i c|c nc ln trn th
gii b gin rng.

Giai on th ba: sau khi tin sang th k XXI, sang giai on mi, trn c s my chc
nm kinh t nh{ nc pht trin cao v quc lc tng hp c tng cng mnh, Trung
Quc ~ kin tr thng nht nc gi{u vi qu}n mnh, tin h{nh tng cng qun lc
trong qu trnh nc gi{u.

C th ni, t ngy dng nc, Trung Quc Mi lun lun tng cng qun lc trn c
s nc ngho; phng T}y ni Trung Quc tht cht d}y lng lm quc phng, khng
c qun mc cng phi lm bom nguyn t. Hin nay, Trung Quc rt cuc ~ c iu kin
trn c s vt cht nn kinh t quc dn lin tc pht trin cao, c th ng thi tin hnh
qu}n mnh cng vi nc gi{u, tng cng qun lc trong tin trnh l{m cho nc
gi{u. }y l{ giai on mi trong cng cuc pht trin mt cch khoa hc vic xy dng
quc phng v{ qu}n i. Trung Quc nht nh phi nm chc thi c chin lc tng
cng qun lc ny v lm nn s nghip.
Chng VIII - KU GI THUYT TRUNG QUC SP
Bi quc ca ca nc Trung Quc Mi ra i trong hon cnh dn tc Trung Hoa vo
thi im nguy nan nht. Trong bi quc ca y c mt c}u rung ng lng ngi hn c,
l{ c}u: D}n tc Trung Hoa ~ n lc him nguy nht.

thc lo hon nn th hin trong cu ca ny chnh l tinh ty ca quc ca Trung Quc.


Lc him nguy nht ca mt dn tc l lc dn tc ng trc nguy c mt nc dit
chng, cn cu nc, ginh ly s sng cn.

Nhng cn c mt thi im nguy him hn m{ li rt d b ngi ta coi nh. l{ khi


dn tc ang vn ln mnh m, ang ct cao ting ca khc khi hon. Trung Quc trong
th k XXI c trin vng sng sa Nc ln tri dy nhng cng c kh nng hin thc
Nc ln suy sp, cng ng trc nguy him nghim trng Nc ln sp . Tinh
thn quc ca ca Trung Quc cnh b|o chng ta trong cao tr{o nc ln tri dy cn nhn
thng v{o ng thi ngm nc ln sp .

I. Nc ln tri dy c|ch nc ln sp ch c mt bc
Tri c m}y gi khng lng trc c, nc c ha phc ch trong mt sm mt
chiu. Gia nc ln tri dy v{ nc ln sp khng h c mt h s}u kh vt qua.
Xa nay Trung Quc v{ nc ngoi tng c v s tm gng lch s em li cho chng ta
nhng gi su sc.

S phn nc ln cn hay mt ch trong mt m

Ng{y 14 th|ng 7 nm 1789, d}n chng Paris |nh chim nh ngc Bastille. i cch
mng Php bng n. Ti hm y v cng tc trng coi trang phc ca nh vua Php tu ln
nh vua tnh hnh xy ra Paris. Louis XVI kinh ngc hi: }y c phi l mt cuc ni lon
hay khng?. V cng tc kia |p: Bm B h, khng phi. }y l{ mt cuc cch mng. Ti
hm y, nh vua vit trong nht k my ch: Hm nay, khng c chuyn g. }y l{ mt
in hnh ca vic nh vua thiu thc lo xa hon nn(106).

George Kennan, nh ngoi giao M tng a ra l thuyt ngn chn, vit trong bi
Ngun gc cc hnh vi ca Lin X nh sau: Gi th khi o{n kt v hiu qu ca ng
[Cng sn], mt cng c chnh tr, b ph hoi, th nc Nga X Vit c th ch trong mt
m t quc gia mnh nht bin thnh quc gia yu nht v{ |ng thng nht. S sp
ca Lin X hng mnh cui cng cng din ra trong mt m.

Mao Trch ng: sau }y 50 nm tnh hnh s cng nguy him

Ng{y 24 th|ng 9 nm 1956, khi tip o{n i biu Lin minh nhng ngi Cng sn
Nam T d i hi VIII ng Cng sn Trung Quc, Mao Trch ng ni: Cn thi gian t
50 n 100 nm thc hin mc tiu Trung Quc tr thnh mt quc gia giu mnh.
Trung Quc trong tng lai s bin i nh th n{o, iu ty thuc s pht trin. Trung
Quc c th mc sai lm, cng c th bin cht, Sa a bin cht, quan liu, ch ngha
nc ln, kiu ngo t i, Trung Quc u c th phm cc sai lm . Hin nay ngi
Trung Quc c th|i khim tn, sn lng hc hi ngi kh|c. Nhng chng ti cn
phng trong tng lai, sau }y 10 nm, 20 nm, tnh hnh s nguy him, sau 40, 50 nm
li cng nguy him na. }y l{ li cnh bo sm m lnh t khai quc Mao Trch ng gi
ti nhn dn Trung Quc vo thi k u dng nc. Hin nay Trung Quc chng phi l
ang v{o giai on c{ng nguy him hn, sau }y 50 nm y sao?

ng Tiu Bnh: cc vn sau khi pht trin khng h t hn khi cha ph|t trin

Ng{y 16 th|ng 9 nm 1993, khi tr chuyn vi em trai l{ ng Khn, ng Tiu Bnh c


ni: 1,2 t dn lm th n{o thc hin giu c? Sau khi giu ln ri th phn phi ra sao?
}y l{ nhng vn ln. t{i ~ ra, gii quyt vn n{y cn kh hn gii quyt vn
pht trin. Phn phi l vn ln lm. Chng ta ni phi ngn nga phn ha hai cc. Trn
thc t, phn ha hai cc s t nhin xut hin. Cn phi li dng cc loi th on, phng
ph|p, phng |n gii quyt cc vn . Ngi Trung Quc nng n, song vn s
ngy mt nhiu, ngy mt phc tp, bt c lc n{o cng s xut hin vn mi. Mt s t
ngi c lm ca ci th, i a s ngi li khng c. C nh vy pht trin tip nht nh
s c ngy c vn . Phn phi khng cng bng s dn n phn ha hai cc, ti lc nht
nh, vn s ny sinh. Vn ny cn c gii quyt. Trong qu kh chng ta ni trc
tin hy pht trin i ln. B}y gi xem ra sau khi pht trin ln ri, vn khng h t hn
khi cha ph|t trin.

Trung Quc ang ph|t trin, cc vn tn ti ca Trung Quc cng ang ph|t trin.
Trung Quc ang tri dy, mc tiu ca Trung Quc cng ang tri dy. Ba mi nm ci
cch m ca, xy dng ch ngha x~ hi c sc Trung Quc ~ thu c thnh tch to ln.
Nhng nu cha gii quyt vn phn ha hai cc, cha gii quyt vn tham nhng th
ch ngha x~ hi c sc Trung Quc s c th din bin ha bnh thnh ch ngha t bn
c sc Trung Quc. My nm nay, ng Ng Knh Lin nhiu ln nhn mnh cn nghim
chnh ch ngn nga Trung Quc i ln con ng kinh t th trng quyn qu, tc ch
ngha t bn quyn qu. }y l{ lng t}m chnh tr lo cho d}n cho nc ca mt nh kinh
t hc.

C chin thng suy sp th mi thc hin c tri dy

Trong b{i A Phng cung ph, nh{ th i ng Mc khi tng kt cc bi hc tht


bi dit vong ca 6 nc Tin Tn v triu i nh Tn c vit: Dit lc quc gi, lc quc
d. Tc Tn gi, Tn d, phi thin h d~ [Dch : K dit 6 nc chnh l{ 6 nc , ch
khng phi nc Tn; k dit nc Tn chnh l vua Tn ch khng phi bn dn thin h].
ng vch r nguyn nh}n cn bn l{m 6 nc v{ nc Tn b dit vong u l nguyn nhn
ni b ch khng phi do ngoi lc(107).
Hai siu cng Lin X v M tin hnh chin tranh lnh na th k, kt qu Lin X tan
r~, d nhin M kh chi c trch nhim, nhng nguyn nh}n cn bn lm Lin X tht
bi cng l{ nguyn nh}n ni b.

Cc quc gia tin tin hn cng l{ th mu thun i lp thng nht, c nhn t hng
thnh, cng c nh}n t suy t{n. Nc ln mun thc hin tri dy tt phi chin thng s
suy tn t thn.

Trung Quc ang tri dy cng tn ti cc nhn t dn n suy sp. Tng lng ca ci
tng ln nhanh chng l{ c s vt cht Trung Quc tri dy. Nhng chnh lch giu
ngho ngy mt tng ln li l nhn t dn n suy sp. Nm xa ng Cng sn Trung
Quc dng c nghip bt u t vic gii quyt vn phn phi, dng khu hiu |nh th
ho, chia rung t thc tnh hng triu dn, cui cng tr th{nh ng nm chnh
quyn. Trong th k XXI, Trung Quc vn cn phi tri dy trong qu trnh gii quyt vn
phn phi, ng Cng sn Trung Quc ho{n to{n c nng lc bin Trung Quc t mt nc
mt ngho hai trng(108) thnh mt nc mt giu hai cng bng(109).

C chuyn gia ni, t l phm ti Nht Bn thp nht trong c|c nc phng T}y. X~
hi Nht sau chin tranh chng nhng khng xut hin phn ha hai cc m cn tng bc
xa b s khc bit gia thnh ph vi nng thn. a s ngi Nht cho rng nc h l
mt x~ hi bnh ng, x~ hi khng c tng lp, x~ hi ng cht. Nc Nht xy dng
c mt h thng tin lng tng i bnh ng, chnh lch thu nhp gia tng lp cn
b qun l doanh nghip vi cng nh}n vin tng i nh; thu sut biu thu thu nhp c
nh}n i vi nng h, h c th v doanh nghip t nh}n va v nh tng i thp; ti
Nht Bn nu c 10 ng th ch chi phi c 3 ng. Ch phn phi ca ci Nht lm
cho nc ny khi thun li th m|t mt tri dy, khi kh khn li c th sa st mt cch
c th din.

Kinh t th trng x hi ch ngha trong qu| trnh thc y kinh t pht trin nhanh
cng l{m cho hin tng tham nhng tng ln. Tham nhng l{ nh}n t dn n hu qu nh
nc suy sp; khng chng tham nhng th Trung Quc kh c th tri dy; nhng chng
tham nhng khng ng c|ch th cng nh hng ti s tri dy. Trc kia trong xy dng
kinh t, Trung Quc tng mt thi gian thc hin ch ngha x hi khng tng, i con
ng vng i Nhy vt. Trung Quc trong xy dng chnh tr cng khng c lm
ch ngha d}n ch khng tng, khng c sa v{o vng ly i dn ch. Cn thch ng
vi tnh hnh trong nc mnh, cn tun theo quy lut ca mnh i con ng xy dng
nn dn ch c sc Trung Quc, qua ngn chn c hiu qu tai hi ca nn tham nhng.

Cc nhn t dn n Trung Quc suy sp v cc nhn t thc hin Trung Quc tri dy
th ng thi pht trin vi nhau. Th d, dn Trung Quc cha gi{u ~ gi{, x~ hi gi ha
nhanh chng p n; thi quen x hi cha gi{u ~ xa x; v pht trin t{i nguyn th cha
khai th|c ~ cn kit v.v. tt c cc vn n{y u cn c quan tm. S phn Trung Quc
tri dy nm trong tay ngi Trung Quc. Trong vic thc hin tri dy, chng ta khng s
nc M tin h{nh T}y ha, ph}n ha m{ s tham nhng ha, x cng ha. Ch c
chin thng s suy sp ca chnh mnh th mi thc hin c s phc hng v i dn tc
Trung Hoa.
II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi
ko hi ci b|o ng d{i
Ngy nay, khi ni ti Trung Quc th ngi Trung Quc xc ng, ngi M cng c mt
dng kch ng, mi ngi trn khp nm ch}u u cm thy rung ng. S pht trin ca
Trung Quc ~ l{m nn mt k tch th gii, s tri dy ca Trung Quc cn vit nn mt
huyn thoi mi. Khi s nghip ln phc hng d}n tc Trung Hoa ang ct cao ting ca khi
ho{n th th|i khim tn, l tr v{ bnh tnh c{ng t ra c bit qu gi. thc lo xa ca
mt dn tc v i th hin ch c th ging ln hi chung b|o ng di cho chnh mnh.

Ngi M tm ln ct cao li ca Thuyt nc M suy sp"

C chuyn gia thng k cho bit, t thp nin 50 th k XX ti nay, 60 nm qua ngi
M cha bao gi ngng ni v Thuyt nc M suy sp. Trong c 8 ln thnh cao tro:
sau chin tranh Triu Tin, sau khi Lin X phng thnh cng v tinh nhn to, sau chin
tranh Vit Nam, sau thi k kinh t tr tr v lm pht hi thp nin 70, sau khi Lin X
b{nh trng v Nht Bn tri dy, sau khi chin tranh lnh kt thc, sau v 11 th|ng 9,
sau cuc khng hong ti chnh 2008.

C iu, chnh ngi M li ht ln ny sang ln kh|c a ra Thuyt nc M suy sp.


Th d hi thp nin 60-70 th k trc, nc M ln s}u trong vng ly chin tranh Vit
Nam, Thuyt nc M suy sp vang ln inh tai nhc c, vi nhn vt i din l Samuel
Huntington gi|o s i hc Harvard v Toynbee s gia ni ting ngi Anh. Thm ch
Huntington cn d b|o nc M s suy sp v{o nm 2000. Nm 1987, sau khi cun sch
ni ting S thng trm ca c|c cng quc ca Paul Kennedy ra i li dy ln mt cao
tr{o in cung ca Thuyt nc M suy sp.

Ti nc M, mi khi gp nguy c c tnh giai on v ni chnh ngoi giao u s xy


ra mt cuc tranh ci ln v vn nc M c suy sp hay khng. Bc sang th k XXI,
nhn vt gy nn cao tro tranh ci v Thuyt nc M suy sp l{ hc gi Immanuel
Wallerstein(110). Trong tc phm ni ting S suy sp ca sc mnh M, ng gi v 11
th|ng 9 l{ s kin c tnh ct mc |nh du s suy sp ca nc M.

Nc M bc ln a v b ch th gii 60 nm nay ~ 8 ln h|t vang B{i ca suy sp;


bi ca ny c tc dng khng km g B{i ca phn u tin ln. Hu nh sau mi ln tranh
ci v Thuyt nc M suy sp l{ mt ln nc M thay i, sa cha, nng cp bn thn.
B{i ca suy sp ca nc M l{ B{i ca ting chung b|o ng, cng l{ ting kn xung
trn ca h. Vic ngi M ht vang b{i ca Thuyt nc M suy sp khng h l{m nc
h suy sp m ht ln ny sang ln kh|c em li ng lc v sc ngng t cho nc M,
em li nim phn khch v xung lc mi cho h. }y l{ thc lo xa phng hon nn, l
ngh thut gii dng thc lo xa ca ngi M.

Mc ch ca Nht Bn chm m l{ Nht Bn khng b chm m


Thp nin 70 th k XX, vo lc kinh t Nht Bn ct cnh lm rung chuyn th gii, b
phim Nht Bn chm m cng l{m rung chuyn nc Nht. Tuy }y chng qua ch l mt
b phim khoa hc vin tng, song cm gic ngy tn th, th|i lc yn lnh lo chuyn
nguy nan ca ngi Nht hnh thnh s tng phn r rt vi cm gi|c say sa thi thi
bnh hng thnh ca ngi Trung Quc.

iu m x hi Trung Quc hin nay nn tin hnh chun b khng phi l s tri dy
trong tng lai m{ l{ s suy sp khng ng ti. C th l{ 20 nm sau }y, kh nng suy sp
ca Trung Quc s cng ln. Khng khng ch tt s tri dy th khi suy sp s c{ng kh i
ph. Thiu chun b, nc n chn mi nhy th s khng kp tr tay, khin cho t nc
ri v{o cnh khng hong trm trng.

Tit Dng, hc gi Trung Quc M ni: s suy sp trong th din ca Nht Bn khng
phi l vic d l{m c. Trong thp nin 70-80 th k XX, kinh t Nht tri dy v sp vt
qua M - }y hu nh l{ s thc khng tranh ci na. Hai cun s|ch S thng trm ca cc
cng quc v{ Nht Bn s Mt tr thnh thnh sch bn chy nht ti M. Paul
Kennedy, s gia i hc Yale d b|o: nc M ang ng trc vn khng phi l c suy
sp hay khng, m l lm th n{o c th suy sp trong th din nh quc Anh nm
xa. Thp nin 80 th k XX, thu nhp bnh qu}n u ngi ca Nht ~ vt M; tip
vi ng Yen mi, Nht ra sc mua ti sn ca nc M, ti mc d lun xn xao vi thuyt
Nht Bn mua nc M. Nhng n thp nin 90, kinh t Nht ngng tng trng thm
ch xut hin tng trng m, chng my chc mc sng li tt di M. C iu, Nht Bn
i ph vi hin tng ny kh xut sc. Mc cho kinh t suy tho|i nhng x~ hi vn n
nh, trt t.

Thch thc tht s m Trung Quc ang gp phi l liu c th suy sp mt cch c th
din nh thi i Suy tho|i Heisei(111) ca Nht hay khng. Nht Bn gn nh l{ x~ hi
gi{u ng u nht chu , phn ln d}n u c k nng v{ t{i sn tham gia cnh tranh
trong nn kinh t th trng. Trong cuc cnh tranh , x~ hi Nht th hin c nhiu sng
kin, v vy qu trnh suy sp din ra rt c trt t. Nhng Trung Quc, chnh lch giu
ngho kh ln, s lng dn c k nng cng t, li thiu mnh t cho cc sng kin, trong
cnh tranh sau ny s v{o a v bt li. Nn kinh t khng c sng kin, khng c gi tr
ph gia, thiu bo m nh th mt khi ~ suy sp th vic duy tr trt t x hi c bn s
tr thnh mt thch thc rt nghim trng. Tit Dng ni, t nay tr i, nh}n dp i sng
cn tng i d chu, Trung Quc cn tranh th tch cc chun b cho qu| trnh suy sp
mt cch c th din.

Ban l~nh o Trung Quc ~ nhiu ln yu cu d}n chng trong nc tng cng thc
lo xa hon nn. Vn ha d}n tc Trung Hoa c truyn thng khi yn l{nh ~ lo ngh chuyn
khi nguy bin, khi hng thnh lo i ph suy tho|i. Quan im ca Tit Dng thng nht vi
truyn thng dn tc v{ t duy pht trin mt cch khoa hc ca ban l~nh o nh{ nc.

Vo lc cc hot ng quc t ca Nht Bn ang si ni nht, khi t nc n{y ang


trong cao tro tri dy, ngi Nht li h ho|n Nht Bn chm m - }y l{ s b|o ng
sm v s nhy cm lo xa ca dn tc i Ha(112) i vi nguy c c th xy ra. Bit lo xa s
tr|nh c tai ha l{ s chun b kiu M i vi nguy c suy sp, l{ s chun b kiu
Nht i vi chm m.

Ci Trung Quc thiu nht l{ Thuyt sp

T thp nin 90 th k XX tr i, c|c lun iu ca phng T}y trn vn Trung Quc


tp trung th hin Bn thuyt: Thuyt Trung Quc tri dy, Thuyt Trung Quc sp
, Thuyt Trung Quc e da, Thuyt Trung Quc c trch nhim.

Trong bn thuyt , mi ngi thch nghe nht Thuyt Trung Quc tri dy, khng
thch nghe nht Thuyt Trung Quc sp - cho rng thuyt ny chng nhng vu khng
Trung Quc m thc s l ra Trung Quc. Trung Quc v i ang tri dy sao li c th
sp c?

Thc ra trong bn thuyt ni trn, Thuyt Trung Quc sp l{ thuyt c gi tr nht.


Ci gi l thc phng xa hon nn, hon nn ln nht chng qua l s sp . Phng tai
ha khi n cha xy ra tc l{ phng ha sp . C chun b y v mt ny th mi
thc s l{m c yu cu bit lo xa s tr|nh c tai ha.

Tp ch M Chnh sch ngoi giao s th|ng 8 nm 2009 bnh chn ra 10 quc gia v
vng lnh th nguy him nht ton cu, trong M b coi l quc gia nguy him nht, th
nh l Trung Quc. L do ch l{ quc gia cng ln cng d dn ti nguy him. S d M l
quc gia nguy him s mt, l{ do trn th gii ny khng c nc no ln mnh hn
nc M. iu y c ngha l{ sai lm hoc s khng h{nh ng ca M s c tnh ph hoi
ln nht. Sai lm trong kinh t M lm cho th gii ri v{o khng hong. Mi ngi bt gic
s hi: Rt cuc nhng hnh vi tn bo ca bn khng b gy thit hi ln cho nhn loi
hay l cuc khng hong Ph Wall gy ra thit hi ln hn?.

Ngi M xp Trung Quc l quc gia nguy him s hai ton cu - iu ny c bao nhiu
thnh phn hp l, chuyn y tm cha b{n ti, mt s chuyn gia cng cha t|n th{nh, -
nhng vic ngi M bnh chn nc h l quc gia nguy him nht ton cu th r rng th
hin c thc lo toan phng xa kiu M - iu n{y |ng Trung Quc quan tm v
nghin cu.

Trung Quc hin nay ang vo lc gp g thi c chin lc, l quc gia c c hi
chin lc ln nht th gii, cng l{ quc gia c ri ro chin lc ln nht th gii. Thng
thng khu quyt nh s phn quc gia l my khu yu nht, thm ch mt trong cc
kh}u . Ngi M thng h ht Nc M suy sp nhm phng trnh suy sp. Trong
qu trnh tri dy, ngi Trung Quc nghe mt cht ting ku Trung Quc suy sp cng
c ch cho vic phng suy sp, thc hin tri dy.

Khng c c mng th kh thnh gic m p

Thi bo Hon cu s ra ng{y 12 th|ng 2 nm 2009 trn trang 5 c ng b{i Khng c


c mng th loi ngi khng th sinh tn. B{i b|o vit, theo tin ca Bo Mt Tri [tc bo
The Sun, xut bn Anh] ng{y 10 th|ng 2 nm 2009, mt kt qu nghin cu cho thy,
nhng cn |c mng ngy nay nhn loi nm m thy l do k c ca t tin di truyn li,
c th nhc nh chng ta lun lun phng nguy him. Mt nghin cu gn }y ca nh
nghin cu Phn Lan Andy Refonso cho thy, trong s nhng gic mng ca lo{i ngi, c
3/4 l c mng. ng cho rng nhng gic mng l{ c|c thng tin tng tri ca t tin ta
sinh thi thng qua gene di truyn dng phng thc gic mng truyn t li cho chng
ta, c th gip mi ngi i ph vi hon cnh sinh tn c nghit hin nay, Tuy mi ngi
s thy c mng nhng |c mng gip chng ta i ph vi ngy mai. Bi vy, thc ra chng
ta nn cm n nhng gic m |ng s . \c mng l mt vic tt. Khng c n c l loi
ngi khng th sng ti ng{y nay.

Kinh Dch c in ca Trung Quc vit: Yn l{nh m{ khng qun him ngho, tn ti
m khng qun dit vong, thnh tr m khng qun lon lc(113). }y l{ vn ha phng xa
cn nhc k cng ca mt dn tc.

T M~ Tng Nh(114) ni: Ngi sng sut d kin c s vic ngay t khi n cha
xy ra; k khn ngoan c th tr|nh c tai ha khi tai ha cha n (khi n cn l v
hnh). }y l{ s nhn xa trng rng ca c nhn Trung Quc i vi nguy c.

i vi Trung Quc ang thc hin s phc hng v i, trong c hi chin lc tri dy
Khi hng thnh khng qun khi suy thoi l{ iu rt quan trng. Dn tc khng c m c
th s khng c tng lai, nhng mt dn tc ch m nhng gic m p th s kh tnh to.

Ngi M ni ting th gii vi Gic m M bao gi cng m nhng cn |c mng


Nc M suy sp, iu ~ l{m cho h khi a v nht th gii vn thnh thong thc
dy, gi c tnh to.

Gic m Trung Quc cng gm c hai phn l{ Gic mng p Trung Quc v{ Cn |c
mng Trung Quc. Thng xuyn lm gic c mng Trung Quc suy sp s c th gip
Trung Quc ngn nga c tnh trng say sa qu| mc, gip thc hin gic m p
Trung Quc tri dy.

Trung Quc c bao nhiu c|i Nht th gii v mt tiu cc?

Tp ch T liu b|o ch s 10 nm 2009 ca Bo Gii Phng Qu}n c ng li bi vit


ca Lc Bng di u Bnh tnh xem nhng c|i Nht th gii ca chng ta. B{i b|o
vit: trong lch s l}u i ca mnh, Trung Quc c nhiu ci nht th gii, ngy nay Trung
Quc ang ct c|nh bay ln cng s|ng to c nhiu ci nht th gii. Song le c mt s ci
xu ca Trung Quc cng thuc loi nht th gii. Th d:

S lng quan tham chc chn nhiu nht th gii, tuy cha c s liu chnh x|c nhng
xem ra kt lun ny khng c sai st ln.

S lng quan li Trung Quc ng nht th gii: hn 40 triu nhn vin cng v,
tng ng mt quc gia khng nh trn th gii.
Gi thnh cng vic hnh chnh ti Trung Quc cao nht th gii. Trong vi chc nm
gn }y, thu nhp h{nh chnh tng 28 ln nhng chi ph cng t|c h{nh chnh t cha n 5
t NDT (Nhn Dn T) ~ tng gp trn trm ln.

Chi ph tin cng qu Trung Quc chc chn nhiu nht th gii. S liu thng k ca
Trung tm Thng tin quc gia cho thy, nm 2004, c|c khon n ung dng tin cng qu
tn mt 370 t NDT, chi ph mua sm t 398,6 t NDT, chi ph du lch nc ngoi 240 t
NDT, ba khon ny cng li ~ vt ngng 1.000 t NDT, chim 40% thu nhp ti chnh
nm .

S lng tai nn, s ngi cht v tai nn ti Trung Quc nhiu nht th gii.

S v di tr la gt, lm hng gi hng nhi khng nh cng nht th gii.

Trung Quc nn duy tr v{ tng s lng ci tt nhiu nht th gii. i vi nhng ci


nht th gii v mt xu, chng ta phi nhn thng vo s tht v phi gii quyt. Ch c gii
quyt c nhng ci nht th gii v mt xu, mt cha tt th Trung Quc mi c th tin
n nht th gii mt cch ton din.
III. Nguy c tinh anh:nguy c nguy him cht ngi nht
Trong s c|c nguy c dn n s suy tn v sp ca quc gia v dn tc th nguy
him nht l{ nguy c tinh anh; c bit nguy c tinh anh chnh tr ch o s phn quc
gia l{ nguy c ch t nht. C s tri dy ca gii tinh anh th mi c s tri dy ca nc
ln. Qun th tinh anh bin cht s khng th dn dt v{ n}ng s tri dy ca nc ln.
}y l{ mt bi hc trong qu| trnh thng trm ca Lin X.

Nc ln tri dy, vn mu cht l s tri dy ca gii tinh anh

Gii tinh anh l ngun lc nng ct ca mt quc gia.

Toynbee ni: Ti cho rng s pht trin ca nn vn minh ph thuc vo mt s t


ngi c sc sng to. Nhng ngi thuc gii tinh anh ny khng nhng phi c nng lc
i ph thnh cng vi mi thch thc ca x hi h ang sng m cn phi c sc mnh
thu ht i a s nhng ngi khng c sc sng to, li ko h theo mnh.

Kissinger ni, trong qu trnh pht trin ca nc M, Tng thng Wilson tng pht
huy c tc dng c bit, S xut hin ca Wilson l mt im ngot trong lch s nc
M, l th d v vic mt ngi l~nh o him thy ~ thay i cn bn lch s t nc
mnh.

S hng thnh v suy thoi ca mt nc ln gn lin vi s ln xung ca gii tinh anh


nc . H{ Lan trong th k XVIII hu nh ~ khng cn v nh}n n{o na. Sut mt th
k lin, nc n{y khng tm }u ra mt nhn vt c nng lc phi phm. Gia tc Orange(115)
sau khi sinh ra 5 i tng lnh v{ nh{ chnh tr kit xut ~ t ri mt hu du trc h.
Tc hiu v vinh quang ca chi h ny b mt chi khc tnh Friesland k tha. Nhng hai
v ho{ng th}n |ng l nn pht huy tc dng trong th k XVIII th li c ti cn qu tm
thng. William IV v{ William V u l nhng ngi c t cht loi hai, tuy h c tm
nguyn tt nhng li hon ton thiu mt sc mnh th cht, lng dng cm v ch tin th.
Bn danh sch mt chui cc nh chnh tr v i hu nh b t ngt t on; v tr ca h
b cc chnh khch thay th - c mt s chnh kh|ch thng minh nhng v lim s, cc chnh
kh|ch kh|c th u ch l k v s; khng mt chnh khch no c tm nhn vt qu th trn
nh qu nh ca mnh.

Nm 1814, mt lc lng nh qu}n i Anh tn cng th nc M(116), trong mt


n v khi h{nh qu}n qua sn trang Vernon ni t lng m Washington ~ bn 21 ph|t i
b|c knh ch{o Washington. }y l{ hiu ng tinh anh ca nc M.

Khi nghin cu lch s tri dy ca nc ln, c th thy nh chnh tr vi t c|ch l{


tinh anh ca tinh anh trong gii l~nh o v thng soi, c tc dng chin lc quan trng
trong qu trnh tri dy. Mt dn tc khng c nh chnh tr ln l mt dn tc khng th
tri dy. Tt c c|c nc ln tri dy u nht thit phi c nh chnh tr ln ca mnh. H
thit k v xy dng quc gia v dn tc mnh, tr tu v{ nng lc cng nh s phn u v
hy sinh ca h, s kt hp v lin h ca h vi dn chng lm cho h c th ng trn
h{ng u ca thi i, ng trn im cao khng ch chin lc dn dt, thc y quc
gia v dn tc i ln cng thnh. S tri dy ca Lin X khng tch ri tc dng ca Lenin
v Stalin. S tri dy ca Trung Quc gn cht vi tn tui ca c|c nh{ l~nh o Tn Trung
Sn, Mao Trch ng, ng Tiu Bnh, Giang Trch Dn.

Tinh anh chnh tr khng c tr th{nh tng lp thay i nim tin

Gii tinh anh chnh tr cn phng bin cht t loi hnh l tng sang loi hnh li
ch. Qun th tinh anh chnh tr ca mt quc gia tt phi c tn ngng, phi l mt i
ng nhng nhn vt kiu l tng. H phi theo ui s cao c, phi tn sng s v i, phi
hng ti s v t. i a s qun chng cn c s tn nhim cao i vi qun th tinh
anh ca quc gia v dn tc mnh, cn hng h|i i theo h. Mt dn tc kt hp c nim
tin kin nh ca gii tinh anh vo s nghip v i ca dn tc vi s tn nhim ca qun
chng i vi gii tinh anh, kt hp c tinh thn hin thn ca gii tinh anh cho dn tc
vi nhit tnh ca qun chng i theo gii tinh anh th dn tc nht nh s c th sng
to c mt s nghip v i. Cc nhn vt lnh t nh Lenin v{ Stalin ca Lin X, Mao
Trch ng v{ Chu ]n Lai ca Trung Quc u l nhng ngi nh vy.

Th|ng 6 nm 1991, c|c chuyn gia M nghin cu vn Lin X ~ |p dng nhiu bin
php tin h{nh iu tra phn tch khuynh hng hnh thi thc ca khong 100 nghn
phn t tinh anh Lin X. H rt ra c kt lun: i a s phn t tinh anh lp trn ca
Lin X hi ~ chuyn bin, tr nn ng h ch t bn. C|c phn t tinh anh thi k
u ca Bonsevic gm nhng ngi cch mng trung th{nh, v sau nhiu ngi v{o ng
khng phi v hin thn cho mt hnh thi thc n{o y m{ l{ theo ui li ch vt
cht v quyn lc. Th|ng 7 nm 1991, mt ngi tng lm quan chc chnh ph l}u nm
khi c hi ng c phi l{ ng vin Cng sn hay khng ~ tr li: D nhin ti l{ ng
vin Cng sn nhng ti khng phi l{ ngi theo ch ngha cng sn. Nh{ bnh lun ngi
M nhn xt: C|c th{nh vin gii tinh anh ca ng v{ nh{ nc Lin X ng trc mt
hin thc mu thun. H nm quyn lc ln, oai phong hin hch, cai qun mt trong hai
siu cng th gii. Th nhng h b rng buc khp mi ch. H b cm tch ly ca ci
c nhn, h khng th bo m c th truyn li t c|ch tinh anh ca mnh cho i sau.
iu n{y ~ hn ch mc gn b h vi ch . V{ nh vy l{ trong i ng tinh anh
Lin X xut hin hin tng Ti l{ ng vin Cng sn nhng ti khng phi l{ ngi theo
ch ngha cng sn, v{ trong qun chng nhn dn Lin X th xut hin hin tng Ti
thch ch ngha x~ hi nhng ti khng h{i lng vi ng Cng sn. Nh vy l ni tng lp
cn b cp cao ~ |nh mt nim tin vo ch ngha x~ hi cn nhn dn th mt s tn
nhim v{o ng Cng sn. Nhng thay i v nim tin chnh tr v tn nhim chnh tr xut
hin ti Lin X trc khi nc ny tan r thc |ng mi ngi suy ngm su sc.

Tng lp tinh anh chnh tr khng c tr th{nh tng lp ti cn tm thng

i vi mt nc ln , ng ln theo ch ngha x~ hi, c cu tri thc, t tng l lun,


trnh chnh tr, nng lc qun l ng v{ nh{ nc ca tng lp cn b cp cao ng v
nh{ nc trc tip lin quan ti vn mnh ca ng v tin ca nh{ nc. ng Cng
sn Lin X sp c mt nguyn nhn quan trng l tp o{n tinh anh b tm thng ha,
nng lc lnh t ng b thoi ha.

Trong Ghi chp v s chm ni ca Gorbachev, t|c gi, cu tr l ca Gorbachev l


Valery Boldin(117) c vit: Tht khng ng mt ng ang chun b chc mng 100 nm tui
li khng cn tn ti na. Mt th|ng trc }y, chng ai c th ngh rng ng Cng sn
Lin X, mt ng ln trn th gii, tng l~nh o mt nc ln i qua chng ng 70
nm, gi{nh c nhng thnh tch rt to ln, c nhn dn knh yu, th m li c th t
nhin b dit vong nh th n{y.

Ti ~ tin hnh phn tch tnh hnh hot ng trong c|c c quan ca ng, nht l
hot ng ca c quan l~nh o; cng phn tch cng thy hng v mt kt lun: nhiu
chng bnh ca ng Cng sn Lin X l khng th tr|nh c. Nguyn nhn gy ra tnh
trng n{y d nhin c nhiu loi, nhng mt nguyn nhn quan trng l s thoi ha v tu
dng vn ha ca lnh t.

Lenin l{ mt nh l lun t{i nng li lc, nh chin lc v chin thut ca u tranh


chnh tr, nh hng bin y cm hng, mt ngi c tu dng vn ha rt cao. Ngi thay
th ng - Stalin cha phi l lnh t chnh tr li lc nh th, trnh hc vn cha c su
sc nh vy. Nhng Stalin cho d km sc so trn din {n chnh tr song vn c tu dng
l lun tng i tt, hiu nhiu bit rng, c ti t chc rt gii. Sau khi Stalin mt, ng
Cng sn Lin X c Khrushchev ln thay, ng ny rt c t cht bm sinh nhng v l
lun v{ t tng ch l cu hc sinh t im 3, trnh tu dng vn ha rt thp.

Ti tng c c c|c th tn, b{i vit, ngh quyt do Stalin vit tay. ng sa cha cc
vn bn rt chnh xc, c th thy ng l mt nh hot ng chnh tr sc bn v l mt i
gia v tu t hc, tinh thng ting Nga. Nhng li ghi ch ph phn ng vit trong h{ng trm
cun sch trn t sch ca ng cho thy Stalin c rt nhiu. ng khng nhng hiu r cc
trc tc ca cc hc gi theo ch ngha Marx m{ cn hiu r nhng trc tc ca cc trit
gia, nh kinh t v nh lch s chng li Marx. Ti cng ~ thy cc ch th ca Khrushchev,
|ng tic l{ chng li n tng ta nh vit bi mt ngi khng c vn ha lm, hon
ton lm cng vic khc. Qu thc nhng g ng c ming cho tc k vin vit th rt hay,
cu ch cng rt sinh ng, c iu nhiu ch khng thch hp pht biu ra ngoi. Ti
tng sa cc bn tc k ca ng ng b|o, }y l{ mt cng vic rt vt v.

Vic Brezhnev ln nm quyn chng thay i g my n tng ca mi ngi v trnh


thp km trong tu dng vn ha ca cc lnh t ng v{ nh{ nc. ng cha tng vit
bt c th g; cc chin hu ca ng cng c|c ng vin v{ i ton x hi u bit
chuyn y. Trn nhiu mt, mi ngi tha th cho ng v my nm cui i ng c th|i
khoan dung, chn thnh mong mun nh}n d}n c hng nim hnh phc ca ch ngha
x hi.

Vic Andropov ln nm quyn l~nh o ~ le mt tia sng trn bu tri u m. ng rt


c t cht bm sinh, tng tt nghip i hc, l mt ngi c tri thc. Nhng thi gian ng
lm Tng B th qu| ngn, rt kh a ra c cc nhn nh khc v ng. Ln thay
Andropov l{ Chernenko, cng cha th biu hin c|c u im ca mnh, cha th ng gp
g vo hnh l vn ha ca ng.

Ngi cui cng l{ Gorbachev. R r{ng ng l{ ngi c hc, t nht c hai vn bng. D
nhin, so vi Brezhnev v Chernenko, ng t ra c vn ha hn theo ngha rng, nhng hu
nh ng cng chng khc g tt c c|c i din tng lp tr thc th h th nht, ng l
ngi th hin truyn thng phng thc sinh hot nng thn gia truyn vn c cc loi u
khuyt im. Thnh tch cao nht v l lun ca ng l ti liu Ci cch v t duy c vit
vi danh ngha ca ng, c th cn c mt s bi na, cho d ti bit ng cha bao gi t
tay vit t u n cui bt c th no c.

D nhin, s thoi ha v t cht vn ha ca my th h Tng B th ng l do trnh


tng th cha cao ca c quan cao nht trong ng, v th vic la chn Gorbachev l
hon ton ph hp trnh l~nh o hi y, d rng nhiu ngi c t cht tt hn t}n
Tng B th, t nht l c tnh nguyn tc, c sc ht hn, d nhin c{ng ch}n th{nh hn. R
rng trong cc y vin B Chnh tr v cn b l~nh o ng c nhng ngi c c c ti,
nhng |ng tic l h khng c c hi.

Bi hc ng Cng sn Lin X mt chnh quyn cho thy mun gi c a v cm


quyn ca ng Cng sn th ng phi c u th chnh tr ln mnh, cng cn phi c u
th t{i nng vt tri; khng c u th t{i nng th kh m{ gi c u th chnh tr.

Tng lp tinh anh chnh tr khng c tr th{nh tng lp c quyn li ch

Tp o{n c|n b Lin X ~ t|ch ri khi qun chng mt cch nghim trng, tr thnh
tp o{n li ch c bit. T thp nin 30 th k XX, Lin X bt u xut hin mm mng
xu c bit ha vic ~i ng cn b. Hi y ngi ta thc hin phng thc ti tin, tc
khon tin ngo{i lng ca cn b l~nh o, c th t v{i trm ti vi nghn rp, ty theo
a v cao thp, s tin n{y cho v{o phong b (ti tin) kn |o a cho c|n b.

Nm 1935, nh{ vn tin b ngi Php Romain Rolland (118) n thm Moscow theo li
mi ca Gorky, sau y ng k v chuyn i n{y vi ging bun ru: tng lp trn giu sang
Lin X sng cuc i ca giai cp c quyn; ngay Gorky trong c|c ba n (tuy ng rt t
khi ng n mn n) cng phung ph mt lng thc phm nhiu gia nh dng, v{
nh vy, mt c|ch v t, ng ang sng nh mt lnh cha phong kin m khng cm thy
mnh ang c hng bt k s hng th n{o.

Nm 1976, nhn dp Brezhnev 70 tui, khp Lin X dy ln mt cao tro dng qu


mng th. Nc cng ha Azerbaijan biu ng mt bc tng b|n th}n Brezhnev c bng
vng rng. Mc tham nhng ca Gorbachev cn hn c cc v tin nhim. ng lm cho
mnh ta bit th Foros ( b Nam b|n o Crimea) tn 850 triu rp, tng ng 110,5
triu USD theo thi gi| nm 1986. Bit th Livadia ca Brezhnev ~ rt sang trng ri th
m so vi bit th ca Gorbachev th ch nh mt tp lu xo{ng xnh.
Trong thi k Lin X bin ng ln, c hc gi ~ tin h{nh iu tra x hi theo cu hi
ng Cng sn Lin X i din cho ai?. Kt qu cho thy: c 7% cho rng ng Cng sn
Lin X i din cho nh}n d}n lao ng, 4% cho rng ng i din giai cp cng nhn, 11%
cho rng ng i din cho ton th ng vin, nhng s ngi cho rng ng Cng sn
Lin X i din cho tng lp quan chc, cn b, nh}n vin c quan ca ng ln ti 85%.
Mt chnh ng thot ly qun chng nhn dn nghim trng nh vy vo thi im quan
trng b nhn dn vt b cng l{ chuyn tt nhin.

Sau khi bc ln a v cm quyn, ng Cng sn Trung Quc kin tr khng tch ri


qun chng. Hi thp nin 50 th k XX, nhn bi hc s kin Hungary, Lu Thiu K ni:
c|c nc ng ]u n{y c mt vn nghim trng l thot ly qun chng lao ng cng
nng, Nu chng ta khng ch th trong nh{ nc v{ ng ta cng c th sinh ra mt
tng lp qu tc mi, chng ta cn phng ny sinh mt tng lp qu tc mi. ng cho
rng }y l{ th thch nghim trng nht ca ng cm quyn. ng vi quan im ca
Lu Thiu K, Mao Trch ng ni: Nu chng ta khng lm tt vic phn u gian kh
nh nhiu ng ch ta ngy nay vn ni, th chng ta nht nh s b tc mt [vai tr cm
quyn].

L{m ngi ci c|ch kh hn l{m ngi cch mng

Tng lp tinh anh chnh tr cn thc hin chuyn bin t ngi cch mng th{nh
ngi ci c|ch.

C hai loi nh chnh tr quan trng nht trong vic xy dng t nc: mt l nh
chnh tr kiu cch mng; hai l nh chnh tr kiu ci cch. V c bn, nhng ngi c
gi l nh chnh tr ln u l hai loi nh chnh tr n{y. Huntington ni: Ngi cch mng
bao gi cng c gng tch ly chia r, nhng ngi ci cch th phi c phn tn v tiu dit
chia r. Ngi cch mng c gng x cng ha nn chnh tr, ngi ci c|ch th xng
tnh linh hot v tnh thch ng; ngi cch mng phi c th chia tch cc th lc x hi;
ngi ci cch th phi nm c c|ch iu khin cc th lc . Cho nn ngi ci cch
phi c k xo chnh tr cao hn ngi cch mng.

Thc ra hai loi ngi ny cn c mt khc bit na: ngi cch mng bao gi cng l{
ng lc ca cch mng ch khng th tr th{nh i tng ca cch mng; ngi ci cch
va l{ ng lc ci cch li va l{ i tng ca ci cch. Bi l ci c|ch l{ gii quyt vn
ni b, gii quyt vn ca mnh, thay i quyn lc v li ch ca mnh, hn ch tp
o{n li ch c bit.

Ngi ci cch x hi ch ngha phi tri qua th thch ca nn kinh t th trng x


hi ch ngha. S th thch ca th trng i vi ngi ci c|ch cn gay go hn s th
thch ca chin trng i vi ngi cch mng. Trong thi k chin tranh c bit bao
cn b t mnh gng mu xung phong ra trn, khng ngi hy sinh. Nhng ng{y nay, ngay
c ch khai bo ti sn ca quan chc cng kh thc hin ni. Theo iu tra, 97% quan
chc phn i vic cng khai ti sn ring, c quan chc cp tnh cn vn vo: Ti sao
khng cng b ti sn ca d}n? K t thng 11/1987 khi cc quan chc cp cao trong
chnh quyn bt u bn bc y mnh vic cng khai ti sn ti nay, hn 20 nm tri qua,
cng tc khai bo ti sn ca quan chc Trung Quc vn cn giai on th im. Thc thi
ch quan chc khai bo ti sn l bin php chng tham nhng t tn km nht, c hiu
qu nht, c gi l{ Phng |n \nh dng. T Tng thng M Bush, Obama cho ti
Tng thng, Th tng Nga, ai cng u khai bo cng khai ti sn. Sm hay mun th quan
chc Trung Quc s u phi i qua ca i khai bo ti sn quan chc, v }y l{ yu cu v
tnh tin tin ca ng vin Cng sn, l{ tr{o lu ca th gii.
IV. Ba s|ng to ln bo m Trung Quc mi mi thi bnh n
nh
C ba mu thun ln c th lm cho Trung Quc tri mnh m khng dy ni:

1. Mu thun gia con ngi vi thin nhin. Ngi phng T}y ni: Trung Quc
tiu dng qu mc c|c t{i nguyn nh nng lng, t ai, rng cy, ngun
nc, du m, mt na rng ~ b ph hng, l mt trong nhng nc c che
ph rng thp nht; ngy cng li vo nguyn vt liu v ti nguyn th gii, l
nc nhp khu ln nht st thp, ng, du m. Nu nm 2031 Trung Quc t
mc tiu dng nguyn vt liu ca M, bnh qu}n u ngi c nhiu t v nh
hn nhng sau khi moi mc {o xi ht c ti nguyn ca mnh ri th Trung
Quc s {o xi ht, n ht c th gii, gy ra tai ha mi trng cho ton cu.
Nhng quan im y nghe m sn tc g|y nhng thc ra cng khng phi l ni
by.
2. Mu thun gia ngi vi ngi. Do s phn ha li ch, khong cch chnh
lch trong phn phi b ni rng v{ do tham nhng, hin nay Trung Quc c hai
ni lo: mi quan h chnh tr gia ng vi nhn dn t ngy lp quc ti nay
vo thi k cng thng nht; mi quan h chnh tr gia cng dn vi chnh ph
t ngy lp quc ti nay vo thi k cng thng nht. }y l{ thi k xy ra
nhiu nht cc s kin c tnh qun chng.
3. Mu thun gia Trung Quc vi th gii. Thuyt Trung Quc e da, Thuyt
cn bng Trung Quc, Thuyt ngn tr Trung Quc b mt s ngi lm rm
beng. Trung Quc tri dy l mt s vt mi xut hin trn th gii, cng l{ b{i
ton mi i vi chnh ngi Trung Quc. Trc bi ton mi Trung Quc tri
dy, ch c sng to mi th mi c th gii quyt c mt cch c hiu qu.
Sng to mi khng ch l sng to v khoa hc k thut m quan trng hn l{
sng to mi v chnh tr.
i ph vi mu thun th tt phi c sng to mi. Ba ci sng to mi ca Trung
Quc l ba sng to k tch mi.

Sng to k tch Dn ch kiu Trung Quc tt hn Dn ch kiu M

Cho ti nay M vn cha tha nhn hai th ca Trung Quc: mt l{ cha tha nhn a
v kinh t th trng ca Trung Quc; hai l{ cha tha nhn a v quc gia dn ch ca
Trung Quc.

Trung Quc cn xy dng Nh{ nc dn ch c sc Trung Quc, x~ hi dn ch c


sc Trung Quc, cn sng to k tch d}n ch kiu Trung Quc tt hn d}n ch kiu M.
}y l{ yu cu chin lc ca vic tng cng sc ngng t trong nc v sc sng to, l
yu cu chin lc tng cng sc cnh tranh x hi ch ngha.
Chng ta cn ph s m tn i vi nn dn ch M. Nn dn ch ca c|c nc trn
th gii c nhiu hnh thc. Nn dn ch M khng phi l hnh thc cao nht, hnh thc
cui cng ca dn ch, cng khng phi l hnh thc duy nht ca dn ch. Dn ch M
khng phi l mu mc v{ in hnh ca dn ch th gii, cng khng phi l ta n v
trng ti ca dn ch th gii. Nn dn ch M khng c quyn phn x v quyn xt x s
tt xu ca dn ch th gii. Nn dn ch M khng th ngn chn s tham lam ca Ph
Wall, s b quyn ca M trn th gii v s suy sp ca nc M. Cn nn dn ch ca
Trung Quc th li bo m quc gia Trung Quc pht trin vi tc cao trong 30 nm v{
nhanh chng tri dy. D nhin, d}n ch kiu Trung Quc cn cn phi ci c|ch, i mi v
hon thin.

Mt s chuyn gia phng T}y cng thy Nhn thc v nn chnh tr v s dn ch ha


Trung Quc khng th hon ton xut pht t t duy truyn thng ca phng T}y.
Trong tng lai, th ch chnh tr Trung Quc rt c th cng ging nh mt th hn hp
ca vn ha truyn thng (nht l{ t tng Nho gio), ch ngha cng sn v{ vn ha
phng T}y. C|c chuyn gia n{y cho rng trong tng lai, th ch chnh tr c sc Trung
Quc l s k tha cc truyn thng tt ca Trung Quc (truyn thng Nho gio, truyn
thng cch mng, truyn thng ci cch m ca), l s tham kho cc th ch tt p ca
th gii, l s tp trung v hp thnh cc sng to mi ca th k XXI. M hnh chnh tr M
ch l mt loi trong nhiu loi s|ch tham kho cho s i mi th ch chnh tr ca Trung
Quc. Cu Th tng c Helmut Schmidt tng ni: Ti phng T}y c khng t ngi
cho rng Trung Quc nn i con ng dn ch phng T}y. Ti cho rng vn ha Trung
Quc c tnh c th ca h, khng th dng c|i thc ca phng T}y o Trung Quc.
Vn ha phng T}y l{ mt gc c}y, vn ha Trung Quc l mt gc c}y kh|c. Phng T}y
thng nhn sai v Trung Quc. S pht trin nn dn ch ca Trung Quc phi i theo con
ng ca mnh. Ngi phng Ty ch nn |nh gi| bn th}n qu| cao.

Hc gi M John Naisbitt vit trong cun Xu th ln ca Trung Quc nh sau: C|c


nc phng T}y khng c t c|ch xa xi mt chnh ng v chnh ph l~nh o 1,3 t dn
thot khi cnh ngho i, c tuyt i a s nhn dn ng h v{ c phng hng tin
ln r r{ng. Phng T}y him c cc tho lun v ngh thut nm chnh quyn ca ng
Cng sn Trung Quc, nhng bn thn cc thnh tch chnh tr ca ng n{y ~ ni r vn
. Naisbitt cho rng, Trung Quc ang sng lp mt m hnh dn ch ph hp lch s v
t duy ca nc h, c th gi l{ d}n ch chiu dc, nn dn ch n{y c u im ch
yu ch c th lm cc nh chnh tr thot khi s rng buc ca t duy bu c, nhm n
nh quy hoch chin lc di hn. c im ln nht ca dn ch chiu dc kiu Trung
Quc l s kt hp t trn xung di vi t di ln trn. Trong mi trng dn ch
, s vn hnh nn chnh tr nh{ nc khng da vo s tranh c v tranh chp ca cc
chnh ng hoc chnh kh|ch i lp, m thng qua vic tng lp l~nh o hp thu kin v
nhu cu t di ln trn n nh mt cng lnh chnh th, v thng qua vic qun
chng nhn dn t di ln trn tham gia v bn bc chnh tr t c s trao i theo
chiu dc v thng nht kin. Nu Trung Quc xy dng h thng dn ch chiu ngang
kiu phng T}y th s lng ph nhiu cng sc vo vic tranh u tranh c, s c nhiu
ng c vin a ra v s phng |n v vn Trung Quc, dn n hu qu lm tnh hnh
Trung Quc ri lon, nh hng ti s n nh v{ h{i ha. Ngi Trung Quc hiu rng
khng ai c th thay th ng Cng sn, m{ ng cng khng th thch thc s nhn ni ca
nhn dn. Ch dn ch phng T}y cng khng phi l th mt th h ngi c th xy
dng nn m phi tri qua my trm nm ph|t trin mi dn dn chn mui.

Phng T}y mong mun Trung Quc dng phng thc i nhy vt thc hin i
dn ch, nhng }y cng l{ bin php lm Trung Quc sp nhanh nht, r nht. Cng
cuc ci cch th ch chnh tr Trung Quc i hi phi thm d tm c hnh thc thc
hin ch thng nht hu c ba yu t: s l~nh o ca ng, nhn dn lm ch v nh
nc php tr. Bao gi Trung Quc sng to c nn dn ch kiu Trung Quc tt hn
nn dn ch kiu M th con |t ch b{i d}n ch kiu M s b mt tc dng ngn chn
chnh tr i vi Trung Quc.

Sng to k tch Phn phi ca ci cng bng hn Nh nc phc li

Phng T}y s|ng lp nh{ nc phc li, qua gim bt c s chia r x hi v mu


thun giai cp. C hc gi phng T}y nm ly vn chnh lch phn phi m rng
Trung Quc ni Trung Quc cn t bn ch ngha hn c M. Sau khi sng to nn k
tch v sn xut ca ci v{ tng trng ca ci, xy dng c x hi hi ha, Trung
Quc cn sng to thm mt k tch na v ph}n phi ca ci.

Mt s chuyn gia Trung Quc v{ nc ngoi d bo: xt v trung hn v di hn, m


hnh tng trng kinh t ca Trung Quc s khng th bn vng. Cn iu chnh t m hnh
t do ch ngha qu mc sang phng hng h{i ha hn, truyn thng hn, c}n i hn,
coi trng hn cng t|c an sinh x~ hi. Vn nghim trng nht cn u tin gii quyt l
Trung Quc ang chuyn bin t mt quc gia bnh qun ch ngha cao thnh mt trong
cc quc gia mt cn bng nht, chnh lch thu nhp ln nht. S khc bit gia vng duyn
hi vi vng ni a, gia th vi nng thn, gia chnh thc vi phi chnh thc ~ g}y ra
cng thng x hi, mu thun x hi v{ xung t x hi ngy mt nghim trng, ~ tr
thnh nhn t quan trng lm lung lay s n nh x hi v ph nh thnh qu ci cch m
ca. Th nhng c|c bin php hin ang |p dng li c hiu qu qu nh b. u t qu| ln
vo vic xy dng chnh quyn g}y kh khn cho vic to vn dng vo cc d n mi v
cng tc an sinh x hi. S nghip bo m gio dc v{ chm sc y t cho qung i qun
chng c nhng thiu st nghim trng. Hin nay, chnh ph ch c th {i th 16% chi ph
chm sc y t, trong lc t l ny M l 44%, chu u l 70%. Hu ht d}n chng cha
c bo m c chm sc y t, cm gic khng an ton ca h ang tng ln.

Trong vic thc hin tri dy v phc hng Trung Quc c mt cng trnh nn mng
quan trng, l{ cng trnh d}n sinh. }y l{ mt cng trnh sinh mnh c bn nht, cng
trnh sinh tn, cng trnh sinh hot c lin quan ti hng chc triu ngi. Trong qu trnh
pht trin vi tc cao, Trung Quc nht nh phi b sung thiu st v vn dn sinh,
phi lm tht chc khu dn sinh, ci nn mng n nh x hi ny. Tng sn lng kinh t
Trung Quc hin ~ tin ln h{ng u th gii nhng rt nhiu ch s dn sinh ca Trung
Quc cn tt sau mc bnh qun ca th gii. Theo |nh gi| ca mt s c quan Trung Quc
v{ nc ngoi, hin nay ch s pht trin con ngi ca Trung Quc ch xp hng th 81
trn th gii, v{o giai on pht trin x hi bc trung; nng lc bn vng v mi trng
ca Trung Quc xp th 129; trnh chm sc y t ca Trung Quc xp th 144 trn th
gii; tnh cng bng y t xp th 4 tnh t di ln; ch tiu sn xut an ton cng nghip
km c|c nc pht trin my ln, my chc ln. Ch tht c chai ln nht trong s pht
trin ca Trung Quc l hon cnh kh khn v dn sinh ca tng lp c bn trong x hi.
S lc hu v trnh dn sinh lm cho mt s d}n chng thng sng trong ni lo i
sng v cm gi|c khng x|c nh; c bit cc vn nan gii c lin quan ti mc sinh tn
c bn v cc bo m sinh hot c bn nhiu nm nay cha c gii quyt mt cch c
hiu qu tt nhin ~ nh hng xu ti nn tng duy tr s tri dy ca Trung Quc.

Ti i hi ng Cng sn Trung Quc ln th XVII, H Cm {o ni: L{m s}u sc hn


na cng cuc ci cch ch phn phi thu nhp, tng thu nhp cho dn chng thnh ph
v nng thn... c gng lm cho ton th nh}n d}n c hc tp, lm vic th c thu nhp,
khi m au th c chm sc y t, khi v gi{ c nui, ngi ngi c nh , y mnh
vic xy dng x hi h{i ha.

Chnh ph Trung Quc ~ xut ti nm 2020 v c bn xa b ht hin tng tuyt


i ngho, v c bn xy dng xong h thng an sinh x hi ph khp d}n c th v nng
thn. H thng an sinh x hi ca Trung Quc chim 1/5 s dn ton th gii s l h thng
an sinh x hi ln nht th gii. Trung Quc s tr th{nh nh{ nc phc li ln nht trn
th gii. K hoch mi v ci cch y t s t mc tiu h thng bo him y t ph khp
90% s d}n, n nm 2011 nh{ nc s {i th phn ln chi ph y t ca nhn dn.

Lm nn k tch Tr quc lim khit lu di hiu qu hn Cnh tranh a ng

Cn b cc cp ca ng cm quyn c hai tay: mt l{ c|nh tay phc v phc v


nhn dn v mt tay kh|c l{ c|nh tay tc ot v vt tham nhng tm kim li ring.
Xy dng chnh quyn lim khit l mt vn nan gii c tnh th gii.

T ngy ci cch m ca ti nay, cng tc chng tham nhng ca Trung Quc ~ gi{nh
c thnh tch rt ln nhng tnh hnh chng tham nhng vn cn gay go, nhim v chng
tham nhng vn cn gian nan. Trn bng xp hng v ch s lim khit ton cu nm 2009
do t chc Minh bch quc t cng b, New Zealand, an Mch, Thy in, Singapore xp
u bng; Trung Quc c 3,6 im, thp 5 im so vi mc c coi l{ t yu cu.

C|c nc phng T}y to ra mt quan nim truyn thng lu h{nh khp th gii, l{
ch c nhiu ng thay nhau cm quyn th mi c th ngn chn hiu qu nn tham nhng;
ch mt ng cm quyn l ngun gc ca tham nhng.

Phi chng mt ng cm quyn th nht nh s xut hin tng lp c quyn? Phi


chng mt ng cm quyn lu di th s kh phng v{ ngn chn c hin tng tham
nhng t thn?

ng H An Cng tng lm mt thng k cho thy: trong thi gian 1950 - 1976 k t
sau ci cch rung t cho ti khi Mao Trch ng qua i, Trung Quc ~ trin khai hn
60 phong tro chnh tr. Mao Trch ng s dng bin php trin khai thanh trng chnh tr
lin tc v c tnh chu k khng ch c|nh tay cp ot. Th nhng kiu chng tham
nhng bng phong tr{o y cha th cn bn gii quyt c vn tr quc lu di, lim
khit l}u d{i ca ng cm quyn. Hin nay c|nh tay cp ot trong ni b c|c c quan
ng v{ nh{ nc t l}u ~ vt qua thi i Mao Trch ng. Chng ta cn phi i con
ng xy dng chnh quyn lim khit c sc Trung Quc, xy dng quc gia lim khit
c sc Trung Quc, x~ hi lim khit c sc Trung Quc. Trung Quc giu mnh t phi
l Trung Quc lim khit.

Con ng chnh quyn lim khit c sc Trung Quc l phi kin tr th ch mt ng


cm quyn, nhiu ng tham gia chnh quyn, li phi c th phng chng tham nhng mt
cch hu hiu. Mun vy cn phi i mi.

Cn xy dng mt h thng chnh quyn lim khit nh{ nc c sc Trung Quc nh


th n{o? }y l{ mt vn ang cn bt ph v sng to mi. Nu v lu d{i, ng Cng sn
Trung Quc khng th cn bn thanh ton nn tham nhng th a v nm chnh quyn ca
ng Cng sn s b thch thc, ch a ng s tr thnh s la chn chnh tr ca mi
ngi. Chng tham nhng nn tr thnh cng vic quan trng trong s cc cng vic quan
trng cai qun ng mt cch nghim ngt, xy dng chnh quyn lim khit nn tr thnh
cng vic quan trng trong s nghip cai tr t nc bng lut php.

Nc M ch c o tng vi Trung Quc

Trong hip thi u tay i th k gia Trung Quc vi M, c hai bn u khng c


c o tng, khng c mc bnh u tr chnh tr.

Hc gi ngi Anh Martin Jacques ni: Th gii phng T}y ch nn trng i xy ra


mt v t bin Lin X -ng ]u ln th hai ti Trung Quc.

Trng i Trung Quc xy ra mt v t bin Lin X -ng ]u ln th hai l mt o


tng chin lc m{ phng T}y khng chu d dng t b. Thc ra phng T}y }u ch c
mt o tng chin lc n{y i vi Trung Quc? Trung Quc tri dy ha bnh cn cho
nc M bit mt thng tin chin lc, l{ h nht thit khng c c my o tng sau
}y:

1. M khng ci to ni Trung Quc; M ch nn c o tng chin lc tin hnh


din bin chnh tr vi Trung Quc, tin h{nh cy ghp chnh tr vi Trung
Quc. Trung Quc s khng sao chp ch chnh tr ca M, b ch chnh tr
y ca M khng th xut khu n c Trung Quc; trn vn ny nht thit
ng c o tng.
2. Ch nn o tng khi xy ra xung t qun s ti eo bin {i Loan th Trung
Quc s rt lui v bit M can thip qun s s gy kh cho Trung Quc; cng tin
rng M s khng em s phn nc mnh ra |nh cc cho th lc {i Loan
c lp.
3. Ch nn trng i Trung Quc s xy ra mt v t bin Lin X - ng ]u ln
th hai. ng Cng sn Trung Quc l mt ng trng th v chnh tr, ch
ngha x~ hi c sc Trung Quc l mt ch ngha y sc vn ln.
Ba nh lut chnh tr kiu M b ph sn ti Trung Quc

Trong qu| trnh ngn chn Trung Quc, lu nay M quen dng ba nh lut chnh tr
kiu M. }y l{ my nh lut ngi M c tnh t ra nhm trm phng nghn k lt
a v cm quyn ca ng Cng sn Trung Quc:

nh lut chnh tr kiu M th nht: ch mt ng l ngun gc ca tham nhng,


ch c cnh tranh a ng mi l{ phng thuc hiu nghim cha tr bnh tham nhng.
iu l{m cho mt s ngi m tn cnh tranh a ng, cho rng bu c c cnh tranh
mi tr c nn tham nhng.

nh lut chnh tr kiu M th hai: ngun gc Lin X sp l ch mt ng


cm quyn; Trung Quc kin tr mt ng cm quyn tt nhin s gim ln vt xe ca
Lin X.

nh lut chnh tr kiu M th ba: ch c xa b ch mt ng cm quyn, thc


hin cnh tranh a ng th mi l{ nh{ nc dn ch. Trung Quc mun ng vo hng
ng quc gia dn ch ca th gii th phi theo yu cu ca M, dng phng thc i
nhy vt thc h{nh i dn ch ti Trung Quc. Nu khng th s chp cho Trung Quc ci
m quc gia phi dn ch, quc gia tp quyn, quc gia chuyn ch.

S tht v thnh tch chnh tr ng Cng sn Trung Quc trng k cm quyn s ph


b c|c nh lut chnh tr kiu M do M t ring cho Trung Quc.

Hc gi ngi Anh Martin Jacques ni: Trung Quc ~ thc hin thnh cng vic pht
trin nhanh nn kinh t; th ch chnh tr trong nc 20 nm ti s vn ly nng ct l s
l~nh o ca ng Cng sn, nhng ng Cng sn Trung Quc n{y khng cn l{ ng Cng
sn Trung Quc trc kia na, chnh s|ch ng n{y thi h{nh cng khng ho{n to{n ph hp
vi l thuyt trnh by trong c|c s|ch kinh in Mc - L. Trung Quc l mt nc ln tm
c chu lc, xt v din tch v s dn, Trung Quc c u th hn M v n . Ch dn
ch phng T}y c xy xa nay cha bao gi thc s c vn hnh c hiu qu v mc
mm bn r ti mt vng t rng ln v{ ng d}n nh vy. Trong tng lai Trung Quc s
dng phng thc ca mnh thc hin nn dn ch. Th ch chnh tr ca Trung Quc
rt c |o, chnh ph rt t tri qua qu trnh chia s quyn lc vi cc lc lng chnh tr
khc, lun lun tp trung cao , chnh sch c tnh lin tc him thy, khi gp nguy c v{
t bin h c th nhanh chng iu chnh phng hng pht trin. Th ch chnh tr
Trung Quc chng nhng c tnh lin tc lch s phi ph{m m{ cn c nng lc i mi xut
sc. T nm 1949 ti nay, trong khi tip tc thc hnh truyn thng chnh tr ca mnh,
Trung Quc ng thi ~ tri qua c thy hai ln t ci to ln: u tin l{ ng Cng sn
Trung Quc do Mao Trch ng l~nh o thai nghn c mt nh{ nc mi, sau l{
trong thi i ci cch, quc gia ny li c c cuc i mi v{ c phc hng. T nay v
sau, nhim v nng n tip tc ci cch vn do ng Cng sn g|nh v|c. Trong mt thi
gian rt di sau ny, Trung Quc vn l quc gia do ng Cng sn thng tr. ng Cng sn
Trung Quc khc vi ng Cng sn Lin X, h s khng ngng i mi trn c s vn ha
truyn thng, ch nn trng i Trung Quc s xy ra mt cuc t bin Lin X - ng ]u
ln th hai.

C th thy l, trong vic nhn nhn Trung Quc, phng T}y cng c nhng ngi u
c minh mn.
PH LC
\NH GI\ CA BO CH TRUNG QUC V[ PHNG T]Y V GIC M TRUNG QUC
Gic m Trung Quc cnh tranh Quc gia qun qun th gii thu ht d lun

Gi|o s i hc Quc phng - Lu Minh Phc ~ ho{n th{nh Gic m Trung Quc, thu
ht s ch ca d lun, mi nh xut bn ln cng tham gia cnh tranh mua bn quyn,
cui cng bn quyn c giao cho cng ty C phn hu hn sch Hoa ng thi i Bc
Kinh pht hnh, cng ty xut bn Hu ngh Bc Kinh chnh thc xut bn. Nh chin lc
ni ting Lu \ Ch}u vit li ta gii thiu cun sch.

Tri qua hn mt trm nm lc hu v b p bc, Trung Quc bt u i trn con ng


phc hng. Nm 2011, GDP Trung Quc c hy vng vt qua Nht Bn, tr th{nh cng
quc th hai th gii. Nhng nm 50 ca th k XX vic luyn st tht bi khin gic m
Vt Anh ui M khng thc hin c. Trc s tri dy ca Trung Quc, c|c phng
tin bo ch truyn thng ca phng T}y u ln ting bnh lun. Cuc cnh tranh th k
Trung M l ni dung chnh trong cun sch, n ph hp vi tnh hnh pht trin mi ca
Trung Quc v{ kch thch suy ngh ca c gi Trung Quc v mt thi i pht trin mi
ca dn tc.

Mc tiu ln ca trn cnh tranh th k gia Trung Quc v M c xng ln trong


Gic m Trung Quc l{: Nhm ti v tr s mt th gii, ginh v tr quc gia qun qun, to
ra thi i Trung Quc, xy dng th gii khng c b quyn. Trong cun sch, tc gi ni:
iu cn bn thc hin mc tiu ln n{y l{: Duy tr Tnh c|ch Trung Hoa, x}y dng
vng o, phn i b| o; kin tr chin lc phc hng t nc, khng phm sai lm
ch mng, nh v chnh x|c nc M, ngn nga huyn tng chnh tr; dng cm vng ln
trong qun s, xy dng cng quc qun s; tng cng thc phng nga, lun lun
cnh gic s t bin v xoay chuyn ca nc ln vng ln n nc ln sp . Cng
lc mong mun v phn u cho tng lai th lun lun phi lng nghe hi chung cnh
gic.

c im ni bt ca Gic m Trung Quc l{ khng t trng im sng to ln


chin lc m{ l{ hng v{o vn ha chin lc, t duy chin lc, phm vi chin lc,
tm kim logic ni ti trong vic xc lp v thc hin mc tiu ln ca Trung Quc, tm kim
phng ph|p bin chng trong cuc cnh tranh chin lc gia hai nc Trung - M. V d
nh Trung - M khng i chin, Trung - M cn i qu}n, Mun vng ln trong ha bnh,
cn phi vng ln trong qun s, u mang li nhng gi v t duy chin lc cho chng
ta. Tc gi khng nh, cn xy dng tinh thn i din vi gi thuyt Trung Quc sp ,
kch thch lng yu nc, s chun b sn s{ng i ph vi nguy c sp , trnh ng
qun trong ho quang.
Gic m Trung Quc lp lun v phn tch hp l, khi gi nim t ho dn tc, l
ting gi c v cho Trung Quc th k XXI. Nhng Gic m Trung Quc trong th k XXI
rt cuc nn l gic m nh th no? Tc gi xoay vng quanh khi nim gic m Trung
Quc v{ a ra h{ng lot khi nim mi: Th nht th gii, Quc gia qu|n qu}n, Thi
i Trung Quc, Th gii khng b quyn, nhng iu ny liu c ph hp vi thc t
Trung Quc hay khng? C th i din cho tng lai Trung Quc hay khng? Th k XXI,
Trung Quc c dm thc hin gic m khng? C th thc hin c gic m n{y
khng? C nn thc hin gic m n{y khng? Nhng cu hi n{y ~ thu ht tranh lun.
Gic m Trung Quc ~ to nn nhiu ting ni chung v{ cng g}y nn nhiu tranh lun;
i vi vic thc y t duy mi, quan nim mi, n u c ngha tch cc.

(Tng hp t mng Tn Hoa)


Cun sch ch n gin th hin quan im c nhn ca tc gi, mc d c nhng quan
im kh th v t gc nhn ca mt ngi cng tc trong ngnh quc phng, nhng n
khng th c coi l pht ngn ca ngi l~nh o t nc.

(ABC News)

Mc d Lu Minh Phc ~ trnh b{y quan im ca mnh kh cc oan, nhng nhng g


m ng vit trong cun s|ch cng th hin mt phn n{o t}m l chung ca ngi dn
Trung Quc khi m sc mnh quc gia khng ngng tng ln v{ cng vi n l nim t ho
dn tc ang d}ng tr{o.

(Oil Price)
Cun sch trnh nhn nhn chnh tr ton cu ging nh mt cuc cnh tranh gia cc
nn vn minh, m{ tuyn th chnh l{ c|c cng quc. Lu Minh Phc ku gi Trung Quc
hy tn dng nhng li th ca thi k chin lc hin ti bt ph| v{ vt qua M, t
c danh hiu S mt th gii. Cun sch khng h i din cho chnh sch ca nh
nc Trung Quc, nhng cng g}y khng t tranh c~i v mc tiu quc gia

(Reuters)
Bi ht Ngi ht ca bnh bng, nhc s Quc Bo. TVC (TV
commercial): qung co trn truyn hnh. (1) n v o din
tch rung vn, bng 1000 mt vung, tc 1/10 mu. (2)
Bc. (3) ng ln cht bng nhng b la. (4) Dn ln: di
dng. (1) Ni lun ming, khng }u v{o }u. (1) ng, nhiu.
(1) dng lt quai ni cho nng. (1) Anh. (1) Theo tp
tc trc }y gia nh n mc qu thng sm cho mi
a con ba b mi thay i trong ba ngy Tt. (1) Ni thit
tnh. (*) Helen Keller (1880 - 1968): tc gi v din gi ni
ting ngi M, b m v{ ic t nm 2 tui. 1\. Ngi Ty
dng, tc l{ ngi phng T}y 2\. Ngi ng dng, tc l
ngi Nht Bn Cng ty ng v{ T}y n : }y t|c gi mun
ni v cng ty ng v{ T}y n ca H Lan (xin ch nhm vi
cng ty n ca Anh). Cng ty ng n ca H Lan, tn ting
Anh Dutch East India Company (tn y l Dutch United
East India Com), ting H Lan Vereenig de Ootindische
Compagnie, vit tt VOC. lp 1602, gii tn 1799, l cng ty t
nhn ln nht th gii ng thi, c tnh cht mt nh{ nc.
Cng ty c qu}n i ring gm 10 nghn lnh |nh thu, i
thng thuyn v trang 150 t{u, i chin thuyn 40 tu, c c
nh{ m|y ng t{u; c tc ca cng ty cao ti 40%. Cng ty ny
nm 1624 ph|t hin v lp thng cng ti M, t tn l New
York. Cng ty Ty n ca H Lan (Dutch West India Com, thnh
lp nm 1621, l{ mt chi nhnh ca cng ty ng n) l cng ty
t nh}n mnh nht, hiu qu nht th gii xa nay (hn c
Microsoft, IBM, GM thi nay), li nhun cao ti 200 - 300%
(ngy nay cng ty c li nhun cao nht l 20 - 30%) Lut rng
Hobbles, tc Hobbles Jungle: Cc loi th trong rng da vo
sc mnh ca mnh m ginh ly phn th hng. Con ngi
cng h{nh ng nh th v nu cn thit, thm ch h cn tn
st ln nhau hoc bin ng loi thnh n l. }y l{ mt trit l
ca Thomas Hobbles (1588 - 1679, ngi Anh), trit gia duy
vt my mc, ng h ch qun ch chuyn ch, xut
Thuyt Kh c c nh hng ln ti th gii. Cuc chin
tranh 30 nm: Thirry Year's War, cuc lon chin Chu u
trong thi gian 1618 - 1648, ch yu din ra trn phn t nay
l{ nc c, c s tham gia ca nhiu cng quc. K hoch 14
im: cn gi l Nguyn tc 14 im, Fourteen Points, tc
Chng trnh ha bnh 14 im do Tng Thng M Wilson a
ra ngy 8/1/1918 ti Hi ngh Ha Bnh Paris sau khi chm dt
Th chin I. Hi Quc Lin: League og Nations, t chc lin
minh cc quc gia kiu nh Lin Hp Quc hin nay, tn ti
trong thi gian 1/1920 - 4/1946. Do Thng vin M t chi
khng cho M tham gia Hi ny nn Hi hot ng km hiu
qu. Ngy 18/4/1946 Hi Quc Lin tuyn b gii tn (sau khi
Lin Hp Quc thnh lp ngy 24/101945). 1\. Vng o:
'o ca ngi lm vua' trng trit hc chnh tr phong kin
Trung Quc, ni chnh s|ch dng nh}n ngha tr thin h ca
vua cha phong kin Trung Quc. Ngc li l{ B| o: chnh
s|ch dng v lc, cng quyn tr thin h; B| o cn c
ngha l{ ngang ngc xc lo. Matteo Ricci: Nh truyn o
thin cha, 1552 - 1610, tn ch Hn l Li M~ u (Li Ma -
T'eou), 1582 n Trung Quc, 1601 n Bc Kinh, quen nhiu
hc gi }y, c cng gii thiu khoa hc t nhin phng T}y
cho Trung Quc. An Nam: tn c do triu i nh{ ng Trung
Quc t cho Vit Nam. Min in: Tn c ca Myanma.
Nguyn vn ch Hn: T nhc ph khuynh. Kh Chu Nhai
Ngh: 'Bn vic b qun Ch}u Nhai'. Nm 112 tr.CN. H|n V
chinh phc nc Nam Vit ( vng Qung ng, o Hi Nam),
lp 9 qun trn o Hi Nam, trong c qun Chu Nhai.
Nhng qun n{y thng xuyn ni ln chng nh Hn; qun
nh Hn bt lc khng {n |p ni. Nm 46 tr. CN, H|n Nguyn
trng cu kin qun thn gii quyt vn ny. Cc quan
ngh b qun Chu Nhai, nh vua chp nhn v h chiu
chnh thc b qun Ch}u Nhai. Nguyn vn ch Hn: Bt th st
nhn gi nng nht chi, l mt danh ngn ca Mnh T. Beaufre
tc Andr Beaufre 1902 - 1975, lc kt thc Th Chin II l{ i
t| trong qu}n i khng chin Ph|p do tng De Gaulle ch
huy, nh chin lc qun s Ph|p, xng thnh lp lc
lng ht nh}n c lp ca Php, tc gi sch 1940: The Fall of
France Ng B| Xu}n Thu: Thi Xun Thu (770 - 476 trc CN),
Trung Quc chia l{m hn 140 tiu quc ch hu, |nh nhau
lin min, thng tnh nhau, cui cng cn 5 nc ln mnh li
tip tc |nh nhau gi{nh quyn b ch thn h. Vua ca 5 nc
chu hu tranh b ch ln nht l T Hon Cung, Tng Tng
Cng, Tn Vn Cng, Tn Mc Cng v S Trang Cng c s
Trung Quc gi l{ 'Xu}n Thu Ng B|', tc 5 b ch thi Xun
Thu. Tht Hng Chin Quc: 7 nc ch hu mnh nht cui
thi ng Chu thuc thi k Chin Quc (475 - 221 trc CN),
l{ nh{ nc T, S, Yn, Hn, Triu, Ngy, Tn. Nm 221 trc
CN Tn hon tt vic dit 6 nc, thng nht Trung Quc. Ng
i tc 5 i: Sau i ng, thi gian 907 - 960 ti min Bc
Trung Quc ln lt lp 5 chnh quyn Lng, ng, Tn,
Hn, Chu; lch s gi l{ Ng i. Nguyn vn Ch Hn: Tin
hong lp quc dng vn nho, k s a vi bt mc cu. Sung
qu}n: a ti phm ti vng bin i lm lnh th hoc lm lao
dch, c coi l mt ti lu {y. Di chuyn triu nh v min
nam: }y ni vic nh Tng chuyn kinh xung min nam:
nm 1127, triu nh Bc Tng b nh Kim (mt liu quc
pha Bc) tn cng, chim kinh Khai phong, bt giam vua.
Nh Tng tip tc chng li nh{ kim. Nm 1411 hai bn tha
thun nh Tng ct ton b min bc Trung Quc cho nh Kim
v chuyn kinh xung min Nam (Ho{ng Ch}u). Qu|ch S
Lp l tn ch hn ca Karl Friedrich August Gutzlaff (tn ting
Anh l{ Charles Gutzlaff), ngi Ph, 1803 - 1851, mt trong
nhng nh truyn o Tin L{nh u tin sang Vin ng
truyn gio. Ti Hong Kong hin c ng ph Gutzlaff t tn
ng. i cch mng Php lt ch qun ch, lp ch
qun ch lp hin, ngy 20/9/1972 lp ch cng ha.
10/8/1972, vua Louis v hong hu l{ Marie Antoinette (ngi
o) b bt. 17/1/1793, via Louis b kt n t hnh vi ti danh
}m mu chng li t do nhn dn v an ninh chung. Hong hu
cng ln m|y chm ng{y 16/10. S|u nc b nh Tn dit: thi
gian 230 - 221 trc Cng nguyn, vua nc Tn v Doanh
Chnh thng tnh 6 nc ch hu Hn, Triu, Ngy, S, Yn, T,
hon thnh thng nht Trung Hoa. Nm 206 tr. CN nh{ Tn b
Lu Bang v{ Hng V tiu dit. Mt ngho hai trng: Ngho: c
s vt cht km; trng: vn ha khoa hc lc hu. }y l{ li
Mao Trch ng ni trong b{i 'B{n v 10 mi quan h ln': 'Ti
tng ni, chng ta mt l 'ngho', hai l 'trng'. 'Ngho' l cng
nghip khng c bao nhiu, nng nghip cng khng pht
trin; 'Trng' l trang giy trng, trnh vn ha, trnh
khoa hc u cha cao.' Mt giu hai cng bng: mt l giu,
hai l phn phi cng bng ca ci. Publius Flavius Vegetius
Renatus, 400 AD, c vit mt s tc phm v ti chin tranh ,
qun s. Ln Lng Sn: ly tch trong tiu thuyt Thy H, do
khng chu ni s {n |p v{ thi nt ca triu nh nh{ Bc
Tng, 108 ho h|n ln Lng Sn nhp bn vi nhau khi
ngha chin u chng li triu nh. Weber: C nhiu ngi
cng tn Weber; }y c l tc gi mun ni n Max Weber,
ngi c, 1864 - 1920, mt trong ba nh tin phong v l
thuyt qun l c in, ngi t nn mng cho ngnh x hi
hc. Machiavelli tc Micolo Machiavelli, 1469 - 1527, nhn vt
trung tm ca b my chnh tr nc thi k Vn ngh phc
hng, nh{ chnh tr nh}n vn kit xut kim nh{ th, nh{ }m
nhc; c cng hin ln v chnh tr, qun s, vn hc; ni ting
vi hai tc phm The Prince (Qu}n vng) v{ Discourses on
Livy (Bn v ch ngha cng ha). Nicholas John Skykman
(1893 - 1943), ngi M gc H Lan, nh chin lc hc a l,
c gi l{ 'cha chnh sch vy cht' (god father og
Containment), xut Rimland Theory. Qu truyn thng M:
ting Anh l The Heritage Foundationm, mt think tank hng
u ca M, c xu hng bo th, t tr s ti Washington.
Hc gi Ezra Vogel, tc gi sch 'Japan As Numberone' FED: vit
tt t Federal Reserve System, tc C quan D tr Lin bang,
tc Ng}n h{ng Nh{ nc M. 5\. Thuyt hi kt lch s: The
End of History, quan im do Francis Fukuyama a ra nm
1898, sau c pht trin trong cun 'The End of History and
the Last Man' xut bn nm 1992. Fukuyama l{ hc gi ngi
M gc Nht. 6\. T - rt: Trust, hnh thc lin minh nhiu
doanh nghip gim cnh tranh, nm th trng, nh gi c.
Sch s Trung Quc in nhm th{nh T}y Ban Nha, ngi dch
sa li cho ng vi lch s. i Peter: 1672 - 1725, tc Pi -
t i nc Nga (1628 - 1725), Sa Ho{ng u tin thc
hnh ci cch hnh chnh, pht trin cng thng nghip v
vn ha gi|o dc, xy dng lc qun v hi qun chnh quy, tin
h{nh b{nh trng ra ngoi bin gii. Vasscoda Gama: ngi B
{o Nha, 1460 - 1524, nh hng hi u tin khm ph tuyn
hng hi t Ch}u ]u vng qua Mi Good Hope n n (1497
- 1499), pht hin ra n , 1524 lm Tng c n thuc B
{o Nha. Immanuel Wallerstein: ngi M (1930 - ), nh x hi
hc, nh khoa hc lch s x hi v nh phn tch cc h thng
th giosi. T|c phm ni }y l{ cun The Deckine of
American poxer: The U.S. in a Chaptic World. Suy thoi Hi l
ni s thoi kinh t Nht di triu i Heisei. Heisei (m Hn
Nht Bnh Thnh) l tn gi triu i Nht Hong do vua
Akihito (Minh Nhn) tr v t 1989 cho ti nay. Dn tc i ha:
tn gi theo m hn - Nht ca dn tc Nht bn. Nguyn vn
ch Hn trong Kinh Dch: An nhi bt vong nguy, tnnhi bt
vong cong, tr nhi bt vong lon. T M~ Tng Nh: (khng
179 trc CN - ?) nh{ vn chuyn vit ph (mt th vn vn)
ni ting thi Ty Hn Trung Quc. Nguyn vn ch Hn cu
ny l: Minh gi vin kin vu v manh, nhi tr gi t nguy vu v
hnh. Clemenceau: Georger Clemenceau, 1841 - 1929, nh
chnh tr, nh bo, hai ln lm Th tng Php (1906 - 1909;
1917 - 1920), tham gia v thao tng hi ngh ha bnh Paris sau
th chin I, c gng lm suy yu c, chng Lin X, phn i
ch trng ca Tng thng M Wilson ti Hi ngh ny. Ch Qua
Vi V : Trong Hn t , ch 'V'(V) (trong v lc,
v kh) do ch 'Ch'(dng li) v ch 'Qua'(cy gio, mt
th v kh thi xa) hp thnh; 'Ch Qua' l{ 'Ngng gi|o' (tc
khng chin u) cu to thnh ch 'V'. Ch Qua Vi V cn
c dng nh mt thnh ng, vi ngha: v cng ch}n chnh
l v cng chm dt c chin tranh; v sau li c thm : v
cng chn chnh l v cng chm dt c chin tranh; v sau
li c thm : v cng ch}n chnh l{ khng dng v lc m
khut phc c i phng. Ch Qua Vi V l{ lun im ni
ting do S Trang Vng nu ra u tin. ni ngi gii qun
s u ht sc trnh chin tranh m c gng dng mu lc
gii quyt tranh chp i phng. }y l{ na sau v th nht
trong i c}u i ti miu th V Hu Gia C|t Lng Thnh
. i c}u i n{y nh sau: ,
;/ , Thomas Cleary: Nh
Hn hc ngi M. Nguyn vn ch H|n: Thng binh pht
mu (Dng mu lc thng ch l{ trnh dng binh cao
nht) v Bt chin nhi khut ch}n chi binh (Khng |nh m{
hng phc c ton b k ch). }y l{ hai c}u thin 'Mu
cng', trong 'Binh php tn t'. Sir Liddell Hart (1895 - 1970)
ngi Anh, qun nhn, s gia qun s h{ng u, ni ting vi l
thuyt chin tranh c gii ha (s dng xe tng), nh{ vn, nh{
bo, tc gi hn 30 cun s|ch, |ng k l 'Lch s th chin II'
3\. 'giu mnh ch thi': Nguyn vn ting Trung Quc - 'thao
quang dng hi', ngha l{ giu thc lc, v ngu gi di, ch
thi c. Nguyn tc 'Bo m hy dit ln nhau': Mutual
assured destruction (M.A.D), mt hc thuyt chin lc qun
s v chnh sch an ninh quc gia, trong vic hai bn tham
gia chin tranh s dng ht mc v kh ht nhn s dn ti hu
qu c hai bn tn cng v phng ng u cng b hy dit,
theo nhng nc c v kh ht nh}n khng c tn cng
nc khc bng v kh ht nhn bi iu xy ra chc chn l
hai bn cng hy dit. Ph Wall: T dng ch th lucj t
bn ti chnh M (Ph Wall thnh ph New York l{ ni tp
trung nhiu c quan i din cc cng ty ti chnh M). Kim
Mn v M T l hai qun o eo bin {i Loan. Ni }y l{
chin trng chnh gi {i Loan v{ Trung Quc trong nhng
nm 1950 - 1960; cng l{ ti tranh ci kch lit gia hai ng
vin Tng thng M (Kennedy v Nixon) trong cuc chy ua
vo nh Trng nm 1960 v vic c nn s dng v kh nguyn
t vi Trung Quc trong trng hp {i Loan b tn cng. Tr
chi kt cc bng s khng: ting Anh l rezo - sum game: cc
bn tham gia tr chi cnh tranh gay gt vi nhau, c ca
bn n{y c ngha l{ mt ca bn kia, c v mt ca hai bn
cng li th mi mi bng rezo (s khng); noi cch khc, khng
tn ti kh nng hai bn cng tc vi nhau. Clausewitz: Karl
von Clausewitz, 1780 - 1831, ngi c, nh l lun qun s v
s gia qun s; tc phm chnh 'Bn v chin tranh' (On war),
ch trng chin tranh l s tip tc ca chnh tr, xut
quan nim chin tranh tng th. Bismarck: Otto Eduard
Bismarck, 1815 - 1898, th tng vng quc Ph (1862 -
1890), T tng quc c (1871 - 1890), l~nh o lc
lng qu}n i |nh bi Php, o thng nht nc c, cn
gi l 'Th tng thp'. Georrge Frost Kennan (1904 - 2005),
nh chin lc M, ngi sng lp hc thuyt ngn chn Lin
X, cha ca chin lc chin tranh lnh. Thanh gm sc
Damocles: Theo truyn thuyt Hy Lp c, Damocles l mt b
ti nhng li mun lm vua; bit vy, nh vua bn m tic mi
Damocles ngi vo ngai vng, pha trn c mt thanh gm sc
treo bng si lng bm nga (l loi si rt d t), nhm
Damocles hiu hon cnh nguy him ca k l{m vua. in tch
n{y dng ni tai ha sp ging sut. Bn gc ting Trung
Quc vit nhm l 9, ngi dch sa l 8. Sir Winton Churchill,
1874 - 1965, nh chnh tr, nh{ vn, Th tng nc Anh 1940
- 1945, ngi l~nh o nc Anh chng li Ph|t xt c trong
th chin th II, ng t gii Nobel vn hc nm 1953 Orange:
tn mt gia tc danh gi Chu u, nguyn qun ti l~nh a
Orange, nhiu th h cai tr H{ Lan, trong William III tng
l{m vua nc Anh, Scotland v Ireland (1689 - 1702); gia tc
ny t 1815 cho ti nay l hong gia cai tr H Lan trn danh
ngha. Sau c|c v khiu khch ca Anh, ngyaf 18/6/1812, M
tuyn chin vi Anh t nh Quc hi Capitol v Nh Trng
th W|hington. Th|ng 12/1814, hai nc k Ha c, chm
dt chin tranh, lnh th M gi nguyn trng. Valery Boldin:
sinh 1935, nm 1981 tham gia kp Gorbachev, sau lm tr l
ca tng B th ng Cng sn Lin X Gorbachev ri Chnh
vn phng Tng thng thi Gorbachev. Tc gi cun Mi nm
rung chuyn th gii: Thi i Gorbachev do ch|nh vn phng
ca ng chng kin (ting anh: Ten Years that Shook the
World: The Gorbachev Era as Witnessed by his Chief of Staff,
xut bn 1994. Romain Rolland (1866 - 1944): nh{ vn, nh{
haotj ng x hi chng chin tranh, ot gii Nobel Vn hc
nm 1915. S thng trm ca c|c cng quc: tc The Rise and
Fall of the Great Power' Economic Change and Military Conflict
From 1500 to 2000, xut bn ln u nm 1987. Hip nh
Qung trng: Tc Plaza Accord, l tha c ti chnh do M,
Nht, c, Anh, Php k ngy 22/9/1985 ti khch sn Plaza
(Plaza ngha l{ Qung trng), thnh ph New York; ni dung
chnh l h gi| ng dollar M so vi ng Yn Nht v{ ng
M|c CHLB c. Nguyn vn bn ting Trung Quc l 1988, c l
l in nhm, ngi dch sa l 1998. Toynbee: c hai s gia cng
tn n{y, nhng trong s|ch khng vit y tn m. Theo
ngi dch, }y l{ Arnold Joseph Toynbee, 1889 - 1975,
ngi Anh, tc gi b sch 12 tp 'A Study of History', cn gi l
'History oh the World' rt ni ting, vit v s thng trm ca
cc nn vn minh, xut bn 1934 - 1961. ng cn l c vn
chnh v vn Trung ng ca B Ngoi giao Anh thi gian
1918 - 1950. Trng i soi: Tc Trng T|c L}m 1875 -
1928, trm qun phit Phng h (1 phi h trong qun phit
Bc Dng), t 1916 l{m c qun Phng Thin, theo pht xt
Nht, thng tr vng ng Bc Trung Quc, nm 1920 lin kt
vi qun phit Trc h trong chin tranh gia Trc h vi Vn
h, thng Vn h, ng u chnh ph qun phit Bc Dng
(ng Bc Kinh). Nm 1922 b Trc h |nh bi, rt ln
ng Bc. Nm 1924 |nh bi Trc h, li ng u chnh ph
Bc Dng. Nm 1928 b qu}n i Quc dn ca Tng Gii
Thch |nh bi, rt v ng Bc, dc ng b cht v bom
Nht. Trng thiu soi tc Trng Hc Lng, 1901-2001,
nh danh Tiu Lc T, con trai Trng T|c L}m. T 1917 theo
cha lm vic trong qu}n i Phng h. Nm 1928 L}m cht.
Lng ln thay cha l{m tng t lnh ba tnh ng Bc Trung
Quc, v tuyn b theo chnh ph Dn quc do Tng Gii
Thch lm Tng thng; nh thc hin c vic thng nht
qu}n i Trung Quc. Lng c c l{m T lnh Bin phng
ng Bc. Nm 1936, Lng ch trng o{n kt vi Hng
qun ca ng cng sn Trung Quc chng Nht, nhng Tng
phn i. Ng{y 12/12/1936 khi Tng Gii Thch n Ty An
th s|t, Lng cng tng Dng H Thnh bt gi Tng, yu
cu thc hin o{n kt chng Nht. Sau khi Tng chp nhn
yu cu n{y, Lng a Tng v Nam Kinh. Tng giam lng
Lng cho n nm 1946 khi Tng chy ra {i Loan c mang
theo Lng. ng cng sn Trung Quc |nh gi| cao tinh thn
yu nc chng Nht ca Lng. 3\. Alexis de Rocqueville,
1805 - 1859, nh chnh tr hc v s gia, ngh s nn Cng ha
th II nc Php, y vin ban son thapr Hin php , tc gi hai
cun sch ni ting Nn dn ch M, ch c v{ i Cch
mng. Mahan tc Alfred Thayler Mahan, 1840 - 1914, ngi
M, nh chin lc bin v s gia ni ting , ngi sng lp
thuyt 'Sc mnh bin' (Sea Power Theory), tng l s quan ch
huy trong cuc chin M - T}y Ban Nha nm 1898, sut i
cng hin cho vic xy dng quyn lc bin ca M. Tng thng
F.Roosevelt ca ngi ng l mt trong nhng nhn vt v i
nht , c nh hng nht trong i sng ca nc M. Ch
ngha Monroe: Monoe Doctrine, hc thuyt do Tng thng M
Monroe, hc thuyt do Tng thng M Monroe xut, ch
trng phn i s can thip ca Chu u v Ty bn cu; tr
thnh nn tng chnh s|ch i ngoi M. James Monroe , 1758 -
1831, l Tng thng M th 5, lm Tng thng hai nhim k
(1817 - 1825). Roosevelt }y l{ Franklin Roosevelt , 1882 -
1945, Tng thng M th 32, lm Tng thng 4 nhim k lin
(1933 - 1945), c coi l Tng thng tt nht nc M. Hull
tc Cordell Hull, 1871 - 1955, B trng Ngoi Giao M 1933 -
1943, ngi ng Dn Ch, ng h New Deal ca Roosevelt,
chng Nht x}m lc Trung Quc, gp phn xy dng Lin Hp
Quc; gii Nobel Ha Bnh 1945. L cng rm cui cng lm
g~y lng con lc { nhng li thu c chin li phm l c con
lc {: c}u n{y c ngun gc t mt ngn ng ting Anh: 'The
last straw on the camel's back', c ngha l{ cng rm cui cng
cht trn lng con lc { l{m n khu xung (v khng chu ni
sc nng). ng rm cht trn lng lc { qu| nng lm n gy
lng tt nhin phi c cng rm cui cng gy ra tnh trng
(tng t: git nc trn ly). }y t|c gi v von cng lao ca
M i vi hai cuc Th chin chng l bao m chin thng M
thu c li qu ln. Ngi dch cho rng nc M c cng rt
ln trong hai cuc Th chin, nht l Th chin II, c bit trn
mt trn Th|i Bnh Dng, M chin u kin cng vi Pht
xt Nht, buc Nht u hng, to iu kin cho nhiu nc
Ch}u \ gi{nh c c lp, thot khi ch thuc a. Chnh
sch m ca, tc Open Door Policy, do B trng Ngoi giao
M John Hay xut nm 1899 p dng cho Trung Quc khi
nc ny b c|c nc Phng Ty bt nt v{ x}m lc. Trung
Quc cho rng chnh sch ny nhm qun bnh li ch cc
nc phng T}y trong vic xu x Trung Quc. Chin tranh
Ph - Php: din ra trong thi gian 1/1870 - 5/1871, do Php
tuyn chin trc, kt thc bng thng li ca Ph, em li s
thng nht Ch c di s cai tr ca vua WilhelmI v
|nh du s sp ca ho{ng Ph|p Napolon III vad nh
ch Ph|p, sau c thay bng nn Cng ha th III. Vng
Alsace - Lorraine b Ph chim cho n khi Th chin I kt thc.
Hi y Bismarck ang l{ Th tng phc v triu nh Ho{ng
Ph Wilhelm I. Ngh vin ch hin (hoc lp hin):
constituent assembly. Vn ha Hobbles: nn vn ha chu nh
hng ca Thomas Hobbles, (xem ch thch 1 chng III), nh{
trit hc chnh tr theo ch ngha duy vt my mc, ng h ch
qun ch, ra thuyt Kh c, c nh hng ln ti th
gii. Vn hoa Locke: nn vn ha chu nh hng ca John
Locke, 1632 - 1704, trit gia duy vt ngi Anh, sng lp ch
ngha Knh nghim, chng minh tri thc ca nhn loi bt
ngun t th gii cm tnh, l{ ngi u tin trnh by ton
din t tng dn ch hin chnh, ch trng chnh th qun
ch lp hin, c nh hng ti trit hc v chnh tr th gii.
Vn ha Kant: nn vn ha chu nh hng ca trit gia c Im
- manuel Kant, 1724 - 1804, ngi sng lp trit hc duy tm
c in c, ch trng tri thc ca nhn loi l hu hn. Bc
mn st (Iron Curtain) l t gi bin gii a l, bin gii t
tng mang tnh biu tng chia ct Chu u thnh hai khu
vc ring t cui Th chin II n cui Chin tranh lnh
(1991). Thng 2/1946, Stalin pht biu khng nh Ch ngha
Cng sn s thng v Ch ngha T bn s b lt , Lin X
quyt tm thit lp ch Cng sn ng ]u. Trong din vn
'Ngun tip sc cho Ha Bnh' ti i hc West - minster
Fulton, Missouri (M) ngy 5/3/1946 , Winston Churchill (lc
ny khng cn l th tng, nhng vn c ting ni mnh m
trn chnh trng Anh) phn i vic Stalin lp 'Bc mn st'
ng ]u, coi l{ biu tng chia ct Chu u. Churchill ku
gi M ngn chn Stalin li c|c nc Ty u vo bn trong bc
mn st. Bn ting Trung Quc in sai l{ Georger Tanya. Ngi
dch ~ tra cu li, tn chnh xc l Georger Santayana, 1863 -
1952, nh{ th v{ trit gia M gc Ty Ban Nha. Cu cch ngn
n{y nguyn vn l{ 'Those who cannot remember the past are
condemned to repeat it'. (Ai qun qu kh th s b ln n l lp
li qu kh). Ngun: ' The Life of Season'. D |n 'Hai n, mt
v tinh': ting Trung Quc l 'Lng n nht tinh': ban u l
bom nguyn t, tn la v v tinh tinh nhn to. 'n' th nht
l bom nguyn t, sau din bin thnh bom nguyn t v bom
khinh kh. 'n' th hai l tn la. 16/10/1964 Trung Quc th
thnh cng n qu bom nguyn t u tin; 17/6/1967 th
thnh cng n bom khinh kh; 24/4/1970 phng thnh cng v
tinh nhn to u tin. 4\. Ohmae Kenichi: (sinh nm 1943),
tin s vt l ht nhn, nh qun l hc, nh bnh lun kinh t
ni ting, tng ph trch cng ty Mekin - sey company... Tc
phm tiu biu c: 'Th gii khng bin gii', 'Tng lai ln
ca sn khu ton cu'. 5\. 'Khi Trung Quc thng tr thin h':
s tri dy ca Vng quc trung ng v{ hi kt ca th gii
phng T}y' tc sch When China Rules the world: The Rise
the Middle Kingdom end the End oF the Western World, xut
bn nm 2009. T|c gi Martin Jacques, ngi Anh, sinh 1945,
hc gi v nh bo, hin l cy bt bnh lun ca bo The
Times, gi|o s thnh ging ca i hc Nhn dn Bc Kinh. 6\.
'Thi bo Hon cu': Mt ph trng ca Nht Bo Nhn Dn,
c quan ca Trung ng ng Cng Sn Trung Quc 'S khng
ht nhn ton cu': ting Anh l Global Zero 1\. Lu \ Ch}u
sinh nm 1952, hin l{ Trung tng khng qun Trung Quc,
Chnh y i hc Quc phng Trung Quc, l mt nh{ vn c
ting, tng c tng mt s gii thng vn hc ca Trung
Quc. 7\. Feodor Mikhailovich Dostoevsky, 1821 - 1881, nh
vn ngi Nga chuyn vit v s bnh ng trong x hi; ni
ting vi cc tc phm 'Thng Ngc', 'Ti c v trng pht'...;
tng b {y do tham gia c|ch mng. 8\. De Gaulle tc Charles
Andr Marie Joseph De Gaulle, 1890 - 1970, ngi l~nh o
phong tr{o 'nc Php T do' chng Ph|t xt c trong th
chin th II; sau khi nc Ph|p c gii phng tng lm
ngi ng u chnh phr Php lm thi, ri Th tng (1944
- 1946; 1958), Tng thng Php (1959 - 19690, ch trng
ngoi giao c lp t ch khng l thuc M China's strangery
for of strang nation xut bn nm 2007. Trung M quc: ting
Anh Chimerica; do Niall Ferguson (ngi Anh, gi|o s mn lch
s ti i hc Harvard) v{ Moritz Schularick (ph gi|o s kinh
t hc ti John F. Kennedy Institute of the Free University of
Berlin) a ra cui nm 2006. Nm 1812 Ch}u ]u chm trong
chin tranh, Ho{ng Ph|p Napolon a i qun tn cng
Nga, kt qu i bi, binh s cht gn ht do i rt; nh}n dp
nhiu nc Chu u (k c Anh) ni ln chng Ph|p. Cng nm
M tuyn chin vi Anh; qu}n i Anh chim th M, l
ra M s gp nhiu kh khn, nhng v Anh ang dc sc |nh
Php, chnh ph Anh, s thua Napoleon nn khng dm tip tc
|nh M m cui cng nm 1814 Anh k ha c vi M, nh
M thot nn chin tranh (1815 Anh v Ph thng Php). V
th tc gi ni tai ha ca Ch}u ]u l{ c may ca M. Chnh ph
qun phit Bc Dng: chnh ph ca tp o{n qu}n phit
phong kin do Vin Th Khi lp cui i nh{ Thanh. Nm
1901 Vin nhm chc i thn Bc Dng. Sau C|ch mng Tn
Hi (1911), Vin cp ly chc i Tng thng, hnh thnh tp
o{n qu}n phit {n |p nh}n d}n, b|n nc. Nm 1916, Vin
cht, tp o{n n{y chia r, hn chin vi nhau; nm 1927 b
qu}n i chnh ph cch mng Tn Trung Sn tiu dit trong
chin tranh Bc pht. Ti hi ngh Ha bnh Paris (18/1 -
28/6/1919, c 32 nc tham gia, hp in Versailles) nhm
gii quyt cc vn sau Th chin I, Tng thng M Wilson
ra k hoch ha bnh, trong c tha hip Nht k tha cc
c quyn ca c ti tnh Sn ng trung Quc, ph|i o{n
trung Quc phn i, khng k ha c Versailles. }y t|c gi
mun ni v Hi ngh Yalta (Yalta Conference), tc hi ngh
thng nh M - Lin X - Anh hp ti Yalta (Lin X) 4 -
11/2/1945 bn cc vn sau khi c ph|t xt u hng.
Trong v tr|nh xung t vi Lin X, M ng Lin
X c hng c|c c quyn ca nc Nga Sa Hong ti
Trung Quc, nh quyn thu qun cng L thun - i Lin
(mt cng bin v{ th cng nghip quan trng ca Trung
Quc) v khai thc mt s tuyn ng st, tha nhn gi
nguyn tnh trng hin c ca CHND Mng C (m Trung Quc
cho l{ t ca mnh)... Khon bi thng Canh T: Nm 1900
Lin qu}n 8 nc phng T}y x}m lc Trung Quc, nm sau
p chnh quyn Mn Thanh k hip c Tn Su, buc Trung
Quc bi thng cho 8 nc ny 450 triu lng bc (450 triu
dn, mi ngi np 1 lng), gi l khon bi thng Canh T.
Nm 1908 - 1940, nhng quy nh ch dng vo vic cho trung
Quc c hc sinh sang M du hc. Nh trung Quc c c
mt i ng nh}n t{i cp cao, v sau h c ng gp quyt nh
vo vic lm bom nguyn t, v tinh v tn la. Nguyn vn
ch Hn: Bch chin bch thng, phi thin chi thin gi d; bt
chin nhi khut nhn chi binh, thin chi thin gi d. Nguyn
vn ch Hn: Hip ha vn bang. Nguyn vn ch Hn: T hi
v ch. Nguyn vn ch Hn: Ha can qua vi ngc bch. ni
thay chin tranh bng tnh hu ngh. Nguyn vn ch Hn:
Nhn gi v ch. The Pentagon's New Map: War ang Peace in
the Twenty - First Century; xut bn nm 2004. Charles
Krauthammer: Nh bo M ni ting, sinh 1950, tng ot gii
Pulitzer. Mt lc lng trc kia t c ch nay ni ln -
ni lc lng cuae bn khng b ni ln sau v 11 thng 9.
Samuel Philipa Huntington, 1927 - 2008, nh khoa hc chnh
tr ni ting nc M, tc gi hc thuyt 's ng gia cc
nn vn minh' ('Clash of Civilizations', ra nm 1993). Thi
k bng n dn s: Ting Anh l Baby Boom, thi k 1946 -
1964 s dn M tng thm 78 triu. Bin Adriatic: vng bin
ph}n c|ch b|n o vi b|n o Balkan (gm Croatia,
Slovenia, Bosna v Hercegovina, Montenegro v Albania). Bin
Aegean: vng bin nm gia Th Nh K v{ Hy Lp. Nguyn vn
ch H|n: c o a tr, tht o qu tr. }y l{ mt cu trong
thin 'Cng Tn Su H' sch 'Mnh T'. Nguyn vn ch Hn:
a h{nh bt ngha tt t t. Nguyn vn ch Hn: S xut hu
danh. Nguyn vn ch H|n: Ngha binh. Nguyn vn ch Hn:
Ngha chin. Ch ngha cng li: Quan im ly cng hiu thc
t hoc li ch lm tiu chun hnh vi. Hc thuyt Darwin - x
hi: Tc Social - Darwinist Tdeology, l thuyt cho rng x hi
lo{i ngi tin ha thng qua thuyt u tranh sinh tn, trong
chng tc n{o thng minh hn, khe mnh hn, thch nghi
vi mi trng tt hn s l chng tc c quyn tn ti; chng
tc no dt nt, m yu, km thch nghi vi mi trng s b
{o thi. Bernard Montgomery, 1887 - 1976, nguyn soi lc
qun Anh, nh ch huy qun s ni ting ca lc lng ng
minh, tng |nh bi qu}n c ng ti Chu Phi, to ra bc
ngot trong th chin th II. Xem chng hn:
http://www.careercast.com/jobs-rated/jobs-rated-2014-
ranking-200-jobs-best-worst Xem: http://www.ihes.fr/
lafforgue/textes/SavoirsFondamentaux.pdf Bn dch ca Phan
Tt c c t nm 1976. Bn dch mi v{ chnh x|c hn ca
Nguyn Tin Dng do Sputnik Eduation ph|t h{nh t nm
2015. Trong quyn Nc T Hon th ch K l{ kt lun, khi
ni v cc khm ph mi }y ti dng vi ngha 'kim tra' khi
lm ton.. Xem http:
//gowers.wordpress.com/2008/07/25/what-is-deep-
mathematics/ Tn mt loi thuc ni mit th, c Nht mu
trng c mt tri trn gia, b v nh mt ming cao dn
ND. (Trong nguyn bn khng c c|c ch thch, ngi dch chu
trch nhim v cc ch thch trong bn dch). Dng Ch}u l{
mt th trn gn Nam Kinh ND. Giang Bc l ni pha bc sng
Trng Giang, ni nh ta l t ngn ND. Ixteerri, chng pht
cung, r di ND. Cn gi l trm cm, mang ni bc dc
khng ni ra c v tr nn bun phin ND. Nm 1927 qu}n
Giang Hu thuc qu}n i Quc d}n ng ang |nh ui qun
Trc L chim Nam Kinh, ngy 24-3 xy ra v cp bc v git
hi kiu d}n v{ nh}n vin c|c c quan v{ s qu|n nc ngoi
Nam Kinh. Tu chin Anh M trn sng Trng Giang tr
a, bn i bc vo thnh sut mt gi - ND. V vi m nhn
Dng Qu Phi ca ng Minh Ho{ng i nh{ ng ND.
Nhng a danh ni ting ca thnh ph Nam Kinh ND. Qun
i ca chnh ph Trung Hoa dn quc, do Quc D}n ng nm
gi - ND. Alexander Ernst Alfred Hermann von Falkenhausen
(1878-1966) ND. Tm g di rng vi tc c kha rnh,
thng gc trong mp chu git v xt qun o ND. Mt
loi cy l nh, xanh c trong ma ng, thng c trng
l{m tng ngn vn cnh ND. Mt loi {n hi dng nh{
th, t th ngi {n ta nh {n piano ND. Nhng vng t
trong thnh ph, nhiu nht l Thng Hi, Qung Chu ct
ra cho ngi nc ngoi thu ND. Tc khong hn mi mt,
thc Trung Quc bng 0,33 mt ND. Tu thuc ca ngi
bnh dn Trung Quc l mt khc tre nh d{i hai gang tay,
u tu nhnh hn th}n mt cht, khi ht ti thuc con con vn
treo lng lng thn tu, khi nhi thuc, ngi ta cm u tu
vo ti thuc v nhi thuc trong ti ND. Ch qu}n i Quc
d}n ng ca Tng Gii Thch ND. Ngha l{ ngi lu ct giu
ngc. Nhn vt trong tc phm ni ting _Lng Sn B| Trc
Anh {i._ Hai ngi yu nhau ri cng cht bn nhau. Cu
chuyn c gi l _Romeo v Juliet_ ca Trung Quc ND.
Tam gi|o l{ Nho, o, Pht; Cu lu l{ nho, o, }m dng,
pho, danh, mc, tung honh, tp, nng. Sau mang ngha rng l
cc loi tn gio, hc thut, cc tng lp x hi, cc hng
ngi - ND. T th: Lun ng, i hc, Trung dung, Mnh T;
Ng kinh: Chu Dng, Thng th, Kinh thi, L k, Nghi l,
Xun Th. Sau mang ngha rng l{ c|c trc t|c kinh in ND.
im trn sng, }y l{ sng Tn Hoi ND. Tng ng 4
ngn t by gi - ND. iu nhy ca cao bi min T}y nc M,
do lnh thy M truyn vo Trung Quc ND. _Thng bt tri
vong quc hn_ C|ch giang do xng hu n hoa. Hai c}u trong
b{i th _Bc Tn Hoi_ ca Mc, c ngha l{: Con ht khng
bit ci hn mt nc, bn kia sng cn ht khc Hu nh Hoa
ND. Qun Tam ph l qun lnh ly ba ph Thiu Thin, H
Trung v{ Tnh Gia thuc tnh Thanh Ha, qu hng Cha
Trnh, chuyn lm nhim v bo v kinh th{nh, c xem l{ u
binh. L con ca L Duy V khi ln ngi i tn l L Duy K, l
v vua th 16 v l v vua cui cng ca nh{ L Trung Hng.
Lut ly dn lm lnh chia ra 10 nh lm mt bo. 500 nh l
mt bo. Mi bo c t hai ngi ch|nh ph dy dn
Huyn tp v ngh. Nh{ nc giao nga cho cc bo phi nui,
con no cht th d}n theo gi| nh m bi thng li. t ra
mt s mua bn chn kinh s, c nhng hng ha g dn
s b|n khng c th nh{ nc mua thu c ly m bn. Nhng
nh bun ai cn phi vay tin th cho vay, ri tr l~i. Dng Qu
Phi tc Dng Ngc Ho{n ngi tnh Thim Ty, Trung Quc
ban u lm th n cho Th Vng, con trai ng Huyn
Tng, c nhan sc ging vi mt qu phi mi mt, nn c Vua
yu phong lm Qu Phi. Nh vy, h hng b chim c a v
cao. Nh{ Vua l{ ngi a tnh, Dng Ngc Hon nh sc p
v ti ma ht nn rt c n sng. Trong tnh yu, h l mt
i t}m u hp. Tuy Dng Qu Phi c cht iu ting trong
quan h vi An Lc Sn, nhng khi vin tng ny phn li
triu ng th nng vn b tn ny bin lc ti trng cng anh
trai Dng Quc Trung. Di sc p ca binh lnh, vua ng
Minh Ho{ng ~ phi chp nhn cho Dng Qu Phi tht c cht
gii vy cho triu nh. Sau c|i cht, nh Vua vn ng{y m
tng nh Dng Qu Phi. Cm ng mi tnh n{y, nh{ th
Bch C D ~ vit tc phm 'Trng hn ca' m tng ch c
xem l{ p nh ngc ng khin cho nhiu th h cm kch v
rung ng. B l v ca Cha Trnh Sm, rt c Cha yu
mn sng i. Theo 'T in nhn vt lch s Vit Nam', b l
ngi ~ g}y ra nhiu tai c trong ph Cha Trnh v triu nh
Hu L. Theo Nguyn Tin o{n, B{i t Truyn Kiu v{ th
vnh Kiu ca o{n Nguyn Tun, K yu Dng chy vn ha
x Ngh, Nxb. Vn hc, 2012. Nguyn Hnh l em rut Nguyn
Thin, cng l con trai ca Nguyn iu, anh cng cha khc m
vi Nguyn Du. L tn ca sng Lam, ranh gii t nhin ca hai
tnh Ngh An v{ H{ Tnh. Theo L{ng Tin in, L{ng vn ha
c truyn Vit Nam, Nxb. Thanh nin, 2001 ca V Ngc Khnh.
M Nguyn Nghim tng khu ng D{i c pht hin nm
1995, khng c phn p ni, phn chm xy chc bng va
tam hp. Nm 1997 v{ 2003 m c nng cp nhng vn
c gi nguyn hin trng phng vi mt t. Quang
Trung mun nm dn s v qun s nn bt mi ngi phi
mang tn bi, goi l th Thin h i tn. Tm cnh p Nghi
Xun l: (1)Hng Sn lit chng (Ni Hng thnh dng)
(2)Hoa phm thng trin (Hoa phm ch ng - ch trn bn
di thuyn, nm gn ng c|i, thng thng nam bc) (3)C
c l}m lu (Ngh l li ro, con ngh l {n li sng)(4)Uyn
Trng danh t (Cha p Uyn Trng)(5)Qun mc bnh sa
(Bi ct bng Cn Mc) (6)Giang nh c (Bn c Giang
nh) (7)Song ng h thy (i c| gin sng nc) (8)an
Nhai qui phm (Ca Hi bum v). Theo Nm th k vn Nm
ngi Ngh, Th|i Kim nh bin son, tp II, Nxb. Ngh An,
2001. 'Thc li trai phng nn': Cc t lp, ti, b vt, ng
sn, b mc, nm giang ch nhng vt dng ca nn, ti. La
Thnh, mt tn gi khc ca thnh Ngh An xa. Khng nn
lm vi La Th{nh (i La). on trn trch li s|ch Ba trm
nm l ca V Ngc Kh|nh in trong Tng th 'Truyn Kiu V
Ngc Khnh: Truyn Kiu trong vn ha Vit Nam' t trang 243
n 249, Nxb, Thanh Nin, 2013. on vn ph hp vi mch
truyn, tc gi chp li by t lng tng nh n thn ph
mnh: V Ngc Khnh (1926 - 2012). Ph gi|o s V Ngc
Khnh. Nhiu: Cch gi nhng ngi tr tui thng cha c
v, c chng. Xut x: Theo Kinh Dch: Qu}n t chi o hoc
xut hoc x. X th l li vi i, cn gi l hnh; xut th
l ra khi i gi l tng. Mt a danh c c t thi Hu L. X
Sn Nam gm phn t ca cc tnh pha nam ng bng Bc
B nh Hng Yn, H{ Nam, Th|i Bnh, Nam nh, Ninh Bnh.
Ng Th Nhm l thy ca Trnh Khi bit }m mu cp ngi
ca Khi, ph|t gi|c nn c phong Hu Th Lang b Cng.
Nhng b ca Th Nhm trc khng ng tnh ~ ung
thuc c cht. Ba ngi khc l Trnh Khi (qun ph), Khc
Tun v Xun Hn - ph chp - u b ti. T ph l thn ph,
qun ph v hai ph chp (bn ca b). Duy V (? - 1771) l con
trng ca L Hin Tng. Chch qui: b Lnh Nam chch qu|i
ca Trn Th Ph|p, su tp cc chuyn l vo loi sm Vit
Nam; Truyn k: ch b Truyn k mn lc ca Nguyn D. Ta
cc truyn trong Lan tr kin vn lc ca V Trinh. Theo
Phm Trng Ch|nh: Nguyn Du mi nm gi bi th trc
khi i s Trung Quc, Nguyn Du ~ c mt chuyn i ring,
mt mnh. Chng ti ng h ph|n o|n n{y. Trong quan nim
chnh thng lc by gi, qu}n T}y Sn b xem l{ ngi x khc,
khng thuc cai qun ca triu L. Theo lp lun ca Tin s
Phm Trng Chnh sng ti Paris, Php. ng khu th{nh th.
Theo lp lun ca tin s Phm Trng Chnh, Paris, Php. 1.
Cuc chin tranh Peloponnesus t nm 431 n nm 404 TCN.
Ton b Hy Lp b cun vo cuc chin tranh ko di gia
Athens v Sparta. Sparta tri hn trn t lin, nhng Athens
li mnh hn trn bin. Vi s gip ca ngi Ba T, Sparta
~ tiu dit c gn nh to{n b hm i ca Athens ti trn
|nh Sicily, v ho bnh tm thi t c v{o nm 421 CN.
2. Sparta c hai h tc hong gia l h Agiad v h Eurypontid.
C hai h n{y u cho rng mnh thuc dng di Hercules. Agis
II thuc h Eurypontid cn Agesilaus l{ ngi em cng cha
khc m. Sparta lun lun c hai vua cng gi ngai vng. y l
con chu ca hai anh em, nhng ngi ~ gii phng v dng
nn thnh bang ny sau cuc chinh phc ca ngi Dorian.
Agis II ny khng phi l Agis, 'Nh ci cch ca Sparta', ngi
tr v trong giai on 245 - 241 TCN. 3. Xem thm cuc i ca
Alcibiades trong truyn v Nicias. 4. Lysander (cht nm 395
TCN): c hi qun v l chnh khch ni ting ca Sparta,
ngi ~ a Sparta n chin thng cui cng trc Athens
trong cuc chin tranh Peleponnesian vi trn Aegospotami v
i thng lin minh Athens ti Hellespont (ngy nay l
Dardanelles thuc Th Nh K). Ti nm 404 TCN, Athens buc
phi u h{ng. Lysander nh thit lp cc chnh quyn qu tc
cho Athens v cc thnh bang lin minh, nhng ngi Sparta
bc b ch trng v{ lp li nn dn ch Athenian.
Lysander ng h Agesilaus II ln lm vua Sparta, hy vng
Agesilaus s tr th{nh vua b nhn nhng Agesilaus ~ chng
t nng lc v s c lp ca mnh. Nm 395 TCN, khi chin
tranh vi Boeotia n ra, do Corinth v Thebes cm u,
Lysander c b nhim lm thng ch nhng b git trong
trn |nh Haliartus. 5. Lc n{y, t nc Hy Lp ang xy ra
cuc chin tranh Peloponnesus, mi thnh ph ca Hy Lp u
b tn ph v cuc ni chin gia phe dn ch (lin minh
Athens) v phe qu tc (lin minh Sparta). Do , cuc chin
tranh n{y khng n thun l cuc chin gia hai thnh ph
m l cuc chin tranh gia hai thc h chnh tr i lp. 6.
Aegea:qun o Aegea gm hng trm o nh nm pha
nam bin Aegea, nm trn bin a Trung Hi gia Hy Lp v
Th Nh K. 7. Aulis: thuc lnh th Thebes xa kia, nm trn
b bin ng Hy Lp, i din o Euboea. Trong Thn thoi
Hy Lp, ni }y l{ im khi u cho cuc hnh trnh chin u
vi th{nh Troy. 8. Agamemnon l{ vua vng quc Mycenae,
mt trung t}m vn ho| ca thi k ng Peloponnese,
ngi ch huy cc chin binh Hy Lp trong cuc chin tranh
thnh Troy (khong nm 1250 TCN). Cuc tranh ci gia
Agamemnon vi Achilles v l vt cng t l nng Brises l khi
ngun ca trng ca Iliad. Trc khi Agamemnon ri Aulis n
thnh Troy, n thn Artemis ni rng chng phi hin t con
gi ca mnh l thiu n Iphigenia, nu chng mun c
thun bum xui gi. Vt t ny l tr mn n c cho n
thn. Sau khi Agamemnon chin thng trong cuc chin tranh
thnh Troy, chng tr v nh v b v l Clytemnestra git hi.
Con trai ch{ng l{ Orestes ~ b|o th cho c|i cht ca cha. Cc
v kch c in ca Aeschylus l Agamemnon, Choephori v
Eumenides k cc cu chuyn v Orestes. 9. Theo thn thoi La
M l n thn chin tranh Diana. 10. Khi Agamemnon sp sa
git con g|i t thn, n thn ~ bt ngi con g|i i v{ thay
v{o l{ mt con hu. V th nn Agesilaus o|n rng con
hu mi thc s l vt t m n thn mun, v Artemis l n
thn sn bn. Agamemnon b kh x v ch{ng ~ git mt con
hu c cho l t nn chuc li ch{ng ~ ha vi n thn
s cng cho n thn th chng yu qu nht m chng nhn
c v{o nm sau, chnh l{ c con g|i Iphigenia. Ch{ng tr
ho~n cho n khi nng tr thnh mt thiu n. Khi chng h
c thnh Troy, n thn Diana ~ g}y b~o t khng cho
thuyn Hy Lp tr v cho n khi Agamemnon chu tr n cho
n thn. 11. Ephesus: thnh ph c thnh lp t th k XIII
TCN bi nhng tn ca n thn Cybele, sau l{ ngi Ionia
v{ ngi La M. Chnh ti }y ngi La M~ ~ x}y dng n
th thn Artemis, mt trong by k quan ca th gii c i.
Hin nay, khu vc ny thuc Izmir, Th Nh K v l mt trong
nhng di ch kho c ln nht th gii. 12. Vng quc Ba T
chia th{nh c|c vng l~nh a do c|c ph vng cai qun. Tc
hiu ph vng c vua Ba T phong v{ c truyn t i
n{y qua i khc ging nh danh hiu b| tc chu u thi
phong kin. 13. Cuc vin chinh ca binh o{n 10.000 n b
bin ny l mt trong nhng cuc h{nh trnh v i nht trong
nn vn hc phung T}y. Nh{ s hc Xenophon ~ k li
chuyn ny trong cun Anabasis. Mt trong nhng ngi mu
toan ginh ngai vng Ba T ~ cu xin s gip ca qun
|nh thu Hy Lp. V{o nm 401 TCN, nhng ngi ny sut
na ~ chim c Babylon. Trong trn Cunaxa, h d dng
|nh bi qu}n ch}u \, nhng ngi thu h b cht nn h phi
tm ng vt qua lnh th ca k th, t Babylon tin v
bin en. Trn ng rt chy h phi |nh li nhiu quc gia
v chu nhiu gian kh, nhng cui cng phn ln trong s h
u tr v Hy Lp. Khi tr v, h gieo tin rng Ba T rt d b
chinh phc. 14. Babylon: c coi l mt trong nhng thnh
ph ln nht ca th gii c i, ngy nay nm gn Baghdad
thuc Iraq, gia sng Euphrate v sng Tigris. Babylon l th
ca ch Babylonia thi thin nin k th nht v th hai
trc cng nguyn. }y l{ ni c|c nh{ kho c tm c ph
tch ca vn treo Babylon, mt trong by k quan ca th gii
c i. 15. Phrygia: vng t thuc ch Ba T, ng{y nay l{
min bc Th Nh K ni c th Ankara. 16. Thrace xa kia
l mt vng t rng ln do mt dn tc hiu chin thnh lp
nn vo khong th k V TCN thuc ch Ba T, hin nay l
mt phn lnh th ca Hy Lp, Bulgary v mt phn ca Th
Nh K. Tn gi Thrace sau n{y dng ch phn ln pha ng
b|n o Ban-cng. 17. Chaeronea, mt th trn c xa ca vng
Boeotia, Hy Lp, ngy nay c tn l Chaironeia. Ti }y, ngi
Athens v{ ngi Thebes b vua Philip II ca Macedonia v con
trai l Alexander 'i ' |nh bi thm hi nm 338 TCN. Tht
bi n{y ~ m u s cai tr ca ngi Macedonia trn ton ci
Hy Lp. Chaeronea chnh l{ qu hng ca Plutarch, tc gi
cun sch ny. 18. Trong phong tc ca ngi Hy Lp c,
nhng ngi chin thng thng dng li cp o gip ca
k th. Nn nu cc xc cht ca qun Sparta vn cn o gip
ngha l{ h vn gi vng c trn a. Nhng cuc giao u
ginh o gip ca nhng ngi anh hng ~ hy sinh l{ ch
chnh trong bn anh hng ca Iliad ca Homer. 19. Achaea
(Akhaia): mt tnh thuc Ty Hy Lp. 20. Acarnania vng ni
pha ty bc nc Hy Lp c, ngy nay l tnh Aitoloakarnania,
thuc min Ty Hy Lp. 21. Trong phn vit v cuc i
Pelopidas c k li chi tit v s kin ny v nhng tai ho gy
nn do s bt cng ca Sparta. 22. Sphodrias b la v ngi
Athens ~ bit trc. Xem phn vit v cuc i Pelopidas. 23.
Epaminondas (418?-362 TCN): chnh khch, trit gia v thng
ch rt xut sc ca Thebes. Nh t{i nng qu}n s, ng ~ a
Thebes ln a v b ch Hy Lp. ng sinh ti Thebes, kinh
ca x Boeotia, l hc tr ca Lysis x Tarentum, nh trit hc
Hy Lp theo trng ph|i Pythago. Nm 371 TCN, Epaminondas
thay mt cho Thebes ti hi ngh ho bnh ca cc thnh bang
Hy Lp ti Sparta. Trong cuc xung t vi Sparta sau , c
b nhim lm tng ch huy qu}n i Thebes Epaminondas ~
|nh bi Sparta trong trn Leuctra rt ni ting. Nm 370 TCN,
ng xm chim vng Peloponnesus, tn cng Sparta, v gii
phng Messenia khi s cai tr ca Sparta. Nm 362 TCN, ng
ch huy cuc chin tranh ln th 4, v l ln cui cng chng li
lin minh Sparta nhng c|i cht ca ng lm nn lng binh s.
Plutarch cng vit v cuc i ca Epaminondas, nhng nay
khng cn na. (Xem thm cu chuyn v cuc i v
Pelopidas). 24. Trn Leuctra (nm 371 TCN) l{ mt thm ho
ti t nht trong lch s Sparta. K t , Sparta khng bao gi
khi phc c sc mnh qun s tng c. (Xem cuc i ca
Pelopidas bit thm v trn |nh n{y). Leuctran ng{y nay
thuc vng Attica, Hy Lp. Nhc im ca Agesilaus khng ch
l hay thin v m cn rt t th c| nh}n. iu n{y c bit
ng trong trng hp ca Thebes. Lin tc gy nhng cuc
chin, ng ~ vi phm lut ca Lycurgus ngn cm tin hnh
chin tranh lu di vi cng mt k th. L{m nh vy, v hnh
chung ng ~ bin ngi Thebes tr nn thin chin hn v{
cui cng tr nn ngang tm vi Sparta. Khi Agesilaus tr v
nh v b thng sau trn |nh, c ngi Sparta ~ ni vi
ng: ' l phn thng m{ ngi Thebes ~ tr cho ngi v
cng lao hun luyn h t nhng ngi bnh thng thnh
nhng chin binh tinh nhu v giu ch'. 25. Doria l mt
trong ba tc ngi chnh ca Hy Lp c, hai tc kia l Aeolia v
Ionia. Theo truyn thuyt, ngi Doria ly tn mnh theo
Dorus, con trai ca Hellen, ngi ~ sng Doris, mu quc
ca ngi Doria. Ngi Doria di c ti o Crete v{ c|c o
thuc qun o Aegea khc. Truyn thuyt cng k rng ngi
Doria xm chim b|n o Peloponnesus vo khong nm 1104
TCN. T b|n o Peloponnesus ngi Doria xm chim pha
ty nam vng Tiu \ v{ c|c o lng ging nh o Sicily. H
ni th ng Hy Lp c gi l Doric. 26. Arcadia (Arkadhia): mt
tnh nh thuc vng Peloponnesus, Hy Lp. 27. Mantinea: ni
xy ra trn |nh ln nm 418 TCN, phe Sparta ~ thng phe
Athens trong cuc chin tranh Peloponnesus, nay thuc vng
Peloponnesus, Hy Lp. 28. Ngy nay l tnh Messenia thuc
vng Peloponnesus, Hy Lp. 1. Trong thn thoi Hy Lp, Ixion
l vua ca ngi Thessaly, c thn Zeus mi n thm ngi
nh ca nhng v thn trn ngn ni Olympus. Ti , Ixion gp
v{ em lng thm kh|t Hera (Juno), v ca thn Zeus (Jupiter),
n hong ca nhng v thn. Bit r bn thu ny, thn
Zeus ~ to ra mt |m m}y c hnh ging ht thn Hera. Ixion
~ t thng vi |m m}y n{y m{ c ng rng ~ chinh phc
c thn Hera. m my sinh ra nhng con nhn m
(Centaur) l nhng a con na ngi, na nga. V ti li ny,
Ixion b {y xung a ngc ca thn Hades, b tri vo mt
bnh xe ln ri b bnh xe nghin khi n quay trn. 2. Lycugus
(800 nm TCN) ~ ra lnh cm s dng vng bc Sparta
ngm cm mi ti li xu xa c th du nhp v{o }y. Nhng ti
thi Agis, lnh cm ny b hu b. 3. Sparta c hai gia nh
hong gia, v vy thng c hai vua mt lc. Nhng dng tc
hong gia ny chm dt v{o nm 222 TCN. (Xem thm truyn
v Lycugus). 4. Hi ng gim quan l mt y ban gm nm
ngi, c bu chn h{ng nm, c quyn iu hnh chnh
ph. Gi|m quan khng c bu li. 5. y khng phi l thng
ch Lysander (cht nm 395 TCN), ngi ~ l{m nn chin
thng trong cuc chin tranh Peloponnesian gia lin minh
Athens v{ Sparta. 6. }y cng khng phi l vua Agesilaus II
(444?-360?TCN), ngi c k trong cun truyn ny. 7.
Cun kinh Leviticus k rng: Jehovah, cha tri ca ngi Do
Th|i, ~ ra lnh cho h c 50 nm mt ln phi hu b mi hp
ng v{ vn t th chp ti sn. ng cng cm h tnh li vay.
Mt iu rn kh|c trong cun kinh Deuteronomy l c 7 nm
mt ln phi hu b mi mn n. Nu khng th li vay phi tr
s rt ln v{ nh vy s c mt s t ngi may mn tr thnh
nhng ngi cho vay dn dn s chim gi mi ti sn trong
khi nhng ngi dn cn li tr nn ngho i. Khng ai bit
nhng ngi Do Thi tn trng nhng iu rn n{y bao l}u,
hay liu c bt k mi lin h no gia s bi b l i x v
cuc chinh phc Jerusalem ca Babylon khng. 8. Quyn cng
dn Sparta ch ban cho nhng ngi c cha m u l cng dn,
nhng ngi ~ ho{n th{nh kho| hun luyn ca Sparta. H
c php n chung, ng thu v thi hnh nhng bn phn
ca mnh v{ c gi l Spartiates. Nhng ngi khng hon
thnh kho hun luyn phi chp nhn a v thp hn. Ngi
Perioeci l nhng cng dn t do ti c|c vng t b chinh
phc, khng phi l{ ngi Sparta. H c a v cao hn nhng
ngi n l trong trt t x hi Sparta v c quyn t tr mc
nht nh. N l l nhng ngi dn bn x, b ngi Sparta
chinh phc ri bin thnh n l. Mi ngi n l h{ng nm phi
chu |nh roi, mc o da thuc v{ m da ch h nh n
thn phn ca mnh. 9. Li tin tri Thalamae c ban ra ti
n th n thn Pasiphae. Plutarch k li rng mt s ngi
ni Pasiphae l m ca thn Ammon (v thn m Alexander 'i
' tuyn b l cha mnh), trong khi nhng ngi khc ni rng
}y ch l ci tn khc ca nng cng cha Cassandra ca thnh
Troy, c vua Agamemnon mang v Hy Lp. Cassandra c
ban pht ti tin tri, nhng n{ng nguyn ra rng s khng c
ai tin vo nhng li cnh bo ca nng. Mt truyn thuyt khc
k rng n thn Pasiphae chnh l tin n Daphne, mi tnh
u ca thn Apollo, ~ tho|t khi lng ham mun ca thn
Apollo bng cch bin thnh cy nguyt qu. Sau , qu{ tng
m Apollo ban cho cy ny l ti tin tri. 10. Theo hin php
ca Sparta, dn chng c quyn b phiu quyt nh nhng vn
quan trng nhng Vin Nguyn lo, bao gm 28 v nguyn
lo mi c quyn quyt nh c cho dn chng b phiu khng.
(Xem thm cu chuyn v cuc i Lycugus trong tp sch
ny). 11. y khng phi l{ n{ng Chilonis, ngi c k trong
cu chuyn v Pyrrhus. 12. Poseidon (Hi vng) l{ v thn
bin c ca Hy Lp. ng v thn Hades (Dim vng) l{ anh em
thn Zeus. Sau khi ph trut cha l{ Cronos ginh quyn lm
vua ca nhng v thn, Zeus ~ chia th gii l{m 3 vng quc.
Thn Zeus cai qun mt t v bu tri, thn Poseidon cai qun
bin c cn thn Hades cai qun th gii bn kia. 13. X hi
Sparta sau ci cht ca Agis c Plutarch k trong truyn v
Cleomenes, khng c trong tp sch ny: 'Nhng cng dn ch
thch n khng ngi ri v{ hng th. Nh{ vua cho mi
ngi c t do sng theo ring, hi lng nu khng ai quy
ry ng khi vic n chi, thng ngon. Li ch chung b pht
l v tt c mi ngi ch quan t}m n nhng li ch c nhn.
Ni n vic gio dc v luyn tp cho cc thanh nin hay ni
v nh{ nc Sparta c l{ rt nguy him thm ch c th b buc
ti phn bi chng li nh nc ng thi'. 1. n th n
thn Artemis (trong thn thoi La M l n thn Diana)
Ephesus (nay thuc Th Nh K) c xy t th k th 6 TCN,
sau ny b ph hu nm 262 sau CN. Ngi n ny l 1 trong 7
k quan ca th gii c i. 2. Iliad l cun s|ch lun c mi
chin binh yu thch. y l mt tp th do Homer s|ng t|c, k
v mt vi tun trong nm th 9 ca trn bao vy thnh Troy
(khong nm 1250 TCN). Achilles, mt chin binh cng dng
cm v{ v i nh Alexander, mt i ngi bn thn nht trong
trn |nh nn tm mi cch tr th qu}n ch. Nhng khai qut
kho c mi }y cho thy thnh Troy thc s tng tn ti v
rng ln ng nh Homer miu t. 3. Byzantine l mt thnh
bang Hy Lp c i, ngy nay l thnh ph Istanbul, Th Nh K.
Nm 196 b ngi La M chinh phc nhng n nm 330 c
Ho{ng Constantine nht khi phc ri i tn l
Constantinople, kinh ca vng quc Byzantine cho ti nm
1453. y l thnh ph ln nht trong th gii ca ngi C
c gio. 4. Maedi: sau khi b Alexander 'i ' chim ng b
i tn thnh Alexandropolis, hin nay l Alexandroupolis,
thuc vng ng Macedonia v Thrace, Hy Lp. 5. Trong trn
Chaeronea (nm 338 TCN), vua Philip ca Macedonia ~ |nh
bi lin minh ca ngi Athens ri tr thnh b ch Hy Lp.
Nhng 2 nm sau vua Philip b |m s|t. 6. 'Binh i Thn thnh'
ca ngi Thebes l{ i qun v cng tinh nhu gm 300
ngi c miu t trong cuc i Pelopidas. 7. Olympias
(375?-316? TCN) l n hong Macedonia. Olympias l con gi
vua vng quc Epirus (pha T}y Nam nh{ nc Hy Lp c
i). 8. Demosthenes (384-322 TCN) l nh hng bin v i
nht trong th gii Hy Lp c i. ng l{ ngi vn ng phong
tr{o u tranh chng ch cai ca ngi Macedonia. Nm 346
TCN, Demosthenes c c ti {m ph|n hip c ho bnh
gia Athens v Macedonia. Nh n lc ca ng, nm 340 TCN,
vua Philip ~ phi tr hon vic xm chim vng quc
Byzantine (ng{y nay l{ Istanbul). Nhng sau , lin minh gia
ngi Thebes v Athens b vua Philip |nh bi trong trn
Chaeronea nm 338 TCN. Nm 324 TCN, Demosthenes b kt
n v nhn hi l ca Harpalus, ngi chim gi kho ca ci v
cng to ln ca Alexander 'i '. Sau khi Alexander cht nm
323 TCN, Demosthenes li thc gic ngi Hy Lp ni dy i
t do nhng ngi k tc Alexander l{ Antipater ~ dp tt
mi s bo lon v{ i ngi Athens phi trao np nhng lnh
t yu nc, trong c Demosthenes. Mt d bn khc vi
truyn k ca Plutarch l khi i hi dn chng ca Athens
quyt nh kt n t hnh nhng ngi ny th Demosthenes
trn n o Calauria ri t t ti }y. Plutarch cng vit v
cuc i ca Demosthenes nhng chng ti khng a v{o
tuyn tp ny. 9. Mt cuc chin tranh ton Hy Lp chng li
ngi Ba T ~ c m c t rt lu. Xenophon v 10.000
chin binh ~ l{m c iu n{y v{ em v nhiu ca ci.
Agesilaus cng d d{nh gi{nh c thng li cho n khi b gi
v tham gia cuc ni chin gia cc thnh bang Hy Lp. 10.
Diogenes ca x Sinope (412?-323 TCN), trit gia Hy Lp, c
coi l{ cha ca ch ngha Ho{i nghi (Cynicism). ng l{ ngi
c nhiu t tng rt c |o. 11. }y l{ ni din ra cuc chin
tranh thnh Troy (khong nm 1250 TCN), c|ch cc nam ca
sng Dardanelles (Hellespont) 6km, thuc Th Nh K. Ti ,
t tin ca Alexander, Achilles v i, chu ni ca Aeacus ~
ghi c nhng chin cng m{ trng ca Iliad ca Homer ~
lm nn bt t. Tm tt cu chuyn nh sau: Eris, n thn ca
s bt ho, tc gin v khng c mi n d |m ci ca
Peleus (cha ca Achilles) v Thetis (mt n thn bin). Nhng
n thn vn ti v nm ra mt qu to vng c khc dng ch
'D{nh cho ngi ph n quyn r nht'. Ba n thn tranh ginh
nhau qu to vng ny l Hera (Juno): n hong ca cc v thn,
Aphrodite (Venus) n thn tnh yu v Athena (Minerva) n
thn ca s khn ngoan. gii quyt cuc tranh chp ny, 3
n thn ng chn Paris, v hong t tr tui ca thnh Troy,
mt trung tm hng mnh ang kim so|t con ng bun bn
gia bin en v bin Aegean, l{m ngi phn x. Ba n thn
c tm cch thuyt phc chng. Hera ha cho chng lm vua
ca ton ci chu . Athena ha cho chng tr tu thng minh
cn Aphrodite ha mt iu m chng trai tr kh c th t
chi: ngi {n b{ p nht th gii. V bn cht, l{ nhng
chn la m bt k ch{ng trai n{o cng phi quyt nh: tin
bc, tnh yu hay s thng minh. Tt nhin Paris chn
Aphrodite, v nng Helen chnh l phn thng ca chng.
Nhng lc Helen cng chun b l{m |m ci. Paris ti
Sparta v{ c Menelaus, vua ca Sparta v l chng ca
Helen, n tip nim n. Nhng Paris |p li lng hiu khch
ny bng c|ch |nh cp v nh vua v nhiu ca ci kh|c em
v Troy. Anh ca Menelaus l Agamemnon, vua x Mycenae,
tp hp mt o qun ln quyt tm trng pht Paris v thnh
Troy. Sau 10 nm cng ph|, th{nh Troy b tht th do mc mu
'Con nga th{nh Troy'. Ngi Hy Lp ng mt con nga g
khng l, to hn ca thnh ca Troy, ri gi b chun b dong
thuyn v nh. Bn trong con nga l nhng chin binh Hy Lp
dng cm nht. Bt chp li cnh bo ca Cassandra, ngi
Troy b mc la. H ph mt li i trn tng th{nh dt con
nga vo, ri mi ngi t chc n mng. V{o m khuya, khi
ngi d}n th{nh Troy ~ ng say, cc chin binh Hy Lp chui
ra, m cng thnh ri trn v{o th{nh v{ cp ph c thnh
ph. Chin thng n{y ~ chm dt s tn ti ca thnh Troy,
nhng Aeneas, mt hong t ca phe ng minh vi Troy, cng
vi mt s bn b ~ trn tho|t, sau ~ lp nn thnh Rome.
Aeneas l con ca n thn Aphrodite (Venus) v mt hu du
ca v vua u tin ca th{nh Troy. 12. Ngi bn thn nht
ca Achilles l{ Patroclus mn o gip ca Achilles tham gia
trn |nh nhng b Hector }m cht khi ch{ng ang say sa
vi chin thng. Ni au thng ca Achilles vi bn ca mnh
sau lp li y ht vi Alexander khi chng mt i ngi bn
thn thit nht l{ Hephaestion. Homer l{ nh{ th m{ Alexander
~ ni n. 13. Sng Granicus gn thnh ph Dardanelles
(Hellespont), thuc Th Nh K. 14. Thuc b|n o
Halicarnassus, ngy nay c tn l Bodrum thuc tnh Mugla,
pha ty Th Nh K. 15. y l vua Darius III, chu ni ca vua
Darius II, l{m vua Ba T trong giai on 336-330 TCN. ng ln
ngai vng nh vin thi gim l Bagoas, sau khi m st vua
Artaxerxes III v vua Arses. Nhng sau , Darius li git
Bagoas. Trong sut 6 nm l{m vua, Darius III dn ngi Ba T
chng li Alexander 'i ' nhng b |nh bi trong trn Issus
nm 333 TCN v{ trn Gaugamela nm 331 TCN ri cht }y.
16. Lycia l lnh th thuc ch Ba T, nay l tnh Antalya,
min nam Th Nh K. 17. Gordium: thnh ph thuc Phrygia,
lnh th Ba T, nm gn Ankara, th Th Nh K hin nay.
18. Cilicia: mt vng lnh th nh thuc ch Ba T, nay
thuc min nam Th Nh K. 19. Issus: thnh ph ni ~ chng
kin 3 trn chin ni ting: Alexander 'i ' |nh thng
Darius III ca Ba T nm 333 TCN, Lucius Septimius Severus
|nh bi i th ln ngi Ho{ng La M~ nm 194 sau CN
v{ Ho{ng Heraclius ca Byzantine (Th Nh K) |nh thng
ngi Ba T nm 622 sau CN. Nay thuc tnh Hatay, pha nam
Th Nh K. 20. Nh s hc Arrian sng vo khong TK th 2
sau CN k rng ngi Ba T ~ chin u rt dng cm cho n
khi vua Darius b chy. Sau tt c u hong s v gim p
ln nhau tm ng trn chy qua cc hm ni hp. S mt mt
ca Alexander rt t, ch c khong 450 ngi b git v 4.500
ngi b thng, bao gm c Alexander b thng i. Arrian
l nh vit tiu s h{ng u v Alexander, ch sau Plutarch mt
thi gian ngn. Tc phm ca ng l lch s nn y hn ca
Plutarch. 21. Damascus: c ghi trong s sch ca Ai Cp l
mt thnh bang t khong th k XV TCN, l mt trong nhng
thnh ph c nht trn th gii c c d}n sng lin tc trong
sut cc thi k lch s. Ngy nay Damascus l th ca Syria.
22. Tyre (Sur): l mt cng bin quan trng ca ngi
Phoenicia t khong nm 2000 TCN, vng t n{y hay c
ni n trong kinh thnh. Hin nay l thnh ph Sur thuc lnh
th Libang. 23. Lysimachus (360?-281 TCN), vua x Thrace,
tng mt thi gian ngn lm vua ca mi vng t Macedonia.
24. Euphrates l con sng di ti 2.700km vng Ty Nam ,
xut pht t Th Nh K chy qua Syria v{ Iraq trc khi nhp
vo con sng Tigris gn Vnh Ba T. 25. Gaza: th{nh ph bn b
a Trung Hi, tn c t cho vng t ni ting b tranh
chp gia Israel v Palestine. Di Gaza, hin nay thuc lnh th
Palestine. 26. Alexandria l thnh ph rt ln v rt thnh
vng, trung t}m vn ho| v{ thng mi trong th gii Hy Lp
c i. Sau khi c xy dng, Alexandria ~ ph|t trin thnh
mt thng cng quc t, d}n c }y ngo{i ngi Macedonia,
ngi Hy Lp, ngi Ai Cp ra cn c ngi Siry, ngi Do
Th|i, ngi Ba T v{ nhng thng nh}n t bn phng n.
Kin trc Alexandria hng v l thng, vi nhng u
trng v i v nhng rp ht hoa m. Ti bn cng, ngi ta
dng ln mt ngn hi ng khng l bng |, cao ti 200m,
thp la sut m, chiu sng ti 40km ra ng{i khi. }y l{ 1
trong s 7 k quan ca th gii c i. Th vin ln ca thnh
Alexandria c ti 50 vn quyn s|ch chp tay, thng thu ht
rt nhiu hc gi t khp c|c ni n, l{ th vin ln nht th
gii thi c i. Hin nay Aexandria l cng chnh ca Ai Cp,
phc v cho c mc ch d}n s v qun s, v l thnh ph ln
th hai ca Ai Cp (sau Cairo). 27. Theo thn thoi Hy Lp,
Ammon l mt con cu c c sng cong, thc ra chnh l thn
Zeus (Jupiter). Sau khi d xt Olympias v thy con rn trong
ging ca ngi v, vua Philip ~ cu xin li tin tri ngi
n Delphi th thn Apollo. V thn tr li rng con rn thc ra
chnh l Ammon, v thn Hy Lp c ti bin ho. Olympias ni
iu b mt cho Alexander rng Ammon mi l{ ngi cha ch
thc ca chng ch khng phi vua Philip. 28. Gaugamela
(cng c tn l{ Arbela) l{ mt trong nhng thnh ph c nht
th gii c c d}n sinh sng trong sut cc thi k lch s do
ngi Sumerian thnh lp t khong nm 2300 TCN. Hin nay
l thnh ph Irbil pha bc Iraq. 29. Nh s hc Arrian k
rng Darius o|n s c mt cuc tn cng vo ban m nn
sut m gi vng i hnh v th n ngy hm sau ton b
qu}n i u mt mi. 30. Trong trn ny Vua Darius phi chp
nhn tht bi d ng qu}n gp 20 ln Alexander. 31.
Persepolis, theo ting Hy Lp c ngha l{ 'Th{nh ph ca ngi
Ba T', l mt trong nhng th ca ch Ba T c i, ni
ca vua Darius I t cui th k VI TCN, b ph hu sau trn
|nh ca Alexander 'i ' nm 330 TCN. Ng{y nay ni }y l{
mt di ch kho c c 13 ct | khng l Apadana v nhiu di
tch khc, ngy nay thuc min ty nam Iran. 32. y l vua
Xerxes I (khong 519-465 TCN), vua ca Ba T (486-465 TCN),
ngi tng xm chim c|c vng t ca Hy Lp, ~ c k
trong cu chuyn v cuc i ca Aristides. 33. Parthia: ch
Parthia, ngy nay l vng Turmenistan, Afghanistan v pha bc
Iran. Thnh ng 'pht bn Parthia' xut pht t vic mt cung
th Parthia va gi v rt lui va ging cung bn v pha k
th. 34. ch Bactria thuc vng Trung , ngy nay l vng
t nm pha bc Afghaistan. 35. Nh s hc Arrian k rng
Alexander a ra tc l ph phc xung cho ging nh trong
triu nh ca ngi Ba T v{ mun ngi Macedonia cng
l{m nh vy. Mc d khng bt h phi l{m nh th, nhng
Alexander h{i lng hn vi nhng ngi l{m nh vy. Tht kh
cho chng thi hnh mt chnh sch c nh v chng cn phi l
mt v thnh vi ngi chu v l mt ngi bn vi ngi
Macedonia. 36. Parmenio lc ny gi chc ph tng ch huy
qu}n i v l mt ngi bn trung thnh ca vua Philip, cha
Alexander. 37. Nicomachus l con trai Aristotle (384-322 TCN),
trit gia, nh khoa hc Hy Lp v thy dy ca Alexander. 38.
Clitus l mt thng ch cp cao ca vua Philip, ngi ch huy
i k binh hong gia ca Alexander, ~ cu mng Alexander
trong trn |nh ti sng Granicus. Clitus l mt trong nhng
thng ch bt bnh nht vi s thay i ca Alexander t mt
v vua-chin binh thnh mt ngi hoang tng t cao t i
kiu chu . S kin ny xy ra Marakanda nm 328 TCN. 39.
Chnh c}u ni n{y ~ nho bng Alexander v ch{ng thng t
v mnh l{: Ngi con ca Thng '. 40. Alexander ~ tuyn
m i qun gim st t d}n a phng. 41. Alexander ~
mun t t bng ng c}y gi|o ch{ng ~ dng git Clitus.
Chng t s v mnh l k git bn. 42. Anaxarchus sng vo
khong nm 350 TCN, l{ hc tr ca nh trit hc Hy Lp
Democritus. 43. Mt ngi bn hi ti sao Alexander khc khi
nghe Anaxarchus ni rng trong thin h cn c v vn th gii
khc, chng tr li: 'C qu nhiu th gii, m ta thm ch cha
chinh phc c mt'. Giai thoi ny c trong bi vit ca
Plutarch trong tp Moralia vi tiu V s h{i lng trong t
tng. 44. Porus l vua mt vng quc n . Trn |nh
ny xy ra nm 326 TCN ti sng Hydaspes. By gi l sng
Jhelum nm pha ng bc bang Kashmir ca n , trn
|nh ln cui cng ca Alexander. 45. Sng Hydaspes l mt
trong nhng u ngun ca sng Indus bt ngun t Ty Tng.
46. Bucephalia l thnh ph c gn sng Hydaspes, ngy nay
thuc n . 47. Sng Indus di ti 2.900km bt ngun t Ty
Tng ri chy qua vng t ng{y nay l{ Pakistan ra bin
Arp. 48. B la mn (Brahmin) l nhng gi|o s v{ hc gi n
, l{ ng cp cao nht trong 4 ng cp c qui nh trong
trt t x hi ca kinh V . Nhng ng cp khc l chin
binh, nh{ bun v{ ngi lao ng. Lc Alexander n, n
~ c mt nn vn minh c xa v{ rt pht trin. o Pht ~
c c khong 200 nm, cn trc Pht gio n ~ c
mt truyn thng vn ho| rt l}u i, l{ Kinh V . 49. Sa
mc ny ngy nay nm trn vng t pha nam Iran. Nh s hc
Arrian k rng l do Alexander mun vt sa mc ny l bi v
trc cha c i qu}n n{o vt qua c. Chng bit
nhng kh khn s phi vt qua. Ca ci h cp c ~
phi b li v thiu ng vt ch hng do phn ln chng ~ b
cht kht. Bt c ai khng theo c u b b mc cho n
cht. Cui cng, h tm c mt con sui v cm tri cnh .
Tuy nhin, ma ma li bt u v gy nn mt trn lt ln lm
tt c ph n, tr em v cc con vt cn sng u b cht ui
v ch c mt t chin binh thot khi. Chuyn ny xy ra vo
nm 325 TCN. 50. }y l{ Mi Gibraltar a Trung Hi. 51. y
l{ vua Cyrus, ngi ~ |nh bi vua Croesus c k trong cu
chuyn v cuc i Solon. 52. Tc gi mun ni rng nhng k
tm thng cng c th xc phm n cc bc vng khi h
~ qua i d h c v i n th n{o i na. 53. Quarts l{ n
v o dung tch ca Anh, 1 quart = 1.14 lt. Nh vy Promachus
~ ung khong 14 lt ru, khong 40 cc ln 0.33 lt. 54. y
l{ vua Darius III, ngi b Alexander |nh bi. Sau ny, khi
Alexander cht, v ch{ng l{ n{ng Roxanne ~ git tnh ch,
nhng sau chnh n{ng v{ con ca Alexander li b Thng ch
Cassander ca Macedonia git. 55. Ecbatana ngy nay l thnh
ph Hamadan thuc min Ty Iran. 56. Mt thng ch ca
ngi Macedonia, c mnh danh l 'Bn hu ca Alexander'.
57. Ngi thy thuc ny khng phm li lm g tr mt lc
ng ta ~ b bnh nh}n i xem kch. Hephaestion nhn dp
n{y ~ b vic n king nh ngi thy thuc qui nh. Chng
~ n ht c mt con g v ung nhiu ru vang v th cn st
ca chng trm trng hn v{ ch{ng cht ngay sau . 1.
Cleisthenes (570?-507 TCN): chnh kh|ch, ngi ~ tiu dit
nn c ti Athens v mang li nn dn ch cho Athens. Sau
, chnh Cleisthenes l{ ngi ~ lp ra boule. y l Hi ng
500, bao gm i din ca 10 b tc Hy Lp c i, mi b tc
c 50 ngi. Th ch ny hnh thnh trn nguyn tc bnh ng
gia c|c cng d}n v{ tng cng s tham gia ca dn chng
vo chnh quyn. Pericles l chu ngoi ca Cleisthenes. 2.
Plutarch cng vit v cuc i Themistocles, chng ti khng
a v{o cun sch ny song kh nhiu chi tit ~ c kt hp
k }y. Themistocles l{ chnh kh|ch v{ Thng ch ti ba ca
Hy Lp (527-460 TCN), ngi ~ x}y dng hm i Athens v
mang li chin thng Salamis (480 TCN) cho ngi Hy Lp
trc ngi Ba T, t nn tng cho s b ch ca Athens Hy
Lp. 3. Qu}n Ba T |p o qun Athens v s lng, nhng
Aristides v Miltiades ~ thuyt phc qun Athens liu cht
trong trn Marathon. Mu mo ca Miltiades trong trn ny l
rt lui gia chng d qu}n Ba T tp trung qun xng ln.
Khi qu}n Athens s bao v}y v{ |nh ngang sn. Qun
Athens c sng h v{ a hnh phc tp che ch. Thnh cng
ca trn |nh n{y ph thuc vo vic Aristides v{ i qun ca
ng trung t}m km ch}n qu}n Ba T cho n khi cnh tri v
cnh phi qun Hy Lp kp quay li khp kn vng vy. Chin
thut n{y ~ th{nh cng. Qu}n Ba T tin rng Aristides s b
chy, nn h d d{ng tranh nhau ui theo cp chin li
phm. Khi qun Athens khng chy na, qu}n Ba T pha sau
b dn li cht n mc khng th s dng v kh c na.
Hai cnh qun Athens khp vng vy v bt u thm s|t |m
ng qu}n Ba T ang hong lon. Ch mt t qu}n Ba T trn
thot ln thuyn ri b trn, li rt nhiu xc cht v{ v kh.
C truyn thuyt k rng mt ngi tn l Phidippides chy ti
Athens bo tin thng trn Marathon (qu~ng ng di
chng 26 dm) v cht ngay sau . Nh{ s hc Herodotus ni
rng ton b qun Athens chy qua 26 dm ng sau khi trn
|nh kt thc. Do s kin n{y, ng{y nay, tn Marathon c
t cho cuc chy ng trng ni ting. 4. ng mun khng
bao gi phi quay li Athens. 5. Xerxes I (khong 519-465
TCN): vua Ba T (486-465 TCN), con vua Darius I, chu Cyrus
'i '. S gia Hy Lp Herodotus ni i qun ca Xerxes I ln
ti 2.641.610 chin binh, v chng 200.000 n 300.000 chin
thuyn. 6. Phn vit ca Plutarch v trn chin Salamis (nm
480 TCN) v cc s kin trc c k trong cu chuyn v
cuc i Themistocles. Cun Lch s ca Herodotus k li y
hn, tm tt nh sau: Ngi Sparta lin minh vi ngi
Athens chng li cuc x}m lc ca qu}n Ba T. Vua Leonidas I
mang 300 qun gip nng n chn qu}n Ba T o
Thermopylae. H gi vng v tr ny sut 10 ng{y (}y c
coi l mt chin cng rt v i trong lch s Hy Lp c i) cho
n khi mt tn phn bi ch cho qu}n Ba T con ng b mt
bao vy qun Hy Lp. Sau , qu}n Sparta b git tng ngi
mt, nhng h cng git c rt nhiu qu}n Ba T. S chm
tr ca qu}n Ba T }y ~ gip qu}n Hy Lp c thi gian
tp hp b binh v thuyn chin. Lng dng m~nh ca qun
Hy Lp trong trn n{y l{m qu}n Ba T khip s. Ngy nay, ti
}y vn cn mt chic bia | do ngi Hy Lp dng ln ca
ngi tinh thn chin u ca ngi Sparta: 'Hi ngi qua
ng! Nu c v Sparta th hy nhn cha m, v con, bn b
thn thch ca ta rng ta ~ tu}n theo li cn dn ca h lc ra
i, ~ x thn trn chin trng bo v t quc yu qu'.
Ngi Sparta ch huy lin qu}n, nhng Themistocles vi t
cch tng ch huy qu}n Athens i nm quyn ch huy qun
thu v hu ht thuyn chin l ca Athens. Qun Hy Lp quyt
nh khng bo v thnh Athens m rt v hn o Salamis gn
. Sau khi chim c Athens, qu}n Ba T thiu hu ton b
thnh ph ri iu hm i khng l ti bao v}y Salamis, ni c
qu}n i Hy Lp v dn t nn t Athens. Nhng ngi cm u
lin qun Hy Lp bn nn dng thuyn a d}n chng v{ t{i
sn trn i. H khng h bit rng h khng c s la chn no
khc ngoi vic phi chin u v hm i Ba T ~ bao v}y
ton b ng rt lui ca h. Ngi Hy Lp d nh dng
thuyn ch {n b{ v{ tr em thay v ch qu}n cho n khi
Aristides vt vng vy v ni vi h rng Salamis ~ b bao
vy. Trong trn ny, thu qun Hy Lp ~ tn cng v chin
thng mt hm i ln hn nhiu. 7. Hellespont: eo bin ngn
cch phn Th Nh K thuc ch}u \ v{ b|n o Galliponi thuc
Th Nh K thuc chu u, ni bin Aegea vi bin Marmara,
nay l{ Dardanelles. 8. Thessaly trc }y l{ mt vng t rng
ln bao gm gn nh to{n b min trung Hy Lp v mt phn
Albany ng{y nay. Xa kia, ni }y cung cp mt ging nga tt
nht Hy Lp v{ c qu}n i ca Alexander i v vua
Philip II s dng. Hin ti vng Thessaly ca Hy Lp ch nh c
mt phn ba ng{y trc. 9. y l loi qun b trang b gip tr
nng. B o gip ca h gm phn che ng ch}n, gi|p che lng
v che ngc, m st vi ng lng nga hoc lng chim, mt
khin trn ln, mt thanh kim v hai ngn gio. Cn qun gip
nh c trang b t hn vi lao, cung tn, hoc |. 10. Plataea
ngy nay thuc min trung Hy Lp. 11. S gia Herodotus k
rng ton b lc lng lin qun ca Hy Lp gm trn 100.000
ngi c qun gip nng v nh. Sparta gi n khong 5.000
qun gip nng v 35.000 qun gip nh. 12. Ngi Hy Lp c
i quan nim rng trong trn |nh th c|nh phi l v tr danh
d. Ch nhng i qun cao qu v danh d nht mi c
chim gi cnh ny. 13. Cithaeron (ni): mt a danh ni ting
trong lch s Hy Lp c i, pha bc c ph|o {i c ca thnh
bang Thebes, cn s|t sn ni l nhng du tch ca thnh
ph c Plataea. Theo Thn thoi Hy Lp }y chnh l{ ni vua
Laius ca Thebes ~ t b con trai Oedipus (-p) ca mnh.
Ngy nay l ni Kithairon Oros, cao 1409m, to lc gia bin
gii ca 2 vng Attica v Trung Hy Lp. 14. Phalanx i hnh
xung kch nng ng vai tr nh xe tng trong chin tranh hin
i. Trong i hnh ny, cc chin binh Hy Lp ng st cnh
bn nhau trong mt i ng rt cht ch. i hnh ny v cng
kh |nh bi v l mt khi vng chc. i hnh phalanx. 15. C
kh nhiu ngi Hy Lp t lin minh vi ngi Medes, mt b
tc ngi chu pha t}y Ba T. Nhng thnh ph Thebes,
Argos, Achaia, ton b min Bc Hy Lp tr Ambraciots v
Corcyrians, tt c nhng hn o tr o Melian, u d}ng t
u hng vua Xerxes ca Ba T. 16. Herodotus (484-425TCN):
s gia ghi li rt chi tit trn Plataea (nm 479 TCN) v{ nhng
din bin sau . Sau trn ny, Thng ch Pausanias ca Sparta
khi nhn thy nhng ba tic c chun b thnh son cho cc
thng ch qu}n Ba T bn ni: 'Bn ln Ba T h|u n y ~
nch tng ny thc n th l{m sao c th |nh li nhng ngi
lnh ca chng ta ch n b|nh m khng'. 17. Corinth l mt
thnh bang Hy Lp pht trin t trc khi ngi Dorian xm
chim nm 1000 TCN, l{ trung t}m thng mi chnh ca Hy
Lp v{o nm 650 TCN. Hin l thnh ph thuc vng
Peloponnesus. 18. Theo tc l ca ngi Hy Lp c i, }y b
coi l{ h{nh ng xc phm n v Thng ch. 19. Theo thn
thoi Hy Lp, cc v thn quyt nh lm ra cc loi theo tr
tng tng ca chnh h, khng phi nhng con qui vt 50
u hay nhng ngi khng l mt mt trc m{ h to ra
nhng ngi trn sng an nhn v hnh phc nh chnh h.
Mc d th x|c ngi trn phi cht, nhng linh hn ca h vn
sng nh nhng v thn h v rng lng. K nguyn Vng bt
u khi cc thin thn ng tr, rung ng sn sinh ma mng
tha ma khng cn c ngi lm vic. K nguyn Bc bt u
khi thn Zeus (Jupiter) to ra ngi {n b{ u tin tn l
Pandora. Thay v ho{ bnh v{ ma xu}n vnh vin, c cc ma
kh|c nhau trong nm, v{ con ngi bt u |nh git ln nhau.
t khng sn sinh, v vy con ngi phi lm vic. Khi con
ngi cht, linh hn ca h cng khng cn sng. Tip theo l
k nguyn ng, lc con ngi vn cn trung thc v c tm
a tt, nhng bt u c ham mun cp bc v chinh chin.
y l thi k ca nhng chin binh v i nh Achilles v{
Jason. Cui cng l k nguyn St, con ngi i x c c vi
nhau. H khng cn sng ho thun vi nhau na. Ti c ln
lt vn minh, trong khi tr|i t bt u b hu hoi... 20. Vi
ngui Hy Lp, khi nim 'cng bng' c ngha rng hn vic
tun th php lut. Hnh vi chun mc l mt trit l mang tnh
tinh thn nhiu hn l{ kin thc. Ngi Hy Lp m t khi
nim ny bng t DIKH, cng c ngha gn tng ng vi
khi nim KARMA trong ting Phn v khi nim
RIGHTEOUSNESS trong ting Anh, tnh ngay thng - chnh trc
trong ting Vit. Khi DIKH b lch lc do nhng tnh cm c
nhn, nhng ngi i bu c khng cn gi c c hnh ca
mnh, k t Athens bt u suy tn ri sp . Trn mt vi
mnh gm c c khc nhng nguyn l sng ca nn vn minh
phng T}y nh c}u ni ca trit gia Protagoras (480-411
TCN) ca Athens: 'Con ngi l{ thc o ca vn vt'. Ngi
Hy Lp cm ght s ngo mn. Cc v bi kch ca Hy Lp
thng ni n hnh pht ca s ngo mn. Mt minh ho r
r{ng l{ t c|ch o c ca Tng ch huy Agamemnon trong
quyn I ca trng ca Iliad. Tnh cch ca Aristides minh ho l
tng c bn ca Hy Lp c th hin bng t SWFROSUNH
(sophrosyne), mt nguyn l sng cn bng, iu , suy xt
cn trng v{ im tnh. Tr|i ngha vi sophrosyne l ch ngha
t cao t i v bnh sng bi c nhn. Nhng cu chm ngn:
'Hy t bit ly mnh' v 'ng thi qu' khc trn n th thn
Apollo Delphi th hin l tng n{y. }y cng l{ t tng ca
o Lo Trung Hoa. 1. Syracuse l mt vng nh c ca
ngi Corinth trn b bin pha ng ca Sicily. Na pha ng
ca hn o b ngi Hy Lp chim, cn na pha ty b nhng
c d}n t Carthage chim. Syracuse l thnh ph ln nht v
thnh vng nht ca Sicily. Nh ton hc Archimete sinh ra
trn hn o ny khong th k th 3 TCN. 2. Trc khi
Dionysius [Cha] tr thnh bo cha ca Syracuse nm 405
TCN, ngi d}n Syracuse ~ c mt nn dn ch sau cuc chinh
phc ca ngi Athens nm 415 TCN (xem cuc i Nicias).
Nhng cuc x}m lc ca Carthage nm 409 TCN ~ mang li
c hi cho thng ch Dionysius ginh quyn lc. ng t tuyn
b l{ ngi dn ch nhng kt n nhng vin thng ch khc
ca Syracus ti phn bi. Bng c|ch kch ng ngi ngho
chng li ngi giu, Dionysius [Cha] tr thnh vin Thng ch
c quyn lc nht. Mt nn dch bnh nguy him xy ra buc
ngi Carthage phi ri i, song Dionysius vn gi quyn hnh.
Dionysius chia t cho nhng ngi ng h mnh v cho n l,
ri xy mt ph|o {i kin c. T , khng mt ngi dn
Syracuse no dm chng li Dionysius. Trong sut 38 nm cai
tr, mi li ni ca Dionysius [Cha] u c coi l nhng phn
quyt tuyt i phi tun theo. Dionysius c th lm bt c
iu g mnh mun cho n khi qua i v{o nm 367 TCN. 3.
Arete theo ting Hy Lp l mt iu g 'trong sch' v 'tuyt
diu' thng c dng miu t tinh thn ca gii hip s
h{o hoa v{ cao thng. Nh vy, Dion ~ ci chnh chu gi
mnh. 4. Vin Hn lm (Academic) l{ tn trng hc do Plato
m ti Athens trong mt khu vn gi tn l Academus vo
khong nm 385 TCN. 5. Plato (427 - 347 TCN) l hc tr nh
trit hc Socrates ni ting Athens. ng sng tc rt nhiu bi
lun tr danh. ng li cho nhn loi cc tc phm kinh in
ni ting nh Nn cng ha, Cc b lut v Nhng cuc i
thoi, hi tng li nhng cuc ni chuyn ca ng vi
Socrates v nhng nh trit hc khc v nhiu ch . i vi
Plato, c hnh ln lao nht l 'lng trung thnh khi gian kh'.
(cun 'Nhng b lut', Quyn I). 6. Dionysius [Cha] tng l mt
thng ch ti gii, tng l~nh o Syracuse chng li cc cuc
x}m lc ca nc ngo{i. 7. Plutarch cng k li vi v d khc
v cuc i ca mt tn bo cha: Dionysius [Cha] nghi ng tt
c mi ngi n mc hn ta khng cho php bt c ai v{o cn
phng ca mnh c mc qun o ca h. Cc b trang phc
u b ci b, kim tra v nhng ngi mun vo phi mc
nhng b qun o mi. Dionysius tng ni rng nhng k hu
cn cng khn ngoan th c{ng |ng nghi ng v nu khn
ngoan, h s thch t mnh chuyn quyn hn l{ chu s
chuyn ch ca mt tn bo cha. Thm ch, Dionysius khng
cho ngi th ct tc cho hn bng nhng dng c sc m t
t tc mnh bng mt vin than. Plutarch ni: 'Hn ta l mt
tn n l khn kh bi ni s hi ca chnh mnh, nhng hn
cm ght Plato v ng khng coi hn l{ ngi dng cm nht'.
Mt ln, c mt tn quan trong triu l Damocles ti chc
mng Dionysius v hn c cc v thn ban n hu tr thnh
ngi hng mnh. Tn bo cha lin mi Damocles ti d mt
ba i tic. Thng trn gh ngi ca Damocles l mt thanh
gm ch c treo bng mt si dy nh. Trong khi tn cn
v cng run s nhng c t ra vui v th Dionysius ni vi hn:
'By gi, chc ngi ~ hiu th no l cuc sng ca mt bo
cha'. 8. Plato ~ x}y dng m hnh nh{ nc l tng trong
tc phm Nn cng ha v sau ny trnh by k hn trong cun
Nhng b lut ca ng. 9. K c c n cnh bo Dionysius
v vic Dion sp ti ni ~ ng qun trn ng, ri b mt tn
trm n cp chic ti ng bc th n{y, v th hn khng dm
ti gp Dionysius v phi b trn. 10. ng mun ni rng binh
lnh ca Dionysius mi tht s l mi nguy him i vi ngi
Syracuse. 11. Agrigentum l mt thnh ph nm trn b bin
pha nam ca o Sicily, c|ch Syracuse chn mi dm v pha
ty. 12. Xem cuc i ca Nicias bit chuyn Athens xm
lc Sicily. 13. Syracuse khi l{ mt thuc a ca ngi
Corinth. 14. N thn Persephone (cn c tn l Proserpina) l
con gi thn Zeus (Jupiter), cha t cc v thn vi thn nng
nghip Demeter (m nng, em gi Zeus). Mt ngy, khi
Persephone cn l thiu n ang vui chi ngm hoa xun th
thn Hades (Dim Vng), em ca cha n{ng ~ bt nng v
vng quc ti tm trn c xe en. Demeter au bun n mc
nng khng cho cy ci g mc c trn mt t c. Jupiter
phi dn xp h{ng nm Persephone ln mt t vi m 6
thng, 6 thng cn li nng vi chng trong vng quc ti
tm ca Dim Vng. S tr li ca n{ng c coi l biu
tng cho s tr li ca ma xun. 15. Xem cuc i ca
Timoleon v cuc u tranh gii phng Syracuse v Sicily sau
. 1. Sparta: th{nh bang Hy Lp ni ting nht b|n o
Peloponnesus, ngi Dorian n nh c v{o khong nm 110
TCN. Tri qua nhiu cuc chin tranh v b hu dit nhiu ln,
cc di tch }y khng c tm thy nhiu, hin ti Sparta l
mt n v hnh chnh nh, th ph ca vng Lakonia. 2.
Plutarch tha nhn rng khng th x|c nh chnh xc thi
im cuc i ca Lycurgus. S phng o|n tt nht c l
khong nm 800 TCN. 3. Sparta c hai nh{ vua cng cai tr
trong sut lch s tn ti, c hai u thuc dng di Hercules.
Trong cun Nhng b lut, Plato k rng sau khi tr v t cuc
chin tranh mi nm th{nh Troy, ngi Dorian ginh ly
quyn cai tr vng t Messene, Argos v Lacedaemon (sau ny
l thnh bang Sparta). Thnh Troy b tiu dit khong nm
1250 TCN. Ba nh{ nc thnh bang ny hp thnh lin minh
ca ngi Dorian. Nhng sau n{y, ch c Sparta gi nguyn th
ch ban u . V sau Sparta chinh phc nhiu vng t khc,
bao gm c vng Messene. 4. Ionia l mt thnh bang nh nm
trn b bin a Trung Hi, nay nm pha ty Th Nh K, b
ngi Hy Lp chim ng khong 1000 nm TCN. 5. Li tin tri
ngi n Delphi lun c cu tr li chnh x|c nhng i khi
rt mp m. Nh khi vua Croesus ca Lydia hi liu ng c nn
|nh vua Cyrus ca Ba T khng, li tin tri ni rng: 'Nu
ngi |nh, th mt vng quc v i s sp '. Rt hi lng,
vua Croesus cng i qu}n ng gp i vua Cyrus, g}y chin
v giao tranh vi vua Cyrus ti trn Thymbra (545 TCN). ng
l mt vng quc v i sp , nhng li l{ vng quc
ca Croesus. Khi ngi Sparta hi thn Apollo c cho php h
m rng vng quc ln pha bc khng, li tin tri ni rng h
s c 'Nhy ma trn ng c Tegea' (mt ng c rt mu
m pha Bc Hy Lp). Cu tr li n{y l{m ngi Sparta tin
rng h s chim c nhiu vng t kh|c. Nhng cui cng,
h b |nh bi, b xch li, chu |nh roi v{ phi lao ng trn
c|nh ng nh nhng nng dn kh i. l{ c|ch ngi Sparta
'nhy ma trn c|nh ng Tegea'. 6. Ngi Hy Lp c i cho
rng vic git ngi ang trn trong n th cc v thn s l
xc phm v bt knh i vi cc thn linh. V th, khi Agis trn
trong n th th khng mt ai dm git hay bt chng. Thng
thng, khi cn t bo v mnh, cc v vua hay bt k ai khc
u ti trn ti n th cc v thn, nh Agis v{ Cleombrotus
~ l{m khi trn trnh Leonidas. 7. Cc tu thuyn ln i bin
thng dng mt h thng cc hm ph nm s|t |y thuyn,
gi l hm balast dng dn nc khi thuyn khng ch hng
khin thuyn bt b nghing ng. 8. Trong cun Nhng b lut,
Plato nhn xt v m hnh chnh quyn Sparta: 'Ta khng bit
nn gi tn n nh th no. Hi ng gim quan l mt hnh
thc chuyn ch, nhng i khi Sparta gn ging vi ch
dn ch thun khit nht trong s tt c cc thnh bang Hy Lp.
R r{ng l{ x~ hi ca gii qu tc, nhng li gm c nn
qun ch, hnh thc chnh quyn c xa nht trn th gii'. 9.
Argos: thuc vng Peloponnesusv{ c coi l thnh ph c
nht ca Hy Lp, ni }y c t{n tch ca n th n thn Hera.
10. Ting ci rt quan trng trong cuc sng ca ngi
Sparta. N khng ch gip h tiu khin m cn lm h thng
php lut ca h thm vng chc bng cch ch bai nh nhng
bt c ai khng tun th php lut. Khiu h{i hc l mt trong
nhng c tnh ca c|c nh{ l~nh o Sparta.Trong tc phm
Li ni ngi Sparta ca Plutarch c mt cu chuyn v s hi
hc ca ngi Sparta. Khi mt ngi b xp vo ch xu nht
trong d{n ng ca, ng ta ni: 'Tht tuyt vi, tha ng{i nhc
trng! Ng{i ~ tm c cch lm cho ch ny tr nn cao
qu'. Mt cu chuyn khc, khi nghe thy mt ngi ni rng
mnh c th bt chc ting chim ho mi nh tht, mt ngi
Sparta ni: 'By gi ti mi c bit th no l ting chim ho
mi!'. Mt ngi Sparta thy nhng ngi khc ngi trong nh
v sinh, bn ni: 'Cha bao gi ti c ngi vo mt ch m
khi ti ng dy li nhng ch cho mt b lo'. Khi mt ngi
tn l{ Pedaritus khng c chn vo i 300 [n v xut sc
nht trong i qu}n Sparta], ngi ta hi ti sao tht vng m
anh vn ci vui v. Pedaritus tr li rng anh rt vui v bit
rng trong thnh ph cn c 300 ngi khc gii hn mnh. 11.
Cuc thi u Olympiad ln u tin t chc v{o nm 776 TCN.
Trc , Hercules ~ lp ra cuc u n{y nhng sau khng
c t chc tip. 12. Cc n thn Muses bao gm chn n
thn, l con gi ca thn Zeus (Jupiter) v thn Mnemosyne
(thn tr nh). Mi n thn cai qun mt mn ngh thut nht
nh, nh thn Clio cai qun mn lch s, Terpsichore - khiu
v, v{ Thalia - hi kch. 13. Castor l mt trong hai v thn sinh
i ca Sparta, ngi kia l Pollux. Theo truyn thuyt, h
c sinh ra t mi tnh ca thn Zeus v mt thiu n tn l
Leda. Tn ca h c t cho mt chm sao Bc bn cu,
chm Song sinh (Gemini, nm cung Ho{ng o th 3, t 21/5
n 20/6). 14. Thebes: thnh bang Hy Lp Boeotia, pha bc
ni Cithaeron (Kithairon), ty bc Athens. Thebes l thnh ph
Hy Lp c c ni n nhiu nht trong cc huyn thoi v
truyn thuyt vi cc cu chuyn v vua Oedipus (-p), anh
em sinh i Amphion v{ Zethus, v{ cng l{ ni anh hng
Hercules sinh ra. Ti v tr ca Thebes ngy nay l th trn
Thivai thuc min trung Hy Lp. 15. Trn Leuctra xy ra gia
Thebes v{ Sparta nm 371 TCN. Bng chin thng ny,
Epaminondas, Thng ch ca ngi Thebes, ~ vnh vin chm
dt uy quyn ti cao ca Sparta. (Xem thm cu chuyn v
Pelopidas). 16. Helot l tn gi nhng n l m{ ngi Dorian
bt c. H thuc s hu ca nh{ nc ch khng phi c
nhn nn b cc ng ch Sparta bc lt khng thng tic. 17.
Cun sch ny khng bao gm cu chuyn v cuc i ca
Lysander (mt nm 395TCN). Lysander l{ mt chnh khch v
Thng ch, c thu qu}n Sparta, ngi ~ chm dt cuc
chin tranh Peloponnesian (431-404 TCN). y l cuc xung
t cui cng c v t tng v lnh th gia hai thnh bang
ln nht Hy Lp l{ Athens v{ Sparta. Sparta c nhng chnh
ph qu tc ng h, cn Athens c nhng ch dn ch
hu thun. Cuc chin tranh ny li ko ton b lnh th Hy
Lp, thm ch c nhng ngi khng mun tham gia nh ngi
Melian. Cui cng, Sparta chin thng, cn Athens bt u suy
tn ri sp . Cc s gia Thucydides v Xenophon vit li y
lch s cuc chin tranh ny, kh ging vi xung t a
chnh tr ca cuc Chin tranh lnh. (Xem thm Cuc i ca
Pericles v Nicias). 18. Xem Cuc i ca Nicias v Dion. 19.
Trong cun Protagoras, Plato ~ ghi li li dy ca Socrates:
'Nhng ngi nh c xa v{ ph nhiu nht ca trit hc ca Hy
Lp l Crete v Sparta. , c nhiu ngi khn ngoan hn
bt c ni n{o trn tr|i t. Nhng h che giu s khn ngoan
ca mnh bng cch gi v ngu dt. Nn dng nh h c
knh trng nh s can m trong chin u, hn l{ nh tnh
khn ngoan. H ngh rng nu l s ti gii th mi ngi
kh|c cng tr nn khn ngoan. Trong nhng thnh bang ny
[Crete v Sparta], khng ch {n ng m{ c ph n cng t ho
v tr tu ca h. l l do v sao anh c th bit rng ta ang
ni s tht v{ ngi Sparta c gio dc tt nht ni rng:
nu anh ni chuyn vi bt k ngi d}n Sparta bnh thng
no, thot u anh ta c v ngu ngc, nhng dn dn cng
ging nh ngi gii ng kch, anh ta s a ra nhng nhn
xt sc tch chng t bn ch l tr con'. 1. 1. May mn cho
Cleon l khi dn qu}n n Pylos, mt |m ch|y bng ln trn
hn o n{y ~ t sch thnh lu ngi Sparta. Qun Athens
lc ch vic bao vy nhng ngi cn sng. Qun Sparta
buc phi u hng. Cleon tr v nh mt anh hng, cn Nicias
phi chu nhiu cay ng v nhc nh~. Nhng th{nh cng may
mn ny ch em li thm ho cho Cleon. Cleon phi ch huy
mt i qun ti Amphipolis v phi i u vi mt i qun
Sparta ng o trong mt trn |nh then cht. S bt ti v
ngu dt ca ng ta l{m chnh qu}n i ca mnh ln xn. n
khi nhn thy qun Sparta, Cleon qun pht mnh l tng ch
huy v b chy u tin. Nhng Cleon khng chy thot v b
mt lnh ngi Myrcinian git cht. Sau khi qu}n Athens i bi
Amphipolis, ho{ bnh c lp li. 2. Amphipolis (Amfipolis):
n v hnh chnh thuc Serrai, vng Trung Macedonia, Hy Lp.
3. Alcibiades (450-404 TCN): chnh khch v Thng ch Athens,
ngi phn bi li ton th Hy Lp ngay ti triu nh vua Ba
T v{ ri gp phn vo tht bi ca ngi Athens trong cuc
chin tranh Peloponnesus (431-404 TCN). Pericles l ch ca
Alcibiades, tng chm sc Alcibiades t khi cn nh, cn
Socrates l bn thn ca Alcibiades v tng tham gia trn |nh
Potidaea nm 432 TCN. Sau n{y, Alcibiades tng phn bi li
ngi Athens, sang sng vi ngi Sparta nn b kt n t
hnh, b tch thu mi ti sn. Sau , Alcibiades li phn bi
ngi Sparta u h{ng vua Ba T. Cuc i Alcibiades cng rt
nhiu s kin v chin cng hp dn nhng phn vit v
Alcibiades ca Plutarch khng c trong tuyn tp ny. 4.
Carthage l mt vng nh c c i c thnh lp vo th k
th IX TCN, sau tr thnh trung tm ca mt vng quc rt
hng mnh v thnh vng bn b a Trung Hi l{ knh ch
vi ch La M trong sut nhiu cuc chin tranh. n th k
th II TCN, ch La M tiu hu Carthage, ngy nay thuc
lnh th Tunisia. 5. Syracuse: thnh bang Corinth ca Hy Lp
~ x}m chim v lp ra Syracuse trn o Sicily v{o nm 734
TCN, sau Syracuse ~ tr thnh thnh ph ln nht v
quyn lc nht trn o Sicily. V th, li tin o|n n{y ~ c v
ngi Athens tin hnh 'Cuc vin chinh Sicily' y thm ho.
6. Socrates (469-399TCN): trit gia Hy Lp ni ting, khng
li tc phm n{o nhng c nh hng su sc n trit hc
phng T}y nh nhng ghi chp ca hc tr ng l Plato.
Nhng Aristophane, nh{ vn, nh{ vit kch ni ting (448-385
TCN) li ch giu ng. Cn Xenophon, s gia Hy Lp (430-
355TCN) ca ngi ng l{ nh{ o c n gin. 7. Sau ny, trong
ng{nh thin vn hc chu k 19 nm (235 th|ng }m lch) mt
trng tr li ng v tr ban u, c t tn ng l Metonic
Cycle. 8. Trong thn thoi Hy Lp, Adonis l mt chng trai tun
t, con trai vua Myrrha, c n thn tnh yu Aphrodite
(Venus) em lng yu qu. Bt chp li khuyn ca nng,
Adonis ~ cht trong mt chuyn i sn. Aphrodite bin mu
ca chng thnh hoa v cc c gi Hy Lp h{ng nm u lm l
tng nh chng. 9. y khng phi l nh hng bin
Demosthenes ni ting, ngi sng thi i sau 10. Trit
gia Plato (428-347 TCN) ho gii tn gio v khoa hc bng
cch dng nn nhng iu huyn b. Theo quan im ca
Platon, khi khm ph quy lut t nhin, con ngi vin n
thnh thn v h siu vit hn con ngi trong kh nng l gii.
S bt chc l cch nnh b chn thnh nht. Do , tt c
nhng c gng nghin cu khoa hc thc cht cng l mt biu
hin ca s m o. Plato ni rng th gii thc c xy dng
t nhng tng, nn vt cht v siu hnh l ho nhp vi
nhau ch khng h tch ri. L thy t ti n th thn Apollo,
v thn ca nhng l l, Plutarch cng chia s quan im vi
Plato v s tinh tu ca v tr. Plato l hc tr ca Socrates
(469-399 TCN). Cuc i thoi gia Socrates v Nicias v lng
dng cm c Plato ghi li trong cun Lanches. Dng nh
Socrates c qu t nim tin v c qu nhiu nghi ng, d ng l
hnh nh tiu biu nht v con ngi. Ngi Athens kt ti x
t ng v dm nghi ng s chnh thng ca tn gio. ng gia
cc hc tr ca mnh, ng vui v ung thuc c m cht. Plato,
hc tr ni ting nht ca ng, ~ ghi li cnh ny trong bi vit
Phaedo v v phin to x Socrates trong bi Li bin bch. 11.
Nh s hc Thucydides (460-400 TCN) ~ m t rt t m 'Cuc
vin chinh Sicily'. Tht bi ny xy ra nm 413 TCN, 2 nm sau
khi Nicias ri Athens. Thucydides cng k li cc s kin khc
trong cuc chin tranh Peloponnesian cho ti nm 411 TCN,
sau s gia Xenophon k tip cuc chin tranh ny. 1.
Epaminondas l{ ngi bn hu thn thit nht ca Peolopidas.
Plutarch vit v cuc i ca Epaminondas nhng phn vit
ny khng cn na. (Xem thm ch thch trong truyn v
Agesilaus). 2. V chim cung in Thebes (Cadmea) din ra
nm 382 TCN. Trn chin ni Epaminondas cu Pelopidas din
ra trc 2 nm. Trong trn ny Sparta v Thebes cng
phe. 3. Vic Athens u h{ng Sparta v{o th|ng 4 nm 404 TCN
~ chm dt cuc chin tranh Peleponnesian sau hn 28 nm
giao tranh. Vin Nguyn lo ca Athens bu ra 30 ngi ci
t hin php v lut nn }y gi l 'Hi ng 30'. Nhng thay v
ci cch thnh ph, h li bu ngi vo cc chc v quan
trng v kim sot thnh bang. u tin, vic 'Hi ng 30' bt
gi tt c nhng ngi cn tr lm cho dn chng vui mng,
nhng 'Hi ng 30' cn i xa hn khi h tc v kh ca tt c
ngi dn Athens, tr mt nhm 3000 ngi vn l lc lng
ca h. Ngy cng c nhiu ngi Athens b x t v chng li
'Hi ng 30'. Nhng ngi chng i b thanh trng v mi ti
sn u b tch thu, cn 'Hi ng 30' t do h{nh ng theo
mnh. Sau , khong 70 ngi t nn trn Thebes quay li
tn cng ph|o {i Phyle. D}n chng Athens bn hp sc vi h.
V th, 'Hi ng 30' b gii tn v nn dn ch c khi phc
li Athens. 4. Cng cuc gii phng Thebes din ra vo ma
ng nm 379 TCN, 3 nm sau v chim gi cung in ca
ngi Sparta. Cu chuyn n{y c k chi tit hn trong b{i
vit ca Plutarch nhan Ma qu ca Socrates. 5. Vic ngi
Sparta bt ng chim ng Thebes b coi l mt h{nh ng
phn bi ng minh, v vic ngi Sparta sai qun tip vin
cng li l mt h{nh ng phn bi. 6. Ti trn Leuctra (nm
371 TCN), ngi Thebes ~ mang li mt chin thut mi gi l
'chin thut |nh xin'. Ch c 6000 qun chng li khong
11000 qu}n Sparta cha tng b |nh bi, nn ngi Thebes
b tr i qun gip nng vo cnh tri vi 'Binh i Thn
thnh' ca Pelopidas lm tin phong. Lc lng tn cng ny s
tn cng cnh phi ca Sparta, ni vua Sparta v{ lc lng
thin chin nht chim gi. Epaminondas cng vi mt s t
qu}n ng lch gc v ngoi tm tn cng ca Sparta, do
qu}n i Thebes c u th lc lng ng ni xy ra |nh
nhau ln nht. Khi Pelopidas chc thng c i hnh i
phng, qu}n Thebes |nh ngang sn qu}n i phng, cn
cnh qun ca Epaminondas s |nh trc tip v{o trc mt
qu}n ch. Thng vong ca Sparta rt nng n. K t sc
mnh ca Sparta khng bao gi phc hi c na. 7. Pherae:
thnh ph ln ca Thessaly xa kia, nay l{ Ferai, thuc ng
Macedonia v Thrace, Hy Lp. 8. Pharsalus: nay l Farsalus
thuc vng Thessaly, Hy Lp. 9. Artaxerxes II: Vua Ba T trong
giai on 404-358 TCN. ng l hu du ca vua Xerxes I, ngi
c nhc n trong cu chuyn v Solon. Nhng ng tin Ba
T, nh ~ k trong cu chuyn v cuc i Agesilaus, lun vo
cc thnh ph Hy Lp lm dn chng ganh t v him khch.
Artaxerxes thu nhng nh hng bin ph hoi cc thnh
bang Hy Lp, kch ng h |nh ln nhau ri tr nn suy yu.
Plutarch c vit v cuc i ca Artaxerxes trong tc phm
Gng danh nh}n nhng chng ti khng a v{o }y.
Artaxerxes l mt v vua rt can m v{ mu lc. 10.
Taygetus: tn mt ngn ni ni nh c ca thnh bang Sparta.
11. Susa: ngy nay l Shush thuc lnh th Iran, nm gn bin
gii Iran-Irc. 12. Pythian: ngy hi th thao t chc 4 nm mt
ln gn Delphi trong thi Hy Lp c i tng nh thn
Apollo. 1. Augustus (63 TCN- 14 sau CN): con nui ca nh{ c
ti La M Julius Caesar, tn tht l Gaius Octavius ln lm tng
t{i La M~, |nh bi Antony v Cleopatra ti trn Actium tr
th{nh Ho{ng u tin ca La M (27 TCN- 14 sau CN). ng
tin hnh nhiu ci cch x hi, khuyn khch gio dc, m
rng bin gii ca La M ti tn sng Danube v thit lp chnh
quyn thng nht sau gn mt th k ni chin. Thi Augustus
c coi l thi k huy hong ca ch La M. 2. Antisthenes
(444?- sau 371 TCN): trit gia Hy Lp, nh{ t tng u tin
thit lp Ch ngha Ho{i nghi (Cynicism). ng sinh ra Athens
v l hc tr ca Socrates. Antisthenes dy ti mt ngi trng
c tn l Cynosarges bn ngoi Athens. Hc tr ca ng sau ny
c gi l nhng ngi theo ch ngha Ho{i nghi (Cynics).
Antisthenes coi hnh phc ch t c nh c hnh. ng ch
bai cc mn ngh thut, vn hc v nhng tr n chi xa hoa,
ng thi ca ngi s lao ng chm ch. Hc tr ni ting nht
ca ng l trit gia Hoi nghi Hy Lp Diogenes. 3. Macedonia:
vng lnh th hin nay gm min bc Hy Lp, Albany,
Mecedonia thuc Nam T c v{ mt phn Bulgary. 4. Zeno
(Zeno ca x Elea): nh trit hc v ton hc ni ting ca Hy
Lp c i, sng o Sp khong 500 nm trc CN. Aristotle
coi ng l{ ngi pht minh ra php bin chng. 5. Mt v d ni
ting v ti ngu bin ca Zeno l nghch l Achilles v con ra.
Achilles (ngi ni ting v tc cng nh sc mnh) chy
nhanh hn con ra 100 ln. Zeno ni rng nu con ra chy
trc 100 yard, Achilles s khng bao gi ui kp n. L lun
ca Zeno l khi Achilles chy xong khong c|ch n ni con ra
~ khi h{nh, con ra ~ chy c mt yard na. Khi Achilles
chy ht yard , con ra ~ chy c vi inch na, v c th
tip tc khng ngng. Sau ny hng th k ton hc mi chng
minh c ci sai ca Zeno bng l thuyt gii hn. 6.
Anaxagoras ( 500?- 428 TCN): trit gia duy vt ni ting u
tin ca Hy Lp, ngi a kh|i nim tr tu, l tr v{o cn
nguyn trit hc. Nhng nh trit hc trc coi t, khng
kh, la, nc l{ nh nguyn bn cui cng ca vt cht. Nhng
ng l{ ngi u tin xut m hnh phn t v nguyn t
cu thnh nn mi vt vi khi nim 'Ht ging nh'. Hc tr
ca ng gm Pericles, nh son kch Euripides, v c th c
Socrates. Anaxagoras dy Athens khong 30 nm th b b t
v dm ni rng mt tri l mt hn | nng v{ mt trng c
lm bng t. Sau n{y, t tng ca ng c Aristotle v
Democritus k tc pht trin. 7. Cimon (510?-450? TCN):
Thng ch v chnh khch ca Athens. ng l con trai Miltiades,
ngi lm nn chin thng Marathon. Cimon tham gia trn
Salamis v{ sau gp phn thit lp lin minh Deli. Cng vi
Aristides, ng ch huy hm i Hy Lp ti b|n o Tiu \
gii phng cc thuc a }y khi ch thng tr ca Ba T.
Nm 466 TCN, ng |nh bi hm i Ba T ti sng
Eurymedon (by gi l sng, Th Nh K). Sau cuc ni lon
ca ngi Helot Sparta, uy tn ca ng b gim st v b cch
chc. Sau , phe d}n ch ca Pericles ~ trc xut ng. Khi
c triu hi nm 451, Cimon {m ph|n hip c nh chin
5 nm gia Sparta v Athens, ri gp tin bc xy dng li
Athens. Plutarch cng vit v cuc i ca Cimon nhng chng
ti khng a v{o tp sch ny. 8. Pisistratus (khong 600-527
TCN): Thng ch, chnh kh|ch v{ l{ nh{ c ti Athens. L
con trai Hippocrates, ng cm u phe dn ch chng li phe
qu tc. Xem cu chuyn v cuc i Solon bit thm v
Pisistratus. 9. y khng phi l s gia Thucydides ni ting.
10. Vic lp chnh sch da theo kin qun chng c Plato
gi l 'kch s' (theatrocracy). 11. Parthenon l{ tn ngi n th
n thn Athena. Parthenos c xy dng trn ngn i
Acropolis Athens vo th k th 5 TCN. y l mt k quan
kin trc ca th gii Hy Lp c i. 12. C|c ng minh ca
Athens, trc b Aristides cng buc np thu, mt mi v
nhng ng gp qu}n s v thy khng cn np thu na v gi
}y ngi Ba T ~ b ui khi Hy Lp. Nhng ngi Athens
vn i tip tc duy tr Lin minh Deli, tip tc bt h ng
thu. V c|c ng minh c th gp tin thay cho binh lnh nn
dn dn c|c ng minh ~ mt i k nng chin trn v tr
thnh n l ph thuc vo Athens. 13. Thc t, nhng ngi
Athens khng chinh phc c Sicily. (Xem cuc i Nicias
bit v cuc vin chinh ny). 14. Aeginet (Aegina): mt hn o
pha nam Hy Lp. 15. Phidias (khong 490-430 TCN): nh
iu khc, kin trc s, ho s Hy Lp c i ni ting. ng l
tc gi ca nhiu cng trnh v i nh tng cc Thng ch ni
ting ca Athens nh Miltiades. Phidias trc tip ch o cng
trnh Propylaea, {i tng nim i Acropolis, n th
Parthenon v bc tng khng l ca thn Zeus ti nh
Olympus. 16. Aspasia (470-410 TCN): mt ph n ni ting v
sc p, tr thng minh v{ t{i nng chnh tr. Sau khi ci
Pericles, ngi nh ca h tr th{nh ni t tp ca nhng hc
gi v chnh khch Athens. Nhiu s gia coi Aspasia l{ ngi
gy ra cc cuc ni lon Samian v cuc chin tranh
Peloponnesia. Trong T in Encarta c bc tranh v b rt
p. 17. y l cuc chin tranh Peloponnesia (431-404 TCN),
c s gia Thucydides k li rt chi tit. 18. Thucydides ~
miu t nh sau v trn dch (nm 430 TCN): 'Chnh ti cng
mc bnh v thy nhiu ngi kh|c cng vy. Bt u l mt
cm gic bng ch|y trong u, ri mt ti tr nn ngu. S
xut huyt bt u t li v c hng, cng vi hi th ri
lon. Sau khi ht hi v{ s mi, cn au dn vo ngc. Ho v
nn ma tip theo. Nn nh}n thng cht v tro mu nn
ma, hin tng ny lm c ngi nho ra, hin tng khoa
hc thi cha tng thy. Da kh i v{ n tung ra. Mi ngi
khng th chu ng c qun o d nh n }u, v{ mun
trn trung hon ton. Phn ln h mun c ngm mnh
trong nc lnh. H khng th ng v khng th yn mt ch.
Ci cht thng n sau cn st vo ngy th by hoc th
t|m, nhng nu ngi bnh sng qua c thi im , bnh
s chy vo bao t gy ra chng a chy. N t|c ng n cc b
phn sinh dc v{ c|c u ngn tay ngn chn, nn nhiu ngi
bnh khng th l{m g c na. Nhiu ngi cng mt tr
nh. Khng t no c th t ni th bnh ny, n gy ra s au
n m{ ti ngh khng ai c th sng qua ni.' 1. Megalopolis l
thnh ph ln nht ca Arcadia xa kia, hin nay Megalopolis
l{ a danh thuc Arkadhia, vng Peloponnesus, Hy Lp. 2. Vin
Hn lm Athens, do Plato m. 3. Aratus x Sicyon (271-213
TCN) l mt thng ch v{ nh{ l~nh o ca Lin minh Achaea
(Achaean League), lin minh qun s ca Hy Lp c i.
Plutarch cng vit v cuc i ca Aratus nhng chng ti
khng chn a v{o cun sch ny. 4. Sicyon: thnh ph Hy
Lp c, gn Argos. 5. Cc mu chuyn v Epaminondas c trong
cuc i Pelopidas v Agesilaus. 6. Tc c|c trng ca Iliad v
Odyssey. 7. Sellasia l mt vng t rt gn Sparta, thuc thnh
bang Laconia, vng Peloponnesus, Hy Lp. 8. Illyry l mt
thnh bang Hy Lp c i nm pha ty Macedonia v pha
bc ca Thessaly, ngy nay l khu vc c|c nc thuc Cng ho
Nam T c: Slovenia, Croatia, Bosnia-Herzegovina. 9. Loi lao
c dy da buc vo cn qun quanh th}n lao, on cui ca dy
buc v{o tay. C|i ai eo nhm tng lc by v{ cng ng
gp vo lc xoy ca lao khin n i thng trong khi bay. 10.
Elea: mt vng t ngy nay pha nam nc Italia. 11. Khi ,
sau khi v vua cui cng qua i, Sparta ri v{o tay c|c to|n
lnh |nh thu v{ chu s cai tr ca mt tn c ti. 12. Titus
Quinctius Flamininus (230?-174 TCN) l thng ch v chnh
khch ni ting ca La M~. ng l{ ngi |nh bi vua Philip V
ca Macedonia v gii phng mi thnh bang Hy Lp khi ch
cai tr ca Philip. ng l quan coi quc kh nm 199 TCN v{
tng t{i nm 198 TCN. Trong t|c phm 'Nhng cuc i song
h{nh', Plutarch ~ so s|nh Titus Flamininus vi Philopoemen
13. Diophanes l mt nh hng bin v mt nh trit hc ca
Hy Lp c i. 1. Cato Tr (Cato the Younger) tn tht l Marcus
Porcius Cato (95-46 TCN), chnh khch La M, chu ni ca
Cato Gi (Cato the Elder). Khi lm quan coi quc kh, ng ni
ting vi v lng thanh m v trung thc. Cato Tr cng c
gng cu gip nhng ngi ng bo La M chng li nhng k
m dn li dng s ngu mui ca h. Nm 60 TCN, ng chng
li Julius Caesar. Ch Tam hng u tin gm Pompey,
Caesar v{ Marcus Crassus iu ng i o Sp nhm loi b
ng. Trong cuc xung t gia Caesar v{ Pompey nm 49, Cato
ng v pha Pompey. ng tht bi trong vic bo v Sicily
chng li Caesar v sau tht bi Utica, chu Phi, ng t st
ch khng mun ri v{o tay Caesar. Cato l{ cha v ca Marcus
Brutus, ngi ~ |m s|t Julius Caesar. Plutarch cng vit v
cuc i Cato Tr v so snh ng vi Phocion. 2. Demosthenes
(384-322 TCN) l mt nh hng bin xut sc ca Hy Lp, ni
ting vi cu ni 'Nhng c hi nh thng l s khi u cho
nhng s nghip ln lao'. 3. Cuc chin tranh Peloponnesian
chm dt vi vic ngi Athens u h{ng ngi Sparta nm
404 TCN. Tht bi nhc nh~ n{y ~ l{m tn hi tinh thn ca
ngi Athens. 4. Mars l tn v thn chin tranh, trong thn
thoi Hy Lp l thn Ares. 5. Muses l chn n thn, con gi ca
thn Zeus v Mnemosyne (n thn k c). Mi n thn bo tr
mt mn ngh thut nht nh, nh thn Clio bo tr s hc,
Terpsichore bo tr khiu v v{ Thalia bo tr hi kch... 6. N
thn Athena (trong thn thoi La M l thn Minerva, thn ca
tr tu, tri thc v chin trn) c ngi Athens a chung
nht trong s cc v thn. Athena c sinh ra t c|i u ca
thn Zeus (Jupiter) v{ c Zeus rt yu qu. N{ng c th
ti ngi n Parthenon Athens (xem cuc i Pericles bit
v vic xy dng ngi n ny). N thn ny l biu tng rt
quan trng trong cc bn anh hng ca Iliad v Odyssey ca
Homer. 7. Vua Philip l cha ca Alexander 'i '. Philip chinh
phc tt c vng t ca Hy Lp sau trn Chaeronea (338 TCN).
8. Euboea l mt hn o d{i ngo{i khi gn Athens. 9. y
khng phi l Plutarch, tc gi cun s|ch n{y. Tn ngi Hy
Lp thng ging nhau, v th trnh s nhm ln, thng
phi ch r vng t ni h sinh ra. 10. Mt eo bin ca Th Nh
K ni chu u v chu , nay l Dardanelles. 11. Trn ny xy
ra nm 338 TCN, xem c}u chuyn v cuc i Alexander 'i
' bit thm v trn |nh n{y. 12. Ionia l{ mt vng t c
xa ca chu , bn cnh b bin Aegean, tng b ngi Hy Lp
chim ng khong 1000 nm TCN. 13. Kho bu b Harpalus
|nh cp ny ln ti 180,000 talent vng. Theo thi gi| nm
1998, kho b|u n{y |ng gi| khong 42 t la. 14. Lamian:
thuc tnh Hamadan, Iran ng{y nay. 15. Antipater c
Alexander b nhim l thng s cai tr Hy Lp v Macedonia
trong khi Alexander vin chinh chu . Sau ci cht ca
Alexander, Antipater tr th{nh ngi ng u Hi ng thng
ch ca Alexander, v l quan nhip chnh cho con trai nh ca
Alexander. Chc nhip chnh ny ko di t 323 n 319 TCN,
khi Antipater cht tui 70. Ci cht ca Antipater dn ti tnh
trng v chnh ph. Nm 311 TCN, ch ca Alexander tch
th{nh nm vng quc khc nhau. 16. Cassander (358?-297
TCN) l vua Macedonia t nm 305 n 297 TCN. Nm 321, sau
ci cht ca Alexander 'i ', Antipater c b nhim lm
nhip chnh ti cao ca Macedonia. Khi cht, ng trao quyn
cho bn mnh l{ Polyperchon, nhng Cassander dy binh chng
li Polyperchon, ginh quyn kim so|t Athens nm 317. Nm
316, Cassander st hi Olympias, m Alexander 'i '. Cng
nm , Cassander ci ngi em gi cng cha khc m ca
Alexander l{ n{ng Thessalonica. Nhng ch t lu sau,
Cassander git Roxana, ngi v Ba T ca Alexander v con
trai l Alexander IV, chm dt triu i ca Alexander. 17.
Antigonus (382-301 TCN): cng l{ mt b tng ca Alexander
'i '. Sau khi Alexander cht, quc rng ln tng b
Alexander chinh phc b chia ct thnh nhiu nc, Antigonus
chim ng vng l~nh th trn b|n o Tiu \ i chi vi
vng quc ca Cassander. 18. Polysperchon: thng ch, ng
nghip ca Antipater. Olympias, m Alexander 'i ', lin
minh vi Polysperchon (317 TCN) nn b Cassander git
Olympias v con trai ca Alexander tr th. 19. Socrates
(469 - 399 TCN) l mt trit gia ni ting Athens b kt n t
hnh. Hc tr ca ng l{ Plato, ~ ghi li nhng li ni ca
Socrates trong cun sch Nhng cuc i thoi. Trong cun
Phaedo, Plato k li cuc tr chuyn ca Socrates trong nhng
gi cui cng trc khi cht v ung cy cn c trong nh t
Athens. 1. Epirus nm trn b bin Ty Bc Hy Lp. Nhng v
vua xng tng Pyrrhus l con trai ca Achilles, chin binh
Hy Lp lng danh trong trn chin thnh Troy. C Pyrrhus v
Alexander u xng |ng l{ hu du ca Achilles, ngi cng
ging nh h l mt chin binh kiu hnh khng bao gi chp
nhn sng yn bnh. 2. Demetrius I (337?-283 TCN) l vua ca
Macedonia trong giai on 294-283 TCN. ng l con trai vua
Antigonus I, thng ch ca Alexander 'i '. Sau ci cht ca
Alexander, c Antigonus v{ Demetrius u rt tch cc tham gia
nhng cuc chin ginh quyn lc. Demetrius |nh bi
Ptolemy I, vua Ai Cp trong trn Salamis (306 TCN). Nm 294
TCN, ng |m s|t ch th l Alexander, con trai Cassander, ri
chim Macedonia. Nhng 6 nm sau, ng b sa thi khi lin
minh ca Pyrrhus v Lysimachus, vua x Thrace. Demetrius
n nng ta Seleucus I, vua x Syria, nhng b tng giam cho
n cht. Nhng sau , con trai ng l{ Antigonus II ~ gi{nh
li ngai vng Macedonia. Nhng thng trm trong s nghip
ca Demetrius rt th v, nhng khng c tnh anh hng. Cuc
i Demetrius do Plutarch vit khng c trong tp ny. Trong
, Plutarch cho rng chng ta cng c th hc c nhiu iu
t mt tm gng xu. 3. Trn Ipsus (301 TCN) din ra gia
Antigonus v{ c|c tng lnh Macedonia kh|c nhm tranh ginh
c|c vng quc trong ch do Alexander to dng. Antigonus
v con trai mnh l Demetrius thua trn Ipsus nn mt quyn
cai tr Hy Lp v Tiu . Ipsus ngy nay thuc Arkadhia, vng
Peloponnesus, Hy Lp. 4. y l vua Ptolemy I (367?-283?
TCN), cn gi l{ Ptolemy Soter, ngi cai tr Ai Cp trong giai
on 323-285 TCN. ng l{ ngi sng lp triu i Ptolemai.
Tng l mt Thng ch trong qu}n i ca Alexander 'i ',
sau ci cht ca Alexander, Ptolemy ~ chim ly Ai Cp v
ng trung lp trong trn chin Ipsus. Vng triu ca ng sau
c n{ng Cleopatra ni ting, ngi quyn r c Julius
Caesar v Mark Antony. 5. Hai anh em, Antipater v Alexander,
|nh nhau xem ai s ni ngi cha l vua Cassander. Antipater
~ git m mnh, v Alexander mi Pyrrhus v{ Demetrius n
gip mnh. Pyrrhus n trc, v{ c tr cng bng mt vng
t rng ln thuc Macedonia. Alexander khng mun
Demetrius cng l{m nh vy nn ~ n gp Demetrius. Nhng
trong cuc gp g, Demetrius ~ git Alexander ri chim ly
phn cn li ca Macedonia. 6. Demetrius cai tr Macedonia
trong 7 nm. Sau, con trai ng ta l{ Antigonus II ln l{m vua
Macedonia. Cc hu du dng h ny tip tc tr v cho n nm
197 TCN, khi b ngi La M~ n chinh phc. 7. Lysimachus
(360?-281 TCN) l vua x Thrace, tng mt thi gian ngn lm
vua ca mi vng t Macedonia. 8. Tarentum: ngy nay l
thnh ph Taranto, ng Nam nc Italia. 9. Alexander tng
gp voi chin mc gip st n . Pyrrhus cng hc cch s
dng th v kh khng khip ny. Mi v ting n ca voi lm
nga s h~i v trc chng cha tng thy bao gi. 10.
Lucania: ngy nay l vng Basilicata min Nam Italia. 11.
Heraclea: thuc tnh Apulia (Puglia), ng nam nc Italia. 12.
Appius Claudius l{ chnh kh|ch, nh{ vn, nh{ hng bin xut
sc ca La M, sng vo khong nm 300 TCN. 13. Hydra l{ mt
trong nhng qui vt m Hercules tng chinh phc. N c 9
u, v mi ln mt u b cht, hai ci khc s mc ra th ch.
Hercules ~ tiu dit con qui th bng cch ly uc thiu n.
14. Gaius Fabricius Luscinus (cht sau nm 275 TCN), chnh
khch v thng ch La M. ng lm chp chnh ti cao nm 282
TCN, c nhiu thnh cng v chin thng ln trc ngi
Lucana, Brutti, v{ Samnite, c ngi La M rt ca ngi. 15.
C|c mn ca trit gia Hy Lp Epicuris c bit di ci tn
cc nh Khoi lc ch ngha. Epicuris tng khuyn: 'Sng khng
b bit n', hng th cuc sng ca mt k bt cn i v
danh. T tng ny ging nh t tng Lo T trong trit hc
Trung Hoa. Plutarch ~ vit tiu lun V s chm tr ca s
trng pht t thn linh phn i gio l trung tm ca ch
ngha Kho|i lc l cc v thn khng quan t}m n nhng g
chng ta l{m, cng nh s quan tm h{ng u n nhng g
ch i sau khi cht. 16. L hi thn Cronos (Sao Th, theo
thn thoi La M l thn Saturn) c tn l{ Saturnalia, c t
chc trong ba ngy vo gia thng Chp. Trong thi gian
mi h{nh ng bt knh v la lc u c chp nhn. Cronos
l cha ca thn Zeus (Jupiter), Poseidon (Neptune) v Hades
(Pluto). Cng ging nh thi gian, Cronos nut con ca mnh
vo bng, nhng v ca Cronos l Cybele (B m V i), mt
hm ~ a cho ng ta mt hn | thay thn Zeus. Khi ln ln,
Zeus lao vo cuc chin tranh vi cha mnh v cc Titan khc l
con ca Uranus (Thin ng) v Gaea (Mt t) v{ |nh bi
h. Trong bui l Saturnalia, ch n v n l i vai tr v bn
b tng qu{ nhau, th hin s cng bng t nhin gia
ngi vi ngi v tnh bng hu thn i tng c thi Hong
Kim ca Cronos. L hi ca ngi La M vo dp Ging sinh vn
cn lu gi li mt cht g nhng phong tc ny. 17.
Asculum: thuc tnh Lucania (Basilicata), pha nam Italia. 18.
T c th{nh ng 'chin thng ca Pyrrhus' l nhng chin
thng phi tr gi rt ln. 19. Mamertum l mt thnh bang
thuc Sicily. 20. Beneventum: trc khi Pyrrhus b thua trn
}y nm 275 TCN, th{nh ph ny c tn l Maleventum (gi
yu). Sau khi chin thng Pyrrhus, ngi La M~ i tn thnh
ph ny l Beneventum (gi mnh). Ngy nay l Benevento, th
ph tnh Benevento min nam Italia. 21. Hannibal (247-183
TCN) l mt trong nhng v tng xut sc nht mi thi i,
thng ch Carthage ni ting trong chin tranh Punic ln th
hai (218-201 TCN) vi La M. Hannibal hnh qun t Ty Ban
Nha vt dy Alps tn cng La M. ng chin thng mt s trn
rt huy hong v gn nh chim c th{nh Rome, nhng cui
cng Rome ~ ng vng v ng phi rt v. 22. Nhng ngi
Gaulois n t vng ng{y nay l{ nc Php. H l nhng chin
binh hung d, ~ chim c Rome v{o nm 387 TCN, khong
100 nm trc chin dch ca Pyrrhus. 23. y l Antigonus II
(319?-239 TCN), con trai ca Demetrius, lm vua Macedonia
trong giai on 283-239 TCN. 1. Solon l mt trong by nh
thng thi ny. 2. Thales (625?-546? TCN), trit gia Hy Lp,
sinh vng Miletus, thnh ph Hy Lp c Ionia, l thnh ph
thnh vng nht trong 12 thnh ph ca lin bang Ionia, vng
Tiu \. ng l{ ngi sng lp nn trng phi trit hc Hy Lp,
v l mt trong s by nh thng thi ca Hy Lp. Thales rt ni
ting v kin thc tuyt vi v thin vn hc sau khi d o|n
rng nht thc s xy ra v{o ng{y 28/5 nm 585 TCN. ng
cng c coi l{ ngi ~ gii thiu mn hnh hc vo Hy Lp.
Thales cho rng ngun gc ca tt c mi vt l{ nc. Trc
Thales, nhng gii thch v v tr rt huyn b v kh hiu, vic
ng tp trung nghin cu nhng vt cht c bn hnh thnh
nn th gii |nh du s sinh th{nh c|c t duy khoa hc.
Thales khng li tc phm n{o; ngi ta bit v cc kin
thc ca ng nh vo ghi chp ca Aristotle trong cun Siu
hnh hc (Metaphysics). Miletus cng l{ qu hng ca trit gia
Hy Lp ni ting l Anaximander. 3. Salamis: mt hn o gn
Athen, thuc vng Attica, l{ qu hng ca cc anh hng Hy
Lp huyn thoi trong s thi ca Homer l Ajax v Teucer. 4.
Ci cch rung t Athens kh hn Sparta nhiu. Sn phm
nng nghip ch yu ca Athens l du liu, bun b|n v{ i
ly nhng mt hng khc t khp ni trn th gii. Du liu
khng ch nu n m{ quan trng hn l{ thp sng. Phi
mt 16 nm c}y liu Hy Lp mi trng th{nh v{ sau 40 nm
mi to ra lng du nhiu nht. V vy vic trng trt i hi
cng vic nng nhc v{ khng thu c kt qu trong mt thi
gian di. Vic ci cch rung t Athens s lm cho mt s
ngi khng tn cng trng trt m vn c thu hoch. 5.
Talent l{ n v o tin t v rung t ca ngi Hy Lp c
i. 6. T nhng vic Dracon lm, sau ny ting Anh c t
draconian ch s tn bo, c s dng m t nhng
php lut h khc. 7. Solon bt mi cng dn phi th hin
chnh kin, ng khng mun nhng cng dn khao kht nhng
iu tt nhng li s h~i v{ khng d|m h{nh ng chng li
nhng k xu. 8. Ngi ngho Athens khng h c bt c
quyn g cho n khi Solon tin hnh ci cch. 9. Attica: vng
t i ni pha Nam b|n o Hy Lp. 10. Solon tham kho
nhng sch v c xa ca ngi Ai Cp ri k li cu chuyn v
lc a Atlantis. Plato (427 - 347 TCN), hu du ca Solon, k
tha nhim v n{y, ~ vit cuc i thoi 'Timaeus' v{ on
vn 'Critias' k li cu chuyn . Theo li Plato, 9.000 nm
trc khi Solon n Ai cp, mt nn vn minh ln trn mt hn
o i T}y Dng ~ bin mt trong mt trn i hng thu
cng vi nhng trn ng t. Plato khng hon thnh cu
chuyn nn iu Solon tng vit khng cn na. Cho n ngy
nay, cu chuyn v lc a Atlantis vn cn l ch gy tranh
ci. 11. Croesus l vua cui cng ca x Lydia, mt vng quc
c xa trn b|n o Tiu , cai tr t 560 n 546 TCN. Sau khi
chinh phc nhiu vng t khc v tr nn v cng giu c,
Croesus lin minh vi c|c vng quc Babylon, Ai Cp v
Sparta nhng b Vua Cyrus 'i ' ca Ba T |nh bi. 12.
Aesop (620?-560? TCN), tc gi ca nhng truyn ng ngn ni
ting ca Hy Lp. 13. Cyrus 'i ' (600?-530 TCN): vua Ba T
(550-530 TCN), con trai vua Cambyses I, hu du ca
Achaemenes (Hakhamanish). Nm 550 TCN, Cyrus ni dy lt
ch cai tr ca ngi Mede ln lm vua Ba T, cai tr mt
vng t t sng Halys Tiu \ n vng quc Babylon. Sau
, ng |nh bi lin minh Babylon, Ai Cp v{ Lydia. Nm 539
TCN, ng thn tnh vng quc Babylon, thit lp ch Ba T
hng mnh nht trn th gii trong sut 2 th k cho ti cuc
vin chinh ca Alexander 'i '. 14. Nn c ti ca
Pisistratus v con trai g l Hippias ko di t 561 n 510
TCN. Sau , c ngi Sparta gip , Cleisthenes v nhm
qu tc Athens b trc xut ~ gii phng Athens khi nn c
ti n{y. 1. Ngi n th Delphi nm trong mt hang | di
chn ni Parnassus th thn Apollo. Plutarch l mt trong s
hai thy t ti ngi n ny trong nhiu nm lin. Apollo l v
thn c bit ca ngi Dorian. Ti n th ny, mt b{ ng
s ha thn v{ qua ni li nhng li tin tri ca v thn. Hai
ch}m ngn c khc ti n th n{y c ng t tng ca
ngi Hy Lp c i: 'Hy t bit ly mnh!' v 'ng thi qu!'.
Ngi n th ny rt ni ting trong th gii Hy Lp c i. 2.
Troezen mt th trn ni ting, ni c n th thn mt tri
Helios. 3. Theo thn thoi La M l Neptune, thn bin. Nhng
a con sinh ngo{i gi| th thng c em t ngoi ca n
th cc v thn. 4. Ngi ni ting nht c sy quan im ny l
Nietzsche (1844 - 1900), trit gia v hc gi c in c, v
thn. Nietzsche cho rng bo cha, ti phm v{ a tr ln hai
u cm thy thch c| nh}n vt trn cng l. Plato trnh by
nhng phn bin bc b ch trng n{y ca Socrates trong bi
lun Gorgias. 5. Plutarch cng vit v cuc i ca Hercules,
nhng t|c phm ny nay khng cn na. Hercules l{ ngi v
cng kho mnh, con ca thn Zeus (Jupiter) v mt ph n
trn tc l nng Alcmena. Nhng chin cng oai hng ca
ch{ng gip ch{ng c ln thin ng. M ca Theseus l con
gi ca vua Pittheus, v m ca Hercules l nng Alcmena, con
gi ca Lysidices, ch em cng cha khc m vi Pittheus. Nh
vy Theseus l anh em h vi Hercules. 6. Lydia l{ vng t khi
thuc ch Ba T, nay thuc min ty ca Th Nh K. 7.
Corinth: mt thnh bang Hy Lp pht trin t trc nm 1000
TCN khi ngi Dorian xm chim, l{ trung t}m thng mi
chnh ca Hy Lp v{o nm 650 TCN, l{ eo t ni vng
Peloponnesus v Attica ca Hy Lp. 8. Sinnis thng hnh hnh
nn nhn ca hn bng cch un cong hai cy thng ri tri
chn tay h v{o . V lc un nn khi hai cy thng bung ra,
cc nn nhn s b x r|ch i ngi. 9. Megara l mt thnh
bang nm ngay trn b bin Hy Lp, cch Athens 33km v pha
Ty. o Salamis nm gia hai thnh bang ny. Megara l qu
hng ca nh ton hc Hy Lp v i Euclid (sng vo khong
nm 300 TCN). 10. Eleusis l{ mt vng t ngy nay thuc
Attica, Hy Lp. 11. Procrustes ly vic tra tn ngi bng cch
phanh xc h ra cho va chic ging st ca y hoc cht chn
nu h qu cao lm tr vui. T cu chuyn ny m sau ny
trong ting Anh c t 'procrustean' ch nhng tiu chun c
|p t mt cch cng nhc v v l. 12. Medea l con gi vua
Aeetes x Colchis, trn b ng Bin en. Jason l mt hong
t tr x Thessaly, ngi cng vi b bn (nhng ngi
Argonaut) ti ly B lng cu vng Aeetes. Medea yu Jason
say m. Nng dng php thut gip chng trn thot vi B
lng cu vng, ri cng chng v Thessaly, ni Medea gip
Jason bo th nhng k phi chu trch nhim v ci cht ca
cha ch{ng. Sau hai ngi cng sang Corinth sinh sng.
Medea sinh cho Jason hai ngi con trai nhng sau n{ng b
Jason b ri. Jason ci mt cng cha x Corinth. Nhng
Medea u c c d}u ri git hai a con ca chnh mnh
v chy sang Athens ci vua Aegeus, ri sinh cho ng mt a
con trai. Medea lo s rng Theseus s ginh ly quyn tha k
ca con mnh. V kch Medea ca Euripides ~ k chi tit cu
chuyn n{y. 13. Attica l{ vng i ni thuc min Nam Hy Lp,
trung tm l thnh ph Athens. 14. Marathon: ni xy ra trn
|nh vi qu}n Ba T nm 490 TCN ca ngi Hy Lp, nay l
mt a danh thuc vng Attica, cch th Athens ca Hy Lp
khong 25km v hng ng bc. Tn a danh n{y c t
cho mn th thao in kinh ng di Marathon. 15. o Crete
l mt vng t c tr kh|c ca ngi Dorian, sau khi nn vn
minh c ca ngi Minoan li tn. V n hn o Thera khong
nm 1600 TCN l{ do mt t sng triu khng l trn ngp
Crete v nhng vng t ven bin kh|c. Ngi Mycenae, mt
thnh bang Hy Lp c i vng Peloponnesus tng l trung
t}m vn ho| thi i ng trc khi sp khong nm
1100 TCN, ~ chinh phc ri ph hu vng quc ca ngi
Minoan v chim o Crete. Sau n{y, ngi Dorian k tha
ngi Mycenea cai tr vng t n{y. Crete l{ hn o ln nht
ca Hy lp a Trung Hi. 16. Hesiod, nh{ th ln ca Hy Lp,
sng vo khong th k th 8 TCN. li nhiu tc phm nh
Thn h (Theogony) v Cng vic v thng ngy (Works and
Days). ng c nhng c}u danh ngn rn dy con ngi nh:
'Bui bnh minh s thi thc con ngi tin bc, v{ cng thi
thc h lao ng' v 'Nu ngi {n ng mun trnh hn nhn
v mi th rc ri m ph n c th g}y ra th h~y ng ly v,
nhng cui cng anh ta s phi chu ng nhng bt hnh v s
chng ai chm sc khi v gi{'. 17. Homer: nh{ th ln ca Hy
Lp (sng th k th 8 TCN), tc gi ca thin s thi v i
Iliad v Odyssey. 18. Trong nguyn bn tc phm Gng Danh
nhn ca mnh, Plutarch k rt chi tit v nhng d bn khc
nhau. Philochorus ni rng ngi Athens phi lm n l cho
ngi thng cuc u th thao ca Minos. Taurus, thuyn
trng ca ngi Crete, l ra ~ thng, nhng c Minos v mi
ngi khc thy u khng mun c kt qu v Taurus l
mt ngi c |c v{ hung hng. Theseus th|ch u vi Taurus,
v Minos chp thun. Nng Ariadne l mt trong s khn gi.
Theseus |nh bi Taurus, lm Minos ht sc vui mng. ng tr
li cho Theseus c|c con tin ngi Athens v chm dt l cng
np. Trong d bn v Minotaur c k thm chuyn v Daedalus
v{ Icarus. Daedalus l{ ngi thit k xy dng M cung n{y, ~
tit l b mt v ng li i trong M cung cho n{ng Ariadne.
Bit chuyn , Minos lin trng pht Daedalus bng cch tng
giam Daedalus v con trai Icarus ca chng. Daedalus lm
nhng i c|nh t s|p ong v{ lng chim con trai ng bay
thot ra khi nh t. ng dn con trai ng bay qu gn mt
tri kho nh nng lm chy s|p. Nhng Icarus qu| vui sng
khi c bay n mc qun li cha dn. Th l{ i c|nh ri ra
v{ Icarus ri xung t cht. 19. Sicily: hn o ln nht a
Trung Hi, ~ tng l thuc a ca ngi Phoenicia, ngi Hy
Lp v{ ngi Carthage t th k VIII TCN, ca ngi Roman
th k III TCN, ngi Vandal v{ ngi Goth th k V SCN, ngi
Byzantine th k VI, ngi Hi gio Bc Phi th k IX, ngi
Norman th k XI v{ ngi Bourbon Ty Ban Nha gia th k
XVIII. Sicily l mt phn ca nc thng nht v{o nm 1861.
Sicily cng ni ting v mi quan h thn thit trong gia nh
ngi dn v mng li mafia bt ngun t th k XVIII. 20.
Aristotle (384-322 TCN) l nh trit hc v nh khoa hc ni
ting nht thi by gi, hc tr ca Plato. ng li mt khi
lng tc phm s v logic, chnh tr hc v khoa hc t
nhin. 21. i hi Isthmus c m hai nm mt ln vo ma
h Isthmus, trong khu rng thng gn Corinth, ni c n th
thn Poseidon. 22. Amazon l mt b tc gm ton cc n
chin binh, kinh t ti b Nam Bin en, rt gii phi nga,
bn cung. Khi |nh gi|p l| c{, ngi Amazon dng gio v ru
chin di. Ch nhng ai tng git c k th mi c php c
bn tnh v{ cng ch trong hai th|ng ma xu}n. Con trai ra
v t binh b |nh qu v{ b bt lm n l. L do ca vic lm
{n ng qu ct l{ thun dng h, phi ging tt hn.
Antianara, mt n hong ca ngi Amazon, tng ni rng
'Ngi qu quan h tnh i tt hn'. 23. Trn ng hnh qun
t Athens tr v, ngi Amazon sng ln trn khp ni ch
khng mun chu ni h thn thua trn. V sau, d sc mnh ~
b suy gim, song ngi Amazon cng tham gia v{o cuc chin
tranh thnh Troy. Thm ch n thi Alexander i vn cn
mt s ngi Amazon. 24. Tui kt hn Hy Lp c i l t 12
n 14. Sc p ca n{ng Helen cng l{ nguyn nh}n g}y ra
cuc chin tranh Troy: nng b Paris, hong t thnh Troy, bt
cc em v Troy. Ngi Hy Lp em hm i ng ti 1186 tu
(v khong 50.000 chin binh) i chinh pht thnh Troy, chin
u sut 10 nm mi ginh chin thng (khong nm 1250
TCN). 25. Tegea: mt vng mu m pha bc Hy Lp, mt trong
nhng ni c n th n thn Athena. 26. Aphidnae l mt th
trn nh gn Epirus. 27. Epirus l{ qu hng ca Pyrrhus,
ngi anh hng cng c k trong cun sch ny. 28. Trong
thn thoi La M~, }y l{ thn Pluto (Dim Vng) cai qun
vng quc ni hn ngi trn sau khi th xc cht i. 29.
Ti trn Marathon n{y, ngi Athens |nh bi ngi Ba T,
nhng k ~ x}m lc t nc h. (Xem cuc i Aristides
bit thm v trn |nh n{y). 30. Cimon (510?-450? TCN):
thng ch v chnh khch xut sc ca Athens, con trai ca
Miltiades, ngi ~ l{m nn chin thng Marathon. (Xem thm
cu chuyn v Pericles bit v Cimon). 1. Democritus (460? -
370? TCN): trit gia Hy Lp c i, ngi u tin ~ a ra l
thuyt nguyn t cho v tr. ng l mt nh{ vn c rt nhiu
tc phm, nhng n nay ch cn li rt t. 2. bit thm
nhng s kin lin quan n Dionysius [Con] v nhng vic xy
ra Syracuse, c thm cu chuyn v cuc i ca Dion. 3.
y chnh l Hicetes, k ~ dm cht v v con nh ca Dion,
hn gi b kt bn vi h sau khi Dion b git. Xem cu chuyn
v cuc i ca Dion. 4. Rhegium: thnh bang nm mm cc
nam ca b|n o Ilia, thuc a ca Hy Lp t th k VIII TCN,
ngy nay l thnh ph Reggio di Calabria. 5. Dn Carthage v
dn Phoenicy ni chung ni ting hay la gt, nn khi nghe h
ku than b la gt ngi ta s thy nc ci. 6. Mt thnh
bang c i trn o Sicily. 7. Adranum: thuc o Sicily. 8.
Xem cu chuyn v cuc i ca Dion bit thm ti c m
hn g}y ra cho gia nh Dion. 9. Xem cuc i ca Agesilaus v
Pelopidas bit v Epaminondas. 10. Sophocles (496?-406?
TCN) l mt trong nhng nh son kch v i nht ca Hy Lp.
Trong s 127 v kch ca ng, hin cn gi li c 7 v bi
kch hon chnh, bao gm cc v Electra, Oedipus Rex v
Antigone. 11. Plutarch tin rng con chu s b trng pht bi
ti li ca t tin, cng nh vic h c tha hng nhng
phn thng t cng lao ca cha ng. Do vy, ng cn trng
vit rng bnh c thu tinh th ca Timoleon l do di truyn.
Thuyt ny gip Plutarch gii thch v sao nhng ngi tt gp
kh khn v{ nhng k c li c th s{m b|ng cng l nhng
dng nh c tha th. Vic 'tri khng c mt' nh th l
mt trong nhng nn tng trong hc thuyt ca phi Khoi lc,
mt hc thuyt m Plutarch phn i. ng cng tin rng ci
cht khng chm dt ca nhiu k xu, m chng s cn b
trng pht khng ch vi nhng au kh ca chnh bn thn
chng m cn phi chng kin nhng bi thm m con chu
chng phi gnh chu. Xem tiu lun rt hay ca Plutarch V
vic trng pht chm tr ca cc v thn trong tp vn Moralia
(Lu}n l). 1. Ngi i Tn trong nhm Trc Lm tht hin (7
ngi trong rng trc). ng rt thch ung ru v ung khng
bit say. 2. Chng mt tr ph bin. V{o nm 1906, ln u tin
b|c s t}m thn v thn kinh hc ngi c Alois Alzheimer ~
ch ra rng cn bnh ny khng th cha c, mang tnh thoi
ha v gy t vong. 3. Alcoholics Anonymous: Mt t chc cho
nhng ngi nghin ru chia s v{ gip nhng ngi khc
thot khi tnh trng nghin ru ging mnh. 1. Jujitsu l mn
v thut c truyn ca Nht Bn. }y l{ mn v s dng tay
khng da v{o nguyn l thng bng, dng mu mo, mm do
hn l{ sc mnh. 1. Mt b phim do M sn xut c pht
trin t truyn ngn The Greatest Gift ca Philip Van Doren
Stern, c 5 c Oscar, c Vin phim M xp vo hng
100 phim M hay nht trong 100 nm qua, v{ ng v tr th
nht trong s nhng b phim truyn cm nht mi thi i. 2.
Nguyn vn: Deputy Fife tn mt nhn vt trong chng
trnh truyn hnh ca M: The Andy Griffith Show, c tnh cch
rt t m~n v{ hunh hoang. 1. Con ng ni lin Myanmar v
Trung Quc, c vai tr to ln trong Chin tranh Th gii II.
Table of Contents
Li nh xut bn
Li ta
Chng I - NHT TH GII l{ GIC M TRM NM CA TRUNG QUC
I. Tn Trung Sn: Trung Quc phi chim v tr cng quc nht th gii trn tr|i t
II. Mao Trch ng: i Nhy Vt vt Anh ui M
III. ng Tiu Bnh: Tr tu ln Giu mnh ch thi
IV. Th gii d o|n v Trung Quc
V. Cng quc s Mt, ngi Trung Quc ~ chun b xong cha?
Chng II - SC TH K: CUC CHIN GINH GIT QUC GIA QU\N QU]N GIA
TRUNG QUC VI M
I. i ngi Qu|n qu}n: 100 nm quay mt vng
II. T|i nh v mi quan h Trung Quc - M
III. M hnh mi ca cuc cnh tranh Trung Quc - M
IV. Th gii khng b quyn l{ s mnh v kt cc ca cuc chi th k Trung Quc - M
Chng III -THI I TRUNG QUC l{ THI I PHC DA V[NG CA TH GII
I. Thi i Trung Quc l thi i a v lnh t ca Trung Quc x|c lp th gii
II. Thi i Trung Quc l thi i m hnh ph|t trin Trung Quc u vit so vi th gii
III. Thi i Trung Quc l thi i Gi| tr quan Trung Quc dn dt th gii
Chng IV - DNG TNH CCH TRUNG HOA XY DNG VNG O TRUNG QUC
I. Sc thu ht ca Tnh c|ch Trung Hoa
II. TNH C\CH TRUNG HOA L[M NNHIN TNG TRUNG QUC
III. Binh ph|p Trung Quc ha bnh trn ht
IV. quc Trung Hoa mnh m{ khng xng b|
V. Thin h v ch, Trung Quc v M c kh|c nhau
VI. Thin tnh Hoa H tm v ci ngun s}u xa
VII. Trung Quc vng o m~i m~i khng i mu
Chng V -CHIN LC LN CN C T DUY CHIN LC
I. Nc ln cn phi ln v chin lc
II. Bn giai on ca i chin lc Trung Quc
III. Ba tng nc ca i chin lc Trung Quc
IV. i chin lc Trung Quc hc g M?
Chng VI - KHNG C C O TNG VI NC M
I. o tng chin lc chng khc g t st
II. Quc gia qun qun tim ti l{ i th t nhin ca quc gia qun qun
III. Nc M ~ kim ch Nht vn ln nh th no?
IV. M ngn chn s cnh tranh ca Lin X nh th no
V. M s ngn chn Trung Quc nh th no
VI. Khng c k ch v i th s khng c nc m v i
VII. Nc M l "Quc gia dn ch " mt na
Chng VII - NC LN TRI DY TT PHI C I QUN
I. S phc hng v i ku gi Tinh thn thng v
II. Mun tri dy ha bnh t phi tri dy v qun s
III. khng c i chin vi M, Trung Quc t phi c i qu}n
IV. Nc giu cn qun mnh
Chng VIII - KU GI THUYT TRUNG QUC SP
I. Nc ln tri dy c|ch nc ln sp ch c mt bc
II. Trung Quc ct cao ting ca khc khi ho{n c{ng cn phi ko hi ci b|o ng d{i
III. Nguy c tinh anh:nguy c nguy him cht ngi nht
IV. Ba s|ng to ln bo m Trung Quc mi mi thi bnh n nh
PH LC
Chia s ebook: http://downloadsach.com

Follow us on Facebook: https://facebook.com/caphebuoitoi

You might also like