You are on page 1of 3

Acta de Independencia

declarada por el Congreso de las Provincias Unidas


en Sud-America
(*)
Versión parafrástica en idioma Quichua

Cai sumacc ancha camayocc San Miguel Tucmanmanta hatum llacctapi, waranccapusacc
pachacc chunca socctayocc watacc ccanchis quillacc isckon ppunchaynimpi, llacctanchecc raycu
cchawanancupacc Hamauttacuna hatun tantacuy, congreso nisccapi tantascca, tucui soncconcuwan,
tucui yachaynincuwan unancharccancu ttaccacuynincheccta cunancama camachicquenchecc
auccacunamanta: huc similla tucuyneccpi llacctanchecc cunacc cay ruracunanta munasccancu,
uyaricun, huc munaylla hinantin ruraynincuwan, yuyaynincuwan, wañuy, wañuy, wañuy
munapayasccancuta sutti suttipi ricuchincu; chaywampis, yuyaspa cay hatun simipi casccanta
paycunacc, llacctancunacc, wawancunacc wawampapis cusisamin, ú chiquin, Hamautta Ranticuna
alliy alliymanta huctawan huctawan cai hawa rimarccancu. Allin allinta unanchaspañari, tapuscca
carccancu?
Munanquichecchu tucui llacctacuna piraycuchus Ranti canquichecc España reycunamanta
ttaccacuspa, payccunac quiquin atiyninpi, camachiynimpi cquheparinancuta? Caita uycariytawan,
usccay usccayta hatarispa: munaycunnispa ccaparincuc; aswan callpayocc cai sutti munaynincu
cananpaccri hucmanta hucmanta munaycu nerccancu; tucuipa yachayninman chayananpaccri cai
hinata cquellccarccancu.
Ñoccaicu cai Americacc Anti suyumpi tantascca, llacctacunacc Rantin, ñoccaicuman Pacchacamaccta
waccyaspa llacctaycucc sutimpi, llacctaycucc camachiynimpi hanac-pachaman cai pacha tucui
llacctacunaman, tucui runacunaman soncoycucc llamppu, checcan unanchayninta, ricuchispa,
rimariycu yachachiycu Muyu-pachacc ccaillampi;
sutti huc munaynillan cai tucuy llactacunacc ccasccanta, lliqquiy saccra watanasta, imawanchus
yanccalla España Reycunaman watascca carccancu: atiyninta suancunamanta ppataspari huc hatun
llacta ruracunancu; paicuna quiquin cunan camachecc Rey Fernando ccanchismanta,
wawancunamanta, llactanmantawan wiñaypacc ttaccascca; cairaycuri hatun sumacc atiywan sutippi
cquecheparincu, imaynachus aswan allin cancca cusisamimpacc tucui imancu unanchascca, hina
camachiyta paycuna quiquin maquinmanta ccocunanpacc; tucui tanta ñaupaccta, cquhepamanri
hucmanta hucmanta hinata ccaparincu, yachachincu, huctawan huctawanri rincu; caita
hunttanancupaccri, ñoccaycupi chura cuspa puraccmanta watanacuncu, causaynincuwan,
tiyapuynincuwan, sumac sutincuwan. Picunamanchus yacha chicunan, yachachiscca cachun, tucuipa
vincrinman chayanamanpacc; hawa llactacunacc unanchanampacri imaraycuchus ruranchecc cai
sumacc checcan rurayta, sutti cquelccapi tucui churacuchum. Congreso wasipi rurasca selloycuwan
sellasca, secretarioycucc cquellccanwan callpachascca.
Cai hina juramentota tucui llacctancheccpi tiyacucc runacuna.
¿Juranquichu Pacha-camacc Apu Yayanchecc raycu santa cruz raycuwampis + ttimpurichiyta,
hamachhaita, mayneccpipis camarichiyta cai Americacc Anti Suyumpi tantascca hatun llaxtacunacc
ttaccacuyninta ccanchis Fernando España reymanta, wawasninmanta, llacctanmanta, tucui hawa
llaccta camachecc cunamantawan?
¿Juranquichu Pacha-camacc Apu Yayancheccman, ari ninquichu llacctancheccman, atiyninraicu,
camachiyninraicu tucui callpaquiwan sayariyta causainiyquita, sumacc sutiyquita, tucui imayquita
chincarichinayquicamaypis?
Ari, hinatan jurani.
Hinata ruracctiyqui Pacha-camacc yanapasuchun, manari pai muchuchisuchun llaccta mamancheccri
ñacasuchun.

Hamautta Antonio Saenz F.N.Laprida


Buenos Ayres llacctacc rantin San Juan llacttacc rantin tucui rantista camachecc

OBSERVACIONES:

El texto quichua fue tomado de la reproducción facsimilar del “Acta de Independencia declarada
por el Congreso de las Provincias Unidas en Sud-América”, versión parafrástica en quichua, con la
fórmula del juramento y notas. Publicada en Buenos Aires por la imprenta de Gandarillas y socios.
Documento perteneciente al Museo Mitre.

(*)
Publicada en Buenos Aires por la imprenta de Gandarillas y socios. Documento perteneciente al Museo Mitre.
Acta de Independencia
declarada por el Congreso de las Provincias Unidas
en Sud-América
i
Versión en alfabeto quechua moderno

Kay sumaq ancha kamayuq San Miguel Tukmanmanta hatun llaqtapi, waranqa pusaq pachak
chunka suqtayuq wataq qanchis killaq isqun p’unchayninpi, llaqtanchikrayku
qhawanankupaq Hamawt’akuna hatun tantakuy, congreso nisqapi tantasqa, tukuy
sunqunkuwan, tukuy yachayninkuwan unancharqanku t’aqakuyninchiqta kunankama
kamachiq qhinchik awqakunamanta: huk similla tukuy niqpi llaqtanchikkunaq kay
rurakunanta munasqanku, uyarikun, huk munaylla hinantin rurayninkuwan, yuyayninkuwan,
wañuy, wañuy, wañuy munapayasqankuta sut’i sut’ipi rikuchinku; chaywampis, yuyaspa kay
hatun simipi kasqanta paykunaq, llaqtankunaq, wawankunaq wawanpapis kusi samin, u
chikin, Hamawt’a Rantikuna alliy alliymanta huktawan huktawan kay hawa rimarqanku. Allin
allinta unanchaspañari, tapusqa karqanku?
Munankichikchu tukuy llaqtakunapiraykuchus Ranti kankichik España reykunamanta
t’aqakuspa, paykunaq kikin atiyninpi, kamachiyninpi qhiparinankuta? Kayta uyariytawan,
usqhay usqhayta hatarispa: munaykun nispa qaparinkuq; aswan kallpayuq kay sut’i
munayninku kananpaqri hukmanta hukmanta munayku nirqanku; tukuypa yachayninman
chayananpaqri kay hinata qillqarqanku.

Ñuqayku kay Amerikaq Anti suyunpi tantasqa, llaqtakunaq Rantin, ñuqaykuman


Pachakamaqta waqyaspa llaqtaykuq sutinpi, llaqtaykuq kamachiyninpi hanak-pachaman kay
pacha tukuy llaqtakunaman, tukuy runakunaman sunquykuq llamp’u, chiqan unanchayninta,
rikuchispa, rimariyku yachachiyku Muyu-pachaq qayllanpi; sut’i huk munayniyllan kay tukuy
llaqtakunaq kasqanta, llik’iy saqra watanasta, imawanchus yanqalla España Reykunaman
watasqa karqanku: atiyninta suwankunamanta p’ataspari huk hatun llaqta rurakunanku;
paykuna kikin kunan kamachiq Rey Fernando qanchismanta, wawankunamanta,
llaqtanmantawan wiñaypaq t’aqasqa; kayraykuri hatun sumaq atiywan sutip’i qhichiparinku,
imaynachus aswan allin kanqa kusi saminpaq tukuy imanku unanchasqa, hina kamachiyta
paykuna kikin makinmanta qukunanpaq; tukuy tanta ñawpaqta, qhipamanri hukmanta
hukmanta hinata qaparinku, yachachinku, huktawan huktawanri rinku; kayta
hunt’anankupaqri, ñuqaykupi churakuspa puraqmanta watanakunku, kawsayninkuwan,
tiyapuyninkuwan, sumaq sutinkuwan. Pikunamanchus yachachikunan, yachachisqa kachun,
tukuypa uyaqrinman chayanamanpaq; hawa llaqtakunaq unanchananpaqri imaraykuchus
ruranchik kay sumaq chiqan rurayta, sut’i qillqapi tukuy churakuchun. Congreso wasipi
rurasqa selloykuwan sellasqa, secretarioykuq qillqanwan kallpachasqa.
Kay hina juramentota tukuy llaqtanchikpi tiyakuq runakuna.
¿Jurankichu Pachakamaq Apu Yayanchikrayku santa cruzraykuwanpis + t’impurichiyta,
hamach’ayta, may niqpipis kamarichiyta kay Amerikaq Anti Suyunpi tantasqa hatun
llaqtakunaq t’aqakuyninta qanchis Fernando España reymanta, wawasninmanta,
llaqtanmanta, tukuy hawa llaqta kamachiqkunamantawan?
¿Jurankichu Pachakamaq Apu Yayanchiqman, ari ninkichu llaqtanchikman, atiyninrayku,
kamachiyninrayku tukuy kallpakiwan sayariyta kawsayniykita, sumaq sutiykita, tukuy
imaykita chinkarichinaykikamaypis?
Ari, hinatan jurani.
Hinata ruraptiyki Pachakamaq yanapasuchun, manari pay muchuchisuchun llaqta
mamanchiqri ñakasuchun.

F.N.Laprida, San Juan llaqtaq rantin tukuy rantista kamachiq

Hamawt’a Antonio Saenz, Buenos Ayres llaqtaq rantin


(*)i
Observaciones:

El análisis paleográfico del documento original y la refonologización al alfabeto quechua moderno


(adoptado por los gobiernos de las Repúblicas de Bolivia, Perú y Ecuador) fue realizado por Lelia
Inés Albarracín Jorge R.Alderetes, miembros de ADILQ (Asociación de Investigadores en Lengua
Quechua). Se han tenido en cuenta además las recomendaciones del Dr.Rodolfo Cerrón-Palomino
en su diccionario del quechua sureño unificado.

San Miguel de Tucumán, Julio de 2008

You might also like