JU UNIVERZITET U TUZLI – MEDICINSKI

FAKULTET

PRIMJENA RADIOAKTIVNIH IZOTOPA U

MEDICINI

Studenti :

Šljivić Belmin

Suljendić Admir

Taletović Almedina

1
SADRŽAJ:
RADIOAKTIVNOST ................................................................................................................................... 4
Radioaktivni raspadi .................................................................................................................................. 6
IZOTOPI ....................................................................................................................................................... 8
PRIMJENA RADIOAKTIVNIH IZOTOPA ................................................................................................ 9
Primjena zračenja: .................................................................................................................................... 9
Uticaj zračenja na ćeliju: ........................................................................................................................... 9
DIJAGNOSTIČKA UPOTREBA RADIOAKTIVNIH IZOTOPA ......................................................................... 10
PRETRAGE IN VITRO ................................................................................................................................ 11
PRETRAGE IN VIVO .................................................................................................................................. 12
PRETRAGE IN VITRO-IN VIVO .................................................................................................................. 12
TERAPIJSKA UPOTREBA RADIOIZOTOPA ....................................................................................... 13
Terapija radioizotopima u onkologiji .................................................................................................. 13
“Kobalt bomba” ...................................................................................................................................... 14
BRAHITERAPIJA ...................................................................................................................................... 15
Intersticijska brahiterapija ...................................................................................................................... 16
Kontaktna brahiterapija .......................................................................................................................... 16

2
 UVOD

U tekstu koji slijedi ćemo se podsjetiti pojmova izotopa ,radioaktivnosti i njenog historijata,a
zatim ćemo,kao studenti Medicinskog fakulteta, opisati upotrebu radioaktivnih izotopa u
medicini ,njihovog značaja ali i njihove štetnosti .

3
 RADIOAKTIVNOST

Historijat

Otkrića koja su dala značajan doprinos razvoju nuklearne fizike i hemije su:

-otkriće X zraka
1895.Wilhelm Conrad Röntgen objavio je da je u modificiranoj Crookesovoj cijevi otkrio
nevidljive zrake koje izazivaju fluorescenciju, prolaze kroz materiju, te se ne skreću
u magnetskom polju. Röntgen je te zrake nazvao X-zrake zbog njihove nepoznate prirode.
-otkriće radioaktivnosti

-Radioaktivnost je otkrivena 1896.godine od strane francuskog fizičara Henrija Becquerela . On

je primijetio da uranijeve soli ostavljaju trag na fotografskim pločama. Zanimljivo je da je
Becquerelovo otkriće radioaktivnosti bilo slučajno. Naime, sprovodio je eksperiment u kojem je
računao da će sunčeva svjetlost podstaknuti fosforescenciju u uranijevim solima. Međutim
eksperiment je rađen u periodu hladnih zimskih mjeseci,kada nije bilo dovoljno količine
svjetlosti te je Becquerel pripremljene fotografske ploče s uranijevim solima spremio na tamno
mjesto. Na svoje iznenađenje, primijetio je da je na fotografskim pločama ostao trag iako
uranijeve soli nisu bile osvijetljene sunčevom svjetlošću. Zaključio je da uranijeve soli
samostalno proizvode zračenje, koje je kasnije nazvano radioaktivnošću. Za svoja je otkrića
Becquerel dobio Nobelovu nagradu za fiziku 1903. godine. Daljim ispitivanjem, Becquerel je
uočio da zračenje koje izazivaju uranijevi spojevi ionizira zrak (ionizirajuće zračenje), izazivaju
fluorescenciju i prolaze kroz papir, pločice aluminija i bakra.One djeluju na fotografsku ploču, a
djeluju i na kožu čovjeka i klice raznih biljaka. Utvrdio je da ti zraci imaju slične osobine
kao rendgenske zrake (X – zrake), pa su se u početku te zrake nazivale i Becquerelove zrake.
1899. je Becquerel otkrio da te zrake skreću u magnetskom polju, pa se razlikuju od rendgenskih
zraka, koje ne skreću u magnetskom polju.

Maria Kiri je kasnije hemijske elemente koji izazivaju Becquerelove zrake nazvala radioaktivni
elementi, a njihovo svojstvo radioaktivnost.

4
 Pojam radioaktivnosti

Radioaktivnost -je svojstvo nekih vrsta atomskih jezgri da se spontano mijenjaju ili
dijele.Prilikom ovog procesa dolazi do emisije čestica i prodornih elektromagnetskih valova.
Vrste jezgri koje su radioaktivne (kaže se i da su nestabilne) nazivaju se radionuklidima(koriste
se za kosti i koštanu srž), a emitirane čestice i elektromagnetski valovi nazivaju se
radioaktivnim zračenjem. Takve spontane promjene nestabilnih jezgri tradicionalno se nazivaju
radioaktivnim raspadima.

Specifični radioaktivni nuklidi se kovalentno se vežu za molekulu nosioca koja se sa drugim

krajem može vezivati na specifične membranske receptore tumorskih ćelija..To omogućava
preciznu lokalizaciju radinuklida

Slika br.1

Slika br.2 – radioaktivni raspad

5
 Radioaktivni raspadi

Postoje 3 vrste radioaktivnih raspada :

 Alfa (α) raspad je emitiranje alfa čestica, tj. jezgre atoma helija (2 protona i 2
neutrona). Zbog svoje relativno velike mase, nije prodorno te u zraku ima domet svega
nekoliko centimetara. Alfa čestice može zaustaviti već i list papira. Alfa radioaktivni izvori
ne predstavljaju ozbiljne opasnosti kao vanjski radioaktivni izvori. Opasne su alfa čestice
koje dođu u čovjekovo tijelo (interna kontaminacija), jer alfa čestica ima veliku snagu
ionizacije.
 Beta (β) raspad je emitiranje beta čestica, tj. elektrona. Beta zračenje je prodornije nego
alfa zračenje i u zraku ima domet od nekoliko metara. Zaustaviti ga može već tanki sloj
aluminijske folije. Kao vanjski radioaktivni izvor može prouzrokovati oštećenja na koži i
očima.

 Gama-radioaktivnost prijelaz je između stanja više pobuđenosti atomske jezgre u stanje

niže pobuđenosti ili u osnovno stanje, a elektromagnetsko zračenje visoke frekvencije koje
se pritom emituje naziva se gama-zračenje. (To je ista vrsta zračenja kao i rendgensko
zračenje; međusobno se razlikuju po načinu nastanka.) Gama zračenje je jako prodorno
zračenje. Potreban je sloj od nekoliko centimetara olova (ili oko pet puta deblji beton) da bi
se intenzitet gama zračenja iz radioaktivnog izvora umanjio oko sto puta (što zavisi od
izvora). Gama zračenje je opasno kao vanjski i unutrašnji izvor zračenja.

 Neutronsko zračenje (n) je emisija neutrona koje se pojavljuje kod nekih nuklearnih
reakcija, kao što je fisija u nuklearnom reaktoru.

6
 Slika br.2 –Vrste radioaktivnih zračenja i njihov prodor kroz materije
Vrijeme poluraspada radionuklida (specifično za svaki pojedini radionuklid) definirano kao
vremenski period u kojem se raspadne polovina početnog broja radioaktivnih jezgri. Mjerna
jedinica za radioaktivnost materijala je bekerel (Bq), a označava broj raspada u jednoj sekundi
(1Bq=1raspad/1sekunda).

7
 IZOTOPI

Izotopi su elementi koji zauzimaju isto mjesto u PSE, atomi su istog hemijskog elementa koji
imaju isti broj protona i elektrona a različit broj neutrona(isti atomski ali različit maseni broj ) .
Također ,imaju i ista hemijska svojstva.
Izotopi mogu biti:

 stabilni
 nestabilni (radionuklidi ili radioizotopi)
Stabilnost, odnosno nestabilnost jezgre je uslovljena je odnosom protona i neutrona. Ako je
odnos optimalan, jezgra je stabilna. Npr. jezgra sa 2 protona i 2 neutrona je stabilna jezgra. Pošto
se protoni međusobno odbijaju dodaju se neutroni za ravnotežu.
Nestabilni izotopi, odnosno radioaktivni izotopi ili radionuklidi su atomi koji imaju omjer
protona i neutrona veći ili manji od omjera potrebnog za stabilnost. Nestabilni izotopi teže
stabilnosti, a to se postiže radioaktivnim raspadom (radioaktivnost). Posljedice radioaktivnog
raspada je mijenjanje mase i/ili hemijskih svojstava radionuklida uz istovremeno
emitovanje ionizirajućeg zračenja.

Radioaktivni izotopi imaju mnoge značajne primjene, uključujući praćenje bioloških procesa u
ljudskom tijelu za potrebe dijagnostike, očuvanje hrane u teglama ubijanjem bakterija i
određivanje starosti geoloških nalaza bazirano na procjenama o brzini raspada izotopa. Od ovih
primjena, pa do upotrebe nuklearne energije.

Radioaktivni izotopi (radionuklidi, radiofarmaci) koji se primjenjuju u ispitivanjima, daju se u

tako malim količinama da ne utiču na fiziološke procese u organizmu i minimalno zrače
pacijenta. Zahvaljujući tim činjenicama posebna pažnja, posvećena je pedijatrijskoj nuklearnoj
medicini, naročito u oblasti nefro-urologije, tj. praćenju morfoloških i funkcionalnih poremećaja
kod djece sa infekcijama urinarnog trakta i vezikoureteralnim refluksom
Proizvodnja radioaktivnih izotopa se vrši na 3 načina:

1.U nuklearnim reaktorima se bombarduju stabilne jezgre sporim neutronima

2.U akceleratorima bombardujemo jezgre brzim pozitivno nabijenim česticama

3.U procesu fisije se za medicinu dobija radioaktivni jod i molibden

8
 PRIMJENA RADIOAKTIVNIH IZOTOPA

Primjena zračenja:
Zračenje i radioaktivni izotopi našli su vrlo široku primjenu u :
-medicinI(dijagnostičke i terapijske svrhe )
-industriji,
-naučnim i tehnološkim istraživanjima.

Uticaj zračenja na ćeliju:

1.Vjerovatnost oštećenja utiče od veličine doze

2.Oštećenja se prenose na druge ćelije i razvije se rak
3.Gentski materijal je osjetljiv na zračenje

Slika br.3

9
DIJAGNOSTIČKA UPOTREBA RADIOAKTIVNIH IZOTOPA

U dijagnostičke svrhe su najčešće otvoreni radioaktivni izotopi te se većina pretraga obavlja na

odjeljenjima nuklearne medicine. Osnova primjene otvorenih radioizotopa u medicini zasniva se
na činjenici da radioaktivni i stabilni izotop nekog hemijskog elementa ponašaju isto.Hemijskim
postupcima nemoguće ih je razlikovati. Radioaktivnim izotopom se može obilježiti biološki
uzorak ili se može ugraditi u hemijski spoj čime nastaje radioobilježivač ili radiofarmak.Takav
spoj, koji je obilježen radioaktivnošću ,kada se unese u organizam kreće se normalnim
fiziološkim putevima kao i neobilježeni spoj, a kako je radioaktivan može se detektovati
pogodnim uređajima. Za dijagnostičke svrhe se koriste male količine radiofarmaka .

Primjena otvorenih radioaktivnih izotopa omogućava mjerenja zapremine tjelesnih tečnosti

(plazma, eritrociti, voda) uz pomoć razrjeđenja.Mjerenje tvari koje se u organizmu nalaze u vrlo
niskim koncentracijama (10-14mol/L), te ispitivanja koja omogućavaju uvid u morfologiju i
funkciju ispitivanih organa.

Mjerenja se mogu obavljati :

-na biološkim uzorcima (mjerenja in vitro)

-na pacijentima kojima je apliciran radiofarmak (mjerenja in vivo)

-kombinirana (in vivo-in vitro) mjerenja

Bez obzira na način mjerenja, unutar uređaja koji se koriste u nuklearnoj medicini
nalaze se detektori ionizirajućeg zračenja koji mogu detektirati radioaktivne među
milionima stabilnih izotopa.

10
 PRETRAGE IN VITRO

Pretrage in vitro obavljaju se na odjelima nuklearne medicine, koji raspolažu odgovarajućom

opremom, uređajima i osobljem obučenim za rad s otvorenim izvorima ionizirajućeg zračenja.
Podrazumijevaju obavljanje laboratorijskih pretraga koje se ne mogu obavljati standardnom
laboratorijskom dijagnostikom. U ovu kategoriji mjerenja spadaju radioimunološka ispitivanja.
Radioimunološka ispitivanja veoma niske koncentracije tvari (hormona, enzima, lijekova, virusa
i tvari koje se ne mogu mjeriti u standardnoj laboratorijskoj dijagnostici) .Mogu se mjeriti
radioimunološkim tehnikama na osnovu emisije i detekcije ionizirajućeg zračenja
radioaktivnošću obilježenih spojeva.

Najpoznatije su:

-RIA (radioimunoesej).

- IRMA (imunoradiometrija)

-CPBA (tehnika kompetitivnog vezanja za protein)

-RRA (radioreceptorska tehnika).

Kod ovih mjerenja pacijentu se nakon što dođe na odjel nuklearne medicine,uzima krv za
pretrage. Nakon toga pacijent odlazi kući i nije direktno izložen ionizirajućem zračenju . U
epruveti se uzorak krvi dovodi u kontakt sa radiofarmakom . Ove metode dale su dopronos
istraživanju fiziologije i patoologije čovjeka. Naročito se koriste u oblastima endokrinologije i
alergologije .

11
 PRETRAGE IN VIVO

Pretrage in vivo podrazumijevaju da se pacijentu apliciraju dijagnostičke doze gama emitirajućih

radiofarmaka injekcijom, inhalacijom ili oralno.

Nakupljanje radiofarmaka u pojedinim organima nije konstantno u vremenu te se zahvaljujući

tome mogu se pratiti i metabolički procesi u organizmu, odnosno pratiti kinetika pojedinih
procesa . Jedna od glavnih prednosti tako dobivenih dijagnostičkih informacija su mogućnost
ispitivanja i morfologije i funkcije organa koje smo ispitivali.

PRETRAGE IN VITRO-IN VIVO

Metoda koju bi mogli svrstati u pretrage in vitro-in vivo je metoda izotopnog razrjeđenja. Ovom
metodom se mogu odrediti volumen tjelesnih tečnosti, ali i ukupna masa eritrocita ,vrijeme
njihovog preživljavanja itd. Ova metoda se izvodi tako što se pacijentu intravenozno aplicira
određena količina radioizotopa poznate aktivnosti .Nakon vremena koje je potrebno da se on
ravnomjerno raspodjeli u krvotoku izvadi se ista količina (zapremina ) krvi . Mjeri se aktivnost
izvađenog uzorka krvi, te se na osnovu smanjenja aktivnosti može izračunati zapremina u kojoj
je došlo do razrjeđenja.

12
 TERAPIJSKA UPOTREBA RADIOIZOTOPA

Biološko djelovanje radioaktivnih zračenja na ćelije u živom organizmu koriste se u terapijske

svrhe u medicini. Naime,kada dođe do prolaska ionizirajućeg zračenja kroz tvar dolazi do
procesa u kojima se energija pohranjuje u tvari. To zračenje može ionizirati atome i molekule ,a
ako je riječ o živom organizmu može doći do promjene niza biohemijskih promjena (dolazi do
oštećenja DNK) . Sve vrste ionizirajućeg zračenja mogu izazvati promjene u funkciji ćelija,
poremećaje u diobi ,genima,pa čak i smrt same ćelije. Ovaj efekat ionizirajućeg zračenja se
koristi u terapijske svrhe. Najčešće se koristi u oblastima onkologije.

Terapija radioizotopima u onkologiji

Apsorbovana doza ionizirajućeg zračenja koja je dovoljna za uništenje većine ćelija unutar
ciljane zapremine tumora ,tj.terapijska doza se najčešće kreće od 20-80 Gy ,u zavisnosti od tipa i
stadijuma tumora.Prilikom same terapije nemoguće je uništiti samo tumorske ćelije,nego pored
tumorskih stradaju i zdrave ćelije . Zbog toga je prilikom planiranja radioterapije veoma važno
voditi računa o faktorima koji zavise i od vrste zračenja i od položaja (tj. osjetljivosti određenog
tipa karcinoma na zračenje) . Cilj svake terapije je uništiti tumorske ćelije uz što manje oštećenje
zdravih .

U planiranju radioterapije potrebno je uzeti u obzir sljedeće činjenice:

-ćelije u fazi ubrzanog dijeljenja (kao što su tumorske ćelije) su osjetljivije na zdračenje od
zdravih

-spolne žlijezde osjetljivije su na zračenje u odnosu na diferencirane ćelije čovječjeg tijela

(mišićne, živčane, koštane itd.)

-ćelije dobro opskrbljene kisikom osjetljivije su na zračenje u odnosu na hipoksične ćelije

13
Palijativna terapija radioizotopima

Ponekad se kod pacijenata koji nemaju dobru prognozu liječenja, odnosno kod kojih ne postoji
mogućnost ozdravljenja, zračenje koristi kako bi se pacijentu smanjili bolovi. Takva terapija
zračenjem zove se palijativna radioterapija i razlikuje se od radioterapije koja se primjenjuje u
cilju izlječenja pacijenta.

TELETERAPIJA

Teleterapija predstavlja radioterapiju koja se provodi zračenjem pacijenta izvorom koji je

smješten u posebnim uređajima ,izvan pacijenta. Ti uređaji mogu biti :

-terapijski RTG uređaji

-supervoltažni RTG uređaji

-radioizotopni teleterapijski uređaji (samo u njima se koristi radioaktivnost)

Najpoznatiji teleterapijski uređaji su :

-“kobalt bomba “

-uređaj za stereotaktičku radiohirurgiju

“Kobalt bomba”

To je uređaj koji se u prošlosti koristio za terapiju onkoloških pacijenata. Pacijent se zrači

izvorom kobalta- 60 malih dimenzija, ali visoke aktivnosti (100-500 TBq) smještenim u
masivnoj glavi uređaja načinjenoj od olova. Iz kontrolne sobe upravlja se mehanizmom kojim se
izvor kobalta dovede u poziciju za zračenje pacijenta

Nakon precizno određenog pozicioniranja tumora i određivanja plana zračenja (broj i veličina
polja, udaljenost od izvora zračenja, dužina trajanja zračenja i dr) na koži pacijenta se ucrtavaju
polja zračenja, (koja se ne smiju brisati. Dok traje terapija bolesnik je sam u sobi ali je nadgledan
iz kontrolne sobe. Cilj je uništiti što više tumorskih ćelija I oštetiti što manje zdravih. Danas se
rijetko koristi .

14
 BRAHITERAPIJA

 Je terapija kod koje je zatvoreni radioaktivni izotop precizno postavljen u /ili blizu
tretiranog mjesta.

Najčešće korišteni izvori radioaktivnog zračenja u brahiterapiji su radioaktivni izotopi cezija,

iridija, joda, paladija i kobalta.

Brahiterapiju možemo podijeliti po:

- položaju izvora u odnosu na tumor

-po brzini radijacijske doze

- po dužini trajanja terapije.

Po položaju izvora u odnosu na tumor brahiterapija se dijeli se na:

-intersticijska (izvor zračenja u tumoru)

- kontaktnu brahiterpiju (izvor neposredno do tumora)

15
 Intersticijska brahiterapija

-Radioaktivni izvori su u obliku zrnaca ili žica , dolazi do njihove implantacije direktno u tumor
ili se koriste šuplji plastični nosači u obliku igala ili cjevčica u kojima se nalazi izvor zračenja.
Njome se najčešće tretiraju tumori dojke ili prostate.

Kontaktna brahiterapija

U kontaktnoj brahiterapiji izvor zračenja postavlja se u prostor pored tumora. Po mjestu gdje se
postavlja radioaktivni izvor dijeli se na:

- intrakavitalu brahiterapiju (tjelesne šupljine) -

-intraluminalna brahiterapiju (lumeni organa)

-površinska brahiterapija (neposredno do površinski lociranih tumora)

Intrakavitalna i intraluminalna se najčešće koriste u tretiranju ginekoloških carcinoma,carcinoma

glave,vrata ,jednjaka itd.

Površinska se danas skoro i ne koristi .

16
Literatura:
Radioaktivniotpad.org

Fizikazapbskolu.com

Wikipedia.hr

www.pmf.unizg.hr

17