Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

TESİR ÇİZGİSİ ÖRNEKLERİ

Yapı sistemlerinin maruz kaldığı temel yükler sabit ve hareketli yüklerdir. Sabit yükler için çözümler önceki konularda
yapılmıştır. Hareketli yükler için çözümlerde ise yükün şiddeti kadar etkime noktası da önemlidir. Bilindiği üzere sabit bir
kirişte yükün ortada ve kenarda olması şekil değiştirmeyi etkilediği gibi hareketli yükünde sistem üzerinde konumu
sistemin davranışını etkiler.

Tesir çizgisi: Sistem üzerinde belirli bir doğrultuda hareket eden 1 birimlik bir kuvvetten dolayı belirli bir kesitteki
statik büyüklüğün (mesnet tepkisi, moment, kesme kuvveti, ... ) değişimini gösterir. Sistem üzerinde hareket
etmekte olan 1 kN luk düşey kuvvetin herhangi bir konumda, herhangi bir büyüklüğün (mesnet tepkisi, eğilme
momenti, kesme kuvveti, ...) değerini, 1 kN luk kuvvetin altında ordinat almak suretiyle çizilen diyagrama, bu
büyüklüğe ait tesir çizgisi diyagramı denir.

Hareketli yüklerin sistem üzerindeki konumları değişkendir. Hareketli yükler etkisindeki bir yapı sisteminin
boyutlandırılması için, sistemin her kesitinde, hareketli yüklerden oluşan en elverişsiz (maksimum veya
minimum) kesit zorlarının hesaplanması gerekmektedir. Hareketli yüklerden oluşan en elverişsiz büyüklükler
genel olarak araştırma ile bulunabilir. Bunun için, hareketli yük sistemin üzerinde hareket ettirilerek, yükün her
konumu için aranan büyüklüğün değeri hesaplanır.
1

c
θx n
f
y
A x B
VA L/2 L/2 VB

η
η= 1 kN c noktasında iken A mesnedinin mesnet tepkisi (VA)
1

β= 1 kN c noktasında iken n noktsındaki moment değeri Mn

β

Tesir çizgisi diyagramının ordinatı o noktanın üzerindeki kuvvetle çarpımını kesit tesirini verir.

1 http://mizan.ogu.edu.tr.
 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

TESİR ÇİZGİSİ İLE

İLE MESNET TEPKİLERİNİN HESABI
Bunun için aranan mesnet tepkisi 1 birim ve diğer mesnet tepkisi ise sıfır olacak şekilde üçgen çizilir. Sistemdeki verilen
dış yükler tekil yük ise yük altındaki ordinat ile tekil yük şiddeti çarpılarak mesnet tepkisi bulunur. Sistemdeki verilen dış
yükler düzgün yayılı yük ise yük altındaki alan ile yayılı yükün şiddeti çarpılarak mesnet tepkisi bulunur. Eğer sistem
üzerinde her iki yükte bulunuyor ise her yük için bu işlem yapılarak toplanır.

1
A B
x x’
Tesir çizgisi ile A mesnet tepkisinin hesabı
1
x' x'
=
x + x' L

-B mesneti 1 Tesir çizgisi ile B mesnet tepkisinin hesabı

Açıklık boyunca Σ1

1
A n B
m m
4 6

-B mesneti 1 Mesnet tepkilerinin hesabı

+A mesneti
1

-B mesneti 1 Birim kuvvetin solda olması durumu

1 n noktası kesme
1 kuvveti tesir çizgisi
A n B Birim kuvvetin sağda olması durumu

Uygulama 4.19.
4.19. Verilen kirişlerin mesnet tepkilerinin tesir çizgisi yöntemi ile bulunması.

8 kN
4 kN/m

3m 5m A B
8 m
8m
Ay By By
Ay

1 1
0.625

1
0.375
1

A y = 0.625 x8 = 5kN By = 0.375 x8 = 3kN A y = [1x8 x 4] / 2 = 16kN By = [1x8 x 4] / 2 = 16kN

2 http://mizan.ogu.edu.tr.
Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

4 kN 6 kN/m 2 kN/m
A
B
m m 8m 2m
3 5
Ay By
Ay 8m
By
1 +
1 - 0.25

0.625
1 1.25
1
0.375

A y = [1x8 x 2 / 2] − [0.25 x2 x2 / 2] = 7.5kN A y = [1x8 x6 / 2] + [0.625 x 4] = 26.5kN By = [1x8 x6 / 2] + [0.375 x 4] = 25.5kN

By = [1x10 x2 / 2] = 12.5kN

KESME KUVVETĐ TESĐR ÇĐZGĐSĐ

Kesme kuvveti tesir çizgisi aşağıdaki örnek üzerinde n noktasındaki kesme kuvveti tesir çizgisinin hesabıyla
yapılmaktadır. Bunun için birim kuvvetin kiriş üzerindeki konumuna göre hesap yapılır. Klasik hesaplamalarda olduğu
gibi önce mesnet tepki kuvvetleri hesaplanır.
1

A n B
m m

4 6

Vn

δa -B mesneti 1 -Vn⋅δ --Vn⋅δ +1⋅δ =0 (δ +δ =1)→ Vn=δ

b a 1 b a 1
+A mesneti δb
1 δ1

Moment tesir çizgisinin çiziminde, momenti istenen nokta mesnetler de noktanın sağı ve solu kadar deplasman
yapacak ölçüde işaretlenir. Bu deplasmanların kesişim noktası söz konusu noktanın deplasman değeri kabul
edilir.

1
A n B
x x’
x  x'   x + x' 
θA θB θA =   θB =   θ = θA + θB =  = 1
L  L   L 
x xix'
1
θ x’
M L İş 1⋅δ − M ⋅θ = 0 → M = δ

3 http://mizan.ogu.edu.tr.
Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

Uygulama: Verilen kirişte tesir çizgisi yöntemi ile

a. Ay mesnet tepki kuvvetini
b. Vn kesme kuvvetini
c. Mn moment değerini hesaplayınız.

10 kN 10 kN 10 kN 2 kN/m

A n B
m m m m m
1 m
1.5 1.5 1.5 3 1.5

0.45 Mesnet tepkisi tesir çizgisi

0.75 0.60 0.15
1 0.90
5m

A y = yi ⋅ Fi + Ai ⋅ q = 0.90 ⋅ 10 + 0.75 ⋅ 10 + 0.60 ⋅ 10 + (0.45 + 0.15) ⋅ 3 ⋅ 0.5 ⋅ 2 = 24.30 kN

0.60 1.50 x ⋅ x' 4 ⋅ 6 1.80 0.60 Mn moment tesir çizgisi

= = 2.4
L 10

Mn = yi ⋅ Fi + Ai ⋅ q = 10 ⋅ (0.60 + 1.50 + 2.4) + (1.80 + 0.60) ⋅ 3 ⋅ 0.5 ⋅ 2 = 52.20 kNm

1
0.40
0.25 Vn kesme tesir çizgisi
0.10 0.15
0.45
1 0.60

n 10 kN'nun solunda
  
Vn = yi ⋅ Fi + Ai ⋅ q = −10 ⋅ (0.10 + 0.25 + 0.40) + (0.45 + 0.15) ⋅ 3 ⋅ 0.5 ⋅ 2 = −5.70 kN
n 10 kN'nun sağında
  
Vn = yi ⋅ Fi + Ai ⋅ q = −10 ⋅ (0.10 + 0.25) + 10 ⋅ 0.6 + (0.45 + 0.15) ⋅ 3 ⋅ 0.5 ⋅ 2 = 4.30 kN

Özellikle hareketli yükün yoğun olduğu köprülerde bu etki daha büyüktür. Köprüler bu etkilere göre
boyutlandırılır. İzostatik sistemlerin tesir çizgisi etkileri doğrusaldır. Hiperstatik sistemlerin tesir çizgileri etkisi ise
eğrilerden oluşur. Burada izostatik sistemlerin tesir çizgilerine ait örnekler yapılmıştır.

Örnek: Verilen hareketli yük ve basit kiriş durumu için c ve e kesitlerindeki en büyük momenti
oluşturacak yükleme durumunu ve bu durumlara ait moment değerlerinin hesaplanması.

4 http://mizan.ogu.edu.tr.
Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

Pa Pb Pa Pb=0
60 20 80 kN
0.5m 1m 60 20 80P 60 40 60 20 80 60 40P
Pa 0.5
m
1
m
2
m
2 Pb
m
Pa 0.5m 1m 2m 2m
A c e B
m m m
4 2 3

Çözüm: Bilindiği üzere c ve e kesitlerinde maksimum momentleri oluşturacak yükleme durumu

hareketli yüklerden bir tanesinin kesitin tam üzerine gelmesiyle oluştuğu için bu hareketli
yüklerden herhangi birisinin maksimum momenti aranan o kesite geleceği
Ra Rb
Pc = ? ⇒ < a ve < b bağıntıları ile kontrol edilir. Bu bağıntıların her ikisinin birlikte
P + Rb b P +R a a
sağlaması gerekir.

60 20 80 kN
0.5m 1m
Ra Rb
A c e B Pc = 80 ⇒ <a 80 < 4 <b 0 < 5
a b P + Rb b 80 + 0 5 sağlamaz P +R a a 80 + 80 4sağlar
4m 2m 3m

Yukarıdaki yükleme durumunda e kesitinde Pc=80 kN için bağıntılar sağlamadığından dolayı P

değiştirilerek yeniden bir yükleme durumu aşağıdaki şekilde seçilmiştir.

60 20 80 kN
0.5m 1m
Ra Rb
<a 60 < 4 < b 80 < 5
A
c e
B Pc = 20 ⇒
P + Rb b 20 + 80 5 sağlar P +R a a 20 + 80 4 sağlar

1.67 1.78
4⋅5 = 2.222
9
Mc =1.67⋅60 + 2.22⋅20 +1.78⋅80 = 287.04kNm
e kesiti için maksimum momentin bulunması için Pe=80 kN alınarak aşağıdaki yükleme durumu elde
edilerek gerekli kontroller yapılır.

60 20 80 kN
0.5m 1m
Ra Rb
A c e B
Pe = 80 ⇒ <a 80 < 6 <b 0 < 3
P +Rb b 80 + 0 3 sağlar P +R a a 80 + 80 6 sağlar
4m 2m 3m
Yukarıdaki yükleme durumunda e kesitinde Pc=80 kN için bağıntılar sağladığı görülmektedir. Bu duruma
göre maksimum moment değeri hesaplanır.
60 20 80 kN
m m
0.5 1
A B Me =1.67 ⋅20 + 2⋅80 +1.5⋅60 = 283.4kNm
c e

1.5 1.67
6⋅3 = 2
9

5 http://mizan.ogu.edu.tr.
Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

Örnek: Şekilde verilen hareketli yük durumunun verilen kirişte oluşturabileceği maksimum
yükleme durumunu ve yerini bulunuz.

60 20 80 kN
0.5m 1m
B
A

9m

Bileşke kuvvet ® ve etkime noktası bulunur.

0.813
R=160
0.813
R=160 60 20 80 kN
60 20 80 kN 0.5
m
1
m

m m B
0.5 1
B A
c 0.313/2=0.157 0.157
A
4.5m 4.5m
9m
Bileşke kuvvetin c noktasına uzaklığı=[20x0.5+80x1.5]/160=0.813 orta

Not: Bileşke R ile kabul edilen P kirişin tam ortasına getirilerek denklemler kontrol edilir.

Pc = 20 ⇒
Ra
<a 60 < 4.5 − 0.157 = 4.343 Rb
< b 80 < 9 − 4.343 0.813
R=160
P + Rb b 20 + 80 9 − 4.343 sağlar P +R a a 20 + 80 4.343 sağlar
60 20 80 kN
0.5m 1m
B
A 1.765
1.988

4.343 i 4.657 = 2.247

9
maxMmax =1.988⋅60 + 2.247 ⋅20 +1.765⋅80 = 305.42kNm

Not: Aynı kirişte bulunan c ve e kesitlerindeki moment maxMmax = 305.42kNm moment

değerinden daha küçüktür.

ÖRNEK: Verilen hareketli yüklerin sağdan ve soldan etkimeleri için maxMmax bulunması

400 400 200 400 kN 400 200 400 400 kN

m m m
1m 4m 2m 2 4 1

8
m
8m 8m 8
m

Bileşke kuvvetin etkime noktası bulunur.

e sol = [Pi ⋅ x i ]/Rbileşke = [ 400 ⋅1+ 200 ⋅5 + 400 ⋅7 ]/1400 = 3m e sağ = [ 400 ⋅1+ 200 ⋅5 + 400 ⋅7 ]/1400 = 3m

esol=3
m esağ=3m
R=1400 kN R=1400 kN
400 400 200P 400 kN 400 200 400 400 kN
m m m
1m 4m 2m 2 4 1

1 1 1 1
8m 8m 8m 8m

6 http://mizan.ogu.edu.tr.
Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

Ra Ra
Pe = 200 ⇒ <a 800 < 9
Pe = 400 ⇒ <a 400 < 7
P + Rb b 200 + 400 7sağlamaz P + Rb b 400 + 600 9sağlar

Rb Rb
<b 400 < 7 <b 600 < 9
P +R a a 200 + 800 9 sağlar P +R a a 400 + 400 7sağlar
R=1400 kN
400 200 400 400 kN
esol=3m R=1400 kN 2m 4m 1 m
400 400P 200 400 kN
1 1
1m 4m 2m m
8 8m
1 1
m m
8R 8 Ra
Pe = 400 ⇒ <a
a 400 < 7 Pe = 200 ⇒ <a 800 < 9
P + Rb b 400 + 600 9sağlar P +Rb b 200 + 400 7sağlamaz

Rb Rb
<b 600 < 9 <b 400 < 9
P +R a a 400 + 400 7sağlar P + Ra a 200 + 800 7sağlar

R=1400 kN R=1400 kN
400 400P 200 400 kN 400 200 400 400 kN
m m m
1 4 2 2m 4m 1m

1 1
1.75
2.19
3.375
orta 3.063 3.063
orta 7x9/16=3.94
7x9/16=3.94

R=1400 kN
maxMmax = ( 3.94 + 3.375 +1.75 )⋅400 + 2.19 ⋅200 = 4064 kNm
or
1 1
maxMmax = 3.063⋅Rbileşke = 3.063 ⋅1400 = 4288.2 kNm 3.94 3.94
sağdan soldan
orta

ÖRNEK: Verilen hareketli yüklerin sağdan ve soldan etkimeleri için maxMmax bulunması

200 300 400 100 kN

1m 4m 2m 200 300 400 100 kN
m m m
1 4 2
m
8m 8m 2m e=3

R=1000 kN
200 300 400 100 kN
1m 4m 2m
1 1
e = [Pi ⋅ x i ]/Rbileşke = [ 300 ⋅1+ 400 ⋅5 +100 ⋅7 ]/1000 = 3m
e=3m
8m 8
m
2m

Ra Rb
Pe = 400 ⇒ <a 500 < 9 <b 100 < 7
P + Rb b 400 +100 7 sağlar P + Ra a 400 + 500 9 sağlar

e = [Pi ⋅ x i ]/Rbileşke = [ 300 ⋅1+ 400 ⋅5 +100 ⋅7 ]/1000 = 3m

R=1000 kN
200 300 400 100 kN
1m m m 4
m
2m
1 1

e=3m
8m 8m 2m

7 http://mizan.ogu.edu.tr.
Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

Ra Rb
Pc = 300 ⇒ <a 200 < 7 <b 500 < 9
P + Rb b 300 + 500 9 sağlar P +R a a 300 + 200 7 sağlar

1 2
A B
G G
2m 2m 3
m
6m 6m 8m

M1

2x3/5=1.2
0.4
T1
0.4
0.6
M2
R=1000 kN 1

200 300 400 100 kN

1m m m 4
m
2m
1 1 1
0.5
T2
0.5
8
m
8m 2
m 1
1.17 0.25
B mesnet tepkisi
3.00 1.94
orta
7 ⋅9 1
= 3.94 0.40
16
A mesnet tepkisi

1
1.25

ÖRNEK: Verilen hareketli yüklerin sağdan ve soldan etkimeleri için maxMmax bulunması

60 240 240 kN

4.25m 9m
22.45m

3.53m R=540 kN 3.53m R=540 kN

60 240 240 kN 60 240 240 kN
m m
4.25 9
11.225m 11.225m
3.53/2=1.765 3.53/2=1.765
9.46m 12.99m

3.53m R=540 kN
60 240 240 kN

1.681
3.015
(9.46x12.99)/22.45=5.474

m
9.46 12.99m

maxMmax = 60 ⋅3.015 + 240 ⋅5.474 + 240 ⋅1.681=1898.10kNm

8 http://mizan.ogu.edu.tr.
Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

ÖRNEK: Verilen hareketli yüklerin sağdan ve soldan etkimeleri için maxMmax bulunması

60 240 240 kN
m m
4.25 4.25
22.45m

1.42m R=540 kN 1.42m R=540 kN

60 240 240 kN 60 240 240 kN
m m
4.25 4.25
11.225m 11.225m
1.42/2=0.71 1.42/2=0.71
10.515m 11.935m

1.42m R=540 kN
60 240 240 kN

3.331 3.599
m
10.515 11.935m
(10.515x11.935)/22.45=5.59

maxMmax = 60 ⋅3.331+ 240 ⋅5.59 + 240 ⋅3.599 = 2405.22 kNm

ÖRNEK: Verilen hareketli yüklerin sağdan ve soldan etkimeleri için maxMmax bulunması

60 240 240 kN 60 240 240 kN

m m
4.25 m
4.25 m
2 4.25 4.25m
22.45m

R=1080 kN R=1080 kN
10.92m 10.92m
60 240 240 kN 60 240 240 kN 60 240 240 kN 60 240 240 kN
m m
4.25 m
4.25 m
2 4.25 4.25m
11.225m 11.225 m

0.42/2=0.21 0.42/2=0.21
11.015m 11.435m

R=1080 kN
10.92m
60 240 240 kN 60 240 240 kN

0.262
2.427 1.439

4.591 3.525
11.015m 11.435m
(11.015x11.435)/22.45=5.61

maxMmax = 60 ⋅0.262 + 240 ⋅2.427 + 240 ⋅ 4.591+ 60 ⋅5.61+ 240 ⋅3.525 + 240 ⋅1.439 = 3228 kNm

9 http://mizan.ogu.edu.tr.
Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

ÖRNEK 3.10. FFG FGH FGI FHI çubuk kuvvetlerinin kesim metoduyla bulunması [Yükseklik eşit
ve 8/3].
100 N 100 N

100 N 100 N 100 N 100 N

F F

H H
100 N 100 N 100 N 100 N
8
m
8m

G I G I
A
500 N 500 N 500 N B 500 N 500 N 500 N B
Ay=1250 By=750
Her açıklık 5 m
Her açıklık 5m

h
HG

47o
28o
x

x/h HG tç

x=10 m h=7.05 olduğuna göre x/h=10/7.05=1.42 br olduğuna göre HG çubuk kuvveti,

HG = 1.42 ⋅ 100 + (1.42 ⋅ 0.5 ⋅ 100) = 213 kN

Çözüm: Đlk önce mesnet kuvvetleri hesaplanır.

∑ MA = 0 100 x [5 + 10 + 15 + 20 + 25] + 500 x [5 + 10 + 15] − 30B y = 0 B y = 750N

∑ MB = 0 100 x [5 + 10 + 15 + 20 + 25] + 500 x [15 + 20 + 25] − 30 A y = 0 A y = 1250N

FHFsinα FHFsinα
FHF FHF
100
F Ncos 100 N 100
HF F F Ncos
HF F
100 N
x=15sin47
H H
100 N 100 N m 100 N 100 N
8 8m
o
FHG β=43 FHG β=43
o

G G oI
γ=47 α=28
o
FHGsinα G G oI
γ=47 α=28
o

500 N 500 N B FGI B

FGI By=1250
500 N 500 N
Ay=1250 Ay=1250 By=750
Her açıklık 5m FHGaçıklık
Her
cosα 5m

∑M G = 0 8xFHF cos28 + 750x15 − 100x5 − 100 x10 = 0 FHF = −1380.32N

FHG ⇒ ∑M B = 0 15 xFHG cos 43 + 100 x5 + 100 x10 = 0 FHG = −136.73N

veya ∑M B = 0 15sin47 xFHG + 100x 5 + 100x10 = 0 FHG = −136.73N

FGI ⇒ ∑M H = 0 750x10 − 100x 5 − [2x8 / 3]xFGI = 0 FGI = 1312.5N

FHF 100 N
100 N 100 N 100 N 100
F 100 N
F
H FGF
FHI 100 N 100 N H
8m 100 N 100 N
α=28o o FGH 8m
FHG β=43
FGI I By=750 N
G G oI
γ=47 α=28o G I
A
500 N 500 N FGI B A G 500 NFGI
10 500 N 500 N http://mizan.ogu.edu.tr. B
Ay=1250 By=750
Her açıklık 5m Her açıklık 5m By=750 N
 Bölüm1 Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme

FHI çubuk kuvveti için bir kesim daha yapılır. ∑ MB = 0 10 x FHI − 100 x 5 = 0 FHI = 50 N
FGF çubuk kuvveti ise aşağıdaki gibi kesim yaparak bulunur.

2m

2m 4m 4m 4m 2m

B D

m
2

A C E
2m 4m 4m 4m 2m

0.665
0.17

0.665 BD
1.00
4 ⋅8
= 1.33
12⋅2
0.50
0.50

DE

6 ⋅6
= 1.50
12⋅2

0.50
0.50

CD

6 ⋅6
= 1.50
12⋅2

11 http://mizan.ogu.edu.tr.
Đzostatik-Hiperstatik-Elastik Şekil Değiştirme Bölüm1

12 http://mizan.ogu.edu.tr.