VIŠER – Beograd

Audio i video tehnologije

Audioelektronika

Pojačavači snage
Ispitni zadaci

Teorijke osnove
§ Faktor prigušenja pojačavača snage u realnim uslovima rada definisan je kao:

gde je ΣR ukupna otpornost koju zvučnik ”vidi“ sa svojih priključaka u smeru

pojačavača snage. ΣR uključuje unutrašnju otpornost pojačavača snage Rg, otpornost
kabla Rk i otpornost kontakata Rkt.

§ Pojačanje pojačavača snage definisano je kao odnos između izlaznog Viz i ulaznog
Vul napona, pri nazivnoj snazi, odnosno:

§ Osetljivost pojačavača snage (označava se sa s) definiše se kao napon na njegovom

ulazu (Vul = s) pri kojem pojačavač ima na izlazu nazivnu snagu Pnaz.

§ Nazivna ili nominalna snaga pojačavača snage predstavlja maksimalnu kontinualnu

snagu koju pojačavač može pouzdano da preda opterećenju u datom opsegu
frekvencija za definisano vreme, ili:

gde je:
V – maksimalna efektivna vrednost sinusnog napona na bilo kojoj
frekvenciji iz radnog opsega pojačavača,
Z – impedansa opterećenja (obično 8 Ω).

§ Brzina porasta napona na izlazu pojačavača snage (ili “Slew rate” ) jednaka je:

gde je Vm amplituda napona na izlazu pojačavača, pri nazivnoj snazi, a tmin/max vreme
promene izlaznog napona od njegove minimalne do maksimalne vrednosti.
Zadaci
1. Izračunati kolika treba da bude minimalna brzina porasta napona (“Slew rate”) na
izlazu pojačavača snage, čija je nazivna snaga 1000 W/8 Ω.

Rešenje:
Pojačavač snage treba da ima sposobnost da izlazni napon promeni od minimalne do
maksimalne vrednosti za što kraće vreme. Ovaj podatak je određen maksimalnom
vrednošću napona (odnosno snagom) na izlazu pojačavača i maksimalnom frekvencijom
signala. Promena treba da je brža nego promena signala sinusnog oblika na 20 kHz od
njegove minimalne do njegove maksimalne vrednosti.

Perioda signala frekvencije f = 20 kHz je:

Vreme promene od minimalne do maksimalne vrednosti iznosi polovinu periode, slika 1,,
tj.:

+ Vm T

t
V ∆V
Slika 1: Parametri za
određivanje brzine
-­‐ Vm porasta napona (“Slew
tmin/max rate”) na izlazu
pojačavača snage

Amplituda napona pojačavača nazivne snage 1000 W/8 Ω iznosi:

Ukupna promena izlaznog napona ΔV jednaka je dvostrukoj amplitudi napona pa je

minimalna brzina promene napona ili “Slew rate” ovog pojačavača snage:

2. Preko pojačavača nazivne snage Pnaz = 100 W/8 Ω reprodukuje se signal muzike čiji
je vršni faktor VF = 16 dB. Izračunati koja je najveća dugovremena efektivna
vrednost napona i snage ovog signala na izlazu pojačavača.
Rešenje:
Nazivna snaga pojačavača odnosi se na sinusni signal, slika 2a, čiji vršni faktor iznosi
samo 3 dB. Ova snaga je stoga za 3 dB (odnosno 50%) manja od maksimalne moguće
snage koju pojačavač može da generiše. Međutim, snaga koju pojačavač u datim
uslovima predaje oprerećenju (zvučniku) najvećim delom zavisi od tipa signala, i vršni
faktor signala je pouzdan pokazatelj njene vrednosti, slika 2b.

Maksimalna vrednost napona na izlazu pojačavača snage je:

Vršni faktor VF (obično izražen u dB) definiše se kao odnos maksimalne Viz(max) i
efektivne Viz vrednosti signala, pa je u ovom slučaju:

Iz prethodnog izraza se nalazi:

a odgovarajuća snaga na impedansi Z = 8 Ω iznosi:

60 40
50
40 30
30 20
20
10 10
V 0 V 0
-­‐10
-­‐20 -­‐10
-­‐30 -­‐20
-­‐40 -­‐30
-­‐50
-­‐60 -­‐40
0 50 100 150 200 250 300 350400 450 0 0,5 1 1,5 2 2,5
a) b)

Slika 2: Poređenje efektivnih vrednosti napona na izlazu pojačavača nazivne

snage 100 W/8 Ω : a) sinusni signal, b) signal muzike čiji je vršni faktor 16 dB

Dobijeni rezultat govori nam da je maksimalna kontinualna ili dugovremena snaga na

izlazu pojačavača u ovom slučaju 20 puta manja od njegove nazivne snage. Ako imamo u
vidu da su vršni faktori signala govora i muzike u granicama od 12 do 23 dB onda je
jasno da će nivo snage na izlazu pojačavača u realnim uslovima rada biti za toliko niži od
maksimalne snage koju pojačavač može da da. Drugim rečima, snaga na izlazu
pojačavača će za 9 do 20 dB (8 do 100 puta) biti niža od njegove nazivne snage,
podrazumevajući da ni u jednom trenutku ne dolazi do odsecanja (klipovanja) vrhova
signala.
3. Izračunati ukupni stepen iskorišćenja zvučnika s pojačavačem snage (aktivni
zvučnik) ako su gubici ispravljača napona 10 %, ako je pojačavač snage u klasi A
(ima maksimalno moguće iskorišćenje) i ako je stepen iskorišćenja samog zvučnika
3,3%.

Rešenje:
Stepen iskorišćenja ovog sistema može se izraziti kao:

gde su η1, η2 i η3, redom, stepeni iskorišćenja ispravljača, pojačavača snage i zvučnika.
Kako je u zadatku dato, stepen iskorišćenja ispravljača je η1 = 0,9 (ili 90%, pošto su
gubici 10 %). Maksimalni stepen iskorišćenja pojačavača snage u klasi A je η2 = 0,5 (ili
50 %). Stepen iskorišćenja samog zvučnika je 3,3%.

Ukupni stepen iskorišćenja sada je:

η = η1 ⋅η2 ⋅η3 = 0,9 ⋅ 0,5 ⋅ 0,033 = 0,01485 ≈ 1,5%.

Kao što vidimo ovo je veoma neefikasan sistem. Najveći deo električne energije u njemu
se pretvara u toplotu (u ispravljaču, izlaznom stepenu pojačavača snage i kalemu
zvučnika), a samo 1,5 % u zvučnu energiju.

4. Odrediti pojačanje pojačavača snage koji daje na izlazu snagu jednaku svojoj
nazivnoj snazi Pnaz = 400 W/4 Ω i čija je osetljivost s = 1,23 V.

Rešenje:
Pojačanje A pojačavača snage definisano je kao odnos između izlaznog Viz i ulaznog Vul
napona, pri nazivnoj snazi, odnosno:

Osetljivost s pojačavača snage definiše se kao napon na njegovom ulazu (Vul = s) pri
kojem pojačavač ima na izlazu nazivnu snagu Pnaz. Vrednost izlaznog napona, pri
nazivnoj snazi pojačavača se nalazi iz izraza:

gde je Z impedansa opterećenja (obično impedansa zvučnika).

Sada je:

ili približno 30 dB ( 20 log 32,5).

5. Izračunati faktor prigušenja (damping faktor - DF) pojačavača snage čija je
unutrašnja otpornost Rg = 0,008 Ω, i koji je sa zvučnikom impedanse
Z = 8 Ω povezan kablom sa bakarnim provodnicima dužine l = 10 m i poprečnog
preseka provodnika od 1,5 mm2. Otpornost pojedinačnih kontakata na konektorima
i na strani pojačavača i na strani zvučnika je Rkt1 = 15 mΩ. Specifična otpornost
bakra je 18 mΩ/m/mm2.

Rešenje:
Faktor prigušenja pojačavača snage može se izračunati iz izraza:

Z je impedansa zvučnika, a ΣR ukupna otpornost koju zvučnik ”vidi“ sa

svojih priključaka u smeru pojačavača snage, tj.:

gde je Rg unutrašnja otpornost pojačavača snage, Rk ukupna otpornost kabla i Rkt ukupna
otpornost kontakata, slika 3.

Ukupna dužina provodnika u kablu (odlazni i povratni vod) je 20 m. Otpornost bakarnog

provodnika preseka 1 mm2 i dužine 1 m je 18 mΩ (18 mΩ/m/mm2), pa će podužna
otpornost provodnika čiji je presek 1,5 mm2 biti 12 mΩ/m. Ukupna otpornost oba
provodnika u kablu za međusobnu vezu pojačavača snage i zvučnika će, prema tome,
biti:

R k /2
Rkt1 Rkt1

Rg
Z
eg

Rkt1 Rkt1
R k /2

Slika 3: Parametri za određivanje faktora prigušenja pojačavača snage

Oba provodnika se završavaju na konektorima i na strani pojačavača snage i na strani
zvučnika, tako da je ukupna otpornost kontakata:

Sada se faktor prigušenja pojačavača nalazi kao:

 Ovo je mnogo manje od vrednosti faktora prigušenja koje proizvođači daju u
dokumentaciji za pojačavače snage. Razlika je u tome što proizvođači, u nameri da svoj
proizvod prikažu u što boljem svetlu, ne uzimaju u obzir realne uslove pod kojima će se
taj uređaj koristiti i tako zanemaraju uticaj otpornosti kabla i kontakata. Pravilnije bi bilo
da se umesto faktora prigušenja pojačavača snage daje samo podatak o njegovoj
unutrašnjoj otpornosti Rg. Očigledno da DF nije karakteristika pojačavača snage već
karakteristika sistema pojačavač snage – kabl – zvučnik.

6. Pojačavač A, snage 150 W/8 Ω, ima osetljivost 0,775V. Pojačavač B iste snage ima
osetljivost 1,23V. Ako na ulaz oba pojačavača dovedemo sinusni napon čija je
vrednost Vul = 0,5 V koliki će naponi i snage biti na izlazima ovih pojačavača?

Rešenje:
Kada je na ulazu napon jednak vrednosti osetljivosti pojačavača snage na njegovom
izlazu je nazivna snaga od 150 W/8Ω ili napon od 34,6 V. Pri ulaznom naponu od 0,5 V,
izlazni napon je 1,55 (0,775 V/0,5 V) puta manji kod pojačavača A i 2,46 (1,23 V/0,5 V)
puta manji kod pojačavača B, od napona pri nazivnoj snazi (34,6 V). Tako imamo da je
na izlazu pojačavača A napon 22,3 V, a odgovarajuća snaga (62,2 W), a kod pojačavača
B napon 14,1 V i snaga 24,8 W.

Ovde treba primetiti da pojačavač snage manje osetljivosti ima na izlazu veću snagu pri
datom ulaznom naponu. Ovo je logično, pošto kod pojačavača snage manja osetljivost
znači da pojačavač dostiže nominalnu izlaznu snagu pri manjem naponu na ulazu.
VIŠER – Beograd
Audio i video tehnologije
Audioelektronika

Regulatori nivoa audio signala

Ispitni zadaci

1. Nacrtati električnu šemu potenciometra koji se nalazi između dva razdvojna stepena jediničnog
pojačanja. Izračunati izlaznu otpornost potenciomenta ako je izlazna otpornost prethodnog
stepena nula a narednog stepena beskonačno velika. Koliko je slabljenje izlaznog signala
potenciometra kada je njegova izlazna otpornost maksimalna?
Rešenje:

Električna šema potenciometra između dva razdvojna stepena jediničnog pojačanja prikazana je na slici
1.1a.

Slika 1.1. a) potenciometar između dva razdvojna pjačavača, b) Izlazna otpornost potenciometa
koju „vidi“naredni pojačavački stepen

Kako je izlazn otpornost prethodnog stepena jednaka nuli to je potenciometar sa oba svoja kraja vezan na
masu. Ako sa X označimo otpornost dela potenciometra od početka do klizača onda je otpornost
njegovog dela od klizača do kraja jednaka R-X gde je R ukupna otpornost potenciometra. Sada je izlazna
otpornost jednaka:

X ⋅ ( R − X ) XR − X 2 X2
Riz = XII ( R − X ) = = =X− (1.1)
X + (R − X ) R R

Maksimalnu vrednost ovog izraza naći ćemo izjednačavanjem njegovog prvog izvoda sa nulom, odnosno:

dRiz 2⋅ X
=1− =0 (1.2)
dX R

Iz jednačine (1.2) se nalazi da R iz dostiže maksimum za X=R/2, koji prema izrazu (1.1) ima vrednost R iz
(max) = R/4. N aslici 1.1 je grafički prikazana zavisnost R iz od parametra X.

X R iz
0 0
Slika 1.1. izlazna otpornost
R/4 potenciometra u funkciji
R/2 R/4 položaja klizača
3R/4
R 0
 Kada izlazna otpornost dostigne maksimum izlazni napon potenciometra će biti jednak Viz = Vul 2 , jer je
tada klizač na polovini puta između početka i kraja pozenciometra. Slabljenje signala je tada:

Viul V
A = 20 log = 20 log ul = 20 log 2 = 6 dB (1.3)
Viz Viul 2

2. Nacrtati električnu šemu najprostijeg aktivnog regulatora nivoa audio signala sa

potenciometrom u grani povratne sprege. Izračunati za koliko će se promeniti maksimalno
pojačanje ovog regulatora ako su varijacije otpornosti potenciometra ± 20%.

Rešenje: Električna šema regulatora prikazana je na slici 2.1. Potenciometar R treba da ima logaritamsku
promenu otpornosti.

Slika 2.1. Prost aktivni regulator nivoa signala sa

logaritamskim potenciometrom u grani povratne
sprege

Maksimalno pojačanje kola sa slike 2.1, izraženo u dB, (ne uzimajući u obzir znak koji ovde nije od značaja)
je:

Viz (max )  R
Amax = 20 log = 20 log −  (2.1)
Vul  R1 
Kako je dato u zadatku, maksimalna i minimalna vrednost otpornosti potenciometra su 1,2 ⋅ R (+20%), i
0,8 ⋅ R (-20%), respektivno. Sada se iz izraza (2.1) dobija:
 1,2 
∆L = Amax ( +20%) − Amax ( −20%) = 20 log  = 3,5 dB (2.2)
 0,8 

3. Nacrtati električnu šemu aktivnog regulatora nivoa audio signala sa linearnm potenciometrom
podeljenim između ulazne grane i grane povratne sprege. Izvesti izraz za pojačanje ovog
regulatora i nacrtati krivu pojačanja u funkciji promenljive x koja predstavlja normalizovani
ugao rotacije potenciometra (0 ≤ x ≤ 1), ako je R = 10R 1 .

Rešenje:

Električna šema ovog regulatora prikazana je na slici 3.1.

Izraz za pojačanje se, u ovom slučaju (opet ne uzimajući u obzir znak), može predstaviti relacijom:
 xR 
A = 20 log  (3.1)
 (1 − x )R + R1 
gde je xR otpornost potenciometra u grani povratne sprege a (1-x)R u ulaznoj grani, dok x predstavlja
normalizovani ugao rotacije potenciometra (0 ≤ x ≤ 1).
 Slika 3.1. Aktivni regulator nivoa signala sa linearnim
potenciometrom podeljenim između ulazne grane i grane
povratne sprege

Pojačanje regulatora izraženo jednačinom (3.1) prikazano je grafički na slici 3.2.

x A (dB)
0,2 -13 Slika 3.2 Pojačanje regulatora sa slike 3.1
0,4 -5 u funkciji promenljive x

0,6 1,6
0,8 8,5
1,0 20

4. Nactrati električnu šemu aktivnog Baksandalovog (Baxandall) regulatora nivoa audio signala,
izvesti izraz za pojačanje i prikazati krivu pojačanja grafički u funkciji normalizovanog ugla rotacije
potenciometra x (0 ≤ x ≤ 1). U čemu je prednost ovog regulatora nad ostalim tipovima aktivnih
regulatora?

Rešenje:
Električna šema Baksandalovog regulatora prikazana je na slici 4.1. Radi izvođenja izraza za pojačanje ovog
kola šema je sa detaljnijim oznakama i podeljenim sekcijama potenciometra, u ulaznoj grani i grani povratne
sprege, prikazana na slici 4.2a.

Slika 4.1. Baksandalov aktivni regulator

nivoa audio signala

Na ovoj šemi sa V 1 je označen napon na klizaču potenciometra. Pošto pojačavač A1 predstavlja razdvojni
stepen sa jediničnim pojačanjem to je napon V 1 i na njegovom izlazu. Struje i 1 i i 2 su jednake, pa važi
relacija:

i1 = i2 (4.1)
 a)
b)
Slika 4.2 baksandalov regulator: a) detaljnija šema, b) pojačanje u funkciji x

Imajući u vidu oznale na šemi na slici 4.2a možemo pisati da je:

Vul − V1
i1 = (4.2)
(1 − x ) ⋅ R
V1 − Viz
i2 = (4.3)
x⋅R
Kombinovanjem jednačina (4.1) – (4.3) dobijamo:

Vul − V1 V −V
= 1 iz (4.4)
(1 − x ) ⋅ R x ⋅ R
Pojačavač A2 predstavlja invertujući stepen čije je pojačanje R 2 /R 1 , pa se može pisati da je:

Viz R
=− 2
V1 R1
odakle je:

R1
V1 = −Viz (4.5)
R2

Zamenom vrednosti V 1 iz jednačine (4.5) u jednačinu (4.4) i sređivanjem dobijenog izraza imamo da je
pojačanje Baksandalovog regulatora, izraženo u dB:

Viz x
A = 20 log = 20 log (4.6)
Vul (1 − x ) + R1
R2
Kriva pojačanja prikazana je u funkciji normalizovanog ugla rotacije potenciometra x (0 ≤ x ≤ 1) na slici
4.2b.
Kao što se vidi iz izraza (4.6), pojačanje ovog kola je funkcija ugla rotacije potenciometra i maksimalnog
pojačanja datog odnosom vrednosti otpornika R 1 i R 2 . Vrednost otpornosti potenciometra, koja ima
široke tolerancije, ne učestvuje u izrazu za pojačanje, kao što je bio slučaj sa ostalim aktivnim kolima za
regulaciju nivoa audio signala. Zato Baksandalov regulator sa slike 4.1, u dvokanalnoj varijanti sa
dvostrukim potenciometrom, obezbeđuje približno isto pojačanje oba kanala (skoro idealan balans).
 5. Nacrtati električnu šemu koračnog regulatora nivoa audio signala sa serijskom otpornom
mrežom, sa šest koraka. Izračunati vrednosti otpornika u mreži ako je ulazna otpornost
regulatora 1 kΩ, a korak 4 dB. Izračunati koliki je relativni nivo signala (u odnosu na ulazni
signal) u položaju 3 preklopnika za teorijski dobijene vrednosti otpornika kao i za
najpribližnije vrednosti otpornika uzete iz reda E24.

Rešenje:

Električna šema ovog regulatora prikazana je na slici 5.1.

Otpornik Računske Vrednosti iz

vrednosti, Ω reda E24, Ω
R1 369 360

R2 232 240

R3 147 150 Slika 5.1. Koračni regulator

nivoa sa serijskom otpornom
R4 93 91 mrežom

R5 59 56

R6 100 100

Postupak proračuna redne otporne mreže za ovaj regulator ima nekoliko koraka. Kako je dato u zadatku
ulazna otpornost regulatora je R ul =1 kΩ, broj sekcija N=6, a korak slabljenja A=4 dB. Prema izrazima (3), (4)
i (5) za klasični otporni razdelnik (vidi Delitelji napona – zadaci) sa dva elementa R 1 i R 2 , uzimajući u obzir
da je R 1 +R 2 =R, dobijamo vrednost za prvi od dva otpornika u delitelju:
10 0,05⋅ A − 1
R1 = R (5.1)
10 0,05⋅ A
gde je A vrednost slabljenja izražena u dB.
Na isti način ćemo izrračunati vrednost prvog otpornika R 1 u nizu, kod koračnog regulatora sa serijskom
otpornom mrežom, samo što ćemo ukupnu otpornost mreže, iz praktičnih razloga, ovde označiti sa R ul(n), gde
je n=1, 2, 3, ...., N.
Vrednost prvog otpornika u nizu, za mrežu sa slike 5.1, sada možemo izračunati iz jednačine:

100,05⋅ A − 1 100,05⋅4 − 1
R1 = Rul (1) = 1000 Ω = 369 Ω (5.2)
100,05⋅ A 100,05⋅ A
gde je ulazna otpornosst kompletne mreže označena sa R ul(1).
Ostatak mreže, čija je ukupna otpornost:

Rul ( 2 ) = Rul (1) − R1 = (1000 − 369) Ω = 631 (5.3)

sada tretiramo kao novu celinu, čiji prvi otpornik u nizu R 2 , sada računamo prema izrazu istog oblika kao
jednačina (5.2), samo što je sada ukupna otpornost mreže R ul(2) . Tako imamo:

100,05⋅ A − 1 100,05⋅4 − 1
R2 = Rul ( 2 ) = 631 Ω = 232 Ω (5.4)
100,05⋅ A 100,05⋅ A

Istovetnim postupkom nalaze se ostale vrednosti otpornika u serijskoj mreži:

 Rul ( 3) = Rul ( 2 ) − R2 = (631 − 232) Ω = 399 Ω (5.5)

100,05⋅ A − 1 100,05⋅4 − 1
R3 = Rul ( 3) = 399 Ω = 147 Ω (5.6)
100,05⋅ A 100,05⋅ A

Rul ( 4 ) = Rul ( 3) − R3 = (399 − 147) Ω = 252 Ω (5.7)

100,05⋅ A − 1 100,05⋅4 − 1
R4 = Rul ( 4 ) = 252 Ω = 93 Ω (5.8)
100,05⋅ A 100,05⋅ A
Rul ( 5) = Rul ( 4 ) − R4 = ( 252 − 93) Ω = 159 Ω (5.9)
100,05⋅ A − 1 100,05⋅4 − 1
R5 = Rul ( 5) = 159 Ω = 59 Ω (5.10)
100,05⋅ A 100,05⋅ A
Zadnji otpornik u nizu ima vrednost:

R6 = Rul ( 6 ) = Rul ( 5) − R5 = (157 − 59) Ω = 100 Ω (5.11)

Relativni nivo signala u položaju 3 preklopnika (sa računski dobijenim vrednostima otpornika) označićemo
sa L 3 i on iznosi:

V3 R3 + R4 + R5 + R6 R 399 Ω
L3 = 20 log = 20 log = 20 log ul ( 3) = 20 log ≈ −7,980 dB (5.12)
Vul R1 + R2 + R3 + R4 + R5 + R6 Rul (1) 1000 Ω

Kada se u mreži teorijski dobijene vrednosti otpornika zamene najbližim vrednostima iz reda E24, treća
kolona u tabeli na slici 5.1, relativni nivo signala u položaju 3 preklopnika je:

V3 R3 + R4 + R5 + R6 150 + 91 + 56 + 100
L3( E 24 ) = 20 log = 20 log = 20 log ≈ −7,998 dB
Vul R1 + R2 + R3 + R4 + R5 + R6 360 + 240 + 150 + 91 + 56 + 100

6. Nacrtati električnu šemu koračnog regulatora nivoa audio signala sa paralelnom otpornom
mrežom, sa šest koraka. Izračunati vrednosti otpornika u mreži ako je ulazna otpornost
regulatora 1 kΩ, a korak 5 dB. Izračunati koliki je relativni nivo signala (u odnosu na ulazni
signal) u položaju 4 preklopnika za teorijski dobijene vrednosti otpornika kao i za
najpribližnije vrednosti otpornika uzete iz reda E24.

Rešenje:

Električna šema ovog regulatora prikazana je na slici 6.1.

 Računske vrednsoti, Ω Vrednsoti iz reda E24, Ω
R 1a = 438 R 1b = 562 R 1a = 430 R 1b = 560
R 2a = 684 R 2b = 316 R 2a = 680 R 2b = 330
R 3a = 822 R 3b = 178 R 3a = 820 R 3b = 180
R 4a = 900 R 4b = 100 R 4a = 910 R 4b = 100
R 5a = 944 R 5b = 56 R 5a = 910 R 5b = 56
R 6a = 968 R 6b = 32 R 6a = 1000 R 6b = 30
Slika 6.1. Koračni regulator nivoa sa paralelnom (lestvičastom) otpornom mrežom

Koračni regulator sa paralelnom (lestvičastom) otpornom mrežom se u stvari sastoji iz N (ovde je N=6)
klasičnih delitelja napona od po dva otpornika, gde svaki delitelj ima istu ulaznu otpornost R ul , i
slabljenje ∆L definisano korakom A i rednim brojem delitelja N kao:

∆L = A ⋅ N (6.1)
Vrednosti otpornika u N-tom delitelju se sada mogu izračunati iz izraza koji su korišćeni za klasični
delitelj napona (vidi Delitelji napona –zadaci), prema relacijama:

100,05⋅∆L − 1
RNa = Rul (6.2)
100,05⋅∆L

RNb = Rul − RNa (6.3)

Tako za prvi delitelj napona ( ∆L = A = 5 dB ) imamo:

100,05⋅∆L − 1 100,05⋅5 − 1
R1a = Rul = 1000 Ω = 438 Ω (6.4)
100,05⋅∆L 100,05⋅5
R1b = Rul − R1a = (1000 − 438) Ω = 562 Ω (6.5)

Slično, za drugi delitelj napona ( ∆L = 2 ⋅ A = 10 dB) je:

100,05⋅∆L − 1 100,05⋅10 − 1
R2 a = Rul = 1000 Ω = 684 Ω (6.6)
100,05⋅∆L 100,05⋅10
R2 b = Rul − R2 a = (1000 − 684) Ω = 316 Ω (6.7)
Istom logikom, dalje dobijamo:
100,05⋅∆L − 1 100,05⋅15 − 1
R3a = Rul = 1000 Ω = 822 Ω (6.8)
100,05⋅∆L 100,05⋅15
R3b = Rul − R3a = (1000 − 822) Ω = 178 Ω (6.9)
Ostale vrednsoti otpornika date su u tabeli uz sliku 6.1.

Relativni nivo signala (u odnosu na ulazni signal) u položaju 4 preklopnika za teorijski dobijene vrednosti
otpornika iznosi:
R4 b 100 Ω
L4 = 20 log = 20 log = −19,1 dB (6.10)
R4 a + R4 b 900 Ω
Kada su u pitanju najbliže vrednosti otpornika iz reda E24 imamo:
 R4 b 100 Ω
L4 = 20 log = 20 log = −19,2 dB (6.11)
R4 a + R4 b 910 Ω
VIŠER – Beograd
Audio i video tehnologije
Audioelektronika

Ton kontrole i ekvalizeri

Ispitni zadaci

1. Nacrtati električnu šemu pasivnog lepezastog filtra niskih frekvencija. Za ovaj filtar
odrediti vrednosti maksimalnog izdizanja i obaranja niskih frekvencija, izražene u dB.
Izračunati koliko iznosi maksimalno izdizanje ili obaranje ako je R p =100 kΩ, R 1 = 10 kΩ i R 2 =
1 kΩ.

Rešenje:

Električna šema pasivnog lepezastog filtra niskih frekvencija prikazana je na slici 1.1a.

Slika 1.1. Pasivni

lepezasti filtar niskih
frekvencija

a)
b) c)

Kod ovog filtra napon izlaznog signala U iz je uvek manji od napona ulaznog signala U ul . Na visokim
frekvencijama impedanse kondenzatora C 1 i C 2 su male i možemo smatrati da na njihovim mestima
imamo kratko spojeno kolo, tako da potenciometar R p nema uticaja. Kolo se tada svodi na oblik
prikazan na slici 1.1b. Izlazni napon u ovom kolu je:
R2
U izH = U ul (1.1)
R1 + R2
Na niskim frekvencijama impedanse kondenzatora su veoma velike i možemo smatrati da predstavljaju
otvorene delove kola, i filtar sada ima ekvivalentnu šemu prikazanu na slici 1.1c. Maksimalni i
minimalni izlazni naponi (kada je klizač potenciometra R p na poziciji otpornika R 1 i otpornika R 2 ,
respektivno) tada imaju vrednosti:
R2 + R p
U izL (max) = U ul (1.2)
R1 + R2 + R p
R2
U izL (min) = U ul (1.3)
R1 + R2 + R p
Pod uslovom da je ispunjen uslov:
R p >> R 1 >> R 2 (1.4)

iz jednačina (1.1), (1.2) i (1.3) dobijamo da su faktori maksimalnog izdizanja k izd i obaranja k obr napona
jednaki:
 U izL (max) R1
k izd = = (1.5)
U izH R2

U izL (min) R1
k obr = = (1.6)
U izH Rp
Da bi amplitudska karakteristka filtra bila simetrična u odnosu na nivo na visokim frekvencijama, mora
biti ispunjen uslov:
1 R Rp
k izd = = 1= (1.7)
k obr R2 R1

Vrednost maksimalnog izdizanja ili obaranja niskih frekvencija, izražena u dB, sada se može izraziti
relacijom:

 1  R  R 
∆L = 20 log(kizd ) = 20 log  = 20 log 1  = 20 log p  (1.8)
 kobr   R2   R1 

Za vrednosti komponenti date u zadatku imamo:

 1  R  R 
∆L = 20 log(kizd ) = 20 log  = 20 log 1  = 20 log p  = 20 log 10 = 20 dB (1.9)
 kobr   R2   R1 

2. Nacrtati električnu šemu pasivnog lepezastog filtra niskih frekvencija. Izračunati

granične frekvencije filtra i nacrtati njegovu ampitudsku karaktaristiku u graničnim položajima
izdizanja i obaranja niskih frekvecnija.

Rešenje:
Električna šema pasivnog lepezastog filtra niskih frekvencija prikazana je na slici 2.1a.

Slika 2.1. Pasivni

lepezasti filtar niskih
frekvencija

a)
b)

Ampitudska karaktaristika filtra u graničnim položajima izdizanja i obaranja niskih frekvecnija

prikazana je na slici 2.1b. Na slici su označene dve granične frekvencije: f 1L gde počinje delovanje
filtra i f 2L gde amplitudska karaktersitka dostiže maksimalne vrednosti. Njihov tačan položaj odgovara
tačkama u kojima je odstupanje amplitudske karaktersitke 3 dB u odnosu na vrednosti koje odgovaraju
njenim horizontalnim segmentima.

Vrednosti otpornika u ovom filtru zadovoljavaju uslov:

 R p >> R 1 >> R 2 (2.1)

Na graničnoj frekvenciji f 1L reaktansa kondenzatora C 1 jednaka je otpornosti otpornika R 1 a reaktansa

kondenzatora C 2 otpornosti otpornika R 2 . Iz ovih uslova se dobija:
1 1
f 1L = = (2.2)
2 ⋅ π ⋅ R1 ⋅ C1 2 ⋅ π ⋅ R2 ⋅ C2

Slično, na graničnoj frekvenciji f 2L reaktansa kondenzatora C 1 jednaka je otpornosti otpornika R p a

reaktansa kondenzatora C 2 otpornosti otpornika R 1 , odakle sledi:
1 1
f2L = = (2.3)
2 ⋅ π ⋅ R p ⋅ C1 2 ⋅ π ⋅ R1 ⋅ C2
Iz jednačina (2.2) i (2.3) se dobija da je:
f1L R p R1 C2 1
= = = = k izd = (2.4)
f 2 L R1 R2 C1 k obr

Treba napomenuti da jednačine (2.2)-(2.4) nisu međusobno nezavisne već da zavise jedna o druge, i da
tek izborom faktora izdizanja/obaranja i frekvencije f 1L dobijamo frekvenciju f 2L .
Frekvencija f 1L zavisi od položaja klizača potenciometra R p , kako je prikazano isprekidanim linijama
na slici 2.1b.

3. Nacrtati uprošćenu električnu šemu pasivnog lepezastog filtra niskih frekvencija. Za ovaj filtar
odrediti vrednosti maksimalnog izdizanja i obaranja niskih frekvencija, izražene u dB.