‫ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⴷ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⵜ ⵏ ⵍⴰⵎⵎⵏⴰ‬

‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ‬
‫ⵓⵣⵏⵎⴰ ⴷⵎⵍⵙⴰ‬
‫ز‬ ‫و ِّرس ا‬ ‫ِّر‬ ‫د‬
‫ا‬ ‫ا‬
‫ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⴷ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⵜ ⵏ ⵍⴰⵎⵎⵏⴰ‬
‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ‬
‫ⵓⵣⵏⵎⴰ ⴷⵎⵍⵙⴰ‬
‫ز‬ ‫و ّ ِرس ا‬ ‫ّ ِر‬ ‫د‬
‫ا‬ ‫ا‬

‫ﻤرﻜز اﻝﺒﺤث اﻝدﻴداﻜﺘﻴﻜﻲ واﻝﺒراﻤﺞ اﻝﺒﻴداﻏوﺠﻴﺔ‬

‫اﻝﻤﻌﻬد اﻝﻤﻠﻜﻲ ﻝﻠﺜﻘﺎﻓﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ‬

‫‪2017‬‬
 ‫ﻣﻧﺷورات اﻟﻣﻌﮭد اﻟﻣﻠﻛﻲ ﻟﻠﺛﻘﺎﻓﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ‬
‫ﺳﻠﺳﻠﺔ دﻻﺋل رﻗم ‪6 :‬‬

‫وﻣدرس اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ‬

‫ﱢ‬ ‫ﻣدرﺳﺔ‬
‫‪ :‬دﻟﯾل ﱢ‬ ‫اﻟﻛﺗﺎب‬
‫‪ :‬ﻣﺣﻣد اﻟﺑﻐدادي‪ ،‬ﻓﺎطﻣﺔ أﻛﻧﺎو‪ ،‬ﻋﺑد اﻟﺳﻼم ﺧﻠﻔﻲ‪ ،‬ﺑﻧﻌﯾﺳﻰ ﯾﺷو‪ ،‬ﺑوﺷرى اﻟﺑرﻛﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫إﻋداد‬
‫ﻛﻣﺎل أﻗﺎ‪ ،‬ﻋﻠﻲ ﻣورﯾف‬
‫اﻹﯾداع اﻟﻘﺎﻧوﻧﻲ ‪2017MO2637 :‬‬
‫‪978-9954-28-250-2 :‬‬ ‫ردﻣك‬
‫‪ :‬اﻟﻣﻌﺎرف اﻟﺟدﯾدة – اﻟرﺑﺎط‬ ‫اﻟﻣطﺑﻌﺔ‬

‫ﺣﻘوق اﻟطﺑﻊ ﻣﺣﻔوظﺔ ﻟﻠﻣﻌﮭد اﻟﻣﻠﻛﻲ ﻟﻠﺛﻘﺎﻓﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ‬

 ‫ﻓﻬﺮس اﻟﻤﺤﺘﻮﻳﺎت‬

‫‪11‬‬ ‫ﻣﻘدﻣﺔ ‪........................................................................................................‬‬

‫‪15‬‬ ‫اﻟﻔﺻل اﻷول ‪ :‬ﻣرﺟﻌﯾﺎت ﺗدرﯾس اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ‪.............................................................‬‬
‫‪17‬‬ ‫ﺗﻣﮭﯾد ‪.........................................................................................................‬‬
‫‪17.....................................................................‬‬ ‫‪ .1‬اﻟﻣرﺟﻌﯾﺎت اﻟﻣؤﺳﺳﺔ ﻟﺗدرﯾس اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ‬
‫‪ .1.1‬اﻟوﺛﯾﻘﺔ اﻟدﺳﺗورﯾﺔ ‪17..........................................................................................‬‬
‫‪ .2.1‬اﻟﺧطب اﻟﻣﻠﻛﯾﺔ ‪18...........................................................................................‬‬
‫‪ .3.1‬اﻟظﮭﯾر اﻟ ُﻣﺣدث واﻟ ُﻣﻧظم ﻟﻠﻣﻌﮭد اﻟﻣﻠﻛﻲ ﻟﻠﺛﻘﺎﻓﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ‪19...................................................‬‬

‫اﻟﺗرﺑوﯾﺔ‪19...............................................................................................‬‬‫‪ .2‬اﻟﻣرﺟﻌﯾﺎت‬
‫‪ .1.2‬اﻟﻣﯾﺛﺎق اﻟوطﻧﻲ ﻟﻠﺗرﺑﯾﺔ واﻟﺗﻛوﯾن ‪19...........................................................................‬‬
‫‪ .2.2‬ﻣﻧﮭﺎج اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ اﻟوارد ﻓﻲ اﻟﻛﺗﺎب اﻷﺑﯾض ‪20..........................................................‬‬

‫اﻟﺗﻧظﯾﻣﯾﺔ ‪22..............................................................................................‬‬ ‫‪ .3‬اﻟﻣرﺟﻌﯾﺎت‬

‫‪ .1.3‬اﺗﻔﺎﻗﯾﺔ اﻟﺷراﻛﺔ ﺑﯾن اﻟﻣﻌﮭد اﻟﻣﻠﻛﻲ ﻟﻠﺛﻘﺎﻓﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ووزارة اﻟﺗرﺑﯾﺔ اﻟوطﻧﯾﺔ واﻟﺷﺑﺎب‪22........................‬‬
‫‪ .2.3‬اﻟﻣذﻛرات اﻟﺗﻧظﯾﻣﯾﺔ اﻟﺧﺎﺻﺔ ﺑﺗدرﯾس اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ‪23.......................................................‬‬
‫‪ .3.3‬اﻟﻘرارات واﻟﻣراﺳﯾم اﻟوزارﯾﺔ ‪25 .........................................................................................‬‬

‫اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ‪25...........................................................................................‬‬ ‫‪ .4‬وظﺎﺋف اﻟﻠﻐﺔ‬

‫‪26.......................‬‬ ‫‪ .5‬ﺗﮭﯾﺋﺔ اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ وﺗدﺑﯾر اﻟﺗﻧوع اﻟﻠﻐوي ﻋﻠﻰ ﻣﺳﺗوى اﻟﺑراﻣﺞ اﻟدراﺳﯾﺔ واﻟﻛﺗب اﻟﻣدرﺳﯾﺔ‬
‫‪ .1.5‬ﺗﮭﯾﺋﺔ اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ ‪26......................................................................................‬‬
‫‪ .1.1.5‬اﻟﺗﮭﯾﺋﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﺳﺗوى اﻟﺣرف ‪27......................................................................‬‬
‫‪ .2.1.5‬اﻟﺗﮭﯾﺋﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﺳﺗوى اﻟﻘواﻋد اﻹﻣﻼﺋﯾﺔ ‪30.............................................................‬‬
‫‪ .3.1.5‬اﻟﺗﮭﯾﺋﺔ ﻋﻠﻰ ﻣﺳﺗوى اﻟﻣﻌﺟم ‪32.......................................................................‬‬
‫‪ .2.5‬ﺗدﺑﯾر اﻟﺗﻧوع اﻟﻠﻐوي ﻋﻠﻰ ﻣﺳﺗوى اﻟﺑراﻣﺞ اﻟدراﺳﯾﺔ واﻟﻛﺗب اﻟﻣدرﺳﯾﺔ ‪33.........................................‬‬

‫ﺧﻼﺻﺔ ‪34..............................................................................................................‬‬

‫اﻟﻔﺻل اﻟﺛﺎﻧﻲ‪ :‬ﻣﻧﮭﺟﯾﺔ ﺗﻌﻠﯾم وﺗﻌﻠّم اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ وﻓق اﻟﻣﻘﺎرﺑﺔ ﺑﺎﻟﻛﻔﺎﯾﺎت‪ :‬اﻟﻣﺳﺗوى اﻟﺷﻔوي ﻣن اﻟﻛﻔﺎﯾﺔ‬
‫اﻟﺗواﺻﻠﯾﺔ ‪35 ....................................................................................................‬‬

‫‪37................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻣﮭﯾد‬
‫‪37.......................................................................‬‬ ‫‪ .1‬ﻣﻘﺎرﺑﺔ اﻟﺗدرﯾس ﺑﺎﻟﻛﻔﺎﯾﺎت‪ :‬ﺗﻌﺎرﯾف وﻣﻔﺎھﯾم‬
‫‪ .1.1‬ﻣﻔﮭوم اﻟﻣورد ‪37..............................................................................................‬‬
‫‪ .2.1‬ﻣﻔﮭوم اﻟوﺿﻌﯾﺔ اﻟﺗﻌﻠّﻣﯾﺔ ‪38.....................................................................................‬‬

‫‪5‬‬
‫اﻟﻣُﺷﻛﻠﺔ ‪38.....................................................................................‬‬ ‫‪ .3.1‬ﻣﻔﮭوم اﻟوﺿﻌﯾﺔ‬
‫اﻟﺗواﺻﻠﯾﺔ ‪38..................................................................................................‬‬ ‫‪ .2‬اﻟﻛﻔﺎﯾﺔ‬
‫اﻟﺷﻔوﯾﺔ ‪43............................................................................................‬‬ ‫‪ .3‬ﺗﻌرﯾف اﻟﻛﻔﺎﯾﺔ‬
‫‪ .1.3‬ﻣﺳﺗوى اﻟﻔﮭم اﻟﺷﻔوي ‪44........................................................................................‬‬
‫اﻟﺗﺻرﯾف اﻟﺑﯾداﻏوﺟﻲ ﻟﻣﻛون اﻟﻔﮭم اﻟﺷﻔوي ‪44....................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ ﻣﺎ ﻗﺑل اﻻﺳﺗﻣﺎع ‪45...........................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ أﺛﻧﺎء اﻻﺳﺗﻣﺎع ‪47.............................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ ﻣﺎﺑﻌد اﻻﺳﺗﻣﺎع ‪50............................................................................‬‬
‫‪ .2.3‬ﻣﺳﺗوى اﻟﺗﻌﺑﯾر اﻟﺷﻔوي ‪53......................................................................................‬‬
‫اﻟﺗﺻرﯾف اﻟﺑﯾداﻏوﺟﻲ ﻟﻣﻛون اﻟﺗﻌﺑﯾر اﻟﺷﻔوي ‪54..................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ ﻣﺎ ﻗﺑل اﻹﻧﺗﺎج ‪54.............................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ أﺛﻧﺎء اﻹﻧﺗﺎج ‪56...............................................................................‬‬
‫ﻣرﺣﻠﺔ ﻣﺎﺑﻌد اﻹﻧﺗﺎج ‪58..............................................................................‬‬
‫ﺧﻼﺻﺔ ‪61..............................................................................................................‬‬

‫‪63‬‬ ‫اﻟﻔﺻل اﻟﺛﺎﻟث‪ :‬ﻣﻧﮭﺟﯾﺔ ﺗﻌﻠﯾم وﺗﻌﻠّم اﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ وﻓق اﻟﻣﻘﺎرﺑﺔ ﺑﺎﻟﻛﻔﺎﯾﺎت‪ :‬اﻟﻣﺳﺗوى اﻟﻛﺗﺎﺑﻲ ‪...............‬‬
‫‪65................................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻣﮭﯾد‬
‫‪65............................................................................................‬‬ ‫‪ .1‬ﺗﻌرﯾف اﻟﻛﻔﺎﯾﺔ اﻟﻛﺗﺎﺑﯾﺔ‬
‫‪ 1.1‬ﻣﺳﺗوى اﻟﻔﮭم اﻟﻛﺗﺎﺑﻲ ‪65..........................................................................................‬‬
‫‪ .1.1.1‬اﻟﻣرﻛﺑﺎت اﻟﺧﻣس ﻟﻠﻘراءة ‪66.............................................................................‬‬
‫اﻟوﻋﻲ اﻟﺻوﺗﻲ أو اﻟﻔوﻧوﻟوﺟﻲ‪66........................................................................‬‬
‫اﻟﻣﺑدأ اﻷﺑﺟدي ‪67........................................................................................‬‬
‫اﻟطﻼﻗﺔ ‪67...............................................................................................‬‬
‫اﻟﻣﻌﺟم ‪68...............................................................................................‬‬
‫اﻟﻔﮭم ‪68....................................................................................................‬‬
‫‪ .2.1.1‬ﻧﻣﺎذج ﻟﻛﯾﻔﯾﺔ ﺗﻧﻣﯾﺔ اﻟﻘراءة‪71.............................................................................‬‬
‫طراﺋق ﺗﻌﻠﯾم اﻟﻘراءة ﻟﻠﻣﺑﺗدﺋﯾن ‪71.........................................................................‬‬
‫اﻟطرﯾﻘﺔ اﻟﺗرﻛﯾﺑﯾﺔ)اﻟﺟزﺋﯾﺔ( ‪71................................................................‬‬
‫اﻟطرﯾﻘﺔ اﻟﺗﺣﻠﯾﻠﯾﺔ )اﻟﻛﻠﯾﺔ( ‪72.................................................................‬‬
‫اﻟطرﯾﻘﺔ اﻟﺗوﻟﯾﻔﯾﺔ ‪72...........................................................................‬‬
‫ﺧطوات ﺗدرﯾس اﻟﻘراءة ﻟﻠﻣﺑﺗدﺋﯾن)ﺗﻌﻠم اﻟﻘراءة( ‪73........................................................‬‬
‫ﺧطوات ﺗدرﯾس اﻟﻘراءة ﻟﻠﻣﺗﻘدﻣﯾن )اﻟﻘراءة ﻣن أﺟل اﻟﺗﻌﻠم( ‪77.............................................‬‬
‫‪ .2.1‬ﻣﺳﺗوى اﻹﻧﺗﺎج اﻟﻛﺗﺎﺑﻲ ‪85.......................................................................................‬‬
‫‪ .1.2.1‬اﻟﻣﺳﺗوى اﻟﺗﻘﻧﻲ )ﺗﻌﻠم اﻟﻛﺗﺎﺑﺔ( ‪86.........................................................................‬‬
‫اﻟﺧط ‪87.................................................................................................‬‬
‫اﻟﻧﻘل ‪90.................................................................................................‬‬
‫اﻹﻣﻼء ‪90...............................................................................................‬‬

‫‪6‬‬
 ‫اﻟﻛﺗﺎﺑﺔ( ‪91......................................................................‬‬ ‫‪ .2.2.1‬اﻟﻣﺳﺗوى اﻟﺗدرﯾﺑﻲ )ﺗﻌﻠم‬
‫‪ -‬ﺗﻣﺎرﯾن ﻣلء اﻟﻔراﻏﺎت ‪91...............................................................................‬‬
‫‪ -‬ﺗﻣﺎرﯾن ﺗرﺗﯾب ﻋﻧﺎﺻر اﻟﺟﻣﻠﺔ ‪92........................................................................‬‬
‫‪ -‬ﺗﻣﺎرﯾن ﺗﻠﺧﯾص اﻟﻧص ‪92...............................................................................‬‬
‫‪ -‬ﺗﻣﺎرﯾن ﺗوﺳﯾﻊ اﻟﻧص‪92.................................................................................‬‬
‫‪ .3.2.1‬ﺗطوﯾر اﺳﺗراﺗﯾﺟﯾﺎت اﻟﻛﺗﺎﺑﺔ ‪94...........................................................................‬‬
‫‪ .1.3.2.1‬اﺳﺗراﺗﯾﺟﯾﺔ اﻟﺗﺧطﯾط ‪94.......................................................................‬‬
‫‪ .2.3.2.1‬اﺳﺗراﺗﯾﺟﯾﺔ اﻟﺗﻧظﯾم ‪94.........................................................................‬‬
‫‪ .3.3.2.1‬اﺳﺗراﺗﯾﺟﯾﺔ اﻟرﺑط ‪94..........................................................................‬‬
‫‪ .4.3.2.1‬ﺧطوات ﺗدﺑﯾر اﻹﻧﺗﺎج اﻟﻛﺗﺎﺑﻲ ‪95..............................................................‬‬

‫‪97.................................................................................‬‬ ‫‪ .2‬اﻷﻧﺷطﺔ اﻟداﻋﻣﺔ ﻟﻠﻛﻔﺎﯾﺔ اﻟﺗواﺻﻠﯾﺔ‬

‫‪ .1.2‬أﻧﺷطﺔ اﻟﻧﺣو واﻟﺻرف ‪97......................................................................................‬‬
‫‪ .2.2‬اﻷﻧﺷطﺔ اﻟﺗرﻓﯾﮭﯾﺔ ‪99............................................................................................‬‬
‫‪ .1.2.2‬ﻣراﺣل ﺗدﺑﯾر ﻧﺷﺎط اﻟﻧﺷﯾد‪99.............................................................................‬‬
‫‪ .2.2.2‬ﻣراﺣل ﺗدﺑﯾر ﻧﺷﺎط اﻟﺣﻛﺎﯾﺔ ‪100............................................................................‬‬
‫ﺧﻼﺻﺔ ‪101..............................................................................................................‬‬

‫ﻋﺎﻣﺔ ‪103..........................................................................................................‬‬ ‫ﺧﺎﺗﻣﺔ‬

‫‪107........................................................................................................‬‬ ‫اﻟﺑﯾﺑﻠﯾوﻏراﻓﯾﺎ‬
‫اﻟﻣﻼﺣق‪123..............................................................................................................‬‬
‫‪127....................‬‬ ‫‪ -‬ﻣﻠﺣق رﻗم )‪ :(1‬ﻣﺟزوءة اﻟﺑُﻌد اﻟﺗﺎرﯾﺧﻲ واﻟﺣﺿﺎري ﻓﻲ اﻟﻛﺗب اﻟﻣدرﺳﯾﺔ ﻟﻠﻐﺔ اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﺔ‬
‫‪ -‬ﻣﻠﺣق رﻗم )‪ :(2‬ﻣﺟزوءة اﻟﺛﻘﺎﻓﺔ واﻷدب اﻷﻣﺎزﯾﻐﯾﯾن ‪139........................................................‬‬
‫‪ -‬ﻣﺳرد ﻟﻠﻣﺻطﻠﺣﺎت اﻟﺑﯾداﻏوﺟﯾﺔ ‪151............................................................................‬‬

‫‪7‬‬
 ‫و‬

‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ك ا م ا‪ D‬دا> ‪+ ،‬ز ل ا ر وا‪ D‬ن إ‬ ‫(دم‪ ،‬ن ؤ د ل در‪ G‬و در‪ G‬س ا‬
‫ذ وه ن ‪/+‬ودات ن أ‪+‬ل‬ ‫إ ‪ +‬ز ھذا ا ل ا دا‪C‬و‪+‬‬ ‫ل ا ذ ن ھ وا‪ ،‬ن ‪$‬ر ب أو د‪،‬‬
‫وظ‬ ‫ن ا‪ 2‬ذ‬ ‫ّ‬ ‫و‬ ‫ز ا و‪+‬ود‪ ،‬و ص ذ ر ا ‪ 0‬ن ھ و رج و ر م ا د‬ ‫إ را‪ I+‬إ‬
‫وا > ا ذي زز ا د ل <و‪ C‬ول "ا ُ د ا ر‬ ‫أ ‪/‬ري ا ث ر ز ا درا ت ا ر‬
‫ا‪ 2‬ز " وا‪ 2‬ذ أ د ا دي ا ث ر ز ا درا ت ا‬ ‫ا ب ا در‬ ‫وا ‪ A‬ري‬
‫ا <ري ا ذي ھم دوره <و‪ C‬ول "ا ‪ (0‬وا‪2‬دب ا‪ 2‬ز ن"‪،‬‬ ‫ر ا‪2‬د وا' ج ا‬ ‫وا‬
‫‪ +‬ل ا ‪+‬م‬ ‫دات ا ‪$‬د وھ‬ ‫ا‬ ‫د رة و ‪ 0‬و ‪ 0‬ت ر ز ا ‪ > /‬ا و‬ ‫دون أن‬
‫ا‪ 2‬ز ن‪ ،‬و ذا ا د د ر ر ز ا ر‪ +‬وا و‪ 0‬ق وا ر وا وا<ل وا دة د ‪ $‬دي‬ ‫وا <ط‬
‫ل‪.‬‬ ‫‪/+‬ودا ‪ /‬ن أ‪+‬ل ا' راج ا ط‬ ‫ا ذ ن رھ‬

‫ⵔⵎⵎⵉⵏⵙⴰ‬

‫ⵯⴽⴽⴰ ‪ⴰⵔ ⵏⵙⵏⵉⵎⵎⵉⵔ, ⵏⴽⴽⵏⵉ ⵉⵎⴰⵔⴰⵜⵏ ⵏ ⵓⵏⵎⵎⴰⵍ ⵏ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴷ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏ ⵜⵓⵜⵍⴰⵢⵜ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⴰⵙⵍⵎⴷ ⴰⵎⵏⵣⵓ,‬‬
‫ⴷ ⵉⵜⴰⵏⵎⴷ ⵎⴰⵢⵔⵎ ⵜⵓⵣⵔⵎⵜ ⴷ ⵊⵔⵄⵍ ⵓⵏⵏⵀ ⵜⵓⵣⵔⵎⴰⵜ ⵯⴽⴽⴰ ⵏⴰⵡⴰⵍⵙ ‪ⵡⵉⵏⵏⴰ ⴰⵏⵖ ⴳ ⵓⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵏ ⵜⵡⵓⵔⵉ ⴰⴷ,‬‬
‫ⴷⴰⵎⵃ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⴷ ‪ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵎⵃⴼⵓⴹ ⴰⵙⵎⵀⵔⵉ, ⴰⵎⵔⵣⵓ ⴳ ⵡⴰⵎⵎⴰⵙ ⵏ ⵜⵖⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵜⵉⵎⵣⵔⵓⵢⵉⵏ ⴷ ⵜⵡⵏⵏⴰⴹⵜ,‬‬
‫ⵔⵓ ⴷⴰ ;ⵜⵕⵥⵉⵍⵙⵉⵜ ⵜⵓⴼⴰⵢⵙⵜ ⴷ ⵏⵏⴰⵍⴽⵙⵉ ⴰⵏⵏⵡⵉ ⴷ ‪ⵍⵎⵓⵏⴰⴷⵉ, ⴰⵎⵔⵣⵓ ⴳ ⵡⴰⵎⵎⴰⵙ ⵏ ⵜⵖⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵜⵉⵏⴰⵥⵓⵕⵉⵏ,‬‬
‫ⵖⵏⴰ ⵉⵙⵉⵡⵜ ⴼⵅ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ ⴰⵙⴰⵙⵎⵙⵓ ⵏ ⵙⴰⵎⵎⴰⵡ ⵏ ⵏⵉⵜⵓⵣⵔⵎⵜ ⴷ ⵏⵜⵓⵣⵔⵎⵉ ⴷ ⵜⴷⴰⴷⴱⵏⴰⵜ ⵔⵎⵎⵉⵏⵙⵏ ⴷⴰ ⵓⵜⵜⵏ‬
‫ⴷ ⵜⴳⵉⵕⵥⵜ ⴷ ⵎⴰⵜⵏⵓ ⴷ ⵍⵖⵓⵙⵓ ⵏ ⵙⴰⵎⵎⴰⵡ ⵏ ⴷⴰⴷⴱⵏⵓ ⴷ ‪ⴼⴽⴰⵏ ⴳ ⵢⵉⴳⵔ ⵏ ⵓⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵜⵙⵏⵉⵔⵎⵜ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ,‬‬
‫‪ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ, ⴷ ⵎⴰⵙⵙⴰ ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵇⵉⴷⴷⵉ ⵅⴼ ⵜⵡⵓⵔⵉ ⵏⵏⵙⵏ ⵏⵏⴰ ⵙⵙⴽⵔⵏ ⴳ ⵓⵙⵉⴳⴳⵣ ⵏ ⵓⵏⵎⵎⴰⵍ ⴰⴷ.‬‬

‫‪9‬‬
‫ⵔⵓⵡⵣⴰⵜ‬
‫ⵜⵔⵓⵡⵣⴰⵜ‬
‫ⵜⵔⵓ‬

‫د‬
 ‫ظو ا ر و‬ ‫ك ا م ا‪ D‬دا> ‪،‬‬ ‫رھ دة درا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫م إدراج ا‬
‫ص‬ ‫و ‪ ، /‬وا‬ ‫ف‬ ‫‪/‬ذا ا'دراج‪،‬‬ ‫‪ + -‬ءت ‪ I‬ا ر‪ +‬ت ا ؤ‬ ‫ا ر ‪ ،‬ا ‪+‬‬
‫‪/‬ذا‬ ‫‪<$‬د و ر ا ظروف ا‬ ‫‪A‬رورة ظ ر ا ‪/+‬ود ن ا ؤ ت ا وط ا‬ ‫‪/ +‬‬
‫‪ ، /‬أو و‪ -A‬وإ داد ا دة ا دا‪C‬و‪ +‬ن‬ ‫ا'دراج‪ ،‬واء ق ا‪ 2‬ر ‪ > /‬ا وإ ج ا را‪ -+‬ا‪2‬‬
‫( ق ھذه ا ‪.‬‬ ‫و وا ل دا‪C‬و‪+‬‬ ‫د ت د دا‬
‫ر د‪ ( $‬م ‪/‬‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و‬ ‫ما‬ ‫‪+‬ل‬ ‫تا (‬ ‫و ‪ J‬ھذا ا د ل ر< د ا‬
‫ق إ<دار ا رؤ ا‪ D‬را ‪+‬‬ ‫درج‬ ‫)‪.(2011‬‬ ‫ا د ور ا ر ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر ما‬
‫را ‪ +‬ل‬ ‫أو ت اھ‬ ‫ا‬ ‫ر وا و ن وا ث ا‬ ‫‪ <L‬ح )‪ + (2030-2015‬س ا‪2‬‬
‫‪ ،‬أو<ت‬ ‫ر‬ ‫رھ‬ ‫وى ا ا‪ 2‬ز‬ ‫رة ‪ . /‬و‬ ‫ا ّ ن ن ا ّ ت ا را ا ‪0 0‬‬
‫‪ /‬و ‪ ،/‬ن‬ ‫‪+‬ل‬ ‫((ت‬ ‫تا‬ ‫ا در ‪ ،‬و وط د ا‬ ‫ا رؤ ‪A‬رورة طو ر و‪/ A‬‬
‫روع ا د ? ر‪$‬م‪ 7‬ا ص‬ ‫ا‬ ‫‪+‬ء‬ ‫و دا‪C‬و‪، +‬‬ ‫ل وا< ا ‪/+‬ودات ا را إ ‪/ > /‬‬
‫ل ‪ /‬وزارة ا ر‬ ‫ظ ا ر‪ -‬ا د ‪ +‬ا‬ ‫طو ر ا وذج ا دا‪C‬و‪ ، +‬وا وارد ‪ A‬ن‬
‫ل ا رؤ ا‪ D‬را ‪. +‬‬ ‫ا وط وا و ن ا ‪ ، /‬وا ‪ /‬د إ‬
‫ا ُ ر ن ك ا م‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫در ت و در‬ ‫ا ُو‪ I ّ+‬إ‬ ‫و ‪/‬دف ھذا ا د ل ا‬
‫<ل ط ط و د ر و ( م‬ ‫( م ‪ /‬م ا وط ‪/‬م‪< ،‬‬ ‫‪$‬درا ‪/‬م ا ‪/‬‬ ‫زز و‬ ‫ا‪ D‬دا> إ‬
‫و طو ر ا‬ ‫‪/‬م ن ا ك ا طرا>ق وا‪ D‬را ‪ +‬ت ا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و‬ ‫و (و م أ ط ا‬
‫‪.‬‬ ‫( ْ‪ /‬ا وي وا‬ ‫ت‬ ‫ن وا ُ‬ ‫ا وا< دى ا ُ‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ود م‬ ‫ا و ن ا ذا ‪N‬طر ا ر و‬ ‫و ‪ A‬ن ذ ك‪ ،‬و ھذا ا د ل ا ُ ھ‬
‫و‪ ، / (0‬ذا زج‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا (‪ A‬ذات ا < در س ا‬ ‫‪+‬‬ ‫و ز ز ر< دھم ا ر‬
‫ا'‪+‬را> ‪ ،‬وا ‪ A‬ن ا ر ذات ا < ‪ 2‬ز‬ ‫و ‪ I‬ن ا ‪ A‬ن ذات ا ط ‪ -‬ا ظري وا‬
‫‪D +‬ت ا ر ‪ O‬وا ‪ A‬رة وا‪2‬دب وا ‪. (0‬‬
‫و‪C‬را ‪2‬ھم‬ ‫ون ھذا ا د ل ن ‪< 0 0‬ول و ( ن و رد <ط ت ا دا‪C‬و‪ ، +‬و‪> $‬‬
‫ا ‪D +‬ت و‪( 0‬‬ ‫ق رف ا درس)ة(‬ ‫دة‬ ‫‪ ،I J‬وأ رى‬ ‫ا ب وا ( ‪D‬ت ا ا دت‬
‫ا < در س ا ا‪ 2‬ز ‪.‬‬
‫رز أھم‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫در س ا‬ ‫(دم ا <ل ا‪2‬ول ا ر‪ +‬ت ا ؤ ّ وا ر و وا ظ‬
‫م ‪J /‬ھ ل و ‪ > /‬ھذه‬ ‫ا‬ ‫ر ب ن در ‪ /‬ا ط ‪ $‬ن ك ا ر‪ +‬ت‪ - ،‬و‪ P A‬ا‬ ‫ا وظ >ف ا‬
‫رح‬ ‫‪ /‬و ّ ‪./‬‬ ‫ر‬ ‫و ت د ر ا رف وا (وا د ا' > وا ‪+‬م‬ ‫ا‬
‫وى ا را ? ا درا وا ب ا در ‪.‬‬ ‫دا‪C‬و‪ +‬د ر ا وع ا وي‬ ‫و ر ا طر ( ا‬
‫ن ا ك ا طرا>ق‬ ‫و‬ ‫ن‬ ‫وا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وا در ت‬ ‫ن ا در ن‬ ‫و ن أ‪+‬ل‬
‫ا وا< دى‬ ‫و طو ر ا‬ ‫ك ا ر ط‬ ‫ھذه ا ‪ّ D ،‬‬ ‫م و ّم‬ ‫وا‪ D‬را ‪ +‬ت ا‬
‫وا ‪ 0‬ث ا طرا>ق وا‪ D‬را ‪ +‬ت‬ ‫? ا < ن ا‪0‬‬ ‫‪،‬‬ ‫وي وا‬ ‫( ْ‪ /‬ا‬ ‫ت‬ ‫ن وا ُ‬ ‫ا ُ‬
‫دة‪.‬‬ ‫ا < ل ق‬

‫‪13‬‬
‫أھم ا ھ م ذات‬ ‫ا دا‬ ‫ا وا<‬ ‫ر ز ا <ل ا ‪ 0‬ا <ص ق ا وي ن ا‬
‫(‪ /‬ا وي‪ ،‬و ‪ I‬ا ‪/‬م‬ ‫ا وا<‬ ‫ل ا رف‬ ‫ت‪ ،‬ن‬ ‫( ر ا در س‬ ‫ا<‬
‫ززة دروس وذ‪ +‬د ر و (و م ‪ /‬ر ا‪ D‬ع وا دث‪.‬‬ ‫ا ظر‬ ‫وا ر ن ا‬
‫و ‪ I‬ا ‪/‬م وا' ج أھم ا ‪+‬وا ب‬ ‫ا وا<‬ ‫نا‬ ‫و ? ا <ل ا ‪ 0‬ث ا <ص ق ا‬
‫ا ر تا س‬ ‫د> ن‪،‬‬ ‫وى م ا (راءة‬ ‫‪ ،‬إذ ر ز‪،‬‬ ‫ا ظر در س ‪ /‬ر ا (راءة وا‬
‫ا <و ‪ ،‬وا دأ ا‪+ 2‬دي‪ ،‬وا ط ‪ ، $‬وا ‪+‬م أو‬ ‫‪ :‬او‬ ‫‪ /‬دو وا ‪0‬‬ ‫(را> ا رف‬
‫ا را ‪ +‬ت ا (راءة د‬ ‫(دم ذج‬ ‫"ا < ا و "‪ ،‬وا ‪/‬م ززة ‪ 0 J‬و‪. A‬‬
‫‪.‬‬ ‫د ا (راءة وع ن ا زج ن ا د ن ا ظري وا‬ ‫ا (د ن ر را ‪ /‬ا ‪ 0‬ث‪ $ ،‬ل وأ‪ 0‬ء و‬
‫إ ‪ /‬ا‪ 2‬ث‬ ‫و< ت‬ ‫رض ا د ل أھم ا < ت ا‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ /‬رة ا‬ ‫وى‬ ‫أ‬
‫ا ( وا در‬ ‫( ق ء ھذه ا ‪ /‬رة ر ا و ت‬ ‫ھذا ا ‪ +‬ل‪ .‬و (دم ا‪ 2‬ط ا دا‪C‬و‪ +‬ا‬
‫ف‬
‫ن ٍو و<ر ٍ‬ ‫ن ا‪ 2‬ط ا دا‬ ‫ً‬ ‫(دم ‪ُ+‬‬ ‫ززة دروس وذ‪ +‬د ر ھذه ا‪ 2‬ط ‪.‬‬ ‫وا' ‪+‬‬
‫رف و رف‬ ‫وى ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ا وا< ‪ /ْ ( ،‬ا وي وا‬ ‫ا‬ ‫وأ ط ٍ ر ‪/ ،ٍ /‬دف‬
‫ن (ق ا‬ ‫ن‬ ‫ت وا‬ ‫(ق ن دى ن ا‬ ‫ت‬ ‫ا ل و رف ا و ‪ .‬و ( رح ا د ل‬
‫ا وا< ‪.‬‬
‫ز ‪ ،‬ود م و ز ز ر< دھم‬ ‫ا‪2‬‬ ‫و ن ا ذا ‪N‬طر ا ر و‬ ‫ا‬ ‫و ن أ‪+‬ل ھ ھذا ا د ل‬
‫( ن ا‪2‬ول‬ ‫ز ‪ ،‬م ذ ‪I‬‬ ‫ا‪2‬‬ ‫د ن ا ‪ (0‬وا ‪ A‬ري‬ ‫ن ا (‪ A‬ذات ا <‬ ‫‪+‬‬ ‫ا ر‬
‫ول ‪ +‬ل ا ‪ (0‬وا‪2‬دب‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وا ‪0‬‬ ‫ب ا در‬ ‫ا‬ ‫وا ‪ A‬ري‬ ‫ول ا ُ د ا ر‬
‫ر ل ا درس)ة(؛‬ ‫‪/J‬‬ ‫ا ر ‪ ،‬ن‬ ‫ن ُ ّ ن نا‬ ‫ا‪ 2‬ز ن‪ .‬و ل ھذان ا ( ن و‪( 0‬‬
‫م ا ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫‪ /+‬أ‪ 0‬ء د ر و‪ A‬ت م و‬ ‫‪ I ّ A‬ن ُ ط ت و رف‬ ‫ظراً‬
‫‪،‬و ھ‬ ‫ا( م ‪ I /‬ا‬ ‫ُ دة درّ س)ة(‬ ‫أدا ًة‬ ‫وھ ذا‪ ،‬ون ھذا ا د ل ا‬
‫ُ‬
‫ف ا ر‪ +‬ت ا أ ّس‬ ‫ول‬ ‫ر و ن ن ّك ظرة‬ ‫نا‬ ‫ن وم ا ُ ر ن وا‬ ‫ر‬
‫ر وا و ن‪ ،‬و ن أھم ا دا ر وا'‪+‬راءات ا ظ‬ ‫ا وط‬ ‫ا ظو‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪ /‬إدراج ا‬
‫ر ھذا ا'دراج‪.‬‬ ‫ل ْ‬ ‫وا و وا دا‪C‬و‪ +‬ا ُ ّ ذة‬
‫وى طو ر ا ُ ر ت‬ ‫ا <ل‬ ‫ل ھذا ا د ل ‪ ً A ً $‬را م ا و‬ ‫وا ‪ J‬ول أن‬
‫ّ ت‪.‬‬ ‫ق ا ‪ ، /‬و ( ق ‪+‬ودة ا‬ ‫ر ط ‪/‬‬ ‫ا ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و‪ّ D‬‬ ‫ا‬

‫ا ؤ ون‬

‫‪14‬‬
 ‫ⵓⵔⴰⵡⵣⵎⴰ ⴷⴰⵔⴳⴰⵎⴰ‬
‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵏⵍⵓⵖⴰⵙⵉ‬

‫اﻝﻔﺼل اﻷول‬
‫ﻤرﺠﻌﻴﺎت ﺘدرﻴس اﻝﻠﻐﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ‬
 ‫د‬ ‫‪#‬‬

‫ر‪ I +‬ن ا د د ن ا <وص ذات ا د‬ ‫ا ظو ا ر و ا ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫د إدراج ا‬

‫‪+‬د ھذا ا'دراج‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫وا ظ‪ /‬ر ا دث وا ظم‬ ‫طب ا‬ ‫ا‪ D‬را ‪+‬‬
‫ر وا و ن )‪(2000‬‬ ‫ھو ا ل ‪ -‬ا ‪ 0‬ق ا وط‬ ‫ا د د ن ا و‪> 0‬ق ذات ا د ا ر وي‬ ‫و‪I C‬‬
‫ا ‪ ّ A‬ن ا ب ا‪ 2‬ض )‪ ،(2002‬وو‪> 0‬ق أ رى ذات ط ‪ -‬ظ ‪ + ،‬أ‬ ‫و ‪ /‬ج ا ا‪ 2‬ز‬
‫ف ا ذ رات وا (رارات ا ظ‬ ‫ن ا ‪/‬د ووزارة ا ر ا وط ‪ ،‬و ذا‬ ‫ا ‪ $‬ا را‬
‫د ور ا‬ ‫‪0‬ل‬ ‫و‪( 0‬‬ ‫‪J‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا < درة ن ذات ا وزارة‪ .‬و‪$‬د زز و‪ -A‬ا‬
‫دو إ ‪ +‬ب ا ا ر ‪.‬‬ ‫ا ار‬ ‫)‪ ،(2011‬ا ذي وأھ‬
‫ن‬ ‫ر وا و ن‪ ،‬و ّ ‪ /‬ن ‪+‬‬ ‫‪ A‬ن ا ظو ا وط‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و ت ھذه ا ر‪ +‬ت‬
‫ھ ھذه ا ر‪ +‬ت؟ و ھ ھذه‬ ‫‪ /‬ن ل ا (را> ك ا ر‪ +‬ت‪.‬‬ ‫ن أن‬ ‫ا وظ >ف ا‬
‫‪ /‬و ّ ‪/‬؟ و ف‬ ‫‪<$‬د ‪ /‬ل‬ ‫م ا ( م ‪J /‬ھ ل ا ا‪ 2‬ز‬ ‫را‬ ‫ا وظ >ف؟ و ھ ا دا‬
‫وى ا را ? ا درا وا ب ا در ؟‬ ‫م د ر ا وع ا وي‬

‫ز‬ ‫ا‬ ‫‪#‬در س ا‬ ‫‪ .1‬ا ر‪ $‬ت ا ؤ‬

‫ا د ‪#‬ور‬ ‫‪ .1.1‬ا و‬
‫(‪A‬‬ ‫ا ر‬ ‫دو‬ ‫ار‬ ‫و‪ -A‬ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪ P‬ا‬ ‫د د ور ‪ 2011‬أول و‪ ( 0‬د ور‬
‫‪:‬‬ ‫ا <ل ا س ا ذي ص‬

‫ر‪ $ $‬ون ا ‪ ,‬ء" ‪.‬‬ ‫و ‪ " # $‬رھ ر‪ %‬ا ' & ) ( ا‬ ‫ر‬ ‫أ‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫"‬
‫ر ‪ ،2011‬ا ‪ /01‬ا ‪ ،2 3‬ا ‪ 51‬ة ا ‪( , ,‬‬ ‫)د‬

‫‪A‬ل ‪ A‬ر‬ ‫دو ا ر‬ ‫ار‬ ‫ا‬ ‫ت ن وء‬ ‫‪$‬د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و ‪+‬در ا' رة إ أن ا‬
‫دة وا ل ن ‪: /‬‬
‫( ق ا روع ا ‪+‬‬ ‫ظور ‪+‬د د ‪ (0‬و م ا ت وا ق و‪C‬‬ ‫‪$‬رار ا دو ا ر‬
‫ور وزھ ا و وا ‪(0‬‬ ‫< ا وط‬ ‫‪ J‬د ا‪ D‬ر‬ ‫ا د (راط ا ود ا ( >م‬
‫وا ‪ A‬ر ؛‬
‫ص‬ ‫و‬ ‫م‪ ،‬و‬ ‫ل‬ ‫ا رب‬ ‫ا (وي ا ذي ظ ت ‪ I‬ا ‪ J‬ا و‬ ‫اد م ا ؤ‬
‫(؛‬ ‫وى )ا طب ا‬ ‫أ‬ ‫و‬ ‫‪ J‬ا ا‪ 2‬ز‬
‫ط‬ ‫و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وى ‪ > /‬وإ داد ا‬ ‫وا دا‪C‬و‪ +‬ا <ل‬ ‫وا‬ ‫ا را م ا‪ 2‬د‬
‫‪.2003‬‬ ‫ا ظ م ا ر وي ا ر‬ ‫ر ‪ /‬و در ‪ ، /‬وذ ك ذ إدرا‪/+‬‬

‫‪17‬‬
 ‫‪ .2 .1‬ا ‪/‬طب ا‬
‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬دت ‪L‬دراج ا‬ ‫ا‬ ‫ا‪2‬و‬ ‫ر ط ب ا رش ـ ‪ 30‬و وز ‪ 2001‬ن ا طب ا‬
‫‪:‬‬ ‫ظو ا ر وا و ن‪ ،‬و ‪ +‬ء ھذا ا ط ب‬

‫‪5 ?#‬‬ ‫‪ 6‬ا ‪ T‬ا ‪ $‬ا ط ‪...‬و‪% O‬‬ ‫ول ة ‪ "9 $‬ر ‪F$ S‬د‪B‬‬ ‫"‪...‬إدراج ا ز‬
‫ا ز ‪ ،‬ا ‪ X / ' 6‬وة وط ‪،‬‬ ‫د ‪ E‬ة ‪5,‬‬ ‫ورة إ‪ I#‬ء‬ ‫ا ‪ 5‬؛ وا‪ " #‬را‬ ‫د‪ UV #‬ھ‬
‫؛ ‪ ; 5‬ر‪ B‬أن ‪ B‬ث‪ FE YB )$ ،‬ا ' ‪ ، 1‬و ‪6‬‬ ‫‪ # T‬وا ض ‪ $‬و‬ ‫‪ G‬و ‪ /V‬ا‬
‫‪F# ، 5 # ? # ( B ،‬وة ‪ ? #‬ا ض ‪5, $‬‬ ‫‪ 5,‬ا ز‬ ‫ا‬ ‫ا‪، 9‬‬ ‫ظ‪ /‬ر‪#‬‬
‫إد ج‬ ‫‪ $‬م ‪ [ %‬وإ‪ #‬اد و ‪# $‬‬ ‫ا‬ ‫ا ز ‪ ،‬ا<‪FIZ‬ع ‪ YB )$‬ا ‪ # I5‬ت ا زار‬
‫‪ TB 6‬م ا ‪." U‬‬ ‫ا ز‬
‫ز ‪(2001‬‬ ‫‪30‬‬ ‫) ‪ IN G LI 5‬ب‬

‫ا ظ‪ /‬ر ا دث وا ظم‬ ‫و‪ I + I -A‬ا ط ‪ -‬ا ر ف‬ ‫ط ب أ‪+‬د ر ـ ‪ 17‬أ و ر ‪ 2001‬ا ذي‬ ‫و‬
‫ك ل ا ر دون‬ ‫" ؤو وط " و" ٌ‬ ‫أن ا‪ 2‬ز‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬م ا ‪ J‬د‬ ‫‪/‬د ا‬
‫ا د و‪$‬راط ا دا‪ " 0‬ا ذي د ا رب‬ ‫روع "ا ‪+‬‬ ‫ا ‪ 0‬ء"‪ ،‬م ر ط ا ظ ‪ /‬وا ‪/‬وض ‪/‬‬
‫دد ‪ I‬ا ‪ /‬م ا وط‬ ‫ا وط ‪.‬‬ ‫وا ‪ (0‬وا'‬ ‫ف ا ‪D +‬ت ا ر و وا‪+D‬‬ ‫( (‪I‬‬
‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫‪/‬د ا‬

‫‪ $‬م ا ط ‪ 6 $‬ا ‪ 1‬ظ ‪ ? #‬ا< ز‬ ‫ا ‪ 5, 6‬ا< ز‬ ‫"‪...‬و ‪ 6‬ھ‪7‬ا ا ‪ 9‬ق ن ; م ا‬

‫‪ 6‬ا ) ل ا ‪ $‬ي وا<‪ 6# E‬وا ‪ 6 5,‬وا<‪ 6 F#‬ا ط ‪ BH G 6‬أن‬ ‫وا ض ‪ $‬و ‪B A A‬‬
‫" ‪ K‬ا‪A #‬از ‪ /‬ا ر‪. " $‬‬ ‫‪ I‬د ‪ E‬ة & اث وط ‪6‬‬
‫) ‪ IN G LI 5‬ب ‪ 17‬أ& ‪(2001 $‬‬

‫‪2011‬‬ ‫رس‬ ‫‪09‬‬ ‫طب‬ ‫‪/‬‬ ‫د‬ ‫ا‬ ‫وأت ر ز ا <دارة ‪ A‬ن ا ر زات ا ‪ -‬ا‬ ‫أن ا ا‪ 2‬ز‬
‫‪:‬‬ ‫وا ذي ‪/‬د د ل ا د وري‪ ،‬ث ‪ +‬ء ‪I‬‬

‫‪ $‬ع روا ھ ‪ ،‬و ‪" % 6‬‬ ‫‪ O‬ة‪ ،‬ا‬ ‫ا‬ ‫‪$‬‬ ‫ا‬ ‫دي‬ ‫ري ‪ ($ I‬ا‬ ‫‪2‬ا‬ ‫" ‪...‬أو<‪ :‬ا‬
‫ا ز ‪ ( ) % & ،‬ا ر‪." $‬‬
‫) ‪ IN G LI 5‬ب ‪ 09‬رس ‪(2011‬‬

‫‪18‬‬
 ‫ز‬ ‫ا‬ ‫دا‬ ‫‪ .3 .1‬ا ظ ر ا ُ ‪2‬دث وا ُ ظم‬
‫أ‬ ‫‪ 17‬أ و ر ‪ ،2001‬ر‪+‬‬ ‫ط ب أ‪+‬د ر‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫ل إ داث ا ‪/‬د ا‬
‫و‬ ‫ن ا دئ ا‬ ‫‪+‬‬ ‫‪/‬وض ‪/‬ذه ا ‪ . (0‬و‪$‬د ص ھذا ا ظ‪ /‬ر‬ ‫أ رى ‪ A‬ن ا‪ 2‬ب ا و‪+‬‬
‫ن ن و ت ا ‪/‬و‬ ‫و ن أ‬ ‫وا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ن وا ‪/‬وض ‪ /‬و< ‪/‬‬ ‫إ دة ا‪ D‬ر‬
‫‪:‬‬ ‫ددھ ھذا ا ظ‪ /‬ر‬ ‫ا ر ‪،‬‬

‫‪ ،‬و&‪ /‬ذ _‬ ‫ة ا)‬ ‫‪ 6‬وا‬ ‫‪ 6‬ا ‪ U‬ا م و ‪AE 6‬ء ا " ا ] ا ^ ‪H' $‬ن ا‬ ‫"إ‪ #‬اد ‪ $ \IN‬ا[ ‪E‬‬
‫ا ‪ ) 6‬ا و ‪ 6‬ان ا ‪ $‬ا ط "‪.‬‬ ‫ا‬ ‫‪ )9B $‬م ( ا ‪9‬‬
‫ا ' ‪ L‬ر;‪ 17) 1-01-299 U‬أ& ‪(2001 $‬‬ ‫‪G‬ا‪T‬‬ ‫‪ G‬ا دة ا ‪, ,‬‬ ‫ا ‪ 51‬ة ا ا‪$‬‬

‫‪ /‬م ا دة إ ‪I‬‬ ‫‪$‬‬ ‫وھ ذا ‪ A‬ن ا ظ‪ /‬ر ا ( ‪ Y A‬داث و ظ م ھذا ا ‪/‬د ا واد وا‪ 2‬م ذات ا‬
‫‪-‬‬ ‫و ر‬ ‫ل‬ ‫‪A‬رورة ا‪D‬‬ ‫ص‬ ‫‪ +‬ل ا م وا و ن وإ ج ا وا ل ا دا‪C‬و‪. +‬‬
‫‪/‬ذه ا ‪D +‬ت‪.‬‬ ‫‪ $‬ا ؤ تا و ا‬

‫ھ ‪FE‬‬ ‫ت ا ‪6‬‬ ‫‪ 71 6‬ا‪9‬‬ ‫وا ‪ 9 a‬ت ا‬ ‫ا ' ر& "‪ $‬ون ( ا ‪ I 9‬ت ا‬
‫‪ 6‬ا ‪ T‬ا ‪." $‬‬ ‫ا ' ‪ 1‬و ‪ ? # # 9‬إدراج ا ز‬
‫ا ' ‪ L‬ر;‪ 17) 1-01-299 U‬أ& ‪(2001 $‬‬ ‫‪G‬ا‪T‬‬ ‫ا دة ا ‪B ,‬‬

‫(ط‪ ،‬ل ا د ذ ك‬ ‫ھذه ا ر‪ +‬ت ا ُؤ ‪G‬‬ ‫ا رات ا درا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و م ( <ر إدراج ا‬
‫ا وارد‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر وا و ن‪ / ،‬ج ا‬ ‫ر‪ +‬ت ا ر و وھ ‪ :‬ا ‪ 0‬ق ا وط‬ ‫نا‬ ‫‪+‬و‬
‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا ‪/‬د ا‬ ‫ا ‪ $‬ا را‬ ‫ا ‪0‬‬ ‫وا ر‪ +‬ت ا ظ‬ ‫ا ب ا‪ 2‬ض‪،‬‬
‫وا ذ رات ا وزار ‪.‬‬ ‫ووزارة ا ر ا وط‬

‫‪ .2‬ا ر‪ $‬ت ا ‪#‬ر'و‬

‫ر‬ ‫ا ‪ 0‬ق ا وط‬ ‫وھ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ھذه ا (رة ا ر‪ +‬ت ا ر و ذات ا < در س ا‬ ‫(دم‬
‫ا ‪ A‬ن ا ب ا‪ 2‬ض‪.‬‬ ‫وا و ن و ‪ /‬ج ا ا‪ 2‬ز‬

‫‪#‬ر' وا ‪ #‬و ن‬ ‫ق ا وط‬ ‫‪ .1.2‬ا‬

‫ا ظو‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫رإ ا‬ ‫ر وا و ن ا و‪ ( 0‬ا ر و ا‪2‬و ا‬ ‫ر ا ‪ 0‬ق ا وط‬
‫ا ر ‪.‬‬ ‫وظ ا‪ > D‬س م ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ول ا‬ ‫ا ر و ا وط ‪ .‬و‪$‬د ا‪< $‬رت ھذه ا و‪( 0‬‬
‫ا دث وا ظم‬ ‫ا ذ ر < ا ظ‪ /‬ر ا‬ ‫ا‬ ‫ق ا <ور ا وارد ‪ I‬ا <وص ا ؤ‬ ‫و‪$‬د م‬

‫‪19‬‬
 ‫وا و ن ‪ +‬ء ( ر‬ ‫ر‬ ‫أن ا ‪ 0‬ق ا وط‬ ‫رإ‬ ‫ن أن‬ ‫‪ .‬و ‪ -‬ذك‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪/‬د ا‬
‫‪:‬‬ ‫رو و‬

‫؛‬ ‫ا ‪ # 1‬وا‬ ‫ري وا ‪F" 6 5,‬د‪ $ ،‬ع روا ه ا )‬ ‫" ‪ / %H‬ا ‪ T‬م ا ‪ $‬ي ‪ 6‬ا اث ا‬
‫‪ 5 N U ; G‬و‪." 5X‬‬ ‫و ‪ 9‬ف ‪ d1O‬ھ‪7‬ا ا اث و ) ه‪ ،‬و‪ Z‬ن ا‪ e‬ع ا ا‪$ /%‬‬
‫‪(2000‬‬ ‫‪)G‬‬ ‫‪ $‬وا‬ ‫ا ‪,‬قا ط‪6‬‬

‫( (‪ I‬دون ا‪ 2‬ذ‬ ‫ن‬ ‫وا و ن‪D ،‬‬ ‫أن إ< ح ظ م ا ر‬ ‫وا و ن‬ ‫ر‬ ‫و‪$‬د ص ا ‪ 0‬ق ا وط‬
‫ت ن أھ ‪: /‬‬ ‫نا‬ ‫ن ا‪ D‬ر ‪ +‬و‬

‫ا ‪$‬‬ ‫وا ‪FN / 1‬ل ا‬ ‫"‪ / E‬ا ‪ # E $ U‬م‪ ،‬وا ‪ N E $ /1I‬ص‪ Y ; 6 ،‬ا<ھ م وا ‪1‬‬
‫‪ V‬ا " ‪6g‬‬ ‫‪ $‬وط ‪ E‬ة " ‪ $ 1‬ة و ‪ I ? # O 1‬و‬ ‫" وذ _ ‪FN G‬ل ر‬ ‫وا‬
‫وا ) ‪ 6‬وا ‪ 6 5,‬وا<; ‪ 0‬دي"‪.‬‬
‫‪(2000‬‬ ‫‪)G‬‬ ‫‪ $‬وا‬ ‫ا ‪,‬قا ط‪6‬‬

‫ا ب ا‪ 2‬ض ) و و‬ ‫ا وارد‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/ I‬ج ا‬ ‫ا ط ق ا‪ 2‬س ا ذي‬ ‫و ت ھذه ا‬

‫د‪ ،‬و ذا ا ح‬ ‫ا راث ا ‪ A‬ري وا ‪(0‬‬ ‫ّ<ل ‪ <J /‬ل ا ظ م ا ر وي‬ ‫‪ ،(2002‬و‪D‬‬
‫ر‪ +‬ھذا ا <ور إ ‪ C‬ت و دئ وا رات‬ ‫ط‪ ، /‬ث ل ا ‪ /‬ج‬ ‫ا در ا ر‬
‫ا ر ‪.‬‬ ‫ا ظو ا‬ ‫و‪/ (0‬‬ ‫م إدراج ا ا‪ 2‬ز‬ ‫أ ‪/‬‬ ‫‪ ،‬وا‬ ‫و و‪ /+‬ت‬

‫ا ‪#‬با 'ض‬ ‫ا وارد‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫‪.2.2‬‬

‫‪ /‬ا ‪0‬ق‬ ‫ص‬ ‫ا رو ا‬ ‫‪ +‬ء ا ب ا‪ 2‬ض ا ذي أ د ‪ I‬وزارة ا ر ا وط )‪+2 (2000‬رأة ا‬
‫زل‬ ‫ن ا دا ل ا‪2‬‬ ‫ل ‪ I‬را‪ +‬ا ھ? وا ب ا در‬ ‫ر وا و ن‪ ،‬وا‬ ‫ا وط‬
‫ت ا رى‬ ‫‪/‬دف ( ق ا‬ ‫<وره ا م و ق ( ر‬ ‫ا'< ح ا ود‪ .‬و‪$‬د و‪ -A‬ا ب ا‪ 2‬ض‬
‫و‪ $‬م ا ‪/‬و‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ $‬م ا ( دة ا'‬ ‫ر‬ ‫ق‬ ‫ا ُ ‪G‬ددة ظ م ا ر وا و ن‪/ < ،‬‬
‫ا ‪ A‬ر و د>‪ /‬ا‪ $ 2‬وا ‪ ، (0‬و‪ $‬م ا واط و‪ $‬م (وق ا' ن و د>‪ /‬ا و ‪.‬‬
‫م‬ ‫نا‬ ‫رھ ( ر ‪+‬د دة‬ ‫ت‬ ‫ا (ر‬ ‫ب ا‪ 2‬ض‬ ‫ا دا‪C‬و‪ ، +‬ا د ا‬ ‫نا‬
‫رھ‬ ‫وا‪//+‬‬ ‫ا‬ ‫ا و‪ A‬ت ا‬ ‫ل‬ ‫د‪/‬‬ ‫‪/J‬‬ ‫ن‬ ‫تا‬ ‫نا‬ ‫وا‬
‫وا ‪ (0‬وا ‪ +/‬وا‪ D‬را ‪ +‬وا و و‪. +‬‬ ‫ت ا و ت ا وا<‬ ‫‪ ،‬و ل ھذه ا‬ ‫ا در وا‬
‫ا ب ا‪ 2‬ض ا ر إ ‪ I‬أ ه‪ ،‬ث ص‬ ‫‪ -‬ا <ور ا وارد‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و‪$‬د و‪ / -A‬ج ا‬
‫‪ $‬م ا واط ‪ ،‬و ‪ - +‬ا‪ D‬داع‪ ،‬وا‪( D‬‬ ‫زاز ‪ D‬ء‪ ،‬وا ر‬ ‫ا‪D‬‬ ‫ا وى ا ر وي‬
‫‪ /‬ج ا ا‪ 2‬ز ‪:‬‬ ‫ت وا دئ دا ل‬ ‫‪ +‬ء ا (رة ا (‬ ‫ا ر ‪،‬‬

‫‪20‬‬
 ‫ت ا‪ $e‬اع ا‪ G ;FIB‬ا ‪7‬ات‬ ‫‪ ، $‬و ‪ 5‬ت ا '‪ 03‬ا ط ;‪0‬‬ ‫" ‪ 5‬ا ‪7 $ 6#‬ات ا‬
‫‪ S‬روح ا اط ا ‪." $‬‬ ‫و‬ ‫وا ‪ 3‬وج ‪ G‬ا " ا ‪1‬‬
‫‪(2002‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫ب ا ‪،i $‬‬ ‫)ا‬

‫ا ‪ A‬ري‬ ‫ن ا ت وا دئ ا‪ 2‬رى ذات ا د ا ‪(0‬‬ ‫و م ( <ر ا ‪ /‬ج د ھذا ا د‪ ،‬ل دد ‪+‬‬

‫‪/‬م ا ‪(0‬‬ ‫نو‬ ‫‪ /‬طو ر ‪$‬درات ا‬ ‫‪ ،I‬ا‬ ‫فأ‬ ‫ظ ا‬ ‫( (‪، /‬‬ ‫و‬ ‫ا‬
‫راط‪/‬م ا‬ ‫ن أ‪+‬ل ‪ A‬ن ا‬ ‫ا ‪ (0‬ت ا‬ ‫دھ ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وا‪ D‬ح‬ ‫وا ‪ A‬ر ا ر‬
‫ت وا دئ‬ ‫‪ .‬و ر‪+‬م ا ‪ /‬ج ھذه ا‬ ‫‪+‬دات ا و و‪ +‬وا‬ ‫‪/ 0 - ،‬م‬ ‫‪D +‬ت ا ة ا‬
‫‪:‬‬

‫أ&" ‪< ) L 3 6‬ت ا ة وا‪ e‬م ‪ " $‬ا ز ‪5, 6‬‬ ‫‪ G G‬ا<‪ 3B‬اط ‪1$‬‬ ‫‪G‬ا‬ ‫"‬
‫رات ا ‪ N‬ى وا ‪ /‬إ ) ‪ ( $‬ا ‪ ) 9‬ات‬ ‫‪ ( ،G $‬ا ‪ ? # k 1‬ا ‪ 5,‬ت وا‬ ‫رة ا‬ ‫وا‬
‫‪." E‬‬ ‫وا‬ ‫ا‬
‫‪(2002‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫ب ا ‪،i $‬‬ ‫)ا‬

‫( ق ھذه ا ت وا دئ ا رى ا أ ُ ن ‪/‬‬ ‫نا ھ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬ج ا‬ ‫ن‬ ‫و‬

‫ن ا م‬ ‫و‪ /+‬ت ذات ا د ا دا‪C‬و‪ +‬ا ل‬ ‫ن ا‪ D‬رات وا‬ ‫أ ه‪ ،‬ا د ‪+‬‬ ‫ر إ ‪/‬‬ ‫وا‬
‫(ر‬ ‫ا ذي‬ ‫‪ ،‬و ذا ذات ا د ا د ري‬ ‫( ‪ /‬ا وي وا‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫وا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وا د ا ‪+‬م ا رك ‪ -‬إ‪I> C‬‬ ‫ا‬ ‫‪ 0‬ر ف أو‪I+‬‬ ‫ا ر‪،‬‬ ‫ء ا‬ ‫در‪+‬‬
‫ن أ ‪.I‬‬ ‫ھو‬ ‫ط ا (ص ا <ل ا ‪،‬‬ ‫‪+‬م ‪+‬د د‬

‫‪ 5IB‬و; اءة و& ‪ $‬؛‬ ‫‪G G‬ا ا ز‬ ‫‪G‬ا‬ ‫‪-‬‬

‫‪ & & ، ) L‬ن ذ _ ‪ Z‬ور ‪ ( ،‬ا ‪ % 03‬ا )‬ ‫‪ O‬ة‪U ،‬‬ ‫‪ -‬و‪ Y & (Z‬ر‬
‫؛‬
‫ر] ‪ $ ?#‬ء‬ ‫(ا ‪$/‬‬ ‫ز‬ ‫‪ G‬ا )ت ا‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫‪ -‬ا<‪FIB‬ق ‪ 6‬و‪(Z‬‬
‫ﱠ‪ O‬ة‪.‬‬ ‫ر‬
‫‪(2002‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫ب ا ‪،i $‬‬ ‫)ا‬

‫‪21‬‬
‫و‪ C‬ر‬ ‫ق ا‪ 2‬ر ‪ - +‬ا در ن ) ط( ن ‪ 2‬ز‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫دن ن ما‬ ‫صا‬ ‫أ‬
‫‪A‬رورة ‪:‬‬ ‫أر‪ +‬ء ا وطن‪ .‬وھ ذا‪( ،‬د ر ز ا ‪ /‬ج‬ ‫و‬ ‫ف ا‪ 2‬ك ا‬ ‫ط( ن ‪( /‬‬

‫‪F‬ك‬ ‫ر ‪ ) 6 G‬ع ا اب ا ط ‪ 6‬و ‪ L 3 6‬ا‬ ‫) (ا‬ ‫‪ U‬ر‪ 2‬ا ا ز‬ ‫‪-‬‬

‫‪.G‬‬ ‫( ا‪ #‬ة ‪ % 0N‬ت ا‬ ‫ا‬
‫‪(2002‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫جا‬ ‫ب ا ‪،i $‬‬ ‫)ا‬

‫ر وا و ن‬ ‫‪ <L‬ح ا أ دھ ا ‪ +‬س ا‪2‬‬ ‫و‪$‬د ّزز ھذا ا و‪ < -A‬ص ا رؤ ا' را ‪+‬‬
‫‪ 13‬ن ا رؤ‬ ‫)ا را‬ ‫و ت ا م ا‪ D‬دا>‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫إ زا ا‬ ‫وا ث ا‬
‫ا' را ‪ <L +‬ح ‪.(2030/2015‬‬
‫وى ا ظ ‪( ،‬د‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ /‬ج ن دا ر وإ‪+‬راءات‬ ‫ز ُ‪ I‬ا <ور ا ر وي ا دد‬ ‫و ظراً‬
‫ر‪ +‬ت ا ظ‬ ‫ُ‪I‬‬ ‫ُ ن‬ ‫ت‬ ‫ت ا‪2‬‬ ‫ذ ‪ 2003‬دداً ن ا‬ ‫رت ا وزارة ا و<‬
‫در س ا ا‪ 2‬ز ‪.‬‬

‫‪ .3‬ا ر‪ $‬ت ا ‪ #‬ظ‬

‫‪/‬ج ا‬ ‫ا ددة‬ ‫وإ ا ت وا دئ وا‪ D‬رات وا و‪ /+‬ت ا‬ ‫ا دا إ ا <وص ا ؤ‬
‫ن‬ ‫و‪ - $‬ا ‪ $‬إط ر را‬ ‫ا <وص‬ ‫‪0‬ت‬ ‫ن ا'‪+‬راءات ا د ر‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬م ا ذ ‪+‬‬
‫دد ن‬ ‫‪ /‬ن ا ذ رات ا وزار '‪ A‬إ‬ ‫ا ‪/‬د وا وزارة ا و< ‪ ،‬و ذا إ<دار ر‬ ‫ؤ‬
‫ا (رارات وا را م وا'‪+‬راءات ا‪ 2‬رى ذات ا ط ‪ -‬ا د ري أو ا ر وي‪.‬‬

‫ووزارة ا ‪#‬ر' ا وط‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫دا‬ ‫'نا‬ ‫را‬ ‫إط ر‬ ‫‪ .1.3‬ا‪"#‬‬
‫‪ 26‬و و ‪.2003‬‬ ‫ووزارة ا ر ا وط‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا ‪/‬د ا‬ ‫م و‪ - $‬ا ‪ $‬إط ر را‬
‫ن وزارة ا ر ا وط وا ‪/‬د ا‬ ‫ون وا را‬ ‫‪ -A‬ا'ط ر ا م‬ ‫و‪$‬د ‪ +‬ءت ھذه ا‪$ D‬‬
‫‪D +‬ت و‪ -A‬طط‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪ +‬ل در س ا‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و دد دور ا‪2‬طراف ا‬
‫ظو ا ر وا و ن و ث ل أ‪+‬رأ ‪ /‬و (و ‪/‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬وض در س ا‬ ‫ر‬ ‫ل‬
‫ھو وارد ا دة ا‪2‬و ا << و‪A‬وع ا‪: $ D‬‬ ‫و طو رھ ‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫رھ‪G‬‬ ‫‪ ،G‬وو‪Z‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫وا ‪5,‬‬ ‫‪ $ 5‬ر‪ 2‬ا‬ ‫ا‬
‫إ‪ #‬اد ا را ت وا ‪ $‬ث ا ‪$‬‬
‫؛‬ ‫وا ‪ $‬ا‬ ‫إ رة ا ط ا‬
‫وا ‪ 5,‬ا ز ‪،G‬‬ ‫ا ‪$ 5‬‬ ‫إ‪ #‬اد ا ھ] وا " ا ] وا ‪ Y‬وا ‪ /V‬وا ‪ \V‬ا ا&‬
‫؛‬ ‫وا ص ‪? #‬‬
‫‪ $‬ر‪2‬ا ا ز ؛‬ ‫‪n‬ط ا ‪ $‬ا‬ ‫‪ 6‬وا ‪9‬‬ ‫‪G‬ا‬ ‫‪ Z‬نا‬
‫ھ] ‪ U‬ا ا ز‬ ‫" دل ا ‪ "3‬ات و‪ ]V B‬ا " ث ا ‪ 5 6‬م ‪ $‬ا ‪ I‬ن ‪ ) 6‬ل ‪I‬‬
‫&‪ ) 6 /‬ل ا‪ % 0 N‬؛‬ ‫"‪ /‬ا‬ ‫و ‪9‬‬
‫وا ‪ 5,‬ا ز ‪G‬‬ ‫ا ‪$ 5‬‬ ‫' & ‪ O‬لا‪5‬‬ ‫‪ B U T‬وات وأ م درا‬
‫‪(2003 B 26 6‬‬ ‫;‬ ‫)ا ‪ ; 1‬ا ' ا& ‪ ،‬ا‬

‫دارس‬ ‫ن ا طر ن وا ر إ ‪ /‬أ ه‪ ،‬ف ا وزارة <ر ا وا>‪ P‬ا <‬ ‫إ‪ A‬إ ا ‪ /‬م ا ر‬
‫ن وأ ذة‪ ،‬إ‪ A‬إ و ر ا وارد‬ ‫ن‬ ‫د ن ن ا دورات ا و‬ ‫و دد ا‬ ‫وا و ت ا درا‬
‫إ داد وإ ج‬ ‫‪/‬ر‬ ‫وا ‪J‬ط ر ‪ .‬أ ا ‪/‬د‬ ‫ط ا ‪+‬وا ب ا ظ‬ ‫وا د ا‬ ‫ا و‪+‬‬
‫‪ ،‬وإ<دار ا ‪+‬م وا (وا س ا << ‪ -‬ا' راف‬ ‫ا‪2‬دوات وا و >ل ا دا‪C‬و‪ +‬وا دات ا د دا‬
‫‪J‬ط ر ا دورات ا و ‪.‬‬

‫ز‬ ‫ا‬ ‫‪. 2.3‬ا ذ رات ا وزار ا ‪#' ! /‬در س ا‬

‫ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫در س ا‬ ‫ذ ‪ 2003‬ذ رات وزار < ت‬ ‫أ<درت وزارة ا ر ا وط‬
‫‪D‬ت ا ز ن وا م و ر ‪ -‬و ر ‪I‬‬ ‫و ت ا'دراج‪ ،‬وا و ن‪ ،‬و د ر ا‬ ‫ا م ا‪ D‬دا>‬
‫ا و ن ا‪ ( 2‬وا ودي‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫در س ا‬ ‫ض ا ذ رات ا وزار ا <‬ ‫‪+‬دول‬

‫‪23‬‬
 ‫ذ رة‬
‫‪ 9‬و‬ ‫و‪9‬و‪8‬‬ ‫‪#‬ر‪/‬‬
‫رم‬
‫ا'د ج؛ د ر ا ‪ /‬ج دا ل‬ ‫ا روع‬ ‫ا <ص‬
‫‪ A‬ن ا راط ا‪ 2‬ذة‬ ‫ا <ول ا درا ؛ ا د وة إ‬ ‫إد ج در س ا‬ ‫‪108‬‬
‫‪0‬ف‬ ‫ا‪ 2‬ز ؛ ا ل‬ ‫در س ا‬ ‫ا و ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر‬ ‫‪01‬‬
‫‪2003‬‬
‫‪D‬ر ( ء در س‬ ‫و و ‪ -‬أ ط ا ‪J‬ط ر؛ ورة ا‪ $‬را ت‬ ‫ا رات ا درا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪.‬‬
‫در س ا‪ 2‬ز ؛ د د‬ ‫ا‬ ‫ن ا ر ط ا در‬ ‫ظ م ا دورات‬
‫‪20‬‬
‫وار ‪ O‬و دد دورات ا و ن‪.‬‬ ‫ا و‬
‫و وز‬ ‫‪82‬‬
‫دا‪C‬و‪ +‬ود دا ك‬ ‫‪2004‬‬
‫ا ا‪ 2‬ز‬
‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وا ‪+‬دي‬ ‫ا'د ج ا‬ ‫ا <ص‬
‫إدراج ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ظو ا ر و ؛ ا ل‬
‫ظ م در س ا‬
‫ا‪ 2‬رى؛ ‪ A‬ن ا ‪J‬ط ر‬ ‫واد ا درا‬ ‫ا ھ? ا ر و‬ ‫‪ C 19‬ت‬
‫و ون‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪90‬‬
‫أ(‬ ‫وا را‪ $‬ا ر و ؛ ‪ A‬ن ا رار و و ‪ -‬ا‪ 2‬ز‬ ‫‪2005‬‬
‫أ ذ‪/‬‬
‫ا ‪ ،‬دة ل وا دة‬ ‫و ود ؛ ظ م ‪ 0‬ث دورات و‬
‫أ م‪.‬‬ ‫‪/‬‬
‫در س ا‪ 2‬ز‬ ‫‪A‬وء >? ( م و‪A‬‬ ‫ا‪ $‬را ت‬
‫ل ‪ 0‬ث وات‪ :‬و‪ -A‬ظ م ‪+‬د د ز ن ا درا‬
‫و ت ا م ا‪ D‬دا> ‪ ،‬و ظ م وي أ و‬ ‫ف‬ ‫ظ م در س‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ظ م و ت ا ‪ /‬ج‬ ‫و ت درس ا‬ ‫و ون‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر‬ ‫‪12‬‬ ‫‪130‬‬
‫‪2006‬‬
‫ا و ن‬ ‫ا درا ؛ دا ر إ‪+‬را>‬ ‫ا‬ ‫أ دو‬ ‫أ ذ‪/‬‬
‫را ? ا و ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪/+‬وي وا'‪ $‬؛ إد ج ا‬
‫را ز و ن أ ذة ا م ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫ا‪2‬‬
‫‪ +‬ل‪ :‬ظ م ا ز ن‬ ‫ر< د ‪ A‬ن ا ذ رة ‪130‬‬
‫إد ج ا‬ ‫‪12‬‬
‫ا درا ؛‬
‫ا‪ 2‬ز‬ ‫أ ور‬ ‫‪133‬‬
‫در س ا‪ 2‬ز‬ ‫دة و ‪-‬‬ ‫ا'‪+‬راءات ا‬
‫ا رات ا درا‬ ‫‪2007‬‬
‫(‪.‬‬ ‫وا‬ ‫ف ا و ت )ا ر زي وا ‪/+‬وي وا'‪$‬‬
‫ف ا و ت‬ ‫ر ‪ -‬و رة ا م‬ ‫إ‪+‬راءات‬
‫(؛ ظ م دورات‬ ‫وا‬ ‫)ا ر زي وا ‪/+‬وي وا'‪$‬‬
‫م در س‬ ‫ظم‬ ‫ر‬ ‫‪26‬‬
‫ت‬ ‫ا ‪/+‬و ؛ ا‪ D‬زام‬ ‫>دة ھ ‪J‬ة ا'دارة وا‬ ‫و‬ ‫‪116‬‬
‫ا ا‪ 2‬ز‬ ‫‪2008‬‬
‫ظم‬ ‫ا ‪ 0‬ث ا << ‪ N‬ز ؛ إ ‪ A‬ع م ا‪ 2‬ز‬
‫‪ $‬ا واد‪.‬‬ ‫د‬ ‫ا (و م ا‬
‫وا د < ا‪ 2‬ذ)ة(‬ ‫ر ‪ -‬و رة در س و ‪ $ -‬دة در س ا ا‪ 2‬ز‬
‫ا ر و وزارة‪.‬‬ ‫ك ا <ص و‪ $ I +‬رّ اً ا‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬ ‫و وز‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12/95‬‬
‫‪2012‬‬
‫ا م ا‪ D‬دا>‬

‫‪24‬‬
‫و و ن أطرھ ‪ ،‬أ<درت ا وزارة‬ ‫ا رات ا درا‬ ‫‪/‬‬ ‫و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و ز زا ر ‪ O‬در س ا‬
‫ت ا و وج وا رج ن را ز ا و ن‪ ،‬و ر و ن ( ن ‪ Y‬داث ا را ز‬ ‫ا و< ‪$‬رارا وز ر ظ م ا‬
‫ا ‪/+‬و ‪/‬ن ا ر وا و ن‪.‬‬

‫‪ .3.3‬ا رارات وا را م ا وزار‬

‫أن‬ ‫ن در س ا ا‪ 2‬ز ‪ D ،‬د ن ا' رة إ‬ ‫ر >دة ا‪ 2‬دة ا‬ ‫'‪ A‬إ إ‪$‬رار ا و ن ا‬
‫‪26‬‬ ‫م و‪+‬ب ا (رار ا وز ري ا < در ر ‪O‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫ا و ن ا‪ 2‬س‬ ‫ا‪ D‬ل <‬
‫ت ل د وم ر ز و ن أ ذة ا م ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫را ر‪ 2007‬ا ذي دد ظ م ا درا وا‪D‬‬
‫وى ا و ن‪ ،‬م و‪+‬ب ا ر وم ر‪$‬م‪:‬‬ ‫وزارة ا ر ا وط‬ ‫( ‪ A‬ت ا ر ? ا‪+ D‬‬ ‫و‬
‫‪/‬ن ا ر وا و ن ‪P‬‬ ‫‪ 2.11.672‬ا < در ر ‪ 23 O‬د‪ +‬ر ‪J 2011‬ن إ داث و ظ م ا را ز ا ‪/+‬و‬
‫أ ‪ I‬و‪+‬ب ا (رار ر‪$‬م‪ 2199.12 :‬ر ‪21 O‬‬ ‫ض ھذه ا را ز‪،‬‬ ‫ا و ن ا <ص ا ا‪ 2‬ز‬
‫ك ‪J‬ھ ل أ ذة ا م ا‪2‬و وا‪ D‬دا> ) <ص ا‬ ‫ظ م راة ا د ول إ‬ ‫ي ‪ 2012‬م د د‬
‫ا‪ 2‬ز (‪.‬‬

‫ز‬ ‫ا‬ ‫‪ .4‬وظ ف ا‬

‫و‪+ / (0‬‬ ‫ا ذ ر‪ $ ،‬م ا ا‪ 2‬ز‬ ‫‪،‬ا‬ ‫وا ر‪ +‬ت ا ر و وا ظ‬ ‫وّ ل ا <وص ا ؤ‬
‫‪:‬‬ ‫ر ‪ ،‬و ن إ‪ +‬ل ھذه ا وظ >ف‬ ‫ذا‬ ‫دة ل ا‬ ‫در‬ ‫ر‬ ‫رھ‬ ‫ن ا وظ >ف‬
‫ا و دة‬ ‫‪ I (0‬ا وط‬ ‫ا وظ ا و و‪/ : (0‬دف ھذه ا وظ إ ‪ +‬ل ا م)ة( ر‬
‫‪ P‬وا رام ا‪ Z‬ر و‪ $‬ول ا‪ D‬ف؛‬ ‫روا دھ ا ددة زا ‪ ، /‬و ‪ ( 0‬م ا ش وا‬
‫و< ‪/‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا م)ة( ن وظ ف ا‬ ‫ا وظ ا و ‪ :‬ر ھذه ا وظ إ‬
‫ت‬ ‫ا' داع ا ‪ (0‬وا‬ ‫رھ‬ ‫ن ‪ ، /+‬و‬ ‫‪ +‬وع ا راب ا وط‬ ‫ا ةا و‬ ‫داو‬
‫ا دا ؛‬ ‫(قا‬ ‫ھ‬ ‫ن ‪ /+‬أ رى‪ ،‬وذ ك ‪<$‬د ا ‪ 0‬رھ‬ ‫ا‪+D‬‬
‫م ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ت‬ ‫ن وا‬ ‫‪ A‬ن قا‬ ‫ا وظ ا واط ‪0 :‬ل ھذه ا وظ‬
‫ا (وق وا وا‪ +‬ت‪ ،‬و ‪/‬م ا رف وا ‪ /‬رات ذات ا <‬ ‫ؤ ا رص وا واة‬ ‫ل‬
‫‪/‬ذه ا ؛‬
‫(ق‬ ‫ھ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪ 0‬ر در س ا‬ ‫ا وظ ا دا‪C‬و‪ + : +‬ھذه ا وظ‬
‫ت؛‬ ‫ن وا‬ ‫دى ا‬ ‫ا‪ 2‬ن ا‬
‫‪/‬م‬ ‫إ ء‬ ‫ت ‪ $‬در ن‬ ‫ن وا‬ ‫ھذه ا وظ ‪ +‬ل ا‬ ‫ا وظ ا وا< ‪:‬‬
‫‪ A‬ن <ر ‪ /‬و و ‪<$ /‬د‬ ‫‪ ،‬وإ دادھم ‪ D‬را ‪ +‬ت ا‬ ‫( ‪ /‬ا وي وا‬ ‫ا وا<‬
‫ف أو‪ I+‬ا‬ ‫( ق ا ھم ن‬ ‫‪ $‬ا واد ا درا ‪ ،‬إ‪ A‬إ‬ ‫وظ ‪/‬‬
‫ا‪ 2‬ز ‪.‬‬
‫ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و ‪ ،/‬ا‬ ‫ف‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ف‪ ،‬ن ا (ول ‪J‬ن ھذه ا ر‪ +‬ت ‪$‬د‬ ‫ا دا إ‬
‫‪+‬و د ا ظو‬ ‫ھ‬ ‫ن ا وظ >ف‬ ‫وت ‪+ /‬‬ ‫ا ظو ا ر و ا ر ‪،‬‬ ‫ا'دراج‬

‫‪25‬‬
‫وى ا و ن وا ‪J‬ط ر وإ داد ا وا ل‬ ‫ت‬ ‫ر وا و ن‪ ،‬و ن ( ق دة‬ ‫ا وط‬
‫وا د ر‬ ‫وى ا ث ا‪ 2‬د‬ ‫( ق ا را م ا ر‬ ‫‪ ،‬إ‪ A‬إ‬ ‫ا دا‪C‬و‪ +‬وا و >ل ا د دا‬
‫ا دا‪C‬و‪. +‬‬
‫اذ ر‬ ‫م ا ( م ‪ /‬ن أ‪+‬ل <ر ف ( ‪ A‬ت ا ر‪ +‬ت ا‬ ‫تا‬ ‫‪( ،‬دم أھم ا‬ ‫و‬
‫وى‬ ‫و د ر ا وع ا وي‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا و ن ا وي وا دا‪C‬و‪ . +‬و ق ا‪ 2‬ر ‪ > /‬ا‬
‫ا را ? ا درا وا ب ا در ‪.‬‬

‫وا ‪#‬ب ا در‬ ‫‪#‬وى ا 'را = ا درا‬ ‫و‪#‬د' ر ا ‪ #‬وع ا وي ‪< 8‬‬ ‫ا‬ ‫‪# .5‬‬
‫ن‬ ‫و ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ن ‪ +‬ل ث ن ‪ $‬ل دد ر ن ا ‪ 0‬ن ا ‪+‬‬ ‫ت ا << ت ا ر ط‬
‫طو ر ا ر ا‬ ‫ا ر وا‪ +2‬ب ذ أ ‪0‬ر ن ‪$‬رن‪ .‬وإذا ت ھذه ا‪ 2‬ث ‪$‬د ھ ت ق‬
‫إ‪/> C‬‬ ‫‪$‬د ل‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪/‬د ا‬ ‫و‪Y ، / (0‬ن إ ء ؤ‬ ‫ا < ‪ 2‬ز‬
‫ظو ا ر وا و ن‪ .‬و ھذا‬ ‫‪Y‬درا‪/+‬‬ ‫‪ +‬ت ا راھ ‪ N‬ز‬ ‫‪+‬ب‬ ‫و طو رھ و‪/ +‬‬
‫وا ‪(0‬‬ ‫ف ا ‪D +‬ت ذات ا <‬ ‫ن ا‪ 2‬ث‬ ‫ا‪+‬ز ‪+‬‬ ‫ا ق ا بّ ا ‪/‬د‬
‫وا د دا ك‪.‬‬ ‫رة ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ز ن‪ ،‬و ن ‪+ / A‬‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وا م دد رو ‪ ، /‬إ دى ا د ت ا ا (ط ت اھ م‬ ‫و‪$‬د ل ا و‪ -A‬ا و و‬
‫‪/ -+‬ذا ا دد ا ذي ر ن ‪ C‬ا وا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ن‪.‬‬ ‫ا ‪ 0‬ن ا ‪/‬د‪ ،‬وذ ك أ ق د ر‬
‫وى‬ ‫و د ر ا وع ا وي‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫م ا( م ‪ >/ /‬ا‬ ‫ف ا دا ر ا‬ ‫و ّن‬
‫ا را ? ا درا وا ب ا در ا < ‪. /‬‬

‫ز‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫‪# .1.5‬‬

‫ً ا ‪ 0J‬ر‬ ‫‪/‬دف أ‬ ‫ن ا دا ر وا'‪+‬راءات ا‬ ‫‪+‬و‬ ‫و‬ ‫و و ون ‪/‬وم ا ‪ > /‬ا‬ ‫دد ا‬
‫ا )ا ط‪،‬‬ ‫ا وى ا‪2‬ول س ا د ل‬ ‫وى ا و‪-A‬؛‬ ‫وى ا ن أو‬ ‫واء‬ ‫ا‬
‫ن أن ‪A‬ط َ‪ / -‬ھذه ا دا ل ا ‪- +‬؛ وأ ا وى ا ‪0‬‬ ‫‪ / $‬وظ >ف ا‬ ‫‪...‬ا ‪(O‬‬ ‫ا ‪+‬م‬
‫ت ا‪ 2‬رى‬ ‫‪/$‬‬ ‫‪ /‬و‪ $ ً A‬و ً دداً‬ ‫ؤ‬ ‫ن ل ا د ل ا و‪ A‬ا‬ ‫دد‬
‫‪ /‬دودھ ا وط وا را ‪.‬‬ ‫ط( ‪ +‬را‬ ‫م ا وق ا و‬ ‫(‬ ‫ا‬
‫‪:‬‬ ‫ن إ رازھ‬ ‫و ت‬ ‫‪A‬م أر ‪-‬‬ ‫رورة ا ‪ > /‬ا و‬ ‫وإ‪Y ًD +‬ن‬
‫ا طرو ‪0 ،‬م و‪ -$‬در‪+‬‬ ‫ت ا‪2‬و‬ ‫د د ا'‬ ‫ل‬ ‫‪ :‬وذ ك ن‬ ‫ا‬ ‫‪ / #‬ص ا و‪9‬‬
‫ا دا ر ا ذة؛‬
‫ددة وغ ا‪2‬ھداف‬ ‫ت ا رى‪ ،‬وو‪ -A‬إ را ‪+‬‬ ‫ل< ‪ C‬ا‬ ‫‪ :‬وذ ك ن‬ ‫و‪?9‬‬
‫ّطرة؛‬ ‫ا‬
‫‪ ،‬وو‪ -A‬ا و‪ $‬ت‪ ،‬و د ر ا وارد؛‬ ‫طر ر ‪ +‬ز‬ ‫‪ :‬وذ ك ن طر ق‬ ‫ا ‪/#‬ط ط ا‬

‫‪26‬‬
 ‫أو‬ ‫نا‬ ‫إط ر ا د ل واء‬ ‫درج‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ر ا( م‬ ‫ا ‪#‬دا' ر ا@‪$‬را ‪ :‬وذ ك‬
‫و‪. / A‬‬
‫ظو‬ ‫د ا' ن ن ‪$‬رار إدرا‪/+‬‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ر ا ‪/‬د ا‬ ‫ق‬
‫ن‬ ‫ت ‪A‬رور‬ ‫‪/‬دف ‪ > /‬ن ھذه ا ‪ .‬و‪$‬د ت ھذه ا‬ ‫ت إ‪+‬را> أ‬ ‫ا ر وا و ن دة‬
‫‪-‬‬ ‫رأ ‪ /‬ا وظ ا‬ ‫‪+‬د دة‪ ،‬و‬ ‫وؤ‬ ‫أ‪+‬ل ا‪ ( D‬ل ن ا وظ >ف ا ( د ‪ /‬إ وظ >ف‬
‫ا ّ ‪.‬‬

‫‪#‬وى ا ‪2‬رف‬ ‫‪<8‬‬ ‫‪ .1.1.5‬ا ‪#‬‬

‫)‪ 10‬را ر ‪ $ (2003‬م ر ُز ا ‪ > /‬ا و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫غ ر ر‬ ‫د ا‪ D‬راف ‪+ J‬د‬
‫)‪Ameur et al., 2003‬؛‬ ‫د ا د ا و و و‪ +‬و س ا د ا و‬ ‫‪ > /‬ھذه ا‪+ 2‬د و‪ -A‬ظ م ر‬
‫ا ر وآ رون‪ .(2010 ،‬و ّز ھذا ا ظ م‪ ،‬ا ون ن ‪ 33‬ر ً‪ ً < 27 / ،‬و‪< 4‬وا>ت و‪/ 2‬‬
‫ن ا و و و‪ +‬ا وظ " ث أ ‪ I‬م ‪ J‬ذ ن ا‪ D‬ر " ن ن < ت أ<وات‬ ‫<وا ت‪ ،‬ـ"در‪+‬‬
‫ف‬ ‫) ( ل ن ل ن ‪ /k/‬و ‪/g/‬‬ ‫ؤ‪0‬ر ا‬ ‫إ‪ D‬ك ا < ت ا‬ ‫ف أو‪ I+‬ا ظ ا‪ 2‬ز‬
‫‪) "(/k/ /‬ا ر وآ رون‪ .(15 ،2010 ،‬و‪$‬د وُ ‪ A‬ت‬ ‫ا‬ ‫ف ‪ /k/‬و طق‬ ‫ا رق ن طق ا ‪$‬‬
‫<ل‬ ‫م (د ‪/‬‬ ‫ّ ت ‪ /‬ا‪ > 2‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ر ‪ D‬ر ا و ت ا‬ ‫ذ ك دة‬
‫ا ‪ +‬ل ا وي ‪A‬م ا د ل ا‬ ‫)‪ .Ameur et al.(2003‬و ن أ‪+‬ل د م ا و ن ا ذا ‪ N‬ذة‬
‫ھذا ا ب‪.‬‬ ‫د ‪/‬م‬ ‫ن ‪/J‬‬ ‫ن ا را‪ -+‬ا‬ ‫ا ‪ +‬زه ‪ +‬و‬ ‫دة‬ ‫‪ > $‬ا و‪C‬را ا‬
‫ر‪:‬‬ ‫صٌ ‪2‬ھم ك ا‬ ‫و‬

‫أن ون ل رف ظ وا د و ل‬ ‫ر ا ول‪8 :‬دم ا ‪ '#‬س ا ‪ A‬؛ و ّد ُد ھذا ا رُ‬ ‫ا‬

‫" ‪P‬‬ ‫ُ‬
‫<وت "ا ء" )]ف[(‬ ‫<وت رف وا د؛ و ‪ُ 0‬ل ذ ك أن ( ل رف "ⴼ" <و ً وا داً ھو‬
‫ث إن س ا <وت ‪$‬د ُر ز ‪( I‬ط‪-‬‬ ‫ُ‬ ‫ا ر ‪،ً 0 ،‬‬ ‫‪+‬د ذ ك‬ ‫ر ن"‪،‬‬ ‫دي ا‬
‫"‪ "ph‬أو رف " ‪"f‬؛‬
‫ّ‬
‫ا‬ ‫<و< ت ا < ّ‬ ‫‪ :‬ا ‪#‬داد ا ‪ $‬را ؛ و ُ ّ ن ھذا ا ر ن دم ا‪ 2‬ذ‬ ‫را‬ ‫ا‬
‫ظ (ط‬ ‫ن ‪ / 0‬؛ و ذ ك ّم ا‪D‬‬ ‫ز‬ ‫‪/‬‬ ‫زة ن ن‬ ‫ت ‪ /‬أي د‪D‬‬ ‫ا‬
‫ن ا روع ا و ا ‪ 0‬ث؛‬ ‫( تا ر‬

‫ر ا ث‪ :‬ا ردود ا وظ " ؛ و ‪ J‬ذ ھذا ا ر ن ا‪ D‬ر دى إ ‪ +‬ا و دة ا <و‬ ‫ا‬

‫‪+‬رد‬ ‫و م؛ ـ"إذا ن ا ( ل ن و ن ز‪ ًD‬و‪ C‬ر ? ‪( I Y‬ط ن ا‪ D‬ر‪ ،‬و ُ بُ‬
‫)‪+‬ـ( و دة ّزة ‪ $‬ا ردود و‪+‬د دودة‪،‬‬ ‫ا وع ا ‪/+‬وي"‪ ،‬و ‪ُ 0‬ل ذ ك أن "ا ‪ +‬م ا‬
‫ق ا‪ +‬؛ وذك‬ ‫ھ‬ ‫دد‬ ‫‪ Pُ A‬ذ ك ا زوج ا‪2‬د ‪ " "ⵉⵊⵊⴰ" :‬ح" و"ⴰⵊⵊⵉ" " ن" ا‬ ‫و ّ‬
‫م ‪ J‬ذه ن ا‪ D‬ر‪ ،‬إذ ‪ ُ D‬ن أن ُ <ّص رف ص و دة‬ ‫‪Y‬ن ا ظ م ا ر ا‪ 2‬ز‬
‫درة و‪ $‬ا ردود ؛‬ ‫<و‬

‫‪27‬‬
 ‫ق ھذا ا ر دم ا‪ 2‬ذ ن ا‪ D‬ر‬ ‫ر ا را'?‪ :‬إ ء ا ‪ A#/‬ت ا "ظ ا ط‪ 2‬؛‬ ‫ا‬
‫‪ ،‬و ن ا و‪$‬ف د ض ا ‪D‬ت‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ظراً دم ‪ 0J‬رھ‬ ‫ا ط‬ ‫ت ا<ّ‬ ‫ا‪D‬‬
‫و ن ‪:/ A‬‬

‫‪ :‬وذ ك ‪0‬ل‪] :‬ث‪ ،‬ذ‪ ،‬ي‪...‬ا ‪ ،[O‬وا ا ُ َرت "أو‪/+ ً /+‬و رة أن‬ ‫‪ 2‬ا !وات ا‬
‫" )ا ر وآ رون‪:‬‬ ‫د ول ا‬ ‫ٍق وآ ر رج ث س ‪ٌ 0J I‬ر‬ ‫ت‬
‫ا وب ن <و ٍ‬
‫ت ‪0‬ل‪ ،"ⵜⴰⵎⵖⴰⵔⵜ" :‬و"ⴷⵉⵔⴱⴰ"‪ ،‬و"ⵔ ⵉ" ُدون س ا طر (‬ ‫‪(23 :2010‬؛ وھ ذا ‪Y‬ن‬
‫" )ا ر وآ رون‪:2010 :‬‬ ‫" (ط‪ -‬ا ظر ّ إذا ت ك ا‪<2‬وات طق ا ‪ $‬أم ا‬
‫ض ا طق ُ َ بُ ‪ ،‬ا داً إ‬ ‫ُ طق "‪ 0‬رث"‬ ‫"ا رأة" ا‬ ‫‪(23‬؛ و ‪/‬ذا ‪Y‬ن ا‬
‫‪:‬‬ ‫&‬ ‫ا ظما ر ا‬

‫رت‬ ‫‪#‬‬
‫ⵜⵔⴰⵖⵎⴰⵜ‬

‫رث‬

‫‪ A‬ر ا >ب‬ ‫ود‬ ‫وى ا (ق ا وي‪،‬‬ ‫وى ا را ب ‪Y‬ن "ث"‪،‬‬ ‫ّ ُق ا‪ 2‬رُ‬ ‫و د‬

‫‪ A‬ر ا >ب ا رد ا ؤ ث‪: 0 ،‬‬ ‫ا رد ا ذ ر و"ت"‬
‫ⵜ ⵖⵉⵕⵥ ‪ⵥⵕⵉⵖ ⴰⵙⵍⵎⴰⴷ ⵉⵏⵓ-‬‬ ‫‪ A -‬ر ا >ب ا رد ا ذ ر‪:‬‬
‫‪ A -‬ر ا >ب ا رد ا ؤ ث‪ⵥⵕⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵓ- ⵥⵕⵉⵖ ⵜⵜ :‬‬

‫‪ A‬ر ا >ب ا رد ا ؤ ث‪.‬‬ ‫‪ A‬ر ا >ب ا رد ا ذ ر و" ّ‬

‫ت"‬ ‫ود "ت"‬ ‫وى ا‬ ‫و‬
‫ⵜ ⵖⵉⵕⵥ ‪ⵥⵕⵉⵖ ⴰⵙⵍⵎⴰⴷ ⵉⵏⵓ/‬‬ ‫‪ A -‬ر ا >ب ا رد ا ذ ر‪:‬‬
‫ⵜⵜ ⵖⵉⵕⵥ ‪ⵥⵕⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵓ/‬‬ ‫‪ A -‬ر ا >ب ا رد ا ؤ ث‪:‬‬
‫‪$‬د‬ ‫ء "ⴰⵙⴰⵜ"‪ ،‬وا‬ ‫ً"‬ ‫(ب "‬ ‫‪<( :‬د ‪ /‬ك ا‪<2‬وات ا‬ ‫‪ 2‬ا !وات ا‬
‫ً‬ ‫طق أ‬ ‫‪0‬ل "ⴷⵓⴼⴰ" ا‬ ‫( ب "زا ً" دال‬ ‫ً ]ⴰⵙⴰⵙ[‪ ،‬و ذ ك ا‪<2‬وات ا‬ ‫ُ طق‬
‫]ⵣⵓⴼⴰ[ )‪.(Boukhris F. et al. : 2008 : 20‬‬
‫ا‬ ‫<و< ت ا ظ ا و‬ ‫‪/‬‬ ‫ا ‪D‬ت ا ر إ ‪ /‬أ ه‪ ،‬أن ون ا درس)ة(‬ ‫وا ط وب‬
‫(‪.‬‬ ‫را‬ ‫ل رم ا‬ ‫‪/‬‬ ‫ت أ‪ 0‬ء ا‪ 2‬ط ا وا< ا و ‪ - ،‬ا رص‬ ‫ن وا‬

‫‪28‬‬
 ‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫دة‬ ‫غ‪-‬إ ر م ا‬ ‫و و‪ PA‬ا ‪+‬دول أ ‪ I‬أ ‪+‬د‬
‫‪iskkiln n tfinav‬‬ ‫أ'‪$‬د ‪ " #‬غ‬
‫ⴰⵍⴰⵎⵏⴰ‬ ‫ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵎⵙⵉ‬ ‫ⵖⴰⵏⵉⴼⵉⵜ‬ ‫ⵉⵏⵉⵜⴰⵍⴰ ⵍⵉⴽⴽⵙⴰ‬ ‫ⵜⴱⴰⵔⵄⴰⵜ ⵙ ⵍⵉⴽⴽⵙⴰ‬ ‫ⴰⵢⴷⵎⴰ‬
‫ا ‪#‬ر‪ #‬ب‬ ‫ا‪#‬‬ ‫غ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫'ل ا ر'‬ ‫ا‬ ‫ل‬
‫‪1‬‬ ‫ⴰⵢ‬ ‫ⴰ‬ ‫‪a‬‬ ‫ا‬ ‫ⵔⴰⵔⴷⴰ‬
‫‪2‬‬ ‫ⴱⴰⵢ‬ ‫ⴱ‬ ‫‪b‬‬ ‫ب‬ ‫ⴷⵉⵔⴱⴰ‬
‫‪3‬‬ ‫ⴳⴰⵢ‬ ‫ⴳ‬ ‫‪g‬‬ ‫^‬ ‫ⵔⴰⵎⴳⴰ‬
‫‪،‬‬
‫‪4‬‬ ‫ⵯⴳⴰⵢ‬ ‫ⵯⴳ‬ ‫‪gw‬‬ ‫^‬ ‫ⵖⴰⵯⴳⴳⵣⴰ‬
‫‪5‬‬ ‫ⴷⴰⵢ‬ ‫ⴷ‬ ‫‪d‬‬ ‫د‬ ‫ⴷⵓⴼⴰ‬
‫‪6‬‬ ‫ⴹⴰⵢ‬ ‫ⴹ‬ ‫‪ḍ‬‬ ‫ض‬ ‫ⵕⴰⴹⴰ‬
‫‪7‬‬ ‫ⵢⴻⵢ‬ ‫ⴻ‬ ‫‪e‬‬ ‫ⵉⵍⵍⴻⵍⵉⵜ‬
‫‪8‬‬ ‫ⴼⴰⵢ‬ ‫ⴼ‬ ‫‪f‬‬ ‫ف‬ ‫ⵙⵓⴼⴰ‬
‫‪9‬‬ ‫ⴽⴰⵢ‬ ‫ⴽ‬ ‫‪k‬‬ ‫ﮐ‬ ‫ⵏⴰⴽⵔⴱⴰ‬
‫‪،‬‬ ‫ⵍⵯⴽⴽⴰⴷⴷⵎⴰ‬
‫‪10‬‬ ‫ⵯⴽⴰⵢ‬ ‫ⵯⴽ‬ ‫‪kw‬‬ ‫ﮐ‬
‫‪11‬‬ ‫ⵀⴰⵢ‬ ‫ⵀ‬ ‫‪h‬‬ ‫ھ‬ ‫ⵏⵓⴷⴷⵀⴰ‬
‫‪12‬‬ ‫ⵃⴰⵢ‬ ‫ⵃ‬ ‫‪ḥ‬‬ ‫ح‬ ‫ⵙⵓⴷⵉⵃⴰ‬
‫‪13‬‬ ‫ⵄⴰⵢ‬ ‫ⵄ‬ ‫‪ε‬‬ ‫ع‬ ‫ⵏⴰⴱⵄⴰ‬
‫‪14‬‬ ‫ⵅⴰⵢ‬ ‫ⵅ‬ ‫‪x‬‬ ‫خ‬ ‫ⵉⵙⵅⵉⵜ‬
‫‪15‬‬ ‫ⵇⴰⵢ‬ ‫ⵇ‬ ‫‪q‬‬ ‫ق‬ ‫ⴱⴰⵔⵇⴰ‬
‫‪16‬‬ ‫ⵉⵢ‬ ‫ⵉ‬ ‫‪i‬‬ ‫‪-◌ِ -‬‬ ‫ⵉⵎⵉ‬
‫‪17‬‬ ‫ⵊⴰⵢ‬ ‫ⵊ‬ ‫‪j‬‬ ‫ج‬ ‫ⴳⵉⴷⴷⵊⴰ‬
‫‪18‬‬ ‫ⵍⴰⵢ‬ ‫ⵍ‬ ‫‪l‬‬ ‫ل‬ ‫ⵍⴰⵍⵎⴰ‬
‫‪19‬‬ ‫ⵎⴰⵢ‬ ‫ⵎ‬ ‫‪m‬‬ ‫م‬ ‫ⵏⴰⵎⴰ‬
‫‪20‬‬ ‫ⵏⴰⵢ‬ ‫ⵏ‬ ‫‪n‬‬ ‫ن‬ ‫ⵏⴷⵔⵉ‬
‫‪21‬‬ ‫ⵓⵢ‬ ‫ⵓ‬ ‫‪u‬‬ ‫‪- ُ◌-‬‬ ‫ⵎⴷⵓ‬
‫‪22‬‬ ‫ⵔⴰⵢ‬ ‫ⵔ‬ ‫‪r‬‬ ‫ر‬ ‫ⵔⴰⵔⵓ‬
‫‪23‬‬ ‫ⵕⴰⵢ‬ ‫ⵕ‬ ‫‪ṛ‬‬ ‫ڕ‬ ‫ⴰⵕⵕⴱ‬
‫‪24‬‬ ‫ⵖⴰⵢ‬ ‫ⵖ‬ ‫‪γ‬‬ ‫غ‬ ‫ⵎⵓⵔⵖⴰ‬
‫‪25‬‬ ‫ⵙⴰⵢ‬ ‫ⵙ‬ ‫‪s‬‬ ‫س‬ ‫ⵙⵍⵉ‬
‫‪26‬‬ ‫ⵚⴰⵢ‬ ‫ⵚ‬ ‫‪ṣ‬‬ ‫ص‬ ‫ⴹⵉⵎⵎⵚⴰ‬
‫‪27‬‬ ‫ⵛⴰⵢ‬ ‫ⵛ‬ ‫‪c‬‬ ‫ش‬ ‫ⵍⴰⵡⵡⵛⴰ‬
‫‪28‬‬ ‫ⵜⴰⵢ‬ ‫ⵜ‬ ‫‪t‬‬ ‫ت‬ ‫ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ‬
‫‪29‬‬ ‫ⵟⴰⵢ‬ ‫ⵟ‬ ‫‪ṭ‬‬ ‫ط‬ ‫ⵟⵟⵉⵜ‬
‫‪30‬‬ ‫ⵡⴰⵢ‬ ‫ⵡ‬ ‫‪w‬‬ ‫و‬ ‫ⵍⴰⵡⴰ‬
‫‪31‬‬ ‫ⵢⴰⵢ‬ ‫ⵢ‬ ‫‪y‬‬ ‫ي‬ ‫ⵙⵉⵢⵢⴰ‬
‫‪32‬‬ ‫ⵣⴰⵢ‬ ‫ⵣ‬ ‫‪z‬‬ ‫ز‬ ‫ⵖⵉⵣⴰⵎⴰ‬
‫‪33‬‬ ‫ⵥⴰⵢ‬ ‫ⵥ‬ ‫‪ẓ‬‬ ‫ژ‬ ‫ⵉⵥⵉ‬

‫‪29‬‬
 ‫‪#‬وى ا وا‪8‬د ا@ ‪A‬‬ ‫‪<8‬‬ ‫‪ .2 .1.5‬ا ‪#‬‬

‫م ا طوق‪.‬‬ ‫(ط ‪ -‬ا‬ ‫و‬ ‫ا‬ ‫دة‬ ‫ل ھذه ا (رة ا (وا د ا' > ا‬ ‫ول ن‬

‫أ‪ .‬وا‪8‬د ‪ ' #‬ا‬

‫ن‬ ‫ر ‪ J‬ذ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫مو ما‬ ‫‪ :‬و ھذه ا ( دة ‪ /‬ل‬ ‫‪ 2# -‬د ا‬
‫ا ؤ ث ]ⵜ‪:[ⵜ….‬‬ ‫ا‪ D‬ر (د م ‪ $‬دة ط ق ن ‪+‬ذر ا‪ D‬م ا ذ ر وإ‪A‬‬
‫‪ 0‬ل‪:‬‬
‫]ⴷⴰⵎⵍⵙⴰ [‬ ‫]ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ[‬
‫]ⴷⴰⵎⵍⵏⴰ[‬ ‫ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⴰⵜ[‬
‫]ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⴰⵜ[‬
‫]ⴷⵉⵍⵍⴳⴰ[‬
‫]ⴷⵉⵍⵍⴳⴰ‬ ‫]ⵜⴷⵉⵍⵍⴳⴰⵜ[‬
‫] ⴹⴰⵖⴰ[‬ ‫]ⵜⴹⴰⵖⴰⵜ [‬
‫]ⵜⴹⴰⵖⴰⵜ‬

‫‪ $‬ا‪<2‬وات ا (‬ ‫دى إ‬ ‫م‬ ‫م ‪Y‬ن ا‬ ‫<وت‬ ‫وي‬ ‫‪ -‬ا ‪ #‬ر ا ‪ /"#‬م‪ :‬إذا ن ‪+‬ذر ا‬
‫م‪.‬‬
‫‪0‬ل‪:‬‬
‫‪ⴰⵏⵥⴰⵕ,‬‬
‫‪ⴰⵏⵥⴰⵕ, ⴰⴹⴰⵕ,‬‬
‫ⴹⵉⵎⵎⵚⴰ ‪ⴰⴹⴰⵕ,‬‬

‫ن‪:‬‬ ‫نا‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫و‪ D‬م‬

‫)ⵙⵙ(‪0J D ،‬ر‬ ‫رف ا ‪+‬‬ ‫؛ ‪ Y‬ق ھذه ا‬ ‫‪+‬ذر ا‬ ‫مإ‬ ‫ا <وت ا ( ل‬ ‫‪ .1‬د ‪D‬‬
‫م‪.‬‬ ‫ھذا ا‪ 2‬ر‬
‫‪ 0‬ل‪:‬‬
‫ⴹⵡⴰ‬ ‫‪ⵙⵙⵉⵡⴹ,‬‬
‫ⴹⴰⵡⴰⵙⵎⴰ ‪ⵙⵙⵉⵡⴹ,‬‬
‫ⵚⴹ‬ ‫‪ⵙⵙⴹⵚⴰ,‬‬
‫ⵉⵚⴹⵙⵎⵉ ‪ⵙⵙⴹⵚⴰ,‬‬

‫‪.U31‬‬ ‫‪ % Y ُ ،ⵅ, ⵖ, ⵇ :‬ت ⵔ [‬ ‫‪ ? #‬أ‪ O‬ا ‪ %‬ات ا‬ ‫يا‬ ‫‪# .2‬‬

‫‪,‬ل‪:‬‬
‫‪ⴰⵖⵔⵓⵎ,‬‬
‫‪ⴰⵖⵔⵓⵎ, ⵅⵏⵉⴼⵔⴰ,‬‬
‫ⴱⴰⵔⵇⴰ ‪ⵏⵉⴼⵔⴰ,‬‬

‫ا ‪A‬‬ ‫ب‪ .‬وا‪8‬د ‪ #‬ط ? ا‬

‫ن‬ ‫ر ً أو‬ ‫ا‬ ‫‪ .‬و ر ا‬ ‫ا‬ ‫دد ا‬ ‫ا‬ ‫د ‪$‬وا د (ط ‪ -‬ا‬
‫إ ا‪ D‬م وا <‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫‪ . /‬و وزع ا‬ ‫(‪ -‬ن ‪ A‬ن د‬ ‫ا روف ذات‬
‫وا ل وا ظرف وا‪2‬دوات ا و ‪) ،‬ا ر وآ رون‪2010 ،‬؛ و ر ص وآ رون‪.(2014 ،‬‬
‫ا ھ ا د ل ا‪ 2‬س إ و ر روط ‪ /‬ل‬ ‫ر ‪ >/‬ا‬ ‫و ظراً ر ط ا و‪ 0‬ق ط ا‬
‫و‪ PA‬ذ ك‪:‬‬ ‫ض ا‪ 0 2‬ا‬ ‫ط وا و‪A‬وح‪ .‬و‬ ‫دة و ا‬ ‫‪ /‬و ‪Y ، / e‬ن ا' > ا‬

‫‪30‬‬
‫ا ‪ +‬س ) ذ ر‪ /‬ؤ ث( وا دد ) رد‪/‬‬ ‫‪ I‬ا <ر ا دا‬ ‫‪-‬‬ ‫ل ا‪ D‬م‬ ‫‪ ' #‬ا م‪:‬‬
‫ر ب(‪ ،‬و ُ ب <و‪ ًD‬وا ط ض ن ل ا <ر ا و ا‬ ‫ا'ر ل‪/‬‬ ‫)‬ ‫‪ (- +‬وا‬
‫ُ ددھ ‪ ،‬وا ر ت‬ ‫ا‬ ‫‪> A -‬ر ا‬ ‫ُ ل‬ ‫‪ 0‬ء أ ء ا (را ا‬ ‫(‪ I‬أو ‪،I‬‬
‫ا ز‪ +‬ا ُ ‪ ) . +‬و ر ص وآ رون‪.(37-29 :2014 ،‬‬

‫‪0‬ل‪:‬‬

‫ⴷⴰⵎⵍⵙⴰ‬ ‫ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‬

‫ⴷⴰⵎⵍⵏⴰ‬ ‫ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⴰⵜ‬

‫ا ‪ +‬س ) ذ ر‪ /‬ؤ ث( وا دد‬ ‫‪ /‬ا <ر ا دا‬ ‫‪-‬‬ ‫دورھ‬ ‫‪ ' #‬ا !" ‪ :‬ل ا <‬
‫ض ن ل ا <ر ا و‬ ‫ر ب(‪ ،‬و ُ ب <و وا ط‬ ‫ا'ر ل‪/‬‬ ‫)‬ ‫) رد‪ (- + /‬وا‬
‫(‪ /‬أو ‪. /‬‬ ‫ا‬

‫‪0‬ل‪:‬‬

‫ⵏⴰⵢⵥⵎⴰ‬ ‫ⵜⵏⴰⵢⵥⵎⴰⵜ‬

‫ⵏⴰⵔⵇⵎⴰ‬ ‫ⵜⵏⴰⵔⵇⵎⴰⵜ‬

‫ت ا ( ‪ /$‬و‪ / /+‬و ددھ ‪.‬‬ ‫‪-‬‬ ‫ّ' ‪ :‬د‬ ‫ا‬ ‫‪ '#‬ا!‬

‫‪0‬ل‪:‬‬

‫ⵏⵉⵏⵔⵓⵇⵇⵎ‬ ‫ⵏⵉⵏⴰⵏⵃ‬ ‫ⵏⵉⴽⵍⵓⴼ‬

‫ا ص‪،‬‬ ‫‪ -‬وا<(‪ I‬ا ‪A‬رور ‪ ،‬وھ ‪ :‬ا ‪> A‬ر ا < ا دا‬ ‫لا ل‬ ‫‪ ' #‬ا " ل‪:‬‬
‫ض‪ ،‬ن ل ا <ر‬ ‫ر وا ء ‪/+‬ول(‪ .‬و ُ <ل ا ل‪ ،‬وا ط‬ ‫وا‬ ‫و روف ا‪ ( D‬ق )ا ‪+‬‬
‫( ‪0‬ل ‪:‬‬ ‫ت‬ ‫ُ د دورھ‬ ‫ا و ا ‪$‬د (‪ I‬أو ‪ I‬وا‬
‫‪ -‬روف ا ف )ⴷⴰⵔ ‪(ⴷⴰ, ⵍⴰ, ⴰⵔ, ⴰⴷ,‬؛‬
‫ـ روف ا و‪(ⴷ, ⵏⵏ ) /+‬؛‬
‫‪ -‬ا‪2‬دوات ا ‪(ⵍⵍⴰ, ⴷⴰ, ⴰⴷ, ⵔⴰ, ...) / +‬؛‬

‫‪31‬‬
 ‫)ⵔⵓ(؛‬ ‫ـ رف ا‬
‫ـ أدوات ا رط )‪(ⵎⴳ, ⵉⵖ, ⵎⴰⵔⴰ,...‬؛‬
‫‪ /‬م )‪(ⵉⵙ, ⵎⴰ, ⵎⴰⵖⴰⵔ/ ⵎⴰⵅⴼ/ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ, ⵎⴰⵏⵉ, ⵡⵉ...‬؛‬ ‫ـ أدوات ا‪D‬‬
‫< )‪(ⵏⴽⴽ, ⴽⵢⵢ, ⴽⵎⵎ,...‬؛‬ ‫ـ ا ‪> A‬ر ا‬
‫ـ أدوات ا ر ط )‪.(ⴰⴷ, ⵖⵎⴽⵍⵍⵉ, ⵖⵎⴽⴰⴷ, ⴰⵢⵢⵍⵉⵖ, ⵙⵎⴰⵏⴰⵢⴰ, ⴰⵛⴽⵓ/ⵉⴷⴷⵖ/ⵎⵉⵏⵣⵉ, ⵍⵍⵉⴳ...‬‬
‫ُ ب ن ‪ A‬ن‪.‬‬ ‫ل ا ظرف‬ ‫‪ ' #‬ا ظرف‪:‬‬

‫‪$‬م‬ ‫‪#‬وى ا‬ ‫‪<8‬‬ ‫‪ .3.1.5‬ا ‪#‬‬

‫دد ‪/‬م ن ا ‪+‬م وا (وا س ا ‪+‬زة ذ دا ت ا (رن ا ‪ A‬؛ وھ أ ل‬ ‫و ر ا ا‪ 2‬ز‬
‫)ا ط ‪1991 ،‬؛ أز‪A‬وض‪،‬‬ ‫ا رى ‪ N‬ز‬ ‫ط ا طق ا ر‬ ‫ز ‪ - +‬و دو ن ون ‪+‬‬
‫رة‪ ،(2013 ،‬و ذا ا ر< د ا ‪+‬‬ ‫‪ ،1996‬و ور و و ك‪2001 ،‬؛ وال‪2002 ،‬؛ أو وم‪2013،‬؛‬
‫‪D +‬ت‬ ‫‪/‬دف إ و ر ھ م و <ط ت ‪<$‬د وظ ‪/‬‬ ‫) ق‪(2000 ،1996 ،1990 ،‬؛‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫ّن‬ ‫( ق را م‬ ‫و‪ /‬ھ ت‬ ‫ف ھذه ا‪ 2‬ل‬ ‫<< ) ودر س‪ .(1993 ،‬و ‪ +‬أھ‬
‫ا ‪+‬‬ ‫<< وإ‪ C‬ء ا‬ ‫ق ‪+‬م‬ ‫‪+‬ب ط ت ا‪/‬د إ‬ ‫ن إ ‪ +‬د ذ رة ردا‬
‫ا‬ ‫ا <‬ ‫ن طر ق ا رادف وا‪ D‬داث ا ‪ ، +‬وذ ك د ا را‪ C‬ت ا ‪+‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫ا‬ ‫' م )ا ر وآ رون‪ (2012 ،2009 ،‬وا <ط‬ ‫ض ا ‪D +‬ت ا <<‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫<ور )‪ ،(Agnaou, 2008‬و ‪+‬م در ‪(Agnaou et‬‬ ‫)ا ر وآ رون‪ (2012 ،2009 ،‬وإ داد ‪+‬م در‬
‫)‪.al., 2016‬‬
‫( ق ا‪2‬ھداف ا‪: Z‬‬ ‫ل‬ ‫ف ھذه ا‪2‬‬ ‫ھت‬ ‫و (د‬
‫طط ود ر‬ ‫دھم‬ ‫ا‬ ‫ردات ا ‪ +‬ا دا‪C‬و‪+‬‬ ‫أو ‪ّ :‬د ا ُ درّ ت وا ُ در ّ ن‬
‫ف ا وا ل‬ ‫ود‪>D‬ل ا‪ 2‬ذ)ة( و‬ ‫د ا ب ا در‬ ‫ا‬ ‫و (و م ا و‪ A‬ت ا‬
‫ا‪ 2‬رى؛‬ ‫ا د دا‬
‫دة ن وع روا دھ ؛‬ ‫ر ‪،‬ا‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ءا‬ ‫ً‪ :‬و‪ -A‬أ س‬
‫وا ر ط‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫روع ا‬ ‫فا ‪ +‬تا ‪+‬‬ ‫ن‬ ‫ت وا‬ ‫ً‪:‬ا حا‬
‫ا ‪+‬م ا رك‪.‬‬ ‫دھ‬ ‫ط( ن ‪ /‬وا‬ ‫‪D‬ت ا و‬ ‫‪D‬‬
‫‪+‬م ‪ +‬بُ ‪A‬رورات‬ ‫ظ ‪ /‬ا ط و‪$‬وا دھ ا' > ‪ A' ،‬إ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ھ ذا‪ ،‬إذن‪ ،‬أ< ‪P‬‬
‫ا ل (د أ ح‬ ‫ھ م ا دا‪C‬و‪ +‬؛ و ط‬ ‫‪$‬‬ ‫‪/‬‬ ‫رأ ‪ /‬ك ا‬ ‫ا ر ن ا ھ م ا ‪+‬د دة‪ ،‬و‬
‫ا در ‪.‬‬ ‫<‪P‬‬ ‫روط ‪ > /‬ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪+ D‬‬ ‫ھذا ا ل إ‬

‫‪32‬‬
 ‫وا ‪#‬ب ا در‬ ‫‪#‬وى ا 'را = ا درا‬ ‫‪# .2.5‬د' ر ا ‪ #‬وع ا وي ‪< 8‬‬
‫(ر رو‬ ‫و ‪ k‬دة ا داً إ‬ ‫)ا ب ا‪ 2‬ض‪ (2002 ،‬و‪ -A‬ب أ ز‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬ج ا‬ ‫و‬
‫ر و و دة‪ .‬و (د م‬ ‫ء‬ ‫و ل در ?‬ ‫‪ J‬ذ ن ا‪ D‬ر ا ر‪ +‬ا و ا‬ ‫و‬
‫‪-‬‬ ‫ا ‪+‬‬ ‫ود‪>D‬ل ا‪ 2‬ذ)ة( و ف ا وا ل ا د دا‬ ‫وإ داد ا ب ا در‬ ‫و‪ -A‬ا را ? ا درا‬
‫دا ر ا < ‪> /‬‬ ‫م ا‪ D‬دا> ‪ ،‬و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬ج ا‬ ‫ا‪ D‬رات وا و‪ /+‬ت ا واردة‬
‫ا ق ذ رھ أ ه‪.‬‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬
‫د‬ ‫‪D‬‬ ‫ب ا در‬ ‫وا‬ ‫وى ا را ? ا درا‬ ‫و م <ر ف ھذا ا <ور ا ُ دد ا ‪ /‬ج إ‪+‬را> ً‬
‫ل ‪ 0‬ث را ل‪:‬‬ ‫إ ( ر در‪+‬‬

‫وا‬ ‫ا‪2‬و‬ ‫دى ا ن ا‪2‬و ن ن ا م ا‪ D‬دا> )ا‬ ‫ا ر‪ 2‬ا و <‪ :‬د ھذه ا ر‬
‫ون‬ ‫ت وا‬ ‫ا ‪ ،( 0‬و ز و ‪ /‬ط ق ن ا روع ا و ا ‪ 0‬ث ‪ N‬ز ؛ ث م ا ( ل ا‬
‫ر ط ل‪.‬‬ ‫وا ‪ (0‬ا‬ ‫ا ذي ‪+‬د ‪ I‬ا داداً دا ل ا ‪ A‬ء ا‪ 2‬ري وا‪+D‬‬ ‫رع ا‬ ‫ا در‬
‫د‪:‬‬ ‫ت ا داء ن ھذه ا ر‬ ‫و م إر ء و ء ا‬
‫؛‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫س ا (وا د ا' > ا < درة ن ا ‪/‬د ا‬
‫ن؛‬ ‫ت وا‬ ‫رة‬ ‫ةا‬ ‫د‪ 0‬ا < (‬ ‫ت ا ‪+‬د دة أو ا <ط ت ا‬ ‫سا‬
‫ّ ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬ط ا‬ ‫ت‬ ‫سا‬

‫ُز ‪ 0‬ت‬ ‫ا را ( و‬ ‫ا ‪ 0 0‬وا‬ ‫ن ن ا م ا‪ D‬دا> )ا‬ ‫دى‬ ‫د دورھ‬ ‫‪:‬‬ ‫ا ر‪ 2‬ا‬

‫ت ر‪:‬‬ ‫‪ .‬و م إ‪ C‬ء ك ا‬ ‫ا ر ا‪2‬و ا ط ‪ $‬ن ا رع ا‬ ‫تا‬ ‫ا‬
‫‪،‬‬ ‫؛ إذ دأ ا م‪ ،‬ل ھذه ا ر‬ ‫د دأ ا راد‬ ‫‪+‬م ا روع ا‪ 2‬رى‬ ‫ا‪ D‬ح‬
‫ر ‪ J‬وب ‪ C‬و وع‪0 ،‬‬ ‫ت‬ ‫ُ‪ I‬إ‬ ‫د دأ ا رادف ا ذي‬ ‫إ‪ C‬ء ر ‪ I‬ا‬
‫ـ )ⵜⵔⴰⴷⴷⴰⵜ( و)ⵉⵎⵎⴳⵉⵜ( وو ‪ U‬ا ط‪ 1‬ل‬ ‫رد ن ]ⴷⴰⵔⵢⴰ[ و ]ⵎⵣⵉ[ وا زل وا ت‬ ‫و م ا‪ 2‬د‬
‫‪ # $‬د )ⵉⵣⵏⵉⵎ( و)ⵓⴽⵛⴰ( و)ⵖⴷⴷⵉ(؛‬ ‫‪$‬ـ )ⵏⴰⵔⵔⵉⵛⵉ( و)ⵏⴰⵅⵔⴼⵉ( و)ⵏⵔⵉⵊⵏⵃⵉ(‪ ،‬وا " ‪ G#‬ا ‪""9‬‬
‫ا روع ا‪ 2‬رى‪ ،‬إذ ا ط ‪ ً $‬ن ھذه ا ر‬ ‫‪/‬‬ ‫ا ت ا و وا <ر ا (‬ ‫ا‪ D‬ح‬
‫دا ‪/‬‬ ‫روع ا‪ 2‬رى‪ ،‬و‬ ‫ا <‬ ‫ض ا<‪ l‬ا‬ ‫أ ‪ ً A‬دأ ا م )ة( ا رف‬
‫ء‬ ‫؛ ‪ ، 0‬ا د ا ‪ +‬ن‪ (ⵏⵛⵛ ⴷ ⴰⵙⵍⵎⴰⴷ) ،‬و)ⴷⴰⵎⵍⵙⴰ ⵖⵉⴳ ‪(ⵏⴽⴽ,‬‬ ‫ا ر ا وي وا‬
‫د ا < ن ا <ر ن ‪ (ⴽⵓ ⴰⵙⵙ ⵜⴻⵜⵜⴰⵡⵉ ⵉⵎⵎⴰ ⵓⵎⴰ ⵖⴰⵔ ⵜⵉⵏⵎⵍ) :‬و) ⵙⵙⴰ ⵓⴽ‬ ‫‪ ،‬أو ا‬ ‫ا ‪ +‬ا‪D‬‬
‫ⵍⵎⵏⵉⵜ ⵙ ⴰⵎⵓ ⴰⵎⵎⵉ ⵉⵡⴰⵜⵜⴻⵜ ⴰⴷ( <ر ف ا ل )ⵉⵡⴰ( ‪ C‬ر ا م‪.‬‬

‫د‪ 0‬أو‬ ‫ا وى ا ‪ 0‬ث ن زرع ا ت )ا‬ ‫طق‬ ‫د ( ر درّ ‪+‬‬ ‫و (ق ھذا ا‪ D‬ح‬
‫رع‬ ‫ا <وص ا (را>‬ ‫إ إ دى ا روع ا‪ 2‬رى( وا ت ا و وا <ر ا ‪+‬د دة‬ ‫ا‬
‫ا وى‬ ‫ا ‪/‬م؛ وأ‬ ‫دة‬ ‫ون ُذ ّ ً رح ردات و ‪ > J‬وأ ط‬ ‫‪ ،‬وا‬ ‫ا وي ا‬

‫‪33‬‬
 ‫أ س أ د ا روع ا و‬ ‫ر‪،‬‬ ‫ُ‬ ‫ل (د م ص وظ‬ ‫ا را ‪Y -‬ن ھذا ا‪ D‬ح (ق ن‬
‫دة‬ ‫ون دوره ذ ً ‪> J‬‬ ‫رة‪،‬‬ ‫ر أو‬ ‫ت و و<ر‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ر ز‬
‫‪.‬‬ ‫و وا <رف وا‬ ‫‪$‬‬ ‫ا ‪/‬م )ا راد ت ا ظ ‪ ،‬وا راد ت ا ر ( و ‪ J‬ط ‪/‬‬

‫ا د (‪ ،‬و م ‪ ، /‬أو‪،ًD‬‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫ن ن ا م ا‪ D‬دا> )ا‬ ‫دى‬ ‫‪:‬و د‬ ‫ا ر‪ 2‬ا‬

‫ا در ‪ /‬ا م )ة( ل ا وات ا‪2‬ر ‪ -‬ا ‪0 ، A‬م ا ‪ 0‬رھ و وظ ‪، /‬‬ ‫ر ‪ O‬ل ا وارد ا‬
‫ھذه ا ر ‪ ،‬ون ا م)ة( ‪$‬د را م ر‬ ‫؛‬ ‫ا وا<ل ا وي و ا (راءة وا‬ ‫‪،ً 0‬‬
‫ا وا<ل و ‪/‬م <وص ‪$‬را> و ّ دة و ذ ّ ً رح ردات و س ا‪ 2‬ط‬ ‫‪ /‬؛ ث < ‪ $ P‬دراً‬
‫و ت‪ ،‬را‪Agnaou, 2009a: -+‬‬ ‫…إ ‪ ) (O‬ز د ن ا‬ ‫)أ ط ا ‪/‬م‪ ،‬ا‪ 2‬ط ا و وا <ر ‪ ،‬أ ط ا‬
‫‪.(36-13 :2009 ،‬‬ ‫‪21-30:‬؛‬
‫‪0‬ل‬ ‫د ‪ 0 0‬أ وان‬ ‫ا <و< ت ا ‪/+‬و ‪،‬‬ ‫و دة‪ ،‬را‬ ‫و (د ? ن ذ ك إ داد ب در‬
‫رع ا ل‪ ،‬وا‪A 2‬ر رع ا و ط‪ ،‬وا‪ <2‬ر رع ا ‪ +‬وب( إ‪A‬‬ ‫)ا‪2‬زرق‬ ‫ا روع ا رى ‪ N‬ز‬
‫‪ J‬ف‬ ‫ا د‬ ‫ت ‪.(2008 -2003‬‬ ‫ط ا ر )د ر ا‬ ‫ا‪2‬‬ ‫ا ذي ل‬ ‫إ ا ون ا‬
‫ري ا ط‬ ‫و د ض ا ظواھر ا و وا <ر ا دا إ‬ ‫( ر (وم‬ ‫ا ب ا در‬
‫ن ا ظ ھر ن ‪: /‬‬ ‫د ‪+‬‬ ‫ُل ھذا ا و‬ ‫وا‪ D‬ر ا ‪ +‬را ‪ .‬و‬
‫ب ا طق إ‬ ‫ط ‪ ُ ،‬طق ا ‪ A‬رُ‬ ‫رات <‬ ‫‪ 9 −‬ر ا ‪ #‬م‪ :‬س ‪ A‬ر ا م‬
‫" " أو " ء" أو " ء"‪ ،‬أو "‪ ( " C‬ل ‪ "ⵏⵏⵉⵄ" :ً 0‬و "ⵃⵉⵏⵏ" و "ⵅⵉⵏⵏ" و"ⵖⵉⵏⵏ"؛ و (د م ‪C‬ض‬
‫ً‬ ‫راً‬ ‫ا طرف ن ا ّرات ا ط ]ⵃ[ و ]ⵅ[ و ]ⵄ[ و م ا د ا ‪ 0‬ل ا و و و‪[ⵖ] +‬‬
‫ا ب ا در ؛‬
‫ُ ظ ‪ A /‬ر‬ ‫ا‬ ‫س ا‬ ‫رات <‬ ‫‪ #‬م‪ :‬و ق ا‪ 2‬ر أ ‪ً A‬‬ ‫‪ 9 −‬ر ا‬
‫‪ ( ،‬ل رة ]ⵡⵏⵉ[ و رة ]ⵡⵉ[ و رة ]ⵡⵉⵏⵏ[‬ ‫م؛ إذ أ ‪َ ُ I‬طق‪ ،‬ب ا ‪ /+‬ت‪l < ،‬‬ ‫ا‬
‫و رة ]ⵓⵏ[ و رة ]ⵓⵏⵉ[؛ وو ( ً ( ر ا دا‪C‬و‪ +‬ا ن ‪ I Y ، /‬م ا د ا < ]ⵓⵏⵉ[ و< ‪/‬‬
‫ا ر ) را‪.(Agnaou, 2009 : 109-126 -+‬‬

‫‪!A/‬‬
‫‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫در س ا‬ ‫ھذا ا <ل ا' م ‪J‬ھم ا ر‪ +‬ت ا ؤ ّ وا ر و وا ظ‬ ‫و‬
‫رض أن ‪A‬ط ‪ / -‬در س ا‬ ‫< ن ك ا ر‪ +‬ت وا‬ ‫ن ا وظ >ف ا‬ ‫أ رز ‪+‬‬
‫‪ /‬و ّ ‪ /‬و ف م د ر ا وع‬ ‫‪<$‬د ‪ /‬ل‬ ‫ف م ‪J‬ھ ل ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وو‪A‬‬
‫وى ا را ? ا درا وا ب ا در ‪.‬‬ ‫ا وي‬

‫‪34‬‬
 ‫ⵏⵉⵙ ⵙⵙⵉⵡ ⴷⴰⵔⴳⴰⵎⴰ‬
‫ⵙ ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⴰⵜ‬
‫ⵔⴰⴳⵓⵙⵜ ⵏ ⵜⵙⴰⴷⴰⵢⵎⵜ‬
‫ⵜⴹⴰⵡⴰⵢⵎⴰⵜ ⵜⵔⴳⵓⵙⵜ ⵏ ⵏⴰⵡⵉⵎⴰ ⵔⵉⵡⵙⴰ‬

‫اﻝﻔﺼل اﻝﺜﺎﻨﻲ‬
‫ﻤﻨﻬﺠﻴﺔ ﺘﻌﻠﻴم وﺘﻌﻠّم اﻝﻠﻐﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ وﻓق اﻝﻤﻘﺎرﺒﺔ ﺒﺎﻝﻜﻔﺎﻴﺎت‬
‫اﻝﻤﺴﺘوى اﻝﺸﻔوي ﻤن اﻝﻜﻔﺎﻴﺔ اﻝﺘواﺼﻠﻴﺔ‬
 ‫د‬ ‫‪#‬‬
‫إ را‪+‬‬ ‫‪ A‬ن ا ب ا‪ 2‬ض وزارة ا ر ا وط )‪ ،(2002‬ا ذي‬ ‫م إدراج ‪ /‬ج ا ا‪ 2‬ز‬
‫م و ّم‬ ‫ھذا ا <ل ‪+/‬‬ ‫ت‪ .‬و ( رح‬ ‫و ق ( ر ا در س‬ ‫ا را ? وإ داد ا ب ا در‬
‫راض أھم ا ھ م ذات ا < ‪/‬ذه ا ( ر ‪ ،‬رورا‬ ‫ت دءاً‬ ‫وق ا (ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬
‫و ‪ I‬ا ‪/‬م وا ر‪ ،‬وا ‪ /‬ء (د م ذج د ر ھذ ن‬ ‫(‪ /‬ا وي‪،‬‬ ‫ا وا<‬ ‫رف‬
‫ا و ن‪.‬‬

‫‪ⵜⴰⵎⵢⴰⴷⴰⵙⵜ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⵙ ⵜⵙⵓⴳⴰⵔ:‬‬

‫ⵏⵙⵓⵎⵎⵔⵉ ⴷ ⵏⵍⴰⵎⵏⵙⵉ ‪ⵜⵙⵓⴳⴰⵔ:‬‬ ‫ر' ا ‪#‬در س ' " ت‪ # :‬ر ف و " ھ م‬ ‫‪.1‬‬
‫طت ا (‬ ‫‪0‬‬ ‫رھ‬ ‫ا و‪$‬وف د ض ا ر ف ا‬ ‫‪/‬وم ا‬ ‫ر‬ ‫ول‬
‫<‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ما‬ ‫‪+‬ل‬ ‫‪،‬و‬ ‫‪+‬ل م و م ا ت <‬ ‫ء ‪/‬وم ا‬ ‫رورة‬
‫<‪.‬‬
‫ب رف > و ن طر ق ا رة‬ ‫ن طر ق ا‬ ‫رة‬ ‫‪/J‬‬ ‫ُ رّ ف ‪ (1993) Legendre‬ا‬
‫رھ " ظ ً ن ا رف‬ ‫ددھ‬ ‫ت ا < و ‪ . /‬أ ‪Gillet‬‬ ‫‪ P‬دد ا‬ ‫وا ‪+‬ر ا‬
‫ا ‪/‬‬ ‫إط ر و‪ A‬ت ن ا رف‬ ‫ن‬ ‫ط ط ت إ‪+‬را>‬ ‫ظم‬ ‫ا ذھ وا ‪ /‬ر ا‬ ‫ا ھ‬
‫" )‪.(Gillet, 1998 : 28‬‬ ‫طو‬ ‫و ‪/‬‬ ‫ا'‬
‫س ا و‪$‬ت‪،‬‬ ‫‪ J‬ذ ن ا‪ D‬ر‪ ،‬و‬ ‫‪ " " 0‬وم د =‪/ ،‬و ‪/‬ذا ا‬ ‫و ر ‪/ Roegiers‬وم ا‬
‫‪+‬ز ‪ /‬ك ا‪ 2‬ط " )‪، (Roegiers, 2001: 65‬‬ ‫إ ‪ +‬زھ ‪ ،‬وا و‪ A‬ت ا‬ ‫ا ‪ A‬ن‪ ،‬ا‪ 2‬ط ا‬
‫ص‬ ‫" )‪.(Roegiers, 2001: 67‬‬ ‫ن ا وارد ا د ‪ +‬ل و‪A‬‬ ‫ُ ّدد ذ ك " > ‪ +‬و‬
‫ن ا وارد‬ ‫> ‪+‬و‬ ‫ق و ر ‪،I‬‬ ‫ل‬ ‫ھ ‪$‬درة ا ص‪،‬‬ ‫‪ /‬ا ط ف إ أن ا‬
‫> ن ا و‪ A‬ت )‪. (Roegiers, 2010‬‬ ‫إ‬ ‫ا د ‪ +‬وا‪ /+‬أي و‪A‬‬
‫س ا و‪$‬ت‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫إذ أ ‪/‬‬ ‫‪/‬وم > ر‬ ‫ا ذ ر ‪J‬ن ‪/‬وم ا‬ ‫ُ ? ن ا رف ا‬
‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ل ا‪ 2‬ط ا‬ ‫‪+‬ب ا رس ‪ /‬ن‬ ‫رف‪ ،‬رف ا ل‪ ،‬و رف ا و ا‬
‫‪+‬ز دا ‪ /‬ك ا‪ 2‬ط ‪.‬‬ ‫و ذا و‪ A‬ت ا‬
‫ت؟‬ ‫( ر ا در س‬ ‫ھما ر ط‬ ‫ھ أھم ا‬

‫ⵎⴳⴰⵙⵓ ⵏ ⵙⵓⵎⵎⵔⴰ‬ ‫‪ " 1.1‬وم ا ورد‬

‫د‬ ‫"أن ون و رة‬ ‫ن ا رف ا د ‪ +‬وا ‪ /‬رات وا و ت أو ا وا‪$‬ف ا‬ ‫‪+‬‬ ‫‪0‬ل‬
‫‪ ،(27: 2006 ،‬و‪$‬د ون ھذه ا وارد ر‬ ‫‪ -‬ا و‪) " A‬ا‬ ‫وأن ون‬ ‫ا م ا ظ ا‬
‫أو س ر أو و‪+‬دا ‪.‬‬

‫‪37‬‬
 ‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⵏ ⵙⵔⵓⵙⵓ ⵏ ⵙⵓⵎⵎⵔⴰ‬ ‫ا‪#‬‬ ‫‪ " 2.1‬وم ا و‪9‬‬
‫"إ‬ ‫ل ظ "ا و‪A‬‬ ‫و‬ ‫ط أو (‪ I -‬دث‬ ‫ق ا ذي م ‪I‬‬ ‫‪ /J‬ا‬ ‫ا‬ ‫رف ا و‪A‬‬
‫"‪.‬‬ ‫–ا‬ ‫‪/‬وم " ا و‪A‬‬

‫ⵙⵓⵔⴽⵎⴰ ⵙⵔⵓⵙⵓ ⵏ ⵙⵓⵎⵎⵔⴰ‬ ‫ا ُ‬ ‫‪ " 3.1‬وم ا و‪9‬‬

‫ر‬ ‫ء ا رف‪ ،‬إ ‪/‬‬ ‫تو‬ ‫ا‬ ‫‪ P‬ا راط ا م)ة(‬ ‫ُ(<د ‪ /‬و‪A‬‬
‫‪.‬و ق‬ ‫رف ددة و‬ ‫>‬ ‫( ق ھدف ن‪ .‬و د‬ ‫‪0‬ق ن ق دد و ر إ‬ ‫ودا‬
‫د ا م)ة(؛ إذ ر ط وا‪ I $‬ا ش‪.‬‬ ‫أن ‪ /‬د‪D‬‬ ‫ول ا م‪،‬‬ ‫ل د‬ ‫ر‬
‫ھ م ا ر ط ‪ ، /‬ر إ أن ‪ /‬ج ا‬ ‫ت و (د م أھم ا‬ ‫د م ا ر ف ( ر ا در س‬
‫ت ا وا< وا ‪ (0‬وا' را ‪+‬‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬رى‪ ،‬إ‬ ‫‪0 I 0 ،‬ل ا ھ? ا درا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫م‬ ‫ت ذات ط ‪ -‬ر‪A‬‬ ‫ذ ر أن ھذه ا‬ ‫ت‪ .‬و‪+‬د ر‬ ‫ن وا‬ ‫وا ‪ +/‬وا و و‪ +‬دى ا‬
‫ا وا< ‪ ،‬و‬ ‫ا‬ ‫ھذا ا د ل‬ ‫ف ا ت و ‪ $‬ا واد ا درا ‪ .‬و ر ز‬ ‫‪/‬‬
‫(‪/A‬‬ ‫د ا ‪ (0‬وا' را ‪ +‬وا ‪ +/‬ا‬ ‫‪ -‬ا‪ 2‬ذ ن ا‪ D‬ر ا‪2‬‬ ‫درس ا ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬‬
‫ا ذ ر‪.‬‬ ‫ت ا‪ 2‬رى ا‬ ‫ا‬ ‫‪ A‬نو‬ ‫ا وا<‬ ‫أن ا‬ ‫رورة ا وا<ل؛‬

‫ⵜⴹⴰⵡⴰⵢⵎⴰⵜ ⵜⵔⴳⵓⵙⴰⵜ‬ ‫ا ‪#‬وا!‬ ‫‪ .2‬ا "‬

‫((‬ ‫وا<‬ ‫و‪A‬‬ ‫م‬ ‫و قا‬ ‫ا‬ ‫‪+‬ل م ا‬ ‫ا وا<‬ ‫‪ J‬سا‬
‫‪.‬‬ ‫ت ‪+‬رد ر ن در‬ ‫ودا ‪ +‬وزة ذ ك ا ر ا‬
‫ل ا و‪> 0‬ق‬ ‫م‬ ‫دى ا‬ ‫م ذي‬ ‫و ر ا ظروف ا >‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬ ‫و د‬
‫‪:‬‬ ‫ن ا‪2‬ھداف ‪0‬ل أ‬ ‫ا‪ ،(authentiques) <2‬وذ ك ن أ‪+‬ل ( ق ‪+‬‬
‫ا رو ؛‬ ‫ل دا ل و رج ا ؤ‬ ‫م)ة( ن ا وا<ل ا‬ ‫نا‬
‫ب و‪ A‬ت و‪ C‬ت ا وا<ل؛‬ ‫ا‬ ‫ھ م وا وظ >ف ا وا<‬ ‫لا‬ ‫ا‬
‫ط ا ّ و و‪(0‬‬ ‫ر ا‬ ‫ن ا‪D‬‬ ‫> ‪ ،‬أ ذا‬ ‫ا‬ ‫إ ( ن و وظ ف ا وارد ا و‬
‫ا وا< ‪.‬‬
‫و ت ا‪: Z‬‬ ‫لا‬ ‫ن‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫مو ما‬ ‫و ‪/‬دف‬
‫ن ا م)ة( ن ا وا<ل ن طر ق ( ق ا وظ >ف ا وا<‬ ‫ا ‪#‬وى ا 'را‪ ، # I‬و ‪+‬‬
‫ا س ب ‪ +‬ء ‪ (Finocchiaro, Brumfit, 1983) I‬وھ ‪ :‬ا وظ ا ذا ا < ‪ ،‬وا َ ْ < ‪،‬‬
‫ا‪ 2‬ز‬ ‫درس ا‬ ‫ك ا وظ >ف ا وا<‬ ‫وا'ر د ‪ ،‬وا ر‪ +‬وا' دا ‪ .‬و <‪P‬‬
‫ن‪ :‬ا‪ 2‬رة‪ ،‬ا در ‪ ،‬ا ‪ ،‬ا وق‪،‬‬ ‫ةا و‬ ‫ر ط‬ ‫ن ل و‪ A‬ت‬
‫ت وا‪ 2‬د‪ ،‬ا ظ وا < ‪ ،‬ا طل ا در ‪ ،‬ا ط ‪ ،‬ا‪ 2‬ب‪...‬إ ‪ .O‬و (دم ا ‪+‬دول أ ‪ I‬ك‬ ‫ا‬
‫وى ا م ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫م و م ا ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/$‬‬ ‫ا وظ >ف‬

‫‪38‬‬
 ‫ا وظ ف ا ‪#‬وا!‬
‫ⵏⵉⴹⴰⵡⴰⵢⵎⵉⵜ ⵏⵉⵜⴰⵏⵖⵙⵉⵜ‬

‫إ'دا‪8‬‬ ‫ر‪$‬‬ ‫إر د‬ ‫' ‪!/‬‬ ‫‪!/‬‬ ‫ذا‪#‬‬

‫ⵜⵍⵓⵍⴼⵏⵙⴰⵜ‬ ‫ⵜⵍⵓⵖⴰⵙⴰⵜ‬ ‫ⵜⵏⴰⴽⵙⵎⴰⵜ‬ ‫‪ⵏⴳⵔ-‬‬
‫ⵜⵏⴰⵎⵉⵏⴰⵜ‪ⵏⴳⵔ-‬‬ ‫ⵜⵏⴰⵎⵉⵏⴰⵜ‬
‫ري‬ ‫ا' داع ا‬ ‫ا‬ ‫(د م ا س‬ ‫س‬ ‫ر ن ا‪2‬‬ ‫ا‬
‫ⵏⴰⵍⵣⵉ ⵏ ⵍⵓⵍⴼⵏⵙⴰ‬ ‫ⵖⴰⵙⵙⴰ‬ ‫ⴼⵅⵉⵢ ⵏ ⴰⴷⴽⵏⴰⵜ‬ ‫ⴼⵅ ⵍⵡⵉⵙⴰ‬
‫ⵏⵉⵢⴰⵔⴼⵓⵜ‬
‫(ل ر ط‬ ‫ا و‪-$‬‬ ‫ت‬ ‫(د م ا‬ ‫(د م ا‪ Z‬ر‬ ‫ا (د ر‬
‫دث و‬ ‫ⵏⵉⵍⴰⵎⵎⵏⵜ ⵏ ⵉⴽⴽⵉⵜ‬
‫ⵜⴷⴰⵔⴳⵎⵜ ⵏ ⵢⴰⵏⵙⴰ‬ ‫ⵔⵖⴷⵙⴰ‬ ‫ⴹⴰⵢⵢⵉⵡ ⵏ ⴰⴷⴽⵏⴰⵜ‬ ‫ⴳⵜⵉⵙⵙⴰ‬
‫ب‬ ‫ا د وا‬ ‫س‬ ‫ا‬
‫ⵏⵟⵟⵉⵙⴰ‬ ‫ⴼⵔⵓⵏⵏⵙⴰ‬
‫ا و<ف‬ ‫ا و‪I +‬‬
‫ⵍⵎⵓⵏⵙⴰ‬ ‫ⵏⴰⴽⵙⴰ‬
‫‪/‬ا رد‬ ‫ا‬
‫ⵙⴰⵍⵍⴰ‬
‫ا (ر‬‫(د م ا < >‪P‬‬
‫ⵍⴰⵣⴰⵣⵎⵙⴰ‬ ‫ⵏ ⵉⴽⴽⵉⵜ‬
‫ⵏⵍⵉⴳⵉⵎⵙⵉ ا رح وا ر‬
‫ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫ا ‪+‬ج‬
‫ⵉⵥⵏⵙⵙⴰ‬
‫اطب‬
‫ⴰⵔⵜⵓⵜ‬
‫ر‬ ‫ا‪D‬‬
‫ⵙⵎⵖⵏⵏⴰ‬

‫‪39‬‬
 ‫ن ا م)ة( ن وظ ف ا وارد ا و ا‬ ‫)‪ (Moirand, 1979‬و ‪+‬‬ ‫ا ‪#‬وى ا‬
‫وا< دا ‪ ،‬وذ ك ن‬ ‫و‪A‬‬ ‫( ق ا وظ >ف ا وا< ا ر إ ‪ /‬أ ه‬ ‫ده‬ ‫ا‬
‫ق‬ ‫وا < ا < ظ م ا ‪ .‬و ن أھ ‪، /‬‬ ‫وا ‪ +‬وا ر‬ ‫ا <وا‬ ‫ا‬
‫‪:‬‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪،‬‬

‫ⵙⴰⵏⵉⵡⵜ ⵏ ⵏⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵙⴰ‬

‫ⵜⵏⴰⵡⴰⵎⵙⵜ ⴷ ⵜⵏⴰⴳⴰⵢⵎⴰⵜ ⵜⵡⴰⵍⴰⵏⴰⵜ ⵜⵙⵏⵉⵡⴰⵜ‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵜⴳⴰ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⵜⵓⵜⵍⴰⵢⵜ ⵏ ⵉⵎⵖⵔⴰⴱⵉⵢⵏ ⵎⴰⵕⵕⴰ.‬‬

‫‪ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ ⵙ: ⵉⵙ/ ⵎⴰ, ⵎⴰⵅ/ ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ, ⵎⴰⵏⵉ, ⵎⵉⵍⵎⵉ,/ ⵎⴰⵏⵜⵓⵔ/ ⵎⴰⵏⴰⴳⵓ, ⵎⴰⵜⵜⴰ, ⵎⵏⵏⴰⵡ/ ⵎⵛⵜⴰ/‬‬
‫‪ⵎⵛⵃⴰⵍ.‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵎⵏⵏⴰⵡⵜ ⵏ ⵜⵙⵓⴳⴰⵔ ⴰⴷ ⵉⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵓⴷⵍⵉⵙ ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ?.‬‬

‫‪ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⵥⴰⴼⵜ ⵙ ⵡⴰⵢⵢⴰⵡ, ⵎⵛⵜⴰ, ⵡⴰⵢⵢⴰⵀⵓ...‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵡⴰⵢⵢⴰⵀⵓ ⵎⴽⴰⴷ ⵉⴼⵓⵍⴽⵉ ⵓⵎⴰⵔⴳ ⵏ ⵉⵏⴰⵥⵓⵕⵏ ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵔⵜ ⵏⵏⵖ!.‬‬

‫‪ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⴹⵜ ⵙ ⵉⵎⴰⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⴰⵏⴰⴹ.‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⴰⴼ ⵜⴰⵎⵔⴰⵔⵓⵜ ⵏ ⵓⵙⵇⵙⵉ.‬‬

‫…ⵔⴰⵙ ⵔⵓ ‪ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⴱⴰⵡⵜ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⴰⵍⵖⴰ ⵜⴰⵏⴰⴱⴰⵡⵜ ⴰⵎ: ⵓⵔ/ⵡⴰⵔ, ⵓⵔ ⵊⵊⵓⵏ/ⵓⵔ ⵊⵊⵉⵏ,‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵓⵔ ⵙⴰⵔ ⴱⴱⵉⵖ ⵉⵙⴽⵯⵍⴰ/ⵄⵎⵎⴰⵔⵙ ⵓⵔ ⵜⵜⴱⴱⵉⵖ ⵉⵙⴽⵯⵍⴰ.‬‬

‫ⵏⵉⵡⴰⵍⵉⵡⵜ ⴷ ⵏⵉⵡⵉⵖⵍⴰⵜ‬
‫…ⵍⴰⵃⵛⵎ‪ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵙⵇⵙⵉ ⵙ: ⵉⵙ/ⵎⴰ, ⵎⴰⵅ/ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ, ⵎⴰⵏⵉ, ⵎⵉⵍⵎⵉ/ⵎⴰⵏⵜⵓⵔ/ ⵎⴰⵏⴰⴳⵓ, ⵎⴰⵜⵜⴰ, ⵎⵏⵏⴰⵡ/ⵎⵛⵜⴰ/‬‬

‫?ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⵜ ⵏ ⵙⵉⵍⴷⴰ ⵜⵉⵖⵙⵜ ⵙⵉ ‪ⴰⵎⴷⵢⴰ :‬‬

‫‪ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⴼⴰⴷⴰ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵎⵛ/ⵎⴰⵍⴰ....ⴰⴷ…, ⵉⵖ...ⵔⴰⴷ.....‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵎⴰⵍⴰ ⵓⵔ ⵍⵍⵉⵏ ⵡⴰⵎⴰⵏ, ⴰⴷ ⵜⴱⴷⴷ ⵜⵓⴷⵔⵜ.‬‬

‫‪ⵜⴰⵡⵉⵍⴰ ⵜⴰⵜⵜⵡⴰⵖⵜ ⵙ ⵓⵙⴼⵜⵉ ⵏ ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵜⵡⵉⵍⴰ.‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵜⴻⵜⵜⵡⴰⵙⵙⵏ ⵜⵖⵔⵎⵜ ⵏ ⵎⵕⵕⴰⴽⵛ ⵙ ⵊⴰⵎⵄ ⵍⴼⵏⴰ ⴷ ⵍⴽⵓⵜⵓⴱⵉⵢⴰ.‬‬

‫‪40‬‬
 ⵜⵉⵏⴰⵡⵉⵏ
ⵜⵉⵏⴰⵡⵜ ⵜⵓⵙⵔⵉⴷⵜ.

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵉⵏⵏⴰ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⵉ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ: " ⵛⵏⴰⵏⵜ ⵖⴰⵔⵉ ⵜⵏⵉⴼⵉⵏ ".

ⵜⵉⵏⴰⵡⵜ ⵜⴰⵔⵓⵙⵔⵉⴷⵜ.

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵉⵏⵏⴰ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⵉ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⵎⴰ ⵛⵏⴰⵏⵜ ⵖⴰⵔⵙ ⵜⵏⵉⴼⵉⵏ.

ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ
ⵢⴰⵏ ⵡⴰⵙⵙ/ⵉⵊⵊ ⵏ ⵡⴰⵙⵙ, ⵢⴰⵏ ⵡⴰⵢⵢⵓⵔ/ⵉⵊⵊ ⵏ ⵡⴰⵢⵢⵓⵔ, ⵢⴰⵏ ⵓⵙⴳⴳⵯⴰⵙ/ⵉⵊⵊ ⵏ ⵓⵙⴳⴳⵯⴰⵙ, ⵢⴰⵜ ⵜⵉⴽⴽⵍⵜ/ⵉⵊⵊ ⵏ
ⵜⵉⴽⴽⵍⵜ, ⵢⴰⵏ ⵉⵎⵉⴽⴽ/ⵅⴰⵙ/ⵓⵛⴰ…

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵢⴰⵏ ⵡⴰⵙⵙ, ⴷⴷⴰⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵖⵔ ⵜⴰⴳⴰⵏⵜ ⴰⴷ ⵥⵕⵏ ⵉⵎⵓⴷⴰⵔ.

ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ (ⴽⵓⴷⵏⵏⴰ/ⵎⵉⵍⵎⵉ ⵎⵎⴰ/ⴰⴷⴷⴰⵢ, ⵉⵙ ⴽⴰ/ⵖⴰⵔ/ⵖⴰⵙ, ⴳ ⵜⵉⵣⵡⵉⵔⵉ, ⴳ ⵜⵏⴳⵉⵔⴰ…).

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⴽⵓⴷⴷⵏⴰ ⵙⵎⴷⵖ ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⴳ ⵉⴷⵍⵉⵙⵏ ⵉⵏⵓ, ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ ⵜⵏ ⵙⵎⵓⵜⵜⵔⵖ ⴳ ⵜⵛⴽⴽⴰⵔⵜ ⵉⵏⵓ.

ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵓⴷⵖⴰⵔ:
ⵓⴷⵖⴰⵔ ⵜⴰⵎⴰ, ⴷⴷⴰⵡ/ⵙⴰⴷⵓ, ⴰⴼⵍⵍⴰ ⵏ, ⵏⴳⵔ/ⵊⴰⵔ...

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵉⵍⵍⴰ ⵉⵖⵔⵎ ⵏ ⵕⴱⴰⵟ ⵊⴰⵔ ⵉⵖⵔⵎ ⵏ ⵍⵇⵏⵉⵟⵕⴰ ⴷ ⵉⵖⵔⵎ ⵏ ⵜⴳⵎⵎⵉ ⵜⵓⵎⵍⵉⵍⵜ.

ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵖⴰⵔⴰ

ⴰⵎⴷⵢⴰ : - ⵉⵎⵇⵇⵓⵔ ⴰⵙ ⵡⵓⵍ ⵉ ⵓⵎⴷⴷⴰⴽⴽⵯⵍ ⵉⵏⵓ.

- ⵉⵕⵥⵎ ⴰⵙ ⵓⴼⵓⵙ.

- ⵉⵛⵛⴰ ⵉⴼⴰⴷⴷⵏ ⵏⵏⵙ.

ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵙⴽⴰⵏ ⵙ: ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ; ⵎⵍⴰ ⴷ ⵏⴽⴽ/ⵎⵔ ⴷ ⵏⴽⴽ/ⵎⵍⵉ ⴷ ⵏⵛⵛ...ⴰⴷ....

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ ⵏⵃⴹⵓ ⵜⴰⵡⵏⵏⴰⴹⵜ ⵏⵏⵖ.

ⵉⵎⵥⵍⴰⵢⵏ ⵏ ⵜⵉⵍⵉⵜ : ⴰ/ ⴰⴷ, ⴰⵏⵏ/ⵉⵏⵏ

ⴰⵎⴷⵢⴰ : - ⴰⵔⴳⴰⵣ ⴰⴷ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵎⴰⵙⵉⵏ.

- ⵜⵉⵀⵉⵔⵉⵜ ⴰⵏⵏ ⴰⴷ ⵉⴳⴰⵏ ⵜⵉⵀⵉⵔⵉⵜ ⵏ ⴱⴰⴱⴰ.

ⵉⵎⵇⵇⵉⵎⵏ ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ:
ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ: (ⵡⴰ/ ⵡⴰⴷ, ⵜⴰ/ ⵜⴰⴷ...).

ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵡⴰⴷ, ⴰⴷⵍⵉⵙ ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ. ⵜⴰⴷ, ⵜⴰⵛⴽⴽⴰⵕⵜ ⵉⵏⵓ.

41
 ‫‪ⵉⵎⵥⵍⴰⵢⵏ ⵉⵎⵉⵍⴰⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵎⵉⵍⴰⵏ: (ⵉⵏⵓ, ⵏⵏⵎ, ⵏⵏⵙ, ⵏⵏⵖ...).‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵔⵜ ⵏⵏⵖ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ.‬‬

‫‪ⵉⵎⵇⵇⵉⵎⵏ ⵉⵎⵉⵍⴰⵏ:‬‬
‫ⵓⵏⵉⵡ( ‪ⵉⵎⵉⵍⴰⵏ:‬‬
‫‪(ⵡⵉⵏⵓ/‬‬
‫;ⵓⵏⵉⵏⵏⵉⵡ‪ⵡⵉⵏⵓ/‬‬
‫‪ⵡⵉⵏⵏⵉⵏⵓ; ⵜⵉⵏⵓ/‬‬
‫‪ⵜⵉⵏⵓ/ⵜⵏⵏⵉⵏⵓ...).‬‬
‫‪ⵜⵏⵏⵉⵏⵓ...).‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵡⴰⴷ,‬‬
‫‪ⵡⴰⴷ, ⴰⵍⵓⴳ ⵉⵏⵓ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ.‬‬

‫‪ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵎⵏⵜⵉⵍⵜ:‬‬
‫‪ⵜⵎⵏⵜⵉⵍⵜ: ⵎⵉⵏⵣⵉ/‬‬
‫‪ⵎⵉⵏⵣⵉ/ⵉⴷⴷⵖ/‬‬
‫‪ⵉⴷⴷⵖ/ⴰⵛⴽⵓ.‬‬
‫‪ⴰⵛⴽⵓ.‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵍⵙⵉⵖ ⴰⵟⵟⴰⵚ ⵏ ⵜⵎⵍⵙⴰ, ⴰⵛⴽⵓ ⵉⴽⵔⵎ ⵓⵏⵣⵡⵉ.‬‬

‫‪ⵉⵎⵥⵍⴰⵢⵏ ⴰⵔⵓⵏⵎⵉⵍⵏ:‬‬
‫‪ⴰⵔⵓⵏⵎⵉⵍⵏ: ⵎⴰⵕⵕⴰ/ ⵇⵇⴰⵃ/ ⴰⴽⴽⵯ.‬‬

‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ : ⵄⵣⵣⴰⵏ ⴷⴰⵔⵉ ⵉⵙⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵉⵏⵓ ⵎⴰⵕⵕⴰ.‬‬

‫ن‬ ‫م ا ل ا‪+D‬‬ ‫را‬ ‫إدراك ا م ‪A‬وا ط وا‬ ‫ا ‪#‬وى ا ر‪ ، $‬و ن‬

‫ز‬ ‫ا >‪ .‬و‬ ‫ظ‬ ‫ا‪ 2‬راد ب ‪/ (0‬م‪( - ،‬و ا‪ D‬زاز ذات‪ ،‬وا رام ا‪ Z‬ر‪ ،‬وا‬
‫‪ /‬ا م ا‪ D‬دا> ‪ $ ،‬درا‬ ‫ھذا ا وى‪ + ،‬ل ا م‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫در س ا‬
‫وق (ر ‪ J‬ذ ن‬ ‫َط ن آ ر ن ن روع و أ ز‬ ‫ا وا<ل وا ھم ‪-‬‬
‫ر ول‬ ‫ا ‪+‬دول ا‪ Z‬وا ق ‪D‬‬ ‫ن ا ‪ 0‬ل ا وارد‬ ‫را و ‪،‬‬ ‫فا‬ ‫ا‪ D‬ر‬
‫ص ‪:‬‬

‫ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⴼⵅ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ‬ ‫ⵙ ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⴼⵅ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ‬

‫ⵏ ⵎⵙⵉ ⴼⵅ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ‬ ‫ⵏⵉⵡⴰⴳⴳⵉⵜ ⴼⵅ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ‬
‫ⵙⵏⵏ‬ ‫ⵏⵙⵙⴰⵡⵜⵜⵉ‬
‫ⴽⵉⵔⵡⵓ‬ ‫ⵙⵏⵏ‬
‫ن وز ن‬ ‫‪2‬ول‬ ‫أ‬ ‫‪2‬ول ا ور‬ ‫أ‬
‫‪2‬ول ا م ا ‪/‬ص‬ ‫أ‬ ‫‪2‬ول إ ‪ $‬زا‪K#‬‬ ‫أ‬
‫ازد ده‬ ‫ء ا ‪8 #‬رف '‬ ‫وا‬

‫?ⴰⴳⵉ ⴷⴰ ⴰⵎ‬ ‫?ⵍⵓⵍⵉ ⵓⴳⴰⵏⴰⵎ‬ ‫?ⵔⴽⵙⵉ ⴷⴰ ⴰⵎ‬ ‫?ⵏⵙⵙⴰⵡⵜⵜⵉ ⵙ ⴰⵎ‬

‫?ⵙⵎⵉ ⴷⵢⴰ ⴰⵎ‬ ‫?ⴰⵍⵓⵍⵉ ⵔⵓⵜⵏⴰⵎ‬ ‫?ⴰⴳⴳⵉ ⴷⴰ ⴰⵎ‬ ‫?ⵏⵙⵙⴰⵡⵜⵜⵉ ⵉⵣⵏⵉⵎ ⵙ‬
‫?ⴰⵏⵄⵉ ⵏⵉⵎ‬ ‫?ⴰⵍⵓⵍⵉ ⵉⵎⵍⵉⵎ‬ ‫?ⴰⴳⴳⵉ ⵏⵉⵎ‬
‫?ⵍⵓⵍⵉ ⵉⵎⵍⵎ‬

‫‪42‬‬
‫ا و ن ا وي‬ ‫ن ا وارد ا >‬ ‫م ر إر ء ‪+‬‬ ‫ا وا<‬ ‫و ھو روف‪Y ،‬ن ء ا‬
‫ھذا ا <ل‬ ‫‪ .‬و ( <ر‬ ‫‪ /‬رات ا‪2‬ر ‪ :-‬ا‪ D‬ع‪ ،‬ا دث‪ ،‬ا (راءة وا‬ ‫ذات ا <‬ ‫وا‬
‫أ س أن ?‬ ‫و ‪ I‬ا ‪/‬م وا ر أو ا' ج وا ر ف ‪، /‬‬ ‫ا وا<‬ ‫ا ق ا وي ن ا‬
‫و ‪ I‬ا ‪/‬م وا ر أو ا' ج ا <ل ا وا ‪.‬‬ ‫ا قا‬

‫ⵏⵙⵙⵓⵙⴰ‬
‫ⵜⵏⴰⵡⵉⵎⴰⵜ ⵜⵔⴳⵓⵙⵜ ⵙ ⵏⵙⵙⵓⵙⴰ‬ ‫ا "و‬ ‫‪ # .3‬ر ف ا "‬
‫إ در‪+‬‬ ‫ن ا و وا‬ ‫ُ ر ا‪ 2‬ث ا ‪+‬زة ول ا وا<ل ا وي إ و‪+‬ود را ط ن ا‬
‫طو ر ا‪ 2‬رى‪ :‬ا (راءة ا ‪ +‬دة ‪ A‬ن ا‬ ‫ھم‬ ‫م إ داھ‬ ‫< ب ‪ /‬ا رق ‪، /‬‬
‫وع وا (روء‬ ‫ا ‪/‬م وا ر ا ‪ +‬د ن‬ ‫ا ‪ +‬دة وا‪ D‬ع وا' < ت ا ‪ +‬د ن‪ .‬وا دث ا ‪ +‬د‬
‫)‪.(Cuq , 2003‬‬
‫(‬ ‫ا و‬ ‫< ‪+‬لا‬ ‫‪ 0‬ن ‪0‬ل ) ‪ (Robert, 2008‬دا ون ن و‪ /+‬ظر‬ ‫ن أن ض ا‬
‫د‬ ‫ع وا' ج ‪D‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪/‬‬ ‫<‬ ‫أ ط‬ ‫‪/‬‬ ‫؛ إذ (وم‬ ‫ا‬ ‫ن ل د ل‬
‫إذا أ ن‪.‬‬ ‫<وص و أ<‬
‫ن "أ ط ا ط ب" ا‬ ‫‪+‬‬ ‫أ ‪< " /‬ر ت و "‪،‬‬ ‫ا و‬ ‫و ُ رّ ف )‪ ،(Nonnon , 2000‬ا‬
‫ا و ور‬ ‫م ا در ‪ .‬و و‪ PA‬أن ا‬ ‫‪ $‬ن ا م وا ‪+‬ر ‪ ،‬إ‪ A‬إ ‪ +‬دھ‬ ‫ا‬
‫)ا رف ا و و‪ +‬وا ر و و‪ +‬وا ر ( وا وا<‬ ‫زا ‪ /‬ا‬ ‫ا ص ‪ /‬و‪/‬‬ ‫ِ‪ / G $‬ا‬
‫ب ا ‪$‬ت‬ ‫أ ذا‬ ‫ُ ّدد و ظم‬ ‫د ا ط ‪ ،‬ا و و‪ ، +‬ا و و و‪ +‬وا ‪ ( (0‬ا‬ ‫)ا (وا‬
‫ت‪.‬‬ ‫وا (‬
‫ا ظ ‪ ،‬ھ ك ن دث ن <ر أ رى ‪ C‬ر ظ ‪+‬ب‬ ‫إ‪ A‬إ ھذه ا <ر ا و ذات ا ط‬
‫ا ر ت ا ‪ +‬د و‪ $‬ت‬ ‫ا و ‪ ،‬وا ‪ 0‬أ‬ ‫ون <دد ر ‪ P‬ا‬ ‫ا ‪ A‬رھ د‬
‫‪ /‬ا ط ف ددة ا روا د وا ( وات‪ ،‬و م ‪ /‬ا زج ن ا <ر‬ ‫ا و‬ ‫را‬ ‫ا و‪...I+‬إ ‪،O‬‬
‫ا و وا وا< وا س ر وا' > ‪.‬‬
‫‪/ $‬م ‪ -‬ا طب‪ ،‬رھ ن ‪ 2‬ذ ن‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ا وا< دى ا‬ ‫ق أن ء ا‬ ‫ص‬ ‫ُ‬
‫‪،/‬‬ ‫دد ا و‪ A‬ت ا وا< و وع ا < ‪ l‬ا و ا‬ ‫ا و‬ ‫ا‪ D‬ر دد أ ب (ق ا‬
‫ف‬ ‫ا ‪ A‬ر وع ك ا‪ 2‬ب‬ ‫ا ‪ +‬د و ھو ‪ . (0‬إ‪ A‬إ ذ ك‪،‬‬ ‫دا ل ‪/‬‬ ‫وا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫ھو ا ‪J‬ن‬ ‫أو‪ I+‬ا‬

‫‪43‬‬
 ‫ⵏⴰⵡⵉⵎⴰ ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵏ ⵔⵉⵡⵙⴰ‬ ‫‪#‬وى ا " م ا "وي‬ ‫‪1.3‬‬
‫ت‬ ‫ق ا‪ 2‬ر‬ ‫وى ا وا<ل ا وي واء‬ ‫رورة ا ‪/‬م‬ ‫ن ا ذج ‪ L‬ط‬ ‫وُ ‪ A‬ت ‪ +‬و‬
‫‪/‬‬ ‫ا‬ ‫ول رح ا‬ ‫ذج ء ظر‬ ‫ت ا‪ .(Wolvin, 1986) +2‬و ُ ر ھذه ا‬ ‫ا‪2‬و أو‬
‫< ‪(Demyankov, 1983) I‬‬ ‫ا وذج ا و<‬ ‫ا م ‪ I /‬ا م ط ب ا وي‪ .‬و ( <ر‬
‫ا <ر ا‪: Z‬‬ ‫وا ذي‬
‫‪/‬د ؛‬ ‫ا‬ ‫ب ا'ط ر ا وي‬ ‫‪ -‬ا‬
‫؛‬ ‫ار‬ ‫عإ‬ ‫ل ا‪D‬‬ ‫ء ا ر‪ A‬ت وا (ق ‪/‬‬ ‫‪-‬‬
‫دث؛‬ ‫‪/‬م وا ا‬ ‫‪-‬‬
‫؛‬ ‫ب ‪ A‬ون ا ر‬ ‫‪ -‬ا‬
‫ا وا<ل ا ظ ؛‬ ‫‪ -‬ن أ‪+‬ل ا' ( ء‬ ‫دث وا‬ ‫زة ن ا‬ ‫<ر ا‬ ‫وظ ف ا‬ ‫‪-‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪/‬م رة أو أ وب ا ر‬ ‫‪-‬‬
‫أ ذھ‬ ‫(وم ‪ /‬رورة ا ‪/‬م‪ ،‬وا‬ ‫ا‬ ‫رض ا <ر ا‪2‬‬ ‫ن إ ‪ +‬ت ھذا ا وذج أ ‪I‬‬
‫ھ ‪:‬‬ ‫ن ا‪ D‬ر أ‪ 0‬ء أ ط ا ‪/‬م ا وي ن ل إ ء ‪ 0‬ث ‪$‬درات أ‬
‫‪ -‬ا' < ت؛‬
‫ل؛‬ ‫ا‬ ‫‪-‬‬
‫ر ا وي‪.‬‬ ‫‪ -‬ا‬

‫ون ا " م ا "وي‬ ‫ا ‪!#‬ر ف ا ' دا‪I‬و‪$‬‬

‫م)ة( ض ا ظر‬ ‫ن ل وظ ف ا را ‪ +‬ت ا ‪/‬م دى ا‬ ‫ل‬ ‫اذ ر‬ ‫ا (درات ا‬ ‫م‬
‫ر ‪ 0‬ث را ل إ‪+‬را> و ق ا‪ 2‬ر ـ‪:‬‬ ‫دة‬ ‫اد ت ا‬ ‫واھ و و‬ ‫ن‬
‫ع؛‬ ‫‪ $‬ل ا‪D‬‬ ‫ر‬ ‫‪-‬‬
‫ع؛‬ ‫أ‪ 0‬ء ا‪D‬‬ ‫ر‬ ‫‪-‬‬
‫ع‪.‬‬ ‫د ا‪D‬‬ ‫ر‬ ‫‪-‬‬
‫مو ما‬ ‫و‪ A‬ت‬ ‫د رھ و (و ‪/‬‬ ‫ززة ‪0 J‬‬ ‫ن ھذه ا را ل‬ ‫(دم ل ر‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬

‫‪44‬‬
 ‫ⴷⵍⴼⵙⵙⵓ ⵏ ⵜⴰⴷ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫‪ #‬ع‬ ‫'ل ا‬ ‫ر‪2‬‬
‫(وم‬ ‫ل ھذه ا ر‬ ‫وع‪ .‬و‬ ‫م)ة( ‪/‬م ا‬ ‫و إ داد ا‬ ‫ا طوة ا‪2‬و‬ ‫‪0‬ل ھذه ا ر‬
‫‪:‬‬ ‫‪0‬ل أ‬ ‫ن ا‪ 2‬ط‬ ‫ا درس)ة( ‪+‬‬
‫ع؛‬ ‫ب‬ ‫>م و‬ ‫ق ‪+‬و‬ ‫‪-‬‬
‫ت؛‬ ‫ن وا‬ ‫‪ - I$‬إ راك ا‬ ‫‪/‬دف‬ ‫طا‬ ‫‪ -‬إدرا‪ I+‬ا‬
‫ذا؟‬ ‫ع م‪ ،‬و ن‬ ‫م)ة(‪ :‬ا‪D‬‬ ‫روع ا ذي طر ‪ I‬ل‬ ‫ن ا ؤال ا‬ ‫و ا درس)ة( ا'‪+‬‬ ‫‪-‬‬
‫ا‪ D‬ع؛‬ ‫ن‬ ‫زا‬ ‫رض‬
‫<ر أو‬ ‫ن أن ون إ‬ ‫ا‬ ‫وى ا د أو ا د‬ ‫‪J‬ن‬ ‫ء و‪/ $‬م‬ ‫ن‬ ‫دة ا‬ ‫‪-‬‬
‫<ر ؛‬ ‫أو‬
‫وى ا د‪ ،‬أو ا ف ‪+‬م آ ر ‪+‬د د ن ‪ $‬ل‬ ‫<وص‬ ‫ب‬ ‫‪ -‬إ دة وظ ف ا ‪+‬م ا‬
‫ون‬ ‫وإن وا ‪ / D‬ون ل‬ ‫ا‪ D‬ع‬ ‫رار‬ ‫ا‪D‬‬ ‫‪/0‬م‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ا‬
‫إ ‪.I‬‬
‫طوات ا درس‪،‬‬ ‫ا دا‬ ‫‪ $‬ل ا‪ D‬ع‪ ،‬و‪ A‬ن‬ ‫‪( ،‬دم وذ‪ +/ +‬در س ر‬ ‫و‬
‫ك ا (درات دى‬ ‫ن ‪/J‬‬ ‫د د ا (درات ا ‪/‬د و (د م ض ا‪ 2‬ط ا‬ ‫(ل د ذ ك إ‬
‫م)ة(‪.‬‬ ‫ا‬

‫‪45‬‬
 ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵓⵙⵡⵓⴷⴷⵓ ⵏ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⵜⵉⴼⵔⴽⵉⵡⵉⵏ
- ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ;
- ⵜⴰⵏⴽⴷⴰ ⵏ ⵓⵡⵍⴰⴼ;
- ⴰⵙⵏⵉⵖⵙ ⵏ ⵓⵡⵍⴰⴼ ⴷ ⵓⵙⵏⵓⵎⵎⵍ ⵏⵏⵙ (ⵜⵓⵙⴽⴰ ⵏ ⵜⵓⵔⴷⵉⵡⵉⵏ);
- ⴰⵙⴼⵔⵓ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ.

ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ:
ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ: ⴰⵍⵍⴰⵙ
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ:
- ⴰⴷ ⵙⵏⵉⵖⵙⵏ, ⵙⵏⵓⵎⵍⵏ ⴰⵡⵍⴰⴼ, ⵙⴽⵓⵏ ⵜⵓⵔⴷⵉⵡⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ, ⵔⵎⵙⵏ ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ ;
- ⴰⴷ ⵙⵙⵎⵔⵙⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⵉⵣⴷⵉⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⴷ ⵡⴰⵍⵍⴰⵙ, ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ.
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:
ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ
ⴰⴽⵓⴷ:
ⴰⴽⵓⴷ: 30 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ: ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ.
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ (ⴰⵙⵙⵕⵚⵓ):
ⴰⵙⵙⵕⵚⵓ):
− ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⵓⵙⵎⵉⴷ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⴳⴰⵏⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵎⴰⵡⴰⵏⵜ;
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ;
− ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ: ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ, ⵓⵔⴰⵔ/ⵜⴰⵎⵖⵔⴰ, ⴰⴼⴰⵔⴰ, ⵜⴰⵔⵔⴰⴳⵜ, ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ,
…
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1:
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵙⵏⵉⵖⵙⵏ, ⵙⵏⵓⵎⵍⵏ ⴰⵡⵍⴰⴼ, ⵙⴽⵓⵏ
ⵜⵓⵔⴷⵉⵡⵉⵏ, ⵙⵎⵔⵙⵏ ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.
ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵎⴰⵏⵉ ⴳ ⵣⵣⵔⵉⵏ ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏⵏⵙⵏ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ. ⴰⴷ
ⵔⴰⵔⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵏⵏⵙ.
ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵙⵏⵉⵖⵙⵏ ⴰⵡⵍⴰⴼ :
1. ⵙ ⵜⵍⴻⵍⵍⵉ.
2. ⵙ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵙⵍⵎⴷⴰⵜ.
ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴷ ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⴰⵙⴰⵜⴰⵍ ⵏ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2:
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵙⵙⵎⵔⵙⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⵉⵣⴷⵉⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⴷ
ⵡⴰⵍⵍⴰⵙ, ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ.
ⴰⴷ ⵉⵙⴽⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴽⴷ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵣⴷⵉⵏ ⵙ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⴷ ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ ⵉⵇⵇⵏⵏ
ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵍⵍⴰⵙ.
ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⵏⵏⵉ ⵖⴰ ⵢⴰⵡⵙⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵃⵎⴰ
ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵎⵉⵏ ⵖⴰ ⵙⵃⵙⵙⵏ/ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ (ⵜⴰⵣⴰⵢⴽⵓⵜ, ⵜⵉⵙⵖⵏⵙⵜ/ ⵜⴰⵥⵕⵥⵉⵜ, ⵜⴰⵎⵣⵔⵓⵢⵜ)

46
 ‫ⴷⵍⴼⵙⵙⵓ ⵏ ⵏⴰⵏⵡⵉ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫‪ #‬ع‬ ‫ر‪ 2‬أ ء ا‬
‫نھ ‪:‬‬ ‫ط نأ‬ ‫إ‬ ‫( م ھذه ا ر‬
‫ع ا‪2‬ول‬ ‫ط ا‪2‬و ‪ :‬ا‪D‬‬ ‫‪ -‬ا‬
‫ع ا‪0‬‬ ‫ط ا ‪ : 0‬ا‪D‬‬ ‫‪ -‬ا‬

‫ⵓⵔⴰⵡⵣⵎⴰ ⵙⵔⵙⴰ‬ ‫ا ‪2‬ط ا و <‬

‫ا رف‬ ‫نإ‬ ‫ل و‪ I +‬ر ز ا‬ ‫ن‬ ‫ع ا'درا‬ ‫ا را ‪ +‬ت ا‪D‬‬ ‫و ‪/‬دف ا ‪/‬م ا م‪ ،‬و‬
‫‪:‬‬
‫رة إ ر ‪...‬ا ‪ (O‬؛‬ ‫‪ ،‬وار‪ ،‬م‪،‬‬ ‫ن‪ ،‬إ ‪ /‬ر‪( ،‬‬ ‫د )إ‬ ‫ا دا‬ ‫و‬ ‫‪-‬‬
‫أم‬ ‫‪ I < ،I‬أ ‪0‬‬ ‫واه‪ ،‬ط‬ ‫د )ا <وت‪:‬‬ ‫ا‬ ‫د ا‬ ‫ا <‬ ‫‪ -‬ا ؤ رات ا‬
‫ذ ر‪...‬ا ‪ (O‬؛‬
‫ص‪ ،‬ذ ور أم‬ ‫م ) دد ا‪2‬‬ ‫د ر ط أو‬ ‫ا <ري ا‬ ‫دا‬ ‫‪ -‬ؤ رات إ > ‪:‬‬
‫ت ا و‪ I+‬وا ظرات‪...‬ا ‪ (O‬؛‬ ‫إ ث‪ ،‬ا ن وا ز ن‪ ،‬ا ر ت‪$ ،‬‬
‫م)ة( ن ‪ $‬ل‪:‬‬ ‫ا‬ ‫ل طرح أ >‬ ‫ن‬ ‫عا‬ ‫ا را ‪ +‬ت ا‪D‬‬ ‫ط‬ ‫‪/‬دف ھذه ا‬
‫دث؟‬ ‫ن‬ ‫‪-‬‬
‫؟‬ ‫‪-‬‬
‫أ ن؟‬ ‫‪-‬‬
‫ذا؟‬ ‫‪-‬‬
‫ن ھذه‬ ‫ط ا‪0‬‬ ‫ل ا‬ ‫‪/‬‬ ‫‪ /‬و<‬ ‫م)ة( م ا (ق‬ ‫‪ /A‬ا‬ ‫ر‪ A‬ت ا‬ ‫و‬
‫‪.‬‬ ‫ا ر‬

‫ⵏⵉⵙ ⵙⵙⵉⵡ ⵙⵔⵙⴰ‬ ‫ا ‪2‬ط ا‬

‫<ر ا د‪ ( $‬؛ ث ط ب ن‬ ‫وى ا د ا ُ د‪ ،‬ذا ‪ / / Y‬م‬ ‫‪/‬دف ( ق ا ‪/‬م ا <‬
‫رج رو ‪ /‬أو ط(‪ /‬؛ ھذا ا ر ن‬ ‫( رب ن ث‬ ‫‪ /‬وا‬ ‫ا م)ة( د د ض ا ت ا‬
‫س ا و‪$‬ت‬ ‫أ ‪0‬ر د‪ $‬؛ و‬ ‫در ب آذا ‪/‬م ‪ ( D‬ل‬ ‫م )ة (‬ ‫د ا‬ ‫ز ا‪<2‬وات‬ ‫ا ق‬
‫‪.‬‬ ‫عا‬ ‫دى ا م)ة( ا را ‪ +‬ا‪D‬‬
‫ط ا‪2‬و وا ‪، 0‬‬ ‫‪ ،‬وذ‪ +/ +‬د ر ر أ‪ 0‬ء ا‪ D‬ع‪ ،‬ط ( ن ن طوات ا‬ ‫و (دم‪،‬‬
‫ك ا (درات دى‬ ‫ن ‪/J‬‬ ‫د د ا (درات ا ‪/‬د و (د م ض ا‪ 2‬ط ا‬ ‫(ل د ذ ك إ‬
‫ا م)ة(‪.‬‬

‫‪47‬‬
 ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵓⵙⵡⵓⴷⴷⵓ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ
ⵜⵉⴼⵔⴽⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵙⵔⵙ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⵉⵡⵏⴰⵏ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ (ⴰⵔⵎⴰⵙ ⴰⵎⴰⵜⴰⵢ)

- ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ;
- ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⵙⴳⴳⵓⵔ ;
- ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.

ⵜⵉⴼⵔⴽⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵙⵔⵙ ⵡⵉⵙⵙ ⵙⵉⵏ ⵏ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⵉⵡⵏⴰⵏ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ ⵡⵉⵙⵙ ⵙⵉⵏ (ⴰⵔⵎⴰⵙ ⴰⴼⵔⵓⵔⴰⵢ)

- ⴰⵍⵍⴰⵙ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ;
- ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵓⵔⵎⴰⵙ (ⵉⵡⵔⵉⴽⵏ, ⴰⴽⵓⴷ, ⴰⴷⵖⴰⵔ, ⵜⵉⵎⵙⴰⵔⵉⵏ, ...);
- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵅⴼ ⵓⵔⵎⴰⵙ;
- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵅⴼ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ.

ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵏ ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ:
ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ: ⴰⵍⵍⴰⵙ
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ:

- ⴰⴷ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ;
- ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵙ ⵓⵎⴰⵜⴰ ⵎⵉⵏ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ;
- ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵉⴼⵔⵓⵔⵓⵢⵏ ⵏ ⵎⵉⵏ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ;
- ⴰⴷ ⵙⴰⵡⵍⵏ ⵙ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:
ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ
ⴰⴽⵓⴷ:
ⴰⴽⵓⴷ: 30 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ (ⵜⴰⵙⴰⵔⵡⴰ1)
ⵜⴰⵙⴰⵔⵡⴰ1) :
− ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⵓⵙⵎⵉⴷ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⴳⴰⵏⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵎⴰⵡⴰⵏⵜ;
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ;
− ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ: ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ, ⵓⵔⴰⵔ/ⵜⴰⵎⵖⵔⴰ, ⴰⴼⴰⵔⴰ, ⵜⴰⵔⵔⴰⴳⵜ, ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ, …
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ: ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ (ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ), ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ ⵏ ⵉⵥⵕⵉ (ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ, ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, …).

48
ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ:
ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ: (ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ2, ⴰⴷⵍⵉⵙ ⵏ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴷ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ, 2009, ⵜⴰⵙⵏⴰ:11, 16 ⴷ 21)

ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ

( ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵏ ⵢⵉⵥⵥⵍⵎⴹ)
ⵢⵉⵥⵥⵍⵎⴹ) (ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵏ ⵡⴰⵎⵎⴰⵙ)
ⵡⴰⵎⵎⴰⵙ) ( ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵏ ⵉⴼⴼⵓⵙ)
ⵉⴼⴼⵓⵙ)
ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵎⴰⵏⵉ ⵜⵙⵙⵄⴷⵓⴷ ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵎⴰⵏⵉ ⴳ ⵜⵣⵣⵔⵉⴷ ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵎⴰⵏⵉ ⵖ ⵜⵣⵣⵔⵉⵜ
ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ ⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ? ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ ⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ? ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ ⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ?
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵙⵙⵄⴷⵓⵖ ⵜⵜ ⵖⴰⵔ ⵉⵎⵎⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵣⵣⵔⵉⵖ ⵜⵜ ⵖⵔ ⵉⵎⵎⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵣⵣⵔⵉⵖ ⵜⵜ ⴷⴰⵔ ⵉⵎⵎⴰ
ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ ⴷⵉ ⵎⵉⴹⴰⵕ. ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ ⴳ ⴳⵍⵎⵉⵎⴰ. ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ ⵖ ⵜⵣⵏⵉⵜ.
ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵜⵛⵏⴰ ⵜⵙⵖⵏⵙⵜ ⵏⵏⵎ ⴰ ⵏⴰⴷⵢⴰ
ⵏⴰⴷⵢⴰ: ⵜⵖⵓⴷⴰ ⵜⵙⵖⵏⵙⵜ ⵏⵏⵎ ⴰ ⵏⴰⴷⵢⴰ
ⵏⴰⴷⵢⴰ: ⵜⴼⵓⵍⴽⵉ ⵜⵥⵕⵥⵉⵜ ⵏⵏⵎ ! ⵉⵙ
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ! ⵎⴰ ⵜⵙⵖⵉⴷ ⵜⵜ ⵙⴳ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ! ⵉⵙ ⵜⵜ ⵜⵙⵖⵉⴷ ⵙⴳ ⵜⵜ ⵜⵙⵖⵉⵜ ⵖ ⵜⵣⵏⵉⵜ ?
ⵎⵉⴹⴰⵕ ? ⴳⵍⵎⵉⵎⴰ ?
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵓⵔ ⵜⵜ ⵙⵖⵉⵖ.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵓⵔ ⵜⵜ ⵙⵖⵉⵖ ⵛⴰ. ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵓⵔ ⵜⵜ ⵙⵖⵉⵖ ⵛⴰ. ⵜⴰⵥⵕⵥⵉⵜ ⴰⴷ, ⴷⴰⵔⵙ ⵢⴰⵜ
ⵜⵉⵙⵖⵏⵙⵜ ⴰ, ⵖⴰⵔⵙ ⵉⵛⵜ ⵏ ⵜⵉⵙⵖⵏⵙⵜ ⴰ, ⵖⵓⵔⵙ ⵢⴰⵜ ⵜⵎⵣⵔⵓⵢⵜ ⵉⵖⵣⵣⵉⴼⵏ.
ⵜⵎⵣⵔⵓⵢⵜ ⴷ ⵜⴰⵣⴳⵔⴰⵔⵜ ! ⵜⵎⵣⵔⵓⵢⵜ ⵉⵖⵣⵣⵉⴼⵏ.
ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵖⴰⵔⵙ ⵜⴰⵎⵣⵔⵓⵢⵜ ⴷ
ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⴷⴰⵔⵙ ⵜⴰⵎⵣⵔⵓⵢⵜ
ⵜⴰⵣⴳⵔⴰⵔⵜ ! ⵉⵏⵉ ⵉⵢⵉ ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ ?
ⵏⴰⴷⵢⴰ:
ⵏⴰⴷⵢⴰ ⵖⵓⵔⵙ ⵜⴰⵎⵣⵔⵓⵢⵜ ⵉⵖⵣⵣⵉⴼⵏ ? ⵉⵏⵉ ⵉⵢⵉ ⵎⴰⵅ ?
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵜⵉⵙⵖⵏⵙⵜ ⴰ ⴷ ⵉⵖⵣⵣⵉⴼⵏ ? ⵉⵏⵉ ⵉⵢⵉ ⵎⴰⵅ ?
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ:
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⵜⴰⵥⵕⵥⵉⵜ ⴰⴷ, ⵜⴳⴰ
ⵜⴰⵣⴰⵢⴽⵓⵜ ! ⵜⵡⵛⴰ ⵉⵢⵉ ⵜⵜ ⵉⵎⵎⴰ
ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ : ⵜⵉⵙⵖⵏⵙⵜ ⴰⴷ, ⵜⴳⴰ ⵜⴰⵣⴰⵢⴽⵓⵜ ! ⵜⴼⴽⴰ ⵉⵢⵉ ⵜⵜ ⵉⵎⵎⴰ
ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ, ⴰⵙⵙ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵉⵏⵓ.
ⵜⴰⵣⴰⵢⴽⵓⵜ. ⵜⵓⵛⴰ ⵉⵢⵉ ⵜⵜ ⵉⵎⵎⴰ ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ, ⴰⵙⵙ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵉⵏⵓ.
ⵜⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵜ, ⴰⵙⵙ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵉⵏⵓ.

ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1:

ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ, ⵔⵎⵙⵏ ⵜ ⵙ ⵓⵎⴰⵜⴰ.
- ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ, ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴰⴼⵙ.
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ:
ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ,
ⵔⴰⵔⵏ ⵜⴰⵢⵏⵉⵜ ⵉ ⵎⴰⵢⴷ ⵉⵜⵜⵓⵙⵍⴰⵏ,
ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⴷ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵜⴰⵎⴰⵜⵓⵜ.
- ⴰⴷ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ, ⵔⵎⵙⵏ ⵜ ⵙ ⵓⵎⴰⵜⴰ, ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⴷ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵜⴰⵎⴰⵜⵓⵜ.
- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⴰⵎⴰⵜⴰⵢ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2:
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵙ ⵓⴼⵔⵓⵔⴰⵢ ⵎⵉⵏ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ.
- ⴰⴷ ⵢⴰⵍⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵙ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ, ⵉⵜⵜⵔ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⵙ
ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵙ ⵜⴰⵖⴹⴼⵜ.
- ⴰⴷ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴰⵖⴹⴼⵜ (ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ ⵡⵉⵙⵙ ⵙⵉⵏ).
- ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵃⵓⵎⴰ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵜⵉⵎⴰⵢⵏⵓⵜⵉⵏ ⵙ
ⵜⵙⵜⵔⴰⵜⵉⵊⵉⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.
- ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵉⵡⵔⵉⴽⵏ, ⴰⴽⵓⴷ, ⴰⴷⵖⴰⵔ ⴷ ⵜⵎⵙⴰⵔⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ.
- ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ.
- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵜⵎⵔⴰⵔⵓⵜⵉⵏ (ⴰⵔⵎⴰⵙ, ⴰⴳⵎⵎⴰⵢ, ⴰⵍⵍⵖⴰ,…).

49
 ‫ⴷⵍⴼⵙⵙⵓ ⵏ ⵜⵕⴰⴹ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫‪ #‬ع‬ ‫'دا‬ ‫ر‪2‬‬
‫ط ن‪:‬‬ ‫ر‬ ‫ن د ر ھذه ا ر‬
‫وى ا د‪ ،‬د وا إ ا ؤل ن دى‬ ‫م)ة(‪ ،‬د ا ‪ 0‬ره‬ ‫ط ا‪ 0 D‬ر وا (و م‪ :‬ون ‪ /‬ا‬
‫(وم وع ن ا ( م <‬ ‫ول ا د ل ر ا‪ D‬ع‪.‬‬ ‫ا ر‪ A‬ت ا و‪/ A‬‬ ‫< و<‬
‫ن أدا>‪J ) I‬ن ( ھ د> وأن ر ز أ ‪0‬ر‬ ‫ل‬ ‫رى‬ ‫‪ I +‬رة أ‬ ‫‪ I‬ر‬ ‫ا‬
‫ت‪ ...‬إ ‪.(O‬‬ ‫‪ ،I‬وأ‪ D‬ز ? إذا م ‪/‬م ض ا‬ ‫ا‬
‫ا ‪ /‬م ا ط وب ‪ I‬إ ‪ +‬زھ ‪ ،‬ث‬ ‫ذ ك أن رف ا م)ة( ھو ظر ‪ I‬د ا‪ D‬ع‪ ،‬أي ط‬
‫ل إ دة‬ ‫ن‬ ‫إ را ‪ +‬ا‪ D‬ع ا' دا‬ ‫ت ‪<$‬د‬ ‫إ دة ا ‪ 0‬ر ا‬ ‫م ا ر ز أ ‪0‬ر‬
‫وع‪.‬‬ ‫إ را ‪ +‬ا‪ D‬ع ا (دي ن ل إ داء ا رأي ول ا‬ ‫ا < ‪ C‬أو ا ص أو ا و ‪ ،-‬و‬
‫رض ا م)ة(‬ ‫‪ +‬ض ا < و ت ا ‪$‬د‬ ‫ط ا ‪( : +‬وم ‪ /‬ا درس)ة( < ص <‬
‫ل ا ‪0‬ل‬ ‫ب ا و ت ا‪Z‬‬ ‫‪ I‬و >‪/‬‬ ‫ا (و م ا واردة أ‬ ‫أ‪ 0‬ء ا را ل ا ( ا داً إ‬
‫‪ D‬ا <ر‪:‬‬
‫‪+‬م؛‬ ‫ا‬
‫را ب؛‬ ‫ا‬
‫را ‪ +‬ت ا ‪/‬م وا‪ D‬ع؛‬ ‫ا‬
‫طق وا رة؛‬ ‫ا‬
‫ا ‪ +‬د ‪...‬إ ‪.O‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫ا <‬ ‫ط ا‪2‬و‬ ‫ع‪ ،‬ط ( ن ن طوات ا‬ ‫د ا‪D‬‬ ‫‪ +/‬د ر ر‬ ‫‪( ،‬ر‬ ‫و (دم‪،‬‬
‫‪.+‬‬ ‫ا <‬ ‫ط ا‪0‬‬ ‫‪ 0 D‬ر وا‬

‫‪50‬‬
 ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵓⵙⵡⵓⴷⴷⵓ
ⵓⵙⵡⵓⴷⴷⵓ ⵏ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ1
ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ1
- ⴰⵍⵍⴰⵙ ⵏ ⵜⵙⵜⵓⵜ;
- ⴰⵙⵙⴽⵜⵉ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ;
- ⵓⵔⴰⵔ ⵏ ⵜⵎⵍⴰⵍⵉⵏ.

ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ:
ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ: ⴰⵍⵍⴰⵙ
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ :
- ⴰⴷ ⴷ ⴽⵜⵉⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ;
- ⴰⴷ ⵉⵔⴰⵔⵏ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍⵏ ;
- ⴰⴷ ⵡⵛⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ;
- ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ.
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ : ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ
ⴰⴽⵓⴷ : ⵙⵏⴰⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⴰⵎ ⵏ 20 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ : ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ.
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ (ⵜⴰⵙⴰⵔⵡⴰ2):
ⵜⴰⵙⴰⵔⵡⴰ2):
− ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⵓⵙⵎⵉⴷ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⴳⴰⵏⵜ;
− ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵎⴰⵡⴰⵏⵜ;
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ;
− ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ: ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ, ⵓⵔⴰⵔ/ⵜⴰⵎⵖⵔⴰ, ⴰⴼⴰⵔⴰ, ⵜⴰⵔⵔⴰⴳⵜ, ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ, …
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1:
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⴽⵜⵉⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ.
- ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ.
- ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ.
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ2: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵉⵔⴰⵔⵏ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍⵏ.
- ⴰⴷ ⵉⴱⴹⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍⵏ ⵊⴰⵔ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ
- ⴰⴷ ⵉⵔⴰⵔⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍⵏ ⵙ ⵓⵡⵇⵇⵔ ⵏ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⴷ ⵡⴰⵍⵍⵖⴰ ⴷ ⵉⵙⵉⵍⵍⵉⴼⵏ.
- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵓⵔⴰⵔ ⵏ ⵜⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵉⵜⵜⵡⴰⴳⴳⵏ.
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 3 : ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵡⵛⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ.
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙⵏ.
- ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵎⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵙⴳ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵓⵙⴳⵣⵍ ⴷ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ.
ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 4: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ.
- ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ.
ⴳ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⵏⵏⵙ ⵅⴼ ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ (ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ, ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ, ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ), ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ
ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵢⵉⵅⴼ ⵏⵏⵙ ⵙ ⵢⴰⵜ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⵎ ⵜⴰ ⵙ ⵡⴰⴷⴷⴰⵢ.

51
 ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ ⵏ ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ ⴷ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴰⴼⵓⴽⴽⵙ ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ ⴳ ⵓⴱⵔⵉⴷ ⵏ ⵉⵙⵓⵍ ⵓⵔ

ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ

ⴰⴷ ⵉⵙⵏⵉⵖⵙ, ⵉⵙⵏⵓⵎⵍ ⴰⵡⵍⴰⴼ ⵙ ⵜⵍⴻⵍⵍⵉ.

ⴰⴷ ⵉⵙⵏⵉⵖⵙ, ⵉⵙⵏⵓⵎⵎⵍ ⴰⵡⵍⴰⴼ ⵙ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ

ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ.

ⴰⴷ ⵉⵙⴽⵓ ⵜⵓⵔⴷⵉⵡⵉⵏ ⵏⵏⵙ ⵉⵣⵣⵔⵉ

ⵅⴰⴼⵙⵏⵜ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.

ⴰⴷ ⵉⵙⵙⵎⵔⵙ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⵉⵣⴷⵉⵏ ⴰⴽⴷ

ⵓⵙⵏⵜⵍ ⴷ ⵡⴰⵍⵍⴰⵙ ⴷ ⵜⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ.
ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ))
(ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ - ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ - ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ.

ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ ⵙ ⵜⴰⵖⴹⴼⵜ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵙ ⵓⵎⴰⵜⴰ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵉⴼⵔⵓⵔⵓⵢⵏ ⵏ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ.

ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ

ⴰⴷ ⵢⴰⴽⵣ ⵉⵎⵙⵍⵉⵜⵏ ⴷ ⵡⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⴷ ⵉⵙⴰⴼⵖⵏ

ⵏⵏⵙⵏ.

ⴰⴷ ⵉⵥⵍⵉ ⵊⴰⵔ ⵉⵎⵙⵍⵉⵜⵏ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⴰⴷⴷⴰⴷ ⵏ ⵓⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍ (ⴰⵍⵍⵖⴰ, ⴰⵡⴰⵍ,

ⴰⵙⵓⵏⴼⵓⵙ, …).

ⴰⴷ ⴷ ⵉⴽⵜⵉ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ, ⵢⴰⵍⵙ ⴰⵙ.

ⴰⴷ ⴷ ⵉⴽⵜⵉ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ, ⵢⴰⵍⵙ ⴰⵙ ⵙ

ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ.

ⴰⴷ ⵉⵙⵙⵉⵡⵍ ⵙ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⴰⴷ ⵉⵔⴰⵔ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵙⵉⵡⵍⵏ.

ⴰⴷ ⵢⴰⵍⵙ ⵉ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ ⵙ ⵓⵙⴳⵣⵍ.

ⴰⴷ ⵢⵉⵏⵉ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙ ⵅⴼ ⵎⵉⵏ ⵉⵙⵙⴼⵍⴷ.

ⴰⴷ ⵢⴰⵍⵙ ⵉ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ.

52
 ‫)ⵍⴽⵎⵙⴰ( ‪ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ 2‬‬
‫)ⵍⴽⵎⵙⴰ‬
‫ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ( ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⵍⴰⴳⵣⵜ ⴷ ⵔⴰⵎⵎⵏⵉⵜ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⵜ ⵖⵉⵏ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⵏⵓⵎⵙⵉ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ) ⴳ:‬‬
‫;ⵍⴰⵡⴰⵎⵓ‬
‫;ⵍⴰⵡⴰⵡ ⵏ ⵏⵜⵉⴳⴳⵉ‬
‫; ⴷⵍⴼⵙⵙⵓ ⴷ ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵏ ⵏⵉⵢⵉⵊⵉⵜⴰⵔⵜⵙⵉⵜ‬
‫;ⴰⵖⵍⵍⴰⵡ ⴷ ⵢⴰⵎⵎⴳⴰ‬
‫… ;ⵏⴼⵉⵍⵍⵉⵙⵉ ⵙ ⵍⵡⵉⵙⴰ‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⴳⴳ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⴽⵓ ⵜⴰⵣⴳⵍⵜ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵏⵎⵎⴰⵔⵜ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵓⵖⴷ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⵣⴳⴰⵍ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴰⴷ:‬‬
‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ‬
‫;)ⵍⴰⵡⴰⵡ ⵏ ⵏⵜⵉⴳⴳⵉ ⵖⵉⵏ ⵢⴰⵎⵎⴳⴰ ⵖⵉⵏ ⵜⵡⵉⴽⵚⵓⵜ ⵖⵉⵏ ⵍⴰⵡⴰⵎⴰ( ⵜⵏⴰⵎⵓⵜ ⵏ ⴷⴽⵏⵙⴰ‬
‫; ⵙⵏⵏ ⴰⵡⵔⴰⵙⵜ ⴷ ⵜⵏⴰⵎⵓⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⴰⴷⴽⵏⴰⵜ‬
‫;ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵏⵜⵉⴳⴳⵉ‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵅⴼ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬

‫د‬ ‫ا و ن ل ون ا ‪/‬م‪ ،‬ر را ‪ /‬ا ‪ 0‬ث‪ $ ،‬ل وأ‪ 0‬ء و‬ ‫ءا‬ ‫‪+/‬‬ ‫‪$‬د‬ ‫د‬
‫(و م ‪ /‬رة‬ ‫وذ‪+‬‬ ‫ع‪ ،‬و دد ا (درات وا‪ D‬را ‪ +‬ت وا‪ 2‬ط ا < ل ر ‪ ،‬وو‪A‬‬ ‫ا‪D‬‬
‫ا ر ا وي‪.‬‬ ‫ء‬ ‫‪ ،‬إ (د م ‪ +/‬ا <ر ف ا دا‪C‬و‪+‬‬ ‫ع‪( ،‬ل‪،‬‬ ‫ا‪D‬‬

‫ⵏⴰⵡⵉⵎⴰ ⵉⵏⵏⵡⵓ ⵏ ⵔⵉⵡⵙⴰ‬ ‫‪#‬وى ا ‪ ' #‬ر ا "وي‬ ‫‪2.3‬‬

‫وع ن‬‫ٍ‬ ‫ھذ ن ا و ن‬ ‫ا‪ D‬ل‬ ‫و ا ‪/‬م وا ر‪ ،‬ذا‬ ‫ا و‬ ‫(وم د دا ك ا‬
‫وا دة‪ ،‬ھ ا وا<ل‪Y .‬ذا ت‬ ‫ا ر أن ا ‪/‬م وا ر ا و ن ُ ‪ 0‬ن و‪ /+‬ن‬ ‫ا ل ‪، /‬‬
‫ھ ‪:‬‬ ‫ا ‪/‬م ا وي ن ل ‪ 0 0‬را ل أ‬ ‫أ ‪ A ( ،‬أن م ء‬ ‫ا ر ا دا‪C‬و‪، +‬‬
‫‪$‬ل‬ ‫لأ ط‬ ‫ف ھذه ا را ل <‬ ‫ا ر ا وي د ل‬ ‫‪ $‬ل‪ ،‬أ‪ 0‬ء و د ا‪ D‬ع‪Y ،‬ن‬
‫ا‪ 2‬ط ا‬ ‫ء ا و‪ $‬ت وا ر‪ A‬ت <وص ا‪ 2‬د ا وظ‬ ‫ا‪ D‬ع أ‪ 0‬ء ا‪ D‬ل‬
‫ا ر ا وي ذ ك ا‪ D‬ل‬ ‫ء‬ ‫ا و ‪.‬و د‬ ‫ر ا (ق ن ‪/‬م ا ر‬ ‫ا ُ ‪/‬د ‪ ،‬أو‬
‫را ل ‪ 0‬ث )‪ $‬ل‪ ،‬أ‪ 0‬ء و د(‪.‬‬

‫‪53‬‬
 ‫ر ا وي‪.‬‬ ‫د ‪/‬وم ا‬ ‫و‪ $‬ل (د م ھذه ا را ل‪ D ،‬د ن ا و‪$‬وف‬
‫رھ‬ ‫ا ظر إ ‪/‬‬ ‫<وا ‪( ،‬در‬ ‫ا ر ا وي ر‬ ‫ب ‪ D Hymes‬ن ا زال‬
‫‪ ،‬وا ق ا وي (ط‪،‬‬ ‫ر ا‬ ‫ا وا< ؛ إذ ن أ‪+‬ل ا وا<ل ‪D‬‬ ‫‪ I‬أ‪ 0‬ء ا‬ ‫ُ ُ ر ً‪ ،‬م‬
‫)‪.(Hymes, 1984 : 34‬‬ ‫‪ I‬با قا و و‬ ‫ر‬ ‫وإ‬
‫ف و ‪+‬م ‪-‬‬‫ٍ‬ ‫‪+‬م‬ ‫ا ُ م)ة( أن و ر‬ ‫ا ر ا وي ن‬ ‫وھ ذا‪ ،‬ن أ‪+‬ل ا ن ن‬
‫ل‬ ‫ً و ً وأن ط(‪/‬‬ ‫< ‪+ C‬ل<‬ ‫‪ I‬أن ون ‪ $‬دراً‬ ‫ا و‪ A‬ا وا< ‪،‬‬
‫ل ا ر ت و‪ $‬ت‬ ‫ا م)ة( ا‬ ‫م و رة > ‪ .‬إ‪ A‬إ ھذه ا رف ا و ‪ ،‬ون زا ً‬
‫ا ‪/‬م دى ا ُ طب‪.‬‬ ‫ن أ‪+‬ل ‪ /‬ل‬ ‫ا و‪ - I+‬را ة ا ق ا و و‪(0‬‬

‫ون ا ‪ ' #‬ر ا "وي‬ ‫ا ‪!#‬ر ف ا ' دا‪I‬و‪$‬‬

‫ل ‪ 0‬ث را ل‪ ،‬ھ ‪:‬‬ ‫ر ا وي ن‬ ‫ون ا‬ ‫م ء‬
‫‪ $‬ل ا' ج؛‬ ‫ر‬
‫أ‪ 0‬ء ا' ج؛‬ ‫ر‬
‫د ا' ج‪.‬‬ ‫ر‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫مو ما‬ ‫و‪ A‬ت‬ ‫د رھ‬ ‫ززة ‪0 J‬‬ ‫ن ھذه ا را ل‬ ‫(دم ل ر‬

‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵜⴰⴷ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫'ل ا@ ‪ #‬ج‬ ‫ر‪2‬‬

‫وى و‬ ‫ا ُ ‪/‬د‬ ‫ق ا' ج ا ذي ر ط دة‬ ‫و‪ -A‬ا م)ة(‬ ‫( رن ھذه ا ر‬
‫(د م ‪ +‬ل و و‪A‬وع ا وج ا ظر‪ ،‬د ذ ك رح‬ ‫‪ .‬إذ ل ا درس وا در‬ ‫ر‬
‫‪ +‬و ت أو ل‬ ‫وا‬ ‫ذ ك ن ‪/‬م أن‬ ‫(و ون ‪ ، /‬و ء‬ ‫ن ا ‪/‬م ا‬ ‫ت وا‬
‫) وار‪ ، $ ،‬ب أدوار‪ (..‬أو ‪ C‬رھ ) رض‪ ،‬رد‪،‬‬ ‫و‪A‬‬ ‫‪$‬د ‪+‬دون أ ‪/‬م‬ ‫ردي‪،‬‬
‫و<ف‪...‬إ ‪.(O‬‬

‫‪54‬‬
 ‫ب ا طوات ا‪: Z‬‬ ‫‪ $‬ل ا' ج ا وي‬ ‫د ر ر‬ ‫‪+/‬‬ ‫‪ ،‬وذ‪+‬‬ ‫و (دم‪،‬‬

‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵜⴰⴷ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫;”ⵡ “ ⴷⴰ ⴰⵍⵉⵡⵜ ⵎⴰ ⴰⵍⴰⴷⵜ ⴳ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⵙⴷⵓⵙⵙⴰ ‪-‬‬
‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ ‪-‬‬
‫;)ⵏⵍⵡⵉⵙ ⴰⵖ ⴼⵅ ⵏⵉⵎ( ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵏ ⵍⵜⵏⵙⵓ ⴷ ⵔⴳⵉⵢ ⵏ ⴷⴽⵏⵙⴰ ‪-‬‬
‫;)ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏⴳⴳ ⴷⴰ ⴰⵚⵚⵅⵉ ⵏⵉⵎ( ⵏⵉⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ ‪-‬‬
‫;)ⵏⵉⵡⴰⵔⴳⵜ ⵙ ⵉⵔⵓⵡⴰⵜ ‪- ⴰⵙⵙⴼⵔⵓ ⵏ ⵜⵡⵓⵔⵉ (ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵜⴰⵎⴷⴰⵏⵜ, ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵙ ⵙⵉⵏ ⵙⵉⵏ,‬‬
‫‪- ⴰⵙⵙⴼⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.‬‬

‫‪ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵏ ⵓⵢⴰⵡⴰⴹ:‬‬
‫‪ⴰⵡⴰⴹ: ⴰⵍⵍⴰⵙ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ:‬‬
‫;ⴹⴰⵡⴰⵙⵎⵓ ⵏ ⵙⵔⵓⵙⵓ ⴷ ⵍⵜⵏⵙⵓ ⴷ ⵔⴳⵉ ‪−‬‬
‫;ⵏⴳⴳ ⴰⵖ ⴰⵏⵏ ⵏⵉⵔⵉⴽⵙⵎⵉⵜ ‪−‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵉⵔⵓⵡⴰⵜ ⵏⴳⴳ ⴰⵖ ⵛⵎⴰⵎ ‪−‬‬
‫‪− ⵜⵉⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.‬‬
‫‪ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:‬‬
‫‪ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ.‬‬
‫‪ⴰⴽⵓⴷ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴽⵓⴷ: 10‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ: ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ:‬‬
‫‪ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ:‬‬
‫;ⴷⵉⵎⵙⵓⵡ ⴳ ⵏⴳⴰⵢⵎⵉ ‪−‬‬
‫;ⵜⵢⴰⵙⵇⵙⴰⵜ ⵜⵙⵏⵉⵡⴰⵜ ‪−‬‬
‫;ⵜⵏⴰⴳⴰⵢⵎⴰⵜ ⵜⵙⵏⵉⵡⴰⵜ ‪−‬‬
‫;ⵜⵏⴰⵡⴰⵎⵙⴰⵜ ⵜⵙⵏⵉⵡⴰⵜ ‪−‬‬
‫; ⴷⵓⴽⴰⵡ ⵏ ⵏⵜⵓⵏⵔⵎⵉ ‪−‬‬
‫;… ‪− ⵜⵉⵡⵉⵍⴰⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⴳⵏⵓ: ⵜⴰⵏⵎⵎⵉⵔⵜ, ⵉⵙ/ⵎⴰⵍⴰ ⵜⵓⴼⵉⴷ, ⵎⴰ ⵜⵣⵎⵎⵔⴷ, ⵙⵙⵓⵔⴼ ⵉⵢⵉ/ⵡⴰⴷⵎ ⵉⵢⵉ,‬‬
‫‪− ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ: ⵜⴰⴼⴰⵙⴽⴰ, ⴰⴽⵙⵓⵎ, ⵜⵉⵎⵍⵙⴰ ⵜⵉⵎⴰⵢⵏⵓⵜⵉⵏ,‬‬
‫…ⵍⴰⴽⴽⵓⴷⴷⵎⵉ‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1‬‬
‫ⵏ ⵙⵔⵓⵙⵓ ⴷ ⵍⵜⵏⵙⵓ ⴷ ⵔⴳⵉ ⵏⵙⵎⵔ ⴷⴰ ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵔⵎⵣⵉ ⴷⴰ ‪ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1:‬‬
‫‪ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.‬‬
‫ⵏⴼⴰⵍⵡⵉ ⵏ ⴰⵙⵡⴰⵜ ⵙ ⴹⴰⵡⴰⵙⵎⵓ ⵏ ⵙⵔⵓⵙⵓ ⴼⵅ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /‬‬
‫‪ⵏⵉⵖ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ ⵏⵏⵙⵏ ⵏⵉⵖ ⴰⴷⵍⵉⵙ ⵏ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 2: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⵎⵙⴽⵉⵔⵉⵏ ⵏⵏⵉ ⵖⴰ ⴳⴳⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵜⵉⵎⵙⴽⵉⵔⵉⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵏⵥⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵎⴰ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵔⵎⵙⵏ ⵎⵉⵏ ⵖⴰ ⴳⴳⵏ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 3: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵏⵏⵙ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵎⴰⵎⵛ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵉⵅⵚⵚ ⴰⵙⵏ ⴰⴷ ⴳⴳⵏ ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫ⵏⵙⴰ ⴷ ⵏⵉⵎ ⵏⵙⵏⵏ ⵍⴰⵡⴰⵡ ⵙ ⵏⵙⵍⴰ ⴷⴰ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪ⵉⵜⵡⴰⵏⵏⴰⵏ ⵃⵓⵎⴰ ⴰⴷ ⵉⵏⵥⵓ ⵎⴰ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬

‫‪55‬‬
 ‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 4: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵏ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⵜⵉⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵜⵉⵎⵍⵎⴷⵉⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵏⵥⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵎⴰ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵔⵎⵙⵏ ⵜⵉⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.‬‬

‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵏⴰⵏⵡⵉ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫ر‪ 2‬أ ء ا@ ‪ #‬ج‬

‫نھ ‪:‬‬ ‫ل ر نز‬ ‫ر ا وي‪ ،‬ذ ك ‪ / Y‬م ن‬ ‫ر ن أھم را ل ا‬

‫ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ ⵉ ⵔⴰⵎⵙⵓ ⵏ ⵉⵣⵉⵜ‬ ‫‪$‬زا‬ ‫‪#‬رة ا ‪ 92#‬ر‬

‫ا وط‬ ‫و (‪IA‬ا‬ ‫و‬ ‫‪ - +‬ا‪ 2‬ر و ظ ‪/‬‬ ‫ن‬ ‫د ا درس ا‬ ‫و ‪/‬‬

‫و إ ‪ +‬د ا ت ا ‪A‬رور‬ ‫ن‬ ‫ن ا‪( > 2‬ود ‪ /‬ا‬ ‫ل طر ‪+ I‬‬ ‫‪/‬م إ ‪ +‬زھ ‪ ،‬و ذ ك ن‬
‫ر‪.‬‬

‫ⵜⵔ ⵉⴽⵙⵎ ⵜ ⵏ ⵜ ⵉⴳⴳ ⵉ ⵜ ⵏ ⵉⵣ ⵉ ⵜ‬ ‫‪#‬رة إ ‪ #‬ج ا‬

‫‪- $‬‬ ‫ر و‪/‬‬ ‫‪ P‬درس ‪ +‬ل ا‪ 2‬ط ء ا‬ ‫وب‪،‬‬ ‫ون ا‬ ‫و ‪ J /‬ذ ا‬

‫و ق‪ ،‬و ذا ‪ -‬وظ ف ا' ءات وا ر ت أ‪ 0‬ء‬ ‫ا ‪/‬دف ن ا ر ا وي وا ذي ون طرا‬
‫‪ D‬م‬ ‫ا ر ا وي‪ .‬و ‪+‬در ا' رة إ أن < ‪ P‬ا‪ 2‬ط ء ‪ D‬م إ‪ D‬د ا‪ / D‬ء ن ا' ج وذ ك‬
‫( ط ا‪ D‬ر ل ا د ث‪.‬‬
‫ب ا طوات ا‪: Z‬‬ ‫أ‪ 0‬ء ا' ج ا وي‬ ‫د ر ر‬ ‫‪+/‬‬ ‫‪ ،‬وذ‪+‬‬ ‫و (دم‪،‬‬

‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵏⴰⵏⵡⵉ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫‪−‬‬ ‫‪ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ ⵏ ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ:‬‬
‫‪ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ:‬‬
‫;ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵎⴰⴳⵓⵙⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⴷ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⴳ ⵏⵙⵡⴰⵜⵜⵉ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ‬
‫‪ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵉⵜⵜⴰⵡⵙⵏ ⴳ ⵓⵙⵎⵓⵏⵉ ⵏ ⵜⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⴷ ⵓⵙⵙⵓⴷⵙ ⵏⵏⵙⵏⵜ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.‬‬
‫‪−‬‬ ‫(ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ‬
‫;)ⵙⵔⴰⴼⴰ(ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵜ‬
‫;)ⵙⵔⴰⴼⴰ‬
‫;ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⴼⵉⵢⵙⵓ ⵉ ⴰⵙⵡⴰⵜ ⴷ ⴷⴰⴷⵎⴰ ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⴳⵜⵉⵙⵙⴰ‬
‫‪ⴰⵣⵎⵎⴻⵎ ⵏ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ.‬‬

‫‪56‬‬
 − ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵏ ⵓⵎⵢ
ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ:
ⴰⵡⴰⴹ: ⴰⵍⵍⴰⵙ
− ⵜⴰⵣⵎⵎⴰⵔⵜ:: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⴰⵍⵙⵏ ⵅⴼ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⴳ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ (ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ
ⵜⴰⵣⵎⵎⴰⵔⵜ
ⵜⴼⵙⵓⵜ, ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ, ⵜⴰⵄⵛⵓⵕⵜ, …):
o ⵙ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⴷ ⵡⴰⵍⵍⵖⴰ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ ;
o ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵙⵓⵔⵙ (ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ, ⵉⴳⴳⵉⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⵡⴰⵍ, ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ,
ⵜⵉⵡⵏⵏⵉⵜⵉⵏ);
o ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⵡⵉⵍⴰⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⴳⵏⵓ (ⵜⴰⵏⵎⵎⵉⵔⵜ, ⵉⵙ/ⵎⴰⵍⴰ ⵜⵓⴼⵉⴷ, ⵎⴰ ⵜⵣⵎⵎⵔⴷ, ⵙⵙⵓⵔⴼ
ⵉⵢⵉ/ⵡⴰⴷⵎ ⵉⵢⵉ, …);
o ⵙ ⵓⵡⵇⵇⵔ ⵏ ⵜⵉⵏⴷⵉⵜⵉⵏ.
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:
ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ.
ⴰⴽⵓⴷ:
ⴰⴽⵓⴷ: 20 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ: ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ, ⵜⵉⴼⵍⵡⵉⵜ.
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ:
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ:
o ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⵓⵙⵎⵉⴷ;
o ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ;
o ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⴳⴰⵏⵜ;
o ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵎⴰⵡⴰⵏⵜ;
o ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ ;
o ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ: ⵉⵣⵉⵎⵎⵔ, ⵜⴰⴼⴰⵙⴽⴰ, ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ, ⵓⵔⴰⵔ/ⵜⴰⵎⵖⵔⴰ,
ⴰⴼⴰⵔⴰ, ⵜⴰⵔⵔⴰⴳⵜ, ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ, …;
o ⵜⵉⵡⵉⵍⴰⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⴳⵏⵓ: ⵜⴰⵏⵎⵎⵉⵔⵜ, ⵉⵙ/ⵎⴰⵍⴰ ⵜⵓⴼⵉⴷ, ⵎⴰ ⵜⵣⵎⵎⵔⴷ, ⵙⵙⵓⵔⴼ ⵉⵢⵉ/ⵡⴰⴷⵎ ⵉⵢⵉ,
….
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ:
ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⴰⵍⵙⵏ ⵅⴼ ⵜⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⴳ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ
(ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⵙⵓⵜ, ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ, ⵜⴰⵄⵛⵓⵕⵜ, …) ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.
- ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ ⵏ ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ:
ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ:
o ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ : “ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵓⵏⴱⴷⵓ” ⵙ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ;
o ⴰⴷ ⵉⵙⵎⵙⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ (ⴰⵎⴷⵢⴰ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ);
o ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴳ ⵜⵡⴰⴼⵉⵜ ⴷ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⴷ
ⵢⵓⵙⴰⵏ;
o ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵙⵎⵓⵏⵏ ⵜⵉⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ,
ⵙⵙⵓⴷⵙⵏ ⵜⵏⵜ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ;
o ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴱⴹⴰⵏ ⵜⵉⵎⵍⴰⵍⵉⵏ ⵊⴰⵔⴰⵜⵙⵏ;
o ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵙⵎⵔⵙⵏ ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ ⴳ
ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⵏ ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⴷ ⵜⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.
- ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ ⵏ ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ(
ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ(ⴰⴼⴰⵔⵙ):
ⴰⴼⴰⵔⵙ):
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵙⵙⴼⵍⴷⵏ ⵉ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⵏ ⵉⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⴷ
ⵜⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ;
- ⴰⴷ ⵙⵙⵉⵜⴳⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⴰⴷⴷⴰⴷ;
- ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵎⴻⵎ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⵣⴳⴰⵍ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ.

57
 ‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵜⵕⴰⴹ ⵏ ⵜⴽⵔⴼⵉⵜ‬ ‫' د ا@ ‪ #‬ج‬ ‫ر‪2‬‬
‫ن‪ ،‬و <ب‬ ‫ت وا‬ ‫ر ا وي ن ‪ $‬ل ‪ $‬ا‬ ‫ا‬ ‫‪+‬ء‬ ‫‪$‬‬ ‫م < ص ھذه ا ر‬
‫‪$‬دم ‪ . /‬و‪$‬د‬ ‫وى ا ر ا وي و ‪ I‬و طر ( ا‬ ‫ً‬ ‫‪+‬وا ب ددة <ل أ‬ ‫ھذه ا ‪$‬‬
‫< ‪ P‬ا' ج ا ق‪.‬‬ ‫‪$‬د ل د‬ ‫ورة إ ج وي ‪+‬د د‪.‬‬ ‫ھم ھذه ا ‪$‬‬
‫د ا' ج‪ ،‬ط ( ن ن طوات ا ط ا‪2‬و‬ ‫‪ +/‬د ر ر‬ ‫‪( ،‬ر‬ ‫و (دم‪،‬‬
‫‪ +‬ا < و ت وا ‪0‬رات ا وا‪/+‬ت‬ ‫ا <‬ ‫وا ط ا ‪0‬‬ ‫< ‪ P‬ا ردي أو ا ‪+‬‬ ‫ا <‬
‫ن ا ط ‪ $‬ن إ ‪/ +‬م‪.‬‬ ‫ت وا‬ ‫ا‬

‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵜⵕⴰⴹ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵓⵔⴰⵡⵣⵎⴰ ⵙⵔⵙⴰ‬

‫ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫;ⵏⵉⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⴼⵅ ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ ‪-‬‬
‫;ⵜⵉⵥⵏⵎⵜ ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⴰⵙⵡⴰⵜ ⵙ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⵉⵔⵓⵡⵜ ⴼⵅ ⵍⴰⵡⴰⵡ ⵏ ⴰⵔⴰⵔⵎⴰ ‪-‬‬
‫;ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⴰⵙⵡⴰⵜ ⵙ ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⴼⵉⵢⵙⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ.‬‬

‫‪ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:‬‬
‫ⵙⴰⵍⵍⴰ ‪ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ:‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵔⴰⵎⵎⵏⵜ ⴷ ⵍⴰⴳⵣⵉⵜ ⵏⵣⵯⴽⴰ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⴹⴰⵢⵢⵉⵡ ⵏ ⵉⵏⵏⵡ ⴷ ⵏⵙⵏⵏ ⵙⵔⴰⴼⴰ ⵏⴼⵉⵢⵙ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⴼⴰⵔⵙⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ.‬‬
‫‪ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:‬‬
‫‪ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: ⵜⴰⵏⵓⵕⵥⵎⵜ ⵏ ⵜⴼⴰⵙⴽⴰ.‬‬
‫‪ⴰⴽⵓⴷ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴽⵓⴷ: 15‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ: ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ, ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1:‬‬
‫‪ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ1: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⴰⴽⵯⵣⵏ ⵜⵉⵣⴳⴰⵍ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⴰⵙⵡⴰⵜ ⵙ ⵏⵙⵏⵏ ⵍⴰⴽⴽⵓⴷⴷⵎⵜ ⴷ ⵍⴰⴽⴽⵓⴷⴷⵎⵉ ⵏ ⵙⵔⴰⴼⵓ ⴼⵅ ⵍⴰⵡⴰ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏⴰⵔⴰⵔⴰⵎ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ ⴷ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 2: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵙⵢⵉⴼⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⵏⵏⵙⵏ ⴷ ⵡⵏⵏⵉ ⵏ ⵡⵉⵢⵢⴰⴹ.‬‬
‫ⴷ ⵍⴰⴽⴽⵓⴷⴷⵎⵉ ⵏ ⵏⵉⵢⴰⵏⵏⴰⵜ ⵏ ⴼⴷⵉⵙⵓ ⵙ ⵏⵙⵏⵏ ⵙⵔⴰⴼⴰ ⵏⴼⵉⵢⵙ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪ⵜⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ (ⴰⴳⵎⵎⴰⵢ ⵏⵉⵖ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵏⵉⵖ ⵜⵉⵡⵏⵏⵉⵜⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⴳⵏⵓ, …).‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⵎⵎⴰⵔⵜ 3: ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⴼⴰⵔⵙⵏ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ.‬‬
‫ⵍⴰⴽⴽⵓⴷⴷⵎⵉ ⵏ ⴷⴰⴷⵏⵔⴰ ⵜⵜ ⵏⵉⵏⵉ ⴷⴰ ⵍⴰⵡⴰⵙⵎⴰ ⵏⴼⵉⵢⵙⵉ ⵉⵏⵏ ⵏⵉⵡⴰⵔⴳⵜ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ⵖⵉⵏ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⵔⵜⵜⵉ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪ⴷ ⵜⵎⴷⴷⵓⴽⴽⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏⵜ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.‬‬

‫‪58‬‬
ⴰⴼⴰⴷ ⴰⴷ ⵙⵢⵉⴼⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⵏⵏⵙⵏ, ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⵡⵙⵏ ⵉ ⵢⵅⴼⴰⵡⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵙ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ.
ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⴰⴷ, ⵜⴻⵜⵜⴰⵡⵙ ⵉ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵏⵥⵓⵏ ⵎⴰ:
- ⴳⴳⵉⵏ ⵜⵉⵎⵙⴽⵉⵔⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ;
- ⵓⵔ ⴼⴼⵉⵖⵏ ⵙⴳ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ (ⵜⵓⵎⵙⵉⵙⵜ);
- ⵡⵇⵇⵔⵏ ⵜⵉⵏⴷⵉⵜⵉⵏ ⵜⵉⵙⴳⴰⵎⴰⵏⵉⵏ(ⵜⵓⵎⵙⵉⵙⵉⵜ);
- ⵙⵎⵔⵙⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ (ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ, ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ, ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ, ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ,…);
- ⵙⴰⵡⵍⵏ ⵙ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⵉⴼⵔⵔⵣⵏ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵙⵉⵍⵍⵉⴼⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ (ⴰⵙⵎⴽⵍ).

ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⵉⵡⴰⵏ

ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵏ ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ
ⵓⵎⵢⴰⵡⴰⴹ:
ⴰⵡⴰⴹ:.....
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ:
ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ: .......

ⵢⴰⵀ ⵓⵀⵓ

ⵎⴰ ⵓⵔ ⴼⴼⵉⵖⵖ ⵅⴼ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵓⵙⵓⵔⵙ.

ⵎⴰ ⵡⵇⵇⵔⵖ ⵜⵉⵏⴷⵉⵜⵉⵏ ⵜⵉⵙⴳⴰⵎⴰⵏⵉⵏ.

ⵎⴰ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵎⴰ ⵙⵙⵓⴷⵙⵖ ⵜⵉⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⵉⵏⵓ.

ⵎⴰ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⵉⵙⵖⵓⵏⵏ ⵊⴰⵔ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⵉⵏⵓ.

ⵎⴰ ⵉⵜⵜⵡⴰⵙⵍⴰ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⵉⵏⵓ.

ⵉⵙ ⵉⴼⵔⵔⵣ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⵉⵏⵓ.

ⵉⵙ ⵙⵎⵔⵙⵖ ⴰⵍⵍⵖⴰ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⴷ ⵓⵙⴰⵏ ⵉⵙⵉⵍⵍⵉⴼⵏ ⵉⵏⵓ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⵉⵏⵓ.

59
ⴳ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⵏⵏⵙ ⵅⴼ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ, ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵢⵉⵅⴼ ⵏⵏⵙ ⵙ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ
ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⴼⴰⴷ ⴰⴷ ⵉⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ ⵏ ⵓⵙⵎⴽⵍ:

ⴳ ⵓⴱⵔⵉⴷ ⵉⵙⵓⵍ ⵓⵔ
ⵉⴼⵓⴽⴽⵙⵏ
ⵉⴼⵓⴽⴽⵙⵏ ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ
ⵏ ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵉⴳⵔ ⴷ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⴷ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ.

ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵜⵉⵎⵙⴽⵉⵔⵉⵏ ⵏⵏⴰ ⵖⴰ ⵉⴳⴳ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵎⴰⵎⵛ ⵖⴰ ⵉⴳⴳ ⵜⴰⵡⵓⵔⵉ ⵏⵏⵙ.

ⴰⴷ ⵉⵔⵎⵙ ⵜⵉⵎⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.

ⵎⴰ ⵓⵔ ⵉⴼⴼⵉⵖ ⵅⴼ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵓⵙⵓⵔⵙ.

ⵎⴰ ⵉⵡⵇⵇⵔ ⵜⵉⵏⴷⵉⵜⵉⵏ ⵜⵉⵙⴳⴰⵎⴰⵏⵉⵏ.

ⵎⴰ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⴰⴼⴰⵔⵙ

ⵉⵙ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⵉⵙⵙⵓⴷⵙ ⵜⵉⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⵏⵏⵙ.

ⵎⴰ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⵉⵙⵖⵓⵏⵏ ⵊⴰⵔ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ.

ⵎⴰ ⵉⵜⵜⵡⴰⵙⵍⴰ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⵏⵏⵙ.

ⵉⵙ ⵉⴼⵔⵔⵣ ⵓⴳⵎⵎⴰⵢ ⵏⵏⵙ.

ⵉⵙ ⵉⵙⵎⵔⵙ ⴰⵍⵍⵖⴰ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.

ⵉⵙ ⴷ ⵓⵙⴰⵏ ⵉⵙⵉⵍⵍⵉⴼⵏ ⵏⵏⵙ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⵏⵏⵙ.

60
 ‫ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⵜⵕⴰⴹ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵏⵉⵙ ⵙⵙⵉⵡ ⵙⵔⵙⴰ‬

‫‪ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ:‬‬
‫ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ( ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⵍⴰⴳⵣⵜ ⴷ ⵔⴰⵎⵎⵏⵉⵜ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵎⵓⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ), ⵉⴱⴹⵓ ⵜⵏⵜ ⵅⴼ ⵡⴰⵏⴰⵡⵏ (ⵜⵓⵜⵍⴰⵢⵜ, ⴰⵙⵏⴽⴷ, ⵜⵓⵎⵙⵉⵙⵜ, ⴰⵍⵍⵖⴰ, ⴰⴳⵎⵎⴰⵢ, …).‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⴳⴳ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵜⵣⴳⵍⵜ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔⵜ ⵉⵜⵜⵡⴰⴳⴳⵏ ⵙ ⵡⴰⵟⵟⴰⵚ.‬‬
‫‪ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ ⵏ ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ:‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵎⴽⵍ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⵣⴳⴰⵍ ⴷ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴰⴷ:‬‬
‫‪o‬‬ ‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ‬
‫‪o‬‬ ‫;)ⵢⴰⵎⵎⴳⴰ ⵖⵉⵏ ⵜⵡⵉⴽⵚⵓⵜ ⵖⵉⵏ ⵍⴰⵡⴰⵎⴰ( ⵜⵏⴰⵎⵓⵜ ⵏ ⴷⴽⵏⵙⴰ‬
‫‪o‬‬ ‫;ⵙⵏⵏ ⴰⵡⵔⴰⵙⵜ ⴷ ⵜⵏⴰⵎⵓⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫‪o‬‬ ‫;ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⴰⴷⴽⵏⴰⵜ‬
‫‪o‬‬ ‫;ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫‪o‬‬ ‫;ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵏⵜⵉⴳⴳⵉ‬
‫‪o‬‬ ‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵓⴼⴰⵔⵙ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬

‫‪ I‬ب ا وى‬ ‫ا ر ا وي‬ ‫‪+‬در ا' رة إ أن ھذا ا <ر ف ا دا‪C‬و‪ +‬ا م ء‬

‫أن‬ ‫‪...‬ا ‪،(O‬‬ ‫ن‪ ،‬و ب وع ا ط ) وار‪ ،‬رض‪ ،‬ب أدوار‪ ،‬و<ف‪،‬‬ ‫ت وا‬ ‫ا‬
‫ط ن و ‪ -‬ا‪ 2‬ط وا و‪ A‬ت ا وا< ا دا ‪ ،‬وذ ك ق ا ‪ +‬إ ا ر‬ ‫ا درس وا در‬
‫ذ ك ن ‪ /+‬أ رى‪.‬‬ ‫و ‪/ +‬م‬ ‫أ ذا‬ ‫ن‬ ‫ا وي ن ‪ ، /+‬و ز ا‬

‫‪!A/‬‬
‫ت ‪-‬ا ر ز‬ ‫وق ا (ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫م و ّم ا‬ ‫ا ‪/‬د ن ھذا ا <ل ا‪ $‬راح ‪+/‬‬
‫وا ھ م ا <‬ ‫(‪ /‬ا وي و و ‪ /‬ا ‪/‬م وا ر‪ ،‬ط ( ن ن ر ف ا‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬
‫ت‪.‬‬ ‫و ق ا در س‬ ‫راض ذج د ر و‪ A‬ت‬ ‫ا‪ 2‬ر‬ ‫‪/ ،/‬‬

‫‪61‬‬
 ‫ⴹⴰⵕⴽ ⵙⵙⵉⵡ ⴷⴰⵔⴳⴰⵎⴰ‬
‫ⵙ ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⴰⵜ‬
‫ⵔⴰⴳⵓⵙⵜ ⵏ ⵜⵙⴰⴷⴰⵢⵎⵜ‬
‫ⵜⴹⴰⵡⴰⵢⵎⴰⵜ ⵜⵔⴳⵓⵙⵜ ⵏ ⵢⴰⵔⵉⵎⴰ ⵔⵉⵡⵙⴰ‬

‫اﻝﻔﺼل اﻝﺜﺎﻝث‬
‫ﻤﻨﻬﺠﻴﺔ ﺘﻌﻠﻴم وﺘﻌﻠم اﻝﻠﻐﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ وﻓق اﻝﻤﻘﺎرﺒﺔ ﺒﺎﻝﻜﻔﺎﻴﺎت‬
‫اﻝﻤﺴﺘوى اﻝﻜﺘﺎﺒﻲ ﻤن اﻝﻜﻔﺎﻴﺔ اﻝﺘواﺼﻠﻴﺔ‬
 ‫د‬ ‫‪#‬‬
‫و ‪ /‬ا ‪/‬م وا ر‪ ،‬وا‪ $‬ر ا ‪+/‬‬ ‫ا وا<‬ ‫ق ا وي ن ا‬ ‫ا <ل ا ‪0‬‬ ‫د أن ر‬
‫ت‪( ،‬ل ھذا ا <ل‬ ‫ن وا‬ ‫دى ا‬ ‫ھذه ا‬ ‫ن درس)ة( ا‪ > D‬س ‪ /‬ن أ‪+‬ل‬ ‫ا‬
‫ا <ل‬ ‫‪I‬‬ ‫‪C‬رار ‪$‬‬ ‫ا وا< و و ‪ /‬ا ‪/‬م وا' ج‪ .‬و‬ ‫ق ا‬ ‫إ ا رف‬
‫وى ا و ن ا ذ ور ن‪.‬‬ ‫‪/‬‬ ‫ا ‪/‬د و ( رح ‪+/‬‬ ‫ا ‪ ، 0‬رف‬

‫ⵜⵢⴰⵔⵉⵎⴰⵜ ⵜⵔⴳⵓⵙⵜ ⵏ ⵏⵙⵙⵓⵙⴰ‬ ‫ا ‪'#‬‬ ‫‪ # .1‬ر ف ا "‬

‫ت ا (رن ا ‪ ، A‬ث اھ ت ‪ /‬ل ن‬ ‫ذ‬ ‫زا ث ا د دا‬ ‫و‪A‬و‬ ‫ا‬ ‫تا‬
‫ن‪.‬‬ ‫درا ا رورات ا ر ‪ L‬ج وا ‪/‬م ا‬ ‫ُ‬ ‫تا < ا‬ ‫ا و و‪ +‬ا ر وا و‬
‫‪ +‬ل ‪/‬م ا‪ D‬ل ا ر‬ ‫ن ا و و‪ +‬ا ر وا د دا ك <‬ ‫و ظر إ ا ‪ $‬ت ا ( >‬
‫ن‬ ‫ل و‪ -A‬وإ داد ‪ +‬و‬ ‫ر ا ر ت ا دا‪C‬و‪ +‬ن‬ ‫م‪Y ،‬ن ھذه ا‪ 2‬رة ھم‬
‫‪D‬‬ ‫ا‬ ‫ل رف ا م ا ‪A‬رور ‪/‬م وإ ج ا <وص‪ .‬إ‪ D‬أن ا د ث ن ا‬ ‫ا‪ 2‬ط ا‬
‫‪ ،‬ا ذي ب‬ ‫‪ P‬ا ‪ +‬ح ا در وا‪ D‬د ج ا‪+D‬‬ ‫رھ ن‬ ‫ا (راءة‬ ‫( م دون ا ‪ A‬ر‬
‫(‪ /‬ا ق‬ ‫ز ت ا وا<ل ا وي <‬ ‫وى ا ب‬ ‫دورا ھ‬ ‫ا‬ ‫‪ I‬ا‬
‫م ا ت‪.‬‬ ‫إ دى ا ت ا‪2‬‬ ‫ا را‬ ‫ر‬ ‫‪/‬م‪.‬‬
‫ن‬ ‫‪.‬و‬ ‫ا (راءة وا‬ ‫‪/‬م ن ‪ /‬ر‬ ‫ن‪ ،‬رھ ن‬ ‫دى ا‬ ‫ا‬ ‫لا‬ ‫و ‪ +‬ل ا (ول‪Y ،‬ن ا‬
‫‪.‬‬ ‫وا ر ا‬ ‫و ا ‪/‬م ا‬ ‫ن‬ ‫ا‬ ‫ا ز ا‬

‫ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵏ ⵔⵉⵡⵙⴰ‬
‫ⵢⴰⵔⵉⵎⴰ ⵙⴰⵎ‬ ‫‪#‬وى ا " م ا ‪' #‬‬ ‫‪1.1‬‬
‫? ‪ $‬ن وا ا ب و رف و وا‪$‬ف ا ( رئ‪ ،‬وھذه ا ‪$‬‬ ‫رى )‪ (Cossu, 1995‬أن ا ‪/‬م ا‬
‫و‪ D‬ذ را‪ ، +‬ظرا ون ل ن ا ب‬ ‫ت‬ ‫وى ا ز ن‪ ،‬ث ‪ D‬و‪+‬د‬ ‫ون‬
‫ون ا ( ري ‪-‬‬ ‫رورة‬ ‫وا ( رئ ‪ ( D‬ن و‪ A‬ا ظ )ا' ج(‪ .‬و ‪/ ،I‬م ا‬
‫‪ A‬ن ر ا ‪ ،‬وا و‪A‬وع ا ول‪ ،‬وا ‪ +‬رب‬ ‫(‬ ‫‪ D+‬ر‬ ‫أن ا ‪/‬م د‬ ‫ا ب‪.‬‬
‫ك رة‬ ‫د‬ ‫ھم و‬ ‫ا ة‪ ،‬وا وا‪$‬ف وا‪ ( D‬دات‪ ،‬وا ( م وا دات‪ .‬ل ا رف ا (‬ ‫ا (‬
‫م‪.‬‬ ‫ا ا‪2‬و‬ ‫تا‬ ‫ذك ا‬ ‫ا ص‪،‬‬
‫وا‪( 2‬و وا و ‪،‬‬ ‫ت وا ر وز ا ط‬ ‫نا‬ ‫ن أ‪+‬ل ا وا<ل ‪ -‬ا ( رئ‪ ،‬وظف ا ؤ ف ‪ +‬و‬
‫‪J‬و ‪ /‬د ذ ك أ ق ء‬ ‫ر أو ‪0 ،‬م ل‬ ‫ت وا ر وز رف ‪ /‬ا ( رئ‬ ‫ھذه ا‬
‫ا ص ا ذي ط ب ن ا ( رئ أو ا م ا ( م ‪/+‬ود ردي ‪ D‬ف ا روف و ر ط ا ت و‬
‫ا ص‪...‬إ ‪.O‬‬ ‫ا را‪ -+‬ا وظ‬
‫رف ‪ /‬دو وھ ‪ :‬ا و ا <و ‪ ،‬وا دأ ا‪+ 2‬دي‪،‬‬ ‫س ر ت‬ ‫و د ‪ /‬رة ‪/‬م ا (روء‬
‫ا و "‪ ،‬وا ‪/‬م )‪.(Armbruster, Lehr, and Osborn, 2001‬‬ ‫وا ط ‪ ، $‬وا ‪+‬م أو "ا <‬

‫‪65‬‬
‫ا (راءة‬ ‫ذج‬ ‫(ل (د م‬ ‫أو ‪ ،‬د ذ ك‬ ‫ر‬ ‫رف ل وا دة ن ھذه ا ر ت‬
‫د ل ن ا د> ن‪ 1‬وا (د ن‪.2‬‬

‫راءة‬ ‫‪ .1.1.1‬ا ر ' ت ا ‪ /‬س‬

‫طو‪$‬‬ ‫ذ ك ‪J‬ن‪ k‬ل‬ ‫‪،‬و‬ ‫ا لا ‪/‬‬ ‫ا و‪ 8‬ا !و‪ #‬أو ا "و و و‪ $‬وھو ا و ا ( >م‬
‫ا ن‬ ‫ده‬ ‫ن ا‪<2‬وات‪ .‬و ُ ن ا و ا <و ا م ن ا ر ط ن ا رف و<و ‪ ،I‬و‬ ‫ھ‬
‫‪$‬راءة ا ت‪،‬‬ ‫‪ ،‬وا‪Z‬‬ ‫(راءة ‪ e‬طق ا م ‪<N‬وات‪ ،‬و ‪/‬و ھ‪ +‬ء ا‬ ‫ن ا ‪ /‬رات ا ‪J‬‬
‫و َ ل ُ و ت دة ن ‪: /‬‬

‫‪ /‬ا' ( ع ‪:‬‬ ‫تا ُ‬ ‫او‬

‫ⴷⵓⴼⴰ ‪ⴰⴼⵓⵙ-‬‬
‫ⵎⵙⵓ‪ⵓⴷⵎ-‬‬
‫ⵕⴰⵥⵏⴰ ‪ⴰⵏⵣⴰⵔ-‬‬
‫؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫ون ‪ /‬ا‬ ‫( ط‪ -‬ا‬ ‫او‬

‫)ⵎⵓⵔ ‪ⴰⵖⵔⵓⵎ ( ⴰⵖ -‬‬

‫)ⴰⵍ‪ⵜⴰⴷⴰⵍⴰ ( ⵜⴰ-ⴷⴰ-‬‬
‫؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫ون‬ ‫د ? ا‪<2‬وات‬
‫)ⵏ‪(ⴰ - ⵎ-ⴰ-‬‬ ‫ⵏⴰⵎⴰ‬
‫)ⵏ‪(ⵉ-ⵖ-ⵔ-ⵎ-ⴰ-‬‬ ‫ⵏⴰⵎⵔⵖⵉ‬

‫أ<وات؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫تإ‬ ‫لا‬

‫)ⵍ‪ⵜⵉⵏⵎⵍ (ⵜ-ⵉ-ⵏ-ⵎ-‬‬
‫)ⵜ‪ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ (ⵜ-ⴰ-ⵙ-ⵍ-ⵎ-ⴰ-ⴷ-‬‬

‫ت ‪+‬د دة؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫ا ب ‪<2‬وات و ‪ J‬ف‬

‫ⴰⴱⵔⴰ‬ ‫ⴰⴱⴰⴱ‬ ‫ⴰⴱⵉⴱⴰⵡ‬
‫ⵙⵓⵔⵙⴰ ⵙⵔⵓⵙⴰ‬ ‫ⵙⵔⵙⴰ‬
‫ⵎⵔⴰⵖ‬ ‫ⵔⴰⵖⵎⴰ‬ ‫ⵔⵖⵎⵙⴰ‬

‫‪1‬‬
‫غ ) ك ا رة(‪.‬‬ ‫ت ا ذ ن ھم ا را ل ا‪2‬و ‪ #‬م ا راءة رف‬ ‫ن وا‬ ‫د> ن ا‬ ‫‪<( .‬د‬
‫‪2‬‬
‫ت ا ( ن ن ك ا رة إ ا (راءة ن أ‪$‬ل ا " م وا ‪ #‬م) ‪/‬م ا (روء(‪.‬‬ ‫ن وا‬ ‫(د ن ھ ا‬ ‫‪<( .‬د‬

‫‪66‬‬
 ‫‪ - +‬وا‪/ $‬‬ ‫‪ / 0‬ا روف ا ‪> +/‬‬ ‫‪ - +‬ا <وا ت ا‬ ‫ت ا <و‬ ‫ا‬ ‫ا رف‬
‫؛ ‪0‬ل‬ ‫ا‬
‫ⴰⵙⵙⴰⵎ‬
‫ⴰⵎ‬ ‫ⵏⴰⵎ‬
‫ⴰⵎⴰ‬
‫ⴰⵎ‬ ‫ⴰⵎⵓ‬
‫ⴰⵎ‬
‫ⵙⵉⵖⵉⵎ‬
‫ⵉⵎ‬ ‫ⵉⵎⴳⵏⴰ‬
‫ⵙⵔⵉⵎ‬
‫ⵉⵎ‬ ‫ⵉⵎⵉ‬
‫ⵉⵎ‬
‫ⵏⵓⵣⵓⵎ‬
‫ⵓⵎ‬ ‫ⵓⵎⴰ‬
‫ⵛⵓⵎ‬
‫ⵓⵎ‬ ‫ⵓⵎⵍⴰ‬
‫ⵓⵎ‬
‫ⴰⵍⴰⴷⴰⵜ‬
‫ⵉⵍⵉⵜ ⴰⵍ‬
‫ⵉⵍ‬ ‫ⴻⵍⵉⵜ‬
‫ⵉⵍⵍⴻⵍ‬
‫ⴻⵍ‬ ‫ⵓⵍⵎⴰ‬
‫ⵓⵍ‬

‫ن ا <وت وا ر ز أو ا رف ا وب وإ ( ن ا ر ط ن <وت ا رف‬ ‫ا 'دأ ا '‪$‬دي و (<د ‪ I‬ا ‪$‬‬

‫‪ I‬ن لا و ت‬ ‫وع وا ر ز ا ر> (‪ ،‬و ن‬ ‫‪ /‬ار ز ا‬ ‫و ‪) I‬ا ر ز ا <و وا ر ز ا‬
‫ا‪: Z‬‬

‫ظ؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫‪/‬‬ ‫ل ا روف ا‬ ‫ز نأ‬ ‫ا‬

‫ⵥ‪ⵔ /ⵕ ; ⵙ/ⵚ; ⴷ/ⴹ; ⵜ/ⵟ; ⵣ/‬‬

‫‪ /‬؛ ‪0‬ل‪:‬‬ ‫‪/‬‬ ‫ز ن ا روف ا‬ ‫ا‬

‫ⵚ‪ⴱ /ⵀ ; ⴽ/ ⵇ ; ⵓ /ⴻ ; ⴽⵯ /ⴳⵯ ; ⵕ /‬‬

‫ھو ا ‪J‬ن‬ ‫ر‬ ‫‪ -‬ا م أ‪D I‬‬ ‫ا‬ ‫ن و‪/ $‬‬ ‫ر ر م ا روف ‪/‬‬
‫ا ر ؛ ‪0‬ل‪:‬‬
‫ⵍⵓ‬ ‫ⴷⵓⵓⴼⴰ‬ ‫ⵓⵓⵍⴰⴱⵖⴰ‬
‫ⵙⵍⵉ‬ ‫ⵉⵖⴰ‬
‫ⵙⴰⵍⵉ‬ ‫ⵉⵍⵍⵓ‬
‫ⵉ‬
‫ف ا ' د؛ ‪:/,‬‬ ‫ر ‪U‬ا‬
‫ⵟⵟⵉⵜ‬
‫ⵏⵉⵡⴰⵟⵟ‬
‫ⵟⵟ‬ ‫ⴷⴷⴰⵜ‬
‫ⵜⵔⴰⴷⴷ‬
‫ⴷⴷ‬ ‫ⴳⴳⵙⴰ‬
‫ⵙⴰⵯⴳⴳ‬
‫ⴳⴳ‬
‫؛ ‪:/,‬‬ ‫وف [ ا ‪H‬‬ ‫ر ‪i $U‬ا‬
‫ⵯⴳ‬ ‫ⵯⴽ‬ ‫ⴻ‬
‫ت؛ ‪:/,‬‬ ‫ا‪ O‬ام ا " ض ا ‪ G $ /% 1‬ا‬
‫‪ⵏⴽⴽ, ⴷ ⴰⵏⵍⵎⴰⴷ ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ.‬‬
‫‪ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵓ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵉⵣⵣⴰ.‬‬

‫ا‬
‫‪$‬راءة ا ت ردة‪،‬‬ ‫‪ ،‬أي ا (درة‬ ‫وا ‪ 05‬د ‪ $‬ا‪ 5 B‬ل ا ‪ 5‬رئ ‪ ; G‬اءة ا )‪ g‬إ ? ; اءة ‪ 9‬و‬
‫‪،‬و ) ‪#‬‬ ‫‪ ; ^ 5‬اءة ا‪%‬‬ ‫‪ ; I +‬درا ‪? #‬‬ ‫أو دا ل ا ص‪ ،‬دون ‪/+‬د‪ ،‬و ر ود‪ $‬؛‬
‫‪ 1‬ة‪.‬‬ ‫& ت ‪E6‬‬

‫‪67‬‬
 ‫‪، E‬‬ ‫ذ‪ ، E‬وا ‪ 5‬اءة ا‬ ‫‪)U‬ة(‪ ? # G ،‬ا رس)ة( أن ‪ 5 $ G 9‬اءة ا‬ ‫و ‪ ^ 5‬ھ‪7‬ه ا ‪ 5‬رة ‪ #‬ا‬
‫ف ‪ ? #‬ا ت و ا ب ا ‪ 5‬ا‪. V‬‬ ‫و (ا ر‪G‬ا ‪$ 5‬‬
‫تا ‪6‬‬ ‫و ) ر ا‪ e‬رة إ ? أ‪ G (; ُ B‬ا ‪)U‬ة( ; اءة ‪ #‬د ‪ G G‬ا ت ‪ 6‬ا ; ‪ . 5‬و اوح ‪ #‬د ا‬
‫‪ 6‬ا ‪ 9‬ى ا ول ‪ & & 60‬أد‪ ?B‬و‪& & 90‬‬ ‫‪ 6 F,‬ا ا‪ ; A )Be‬اءة ‪%‬‬ ‫)‪ ; Y‬اء‬
‫أ;‪ 6 ?0‬ا ; ‪ 5‬؛ و ‪ 6‬ا ‪ 9‬ى ا ‪ G N‬ا ‪ U‬ا<‪ $‬ا‪ & 115 G $ 6V‬أد‪ ?B‬و‪ & 140‬أ;‪ 6 ?0‬ا ; ‪5‬‬
‫ا ا‪ O‬ة )‪.(Harris and Sipay, 1985‬‬

‫ا‬
‫ا ز ‪ ،‬أي‬ ‫‪6‬‬ ‫ا )‪ U‬ا‬ ‫<& ‪ 9‬ب ا و ‪ U‬ا ‪ 5‬وء‪Y) _ 7 ،‬‬ ‫" ا )‪ # ; U‬ة أ‬
‫)‪ U‬ا ‪ # 5‬ا ط‪ G 5‬و ا ط‪ $ G 5‬ھ‬ ‫ا‬ ‫<‪ # % 0N ،‬ا ط‪ $ G 5‬ھ و‬ ‫ا ت ا &‪ ,‬ا‬
‫ⵏⴰⵡⵉⵎⴰ ⵉⵏⵏⵡⴰ و‪ {0O‬ا ‪ ⵜⴰⵏⴼⵓⵙⵜ6‬و‬ ‫‪FN G‬ل ‪ {0O‬ا ‪ U 1‬ا '‪ 1‬ي ⵏⴰⵡⵉⵎⴰ ⵙⴰⵎⵔⴰ وا " ا '‪ 1‬ي‬
‫ن ا )‪ G G # B G U‬ا ت‪:‬‬ ‫ⵔⴰⵔⵡⴰ وا ظ ‪ L‬ا ي ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵏ ⵉⵔⵓⵡⵙⴰ‪ .‬و‬ ‫ا ‪ I'B‬ا‬

‫رس)ة( ا< ‪ U) $ B‬ا ‪ 0‬ر ا ‪7‬ي‬ ‫ء وا ل وا ‪ 10‬ت‪ .‬و ‪G‬‬ ‫ن&‬ ‫ت ا‬

‫ة ‪ 6‬ا" ا ]‬ ‫‪ " # $‬ره ' ‪ ? # /‬ا ) <ت وا ت ا‬ ‫ا ‪ 5, 6‬ا ز‬ ‫و‪ Z‬ا‬
‫ا را )‪.(Agnaou, 2016‬‬

‫‪ Be‬ج ا ) ‪ O :/, /‬وف ا )‬ ‫‪ 6‬ا ‪ ،‬وھ‪ 6‬أ‬ ‫وھ‪ & 6‬ت وظ ‪B 1‬‬ ‫ت وظ‬
‫و‪ O‬وف ا ‪ \$‬و‪ O‬وف ا ‪ E‬وأدوات أ‪ e‬رة وا ‪ T‬وف‪ ...‬إ ‪.S‬‬

‫ت ‪ < $‬ا ) ت ا ‪F‬ز و ا ‪ 5‬ت ا ‪ 9 &< VF‬ب‬ ‫‪ G‬وا‬ ‫‪ ? # U‬ا رس)ة( ‪A‬و ا‬ ‫و‬
‫‪ L‬وا‪ e‬ء وا‪ e‬ء وا ' ح و ‪ E‬ا ?‬ ‫‪ 6‬ا { ا ‪ 5‬وء‪ & ،‬ادف وا‬ ‫ا ‪ 1‬دات‪ ،‬و ‪B U‬‬
‫‪ 1 $‬دات ا ‪ ، X 9‬أو‬ ‫^ا‬ ‫ل ا ‪# % N ،6‬‬ ‫ا او ‪ 6‬ا<‬ ‫و‪ " 5‬إ? ا ز‬
‫ل ا ‪ 0‬ر ‪...‬إ ‪.S‬‬ ‫ا ‪ G %F3‬ا ‪ 9‬ق أو ا‬

‫ا !‬
‫ن ل ا ص ا (روء‪ .‬و ‪ U ^5‬ا {‬ ‫‪ /‬ا ( رئ إدراك ا‬ ‫ط‪ -‬ن‬ ‫ر ر‬ ‫ھو‬
‫;‪ U 0‬ا ) ‪ ،/‬ور‪ \$‬ھ‪7‬ه‬ ‫‪FN G‬ل ر‪ 6B \$‬ا ت ( ‪$‬‬ ‫ف ‪ ? #‬ا <<ت ا ‪6‬‬ ‫‪$‬‬
‫إ ? ‪ G O‬ا ‪ 0‬ل ‪ L 3 ? #‬ا ‪ 6B‬ا ‪6‬‬ ‫;‪ U 0‬ا ‪ 51‬ات‪ UX ،‬ر‪ \$‬ا ‪ 51‬ات ( ‪$‬‬ ‫ا ‪ N‬ة (‪$‬‬
‫‪ 0; ، $‬ا ‪ %‬ل إ ? ا ر ا ‪6‬‬ ‫زا‬ ‫ا ‪ U 1‬ا<‪FIB‬ق ‪ _ G‬ا‬ ‫ا {‪ .‬و ‪# 6# 9‬‬
‫ا ‪. " Y‬‬
‫‪:‬‬ ‫ت ا ‪ 5‬رات ا|‬ ‫‪ G‬وا‬ ‫‪ 6‬ا رس)ة( ‪ #‬ا‬ ‫و ‪ ^ 5‬ذ _‪ k0 ُ ،‬أن‬
‫ت وا ‪ 1‬ھ ‪ U‬ا اردة ‪ 6‬ا {؛‬ ‫‪ 6B‬ا‬

‫‪68‬‬
 ‫‪ & G‬ت و‪ O‬وف؛‬ ‫‪ U‬ا ‪ B G $ ;F‬ت ا )‬
‫‪ U‬ا ‪ G $ ;F‬ا ) ‪ G /‬ا ‪ O‬ا ‪ A‬؛‬
‫‪ U‬ا ‪ G $ ;F‬ا ) ‪ K O G /‬ا ‪ Y"9‬وا ) ؛‬
‫ا ‪ 1 /%‬ة ا &‪ 6 A‬ا ‪ 51‬ة؛‬
‫‪ U‬ا ‪ G $ ;F‬ا ‪ 51‬ات ‪ K O G‬ا ‪ Y"9‬وا ) ؛‬
‫‪ 6‬ا {‪.‬‬ ‫&‪A‬‬ ‫ا ‪ 1 /%‬ة ا‬
‫ا ) ت ا| ‪:‬‬ ‫ت ‪ ? #‬ظ ‪ L‬ا‪e‬‬ ‫‪ G‬وا‬ ‫رة ا ‪ 5‬اءة ‪FN G‬ل ر ‪ Y‬ا‬ ‫)‪Y‬‬ ‫&‬
‫ى ا {ّ ‪ #< $‬د ‪: ? #‬‬ ‫ا ‪ "ّ $‬وھ‪ 6‬ا ‪ 5‬رة ‪ ? #‬و‪a" (Z‬ات ‪ O ّ #‬ل‬ ‫إ&‪%$‬ا‬
‫ⵏⵍⵡⵣⵉ‬ ‫و ‪G‬؛‬ ‫‪-‬ا‬
‫ⵏⴼⴰⵍⵡⵉ‬ ‫‪ O‬ت وا ‪ 0‬ر؛‬ ‫‪ -‬ا‪e‬‬
‫أ ّ‬
‫ي‬ ‫‪ U 95 ،/V \N ،A‬ا ‪ 51‬ات‪ ...‬ا ‪(.S‬‬ ‫)‪\N ،i #‬‬ ‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵙⴰⵔⴼⵉⵜ‬ ‫‪ T -‬و ‪ k F‬ا {ّ‬
‫‪ B‬ع ‪G‬ا ‪ 0‬صھ ‪.‬‬
‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵉⵡⴰⵢ ⴷ ⴷⴰⵔ ⴼⵅ ⴰⵎ ⵏ ⵣⵉⴽⵉ‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ :‬‬
‫?ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⴼⴰⵍⵡⵓ ⴳ ⴼⴰⵜⵜⵏ ⵙⵉⵎⵖⵏⴰ ⵏⴰⵎ‬
‫?ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵍⵡⵣⵓ ⴰⴽⴽⴰⵢ ⵙⵉⵎⵖⵏⴰ ⵏⴰⵎ‬
‫? ⴷⵏⵙⵙⵜ ⴽⵎⴰⵎ ? ⴷⴰ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵡⴰⵏⴰ ⵉⵏⵉ‬

‫ا ‪9V‬‬ ‫‪ * !+‬ا ) ع وھ ا ‪ 5‬رة ‪ TB / ' ? #‬ة ‪ O ّ #‬ل ا {ّ ‪ ،‬وا ‪ ,‬ر ‪ ? #‬ا )‬

‫{ّ ‪ # ،‬ﱠ‪ U U‬ا { )‪.(Skimming‬‬ ‫وا ‪0‬‬ ‫ر وا ‪ 5‬اءة ا ‪9‬‬ ‫‪$ B <$‬‬

‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳⵙ ⵜⵓⵜⴰⵎⴰⵜ ⵜⵎⵉⴳⵏⵡⵜ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ‬

‫ⵚⵉⵕⴹⵓ‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ :‬‬
‫?ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵉⵡⵉⵢ ⴷ ⴼⵅ ⴰⵎ ? ⴷⴰ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵍⴰⵡⴰⵙⵉ ⴼⵅ ⴰⵎ‬
‫‪ⵙⵙⵓⴼⵖⴷ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵜⴰⵎⴰⵜⵓⵜ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ.‬‬
‫‪ 3‬ام ا ‪ k9‬وا< " ن ‪FN G‬ل ا ‪ 5‬اءة‬ ‫ا ‪ 5‬رئ)ة( ‪$‬‬ ‫‪E‬‬ ‫ا ‪6‬‬ ‫‪1‬رة ا&‪ .$‬ص ا ‪, $‬‬
‫)‪.(Scanning‬‬ ‫ا )‬

‫‪ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵛⵓⵎⵎⴰ/‬‬
‫)…ⵉⵡ ; ⴰⵎ ; ⵔⵓⵜⵏⴰⵎ‪ⵉⵛⵓⵎⵎⴰ/ⵉⴼⵔⵓⵔⵉⵢⵏ ⵙⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ (ⵎⴰⵏⵉ ; ⵎⴰⵏⴰⴳⵓ/ⵎⵉⵍⵎⵉ/‬‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ :‬‬
‫? ⴰⵟⵓⵟⵟⴱ ⵏⴱ ⴰⵎⴳⵉ ⴳ ⵉⵏⴰⵎ‬
‫? ⵙⵏⵏ ⵓⴷⴷⵓⵎⵓ ⴳ ⴰⴽⴽⵉ ⵍⴰⵃⵛ‬
‫? ⵏⵍⴰⵡⴰⵙⵙⵉ ⵉⵡ‬
‫?ⴰⴷⴷⵓⵎⵎⵉ ⵓⴳⴰⵏⴰⵎ‬

‫‪69‬‬
 ‫ا ! وا ‪2$‬‬
‫ن ا ‪ 5‬رئ)ة( ; درا ‪:? #‬‬ ‫إذ‬
‫‪ 5‬ت؛‬ ‫وا ‪ ^V 5‬وا‬ ‫‪ A‬ا ‪ 5‬ط ا ‪ 9 V‬وا ‪B ,‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪G‬‬ ‫ّ‬ ‫‪ ،‬أ‪ B‬اع‬ ‫ا ظ‪ 1‬ا ‪9‬‬ ‫تا‬ ‫ر & ّ‪6 /‬ء '‪ O 1‬ل ا {ّ ؛ أ‪ B‬اع و ‪9‬‬ ‫‪ -‬ا‬
‫ا ‪ ، .S‬وا ‪ # U‬؛‬ ‫ا ‪ 1‬دات ا ‪9‬‬
‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵉⵙⴼⵙⵙⴰ‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ:‬‬
‫‪ⵙⵙⵓⴼⵖ ⴷ ⴰⵏⵖⵎⵉⵙ ⴰⵅⴰⵜⴰⵔ ⵙⴳ ⴽⵓ ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ.‬‬
‫‪ⵙⵙⵓⴼⵖ ⴷ ⵜⵉⵡⵉⵏⴰⵙ ⵉⵎⵎⴰⵍⵏ ⵉⵙ ⴰⵔ ⵉⵜⵜⵉⵔⵉ ⵓⵎⴰⵔⵓ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵡⵔⵉⴽ.‬‬
‫‪ⵙⵙⵓⴼⵖ ⴷ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵉⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍⵏ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏ ⵓⵡⵔⵉⴽ.‬‬
‫?ⵜⵙⵔⴳⵜ ⵔⴰⴷ ⵏⴰⴹⵓⴹⵉ ⵏⴰⵍⵍ ⵙⵉ‬
‫? ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵓⵔⴰⵎⵓ ⴰⵏⵏⵉ ⴰⵏⵏⵢⴰ ⴼⵅ ⵎⵏⵏ‪ⵉⵏⵉ ⴰⵎⵏⴰⴷ ⵏⵏⴽ /‬‬

‫تا‬ ‫? ‪G‬ا‬ ‫جا‬ ‫‪ -‬ا‬

‫ⵏⵔⴰⴼⴼⵉ ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ ⵙⴰⵎⵔⴰ ‪-‬‬
‫ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬
‫? =ⵔⴰⵖⵎⵉ ⴰⵙⵙⴰ< ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⴰⵏⵏⵉ ⵉⵎⵎⵢⴰⵎ‬
‫?! ⵏⵙⵙⵜⵜⵉ ‪ⵎⵉⵏ ⵉⵅⵙ ⴰⴷ ⵢⵉⵏⵉ ⵎⴰⵙⵉⵏ ⵙ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⴰ: < ⵡⵏⵏⵉ ⵉⵔⵣⵣⵓⵏ,‬‬
‫?= ⵉⴼⵏⴳⴰ ⴷ ⵎⵏⵏ ⵜⴽⵓⴼⴰⵜ < ‪ⵎⵉⵏ ⵜⵅⵙ ⴰⴷ ⵜ ⵜⵉⵏⵉ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ ⴰⴷ:‬‬

‫‪ FN G‬ل ا ‪ 9‬ق‪.‬‬ ‫ت وا " رات ا )‬ ‫‪G‬ا‬ ‫? ‪G‬ا ‪ 0‬صا ‪6‬‬ ‫‪ -‬ا ‪5‬قا‬
‫ⵍⴰⵜⴰⵙⵓ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ ⵙⴰⵎⵔⴰ ‪-‬‬
‫ⵏⵜⵉⵙⵇⵙⵉ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬
‫ⴷⴰ ⵍⵡⵣⴰ ⵙⵔⴰⵖ ⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ⵉⵎⵎⵢⴰⵎ ‪ⵎⴰⵅ ⴰⴼ ⵉⴳⴰ ⵓⵣⵡⵍ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ: < ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏ ⵜⴳⵔⵙⵜ = ?/‬‬
‫?= ⵜⵙⵔⴳⵜ ⵏ ⵏⴰⴹⵓⴹⵉ <‬

‫ت ‪ 8 9‬ل ا&‪1.$‬ام‪:‬‬ ‫ا ‪ 4 5 * 6$‬ا ‪3‬‬

‫" )ا )‪ U‬وا ‪ 5‬ا‪ #‬ا ‪ (S‬؛‬ ‫‪ /V‬ا‬ ‫‪ -‬ا‬
‫‪ -‬ا ‪G 3‬؛‬
‫‪ -‬ا ‪< " F‬ة‪.‬‬
‫‪ⴰⵔⵏⵓ ⵏ ⵜⵏⵎⵎⴰⵔ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ:‬‬
‫;)‪- ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ (ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵉⴳⴰⵎⵏ...‬‬
‫;ⵯⴳⴳⴰⵙⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⵣⵔⵓⵢ.‬‬

‫‪70‬‬
 ‫ا ‪ # 9 6‬ا ‪)U‬ة( ‪ ? #‬إ‪ B‬ء ا ‪1‬‬ ‫"^ أن أ‪ I'B‬ا ‪ 5‬اءة " ‪ G $ G‬ا ارد ا‬ ‫‪{39‬‬
‫ا ا‪ 5 6 %‬ا '‪ 1‬ي وا ‪ .6$‬و ‪ ^ 5‬ذ _ )‪ ? # Y‬ا رس)ة( أن ‪ # 9‬ا ‪)U‬ة( ‪ ? #‬ا ‪G G‬‬
‫ل ا ا ) ت ا ‪ 5‬اءة ‪ 6‬ا ‪ O‬ا ‪B ,‬‬ ‫; اءة ‪ O‬وف ‪ 1‬غ ‪ 6‬ا ‪ O‬ا و ?‪ ،‬و ‪ U G‬ا { وا‬
‫و ‪:k Z‬‬
‫ا )‪U‬‬ ‫ف‪ ،‬و ‪ U‬و‬ ‫ر ‪U‬ا‬ ‫ا ‪ 6#‬ا ‪ 6 0‬و‬ ‫ف ‪ U‬ا ‪ 5‬اءة ‪ 6‬ا ‪ 9‬ا و ? إ ?‬ ‫‪-‬‬
‫وا ‪ 5‬اءة ا ‪ ( 9 9‬ا‪ #‬ة ‪ ^ 5‬ا ‪.U 1‬‬
‫ا ) ت ا ‪ 5‬اءة ) ‪ E‬ا ‪ 5‬اءة‪$ ،‬‬ ‫ا‬ ‫‪ -‬ا‪ $‬اء ‪ G‬ا ‪ 9‬ا ‪ / ، B ,‬ا ‪ 0‬ص ا ‪ 5‬ا‪? # V‬‬
‫ا ‪ ،U 1‬ا ‪ G $ 7N‬ا<‪ " #‬ر وظ ‪ LV‬ا (‪.‬‬
‫^‬ ‫ب‬ ‫‪) /,‬ا‬ ‫ا ) ت إ‪Z‬‬ ‫ا‬ ‫‪ -‬ا‪ $‬اء ‪ G‬ا ‪ 9‬ا ا‪ / ، $‬ا ‪ 0‬ص ا ‪ 5‬ا‪? # V‬‬
‫‪ U T‬و‪ # B‬ا {(‪.‬‬ ‫ا {‪UX ،‬‬
‫رة‬ ‫ھ‪7‬ه ا‬ ‫ا ) ت ا ‪ B U 5 /5 B ،U 1‬ذج‬ ‫‪ U‬ا ف ‪ ? #‬ا &" ت ا ‪ 5 2 3‬اءة و ‪ U 5‬ا‬ ‫‪$‬‬
‫‪ G /& #‬ا " ‪ G V‬وا ‪.G 5‬‬

‫ا راءة‬ ‫" ‪#‬‬ ‫ذج‬ ‫‪.2.1.1‬‬

‫ة ‪ 6‬ر ‪ 2‬ا ‪ 5‬اءة‪ /"; ،‬أن ‪ B U 5 /5 B‬ذج روس ‪G /‬‬ ‫ف ‪ $‬ا ‪ I $‬ا‪ ^V‬ا‬ ‫‪ 6‬ھ‪7‬ه ا ‪ 51‬ة‬
‫ا " ‪ G V‬وا ‪.G 5‬‬

‫;‪9 :1$‬‬ ‫ا ‪%‬اءة‬ ‫ط‪%‬ا‪=:‬‬

‫‪ 6‬ا| ‪:6‬‬ ‫" ‪Z B ،G V‬‬ ‫ر ‪ 2‬ا ‪ 5‬اءة‬ ‫‪FX E‬ث ط ا‪ ^V‬ر‪9 V‬‬

‫ا ‪ ?%‬ا ‪) ; %$‬ا @‪( :‬‬

‫‪ G ^ I‬ا ‪ U‬ا ف أو‬ ‫ا ‪ 5 I‬ا ) ‪ / V‬ا ‪ )$‬وا ‪ 5 I‬ا ‪ . 0‬وھ‪7‬ه ا ‪; 5 I‬‬ ‫و رج ‪Z‬‬
‫ا ا ‪G‬‬ ‫‪ Y & ? #‬ا ‪AE‬اء ‪ 0‬ل ‪ ? #‬ا ‪ ./‬و‬ ‫‪ U‬ا ‪ 5‬اءة‪ ،‬و • ‪B " & $‬‬ ‫‪%‬‬
‫ن ا& ‪ 9‬ب ا وف ;"‪ /‬ا& ‪ 9‬ب & "‬ ‫‪ G#‬ھ‪7‬ه ا ‪ ? # 5 I‬ا‪ " #‬ر ا ف ‪ B‬أو ‪ / 1‬ا ‪ 5‬اءة‪ ،‬و‪#‬‬
‫‪.‬‬ ‫" أ ا ‪ 1‬ا ‪G‬ا ‪ O‬ا‬

‫ⵙ‬
‫ⴷⴰⵎⵍⵙⴰ‬
‫ⵎⵙⵉ‬
‫ⵙⵏⵏ‬
‫ⵏⵉⵙⴰⵎ‬
‫ⵍⵉⵍⵓⵙⴰ‬
‫‪ⴰⵙⵍⵎⴰⴷ ⵉⵏⵓ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵎⴰⵙⵙ ⵎⴰⵙⵉⵏ ⴰⵙⵓⵍⵉⵍ.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫)ا ‪( ّ A‬‬ ‫ا ‪ ?%‬ا ‪2$‬‬
‫وط ‪ 5‬ا ) أو ا { ‪.‬وھ‪ 6‬ط ‪ IN 6 9 5‬ا ‪ 2 # ? #‬ا ‪5 I‬‬ ‫ط ‪ 5‬ا‬ ‫و رج ‪Z‬‬
‫‪ /0‬إ ? ا )‪A‬ء ) ا ف (‪.‬‬ ‫أو ا ) أو ا {( و ‪ / $ /5‬ا ‪ /‬أو ‪1‬‬ ‫ا & " ‪ " ،‬أ ‪) / $‬ا‬
‫ف ا ‪A‬ل ‪ O /‬ف ‪ 9‬وظ ‪ G 1‬ا‬ ‫ا ا ‪ G# G‬ھ‪7‬ه ا ‪ # ? # 5 I‬م و‪ E‬د د<‬ ‫و‬
‫ا ‪ $ E 6‬ا‪ & . N‬أن ط" ا‪e‬دراك ا‪ Y [ 6 ) 6B 9Be‬ا ‪ O‬ن ‪ G‬ا ‪ /‬إ ? ا )‪A‬ء و ‪ G‬ا م إ ?‬
‫ا ‪ 3‬ص‪.‬‬

‫ⵙⴰ‬
‫ⵙⵉ ‪ⵙⵍⵎⴰⴷ ⵉⵏⵓ,‬‬
‫ⵙⵏⵏ ⵎⵙ‬
‫ⵙⵙⴰⵎ ⵙ‬
‫ⵙⴰⵎ ⵙⵙ‬
‫ⵙⴰ ⵏⵉⵙ‬
‫‪ⵙⵓⵍⵉⵍ.‬‬

‫ⵙⴰ‬
‫ⴷⴰⵎⵍⵙ‬
‫ⵙⵉ‬‫ⵎⵙ‬
‫ⵙⵏⵏ‬
‫ⵙ‬
‫ⵙⴰⵎ‬‫ⵏⵉⵙ‬
‫ⵙⴰ‬
‫ⵍⵉⵍⵓⵙ‬
‫ⵙ‬

‫ا ‪ ?%‬ا ‪ّ$‬‬
‫‪ ، 5‬ا ‪A‬دو‪ ، E‬ا<‪. V 5 B‬‬ ‫ا &" ‪،‬ا‬ ‫‪ V‬ا ‪ N‬ى‪ :‬ا‬ ‫و ‪G‬أ‬
‫ف ا ‪A‬ول و ‪U‬‬ ‫‪U‬ا‬ ‫إذ ) ( ‪G $‬‬ ‫‪ G $ L‬ا & " وا‬ ‫وھ‪ 6‬ط ‪ 5 5‬م ‪ ? #‬ا ‪A‬ج أو ا‬
‫أو ا ) ‪.‬‬ ‫ا ف ‪ 6‬قا‬

‫‪ⴰⵙⵍⵎⴰⴷ ⵉⵏⵓ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵎⴰⵙⵙ ⵎⴰⵙⵉⵏ ⴰⵙⵓⵍⵉⵍ.‬‬

‫ⴷⴰⵎⵍⵙⴰ‬
‫ⵎⵙⵉ‬
‫ⵙⵏⵏ‬
‫ⵏⵉⵙⴰⵎ‬
‫ⵙ‬

‫ⵙ‬
‫ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‬
‫ⵎⵙⵉ‬
‫ⵙⵏⵏ‬
‫ⴰⵎⵍⴰⵙ‬
‫ⴼⵉⵙⴰ‬
‫‪ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵓ, ⵉⵙⵎ ⵏⵏⵙ ⵎⴰⵙⵙⴰ ⵙⴰⵍⵎⴰ ⴰⵙⵉⴼ.‬‬

‫‪72‬‬
 ‫‪ G‬ا " ‪ ،G V‬إذ < ‪E‬‬ ‫ت وا‬ ‫ا ‪ 5‬اءة ‪ #‬ا‬ ‫‪ 'B‬إ ? أن ھ‪7‬ه ا ‪ I‬ا‪ ^V‬ا ‪ ; 6‬ھ‬
‫‪ B‬ا ‪A‬ج ‪ G $‬ا ‪G 5 I‬‬ ‫‪G‬إ‬ ‫ط ‪ 5‬أ ‪ G /‬أ‪ N‬ى‪ ،‬و ‪ G9 9‬ا‪ #‬د ا ‪ 5 I‬ا ‪ TB 1‬ا‬
‫وا & " ‪.‬‬ ‫ا‬

‫ا ‪%‬اءة(‬ ‫;‪) 9 :1$‬‬ ‫‪ 8‬ات ‪1‬ر?‪ B‬ا ‪%‬اءة‬

‫‪ O G ، $‬وف و& ت‬ ‫زا‬ ‫‪/‬ا‬ ‫‪ G‬ا ‪ 5‬رئ ا " ئ ‪G‬‬ ‫‪B‬‬ ‫" _ ا '‪ 1‬ة ‪# $ , $‬‬
‫و ا& ‪ G# Y‬ط ^ ا "‪ ، 0‬إ ? أ‪ %‬ات ‪ . ; I‬و ‪ G‬إ‪ E‬ل ‪ IN‬ات ‪ $‬ء ھ‪7‬ه ا ‪ 5‬رة ‪ #‬ا " ‪& G V‬‬
‫‪:6‬‬

‫= ⴱ < ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵉⵔⵖⵉⵜ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬

‫‪- ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ (ⴰⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵙ ⵓⵙⵙⴽⵜⵉ ⴷ ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ).‬‬

‫‪- ⵜⴰⵡⴰⴼⵉⵜ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⵙ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⵅⴼ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪- ⴰⴱⵟⵟⵓ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙⴳ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.‬‬
‫‪- ⵜⴰⴳⵯⵎⵔⵜ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏⵏⴰ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵡⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏ ⵉⴷⵖⴰⵔⵏ ⴷ ⵡⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏ ⵓⵖⵔⵉ.‬‬
‫‪- ⴰⴼⴰⵔⵙ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⵜⵉⵎⴰⵢⵏⵓⵜⵉⵏ ⴷ ⵜⵖⵔⵉ ⵏⵏⵙⵏⵜ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵖⵔⵉ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵖⵔⵉ ⴳ ⵓⴷⵍⵉⵙ.‬‬
‫‪- ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ.‬‬
‫‪- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴷ ⵜⵏⴰⵍⵉⵜ.‬‬

‫‪73‬‬
 ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵎⵙⵉⵔⴷ
ⵜⵎⵙⵉⵔⴷⵜ
ⴰⴽⵓⴷ:
ⴰⴽⵓⴷ: 40 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵜⵉⵔⴰⵎ:
ⵜⵉⵔⴰⵎ: ⵙⵏⴰⵜ (20 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ ⵉ ⴽⵓ ⵜⵉⵔⵎⵜ)
ⵜⵉⵔⵎⵜ)
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
- ⴰⵏⴳⵎⵉⵔⵙ ⴰⵎⵍⵍⴰⵍ ⴷ ⵓⵏⴳⵎⵉⵔⵙ ⵉⴽⵯⵍⴰⵏ;
- ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ ⵏ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵏ ⵜⴼⵉⵏⴰⵖ;
- ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ
- ⵜⵉⴼⵉⵍⵉⵏ
- ⴰⴷⵍⵉⵙ ⵏ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ
- ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ “ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ ⴰⴽⴷ ⵉⵜⵔⵉ”.
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵙⵉⵔⴷⵜ, ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ:
• ⵙⵙⵏⵏ ⵉⵙⵎ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ (ⵢⴰⴱ);
• ⴰⴽⵣⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ;
• ⴰⴽⵣⵏ ⵜⴰⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴳ ⵎⴰⵕⵕⴰ ⵉⴷⵖⴰⵔⵏ;
• ⴰⴽⵣⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ (ⴱⴰ, ⴱⵉ, ⴱⵓ, ⴱⴱⴻ)
• ⴰⴽⵣⵏ ⵜⴰⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ (ⴱⴰ, ⴱⵉ, ⴱⵓ, ⴱⴱⴻ)
• ⵙⵏⵓⵃⵢⵓⵏ ⵏⴳⵔ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵉⵎⵎⵔⵡⴰⵙⵏ (ⵀ / ⴱ).
• ⵙⵙⵉⵔⵉⵡⵏ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.
• ⵖⵔⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⵙ ⵜⴰⵣⵣⵍⴰ, ⵔⵎⵙⵏ ⴰⵢⵏⵏⴰ ⵖⵔⴰⵏ.
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ:
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ:
ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ (20 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵉⴽⵉⵣ ⵏ ⵢⵉⵙⵎ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴷ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏⵏⵙ (5 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ1:
ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ1: ⴰⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ (2 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
- ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⴷ ⵜⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ “ⵀ” .
- ⴰⴷ ⵉⵎⵍ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⴰⵡⵍⴰⴼⵜ ⵏ ⵓⵖⴰⵏⵉⴱ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ;
- ⴰⴷ ⵜⵏ ⵙⵇⵙⴰⵏ ⵎⴰ ⴰⵙ ⵜⵜⵉⵏⵉⵏ ⵙ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ;
- ⴰⴷ ⵖⵉⴼⵙ ⵔⴰⵔⵏ “ⴰⵖⴰⵏⵉⴱ”. ⵉⵖ ⵜ ⵓⵔ ⵙⵙⵉⵏⵏ, ⵢⵉⵏⵉ ⴰⵙⵏ ⵜ ;
- ⴰⴷ ⵜⵏ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵎⴰⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵉⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵜⵉⵏⴳⵉⵔⴰ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉ “ⴰⵖⴰⵏⵉⴱ”;
- ⴰⴷ ⵖⵉⴼⵙ ⵔⴰⵔⵏ (ⴱ);
- ⴰⴷ ⵉⴳⵎⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ (ⴱ) ⵜⵉⴽⵍⵉⵜ ⵏⵏⵉⴹⵏ, ⵜⵜⵔⵏ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ
ⴳⵎⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ” ⵎⴰⵕⵕⴰⵉⵜⵙⵏ;
- ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ ⴰⵙ ⵡⵛⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵉⵎⵙⵍⵉ (ⴱ).
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ < ⴱ = ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ, ⵉⵏⵉⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ
ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ : < ⴰⵙⵙⴰ ⵔⴰⴷ ⵏⵖⵔ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ < ⵢⴰⴱ =.
ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ2
ⵜⵉⵍⴰⵍⵜ2 : ⴰⵙⵙⴽⵜⵉ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ (3 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⴰⴼⴰⴷ ⴰⴷ ⴷ ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⴳ
ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ < ⵢⴰⴱ=.
ⴰⵎⴷⵢⴰ :
ⵜⴱⴱⵉ ⵜⵔⴱⴰⵜ ⴷ ⴱⴰⴱⴰⵙ ⴰⴱⵔⵉⴷ ⴳ ⵓⵙⴰⴽⴰ ⵏ ⵉⵎⵉⴽⵉⵍⵏ.
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.
- ⴰⴷ ⵉⵖⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴽⵓ ⵜⴰⴳⵓⵔⵉ ⵏⵏⴰ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ, ⵉⵙⵉⴽⴽ ⵅⴰⴼⵙ ⵙ ⵓⵏⴳⵎⵉⵔⵙ

74
 ⴰⵣⴳⴳⵯⴰⵖ;
- ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⵉⵙⵎ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵎⴰⵕⵕⴰⵉⵜⵙⵏ;
- ⴰⴷ ⵚⴼⴹⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ, ⴰⵊⵊⵏ ⵖⴰⵙ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ”;
- ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵎⴰⵕⵕⴰⵉⵜⵙⵏ;
- ⴰⴷ ⴳⵎⵉⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ”;
- ⴰⴷ ⴰⴽⵣⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵜⴰⵙⵙⴰⵙⵜ “ⴱⴱ”;
- ⴰⴷ ⴳⵎⵉⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵜⴰⵙⵙⴰⵙⵜ “ⴱⴱ”.
ⵉⴽⵉⵣ ⵏ ⵜⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ (2 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
- ⴰⴷ ⵉⵎⵍ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵎⴰⵎⴽ ⵜⵜⴰⵔⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ” ⵙ ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏⵏⵙⵏ
“ⵙⴳ ⵓⵥⵍⵎⴰⴹ ⵖⵔ ⵓⴼⴰⵙⵉ”. ⵥⵕ ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ “ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ ⴰⴽⴷ ⵉⵜⵔⵉ” (ⵎⵉⵔⴼⴰⵜ ⴰⵍⵅⴰⵟⵟⴰⴱⵉ,
2013)
- ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⵢⴰⴱ” ⵙ ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏⵏⵙⵏ.
- ⴰⴷ ⵣⵣⵔⵉⵏ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ ⵙ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴷ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵉⵟⵟⴼⵏ
ⵜⴰⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.
ⵉⴽⵉⵣ ⵏ ⵜⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴳ ⵎⴰⵕⵕⴰ ⵉⴷⵖⴰⵔⵏ ⴳ ⵜⴳⵓⵔⵉ(3
ⵜⴳⵓⵔⵉ(3 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ “ⵢⴰⴱ” ⴳ ⵓⵎⵣⵡⴰⵔⵓ ⴷ ⵡⴰⵎⴰⵙ ⴷ
ⵜⴳⵉⵔⴰ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉ.

ⴰⵎⴷⵢⴰ:

ⴱ
ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉ ⴱⴰⴱ
ⴱⴰ ⴱⵕⵕⴰ ⴱⵓⵎⵃⵎⵎⴷ ⴱⵓⵖⴰⵏⵉⵎ ⴱⵕⴰⵀⵉⵎ
ⴰⵎⵎⴰⵙ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉ ⴰⴱ
ⴱⵉⴱ
ⴱⴰ ⴰⴱ
ⴱⴰⵔⴰⵣ ⵜⴰⴱ
ⴱⴰⵏⴽⴰ ⴰⴱ
ⴱⴰⵡ ⴰⴱ
ⴱⵔⴽⴰⵏ
ⵜⵉⵏⴳⵉⵔⵉ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉ ⴰⵇⵔⴰⴱ
ⴱ ⴰⵖⵔⴰⴱ
ⴱ ⵉⵛⵄⴰⴱ
ⴱ ⴰⵖⴰⵏⵉⴱ
ⴱ ⴰⵙⴱⴱ
ⴱⴱⴰⴱ
ⴱⴱ ⴱ

- ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⴼⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⵢⴰⴱ” ⴳ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ (ⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓ, ⴰⵎⵎⴰⵙ ⴷ

ⵜⵉⵏⴳⵉⵔⴰ);
- ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⵙ ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵜⴰⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙⴳ ⵓⵥⵍⵎⴰⴹ ⵖⵔ
ⵓⴼⴰⵙⵉ.
- ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⴼⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵉⵎⵙⵍⵉ “ⴱ” ⴳ ⵓⵎⵣⵡⴰⵔⵓ, ⴰⵎⵎⴰⵙ ⴷ
ⵜⴳⵉⵔⴰ.
ⵉⴽⵉⵣ ⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⴷ ⵜⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ (ⴱⴰ,ⴱⴰ, ⴱⵉ,
ⴱⵉ, ⴱⵓ,
ⴱⵓ, ⴱⴱⴻ)
ⴱⴱⴻ) (5 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ” ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ “ⴰ”, “ⵉ”, “ⵓ”, ⴷ “ⴻ”

ⴰⵎⴷⵢⴰ:

ⴰⴱ
ⴱⴽⴽⴰⵙ
ⴱ ⴱⵕⵕⴰ ⵜⴰⴱ
ⴱⵔⴰⵜ ⴰⴱ
ⴱⵔⴽⴰⵏ ⴰⵇⵔⴰⴱ
ⴱ ⵉⵛⵄⴱ
ⴱ ⴰⵖⵔⴰⴱ
ⴱ
ⴰⴱ
ⴱⵢⴰⵙ
ⴱⴰ ⴱⴰⴱ
ⴱⴰ ⴰⵔⴱ
ⴱⴰ ⴰⴱ
ⴱⴰⵡ ⴰⴱ
ⴱⴰⵔⴰⵣ ⴰⴱ
ⴱⴰⵖⵓⵙ ⴰⵄⴱ
ⴱⴰⵏ ⵜⴰⴱ
ⴱⴰⵏⴽⴰ
ⴱⵓ ⴱⵓⵡⵖⵔⵓⵎ ⴱⵓⵢⵙⵍⵎⴰⵏ ⵉⴱ
ⴱⵓⵔⴽⵙⵏ ⵉⴱ
ⴱⵓⵣⴰⴳ ⴱⵓⵎⵃⵎⵎⴷ ⴱⵓⵛⴰⵡⴽ ⴱⵓⵢⵜⵍⵉ
ⴱⵉ ⴱⵉⵊⵊⵓ ⴰⴱ
ⴱⵉⴱ
ⴱⴰ ⴰⵜⴱ
ⴱⵉⵔ ⵜⴰⴱ
ⴱⵉⵣⴰⵔⵜ ⴱⴱⵉ
ⴱⴱ ⵜⴰⵔⴱ
ⴱⵉⵜ ⴱⴱⵉⵀⵔ
ⴱⴱ
ⴱⴻ ⵙⴱⴱ
ⴱⴱⴻⴱ
ⴱⴱ ⴱ

75
 ‫‪-‬‬ ‫‪ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴽⵓ ⵜⴰⴳⵓⵔⵉ, ⵜⵜⵔⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴰⵡⴷ ⵏⵉⵜⵏⵉ ⵜⴰⴳⵓⵔⵉ ⵙ ⵜⴳⵓⵔⵉ.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ‘ⵢⴰⴱ” ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ “ⴰ”, “ⵉ”, “ⵓ”, ⴷ “ⴻ”.‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪ⴰⴷ ⵜⵜⵔⵏ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⵙ ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏⵏⵙⵏ ⵜⴰⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⴰⴽⴷ ⵡⴰⵖⵔⵉ “ⴰ”,‬‬
‫‪“ⵉ”, “ⵓ”, ⴷ “ⴻ”.‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴼⴰⵔⵙ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⵜⵉⵎⴰⵢⵏⵓⵜⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ “ⴱ” (5‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫ⴳ ⵏⵉⵜⵓⵏⵢⴰⵎⵉⵜ ⵙⴰⵏⵉⵡⵉⵜ ⵏⴽⴼ ⵏⵙⴰ ⴷⴰ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵏⵔⵜⵜ ⴷⴰ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ⵖⵉⵏ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⵉ ⴷ ⵏⴰⵇⵇⵉ‬
‫‪ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⴰⵎⵎ ⵓⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷⵏ.‬‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ:‬‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ:‬‬
‫‪ⵜⵓⵣⵏ ⵜⵔⴱⴰⵜ ⵜⴰⴱⵔⴰⵜ ⵉ ⴱⴰⴱⴰⵙ.‬‬
‫‪ⵉⴱⴱⵉ ⵡⴰⴱⵉⴱⴰ ⴱⵕⴰⵀⵉⵎ ⴳ ⵓⴱⴰⵔⴰⵣ.‬‬
‫‪ⵜⴱⴱⵉ ⵜⴱⴰⵏⴽⴰ ⵏ ⴱⵓⵖⵔⵓⵎ.‬‬
‫‪ⵜⴰⵔⵉ ⵜⵔⴱⴰⵜ ⵜⴰⴱⵔⴰⵜ ⵙ ⵓⵖⴰⵏⵉⴱ ⴰⴱⵔⴽⴰⵏ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ, ⵉⵜⵜⵔ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ ⵜⵜ ⵖⵔⵏ.‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵜⵉⵙⵙ ⵙⵏⴰⵜ (20‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫‪ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ:‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ: ⴰⵙⵙⴽⵜⵉ ⵙ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⴷ ⵜⵡⵉⵍⴰ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ (2‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⵉⵖⵔⵉ ⴳ ⵓⴷⵍⵉⵙ ⵙ ⵜⴰⵣⵣⵍⴰ (10‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴳ ⵓⴷⵍⵉⵙ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⴰⵙⵏ ⵙⵙⴰⵖⴷⵏ ⵜⵉⵣⴳⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⴷ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ (08‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫‪ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵡⵛⵏ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ.‬‬
‫‪ⵜⴰⵣⵎⵎⴰⵔⵜ:‬‬
‫ⵏⵍⵉⴽⴽⵙⵉ ⵔⴳⵏ ⵜⵢⴰⵍⵥⵓⵜ ‪ⵜⴰⵣⵎⵎⴰⵔⵜ:‬‬
‫ⵏⵙⴰⵡⵔⵎⵎⵉ ⵏⵍⵉⴽⴽⵙⵉ‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ:‬‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ (5‬‬
‫))ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ‬
‫‪ⵖⵔ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ, ⵜⵙⵙⵓⵜⵍⵜ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ “ⵢⴰⴱ” .‬‬

‫ⴰⵔⵀⴰⴱ‬ ‫ⴰⴱⴰⴱ‬ ‫ⵙⵓⵎⵎⵙ‬ ‫ⵣⴰⴳⵔⴰ‬ ‫ⵇⵓⵔⴱⵄⴰ‬ ‫ⵜⵏⵓⴷⴷⵀⴰⵜ‬ ‫ⵓⵍⴰⵍⵍⵀⴰ‬ ‫ⵏⵡⴰⴱⵉ‬

‫ⵕⴰⴹⴰ‬ ‫ⵜⵏⴰⵏⴰⴱⴰⵜ‬ ‫ⵏⴰⴽⵔⴱⴰ‬ ‫ⵔⵓⴱⴳⴰ‬ ‫ⵙⵓⵖⴰⴱⴰ‬ ‫ⵙⵓⴽⵔⵀⴰ‬ ‫ⵉⵀⵉ‬ ‫ⵉⴽⴱⵉ‬

‫‪ U 5‬ا ‪ 5‬اءة ا ‪% 3‬‬ ‫‪ B 6‬ذ‪"' E‬‬ ‫وف‪ 5B ،‬ح‬ ‫‪ U‬و ‪ ; U‬اءة ا‬ ‫ذج ‪0O $‬‬ ‫‪5 $‬‬
‫‪. O‬‬ ‫‪7 $‬ه ا‬

‫‪76‬‬
 ‫ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⵍⴰⵜⵙⵓ ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⴰⵜ‬

‫? ا ‪%‬اءة‬ ‫‪A;C‬‬

‫ⵏ ⴷⵉⵔⴱⵓ ⴳ‬ ‫ⵔⵓ ⵍⵓⵙⵉ‬

‫ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⵔⴰⵎⵎⵣⵉⵜ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ‬
‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ‬

‫ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵉⵍⵙⵎⵉ ⵣⴽⴰⵢ ⴷⴰ‬

‫ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵎⵙⵉ ⵣⴽⴰⵢ ⴷⴰ‬
‫ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⴰⵍⵉⵡⴰⵜ ⵣⴽⴰⵢ ⴷⴰ‬
‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵉⵍⵙⵎⵉ ⵙ ⵍⵉⴽⴽⵙⴰ ⵔⵖⵉ ⴷⴰ‬
‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵙ ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵉⵜ ⵔⵖⵉ ⴷⴰ‬
‫ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵜ ⴳⵙ ⵍⵉⴽⴽⵙⴰ ⵖⴼⵓⵙⵙⵉ ⴷ ⴷⴰ‬
‫ⵏⵙⴰⵡⵔⵎⵎⵉ ⵏⵍⵉⴽⴽⵙⵉ ⵔⴳⵏ ⵓⵢⵃⵓⵏⵙⵉ ⴷⴰ‬
‫ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⴰⵍⵍⵉ ⴳ ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵉⵜ ⵙⵔⴰⴼⵉ ⴷⴰ‬
‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵙ ⵙⴰⵏⵉⵡⵉⵜ ⵔⵖⵉ ⴷⴰ‬
‫ⴰⵍⵣⵣⴰⵜ ⵙ ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵉⵜ ⵔⵖⵉ ⴷⴰ‬
‫ⴰⵍⵣⵣⴰⵜ ⵙ ⵙⴰⵏⵉⵡⵉⵜ ⵔⵖⵉ ⴷⴰ‬
‫ⴰⵔⵖⵉ ⵏⵉⵎ ⴰⵕⵕⴰⵎ ⵙⵎⵔⵉ ⴷⴰ‬

‫‪ ) 9 1 $‬ا ‪%‬اءة ‪ 9‬أ‪ D‬ا ‪( $‬‬ ‫‪ 8‬ات ‪1‬ر?‪ B‬ا ‪%‬اءة‬

‫دد‬ ‫ص ا'‪+‬‬ ‫ن طر ق ا ل ‪ -‬ا ص‪ .‬و ( ‪/ A‬م ا‬ ‫رورة ا ‪/‬م ن ل ء ا‬ ‫ل‬
‫( ' را ‪ +‬ت‬ ‫را ل ا ‪ 0‬ث )‪ $‬ل ا (راءة‪ ،‬أ‪ 0‬ء ا (راءة‪ ،‬د ا (راءة( ا‬ ‫ق‬ ‫ؤ‪D‬ت‪،‬‬ ‫ن ا‬
‫ن ‪/‬دف‬ ‫م‪،‬‬ ‫در إ ذھن ا‬ ‫ا‪ $ D‬ت وا ر‪ A‬ت ا‬ ‫‪ .‬و <ب ا ر ا‪2‬و‬ ‫ا (را>‬
‫ول‬ ‫ا ص‪،‬‬ ‫ا ‪ 0‬إ ‪ 0‬ت ا ر‪ A‬ت أو ‪ /‬أو د ‪ /‬ن ل ا ؤ رات ا واردة‬ ‫ا ر‬
‫(روء‪.‬‬ ‫ا ‪ 0 0‬ا‪ D‬دادات وا‪ 2‬م وا‪Z‬راء ا ر ‪ /‬ن طرف ا ( رئ ول ا ص ا‬ ‫ا ر‬
‫ن أو‪ D‬أھ‬ ‫ل را ‪ /‬ا ‪ 0‬ث ا ر إ ‪ /‬أ ه‪،‬‬ ‫‪ $‬ل (د م وذج طوات در س ا (راءة ن‬
‫ب أ واع ا ط ت‬ ‫ا (راءة ن أ‪+‬ل ا ‪/‬م وا م‪ ،‬د ذ ك (دم دة ن ض أ واع ا <وص‬
‫ر ‪ ،‬ا ر ‪ ،‬ا ‪ (... + +‬ظرا ‪2‬ھ ‪/‬‬ ‫)ا رد ‪ ،‬ا و< ‪ ،‬ا وار ‪ ،‬ا و‪ ، / +‬ا' ر وا‪D‬‬
‫ف‬ ‫دة‬ ‫ن أن ? ا <وص ا‬ ‫‪.‬و‬ ‫ا وى ا وي أو ا‬ ‫واء‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬
‫ر‪O‬‬ ‫‪ A‬ن ق ھذا ا د ل <و‪C‬‬ ‫ة ا و وا ‪ A‬ر وا ‪ . (0‬و (د أدر‪+‬‬ ‫ا تا ر ط‬

‫‪77‬‬
‫ثأ د‬ ‫ن‪ ،‬ن إ داد ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وا ‪ A‬رة‪ ،‬ن إ داد ا ث ا وظ أ ‪/‬ر‪ ،‬و <و‪N C‬دب وا ‪(0‬‬
‫ا دي؛ ن ا‪ > D‬س ‪ ' /‬داد ا <وص ا (را> ‪.‬‬

‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵉ ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵏⵉⴼⵉⵔⵓⵙⵉⵜ‬

‫‪ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵙ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⴷ ⵜⵉⵔⵙⵍⵜ ⵜⴰⵅⴰⵜⴰⵔⵜ ⵉⵜⵜⴰⵡⵙⵏ ⵉ ⵓⴼⴳⴰⵏ ⵃⵎⴰ:‬‬
‫;ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⴼⴰⵢ ⴷⴰ ‪−‬‬
‫;ⵙⵏⵏ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⵔⵓⵖⵎⵙⵙⵉ ⴷⴰ ‪−‬‬
‫;ⵜⵜ ⵡⵉⵔⵉⵙⵙⵉ ‪− ⴰⴷ ⵉⵍⵎⴷ ⵜⵓⵜⵍⴰⵢⵜ,‬‬
‫‪− ⴰⴷ ⵉⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⵅⴼ ⵓⵎⴰⴹⴰⵍ ⴷ ⵜⵓⵙⵙⵏⵉⵡⵉⵏ ⵢⴰⴹⵏⵉⵏ,‬‬
‫;ⵙⵏⵏ ⵉⵔⵓⵡⵜ ⴷ ⵜⵔⴷⵓⵜ ⵓⴷⵓⵖⵙⵉ ⴷⴰ ‪−‬‬
‫‪− ⴰⴷ ⵉⵙⵙⵎⵖⵔ ⵙ ⵢⵉⵅⴼ ⵏⵏⵙ.‬‬
‫ⵏ ⵙⴰⵎⵔⴰ ⵔⴰ ⵙⴰⵏⵉⵡⵜ ⴷ ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵜ ⵏ ⵢⴰⵎⵎⴳⵓ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵉⵔⵔⵣⵉ ‪ⴳ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⴷ ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ,‬‬
‫ⴷ ⵜⵓⵜⴰⵎⴰⵜ ⵜⵎⵉⴳⵏⵡⴰⵜ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳⵙ ⵖⴼⵓⵙⵙⵉ ⴷ ⴷⴰ ⵏⵙⵙⵉ ⵢⴰⴷⴷⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵙⴰⵎⵔⵜⵜⵉ ‪ⵉⴹⵕⵉⵚⵏ.‬‬
‫‪ⵜⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⵜⵉⵎⵥⵥⵢⴰⵏⵉⵏ.‬‬
‫‪ⵃⵎⴰ ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ, ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ ⵙⵎⵔⵙⵏ:‬‬
‫;ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⴰⵔⵓⵡⵣⵎⵉ ⵏⴷⵓⵎⵎⵍⵉ ⴷ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ‪−‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳ ⵏⴰⵍⵍⵉ ⵏⵉⵎ ⴰⵕⵕⴰⵎ ⵉ ⵜⵉⵏⵢⴰⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⴰⵔⴰⵜ ‪−‬‬
‫‪− ⴰⵣⴷⴰⵢ ⵏⴳⵔ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⴷ ⵜⵙⴷⴷⴰⵔⵉⵏ.‬‬
‫‪ⴳ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ, ⵉⵜⵜⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵜⴰⵖⴹⴼⵜ ⵉ ⴽⴽⵓⵥⵜ ⵏ ⵜⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ:‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵍⵡⵣⴰ ‪−‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴷⴽⴰ ⵏⵏⵓⵎⵉ ⵏⴼⴰⵍⵡⵉ ⵖⵉⵏ ⴼⴰⵍⵡⴰ ‪−‬‬
‫;ⵏⵉⵔⵣⵉ ⵏⵙⵏⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ‪−‬‬
‫‪− ⴰⴹⵕⵉⵚ.‬‬

‫ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⵏⵚⵉⵕⴹⵉ ⵏ ⵏⵡⴰⵏⴰ‬

‫ⵏ ⵏⵡⴰⵏⴰⵡ ⵙ ⵏⵉⴹⴰⵡⴰⵢⵎⵉⵜ ⵏⵙⵏⵏ ⵔⴰⵎⵎⵣⵜ ⴷ ⵏⵙⵏⵏ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⵏⵔⵖⵎⵙ ⴷⴰ ⵖⵉⵏ ⵏⵓⴽⵙ ⴷⴰ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⴷ ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⵉ ⵉⵔⵖⵜ ⵙⵡⴰⵜⵜⴻⵜ‬
‫ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵏ ⵏⵙⵉⵍⴷⵉ ⴳ ⴰⴼⴰⵜⵜⵏ ⴰⴷ ‪ⵉⵏⴰⵡⵏ ⵣⵓⵏ ⴷ ⴰⵏⵖⵎⵙ ⴷ ⵓⵙⵏⵖⵎⵙ, ⴰⵙⵏⵓⵎⵍ, ⴰⵍⵍⴰⵙ ⴷ ⵓⵙⵙⴼⵔⵓ ⴷ ⵓⵙⵙⵏⵥⵉ. ⵙ ⵎⴰⵏ ⴰⵢⴰ,‬‬
‫‪ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏ ⵉⴹⵕⵉⵚⵏ ⴰⴷ:‬‬
‫;ⵙⴰⵍⵍⴰⵎⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵍⴰⵎⵎⵓⵏⵙⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵍⴰⵡⴰⵙⵎⵏⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵏⴰⴽⵙⵎⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵙⴰⵎⵖⵏⵙⵓ ⴷ ⵙⴰⵎⵖⵏⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵡⴰⵔⴼⵙⵙⵎⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫;ⵢⴰⵥⵏⵙⵙⵎⴰ ⵚⵉⵕⴹⴰ ‪−‬‬
‫‪ⴽⵓ ⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ, ⵖⵓⵔⵙ ⵜⵓⵙⴽⴰ ⴷ ⵓⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵜⵓⵚⴽⵉⵡⵉⵏ ⵉⵥⵍⵉⵏ ⴰⴽⵉⴷⵙ.‬‬

‫‪78‬‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⴰⵍⵍⴰⵙ
ⵉⵙⵙⵓⴷⵓⵙ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⴰⵍⵍⴰⵙ ⵜⵉⵎⵙⴰⵔⵉⵏ ⵏⵏⵉ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵉⵡⵔⵉⴽⵏ ⴳ ⵡⴰⴽⵓⴷ, ⵉⵙⵙⴷⵖⵔ ⵜⵏ. ⵏⵜⵜⴰⴼ ⴳⵉⵙ ⴽⵕⴰⴹ ⵏ
ⵉⴼⵕⴹⵉⵚⵏ :
− ⵉⵡⵔⵉⴽⵏ;
− ⴰⴽⵓⴷ ⴷ ⵓⴷⵖⴰⵔ;
− ⵜⵉⵎⵙⴰⵔⵉⵏ.
ⵙ ⵎⴰⵏⴰⵢⴰ, ⵏⵙⵙⵎⵔⴰⵙ ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ:
− ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⵙⴹⴼⴰⵕ ⴳ ⵡⴰⴽⵓⴷ, ⴰⵎ : ⴳ ⵓⵎⵣⵡⴰⵔⵓ; ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ...
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ ⵣⵓⵏ ⴷ : ⵢⴰⵏ ⵡⴰⵙⵙ /ⵉⵊⵊ ⵏ ⵡⴰⵙⵙ, ⵢⴰⵏ ⵉⵎⵉⴽⴽ / ⵛⵡⵉⵜⵜⵉ/ⵛⵡⴰⵢⵜ...
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ ⴰⵎ: ⴽⵓⴷⵏⵏⴰ/ⵎⵉⵍⵎⵉ ⵎⵎⴰ/ⴰⴷⴷⴰⵢ, ⵉⵙ ⴽⴰ/ⵖⴰⵔ/ⵖⴰⵙ....

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍ
ⵉⵎⵎⴰⵍ ⴰⵏⵖ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍ ⵎⴰⵎⴽ ⴳⴰⵏ ⵉⵙⴽⴽⵉⵏⵏ ⴷ ⵜⵖⴰⵡⵙⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵉⴷⵖⴰⵔⵏ ⴷ ⵉⵙⵓⵔⵙⵏ ⴷ ⵉⵡⵔⵉⴽⵏ.
ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⵉⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍⵏ ⴰⵡⵔⵉⴽ, ⵏⵣⵎⵔ ⴰⴷ ⴳⵉⵙ ⵏⴰⴼ:
− ⵜⴰⴼⵔⵉⵙⵜ ⵜⴰⴽⵎⴰⵎⵜ ⵉⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍⵏ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏⵏⵙ ⴷ ⵜⵎⵍⵙⴰ ⵏⵏⵙ....
− ⵜⴰⴼⵔⵉⵙⵜ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵉⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍⵏ ⵜⵉⵖⴰⵔⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵡⴰⴳⴰⵔⵏ ⵏⵏⵙ.
ⴷⴰ ⵉⵙⵙⵎⵔⴰⵙ ⵓⵎⴰⵔⵓ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍ:
− ⵉⴼⵔⵉⵙⵏ ⵏ ⵜⵖⴰⵔⴰ ⴰⵎ “ⴰⵎⵇⵇⵔⴰⵏ” “ⴰⵖⵣⵣⴰⴼ / ⴰⵣⵉⵔⴰⵔ” “ⴰⴳⵣⵣⴰⵍ/ ⴰⵇⵓⴹⴰⴹ”....;
− ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⵏ ⵜⵖⴰⵔⴰ ⴰⵎ “ⵉⵛⵏⴰ” “ⵉⵖⵓⴷⴰ” “ⵉⵡⵔⵖ”;
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵖⴰⵔⴰ ⴰⵎ “ⵉⵛⵛⴰ ⵉⴼⴰⴷⴷⵏ ⵏⵏⵙ” “ⵉⵎⵇⵇⵓⵔ ⴰⵙ ⵡⵓⵍ” “ⵉⵎⵎⵓⵜ ⴰⵙ ⵡⵓⵍ”; “ⵉⵕⵥⵎ ⴰⵙ ⵓⴼⵓⵙ”.. .

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵎⵙⴰⵡⴰⵍ
ⵉⴳⴰ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⴰⵎⵙⵇⵙⵉ ⵏⵉⵖ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵊⴰⵔ ⵎⵉⴷⴷⵏ.
ⵏⵙⵙⵎⵔⴰⵙ ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ:
− ⵉⴳⴳⵉⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⵡⴰⵍ ⵣⵓⵏ ⴷ: ⴰⵙⵇⵙⵉ, ⴰⵙⵏⵉⵎⵎⵔ, ⴰⵙⵓⵣⵍ... .
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵜⵉⵎⵣⴷⴰⵢⵉⵏ ⴰⵎ : “ⵙ ⵜⵉⴷⵜ, ⵡⴰⵅⵅⴰ, ⵜⵖⵥⴰⵏⵜ....”
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⴳⵏⵓ ⴰⵎ : “ⵙⵓⵔⴼ ⵉⵢⵉ/ ⵡⴰⴷⵎ ⵉⵢⵉ, ⵉⵙ ⵜⵓⴼⵉⴷ/ ⵎⴰ ⵜⵣⵎⵎⵔⴷ, ⵜⴰⵏⵎⵎⵉⵔⵜ...”.
− ⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ( ⵜⴰⵏⴰⵍⴰⵡⵜ, ⵜⴰⵏⴰⴱⴰⵡⵜ, ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ, ⵜⴰⵏⴰⵥⴰⴼⵜ, ⵜⴰⵏⴰⴹⵜ).
− ⵜⵉⵏⴰⵡⵜ ⵜⵓⵙⵔⵉⴷⵜ…

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⴽⴰⵏ
ⵍⵍⴰⵏ ⴽⵉⴳⴰⵏ ⵏ ⵡⴰⵏⴰⵡⵏ ⵏ ⵉⴹⵕⵉⵚⵏ ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ, ⵣⵓⵏ ⴷ ⵜⵉⴼⵔⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⴰⵎ ⵏ ⵡⵓⵜⵛⵉ ⵏⵉⵖ ⵉⵙⵎⵉⴳⵉⵍⵏ ⴰⵎ ⵉⵙⵎⵉⴳⵉⵍⵏ ⵏ ⵜⵔⴰⵔⵉⵜ ⵏ
ⵜⵖⴹⴼⵜ ⴳ ⵓⴱⵔⵉⴷ.
ⵉⵜⵜⵡⴰⵙⵙⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⴽⴰⵏ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⵡⵏⵏⵉⵜⵉⵏ ⵣⵓⵏ ⴷ:
− ⵜⴰⵡⴰⴳⴳⵉⵜ ⵙ ⵓⵖⵉⵍ "ⵉⵇⵇⴰⵏ ⴷ ⴰⴷ….” "ⵉⵍⵍⴰ ⴼⵍⵍⴰⴽ/ⵎ ⴰⴷ…"
− ⵜⵉⴽⴽⵉ ⵏ ⵉⵙⵎⵉⴳⵉⵍⵏ “ⵢⵓⴼⴰ ⴰⴷ…” " ⵓⵔ ⵏⵜⵜⴻⵜⵜⵓ ⴰⴷ ⵏⴱⴷⴷ ⵅⴼ ⵓⵙⴰⵍⵉ".

79
ⵙ ⵎⴰⵏⴰⵢⴰ, ⵏⵜⵜⴰⴼ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⴽⴰⵏ ⵉⵙⵙⵎⵔⴰⵙ :
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵎⵙⴽⴰⵏ;
− ⵜⴰⵍⵖⴰ ⵜⴰⵏⴰⴱⴰⵡⵜ;
− ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ ⴳ ⵡⴰⵏⴰⴹ.

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵖⵎⴰⵙ
ⵉⴳⴰ ⵓⵙⵓⵖⴷ ⴰⵎⴰⵜⵓ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵖⵎⴰⵙ ⵜⵉⴽⴽⵉ ⵏ ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵅⴼ ⵛⴰ ⵏ ⵓⵡⵔⵉⴽ ⵏⵉⵖ ⵛⴰ ⵏ ⵜⵎⵙⴰⵔⵜ ⵏⵉⵖ ⵛⴰ ⵏ ⵜⵎⵓⴽⵔⵉⵙⵜ ⴷ
ⵓⵎⵅⵓⵎⴱⵔ. ⵉⵜⵜⵔⴰⵔ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵖⵎⴰⵙ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⴰⵎ : ⵎⴰ/ⵡⵉ, ⵎⴰⵏⵉ, ⵎⵍⵎⵉ, ⵎⴰⵅ, .....
ⴷⴰ ⵉⵙⵙⵎⵔⴰⵙ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ:
− ⵉⵎⵥⵍⴰⵢⵏ ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ;
− ⵉⵎⵇⵇⵉⵎⵏ ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ;
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ;
− ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵓⴷⵖⴰⵔ.

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵖⵎⴰⵙ
ⵉⴳⴰ ⵓⵙⵓⵖⴷ ⴰⵎⴰⵜⵓ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵖⵎⴰⵙ ⵜⵓⵜⵔⴰ ⵏ ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵅⴼ ⵛⴰ ⵏ ⵓⵡⵔⵉⴽ ⵏⵉⵖ ⴽⵔⴰ ⵏ ⵜⵎⵙⴰⵔⵜ ⵏⵉⵖ ⴽⵔⴰ ⵏ ⵜⵎⵓⴽⵔⵉⵙⵜ
ⵏⵉⵖ ⴰⵎⵅⵓⵎⴱⵔ. ⵉⵜⵜⵔⴰⵔ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵖⵎⴰⵙ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵏ ⵉⵎⵖⵔⵉ. ⵉⵜⵜⴰⵡⵙ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ
ⵙⵙⵉⵔⵉⵡⵏ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵏⵏⵙⵏ ⵙ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⴰⵎ: “ⵉⵙ , ⵎⴰⵅ, ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ, ⵎⴰⵏ, ⵎⴰⵏⵉ, ⵎⴰ, ⵡⵉ.....”

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⵙⴼⵔⴰⵡ
ⴷⴰ ⵉⵙⵙⴼⵔⴰⵡ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ ⵎⴰⵎⴽ ⵜⴳⴰ ⵏⵉⵖ ⵎⴰⵅ ⵜⴻⵜⵜⵉⵍⵉ ⴽⵔⴰ ⵏ ⵜⵓⵎⴰⵏⵜ. ⵉⵜⵜⵔⴰⵔⴰ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ ⵅⴼ ⵓⵙⵇⵙⵉ
ⵉⵜⵜⵉⵍⵉⵏ ⴳ ⵓⵣⵡⵍ ⵏⵉⵖ ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ. ⵙ ⵓⵎⴰⵜⴰ, ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⴰⴷ ⴳⴰⵏ, “ ⵎⴰⵅ/ ⵎⴰⵢⵎⵎⵉ ⴷ ⵎⴰⵎⴽ”. ⵏⵜⵜⴰⴼ ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ:
− ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⴼⴰⴷⴰ;
− ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵎⵏⵜⵉⵍⵜ;
− ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵍⴽⴰⵎⵜ.

ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⵙⵏⵥⴰⵢ
ⵉⴳⴰ ⵓⵙⵓⵖⴷ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ ⴰⵙⵉⵡⴹ ⵏ ⵜⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵏⵉⵖ ⴰⵎⵏⴰⴷ ⵉ ⵡⵏⵏⵉⴹⵏ. ⴷⴰ ⵉⵙⵙⵎⵔⵙⴰⵙ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⴷ:
- ⵉⵏⵥⴰⵜⵏ ⵉⵎⴰⴽⴰⴷⵏ;
- ⵉⵏⵥⴰⵜⵏ ⵉⵏⵎⴳⴰⵍⵏ.
- ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵉⵙⴱⴷⴷⴰⵏ ⵉⵎⵏⴰⴷⵏ ⴰⵎ: ⵎⵉⵏⵣⵉ/ⵉⴷⴷⵖ/ⴰⵛⴽⵓ, ⵎⴰⵛⴰ...; ⵉⵖ, ⵎⴰⵍⴰ, ⵎⵛ….
ⴰⵎⴷⵢⴰ ⵏ ⵜⵓⵙⴽⴰ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⵙⵏⵥⴰⵢ:

ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ:
ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ:
ⵍⴰ ⵜⵙⵙⵏⴽⴰⴷ ⴰⵙⵏⵜⵍ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵎⴽⵔⵓⵙⵜ ⵅⴼ ⵉⵙⵙⴰⵡⴰⵍ ⵓⴹⵕⵉⵚ.

80
‫‪ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ ⵜⵉⵙⵙ ⵙⵏⴰⵜ:‬‬
‫‪ⵙⵏⴰⵜ:‬‬
‫‪ⵍⴰ ⵜⵙⴱⴷⴷⴰ ⴰⵎⵏⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵙ ⵉⵏⵥⴰⵜⵏ ⵉⵎⴰⴽⴰⴷⵏ.‬‬

‫‪ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ ⵜⵉⵙⵙ ⴽⵕⴰⴹⵜ:‬‬

‫‪ⴽⵕⴰⴹⵜ:‬‬
‫‪ⴷⴰ ⴷ ⵜⵙⵙⵓⴼⵓⵖ ⴰⴳⴰⵔⵏ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⵖⵔ ⵓⵎⵏⴰⴷ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵉⵏⵥⴰⵜⵏ ⵉⵏⵎⴳⴰⵍⵏ.‬‬

‫ⵜⵓⵔⴰⴳⴳⵎⴰⵜ ⵜⵔⴰⴷⴷⵙⴰⵜ‬
‫‪ⵜⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓⵜ:‬‬
‫‪ⵜⵙⵙⵎⵙⴰⵙⴰ, ⵏⵉⵖ ⵜⵙⵙⵎⵜⴰⵡⴰ, ⵊⴰⵔ ⵉⵎⵏⴰⴷⵏ.‬‬

‫‪ B‬اع ا ‪ 0‬ص وا ‪ $ I3‬ت‪،/5 B ،‬‬ ‫ا‪Z‬‬ ‫ھ‪ IN U‬ات ر ‪ 2‬ا ‪ 5‬اءة ‪ U 1‬وا ‪ ،U‬وا‬ ‫‪5 $‬‬
‫‪ ،6‬إ ? ‪ B U 5‬ذج ‪ $‬درس ‪ 0O‬ا ‪ 5‬اءة ‪.G 5‬‬

‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵉ ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫ⵜⵔⵉⵙⵎⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫‪ⴰⴽⵓⴷ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴽⵓⴷ: 60‬‬
‫‪ⵜⵉⵔⴰⵎ:‬‬
‫ⵜⴹⴰⵕⴽ ‪ⵜⵉⵔⴰⵎ:‬‬
‫‪ⴷⴰⵜ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ:‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⵖⵔⵉ: (10‬‬
‫‪ⵉⵡⵏⴰⵏ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ:‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⵖⵔⵉ: (30‬‬
‫‪ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ:‬‬
‫)ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⵜⵖⵔⵉ: (20‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫;ⵙⵔⵉⵎⴳⵏⴰ ‪-‬‬
‫;ⵜⵉⵡⵍⴼⴰⵜ ‪-‬‬
‫;ⵏⴼⴰⵍⵡⵉ ‪-‬‬
‫;ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵏ ⵙⵉⵍⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⴰⵏⵎⵍⴰⵏ.‬‬

‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵙⵉⵔⵜ ⴰⴷ, ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ :‬‬

‫‪-‬‬ ‫;ⵏⵙⵏⵏ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⵏⵔⵖⵎⵙⵙ ⴷⴰ‬

‫‪-‬‬ ‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵍⴰⵡⴰⵎⴰ ⵏⵡⵉⵔⵉⵙⵙ ⴷⴰ‬
‫‪-‬‬ ‫‪ⴰⴷ ⵔⵎⵙⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⵙⵜⵔⴰⵜⵉⵊⵉⵢⵉⵏ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ ⵣⵓⵏ ⴷ:‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴼⵅ ⵔⵓⵡⵣⵙⵙⵓ ⴷ ⵏⵉⵡⴰⴷⵔⵓⵜ ⵏ ⵓⴽⵙⴰ ‪o‬‬
‫ⵏⵉⵜⵉⵏⵏⵡⵜ ⴷ ⵍⴰⵡⴰⵎⴰ ⵏⵙⵎⵔ ⴷⴰ ⴷⴰⴼⴰ ⵜⵓⵔⴰⵡⵣⵎⴰⵜ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⴷ ⵍⴰⵜⴰⵙⵓ ⴷ ⵏⴼⴰⵍⵡⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⴰ ‪o‬‬
‫;ⵏⵉⵜⵓⵏⵢⴰⵎⵉⵜ‬
‫;ⵎⴰⵍⵣⵓ ⴷ ⵉⵙⵙⴼⵉ ⵙ ⵉⵔⵖⵜ ⵙ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳⵙ ⵜⵓⵜⴰⵎⴰⵜ ⵜⵎⵉⴳⵏⵡⴰⵜ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ ‪o‬‬
‫; ⵜⵢⴰⵔⴰⵔⴼⴰⵜ ⵉⵔⵖⵜ ⵙ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳⵙ ⵏⵢⵉⵔⵓⵔⴼⵉ‪o ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵛⵓⵎⵎⴰ/‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴳ ⵏⵏⵢⴰⴱⵉ ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ ‪o‬‬
‫‪o ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵉⴼⴼⵔⵏ / ⵉⵃⴱⴰⵏ ⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵙⴳⵣⵍⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ:‬‬

‫‪81‬‬
 o ⵙ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵏ ⵓⵙⵖⵓⵏ ⵏⴳⵔ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ ⴷ ⵜⵙⴷⴷⴰⵔⵜ;
o ⵙ ⵜⵓⵙⵙⵏⵏⴰ ⵏ ⵓⵙⵖⵓⵏ ⵊⴰⵔ ⵜⵉⵙⴷⴷⴰⵔ;
o ⵙ ⵓⵙⵏⵓⵃⵢⵓ ⵏⴳⵔ ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵉⵅⴰⵜⴰⵔⵏ ⴷ ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵉⵎⵥⵥⵢⴰⵏⵏ.
- ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵏ ⵓⵔⵎⴰⵙ;
- ⴰⴷ ⵙⵙⵏⵏ ⴰⵙⵏⴰⵢ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ, ⴰⴽⵣⵏ ⴰⵏⴰⵡ ⵏⵏⵙ (ⴳ ⵓⵙⵡⵉⵔ ⵡⵉⵙⵙ ⵚⴹⵉⵚ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⴰⵎⵏⵣⵓ);
- ⴰⴷ ⵡⵛⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⴹⵕⵉⵚ.
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ:
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ:
ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ (10 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ)
1. ⴷⴰⵜ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ
ⴰⵙⵙⵣⵡⵓⵔ ⵅⴼ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵜⵓⵙⴽⴰ ⵏ ⵜⵓⵔⴷⵉⵡⵉⵏ
ⴰⴷ ⵉⴼⴽ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ:
- ⵅⴼ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵏⵏⵙⵏ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ ⵉⵣⴷⵉⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ;
- ⵅⴼ ⵓⵡⵍⴰⴼ;
- ⵅⴼ ⵓⵣⵡⵍ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ;
- ⵅⴼ ⵜⵉⴼⵔⴰⵙ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ.
ⴰⵙⴽⵓ ⵏ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ
ⴰⴷ ⵉⵚⵚⵕⵚⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵓⵏⵏⵓⵕⵥⵎ ⵖⴰⵔ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.
2. ⵉⵡⵏⴰⵏ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ : ⴰⵔⵎⴰⵙ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ
ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵙ ⵉⴼⵙⵙⵉ ⴷ ⵓⵣⵍⴰⵎ (ⴰⵔⵎⴰⵙ ⴰⵎⴰⵜⵓ)
ⴰⵎⴰⵜⵓ)
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴽⵔⴰ ⵏ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ ⴰⵎ:
o ⵖⵔ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵓⵣⵍⴰⵎ, ⵜⵙⵙⵓⴼⵖ ⴷ ⵜⴰⵡⵏⴳⵉⵎⵜ ⵜⴰⵎⴰⵜⵓⵜ.
o ⵎⴰ ⵅⴼ ⴷ ⵢⵉⵡⵉ ⵓⴹⵕⵉⵚ? ⵎⴰ ⵅⴼ ⴷⴰ ⵉⵙⴰⵡⴰⵍ ⵓⴹⵕⵉⵚ?
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵉⴼⵙⵙⵉ ⴷ ⵓⵣⵍⴰⵎ.
- ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ.
- ⴰⴷ ⵣⵣⵔⵉⵏ ⵅⴼ ⵜⵎⵔⴰⵔⵓⵜⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ.
ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵜⴰⴼⵔⴰⵔⵜ (ⴰⵔⵎⴰⵙ ⵉⴼⵔⵓⵔⵉⵏ)
ⵉⴼⵔⵓⵔⵉⵏ)
- ⴰⴷ ⵉⵖⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴹⵕⵉⵚ;
- ⴰⴷ ⵉⵖⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵏⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⴹⵕⵉⵚ;
- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ / ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵜⵖⵔⵉ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ: ⴰⴳⵎⵎⴰⵢ, ⴰⵡⵇⵇⵔ ⵏ ⵓⵎⵃⴰⵙ...);
- ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⵏ ⵓⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵜⵡⵏⵏⵉⵜⵉⵏ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵓⵙⴰⵜⴰⵍ ⵏⵉⵖ
ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ, ⵏⵉⵖ ⵉⵎⵏⴰⵡⴰⵢⵏ, ⵏⵉⵖ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⴰⵡⴰⵍ ⴰⵏⵎⵍⴰⵏ ……
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵜⵖⵔⵉ ⵜⴰⴼⵔⴰⵔⵜ,
ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⴷ ⵉⵛⵓⵎⵎⴰ ⵙⴳ ⵓⴹⵕⵉⵚ (ⵎⴰ/ⵡⵉ; ⵎⴰⵏⵉ; ⵎⴰⵏⴰⴳⵓ, ⵎⴰⵎⴽ..)
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵖⵔⵏ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵜⵖⵔⵉ ⵜⴰⴼⵔⴰⵔⵜ,
ⵙⵙⵓⴼⵖⵏ ⴷ ⵜⵉⵡⵏⴳⵉⵎⵉⵏ ⵙⴳ ⵜⵙⴷⴷⴰⵔⵉⵏ ⵢⴰⵜ ⵙ ⵢⴰⵜ /ⵉⵛⵜ ⵙ ⵢⵉⵛⵜ.

82
 ‫‪- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵉⵖ ⴽⵔⴰ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫ⵏⵓⴽⵙ ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴷ ⴼⴽⵏ ⴰⵣⵡⵍ ⵉ ⴽⵓ ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ,‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵍⵣⴳⵙⴰ‬
‫‪-ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵉⵖ ⴽⵔⴰ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬

‫ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⵜⵕⴰⴹ ‪3.‬‬

‫ⵙⵉⵍⴷⵓ ⴳ ⵏⴰⵍⵍⵉ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ :‬‬
‫;ⵙⴰⵎⵔⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏⵖⴼⵓⵙⵙ ⴷ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⴳⴳⵏ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ, ⵣⵣⵔⵉⵏ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫)ⵍⴰⵡⴰⵡ ⵏ ⴰⵔⴰⵔⵎⴰ( ⵍⴰⴷⴳⵙⵎⵓ ⴷ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⴼⵅ ⴷⴰⵏⵎⵓ ⵏ ⵉⴽⴽⵉⵜ‬
‫)ⵍⴰⵡⴰⵡ‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵓⵡⵛⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙⵏ ⵅⴼ ⵓⴹⵕⵉⵚ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⴼⴽⵏ ⵜⴰⵏⵏⴰⵢⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ, ⵓⵇⵇⵔⵏ ⵜⵉⵏ ⵡⵉⵢⵢⴰⴹ.‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵎⵔⴰⵔⴰⵏ ⴰⵡⴰⵍ ⵅⴼ ⵓⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵓⵙⵏⴼⵍ ⴷ ⵓⴷⵔⴰⵡ ⵏ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵏⵏⵙⵏ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ.‬‬
‫ⵢⴰⵏⵙⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵏⵉⵍⵓⴼⵉⵜ ⵏⴼⴰ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⴷⴽⴰ ⵏⵉⴷⵣⵉ ⵍⴰⵡⴰⵎⵓ ⴷ ⵏⵉⵡⵉⵔⵓⴳⵉⵜ ⵏⵖⴼⵓⵙⵙ ⴷ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵏⵉⵏ ⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ, ⵔⵎⵙⵏ ⴰⵙⵏⴰⵢ ⵏⵏⵙ (ⴳ ⵓⵙⵡⵉⵔ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⴰⵎⵏⵣⵓ).‬‬

‫‪ I‬رز دى‬ ‫(و م أ‬ ‫ا درس)ة(‬ ‫وذج درس ا (راءة ‪/‬م وا م ( رح ا‬ ‫و د (د‬

‫ت‪.‬‬ ‫ن وا‬ ‫دا‬ ‫ا‪ D‬را ‪ +‬ت ا (را>‬ ‫‪ I‬ن ‪+/‬‬

‫‪83‬‬
‫ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵔⵓⵖ ⵉⵔⵖⵜ ⵏ ⵏⵢⵉⵊⵉⵜⴰⵔⵜⵙⵜ ⵏ ⵉⵎⴳⵜ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⴼⵓⴹⵓⵡ ⵏ ⵍⴰⵜⵙⵓ ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬
‫ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ‬

‫ت‬ ‫ن وا ‪#‬‬ ‫ا ‪#‬را‪ $#‬ت ا راءة ‪ 8‬د ا ‪#‬‬ ‫‪#‬‬ ‫ا‪ '#/‬ر دى ‪ 2#‬م ا درس)ة(‬ ‫وذج '‬

‫ا‪ #‬وم‬ ‫ا ' د ا د دا ‪#‬‬ ‫‪#‬را‪ $ #‬ت‬ ‫ا را‪2‬ل ا‬

‫‪ #‬ن ‪' #‬ؤ ' ‪#2‬و ت ا ص‪:‬‬ ‫دى ‪#‬‬
‫ن؟‬ ‫• ھل أوظف ا ر ا (‬
‫ل ا <ور وا‪ 2‬د؟‬ ‫• ھل أ‬

‫'ل ا راءة‬
‫• ھل أ ‪ 0‬ر وان ا ص؟‬ ‫ا ‪' #‬ؤ‬

‫؟‬ ‫‪ P‬ا ص ور وزه ا ط‬ ‫ھل أر ز‬ ‫•‬

‫‪ #‬ن ‪ < 8‬ا‪ '#/‬ر ‪' #‬ؤا‪ #‬م و م ا ص‪:‬‬ ‫‪8‬د‪#‬‬ ‫دى‬
‫ھل أوظف ا (راءة ا < ؟‬ ‫•‬
‫ا ‪/#‬راج ا " رة‬
‫ص؟‬ ‫ا راج ا رة ا‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫ار‬
‫ص؟‬ ‫ا راج ا‪ 2‬ر ا ر>‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫ا راج ا و ت ا ظ ھرة ن ا ص؟‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫ھل أوظف ا (راءة ا ‪/+‬ر ؟‬ ‫•‬
‫وا ‪ 0‬و وا ( >ق‬ ‫ز ن ا‪ 2‬ر ا ر>‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫وا ( ت؟‬
‫ا ‪/#‬راج ا ‪ ! "#‬ل‬

‫أ ء ا راءة‬
‫ن ا ص؟‬ ‫ا راج ا و ت ا ‪A‬‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫‪ 2#‬ل ا ص‬
‫وظ ف ا ق ‪/‬م ا ص؟‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫ر ط ا ‪ $‬ن و ت ا ‪ +‬ل؟‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫‪/‬؟‬ ‫رط ا ‪ $‬ن ا‪ +‬ل‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫ر ط ا ‪ $‬ن ا (رات؟‬ ‫ھل أ دھم‬ ‫•‬
‫رح ا ت ا < ا واردة ا ص‬ ‫نإ‬ ‫ھل أد ‪ -‬ا‬ ‫•‬
‫ا ق؟‬ ‫ا دا‬
‫رح ا ت ا < ا واردة ا ص‬ ‫نإ‬ ‫ھل أد ‪ -‬ا‬ ‫•‬ ‫ا‪ #‬ب‪<8‬‬
‫ا <و رات؟‬ ‫ا دا‬ ‫ا ! و' ت‬
‫ا ص ا دا‬ ‫ا واردة‬ ‫ھل أ رح ا ت ا <‬ ‫•‬
‫ا ر‪ +‬؟‬
‫رح ا ت ا < ا واردة ا ص‬ ‫نإ‬ ‫ھل أد ‪ -‬ا‬ ‫•‬
‫‪/‬م ا ( ؟‬ ‫ر ‪/‬م و‬ ‫ا دا‬
‫رح ا ت ا < ا واردة ا ص‬ ‫نإ‬ ‫ھل أد ‪ -‬ا‬ ‫•‬
‫ا ‪+‬م ا < ب ص؟‬ ‫ا دا‬
‫رح ا ت ا < ا واردة ا ص‬ ‫نإ‬ ‫ھل أد ‪ -‬ا‬ ‫•‬
‫ا ‪+‬م؟‬ ‫ا دا‬
‫ا ر‬ ‫د ‪/‬م‬ ‫ھل أد ‪/‬م إ ا ( م ‪ J‬ور أ رى‬ ‫•‬

‫‪84‬‬
 ‫ؤا ‪/‬م ‪/‬م ا ص؟ أ ددھ ‪...‬‬
‫‪ #‬ن ‪# < 8‬وظ ف ر م ‪ #‬ق ‪< 8‬‬ ‫‪8‬د‪#‬‬ ‫دى‬
‫ا ص وإ‪8‬ط ‪ K‬ا ‪#‬دادات أ‪/‬رى‪:‬‬
‫ر ن رأ ‪/‬م ا < ول ا ص؟‬ ‫• ھل‬
‫ص ا ص؟‬ ‫• ھل > واردھم و ر ‪/‬م‬

‫' د ا راءة‬
‫• ھل > واردھم و ر ‪/‬م ‪ $D‬راح ا دادات أ رى ص؟‬
‫) ‪ ، /‬وان آ ر‪(...‬‬ ‫ا ‪#‬داد‬
‫وى ا ص؟‬ ‫• ھل ‪<Y‬دارھم م‬
‫‪ #‬ن ‪ < 8‬ر ' ا !وص‬ ‫‪8‬د‪#‬‬ ‫دى‬
‫وى ا دس ا دا> (‬ ‫) ص‬
‫ا ص؟‬ ‫‪/‬م ن ا رف‬ ‫• ھل‬
‫و ا ص؟‬ ‫‪/‬م ن ا رف‬ ‫• ھل‬

‫‪/‬م‪ ،‬وذ ك ن ل‬ ‫ق‬ ‫(‪ /‬ا‬ ‫ا‬ ‫(وم ‪ /‬ء ا‬ ‫تا‬ ‫د أن ا ر‪ A‬أھم ا‪2‬‬
‫إ (د م أھم‬ ‫(ل‬ ‫أھم ا‪ 2‬ط ا ر ط د دا ك ا (راءة و ق ا ( ر ا وا< ‪،‬‬ ‫ا ر ز‬
‫‪.‬‬ ‫‪ / +‬ا ق ' جا‬ ‫ء كا‬ ‫ا طوات ا‬

‫ⵢⴰⵔⵉⵎⴰ ⵙⵔⴰⴼⴰ‬ ‫‪#‬وى ا@ ‪ #‬ج ا ‪' #‬‬ ‫‪.2.1‬‬

‫وظ ‪ /‬ا ر ل ‪ +‬ه ا ر ل إ ‪I‬‬ ‫ا' ج ا ذي ُ ّ ل أداة د‬ ‫ا‬ ‫‪ +‬ا ق ا‪0‬‬
‫در س ا ت‪،‬‬ ‫دة‬ ‫دد ا ‪ +/‬ت ا‬ ‫ا ‪ 0J‬ر ‪ I‬وا ط ا ‪ .‬و‪$‬د ددت ر ف ا' ج ا‬
‫ا‬ ‫وظ ‪ -‬طور ك ا ‪ +/‬ت‪ ،‬أو ‪ 2‬رى ا‬ ‫ر ت (د‬ ‫ث إن د دا ك ا' ج ا‬
‫دة‪.‬‬ ‫ل ‪+/‬‬ ‫‪ /‬ا را‬
‫و‬ ‫ل ‪+‬د و‬ ‫ت وا ‪ +‬ل ا‬ ‫و‪ -A‬ا‬ ‫‪( /‬وم‬ ‫س‬ ‫ن ‪0‬م‪Y ،‬ن ا' ج ا‬
‫رف ا ل‪.‬‬ ‫رف‪ ،‬وإ‬ ‫‪ ،‬س (ط ا‬ ‫(دة د‬ ‫( ‪( ،‬در ھو‬
‫ن ا درس)ة( ن < ‪P‬‬ ‫‪/‬م‬ ‫ون‬ ‫ا ت وا دا إ ا ( ر ا وا< ‪ ? D ،‬ا‬ ‫‪+‬ل‬
‫ون وا< وا ‪$ -‬راء آ ر ن‪.‬‬ ‫ون‬ ‫‪.‬‬ ‫ط ‪ I‬ھدف و‬ ‫ون ا ر ا‬ ‫وإ‬ ‫أ ط >‪/‬م‪،‬‬
‫‪/‬‬ ‫ل و ء أ ره ن أ‪+‬ل‬ ‫م ط ب‬ ‫ا وا<ل‪ .‬و ‪،I‬‬ ‫‪Y‬ن ا‪ 2‬ر ق م‬ ‫‪،‬‬ ‫و‬
‫ذك‬ ‫ل ‪+‬د‬ ‫لإ ج ط ت و و‬ ‫وا<‬ ‫ن‬ ‫وا ل‬ ‫‪ m‬ر ن‪،‬‬
‫و‪ A‬ت < و و ‪.‬‬ ‫‪ /‬ا دي‪ ،‬و‬ ‫ظ‬

‫‪85‬‬
 ‫وھ ‪:‬‬ ‫ن ا' ج ا‬ ‫و ت‬ ‫و ت‬ ‫س‬ ‫و ط ب ھذه ا (درة د ل‬
‫؛‬ ‫‪+‬‬ ‫و ) ور و و‪ ، +‬ر ب( و‬ ‫ا و ‪:‬‬ ‫ا‬
‫ر ‪D +‬ت ا ر و و‪A‬و ت ا م؛‬ ‫ا ر‪: +‬‬ ‫ا‬
‫و‪ A‬ت‬ ‫ل ن ا‪ 2‬راد و‬ ‫و‪A‬وا ط ا‬ ‫‪ :‬ر وا ك ا (وا د ا‪+D‬‬ ‫ا و و‪(0‬‬ ‫ا‬
‫؛‬
‫ب و م‬ ‫ق‬ ‫ء ا ر ‪ ،‬و ذا ك ا‬ ‫رورات‬ ‫ُ ّل‬ ‫ا ر ‪ :‬أي ك ا‬ ‫ا‬
‫؛‬ ‫ا‬
‫و ‪.‬‬ ‫وا<‬ ‫ب و‪A‬‬ ‫إ ج ص‬ ‫‪ :‬وھ ا (درة‬ ‫أو ا را‪C‬‬ ‫ا (‬ ‫ا‬
‫‪ ،‬ا و‪ I+‬ا (د وا ر ب ‪/‬ذه ا ‪ /‬رة‪ .‬وھو‬ ‫ت ‪ ، +‬ظ ا' ج ا‬ ‫و ل ا ‪ A‬ر ھذه ا‬
‫‪ /‬أ ث نر م‬ ‫ھذا ا <دد‪ ،‬وھ‬ ‫ن ا درا ت وا‪ 2‬ث ا ‪+‬زة‬ ‫و ت ر ‪ I‬و د‪ + I( $‬و‬
‫ت ا (رن ا ‪. A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫م طو رھ و‪ D‬ت ا دة ا‪ 2‬ر‬ ‫ا و و‪ +‬ا ر ا‬
‫‪.‬‬ ‫وى ا در‬ ‫وا‬ ‫وى ا (‬ ‫نھ ا‬ ‫و نأ‬ ‫ل‬ ‫ن‬ ‫ا' ج ا‬ ‫ء‬ ‫(ق‬ ‫و م‬

‫)‪ #‬م ا ‪( ' #‬‬ ‫‪#‬وى ا ‪#‬‬ ‫‪ .1.2.1‬ا‬

‫غ‪ ،‬و ل‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ر ‪/‬‬ ‫ا‬ ‫ن ا (درات ا (‬ ‫‪+‬و‬ ‫روم ھذا ا وى‬
‫>‪/‬‬ ‫در ‪ +‬ن ا ط ط )ⵜⵍⴽⵙⵉⵙⵉⵜ( إ ا ط )ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ( وا (ل )ⵍⵖⵏⵙⴰ( ' ء )ⵓⵜⴼⵙⴰ(‪ .‬و ُرا‬
‫‪:‬‬ ‫ا و ت ا‪2‬و ‪ $‬دراً‬ ‫‪ +‬ل ا م وا‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬
‫ك ا ( م؛‬ ‫م ن‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫‪ /‬ل و‪ A‬ط‬ ‫دة‬ ‫ا‬ ‫رنا ر‬ ‫‪ -‬ا( م‬
‫ذج ا ( ر ؛‬ ‫با‬ ‫ل ا‪/‬د‬ ‫‪ -‬ر م ا‪2‬‬
‫ر ( ت أ رى؛‬ ‫ا ‪/‬واء أو‬ ‫‪I‬‬ ‫ر ر م ا رف و‬ ‫‪-‬‬
‫ن؛‬ ‫وا‬ ‫ر‬ ‫نا‬ ‫‪-‬ا‬
‫طوط‬ ‫ن‪0 0‬‬ ‫ا روف ) ( س‬ ‫ا طر ‪ -‬را ة ا ( س ا ط و‬ ‫‪-‬ا (د‬
‫‪ 5 $ Y‬س ‪(\5 G IN G $‬؛‬ ‫‪ 0‬ء رف ⴰⵢ ا ‪7‬ي‬ ‫‪ - +‬ا روف وا ر ت‬

‫‪86‬‬
 ‫ذج ا ( ر ؛‬ ‫ا رام ا‬ ‫را‬ ‫<‬ ‫ت وا ‪ +‬ل‬ ‫‪( -‬ل ا روف وا‬
‫ا وا دة‪.‬‬ ‫ون ن روف ا‬ ‫زة ن ك ا را‪ C‬ت ا‬ ‫ت را‪ C‬ت‬ ‫‪ -‬ا <ل ن ا‬
‫‪ⵉⵍⵙⴰ ⵎⴻⵎⵎⵉⵙ ⵏ ⵍⴰⵍⵍⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ ⴰⴽⵔⴱⴰⵢ ⴰⵡⵔⴰⵖ.‬‬
‫‪ⵉⴼⴰⵡ ⵉⴳⵏⵏⴰ ⵙ ⵜⵣⵉⵔⵉ ⴷ ⵉⵜⵔⴰⵏ.‬‬

‫ا ‪$A‬‬ ‫‪/‬طوات ‪1‬ر?‪ B‬أ‪FG‬‬

‫)ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ(‬ ‫ا ‪/‬ط‬

‫ط إ ا (ل <ل إ إ ج <وص ‪ <$‬رة‬ ‫( ر در‪ / . +‬دأ ن ا ط ط‬ ‫د در س ا‬

‫ا‪ $‬راح درس‬ ‫و‪ A‬ت وا< وأدوات و و<ور و‪ C‬رھ ‪ .‬و ( <ر ھذا ا د ل‬ ‫‪ D‬د‬
‫رز أھم طوات در س ا ط )ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ(‪.‬‬

‫=ⴳ< ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ ‪-‬‬
‫;ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ ‪-‬‬
‫;ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⵢⴰⵜⵙⴰ ‪-‬‬
‫; ⵏⵉⵡⵍⴼⵜ ⴳ ⴰⵔⵔⵉⵜ ‪-‬‬
‫; ⵏⵉⵍⵉⴼⵜ ⴼⵅ ⴰⵔⵔⵉⵜ ‪-‬‬
‫;ⴳⵓⵍⴰⵡ ⴳ ⴰⵔⵔⵉⵜ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴷ ⵜⵏⴰⵍⵉⵜ.‬‬

‫‪87‬‬
 ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵎⵙⵉⵔⴷ
ⵜⵎⵙⵉⵔⴷⵜ
ⴰⴽⵓⴷ:
ⴰⴽⵓⴷ: 40 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:
- ⴰⵏⴳⵎⵉⵔⵙ ⴰⵎⵍⵍⴰⵍ ⴷ ⵓⵏⴳⵎⵉⵔⵙ ⵉⴽⵯⵍⴰⵏ;
- ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ ⵏ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵏ ⵜⴼⵉⵏⴰⵖ;
- ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ ;
- ⵜⵉⴼⵉⵍⵉⵏ ;
- ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ ;
- ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⴳ ⵜⴷⴰⵍⴰ;
- ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⴳ ⵜⴳⵎⵎⵉ;
- ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ “ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ ⴰⴽⴷ ⵉⵜⵔⵉ”.
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:
ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵙⵉⵔⴷⵜ, ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ :
• ⴰⴷ ⵙⵙⵏⵏ ⵉⵙⵎ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ (ⵢⴰⴳ);
• ⴰⴷ ⴰⴽⵣⵏ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ;
• ⴰⴷ ⴼⴽⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ;
• ⴰⴷ ⴰⴽⵣⵏ ⵜⴰⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵜⴰⵔⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙ ⴳ ⵓⵣⵡⵓ ⵏⵉⵖ ⵅⴼ ⵉⵎⴰⵙⵙⵏ ⵢⴰⴹⵏⵉⵏ;
ⵢⴰⴹⵏⵉⵏ;
• ⴰⴷ ⵡⵇⵇⵔⵏ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏ ⵜⴰⵔⴰⵢⵜ ⵏⵏⵙ;
• ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ;
• ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⵜⵉⵡⵉⵏⴰⵙ ⴳ ⵍⵍⴰⵏ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ;
• ⴰⴷ ⵙⵏⵓⵃⵢⵓⵏ ⵏⴳⵔⴰⵙ ⴷ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵏⵏⴰ ⵙⵙⵏⵏ ⴰⴷ ⴰⵔⴰⵏ;
• ⴰⴷ ⵙⵙⵉⵔⵉⵡⵏ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.
ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵏ ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ :
- ⴰⴷ ⵉⵙⵃⵉⵢⵢⵍ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ : ⴰⵏⴳⵎⵉⵔⵙ, ⵜⵉⴼⵉⵍⵜ, ⴰⵍⵓⴳ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ,
ⴰⵖⴰⵏⵉⴱ ;
- ⴰⴷ ⵉⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵜⴰⴼⵍⵡⵉⵜ ⵙ ⵓⵕⵛⴰⵎ ⵏ ⵉⵣⵔⵉⵔⵉⴳⵏ.
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ
ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ:
ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ:
- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⵎⵔⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵡⵍⴰⴼⵏ ⵏ ⵉⵎⴰⵙⵙⵏ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳ ⴳ=, ⵉⵙⵇⵙⴰ
ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵡⴰⵙⵙⴰⵖⵏ ⵏⵏⵙⵏ.
- ⴰⴷ ⵔⴰⵔⵏ ⵅⴼ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ. ⴰⵎⴷⵢⴰ: ⴰⵍⵓⴳ, ⴰⵏⴳⵎⵉⵔⵙ….
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴼⴽⵏ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳ
ⴳ= ;
ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ ⵉ ⵜⵉⵔⵔⴰ :
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ ⵙⵉⵍⵡⵉⵖⵏ ⵉⴹⵓⴹⴰⵏ ⵏⵏⵙⵏ.
ⴰⵙⵜⴰⵢ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ :
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴳ ⵉⵍⵍⴰ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳ ⴳ= ;
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⴰⴼⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳⴳ= ⴳ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ;
- ⴰⴷ ⵉⵙⵉⴽⴽ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳ ⴳ= ⵙ ⵓⵏⴳⵎⵉⵔⵙ ⵉⴽⵯⵍⴰⵏ ⴷ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ;
- ⴰⴷ ⵉⵚⴼⴹ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵢⴰⴹⵏⵉⵏ, ⵢⴰⴷⵊ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ <ⴳ ⴳ= ;
- ⴰⴷ ⵢⴰⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⴳ ⵓⵣⵡⵓ ;
- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⴰⴷ ⵜ ⴰⵔⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⴳ ⵓⵣⵡⵓ ⵙ ⵓⵡⵇⵇⵔ ⵏ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏⵏⴰ ⴰⵙⵏ
ⵉⵙⵙⵏⴽⴷ.
ⵜⵉⵔⵔⴰ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ :
- ⴰⴷ ⵉⵎⵍ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵅⴼ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ ;
- ⴰⴷ ⴰⵙⵏ ⵉⵜⵜⵔ ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ < ⴳ = ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ ⵙ ⵓⵡⵇⵇⵔ ⵏ ⵏ ⵜⴱⵔⵉⴷⵜ ⴷ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵏⵏⵙ ;
88
 ‫‪- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵅⴼ ⵜⵉⴼⵉⵍⵉⵏ :‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵏⴳⵓⵍⵉ ⴷ ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵉⵍⵉⴼⵉⵜ ⵏⵉⴷⵍ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫; ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵉⵍⵉⴼⵜ ⴳ ⵍⵉⴽⴽⵙⴰ ⵏⵉⵔⴰ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ / ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⴷ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵅⴼ ⵉⵍⵓⴳⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵍⵓⴳⵏ:‬‬
‫;ⵙⵏⵏ ⵉⴷⴷⵉⵜ ⴷ ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⴰⵜ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /‬‬
‫ⵉⵔⵓⵡⴰⵜ ⵕⵓⴼⴹⵉ ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵙⴳ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ ⴰⵔⵉⵏ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵅⴼ ⵡⴰⵍⵓⴳⵏ ⵏⵏⵙⵏ,‬‬
‫‪ⵏⵏⵙⵏ, ⵉⵣⵣⵔⵉ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴷ ⵜⵏⴰⵍⵉⵜ :‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵙⵉⵍⴷⵉ ⴳ ⵏⴰⵍⵍⵉ ⴰⵎ ⴷ ⵏⵙⵏⵏ ⵉⵔⵓⵡⴰⵜ ⵏⵍⴰⵣⴰⵣⵎⵙ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ /‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵖⵓⵔ ⵍⵍⴰⵏⵜ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵙ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵓⵙⵎⴰⴷ ⴷ ⵓⵙⵏⵖⵍ.‬‬

‫‪ I3‬ات ر ‪ 2‬أ‪ I'B‬ا ‪ ? # $‬ا ‪ 9‬ى ا ‪ U K O G ،6 5‬ا ‪FN G \3‬ل ‪ B‬ذج‬ ‫‪5 $‬‬
‫‪ B ،6‬ذ‪G U 5 "' E‬‬ ‫‪ U‬ا ‪ 5B ،/5‬ح‪،‬‬ ‫درس‪ ،‬و;"‪ /‬أن ‪ /5 B‬إ ? ‪ U 5‬أھ‪ IN U‬ات‬
‫ا اردة ‪ 6‬ا ) ول أ ‪: 1‬‬ ‫ا ‪)U‬ة( ‪ G‬ا ‪ \3‬ا‪ #‬دا ‪ ? #‬ا‬

‫ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⵏ ⵍⴰⵜⵙⵓ ⵏ ⴰⵙⵜⴰⵔⵜ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ا ‪H.‬‬ ‫?‬ ‫‪ G‬ذج ‪A;C‬‬

‫ⵏ ⴷⵉⵔⴱⵓ ⴳ‬ ‫ⵔⵓ ⵍⵓⵙⵉ‬

‫ⵜⵢⴰⵔⴰⵜ ⵏ ⵔⴰⵎⵎⵣⵉⵜ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ‬
‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ‬
‫‪ⴰⴷ ⵢⴰⴽⵣ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵢⴰⴽⵣ ⵉⵙⵎ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵖⵔ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙ ⵉⵎⵙⵍⵉ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⵙⵓⴼⵖ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵙⴳ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵢⴰⴽⵣ ⵜⴰⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵏⵏⵙ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵢⴰⴽⵣ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ ⵏⵏⵙ.‬‬
‫ⴳ ⵏⵔⴰⵖⴷⵉ ⵏ ⵡⴰⵏⵏⵎ ⴳ ⵍⵉⴽⴽⵙⵓ ⵏ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵣⴽⴰⵢ ⴷⴰ‬
‫‪ⵜⴳⵓⵔⵉ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵙⵏⵓⵃⵢⵓ ⵏⴳⵔ ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵉⵎⵎⵔⵡⴰⵙⵏ ⴳ ⵜⵉⵔⵔⴰ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⴰⴷ ⵢⴰⵔⴰ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵅⴼ ⵜⴼⵉⵍⵜ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⴰⴷ ⵢⴰⵔⴰ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵅⴼ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⴰⴷ ⵢⴰⵔⴰ ⴰⵙⴽⴽⵉⵍ ⵅⴼ ⵡⴰⵍⵓⴳ.‬‬

‫‪89‬‬
 ‫)ⵍⵖⵏⵙⴰ‬
‫ⵍⵖⵏⵙⴰ‬
‫ⵍⵖⵏⵙⴰ(‬ ‫ا ل‬
‫ن طر ق ر ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪Y P‬دراك و ط ن ا ظ م ا ط‬ ‫<‬ ‫ر ا (ل ر‬
‫ا ( م ا‪2‬ول‬ ‫ن ا در ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫ل ا وات ا‪2‬و‬ ‫ررة‪ .‬و ط ا (ل أھ ‪<$‬وى‪ ،‬و <‬
‫وى درج‪ ،‬و ‪0‬ل‬ ‫م ا‪ ( D‬ل إ‬ ‫ا‪0‬‬ ‫ا‬ ‫‪ 0‬دأ ا ذ (ل ا ت وا ‪ +‬ل ا (< رة‪ .‬أ‬
‫ھذا ا ‪ +‬ل (ل‬ ‫‪ .‬و ن ا‪D‬‬ ‫رھ ا درس)ة( ل‬ ‫(ل <وص ‪ <$‬رة و و ط ا طول‬
‫واھ‬ ‫ا‪2‬دب ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ذا ض ا‪ 2‬ر ا‬ ‫ت ا داو‬ ‫(رات < رة ن ض ا‬
‫ن‪.‬‬ ‫ت وا‬ ‫وا ر ا ر‬
‫< ن طرف ا در ن‪.‬‬ ‫‪ ،‬و ن ھ ‪/‬و ط ب‬ ‫ل ا‬ ‫و ر ا (ل و أ‬
‫( ط‪-‬‬ ‫و ر ن ا رف‬ ‫ن و ‪ -‬و‪ A‬ت ا م‪ > :‬ا ت ا ( ط‬ ‫و وغ ھذه ا‪2‬ھداف‬
‫(د م أھم را ل در س ا (ل‪.‬‬ ‫وأ ب ط ‪ .‬و ( <ر ھ‬

‫ⵍⵖⵏⵙⵓ ⵏ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬

‫‪- ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵎⵓⵜⴳ ⵉ ⵜⵉⵔⵔⴰ.‬‬
‫‪- ⵜⵓⵥⵍⴰⵢⵜ ⵏ ⵓⵙⴽⴽⵉⵍ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⴳⵓⵔⵉ ⵏⵉⵖ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⴷⵢⴰⵜ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⵔⵔⴰ ⴳ ⵜⴼⵍⵡⵉⵜ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵏⵖⵍ ⴳ ⵜⴼⵉⵍⵉⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵏⵖⵍ ⴳ ⵉⵍⵓⴳⵏ.‬‬
‫‪- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴷ ⵜⵏⴰⵍⵉⵜ.‬‬

‫‪A‬ء )ⵓⵜⴼⵙⴰ‬
‫)ⵓⵜⴼⵙⴰ(‬ ‫ا@‬
‫‪^5‬‬ ‫س ‪B &6‬‬ ‫‪$‬‬ ‫‪ G‬أھ‬ ‫‪. $‬و‬ ‫‪U‬و ‪U‬ا‬ ‫‪#6‬‬ ‫" ا‪F e‬ء ‪ G‬ا ‪ 5‬ت ا‬
‫ا ت ا| ‪:‬‬

‫؛‬
‫‪?#‬ا ‪ $‬ا‪0‬‬ ‫‪ # 9‬ة ا ‪ U‬وا‬ ‫‪-‬‬
‫‪ G‬ا ‪ E \3$ $‬ووا‪ kZ‬و ‪ 1‬م؛‬ ‫‪-‬‬
‫ھ ‪ ? #‬ا ‪ T‬وا ‪ 6 Y‬ا ‪ $‬؛‬ ‫‪-‬‬
‫وا " ؛‬ ‫ا‬ ‫‪-‬‬
‫و‪ (Z‬وا‪ O‬ام ‪ F#‬ت ا ; ‪U‬؛‬ ‫‪-‬‬
‫‪ 6B U‬ا ت وا ) ‪ /‬ا ‪ 6 Y 6‬ا { ا‪.6VF e‬‬ ‫‪-‬‬
‫ت وا ) ‪،/‬‬ ‫‪ U‬ا<‪ $‬ا‪ G# ،6V‬ط ^ & ‪ $‬ا‬ ‫و " أ ‪ U‬ا‪F e‬ء ‪ G‬ا ‪ 9‬ت ا و ?‬
‫‪ 6 /5‬ا ‪ 9‬ت ا ا إ ? & ‪ $‬ا ‪ 0‬ص‪.‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪ G‬إ‪E‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ G‬ا ‪ I3‬ات ا‬ ‫‪# ) ?#،‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫و ‪ 5‬م ر ‪ 2‬ا‪F e‬ء‪ 6 ،‬ا‬
‫‪:6‬‬

‫‪90‬‬
 ‫ⵓⵜⴼⵙⵓ ⵏ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ ‪-‬‬
‫;ⵓⵜⴼⵙⵓ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ ‪-‬‬
‫;ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵜⴰⵢⴷⵎⴰⵜ ⵉⵔⵖⵉⵜ ‪-‬‬
‫;ⵏⵍⵉⴽⴽⵙⵉ ⵏ ⵏⵖⵓⴼⵓⵙⵉ ⴷ ⴰⵖⵍⵍⴰⵡ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⵓ ⵙ ⵜⵙⵏⵉⵡⵜ ⵙ ⵜⵙⵏⵉⵡⴰⵜ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵓⵜⴼⵙⴰ ‪-‬‬
‫;ⴰⵜⴰⵎⵓ ⵙ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵜⴰⵏⵙ ⵙⵙⵉⵜ ⵉⵔⵖⵉⵜ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴷ ⵜⵏⴰⵍⵉⵜ.‬‬

‫م)ة(‬ ‫‪ ، /‬إ داد ا‬ ‫ق أھم ا‪ 2‬ط ا دا‪C‬و‪ +‬ذات ا ط ‪ -‬ا ( ‪ ،‬وا ‪ ،‬م ن‬ ‫‪+‬‬
‫رن‬ ‫ط ط‪ ،‬رورا ط وا (ل‪ ،‬وا ‪ /‬ء ' ء‪ .‬و (ل دھ ' راز أھم ا‬ ‫‪ ،‬وذ ك دءا‬ ‫ا‬
‫‪.‬‬ ‫ا در ا ‪/‬دة ‪ L‬ج ا‬

‫‪#‬وى ا ‪#‬در '‬ ‫‪ .2.2.1‬ا‬

‫رن‬ ‫نا‬ ‫ل ‪+‬و‬ ‫ن‬ ‫ا' ج ا‬ ‫م وا‬ ‫ھذا ا وى إ در ب ا‬
‫‪.‬‬ ‫طو ر ‪ /‬رات ا ر ا‬ ‫دة ا م)ة(‬ ‫ن ‪/J‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫وإ‪ C‬ء ا رف ا و وا‪ 2‬و ‪ ،‬إ‪A‬‬ ‫و و ھذه ا ر ن إ ‪/‬ذ ب ا ‪ /‬رات ا‪2‬و‬
‫‪:‬‬ ‫‪ .‬و ن ن ھذه ا ر ن‬ ‫م وا‬ ‫ا (درات ا' دا وا وا<‬ ‫إ‬

‫ⴷⴰⵎⵙⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ‬ ‫‪ # -‬ر ن لء ا "را‪ I‬ت‬

‫‪0‬رة‬ ‫لء ا را‪ C‬ت ‪ A‬ن ‪ +‬ل‬ ‫تا‬ ‫را‬ ‫ا‬ ‫نإ‬ ‫ل و‪ I +‬ا‬ ‫ط‬ ‫ذ ھذا ا‬
‫ا ء وا د‪. D‬‬
‫‪ⴰⵎⴷⵢⴰ:‬‬ ‫‪0‬ل ‪:‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵙⵎⴷⵖ ⴰⵎⵙⴰⵡⴰⵍ ⵙ ⵜⴳⵓⵔⵉ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ :‬‬
‫ⵏⵙⵙⴰⵎⵉ ‪ⵓⴷⵍⵉⵙ- ⴰⵣⵓⵍ- ⵙⵖⵉⵖ-‬‬

‫ⵏⵉⵙⴰⵎ ‪-‬‬
‫‪ⵎⴰⵙⵉ : ⴰⵣⵓⵍ ⴰ ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ.‬‬
‫‪- ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ : ………….… ⴰ ⵎⴰⵙⵉⵏ.‬‬
‫? ⵉⵔⵖⵜ ⵏ …‪- ⵎⴰⵙⵉⵏ : ⵉⵙ ⵜⵙⵖⵉⵜ………….‬‬
‫? ⵢⵢⴽ ‪- ⵜⵉⴼⴰⵡⵜ : ⵢⴰⵀ. ………….… ⵜⵏ. ⵉⵎⴰ ⵛⴽⴽ/‬‬
‫‪- ⵎⴰⵙⵉⵏ :ⵙⵖⵉⵖ ⵜⵏ. ⵎⴰⵛⴰ, ⵉⵇⵇⵉⵎⴰ ⵉⵢⵉ ………….… ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫ⵜⵙⵏⵉⵡⵜ ⵏ ⵙⴷⵓⵙⵙⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ‬
‫ⵜⵙⵏⵉⵡⵜ‬ ‫‪ # -‬ر ن ‪#‬ر‪ #‬ب ‪! 8‬ر ا ‪$‬‬
‫ود‪. D‬‬ ‫دة ر‬ ‫‪0‬رة ن أ‪+‬ل إ ج ‪+‬‬ ‫ت‬ ‫إ دة ر ب‬ ‫و (وم ھذا ا ر ن‬
‫‪ ,‬ل‪:‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵙⵙⵓⴷⵙⵖ ⵜⵉⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ , ⴰⵔⵉⵖ ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ :‬‬
‫ⵔⵉⴼⴼⴷ ‪ⵙⵙⵉⵔⵉⴷⵖ- ⴰⴷ ⵜⵛⵖ- ⵉⴼⴰⵙⵙⵏ ⵉⵏⵓ- ⴷⴰⵜ- ⵙⵙⵉⵔⵉⴷⵖ- ⵎⴰⵜⵛⴰ- ⵜⵉⵖⵎⴰⵙ ⵉⵏⵓ-‬‬

‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵍⵣⴳⵙⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ‬ ‫‪ #-‬رن‪/#‬صا ص‬

‫ء‬ ‫ن طر ق ا‪D‬‬ ‫<ر ا < ر ا ‪+‬‬ ‫(ق ‪/‬‬ ‫إ دة ء ‪ +‬ل‬ ‫و (وم ھذا ا ر ن‬
‫<رھ ‪ C‬ر ا ‪A‬رور ‪.‬‬
‫‪ 0‬ل‪:‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵙⴳⵣⵓⵍⵖ ⴰⴹⵕⵉⵚ:‬‬
‫‪ⴰⴹⵕⵉⵚ:‬‬
‫‪ⵉⵎⵎⵓⴷⴷⴰ ⵉⴷⵉⵔ, ⴰⵏⵍⵎⴰⴷ ⴳ ⵜⵉⵏⵎⵍ ⵏ ⴱⵏ ⴱⵟⵟⵓⵟⴰ, ⵖⵔ ⵉⵖⵔⵎ ⴰⵣⴰⵢⴽⵓ ⵏ ⵡⴰⵍⵉⵍⵉ, ⵉⵍⵍⴰⵏ ⴳ ⵜⵙⴳⴰ ⵏ ⵎⴽⵏⴰⵙ.‬‬
‫ⵏ ⵚⴰⵟⵟⴰ ⴷⵡⴰ ⵏⵏⵉⴷ ⴰⴼⵓⵢ ‪ⵢⵓⴼⴰ ⵏⵏ ⴳⵉⵙ ⴽⵉⴳⴰⵏ ⵏ ⵎⵉⴷⴷⵏ ⴷ ⵉⴷⴷⴰⵏ ⵙⴳ ⵜⵎⵉⵣⴰⵔ ⵏ ⵍⵎⵖⵔⵉⴱ ⴷ ⵜⵎⵉⵣⴰⵔ ⵏ ⴱⵕⵕⴰ.‬‬
‫‪ⵜⵎⵉⵜⴰⵔ ⵏ ⵓⵎⵣⵔⵓⵢ, ⴰⵎⵉⵔⴰⴷⴰⴱⵏ ⵉⵎⵇⵇⵔⴰⵏⵏ ⴷ ⵡⴰⵏⵙⵉⵡⵏ ⵏ ⵓⵎⵣⴳⵓⵏ ⴷ ⵜⴰⵙⵉⵔⵜ ⵏ ⵉⵥⵎⵉ ⵏ ⵣⵣⵉⵜⵓⵏ.‬‬

‫ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵡⵔⵉⵙⵙⵓ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ‬ ‫‪ # -‬ر ن ‪#‬و ? ا ص‬

‫ا وا< ‪ ،‬وذ ك‬ ‫ا‪ D‬ط ق ‪ -‬را ة ا و‪A‬‬ ‫<ر ‪+‬د دة ‪+‬‬ ‫إ‪A‬‬ ‫و (وم ھذا ا ر ن‬
‫وا ‪ +‬وا د‪. D‬‬ ‫‪/‬دف إ‪ C‬ء واھ ا ر‬

‫‪92‬‬
 ‫‪ 0‬ل‪:‬‬
‫‪ⴰⴷ ⵙⵉⵔⵉⵡⵖ ⴰⴹⵕⵉⵚ ⵙ ⵜⴳⵓⵔⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵢⵓⵙⴰⵏ:‬‬
‫‪ⵢⵓⵙⴰⵏ:‬‬
‫‪ⵓⵔ ⵜⵖⵣⵣⵉⴼ - ⵜⴰⵔ ⵉⴼⴰⵙⵙⵏ - ⴰⵙⴳⴳⴰⵏ - ⵓⵔ ⵜⵇⵓⴹⴹ - ⴰⵣⴳⵔⴰⵔ -ⵜⴰⵣⴳⴳⵯⴰⵖⵜ- ⵜⵉⵡⵔⴰⵖⵉⵏ.‬‬

‫ⴷ ⵙⵏⵏ ⵎⴷⵓ ‪ⵜⴳⴰ ⵜⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵏⵖ ⵢⴰⵜ ⵜⵎⵖⴰⵔⵜ ⵎⵎ ⵜⵉⴷⴷⵉ ⵜⴰⵏⴰⵎⵎⴰⵙⵜ. ⵜⵟⵟⴼ ⴰⵣⵣⴰⵔ, ⵉⴼⴼⵉⵏ ⵅⴼ ⵜⴰⴷⴰⵡⵜ ⵏⵏⵙ.‬‬
‫‪ⵓⵎⵍⵉⵍ. ⵜⵉⵟⵟⴰⵡⵉⵏ ⵏⵏⵙ ⵎⵇⵇⵓⵔⵏⵜ.‬‬
‫‪ⴰⵔ ⵜⵍⵙⵙⴰ ⵢⴰⵜ ⵜⵙⴰⴼⴰ ⴷ ⵢⴰⵜ ⵜⴷⴼⴼⴰⵙⵜ ⴷ ⵜⴱⵓⵔⴽⵙⵉⵏ .‬‬

‫‪.‬‬ ‫رنا‬ ‫د رأ ط ا‬ ‫أھم ا طوات ا <‬ ‫و‬

‫ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ‬
‫ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫;ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⴷⴽⴰ ⵏⵇⵇⵉ ⵍⴰⵡⴰⵎⵓ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;ⴰⵎⵖⵓⵍⵉ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵅⴼ ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ.‬‬

‫ⴷⵔⵉⵙⵎⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫ⵜⴷⵔⵉⵙⵎⵜ‬
‫‪ⴰⴽⵓⴷ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴽⵓⴷ: 30‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫;ⵙⵔⵉⵎⴳⵏⴰ ‪-‬‬
‫;ⵜⵉⵡⵍⴼⴰⵜ ‪-‬‬
‫;ⵏⴳⵓⵍⵉ ‪-‬‬
‫;ⵜⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⴷⴰⵎⵍⵏⵓ ⵏ ⵙⵉⵍⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ.‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵙⵉⵔⵜ, ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ:‬‬
‫;ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵎⴰⴳⵓⵙⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵙ ⵏⴹⴰⵡⴰⵢⵎ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⵏⵔⵖⵎⵙⵙ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵉⵜⵉⵏⵏⵡⵜ ⴷ ⵍⴰⵡⴰⵎⴰ ⵏⵡⵉⵔⵉⵙⵙ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵚⴽⵓⵏ ⵜⵉⵙⵜⵔⴰⵜⵉⵊⵉⵢⵉⵏ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ.‬‬
‫ⵜⴷⵔⵉⵙⵎⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⴰ‬
‫‪ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ:‬‬
‫‪ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ:‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⴷ ⵉⵙⵙⴽⵜⵉ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⴷ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵍⴰⵖⵎⵓ.‬‬
‫‪ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵓⵍⴰⵖⵎⵓ :‬‬
‫;ⵓⵎⵖⴰⵍⴰ ⵏⵔⵖ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫;ⵜⴷⴰⵎⵍⵎⴰⵜ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬

‫‪93‬‬
 ‫; ⵏⵙⵏⵏ ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⴰⵜ ⵏⵙⵎⵔ ⵙⵉ ⵓⵥⵏⵉ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵏⴳⵓⵍⵉ ⴳ ⵓⵎⵖⴰⵍⴰ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏⵖⴼⵓⵙⵙ ⴷ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⵅⴼ ⵓⵍⴰⵖⵎⵓ:‬‬
‫‪ⵓⵍⴰⵖⵎⵓ:‬‬
‫; ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵉⵔⵉⴽⵙⵎⵉⵜ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏⴷⴽⵏⵙⵙⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵣⵣⵔⵉⵏ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵉⵏ ⵅⴼ ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏⵏⵙⵏ ⵙ ⵜⴰⵡⵙⴰ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵏⵏⵙⵏ ⴷ ⵉⵏⴳⴳⵯⴰ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬

‫‪،‬‬ ‫ا' ج ا‬ ‫ا <ن ‪ Y‬ء‬ ‫و ن ا ( وا در‬ ‫ف ا‪ 2‬ط ا ر ط‬ ‫د أن ‪$‬د‬

‫ت‪( ،‬ل إ‬ ‫ن وا‬ ‫وى ا‬ ‫ا درس)ة( ا' ‪ 0‬ر ‪ /‬و و ‪ - ، /‬را ة‬ ‫وا‬
‫طو رھ ‪.‬‬ ‫و‬ ‫را ‪ +‬ت ا' ج ا‬ ‫ا رف‬

‫‪# .3.2.1‬طو ر ا ‪#‬را‪ $ #‬ت ا ‪' #‬‬

‫ھ ‪ :‬إ را ‪ +‬ا ط ط‪ ،‬إ را ‪ +‬ا ظ م ‪0‬م إ را ‪ +‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ق ا‪ 2‬ر ‪ 0‬ث ا را ‪ +‬ت أ‬

‫ا درس)ة( طو ر ھذه ا' را ‪ +‬دى ا م)ة( ظرا‬ ‫ن‬ ‫ا ‪/#‬ط ط‪:‬‬ ‫‪ .1.3.2.1‬ا ‪#‬را‪$ #‬‬
‫ن‬ ‫ن ‪+‬و‬ ‫طو ر ھذه ا‪ D‬را ‪ +‬ن ل ا'‪+‬‬ ‫و ؛و م‬ ‫ا' ج ا‬ ‫‪2‬ھ ‪/‬‬
‫ق ـ‪:‬‬ ‫ا‪> 2‬‬
‫ر ن‬ ‫ر‪،‬‬ ‫ن ‪ $‬ل‪ :‬ذا ب ھذا ا ص؟ ‪ L‬ر‪ ،‬و<ف‪،‬‬ ‫وا (<د‬ ‫دد ا‬ ‫‪−‬‬
‫‪ $‬وع ا ص ا ذي م إ ‪.(I+‬‬ ‫‪/‬‬ ‫رأي‪...‬إ ‪) ،O‬ھذه ا‪> 2‬‬
‫ا ‪+‬ل ا وي‪،‬‬ ‫ن ا‪ D‬را ( رئ‪0 :‬ل ن ب ھذا ا ص؟ ھذا ا ؤال ‪$‬د ؤ‪0‬ر ‪0‬‬ ‫‪ −‬ا‪ 2‬ذ‬
‫‪.‬‬ ‫ا‬ ‫‪ J‬ذ ن ا‪ D‬ر ا ط ت ا و و‪ ، (0-‬و ‪ 2 I‬ر ق رة أ رى‬ ‫و‪+‬‬
‫?؟ ط ب ا‪ 2‬ر ھ‬ ‫‪I‬؟ ذا رف ول ا و‪A‬وع ا‬ ‫د د ا و ت ن وع‪ :‬ذا‬ ‫‪−‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا د ء ا رف ا ( وا وارد ا‬
‫ا درس)ة( أن در ‪ / I‬وأن‬ ‫ن ھذه ا‪ > 2‬وأن ‪ J‬س ‪، /‬‬ ‫‪+‬لا م‬ ‫و‬
‫ا م)ة( ن‬ ‫(ق ا (‬ ‫رح ‪ I‬أھ ‪ ، /‬و‪$‬د م ذ ك ‪ I‬ن ل أ ‪ 0‬و ذج دا ل ا ( م‪ .‬و‬
‫ا ذ ر وا < ‪/‬ذه ا‪ D‬را ‪. +‬‬ ‫< م ‪ّ A‬ن ل ا ط ت ا‬ ‫درس)ة( أن (دم ‪I‬‬

‫<‬ ‫ن ا م)ة( ن و‪ -A‬ا‪ 2‬ر ا‬ ‫‪ .2.3.2.1‬ا ‪#‬را‪ $ #‬ا ‪ #‬ظ م‪( :‬وم ھذه ا‪ D‬را ‪+‬‬
‫ظ ‪ /‬و ق أھ ‪/‬‬ ‫ن ا‪ > 2‬ا طرو ) ل ا را ‪ +‬ا ط ط( ‪ $‬ل أن (ل إ‬ ‫‪+J‬و‬
‫ب ا و‪ A‬ا وا< و ا ص ا راد إ ‪.I+‬‬ ‫‪ /‬ا ط(‬ ‫و‬

‫ل طو ر ا‪ D‬را ‪+‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ظ ‪ /‬وا‬ ‫‪ /‬و ل ا‪ 2‬ر ا‬ ‫‪ .3.3.2.1‬ا ‪#‬را‪ $ #‬ا ر'ط‪ :‬م‬
‫‪:‬‬ ‫ا ( )ا را ‪ +‬ا ظ م( إ ص وب ‪ -‬ا‪ 2‬ذ ن ا‪ D‬ر‬

‫‪94‬‬
 ‫؛‬ ‫ت ر‬ ‫‪ −‬ا ( ء ا ردات وو‪/ A‬‬
‫ت ا ر‪ $‬م؛‬ ‫‪ −‬را ة ا' ء وا رام‬
‫‪ −‬ا‪ + D‬م وا ء وا (رو> ‪.‬‬
‫‪،‬‬ ‫رورة ا' ج ا‬ ‫‪/‬‬ ‫وإ دة ا‬ ‫ا ذ ر را‪+‬‬ ‫و ر ط ا‪ D‬را ‪ +‬ت ا ‪ 0‬ث ا‬
‫‪ N‬طء‬ ‫< (و‬ ‫‪ I‬و ‪+‬و ده‪ .‬وھ‬ ‫ا ر أن ا‪ 2‬ر ق را‪ +‬ا ص ا وب‬
‫ل ار ‪. /‬‬ ‫ا‬

‫‪/ .4.3.2.1‬طوات ‪#‬د' ر ا@ ‪ #‬ج ا ‪' #‬‬

‫م)ة(‪ ،‬م‬ ‫دى ا‬ ‫طو ر ا' ج ا‬ ‫ه‪ ،‬وا <‬ ‫ا‪ D‬را ‪ +‬ت ا ‪ 0‬ث ا ق ذ رھ أ‬ ‫ا داً إ‬
‫ن ا طوات أھ ‪: /‬‬ ‫ط ر ‪+‬و‬ ‫د ر ھذا ا‬
‫‪ -‬ا ‪ /‬د )ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ(؛‬
‫ظر )ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ(؛‬ ‫وج ا‬ ‫‪ -‬و‪ P A‬ا َ ‪ k /‬وا ر ف‬
‫‪ -‬ا' ‪ +‬ز )ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵜⵉⴳⴳⵉⵜ(؛‬
‫‪.(ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⵔⴰⵜⵙⴰ) P‬‬ ‫<‬ ‫د‬ ‫وا ردي ‪D‬‬ ‫‪ -‬ا < ‪ P‬ا‪+‬‬
‫ت‪ ،‬م ‪ - +‬و < ف ا‪ 2‬ط ء ا ر‬ ‫ن وا‬ ‫' ‪ +‬زات ا‬ ‫د ا < ‪ P‬ا ردي أوا ‪+‬‬
‫< ‪ P‬ا ( ر أ ‪.I‬‬ ‫‪ D‬د‬

‫ⵔⴰⵎⵎⵣⵉⵜ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ ⵔⵓ‬ ‫ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⵏ ⴷⵉⵔⴱⵓ ⴳ‬ ‫ⴷⴰⵎⵍⴰⵡⵜⵜⵉ‬

‫ⵙⵔⵓⵙⵓ ⵏ ⵍⵜⵏⵙⵓ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ⵏ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⵜ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ⵚⵉⵕⴹⵓ‬

‫ⵏⵉⵜⵉⴷⵏⵜ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵍⴰⵡⴰⵎⵓ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⴰ‬

‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵏⵉⵡⵉⴽⵚⵓⵜ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⴰ‬

‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵏⴳⴰⵢⵎⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⴰ‬

‫ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵏⵉⵡⵉⵖⵍⴰⵜ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⴰ‬

‫ⵏⵉⵎⵉⴳⵏⵡⵜ ⵏ ⵙⴷⵓⵙⵙⴰ‬

‫ⵙⴰⵏⵉⵡⵜ ⵔⴰⵊ ⵢⴰⴷⵣⴰ‬

‫‪95‬‬
 ‫ⵏⵉⵔⴰⴷⴷⵙⵜ ⵔⴰⵊ ⵢⴰⴷⵣⴰ‬

‫ⵙⴰⵃⵎⵓ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ⴰⵔⵔⴰⵎⵏⵙⵓⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⵉⵔⵖⵎⵜ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⴰ‬

‫ن ‪/J‬‬ ‫ا طوات ا‬ ‫دا‬ ‫‪،‬ا‬ ‫ط ا' ج ا‬ ‫‪ ،‬وذ‪ +‬رز را ل د ر‬ ‫و ( رح‪،‬‬

‫أ ه‪.‬‬ ‫ا (درات ا واردة ا‬

‫ⵢⴰⵔⵉⵎⴰ ⵙⵔⴰⴼⵓ ⵏ ⴷⵓⵎⵎⵍⵓ ⴷ ⴷⵎⵍⵙⵓ ⵏ ⵜⵎⵔⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⴰⵢⴷⵎⴰ‬

‫ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬
‫;ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ‬
‫;ⵏⵉⵔⵉⴽⵙⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵎⵜ ⵏ ⵓⵔⴼⵙⵙⴰ‬
‫;)ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⴰⵔⵔⵉⵜ( ⵜⵏⴰⴷⵎⴰⵜ ⵉⵔⵓⵡⴰⵜ‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ.‬‬

‫ⴷⵔⵉⵙⵎⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫ⵜⴷⵔⵉⵙⵎⵜ‬
‫‪ⴰⴽⵓⴷ:‬‬
‫ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴽⵓⴷ: 60‬‬
‫‪ⵜⵉⵔⴰⵎ:‬‬
‫ⵎⴰⵔⵉⵜ ⵏ ⵜⴰⵏⵙ ‪ⵜⵉⵔⴰⵎ:‬‬
‫; )ⵏⵉⴷⵉⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⴼⴰⵔⵙ (30‬‬
‫‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ (30 ⵏ ⵜⵓⵙⴷⵉⴷⵉⵏ).‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫‪ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ:‬‬
‫;ⵙⵔⵉⵎⴳⵏⴰ ‪-‬‬
‫; ⵜⵉⵡⵍⴼⴰⵜ ‪-‬‬
‫;ⵏⴳⵓⵍⵉ ‪-‬‬
‫‪- ⵜⵉⴼⵔⵜⵉⵏ (ⵜⵉⵡⵔⵉⵇⵉⵏ).‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ:‬‬
‫‪ⴳ ⵓⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵏ ⵜⵎⵙⵉⵔⵜ, ⴰⴷ ⵉⵣⵎⵔ ⵓⵏⵍⵎⴰⴷ ⴷ ⵜⵏⵍⵎⴰⴷⵜ :‬‬
‫;ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵏⵉⵢⵉⵊⵉⵜⴰⵔⵜⵙⵜ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵙ ⵏⴹⴰⵡⴰⵢⵎ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⴰⵙⵓⵢ ⴷ ⵎⴰⴳⵓⵙⵉ ⵏ ⵙⵔⵎⵙⵓ ⵙ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵡⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵏ ⵜⴷⵉⵔⴱⴰⵜ ⵏⵙⵔⵎⵙ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⴰⵏⵙⵙⵓⵜ ⵏⵔⵖⵎⵙⵙ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵙⵙⵉⵔⵉⵡⵏ ⴰⵎⴰⵡⴰⵍ ⴷ ⵜⵡⵏⵏⵉⵜⵉⵏ ⵏⵏⵙⵏ.‬‬
‫ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⴰ‬
‫ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⴰ‬
‫ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵇⵙⴰ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⵅⴼ ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ ⵏⵏⵙ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ ⵉⵇⵇⵏⵏ ⴰⴽⴷ ⵓⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ.‬‬

‫‪96‬‬
 ‫ⴰⵔⵔⵉⵜ ⵉ ⴳⵜⵜⵓⵎⵙⴰ‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⴰⵜ ⵏⵙⴰ ⵓⵔⴼⵙⵙⵉ ‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⵏⴽⴷ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⵙⵏⵜⵍ ⵏ ⵜⵉⵔⵔⴰ,‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵜⵔⵉⴽⵙⵎⵉⵜ ⵏⵉⴳⴳ ⴷⴰ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⴰⵙⵏ ⵢⴰⵡⵙ ⵙ ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⴰⵎ:‬‬
‫•‬ ‫?ⵉⵔⴰⵏ ⴷⴰ ⴰⵔⵏ ⴷⴰ ⴰⵎ‬
‫•‬ ‫?ⵍⵜⵏⵙⵓ ⴼⵅ ⵏⵙⵙⵏ ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⵏⴰⵎ‬
‫•‬ ‫?ⵎⴽⵍⵙⵙⵏ ⴷⴰ ⴰⵔⵏ ⵏⵙⵉⵎⵖⵏⵉ ⵏⴰⵎ‬
‫•‬ ‫?ⵉⵔⴰⵏ ⴰⵖ ⵚⵉⵕⴹⵓ ⵏ ⵡⴰⵏⴰ ⵏⴰⵎ‬
‫•‬ ‫‪ⵎⴰⵏ ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ⵖⴰ ⵏⵙⵙⵎⵔⵙ?....‬‬
‫ⵙⵔⴰⴼⴰ‬
‫;ⵢⴰⵔⵣⵣⵓ ⵏ ⴰⵙⴰⵜⵔⵜ ⴳ ⵏⴰⵍⵍⵉ ⵔⴰⵎⵎⵣⵜ ⵏ ⵔⵇⵇⵡⵓ ⵙ ⵚⵉⵕⴹⴰ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏⵉⵔⴰ ⴷⴰ ‪-‬‬
‫;ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵏ ⵏⵉⵜⵓⴼⴰⵢⵉⵜ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵎⵓⵏ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵅⴰⴼⵙⵏⵜ ⵉⵣⵣⵔⵉ ⴳ ⵜⵉⵔⵎⵜ ⵢⴰⴹⵏⵉⵏ.‬‬
‫)ⵏⵉⴷⴰⴷⵙⵓⵜ ⵏ ‪ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⵎⴷⴰⵏ /ⴰⵎⴳⵔⵓ ( 30‬‬
‫‪ⵜⵓⵙⴷⴰⴷⵉⵏ) :‬‬
‫;ⵏⵙⵏⵏ ⵏⵉⵜⵓⴼⴰⵢⵉⵜ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⵉ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ‪- ⴰⴷ ⵉⵔⴰⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵢⴰⵡⵙ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⴷ ⵙⵢⵉⴼⵏ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⵏⵏⵙⵏ ⵙ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ ⵅⴼ:‬‬
‫;ⵙⴰⵃⵎⵓ ⵏ ⵍⴰⴳⵣⵜ‬
‫;ⴰⵔⵔⴰⵎⵏⵙⵓ ⵏ ⵍⴰⴳⵣⵜ‬
‫;ⵍⴰⵡⴰⵎⵓ ⵏ ⵍⴰⴳⵣⵜ‬
‫‪ⵜⵣⴳⴰⵍ ⵏ ⵓⵙⵏⴰⵢ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ...‬‬
‫‪- ⴰⴷ ⵉⵙⵙⴼⵔⵓ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/ ⵜⴰⵙⵍⵎⴰⴷⵜ ⵉ ⵉⵏⵍⵎⴰⴷⵏ ⴰⵢⵏⵏⴰ ⵓⵔ ⵔⵎⵉⵙⵏ.‬‬
‫ⵏⴰⵢ ⵏⵓⴽⵚ ⴷⴰ ⵍⴰⴳⵣⵜ ⵏ ⵚⴰⵟⵟⴰ ⵜⵏⴰⵍⵍ ⵔⵓⵖ ⵏⵉⴷⴰⵎⵍⵏⵜ ⴷ ⵏⴷⴰⵎⵍⵏⵉ ⴳⵙ ⵜⴷⴰⵎⵍⵙⴰⵜ ‪- ⴰⴷ ⵉⵜⵜⵔ ⵓⵙⵍⵎⴰⴷ/‬‬
‫‪ⵓⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ.‬‬

‫ا ‪#‬وا!‬ ‫"‬ ‫ط ا دا‪8‬‬ ‫‪ .2‬ا‬

‫‪( ،‬ل إ‬ ‫ن ل أ ط ا (راءة وا‬ ‫(‪ /‬ا‬ ‫ا وا<‬ ‫ءا‬ ‫د أن ا ر‪+/ A‬‬
‫أ ط ا و وا <رف‬ ‫‪ ،‬وا ‪0‬‬ ‫(‪ /‬ا وي أو ا‬ ‫واء‬ ‫‪/‬‬ ‫(د م ض ا‪ 2‬ط ا دا‬
‫وا‪ 2‬ط ا ر ‪- /‬ا ‪. (0‬‬

‫ⵉⵜⴼⵙⵓ ⴷ ⵜⵎⵓⵕⵕⵊⵜ ⵏ ⵍⴰⵍⵉⵜ‬ ‫‪ .1.2‬أ ط ا ‪2‬و وا !رف‬

‫<ر ‪ /‬و وھ إ‬ ‫ت؛ و ج طر ( در س ا (وا د‬ ‫مو ما‬ ‫رزا‬ ‫ل ا (وا د (‬
‫ت و (و ر‪/ C‬م ا م‪.‬‬ ‫ن وا‬ ‫زا‬ ‫وع ن ا ‪+‬د د وا‪ D‬ر‬
‫(وا د ن ل و‪ A‬ت‬ ‫ط ا م وا‬ ‫ا‬ ‫(وم‬ ‫و (د ا د راء ا ر ا د ‪ 0‬ا طر ( ا‬
‫‪:‬‬ ‫‪ ، /‬ن طر ق ا‪( D‬راء ا ذي (وم‬ ‫ط ا (وا د ن ا‬ ‫ن أن‬ ‫وا< دا ‪ .‬وھ ذا‪،‬‬
‫ا‪ D‬ف‪ ،‬ا‪ D‬ج‪ ،‬ا ك‪ ،‬ا ط ق‪.‬‬

‫‪97‬‬
‫إ ا <ر ‪P‬؛‬ ‫‪ ،‬ن ا‪A‬‬ ‫وھ ذا‪ ،‬ط ق أ ط ا و وا <رف ا ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ق ا ( ر ا وا<‬
‫ون ا ر ا وي ‪<$‬د‬ ‫أي ‪-‬‬ ‫ل ‪A‬‬ ‫(دم ا‪ 2‬ب وا را ب‬ ‫ا وات ا ‪ 0‬ث ا‪2‬و‬
‫وا <ر طر ( <ر ‪.‬‬ ‫(دم ا وارد ا و‬ ‫ا را‬ ‫ا ط ‪ /‬و ق ‪ $‬ت وا< ‪ .‬وا داء ن ا‬
‫وا< ‪.‬‬ ‫دون ز ‪ /‬ن ‪ $‬ت‬ ‫و م ا ج ا (وا د ا و ‪ -‬إ‪+‬راء ا ر ن ا‬
‫( ‪ /‬ا وي‬ ‫ا وا<‬ ‫ن إ ء ا‬ ‫ن ا م وا‬ ‫و ھم أ ط ا و وا <رف‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ن طر ق إ‪ C‬ء ا ‪+‬ل ا وي‬ ‫ف أو‪ I+‬ا‬ ‫‪ ،‬و ( ق ا ھم ن‬ ‫وا‬
‫وظ ف ا رادف ا <رف‪ -‬ر ‪.‬‬
‫(د م را ل در س أ ط ا و وا <رف‪.‬‬ ‫و ( <ر‬

‫ⵜⵓⵜⵙⴰⵜ‬ ‫د‬ ‫ا‪#‬‬

‫ا درس؛‬ ‫ذإ‬ ‫‪+ -‬ذب ا ه ا‬
‫؛‬ ‫أ‪+‬وا>‪ I‬ا‬ ‫ذ‬ ‫‪ -‬إد ل ا‬
‫وه‪.‬‬ ‫ا درس ا ‪+‬د د‪ ،‬و ق دا‬ ‫زھم‬ ‫‪-‬‬

‫)ⵜⵉⴼⴰⵡⴰⵜ( ⵜⴰⵢⴷⵎⴰⵜ ⵜⵡⵉⴽⵚⵓⵜ ⵏ ⴰⴷⴽⵏⴰⵜ‬

‫)ⵜⵉⴼⴰⵡⴰⵜ‬ ‫ا وذج )ا ‪ #‬ف(‬ ‫‪8‬رض ا '‬
‫) و ‪ ، <$ ،‬ص ‪$‬را> ‪ ،‬وار‪(...‬؛‬ ‫وي أو‬ ‫ط وا<‬ ‫ا وذج ن‬ ‫راج ا‬ ‫‪ -‬ا‬
‫ذ(؛‬ ‫ن > ا‬ ‫ط وا‪ ) PA‬را ة ا‪ 0 2‬ا (ر‬ ‫ا ورة‬ ‫ا وذج‬ ‫ا‬ ‫‪-‬‬

‫ⴰⵡⵔⴰⵙⴰⵜ‬ ‫‪ # #‬ج(‬ ‫‪ #‬ر )ا‬ ‫‪-‬ا‬

‫)ا رار‪ ،‬ا و ل‪،‬‬ ‫و و‬ ‫رن‬ ‫ل‬ ‫ج ا ( دة ن‬ ‫ا‬ ‫ن‬ ‫دة ا‬ ‫‪-‬‬
‫ا‪ D‬م‪(...‬؛‬
‫‪.‬‬ ‫ل‪+‬‬ ‫و و (و ‪/‬‬ ‫ط (ت‬ ‫‪-‬‬

‫‪ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵍⵓⴳⵏ/‬‬
‫ⵎⴰⴳⵍⴰ ‪ⵉⵍⵓⴳⵏ/‬‬ ‫ا ‪/#‬راج ا ‪8‬دة‬
‫ذ ر‪Y ،‬ن ا راج ا ( دة و< ‪ / C‬دأ ن ا وى ا را ‪ ،-‬إذ ا ط ‪ $‬ن ھذا ا وى‪ ،‬م در س‬
‫‪<$‬د ‪ 0‬ت ا ( دة و ‪. /‬‬ ‫و و‬ ‫أ ط ا و وا <رف ل <ر ‪ .P‬و م ر ط ( ت‬

‫‪ⴰⵙⵜⴰⵍ/‬‬
‫ⵜⵣⵓⴷⴰⵢⴰⵜ‪ⴰⵙⵜⴰⵍ/‬‬ ‫ا‪ #‬وم‬
‫‪.‬‬ ‫ل ا < ‪ P‬ا ردي أو ا ‪+‬‬ ‫(و م ا' ‪ +‬زات ن‬ ‫‪-‬‬
‫ل ا را ل‪.‬‬ ‫‪A‬رة‬ ‫ط (ط ل ون‬ ‫ھذه ا‬ ‫<ر‬ ‫ا (و م ‪D‬‬ ‫و ‪ L‬رة‪Y ،‬ن‬

‫‪98‬‬
‫‪ ،‬م أو‪ 0 D‬ت ا ظ ھرة و‪A‬وع‬ ‫م)ة( ا ا‪ 2‬ز‬ ‫‪2A‬ظ ‪ :‬ن أ‪+‬ل إ‪ C‬ء ا ر< د ا <رف ر‬
‫ا ت ا ‪ 0‬ظ ھرة و‪A‬وع‬ ‫‪ P‬د ذك‬ ‫م‪،‬‬ ‫ا درس ا ط ‪ $‬ن ا و‪ I+‬ا وي ا (ر ب ن ا‬
‫ا درس ا روع ا و ا‪ 2‬رى‪.‬‬
‫ا وا< ‪( ،‬ل إ ا ر ف ‪ J‬ط أ رى ‪( D‬ل‬ ‫ا‬ ‫د أ رز أھ أ ط ا و وا <رف‬
‫ا ر إ ‪ . /‬و ق ا‪ 2‬ر ‪ 2‬ط ا ر ‪ /‬ا ‪. (0‬‬ ‫د ما‬ ‫ن ( ‪/‬‬ ‫أھ‬

‫ⵔⴰⵔⵡⵓ ⵏ ⵍⴰⵍⵉⵜ‬ ‫ط ا ‪#‬ر‬ ‫‪ .2.2‬ا‬

‫ت )ⵏⵉⵏⵓⴳⵣⵎⵉⵜ( وأ‪C‬‬ ‫د )ⵏⵉⵜⴰⵍⵣⵉⵜ( و ر‬ ‫ت )ⵏⵉⵙⵓⴼⵏⵉⵜ( وأ‬ ‫ن‬ ‫ون ا‪ 2‬ط ا ر ‪ /‬ا ‪(0‬‬
‫)ⵏⵊⵉⵏⵏⵖⵉ‪ (ⵓⵔⴰⵔⵏ/‬وأ ب )ⵏⵉⵔⴰⵔⵉⵜ( وأ ز )ⵏⵉⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵜ(‪...‬إ ‪.O‬‬
‫دھ ‪ ،‬ن ‪/+‬‬ ‫م ا ط و ‪ ،‬ن ‪ ، /+‬و‬ ‫ر طن‬ ‫و ‪/‬دف ھذه ا‪ 2‬ط إ ‪ +‬ل ا م وا‬
‫ن ا طق‪،‬‬ ‫ا رو‬ ‫س وا ط ‪$‬‬ ‫و وا ‪(0‬‬ ‫< ا ( ‪/‬‬ ‫ء ر‪/‬‬ ‫أ رى‪،‬‬
‫وا و‪$‬وف أ م ا‪$2‬ران‪.‬‬
‫ا' ج ا وي‪.‬‬ ‫ل و‪ A‬ت ر ‪< ،‬‬ ‫' داد ا م وا‬ ‫و ن ‪0‬م‪ / ،‬وارد أ‬
‫ا‪ D‬ر‬ ‫ا ( م وا ر‬ ‫ا وع ا ‪ (0‬ا وط وا و ‪ ،‬وا ر‬ ‫ح‬ ‫ل أ ‪ ً A‬ر<‬
‫وا‪ 2‬و‬ ‫وا ‪+‬‬ ‫ب ا ‪ /‬رات ا‬ ‫و دئ (وق ا' ن وا واط ‪ ،‬و ‪/> /‬م ب ا (راءة‪ ،‬و‪I +‬‬
‫وأ‪ ،I +‬ذ ر ‪J‬ن ھذا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ .‬و ز د ن ا و ت ول ا‪2‬دب ا‪ 2‬ز‬ ‫وا' دا‬ ‫وا‬
‫ث أ د ا دي‪.‬‬ ‫ا د ل ‪ A‬ن ( ول ا‪2‬دب وا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ن‬
‫و‪+‬‬ ‫ت و و ‪+‬‬ ‫‪ I‬نإ‬ ‫د ظرا‬ ‫طا‬ ‫(د م را ل د ر‬ ‫و ( <ر‬
‫‪.‬‬ ‫م وا‬ ‫دى ا‬ ‫ا وا<‬ ‫ن ‪ /J‬د ما‬ ‫وإ دا ا‬

‫د‬ ‫طا‬ ‫‪ .1.2.2‬را‪2‬ل ‪#‬د' ر‬

‫ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬

‫ⵜⵉⵍⵣⵜ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ‬
‫‪1. ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ.‬‬
‫‪2. ⵜⴰⵏⴽⴷⴰ ⵏ ⵜⵣⵍⵉⵜ.‬‬
‫‪3. ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ ⵉ ⵜⵣⵍⵉⵜ.‬‬
‫‪4. ⴰⵙⵙⴼⵔⵓ ⴷ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⵏ ⵜⵣⵍⵉⵜ.‬‬
‫‪5. ⴰⵙⵙⵃⵙⵓ ⴷ ⵓⵙⵍⴰⵍⵉ ⵏ ⵜⵣⵍⵉⵜ.‬‬
‫‪6. ⴰⵃⵙⵓ ⵏ ⵜⵣⵍⵉⵜ.‬‬

‫‪99‬‬
‫أ‪$‬راص د ‪ ، +‬و ذ ر‬ ‫دا ‪+‬‬ ‫دد ‪/‬م ن ا‪2‬‬ ‫ور‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪+‬در ا' رة إ أن ا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وا‪ 2‬ذة زھ أ ر م‪،‬‬ ‫‪(0‬‬ ‫ل ا ‪ 0‬ل ك ا أ ‪+‬زھ ل ن ا ‪/‬د ا‬ ‫‪/‬‬
‫را ت(‪ ،‬وا ن إ ران ا ر ‪ ،‬و‪ C‬رھم‪.‬‬ ‫ھو )‬ ‫ط‬ ‫وا‬
‫ا <ورة ا‬ ‫تا رو‬ ‫دد ‪J D‬س ‪ I‬ن ا‬ ‫'‪ A‬إ ا‪ 2‬د ا ‪ +‬و ر ا ا‪ 2‬ز‬
‫‪ /‬رات ا‪2‬ر ‪-‬‬ ‫ا‬ ‫وى‬ ‫ت‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ .‬و ظرا ‪2‬ھ ھذه ا‬ ‫أ ‪ /+‬ا ‪/‬د ا‬
‫ن‬ ‫وا‬ ‫ا' دا‬ ‫ا‬ ‫‪ I‬ن إ ت‬ ‫ا وا< ‪ ،‬وإ‬ ‫ا ر ط‬
‫‪ ،‬و أ ط‬ ‫ا و ت ا‪2‬و‬ ‫أ ط ا‪ D‬ع‬ ‫ا درس)ة( أن ‪ 0‬رھ‬ ‫ت‪ ( ،‬رح‬ ‫وا‬
‫ا و ت ا (د ‪.‬‬ ‫ا (راءة وا‬
‫وى ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫ا‬ ‫طا‬ ‫وذج را ل د ر‬ ‫و‬

‫طا‪2‬‬ ‫‪ .2.2.2‬را‪2‬ل ‪#‬د' ر‬

‫ⵜⵙⵓⴼⵏⵜ ⵏ ⵜⵍⴰⵍⵉⵜ ⵏ ⵓⴷⴷⵓⵡⵙⵓ ⵏ ⵏⵉⵡⵉⴽⵔⴼⵉⵜ‬

‫‪- ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ.‬‬
‫‪- ⵜⴰⵏⴽⴷⴰ ⵏ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ.‬‬
‫‪- ⴰⵙⵙⴼⵍⴷ ⵉ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ(ⴳ ⴽⵕⴰⴹ ⵉⵙⵡⵉⵔⵏ ⵉⵎⵣⵡⵓⵔⴰ).‬‬
‫‪- ⵜⵉⵖⵔⵉ ⵏ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ ⴱⵕⵕⴰ ⵏ ⵜⴷⴰⵍⴰ (ⴳ ⴽⵕⴰⴹ ⵉⵙⵡⵉⵔⵏ ⵉⵎⴳⴳⵓⵔⴰ).‬‬
‫‪- ⴰⵙⵙⴼⵔⵓ ⴷ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⵏ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ.‬‬
‫‪- ⵉⵙⵇⵙⵉⵜⵏ ⵅⴼ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⵙ ⵓⵙⵎⵔⵙ ⵏ ⵜⴼⵔⵜ ⵏ ⵜⵖⵔⵉ (ⴳ ⴽⵕⴰⴹ ⵉⵙⵡⵉⵔⵏ ⵉⵎⴳⴳⵓⵔⴰ).‬‬
‫‪- ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵜⵉⵎⵙⴹⴼⵕⵉⵏ:‬‬
‫‪- ⴰⵙⵎⴰⴷ ⵏ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ ⵙ ⵓⵙⵓⵔⵙ ⴰⵎⴳⴳⴰⵔⵓ ⵢⴰⴹⵏ ⵣⵓⵏⴷ:‬‬
‫;ⵏⵉⵍⴰⵍⵎⵜ ⵏ ⵔⴰⵔⵓ ‪-‬‬
‫;ⵜⵙⵓⴼⵏⵜ ⴳⵙ ⵏⵉⵜⵉⴷⵏⵜ ⵏ ⵖⴼⵓⵙⵙⴰ ‪-‬‬
‫‪- ⵜⵉⴽⴽⵉ ⵏ ⵉⵎⵏⴰⴷⵏ ⵅⴼ ⵜⵏⴼⵓⵙⵜ...‬‬

‫‪100‬‬
 ‫‪!A/‬‬
‫( ‪ /‬ا ‪/‬م وا' ج‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫ء و طو ر ا‬ ‫ا ‪/‬دف ھذا ا <ل ا ر ز‬
‫ا دا‬ ‫‪ .‬و د أن ا ر‪ A‬أھم ا ‪+‬وا ب ا ظر در س ا (راءة وا‬ ‫ن ل ‪ /‬رات ا (راءة وا‬
‫م‬ ‫وى ‪ /‬رة ا (راءة ن أھم ا طوات ا <‬ ‫ت‪ << ،‬ا د ث‬ ‫( ر ا در س‬
‫م ا (راءة (د ن‬ ‫ل إ راز ر ت ا (راءة ززة درس وذ‪ ، +‬وا <‬ ‫د> ن ن‬ ‫ا (راءة‬
‫د ا (راءة‪( ،‬د ن وذج د ر ك ا را ل ر ز‬ ‫ر را ‪ /‬ا ‪ 0‬ث‪ $ ،‬ل وأ‪ 0‬ء و‬
‫>‪/‬‬ ‫‪ ،‬ا د ث ن أھم ا طوات ا <‬ ‫وى ‪ /‬رة ا‬ ‫ا را ‪ +‬ت ا (راءة‪ .‬و << ‪،‬‬
‫ل رن‬ ‫ن ط ط و ط و (ل وإ ء‪ ،‬وأ ط ا ر وا وا<ل ن‬ ‫ما‬ ‫رأ ط‬
‫رھ ن‬ ‫وإ ج ا <وص‪ .‬وأ ‪ /‬ا <ل ‪ Y‬راز دور أ ط ا و وا <رف وا‪ 2‬ط ا ر ‪/‬‬
‫وى ا رف و رف ا ل‬ ‫( ‪ /‬ا وي وا‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬ط ا دا‬
‫و رف ا و ‪.‬‬

‫‪101‬‬
‫ⵜⵓⵜⴰⵎⴰⵜ ⵜⵍⴰⴳⵔⵎⴰⵜ‬
‫ⵜⵓⵜⴰⵎⴰⵜ‬

‫ﺨﺎﺘﻤﺔ ﻋﺎﻤﺔ‬
‫ك ا م ا‪ D‬دا> و ق ( ر ا در س‬ ‫م و م ا ا‪ 2‬ز‬ ‫و ھذا ا د ل ا‪ $‬راح ‪+/‬‬
‫ر ‪ /‬ظو ا ر وا و ن <دور ا رؤ ا' را ‪+‬‬ ‫ت‪ - ،‬ا ‪ A‬ر ا ‪+‬دات ا‬
‫ھذا ا د ل‬ ‫ن ن ا ت‪ .‬و ‪Y I‬ن ا دروس ا ( ر‬ ‫ق‬ ‫كا‬ ‫‪ <L‬ح ‪ ،2030-2015‬و‪D‬‬
‫ت و< ت ‪ +‬ھزة (‬ ‫ل ن ا‪ > D‬س ‪ /‬و ط ‪ /‬و طو رھ ‪/ .‬‬ ‫ھ إ‪ D‬ذج و رات‬
‫ا و‪ /+‬ت‬ ‫دا‪C‬و‪ً +‬‬ ‫ؤ‬ ‫دد‪ ،‬ل ھ ا‪ $‬را ت‬ ‫ر ? أو ب در‬ ‫و <ورة‬
‫م ا ت‪.‬‬ ‫ا د‪0‬‬

‫دة ‪+‬‬ ‫( ن و رد‪ ،‬ول ل <ل‬ ‫‪< 0 0‬ول و‬ ‫و ت ھذا ا د ل‬ ‫و‪$‬د وز ت‬

‫و ‪ . /‬وھ ذا‪$ ،‬دم ا <ل ا‪2‬ول ا ر‪ +‬ت‬ ‫‪/‬‬ ‫و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا ‪+‬وا ب ذات ا < در س ا‬
‫< ن ك‬ ‫ن ا وظ >ف ا‬ ‫أ رز ‪+‬‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫در س ا‬ ‫ا ؤ ّ وا ر و وا ظ‬
‫ز ‪ ،‬وو‪ PA‬ف م ‪J‬ھ ‪ /‬و ‪<$ / > /‬د‬ ‫ا‪2‬‬ ‫رض أن ‪A‬ط ‪ / -‬در س ا‬ ‫ا ر‪ +‬ت وا‬
‫وى ا را ? وا ب ا در ‪.‬‬ ‫‪ /‬و ّ ‪ ، /‬و ف م د ر ا وع ا وي‬ ‫‪/‬ل‬

‫ت ‪-‬‬ ‫و ق ( ر ا در س‬ ‫م و ّم ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا <ل ا ‪ 0‬إ ا‪ $‬راح ‪+/‬‬ ‫و‬

‫وا ھ م‬ ‫(‪ /‬ا وي و ‪ I‬ا ‪/‬م وا ر‪ D ،‬ط ق ن ر ف ا‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬ ‫ا ر ز‬
‫ت‪.‬‬ ‫و ق ا در س‬ ‫راض ذج د ر و‪ A‬ت‬ ‫‪ /‬وا ‪ /‬ء‬ ‫ا <‬

‫( ‪ /‬ا ‪/‬م‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫إ ء و طو ر ا‬ ‫وا ‪/‬دف ا <ل ا ‪ 0‬ث إ راز‬
‫ا دا‬ ‫‪ .‬وا رض أھم ا ‪+‬وا ب ا ظر در س ا (راءة وا‬ ‫وا' ج ن ل ‪ /‬ر ا (راءة وا‬
‫وى ‪ /‬رة ا (راءة‪ ،‬ن أھم ا طوات ا <‬ ‫ت‪ ،‬و رج د ذ ك د ث‪،‬‬ ‫( ر ا در س‬
‫ت‬ ‫وظ ف ا را ‪ +‬ت ا (راءة ن طرف ا‬ ‫أھ‬ ‫رز‬ ‫د> ن وا (د ن‪،‬‬ ‫‪ /‬و ‪/‬‬
‫>‪ /‬ر‬ ‫‪ ،‬ا د ث ن ا طوات ا <‬ ‫وى ‪ /‬رة ا‬ ‫ن‪ .‬و <ص ھذا ا <ل‪،‬‬ ‫وا‬
‫‪A‬ر ‪ L‬ج‬ ‫طو ر ا‪ D‬را ‪ +‬ت ا <‬ ‫م (د م‬ ‫د> ن وا (د ن‪.‬‬ ‫ما‬ ‫أ ط‬
‫رھ ن ا‪ 2‬ط ا دا‬ ‫‪.‬وا ‪ /‬ا <ل ‪ Y‬راز دور أ ط ا و وا <رف وا‪ 2‬ط ا ر ‪، /‬‬ ‫ا‬
‫وى ا رف و رف ا ل و رف ا و ‪.‬‬ ‫‪،‬‬ ‫( ‪ /‬ا وي وا‬ ‫ا وا<‬ ‫ا‬
‫ت‬ ‫ن ا‬ ‫(ق ن دى‬ ‫ت‬ ‫< ‪ +‬ب ا (و ‪ ،‬ث ا‪ $‬رح‬ ‫وأو ھذا ا د ل أھ‬
‫(‪.‬‬ ‫ن ن ا ‪ /‬رات ا‪2‬ر ‪) -‬ا‪ D‬ع‪ ،‬ا دث‪ ،‬ا (راءة وا‬ ‫وا‬

‫( ول ا ر ‪ O‬وا ‪ A‬رة‬ ‫م و م ا ت‪ A ،‬ن ا د ل‬ ‫وا را ‪2‬ھ ا ون ا ‪(0‬‬

‫(‬ ‫‪A‬ن‬ ‫ززة و‪> 0‬ق‪،‬‬ ‫ا (د‬ ‫و ول ا < ت ا‪ 2‬ز‬ ‫ول ا‬ ‫ول رف ر‬
‫ا‪2‬دب ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ا وي وا وب‬ ‫ول ا‪2‬دب وا ‪ (0‬وا ون (دم ُ ط ت و رف ن ض أو‪I+‬‬
‫و ر طوره‪.‬‬

‫‪105‬‬
 ‫ن ا ر‬ ‫و( ‪/‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وا وى ا د ل ردا ‪2‬ھم ا <ط ت ا دا‪C‬و‪+‬‬
‫مو م‬ ‫<‬ ‫و وا<‬ ‫ن ا ر ن وا ر ت ن ‪ /+‬ز ھ‬ ‫وا ر ‪ ،‬وذ ك ن أ‪+‬ل‬
‫م ا‪ D‬د إ ‪ /‬إ‪ A‬إ‬ ‫‪ 0‬ت ا را‪ ،-+‬أھم ا ب وا ( ‪D‬ت ا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ .‬وا وى أ ‪A‬‬ ‫ا‬
‫ا ‪D +‬ت ذات ا < در س ا‬ ‫إ‪ C‬ء ر< دھ ا ر‬ ‫دة ُدر‪ G‬وا درس‬ ‫و‪C‬را‬
‫و‪. / (0‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬

‫‪106‬‬
‫ⵜⵉⴼⴰⵔⴳⵓⵢⵍⴱⵉⴱⴰⵜ‬
‫ⵜⵉⴼⴰⵔⴳⵓⵢⵍⴱⵉⴱⴰⵜ‬

‫ﺒﻴﺒﻠﻴوﻏراﻓﻴﺎ ﻋﺎﻤﺔ‬
 ‫ⵜⴱⴰⵔⵄⵜ ⵏ ⵜⵢⴰⵍⵜⵓⵜ ⵙ‬ ‫ا ر'‬ ‫'‬
‫ا وط ‪ 26 ،‬و و ‪.2003‬‬ ‫ووزارة ا ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ن ا ‪/‬د ا‬ ‫ا ‪ $‬ا را‬
‫رب‪ ،‬ر ز ط رق ن ز د‪.‬‬ ‫ا و وا ‪(0‬‬ ‫وا‬ ‫و وس أ د )‪ ،(2003‬ا‪ 2‬ز‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫دث وا ظم‬ ‫ن ن ا ظ‪ /‬ر ا ر ف ا‬ ‫ا'‬ ‫‪2001‬‬ ‫‪ 17‬أ و ر‬ ‫ط ب أ‪+‬د ر‬
‫‪ 30‬و وز ‪.2001‬‬ ‫ط ب ا رش‬
‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫ك‪،‬‬ ‫‪ + ،‬أ‬ ‫ض ا ‪ +‬رب ا‬ ‫‪A‬وء‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫م )‪ ،(2009‬رة ا‬ ‫د ا‬
‫‪ ،‬دد ‪ ،3‬ا < ت‪.36-13 :‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬
‫‪،-‬‬ ‫ا نا‬ ‫‪+‬م‪ ،‬ط‬ ‫ا ر ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ا ‪+‬زء ا‪2‬ول‪ ،‬أ د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫د )‪ ،(1993‬ا ‪+‬م ا ر‬ ‫ق‬
‫ا دار ا ‪ A‬ء‪.‬‬
‫ا‪ /‬ل ا ر ‪،‬‬ ‫‪+‬م‪ ،‬ط‬ ‫ا ر ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫‪،‬أ د‬ ‫‪ ،‬ا ‪+‬زء ا ‪0‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫د )‪ ،(1996‬ا ‪+‬م ا ر‬ ‫ق‬
‫ا ر ط‪.‬‬
‫رف‬ ‫ا‬ ‫‪+‬م‪ ،‬ط‬ ‫ا ر ‪،‬‬ ‫ا‬ ‫‪ ،‬ا ‪+‬زء ا ‪ 0‬ث‪ ،‬أ د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫د )‪ ،(2000‬ا ‪+‬م ا ر‬ ‫ق‬
‫ا ‪+‬د دة‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫ب‪،‬ا ‪+‬زء ا ‪0‬‬ ‫وا‬ ‫ا وط‬ ‫وزارة ا ر‬ ‫ورات ط‬ ‫ب ا‪ 2‬ض ) و و ‪،( 2002‬‬ ‫ا‬
‫وا و ن‪.‬‬ ‫ر‬ ‫وا و ن )‪ ،(1999‬ا ‪ 0‬ق ا وط‬ ‫ر‬ ‫ا ‪ +‬ا <‬
‫ا‪2‬و ‪.‬‬ ‫ورات ‪+‬ر دة (وق ا س‪ ،‬ا ط‬ ‫ت‪،‬‬ ‫ھ م وا‪<D‬ط‬ ‫ت ا‪ 2‬ظ وا‬ ‫ا‬ ‫ن )‪ ،(2011‬و و‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫ت‪ ،‬أ ر ( ا رق‪.‬‬ ‫‪+ ،‬زوءة ا‬ ‫وم ا ر ‪ ،‬ء‬ ‫ت‬ ‫ن )‪ ،(2006‬ا‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫‪ <L‬ح ‪.2030-2015‬‬ ‫)‪ ،(2015‬ا رؤ ا‪ D‬را ‪+‬‬ ‫وا و ن وا ث ا‬ ‫ر‬ ‫ا ‪ +‬س ا‪2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫ا د‪D‬وي ر د‪،‬‬ ‫‪ ،‬ر‪+‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫‪ 0‬ن)‪ ،(2010‬د ل إ‬ ‫نا‬ ‫‪+‬و‬
‫م ا‪ D‬دا> ) و و ‪.(2002‬‬ ‫ھ? ا ر و‬ ‫ا وط ‪ ،‬ا‬ ‫وزارة ا ر‬
‫م ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫)‪ ،(2008‬ا د ل ا دا‪C‬و‪+‬‬ ‫و و ن ا‪2‬طر وا ث ا‬ ‫ما‬ ‫وا‬ ‫ا وط‬ ‫وزارة ا ر‬
‫ا‪2‬و ‪،‬‬ ‫)‪ ،(2007‬د ل دا‪C‬و‪ +‬ا'د ج ا ط‬ ‫و و ن ا‪2‬طر وا ث ا‬ ‫م ا‬ ‫وزارة ا ر ا وط وا‬
‫ا دارس‪ ،‬ا دار ا ‪ A‬ء‪.‬‬
‫م ا‪ D‬دا> ‪.‬‬ ‫نا‬ ‫وى ا ‪0‬‬ ‫)‪ ،(2009‬د ل ا'د ج‪ :‬ا‬ ‫و و ن ا‪2‬طر وا ث ا‬ ‫ما‬ ‫وا‬ ‫ا وط‬ ‫وزارة ا ر‬
‫رك(‪.‬‬ ‫‪ ،‬فا‬ ‫ت ) دا‪C‬و‪ +‬ا'د ج‪ ،‬أ ط‬ ‫) را ر ‪< ،(2006‬و‪ C‬ا ( ر‬ ‫ا وط‬ ‫وزارة ا ر‬

‫‪109‬‬
 ⵙ ⵜⵓⵜⵍⴰⵢⵉⵏ ⵏⵏⵉⴹⵏ '$ ‫تا‬ '
Agnaou F. (2009a), «Vers une didactique de l’amazighe», in Asinag, Revue de l’Institut Royal de la Culture Amazighe,
N°2, pp. 21-30.
Agnaou F. (2009b), «Curricula et manuels scolaires : Pour quel aménagement linguistique de l’amazighe?» in Asinag,
Revue de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, N°3, pp. 109-126.
Agnaou F. et al. (2016) (2ème édition), Lexique scolaire, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe,
Rabat.
Alrabadi E. (2011) «Quelle méthodologie faut-il adopter pour l’enseignement/apprentissage de l’oral?» , in Didáctica,
Lengua y Literatura, Vol. 23, pp. 15-34.
Armbruster B. B. & Lehr F. & Osborn J. (2001), Put Reading First: The Research Building Blocks for Teaching
Children To Read, Jessup, Md: National Institute for Literacy.
Besse J.M. (Dir) (1993), Les chemins de l'appropriation de l'écrit aux cycles 1 et 2, CRDP Grenoble.
Calvet L. J. (1996), Les politiques linguistiques, Paris, PUF. (Coll. Que sais-je ?)
Calvet L. J. (1993), La sociolinguistique, PUF. (Coll. Que sais-je ?)
Calvet L. J. (1987), La guerre des langues et les politiques linguistiques, Paris, Payot.
Cossu Y. (1995), L'enseignement de l'anglais, préparation au Capes et au PLP2, Nathan.
Cuq J.P. (2003), Dictionnaire de didactique du français, langue étrangère et seconde, Paris, CLE International.
De Ketele J. M. (1989), «L'évaluation de la productivité des institutions d'éducation», in Cahiers de la Fondation
Universitaire: Université et société, le rendement de l'enseignement universitaire, N°3, pp. 73-83.
Demyankov V. (1983), «Understanding as an interpreting activity», in Voprosy yazykoznania, 32, pp. 58-67.
Gérard F. M. et Roegiers X. (1993), Concevoir et évaluer des manuels scolaires, Bruxelles, DeBoeck Université.
Gérard Ch. (Dir) (2001), Comprendre l’enfant apprenti lecteur, recherches actuelles en psychologie de l’écrit,
Paris.(coll.pédagogie RETZ)
Germain C. (1993), Evolution de l’enseignement des langues: 5000 ans d’histoire, Paris, Clé international.
Gillet P. (1998), « Pour une écologie du concept compétence », in Education permanente, N°135(2), pp. 23-33.
Harris A. J. & Sipay E. R. (1985), How to increase reading ability: A guide to developmental and remedial methods,
New York, Longman.
Hymes D. H. (1984), Vers la compétence de communication, Paris, Hatier-Crédif. (Coll. Langues et apprentissage des
langues)
El Barkani B. (2013), Le choix de la graphie tifinaghe pour enseigner, apprendre l'amazighe au Maroc : conditions,
représentation et pratiques, Thèse de doctorat en Didactique des Langues-Cultures et Sciences du Langage, soutenue en
décembre 2010, Université Jean Monnet, Saint-Etienne, éditeur : Atelier National de Reproduction des thèses, Lille.
Finocchiaro M & Brumfit Ch. (1983), The functional-notional approach, Oxford: Oxford University Press.
Legendre. R. (2006), Dictionnaire actuel de l’éducation, éditeur : Guerin, Canada.
Meirieu P. (1987), Apprendre… oui, mais comment ?, Editions ESF, Paris.
Moirand S. (1979), Situation d'écrit : compréhension, production en français, langue étrangère, Paris, CLE
International.

110
Moreau M. L. (1997), Sociolinguistique, les concepts de base, éditeur : Pierre Mardaga.
Nonnon E. (2000), « La parole en classe et l’enseignement de l’oral : champs de référence, problématiques, questions à
la formation », in Recherches, N°33, pp : 75-90. Consulté le 15 janvier 2017 sur le site-web
: http://www.recherches.lautre.net/wp-content/uploads/2016/01/R33_75-90_Nonnon.pdf

Robert J. P. (2008), Dictionnaire pratique de didactique du FLE, Paris, Orphrys.

Roegiers X. (2010), La pédagogie de l'intégration des systèmes d'éducation et de formation au coeur de nos sociétés,
Bruxelles, DeBoeck supérieur.

Roegiers X. (2006), L’APC, qu’est-ce que c’est ? Approche par compétence et pédagogie de l’intégration expliquées
aux enseignant, Vanves, Edicef.
Roegiers X. (2004), L'école et l'évaluation, des situations pour évaluer les compétences des élèves, Bruxelles, Editions
DeBoeck Université. Roegiers X. (2001), Une pédagogie de l’intégration : Compétences et intégration des acquis dans
l’enseignement, Bruxelles, DeBoeck Université
Roegiers X. et al. (2008), Former pour changer l’école, Organisation internationale de la francophonie, Edicef.
Rost M. (1990), Listening in language Learning, New York, Longman.
Sauto. J. P. (2002), Raisonner sur l’orthographe au cycle 3, CRDP de l’Académie de Grenoble.
Wolvin A. D. (1986), « Models of the listening process », in International Communication Processes, Robetrs C.V.,
Watson K.W. Barker L.L., New Orleans, Spectra.
Yopp H. K. et Yopp R. H. (2000), «Supporting Phonemic Awareness Development in the Classroom», in The Reading
Teacher 54, N° 2, pp. 130-143.

111
‫ⵜⵉⴼⴰⵔⴳⵓⵢⵍⴱⵉⴱⴰⵜ‬
‫ⵉⵙⵉⵡⵜ ⵏ ⵜⵉⴼⴰⵔⴳⵓⵢⵍⴱⵉⴱⴰⵜ‬

‫ﺒﻴﺒﻠﻴوﻏراﻓﻴﺎ ُﻤﺴﺎﻋدة‬
I. ⵉⴷⵍⵉⵙⵏ ⵉⵏⵎⵍⴰⵍⵏ ⵏ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 6?‫ ز‬L‫ ا‬6 &‫ر‬1 ‫* ا‬$A ‫ا‬
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2003), le livre de l’élève, 1ère année de l’enseignement primaire (Version: Nord), Institut Royal
de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, Afrique Orient, Casablanca.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2003), le livre de l’élève, 1ère année de l’enseignement primaire (Version : Centre), Institut
Royal de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale et la Jeunesse, Afrique
Orient, Casablanca.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ1 (2003), le livre de l’élève, 1ère année de l’enseignement primaire (Version: Sud), Institut Royal
de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale et la Jeunesse, Afrique Orient,
Casablanca.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 2 (2004) (1ère édition), le livre de l’élève. 2ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal
de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 2 (2009) (2ème édition), le livre de l’élève, 2ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal
de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Librairie Al Omma, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 3 (2005), le livre de l’élève, 3ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la Culture
Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la Formation
des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 4 (2006), le livre de l’élève, 4ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la Culture
Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la Formation
des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 5 (2007), le livre de l’élève. 5ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la Culture
Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la Formation
des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 6 (2008), le livre de l’élève, 6ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la Culture
Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la Formation
des Cadres et de la Recherche Scientifique, Imprimerie Al Maarif Al Jadida, Rabat.
ⵙⴰⵡⵍⴰⵜ ⵙ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2005), manuel pour l’apprentissage de la langue amazighe aux adultes (Amazighe du Centre),
Institut Royal de la Culture Amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat.
ⵙⴰⵡⵍⴰⵜ ⵙ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2009), manuel pour l’apprentissage de la langue amazighe aux adultes (Amazighe du Sud),
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat.
ⵙⴰⵡⵍⴰⵜ ⵙ ⵜⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2010), manuel pour l’apprentissage de la langue amazighe aux adultes (Amazighe du Nord),
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat.

115
II. ⵉⵎⴰⵏⴰⵔⵏ ⵉⴱⵉⴷⴰⴳⵓⵊⵉⵢⵏ ‫اﻝدﻻﺌل اﻝﺒﻴداﻏوﺠﻴﺔ‬
ⴰⵡⴰⵍ ⵉⵏⵓ 1 (2003), Institut Royal de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale,
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 1 (2005), le livre de l’enseignant, 1ère année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la
Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe, Afrique Orient, Casablanca.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 2 (2005) (1ère édition), le livre de l’enseignant, 2ème année de l’enseignement primaire, Institut
Royal de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement
Supérieur, de la Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 2 (2009) (2ème édition), le livre de l’enseignant, 2ème année de l’Enseignement primaire, Institut
Royal de la Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement
Supérieur, de la Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Imprimerie Sipama, Fès.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 3 (2005), le livre de l’enseignant, 3ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la
Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 4 (2006), le livre de l’enseignant, 4ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la
Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Publications Okad, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 5 (2007), le livre de l’enseignant. 5ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la
Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, Impr iMahd, Rabat.
ⵜⵉⴼⴰⵡⵉⵏ ⴰ ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ 6 (2008), le livre de l’enseignant, 6ème année de l’enseignement primaire, Institut Royal de la
Culture Amazighe en collaboration avec le Ministère de l’Education Nationale, de l’Enseignement Supérieur, de la
Formation des Cadres et de la Recherche Scientifique, ImpriMahd, Rabat.

III. ⵜⴰⵏⵏⴰⵍⵉⵏ ⵜⵉⴷⵉⴷⴰⴽⵜⵉⴽⵉⵏ ‫اﻝﺤواﻤل اﻝدﻴداﻜﺘﻴﻜﻴﺔ اﻝداﻋﻤﺔ‬

Agnaou F. (2008), ⵜⴰⵎⴰⵡⴰⵍⵜ ⵉⵏⵓ ⵜⴰⵎⵣⵡⴰⵔⵓⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Agnaou F. (2005a), ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵏ ⵜⴼⵉⵏⴰⵖ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Agnaou F. (2005b), ⵜⵉⵣⵍⴰⵜⵉⵏ ⵉⵏⵓ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Agnaou F. (2005c), ⴰⵖⵔⴷⴰ ⴷ ⵜⵖⵔⴷⴰⵢⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Agnaou F. (2005d), ⵛⵉⴷⵖⴰ, ⵡⵉⴷⵖⴰ, ⵎⴰⵖⵉⵖⴷⴰ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat.
(Supports pédagogiques N°4)
Agnaou F. (2005e), ⴰⵎⵓⵛⵛ ⴰⴱⵕⴱⴰⵛ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)

116
Agnaou F. (2005f), ⴰⵡⵍⴽ ⴰⵎⴰⵔⵉⵔ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Agnaou F. (2005g), ⵉⴽⴼⵔ ⴰⵏⴰⵥⵓⵕ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Agnaou F. (2005h), ⵉⵟⵟⵓ ⵜⴰⴳⵓⵊⵉⵍⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Demnati M. (2008a), ⴰⵙⵉⴼ ⵉⵀⵉⴷⵊⵏ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Demnati M. (2008b), ⴰⵙⴰⵍⴰⵢ ⴰⵎⴰⵣⵉⵖ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Demnati M. (2005a), ⵜⴰⴳⵍⵍⵉⴷⵜ ⵏ ⵓⴼⵍⵍⴰ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Demnati M. (2005b), ⵉⴷⴷⵔ ⴰⵏⵍⵎⴰⴷ ⴰⵎⴰⵢⵏⵓ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
El Khattabi M. (2013), ⴰⵎⵓⴷⴷⵓ ⴰⴽⴷ ⵉⵜⵔⵉ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Khalafi A. (2012), ⵜⴰⵎⵓⵔⵜ ⵏ ⵜⵛⵓⵏⵉ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Khalafi A. (2008a), ⵜⵉⴼⴰⵢⵓⵔ ⴷ ⵜⵉⴼⵜⴰⴼⵓⴽⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Khalafi A. (2008b), ⵜⴰⵔⵡⴰ ⵏ ⵜⵎⵓⵔⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Khalafi A. (2007a), ⵜⵉⴳⵉⴳⵉⵍⵜ ⵎⵎ ⵜⴰⵍⵍⵓⵏⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série:
Supports pédagogiques)
Khalafi A. (2007b), ⵉⵙⵜⵉⵙ ⵏ ⵜⵎⵓⵔⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Laraj Y. (2005), ⵜⵉⵙⵉⵙⴽⵉⵍⵜ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports
pédagogiques)
Centre de la Recherche Didactique et des Programmes Pédagogiques (2013a), ⵜⵉⵣⵍⴰⵜⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵥⵥⵢⴰⵏⵏ, Publications de
l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports pédagogiques)
Centre de la Recherche Didactique et des Programmes Pédagogiques (2013b), ⵜⵉⵏⴼⵓⵙⵉⵏ ⵏ ⵉⵎⵥⵥⵢⴰⵏⵏ, Publications de
l’Institut Royal de la Culture Amazighe, Rabat. (Série: Supports pédagogiques)

117
IV. ⴰⵔⵔⴰⵜⵏ *$A ‫ا‬

1. ⴰⵎⵣⵔⵓⵢ M?‫ ر‬$ ‫ا‬

Bates O. (1970), The Eastern Libyans, New impression, London.
Colin F. (1999), « Le vieux Libyque » in Les sources égyptiennes (du Nouvel Empire à l’époque romaine) et l'histoire
des peuples Libycophones dans le nord de l’Afrique, in B.C.T.H., nouv. fasc. N°25, (Série: Afrique du nord)
Hachid M. (2000), Les premiers Berbères: entre Méditerranée, Tassili et Nil, Editeur : Edisud, Aix-en-Provence.
Hammam M. et Salih A. (2005), La résistance marocaine à travers l’histoire ou le Maroc des résistances,
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Salluste (1964), Guerre de Jugurtha, Texte établi et traduit par: A.Ernout, «les Belles-Lettres», Paris.

: ) . ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،‫ل ا <ر ا و ط‬ ‫رب‬ ‫م‬ ‫ ا‬O ‫ ر‬،(2004) ‫ن‬ ‫أ ن ا‬
(‫درا ت وأطرو ت‬
: ) . ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ا ر‬ ‫د‬ ‫ر وا ( و‬ D‫ ا‬O ‫ ر‬،(2010) ‫ر ا وظ‬/ ‫أ‬
(‫ا دوات وا ظرات‬
.‫د دة‬+ ‫ ح ا‬+ ‫ ا‬، ‫ل ا رو‬ D‫ ل ا‬$ ‫ ز‬2‫ك ا ور ا‬ ‫ ا‬:‫م‬ '‫ ل ا‬$ ‫ ا رب‬O ‫ ر‬،(2007) ‫د ا ز ز‬ ‫أ َر ر‬
(0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،(‫ول‬2‫زء ا‬+ ‫ )ا‬،I ‫ ر‬A ‫ ا رب و‬O ‫ر‬ ‫ ز‬2‫ ا <ط ت ا‬،(2004) ‫د‬ ‫م‬
(‫ درا ت وأ ث‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬
(0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،‫رب ا ( و ت‬ ‫ أو‬O ‫ر ا ر‬ ‫ا ر‬ ‫ ا ( و‬،(2005) n ‫ د‬P <‫د و‬ ‫م‬
(‫ دوات و ظرات‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬
(0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،( 0 ‫زء ا‬+ ‫ )ا‬،I ‫ ر‬A ‫ ا رب و‬O ‫ر‬ ‫ ز‬2‫ ا <ط ت ا‬،(2006) ‫د‬ ‫م‬
(‫ درا ت وأ ث‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬
‫داب وا وم‬Z‫ا‬ ،(‫ورة‬ ‫ ر‬C) ‫د وراه‬ ‫ أطرو‬،‫ورد‬ ‫وا‬ ‫نا‬ + ‫ رة ا (رط‬A ‫ ا‬،(2007) ‫ا ر ك د ا ط ف‬
.‫ ا ر ط‬، '‫ا‬
.18-17 ‫ ا دد‬،‫وا ذ‬ + ،‫ ا رب‬O ‫ر‬ I ‫وت‬ ‫ا رب ا (د م أو ض ا‬ ،(2002) ‫ ن س‬-‫ زي‬C
، '‫داب وا وم ا‬Z‫ا‬ ،(‫ورة‬ ‫ ر‬C) ‫د وراه‬ ‫ أطرو‬،‫ل إ ر ( ا (د م‬ O ‫ ط ر و ر‬2‫ ا‬،(2003) + ‫ ش د‬$
.‫ا ر ط‬
2. ⴰⵢⴷⴰ ⴰⴽⵎⴰⵎ ⴷ ⵓⵔⴽⵎⴰⵎ ‫دي‬ ‫اث ا دي وا‬%$ ‫ا‬
Ait Hamza M. et Bentaleb A. (2013), Patrimoine architectural au Maroc, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Ait Hamza M. et Boudilab H. (2013), Le patrimoine dans les montagnes rifaines, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Ait Hamza M. et Nouhi El. (2013), Préservation et valorisation du patrimoine matériel de la Région souss-Massa-
Draâ, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Auclair L. et Alifriqui M. (2012), Agdal: Patrimoine socio-écologique de l’Atlas marocain, Publications de l’Institut
Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)

118
 3. ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ ⴷ ⵜⴰⵜⵉⴽⵏⵓⵍⵊⵉⵢⵜ ⵜⴰⵎⴰⵢⵏⵓⵜ ?12 ‫ ا‬D A$ ‫ وا‬6?‫ ز‬L‫ا‬
Ait Ouguengay Y. et Boulaknadel S. (2012), Les ressources langagières: Construction et Exploitation, Publications
de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Ait Ouguengay Y. et Zenkouar L. (2008), La typographie entre les domaines de l’art de l’informatique, Publications
de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)

4. ⴰⵙⵉⴳⴳⵍ ⴰⵙⵏⵉⵍⵙ ⴷ ⵓⵙⵎⴰⵡⴰⵍⴰⵏ ‫ ي وا‬6 ‫ ا‬Q2; ‫ا‬

Akouaou A. (2013), L’expression de la qualité en berbère: le verbe parler de base: le tashlhit de tiznit, Publications de
l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Ameur M. et al. (2011), Vocabulaire grammatical de l’amazighe: application phraséologique, Publications de
l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Lexiques)
Ameur M. et al. (2009 a), L’amazighe dans l’Oriental et le Nord du Maroc: variation et convergence, Publications de
l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Ameur M. et al. (2009 b), Néologie et terminologie grammaticale amazighe, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Ameur M. et al. (2009 c), Vocabulaire des médias, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série:
Lexiques)
Ameur M. et al. (2009 d), Vocabulaire grammatical amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série: Lexiques)
Ameur M. et al. (2006), Vocabulaire de la langue amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe.
(Série: Usuels)
Ameur M. et al. (2007), Graphie et orthographe de l’amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série: Etudes)
Ameur M. et Boumalk A. (2007), Structures morphologiques de l’amazighe, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Benamara H. (2013), Dictionnaire Amazighe-Français: Parler de Figuig et ses régions, Publications de l’Institut
Royal de la Culture Amazighe. (Série: Lexiques)
Benzekri D. (2013), Description phonologique d’un idiolecte de la langue tamazighte (Parler de Zemmour),
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Thèses et recherches)
Boukhris F. (2013), Grammaire de la phrase et Cliticisation en amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Boukhris F. et al. (2008), La nouvelle grammaire de l’amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série: Manuels)
Boukouss A. (2011), Langue amazighe de l’étiolement à la revitalisation, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Boukouss A. (2009), Phonologie de l’amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Etudes
et recherches)
Boumalk A. et Laabdelaoui R. (Coord.) (2013), L’amazighe: faits de syntaxe, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)

119
Cadi K. (2007), Transivité et diathèse en tarifite, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série:
Thèses)
Kamel S. (2007), Lexique amazighe de géologie, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série:
Lexique et dictionnaire)
Oussikoum B. (2013), Dictionnaire Amazighe-Français le parler des Ayt Wirra, Publications de l’Institut Royal de la
Culture Amazighe. (Série: Lexiques)
Saa F. (2010), Quelques aspectes de la morphologie et de la phonologie d’un parler amazighe de Figuig, Publications
de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Etudes et recherches)
Skounti A., Lemjdi A. et Nami M. (2003), Tirra: des origines de l’écriture au Maroc, Publications de l’Institut Royal
de la Culture Amazighe. (Série: Etudes)

( +‫ ا ر‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ ط وإ > ا‬،(‫ أ‬2009 ) ‫وآ رون‬ ‫ا ر‬
(‫م‬+ : ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،‫م‬ '‫م ا‬+ ،(‫ ب‬2009 ) ‫وآ رون‬ ‫ا ر‬
(‫م‬+ : ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ا‬ ‫م ا‬+ ،(‫ ج‬2009 ) ‫وآ رون‬ ‫ا ر‬
. ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ا‬ ‫ا‬ ‫ د ل إ‬،(2010) ‫وآ رون‬ ‫ا ر‬
: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ،‫ا <ري‬ ‫ < ل ا‬D‫ا‬ ‫ <ط‬،(2012) ‫وآ رون‬ > ‫ر‬+ ‫و‬
(‫م‬+
( +‫ ر‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫و ا‬ ،(2014) ‫وآ رون‬ ‫و رص ط‬
( +‫ ر‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ا‬ ‫ر ا‬ ،(2011) ‫و وس أ د‬
‫ ا دوات‬: ) . ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ا‬ ‫ را‬+ ‫ ا <ط ت ا‬،(2011) ‫ن‬ ‫را و‬
(‫وا ظرات‬
(‫ درا ت وأ ث‬: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫و أر ون در‬ ‫ أر‬،(2011) ‫د‬ ‫ق‬
5. ⵜⵓⵙⵙⵏⴰ + ‫ا‬
Belghazi H. (2013), La culture amazighe. Réflexions et pratiques anthropologiques du temps colonial à nos jours,
Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série: Colloques et séminaires)
Ennaji M. (2008), La culture populaire et les défis de la mondialisation, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série : Colloques et séminaires)

6. ⵜⴰⵙⴽⵍ ⴰ ‫دب‬L‫ا‬
Hamri B. (2011), La poésie amazighe de l’Atlas central marocain, Publications de l’Institut Royal de la Culture
Amazighe. (Série : Etudes et recherches)
Kich A. (2004), La littérature amazighe, Publications de l’Institut Royal de la Culture Amazighe. (Série : Colloques et
séminaires)

: ). ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ر‬ ‫ذور وا‬+ ‫ا‬ ‫ ز‬2‫رح ا‬ ‫ ا‬،(‫ أ‬2011) ‫وض إدر س‬A‫أز‬
(‫ا دوات وا ظرات‬
‫ <وص‬: ) . ‫ ز‬2‫ا‬ (0 ‫د ا‬/ ‫ورات ا‬ ، ‫ ز‬2‫ر ا‬ ‫ا‬ +‫ أ طو و‬،(‫ ب‬2011) ‫وض إدر س‬A‫أز‬
(‫ >ق‬0‫وو‬

120
 ‫‪ :‬درا ت وأ ث(‬ ‫‪).‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫أز‪A‬وض إدر س )‪ 2012‬أ(‪ ،‬ا‪ 2‬ز ا‪ 2‬ز‬
‫‪ :‬درا ت وأ ث(‬ ‫‪).‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫و ‪ 0‬ن‪،‬‬ ‫أز‪A‬وض إدر س )‪ 2012‬ب(‪ ،‬أ ف ‪0‬ل أ ز‬
‫‪:‬‬ ‫‪) .‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪C2‬‬ ‫د )‪ ،(2006‬ا زل‬ ‫ودي و‬ ‫وا‬ ‫و‬ ‫د‬
‫درا ت وأ ث(‬
‫‪ :‬درا ت وأ ث(‬ ‫‪).‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫)‪ ،(2010‬ا ر ز‬ ‫رو ط‬
‫‪ :‬وا>د‬ ‫‪) .‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫د ل ظري‪،‬‬ ‫د أ‪ A$‬ض )‪ ،(2006‬ر ‪ O‬ا‪2‬دب ا‪ 2‬ز‬
‫د رة(‬
‫‪ :‬درا ت‬ ‫‪) .‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫ا دي أ د )‪ ،(2011‬ا' ‪ /‬م وا (‬
‫وأ ث(‬
‫‪:‬‬ ‫‪) .‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫رب‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا' داع ا‪2‬د‬ ‫و‪C‬را‬ ‫ا دي أ د )‪،(2012‬‬
‫درا ت وأ ث(‬

‫‪121‬‬
‫ⵏⵕⴼⴹⵙⵉ‬
‫ﻤﻼﺤـق‬
 ‫‪ #‬دم‪8‬م‬
‫ر ‪/‬م‪،‬‬ ‫ن ‪ I‬ن إ‪ C‬ء‬ ‫نا‬ ‫ن ‪/J‬‬ ‫قا‬ ‫نا‬ ‫ار ‪ J‬ذ ل ھذا ا د ل ‪ +‬و‬
‫ط ً‬ ‫ھذا ا د ل ا ذي‬ ‫ض‬ ‫ل‬ ‫م م ا طرق إ ‪/‬‬ ‫ن ا (‪ A‬ا‬ ‫وا و ‪ -‬أ ‪0‬ر ‪+‬‬
‫ً‪.‬‬
‫ا ّ ‪ / C،‬ا ُ ھ‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ق ‪D +‬ت ذات أھ‬ ‫و‪$‬د و ت ھذه ا‬
‫‪/‬م ن إرث ر ّ و ‪ A‬ريّ‪ ،‬و ر ‪/‬م ‪/‬و ‪/‬م‬ ‫ّ‪ I‬أ‬ ‫ت‪ ،‬وإط ‪/‬م‬ ‫ن وا‬ ‫> ا‬
‫ا(م ا و ‪.‬‬ ‫ح‬ ‫و ‪ A‬ر ُؤھ ‪/‬م‬ ‫و‪(0‬‬ ‫ز ر ‪ I‬ن‪$‬مإ‬ ‫ّ‪0‬ون‬ ‫ا ‪ ،‬و‪/ +‬م‬
‫ا ب ا در‬ ‫‪+‬ء‬ ‫ا ر ‪،‬‬ ‫رھ و‪> 0‬ق ُ ّ ن ا‬ ‫ق ذ ك‪،‬‬ ‫‪/‬دف ھذه ا‬
‫ر ل ا‪ 2‬ذ)ة( ا رس؛ ظراً‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬إ‬ ‫و ‪ $‬ا وا ل ا دا‪C‬و‪ +‬ا < در س ا‬
‫وت‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫و ت ا ب ا در‬ ‫‪ /+‬أ‪ 0‬ء (د ‪I‬‬ ‫‪ I ّ A‬ن ُ ط ت و رف ‪$‬د‬
‫ن ا ر‪ +‬ت‬ ‫ل ‪+‬و‬ ‫ن‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫در س ا‬ ‫ق‪ ،‬ا‪ 2‬د ا‪ D‬را ‪ +‬وا ظ‬ ‫ھذه ا‬
‫و ‪ ، /‬و ذا ا ‪ /‬م وا‪ Z‬ت ا ر و وا'‪+‬راءات‬ ‫إط ع ا‪ 2‬ذ)ة(‬ ‫وا <وص ا ُؤطرة ‪،I‬‬
‫م ا ّ ذھ ن أ‪+‬ل ( ق أ‪+‬رأة در س ا ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫ا'دار ا‬
‫ف ا طت‬ ‫ّ ٍ ن‬ ‫و ‪ ً A‬ن ذ ك؛ و ھذه ا <وص ا ر‪ +‬إ ‪ +‬ل ا‪ 2‬ذ)ة(‬
‫‪ ، /‬و ّ‪، / 0‬‬ ‫ر وا و ن‪ ،‬وا‬ ‫ا ظو ا وط‬ ‫إدراج ا ا‪ 2‬ز‬ ‫رّت ‪/‬‬ ‫ا‬
‫ق ن‪:‬‬ ‫أ ق ا راف آ ق ‪+‬و د در ‪ . /‬و ‪ّ J‬ف ھذه ا‬

‫؛‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ب ا در‬ ‫وا ‪ A‬ري‬ ‫ق )‪ (1‬ا د ا ر‬

‫ن‪.‬‬ ‫وا‪2‬دب ا‪ 2‬ز‬ ‫ق )‪ (2‬ا ‪(0‬‬

‫‪125‬‬
 ‫ُﻤﻠﺤق رﻗم )‪(1‬‬
‫اﻝﺒﻌد اﻝﺘﺎرﻴﺨﻲ واﻝﺤﻀﺎري ﻓﻲ اﻝﻜﺘب اﻝﻤدرﺴﻴﺔ ﻝﻠﻐﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ‬
‫ُ‬
‫أﺴﻤﻬر اﻝﻤﺤﻔوظ‪ ،‬ﻤرﻜز اﻝدراﺴﺎت اﻝﺘﺎرﻴﺨﻴﺔ واﻝﺒﻴﺌﻴﺔ‬
‫اﻝﻤﻌﻬد اﻝﻤﻠﻜﻲ ﻝﻠﺜﻘﺎﻓﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ‬
‫ون‬ ‫‪،2008‬‬ ‫وى ا دس‬ ‫ت"‪،‬‬‫ا‪ 2‬ز ‪ِ َ ِ " ،‬و نْ أَ َ َ ِز ْ ْ‬ ‫ب ا در‬ ‫<دور ا‬
‫‪ .3‬و‪2‬ھ ھذه ا طوة‬ ‫ل ر ا م ا‪2‬‬ ‫ا ظو ا ر و ا وط ‪$‬د ا‬ ‫إدراج ا ا‪ 2‬ز‬
‫رب‪( ،4‬د أ ‪I‬‬ ‫م‬ ‫ر‪ O‬ا‬ ‫رھ ا ‪+‬ر ا‪2‬و ن و ‪/‬‬ ‫در ا ر ‪،‬‬ ‫(ل ا‬
‫ت أم ر ‪.‬‬ ‫(و ‪ /‬ن ‪ - +‬ا ‪+‬وا ب‪ ،‬دا‪C‬و‪+‬‬ ‫‪ D‬د ن و‪ J $‬ل‬
‫‪ .‬و‬ ‫ا‪2‬‬ ‫و ت ا م‬ ‫ذ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ھو وم‪ ،‬إ‬ ‫ب‪،‬‬ ‫‪/‬دف ا‬
‫‪/ ،‬م ‪ 2‬س‬ ‫ذات ط ت ر‬ ‫ب د ت د دا‬ ‫م ‪/‬ذه ا ‪ّ ،‬‬
‫وظف ا‬ ‫َُ‬ ‫ا ‪ /‬رات ا وا<‬
‫ْ ْ‬
‫ت"؟ و دوا‬ ‫ا وظ ‪ /‬ب " ِ َ ِو نْ أَ َ ِز‬ ‫ر‬ ‫ا وا‪ - A‬ا‬ ‫ط‬ ‫ا (د م‪.‬‬ ‫ا ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬
‫‪/‬؟‬ ‫ا (د م؟ و ھ ا ر >ل ا ر و ا‬ ‫ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬ ‫‪$‬‬ ‫‪/‬‬ ‫كا‬ ‫ا ر ز‬

‫‪:‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫ا ‪ #‬ب ا در‬ ‫ا دم‬ ‫ز‬ ‫وا‪ ? 9‬ا ‪ #‬ر ‪ O‬ا‬
‫ل إ ر ( ‪ .‬و ن ا وم أن‬ ‫( د ول ا' م إ‬ ‫ا (د م‪ ،‬ا <ور ا‬ ‫ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬ ‫(<د‬
‫> ) ‪ (95%‬ن ر ا رة ا ‪ A‬ر‬ ‫و ن‬ ‫ل أز د ن‬ ‫ر ‪ O‬ا (د م‪،‬‬ ‫<ط ‪I P‬‬
‫(د ‪/‬‬ ‫وب‪ ،‬و‬ ‫ا‬ ‫زة ‪/‬و‬ ‫ا‬ ‫وا ‪ A‬ر‬ ‫<ر ا ‪(0‬‬ ‫ّت ا ‪0‬ر ن ا‬ ‫‪I‬‬ ‫‪ ،/‬و‬ ‫‪L‬‬
‫ا ‪.‬‬
‫ف ا ط ت ا ر ‪ ،‬أن ‪/ +‬م ا د ن ا ل‬ ‫ل‬ ‫و <وص ا‪ 2‬ز ‪ l‬ا (دا ‪ ،‬دو‪ ،‬ن‬
‫ق ا < راء ا رى‪ $ ،‬ت ‪ A I‬رات ‪ $‬ل ا ر ‪ O‬ذ أ ‪0‬ر ن‬ ‫إ ا طونا را و طإ‬
‫رط‬ ‫‪ $‬ل ا د‪ ،‬ن ا د ث ن ‪ A‬رة أ ز‬ ‫‪6000‬‬ ‫ا‪$2‬ل ذ وا‬ ‫‪ .‬و‬ ‫ون‬
‫ھذا ا ر ‪.5O‬‬ ‫إ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ت ُر‪ +‬ون ظ‪/‬ور ا‬ ‫م ا (د م‪ ،‬د ل أن ا ‪ /‬ن ر ‪ O‬ا‬ ‫‪ A‬رات ا‬
‫ن‪:‬‬ ‫ور ن ر>‬ ‫بإ‬ ‫و تا‬ ‫ا‬ ‫ا (د م‬ ‫ن وز ‪ -‬وا‪ - A‬ا ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬
‫غ؛‬ ‫‪ ،‬أي أ ‪+‬د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر‪O‬ا‬ ‫‪.I‬‬
‫ل إ ر ( ا (د م‪.‬‬ ‫ر‪O‬‬ ‫ت أدواراً ط >‬ ‫ا‬ ‫ا < ت ا‪ 2‬ز‬ ‫‪.II‬‬

‫ول و‪/ A‬‬ ‫‪/‬ذه ا وا‪،- A‬‬ ‫ب ا در‬ ‫و' راز ا‪2‬ھداف ا ر و ا و ة ن ا ‪ 0‬ر ا‬
‫‪ /$‬ا م وإ راز د‪ / DD‬ا ‪ A‬ر وا ر ‪.‬‬

‫ﻨﻘﺼد اﻝﺘﻌﻤﻴم اﻝﻌﻤودي أﻤﺎ اﻷﻓﻘﻲ‪ ،‬أي اﻝﺘﻌﻤﻴم ﻓﻲ ﻜل ﻤدارس اﻝﻤﻤﻠﻜﺔ‪ ،‬ﻓﻼ ﻴزال ﺒﻌﻴد اﻝﻤﻨﺎل‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫ﻻ ﻴﻤﻜن ﻤﻘﺎرﻨﺔ اﻝﺘﺠرﺒﺔ اﻝﺤﺎﻝﻴﺔ اﻝﺨﺎﺼﺔ ﺒﺈدراج اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ ﻓﻲ اﻝﻤﻨظوﻤﺔ اﻝﺘرﺒوﻴﺔ ﻤﻊ ﺘﺠرﺒﺔ اﻝﺤﻤﺎﻴﺔ اﻝﻔرﻨﺴﻴﺔ ‪ .‬أﻨظر ﺤول ﻫذﻩ اﻝﻤوﻀوع‪:‬‬ ‫‪4‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﺒﻨطﺎﻝب ‪ ،‬أﻀواء ﻋﻠﻰ ﻤؤﺴﺴﺎت اﻝﺘﻌﻠﻴم اﻝﻔرﻨﺴﻴﺔ‪-‬اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ ﺨﻼل ﻤرﺤﻠﺔ اﻝﺤﻤﺎﻴﺔ‪ ،‬ﻤﺠﻠﺔ أﺴﻴﻨﺎ َﻜـ‪ ،‬اﻝﻌدد اﻝﺜﺎﻨﻲ‪ ،2009،‬ص ص ‪.40-33 :‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Salim Chakir, Texte en linguistique berbère, Ed. CNRS, Paris, 1984, p 247‬‬

‫‪129‬‬
 ‫‪:‬‬ ‫ز‬ ‫‪#‬ر‪O‬ا ‪ '#‬ا‬ ‫‪.I‬‬
‫د ‪C‬‬ ‫د ون ‪/+‬و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫م ا‬ ‫ا ُ ِدت‬ ‫غ ا‬ ‫ن ا وم أن أ ‪+‬د‬
‫زال ‪A‬راً‬ ‫ؤال ول رو ‪/‬‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ذا‬ ‫ا ر ‪ $ 6‬ل إ داث ا ‪/‬د ا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ .7‬و (د أن‬ ‫ا ( ش ا و ‪ ،‬ل ن < ب ھذا ا‪ 2‬ر ‪ -‬ا ط ق ‪ J‬ف ا ب ا در‬
‫ل‬ ‫ن ا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ذا أدر‪+‬وا ‪ I‬و‪> 0‬ق ر‬ ‫ؤ ا ب ا در‬ ‫ھذا ا ق أ‪0‬ر‬
‫ا رب ا (د م‪ ،‬أي رب ‪ $‬ل ا' م‪ .‬ور ھذا ا ق أ ‪ A‬ھو ا ذي ر ذا‬ ‫غ‬ ‫أ ‪+‬د‬
‫وظ ف و‪> 0‬ق ن ھذا ا وع ‪ 0 0‬ن‬ ‫‪ ،‬و أو ر و ‪،‬‬ ‫م ا‪2‬‬ ‫رص ب ا‪ 2‬ز‬
‫أدھ ن‬ ‫ا رار ھذه ن أن ا ب ر د أن ر ‪O‬‬ ‫ت ر‪$‬م ‪ 2‬و‪ 3‬و‪.(5‬‬‫و ‪ِ َ ِ ) I‬و نْ أَ َ َ ِز ْ ْ‬
‫ن ا ‪ A‬وا ‪A‬ر‪.‬‬ ‫رار‬ ‫و‪+‬ود ا‬ ‫‪،‬و‬ ‫غ ‪+ /‬ذور ر‬ ‫ا‪ +2‬ل ا < دة أن أ ‪+‬د‬
‫ذ و‪$‬ت ر ن ر ‪. /‬‬ ‫ا‪+ 2‬د‬ ‫ا رت ظ‬ ‫وب ا‬ ‫ر ا‪ 2‬ز ‪ l‬ن ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ر‬
‫إ ا م ا ن )‪ (Les libyens‬ا ذي‬ ‫)‪،(L’écriture Libyque‬‬ ‫ا‬ ‫د ا ‪0‬ن‬ ‫رف ھذه ا‬
‫ا و<‬ ‫ت ا‪ 2‬ز‬ ‫ا <ر ا (د م‪ .‬أ‪$‬دم ا‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ l‬ا (دا وا ‪/‬روا ‪I‬‬ ‫أط (‪ I‬ا'‪C‬ر ق‬
‫‪$‬ط‪ -‬ن ا زف‪ ،‬ذ ك‬ ‫واھد ا ( ور‪ ،‬وأ‬ ‫و ت< ر و‬ ‫أو ر و‬ ‫(و‬ ‫‪+‬دھ إ‬
‫<وص ‪+‬د ‪ <$‬رة‪ .‬وأطول ص‪ -‬ب ھو روف إ ا‪Z‬ن‪ -‬ھو ا'ھداء ا (وش‬ ‫رة ن‬ ‫‪/‬‬
‫‪ $ 138‬ل ا د )أ ظر‬ ‫‪ ،‬وا ؤرخ‬ ‫َ د و َ )‪ Thugga‬أو ‪ ،(Dougga‬و س ا‬ ‫‪$‬ر ا ك َ ِ ِ‬
‫ا و‪ ( 0‬ر‪$‬م ‪.8(1‬‬
‫أ ل أ<ل ھذه ا‪+ 2‬د ا ‪ 0‬ر ن ا داد‪ .‬و (راء ا درا ت ا اھ ت و‪A‬وع‪ ،‬ن أن ھ ك‬
‫ت‬ ‫ا‬ ‫<وص( ردد أ ‪0‬ر ن ‪ C‬ره‬ ‫ا دا ظل ا‪<2‬ل ا ر‪) $‬ا (‬ ‫‪ 0 0‬آراء ‪ +‬ذ ‪.I‬‬
‫د ا دا ن ن‬ ‫‪ 0J‬ر وا‪ N PA‬ر ا (‬ ‫ا (د ‪ .‬و س أ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫طر‪$‬ت ر ‪ O‬ا‬ ‫ا‬
‫‪9‬‬
‫‪J‬ت و طورت‬ ‫ا (د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ھذا ا‪<2‬ل ‪ .‬أ ا رأ ن ا‪ Z‬ران ر‪ +‬ن أ د ا‪ 2‬ر ن‪ :‬إ أن ا‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ‪ I‬رف طورا‬ ‫>‪ I‬ا‬ ‫‪J‬‬ ‫دون أي ‪ 0J‬ر ر‪ ، +‬وإ أن أ س ھذه ا‬
‫‪0J‬ر ‪. /‬‬ ‫تا و ط ا‬ ‫‪I‬‬ ‫دا‬
‫ل دون‬ ‫‪،‬‬ ‫ا (د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫و و ‪ ،‬ر‪C‬م ا < و ت ا وا‪/+‬ت ا ‪ /‬ن ر ‪ O‬ھذه ا‬
‫ا (ط‬ ‫<‪/‬‬ ‫ا ط ع أن ط ا ‪ 0‬م ن ض ‪+‬وا ‪، /‬‬ ‫ر ا ‪ 0‬ر ن أ رارھ ‪Y ،‬ن ا ث ا‬
‫ا‪: Z‬‬

‫ﻤرد ﻫذا اﻝﺠﻬل‪ ،‬ﺒﺎﻷﺴﺎس‪ ،‬ﺘﻬﻤﻴش اﻝﺘﺎرﻴﺦ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻲ اﻝﻘدﻴم ﻓﻲ اﻝﻤﻘررات اﻝﻤدرﺴﻴﺔ اﻝﻤﻐرﺒﻴﺔ‪ ،‬واﻝذي ازدادت ﺤدﺘﻪ ﻓﻲ اﻝﺒراﻤﺞ اﻝﺤﺎﻝﻴﺔ‪ .‬ﻓﻤﻘررات اﻝﺘﺎرﻴﺦ‬ ‫‪6‬‬

‫اﻝﻤﻌﻤول ﺒﻬﺎ اﻵن ﻓﻲ اﻝﻤﺴﺘوى اﻝﺜﺎﻨوي اﻝﺘﺄﻫﻴﻠﻲ ﻝﻴس ﺒﻬﺎ أي درس ﺤول ﺘﺎرﻴﺦ اﻝﻤﻐرب اﻝﻘدﻴم‪ .‬وﻨﺤن ﻨﻌﻠم أﻫﻤﻴﺔ ﻫذﻩ اﻝﻤرﺤﻠﺔ ﻓﻲ ﺘﻜوﻴن ﺸﺨﺼﻴﺔ اﻝﺘﻠﻤﻴذ‪.‬‬
‫‪ 7‬اﺼطﻠﺢ آﻨذاك ﻋﻠﻰ ﺤدة اﻝﻨﻘﺎش اﻝﻌﻤوﻤﻲ ﺤول اﻝﺤرف اﻝذي ﻴﺠب أن ﻨﻜﺘب ﺒﻪ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ ب "ﺤرب اﻝﺤر ِ‬
‫ف" ‪.‬‬ ‫َْ‬
‫‪8‬‬
‫‪- Galand, Lionel, « l’alphabet libyque de Dougga », In R.O.M.M, 13-14, 1973, pp361-368.‬‬
‫‪ -‬ﻋﺒد اﻝﻌزﻴز ﺴﻌﻴد اﻝﺼوﻴﻌﻲ‪ ،‬اﻝﺘﻴﻔﻴﻨﺎغ‪ ،‬ﻤﻨﺸورات اﻝﻠﺠﻨﺔ اﻝﺸﻌﺒﻴﺔ اﻝﻌﺎﻤﺔ ﻝﻠﺜﻘﺎﻓﺔ واﻹﻋﻼم‪ ،‬ﺒﻨﻐﺎزي‪2006 ،‬؛‬ ‫‪9‬‬

‫‪ -‬ﻋﺒد اﻝﻌزﻴز ﺴﻌﻴد اﻝﺼوﻴﻌﻲ‪ ،‬أﺼول اﻝﻠﻐﺔ اﻝﻠﻴﺒﻴﺔ اﻝﻘدﻴﻤﺔ‪ ،‬ﺒﻴروت‪.2003 ،‬‬

‫‪130‬‬
 ‫‪+ I‬زر ا ري‪.‬‬ ‫ا (د م‪،‬‬ ‫طق ا ‪ +‬ل ا‪ 2‬ز‬ ‫ل‬ ‫رة‬ ‫ت ھذه ا‬ ‫•‬
‫وا‪ -$‬ا (وش ا < ر ‪2‬ط س ا ر )ا ظر ا و‪(3 ( 0‬‬ ‫ف ( >ش ‪/‬‬ ‫ا رب ‪ ، 0‬م ا‬
‫‪/‬ذه‬ ‫تا‬ ‫ضا‬ ‫طق در ‪0 ،‬ل ( >ش و‪ْ ُ -$‬م ا ‪ k k‬ـ ‪ .‬و‪$‬د أدر‪+‬ت <ور‬ ‫و‬
‫) ِ َ ِو نْ أ َ َ ِز ْ ْ‬
‫ت ر‪$‬م ‪ 2‬و‪ 3‬و‪.(5‬‬ ‫ب ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ا وا‪-$‬‬

‫‪) ،‬أ ظر ا و‪ ( 0‬ر‪$‬م‬ ‫ا‪2‬‬ ‫ودي‪ ،‬ن ا‪ 2‬ل إ‬ ‫دا ا‪ 2‬ر ل‬ ‫ا (د‬ ‫ت ا‪ 2‬ز‬ ‫•‬
‫ا تا و ط‬ ‫< ‪ P‬أ ( ‪ ،‬أي‬ ‫( > ‪ /‬ا ‪ J‬رة ر ‪ /‬ا ‪ +‬ه ا‬ ‫‪،(2‬‬
‫‪.‬‬ ‫ا (د‬
‫رق د ا‪ 2‬ز ‪l‬‬ ‫واء‬ ‫ا (د‬ ‫ت ا‪ 2‬ز‬ ‫رك ن ‪ - +‬ا‬ ‫س و‪+‬ود أ س‬ ‫•‬
‫) و س و ( أو ‪C‬ر ‪) I‬ا ‪+‬زا>ر وا رب و‪+‬زر ا ري( أو ‪ +‬و ‪) I‬ا طق ا < راو (‪ ،‬ن‬
‫ا ‪ +‬ل ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫زى إ‬ ‫ت ا ‪/+‬و ‪ ،‬وا‬ ‫ھ ك أ ‪ A‬ض ا‪D‬‬
‫‪$‬ل‬ ‫‪12‬‬ ‫ا (رن‬ ‫وا‬ ‫رة‪ ،‬وأر‪ / +‬أ‪ <$‬ا (د رات إ‬ ‫ذ رة‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫تا‬ ‫• ا‬
‫د‪.‬‬ ‫ا‬
‫ل إ ر ( ا (د م‪،‬‬ ‫ت أ‪+‬‬ ‫‪ -‬داول‬ ‫ا (د‬ ‫ل ا‪+ 2‬د ا‪ 2‬ز‬ ‫• زا ن ا‬
‫ا دد ن‬ ‫ا رو ن(‪ .‬و‪$‬د ‪0‬ر‬ ‫)‬ ‫ا‬ ‫ا (رط ‪ +‬ن( وا‬ ‫ا و )‬
‫‪،‬‬ ‫وا‬ ‫وا و )أ ظر ا و‪ (1 ( 0‬أو ‪ 2‬ز‬ ‫‪ ،‬واء ‪ 2‬ز‬ ‫ا <وص ا زدو‪ +‬ا‬
‫‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫و‬ ‫‪ 2‬ز‬ ‫وا ( ون ا‬ ‫وا ھذه ا <وص‬ ‫ن أن ن‬
‫ا طق ا و ط ن ا ‪ +‬ل‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪/ ،‬ذه ا‪ 2‬رة "ا ت"‬ ‫ر‪C‬م ھذا ا ر ‪ O‬ا ر ق‬
‫ن ھذا‬ ‫ا طر ا ‪ +‬و‬ ‫ل إ ر ( ‪ / - ،‬ا رة ا (د ‪ .‬و ( ل ا رت‬ ‫ا (د م‪ ،‬أي‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫ظ‬ ‫غ‪ .‬و ‪ -‬ذ ك‪،‬‬ ‫و ‪ /‬إ ا وم و و ‪/‬‬ ‫ا ‪ +‬ل‪ ،‬أي ا < راء‪ ،‬ث ظل ا‪ 2‬ز ‪ l‬ا طوارق‬
‫وا ا‬ ‫ھذه ا ط( م‬ ‫و َ َ ‪ ، /َ ِ e‬ن أن‬
‫‪10‬‬
‫لا‬ ‫تا ر ط‬ ‫لإر(‬ ‫أ ز‬
‫ن ‪ C‬رھم‪.‬‬
‫ن د ا‪ 2‬ز ‪ l‬ا (د‬ ‫ا <ف ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ر ظ ھرة "ا ء" ا‬ ‫ول ا ‪0‬ون‬
‫< ‪ I‬ا ‪ +‬و ‪ ،‬أي ا طق ا < راو ‪ .‬و دو أن ا ر ا‪2‬ر‪ P+‬ھو‬ ‫)ا ‪ +‬ل ا و ط ( و ر ( >‪/‬‬
‫ا‬ ‫ت ا‪+2‬‬ ‫ن طرف ا‬ ‫ا‬ ‫ر‪A‬ت ‪ /‬ھذه ا‬ ‫ا د دة ا‬ ‫ا ذي ر ط ذ ك‬
‫ا (رط ‪ +‬ن‪ ،‬وھم ط ن‬ ‫تا و )‬ ‫رأس ھذه ا‬ ‫ن ‪ ،/ +‬و‬ ‫ا <ف ا‬ ‫ت‬ ‫ا‬
‫ن ‪+‬زء ر‬ ‫ا‬ ‫‪ < ،‬وأن ھذه ا‪ 2‬رة ت ر ط د ا‬ ‫ا ( ن وا‪ 2‬ز ‪ (l‬وا‬
‫ن ا‪ 2‬ز ‪ l‬د ون ‪ $ /‬ل ا ‪/$‬م ‪ L‬م‪.‬‬

‫ﺎي"ⵢⴰⵎⵎⴳⴰ "‪،‬‬ ‫ِ‬

‫ب‪ ،‬ﺜم ﺘ ‪‬ار"ⴰⵔⵔⵉⵜ"‪ ،‬وﻫﻲ اﻝﻜﺘﺎﺒﺔ‪ ،‬وأ َﻜ ‪‬ﻤ ْ‬
‫ﻤن ﻫذﻩ اﻝﻜﻠﻤﺎت اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ اﻝﺘﻲ ﺘدل ﻋﻠﻰ ﻤﻤﺎرﺴﺔ ﻗدﻴﻤﺔ ﻝﻠﻜﺘﺎﺒﺔ ‪ :‬ﻓﻌل َأر "ⴰⵔⴰ"‪ ،‬وﻤﻌﻨﺎﻩ ﻜﺘَ َ‬
‫‪10‬‬

‫وﻫو اﻝﺘﻬﺠﻲ‪ ،‬و أﻴﻀﺎ ﺘَ َﻜوري"ⵉⵔⵓⴳⴰⵜ "‪ ،‬وﻫﻲ اﻝﻜﻠﻤﺔ‪ .‬ﻓﻠو أﺨذ اﻷﻤﺎزﻴﻎ اﻝﻜﺘﺎﺒﺔ ﻤن ﺤﻀﺎرة أﺨرى ﻝوﺠدﻨﺎ اﻝﻜﻠﻤﺎت اﻝﻤرﺘﺒطﺔ ﺒﻬﺎ دﺨﻴﻠﺔ ﻋﻠﻰ اﻝﻠﻐﺔ‪.‬‬

‫‪131‬‬
‫ن را‪ $‬ر ‪O‬‬ ‫وظ ‪$2 I‬دم ا و‪> 0‬ق ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ق أن ا ب ا در‬ ‫دو وا‪A‬‬
‫دھن ا ذ‪ .‬و ل ‪> J‬‬ ‫غ‪ ،‬إ ‪/‬دف إ ر ‪ O‬ا‪ D‬رار ن ا ‪ A‬وا ‪A‬ر‬ ‫أ ‪+‬د‬
‫غ إر م‪ ،‬م دث ‪$‬ط‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ا رو ا < را‬ ‫غ ا ا دھ ا ‪/‬د ا‬
‫‪11‬‬
‫ر م ض رو ‪ C . /‬ر أن أ ب ‪ 0‬رة ‪ ،‬ر‪A‬ت طو ر‬ ‫ا (د ‪ ،‬ل ظت‬ ‫‪ -‬ا‪+ 2‬د ا‪ 2‬ز‬
‫غ إر م ن ا‪+ 2‬د ا‪ <2‬ا (د ‪.‬‬ ‫أ ‪+‬د‬

‫‪ :‬ا د ت ا ‪ #‬ر ‪ /‬وا ‪ 92‬ر ‪.‬‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫‪#‬با‬ ‫ا ‪ !/‬ت ا ‪ #‬ر ‪/‬‬ ‫‪.II‬‬
‫< ت ا ر ‪ O‬ا (د م‬ ‫< ت أ ز‬ ‫( ط ت ن ا رة ا ذا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وظف ب ا‬
‫ر د ا ب و‪ /C‬ن‬ ‫أو ا'‪ . $‬و ‪/‬م ا‪2‬ھداف ا ر و ا‬ ‫ده ا‬ ‫ل إ ر ( ‪ ،12‬واء‬
‫ا م ا ذي رز أدوارھ ا ط > ‪.‬‬ ‫‪ /$‬ا ر‬ ‫ول أن ُ َ ر‪َ G‬‬
‫ف ‪/‬‬ ‫ل ھذه ا < ت‪،‬‬
‫ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫و ت ا ب ا در‬ ‫ر ‪/‬‬ ‫‪ /‬ا ر ‪،‬و س‬ ‫و و‪/‬‬

‫‪ -‬ا "ر‪8‬ون ِ َ ْ ْق ا ول‪.‬‬

‫وى ا س‪ .‬و ر ‪ O‬ھذا ا ز م ‪+‬ب ‪I /‬‬ ‫تا ص‬ ‫ِ َ ِو نْ أَ َ َ ِز ْ ْ‬ ‫<<ت ‪ < I‬ن‬
‫ء ا ‪ A‬رة‬ ‫ھ ھؤ‪D‬ء‬ ‫ق‬ ‫إط ر ا ‪ $‬ت ن ا <ر ن ا (دا وا‪ 2‬ز ‪ ،l‬و <‬
‫ھ ا‪ 2‬ز ‪l‬‬ ‫وة ا <ر ‪ ،‬أ‪$‬وى د ل‬ ‫وا‬ ‫ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ر و ‪Y .‬ذا ت ا‬
‫ھذا ا ‪ +‬ب‪.‬‬ ‫ق ل وذ‪ +‬ط‬ ‫ر ا ر ‪Y ،O‬ن ا ر ون‬ ‫ء ا ‪ A‬رة ا <ر‬
‫د‪ ،‬و ذ ك‬ ‫‪ $ 950‬ل ا‬ ‫وا‬ ‫(‪ ،13‬ا رش ا ر و‬ ‫) ا‪ 2‬ز‬ ‫ق ا‪2‬ول‪ ،‬ذو ا‪<2‬ل ا‬ ‫و‬
‫ر ‪< O‬ر ا (د م‪ .‬و ‪0‬ل ھذا ا دث ر ‪+‬د دة ا ر ‪O‬‬ ‫ا ‪ 0‬وا رون‬ ‫م ‪ J‬س ا‪ 2‬رة ا‬
‫ھو روف ن ر ‪ O‬ھذه‬ ‫‪ $‬ت ا ر و ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫ا ر ا ر‬ ‫ا ر و ‪ ،‬وأ ‪A‬‬
‫ل أ د أو و ت‬ ‫)ا‪ 2‬ز (‪ ،‬ن‬ ‫ا ‪ $‬ت أ ‪ I‬رف ا<طدا ت ‪$‬و ‪ ،‬در‪ +‬أن <د ا طر ا‬
‫را ‪.‬‬ ‫ا ر‪+‬‬ ‫ا‬
‫<ر ا ر و ‪ ،‬أن‬ ‫ھرم ا ط‬ ‫ق ا‪2‬ول‪ ،‬ا ذي ر أول "أ‪< " +‬ل إ أ‬ ‫ا طع‬
‫ل ‪+‬زءا‬ ‫ب ‪ I‬و ‪ + -‬ل وذھ‬ ‫‪.‬‬ ‫د د ا ل ‪+‬دھ د رة ن ا ر ود وا ك ا‬
‫ر‪O‬‬ ‫ق ا‪2‬ول ر و وذ‪+‬‬ ‫ر‬ ‫ن أرا‪ A‬ا ( رة ا‪ 2‬و ا ‪ +‬ورة <ر ‪C‬ر ‪ .‬و و‬
‫<ب ا ر ون دا‬ ‫ر ‪ .‬و ن و<و ‪ I‬إ‬ ‫وا (وة ا‬ ‫<ر‪ - + ،‬ن ا ‪ +‬وا دھ ء ا‬
‫ل ا‪ 2‬ر ا ر و‬ ‫رف‬ ‫)ا‪ 2‬ز ( ا ذي ا ر ‪2‬ز د ن ‪$‬ر ن‪ ،‬وھو‬ ‫ر ا ما‬
‫‪ 2‬ر ن ‪ 22‬و‪.23‬‬ ‫ا‬

‫ﻤن أﻫم ﻫذﻩ اﻷﺴﺒﺎب ﻤراﻋﺎة اﻝﺘطورات اﻝﺼوﺘﻴﺔ اﻝﺘﻲ ﻋرﻓﺘﻬﺎ ﻓروع اﻝﻠﻐﺔ اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ اﻝﻤﻐرﺒﻴﺔ‪ .‬أﻨظر ﺤول ﻫذا اﻝﻤوﻀوع‪:‬‬ ‫‪11‬‬

‫‪-‬‬ ‫‪Aïcha Bouhjar, « le système graphique Tifinaghe-Ircam », In Standardisation de l’amazighe, Actes du séminaire organisé par‬‬
‫‪le CAL Rabat 8-9 décembre 2003, publication IRCAM, 2004, pp44-62.‬‬
‫ﻨﺠد ﻓﻲ اﻝﻜﺘﺎب ﺸﺨﺼﻴﺎت ﺘﺎرﻴﺨﻴﺔ أﺨرى‪ ،‬ﻝﻜﻨﻨﺎ ﻝن ﻨﻬﺘم ﻫﻨﺎ إﻻ ﺒﺎﻝﺘﻲ ﻝﻬﺎ ﻋﻼﻗﺔ ﺒﺘﺎرﻴﺦ اﻷﻤﺎزﻴﻎ اﻝﻘداﻤﻰ‪.‬‬ ‫‪12‬‬

‫اﻝﻠﻴﺒﻲ ﻫو اﻝﻤﺼطﻠﺢ اﻝذي أطﻠق ﻋﻠﻰ أﻤﺎزﻴﻎ اﻝﻌﺼر اﻝﻘدﻴم ‪.‬‬ ‫‪13‬‬

‫‪132‬‬
 ‫‪ َ ِ ْ ِ#‬نْ ‪.‬‬ ‫‪ -‬ا‬
‫ط( ا ‪ َ /‬ر‬ ‫ت ‪$‬د‬ ‫ِ ْ ‪ َ /‬نْ ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وى ا س ن ا‬ ‫دث ب ا‪ 2‬ز‬
‫ا و رة ول ھذه‬ ‫د ل ا‪Z‬ن ‪ A‬ن ‪ +‬ل ا طوارق ا‪ 2‬ز ‪ .l‬ا و ت ا ر‬ ‫)ا ‪ +‬وب ا ‪+‬زا>ري(‪ ،‬ا‬
‫أن و ‪ I‬ن ر ‪ /‬ھو دم إ‪ C‬ل ا ‪D +‬ت‬ ‫ط ‪ -‬أ طوري‪ .‬و ‪ -‬ذ ك‪( ،‬د أن‬ ‫ا <‬
‫ذ ا <ر ا (د م‪.‬‬ ‫ء ا ‪ A‬رة ا‪ 2‬ز‬ ‫ا < راو و ھ ‪/‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫ر إ أن‬ ‫‪ .‬و ود أن‬ ‫ھو ا ‪/‬وا ش ا < راو ا ر ا‬ ‫ض ا روا ت أن أ<ل ھذه ا‬
‫ر ‪ O‬ھذه‬ ‫ن ھذه ا طق ‪ $‬ل ا' م‪ .‬و ن ھ ‪J‬ھ‬ ‫تأ ز ت‬ ‫ھ ك أ ط ر ‪ 0‬رة دث ن‬
‫ر‪O‬‬ ‫إ ‪ +‬ب <ورة ا وك ا ذ ور ا ‪ /‬ن‬ ‫دھن ا ط ل <ورة ا رأة ا‬ ‫أ‪ I‬ر ‪O‬‬ ‫ا‬
‫درس ا‪Z‬ن ا وى ا' دادي‪.‬‬ ‫ا (د ا‬ ‫ا ك ا‪ 2‬ز‬

‫َ و ُو‪.9ْ %S‬‬ ‫ن َ ِ‬ ‫ز‬ ‫نا‬ ‫‪ -‬ا‬

‫ن‬ ‫وى ا را ‪ -‬وا س وا دس‪ .‬م ھذ ن ا ن ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫با‬ ‫َ ر‪ k‬ف ‪/‬‬
‫ا وض ا و ط ا (د م‪ .‬ذ أن (وى وذ ‪$‬رط ج‪،‬‬ ‫طرة‬ ‫وا <راع‬ ‫رة ا دت ‪ /‬ا‬
‫ا ط( ‪ < ،‬ا رو ن‪ .‬و أن‬ ‫وا‪ < $‬د‬ ‫وا‪ < $‬د ‪ ،‬د ت <راع ‪$ -‬وى أ رى ‪ /‬أط ع‬
‫‪ +‬ل ا‪ 2‬ز ‪Y ،‬ن ا‪ 2‬ظ ر ا ‪/+‬ت <وب ا وك ا‪ 2‬ز ‪< ،l‬‬ ‫(رط ‪ +‬ن و‪+‬د‬ ‫ا ( دة ا‬
‫رح ھذا‬ ‫)‪ 148-203‬ق‪.‬م(‬ ‫ا دا ظ‪/‬ر ا ك‬ ‫د ‪/‬م‪.‬‬ ‫ا ‪ +‬ور ن (رط ج‪<$ ،‬د ل ودھم و‬
‫ا ز إ < وف‬ ‫ا ز إ < وف ا (رط ‪ +‬ن ‪A‬د ا رو ن‪ .‬و م ض إ‪ D‬و‪$‬ت ‪ <$‬ر‬ ‫ا <راع‪،‬‬
‫رو ھزم ا (وة ا (رط ‪0 ، +‬م د ر‬ ‫ر ‪/‬ؤ‪D‬ء ا ب ا ر> س ا ذي ‪/‬ل‬ ‫دا ‪ I‬ا‬ ‫ا رو ن‪ .‬و ت‬
‫ن د و ة ھذا ا ك ا ذي م زھ ء <ف ‪$‬رن‪.‬‬ ‫< ‪/‬‬
‫‪+‬ده‪،‬‬ ‫ُ رة‬ ‫‪( ،‬د ‪?/‬‬ ‫د ا ك‬ ‫د(‪،‬‬ ‫‪$‬ل ا‬ ‫)‪118‬و‪104‬‬ ‫ا ك ُو‪o‬ـرْ ْ نْ‬ ‫أ‬
‫د ا‪ 2‬ز ‪+ .l‬ل ا ر ‪ < O‬ل ھذه ا < ‪ ،‬ن‬ ‫( و رو وا <دي ‪2‬ط ‪/‬‬ ‫ار زت‬
‫ري‪( .‬د أدرك ھذا‬ ‫ا ( ل وا ط ط ا‬ ‫و ‪ /‬رات‬ ‫درة و ذ ء ‪$ 0‬ب و <‬ ‫ّز ‪+‬‬
‫رب‬ ‫<و ‪ -I‬د ل‬ ‫‪ – I‬د ‪I> A$‬‬ ‫ا (رت أ وال‬ ‫ده‪ ،‬ذ ك‬ ‫ا ك طر رو‬
‫دة ھذه ا ( و ‪ ،‬أن‬ ‫>ر د ط دة ( و ‪ .I‬و ل دل‬ ‫‪A‬روس ‪ -‬ا (وات ا رو ‪ .‬و‪$‬د ّدھ‬
‫د ‪ /‬أن رو‬ ‫دل‬ ‫ً و ‪ I‬ـ " رب و‪o‬ـر ن"‪.‬‬ ‫و ت )‪ ،(Salluste‬أ ف و ‪/‬‬ ‫ا ؤرخ ا رو‬
‫‪ُ I‬و ُ وسْ ا‪2‬ول‪ ،‬ك ا رب‬ ‫‪ < ،‬ت ‪ I‬دة واطؤ ‪-‬‬ ‫ر ‪ ،‬ل ‪J+‬ت إ أ وب ا‬ ‫م ‪/‬ز ‪I‬‬
‫ُو‪o‬ـرْ ْ نْ ‪.‬‬ ‫‪ 0‬ث أرا‪ A‬و د ا‬ ‫<دا‪/ $‬م و‬ ‫ا (د م‪ ،‬ا ذي ‪C‬در ‪ I‬و ّ ‪ I‬رو ن ( ل <و ‪I‬‬

‫‪133‬‬
 ‫ا كا ‪. A‬‬ ‫و' ا‬ ‫‪-‬‬
‫<ف‬ ‫ا دت (را‬ ‫أ ‪0‬ر ن رة‪ .‬زا ت رة م ھذا ا ك‪ ،‬ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ف ‪ I‬با‬ ‫َ ر‪َ k‬‬
‫رة‬ ‫طرة ا‬ ‫ن ا رو ن ططون‬ ‫د (‪ - ،‬ا رة ا‬ ‫د و‪23‬‬ ‫ن ‪ $ 25‬ل ا‬ ‫‪$‬رن)‬
‫ث و< ت دودھ ا ر‪ $‬إ‬ ‫ا رب ا (د م أ‪ <$‬ا دادھ ‪،‬‬ ‫‪/‬ده أ ‪ A‬ت‬ ‫ا رب ا (د م‪ .‬و‬
‫‪ ،‬أي ا واد ا ر ‪+‬زا>ر‪.‬‬ ‫واد ا‪2‬‬
‫‪ ،‬در‪ +‬أن ض ا ‪ 0‬ن ( ‪ I‬ب"ا ك‬ ‫‪I‬ا‬ ‫‪ I‬ؤون ا م‪ ،‬ا ‪/‬ر ھ‬ ‫نا‬ ‫و‪A‬‬
‫‪0‬و ذ ك ا <ر‪ ،‬د د ‪-‬‬ ‫ض ا (‪ A‬ا ر ا ا ل ‪/‬‬ ‫"‪ .‬و ُرف ‪ I‬أ ‪ I‬ن ‪/‬‬ ‫ا‬
‫‪.I‬‬ ‫ت وط ‪ + /‬وب‬ ‫‪2 ، /‬ن ا ر ا ‪ +‬را ا (د‬ ‫ا ل‪ .‬و‪$‬د ول ا‬
‫د أ ره أھزم ا رو ن أ وه و ا‪2‬ول‬ ‫رو‬ ‫ور‪C‬م أن ھذا ا ك ( ‪ I 2 - D (0‬ر‬
‫ا'‪C‬ر ( ‪.‬‬ ‫‪ $ 46‬ل ا د‪ -‬إ‪ D‬أن ا ‪ (0‬ا'‪C‬ر ( ھ ا ا ‪/‬و ‪ ،I‬د ل أ ‪ I‬ن ‪A‬ل ا‬
‫(‪I /‬‬ ‫‪ /‬إ‪ D‬ا‪ $D‬ت ا‬ ‫‪ ،‬ن ‪ A I‬ت‪ ،‬و م <‬ ‫وا‪- A‬‬ ‫(د اھ م ‪ J‬ف و ب‬
‫ض ا ُ ّ ب‪.‬‬

‫‪ -‬أ و ي )‪:(Apulée‬‬
‫ن‬ ‫ر‪ .‬ش (ر‬ ‫< ‪I‬ا د‬ ‫وى ا س (رة‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫<ص ‪ I‬ب ا‬
‫‪14‬‬
‫‪ ،‬دون أن ‪ I 0‬ذ ك ن ا‪ D‬زاز‬ ‫ا‬ ‫د‪ .‬وھو وذج ا ‪ (0‬ن ا‪ 2‬ز ‪ l‬ا ذ ن وا‬ ‫‪ 125‬و‪170‬‬
‫‪ I <J‬ا' ر ( ‪.‬‬
‫ل‬ ‫ر أول‬
‫‪ I‬ا روا> "ا ‪ +‬ش ا ذھ " أو "‪ ."Les Métamorphoses‬و‬ ‫ا ‪/‬ر أ و )أ و‪D‬ي(‪،‬‬
‫أ ّف دة ب أ رى‪/ + ،‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪ A ،‬ن < ><‪ I‬ا‪2‬د ا‬ ‫ا‬ ‫روا> ‪ A‬م )‪ 12‬ب(‬
‫‪ A‬ع و م <ل إ ‪.‬‬

‫ﻜﻤﺎ ﻨﺘﺤدث اﻝﻴوم ﻋن اﻷدب اﻝﻤﻐﺎرﺒﻲ ﺒﺎﻝﺘﻌﺒﻴر اﻝﻔرﻨﺴﻲ‪ ،‬ﻴﻤﻜن أن ﻨﺘﺤدث ﻓﻲ اﻝﻌﺼر اﻝﻘدﻴم ﻋن اﻹﻨﺘﺎج اﻝﻔﻜري اﻹﻓرﻴﻘﻲ أو اﻷﻤﺎزﻴﻐﻲ ﺒﺎﻝﺘﻌﺒﻴر اﻹﻏرﻴﻘﻲ‬ ‫‪14‬‬

‫واﻝﻼﺘﻴﻨﻲ‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫‪: !A/‬‬
‫و ‪،I‬‬ ‫ت(‪ ،‬ل‬ ‫) ِ َ ِو نْ أ َ َ ِز ْ ْ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ب ا‬ ‫ا ‪ 0‬رھ‬ ‫ا‬ ‫‪J‬ل ا ر ا ر‬
‫ق‬ ‫ا (د م ھو ر ف ا ذ‬ ‫ا ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ر زه‬ ‫ن وراء‬ ‫‪ PA‬أن ا ‪/‬دف ا ر وي ا‪2‬‬
‫‪ . /‬و‪ D‬ن <ل ھذا ا ‪/‬دف ن ا ق ا ذي ظ‪/‬ر ‪ I‬ھذا‬ ‫ا‬ ‫وا ‪ A‬ري ا ذ ن أ ‪ +‬ا‬ ‫ا ر‬
‫غ‪ ،‬و ز أ ‪A‬‬ ‫‪+ J‬د‬ ‫ا ا‪ 2‬ز‬ ‫ول رو‬ ‫ا ب‪ ،‬وا ذي ز دة ا ( ش‬
‫ا (ررات ا درا ‪.‬‬ ‫ا (د م‬ ‫‪ /‬ا ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬ ‫ا‪/‬‬
‫ا‪ 2‬ز ‪ / Y ،‬ن وض ا درس ا ر‬ ‫ا وظ ‪ /‬ب ا‬ ‫ور‪C‬م أھ ا ر ا ر‬
‫ر ‪I‬‬ ‫ا (د م إ‬ ‫ر ‪ O‬ده‪ ،‬دءاً ن أ ‪ I‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ذا ر‬ ‫ا در ا ذي ‪+‬ب ‪ I‬أن (ن‬
‫ا ور ‪/‬و ا وط أ ر ‪+ D‬دال ‪ ،I‬ذ ك ط وب ھو ( ن ا‪ +2‬ل‬ ‫ا راھن‪ .‬إن أھ ا ر ‪O‬‬
‫ا وط دون ز أو ‪ A‬ل‪.‬‬ ‫را ل ر‬

‫‪135‬‬
 ‫رم‪:1‬‬ ‫او‬
‫‪$‬را ك َ ِ ِ َ ‪.‬‬ ‫وا و ( ا (وش‬ ‫)ا‪ 2‬ز‬ ‫ص ا'ھداء ا زدوج ا‬

‫رم‪:2‬‬ ‫او‬

‫ا و ت‬ ‫ا (و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وذج ا‬ ‫ا (و‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫وذج ا‬

‫ا< ر‬ ‫واھد ا ( ور‬

‫‪136‬‬
 ‫ر م ‪:3‬‬ ‫او‬

‫را ش(‬ ‫ر)‬ ‫و‪ِ ْ -$‬ز بْ ‪-‬نْ ‪ -‬إِ ‪ G‬سْ ‪2‬ط س ا‬ ‫(‬
‫رب‬ ‫ت ا‪ 2‬ز‬ ‫ن أ‪$‬دم ا‬

‫‪137‬‬
 ‫دة‬8 ُ ‫را‬I‫' ' و‬

.‫د دة‬+ ‫ ح ا‬+ ‫ ا‬، ‫ل ا رو‬A#2 ‫'ل ا‬ ‫ز‬ ‫ك ا ور ا‬ ‫ ا‬:‫م‬A @‫رب 'ل ا‬ ‫ ا‬O ‫ ر‬# ،(2007) ‫د ا ز ز‬ ‫ أ َر ر‬-

18-17 ‫ ا دد‬،‫وا ذ‬ + ،"‫ ا رب‬O ‫ر‬ I ‫وت‬ ‫ا رب ا (د م أو ض ا‬ " ،(2002)‫ ن س‬-‫ زي‬C -
.146-130 :‫ ص ص‬،‫ ت‬C

.(‫ورة‬ ‫ ر‬C) .‫داب ر ط‬Z‫ا‬ ،‫د وراه‬ ‫ أطرو‬،‫ا د م‬ ‫لإر‬ O ‫ ر‬#‫ط ر و‬ ‫ ا‬،(2004) ‫ ش‬$ + ‫د‬ -

.‫ ا ر ط‬، ‫و‬2‫ا‬ ‫ ا ط‬،‫ورات إدگل‬ ، ‫ا د‬ ‫ز‬ ‫ا‬ ‫ا‬ A ‫ ظ ھر ا " ر ا‬،(2005) ‫م ن س‬ ‫دا‬ -

‫ ر‬C).‫ر ط‬ ‫داب‬Z‫ا‬ ،‫د وراه‬ ‫ أطرو‬،‫ورد‬# ‫وا‬ 2 ‫'ن ا‬ $ ‫ رة ا رط‬92 ‫ ا‬،(2007) ‫د ا ط ف ا ر ك‬ -

.(‫ورة‬
- Bates O(1970), The Eastern Libyans, New impression, London.
- Colin F. (1999), « Le vieux Libyque » dans les sources égyptiennes (du Nouvel Empire à l’époque romaine) et l'histoire
des peuples Libycophones dans le nord de l’Afrique, in B.C.T.H., nouv. Série, Afrique du nord, fasc. 25, pp. 13-18.
- Hachid M (2000), Les premiers Berbères: entre Méditerranée, Tassili et Nil, Ed.Edisud, Aix-en-Provence.
- Salluste (1964), Guerre de Jugurtha, Texte établi et traduit par: A.Ernout, « les Belles-Lettres », Paris.

138
 ‫ُﻤﻠﺤق رﻗم )‪(2‬‬
‫اﻝﺜﻘﺎﻓﺔ واﻷدب اﻷﻤﺎزﻴﻐﻴﺎن‬

‫أﺤﻤد اﻝﻤﻨﺎدي‪ ،‬ﻤرﻜز اﻝدراﺴﺎت اﻝﻔﻨﻴﺔ واﻝﺘﻌﺎﺒﻴر اﻷدﺒﻴﺔ واﻹﻨﺘﺎج اﻝﺴﻤﻌﻲ اﻝﺒﺼري‬
‫اﻝﻤﻌﻬد اﻝﻤﻠﻜﻲ ﻝﻠﺜﻘﺎﻓﺔ اﻻﻤﺎزﻴﻐﻴﺔ‬
‫ھذه ا ‪+‬زوءة أھ ‪<$‬وى ظر إ ار ط‪ + /‬ن ا ‪ (0‬وا‪2‬د ‪ ،‬و طو ن ‪ I‬ن أ د‬
‫‪D+‬‬ ‫ون ا‪D‬ھ م (‪ A‬ا ‪ (0‬وا‪2‬د‬ ‫ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ .‬ز دة‬ ‫و‪+‬‬ ‫و‪ $‬م ‪ A‬ر وإ‬
‫ھم ظ‬ ‫‪ /Y ،‬أ‪A‬‬ ‫ؤطرة ُ ه ا ر وا‬
‫ِ‬ ‫ف ا‪ 2‬س ا ددة ‪/‬و ا ‪ ،- +‬وا ر وز ا‬ ‫‪D‬‬
‫د‬ ‫< ‪ $ P‬ا ( أو ا م ذا ر ‪ I‬و ر ‪ ،I‬و ن ‪0‬م‬ ‫ورة ھ م و <ورات <ب‬ ‫وا ر‬
‫س و‪+‬وده ا راھن‬ ‫ّزه و وا‪ /+‬ل ا‪ 2‬ر وا رؤى ا‬ ‫وا ذھ ا‬ ‫ا (درة ا‬
‫و ت ا ‪+‬زوءة (دم دة ُ ل دا ل أو‬ ‫وا ر وا ‪ .‬و ن ھذا ا ط ق ‪J‬‬ ‫ا و تا ر‬
‫ر‪ IA‬ن <و< ت‪ .‬و م‬ ‫ل ‪ /‬ا‪ 2‬ز ‪l‬‬ ‫‪ $‬ت وأز‬ ‫‪ (0‬وا‪2‬دب ا‪ 2‬ز ن‪ ،‬و (‬
‫<ر‪:‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫ا ر ز‬
‫ا رب ا (د م؛‬ ‫وا‪2‬د‬ ‫ظ ھر ا ‪A‬ور ا ‪(0‬‬ ‫‪.1‬‬

‫رب ا <ر ا و ط؛‬ ‫أ ز‬ ‫وأد‬ ‫ظ ھر ‪(0‬‬ ‫‪.2‬‬

‫‪ :‬ا (د م وا ‪+‬د د‪.‬‬ ‫ا‪2‬دب ا‪ 2‬ز‬ ‫‪.3‬‬

‫رب ا د م‬ ‫ا‬ ‫وا د'‬ ‫أو ‪ :‬ظ ھر ا ‪92‬ور ا‬

‫ء‬ ‫ل أ ر ( ‪ ،‬أن ا‪ 2‬ز ‪$ l‬د أ ‪ /‬وا ل وا ر‬ ‫ا اھ ت‬ ‫تا ر‬ ‫فا‬ ‫ؤد‬
‫<رح ا ‪ (0‬وا ر ا د ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ل ا د ‪ 0J‬رھم ھذا ا ب إ ا ‪ (0‬ت وا ‪ A‬رات ا و ط‬
‫و ‪/‬‬ ‫ف ا' ‪ +‬ت وا م وا ر وز ا ر ط ‪ 2‬ز ‪ ،l‬وا‬ ‫ا ‪ A‬ا‪ 2‬رى‪/ .‬د ذ ك‬
‫ت ا‪02‬ر ‪ ...‬وإن ن ا ظت ‪ I‬ھذه ا < در ن < ا ط ء‬ ‫وأ د ‪ /‬ا‪D‬‬ ‫ا < در ا ر‬
‫ر‪،‬‬ ‫ا‬ ‫أ زم ا س أن دع ‪ ،I‬أي‬ ‫ر ا رو‬ ‫ر أن ا‪D‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫وب‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫رف ف م ا وب م رض‬ ‫ا‬ ‫ذ ر ذ ك ا (د س "أ‪ C‬ط وس" ‪" : > $‬إن ا دو ا رو‬
‫‪15‬‬
‫ا (د‬ ‫ت ا‬ ‫ب‪ ،‬ل ‪ /‬أ ‪ . " A‬و ل ‪A‬ل ا‬ ‫‪ /‬طر ‪ /‬ا‬ ‫ا و‬
‫ر وز ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ل‬ ‫ن ا ؤ ت وا' رات ا‬ ‫أ ‪ /‬و‪(0‬ت ‪ +‬و‬ ‫‪ N‬ز ‪ ،l‬ن‬
‫رب ا (د م ‪: J‬‬ ‫ا (د و د ‪ . /‬و ن أ رز ‪ +‬ت ا و‪+‬ود ا ‪ (0‬وا ري وا‬
‫‪( " ،‬ت‬ ‫ا‬ ‫را‬ ‫ف ا وم وا رف ل ا ر ا م‪( :‬د ھم ا م‬ ‫• ا‪D‬ھ م‬
‫وا رو ن‬ ‫ا ذة ا‪ 2‬ر ( ن أن‬ ‫ا (رى‪ .‬ن‬ ‫‪ P‬ا دارس‬ ‫ا د ت وا‪02‬ر ء‬
‫م‪0 ،‬م إذا ھم را وا وا< درا ‪/‬م‪ ،‬ن ‪/‬م أن‬ ‫وا ب ت ر‬ ‫وا و ن أو‪ D‬ا (راءة وا‬
‫ٍو ُ ‪G‬ظ‪/‬م ن ظ‪/‬ر ‪ $‬ب أ ‪ /‬ت ا ب‪ ،‬و رح ‪/‬م ‪$‬وا د ا و‪ ،‬و در‪/ G‬م‬ ‫(وا ا‪Z‬داب‬
‫دئ ا و ( وا َ روض وا‬ ‫‪ ،‬و ( ‪/‬م أ ‪A‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا‪Z‬داب‪...‬ا ‪ O‬و ط ‪/‬م ' ء‬
‫ا (ط ب ا در ن ا ز ن إ ا دارس‬ ‫ْ‬
‫ر<ت ا'دارة ا ر‬ ‫وا ر ‪ A‬ت وا ك‪...‬ا ‪ .16" O‬و‬
‫‪ ،‬و ت " و "‬ ‫‪ /‬ا‬ ‫ن ا وا‪Y -$‬‬ ‫و ن ا ب‪ ،‬رزت ‪ +‬و‬ ‫ا <<‬ ‫ار‬
‫‪.‬و‬ ‫ت ا < ا ر وا‬ ‫و"طرا س" و" دة" ‪ +‬ب ط أ ر ( و ‪ .‬أ ‪$‬رط ج‬

‫‪15‬‬
‫ر‪ ،1985 ،‬ص ‪.248‬‬ ‫رل أ دري ‪+‬و ن‪ ،‬ا دار ا و‬ ‫‪،‬‬ ‫ر‪O‬إر( ا‬
‫‪16‬‬
‫‪ ،I‬ص ‪.249‬‬ ‫م‬

‫‪141‬‬
‫د م إ‪ D‬ر‪D +‬‬ ‫َ دح ‪" I‬أ و وس" ا (رط ‪ +‬ن ا ذ ن وا ‪ /‬ون ‪ I‬ا رح‪$ ،‬و ‪" I‬إ ‪ D‬أرى‬
‫‪ ،‬ودر‪ k‬وه و ‪.‬‬ ‫‪ - +‬ا وم‪:‬أ ذوا ا م < را‪ ،‬و وا ‪I‬‬ ‫ر وا ن ھل ا ‪ ، (0‬و روا‬
‫‪17‬‬
‫( ط ْ ‪ ،‬وھ روس ا ر أ ر ( ( ‪.‬‬ ‫إن ‪$‬رط ج ‪ /‬ا در ا (د‬
‫‪) .‬و‪$‬د‬ ‫ا‬ ‫‪$‬ور‬ ‫‪$‬رط ج و‬ ‫ت‪،‬‬ ‫وا < ‪ :‬ن أ ‪/‬ر ھذه ا‬ ‫تا‬ ‫• إ ءا‬
‫ا (وش‬ ‫‪ 0‬را ورد ذ رھ‬ ‫تا و ا‬ ‫آ‪ 0‬ر إ دى ك ا‬ ‫" َ د"‬ ‫ُ‪0‬ر ‪2‬ول رة‬
‫رة ن ‪$‬‬ ‫رم واطن ‪0‬ري‪ .‬و ت ھذه ا‬ ‫‪ / J‬إ‬ ‫‪ .‬و ر‪ -+‬ا ‪A‬ل‬ ‫وا <وص ا‬
‫ا دودة إ ‪+‬درا ‪ /‬و‪ $‬ت ا ود ت ا'‪A‬‬ ‫ل <ف دا>رة‪ ..،‬ا ‪ O‬و ت ا زا>ن ا ‪ 0‬رة‬
‫ت ا >س ا ‪ 0‬رة‪ ،‬و ت ا وك ا‬ ‫إ‬ ‫طوط ت‪ ...‬ا ‪ .18(O‬ھذا '‪A‬‬ ‫و‬ ‫ا‪0 0‬‬
‫ا ‪." 0‬‬ ‫ا ك"و‬ ‫ا ك " < ل" و‬ ‫ن أ ‪/‬رھ‬
‫ت" )‪ (Thelepte‬و"ا (<ر ن"‬ ‫دن "‬ ‫رح‬ ‫آ‪ٍ 0‬ر‬ ‫ب‪( :‬د ُ‪0‬ر‬ ‫رح وا‬ ‫ر ا‬ ‫• ا‬
‫رح‬ ‫أن دد ا‬ ‫إ‬ ‫ر ا < در ا ر‬ ‫و س‪ .‬و‬ ‫و‬ ‫)‪ (Cillium‬و" ط " )‪$ (Sfetula‬رب ط(‬
‫رح‬ ‫ا و ن‪ .‬أ‬ ‫ا ‪J‬ن‬ ‫ھو‬ ‫ر وة‬ ‫و ن‬ ‫أ ر ( ‪ 0‬ر‪ ،‬و ن رح " َ د" و"د َ "‬
‫َ د" ا ّ‪(َ 0‬ب ا ط‬ ‫رح "‬ ‫‪ ،‬و ن ا ن أن ن ا رء إ ا وم‬ ‫س‬ ‫" زة" (د ن‬
‫(رط ‪ +‬دار ا ب‬ ‫‪+‬ب‬ ‫ذ ر ا ؤرخ ا ري أن )أَ‬ ‫ت ّن ن ر ك ا ر ‪.‬‬
‫‪19‬‬
‫ا لا‬
‫دار‪ ،‬و‪$‬د <ُور‬ ‫أ ط‬ ‫واري‪ ،‬و ‪/ 0 /‬‬ ‫و ‪" /‬ا ط طر"‪( ،‬د ُ ِ ت أ‪$‬وا‬ ‫وھم‬
‫‪20‬‬
‫ط ‪ - + /‬ا وان و<ور أ< ب ‪ - +‬ا < ت( ‪.‬‬
‫ءا ر‬ ‫أ ‪/‬ت‬ ‫وا‪2‬دب‪...‬ا ‪ ،O‬وا‬ ‫‪D +‬ت ا ر وا‬ ‫ن ا‪ 2‬م ا‪ 2‬ز ‪l‬‬ ‫• روز‬
‫ذ ك < در‬ ‫‪/‬د‬ ‫‪،‬‬ ‫ر ا ر ا'‬ ‫ا‪02‬ر ا وا‪PA‬‬ ‫و ر ‪ O‬أ ‪ . /‬و ن ‪/‬ذه ا‬
‫وا وم وا ر ‪ / < O‬ا (د ‪ .‬و ن أ ‪/‬ر ھذه ا‪ 2‬م‪ ،‬ذ ر‪:‬‬ ‫ا‬
‫ر‬ ‫‪ ،‬و ن ‪ 0J I‬ر‬ ‫ا (د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪(0‬‬ ‫رح‬ ‫با‬ ‫ر وس آ ر )ت‪159‬ق م(‪ :‬و ُ َ ّد ن‬
‫دي‪.‬‬ ‫را‬ ‫‪-‬‬ ‫دود ا (رن ا‬ ‫ا‪2‬دب ا ر ا ر إ‬
‫زة ا‬ ‫‪ C‬ا‬ ‫وا‬ ‫ب ‪/‬ده و را>‪ُ ،I‬رف ‪ 0q‬ره ا‪2‬د‬ ‫أ و وس أو أ و‪D‬ي )ت‪170‬م(‪ :‬ن أ ‪/‬ر‬
‫ر ا ذھ " أو "ا ( < ت"‪ ،‬ود وان "ا‪2‬زاھ ر"‪ ،‬و"د ع < را "‪ ...‬ا ‪.O‬‬ ‫أ ‪ ، /‬و ‪" <$ /‬ا‬
‫ت‬ ‫ا ور ط ‪ .‬درس ا وم وأ (ن ا‬ ‫ا‬ ‫و ا ‪ : 0‬ن أ رز ا وك ا‪ 2‬ز ‪ ،l‬ن‬
‫وا‪2‬دب و (‪ I‬ا ا ( رن‪ ...‬ا ‪.O‬‬ ‫وا‬ ‫‪ ،‬و< ‪ k‬ف ا ر ‪ O‬وا ‪ +‬را‬ ‫وا و ( وا‬ ‫ا و‬

‫‪17‬‬
‫‪.I‬‬ ‫م‬
‫‪18‬‬
‫‪ ،I‬ص ‪.245‬‬ ‫م‬
‫‪19‬‬
‫‪ ،I‬ص ‪.242‬‬ ‫م‬
‫‪20‬‬
‫ن‪ ،‬ا ‪+‬زا>ر‪ ،1857‬ص ‪43‬و‪.44‬‬ ‫ر دو‬ ‫ك"‬ ‫ك وا‬ ‫رب‪"،‬ا‬ ‫د أ ر ( وا‬ ‫ذ ر‬ ‫رب‬ ‫ا‬

‫‪142‬‬
‫وا رد‬ ‫اد ع ن ادن ا‬ ‫را‪ ،‬وأ ّف‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫م(‪ :‬ن ط‬ ‫)ت‪327‬‬ ‫أر وب أو أ و وس‬
‫د‪.‬‬ ‫‪> 0 0‬‬ ‫ا و‪ 0‬ن" أ<دره‬ ‫وان "‪A‬دا‬ ‫ا و‪0‬‬
‫وم ا طب وا ( ون‪ .‬و ن‬ ‫‪ ،‬و <ص‬ ‫وا و‬ ‫ن ا‬ ‫ر و وس )ت‪240‬م(‪ :‬اھ م‬
‫وا‪ 2‬ق ا ‪ . A‬و ن أھم‬ ‫ار ط ا ‪ I‬ذھب ا د وة إ ا‬ ‫ق‬ ‫(د ا دا ن ن ا‪2‬‬
‫ن ُ ْ ِرا‬ ‫أ<ل ا ف ن ا ر ن وا‬ ‫" ا ذي َ ‪k‬ق ‪I‬‬ ‫ؤ ‪" I I‬ا د ع ن ا‬
‫ن‪...‬ا ‪.O‬‬ ‫ت لا‬ ‫ا‪AD‬ط‪ /‬دات ا‬
‫و د و‪$‬رط ‪ +‬ورو ‪ .‬د‬ ‫‪C‬‬ ‫ذة ا‬ ‫أو‪ C‬ط وس أو أو‪ C‬ط ن )ت‪345‬م(‪ :‬و ن ن أ ‪/‬ر أ‬
‫ن‪ " / ،‬د‬ ‫ا وم ر‪+‬‬ ‫ت ‪ D‬زال‬ ‫ر ّ‪ $‬إ أن < ر أ ْ ُ( وأ ّف‬ ‫ا ‪ I$‬ا‬
‫‪ "n‬و"ا را ت ا و " و"ا را ت"‪ ...‬ا ‪.O‬‬
‫وا ‪ A‬ري وض ا ر ا‪ 2‬ض ا و ط‪/ ،‬‬ ‫ذج ن ا‪ 2‬م ا ط ت ا ر ‪ O‬ا ‪(0‬‬ ‫إ‪/‬‬
‫ّت ذ ك ‪ 2‬ب ود إ ا طرة ا رو‬ ‫وإن ت ظم أ >‪ ، D /‬وإ‬ ‫< تأ ز‬
‫ت و‪ C‬ر ذ ك‪ .‬وھذا ا ‪ 0J‬ر ا ر طو ‪ ،‬ل إن‬ ‫ا ط( ‪ ،‬و و ّد ‪ /‬ن ر ‪/‬و ت وا‬
‫‪ ،‬و ( >ش‬ ‫ا‬ ‫أوا ر ا (رن ا‪2‬ول ا ‪+/‬ري ‪A‬ر ون ا‬ ‫أ ر ( ا‪ 2‬ز ‪( l‬وا )‬
‫د‪ ،‬و ( >ش ا ( روان أوا ط ا (رن‬ ‫> وأر ن إ أ ف و‪0 0‬‬ ‫ن‬ ‫" ‪ " +‬طرا س ا ؤر‬
‫‪،‬‬ ‫ا‬ ‫ا‬ ‫ا ( ور‬ ‫ا‬ ‫ا دي ر ‪/‬د أن ا (وم وا ‪ $‬در ن إ ذ ك ا و‪$‬ت‪،‬‬
‫ون إ ذ ك ا ر ‪ O‬أ ء ‪) ( D‬أ دري ‪+‬و ن‪ :‬ر ‪ O‬أ ر (‬ ‫أن ا و ا ذ ور ن وا‬
‫‪ ،‬ص‪.(384‬‬ ‫ا‬

‫ز‬ ‫ر ط ون ا د ن وا دة‪ ،‬و ( رن ‪ /‬ن ط(وس‬ ‫‪ :‬ن ذك‬ ‫ون ا‬ ‫• ا‪D‬ھ م‬

‫ا د وا ‪ 0‬ل وا ذ ا‪$2‬‬ ‫‪ ،‬إ‪ A‬إ <‬ ‫د إ( ت‬ ‫ا ب را ل وأ د ور‪$‬ص‬
‫و ? ا زرا و إ ذا ك ن أ ل ا ز ا‬ ‫ا ر وا‬ ‫ق <‬ ‫وا ر وم‪ .‬و ‪ I‬أ ‪A‬‬
‫وا ‪ A‬ر ‪ .‬وھو أ د ‪I‬‬ ‫‪ / $‬ا ر‬ ‫ا ‪ +‬ل ظر إ‬ ‫ر ‪C‬‬ ‫‪ / +‬ون‬ ‫ھ‬
‫وم ا‪ 0Z‬ر‪.‬‬ ‫< در ا ر ‪ O‬ا (د و >? ا ر ت‬

‫رب ا !ر ا و ط‬ ‫وأد' أ ز‬ ‫‪ :‬ظ ھر‬

‫ط ن ا' ج ا ري وا‪2‬د ‪ ،‬ث ن ا وم‬ ‫ا <ر ا و ط (د رف ا‪ 2‬ز ‪ l‬ر‬ ‫أ‬
‫ت وا ‪ q‬ف <ب ا ‪ +‬ه‬ ‫‪/‬د ا و د ن‪ + ،‬ل ظم ا‬ ‫و <‬ ‫أن ا د ‪/+‬م ا ‪ A‬رة ا'‬
‫ا ‪ +‬ل ا‪2‬د ‪ .‬و ن ھذا ا ط ق رزت أ ء ‪D‬‬ ‫ا ‪ +‬ل ا ري أم‬ ‫واء‬ ‫د ا د ن ا'‬
‫ا ر ‪ ،‬و ‪ :/‬أو‬ ‫ت ؤف‬ ‫‪ / < ،‬ا‬ ‫ف أر‪ +‬ء ا م ا'‬ ‫‪ /‬إ‬ ‫ا (ل إ‬
‫د ‪ n‬ا ‪+‬زو )ت‪870‬ھـ( وأ و ا س ن ر ف ا < ‪+ /‬‬ ‫ا ن ا ذ ا ري )ت‪656‬ھـ( وأ‬
‫ا زاوي‬ ‫ز د ا ( روا‬ ‫د ن و رت وا ن أ‬ ‫ن و‬ ‫‪ +‬ل ا <وف‪ .‬و د ‪ n‬ن‬ ‫)ت‪536‬ھـ(‬
‫د‪n‬‬ ‫)ت‪607‬ھـ( وأ و‬ ‫د ا ز ز ا ‪+‬زو‬ ‫ن‬ ‫ا (‪ .I‬و‬ ‫)ت‪803‬ھـ(‬ ‫)ت‪386‬ھـ( وا ن ر ا ور‪C‬‬
‫ا < ‪ + /‬ا ذق )ق‪5‬ھـ( وا ن‬ ‫‪ +‬ل ا و ا ر ‪ .‬وأ و ر ن‬ ‫ن آ‪+‬روم ا < ‪) + /‬ت‪723‬ھـ(‬

‫‪143‬‬
 ‫لا‬ ‫ا ر وإ‬ ‫ا‬ ‫ا ر ‪ ...O‬و م ( <ر ا ‪ J‬ف‬ ‫وا' را‬ ‫ذاري وا ن ‪ C‬زي ا‬
‫‪/ ، +‬د ‪0 /‬رة ا طوط ت‬ ‫‪ q‬ف أ ز‬ ‫أ ‪ ، A‬ث ز ر ر ‪ O‬ا ‪ (0‬ا ر‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫دا ل ا رب و ر‪ ،I+‬وإن ن ظ ‪ /‬ود إ ا (رن‬ ‫ا زا ت ا < وا‬ ‫ا وظ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫‪ $‬ل ا (رن ا ر ‪ A‬ع و م‬ ‫ذ ره ا < در ن ؤ ت ‪ 2‬ز‬ ‫ر أن‬ ‫ده‪،‬‬ ‫ا ر ‪+/‬رة و‬
‫و د‪ n‬ن‬ ‫‪ I‬ء‪ .‬و ھذا ا <دد ت أ ء ن ‪ $‬ل‪ :‬ا ن و رت و د ن د ا م ا‬ ‫<‬
‫ا‪2‬وزا وا ن ا ود ز‬ ‫ا دي و د ن إ راھ م ن‬ ‫ا‪ 2‬و د ‪ n‬ن د ا ‪A‬‬
‫م ول‬ ‫‪ J‬ف ظو ت وأرا‪ +‬ز و‬ ‫ز ا ط ء ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ر‪O‬‬ ‫‪ +‬ل ا ( دة وا (‪ .I‬أ‬
‫ن ل‬ ‫ل أ‪ A‬ا‬ ‫ر ‪ O‬ا رب‪ .‬و م و‪$‬ف ا‪ 2‬ر د ھذا ا د‪ ،‬وإ‬ ‫ف ا‪ 2‬داث ا رى‬
‫ر‪ +‬ا‪ 2‬ن وا‪ 2‬م ا ‪ +‬را وا ر و ‪ A‬ر س ا‪2‬رض‬ ‫ا ‪A‬‬ ‫و‪ -A‬ا (وا س ا‪ 2‬ز‬
‫ا طب" د ا ز ز‬ ‫وا رات وا ت‪ .‬و ذ ك ‪ +‬ل ا طب و‪ -A‬ؤ ت أ ز ‪0 ،‬ل " ف ا ر وز‬
‫و ؤ ت أ رى ‪ 0‬رة‪ ...‬ا ‪.O‬‬ ‫ا طب وا‪ 2‬ب ‪ 2‬ز د ا ‪+‬‬ ‫ار و ‪ ،‬و ؤف ا‪+‬‬

‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⵜ ⵏ ⴰⵍⵯⴽⵙⴰⵜ‪ ،‬ا د م وا ‪$‬د د‬ ‫ز‬ ‫‪ :‬ا دب ا‬

‫ر‬ ‫ر ر ط‬ ‫ا ة‪ ،‬إ دا‬ ‫ف‬ ‫ن ا ؤ د أن ا‪ 2‬ز ‪ l‬أ د وا ر ر ‪/‬م‬
‫ق د ر‬ ‫ظ‬ ‫'‪ $‬ا ران‪ ،‬وإ دا‬ ‫س ظ ھر ا ‪ A‬رة وا‬ ‫د‬ ‫وھوا‪ ، / +‬وإ دا‬
‫وا‪ < $D‬دي‬ ‫‪ A‬ن ا (رارھم وأ ‪/‬م ا‪+D‬‬ ‫‪،‬و ظم را ة‬ ‫دن‬ ‫ا ‪$‬ت ن ا س‬
‫ر ا‪2‬د وا‪ 2‬ل ا‬ ‫ا‬ ‫وا ‪ ... (0‬و‪$‬د وا ب ر َ ا ‪ - +‬ھذه إ ٌج ر زي ‪C‬ز ر ‪0‬ل‬
‫أ‪ I‬ن‬ ‫وا ‪+‬‬ ‫ز ھذا ا' داع ا‬ ‫وار‪ / 0‬ا‪ +2‬ل ر ‪$‬رون ن ا ز ن‪ .‬و ل‬ ‫ا‬ ‫وا ‪+‬‬
‫ذا رة ا ظ‬ ‫‪ُ I +‬ر‪ A A‬ع‪ ،‬ث م ق ‪I‬‬ ‫ا ذا رة‬ ‫داو ‪I‬‬ ‫ظ ‪ I‬و ‪ ،‬ا ُ َد‬
‫م ُ َ ت إ ‪ /‬إ‪D‬‬ ‫ا دو ن ا‬ ‫‪ J ،I A‬رُ‬ ‫د‬ ‫وا رواة ا ‪ J‬ر ن إ‪ D‬ا زر ا ر‪ .‬و‬
‫ن ا‪ +2‬ب ا ‪ /‬ن ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬وھ‬ ‫أوا ر ا (رن ا ‪ -‬ر و دا ا (رن ا ر ن‪- ،‬‬
‫ك ا ر ‪ .‬وم‬ ‫وا‬ ‫رات و <ورات أ ‪ /‬ا ظروف ا ر‬ ‫و‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ا‬
‫ز ن ‪ J‬ر ‪+‬دا أ‪ 0‬ء ا <ف‬ ‫إ‪D‬‬ ‫وا‪2‬د‬ ‫دو ن را‪/0‬م ا‬ ‫رط أ ء ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬
‫ن < ن‪ :‬ا‪2‬دب‬ ‫ا' ج ا‪2‬د ا‪ 2‬ز‬ ‫ھذا ا‪ 2‬س ن ا ز‬ ‫ن ا (رن ا ر ن‪ .‬و‬ ‫ا‪0‬‬
‫ا د ث أو ا وب‪.‬‬ ‫ا وي‪ ،‬وا‪2‬دب ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ز‬

‫أ د ‪ /‬ا‪ 2‬ز ‪ l‬و‪D‬‬ ‫ا‬ ‫ا (د‬ ‫وا‪2‬د‬ ‫ل ا‬ ‫ا "وي‪ :‬و (<د ‪ I‬ا‪2‬‬ ‫ز‬ ‫‪ – 1‬ا دب ا‬
‫رع ن‬ ‫را‬ ‫نا‬ ‫ن ا دث ھ‬ ‫( د ا' داع ا ‪ ، /‬و‬ ‫وا ‪ ، /‬و (‬ ‫زا ون د ون‬
‫‪21‬‬
‫أو ‪ َ +‬ا ر وا ‪0‬ر ‪.‬‬

‫‪21‬‬
‫‪.2011 ،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫ورات ا‬ ‫ق إدر س أز‪A‬وض‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ب‪ :‬أ طو و‪ +‬ا‬ ‫را‪-+‬‬

‫‪144‬‬
‫ء واء ‪ I‬ا ذي‬ ‫<ل ن ا‬ ‫ا وي‬ ‫د ھذا ا ‪ +‬س ا‪2‬د‬ ‫‪D :ⴰⵎⴰⵔⴳ,‬‬ ‫ⵜⵣⴰⵢⴷⵎⴰⵜ ‪ⵓⵔⴰⵔ,‬‬ ‫ر‬ ‫ا‬
‫أ رى‪.‬‬ ‫ف ن ط( إ‬ ‫‪I‬‬ ‫ا وي ‪ 0‬رة و‬ ‫‪ .‬وأ واع ا ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ل ردي أم ‪+‬‬ ‫ُ د‬
‫ا ر ا وي ن ا‪ 2‬واع ا‪: Z‬‬ ‫ط‪-‬ا ز‬ ‫و و‬

‫ْظ ‪ /‬ا ر‬ ‫طق وس "أ‪ <$‬د" ⴹⵉⵚⵇⴰ وھ ا (< دة ا‬ ‫ا ! دة ا طو ‪ :‬و ط ق ‪/‬‬

‫‪22‬‬
‫وان‪:‬‬ ‫و (د ‪ < /‬و ‪DZ‬ت ا و ( ‪ ،‬و ن ذج ھذا ا وع ‪ <$‬دة ا ر "ا را س" ا ج د‬
‫رت‪ 24‬وان ⵔⵉⴷⴰⴳⴰ‪ ،25‬و‪ <$‬دة "ا را س" د‬ ‫ⵍⵉⵍⵎⵓ ⵔⵉⴱⵜⴰ‪ ،23‬و‪ <$‬دة ا رة " رّ ا ت" ر‪$‬‬
‫‪ ⵜⴰⵎⴷⵢⴰⵣⵜ /‬أو ⵜⵔⴰⴼⴼⵢⴰⵜ‬ ‫ا‪2‬ط س ا و ط ط ق‬ ‫ز ون‪ 26‬وان ⵔⵉⴱⵜⴰⵢ ⴰ ⴰⵡⴰ ⵀⵉⵢⵢⴰ‪ .27‬أ‬
‫ھذا ا وع ن‬ ‫ل ⵏⴰⵔⵣⵉ د‪D‬‬ ‫ل ا رب ا‬ ‫ن ‪+‬د‬ ‫ُ ْ َ د دون آ‪D‬ت و ( ‪.‬‬ ‫ا‬
‫ا ‪ +‬وب‬ ‫ا (< >د واء ن طو أم ‪+‬رد (طو ت ‪ <$‬رة‪ .‬و ن أ رز أ م ھذا ا وع ا ري ھ ك‬
‫ا ر وم دي و‪ ،‬وا ج د و و ر أ د و و ر أز ري و‪ +‬ط ‪ ...‬ا ‪ ،O‬و ا و ط ا ر ‪+‬د‬
‫ؤ <ر‪ ،‬و ّو إ‪ $‬و و‬ ‫ؤ ج وو‬ ‫د ؤ ‪ /‬م و و دي و د ‪ n‬و دي و و‬ ‫ا راء‬
‫‪+‬د ا ر طوف و ودروس‬ ‫ا ل ا ر‬ ‫‪+‬و وإدر س ‪ 2‬ن و و و ّو‪ ...‬أ‬ ‫أوھ ّ‬
‫وان‪ ...‬ا ‪.O‬‬ ‫و و‬

‫د ن "أ واش" ⵛⴰⵡⵃⴰ د ا راء‬ ‫ا ر ا ‪2‬واري‪ :‬و <ط ‪ I P‬ب ⵔⴰⴱⵉⵄⵏⴰ ا روف‬
‫ا ر‬ ‫وس وا ‪ +‬وب ا ر ‪ .‬و ا‪2‬ط س ا و ط ‪+‬د ا راء ط (ون‬ ‫ⵏⵔⵉⵔⴰⵎⵉ و ⵏⵎⴰⴹⴹⵏⵉ‬
‫‪28‬‬
‫ون ظ ⵉⴷⴰⵔⵔⴼⴰ‪ .‬و ن أ ‪/‬ر راء ا ورات ا ر ذ ر ن‬ ‫ⵏⴰⵍⵣⵉ ‪ ،‬وأ‬ ‫ا واري‬
‫و رك ن ز دة و ن أ‪ +‬ع وإ‬ ‫> ل و‪ > - +‬ل‪ ،‬و ر ا‬ ‫ا ‪ +‬وب ا راء‪ ّ :‬د أو‬

‫‪1944‬م ‪ُ .‬را‪ : -+‬د ا ر‬

‫‪22‬‬
‫ن‬ ‫وا‬ ‫ن ‪ 1870‬و‪1875‬م‪ .‬و‬ ‫ر‪ P+‬ا دار ون أن و‪D‬د ‪ I‬ت أوا ر ا ر ‪ -‬ا ‪ 0‬ث ن ا (رن ‪ 19‬أي‬
‫رة ن ره"‪.‬‬ ‫‪ I‬و‪> <$‬د‬ ‫د‪،‬‬ ‫وي "ا را س ا ج‬ ‫د‬ ‫ا رب" ا ‪+‬زء ا را ‪ -‬ص ‪ 1336‬و ‪ 1337‬وأ ‪A‬‬ ‫<< ‪"،‬‬
‫‪23‬‬
‫دس‪ ،‬ص ‪48‬‬ ‫وى ا‬ ‫ⵏⵉⵡⴰⴼⵉⵜⵜ ا‬
‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⴰ ⵏⵉⵡⴰⴼⵉⵜ‬ ‫ب ا درا‬ ‫أ ظر ا‬
‫‪24‬‬
‫وة‪ .‬ر‪+‬ت ن در‬ ‫رورت‪ $ ،‬دة د رة إ‪ $‬م‬ ‫‪ 1948‬دوار إد‪ C‬س‪ ،‬زاو‬ ‫رت‪ ،‬ازدادت‬ ‫را ر‪$‬‬ ‫ر‪ $‬وال ا رو‬
‫ر‬ ‫‪0J .1960‬رت‬ ‫د و<ر‬ ‫‪ -‬ا ر وم ا را س‬ ‫‪ /‬ا‬ ‫وا ‪ ،‬و ت دا‬ ‫أ واش ا ذي ره ‪( D +‬ت ‪ I‬واھ ‪ /‬ا' دا‬
‫ت ‪-‬‬ ‫د ‪ n‬ن در س ‪ A‬ء‪،‬‬ ‫را ش‪0 ،‬م ‪ +‬و‬ ‫دوج ا ور‬ ‫ا را س ا ج د وا را س و ر أ د‪...‬ا ‪ ،O‬و ت ‪ -‬ر‪ $‬ا را‬
‫وا' دا ‪ .‬ھ ت‬ ‫‪ / +‬وا ‪ 400‬ص ا‬ ‫‪ 1967‬و ‪ l‬دد ا <وص ا ر ا‬ ‫‪/‬‬ ‫د أ وك ‪ J‬د ر‪ + .‬ت أول ر ط‬ ‫ر‪$‬‬
‫ظ ھرات وط ودو ) ر و ‪ +‬و دا‬ ‫رت‬ ‫"أ رگ ن ا رب" وھو إ<دار ‪ > C‬روا>‪ ،-‬ت إ راف وزارة ا ‪(0‬‬
‫وأ ر ‪(...‬‬
‫‪25‬‬
‫دس‪ ،‬ص ‪62‬‬ ‫وى ا‬ ‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⴰ ⵏⵉⵡⴰⴼⵉⵜ ا‬ ‫ب ا درا‬ ‫أ ظر ا‬
‫‪26‬‬
‫ظ أ ر ا روا س‬ ‫‪ I‬ا' دا‬ ‫‪ 1968‬دأ‬ ‫أ د ر‪.‬‬ ‫‪ 1948‬أ ت آ ر )ا ري(‬ ‫را س ز ون‪ ،‬و د‬ ‫أ د إ ز ون ا رف‬
‫ْ‬
‫د ا د ري ط ب ‪ I‬د إ ‪ I +‬ره وأ ‪ .I‬ظم‬ ‫‪ 1969‬ا ق را س ا ج‬ ‫آ وط ر‪ ،‬و‬ ‫ا دواو ر وا‪ 2‬راس‬ ‫و رد دھ‬
‫أ<در‬ ‫‪ 1971‬أول ‪ +‬ل <و ‪Tourne disque‬‬ ‫ر ا روا س‪ .‬أ<در‬ ‫زة‬ ‫ف ا (‪ A‬وا وا‪ ،- A‬و د أ ذا و در‬ ‫ا ر‬
‫ن وع ‪.Casette audio‬‬ ‫‪ 1976‬أول ‪ +‬ل <و‬
‫‪27‬‬
‫دس‪ ،‬ص ‪62‬‬ ‫وى ا‬ ‫ⵜⵖⵉⵣⴰⵎⴰⵜ ⴰ ⵏⵉⵡⴰⴼⵉⵜ ا‬ ‫أ ظر ا ‪ /‬ج ا درا‬
‫‪28‬‬
‫( ت أ دوس ‪2‬ط س ا و ط‪ .‬را‪-+‬‬ ‫‪ ،‬أو‬ ‫را‬ ‫دا‬ ‫زف ردده "إ ردادن"‬ ‫"إ ز‪D‬ن" رده "إ ز "‪ ،‬راد ‪ " I‬ر < وب‬
‫ا رب ا ‪+‬زء ا ‪ 0‬ص ‪.(670‬‬ ‫ن ‪ +‬ھد‪،‬‬ ‫)ا‬

‫‪145‬‬
‫وي و د ‪n‬‬ ‫ن‬ ‫وي و‬ ‫نا‬ ‫راء‬ ‫ن وز ر‪ .‬و ن ا و ط ا‬ ‫و‬ ‫أوزدوت وا ‪+‬وب ا‬
‫ا روف د ‪ْ n‬و دي‪...‬‬ ‫اد‬

‫‪29‬‬
‫ⵜⵔⴰⵔⵔⵣⴰⵜ‬ ‫و أداءا‪ : #‬و درج ‪/‬‬
‫ر زرّ ارت‬ ‫‪$2‬‬ ‫‪ U‬ورة ‪" #/‬‬ ‫أ واع ر‬
‫‪30‬‬
‫ل‪،‬‬ ‫وⵜⵏⴰⵖⵓⵙⴰⵜ ‪ +‬ــوب ا ر ‪ ،‬أو وارّو ⵓⵔⵔⴰⵡ و ط‪ ،‬أو إزران ن ر و ⴰⵢⵓⴱⵔ ⵏ ⵏⴰⵔⵣⵉ‬
‫ن ا' رة إ أ واع أ رى ن ‪ $‬ل ⵜⵢⴰⵡⴰⵎⴰⵜ و ر ا‪ 2‬ز ⵏⵉⵡⵉⵏⵓⵖⵉⵜ و ا‪2‬ذ ر ا <و ‪ ...‬ا ‪.O‬‬

‫‪ I‬وأ وا ‪I‬‬ ‫دد أ‬ ‫ن‬ ‫‪ N‬ز ‪ ،l‬و‬ ‫ذا رة ا ‪+‬‬ ‫ظ‪I‬‬ ‫ا ر ا "وي‪ :‬وھو ر ط‬
‫ا ‪/‬ودة وا داو ‪: I‬‬

‫وار‪ / ( 0‬ا‪ 2‬ن و ظ ‪ /‬ا ذا رة‬ ‫ت رد‬ ‫رة ن‬ ‫أوⵜⵙⵓⴼⵏⴰⵜ‪ ،‬وھ‬ ‫ⵜⵙⴰⵍⵍⴰⵜ‬ ‫ا‪2‬‬
‫ددة‬ ‫ت ا وا ‪ ...‬و ‪ /‬وظ >ف‬ ‫ت ا‪ 2‬طور وا‬ ‫ت ا را وا‬ ‫‪ ،‬و ل ا‬ ‫ا‪+‬‬
‫دى‬ ‫‪ $‬أ طا‬ ‫و‬ ‫أن و‪A‬و ‪ /‬ووظ > ‪/‬‬ ‫و ر و ‪...‬ا ‪، O‬‬ ‫و و‬ ‫ا‪+‬‬
‫وب ا م‪.‬‬
‫ف ن ا ‪0‬ل‬ ‫‪D‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ا راث ا‪2‬د‬ ‫ا ‪0‬ل ⵉⵣⵏⴰ أو ⵏⵔⴷⴷⵉ ⵍⴰⵡⴰ و ل ‪+‬زءا ‪/‬‬
‫‪31‬‬
‫‪.‬‬ ‫وا د‪D‬‬ ‫ت ا‪ 2‬رى ن ث ا وا< ت ا‬ ‫ا‬
‫ر ا (درة‬ ‫وا‬ ‫وا‬ ‫با‬ ‫د ل‬ ‫رات ا ‪0‬ر ا‬ ‫وا ز دوره ن ا‬ ‫ⵏⵉⵡⵉⵏⵓⵖⵉⵜ‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫‪32‬‬
‫‪.‬‬ ‫(‬ ‫دى ا‬ ‫ا ‪J‬و‬

‫د‬ ‫ر‪ /‬ا ‪ - +‬ا ر‬ ‫و‪D‬ت ا‬ ‫‪IJ‬‬ ‫‪#‬وب‪ :‬و ر ط‬ ‫ا ‪2‬د ث أو ا‬ ‫ز‬ ‫‪ 2‬ـ ا دب ا‬
‫ا‬ ‫ن ا ‪ (0‬ن ا‪ 2‬ز ‪ l‬إ ا ر‬ ‫ا‪ ( D‬ل‪ ،‬و ? ن ذ ك ن وا ل و زات د ت‬
‫ن أن ز ھ ن أ وا ‪ I‬وأ‪ I +‬ا‪: Z‬‬ ‫(د ‪ /‬ا ‪/‬و ‪ .‬و‬ ‫ر ن ا (‪ A‬ا طرو و‬ ‫و ً‬
‫س <ورا ‪+‬د دا‬ ‫‪+‬ر ا د وان ا ري ا‬ ‫ا ر ا د ث ⵜⵓⵏⵢⴰⵎⴰⵜ ⵜⵣⴰⵢⴷⵎⴰⵜ‪ ،‬و ‪ +‬د‬
‫‪ 1976‬وان ⴼⴰⵔⴽⵙⵉ ن و‪- $‬‬ ‫ن أو ‪/‬‬ ‫ر‬ ‫‪ L‬داع ا ري ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ن ل إ<دار دواو ن‬

‫‪29‬‬
‫د أ ل‪ ،‬رف ‪ /‬ا ‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫و ‪ A‬و ‪< ،‬دح ‪ /‬ا د ( > و <وت ر ‪+ -‬دا‬ ‫ا وى‬ ‫رة ن أ ت ر ر‬
‫‪ /‬ا ر‪ +‬ل أ‪ 0‬ء ‪/‬م ‪ 2‬واش ا ص ' ث‪ ،‬و ذ ك ا ء أ‪ 0‬ء ‪/‬ن‬ ‫زھ ن أ وان أ رى‪.‬‬ ‫ن ل وزن ص ‪ ، /‬و رات <و‬
‫ا رب" ‪ ،‬ا ‪+‬زء ا دس‪ ،‬دة‬ ‫"‬ ‫وي‬ ‫د‬ ‫ر‪ <$‬أ واش ا < ر‪ +‬ل‪ ،‬وأ‪ 0‬ء ود ‪/‬ن ن ا (ول‪ ،‬وأ ‪ A‬د ا < د‪ .‬ظر‬
‫زرارت < ‪.2031‬‬
‫‪30‬‬
‫< ا زواج‪.‬‬ ‫ط(وس ا‪D‬‬ ‫ر‬ ‫لا‬ ‫ر ط ھذه ا‪2‬‬
‫‪31‬‬
‫‪.2012 ،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫ورات ا‬ ‫ق إدر س أز‪A‬زض‪،‬‬ ‫أ ف ‪0‬ل و ‪ 0‬ن‪،‬‬
‫‪32‬‬
‫‪.2012 ،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫ورات ا‬ ‫ق إدر س أز‪A‬زض‪،‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز ا‪ 2‬ز‬

‫‪146‬‬
‫ف‬ ‫ا <درت إ ا‪Z‬ن ا رات ن‬ ‫‪ +‬وز دد ا دواو ن ا‪ 2‬ز‬ ‫وي‪ .33‬و‪$‬د‬ ‫د‬ ‫ا ر‬
‫<د‪$‬‬ ‫ذ ر‪ :‬ا راء‬ ‫ھذه ا ‪+‬ر ا' دا‬ ‫راء ا ذ ن ا رطوا‬ ‫طق ا رب‪ .‬و ن أ رز ا‬
‫و د و وي ‪ ،‬و د وا َ رار ‪ ،‬وأ‪ +‬ون‬
‫‪39‬‬ ‫‪38‬‬ ‫‪37‬‬
‫ر ّط وس‪ ،36‬و د‬ ‫أزا و‪ ،34‬وأ د ا ز ‪ ،35‬و‬
‫ل وأ د دا ‪ ...‬ا ‪.O‬‬ ‫ر ا زي و و‬ ‫ن‪ ،40‬وو د ون‪ ،41‬و‬ ‫ا‬

‫‪33‬‬
‫‪1977‬‬ ‫ا ت إ‪ $‬م رودا ت‪A .‬و ا د ب ا رب ذ‬ ‫‪ P‬ر ‪1943‬م دوار زارت إداوزدوت‪+ ،‬‬ ‫ر ود‬ ‫وي‬ ‫د‬
‫‪ 1988‬و" ‪ r A‬و ن"‬ ‫‪ 1979‬و"أ س"‬ ‫‪ 1976‬و" ‪ <A‬د > ط ون"‬ ‫‪ I‬أ ل ‪ 0‬رة ودواو ن ر "> راف"‬ ‫إ ا‪Z‬ن‪< .‬درت‬
‫دو ن و و‪ 0‬ق ‪ +‬و‬ ‫ھم‬ ‫‪.2006‬‬ ‫‪ 1983‬و ر " ‪+‬و غ ا ر ن"‬ ‫ا ر ن"‬ ‫‪ +‬و ‪ " <<$‬وش‬ ‫‪ A' 1998‬إ‬
‫وز ا ر ا‪ 2‬ز‬ ‫نأ ر ضر‬
‫‪34‬‬
‫م‬ ‫ا‬ ‫را ش‪ ،‬وا ل‬ ‫‪r‬و ت‪ ،‬إ‪ $‬م رودا ت‪ ،‬أ ل درا ‪ I‬ا' دا> وا ‪ 0‬و‬ ‫‪( 1942‬ر إ ‪r‬ران ن و ت ‪ $‬دة‬ ‫أز و ن وا د‬
‫‪ . 1972‬ن ‪ A‬ن أ‪+‬ل ا ‪(0‬‬ ‫ا‪Z‬داب ر ط ا داء ن‬ ‫ث ن أ ذا ر ‪O‬‬ ‫م ا ‪ 0‬وي ر ط ‪0‬م ا م ا ‪+‬‬ ‫ا' دا>‬
‫‪2001‬‬ ‫‪ 0‬و ‪A‬وا ‪ +‬س إدار ‪I‬‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫‪/‬د ا‬ ‫ط‪ I‬ا ‪ +‬وي وا‪ 2‬د ‪ .‬ا ق‬ ‫( ل‪ .‬و رف‬ ‫ر‪IA‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬
‫ر‪O‬‬ ‫‪ A' 1995‬إ درا ت وأ ث ‪/‬‬ ‫‪ 1988‬و"ء ز و ن"‬ ‫ر"‬ ‫ر ‪ 2004‬ر ط‪< .‬در ‪ I‬د وا ن‪" :‬‬ ‫وم ‪10‬‬ ‫وو‬
‫ا رب و ‪ A‬ر ‪.I‬‬
‫‪35‬‬
‫‪1986‬م‪ .‬و (ل ا‪2‬د ب ن ا رب وھو دة‪ ،‬وھو‬ ‫ر < ‪ ،‬ر ‪ <$‬د ‪ I‬ا ر " ل"‬ ‫‪ q‬ت د ظور ‪.‬‬ ‫ود أ د از‬
‫زة‪ .‬و ن دواو ‪ I‬ا ر ‪ :‬د وان أذار ‪ l‬ذگ زرو ) ‪ J‬ب‬ ‫‪ I‬ن <وص ر‬ ‫‪ .‬ل ‪+‬وا>ز (د ر دة و ‪/‬‬ ‫ذ ك ب روا>‬
‫ب رزون خ وودوم ن ذگ وودوم ن‪ -‬وا ن )ا و‪+‬وه ا‬ ‫د وان ‪0‬ر ور وت ي و‪D‬ي )ز‪C‬رودة ر س( ‪1998‬م؛ د وان إ‬ ‫ا ‪+‬ر( ‪1993‬م‪،‬‬
‫< ا ء( ‪2002‬م‪ .‬و وم ‪ 13‬و وز ‪.2016‬‬ ‫ث ن ‪/‬‬
‫‪36‬‬
‫ر وان‬ ‫ا‪ 2‬ز ‪ .‬ن أ ‪ I‬ا < درة‪ :‬د وان‬ ‫ا ر وا‬ ‫‪<( 1963‬ر أ‪ s‬ن‪ ،‬ا ر د ‪ ،‬ل در ا‬ ‫ر ط وس ازداد‬
‫ا ‪> +‬زة‬ ‫ول ا رأة وا ء وأرا‪ A‬ا ‪ +‬وع‪ .‬ز‬ ‫و <ر‬ ‫"‪ ،" iledjigen n yigenna‬د وان ر ‪N‬ط ل وان " ‪ ،" ut a yanzar‬أ رط‬
‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪.‬‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ < ،‬ف ا' داع ن طرف ا ‪/‬د ا‬ ‫ا وط‬
‫‪37‬‬
‫ن ا راء‬ ‫‪C‬رار ‪ +‬و‬ ‫ت‬ ‫ا‬ ‫ظور وھ ‪+‬ر إ ھو دا‬ ‫‪ I‬ا ‪ 0‬وي‬ ‫ظور‪( ،‬‬ ‫ن وا د ‪$‬ر أر ن‬ ‫د‬
‫و ون ا و د وا ن ا وي‪ .‬و‪$‬د ب ا ر وا روا وا (د‪ .‬و ن ؤ ‪ :I‬أ ر ذ ‪ C‬زران )طر ق و ا ر( ن‬ ‫ا ز ن ‪0‬ل‪ :‬أ د ا ز‬
‫ط( ا ر ف‪ .‬از ّ‬
‫ط و ءاد غ و ت)ا ‪ lA‬ا ط و‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫‪ 2000‬م‪ ،‬وھو ب (دي رف‬ ‫ورات إزوران )ا ‪+‬ذور( ط ‪/ -‬و دا‬
‫د ءور و د ) م <ل د ء‬ ‫رج ا س( ن ورات إ زوران ‪/‬و دا‪ ،‬وا ل ص روا> طو ل ‪ . < 295‬د وان واي زي وھ‬
‫ن ا ق( ‪1999‬م‪.‬‬
‫‪38‬‬
‫‪+‬وا>ز (د ر ن دة‬ ‫‪1983‬م‪< .‬ل‬ ‫‪1958‬م‪ ،‬ن ر ‪ +‬ر ز ا و ن ا'داري ر ط‬ ‫و رور ظور‬ ‫و د د وي‬
‫ر ط ‪ 1993‬م‪.‬‬ ‫ا‪2‬ور ا ر‬ ‫ر ط ‪1993‬م‪ ،‬وا ‪+‬‬ ‫ا دل ا ‪(0‬‬ ‫ظور ‪1979‬م‪ ،‬و‪+‬‬ ‫ا‪ D‬ط ‪ $‬ا ‪(0‬‬ ‫‪0‬ل‪+ :‬‬ ‫‪ +‬ت ‪(0‬‬
‫‪1994‬م‪.‬‬ ‫<در ‪ I‬د وان و د أو ّ( ) ر ت ا واة( ا < در‬ ‫ض ا ‪ +‬ت‪،‬‬ ‫ر درا ت (د‬ ‫و‬
‫‪39‬‬
‫‪ .‬ن‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ن طرف ا ‪/‬د ا‬ ‫< ف ا ر‪+‬‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪> +‬زة ا وط‬ ‫>ز‬ ‫‪ J 1964‬د ر‪،‬‬ ‫د وا‪s‬رار ازداد‬
‫ن إ ا‪ 2‬ز‬ ‫(وق ا'‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬و ر‪ +‬ا داء ا‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪2004‬‬ ‫أ ‪ :I‬د وان ر وان" ن"‪،‬‬
‫‪.1989‬‬
‫‪40‬‬
‫< ف ا' داع‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪> +‬زة ا وط‬ ‫‪> .‬ز‬ ‫ا'‬ ‫ما‬ ‫ن وت‪ ،‬ل‬ ‫‪Y 1950‬‬ ‫ن أ‪ +‬ون ازداد‬ ‫ا‬
‫ون ‪ -‬وزارة ا ‪. (0‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫‪ 2006‬ن ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪ .2006‬ن أ ‪ I‬ا < درة د وان ر وان"ء زوران ن ودرت"‬
‫‪ 2007‬ن ط ا‪ $2‬م‪ ،‬ا د ر‪.‬‬ ‫و د وان ر وان " ز ن ن ءو "‬
‫‪41‬‬
‫م ‪ 1994‬أ<در‬ ‫آ ت دال ‪ $Y‬م ا ظور‪ I .‬دة أ رط ‪ > C‬و ر ‪.‬‬ ‫م ‪1959‬‬ ‫ود‬ ‫ا و د ون أو و د ون‪ ،‬ھو ن أ ز‬
‫ا ء(‪ .‬و ‪ 1996‬أ<در ‪ +‬و ‪ I‬ا (<<‬ ‫أول د وان ‪ I‬ت وان "" زي راد‪ +‬غ نء ورث ‪ C‬رو را أو‪ ) "" +‬ن أ ق ا‪2‬رض إ أ‬
‫أ و وس ‪/‬و دا – أو ر ت(‪.‬‬ ‫ت ر ‪ <$‬رة <درت ن ‪+‬‬ ‫ت وان ‪ 0‬د‪ +‬س )‬

‫‪147‬‬
‫ن‬ ‫ا روا ⵍⴰⴳⵏⵓ‪ :‬وھ ن ا‪ +2‬س ا‪2‬د ا رد ا رو ‪ +‬ب ا ر‪ .‬و‪$‬د ا ط ع ‪ +‬و‬
‫‪،‬‬ ‫ا‪2‬دب ا‬ ‫ذ ك ن ‪$‬راءا ‪/‬م‬ ‫دن‬ ‫ا روا>‬ ‫ا د ن ا‪ 2‬ز ‪ l‬وض ‪ C‬ر ‪+‬ر ا‬
‫<رھم ن ظور ردي‪ .‬و ن أ رز‬ ‫< ‪A$ C‬‬ ‫‪ /‬ھذا ا وع ن ا‬ ‫تا‬ ‫و ‪ 0‬ر ن ا'‬
‫و د‬ ‫ن أزر َ و د‬ ‫د أ و ض وا‬ ‫ذ ر‪:‬‬ ‫ا د ن ا ذ ن أ<دروا أ ‪ D‬روا> أ ز‬
‫إ ن‪...‬ا ‪.O‬‬ ‫ر دة ا را‪ $‬و‬ ‫وز َ و و‬
‫ف ن ا روا ‪ . +‬و‪$‬د <درت ‪ +‬و‬ ‫ا (< ⵜⵙⴰⵍⵍⴰⵜ وھ ن ا‪ 2‬واع ا رد ا (< رة ا‬
‫د أ ن واا ن زھور و وز ن و وي‬ ‫د ن ذ ر ‪/‬م‪:‬‬ ‫ن ا‪ 2‬ل ا (<< ا‪ 2‬ز‬
‫و د ر وآ رون‪.‬‬ ‫و <ط أ ض و > و‬
‫ظر إ ا‪ 2‬ل‬ ‫ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ر ا ‪<J‬‬ ‫ا رح ⵏⵓⴳⵣⵎⴰ و د ن ا‪ 2‬واع ا‬
‫ن ا د ن ا‪ 2‬ز ‪l‬‬ ‫‪...‬ا ‪ .O‬و ل‬ ‫ن ‪ J+‬إ ‪ /‬ا‪ 2‬ز ‪ 0 l‬ن ا ر ‪ I‬وا‬ ‫وا ر ت ا‬
‫‪ +‬ل ا رح‬ ‫‪C‬رار ھو ‪/‬ود‬ ‫ن ا <وص ا ر‬ ‫ا ط وا أن د وا ‪ +‬و‬
‫وأ د دوج ور د ا ‪ O‬و ر و زوغ و د ‪+‬‬ ‫ون‬ ‫‪ .‬و ن أ رز ھؤ‪D‬ء‪ :‬ا <‬ ‫و‬
‫و ؤاد أزروال و روق أز ط و د ‪ n‬أوزاد‪ ...‬ا ‪.O‬‬

‫‪!A/‬‬
‫ط ء ا ري و ' ج‬ ‫ق‪ ،‬أن ر ‪ O‬ا ‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪$ ،‬د ‪ I‬و د ‪C ،I0‬‬ ‫‪ ،PA‬ن ل‬
‫رورة ا ‪ - +‬و و‪ .I D‬و‪$‬د ّ ل ا راط ا ‪- +‬‬ ‫وا‪2‬د ا ذي س وا ا' داع ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‬
‫روع‬ ‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪،‬‬ ‫ا ‪/‬د ا‬ ‫وا ‪ ، (0‬و د دا ؤ‬ ‫ا د وا ؤ ت ا‬
‫ن ا رات‬ ‫و‪( D -$‬ل ‪$‬‬ ‫‪Iْ +‬‬ ‫ا ‪/‬وض ‪ (0‬وا‪2‬دب ا‪ 2‬ز ن د ‪$‬و ‪ L‬ج ا‪ 2‬ز‬
‫ا رب ا راھن‪ .‬و ل ا دي ا طروح ا وم‪ ،‬ق دى‬ ‫ّ ل ا ‪/‬د ْن ا ‪ (0‬وا‪2‬د‬ ‫ا‪ 2‬رى ا‬
‫ا ‪ 0‬ر‬ ‫وا ‪ ،‬وا ل‬ ‫وا ‪+‬‬ ‫ب < ھذا ا ط ء ن ث ‪+‬وا ‪ I‬ا ‪(0‬‬ ‫ا‬ ‫ا (درة‬
‫ا ر ‪.‬‬ ‫‪+‬‬ ‫ت َ ُ‪$‬ل ھذه ا ‪ / ( (0‬ور وزھ ا' ‪ +‬أ ( و ود‬ ‫ا‬

‫‪148‬‬
 ‫ُ ‪8‬دة‬ ‫' ' و‪I‬را‬

‫‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ق(‪ ،‬أ طو و‪ +‬ا‬ ‫أز‪A‬وض إدر س )‪) (2011‬‬
‫‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫ق(‪ ،‬ا‪ 2‬ز ا‪ 2‬ز‬ ‫أز‪A‬وض إدر س )‪ 2012‬أ( )‬
‫‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫ق(‪ ،‬أ ف ‪0‬ل و ‪ 0‬ن‪، ،‬‬ ‫أز‪A‬وض إدر س )‪ 2012‬ب( )‬
‫‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫‪،‬‬ ‫د )‪ ،(2015‬د ل ا د ن‪ :‬ا و ( ا‪ 2‬ز‬ ‫ا‪ 2‬ف‬
‫ب‪.‬‬ ‫‪ ،‬ط ‪ ،1‬ا دار ا ‪ A‬ء‪ ،‬دار ا‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫را ر‬ ‫ر )‪ ،(1975‬ا‬ ‫أ رر‬
‫و ا ط ب‪ ،‬ا دار ا ‪ A‬ء‪.‬‬ ‫دي‬ ‫وب إ‬ ‫ا‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫أ ر ر ر )‪ ،(1985‬ا‬
‫م‪.‬‬ ‫دار ا‬ ‫م‪ ،‬ط ‪ ،1‬ا ر ط‪،‬‬ ‫و ‪0J‬رھ '‬ ‫ر ا‪ 2‬ز‬ ‫ر )‪ ،(2003‬ر وز ا‬ ‫أ رر‬
‫ن‪ ،‬ا ‪+‬زا>ر‪.‬‬ ‫ر دو‬ ‫ك"‬ ‫ك وا‬ ‫د أ ر ( وا رب‪"،‬ا‬ ‫ذر‬ ‫رب‬ ‫د )‪ ،(1857‬ا‬ ‫ا ري أ و‬
‫ر ‪ O‬ا وم ا <ور و ط (‪، /‬‬ ‫‪ :‬درا‬ ‫ا (د‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا ‪(0‬‬ ‫م )‪ ،(2005‬ظ ھر ا ر ا (‬ ‫ن س دا‬
‫ط ‪ -‬إد َ ل‪.‬‬
‫ورات ر ز ط رق ن ز د‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫رب‪،‬‬ ‫ا و وا ‪(0‬‬ ‫وا‬ ‫و وس أ د )‪ ،(2003‬ا‪ 2‬ز‬
‫ر‪.‬‬ ‫ل إ ر ( ‪ ،‬ا دار ا و‬ ‫رل أ دري )‪ ، (1985‬ر ‪O‬‬ ‫‪+‬و ن‬
‫‪،‬‬ ‫ث وا دل ا ‪(0‬‬ ‫ا ر‬ ‫ورات ا ‪+‬‬ ‫ن‪،‬‬ ‫ن ر ‪ O‬ا‪ 2‬ز‬ ‫ن ‪ 0 0‬و ‪ 0 0‬ن ‪$‬ر‬ ‫د )‪،(2000‬‬ ‫ق‬
‫ا ر ط‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫وا ر‪ ،‬ا ‪+‬زء ا ‪0‬‬ ‫‪ J‬ف وا ر‪+‬‬ ‫ا ر‬ ‫ا رب‪ ،‬ا ‪+‬‬ ‫رك‪،‬‬
‫َ‬ ‫ن )‪ ،(1989‬دة ا‬ ‫ا ‪ +‬ھد ا‬
‫(‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫) <درھ ا ‪/‬د ا‬ ‫ك )‪ ،(2011‬دد زدوج ‪ 4‬و‪،5‬‬
‫َ‬ ‫‪ +‬أ‬
‫ا ‪ +‬ح ا ‪+‬د دة‪ ،‬ط ‪.3‬‬ ‫ره"‪ ،‬ط‬ ‫رة ن‬ ‫‪ I‬و‪> <$‬د‬ ‫د‪،‬‬ ‫د )‪" ،(2007‬ا را س ا ج‬ ‫وي‬
‫وا ر‪ ،‬ا ‪+‬زء ا دس‪ ،‬ص ‪.2031‬‬ ‫‪ J‬ف وا ر‪+‬‬ ‫ا ر‬ ‫ا رب‪ ،‬ا ‪+‬‬ ‫د )‪،(1992‬‬ ‫وي‬
‫‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫‪(0‬‬ ‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫وب‪،‬‬ ‫‪ :‬ا‪2‬دب ا‬ ‫دي أ د )‪ ،(2011‬د ل ا د ن ‪ 2‬ز‬ ‫ا‬
‫ورات ا ‪/‬د ا‬ ‫رب )‪2010-1968‬م(‪،‬‬ ‫ا‪ 2‬ز‬ ‫ا' داع ا‪2‬د‬ ‫و‪C‬را‬ ‫د )‪،(2012‬‬ ‫ا دي أ د وأ ( ر‬
‫‪ (0‬ا‪ 2‬ز ‪ ،‬ا ر ط‪.‬‬
‫‪Basset H. (2001), Essai sur la littérature des berbères, préface A. Boukouss, Paris, éd Awal.‬‬
‫‪Bounfour A. (2005), Introduction à la littérature berbère, 2. Le récit hagiologique, Paris, éd. Peeters.‬‬
‫‪Bounfour A. (1999), Introduction à la littérature berbère, 1. La poésie, Paris, éd. Peeters.‬‬
‫‪Bounfour A. (1994), Le nœud de la langue, langue, littérature et société au Maghreb, Aix-en-Provence, Edisud.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫رد‬
$‫و‬I‫ ت ا ' دا‬2 ‫!ط‬
ⵜⴰⵎⴰⵡⴰⵍⵜ ⵏ ⵉⵔⵉⵎⵉⵡⵏ ⵉⴱⵉⴷⴰⴳⵓⵊⵉⵏ
ⵉⴱⵉⴷⴰⴳⵓⵊⵉⵏ

Glossaire des termes pédagogiques

 ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ français '‫ا ر‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⴰⵍⵍⴰⵙ texte narrative ‫ص ردي‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⴽⴰⵏ texte prescriptif / +‫ص و‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⵙⴼⵔⴰⵡ texte explicatif ‫ري‬ ‫ص‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵎⵙⵙⵏⵥⴰⵢ texte argumentatif ++ ‫ص‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵎⵙⴰⵡⴰⵍ texte conversationnel ‫ص واري‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵏⵖⵎⴰⵙ texte informatif ‫ري‬ ‫ص ا‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵓⵎⵎⴰⵍ texte descriptif <‫ص و‬
ⴰⴹⵕⵉⵚ ⴰⵙⵏⵖⵎⴰⵙ texte informatif ‫ص إ ري‬
ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⴳⵔⴰⵡ production collective +‫إ ج‬
ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⴷⴰⵏ production individuelle ‫إ ج ردي‬
ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⵉⵔⴰⵢ production écrite ‫إ ج‬
ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⵉⵡⴰⵏ production orale ‫إ ج وي‬
ⴰⴼⵓⴽⴽⵙ habilité ‫ رة‬/
ⴰⵍⵍⴰⵙ narration ‫و رد‬
ⴰⵎⴰⴳⵔⴰⴷ chapitre ‫ا <ل‬
ⴰⵏⴰⵡ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⴰⵙ types de phrases ‫ ل‬+ ‫أ واع ا‬
ⴰⵏⵎⵎⴰⵍ guide ‫د ل‬
ⴰⵏⵏⵖⵎⵙ informer ‫ر‬ ‫ا‬
ⴰⵔⵎⵎⵓⵙ concept ‫وم‬/
ⴰⵙⴰⴳⴳⵯ Supposition ‫ن‬
ⴰⵙⴰⴳⵎ ressource ‫ورد‬
ⴰⵙⴷⵖⵔ se situer -$‫و‬
ⴰⵙⴼⵜⵉ conjugaison ‫<رف‬
ⴰⵙⴼⵜⵓ dictée ‫إ ء‬
ⴰⵙⴽⴰⵏ prescription I +‫و‬
ⴰⵙⵉⵟⵟⵏ calcul ‫دو ب‬
ⴰⵙⵉⵡⵍ ⵅⴼ ⵜⵓⴼⵔⴰⵢⵉⵏ exprimer ses sentiments ‫س‬ 2‫ر ن ا‬
ⴰⵙⵉⵡⵍ ⵙ ⵉⵙⵉⵍⵍⵉⴼⵏ expression gestuelle ‫ر إ ري‬
ⴰⵙⵎⴰⵔ préparation ‫ر‬A
ⴰⵙⵎⴽⵍ remédiation +
ⴰⵙⵎⵓⵜⵜⴳ préparation ‫إ داد‬
ⴰⵙⵎⵣⴰⵣⴰⵍ comparaison ‫(ر‬

153
ⴰⵙⵏⴼⵍⵓⵍ ⵏ ⵉⵣⵍⴰⵏ création poétique ‫ري‬ ‫إ داع‬
ⴰⵙⵏⵎⴰⵍ définition ‫رف‬
ⴰⵙⵏⵏⵓⵔⴼ dépréciation ‫س‬
ⴰⵙⵏⵓⵎⵍ description ‫و<ف‬
ⴰⵙⵏⵖⵍ copie ‫(ل‬
ⴰⵙⵓⵔⵙ situation ‫وﻀﻌﻴﺔ‬
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⴰⵎⴽⵔⵓⵙ situation problème ُ A‫و‬
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⴰⵡⵜⵜⴰⵙ situation cible ‫وﻀﻌﻴﺔ ﻫدف‬
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ situation d’apprentissage A‫و‬
ⴰⵙⵓⵔⵙ ⵏ ⵓⵎⵙⴰⵡⴰⴹ situation communicative <‫وا‬ A‫و‬
ⴰⵙⵔⵙ palier ‫ط‬
ⴰⵙⵙⴰⵖ nomination
ⴰⵙⵙⴼⵔⵓ explication ‫ر‬ ‫رح و‬
ⴰⵙⵙⵉⵜⴳ appréciation ‫(د ر‬
ⴰⵙⵙⵏⵥⵉ argumentation ‫ج‬+
ⴰⵙⵙⵓⴼⵖ ⵏ ⵉⵍⵓⴳⵏ extraction de la règle ‫ا راج ا ( دة‬
ⴰⵙⵜⴰⵍ ⵙ ⵓⵙⵓⵖⴷ évaluation formative ‫ﺘﻘوﻴم ﺘﻜوﻴﻨﻲ‬
ⴰⵙⵜⴰⵍ ⵙ ⵜⵓⴳⴳⴰ évaluation certificative ‫ﺘﻘوﻴم إﺸﻬﺎدي‬
ⴰⵙⵜⴰⵍ/ ⵜⴰⵢⴰⴷⵓⵣⵜ évaluation ‫(و م‬
ⴰⵙⵡⵉⵔ ⴰⵎⵉⵔⴰⵢ niveau de l’écrit ‫وى ا‬
ⴰⵙⵡⵉⵔ ⴰⵎⵉⵡⴰⵏ niveau oral ‫وى ا وي‬
ⴰⵙⵡⵉⵔ ⵏ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⴰⵎⵉⵔⴰⵢ
niveau de la compréhension ‫م ا‬/ ‫وى ا‬
écrite

ⴰⵙⵡⵉⵔ ⵏ ⵓⵔⵎⴰⵙ ⴰⵎⵉⵡⴰⵏ

niveau de la compréhension ‫م ا وي‬/ ‫وى ا‬
orale
ⴰⵙⵡⵉⵔ ⵏ ⵓⵡⵏⵏⵉ ⴰⵎⵉⵡⴰⵏ niveau de l’expression orale ‫ر ا وي‬ ‫وى ا‬
ⴰⵙⵡⵉⵔ ⵏ ⵜⵙⵓⴳⵔⵜ palier d’une compétence ‫ﻤرﺤﻠﺔ ﻜﻔﺎﻴﺔ‬
ⴰⵙⵡⵓⴷⴷⵓ gestion ‫د ر‬
ⴰⵡⵏⵏⵉ ⵏⵖⴷⴷ ⴰⴼⴰⵔⵙ ⴰⵎⵉⵔⴰⵢ
expression ou production ‫ر أو إ ج‬
écrite
ⴰⵣⵔⵓⵢ renoncement ‫ة‬D D
ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⵎⴳⵔⵓ correction collective +P <
ⴰⵣⵣⵔⴰⵢ ⴰⵎⴷⴰⵏ correction individuelle ‫ ردي‬P <

154
ⴳ ⵓⴱⵔⵉⴷ ⵏ ⵓⵍⵎⵎⵓⴷ en cours d'acquisition ‫ب‬ D‫طور ا‬
exercices de réduction du
ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵓⵙⴳⵣⵍ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ
texte
‫صا ص‬ ‫رن‬
ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵓⵙⵎⴰⴷ exercices de complétion ‫ ت‬C‫ر ن لء ا را‬
exercices d’enrichissement du
ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵓⵙⵙⵉⵔⵡ ⵏ ⵓⴹⵕⵉⵚ
texte
‫ا ص‬- ‫رن و‬
exercices de réorganisation ‫<ر‬ ‫رن ر ب‬
ⵉⵍⵓⵖⵎⴰ ⵏ ⵓⵙⵙⵓⴷⵙ ⵏ ⵜⵡⵉⵏⵙⵜ
des éléments de la phrase +‫ا‬
ⵉⵎⵇⵇⵉⵎⵏ pronoms ‫ >ر‬A
ⵉⵎⵇⵇⵉⵎⵏ ⵉⵎⵉⵍⵜⵏ pronoms possessifs ‫ >ر ا‬A
ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵓⴷⵖⴰⵔ adverbes du lieu ‫ظروف ا ن‬
ⵉⵎⵔⵏⵓⵜⵏ ⵏ ⵡⴰⴽⵓⴷ adverbes du temps ‫ظروف ا ز ن‬
ⵉⵎⵙⴽⴰⵏⵏ démonstratifs ‫إ ر ت‬
ⵉⵎⵢⴰⴳⵏ verbes ‫أ ل‬
ⵉⵎⵥⵍⴰⵢⵏ déterminants ‫ددات‬
ⵉⵏⵖⵎⵉⵙⵏ ⵉⴼⴼⴰⵔⵏ informations implicites A‫و ت‬
ⵉⵙⴰⵖⵓⵍⵏ Références / référentiels ‫ ت‬+‫ر‬
ⵉⵙⴳⴳⵓⵔⵏ moyens/ supports ‫و >ل‬
ⵉⵙⴽⴽⵉⵍⵏ ⵏ ⵜⴼⵉⵏⴰⵖ alphabet tifinaghe ‫غ‬ ‫د‬+ ‫أ‬
ⵉⵙⵓⴳⴰⵎ ressources ‫وارد‬
ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ acquis ‫ُ ب‬
ⵓⵔ ⵉⵜⵜⵡⴰⵍⵎⴰⴷ non acquis ‫ب‬ ‫ر‬C
ⵜⴰⴱⵉⴱⵍⵢⵓⴳⵔⴰⴼⵉⵢⵜ bibliographie ‫را‬C‫و‬
ⵜⴰⴱⵔⵉⴷⵜ méthodologie +/
ⵜⴰⴱⵔⵉⴷⵜ ⵏ ⵓⵙⵡⵓⴷⴷⵓ méthode de gestion ‫ د ر‬+/
ⵜⴰⵊⵕⵕⵓⵎⵜ grammaire ‫و‬
ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⴷ ⵜⵡⵉⵍⴰⵡⵉⵏ formes et expressions ‫ وأ ب‬l <
ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⴼⴰⴷⴰ formes du conditionnel ‫ ا رط‬l <
ⵜⴰⵍⵖⵉⵡⵉⵏ ⵏ ⵜⵖⴰⵔⴰ formes d'état ‫ا‬l<
ⵜⴰⵎⵔⴳⴰⵍⵜ conclusion
ⵜⴰⵎⵙⵉⵔⴷⵜ cours ‫درس‬
ⵜⴰⵎⵢⴰⴷⴰⵙⵜ approche ‫(ر‬
ⵜⴰⵎⵢⴰⴷⴰⵙⵜ ⵏ ⵓⵙⵍⵎⴷ ⵙ approche de l'enseignement
ⵜⵙⵓⴳⴰⵔ par compétences
‫ت‬ ‫( ر ا در س‬

155
ⵜⴰⵏⴼⵓⵙⵜ conte
ⵜⴰⵏⴽⴷⴰ ⵏ ⵡⵉⵢⵢⴰⴹ présenter autrui ‫ ر‬Z‫(د م ا‬
ⵜⴰⵏⴽⴷⴰ ⵏ ⵢⵉⵅⴼ se présenter ‫(د م ا س‬
ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵓⵙⵜⴰⵍ grille d'évaluation ‫(و م‬
ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵓⵣⵣⵔⴰⵢ grille de correction P <
ⵜⴰⵔⴰⵜⵙⴰ ⵏ ⵜⵎⵏⵥⵉⵜ grille de vérification ‫(ق‬
ⵜⴰⵔⴰⵢⵜ écriture ‫ط‬
ⵜⴰⵙⴰⵔⵡⴰ exploitation ‫ ر‬0 ‫ا‬
ⵜⴰⵙⴷⴷⴰⵔⵜ paragraphe ‫(رة‬
ⵜⴰⵙⵓⴳⵔⵜ ⵜⴰⵎⵉⵔⴰⵢⵜ compétence écrite
ⵜⴰⵙⵓⴳⵔⵜ ⵜⴰⵎⵉⵡⴰⵏⵜ compétence orale ‫و‬
ⵜⴰⵙⵓⴳⵔⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ compétence communicative <‫وا‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⴳⵔ- ⵜⴰⵏⵉⵎⴰⵏⵜ fonction interpersonnelle < ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵎⵙⴽⴰⵏⵜ Fonction directive ‫إر د‬ ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⵡⴰⴹⵜ fonction communicative <‫وا‬ ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵏⵉⵎⴰⵏⵜ fonction personnelle < / ‫ذا‬ ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵙⴰⵖⵓⵍⵜ Fonction référentielle +‫ر‬ ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵖⵏⵜ ⵜⴰⵙⵏⴼⵍⵓⵍⵜ fonction créatrice ‫إ دا‬ ‫وظ‬
ⵜⴰⵙⵜⵓⵜ mise en situation ‫د‬/
ⵜⴰⵡⴰⴼⵉⵜ découverte ‫ا ف‬
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵎⵢⴰⴳⴰⵏⵜ phrase verbale +
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⴱⴰⵡⵜ phrase négative +
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⴹⵜ phrase impérative ‫ أر‬+
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⵍⴰⵡⵜ phrase déclarative ‫ر‬ +
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵏⴰⵥⴰⴼⵜ phrase exclamative + +
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵇⵙⴰⵢⵜ phrase interrogative / ‫ ا‬+
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵙⵎⴰⵡⴰⵏⵜ phrase nominale ‫ ا‬+
ⵜⴰⵡⵉⵏⵙⵜ ⵜⴰⵜⵜⵡⴰⵖⵜ phrase passive ‫ول‬/+ +
ⵜⴰⵣⵡⵓⵔⵜ introduction ‫(د‬
ⵜⵉⴳⴳⵉ ⵏ ⵜⵎⵙⴽⵉⵔⵜ Réalisation de la tâche / ‫إ ج‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ étape ‫ر‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ étape de pré- production ‫ ل ا' ج‬$ ‫ر‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⴷⴰⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ étape de la pré-écoute ‫ ع‬D‫ ل ا‬$ ‫ر‬

156
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ étape de la post production ‫د ا' ج‬ ‫ر‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⴹⴰⵕⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ étape post écoute ‫ ع‬D‫د ا‬ ‫ر‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⵓⴼⴰⵔⵙ étape de la production ‫ر ا' ج‬
ⵜⵉⴼⵔⴽⵜ ⵏ ⵓⵙⵙⴼⵍⴷ étape de l'écoute ‫ ع‬D‫ ء ا‬0‫ر أ‬
ⵜⵉⴽⴽⵉ ⵏ ⵉⵙⵎⵉⴳⵉⵍⵏ présentation des conseils P> < ‫(د م ا‬
ⵜⵉⴽⴽⵉ ⵏ ⵜⵏⵎⵎⴰⵍⵉⵏ donner des consignes ‫ت‬ ‫(د م ا‬
ⵜⵉⵍⴰⵍ activités ‫أ ط‬
ⵜⵉⵍⴰⵍ ⵏ ⵓⵡⵔⴰⵔ activités ludiques / ‫أ ط ر‬
ⵜⵉⵏⴰⵡⵜ ⵜⴰⵔⵓⵙⵔⵉⴷⵜ style indirect ‫ر‬ ‫ ر‬C ‫أ وب‬
ⵜⵉⵏⴰⵡⵜ ⵜⵓⵙⵔⵉⴷⵜ style direct ‫ر‬ ‫أ وب‬
ⵜⵉⵔⵔⴰ écriture
ⵜⵉⵖⵔⵉ lecture ‫راءة‬$
ⵜⵉⵣⵍⵉⵜ comptine, chant ‫د‬
ⵜⵉⵣⵎⵎⴰⵔ capacités ‫درات‬$
ⵜⵓⵜⵔⴰ demande ‫طب‬

157