You are on page 1of 292

This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the


information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
^«>VeN3>IV 0f V>Nll>«>« ^>8N^NV

X00611948

^6 5^
^>

VO^.Xdll
1
». >-"
V0L. Xcil
^c^DL^li^L zciLXT-i^iiu^l /^zi-ki^c/^

VOL. xcn

WILK 2000
8^nc^l ^U«U87INI OP^I^^

K4^X 108^ 8^11)^

08l-Zk^icni8cn^^ ^X^DL^IL o^K ^vi88en8cn^r-7^


>VILI^ 2000
VorZeleZt von w. ^l. ^ixn.r p«iKlK«Z« in 6er 8it^unß
ain8. NIiwber19y9

?ur 6ie Lclilicin wur6e 6a5 Prc>ßrainin


di^^xxic^i. lex? Lm^o« verwenclel

U^>vcN2!IV U^ V>NLM^ U» >>>NV

X00611948

>^lle liecnle vorbenalten


I881^1 37001 -2900-9
dcip^rißnt G 2000 b>
Üxterreicnixcne ^liacleinie cler ^Vi55enxcnalten
Wien
Druck: Qra5l vnicK&I^eue ^le6ien, ^-2540 Lacl Vö5wu
Inoex

praece6it 8LIU^0 ^I^I^^OI^I^t


e6. ^lax ^soxel 3UV^ 7

Vor^von 9
In6ex cc>6iculu 26
doinpen6ia 29

praece6it z^K^lO ^KKI^I^OKU^l 31

355,^0 ^KKI^I^OK^^l 33
cOl^IK^. 55KKION^ ^,KKI^,^0^U^I 47
In6ex locoruin xiiniliuin 115
3erin. ^rr 115
(kontra xerin. ^rr 118

e6. (weor^e5 ko^iei- 127


Intro6uctic>n 129
De cQKK^lIO^k! ^ c;«.^.-!-!^ 217
In6ex locoruin xiiniliuin 281
1. Dax^erK

(^excnrieoen uin 418) ^en6et xicn ^e^en clen 6ainalx in ^lrika


virulenten ^.riauixinux>, clen ein anonviner Verlader iin ^e^mo
/1?-?-lHno?-«nm venrin. Daü cliexer 3erino ernalten ^el?liel?en ixt,

> ^,riaul5in alter ^,riu5, ^55a^5 oH tli^ 6evelopinent ol iiie lounli ceniurv
-lrinitari^u conllictx, eci. Kl. K. 2arnex, ^^inourßu 1993 - ^, van Lanninß,
<Dpn5 Iinperlectuin in Kl«tli2euin. ?rael2tio, lurnnout 1988 (d(I3l. 878) -
^,2, 2ounol, 1.iiter«ul-e arienue latine, in: Kl^uß 30 (1984), 354-361 - 2,
^, Dalev, Ine (3i2nt-5 l^vin 3uo5tance5, ^inoro5e 2n6 tne (Dnri5toloßv ol
^ußu5tine 5 dontr2 xerinonein ^rl2noruin, ini ^u^u5tine, ?re5ovter k2ctu5
3uin, >Ie^v Vork 1993, 477-495 - K. d, Qainole, ^ußuninu5 contr^ Kl^xi-
ininuin, ^,n H,nalv5i5 ol ^u^u5tine-5 ^nti-^riau V^ritlnßx, ^,nn ^rl?or 1985
- 5. (3on22le2, 1.^a preocup^ciän arl-iaua en la pre6icacion 6e 32n ^,^u5tln,
V^l^oli6 1989 - Ili. ^,. XopeceK, ^ ««tor/ ol Neo-^rlaui5in, 2 2c!e.,
(^2inori6ße (KI^,) 1979 - K, Lco-en^, ^riu5 iu6aix2u5? I^nterJucnunßen xur
6oßinenße5cnicnilicnen Llnor6nunß 6e5 ^riu5, (3äitinßen 1980 - Kl,(3,
Xl2«, ^n, ^rriaui, ^,rriu5, in: ^ußu5tinu5-Lex,, 26, 1, 450-459 - ^,-1.,
lvl2ier, l.e5 ini55ion5 6ivine5 5eIon 5aint ^ußu5tin, kriboul-ß 1960 - Xl, Klex-
lin, I.e5 H^ien5 6-Occi6eni, ?ari5 1967 - K, van 6er ?laelxe / ^, 3cliin6ler,
^,rt. dcinl«io cuin ^l^xiininci ^rrianoruin epi5copo, in: ^11ßu5tinu5-I.ex.,
26, 1, 1209-1218 - Kl, 3iinoneiti, ^ri^ne^ino l^atino, in: 3i^le6 3, 3er, 8
(1967), 663-744 - Der-,, 3, ^,ßo5tino e ßli ^riani, in: KL^uß 13 (1967), 55-
84 - De«., 5iu6i 5uIl' l»-iane5iino, 2c>in 1965 - 2. 3tu6er, ^u^u5tin et Ia loi
6e Nicee, Kecn. ^uß, 19 (1984), 133-154 - ^l. ^, 3u6a, Üder 6ie Nerau5^be
6e5 "3ermo ^rrianorum" un6 6er (3eßen5cnrilt ^ußu5tinx "(Üontra xermc>-
nem ^rrlauoruin", im V^iener ^2krl?ucu lür llieoloßie 1 (1996), 413-429 -
K, ^, le5l^e, llie ^ri2n 3ermou ^n6 ^u5^erx to iiie ^rian 3erinon
(Int^oc!uction), in: llie ^or!« ol 3aint ^ußu5tine, ^, Irau5l2tiou lor tlie
21« centurv, 26. I/ 18, Xe^v Vork 1995, 119-132 - KI. ^ile5, H.rclietvpicai
nerex/, ^rl2ni5in tliroußli iiie centuriex, Oxlol-ci 1996 - I. ^eillel-, I. ^rl^nlx-
ine en ^lriliue avani l^invaxion van62le, in: Kll 173 (1934), 535-540.
I0 dontr2 5erinonein ^rriauorvlin, 5erino ^,rri^uoruin

ver6anken ^vir 6ein Kirchenvater xeloer, 6er inn an 6er 3oit^e


xeiner V^i6erle^un^ vollinnaltlicn antunn. ^in Ln6e von (?ont?-H
5e?-nionem ^?VlHno?-«m xaßt er aux6rücklicn: /liHltin?- me Hc/ om-
nlH ?n/?on^«5e, ^«He continet /1?-?-lHno?-«m 5e??no, ^«l noi>«, «t ei
?-«/?onc/e?-em«5, H ^«^«5c/Hn/ /lnt?-l^ mU5«5 «t. ()«l «t /?o55et in-
5/?lcl ai> ^«, ^«l /?Hec /e^«nt, et «t?-«?n Hc/ oninlH ?-«^on5«?n ^e^t,
ex/?/o?-H^e ^«lc/e?-Hnt, /?«ic e«?n nomine c/«/?«tHtlonl /??-H«c?-li«nc/«?n
/?«t^vlm«5, «t /?n«5 /e^at«^ l/?5e ^c c/elnc/e no5t?n ^«/?an5lo...
(XXXIX, 1-6)
V^elcner ?anei 6ex (xpäten) ^rianixinux 6er 3erino 6oßinen^e-
xcnicntlicn xuxuor6nen ixt, o0 6en "I^oinöern", "^nnoinöern"
o6er "I^oinöuxianern",^ ixt nicnt leicnt xu entxcnei6en. je6enlallx
ßrenxt er xicn oe^vuüt von 6en //o?no«5lHnl (3erino 165), alxo 6er
Qroükircne ati, 6ie dnrixtux xeit 6ein Kon^il von I^icaa (325) alx
öuoouc?io^ (ßleicnxeien6, ßleicn^vexentlicn) init 6ein Vater
l?ekennt. - Die l-neoloßie 6ex 3erino kann in kur^ein 5o
l?excnriel?en ^ver6en: Linerxeitx nat er xicn x^var 6er (3roükircne
an^enänen: dnrixtux ixt lür 6en Verlaxxer nicnt inenr (^excnool
v/ie iin ra6ikalen ^rianixinux, xon6ern ^ /?Hl?-e «t ^enit«5 (73) un6
^vir6 6aner «nl^enlt«5 /)e«5 ^enannt (143l.),^ an6ererxeitx ixt er
aoer 6ein Vater unter^eor6net : Er tut, ^vax er tut, vo/«ntHte et
/?^ece/?to /nt^« (11, 25 u.ö.) un6 iolßlicn nHt«?-H et o?-Hne, z^c/«
et H^ect«, ... c/wina H^nitHte et/?ot«tHte ... H/l«5 «t Hi> ln^enito /)eo
(141ll.). Das Vater 3onn-Vernältnix l?e^rün6et 6aner iin 3erino

^ Vßl, X,. Lev5clila^, (3run6riü 6er voßinenße5cliicl!te, L6, I, ^Darin5ca6t


1988, 283ll.
' 1^, (3rv5on, 6er I^e«u5ße!?er 6er "3cripta ^rriana I.«lna", lurnliom 1982
(ddI., L6. 87), veriniN«, 6^L eine (3ruppe 6er von iliin lierau5ßeßel?enen
kl-a^inente voin 3erino ^rrianoruin verven6ei ^vor6en 5ei ("a «e utill5e p^r
le coinpilateur 6u 5e?-mo a^lHno^m", xxv). AI5 (3eßenar^uinent ^önnte
in2n 2nlülu-en, 6aü e5 ßera6e in jeuer (3ruppe von kraßinenten, un6 x^v^r iin
k«ßinent 22 lieiüii ()«l «t tot«5 no^n) nHl«5 cie«; tot«m ?lHt«m ^/l«m /eclt
(263); liier in 6er 3cilin "ße5cllallen", eine lerininoIoßie, 6ie 6er 3erino
ollenxicuclicli llewiüt verinei6et.
Vorvon 11

keine V^exenxeinneit ^vie l?ei 6en ^nliän^ern 6ex I^icänixclien


Lekenntnixxex, xon6ern 6ie l^l?eror6nunß 6ex ln^enlt«5 ül?er 6en
^enlt«5. - Der neili^e (3eixt liin^e^en ixt un6 l?leil?t l?ei allen ^ri-
anern (3excliöol: 5/?l?-lt«5 5Hnct«5 /?e?-^/l«?n «t/lct«5. (73i.) Durcli
6iexe korinulierunß ^vir6 xo^vonl 6ie I^oinouxie 6ex neili^en
(3eixtex al?^elelint, alx aucli xeine I^nteror6nunß unter 6en 3c>nn
xtatuiert. - Die oei6en 3cnrilten ^,u^uxtinx (?on/Htlo c«m ^l^l-
ml>io /li^lHno?-«?n H'«co/?o (427/28) un6 d-ont?-H ^/Hxl?nln«?n
(428) iven6en xick el?enlallx ^e^en eine xolclie korin 6ex ^rianix-
inux.
^u^uxtinux liat a1>er 6arül?er liinaux 6ie ^enerelle antiari-
anixclie ^r^uinentation 6er Kirclie, 6ie ^u 6en Do^inen 6er
rvon^ilien von l>Iicäa (325) un6 K,onxtantinopel (381) ^eiülin
liane, in vielen ?re6ißten, in xeinein 6o^inatixcnen I^aupt^verk
De t?-lnlt^te un6 aucli liier in dont?n 5e?^nonem /1i^lHno?-«?n
venreten, xicli kreativ an^eei^net un6 ^veiter^el?il6et.
In c. 5, ^4?^lHn. ent^vickelt 6er lvircnenvater xeine ^r^uinente,
in6ein er 6en Zitienen l-ext 6ex ^rianerxerino entlan^^elit un6
xclionun^xlox xeine kelilßriiie aurei^t. Vl^enn x.L. 6ie ^rianer,
^vie oereitx ^itien, von einein lnzenlt«5 De«5 un6 einein «nl-
zenlt«5 De«5 xprecnen, 6ann l?e6eutet 6ax: c/«o5 noi>« lnc/«c«nt
c/eo5 e/we?^e ^«^^«^«e naHtl<^e (I, 4l.). Dainit verxtoüen 6ie
^rianer ße^en 6en iV^onotneixinux, ^vie er tur ^u6en un6 dnrix-
ten ^einäü Deut. 6, 4 oin6en6 ixt.
In ^u^uxtinx "6ixputatio" iin6en ^vir 6ie ineixten xeiner tne-
oloßixcken Linxicliten ül?er 6ie l-rinität, 6ie ^vir in xvxteina-
tixcner i^orin aux De t^initHte kennen: Die Innren von 6er ßönli-
clien Lxxen^, von 6en ßönliclien ?erxonen, von 6en iVÜxxionen
6ex 3olinex un6 6ex (3eixtex, ja aucli 6ie Lelire von 6en ^«5l^
t?-lnlt^l« iin IVIenxcnen, niclit )e6ocli 6ie Lelire ül?er 6ie Kela-
tionen von Vater, 3onn un6 (3eixt, 6ie iin 5. Lucn von De tnni-
tHte eine xo ^vicliti^e Kolle xpielt. ^,l?er 6a 6er ^rianerxerino 6er
lrinitätxlelire )a ^ar niclit xuxtiinint, er^il?t xicli aucli keine
I2 (HoiNl-2 5erinonein ^rriauoruln, 3erlno ^rrianoruin

l^ot^en6i^keit, 6ie Perxonalität 6er ßönliclien Perxonen ^enauer


^u l?etraAen un6 21l l?extiininen, xvax ^.uAuxtinux an6erx^vo el?en
init xeiner "rvelationenlelire" ^etan nat.
In einer ^raAextellunß nolt ^u^uxtinux lreilicn l>eaclitlicll ^veit
aux, näinlicn in 6iexer: V^ie können (3on un6 ^lenxcli in 6ein
einen dnrixtux vereint xein? Die ^nt^von ^vir6 in 6en Kapiteln
VII l?ix XV ^elun6en un6 auxlülirlicli l?e^rün6et, aber l?ereitx VII,
31l. tnetixcli lorinulien: iVnam ^«l/?/?e o5tenc/lt «5e ^e?-5onam ln
«t?-H^«e naHt«^, ^oc «t, /)« et ^omln«... Der I^ircnenvater l?eiin-
6et xicli alxo in (xinl?N ^e^monem /l^lHno^«?n aul 6ein V^eß ^ur
^^vei-I^Iaturen-Lenre dlirixti, 6ie 6ann 21 ^anre nacn xeinein
Io6e 6ax Ivon^il von dlialke6on (451) lextle^en xollte. Lr nat
6ainit in6irekt aul 6en "1"oinux" ?apxt Leox 6ex (3roüen ein^e-
^virl«, 6er aul 6iexein X.on^il eine l?e6euten6e Kolle xpielen
xollte/

2. Die I^an6xcnrilten

3o ^veit icli eruieren konnte, exixtieren nocli 63 I^an6xclirilten


6er l?eiden liier e6ienen lexte/
^ux 6er ^ntike xin6 unx x^var Ileine I^an6xcnrilten 6ex 5e?-?no
/l^lHno?-«?n un6 von don^H 5e?-monem /1?-?-lHno?-«m üoerlielen,
ie6ocli l?il6en aclit IVlanuxkriote aux 6ern 9. ^anrlmn6en eine
xoli6e (3run6la^e lür 6ie ^exterxtellun^. k!x lian6elt xicli uin:
X: XarlxruKe, La6. I^n6esoiol. ^.u^ienxix cdl.I, l. 26'-64".^
Diexex ^lanuxkript ixt alx ein^i^ex 6er liier ernannten nicnt in

^ Vzl, X,, Le/^clila^, (3run6riü 6er Doßinenße5cniclite, L6, II/1, Darinxt26t


1991, 92l1.
' Die nau65clirililicne Ooerlielerunß 6er Vi^erke 6e5 lieilißen ^.ußu5tinux,
von !^l. Ooerleiiuer/ k. Köiner/ ^. Divja>!/ K. X.u«/ v. V^eber, L6. 1-6,
Vitien 1969-1993
^ ^, rtol6er, Die Keiclienauer rlan6xclirilten, 26, I. Die ?erßainentnan6-
5cnrilteu, Leip^iß 1906, 566l.
Vorwon 13

karolin^ixcner, xon6ern in cliur-rätixcner ^linuxkel, un6 x^var


^nlanF 6ex 9. ^Ii., ^excnriel?en/ Der ^exainte r^o6ex Iv entnält:
Dax iälxclilicli ^inl?roxiux xu^excnrieoene ^erk dont?n /ne?-etlcn
(in V^anrneit kauxtinux.- /)e t?-lnltHte, c^/>. ^6-^7), 6en 5evmo /1^iH-
no^«?n un6 ^u^uxtinx d-ont?-H ^e?-monem ^i^lHno?^m, 2 Lriele
6ex ^inoroxiux an K,aixer Valentinian, elie /?e/Htio 5)/mmHc/?l un6
einen Lriel ^inoroxiux' an 6en lvaixer l-neo6oxiux. In c. 5. ^i^lHHn.
nat 6ie ?Ian6xclirilt 6en lext ie6ocn nur l?ix xuin ^c>n oinnia,
Kapitel XIX, 2eile 24. Danacn l?ricnt xie al?. ^lenr alx ein Drinel
6ex l-extex lenlt.
(^: 8t. (wallen, 3tiit5tiitil. 94, 9. ^n., ^excnrieoen in karolin^ixcner
Ivlinuxkel, 3. 31-82.^ Der tvo6ex nat 6enxell?en Innalt ^vie X. In
^u^uxtinx c, 5. /l?i-lHn, l?ricnt er an 6erxell?en 3telle ^vie X ati. (3
nat 44 l-extvarianten init li, - un6 nur init li, - ^eineinxain. Dax
l^lanuxkript 3t. (wallen, 3tiitxtiil?l. 94, ixt 6aner init Kräuter
V^alirxclieinlicnkeit eine ^l?xcnrilt von K/ ex 1lann alx Interpret
6er l^exanen von Iv 6ienen, xeine Varianten orauclien aoer iin
textkritixclien Apparat niclit xu erxcneinen.
1^: Valenciennex, Liol. ^lun. 247, >^,nianß 6ex 9. ^sli., ^excliriel?en
in karolinßixcner ^linuxkel, 1. 1'-45^.'° Der X,o6ex la^ vorner in

' kür 6ie Ler«unß tiei 6er Leurteilunß un6 ^ual/5e 6ie5er 3clirirclorni oe-
6^uke icli nucli oei krau Dr. L. Irt>licli von 6er Ö5terr, I^ationaIliillliotl>e!!.
- Vßl. 5criptoria ^le6ii ^evi I^elveti«, e6. ^, Lruckuer, L6, I, 3cllreil?-
5chulen 6er Diöze5e lUiur, <3eni 1935. - Die 6on aul lalel HI (clarxtellen6:
^l5, 5t,(3allen, 5tirc5dit>I, 1398^I) repro6uxiene 3clirirt l5i 2linlicll.
' Verxeiclini5 6er I^an^5clu-iltei! 6er 3tilt5oil?lioiliek von 8t, (fallen, <von
<3. 5clie«r>,rlalle 1875,37
' kür 6ie ßleicliei^vei5e in (3 un6 1^ enilialteneu ^int>ro5iu5-^exte kon5«-
tien eine 5olcue ^ouiinßiß!!eit lvl, Delxer in: 32ncti ^,inllro5ii Opera, ?ar5 X,
Vl^ien 1982 ((15^1. 82/ 3), XI.III.
>° ^. ^l2nßean, (Üatalo^ue 6e5criptil « «i5onne 6e5 in2Hu5critx 6e Iu l?il?llo-
cnec^ue 6e Valencienuex, ?ari5/ Valencienne5 1860, 254l, un6, <^atalo^ue
ßeneral 6e5 ln2nu5crN5 6e5 l?it>liotlieque5 put>liczue5 6e krance, Dep2ne-
inen«, ioine XXV (?oitier5-Valencieune5), Parl5 1894, 299l, (Vatien- Ln6e
8. ^sli,), Vßl. L, Li5clioll, ^anor2ln2 6er ?I2uc!5c1ll-irtenütierlielerunß, au5 6er
14 (Hontr2 5erinonein ^rrianoruln, 3erino ^rri<lnoruin

3t. ^inan6. Der 3cnreioer nennt 5icn aul 3eite 125" init 6en V^or-
ten: Deo /^ole^ente et /?enml^lo H^^te l«i>ente ^4lz/«^« nlml«?n^
/?eccHto?-/eclt ^«nc /li>e//«mm." Innalt: 6er 5e??no 6er ^rrianer, ^u-
^uxtinx c. 5. /I^lHHn., ^inl?ro5iux, (1älxcnlicn oe^eicnnet alx) d-ontin
eo5^em ^?-?-^^o5 /li^l /// (in V^anrneit) /)e /lc/e, ^ I, ^u^uxtinx
5o/l/o<^«len, ^^vei Lriele von ^lIluin.
<D: Xöln, Doinoiol. 33, 9. ^n., ^e5cnrieoen in Karolin^ixcner ^li-
nux^el, 1. 120^-146^.^ Innalt: Ku1inux: donl?nent^?-l«5 in 5^mi>o-
/«m, ^inoroxiux: De^e /l/^l //, kauxtinux: /.l^ c/e t?-lnl^te 5we
c/e/lc/e cont^ ^1^Hnt», 6ie 3cnrilt De/o?-m«/H ^VicHena et c/e 5^n-
oc/o /?om^na H DHmH5o /M/iH anno ^7s ^i>ltH (- ex Dainaxc> I
epixt. a6 ?aulinuin), ^u^uxtinx e/?«t. 135 un6 137, 6er ^e?-^o
/1?T-lHno?-«m, ^.ußuxtinx c. 5. ^?VlH^., ^,ußu5tinx e/?«t. 17ll un6 138.
^: Xarlxrune, La6. 1.an6e5oiol. ^u^ienxi5 dXI.IX, ^nlan^ 9. ^n.,
ßexcnrietien in ^arolin^ixcner ^linuxl^el, 1, 1'-18".^ Der Innalt 6e5
li,o6ex l?extent aux 6ein 5e^mo 6er ^rrianer, ^,u^uxtinx c, 5, /I?-
?-lHn., 6er 3cnrilt ^ußN5tinx (?ont?n ^xl>nln«?n un6 6er /I/te?rH-
tlo Z/e?-Hc/lHnl /Hlcl c«?n (?e?-nilnlo e/?^co/?o ^3irinienxi^.
O: ?2rlx, Liol. l^at. Lat. 12207, 9. ^n., ^excnrieoen in Karolinßi-
xcner IVlinuxkel, 1. 56^-76^." Die I^an6xcnrilt koinint aux 3t.
(3erinain, xie entnält auxxcnlie^licn ^erke ^u^uxtinx: /)e naHt«^
et o^lne HnlmHe, 6en ^e^mo /1^lHHno^ttm init ^u^uxtinx c. 5. ^^
?-lHHn., xo6ann De conl«^l« ^«/te?-lnl^ un6 dont?n Hc/ve?-5a?-l«??l
/e^« et/??-o^etHz-«m.

^eK K,^rl5 6e5 QroLen, 2, 233 254 (241) - l^ittelalterliclle 3tu6ien 3, 1981,
17, Xarl 6er (3roüe 2,241 (lrülie5 9, ^li., I.oired!liar2ktel-).
" Diexe lnlorin2tionen liat inir Ireun6licliei^veixe ^, Div)ak ßeßel?en,
^ ?1i, ^alle, e6, V^. V^atten1>acl!, ^ccle5l2e ^letropolitauae (üolonien5i5 (^o-
c!ice5 lvl2nu5cripti, Lerlin 1874, 11,
^ ^,. ?Iol^er, Die Keiclienauer ?l2n65clirilten, L6, I, Die ?erß2inent-
lian65c1irilteu, I.eipxiß 1906, 359l,
" L, Deli5le, Inventaire 6e5 in^uu5cripi5 con5erve5 a la l?i1>!ioilieczue l^atiou2-
le 5ciu5 le5 nuinero!! 8823-18613, ?ari5 1863, 41,
?: karix, Liol. I^at. Lat. 13369, 9. ^sn., ^excnrieoen in karolinßi-
xcner I^linuxkel, l. 115'-142".^ wie6er linken ^vir nier auxxcnlieü-
licn Vi^erke ^u^uxtinx, näinlicn: d-ontin ^cÄc/e?nlco5, De o?-Hne,
De nat«« et o^lne Hni>nHe, 6en 5e?-mo ^?-?-lHno?-«?n init
^.u^uxtinx c. 5. /l^iHn., xo6ann De ^«^ntlt^te Hnimae.
K: K,eiinx, Liol. ^un. 392, 9. ^n., ^excnrieoen in karolin^ixcner
^linuxkel, l. 74'-1 1ll"." Die r^an6xcnrilt entnält ^vie6eruin
auxxcnlielllicn ^,u^uxtinixcnex: De m^z«l?V, De 5Hnct<l vl>^lnltHte,
6ie /?e^«/H b. /1«^«5tlnl, 6en ^e??no ^4?r-lHno?-«m un6 ^.u^uxtinx c.
5. /l?i-lHn. un6 ^/?«to/He c/e cÄvenc/o /«c/H«mo et c/e ?-ecl/?lenc/« Do-
nat«tl5. K nat eine Keine von Varianten init ? ^eineinxain, aoer
6er lext oei6er ixt aucn wie6er xo xeloxtän6iß, 6aü ^e6er ? alx
Vorla^e von K ^e6ient naoen kann, nocn uin^ekenrt. Lei6e 6ür-
lten aul 6iexelde antike Vorla^e xurück^enen.
^^vixcnen 6ein 9. un6 6ein 12. ^anrnun6en exixtien lür un-
xere lexte nur eine ein^i^e ?Ian6xcnrilt, nainlicn:
L: I^on6on, Lrit. Lior. ^.66. 24902, aux 6ein 11. ^anrnun6ert,
karolin^ixcne ^inuxkel, l. 78"-82^.^ In 6iexein rvo6ex lin6en xicn
6iexelden ^erke (init ^uxnanine 6er ^lkuin-Lriele) un6 in 6er-
xeloen Keineniol^e ^vie in do6ex 1^ (Valenciennex), un6 x^var:
6er 5e?-mo 6er ^rrianer, ^ußuxtinx c. 5. /1?i-lHn., ^inoroxiux'
(lälxcnlicn) (^ontin eo5c/em ^?i-lHno5 /li^l /// (in ^anrneit De li6e
3-5) un6 ^,u^uxtinx 5o/l/o^«len. (Davor nocn an6ere Vi^erk
^u^uxtinx, I^ieronvinux' un6 ^tnanaxiux ; 6aninter Lriele ?apxt
(3re^orx 6ex <^rc>üen.) 1^ un6 I. naoen inx^exaint 99 l'extvarian-
ten, un6 vor allein 18 ^uxlaxxun^en, 6ie nicnt 6urcn (3leicnklan^
(I^oinoioteleuton o^^v. I^c>inoioarkton) erklän v/er6en können,
un6 6ie xicn nur in 6iexen oei6en rvo6ixex lin6en, ^eineinxain.

" I.. Dell5le, 99.

k«nce. vep,n., loine XXXVIII, Keiin5, loine I, r^i5 1904, 522.


" d«alo^ue ol ^66itionx io tlie Xlanu5cript5 on ilie Lriti5li I»lu5euin in tne
7ea« I^vccci.IV-^lvc!cci:i.XXV, vol. II, I,ciu6oiu 1877, 118.
Lon6on, Lrit. Lior. ^66. 24902, ixt 6aner eine ^,oxcnrilt 6er
Vorla^e I-I un6 xcnei6et lür 6ie I^erxtellun^ 6ex lextex aux.
^.ux 6ein 12. ^anrnun6en xin6 20 iVlanuxlcripte aul unx
^ekoininen, 6eren Varianten ^ur lexterxtellunß un6 6aner aucli
iin textkritixclien Apparat Lerückxicliti^un^ lin6en inüxxen. 10
IV^anuxllriote von 6iexen Vieten einen laxt i6entixcnen V^onlaut.
iix lian6elt xicn uin 6ie lolAen6en:
^: ^lencon, Liol. Ivlun. 4; L: ^vrancnex, Liol. IVlun. 8); L:
(üainoridße, l-rinit/ doll. 112; Li: Lton, Lton doll. Lio. 48; k:
Lruxellex, Vidl. Ko^ale 18395-96; N: Neretord, catn. Lio. ?. 1.
V; IVl: Lon6on, Lrit. Lio. 8.o/al 5 ^ XIII; 0x: Qxkord, Lo6l.
Lid. 387; (): Kouen, Liol. Ivlun. La1. 477; 8: 8alixl,urx, (iatli.
Lio. 128. Von 6iexen 10 ?Ian6xcnrilten oil6en acnt (näinlicli ^.,
L, kl, k, Id, IVl, Ox, ()) eine lainilie init nanexu i6entixcliein
^ext. 3ie ^ver6en ^eineinxain unter 6ein 3ißluin c verinerkt un6
nur in xeltenen wallen ein^eln ^e^vür6i^t; o^enxicntlicli repräxen-
tieren xie einen antiken - o6er xuinin6ext karolin^ixcnen -
ldvoarcnetvo. Die rdan6xclirilten Lt un6 8 oieten 6enxeloen
l-ext, xveixen 6er (Gruppe c ^e^enüoer nur xekun6äre Varianten
aul un6 oraucnen 6aner iin Variantenaooarat nicnt ei^enx er-
xclieinen. ^.ucli 6ie ldan6xcnrilten (^laxßovv, LIniv. Lior., Idun-
terian Ivlx. 94, 12. - 13. ^n., un6 K.orn, Liol. Vat., Laxilicanux L.
52, 14. ^li., venreten 6ie l-extiorin e; aucli xie ^ver6en iin ^.ooa-
rat nicnt ei^enx erxclieinen.

weitere ^vicnti^e Idan6xcnrilten aux 6ein 12. ^sn. xin6:


L>: Xöln, Idixt. ^,rcniv V^ l° 144 (6iexe Idan6xcnrilt üoerlielen
alx ein^i^e 6er liier l?excnrieoenen 6en ^mc» nicnt); l»I: ?arix,
Liol. I^at. Lat. 16726; 8t: 8tuttßart, Vi^ünteinti. Lan6exoiol.
(io6. tlieol. et pnil. 4°, 260; 1": I>2rix, Lil?l. ^lat. Lat. 2085; V:
N.oin, Liol. Vat. Lat. 504; V?: V?ien, I^ationaloiol. Lat. 1072; X:
?arix, Liol. ^at. Lat. 2033; V: ?2rix, Liol. Nat. Lat. 2038; 2:
^xvettl, 3tiltxoil?l. 261. Lei deiner 6iexer 9 I^an6xcnriiten lzann
Vornon 17

eine xolche ^tinan^i^keit ^vie von 3t. (3allen, 3tiltx0itil. 94, xu K,


c>6er von Lon6on, Lrit. Litir. ^66. 24902, xu 1^ lextßextellt ^ver-
6en, xie laxxen xicn aoer teilx init 6en otien ^enannten älteren
I^an6xcnriiten, teilx untereinan6er xu lainilien veroin6en, un6
x^var: ?, K un6 (nur iin (?o^t?-H) D xur kainilie 7i; ^, 3t un6 V xur
kainilie x; 1" un6 X xur kainilie i; Vi^ un6 ^ xur kainilie ^.

Der kritixcne l-ext l?erunt xoinit aul 24 Idan6xcnrilten; xielit


inan 6ie in kainilien 2uxaininen^ela6ten I^an6xcnriiten alx ie eine
lext^extalt an, aui 1 1 lext^extalten, un6 x^var:
7t (-?, K, D), c, X, 0, ^7, e (/., L, Z, k, «, 1^, Qx, ()), x (-),
3t, V), 1 sl, X), ^ (Vi^, ^) xo^vie ^, V.

3. Die Editionen

Von 6en E6itionen ^ver6en iin kritixclien Apparat an^elülin!


2: Lditio ^inorbacnii, Laxel 1506-1517, parx VIII (onne ^n^al?e
einer ^anrexxalil lür 6en Lan6; onne 3eiten- o^^v. Koluinnen^il-
lern). Diex ixt 6ie L6itic> princepx.
l?: l^ditio Ordinix 8.Lenedicti e conßre^atione 3.^lauri, toinux
VIII, ?arix 1694, col. 621-648. Diexe ^ux^aoe xtüt^te xicn xuin
letaten IVlal aui einen Verbleicn 6er ^lanuxkripte. Die X^auriner-
I^eraux^eoer xcnreioen: "Vi6iinux nuiux opuxculi (^allicanox
inanuxcriptox co6icex octo, 3ortionicuin, (3erinanenxein, dor-
tleienxein, ?ratellenxein, ^licnaelinuin, 3aßienxein, Keinenxix
Lcclexiae unuin, et 6oinini 6e ^laran ^noloxatix unuin, praeter
c^uatuor Vaticanox: conxuliinux etiain variax lectionex Lelßicnruin
triuin, et e6itionex ^,in. Lr. et Lov." (im6., col. 1007) Von 6iexen
l^lanuxkripten konnte icn ein6euti^ nur 6en „(3erinanenx!x" init
„0" (Parix, Libl. I^at. Lat. 12207) un6 6en „Keinenxix" init „K"
(lveiinx, Liti1, ^lun. 392) i6entiiixieren.
3oviel ixt xicner: Die 6eutxcnen, 6ie xcn^veixerixcne (3t. (wallen)
un6 6ie öxterreicnixcnen I^Ian6xcnrilten ^vur6en von 6en
^laurinern nicnt ver^ven6et, von 6enen, ^vie ersännt, 6ie l?einen
^ußienxex aux Xarlxrune, 6ie aux 3t. (wallen un6 6ie aux Köln inx
9. ^n. ^enören un6 6aner 6ax ßrö^te I^.ecnt aul Lerückxicnti^unß
naoen. Die l-extßextaltunß 6er vorlie^en6en ^6ition xtent 6aner
aul einer l?reiteren nan6xcnriltlicnen Laxix alx 6ie 6er Xlauriner.
Von 6er X1aurinere6ition ^veicnt nur xenr ^veni^ ao:
in: ^.?. ^lißne, ?atrolo^ia I.atina, toinux XI.II, parix 1886, e6.
reproßr., Iurnnout 1969, col. 677-708. Die l>Iotix 6er ^lauriner-
I^eraux^eoer üoer clie I^an6xcnri1ten ^vir6 von ^li^ne col. 683/
684 ^vönlicn üoernoininen.

4. Nniße ^extprobleine

Iin 3erino (^eile 18) ixt xtan o5tenc/it (Xlaurinenext) oexxer o5-
tenc/e^e 2^u xet^en. O5tenc/lt ixt 1ilo6 6urcn eine einsiße I^an6-
xcnrilt ((D) ^extüt^t; o5tenc/e^e paüt oexxer in 6en Dulltux 6ex
3at^ex.
In 6en nacnxten seilen (19-20) ixt 6er 1"ext einex Lioel^itatex
prooleinatixcn: Ml^n«5/^l^n«m ^omo et /??-eclo5«5 vl?- (I->rov. 20,
6). Diex kann nur lext 6er 3eptuaßinta (o^^. 6er Vetux l^atina)
xein, 6a 6ie Vul^ata an 6iexer 3telle ^/«/tl Homin« m^e^co?^«
vocHnt«?- nat. I^un xcnreiot 6ie 3eptuaßinta ie6ocn ur-/u, alxo
mH^n«nl^ (n7H^n«m ^omo - "6er Klenxcn ixt et^vax l^ro^ex"),
un6 nicnt ?nH^n«5. ^,n 6er 6ixkutienen 3telle 6ex 3erino nat nur
1I in Korrektur 6ie Lexan ?nH^n«?n. In c. x. ^rrian. )e6ocn
koinint in einein län^erein ^itat aux 6ein 3erino aucn 6iexe Lioel-
xtelle vor (V, 7), un6 nier naoen 3 karolin^ixcne <üo6icex (d, O
un6 1^) n7^n«?n. Diexe Lexan ^vir6 xicn 6aner an tiei6en 3tellen
einplenlen.

" Die Vetu5 I^atina llat z?-anc/e!


Vor^von 19

In Teile 119 6ex 3erino ixt x^vixclien et un6 «t xu entxcnei6en.


Die IVlauriner xcnreitlen et; ie6ocn verliillt «t, 6ax iininernin von
6er I^an6xcnrilten^ruppe e oe^eußt ^vir6, 6ein vorner^enen6en
3atx xu einein ?rä6ikat (c/l^e?-entlH «t), ox^v. läi^t 6ie vorliege-
sen6en Vi^one xu einein 3atx ^ver6en, ^väliren6 et (et /nte?-) iin
t^ol^en6en 3at^ ^veni^ 3inn inaclit.
In Teile 137 ixt /??nei>et in einer Keine von Inlinitiven ol?iektiv
lalxcn. ^ün^ere I^an6xcnrilten un6 6ie E6itionen !!onisieren xu
Keclit init /??-Hei>e?-e. ^,oer iin Titat ^u^uxtinx (XXXII, 10) ixt 6er
kenler in 6en älteren I^an6xcnritten ^vie6erliolt, alxo xtan6 er
xcnon in xeinein äerino-l-ext. Der Veriader 6ex 3erino ixt an
6iexer 3telle aux 6er Konxtruktion ^elallen.
Teile 141 inuü 6er ienlernalte Leßinn 6ex 3at^ex ^4/l«m e«e
xcnon iin ^rcnetvo ßextan6en xein. Lei6er oextätißt 6ie
^ußuxtinux-?arallele 6iexinal nicnt voll, 6aü aucli ^u^uxtinux
(XXXIII, 3) H/l«m «5e lax, ^veil 6ie I^inxet^un^ in 6ie in6irekte
rve6e Hc/l«n^«nt H/l«m ene erxt von inin xtaininen kann. Die K,on-
iektur H/l«5 «t, 6ie 3 X,o6ixex 6ex 14. ^1i. (xiene Variantenapparat
^u 3telle) vorneliinen, 6ie in 6iexer E6ition xonxt niclit an^etunn
^ver6en, nat viel lür xicn.
Lin letxtex ?roolein aux 6ein 3erino: Teile 215 nennen 6ie
^rianer ^einäA ^laurinenext ^sexux /)onmln«m et 5^/vHto^en7 no-
5t^«nl. ^lle ?Ian6xcnrilten 6ex 9.-12, ^n. (auüer l>l) naoen al?er
/)e«m. l>Iun ^eicnnet xicli 6er ^rianixinux in xeiner 3pätpnaxe
^era6e 6a6urcli aux, 6aü er ^exux alx (3on anerkennt (6iex xcnreiot
6er 3erino oxtentativ oereitx in xeinein erxten 3at^). ^llex xvriclit
lür 6ie ^nnaliine, 6aü 6iexe ^nerllennun^ aucn in 6er
3cnlu^6oxoloßie (un6 an 6iexein ?unln xin6 ^vir oei Teile 215)
iliren ?lat^ lin6en xoll.
^,ux ^u^uxtinx c. 5. ^^lHHn, xei aul lolAen6e I-extorooleine
aulinerkxain ^einacnt: In VIII, 46 ixt ^vanrxcneinlicli 6ie xeltenere
korin ^Hn5 xtan zlz<« xu xet^en. (?i^Hn5 naoen d, ^, K,, O, zlz<«
6ie an6eren. 1^ xcnreiot priina inanu zlznHn5 un6 korrißien xu
29 <Honil2 5erinonein ^rrianoruin, 3ermo ^rri2noruin

^nH5. ^.ucn oei 1/ 6eutet 6ax oei6e Ivlale vorlloininen6e n inenr

In 6ein Lioelxitat IX, 41: ^x /e^e nemo l«5tl^cH^lt«?- ((3al. 3,


11) sMaurinertextl> ixt ^vonl l«5tl^cHt«^ xu lexen. Dax ^itat ixt
^^var un^enau^ aoer lieine an6ere Lioelxtelle koinint inin näner.
^ucn 6ie Vetux Latina liext l«5tl/ic<N«?-, Die Idan6xcnrilten 6ex c.
5. /1?T-lHn. xin6 nier ^eteilt: Iininernin aoer venreten 4 karolinßi-
xcne Idan6xcnrilten (d, K, ? un6 K)l«5tl/icHt«?-.
Innernalo 6ex ^,oxcnninex XVI, 4-8 ^eoraucnt ^,u^uxtinux
6en un^e^vönnlicnen ^ux6ruck /?e^ona l/?5l«5 t^inl^t« (XVI, 8)
tur 6ie l-rinität inx^exaint. Diex inacnt teilx in 6o^inatixcner, teilx
in text^ritixcner Idinxicnt 3cnxvieri^1leit. Lelän6en ^vir unx nicnt
in einein V^erk ^u^uxtinx, inan inü6te uneilen: Der Leßrilt /?e?-
5ona t?-lnltHt« ixt ein trinitätxtnec>lc>ßixclier IvliKßrill. Lr lülin xu
einer ()uaternität 6er ßönliclien ?erxonen. Die (3elalir, 6aü
6urcn 6ie Lenauptun^ einer inenxcnliclien neoen einer ßönli-
cnen ?erxon in dlirixtux eine ()uaternität von ?erxonen entxte-
nen kannte, lelint ^u^uxtin in c. 5. ^?-?-lHn. VII, 31-33 (un6 aucli
in an6eren xeiner Vl^erke) expli^it al?. Lr nat ^vanrxcneinlicn
nicnt oe6aclit, 6aü aucli 6ie /?e?-5ona l/?5l«5 t?-lnlt^l« init Vater,
5onn un6 Oeixt xuxaininen eine ()uaternität erßil?t. O6er al?er
6ie /?enonH t?-lnlt^t« oe^eicnnet 6en nel?en o6er ül?er 6en voin
Xon^il von Konxtantinopel (381) 6o^inatixienen 6rei ?erxc>nen
xicn ollenoaren6en (3on, Dann ixt 6iexe korinulierun^ V^axxer
aul 6ie Gülden 6er neu^eitliclien rvritiker ^u^uxtinx, 6ie inin
I^nitarixinux vor^verlen.^^ ^ur Leneoun^ xolcner 3cli^vieri^keit

" (?lzHn5 5clireil?en aucn 6ie neueren Uitionen in donle55ione5 IV, 12, 19,
De civ. Dei XVI, 3 (3 Klal) etc.
^° D25 ßrlecni5cne 1^1I n« (32!. 3, 11 ev vözicii, al5o ln /eze, nicnt ex /eze.
" K, 3ee1>erß ül>er ^u^u5tin5 Irinitätxlenre: "Der eine (3ou, 6er al5 3u1>iekt
einneiilicn nacn 2u6en nin ^virkxain ^vir6, i5i 5ein ^uxß2nß5llunkl, 6en er nie
2u5 6ein ^uße verlien. Die Dreineit 6er Perxonen niinint er al5 2morii«iv
ßezeoen aul un6 5ucnt nun inil 5einer ein6rinßen6en 5cnarlen Dialektik 5ie
5o xu 6emen, 6^ü 6ie binneit <3one5 nicnt verletxt ^vir6," (Lenroucli 6er
Vor^von 21

xetsen 6ie l?ei6en Idan6xcnriltenlainilien 7t un6 ^ (alxo inx^exaint


mnl I^an6xcnrilten) xu /?e??ona 6ie V^orte ic/ «t naHt«^ ninxu -
^vax icn lür eine Oloxxe nalte. ^l?er 6ax ixt trmitätxtneoloßixcn
^eineint: natura tix^v. xuoxtantia !?x^v. exxentia trinitatix. kreilicn
könnte inan an 6er l-extüoerlielerun^ irre ^ver6en, ^vür6e e5
nicnt eine (un6 x^var nur eine) ?arallelxtelle init /?e^5onH t?-lnlt^t«
iin Oeuvre ^u^uxtinx ^el?en, un6 ^^var in trin. II, 10, 18: /Vec no5

/lct^5 inte//e^e^e 5e^ etiHm /?enonam ^emon5t^nt« el«5c/em tnnit^-


t« accl/?e?-e. - hieraux 1lann inan einerxeitx entneninen, 6a6 /?e?--
5onH c>ei ^u^uxtinux nocn nicnt xo 6o^inatixcn l?exetxt ixt, 6aü
xicn 6iexex V^on nicnt aucn nocn un6oßinatixcn ver^ven6en lie-
i^e, un6 6aA ex an6ererxeitx ^u^uxtinux init 6er ^inneit (Pottex in
einer V^eixe ernxt ixt, 6ie ^^var 6ie 6o^inatixcnen K,ritiller aul 6en
?lan rulen inuü, 6er tneoloßixcnen 3acne nacn un6 iin Dialoß
init ^u6entuin un6 Ixlain atier tiener^i^enx^ven ixt.
In XVIII, 301. ixt eine Lntxcnei6un^ x^vixcnen einein Ver-
ßleicn init 6ein ^mativ: /^oin^e i«c/ex im/?e?-Hto?-e, etl^m5l /?ote-
5tHte mlno?- «t, non ?nln«5 /?omo «t, (^lauriner) un6 einein Ver-
ßleicn init ^ erlor6erlicn: l«c//ex Hc/ lm/?e?nto?-e?n.,, Den ^tilativ
naoen nur 8 tix^v. Ill l-extxeu^en aux 6ein 12. ^n. (6ie (Gruppe e);
er 6ürite nicnt ori^inal xein.^^
In XIX, 1) xcnreioen 7i, O, Iv, O, I-I, >c, alxc> 6ie ^e^vicnti^xten
I^an6xcnriiten un6 alle E6itionen H«c/lte in 6ein Lil?el^itat /1«>
c/^te/ me, /Hcoi?, et /5^e/, ^«enm e^o voc^t'o. 3etitua^inta un6 Vul^a-
ta lexen atier 6en 3in^ular, 6er 6urcn 6en netiräixcnen ?aral1elix-
inux ineinl?roruin un6 6urcn 6ie 1"atxacne ^exicnen ixt, 6at! ^a-
ko0 un6 Ixrael ^^vei I^lainen lür eine ?erxon o^^v, ein Volk xin6.

llo^inen^e5cnicnte, L6, II, ^Darm5ta^t 1965, 162) - (3, <3re5li<lke,


^u^u5tinu5 l?leilii 5o^vonl in 5einer (Foite5vo«teIlunß vie in 5einein lvlen-
5cnentiilc! .,, 6em Vorxeicnen 6e5 I^nicari5cnen vernatTet." (Der 6reieini^e
Qott, 'rreiburß /La5el/V^ien 1997, 99)
" Vßl. "26" 6e coinp2ratione: lnexauru5 lin^uae L^atinae, L6, I, 548l.
22 lDontr2 5erincmein ^rri2noruin, 3erino ^rri2noruin

/1«H ^vir6 alxc> 6ie oexxere Lexan xein. ^ucli in De civ. Dei XX,
30, 17 (<H5LI. 40/ 2, 506, 3) Zitien ^ußuxtinux 6axxelde Lioel^von
init /1«H etc.
Die aullallen6xte 3telle uoernaupt, an 6er eine l-extveroex-
xerunß eintreten kann, ixt 6ie Verän6erun^ von De«7?l
(Xlaurinertext) xu e«m in XXVI, 4. Don neiüt ex (iin 2u-
xaininennan^ 6er seilen 3-5): /1t H/?o5to/«5 ^«/«5 non ^^«t« /)el
et 5^/?lentlHe lm^lne??i, 5ec/ De«m/ e«m l/?5«^n «5e c/lclt,- „/)ei vl?--
t«tem et /)ei 5H/?lentlHnl." ^nxtelle 6ex Vi^onex De«?n nal?en a1>er
alle lext^eu^en 6ex 9.-13. ^li. auxnalunxlox e«?n. In 6ie5ein 5atx
ixt von dlirixtux 6ie Ke6e (6ax ?aulux^itat xtelit 1 Kor. 1, 24). Die
Ivlauriner sollten liein lext c>llenl?ar 6urcli eine Koniektur aul-
liellen (et^va init 6er ^,r^uinentation: Die V^onveroin6un^ 5e^
e«m xei 6urcli I^aploßrapliie aux 5e<^ c/e«m entxtan6en, 6alier
inüxxe inan 6ax x^veite c^ ^vie6erlierxtellen). Daü ^u^uxtinux dnri-
xtux alx (^on apoxtropliien nat, ixt in c, 5. /1^lHn. un6 6urcn 6ie
^eitßleicn ao^excliloxxene lrinitätxxcnrilt "De trinitate" xur (3e-
nü^e ^exicliert. Daxu oraucnte ex unxere 3telle nicnt. Iin (3e^en-
teil: De«m xtön liier, ^veil ex 6en 3kopux 6er ^uxxaße, 6er iin al>
xcnlie^en6en ?aulux2itat lie^t, ver6unkelt. Die ^lauriner-
lvoniekitur inuü alxc> 2uruck^enoininen ^ver6en.^
Die ^ulet^t ^enannte 3telle ixt 6ie ein^i^e, an 6er 6ie ^lauri-
ner konii^ien liaoen. I^acli inrer Kücknanine kann inan urtei-
len, 6aü ^,u^uxtinx lext (un6 6er l-ext 6ex 3erino) xenr gut ül?er-
lielen xin6.

5. Lixte der Verän6erungen

I^uninenr liinre icli alle l-extverän6erun^en an, 6ie icn ^e-


^enül?er 6ein l-ext 6er ?atrolc>ßie von ^. ?. ^i^ne vor^enoininen

^ Der 3iun l5t c!2nn: ^e6ocli c!er ^po5tel ?2ulu5 nennt ilin niclit Lil6 6er
lirali un6 Vi7ei5liell (3oitex, 5on6ern xaßi, er 5ell?5i 5ei X^r2ll (3one5
nal?e. I^ieroei xtent 6er ?atroloßie-lext init 3plllten- un6 seilen-
an^aoe voran, 6er kritixcne lext nacn einein Doppelounkt init
rvaoitel- un6 ^eilenan^al?e ßexperrt.
3erino ^rrianoruin:
679, 1) ^tlona/li>«5: (5.) 14 ?-HtlonHi>l/li>«5; 679, 19 o5ten^it: (5.)
18 o5ten^e?-e; 679, 20 mHzn«5: (5.) 19 mH^n«m; 679, 54 el«5:
(7.) 45 l/?5l«5; 680, 1 ein: (7.) 47 l/?5l«5; 680, 10 5ec/et: (9.) 55
5ec/lt; 681, 33 et': (27.) 119 e5t; 681, 53 L?ne^e: (30.) 137 ^^e-
i>et; 681, 54 5lnce^tHte et «m/?/lcltHte: (30.) 137-138 5lm/?/lcltHte
et 5lnce?-ltHte,- 682, 13 — : (32.) 152 e«m^; 682, 14 — : (32.) 153
e«m'; 682, 50 ^«l: (34.) 182 ^«lH; 683, 3 l«: (34.) 188 öl5; 683, 4
5«^e?-: (34.) 188 5«/??-H; 684, 7 in ^/o?-^: (34.) 207 ^c/ z/o?-lHn7;
684, 17 Dominum: (34.) 215 De«m.
dontra 3erinonein ^rrianoruin:
683, 22 lte?n: I. (2.) 16 ltem<^«e; 684, 3 eznt: I. (2.) 20 e?-lt; 684,
17 tH/« «5e: I. (2.) 31 e55e tH/l5; 685, 21 ^«em: II. (3.) 15 H/l-
<^«em; 685, 33 — : III. (4.) 5 et /??-Hece/?to; 686, 44 intlona/li>«5:
V. (5.) 2 ?-HtlonHi>l/l^«^: 686, 50 ?nH^n«5: V. (5.) 7 ?nHzn«m,-
687, 28 H nie c<l/lx «te: VI. (6.) 12 c^/ix l5te H me; 687, 56 ^c^l/?-
t«?n ltH: VII. 15 ltH 5c^l/)t«^; 688, 39 coe/«: VIII. 8 c^e/o; 688,
59 5e: VIII. 24 5emet; 689, 1 5lml/lt«c/lnem: VIII. 25 5lml/l-
t«c/ine; 689, 7 — : VIII. 30 e;t^; 689, 10 — : VIII. 32 ?«i; 689,
27 ALH5: VIII. 46 zlzHn5; 689, 43 H?nln«tlo: IX. (7.) 7 c/emin«-
tlo; 689, 45 -- : IX. (7.) 9 l/?5l«5; 689, 47 l/?5l«5: IX. (7.) 11 el«5;
689, 51 /?«mHna HnlmH: IX. (7.) 15 HnlmH /?«mHnH; 690, 4
con7memo?n?-«nt: IX. (7.) 22 commemo?-Hve?-«nt; 690, 30 l«5tl-
/lc^i>lt«^: IX. (7.) 41 l«5tl/lcHt«?-; 690, 36 non: IX. (7.) 46 ne-
^«e; 690, 56 H^e^e z?ntlH5: X. (8.) 8 z?->2tlH5 a^e?-e,- 691, 35 5lnll/l-
t«cknem: XI. (9.) 30 5lml/lt«^ne; 691, 41 — : XI. (9.) 34 et;
691, 47 m«n^ m?^e: XI. (9.) 39 m«n^lco?-^e5; ioi6. (691, 47)
<^«onlHm: il?i6. (XI. ^9.^ 39) ^«lH; 691, 52 ^«onlHm: XI. (9.) 43
9«lH; 692, 14 lt<- «t: XII. 7 ve/«t; ioi6. (692, 14) ^t?-«: iol6. (XII.
7) — ; 693, 25-26 H«H>e et vl^e?-e: XIV. 6 ^l^e?-e et H«^l^e; 694,
5 <^«oc/: XV, 1 ?«o; 694, 48 ^«o^: XV. 35 ?«o; 695, 51 .... I XVI.
22 5<?/H; 697, 8-9 lm/?e?nto?-e: XVIII. 30-31 Hc/ lm/?e^Hto^em;
697, 14 c/ete?-lo^e etlHm: XVIII. 35 etiam c/ete^lo^e; 697, 41 H«-
c/lte: XIX. 13 H«c/l; 697, 43 -: XIX. 15 et; 697, 44 coe/o5: XIX. 15
c7He/«?n; 698, I0 a: XIX. 34 .-; 698, 24-25 l«Hc« M«5 5lnt
mem^: XX. 11-12 memi??-H 5lnt l«c/lcl5 l//l«5; 698, 27-28
«t 5/?l>lt«5 5^nctl <^«l in ^ob« «t: XX. 14 in voi>l5 e5t 5/?l>lt«5
5Hncti; 698, 37 /l^na et /H/>l^«: XX. 21 /H/?lc/e^ et /lznH; 699,
2-3 5/?l>lt«5 5^nctl: XXI. (12.) 14 5Hnctl 5/?l?-lt«5; 699, 7-8
5^nct«5: XXI. (14.) 18 -; 699, 28 l//«: XXII. (17.) 17 el5; 699, 32
/nte^ o^e^at«?-: XXII. (18.) 21 o/?e^Ht«^ /?Ate?-; 699, 55 H 5/?l>it«:
XXIII. (19.) 5 Hi> 5/?l?-lt« (vi6e: ^ 5/?l?-lt«, 704, 34-35, - XXX.
^28.) 25; i6ein: 705, 23 et 26 - XXXII. ^30) 30 et 32; i6ein: 705,
35 - XXXIII. ^31.) 1); 700, 22 lt^: XXIII. (20.) 25 lt<^«e; 700,
52 et: XXV. (21.) 1/ 2 — (3at^anlanß!); 701, 7 Ante: XXV. (21.)
13 anteH; 701, 8 lnc/e.- XXV. (21.) 14 «nc/e; 701, 23 v«l?n: XXV.
(21.) 25 no5t?-H; 701, 45 ck«m: XXVI. (22.) 4 e«m; 703, 2-3
c«m /H^o?-e et/ltl^tione coe/«m et te?Tnm: XXVIII. (26.) 14-15
c^e/«m et te^Hm c«m /Hi>o^e et /^tl^atlone; 703, 13^ecent:
XXVIII (26.) 23 /eclt/ 703, 21 ckc/lt «t enent: XXIX. (27.) 2 «t
e5lent c/ec/lt; 704, 18 et neino: XXX. (28.) 13 nemo; 704, 49
revocare: XXXII. (30.) 5 ?-e/x^?-e; 704, 56/)?^^ XXXII. 10
L?-Hei>et; 705, 15 cHeco5: XXXII. (30.) 24 —; 705, 31 «t c/e«5:
XXXII. (30.) 36 c/e«5 «t; 705, 33 Hn,en: XXXII. (30.) 38 -; 705,
45 et e^em: XXXIII. (31.) 10 e^en,; 705, 52 H«t: XXXIV. (32.)
5 et^; 705, 56-57 et ^«em lmltHt«?-: XXXIV. (32.) 8 et lniltHto?-,-
706, 1 5«5cl/?it: XXXIV. (32.) 9 5«5ce/?lt; 706, 24 5lc«tl: XXXIV.
(32.) 28 5lc«t; 706, 37 e«e 5lm«/: XXXIV. (32.) 38 5lm«/ e55e;
706, 52 m«lt me: XXXIV. (32.) 50 me ml5lt/ 707, 24 l//o:
XXXVI. (34.) 6 l>5o; 707, 42 lm/>letHte «tl- XXXVI. (34.) 20 ütl
lm/?letHte; 707, 47 5lt: XXXVI. (34.) 25 et; 707, 48 no-n:
XXXVI. (34.) 26 -.; 708, 22 — : XXXVII. 16 «nl«5; 708, 45 l«:
XXXIX. 3 />l5-708, 51 conc/«c/^«5: XXXIX. 9 conc/«5lm«5.
6. Dank

^,n erxter 3telle ßilt inein Dank X^icnaela ^^L^^K lur viel-
lälti^e ^nre^un^ un6 Leratun^. 3ie nat xicn 5tetx ^eit lür auxlünr-
licne (3expräcne un6 aucn lür 6ie Leant^vonun^ einxelner kra^en
^enoininen. Onne inre I^ille ^väre 6iexe L6ition nicnt xuxtan66e
^ekcnninen.
Dein Ol?inann 6er Xircnenväter^oininixxion 6er Oxterrei-
cliixcnen ^ka6einie 6er V^ixxenxcnalten, ^6oll ?KI^H^K, ver-
6anke icn 6ie xteti^e kär6erun^ 6iexer ^rl?eit un6 inre ^ulnanine
in 6ax dorpux 3criptoruin Ecclexlaxticoruin Latinoruin, xovvie
^venvolle ^nre^un^en xur Leurteilun^ 6er I^an6xcnrilten.
V^eiterx 6anke icn krau Dorotnea ^X/^L^K, lür ^vicnti^e pni-
loloßixclie I^in^veixe un6 lür e6itionxtecnnixcne I^illextellun^en.
I^err ^oliannex DlV^K ixt inir vor allein l?ei 6er ^rxclilie^un^
6er iran^oxixcnen I^an6xcnril-ten xur 3eite ^extan6en un6 nat
6arül?er ninaux inancn ^venvolle ^nre^un^ ^e^el?en.
^lein ietxt eineritierter Lenrer K,un ^I^OLK^I^IIvI^K liat
ineine ^rl?eit init an6auern6ein Interexxe un6 xtän6i^en ilrinu-
ti^un^en l?eßleitet. l^lit inin 6urlte icn viele (^expräcne ül?er 6ie
l-neolo^ie 6er I^irclienväter, 6ie Lelire ^u^uxtinx, aoer aucli ül?er
kra^en 6er l-extllritik lüliren.
kleine krau, I-lK3I^I.^, nat inir Menvollxte I^ille in vielen
3tun6en 6ex ^eineinxainen Le5enx, V^ie6erlexenx, I^orri^ierenx
un6 i)l?erprülenx ^eleixtet.
^u ^uter Let^t 6anke icn allen Lil?liotlieken, in 6enen icli
^earl?eitet liaoe, un6 6ie inir ^likroliline 6er I^an6xcnrilten xur
Vertu^un^ xtellten.

V^ien, 1. ^u^uxt 1999


Xlax ^c>xel 3l5v^
Invrx cooic^m

3^,^dI-II.I IX

Xarlxi-une, La6. Lan6exl?il?l. do6. ^uß, perß, dXI.IX; x. IX in.;


3"-18', 1'-3" xerinc.
Ii,arlxl-une, La6. Lan6exl?ll?l. do6. ^uß, perß, ddl.I; x. IX in.;
35"-64" c/«lnlt: xunt oinnia (XIX, 24), 26"-35^ xerinc>
Köln, voinoidl. do6. Dnin. 33; x. IX; 124"-146", 120^-124"
xerinc>
parl5, Liol. I^at. I.at. 12207; x. IX; 6ll'-76', 56"-59" xerino
parix, LiU. l^at. I.«. 13369; x. IX; 120'-142", 115'-120' xerino
Keiinx, Liol. IVlun. 392; x. IX; 79"-110", 74'-79" xerino
3t, (wallen, 3tiltxoiol. 94; x. IX; 43-82 ^«init: xunt oinnia (XIX,
24), 31-43 xerino
Valenciennex, Liol. lVlun. 247; x. IX in.; 8'-45', 1'-8' xerino

5^^cI-l1.I XI

Lon6on, Lrit. I.id>r. ^66. 24902; x. XI; 82"-107", xerino 78"-82"

5^,LdI^I XII

^,len^on, Liol. ^Iun. 4; x. XII.; 165-201, 158-164 xerino


^vrancnex, Liol. iVIun. 83; x. XII; 181"-193', 179"-181" xerino
Lruxellex, Liol. Ko/ale 18395-96; x. XII; 102'-122', 98^-102'
xerino
^aindri6^e, l>init/ coll. 112; x. XII; 116"-128", 114'-116' xerino
Lton, Eton doll. Lior. 48; x. XII in.; 57'-69", 55'-57' xerino
Qlax^o^v, 1-Iniv. I.il?l-., Idunterian IVlx. 94; x. XÜ-XIll; 100"-116",
xerino 97"-100"
Nerelor6, catli. I.ior. ?. 1. V; x. XII; 79'-103", xerino 74'-78"
Köln, I^ixt. ^rcniv ^ l° 144; x. XII; 6ll"-77', c/e«t xerino
Lon6on, Lrit. I.ior. Ko/al 5 ^ XIII; x. XII; 97'-113", 93"-96"
xerino
In6ex co6icuin 27

Oxlor6, Lo6l. I.il?r. 387; x. XII ex.; 186'-202', 182"-185" xerino


?^x, Liol. Nat. I.at. 20)3; x. XII-XIII; 152"-164', 15ll'-152'
xerino
?arix, LiU. Nat. I.at. 2038; x. XII ex.-XIII; 51'-59", 49"-51' xerino
?arix, Lidl. ^s«. 1.at. 2085 (oliin lornacenxix); x. XII; 26"-36',
24^-26^ xerino
?arix, Lil?l. l^at. Lat. 16726; x. XII; 176'-182', 175'-176' xerino
Kouen, Lid,l. ^lun. I.at. 477; x. XII; 154"-166", 152"-154' xerinc,
3alixdur/, «üatli. Lior. 128; x. XII in.; 68"-81", 66'-68' xerinc,
3tun^an, Vi^ünt. I.an6exliil?l. do6. tlieol. et ptlil. 4°, 260; x. XII;
5'-23', 1'-4" xerino
Vaticano, Vat. I^at. 504; x. XII ex.; 5'-21", 1'-5' xerinc>
V^en, I^ationall?iol. I.at. 1072; x. XII; 165'-181", 161"-165' xerino
^^vetü, 5nltxoidl. 261; x. XII; 32"-49", 29"-32" xerinc>

5^^ci-!1.I XIII

^,xxixi, Liol. coin. 84; x. XIII; 170'-179', 168" xerino


^,xxixi, Lil?l. coin. 87; x. XNI ex.; 103'-107", 102' xerino
Lruxellex, Lid,l. Ko/ale II 1072; x. XIII; 71"-76", 70"-71" xerino
Darinxta6t, I^exx. Lanciex- u. I^ocnxcliulcil0l. Ivlx. 519; x. XIII-
XIV; 119"-126'; 118"-119" xerino
I.aon, Lil?l. ^un. 128; n.13, 14
pa«x, Liol. l^at. !.«. 15282; x. XIII; 202"-210; 286-294
?arix, Liol. I^at. Lat. 195); x. XIII-XIV; 286"-297", 284"-286" xer-
inc>
-lo6i, Lid,l. coin. 18; x. XIII; 45'-52", 43' xerino
Toulouxe, Lil?l. l^un. 168; x. XIII; n.7, 8

5^,^(1^1.1 XIV

^rrax, Lil?l. I^un. 930; x. XIV; 134"-137" c/«lnlt: niliil oinnino


(XXXVII,19), 133'-134"xerinc>
IVla6ri6, Liol. I^lac. 203; x. XIV; 229'-239", 227'-229' xerino
Oxlor6, Penon coll. 35; x. XIV in.; 56'-64", 54"-56' xerino
parix, Litil. l^at. 1.at. 14295; x. XIV; 135"-142", 134"-135" xerinc.
?arlx, eil?l. I^at. 1.at. 14508; 5, XIV-XV; 229'-234", 228'-229'
xerino
?arix, Lil?l. I^at. 1.at. 15298; x. XIV; 320"-327", 319'-320" xerinc>
?arix, Liol. l^at. I.at. 15665; x. XIV; 3ll"-36", 29'-3ll" xerinc,
3aint Oiner, Liol. ^lun. 83; x. XIV; n. 10
Valencia, Liol. Dniv. 32; x. XIV; 142'-149', 141' xel-ino
Vaticano, Vat. 1.at. 497; x. XIV; 216'-225", 214' xerinc,
Vaticanc>, Laxilicanux L. 52; x. XIV; 231"-237", 230'-231" retr.,
xerino

5/^^cui.i xv
Lur^o 6e Oxina, Litil. (^at. 71; x. XV; 140"-152'
dainl?ri6^e, I^niv. 1.itir. 1766; x. XV; 3'-15", 1' xerinc>
^aindl-i6Le, Univ. 1.ibr. 1826; x. XV; 141'-152", 139' xerino
^irenxe, Lidl. I.aur. XII, VI; x. XV; 7'-23, 4' xerino
^iren^e, Vidl. 1.aur. I^Ie6. kexul. X; x. XV; 189'-200", /??-. retr.,
xerinc>
^antova, Litil. coin. d. IV. 2; x. XV; 53"-58", 52" xerino
Ivlilano, Lil?l. ^inl?r. D. 11 xup.; x. XV; 117"-149'
l-rier, 3eininart>it>l. I^lx. 46; x. XV (an. 1475); 124'-136'; 122'-124'
xerinc>; 124' retr.
Irier, 3ta6tt,it,l.-3ta6tarcniv l^lx. 165/1217; x. XV; 13'-24'; 11"-
13' xerinc>
Vaticano, Vat. 1.at. 445; x. XV; 40ll"-406", 399' retr., xerino
Vatlcanc>, Vat. I.at. 498; x. XV; 244'-253', 242' xerinc>
VaticaiK), Url?. 1.at. 66; x. XV; 176"-194", 173' retr., xerinc>
Vaticano, Url?. 1.at. 71; x. XV; 200"-216', 198' xerino
Vene-ia, Lit,l. KsaX. ^larc. 1800; x. XV; 186'-194", 184" xerino
lüo^irLdwi^

^,(ac,): textu5 co6icl5 ^, priina I(I).: line^e)


inanu ante co^ectlonem Marß,: in ln2r^ine
xcrlptux 1^25,: lexiu5 Ivl25oreticu5 Vete-
^(pc,): co?T-ectlo texiu5 xive rix leNarnenti
inanu xcri^entix ipxiu5 5lve inp.: Manux poxterior
altera inanu, u1ii non cÜ5tin- m5(5).: co6ex inanu5criptu5 (cc>
^ui pot«xt 6ic«5 inanu5cripti)
^(inp,): man« />c>5te?-lc>?-e correc- 1^.I. ßr.: I^ovuin Iextainen-
tio ium Z«ece
ac.: 2nte correctionein oin.: olnixit, oinixeruni
266.: a66i6it, a6^i6erunt p(p).: oaßina (p2ßinae)
a.6el.: 2nte 6eletionein oar.: paralIela, paralIelae
cl.: conler pc.: poxt correctionein
corr,: correxii, correciura p«ein,: praeinixit, praein^e-
6el.: 6elicii, 6eliciuni runt
6el.: 6elevit, äeleveruni x.: xaecu!o, 5upra
Denx.: ?I. Denxinßer / ?. ?Iü- xec.: xecunäuin
nerinann, Uncniri6ion 5^in- LXX: 3eptua^inta
cKüloruin 6elinitionum ei x.I. : 5unra lineain
ciecl^rationuin 6e reciu5 li6ei ir.: tranxpQ5uii, tran5poxuerunt
et inc>ruin / X,oinpen6ium ixt.: textu5
6er (3laul?enxli>ekenntnlxxe Vet. I.at.: Liiilioruin xacroruin
unc! kircnlicnen Lenreni- latinae verxionex antic^uae,
xcneil4unßen, 37. ^ull., ?rei- xeu vetu5 italica etc., e6. ?.
l?ur^ i. Lr. / Laxel / Koin / ^batier, vol. 1 - 3 (1743),
V7ien 1991 Keprini lurnlioui 1991; Ve-
et>, ei^: 6i5tinctio eiu56ein voci5 iux I.atina. Die Kexie 6er ali-
l?ix vel 5aepiu5 in ea6em li- l2teinixcnen Lil?el, nacn ?,
nea occurrenti5 ^a^atier eic,, kreil?urß i. Lr.
ex,: exeunte 1949ll,
i.e.: ic! ext ^^^ linerae quae le^i non
in.: ineunte pNxxuni
iter.: iteravii, iteraverunt ^5teri5ci5 ("-) praelixi5 lectionex
i.«x.: in ra5ura lonaxxe inelior«5 notaniur.
(NNTK^ 8LIUU0NNU ^KKI^NOKI^l
^ ^ ^lencon, Libl.I^un, 4, 5,XII
s °° ^,vrauclie5, Libl.^lun, 83, 5,XII
c? - Xöln, lloindibl. 33, x.IX
O ^ Xäln, «i5t. /^cliiv ^ l° 144, 5.XII
^ - <^ain!?ri6ße, Irinit/ dolleße 1 12, 5.XII
/^ ^ Lruxellex, Lil?l,K,c>/ale 18395 95, 5.XII
// - Nerelor6, d«li.1.idr, P,1,V, 5,Xll
/ - Xarl5rulie, 22cI,L^an6e5l?il?l, ^ußien5i5 (ÜXI.IX, 5IXin,
/^ - Karlxrulie, L2c!,Lan6e5^ili>l, ^ußien5i5 ddl-I, 5,IXin,
^/ °- I.ouäcin, Lril^Il>r, Ko^2l 5,^,XIII, 5,Xll
/V ^ Parix, Libl.I^?at, I.at, 16726, 5.XII
0 - I,arix, Lidl,I^lat, I,«, 12207, 5,IX
Qx ^ Qxlor6, Lo6leian Libr. 387, x.XU
/, - ?2ri5, Lil?I.I^at, I.«. 13369, 5,IX
y - Kouen, Li!il,I^uu, I.«. 477, 5.Xll
/? ^ Keiin5, Libl.^lun, 392, 5.IX
5c - 3lun^an, V^ünteinll. I.an6exl?il?l, do6,ilieol, 4°, 260, 5, XU
T- - ?arl5, Libl.I^t, I.«, 2085, 5,XII
l/ - Valenciennex, Lil?l.^lun, 247, 5,IXin,
1^ -° V^ti^u, Libl.V«, I.«. 504, 5,XIIex.
w- - Vi^ien, Nationalbibl, I.at, 1072, 5.XII
X - ?arix, Libl.I^«, I.at. 2033, 5.XH-XIII
X - ?2ri5, Libl.I^«. I.at, 2038, 5,Xllex..-XIll
^ - ^etil, 5til«l?il?l, 261, x.XII
/c - conxen5u5 co6icuin /> « /? (3el-in,^rl-,) O, />, K (^uß,)
c -- conxeu5u5 co6icuin ^, ö, Z^, /-, ZZ, ^/, Oc, ()
x- - couxeu5u5 co6icuin/, 5l, ^
? - conxenxux co6icuin T-ei X
s - con5en5ux co6icuin U^et ^
3in^ulae lectionex vari2e ncm lau6auiur nixi 5um maßni inoinenti,

2 ^ /^inorl?acuiux, L«ileae 1506-1517, p2rx Vlll


b - ^6itici Or6ini5 3, Lene6icti e con^r. 3. Xl2uri, t, Vlll, ?ari5ii5 1694
m - ^.?. l^ißne, ?«roIoßla I.«Ina, toinu5 XI.II, ?2ri5ii5 1886, e6, reproßr.,
TurnKolti 1969
1. Doininux noxter lexux dnrixtux, De«5 «nl^enlt«5, /??-l^o-

2. voluntate Dei et patrix xui ante oinnia xaecula conxti-


tutux,
3. voluntate et praeceptc> ioxiux caelextia et terrextria, vixioi- 5
lia et invixioilia, corpora et xoiritux ex nullix extantioux, ut ex-
xent, xua vinute lecit.
4. Lt antec^uain laceret univerxa oinniuin tuturoruin Deux
et Doininux, rex et creator erat conxtitutux, et oinniuin luturo-
ruin in natura naoenx praexcientiain et in laciencio in oinnioux 10
expectanx patrix iuxxionein ioxe voluntate et praeceptc> patrix 6e-
xcen6it 6e caelo et venit in nunc inun6uin, xicut ioxe ait: /Vec
enim H me l/?5o venl, 5ec/ l//e me m«lt.
5. Lt ciuia 6e oinnitiux xpiritalioux et rationaoilioux ßraclioux
propter c>ualitatein et lraßilitatein corporix /?H«/o mln«5 ai> Hnze/« 1 5
inlerior ?nlnoratux ^omo vi6eoatur, ne xe vilein xperaret et 6e

I lloininu5 ... 2 c«2tioni5^ c/ ?alla6, c. ^ml?ro5., lol, 346v; Xl^ximin,, ?!.


42, 719, 1-3. 9-l0; 726, 37-38; 731, 52; 739, 42 j Veu5 unißenitu5^ loli. 1, 18
(l^l, ßr,) ^ priinozeniiu5 ,,, 2 creationi^ doI. 1, 15 3 voluntate ,., con5ti-
iuiu5) </ /1^lanc« H/>«c/ I^il., irin, 4, 12-13; 6, 5 6; ^laxiinin., ?!. 42, 729,
2-3 5 volun«te ... 7 leci^ c/ Ivl2xiinin., PL 42, 725, 23-24; 725,12
II p«ri5 iu55ionein^ ?5. Vißil. lliap5,, c. l^2l-iva6, 1, 11 12 Icili, 8, 42
15 ?5. 8, 6; »e!?r. 2, 6-9

I le5u5 o?n, d ^ lleu5 om, lV^s 2 1<?lu5 ^(ac,); tuciu5 lV(Hc,) 3 et om,
^ ^ patri /^(ac,)O 6 corpore2 lV ^ ei^ om, /?^ ^ 5piriiu5^ u^c ac/e/, ^ ^ exixten-
ill?u5 2 7 lecii) te />^aem, O 8 ei ^5./,) 9 ei> om, lV ! era/ ^ et^ om, cV
10 pre5cientia/ ^ in^ g^, <^ n iu55ioni5/(Hc,) 12 et om, ^ ^ nec) non «l
13 eniin om, d ^ a (?(5,/,) ^ ueni^ 2 ine ip5o t^, cV ^ ueui^ lV(5./,); uenil ^(ac,)/
(ac,),- ueni5 O 14 ei> ^(5,/,) ^ quia ^(5,/,) ^ 5piritualil?u5 cl^T^rn ^ «nonalil?u5
^O^TVtlni s ßr2c!it?u5^ et />?-Hem, ^ 15 c^ualit«ein^ iuNrinit2tem^l/«2
16 inInc>raiur ^ ^5eoararei^; putaret T- ^6e c>m, (?
34 äermci /^rianoruin

xalute xua 6exoeraret, Doininux lexux nonoranx lacturain xuain


6i^natux ext nuinanain carnein xuxcipere et oxten6ere, c^uia non
ext noino vilix, xe6 pretioxux, xicut xcriotuin ext: ^/H^n«?n ^omo et
2ll /?^etlo5«5 vl>. Lt i6eo xoluin noininein patri xuo nere6ein, xioi
eniin conere6ein iacere 6i^natux ext, ut, c^uo6 ininux acceoerat in
natura, plux naoeret in nonore.
6, (?«?n, inc^uit, venit /?/enlt«c/o te^o?-«, tnt5lt Oe«5 /l/l«m
5««?n nHt«m ex mtt/le?-e. Ipxe, c^ui voluntate patrix carnein xux-
25 cepit, ipxe et voluntate et praecepto ioxiux in corpore converxatux
ext, xicut ioxe ait: D«cenH c/e c^e/o, non «t /lclHm vo/«ntHtem
meHm, 5e^ vo/«nt^tenl ei«5, ^«l nie m«lt, Ioxe et volunrate oatrix
t?-l^lnt^ Hnno?-«n7 oaptixatux, voce et textiinonio oatrix inanilexta-
tux, voluntate et oraeceoto patrix evan^eliuin re^ni caeloruin
30 orae66icaoat, xicut ioxe ait: ^t H/l« cwlt^tli>«5 o/?o?-tet ^e einn-
^e/l«?n /»-<leHc^?-e, ln />oc enlm m«5«5 5«m, et: //>5e ml/?l mHn^lt«n7
c/ec/it, ^«ic/ Hc^m, H«t ^«ic/ /o<^«^?-. Lt xic voluntate et oraeceoto
oatrix a6 oaxxionein et inonein orooeravit, xicut ioxe ait: />«lte?-,

19 ?rov, 20, 6 (LXX) 21 conere6ein l^cere^ c/ ^uß,, in euauß, lon, 2,


13 ^ conere6ein ... e5t^ kulß, Ku5p,, xerm, 1, 7 23 (3al. 4, 4 26 loli, 6, 38
27 ip5e ... 28 manile5tatu5^ c/ ^larc. 1, 9-11 « n2r. 28 Luc. 3, 23
30 Luc. 4, 43 « pn. 31 lon. 12, 49 33 K4«in. 26, 39 et par.

17 xaalute^ 52nltate O ^ 5u5cepere (? 18 o5ten6ii Oblll 19 uili5 noino t?-,


5t ^ uile5 l/ ^ pretio5a5 /^(ac,) ^ ina^nuin l/^>c,); c/ ftev« /.XX, ßrau6e I^et.
I,at,, ct^ c, 5, /1^lHn. 1^,7; iuaßnu5 /?<I^Oc/r7-^V>Äl?m ^ noino2 om, ^ ^ et ^(5./,)
21 eniin^ euin ^i» ^ con^e« ^(ac,) ^ m (?(5./,) 22 lionco-ein /? 23 cuin X
(5,/,) 24 n«uin) lactuin 1/ ^ ip5e^ Ip5l l/(ac,) ^ uolunt2tein l/ 25 ip5e^ ip5i
I/(Hc,) ^ uoluutatem l/(ac,) ^ ipxiu5^ eiu5 ^^N 26 xicuil /?lV ^ 6e5cen6ii O
27 eiu5^ ineain (?(ac,) ^ nÜ5il ine t^. >^ ^ et ^(5,/,),ex e; ac! ?- ^ vc>lunt«e)
uoluntatein l/?- 28 2nnoruin^ udi ac/e/, /(ac,) ^ l?apti^atu5^ e51 ucic/. XxA, ec
ac/c/, X ^ et) e (? ^ inanile5«tu5^ e5l a^c/, l^ 29 patri5 om, /7 32 5icul^ ec
acici, i/ ^ Nrae6icare eu2nßeliuin t?-. ?- 31 5uin lte^, (? ^ inan6atuin inini t^. ^
32 qui6^ quo6 ^ ^ c^ui6^^ c^ui ^?; c^uo6 s ^ 5ic voIuntate^ 5i uolunt2tein l/
(ac,) s preceptor /(ac,) 33 inortein et oa55ionein t^, ^ ^ 5icuti 2
3erino ^rri^uoruin 35

Ht aooxtolo a6xerente et 6icente: Oi>oec/len55, inc^uit, /lct«5 /ntn 35

7. Ix et in cruce oen66enx voluntate et oraeceoto oatrix car-


nein nuinanain, c^uain 6e xancta vir^ine X^aria xuxcepit, in inaanux
noininuin 6erelic^uit, et 6ivinitatein xuain in inanux patrix coin-
inen6avit 6icenx: /^lte?-, in mHn«5 t«<« commenc/o 5^lnt«n7 me«?n, 40
c>uia ^laria inorituruin corpux peperit, Deux autein iininonalix
iininonalein iiliuin ^enuit. Lr^o inorx dnrixti non 6eininutio ext
6ivinitatix, xe6 6eooxitio corporix. 3icuti eniin ^eneratio eiux ex
vir^ine non luit corruptio 6ealitatix ipxiux, xe6 xuxceptio cor-
porix, ita et in inone ipxiux non luit paxxio et 6electio 6ealitatix 45
ipxiux, xe6 xeparatio carnix eiux. 3icuti eniin, c>ui in6uinentuin
conxcin6it, in6uto lacit iniuriain, ita et, c^ui carnein ioxiux
crucilixerunt, 6ivinitati ipxiux contuineliain intulerunt.
8. Ix, c>ui voluntate et praecepto patrix totain 6ixpen-
xationein a6iinplevit, voluntate et praecepto patrix corpux xuuin a 50

35 ?liil, 2, 8 40 I.uc. 23, 46 41 Deu5 ,.. 42 ßenuii^ c/ Ivlaxiinln., ?!. 42,


731,44-45 42 6eininmio ... 6ivinii««) kau5i, 37 44 corruptio 6eali-
cati5^ krß, ^,rr, 20 ^ 5u5ceptio corpori5^ dax5lan., c. I^e5t, 7, 23 52 cor-
pu5 ... 51 5u5citavit^ <^ >^,uß,, 5erin, 67

34 i5te calix t^, / ^ tainen) «in l/ 35 inczuit om, l/5t ^ l2ctu5 om, 5tl^; «5t
H<^, l/ 36 inortein? ... cruci5 c>m, )^ 37 pen6en^ in a^ci, /?(ac,)
39 6erelinquil (7/^(ac,) 40 iua ^(ac,) 42 non ^ ^ 6iininucio non t?-,
U^ j 6iinlnmio c?^^^/>Ädm 43 corpori5 om, /5/5lU^ j 5icut /c
/ ^ 5icuti ... 44 corpol-l5 om, l^ ^ ßener2ti O(ac,) ^ ßeneratio ... 44 iuil om, (?
44 6eii2ti5 />Hv,)c?7^?c, 7)/V2; 6eialii2ti5 /// j 5e6 ... corpori5 U^(5./,) 45 «>
c>m, (?O ^ in^ cruce a^c/, ^(ac,) ! inortein /^(ac,)l/ ^ ip5iu5^ eiu5 bm ^ et^ om,
/> ^ 6ealiiati5 ip5iu5 6electio t^. ^ ^ 6eil«i5 />^>c,)^^?V»; 6eialitati5 ///;
6iuinic2ti5 T^et aci^. 6ealii«i5 5,/,) 46 5ecl/(5./,) ^ repar«!<? ?" ^ eiu5 U^
(5./,) ^ 5icui /^l/zs^ 47 con5ci6ii I; con5cen6ii l/(Hc,) ^ in6utc>^ inäuinento
l^ s carueI2 /^(l,?-<«,) ^ ip5iu5^ eiu5 ^2lim 48 c!iviniiatl/?(l,n:5,);
6iuini«tein l/(ac,) 4? uolum«ein^(Hc,)l^(ac,)^(ac,) 52 uoluntatein
7? ^ et praecepto om, T-
36 3ertno ^rrianoruin

inonuix xuxcitavit, et cuin ipxo corpore ut paxtor cuin ove et


xacer6ox cuin oolatione et rex cuin purpura et Deu5 cuin teinplc>
a patre a6xuinptu5 ext in ßloriain.
?. Ix, c^ui voluntate patrix 6excen6it et axcen6it, voluntate et
55 praecepto patrix xe6it a6 6exterain eiux au6ienx patrein 5itii 6icen-
tein: 5e^e H^ ^exte^m meH?n, ^onec /?ona?n lnl>nlco5 t«o5
5c^^e//«?n /?e^«?n t«o?-«^. Ix, c^ui voluntate et praecepto patrix
xe6et a6 6exterain eiux, ix voluntate et praecepto patrix in
conxuininatione xaeculi venturux ext apoxtolo vocilerante et
60 6icente: ^t l/>5e, inc^uit, /)omln«5 in l«55«, in voce H^Hn^e/l et in
t«i>H /)ei ^«cenc/et c/e cHe/o. Ix, c^ui voluntate et praecepto patrix
veniet, voluntate er praecepro patrix iu6icaturux ext totuin inun-
6uin in aec>uitate et re66ituru5 xin^ulix xecun6uin ri6ein et opera
xua, xicut ipxe ait: /'^lte?- l«HcHt nemlne?n, 5e^ omne l«Hci«?n ^/lo
65 c/ec/lt, itein: 5ic«tl H«Ho l«c/lco, et l«c/lcl«m ^e«m ve?-«n7 «t, <^«lH
non ^«Hew vo/«ntHtem ^leHn7, 5ec/ vo/«ntHtenl ei«5, <^«l n7e ?n«lt.
I_ln6e et in iu6ican6o patrix praexentiain praeponit, et xuain
6ivinain 6i^nitatein et potextatein xecun6ain poxtponit 6icenx:
Zenite, i?enec/lctl /?Ht?-« mel. Lr^o iuxtux iu6ex ext liliux, iu6icantix

56 ?5, 109 (110), 1; c/ I^Iatin. 22, 44; l^c. 12, 36; ^,cl, 2,34; Nebr, 1, 13
60 I Ine55, 4, 16 64 IQn, 5, 22 65 lon, 5, 30 69 ^l2itn, 25, 34

51 Ip5o^ in acici, />(ac) 52 cuin^ om, 0 53 a om, < ^ ßloria (?l/c7^


54 I5 om, ^ ^ praecepto et t^, ^ 55 5e6« />l/cTAbin ^ 26 terain/ ^ eiu5 ^
(5,/,) ^ 5ioi au6ienx p2trein c?-, /^ 56 tuo5^ ineo5 ^ 57 i5 .., 58 eiu5 /?
(m/>,) ^ uoluinpt2tein l/(ac,) 58 xe6il /?(ac, /^(^(m/>,IO^c,)/^ ^ 6exter2in
eiu5) 6extera ine 16 e5t /?h>c,) ^ i5 om, ^ lii5 /?? qui ac/c/. /!^<ac,) T- ^ in^ /?(5,/,);
non O 59 con5uinatione / ^ 5aeculi om, ^ 60 iuxxu^ et ae/c/, ^ ^ in^ om, ^
(?O(ac,)c?- 61 6e5cen6ii 7?(75t(ac,)2 62 uenit ^ft,?-<«,)/r>Ä ^ et c>m,
l/ ^ praecepto c>m, 1^ ^ e5i om, /^ 63 aeczualitate U^ ^ re66iiuru5^ e5l «»c/c/, 5ll^
2; re6cliiurl5 O 64 5cuti O; 5lcuti /> ^ patei^ non H^c/, 1/ ^ 5eH 5lcui ^ ^ 6e6ii
lilio t?-, /^//M^tl^?- 65 5lcut l/7^ ^ iu6icio ^(ac) 66 c^u2erc>^ lacic>
U^ ^ ini5ii ine t?-, ?" 67 in K(5./,) ^ prae5enti2 (? 68 6iuln^in /?(l><«,);
6iuinitatein l/ ^ 5ecun6uin /?l/ 69 patre5 X(ac,) ^ inei c>m, ^r ^ iuclicante5 /^
3erino ^rrianoruin 37

vero nonor et auctoritax patrix iinperialex le^ex, xicuti et xpiritux 70


xancti ollicioxa a6vocatio et cc>nxolatio uni^eniti Dei iuxti iu6icix
ext 6i^nitax.
111. Lr^o liliux a patre ext ^enitux. Zpiritux xanctux per
illiuin ext lactux.
11. kiliux patrein praeclicat. 3piritux xanctux liliuin a6- 75
nuntiat.
12. ?riinuin et praecipuuin opux ext lilii ^enitorix ßloriain
revelare. ?riinuin et praecipuuin opux ext xpiritux xancti in ani-
inax noininuin dnrixti 6i^nitatein inanilextare.
1 3 . kiliu5 textix ext patrix. 3piritux textix ext lilii. 8 (I
14. kiliux ininitur a patre. 3piritux ininitur a lilic>.
15. I^iliux ininixter ext patrix. 3piritux xanctux ininixter ext
lilii.
16. liliux iul?etur a patre. 3piritux xanctux iutietur a lilio.
17. kilinx xu0<5itux ext patri. 3piritux xanctux xuticutux ext 85
lilio.
18. kÄiux, c^uae iul?et pater, naec operatur. Zpiritux xanctux,
c^uae inan6at liliux, naec lo^uitur.

73 5plriiu5 ... 74 l^ciu^ c/^ kil«tr., liere5, 57 s39^, 1; krß, ^rr. 19; 21; ku!ß,
^.uxp., c. k^l?., lrß, 31 82 5plriiu5 ... ininixter^ c/ krß, ^rr. 19
84 liliu5 ... oaire) c/^ krF, ^rr, 7 85 liliu5 ,,, patri^ c^ Teno 2, 5 ^ liliu5 ...
lilio) c/ I^2xiin., ?!. 42, 714, 6-8 j5piritu5 ... Kllo) c/ krß, ^rr. 2

72 nonor et^ lionorat < ^ iinperiali5 (?(ac) ^ 5icuti om, ^) 5icm ^^T- ^ 5piriiu /?
71 allicl2 T(a<7,) ^ ollicio5 a^uotio O ^ unißenituin ^ ^ iu5ti om, T-
72 6ißnit25 om, ^(ac,)l/ 73 er^o om, ^ ^ 5pirilu5^ 6ißni«5 />?-aem, l/
75 patrein lte?-. ^? ^ p«ece6it U^ 77 et om, s ^ e5t opu5 t^. ^ 78 et om,
5 ^ et praecipuuin om, ^ ^ e5i opu5 t^/>(7O^V2lllu 79 manile5t2 rei />
8ll 5piriiu5^ 5anciu5 Hc^, /'c 81 liliu5^ 5piriiu5 5tl^ ^ iniitiiur^ mlitli
5l ^ 5piriiu5^ 52nciu5 a^c/. c 84 liliu5^ lilio /^l/^ ^ 5piriiui 5aucto /^h>c,)l/x;
5piritu 5aucici /l(Hc,) 85 5uo6itu5^ 5uotu5 /l(ac,) ^ e5t^ om, l/ 87 pater ^?
(i.«5,)
38 3erino ^rrianoruin

19. kiliux a6orat et nonorat patrein. 3piritux a66orat et


90 nonorat liliuin ipxc> lilic> 6icente: />^te?-, e^o te /nno?-t/lc^l 5«/?e?-
te^^m, o/?«5, ^«oa? ^ec/«tl n7l/?l, con5«?n^Hvl. Lt 6e xpiritu xancto
ait: ///e me /?ono?-l/lc^i>lt, ^«lH c/e meo Hcc^let et ^n«ntlH^it ^o^«,
20. /5/l«5 H 5e non /?ot«t /lce^e ^«ic^«^?n, xe6 in oinnit)ux
patrix expectat nutuin. 3piritux a xe non loc^uitur, xe6 in oinnil?ux
95 dnrixti expectat vraeceptuin: /Von, inc^uit, H 5e /o^«et«?-, 5e^, ^«He-
c«?n^«e H«c/le?-lt, /o^«et«?-, et vent«?n ^n«ntl^i>lt voi>«,
21. kiliu5 pro nol?ix interpellat patrein. 3piritux pro nol?ix
poxtulat liliuin.
22. I-otiux l?onllati5 et xapientiae et vinutix patrix viva et
100 vera, propria et con6i^na lina^o ext liliux. I-otiux xapientiae et
vinutix lilii inanilextatio ext xoiritux.

89 liliu5 ... p«rein^ c/ ^laxiin., ?1. 42, 716, 25 j Kliu5 ... 92 liliuin^I c/^ krß,
>V«. 21 91) loli. 17, 4 92 loK. 16, 14 93 loK. 5, 19 95 loli. 16, 13
97 liliu5 ... lnterpellat^ c/I Ivl^xinun., ?I. 42, 716, 32-33

89 «> ^(5./,) ^ 5piriiu5^ 5^uctu5 a<^. c?^liin ^ a6orat^ ... lionor«) lionor«
et 26orat t^, ^ 90 1p52in 2!(ac,) ^ 6icente) con6lcente ^ ^ eßo om.
^ ^ lioucirilicaui te t^, ^ ^ Ilonoraui 5t^; ßlorilicaui 2 91 opu5 om,
^ j conxel-uaui (? j et /ch./,) 92 alt om, /c(<,<7,) j lionorili«uii /?<7/c0l//I^^
X2; 1iono«uii 5t ^ 2nnunciauii /?<It?(ac,)^ 94 ex5peciat patri5 t^,
^ ^ ex5peciat nutuin patri5 t?-, 5t ^ expe«2 ^(ac,) ^ nuium) lutuin O ^ 5piriiu5^
5anctu5 <«^. t5t^l ^ 2^j 26 X(ac,) 95 (Hlirl5t! c>m, >^ ^ expect« cliri5ti t?-,
U^ j expecta ^(ac,) j loquiiur /?(?^^?-^>Ä 96 au6iel 5l!/ j lciquiiur /?^l/
/ ^ 2nnunti2uii (7X(ac,)l/ ^ vol?l5 om, T- 97 interpell« pro no1>l5 t?-, 5tl^
T- ^ 5piricu5^ 52nclu5 HH/. c 99 toiu5 X(ac,) ^ «>) e5t (? ^ «^^ 5t(5./,) ^ ull-tu5
^ ^ patri5 ... 101 vinuu5 om, 5t ^ viva^ una ^ ^ viva ec^ uiuei ^(H<7.) 100 vera^
et a^c/. 2 ^ proplci2 /? ^ e5t iina^o t^, ^ ^ iina^o ... liliu5 O(ln /.
5«/>e?-lo?-e) ^ cotu5 ^(ac,) 121 uinu5 Ks ^ lilii^ liliu5 l/(tic,) ^ 5piriiu5^ liliu5 ^
2). l>lon ext parx nec ponio patrix iiliux, xe6 propriux et
6ilectixxiinux, perlectux et plenux uni^enitux liliux. !>Ion ext parx
nec ponic> lilii xpiritux, xe6 priinuin et praecipuuin opux uni^eni-
ti Dei prae ceterix univerxix. 105
24. ?ater inaior ext iilio xuo. liliux incoinparaoiliter inaioi-
et inelior ext xoiritu.
25. ?ater Deux et Doininux ext lilio xuo. kiliux Deux et
Doininux ext xpiritui.
26. ?ater iininooiliter et iinpaxxioiliter volenx liliuin ßenuit. 1 10
kiliux xine lal?ore et lati^atione xola vinute xua xpirituin lecit.
27. liliux ut xacernox a6orat Deuin xuuin, et ao oinnioux
a6oratur ut Deux et creator oinniuin. ?ater vero xolux nulluin
a66orat, c^uia nec inaioi-ein nec aequalein naoet, c^uein a6oret;
nulli ßratiax a^it, c^uia nulliux oeneiiciuin conxecutux ext; 115
oinnioux, ut exxent, ol? l?onitatein xuain 6onavit; ipxe, c^uo6 ext, a
neinine accepit. lr^o liaec triuin xuoxtantiaruin, oatrix et lilii et

122 par5 .,. liliu5^ c/ ^^«m 5ec«n^«m ^lar, Viciorin., 26v, ^rriuin, 1^, 1;
dan6. 9 ^ ponio ,,, liliu5^ c/ 1en., a6v. ?rax, 9 123 non .., 124 5pirilu^ c/
Denx., p. 357, I^r. 22 126 p2«r ,,, lilio ^j />a//Hc/l«5 ln donc. ^.quil., ^cta
57; krß, ^rr. 16 et 17; c/ loli. 14, 28 128 pater ... lili^ c/ krß, ^rr.
17 ^ p2ter ... 129 5piritui) ?x.Vißil. Ill2p5., c. Kl2riv^6, 2, 12 112 liliu5 ...
lleuin^ </ ^indr., li6. 5, 4

122 nec) nec^ue 1^ 123 6iIecti5xiinu5^ « Heic/, ^ ^ unißeniiu5 liliu5 O(ln /,


5«/?e?-la?-e) ^ liliu5 /'(in /. ;«/?e?-la?-e); lotiu5 xapientiae et uinuti5 patri5 uiu2 et
ue«, prcipri2 ei con6ißn2 iin2ßo en liliu5 ac/c/, 5c ^ e5i om, ?" 124 nec^
neczue 1^ ^ lilii^ liliu ^ O ^ p«ecipuuin et t^, ^ ^ opu5^ e5t Hc/c/, X
125 prae ... univer5i5 0(ln /, ln/e?-lc»-e); om, T- 126 e5i in2ior t?-, /7 ^ 5uo om,
?-U^ ^ incomparal?iliter^ in oar2uilNer /^(ac,) , inaior el^ in2iore /^(ac,)
127 e5t c>m, 1^ ^ 5piriiui ^l/(ac,)/; 52ncto acici. /l(m/>,)<rU^ 128 6eu5 pater t?-,
^ ^ Doiniuu5^ 6eu5 ac/ci, /^l/5 129 e5i ^(5,/,) ^ 5pirNui^ 5ancto a^c/. /^m/>,)<
U^<> 112 inunot'iliter^ iininortaliter /ll//s ^ nolen5 X ^ lilum/
111 1al?orein l/(ae,) ^ et om, ^ ^ l^tiß2nonein ^/(ac,) ^ 5ua 5oI2 uinme t^. ?-
112 a6oraiui- 2b c>innibu5 t?-, 5t 115 2ßii) 2ßi5 /^(ac,); 2ii O ^ e51 l>eneliciuin
con5ecuiu5 l?-, ^ 116 ex5enl) e55el (? ^ <l neinine^ ^uiinae /? 117 et^ ... 118
xancti om, s
40 5erino ^rrianoruin

xpiritux xancti 6ixtinctic>, et triurri rernin, Dei iii^eniti et Dei


uni^eniti et xpiritu5 a6vocati 6illerentia ext: pater Deux et
120 Dorninux ext lilio xuo et oinniuin, c^uae per virtutein lilii
voluntate ipxiux iacta xunt. kiliux ininixter et xuininnx xacer6o5
ext patrix xui, oinniuin verc> operurn xuoruin Doininux et Deux
ext patre volente.
28. ^t xicuti nerno potext xiiie iilio a6 patrein tranxire, ita et
125 neinc> pote5t 51ne xpiritu xancto iiliuin in veritate a6orare; er^o in
xpiritu xancto a6oratur liliux.
29. ?er iilinin ßloriiicatur pater.
30. 3piritu5 5ancti c>pux et Mi^entia ext xanctiiicare et
xanctox cuxto6ire, et non xolurn rationaoilia, ut c^ui6ain putant,
130 xe6 et irrationaoilia plura xanctiiicare, et eox, c^ui ceci6erunt
propter xuain ne^le^entiarn, a6 prixtiiiurn xtaturn reparare, i^no-
rantex 6ocere, c>0livixcentex a6rnonere, peccantex ar^uere, pi^rox
nortari 6e xalute xua co^itare et xollicite a^ere, errantex a6 viain
veritatix 6eciucere, iiiiirrnc>x curare et iraßilitatein corpc>rix per
135 alacritatern aniinae continere et a6 ainorern pietatix et c2xtitatix
cc>niirrnare et oinnex inluininare; xuper ornnia ri6ein et caritatein

119 pater .., 120 5uo^j ?5.Vißil. lliap5., c. Ivlariva6, 2, 10 124 nemo ,,,
crau5i«) c/^ loli, 14, 6

118 5pirilu l/ ^ 6inrinctio (H X ^ iußeutt^ ßeniti O 119 5piriiu5^ 52ncti


Hi<i. T- j e5i^ et nd/Ml/<rTF^äbm j p«e^ « H^i, 2 122 per (?(5./,)
121 uoluinatein /^(ac,) ^ liliu5^ et a<^, 5ll^ ^ ei^ e5t /7 ^ e5t et 5unmiux 5acer6o5
t^, X 122 oairi/? l/ ^ 6eu5 et 6ominu5 t?-, ^l/<r 123 volente^ 6oininu5
a^i, s 124 5ecuti ^(ac,) j Mio a6 ^./,) j patre U^ j et om, (?^ 125 in>
om, ^ ^ ueneritate O ^ 26orare) « <ie^, l^ ^ in^ om, (? 126 5piriiu X
(m/>,ma^z,) ^ 26oretur ^ 128 5piruu5 ^,/,) ^ e5i om, ^; ei ac/c/, l/ 129 ei
om, 2 ^ ratioualia c 130 et> om, /?d2/ «iam c^ ^ irrailonall2 c ^ 5ißnilicare
1^ ^ cre6i6erunt 1^ 131 5u2in om, s ^ repare O 132 pec«nte O
133 onare l/ ^ 5u2 5alme t^, ?V ^ a^ere^ aßltare c ^ errante5^ conlitei^r U^
(mH^,) 134 6ucere T- ^ « om, ^? ^ traßilit«ein « t?-, ^(ac,) ! aßilit2tein ^?
135 a6 om, ^ ^inore (? 136 «^ /^(5./,) ^oinnl5 l/(ac,)
3erino ^rrianoruin 41

prael?et xin^ulix, pro xtu6io c^uoc^ue et 6ili^entia, pro xiinplicitate


et xinceritate inentix, pro inenxura li6ei et inerito converxationix
ßratiain a6 utilitatein 6ivi6ere et, unuxc^uixc^ue in c^uo opere et
propoxito tuerit nal?ilix, in ipxo or6inare. 142
31. ^liuin e55e a lilio natura et orcnne, ßra6u et allectu,
6i^nitate et potextate, vinute et operatione; xicuti et iiliux natura
et or6ine, ßra6u et allectu, 6ivina 6i^nitate et potextate uni^e-
nitux Deux aliux ext ao in^enito Deo.
32. Iinpoxxitiile er^o ext unuin eun6ein^ue exxe patrein et 145
liliuin, ^enerantein et naxcentein, cui textiinoniuin pernioetur, et
euin, ^«i t«tlmanl«?n /?e^it?et, inaiorein et euin, <^«i ?nHlo?-e??i
con/ltet«?-, euin, c^ui a6 6exterain xe6et et xtat, et euin, c^ui xe6ix
6e6it nonorein, euin, c^ui inixxux ext, et euin, c^ui inixit, nec 6ixci-
puluin et 6octorein, ut ipxe 6ocuit 6icenx: ^lc«ti ^oc-«lt me/?Hte?-, 150
5lc /o^«o?-, xiinilein et iinitatorein et euin, cuiux ext xiinilix et
iinitator, euin, c^ui orat, et euin, c^ui exau6it, euin, czui ßratiax

145 unuin ... liliuin^j c/ krß, H.«. 17 j 147 c/ lon. 8, 37 j c/ lon, 14, 28
152 loli. 8, 28 151 5lnulein ... 5iinili5^ c/ iVlaxilnin., ?!. 42, 733, 12

137 prael?ere c^abm ^ 5in^uli5 prael?ere t^. r ^ prci^ poxt 5l ^ pro^ et aHi,
^<,c,)l/(ac,) ^ 5inceri«te « üinplicitate t?-, /^«bm 138 et> /^(5./,); l/
(mH^z.) ^ ei^ c>m, <° 139 unuinc^uemc>ue ^ 141 alium) lilium ^ ^ 2liu5
e5t Mlci?-«/, öltt. ^lc, 2«,- /><,?-«, öltt. 7/<,t. /.al. ^N5,- ?a^5, öltt. ^lt./.at.
7566I ^ uatu«^ et /»^em, /?(?/^Ol/<?^?^2t»n,- v«ie l>!^l /. 7^2 et c, 5, /i^ian.
XXX///,^ ^ ei> om, ^a ^ or6inare ^ 142 6iznitate ... oper«lone om.
/> ^ 5icui /?(?bm ^ natura «^ n«urae (? 143 ar6ine) et H<i^. ^t ^ etlectu /?
(ac,) ^ 6ivina om, /?; 6iuine 0(ac,) ^ pote5cate « 6ißnil«« l?-. T- ^ ui ßeniiu5 O
145 e5l) o>n, mr ^ e5xe 7^5./,) 147 euin> om, (? ^ inaiorein^^ in2ic>i- e5i /?
148 couliietur om, U^ ^ euin^ ,,, 149 Konorein om, 5tl^ ^ 5e6et^j xe6 /? ^ et^
2ui 2 ^ ec^^ nec 2 ^ 5e6i5 6e6ii^ 5e6ei 6at » 149 nonorein 6e6ic t?-, U^ ^ nono-
rem^j « ac/c/, O ^ euin> l/s5./,) ^ nec om, /V 152 et om, <r ^ 6octorein^
maic>rein 1^ ^ 5icui O/-/V2km; 5icutic (/> /^(ac,) 151 et" om, ^ ^ «^ om, » ^ et
euin om, /?<7^0iI/<?^?VX 152 Iinitator^ c^uein Imiiatur ei 2; et Hci^. /?<IXO
^^ j qui> /(5./,) j orani 2(ac,) j et) ei c?/c0^<r^2 j euin^ om, ^^0l/^s
>^bm ^ exau6ii^ et acici, /?d/^O^T^2 ^ euin^^ ei s
42 5erino ^rri^uoruin

a^it, et euin, c^ui tieneüicit, euin, c^ui xuxcepit inan6atulu, et eurn,


c^ui 6e6it inan66atuin, et ininixtruin praecipienti, xupplicein
155 eininenti, xuti6ituin xuperiori, priino^enituiu xeinpiterno,
uni^enituin in^enitc>, xacer6otein Dec> unuin atque eun6eul exxe,
)). 3e6 et Deux xine principio praexciux erat xe uni^eniti
Dei pueri xui patrein lnturuin, Deuin autein xe luturuin
nuinquarn praexcivit, c^uia in^enitux ext et nuinquain cc>epit nec
160 praexcire nec xcire. ()ui6 ext autein praexcientia nixi luturoruin
xcientia? ?ater autein ßeneran66o liliuin al? ipxo lilic> ext
nunciipatux, et ipxo revelante ati oiunil?ux dnrixtianix Deux et
pater uni^eniti Dei ext co^nitux, et ina^no inaior et tiono inelior
ext inanilextatux.
165 )4. ^t quia I^oinouxiani 6icunt xalvatorein noxtl-uin
nuinilitatix ßratia liaec oinnia 6e patrix praexcientia et 6e xua
xutiiectione exxe locutuin, nox vero (Hirixtiani cre6iinux patre iin-
pei^nte et lilio ol?teinperante naec oinnia exxe euin locutuin, 6ici-
inux et prol?ainux, c^uo6 liaeretici ex xuix 6ictix ar^iuntur et

I60 c^ui6 ,,, 5cienti^ ^.uß,, qu2e51, 3iinpl, 2, 2 165 5alv«orein ,,, 167 locu-
iuin^ c/ ^l2ximin,, ?1. 42, 734, 3 167 patre ,,, 168 obteinperaute) c/^ ^/l^xi-
inin,, ?!. 42, 716, 1-2

153 aßii om, s ! ei>^ ei (?Ol/^?^?2 ^ euin^ om, ^d^OlZ/rT^2bin ^ bene6ixit


s ^ qui^ om, ^ac, /); ^ 5u5cepii /?(?Oc?^/^X»t>m; ^5u5cipii /^l/<rU^ ^ inun-
6atum (?) (? ^ et^^ atque X 154 6e6ii^ 6at ^ ^ ininixteriuin s ^ mini5truin et
praecipientein 5upplicein et eininentein 5ul?6iiuin « 5uperiorein priino-
ßeniluin el xeinpiternuin unißeniluin et inßenituin 52cer6otein et 6euin
/V ^ 5upplici /l 155 ineininenti s ^ 5uperiori^ et 5uperiorein /V ^ 5einpiterno^
xeinpiieruuin l/^; et xeiniternuin /^ 156 inßenito^ iußenio /?; et in^eni-
luin ^/ ^ Deo^ « 6euin /^ ^ atc^ue om, X ^ euu6einc^ue ^ 158 pueri 5ui 6ei
t^. 1^ ^ 5e ^(ma?^,) ^ lMuruin xe t^. 1^ 15? c^ui2 ,,, 160 5cire om, c
162 nec) ne /?s ^ praexciti2 O 161 e5t lilio l?-, >^li!io 5,/,) 162 ip5o^ ip5e
/> s c«5tini5 i- ^ el^ om, /? 163 ei^e/^ 164 inauile5iu5^l/<r
165 nomou5iain 2 166 u2ec ,,, patri5 om, ?- ^ pi-2e5enti2 (?<r ^ 5u<l om, /^
167 cre6i6iinu5 (? ^ iinperante U^(ma?-z.) 168 locuiuin euin t^, /V ^ locutain
/(ac) 169 2l-ßuauiur (7
3erinc> ^rriaauoruin 43

reprenen6untur. 3i eniin xe nuiniliavit, ipxa nuinilitax eiux ol?oe- 170


6ientiain oxten6it. Ipxa vero otioecuentia aliuin xupra eininentein,
aliuin xuoxixtentein et xul?iectuin 6eclarat, xicut ait apoxtolux:
//«?nl/lHvlt 5e oi?oeHe?« ^äct«5 /?Ht?-l «5<^«e a^ mo^e??i. Lt ipxa
nuinilitax eiux veritax ext, nc>n lalxitax. ()uix eniin vel c^uan6o
xapienx contentux ext xe nuiniliare, nixi nal?eat inaiorein et inelio- 175
rein, cui lextinet per nuinilitatein placere? ^t e^o, inc^uit, <^«^e
/^cllA 5«nt ei, /lclo 5em/?e?-. 3einel eniin ante oinnia xaecula
voluntate Dei natux a6 voluntatein ipxiux oinnia operatur. 3i
autein xe nuiniliavit et inentitux ext, c^uo6 al?xit - et xi veritax
inentitur, c^uo6 iinpoxxioile ext, uoi c^uix c^uaerat veritatein? 3e6 18ü>
veritax nec inentitur nec variatur, c^ui c>0 nc>c venit, ut veritatein
6oceret, c^uia non ext i^norantiae 6octc>r, xe6 veritatix inaßixter,
ut ipxe 6ixit: /Vo/lte voin vocH?-e ^^«tw^ 5«/?^ te^H^7, «n«5 «t
enim mH^«te?- ve5te?- (H?-«t«5. 5i autein 6ixerint, c^uia propter
incarnationein xuain nuinilianx xe xuper terrain, propter noininex 185
naec loc^uel?atur, oxten6ainux illix inaiora et liriniora exxe illa
textiinonia, c^uae 6e xuoiectione lilii in xcripturix xunt poxita 6e
nix, c^uae in evan^elio a^untur. 3i eniin propter noininex xupra

173 pnil. 2, 8 174 qui5 ... 176 placel-e^ c/ Ivl2xiinin., ?!. 42, 732, 5-7
176 loll. 8, 29 181 verita5 ... inentitur) ^uß,, 5erin. 83, 6, 7; 264, 6
183 X4«in. 23, I0 (Vet. I.«,)

I7D prenen^untur 5t(ac,) I liuiniliadii ^(Hc,)l/ ^ eiu5^ eniin O


171 o5ten6ei T^ac, /^(?Oc^ s 5uper /?h><7., 5upr <,c,)<r 172 5icuti (?0l/(H<7,5)
2bm ^ apo5tolu5 aii c^, U^ 173 lactu5^ exi H<^, ^(5,/,, 5ec/^e/,) ^ patri om, /^
174 vel c^uauclo^ aliquau6o c 175 conteinptu5 ^ ^ 5e^ xe6/5t 177 ei o?n,
(? ^ xemper lacio t^, 5t 178 volun«tein^j uoluntate (? ^ xi^ xe /? 17? xe om,
/? I80 quoc! ... 181 inentitur) om, ^ ^ uoluntatein ^; uel ueritatein ^(5./,)
181 nec^^j ne O ^ ol?^ 26 ^«n s ui lt«-, l/ 182 c^ui XO«A»n ^ uerii« ^/(H<7,)
183^5^t///^ ^ 6ixii^ unu5 a^c/, I^(ac,) ^ uo«« uol?i5 t^, />//Ä/
T- ^ inaßixtro5 uo«re uol?ix t^, 5ll^ uoc^re m2ßi5irci5 uol?i5 t?-, /(ac,) ^ exi om, />
184 eniin om. U^ 185 inationein (5lcH ^(ac,) ^ xe^ e /^(ac,) ^ 5up« /?O
186 illH illiu5 2 187 6e^ om, (? ^ 5criptu« XI/«', 5criptul-i K 188 ii5 /1^
^/Ox()bm ^ qui /? ^ in om, /? ^ 5uper ^cl^^/>1im
44 3ermo ^rrianor11in

terrain xe nuinilial?at, et non ut ol?oecuenx et xuoiectux liliux cuin


190 incoinparamli 6ilectione er ßratiaruin actione patri xuo ooxec>ue-
oatur, c^uia c^uantuin xuoliinix ext in potextate, tantuin nuinilix ext
in ooxeczuio: antequain carnein xuxciperet, cjuare iuxxux ooau6ivit,
et ino6o xe6enx ^ c/exte^m /)« lnte?^e//Ht /??-o noi>«, et, in
corpore conxtitutux xuper terrain in caelo xe patrein ro^aturuin
195 proinineoat 6icenx: ^t e^o w^H^o ^t?-em me«m, et H/l«^7
H^ocHt«m ^lt^lt vot?«? Lt xi acinuc in nix oinnioux propter
6uritiain et caecitatein cor6ix xui cre6ere noluerint, xe6 auxi
luerint 6icere, c^uo6 naec oinnia nuinilitatix cauxa liunt: poxt
conxuininationein xaeculi, nixi xe natura et voluntate xciret xuo-
200 iectuin et oooe6ientein, utc^ui6 xe nuiniliaret, uoi propter
noininex nuinilitax necexxaria non ext? ()uo6 autein et poxt con-
xuininationein xaeculi, <^«^nc/o l//l omnlH /«e?-lnt 5«^lect^ - quia
ino6o natura czui6ein oinnia xunt xuoiecta ut creatura creatori,
voluntate autein propter lioeruin aroitriuin non oinnia illi
205 xuoiecta vi6einux, tunc vero in 6ie iu6icii, c>uan6o in nomlne /««
onlne ^en«/?ectet«?- c^e/«tl«m, te?-?-«t?-l«n7 et ln/e?-no?-«m, et omn«
/ln^«^ con/ltei>lt«?-, ^«lH Domln«5 /««5 (H^«t«5 ac/ ^/o^m Dei

189 oboe6ien5 ,,, 190 6ileccione) c/ l^2xiiniu,, ?!. 42, 714, 7-8 193 Koin,
8, 34 195 loli, 14, 16 202 I dor, 15, 28 223 n«ura ,.. cre«ori) c/
/^uß,, ßen, a6 Un, 8, 24 205 ?liiI, 2, 10-11

189 liuiniliauil /rl^il ^ ui om, (? ^ cuin c>m, 1^; cui l/(ac,) 190 incorpc>r2bili
(5lc/> ^l//; in corporali 5t^ ^ actione (?(5,/,) ^ oo5equeoar ^(ac,)O 191 e5t>
om, 5t ^ e5t^ om, cFc^ 193 «2 om, (? 194 corpore) teinpore ^ 195 rozo
X^ ^ ineo 0(ac,) 196 vooi5 om, 2 ^ propter U^(ma?A) 197 cre6e
O ^ uoluerunt l/(ac,)>^ac,) 198 quia /^ s liuiniliiatl 7/(ac,) 199 ul5l) uoi
U^ ^ 5e) et >«U, l^ ^ uatura 5e t^. ^ ^ uoluntate et n«ura t^. ?V ^ 5ciret) 5e acü^. l^
(ac,) ^ 5uotectuin 0(Hc,) 200 5e 2(mH^z,) ^ ucii) nl5l s 201 e5i) e55ei ^
202 5uoiect2 Nierint l?-, 5t 203 creatori) cre«or ^ 204 uoluntatein/5t
(ac,); uolunt2 (5^ O ^ 2utein/(5./,) ^ illi om, t;iIli5/5t 206 llectatur (?;
Nectiiur /?(ac, ^^(ac,)^ j «ele5tiuin) « acici, (?O 207 lin^ue ^
(ac,) ^ <^liri5tu5) e5t a^i, » ^ a6) in lVh>c,)»dm ^ ßIori2in) ßloria l/2dm; e5t
<«ic/./>(5,/,)l/(5./,)^?^^
5erino ^,rrlanoruln 45

/?Ht?-«, c>11inia xine line et voluntate et natura Uli erunt xutiiecta -


et ipxe poxt oinniuin xitii 5ul?iectionein in ea xuoiectione et
caritate inanenx, in c^ua xeintier, et l/>5e «t/!/l«5 5«^iect«5 ent ei, <^«l 210
M 5«i>c/lc/lt omnlH; nullux au6ienx dnrixtianux i^norat, c^uia /l^«
ex H«c/lt«, H«Ht«5 H«tem /?e?- ^e?-i>«?n (H^ti, «t 5lt De«5 omnlH ln
omni^5 xeinper inonarcniain et potextatein natienx oinniuin, cui
ßloria et nonor, laux et ßratiaruin actio per uni^enituin eiu5
liliuin Deuin et xalvatorein noxtruin in xpiritu xancto nunc et per 215
oinnia xaecula xaeculoruin. ^inen.

20? ip5e .,. 211 oinni^ c/ ^l^ximiu,, PI. 42, 735, 23-26 210 I «^or. 15, 28
211 Koin, 10, 17 212 I cor, 15, 28

228 natu«e (? 209 po5i 5t(5./,) ^ 5il?i om, c/!^ ^ 5ul?iectionein^ 5ul?iectione
(?l/ ^ eain 5uliiectionein (? 210 m2neni O; inaue5 /?(ac,) ^ quain l/(Hc,) ^ ut^
« /V(ac,) 211 il1l5 O ^ 5utiiecii (? ^ cliri5il2nu5 au6ien5 t^, >^ ^ liäe/5c(ac,);
li6ele5 O 212 ex2u6ita s ^ in om, O 213 inonarcnia O ^ oinniuin lialien5
t?-, /^ 214 lau5 et lionc>r « ßloria >^ 215 liliu5/(ac,) ^ Deuin^ 6c>ininuiii /V
«bm ^ xalut2rein O/^ ^ in) cuin tp^5./,) 216 ^inen om, ^, lte^, /^l^^>c)
I. 1. Loruin praece6enti 6ixputationi liac 6ixputatione
rexpon6eo, c^ui cuin "Doininuin noxtruin lexuin dnrixtuin"
iatentur c^ui6ein "Deuin", xe6 Deuin veruin et cuin patre unuin
Deuin nolunt lateri, 6uox nooix inaucunt 6eox 6iverxae
6ixparixc^ue naturae, unuin veruin, alteruin non veruin, contra 5
illu6, c^uoc? xcriptuin ext: /1«c/i, /5?-He/, Domln«5 De«5 t««5
Domln«5 «n«5 «t. I^oc eniin xi 6e patre cuctuin volunt intelleßi,
xec^uitur eox, ut dlirixtux non xit Doininux Deux noxter, xi autein
6e lilio, pater non erit Doininux Deux noxter, xi vero 6e ainoo-
l?ux, prolecto pater et liliux unux ext Doininux Deux noxter. ^c 10
per nc>c illu6, czuoo in evan^elio xcriptuin ext: l/t co^no5cHnt te
«n«?n ve?-«?n De«m et ^«em nl««tl /««m (H?nt«ni, noc euin
6ixixxe accipien6uin ext: I-It te et, c^uein inixixti, lexuin dnrixtuin,
co^noxcant unuin veruin Deuin, c^uia et 6e dnrixto 6ictuin ext a
lonanne apoxtolo: //>5e «t ^e?^«5 De«5 et vlt^ aete?-na. 15

I,6 lleut, 6, 4 11 lon. 17, 3 13 ui ,,, 14 veun^ Xu^., in p5alm. 85, 21;
epi5t, 147, 11, 27; 238, 4, 22; 5pir, et liu, 22, 37; irin, ö, 9, 10 15 I loli, 5,
20

I,1 eoruin om, ^ ^ eorum ,,, 6i5pm2tioni c»n. 5t ^ 6i5puiationi om, 1^-
cll5po5lticiue (?/ 6i5put«ione l/ ^ n2ec 1^; ac (? ^ 6l5putatione^ 6i5put2ticini l^
2 qui) c^uo6 c^X2; c^ue (H 1^; qui6ein s 3 veuin> U^(5./,) j 5e6^j 5i U^oc,)
4 nolunt^ uolunt O^(ac,); colunt U^ ^ 6eo5^ 6oininci5 s 5 natura
(? ^ veruin^ uerl?uni O 6 HIu6^ 16 (? ^ 5cripiuin^ cliciuin s 7 Doininu5
om, t)?l»; 6eu5 cl^X ^ intellißi uolunt l?-, 1^ 8 eo5 om, m; eax O ^ non 5«
c!lrl5tu5 t^, ?- ^ Deu5 om, O ^ 5i ... 9 no5ter om, ^i /(mH?-z.) 9 verc>^ 2utein X
I2 prolecto om, ^ ^ uo5ter om. ^l/jr II te om. O 12 6euin ueruin t?-,/^l/
/5t ^ euin^ eniin / 1 3 ut^> « <«ic/, ?-s u1 te) uitae /? 14 el c>m.^l/«- ^ 6ictum
e5i^ 6icitur ^ ^ a om, l/; al> 1^ 15 apoxtolo^ atte5taute Hc/c/, l/ ^ e5t ?"(5 /)
48 dontra 5erinouein ^rri2noruin

2. Itein^ue cuin 6icunt dlirixtuin "voluntate Dei et patrix


xui ante oinnia xaecula conxtitutuin", co^untur conliteri liliuin
patri e5xe coaeternuin. 3i eniin alic^uan6c> pater xine lilio tuit, erat
ante liliuin alic^uo6 teinpux, c^uo pater xine illo 5olux tuit. Lt
20 c>uoino6o erit ante oinnia xaecula liliux, ante c^uein tuit teinpux,
c>uo xine illo erat pater? ?orro, xi ante oinnia teinpora liliux
erat - non eniin aliter intelle^en6uin ext: /n /7?-lnclt>lo e^t ve^-
i>«??i, et: O?nnlH /?e?- l/?5«m /lct^ 5«nt, c^uia et teinpux xine aliczui-
l?ux creaturae inotioux non potext exxe, et i6eo per illnin lacta
25 conliteinur et teinpora, per c>uein lacta xunt oinnia - procul
6uoio coaeternux ext patri iiliux. 3e6 "voluntate patrix 6icunt
conxtitutuin", nolentex 6icere Deuin 6e Deo aeaualein, ^enituin
atc>ue coaeternuin. l^uxc^uain autein le^unt "voluntate patrix
liliuin ante oinnia xaecula conxtitutuin". 3e6 noc propterea
30 6icunt, ut prior illo vi6eatur voluntax patrix, c^ua euin conxti-
tutuin volunt. Lt ar^urnentatio eoruin exxe talix xolet: Interro^ant
eniin, utruin pater liliuin volenx an nolenx ^enuerit, ut xi

16 iteinc^ue ... 26 Mu5) vlc/e l?l/?-<, XXXIV,30 5czc>..; XXXV,1^q.;


XXXVll,15^. 22 loli. 1, 1. 3 24 per ... 25 teinpor^ c/ Nilar., trin. 4,
42; ^.uß,, coII. c. X<axiniin., ?L 42, 735; in p52Iin. 129, 16; epi5i, 55, 9, 16; in
euanß, Io1l. 23, 12; 31, 5; 5erin. 118, 1; 127, 4, 4 26 co2eternu5 ... liliu5^
^mbr., li6. 4, 8.9; ^.uß,, epi5t, 102, 2, 11; 137, 3, 12; 169, 2, 7; ßen. a6 litt. 1,
2; in euauß, lon, 21, 3; 39, 6; 111, 1, 3; c. ^lluciniin. 2, 13, 6; 5erln, 214, 5;
irin. 6, 1, 1. 2; ve« reliß, 16, 30

16 iiaczue ^?(ac,); itein c^ui 1^; item /)5lllm ^ cuin um, O; euin 1^ ^ uoluntatein
/>(ac,) ^ vei^ 6e < ^ et om, (?< ^ patri /^(ac,) 18 er« ... 19 luit o??i. /^ ^ erat ...
19 et om, O 19 2liczuot 55t j c;uo^ c^uoc! /cl// j illo^ Mio l/X 20 «at -/SV
X2bm ^ omui2 o??i. /^ ^ ^u2in O^VX 21 erat) luit ^ ^ teinpor^ 5aecula (?
22 principiuiri/; principiu hlc/) ^ 23 l^ct^ Iata O 24 l^«2 ^t(5./,)
25 et onl, l^ 26 liliu5 IP^5./,) 27 6e onl.cft 28 2eternuin OT^TV
>^ ^ nunc^u2ln /^(Hc,) ^ leßent /^? ^ uoluntatein ^(Hc,) 29 liliuin o??l, U^ ^ oin-
ni2 U^5,/,) ^ 5aecula o??i. 2 ^ lioc^ liec ^ ^ orootere2 lioc t?-, ^ 30 ut o??i.
2 ^ c^uae (?; qui/; qui2 >^ ^ euin^ eunt /? 31 tali5 e55e t^, c?^>Äbm 32 2n
nolen5 anl, (? ^ ßenuerit an noIen5 t^. r
«p. IH 4?

rexponx^in luerit, c^uo6 volenx ^enuerit, 6icant: ?rior ext er^c>


voluntax patrix. ()uo6 autein nolenx ^enuerit, c^uix potext 6icere?
3e6 ut noverint, c^uain iiiania 1cx^uantur, etiarn ipxi interroßan6i 35
xunt, utrurn Deux pater volenx an nolenx xit Deux. I^on eniin
au6el?unt euin 6icere nolle xe exxe Deurn. 3i er^c> rexpon6erint,
c^uo6 volenx xit Deux, eo rno6c> illix inleren6a ext vanitax xua, c^ua
6ici potext prior illo exxe voluntax eiux: ()uo c^ui6 6icitur xtultiux?
II. 3. Dein6e 6icunt eurn "voluntate et praeceptc> patrix
caelextia et terrextria, vixitiilia et invixitiilia, corpora et xpiritux ex
nullix extantioux, ut exxent, xua vinute lecixxe". I^tii al? eix
c^uaeriinux, utrurn et ipxe a patre ex nullix extantitiux lactux xit,
noc ext ex niriilc>. ()uo6 xi 6icere non au6eount, er^c> Deux ext 6e 5
Deo, non ex ninilc> lactux a Deo. ()uae rex inclicat unain et
ean6ein patrix liliic^ue naturain. I^ec^ue eniin norno, pecux, avix,
pixcix ooxxunt eiux6ern naturae ßi^nere liliox, et Deux non potuit.
3i autein tanto iinpietatix al?rupto au6eount ire praecipitex, ut
6icant et uni^eniturn liliuin a patre ex ninilo conxtituturn, 10

36 utruin ,,, Deu52^ ^ (3reß, I>I2x., or, 29, 7


II,5 Deu5 ,,, Deo^ 3/ino, I^icaenuin 6 un2in .., 7 uaturain^ c/^ ^u^., epi51,
147, 7, 19; 148, 2, 9; 169, 2, 5; 170, 3; 238, 2, 13; 5/inl?, «i, 2

33 6i«m om, (? ^ erßo e5i t^, r 34 nolen5) uolen5 O 35 ui^ non acici,
O ^ nouerum /'(norunt ac,)^? ^ qui2 l/ ^ locuntur (?; loquatur/?(ac,)
36 5unt om, (? ^ Deu5> U5^5,/,) ^ I^on,,, 38 om, 2 37 2u6el?aut l/ ^ euin om,
c?^ ^ nolle xe) noIIentein />/ ^ 5e om, c^ ^ re5pon6eril /^(ac,) 38 quo
X(ac,) ^ veu5 om, ^ ^ illi5 um, l^; >^(5,/,) 39 6ici^ 6icum ?- ^ pote5t >1^./,) ^ illo
prior c?-, 1^ ^ illi ^ ^ eiu5^ 1IIlu5 U^; om, ^ ^ quo quiö^ quo6 c?^; qui6qui6 d;
quo6 qui6 X(ac,)l/(ac,); quo qui /?(ac,); qulc! 2 ^ 5iultitiu5 («cH ^(ac,)l/(ac,)

II, I euin) cuin /^; e ^ ^ patri5 ei preceoio c?-, ^ ^ oairi5^ eum a^c/, X 2 et>
om, /) 3 extentiou5/ 4 a^ 26 ^? ^ oatrein Kh>c,) ^ ex T^5,/,) 5 en^ om, /^
6 non ^(5,/,) 7 «äein (? ^ iiliique^ lilii 5t 8 pi5ci5^ pici5 (?; nou a^ci,
T- ^ natura aeßißnere lV ^ liliu5 /^Hc,) 9 2u6eoum 2orupto t^, 5^ac,)
50 dontra 5erinonein ^rrianoruni

c^uaerant per c^uein lactux xit a patre ex ninilc> liliux. ^on eniin
per xeipxuin lieri potuit, tainc>uain iain exxet, antec>uain lieret, ut
exxet ipxe per c>uein lieret i6ein ipxe. Lt c>ui6 opux erat euin lieri,
c^ui iain erat? ^ut c^uoino6o liel?at, ut exxet, c^ui iain erat,
15 antec>uain lieret? ?orro, xi per ali^uein aliuin a patre lactux ext,
c^uix ext ipxe aliux, cuin oinnia per ipxuin Iacta xint? 3i autein a
patre per neininein lactux ext, c>uoino6o per neininein alic^ui6 a
patre lactuin ext, cuin per nliuin, noc ext, per eiux verc>uin, ^acta
xint oinnia?
III. 4. "Lt antec>uain ^ceret, inc^uiunt, univerxa oinniuin
luturoruin Deux et Doininux, rex et creator erat conxtitutux, et
oinniuin luturoruin in natura natienx praexcientiain et in
lacien6o in oinnioux expectanx patrix iuxxionein ipxe voluntate
5 (et praecepto) patrix 6excen6it 6e caelo, et venit in nunc
inun6uin, xicut ipxe ait: /Vec enlni H me l/>5o veni, 5ec/ l//e me
m«lt. " Vellein, ixti ut clicerent, utruin 6uox cc>nxtituant creatorex.
()uc>6 xi non auoent, unux ext eniin, ^«o?llHnl ex l/>5o et />e? l/>5«nl
et ln l^o xunt oninlH, unux c^uippe Deux ext ipxa trinitax et xic
10 unux Deux c^uoino6o unux creator: ()ui6 ext, ^uo6 cücunt
iutiente patre creaxxe c>innia liliuin, tainc^uain pater nc>n creaverit,

1l non .,, 12 potuii^ ^.uß,, in euanß, lon, 1, 11


III,6 lon, 8, 42 8 Koin, 11,36

1 1 czuae«lit) eniin <lc/c/, ^/ cuin <«U, /) ^ 5lt om. O 12 lieri^ lierii (ncH /
I3 e55e I/(ac,) ^ qui6^ qui l/(ac,) ^ Neri enin l?-, X 14 czui^ qui2
^l^5t ^ am .., er« U^(ma>L,) ^ qui^^ <zuia/5t 15 aliquein^ quein O/Vdm
16 qui5) qui (7 ^ e5i om, /) ^ per ip5uin oinni2 t?-. /V ^ 5ini /(l>a5,); 5um
/'O^t/-/VX 18 cuin Uch./,) jper2/)(5,/,) 19 5unt/>^<
III,1 lacerent /V 2 Doininu5 ,,, 7 ini5ii om, 1^ Z prae5cienti2 l/
4 patl-i5^ 5ui >«U, c?^>Ä ^ uoIuntati l/(ac,) 5 et p«eceoto 5«M/e^i, «eie
5e???l, /i?T-lHn,, /, 77 ^ 6e5cen6ii) 6e5cin6ii (? 6 5icul^ 5icuti O; et a>^.
l/(ac,) ^ neque ^Ox; non 2 7 ueliin ^tl^; uel /ll^/ ^ ui i5ti t^. 1^ 8 au6ient
^? j e5l />(5/) ^ eniin e5i t?-, ^(<,c,) ^ et om, (? 9 quippe) qui5que i- ^ e«) et
/^< ^ 5ic^ 5i ^ 12 veu5 om, O ^ 6ic ui/(ac,) 11 omnia cre«« t^. t2 ^ nou
^(5,^) ^creuerit/
c,p, HI 51

xe6 a lilio creari iuxxerit? doßitent, c^ui carnaliter xapiunt, c^uioux


aliix veroix iuxxerit pater unico veroo. korinant eniin xioi in
pnantaxinate cor6ix xui c^uaxi cluox alic^uox, etxi iuxta invicein, in
xuix tainen locix conxtitutox, unuin iuoentein, alteruin c>l?tein- 15
perantein. I^Iec intelle^unt ipxain iuxxionein patrix, ut lierent
oinnia, non exxe nixi verouin patrix, per c^uo6 iacta xunt oinnia.
()uo6 autein inixerit pater iiliuin, ne^ari non potext. 3e6
conxi6erent, xi poxxunt, c^uoino6o euin inixerit, cuin c^uo ipxe
venit. ^n ille inentitux ext, c^ui au: ?/on 5«m 5o/«5, ^«onlHm ^te?- 20
mec«nl «l. 3e6 c^uoino6olioet inixxuin intelle^ant: I^uin^ui6 i6eo
6iverxa natura ext, c!uia pater ininit et ininitur liliux? I^ixi lone
potext noino pater ininere noininein iiliuin uniux eiux6einc^ue
xuoxtantiae, et non potext Deux, cuin noino inixxux ao noinine
ininente xeparetur, c^uo6 Deux non potext. 3e6 i^nix ininit 25
xplen6orein xuuin, nec potext xplen6or inixxux xeparari ao i^ne
ininente; c^uainvix et ixta, c^uia creatura ext vixioilix, non oinni ex
pane nuic rei xit coinparaciilix. duin eniin xplen6orein ininit
i^nix, lonßiux pervenit xplen6or, c^uo i^nix non pervenit. I5n6e

12 coßitem ,,, 13 vert>a) vic/e ln^a XXXVm,2 5qq.; c/ ^uß,, 5erin, 140, 6
I? czuoinoäo ,,, venii^ c/^ ^uß,, in eu2nß, Icili, 14, 11; 21, 17; 36, 9; 40, 6
20 loK, 16, 32 25 ißni5 .., 27 inittente) c/ Z^uß,, xel-in. 117, 8, 11; 118, 2;
308/l, (l^^ 1, p. 46, I, 19 5qq,); t«n. 6, 1, 1

12 per liliuin «» ^ creare l/ 13 lorinante ni 5ioi X/ ^ 5it>i c»n, Ol^


14 cor6i ^(^c,) ^ iu5i2 ^ 16 lu55ionuin O 17 patri5 om, D ^ czuo6^ c^ue />;
c^^uain /?, c^uelli l- 18 p2ter^ 6eu5 /»-aem, ^ ^ neß2re/^c,) 19 5l) non a^c/.
D 22 lp5e5t ^ 5uin/)(5,/,) ^ 5oIu5 5uin t^, ^l 21 intelleßau^ accipiant
?- ^ uuin c^ui /l^/; uuin T- 22 «5t ual11ra l?-, X ^ pater ^(ma^z.) ^ liliu5 iniitiiur
l?-, /-/Ä/T-^ 23 lioino pote5i t?-, T- ^ uniu5 om, (? ^ eiu56einque^ eiu56ein
K^lc,) 24 cuin ,,,25 poten om, ^t ^ 2b^ a6 Z<fac,) 25 5epararelui 1^ ^ non
pote5c 6eu5 t?-, /<^0l//I^F^ ! 5e6^> 5i w' 26 non K j 5eoarare l/
27 iniltent ente O ^ czu2invi5^ qu2in inci6o 5i >A>c,) ^ i5« czui /V; i5tae c^ui
/? ^ cre«ure O(a<7,) ^ vi5it>ili5 c>m, O 28 lit U^ ^ eniin om, 2 29 pervenit^
in6e a^ci, ^ ^ czui N(a<7,); c^uo6 U^(ac,); c^uain X
52 (üontr<l 5erinonein ^rrianoruln

30 xvlen6or at> i^ne, c^ui ext in lucerna, inixxux, xi loc^ui ooxxet, non
utic^ue poxxet veruin 6icere in pariete, c^uo 5lne lucernae i^ne
pervenit: I^nix, c^ui ine inixit, inecuin ext; potuit autein inixxux a
patre liliux 6icere: /'ate?- mec«?n «t. duin i^itur naec a patre
inixxio iilii ororxux ineliaoilix xit, nec capi ulliu5 co^itatione
35 ooxxit, ouoino6o ninc oxten6ant liliuin alteriux at^ue inleriorix
exxentiae, non inveniunt; c^uan6oc^ui6ein nec noino inix5ux al?
noinine 6iverxain naturain ininentix et inix« ex5e 6einonxtrat.
IV. I^ic autein etiain noc ootext inteließi, ut eo ipxo a oatre
iiliux inixxu5 e5xe 6icatur, c^uo6 iiliux noininioux apparuit in
carne, non pater. ()uix eniin ininitur illo, uoi ext? I^oi autein
non ext xapientia Dei, c^uo6 ext dnrixtux, 6e c^ua le^itur: /lttln^it
5 H^lne «5^«e Hc//lne?n/o^lte?- et c/«/?onlt o?nnlH ^«^vlte?-? duin ei^o
uoic^ue xit etiain liliux, c^uo initten6ux merat, uoi non erat, nixi
apparen6o, xicut non appareoat? ()uainc^uain et xpirituin
5anctuin ini5xuin 1eßainux, c^ui certe in unitatein perxonae xuae
naturain non a6xuinpxit nuinanain. l^ec a xo1o lilio inixxu5 ext,

33 loli, 16, 32
IV,1 eo ,,, 3 oaier) c/ ^uß,, trin. 3, plooen1., 3 4 xapientia ,,, dllrl5iu5^
c/ 1 dol-. 1, 30 ^ 3ap, 8, 1 6 ul?icjue ,., liliu5^ c/ ^uß,, epi5i, 140, 3, 6; in
euauß, Ioli. 36, 8; 40, 6; 78, 1

30 qui5^Hc,)l/(ac,); quia s ^ in ^(5./,) 31 po55ii X ^ ißne lucern2 t^, >^


32 e5t^ quo6 uere a^c/^, /?/? ^ autein .,. patre om, /^ 33 cuin om, (7
34 nÜ55ci >^ac) ^ 5« inell2l?iIl5 t^, l^ ^ «pit O ^ illiu5/ 35 liuic U^ ^ alieriu5
liliuin l?-, 1^ 36 e55e 5ententiae (?; e5 5ententlae /^(ac,) ^ inueniznt l/ ^ nec
om, (7 ^ 2l? lioinine om, s; a6 lioinineln l/ 37 lioinine) liominein
^(ac,) ^ inon5il-2nt (?; 6emon5ti-2m U^
IV, 1 liic) lllnc /^/ ^ lioc^ liic O 2 e5i X ^ lioiniuidu5 quo6 liliu5 t?-, /^<r ^ in
«rne 2pparuit t?-, X 3 initiitur U^ma^,) 4 Dei U^5,/,) ^ c^uo6^ czui6
O ^ qua) c^uo (? ^ «tinßeu5 ?^ 5 2 line^ 26 Nnein l/(a<7,) ^ a6^ a O ^ et c>m, T^
6 lii X ^ etiain om, ?- ^ liliu5 eiiain t?-, ^(ac,) ^ c^uo^ coin l/ ^ luer«^ er« c?^2
7 non om, Oc?^(a5,)>Ä ^ app2rel?at^ e«1 ^ 8 c^ui6 O ^ uniiate Xl/ir
9 5uinp5it >^ ^ ne O
«p, IV-V 53

xicut xcriptuin ext: (?«m e^o ie?^o, mittHm l//«m Hc/ vo5, xe6 a patre 1 l)
c^uoc^ue, xicut xcriptuin ext: ()«em mittet /?Hte?- ln nomine meo.
I^m oxten6itur, cmo6 nec pater xine lilio nec liliux xine patre
inixit xpirituin xanctuin, xe6 euin pariter ainoo inixerunt.
Inxeparal?ilia c^uippe xunt opera trinitatix. 3olux pater non le^itur
inixxux, c^uoniain xolux non naoet auctorein, a c^uo ^enitux xit, vel 1 5
a c^uo proce6at, Lt i6eo non propter naturae cuverxitatein, c^uae
in trinitate nulla ext, xe6 propter ipxain auctoritatein xolux pater
non 6icitur inixxux. I^lon eniin xplen6or aut lervor i^nein, xe6
i^nix ininit xive xplen6orein xive lervorein. (^uainvix naec lon^e
xint 6ixxiinilia, nec inveniatur alic^ui6 vel iii xpiritalioux vel in 20
corporalioux creaturix, c^uo6 ei trinitati, c^uae 6eux ext, inerito
conleratur.
V. 5. Dicunt etiain: "Lt c^uia 6e oinnioux 5piritalioux et
ralionali>iliou5 ßracnoux propter c^ualitatein et iraßilitatein
corporix /n«/o mln«5 H^ Hn^e/« interior minoratux /?omo vi6e-
oatur, ne xe vilein xperaret et 6e xalute xua 6experaret, Doininux
lexux nonoranx lacturain xuain 6i^natux ext nuinanain carnein 5

12 loli, 16, 7 (Kl, ßr,) 11 loli, 14, 26 14 M5epar2!ilIia ,., iriuiiaN5)


^,uß,, 26uli, coniuß, 1, 18, 21; epixt, 164, 6, 17; in eu2uß, Icili, 95, 1; praae6,
xau«, 8, 13; 5erin, 213, 6, 6 ^ 5olu5 ,,, ini55u5^ I^ovatiau., irin. 27; ^,uß,, c.
Ivlaxlinin, 2, 22, 7; c/ irin, 2, 7, 12; 3, prooein,, 3; 4, 20, 28
V,3 paulo ,.. tioinc>^ c/ ?5, 8, 6; «ebr, 2, 6-9

I2 cuin .,. 11 e5i am, ^ ^ erßo (7^(ac,!) ^ iero^ ero /? ^ 2 /l(5./,) 11 miitii
/?(?/^(Hc,)Ol/^ ^ p2riter O 13 5auctuin om, 2 ^ pariier om, s ^ 2inli>cl p2riter
t?-, l/ 15 lial?eat l/(ac,) ^ auctcirein om, 2 ^ 5i ^(ac) 16 uatur2m
r ^ c!iver5ltatein^ue Hcici, ?- 17 ip5ain om, ^ 19 5ive> c>m, s; 5il?l
(?(ac,) ^ 5plenc>orein A5,/.) ^ 5um (H 6i55iin1Iia lonße t^. r 20 non
^ ^ inuenitur cr^2 ^ vel> om, l^ ^ 5pirltuali!iu5 Oe5t1^?^m s in^ c>m, s
21 e51 U^5./,)
V,1 qul ^ j 5pIr«u2IIliu5 OeHtVrsn, 2 r«ionalidu5 /?<^0l//5t(ac,)U5?^c,)
>2bm; 5ec/ c/ 5e??n, ^?T-^n., /, 74 ^ propte^ e<l H^c/, (? ^ propter ... 10 Konore
om, l^ 4 5per2«i^ xep^l-2ret /?; putaret T- ^ 6exepararel ^? 5 lacturain
U?h./,) j6ißn«oO(ac,) je5t^e O
54 dontra 5erinonenl ^rriauoruin

xuxcipere et oxten6ere, c^uia non ext noino vilix, xe6 pretioxux,


xicut xcriptuin ext: ^l^n«nl ^on7o et /»-etlo5«5 vl?-, Lt i6eo xoluin
noininein patri 5uo nere6ein, xil?i eniin conere6ein lacere
6i^natux ext, ut, c^uo6 ininux acceperat in natura, plux nal?eret in
12 nonore," I^aec 6icentex noc volunt intelle^i, c^uo6 nuinanain
carnein xine nuinana aniina lünrixtux a6xuinpxerit. ()uae propria
naerexix ^oollinarixtaruin ext; xe6 etiain ixtox, i6 ext ^rrianox, in
eoruin 6ixputationioux, non xoluin trinitatix 6iverxax exxe
naturax, xe6 etiain noc xentire 6eorenen66iinux, c^uo6 aniinain non
15 naoeat dnrixtux nuinanain. Veruin i6 in nuiux 6ixputationix
conxec,uentioux evi6entiux appareoit. I^unc a6 naec eoruin veroa,
c^uae propoxuiinux, noc rexpon6einux, ut recolant in eoixtola,
c>uae a6 I^eoraeox ext, 6e dnrixto exxe intellectuin, czuoo xcriotuin
ext: Mno^5tl e«m /n«/o min«5 Hi> Hn^e/«, et vi6eant non a6
20 6iverxitatein et inaequalitatein naturae patrix et lilii valere, czuo6
6ixit: /'HteT- mHlo?- me «t, xe6 a6 illu6 potiux, c^uo6 in lorina xervi
propter iniirinitatein, in c>ua et oati et inori potuit, ininor etiain
an^elix lactux ext.

7 ?rov, 20, 6 (I.XX) 10 k2ec .., 11 265uinp5eri^ c/^ ^uß,, epi5t, 187, 2, 4
19 Nebr, 2, ö (c/ ?5. 8, 6) 21 loli, 14, 28 j in ... 22 potuii^j c/ ^,uß,, inu5,
6, 4, 7 ^ lorina 5ervi^ c^ ?llil. 2, 7

6 e5i c>m, ^lV/5ts ^ 5icui 5cripiuin e5t 5ec! precio5u5 t?-. T^ 7 in2ßnuin

8 p«rl5 l/h>5,) ! eniin c>m,(?;euin5t2 9 ini55u5/>>^ac,) 12 lionorem


O(? ^ 6icen5 ^ ^ volum c>m, ^ 6icunt ?^ ^ hui2 cft; quain >^ II «rnein)
«rnuin /^c,^) ^ liuinaua^ liumane /) ^ aniin2 liuin2ua t^, // ^ a65uinerll (? ^ c^uo
/) ^ proprie ?- 12 liaere5e5 /?O ^ 2polionari5iaruin l// 2polil^rl5taruin l^ ^ in)
ine ^ 14 lioc etiain t?-,^ ^ clirl5tu5 nc>n lial?e2i t^. s 15 lluinana
(? ^ uer2in^) ^ 6l5pm«ionitiu5 ^ 16 et ul6entiu5 O ^ eoruin liec tr. ^
17 re5pon6eamu5 ^(a<7,) 18 czuae om, (?, quo6 U^(ac,) ^ e5i om, (? 22 et>
om. ?" ^ et inaec^ualit2tein c>m, ^ 21 a6 om, (?; et ^ ^ lorina^ lriin2 (5lcH O
22 et> om, e^(pc,)l»bm
«p, VI 55

VI. 6. Itein cucunt: "(?«m, inc^uit, venit /?/enit«c/o te^o^«,


?nUlt De«5 /l/l«?n 5««?n nHt«m ex /Ntt/le?-e. Ipxe, c>ui voluntate
patrix carnein xuxcepit, ipxe et voluntate et praecepto ioxiux in
corpore converxatux ext, xicut ipxe ait: D«cenc/l c//e c^e/o, non «t
^iclHm vo/«ntÄte?n me^mi 5ec/ no/«ntHte?n ei«5, <^«i me m«lt. Ipxe 5
et voluntate patrix t^int^ Hnno^ttm 0apti^atux, voce et
textiinonic> patrix inanilextatux, voluntate et praecepto patrix
evan^eliuin re^ni caeloruin prae6icatiat, xicut ipxe ait: ^t <l/l«
cwit^tl^ o/?o^tet me e^Hn^e/l«m /??-Hec/lc^?-e, in ^oc enim m«5«5
5«?n, et: //?5e mi/?l mHnc/Httt^7 c/ec/lt, <^«lc/ c/lc^nl, H«t <^«l^ /o<^«^?-, L!t 1 0
xic voluntate et praecepto patrix a6 paxxionein et inonein prope-
ravit, xicut ipxe ait: /^te^, l?n^e^t cH/lx «te H me, non tHmen ^«oc/
e^o vo/o, 5ec/ <^«oc/ t« v«, Lt apoxtolc> a6xerente et 6icente:
Oi>oeHen5, inc^uit, /lct«5 /?Ht?-l «5^«e ac/ mo^te?n, mo^em H«te?n
ci^c«. " I^ix textiinoniix xanctaruin xcripturaruin c^ui6 perxua6ere 1 5
conantur, nixi propterea patrix et lilii 6iverxax exxe naturax, c^uia
oooe6ienx patri oxten6itur liliux? ()uo6 tainen 6e noininioux non
utic^ue 6icerent; nec^ue eniin, xi noinc> liliux noinini patri xuo xit
oooe6ienx, i6eo ainooruin 6iverxa natura ext.

VI,1 (^al, 4, 4 4 Ioli. 6, 58 5 ipxe ... 7 inauile5iatu5^ c/^ Xlarc. 1, 9-11 et


p2r. 6 trißin« ... l?aptixatu5^ c/ I.uc. 3, 23 8 I.uc. 4, 43 et par. 12 lon.
12, 49 12 Xlaitn. 26, 39 et par. 14 pnil. 2, 8 15 ni5 ... 19 e^ vlcie
ln/^ XVIII,32 5qq.; XXXIII,5 5qq.; XXXVI,17 5qq. 18 neque ... 19 e5i^ c/
>^uß,, c. ^l2xiinin. 2, 18, 3; 2, 25, 7

VI,2 nn511 ... 15 ci-uci5 c>m, 1^ qui ... pacri5^ ec uc>Iunt«e X(ac,)l/
3 uolunt2tein ^(ac,) ^ in ccn-pore lte^, <D 4 5icuti O/V 5 ineain) ineuin
^/ ini5ic ine t?-, X 6 l?2pti^atur l// e5l acic/. a 8 prae6i«bat reßni
caeloruin c?-. )^ ^ pr2e6icauii «2; praec!i«li>li ^(ac,) ^ 5icuci O 9 pr2e6icare
euaußeliuin t^, 3^ 11 5i l/(>lc,) 12 5icuti <D2 2 me calix i5te t^,
Xbin ^ quocl^ nc>u />nlem, ^(ac,) 13 iu om, ^ 14 l2ctu5 om, ?- ^ 26 om. /^
15 5cripcuruin ^(Hc,) qui6 om, /?; quo6 O; qui ^ 16 patri5 et lilii
proptere2 t^, ^ oairi5 lte?-. O 17 patri) patri5 H^, l/ qui6
X(ac,) ^ omuil?u5 ^(ac,)a; oininil?u5 /?^!>c,^ ^ ucique uon l?-, T- 18 utique lte?-.
56 dontr2 5erinonem ^rri2uorunl

VII. ()uainc^uain et noc ipxuin, c^uo6 6icit lexux: De^cenH


c/e cHe/o, non «t^clHm vo/«nt^tem me^m, 5e^ vo/«nt^tem ei«5, <^«l
me ?nl5lt, a6 illu6 releratur, c^uo6 lioino priinux ^6ain (<^e c^uo
6icit apoxtolux: /'e?- «n«?n ^omlnem /?ecc^t«m int^vlt in m«nc/«?n
5 et /?e?- /?ecc^t«m ma«, et ltH in omn« ^omin« /?e«?-Hn5llt, ln <^«o
omn« /?eccHve?-«nt) lacien6o volunt^tein xuain, non eiux, a c^uo
lactux ext, univerxuin ^enux liuinanuin propa^ine vitiata culpae et
poenae lecit oonoxiuin. I-In6e a contrario, per c^uein lioeran6i
luerainux, non tecit voluntatein xuain, xe6 eiux, a quo inixxux ext.
10 Ita c^uippe lioc loco 6icitur voluntax xua, ut intelle^atur exxe
propria contra voluntatein Dei. I^ec^ue eniin cuin oooe6iinux
Deo, eac^ue oooe6ientia 6iciinur eiux lacere voluntatein, nolentex
i6 laciinux, xe6 volentex. ^c per noc, xi volentex io> laciinux,
c^uoino6o voluntatein noxtrain non laciinux, nixi c^uia illa cucitur
15 voluntax noxtra, c^uan6o ita xcriptura loc^uitur, c^uae intelle^itur
exxe propria contra voluntatein Dei? I^anc naouit ^,6ain, ut in
illo inorereinur, nanc non naouit dnrixtux, ut in illo vivereinux.

VII, 1 loli. 6, 38 3 noino ... 7 e5t^ </ ^uß,, ßen. 26 liit, 8, 14, 32; ßr«.
<^liri5ti 2, 24, 28; c. ^2xlinin. 2, 20, 3 4 Kom. 5, 12 13 ,c ... 16 Dei) c/
^uß,, in euauß, Icili, 19, 19 16 ^6ain ... 17 vivereinu^ <^ >^,uß,, civ, 13, 23;
epi5i, 186, 9, 32; ßr«. (ünri5ti 2, 41, 47; nupt. et concup. 2, 27, 46

VII, I 6icii^ 6ixii ^; 6ominu5 Hc/c/. /^ ^ Iexu5 om, (? 2 ut non t^, d> 3 ini5ii
me l?-, >^ ^ l-eleren6uin e5t 5c ^ prlmu5 nomci t?-, X 4 int«uit pecc2tuin c?-,
5 ^ intr2vit om, ^ ^ inun6uin^ nunc/>^aem, /? 5 p« ^(5,/,) ^ lta et c^, T- ^ l«^
uli2 ^(ac); non a^/. O ^ noinine5 om, U^ ^ pertran5il ^ac,)l/ac, 6 cmuii5
l/(ac,) 7 lactuin /)h>c,) ^ lacti 5um 5t(l, ^5,) 8 un6e a^ e un6e e // un6e e ^
^(l><«,); un6e 2e l/; un6e e /5l; un6e et e 1^; uu6e et 2 ^(ac,) ? eiu5 om,
^<Dx 10 ui ^(5,/,) 1I contr2^ non/>?-ae?n, l/(ac,); propter ^ ^ eniin om,
/5t ^ cuin om, 1^ ^ ol?oe<lieinu5 O 12 Deo />(5,/,) ^ e2czue^ 2eque />/lO^c,/,
eczue Dsac,); ea6einczue 1^; c^uae a<^, /(ac,) ^ ol?oe6ientia^ ol?oe6ientiae
^ ^ 6iciinu5 (?/(ac,) ^ volunt2tein^ no5tram <«^. O 13 5e6 ... l^ciinu5 om,
/'/lc? j 5e6 ... 14 laciinu5 om, O 15 uolun (^lc.^/ j it^ llia Ol/(ac,!); 6e illa
/V ^ 5criplu« ita t^, ?t>in 16 nanc om, l/ ^ nal?uii li2nc t?-, >^ ^ ^6ain ... 17
Kal?uii o>m. O ^ ui^ eu2/ ^ in om, //^ 17 inoreinur (H D(ac,)l/(ac); inoriinul
«p, VII 57

De natura c^uippe nuinana noc recte 6ici ootext, in c>ua extitit per
inoooe6ientiain voluntax propria, c^uae Dei voluntati exxet
a6verxa. deteruin, c^uo6 aninet a6 6ivinitatein lilii, una ea6ein- 20
c^ue voluntax ext patrix et lilii, nec potext ullo ino6o e5xe 6iverxa,
uoi ext natura trinitatix iininutaoilix univerxa. I^t autein mec/lHto?-
Dei et /?omln«m ^omo (7^?-«t«5 /««5 non taceret oropriain, c^uae
Deo a6verxa ext, voluntatein, non erat tantuin noino, xe6 Deux et
noinc>; per c^uain inirat>ilein xin^ulareinc^ue ßratiain nuinana in 25
illo xine oeccato ullc> poxxet exxe natura. ?rc>oter noc er^o ait:
D«^enc/l c/e c^e/o, non «t^lclHm vo/«nt^tem me^m, 5ec/ vo/«nt^tem
el«5, ^«l me ?n«lt, ut ea cauxa exxet tantae oooe6ientiae, c^uae
oinnino xine ullc> peccatc> exxet noininix, c^uein ßereoat, c^uia 6e
caelo 6excen6erat, noc ext, non tantuin noino, veruin etiain Deu5 30
erat. I^nain c^uippe oxten6it exxe oerxonain in utrac^ue natura,
noc ext, Dei et noininix, ne, xi 6uax laciat, czuaternitax incipiat
exxe, non trinitax. ()uc>niain itac^ue ^einina o^ui6ein xuoxtantia,
xeci una perxona ext, orooterea c^uo6 6ictuin ext: /)«cenH c/e cHe/o,
relenur a6 Dei excellentiain, c^uo6 vero a6iunctuin ext: /Von «t 35

20 ea6einc^ue ,,, 21 lilii) k2u5tin,, trin, 14; ^,uß,, in euanß, Ion, 19, 5
22 H«uI-2 ... iininu«dili5) ^uß,, irin. 15, 20, 38 ^ I liin, 2, 5 27 lon, 6, 38
30 non ... erat^ ^uß,, epi5t. 140, 3, 7; c/^ 26v, luc!,, 4, 5; irin, 4, 20, 27; 5pir,
et li«. 1, 1 31 unain ... n«u«) ^uß,, 5erni, 294, 9, 9 32 qu2ternit«^
^uß., epi5t. 140, 4, 12; in euanß, loli. 27, 4; 78, 3; 99, 1; 5erin. 130, 3; 186, 1,
1; 242, 4, 6
18 recte) te5te U^ ^ quo» 19 obe6ienil2in 2 ^ proprie/) ^ uolunt2ti5
(? ^ e55e O 20 ea6einc^ue^ ei i6emc^ue 0^(ac); i^emc^ue U^X 21 volunta5
om, )^ ^ 6iuerS2 e55e t?-, T- 22 e5i om, s 23 uolumatein propriain c^u2e 6eci
2cluerxa e5t t?-, T- 24 ac uerxa/? ^ e5t 26ue«2 t?-, ^ ^ e5t^(l><«,); e55«
U^5,/,) ^ «muin^ ino6o aclci, ?- 25 quein/>^>c,)l/ ^ ßr«i<l (? ^ liuinanain
l/(Hc,) 26 propter) proptere2 /^^//r 28 ini5it ine l?-, ^4/?Ä^^ ^ ex5et^ e55e
/^(ac,)lD?" 29 pecc«o ullc» t^, 1^ ^ e5xei^ e5xe O ^ czuein^ czu2in l/ ^ c^ui2^ qui
lV; czu2 T- 30 t2ntuin non l?-, 5t ^ eciain) e«« ^(ac,) 31 perxonain om,
^Ox ^ in c>m, ^ 32 ne 5i^ ni5l O ^ lacii c^2; lecit ^ 34 propter 2 O
35 relerunt ?- ^6^ 2 i^/(ac,)
58 dcmtr2 5erinonein ^l-riauoruin

/lclHm vo/«nt^tem meHm, propter ^,6ain, c^ui lecit xuain, relenur


a6 noininix oooe6ientiain, utruinc^ue autein (Dnrixtux, i6 ext,
Deux et noino; tainen oooe6ientia in illo, c^uae contraria ext
inoooe6ientiae priini noininix, xecun6uin iu, c^uo6 noino ext,
40 coininen6atur. I^n6e ait aooxtolux: 5lc«t enim /?e^ lnoi>oec/lentla?n
«ni«5 ^omln« /?eccHto?-« con5tit«tl 5«nt m«/tl, lt^ et /?e?- oi>oe-

VIII. l^ec, c^uia 6ixit /?omln«, xeoaravit Deuin, c^ui noini-


nein a6xuinpxit, c>uia, xicut 6ixi, et val6e coininen6an6uin ext,
una perxona ext. Ipxe nainc^ue unux dnrixtux et Dei liliux xeinper
natura et noininix liliux, c>ui ex teinoore a6xuinotux ext ßratia; nec
5 xic a6xuinotux ext, ut priux creatux poxt a6xuineretur, xe6 ut ipxa
a6xuinptione crearetur. ^c per noc propter ixtain unitatein
perxonae in utrac^ue natura intelle^en6ain et iiliux noininix
6icitur 6excen6ixxe 6e caelo, c^uainvix xit ex ea, c^uae in terra
luerat, virßine a6xuinptux, et liliux Dei 6icitur cruciiixux et
10 xepultux, c^uainvix naec non in 6ivinitate ipxa, c^ua ext uni^enitux

40 Koin. 5, 19
VIII,3 unu5 ... 4 liliu^ c/ ^uß,, encliil-. I0; xerin. 294, 9, 9; irin. 1, 8, 15
7 liliu5 ... 9 crucilixu^ </ ^uß,, c. l^2xiinin, 2, 22, 3 9 liliu5 ... 5epuliu5^
^uß,,5erin. 213, 3, 3;214, 7

36 voluiNatein o>n, (? ^ czui 5t(5./,) 37 uti cuinque O 38 ol?oec!lentiain


/?Qi-^0 39 lioniini X(ac,) ! >6 om, I^ 42 conunen6atu5 l^ j in
ol?oe6i2m d 41 peccatorl5 iV(ac,) ^ Na ... 42 inulti om, /^ ^ et om, ^ ^ per
5t(5./,) s oboe6ientiain) in/>?-aem. d(ac,)?(Hc,) 42 conxtiluuntul- U^;

VIII, 1 5epar2bii /^>«,)l/ ^ 6eu^ X(ac,) ^ czui^ czu« c^K; c^ui6 D 2 6ixii
O ^ coininen^au6u5 ^/^>c,); coinineu6atuln 1^ 3 d^rinu5) e5i acic/, r ^ liliu5
6ei t?-, /^ ^ 5einper ... 4 liliu5 om, /^ 4 e5i om, T- ^ ßr«i2in/ ^ ßratla ... 5 e5t^
non 2 5 5e6 ... 6 creal-etur om, (? ^ ut^ c/e/, /^ 7 natu«in (? ^ in in-
celleßenti2 /i/; iutelleßen62 iV 8 6e5cenc!l/(ac,) ^ «eli5 Oc?-c?VX
2llm ^ c^u2invi5^ c^u2in iu5 ^?D ^ c^uainvi5 5it) qu« carnein X ^ ex om, s ^ e2
quae) aque O; 2ec^ue /^? 9 luerit O ^ 255uinpturu5 ?- ^ ei> om, ^(ac,) ^ cruci-
lixu5) inonuu5 acic/, 2 I2 ip5e czuae /? ^ c^ue O^c,) ^ uniiu5 /'
«p, vm 59

patri coaeternux, xe6 in naturae nuinanae xit inlirinitate per-


pex5ux. I^ain liliuin noininix 6excen6ixxe 6e caelc> ipxuin 6ixixxe
xic 1eßiinux: /Vemo H5cenc/lt in c^e/«m, n«l <^«l c/e c^e/o c/«cenHt,
/l/l«5 ^omin«, <^«l «t in cHe/o. I^ni^enituin verc> liliuin Dei
crucilixuin et xepultuin oinnex etiain in x/inl?olo conliteinur. 15
I^n6e ext et illu6 apoxtoli: 5l enim co^nov«5ent, n«m<^«Hm
/)omln«m ^/o^e ^«ci/^x«5ent. I^anc unitatein perxonae dnrixti
lexu Doinini noxtri xic ex natura utrac^ue conxtantein, 6ivina
xcilicet atc^ue nuinana, ut c^uaelioet earuin vocal?uluin etiain alteri
iinperiat, et 6ivina nuinanae, et nuinana 6ivinae, l?eatux oxten6it 20
apoxtolux, ul?i, nc>x cuin a6 nuinilitatein inixericc>r6ein per
dnrixti exn^rtaretur exeinpluin: //oc Ventile, inc^uit, in voi>«,
^«oc/ et in (H^to /««, ^«l, c«m ln /o?-^7H Dei «5et, non ^/?lnam
H^lt^t«5 «t e«e He^«H/« /)eo, 5e^ 5ehnet l/?5«?n exlnHnlvlt/o?-mH?n
5e?^l Hccl/?len5, in 5lml/lt«c/lne /?omln«?n /lct«5, et ^H/nt« lnvent«5 2 5
«t /?omo. //«ml/lHvlt 5emet l/?5«m /lct«5 ot?oeHen5 «5^«e Hc/
mo?-te?n, mo^em H«tem c^«c«, duin er^c> dnrixti noinen ex eo illi
xit, c^uo6 xcriptuin ext in propnetia: l/nxlt te De«5, /De«5 t««5, o/eo
ex«/tHtlon« /?^e /?H?-tlcl/?lt?«5 t««, un6e a6 i6, c^uo6 noino lactux
ext, pertinet, i6 ext, ^uo6 /ä^mHm 5e?^l Hccl/?len5 ^^lt« «t 30

13 lon. 3, 13 16 I cor. 2, 8 22 ?liil. 2, 5-8 28 ?5. 44 (45), 8


1 1 iulirinitate 5c(ma?-z.) 12 liliu5 O ^ lioininiliu5 >^ ^ 6e5cen6^ 5e /V
13 5ic leßiinu5) leßiinu5 5icui e5i T- ^ c>e5cen6il cle «elo t^, 5c ^/VX
15 oinni5 l/ 1 6 eniin) 2utem r 17 Doininuin) 6euin «> ^ ßlorlae
c!oniinuin t?-, 1^ ^ 6olniui no5iri ie5u cl^ri5ti t?-, T- 18 utr^que^ liuinaHa (?;
extrac^ue O s c!iuin2in (^ 1? 5l licet /? ^ c^ueinlioet >^; quil?u5lil?et 2 ^ alter (?
20 liumanae^ liuin2n2 O ^ ^umau2^uinaui/; /5(l,?-<«,) 21 cuin om,
^ ^ ini5ericor6l2in ^ 22 inc^uii om, /^l^/ 23 ei om, l/ ^ lorinain /^(Hc,)l/
24 e5t om, O ^ aeczuali5^ 5e 2ec^ualein l/eA; 5e eczuall5 X/ ^ 5einet) xe »llm
25 5iinilitu6inein (?cir7^/X2lim 26 5ein«) 5e /2bm; 5e ine /? 27 inc>r-
tein^^ inone (? ^ cruci ?V(ac,) ^ eo^ iIlo ^ ^ illi) om, ?- 28 proplieta 5 ! unxi
/? ^ olo /l^(ac,) 29 un6e) unuin U5fl,?n5,) ^ 26 om, <r ^ 26 i6) aii ^ 32 e5^
om, O s i6 e5i) i6ein 7> ^ e5i^ c>m, bm ^ Kabilu5 T- ^ e5t^ om, s j inuentu5 exl t^,
5t?"
60 dontr2 5ermonein ^rrianoruin

ln^ent«5 «t /?omo, c>ui utic^ue liaollux coepit ex teinpore. De ipxo


tainen ec«leinc>ue dnrixto 6ictuin ext: ()«l c«?n ln/o??nH Del «5et,
cuin prolecto in lorina Dei, antec>uain a0 illc» lorina xervi exxet
accepta, non6uin erat iiliu5 Qoinimx, xe6 liliux Dei, cui patrix
35 aec^ualitax rapina non erat, xe6 natura. i^Ion eniin erat uxurpan6c>
elatux, xe6 noc erat natux et i6ec> veritax. >Ion6uin er^o erat
dnrixtux, c^uo6 exxe coepit, cuin 5emetlM«m exlnHnlvit, non
iorinain Dei ainittenx, xe6 /o^^nam 5e?^l Hccl/?len5. Veruin xi
c^uaerainux: ()uix ext ille, <^«l c«m ln/o?-?nH Dei «5et, non ^ln^m
40 H^i,lt^t«5 «t «5e He<^«^/« Deo? rexpon6etur nol?ix voce apoxtolica:
(^?-l5t«5 /««5. ^r^o et illa 6ivinitax nuiux nuinanitatix noinen
accepit. Itein xi c^uaerainux, czuixnain xit /lct«5 oi>oec/len5 «5^«e Hc/
mo?-tem, mo?-tem H«tem c^«c«, rectixxiine rexpon6etur: Ille, ^«l
c«m ln /o?-mH Dei «5et, non ^lnam H^lt^t«5 «t e«e He<^«^/«
45 Deo. ^r^c> et ixta nuinanitax illiux 6ivinitatix noinen accepit.
^.pparet tainen i6ein ipxe dlirixtux ^eininae ßi^anx xul?xtantiae,
xecun6uin c>ui6 oooe6ienx, xecun6uin c>ui6 aec^ualix Deo, xecun-
6uin c^ui6 iiliux noininix, xecun6uin c^ui6 liliux Dei, xecun6uin

46 ßeininae ,,, 5uo5tantiae^ ^uß,, in euunß, loli. 59, 3

31 qui^j quo6 U^(ac,) ^ coepit om, ?; e5t X ^ ex^ et ^ ^ c!e 5e ip5o ?; 6epo5itc> 5
32 tainei^ unuin 6e U^ ^ ecxlein s ^ qui am, /?(7OcV/-^V^bm ^ cuin^
prolecio allc/. I^s ^ lorin2m l/ 33 cuin ,,, Dei om, c?^VX» ^ 2l? om, (?
lorin2 5erui al? illo t?-, T- ^ lorina^ „m, U^ 34 liliu5^ om, ^t 36 electu5 /?;
claru5 s j er«> ^(5,/,) ^ noiu5/ ^ e«l2 om, (? 37 ex inani ^(ac,)
38 lorin<lin^ iorm2 (? ^ aimnitten5 l/ 39 czui5^ qui (!? ^ e5i om, D ^ lorinain
/</ ^ e55et) e55e O 40 e5t om, (? ^ 2eqquali5 e5xe l?-, /1//Äi ^ 2eqqualem ^?; 5e
2eqquali5 /^l/(ac,)/; 5e 2ec^ualein l/h>c,)^ ^ re5pon6iiur />(Hc,)/?^ ^ noui5 (?
41 et illa^ ill^ e5i (? 42 laciu5 om, s ^ 26 ^(5,/,) 43 inonen^ inorte
(? j autem om, O ^ re5pou6iiur />(ac,)K ^ illa />(uc,) 44 e55«) e55e
O ^ 2eqqualein >^(ac,); 5e 2eqquali5 XlV(ac,)/; 5e 2eqqu^lein l^(/>c,)s 45 et
^./,) ^ illiu5^I i5tiu5 ^ j accepii^j « H<i^. ^ 46 ßiß25 ^4ö/-/A/p>^/2dln;
ß/zax ^Ox()^t>^ ßißuau5 l/(ac,); ßißna5 l/h>c,) 47 qui6^ czuo6 5t^ ^ c^ui6^^
czuocl 5ll^ 48 czui6^ c^uo6 5tl^ ^ liliu5^ liliuin /^(ac,,<) ^ 5ecunäuin^ .,. Dei
«p, vmix 61

c^ui6 6icat: Z-^te?- niHlo?- ^e «t, xecun6uin c^ui6: ^o et /?Hte?- «n«m


5«?n«5, xecun6uin c^ui6 non lacit voluntatein xuain, xe6 eiux, a 50
c>uo inixxux ext, xecun6uin c^ui6: 5ic«t /'Hte?- 5«5clt^t mo^t«^ et
vwl/lcHt, 5lc et^/l«5, ^«o5 v«/t, vlvl/lc^t.
IX. 7. Itein xeo.uuntur et 6icunt: "Ix et in cruce pen6enx
voluntate et praecepto patrix carnein nuinanain, c>uain 6e xancta
virßine ^aria xuxcepit, in inanux noininuin 6erelic^uit et 6ivini-
tatein xuain in inanux patrix coininen6avit 6icenx: /'^te?-, ln niHn«5
t«^5 commen^o 5/?l>lt«m nie«?n, c^uia ^aria inorituruin cor1iux 5
peperit, Deux autein iininortalix iininortalein liliuin ^enuit. Lr^o
inorx (ünrixti non 6eininutio ext 6ivinitatix, xe6 6epoxitio
corporix. 3icut(i) eniin ^eneratio eiux ex virßine non luit
corruptio 6ealitatix ipxiux, xe6 xuxceptio corporix, ita et in inorte
ipxiux non luit paxxio et 6electio 6ealitatix ipxiux, xe6 xeparatio 12
carnix eiux. 5icuti eniin, c^ui in6uinentuin conxcin6it, in6uto lacit
iniuriain, ita et c^ui carnein ipxiux crucinxerunt, 6ivinitati ipxiux
contuineliain intulerunt." Lcce in c^uioux vernix xuix oinnino

49 lon. 14, 28 jlon. 10, 32 52 non ... 51 e5t) c/ loli. 6, 38 51 lon. 5, 21


IX,4 Luc. 23, 46

49 quic!^ czuo6 ^ ^ 6icü ^tl^ ^ qui6^^ <;uo6 <r 52 c^ui6^ o,uo6 ^ ^ laci« 62
51 quic!^ quoc! «; c^ui 6l«1 (? ^ inoi-tuu5 /)^(ac,) 52 5ic^ 5icui ^/(ac,) ^ czuo6

IX,I 5ec^uilur T; inxe<^uuniur ^ ^ 6icent ^I/(ac,)/ ^ l5^ l*l5 l/ ^ ei^^ c^ui 1^; om,
^ ^ in c>m, U^ 2 p«ecepto ... 13 lntulerunt om, l^ ^ c^uae (7 3 virßine om,
?- ^ Kl2ri2 5u5cepil c»n, U^ s 6erelinquii /^(ac,)l/(ac,) 5 tua (?; iuu5 >^
6 autein om, ^ ^ inunonalein om, T- 7 (Hnri5ti om, (7 ^ 6iininutio /?l/
cT-U^/^bm; 6e min2tio /5(ac,) 8 5icuti »l«n; 5icui m«,, ^e 5e>vn, ^4^lHn,,
/. ^ ^ eiu5 c>m, c?^ ^ luii^ 6eluii (? 9 6elalilatl5 ///^/h>c,); 6eitaiix /V2; 6e
c^ualN2ti5 /)(ac,) ^ lp5iu5 om, m ^ ip5iu5 ... 12 c!ealliatl5 om, ^ 12 « om,
>^ ^ 6eialiiati5 ///^ih?c); 6eiiatl5 /V2 ^ repar2tio ?" 1 1 eiu5^ ip5lu5 c?-
^lbm ^ 5icui (7XlV/5l ^ in6uinent2 ^ ^ in6mo^ in6uinento T- 12 eiu5
«rnein ^(ac,) ^ ip5iu5^ eiu5 5ts 13 intulerunt^ ininori5 26que 6iuerxae
putante5 xe acic/, /^ (5ec/ cie/,)
62 <^ontra 5erinonein ^rri2noruin

inanilextant ne^are xe, c>uo6 a6 unitatern perxonae dlirixti etiain


15 aniina nuinana penineat, xe6 in dnrixto carnein et 6ivinitatein
tantuinino6c> conliteri. ()uan6c«^ui6ein cuin pen6eret in li^nc>,
il1u6 ul?i ait: /'ute?-, ln mann t«^5 commenc/o 5/?l?-lt«?n me«m,
6ivinitatein ipxain volunt euin intelle^i cc>ininen6axxe patri, non
nuinanuin xpirituin, c^uo6 ext aniina. ^/lerito in ixta ipxa 6ixputa-
20 tione xuperiux, ul?i voluerunt intelleßi dnrixtuin patrix volunta-
tein lecixxe, non xu<un, ninc euin ininorix atc^ue 6iverxae putantex
exxe naturae, illu6 coinineinoraverunt, c^uo6 ait: /'ilte^, t^n5eHt H
me c^/lx «te, non t^men ^«oc/ e^o vo/o, 5ec/ <^«oa! t« v«, illu6 autein
noluerunt, czuo6 ait: 7>«t« «t Hnlma me^ «5<^«e H^ mo?-te^7.
2 5 ^u6iant er^o ixta coinineinorantil?ux nol?ix: 7>«t« eü Hnl>na meH
«5^«e Hc/ mo?-tem. /'ot«t^te?n /n^eo /?onenc/l HnlmHm me^m,
^llo?-em ^c cH?-ltHtem nemo ^i>et, ^«^?n «t HnlmHm 5«Hm /?onHt
/?w Hmic« 5««, et c^uo6 6e illc> intellexerunt apoxtoli propneta-
tuin: ()«onlH?n non c/e^e/ln^«« Hnlm^m ?ne^?n in ln/e?-no. L^t nix
30 atc^ue nuiuxino6i xanctaruin xcripturaruin textiinoniix non re-

14 ac! .,. 15 pertine«) c/ ^uß,, in eu2nß, lon, 49, 18 17 I.uc. 23, 46


22 Kl«tn, 26, 39 et par. 24 !^arc. 14, 34 et p2r. 26 lon, 10, 18
27 lon, 15, 13 29 ?5, 15 (16), 10; c/ ^n. 2, 31 « 13, 35

14 inanile5iat l^/ ^ 26 om, (?, ^(5./,) ^ liuin2nitatein 1^ 15 numau2 2niina t^,


2lim 16 culn) 6uin )^ 17 illu6 om, /?; illuc /V 18 ip5an^ 5uain !^ ^ euin
om, T- ^ lntellißi cuin t^, )^ 19 auiin2^ 2in2/ ^ inemor ito O ^ ip5a ^(5,/,)
20 uol^ 5ioi /?(ac) ^ voluerunt^ uolum X ^ patri^ 5uo H^c/. It^ac,); 5ui aHi
U^^>c,); patri 5uo ^ ^ uolunt2ti5 (? 21 nuic U^ ^ ininori5) ^(l.?-a5,); in inori5
lt^ ^ 6iuer5e 7?^/^ ^ putant (?l/<; putau5 >^ ^ putant e55e /l(l, >-<«,) 22 n2lur2
d ^ conuneino«runt cTs2om 23 «lix ine om, /5l ^ i5te om, 1^ ^ eßo om,
(? ^ vi5^ ol5 ^(ac) 24 ine2 /(5,/,) 25 2u6iunt/ ^ au6iant ,,, 26 monein om,
?>, ^(mH>z,) ^ i5la om, X; i5ti l/(ac,) ^ coininoi-antiou5 /X 26 meaain om, l/
27 inaiore (? ^ n,nc/>(ac,!)/?X(ac,)l/5t(ac,); ac/ ^ c<lrilatein^ 6i!e«ionein
1^ ! oonat^ czui5 ac^, 2 ^ pro 2mici5 5ul5 oonat t^, /^ 28 6e^ et
(? ! proplietam O 29 6erelinczuenx (?; 6erelinqui5 O; clerelenczui5 (H
/>h>c,) ^ in inlerno auiinain meain t?-. ?- ^ et) ui X 32 re5i5iat (?
cap. IX 63

5ixtaiit, lateanturc^iie dnrixtuiu non tantiiiu carnein, xe6 aniinain


c^uoc^ue rminarnarQ verl?o uni^enito coaptaxxe, ut exxet iina
perxc>na, c^uo6 dnrixtux ext, verl?uin et lioinc>, xe6 ipxe noino
aniina et carc>, ac per noc dnrixtux verouin aniina et carc>. Lt i6eo
xic intelle^en6ux ^eininae xu1>xtantiae, 6ivinae xcilicet et rniina- 35
nae, ut ipxa nurnana ex aniiria conxtet et carne. ^ut xi eo inoven-
tur, c^uo6 xcripturn ext: l^e?-i>«?n eH?-o /lct«m «1, nec illic aniina
noiuinata ext; intelle^arit carneiu prc> noinine poxitain a parte
totuin xi^nilicante locutionix ino6o, xicuti ext: ^4c/ te omn« cHw
veniet, itein: Ac o/?e?-l^«5 /e^« non l^tl/lc^blt«^ omn« c^?-o. ()uo6 40
apeniux alic> 1oco 6ixit: ^x /e^e nemo i«5tl/!cHt«?-, itein^ue alio:
/^on l«5tl/ic^t«?- />omo ex o/?e?-li>«5 /e^«. Ita er^c> 6ixit: Omn« c^?-c>,
ac xi 6iceret: Orrniix noino. 3ic itac^ue 6icturn ext: I^e?-i?«?n c^?-o
/lct«m «t, ac xi cliceretur: Verourn norno Iacturri ext. Veruin-

31 (Hiri5iuin ,,, 33 per5on^ c/ ^uß,, in p5alin. 29, 2, 3; in eiiauß, Ic>li, 47, 9;


5erin, 161, 1, 1; irin, 13, 10, 13 eta/. 34 <^llri5tu5 ,,, caro) ^uß,, epl5i, 187,
3, 8; in eiiauß, Ioli. 8, 5; 27, 4; 47, 12 et H/, 35 intelIeßeu6u5 ,., llumauae^
d255i2n,, c. I^e5l, 1, 5; Lepor, 6; ^,uß,, c. !^axiinin, 2, 12, 2 37 loli. 1, 14
39 ?5, 64 (65), 3 (I.XX) 40 Koin, 3, 20 41 ex ,.. iu5tilic««-) c/ Qal. 3,
11 42 Qal. 2, 16 43 Verbuin ,.. 44 e5i>^ Ioli. 1, 14 44 verl?uin ,.. e5l^
^uß,, aniin, 1, 18, 31; coll, c. I^laxiinin., ?!. 42, 714, 35-36; 6iver5. c^uae5t.
80, 2; in p5alin. 29, 2, 1; 5erin. 153, 6, 8

31 l^teantui czuae O/ ^ tant1iin ^(l>H5,) ^ 5e l/(ac,) 32 liuinaua (?


33 liomo^^ et H^, ^ 34 ac ... «i-ci om. O ^ «^ c>m, ^ 35 5ic^ 5it
O ^ intelleßen6u5^ e5i Hc^, (?^tl^ ^ 6iuine/I^ ^ et om, // I^ma>-z,) ^ 1iuinauae)
ac per lioc clui5m5 uerlmin anll1ia et caio a<^. /); e5i ß/ßax aclÄ, U^ (z/o«a)
36 ui^j et aH/. ^ ^ ip5e c^; ip5ae O ^ liumana^ liimiai!ae O; liumauita5
1^ ^ animae />(ac,) ^ cou5i<et/^; con5i« U^ ^ inouetul- (? 37 illi d^(ac)
38 lioiniuein dX(ac,)l/(ac,) ^ po5Na (? ^ a oane^ aperte ^(?/il
39 5ißnilicante ioiuin l?-. /V ^ 5ißnilicantein Xl/«- ^ 5icui 2; 5ecuti /
40 iu5tilicaiur d 41 neinc> om, <) ^ iu5tilic2Hil-^ iu5tilicabiiur Ol/^
^^ss^2bm (N T!./> j alio2^ loco acüi, ^ 42 iil5tilical?itul- /7/^c,)?-^
/V(ac,)>^2 j caro^ ^t<«lc/. /^ 43 ac 5l^1laxl /r,^./,) ^ 6icer« om, ^l
44 6iceret c?^r2 ^actimi^ laciil5 ?- ^vel-uiniaineu^ uerl?uiu iainen^(^c,)l//
64 (Üontr2 5erinonein ^rrlauoruin

45 tainen ixti cuin eiux xolain Quinanain carnein velint iiitelle^i


noininein dnrixtuin - nec^ue emin ne^aount noiniiiein, 6e c>uo
apenixxiine 6icitur: l/n«5 ?ne^to?^ Dei et ^omln«?n /?omo (7^^«t«5
/««5. iV^iror, cjuo6 nolint conxentire propter nanc nuinanain
c^uoinoüocuino.ue naturain 6ici potuixxe: />Hte?- mHlo?- me «t, non
50 propter illain, 6e c>ua 6ictuin ext: ^o et /?^te?- «n«??l 5«m«5. ()uix
eniin lerat, xi c^uantuxcuinc^ue lioino 6icat: L^o et Deux unuin xu-
inux? Lt c^uix non accipiat, xi lioino 6icat: Deux inaior ine ext?
()uale illu6 ext, c^uo6 ait oeatux lonarmex: ^llo?- «t De«5 coi^e
no5t?-o.
X. 8. Itein 6icunt: "Ix, c^ui voluntate et praecepto patrix
totain 6ixpenxationein a6iinplevit, voluntate et praecepto patrix
corpux xuuin a inonuix xuxcitavit, et cuin ipxo corpore ut paxtor
cuin ove et xacer6ox cuin oolatione et rex cuin purpura et Deux
5 cuin teinplo a patre a6xuinptux ext in ßloriain." ()uaeren6uin ext
ati eix, qui ixta cucunt, Dualein ovein paxtor reponaverit patri. 3i
eniin caro xiiie aniina ext, c^uain reponavit, c^ui6 ext ovix ixta nixi
terra xine xenxu, c>uae nec ßratiax a^ere potext? ()uia xiiie aniina
c^w <^«lc//?ot«t?

47 I liin, 2, 5 49 Ioli, 14, 28 50 lok, 10, 30 j qui5 .., 51 5uinu5) /^uz., in


euanß, loli, 48, 10; c. ^laxiinin, 2, 22, 1, 2; 5erin. 140, 4 53 I loK. 3, 20
X,8 czuia ,,, 9 poten) </ Ien,, re5urr, 40; ^inl?r,, liex, 6, 7, 43; ^,uß,, in
p5alin, 42, 6; 5erin, 335K (?I,3 2, 817, 38 5^,) 9 «ro ,,, pcite5i^ c/ loli, b,
63
45 eiu5 2(5,/,) ^ llumana X ^ uellini (.) ^?; uel X/ 46 non «lbm 47 unu5
om, Hl^a 48 ini^or^ ininc»- />(ac,) ^ uoleni /?; nolunt 1^ ^ liuin2uain c>n7. (?
49 quo ino6l cuinczue ^(ac, f) l/(ac,) ^ poiul55e 6ici naturain t?-, U^(ac,)
50 p2ter lte?-, O 51 czu2muincuinque /5(ac,)l/; <M5cumque ^ 52 recipiat
T- 53 quale^ qu2 O ^ Deu5 om, O 54 ue5tro ^
X,I p«ri5 ,,, 5 ßlori2in om, ^ 3 a inorte X ^ ui om, (? 4 o^I2tio
O ^ ei^ ,,, 5 teinplo c>m, ^ 5 ^lorla^(Hc,)l/^ 6 reponauii^l^ 7 caro^

/l(ac,)l/(Hc,) ^ aße« ßr2tiax t?-, 2bm ^ quia^j c^ui l/(ac,) 9 c^uo6 X


«p, XI 65

XI. 9. Itein xec^uuntur et 6icunt: "Ix, ^ui voltmtate patrix


6excencut et axcen6it, voluntate et praeceptc> patrix xe6it a6
6exterain eiux Au6ienx patrein xim 6icentein: >5ec//e H^ c/exte?nm
me^m, c/onec /?onam lnl?nlco5 t«o5 5cHi>e//«m ^ee/«m t«o?-«m. Ix,
c^ui voluntate et praecepto patrix xe6et a6 6exterain eiux, ix 5
voluntate et praecepto patrix in conxuininatione xaeculi venturux
ext apoxtolo vocilerante et cucente: ^t i/ne, inc^uit, Domln«5 in
l«««, ln voce H?-c/nn^e/l et in t«i><i /)« ai«cenc/et c/e cHe/o. Ix, c^ui
voluntate et praeceptc> patrix veniet, voluntate et praeceptc> patrix
iu6icaturux ext totuin inun6uin in aec^uitate et re66iturux xin^ulix 10
xecun6uin li6ein et opera xua, xicut ipxe ait: /'«lte?- l«c/lcHt
neminem, 5ec/ omne l«c/lci«m /l/lo ^ec/lt, itein: 5lc«tl H«Ho l«Hco,
et l«c/lcl«^7 me«m ^e?-«m «t, ^«iH non ^«<le?-o vo/«nt^tem me^m,
5ec/ ^o/«ntHtem ei«5, <^«l me m«lt. I^n6e et in iu6ican6c> patrix
praexentiain praeponit, et xuain 6ivinain 6i^nitatein et potex- 15
tatein xecun6ain rxuxtponit 6icenx: Zenlte, ^enec/lctl ^t?-« mei.
Lr^o iuxtux iu6ex ext liliux, iu6icantix vero nonor et auctoritax
patrix iinperialex le^ex, xicuti et xoiritux xancti ollicioxa a6vocatic>
et conxolatio uni^eniti Dei iuxti iu6icix ext 6i^nitax." lain c^uae

XI,3 ?5. 109 (ll0), 1; c/ Xl«tli. 22, 44, ^arc. 12, 36, /^ci. 2, 34, Nedr, 1, 13
7 I7^55,4, 16 II IoK. 5, 22 12 lon. 5, 30 16 ^lattli, 25, 34

XI,2 25cen6u ... 19 6ißniiax om, 1^ ^ 5eciet c/-^TV^c,)»/ 5e 6icii (? 3 a^ a O


4 inea ^(Hc,) ^ iuo5^ iuu5 l/(Hc,) ^ l5^ i5te D 5 patri5 ei praeceptci c?-,
>^ ^ xe6ii d/^Ol)/XtT?VIim ^ 5e6« ... 6 p«rl5 om, ^ ^ eiu5 om, X ^ 15 om, e; qui
acici, (? 6 con5ununatiouein /?(?Oi?^2; con5uin2tionein l/ 7 apo5toli O;
uolum2te H^, 5t(ac,) ^ uoce arclianßeli et in iu55u ^ 8 iu55u) ei a<^/. ^ ^ et
c>m, l/ j 6e5cen6ii Ol/ ? veniet) uenit ^/ll//</>c,)^«; et «/ci, ^
I2 aec^u1tatein/l(ac,) ^ re66iiurux^ e« aH/, IP- I I li6ein 2(5,/,) ^ 5icuü
/lO/V j neininein iu6i«1 t?-, ^ 12 6e6it lilic> t?-, /^4/?//i^^ ^ 5icui
^l//??V ^ lu6ico^ iu6iclc> /?(? 13 e5t om, (? 14 ini5ii ine l?-, >^
15 praepouil^ proponii (?; 6icen5 a^/, ^Hc,) ^ ei^ om, l/ ^ pote5t2te O
16 5ecun6uin />l/ ^ po5tpouen5 />/? ^ patre5 /l(ac,) 17 e5t om. (? 18 leßi5
/^(ac,) ^ 5icui /?dXt>ln ^ el om, c?^ 19 iu5ti^ et ac/ci, 5t(ac,) ^ iu6ici
>^ ^ l2inc^ue />/ld-XO/^c,) I^TVsac,)!^ nain c^uae ^Qx; i2in qu2eqque 2(ac)
66 (üontr2 5erinonein ^rrianoruin

20 xuperiux rexoon6iinux, etiain a6verxux ixta xiiniliter valent. ()uo6


eniin voluntati et praecepto patrix otioecuenx ext üliux, nec in
noininitiux 6einonxtrat 6iverxain iinpareinc^ue naturain patrix
praecipientix et lilii oooe6ientix. ?Iuc acce6it, quo6 dnrixtux non
tantuin Deux ext, c^ua natura aec^ualix ext patri, xe6 etiain noinc>,
25 c^ua natura inaior ext pater, cuiux etiain nc>n xoluin pater, veruin
et Doininux ext. I^ain in6e ext et il1u6 propneticuin: Do?nln«5
c/lxlt Hc/ ?ne.- /--l/l«5 me«5 « t«, Itii ext c^uippe inierior xutixtantia,
c^ua pater inaior xit, et xervi lorina, cui 6oininux xit. I^aec autein
iorina nuinanitatix eiux, c^uain inanente torina 6ivinitatix accepit,
30 ut in 5lnll/lt«Hne ^oniln«?n /le?-et, et ^i>lt« invenl>et«^ «t ^omo,
in iu6icio c^uoc^ue apparel?it, c^uo vivox et inonuox iu6icatiit. I6eo
6ictuin ext 6e oatre, c^uo6 non l«Hc^t?lt ^«e??l^«Hm, 5ec/ omne
l«Hcl«m c/ec/lt /l/lo. r>orinain nainc^ue in dnrixto lilii noininix
tunc ao eo iu6ican6i vi6eount et iinpii, 6e c^uioux 6ictuin ext:
35 ^ic/e^nt, in <^«em con/lice?-«nl, Dei vero lorinain in eo6ein ioxo
dnrixto, c^ua aec^ualix ext patri, utic^ue non vi66eount. I-In6e

20 c^uo6 .., 23 ol?oeclienu5^ vle/e 5«/?^ VI,15 5czc^.; 24 lioino .., 25 p«er^
c/ /^uß,, trin, 1, 8, 15 25 cuiu5 .,. 26 e51>) kau5iin,, irin. 28
26 Doininus .,, 27 tu ?5, 2, 7 27 illi ,,, 28 5ii^ i,«/e ln/>a XXll,12 5qcz,
28 n2ec ,,, 34 iinpii) c/ ^uß,, in euanß, Ioli. 21, 13, 14; 36, 12; 99, 1; trin, 1,
13, 28-30 32 ?nil, 2, 7 32 loK, 5, 22 35 loli, 19, 37; ^cli, 12, 10

20 5innllter 5t(mH?^,) 21 eniin^ 2utein ^ ^ liliu5 om, (? ^ nec c>m, /^


22 noiniuili>u5^ omnll?u5 U7 ^ iinp2reinque^ in pmreinc^ue (?; 6i5p2reinl^ue
/V ^ naturain ^(5./,) 23 lilio (? ^ lioc d; liunc 0(Hc,) 24 e5t 6eu5 t^,
/1/W/ ^ e5t> om. ^ ^ c^ua^ qui2 ^? ^ p2tri^ p2tri5 /) 25 eti2in om, U^ ^ verum^
etiain H^, (? 26 «2 <>„, ^^/ 27 ubi X ^ e5i om, (? ^ quippe e5i c?-, X
28 qua^ quo/ ^ pate^ propter O 29 eiu5^ <M5 (? ^ czu2^^/2 30 ui>) 5i
ae^, (? ^ in om, ?- ^ 5iniiIilu6inein Ol«n (c/ ev öuoi^u«^! /V, T^ et l^ec,
I,at,) ^ 2l?ilu XO 31 c^uo^ qul (?s ^ c^uo ,,, iu6i«l?N om, /^ ^ iu6lcauii ll-X
32 iu6icauii ^ 33 iu6icio />(ac,) ^ lilio 6e6ii t?-, ^l/ ^ lilio s 34 tunc) tain
O ^ et om, Oc/^?/>Ädln 35 in> om, X,-l/(mHlL,) I coulicerunt O;
tr2u5llxeruui I^X; conpunxerunt /^l/ ^ Dei^ liuin ^ ^ lorin2 d^ 36 quae
aequali5 O/5l; czue qu2li5 X; qua« quali5 l/ ^ e5i om, (?
«p. XI 67

progetia praecexxit: 7o//Ht«?- l?n/?l«5, «t non vlc/eHt c/H^tHtem


/)onllnl, c^uia et a6 noc pertinet: ^eHtl ?n«nHco?-c/«, <^«lH l/?5l
/)e«?n vl^e^«nt. Denic^ue noc apertixxiine textatur, uoi 6icit:

I^on er^c> c^uoniain iiliux Dei ext, nain xecun6uin noc coaeterna
illi cuin patre et una ea6einc^ue potextax ext, xe6 c^uia liliux
noininix ext, c^uo6 exxe coepit ex teinpore, ut potextax ei 6aretur
in teinpore. ()uo6 non ita 6icitur, tainc^uain eain xioi et ipxe non
6e6erit, i6 ext, naturae in xe nuinanae non 6e6erit potextatein illa, 45
c^uae in eo natura 6ivina ext: ^oxit noc cre6ere. ()uoino6o eniin
alic^ui6 laceret pater nixi per uni^enituin liliuin? l^ec xine xpiritu
xancto, c^uia inxeparaoilia xunt opera trinitatix. ^c per noc, c^uo6
potextatein iilic> 6e6it, c^uoniain liliux noininix ext, per eun6ein
ipxuin ipxi 6e6it, c^uoniain liliux Dei ext. OmnlH enlm /?e?- l/?5«nl 50
/lct^ 5«nt, et 5lne l/?5o /lct«?n «t ^l^l/, 3e6 lionorilice et
coinpetenter trinuit patri, c^uo6 etiain ipxe lacit ut Deux, c^uia 6e

37 I5. 26, 10 (I,XX) 38 ^l«tli, 5, 8 40 ?ote5t«em ... e«) loli. 5, 27


48 in5eparabili2 ... trinitati5^ ^u^., 26ult. coniuß, 1, 18, 21; epi5i, 164, 6, 17;
in euanß, loli, 95, 1; prae6, xancl, 8, 13; 5erin, 213, 6, 6 50 Ioli. 1, 3

37 iinpii5 (? ^ ui c>m, ^l^X ^ ne l^ ^ ui6eam (? ^ cl2rii«en>.) ßloriain )^


38 voiniui^j 6ei t^X« ^ et om, e; !^5./,) ^ a6 ^(5./,); o>n. s ^ mun^o cor6e
nl/^TAV2ni; inun6i cor6e XOll; /^, ?!/ ci1 xn9«poi if> >c»p5icl ("inun6icor6e5"

39 te5tat />(uc,) 40 ei^ et iu6iciuin et (?; et a^c/, ^lPÄ ^ quonian^ c^ui2


crft ^ liliu5^ liliuin U^(ac,) 41 c^uoniain^ qula «l 42 et ^(5,/,) ^ ean^einczue
(? ^ pote5tati5 O ^ c^uia^ quoni2in bin 43 ut pote5ta5 ^(mH?-z,) ^ ut ... 44
teinpore o^l. /) ^ 6aretur^ 62« cur ^ 44 6lcatur l/ 45 naturae^ 5u2e H^c/,
s ^ nuinau2e in 5e t?-, /1/W/ ^ pote5tate 1^ ^ ülain /) 46 quoino6o eniin^
quoino6eu /^ ^ eniin om, /?-X 47 uniiuin /> ^ uec o?n, (? ^ 5ine) 5l ine O
4? pote5iate /^ ^ 6e6ii lilici t^, ^t ^ quoniain^ c^uia X 52 ip5i l/(5,/,); ip5e
/h>c,)5cVl-^ ^ 6e6il ip5e t?-, 1- ^ liliu5^j e51 acici, ^<ac,) ^ ip5uin^^ ip52 O 51 et^
0(5./,) 52 c>u^qui^
68 <IoMra 5erinonein ^rrilluoruin

patre ext Deux. luxe nainc^ue Deux ext 6e Deo, pater autein Deux,
xe6 non 6e Deo.
XII. "^u6ivit, inc^uiunt, a patre: 5e^e <«/ ^exte^m me^m, et
i6eo xe6it a6 6exterain" patrix, tain^uain paterna iuxxione, non
etiain xua i6 lecerit potextate. I^c>c c^ui6ein nixi xpiritaliter
acceptuin luerit, iilio oater a6 xinixtrain erit. ()ui6 ext autein
5 patrix 6extera nixi aeterna illa inellal?ilixc^ue lelicitax, c^uo
pervenit iiliux noininix etiain carnix iininonalitate oerceota?
I^lain xi velut inanuin Dei non xecun6uin liniainenta corporix,
c^uae in Dec> non xunt, xe6 xecun6uin eliectivain vinutein
xapienter et li6eliter coßiteinux, c^ui6 intelle^einux nixi ipxuin uni-
10 ^enituin, per c^uein lacta xunt oinnia? De c^uo etiain propneta
6ixit: ^t ^Hc^l«m Donmlnl c«l ?-e^e/Ht«m «t? ()uoino6o autein
liliux aucut patrein? ()uoino6c> cucuntur a vatre inulta veroa
unicc> verl?o? ()uc>ino6c> tranxeunter loc^uitui- ei, c^uein xtaoiliter
loc^uitur? ()uoino6o alic^ui6 teinooraliter ei 6icit, in c^uo xioi
15 coaeterno iain erant oinnia, c^uae conßruix c^uil?ux^ue teinvoril?ux

53 p«er ,,, 54 Deo) c/ ^uß,, c. l^laxiiniu. 2, 23, 6; in eu2nß, Ioli. 29, 7; 39,
1; 40, 3; 54, 2; 5erin. 142, 5; 214, 5
XII,1 ?5. 109 (110), 1 5 oatri5 ,.. lelici«5^ ^ ^uß,, in p5alin, 137, 14;
5erm. 213, 4, 4 11 I5, 53, 1 14 c^uoino6o ,,, 15 oinnia^ ^uß,, ßen, a6 lilt.
1, 9; in euanß, Icili. 19, 4

53 e5t" l/(5,/,) se5t^^ 6eu5 a^/. 1^ ^veo^ «elo T- Spater ... 54 veo ^(mH?-z,)
XII, I inea O ^ et ... 2 6exier2in/^m^?A) 2 5e6el /Ac,^2 (c/^ 5e?-m, ^^lan, /,
55 et c, 5. ^1^iHn, X/,2) ^ tainczuam^ in c^uain ^ ^ iu55io D(ac,) 3 5uain
l/(ac,) ^ i6 5u2 t^, )^ ^ i6 ^cerel xu2 T- ^ lacerei ^7^ ^ pote5tatein
/^Ol/(Hc,) ^ lioc^ eciain acici, ^ ^ 5pirltuallter OiHtV7^?in 4 acceptuin^
ac!eptuin 0^2 ^ c^ui5 ^1^; c^ui T^ 5 6exterarn^ 6 inlncirialiiati/(ac,)
7 velui) l12 ui Oc^VNiin; ita ?- ^ vei^j p2tri5 <,Hi, c7^/>Ädln; 6iuini O ^ non
om, O^/>^ 8 5ecun6uin^ U^(5,/,) ^ 2llectluain /V(ac,) ^ uinute (?
9 intelleßiinu5 /?r^?^V>Ä ^ nl5l om, 5t ^ unißenite /?(ac,) 12 proplieta etiain
t?-, ^(ac,) ^ proplietia /ll/ I I 6icii < ^ re^eletuin ^ 12 au6ii liliu5 t?-,
r ^ inuli2 6icuntur <i patre t^. /1/!/Ns 13 verl?o^ lilia c?^ ^ ei5 O ^ czuein^
cui ^ 14 teinpc>«liter aliqui6 t?-, T- 15 l^uil?u5^U^(ac,) ^ teinporalil?u5
^/(^,)
«p, XllXIll 6?

6icit? ()uix naec au6eat c^uaerere? ()uix valeat invenire? Ht tainen:


Dixit Domino Domino meo.- 5ec/e Hc/ c/exte^m meHm, et c^uia
6ictuin ext, i6eo iactuin ext. I^oc er^o iain erat in verl?o, c^uo6
ve^m cA?-o /lct«m «r. Lt c^uia in verl?c> ante carnein iain erat
veraciter, i6eo in carne coinpletuin ext ellicaciter, c^uia in vertio 21)
iain erat xine teinpore, i6eo in carne coinpletuin ext xuo teinpore.
In c^ua carne axcen6it in caeluin, c>ui 6e caelo non recexxit, etiain
cuin in6e 6excen6it, et in c^ua xe6et a6 6exterain patrix tiracniuin
patrix, et in c^ua 6excenxurux ext a6 iu6iciuin in i«««, in voce
H^Hn^e/l et in t«in Dei. 25
XIII. I^tii illi ininorein volunt vi6eri lilii potextatein, c^uia
in i«55« 6ictux ext 6excenxurux. 3e6 c>uaeren6uin ext ati eix, iuxxu
cuiux. 3i patrix, interro^an6i xunt iteruin, c^uitiu5 teinporalitiux
verl?ix iutieat pater aeterno xuo veroo, ut 6excen6at 6e caelo,
xic^ui6ein ipxa Dei iuxxic>, c^uae iiet in teinpore xuo, iain erat ante 5
oinnia teinpora in ipxc> Dei vertio, ()uo6 xi iiliu5 Dei per noc,
c^uo6 liliux noininix ext, 6excen6it 6e caelo, er^o per noc, c>uo6

17 ?5, 109 (110), 1 I? loli, 1, 14 20 in2 ,.. 21 teinpcire2^ ^,uß,, in p5alin.


104, 22 22 in> ,,, «eluin^ ^.uß,, civ, 22, 8, 1, 21 ^ 25cen6it .., 23 6e5cen6it^
^uß,, 5erin, 263/^, (^1^, 1, p, 348, I, 3 5qq,) 23 5e6et ,,, oatrl5^ ^uß,, 5erin.
212,1 24 Il^55.4,16
XIII,6 lIliu5 ,,, 7 «elo) ^,uß,, epl5t, 187, 3, 9; c. l^axiinin. 2, 20, 3; xerin,
294, 9, 9

16 2u6iat (7/5 ^ invenire ite?-, >^ 17 ineo om, 5c ^ 18 e51> om, U^ ^ iain
om, lp^ ^ in c>m, c7^ ^ veroo) uerxo /^ 19 verl?uin) uerbc> K ^ et om, Xl/
20 veraciter ,,,21 er« om, /) ^ «rne^ «rnein />(ac,)/? ^ e^ii«citer^ et ac/ci, X
21 en U^;,/,) 22 qui^uia/>/? j6e^eX 23 5e6ii /,(>«,) l/ j iu6icuin 2(ac,)
25 et om, ^ ^ in tut>a^ inculla >^
XIII, I uolunt ui6eri ininorein t?-, ^ ^ ui6ere /^ ^ poce5tate /) ^ qua />(ac,)
2 in om, /^ ! 6e5cen5uru5 e5t 6ictu5 t^. ?- ^ ei^ in acici, ?V ^ cuiu5 iu55u t^, <
3 patri l/(ac,) ^ iteruin^ iter l/(ac,) ^ teinporil?u5 cl^T^; czuil?u5 Hc/^, X
4 iubeat uert>i5 t^. c^ft 5 lil 1^ 6 teinpore l/^<7,) ^ 5i om, U^ 7 c^uo6^
5i acüi, 0 j lilio ^ j 6e5cen6et 50F^
72 dontr2 5erm<?nem ^rriauoruln

verouin Ext, per ipxuin iuoetur, ut 6excen6at 6e caelo. l^ain xi


non per ipxuin pater iuoet, non er^o pater per xuuin verouin
10 iuoet, aut aliu6 erit verouin, per c^uo6 iuoeatur unico veroo. Lt
iniror, xi iain illu6 unicuin erit, xi et aliu6 erit. kactae xunt
c^in6ein patrix a6 liliuin c^uae6ain etiain teinporaliter vocex, xicut
6e nuoe xonuit: 7« « /l/l«5 me«5 H/ect«5, non tainen ut liliux
uni^enitux per illax alic^ui6 6ixceret, xe6 ni potiux, c^uox ita
15 oponel?at au6ire, ^c per noc etiain ille tranxeuntiuin vertioruin
5onux non xine lilio lactux ext lilio; alioc^uin non oinnia per
ipxuin iacta xunt. 3e6 nuinc^ui6, cuin iuoeoitur, ut 6excen6at 6e
caelo, talil?ux xonix et vocioux opux erit, c^uioux liliux paternain
noverit voluntatein? ^tixit noc cre6ere. (^uicczui6 er^o illu6 erit,
20 c^uo6 iieri oponeoit a6 liliuin, non laciet pater nixi per eunclein
iiliuin, a6 ipxuin xcilicet, c>uia liliux noininix ext, et lactux ext inter
oinnia, per ipxuin autein, c^uia iiliux Dei ext, et per illuin iiunt a
patre oinnia. 3i autein, c>uo6 6ictuin ext: /n l«55«, ln voce H?-c/nn-
^e/l, ipxiux arcnan^eli iuxxuin volunt intelle^i, xicut verl?a ipxa
25 vi6entur xonare: ()ui6 eix rextat, nixi ut an^elix etiain ininorein
clicant uni^enituin liliurn, c^uoruin iuxxix oooe6ire pernioetur, xi

13 Vl^rc. 1, 11 « par. 23 I Ilie55. 4, 16


8 6e5cen6at ^ 6e5cen6atur ndXOl/c/c^>Ä (6e5cen6atur cl/>«c^ /1«z«5tln«m
>l/l<,^ non ln^enit«?-) ^ 5i non^ 5inum l/(/>c,) 9 pater per ip5um t?-, < ^ per^
om, d^l/ ^ verl?uin lte?-. c>^ I2 lul?elur c?^ I I inirol^ ininc>r l^T^ ^ 5i
iain^ 5u2in ^c,) ^ erii^ er« >^ ^ laciae (H /l ^ qui6ein 5um t^, /V 12 c^ui6ein^
quic! e5i O ^6) et l/ ^ lilii t/^>c,) ^ eti2in om, c; et >^ 13 inei /l ^ iainen^ tuin
>^ ^ unißenicu5 liliu5 l?-, s 14 lii^j ii e, liii O^/«; i O ^ czuci /V 15 ac^ 26 (?;
liac^cV(>llc,) ^ ille etiain t?-, T- 16 l2«ae /^ ^ e5t^ 5uni/^?(5,/,)O 17 ip52
l/ ^ lact2 5t(5,/,) ^ cuin iu!?et>iiur om, T- ^ iul?etur /^?h>c,)/)c^>Ä; iu!?eretur
/?(ac,) 18 p«ern2in^ p«ri5 i2in ?- 20 quo s ^ oporteo«
/V^(a<7,)^()x^ ^ lacii ^, l2ciai OT; lacei (,) ^(^,7,) s p«ri 1^ 21 Koinini5^
6oinini5 O(ac,) ^ e5t> om, s ^ et U^(5,/,) ^ laciuin 2 22 6ei liliu5 l?-, X ^ «^
eti2in a 23 iu55u^ iu5u^ l/; et Hc/c/, U^ 24 iu55u d^l/^c,)/ ^ uolunt
iu55uin t?-. r ^ uoluii /^ ^ ip52 uerl?2 l?-, ^ 25 6i«nt ininorein l?-, X
26 iu55i5) iu55u5 />; ip5i5 ^ ^ perliioetur om, ^ pernitientur U^ ^ 5i^ 5e6 7^/
«p, XlllXIV 71

iuoente ininor ext, cui iuoetur? ()uainvix, c^uo6 6ictuin ext: /n l«5-
5«, ln voce H?-c^n^e/l, poxxit etiain xic intelle^i, ut ipxa vox
arcnan^eli iuxxu Dei lieri accioiatur, i6 ext, ut an^elux, c^ui tuoa
Dei exxe intelle^en6ux ext, a Doinino Deo iuoeatur einittere 32
vocein xuain, c^uo6 inleriori creaturae necexxariuin erit au6ire,
cuin liliux Dei c/«cen^et c/e c^e/o. Ipxa ext eniin tuoa, 6e c^ua 6icit
alic> loco: (?Hnet enim t«^Ä, et mo^t«l ^««^ent inco??-«/?tl.
XIV. Dixit er^o liliux: 5lc«t H«c/lo l«c/lco, xive ex nuinana
xuoiectione, c^uia et liliux noininix ext, xive xecun66uin illain
incoininutaoilein xiinpliceinc^ue naturain, c^uae xic ext lilii, ut
tainen ei 6e patre xit; in c^ua natura non ext aliu6 au6ire, aliu6
vi6ere, aliu6 exxe, xe6 c^uo6 ext exxe, 1ioc au6ire, noc vi6ere. I-In6e 5
ao illo ei ext vi6ere et au6ire, a c^uo illi ext ipxuin exxe. I^Iain et
illu6, c^uo6 alioi ait: /^on /?ote5t /l/l«5 H 5e /lce^e <^«lc^«Hm, n«l
^«oc/ vlc/e?-lt ^t?-e^ /lclentem, inulto ext a6 intelle^en6uin 6illi-
ciliux c^uain lioc, c^uo6 ixti poxuerunt, uoi 6ixit: 5lc«t H«c/lo
l«c/lco. 3i eniin non /?ot«t /l/l«5 H 5e/lce?-e ^«lc^«Hm, n«l <^«o^ 10
vi^e^t /?Ht^em /lcientem, c^uoino6o poterit iu6icare, xi patrein

33 I dor. 15, 52
XIV,I loll. 5, 30 4 in ... 5 vi6ere^) c/ H.uß,, iu euanß, Ioli. 18, 10 7 Ioli.
5,19

27 iul?«ur) meliu5 6ici non pote5i a^, /(m^?^./ ^/o55H) ^ 6ictuin ^


(ma^z,) ^ iu55u) iu55u5 O; ei a^. U^ 28 voce) an ^^aem, I^(ac,) s 5ic) ui a^,
(? 29 2n^elu5) 2ußeli5 ^c,) ^ c^ui) que ^ 32 e55e om, ^ ^ intelleßen6uin
/^(ac,)O 31 5uain lte^. />(ac,) ^ inleriorein l/(ac,); inleric>i- ^ ^ creaturain
l/(ac,) ^ au6iiure O 32 cuin) quoniain 5ll^; czuoin (H/ ^ 6e5cen6it /V/c;
6e5cen6e /^(ac,); 6i5cen6ii (.) /? l^(ac,) 33 alio) in /»-aem, ^ in acici,
/ll/ ^«nii /?<I7i/; «ülr (.^> O ^iut>2e I/(ac,) ^e5ur^um ^l/(ac,)
XIV,I 6icil /r 2 c>u2 Z)?" ^ et om, X ^ e5t) «5 /^ 3 5uppliceinczue U^ 4 ei
6e) ei6ein U^X; e26ein ^ ^ patri U^X; patri5 ^ ^ au6ire) <lui 6ire O 5 aliu5
O ^ 5e6 om, s ^ «5t ^(5./,) ^ lioc^) et acici, l^ 6 ei) « X ^ e5i ei c?-, ^/V ^ ei ... illi
lte?-, /^? ^ 2u6ire ei ui6ere t?-. «lbm ^ illi) ille l/^c^^ac,) ^ ip5ain /l ^ e55e) e51
5 ^ et^ c>m, />/? 7 quicqui6/ 8 quo / ^ lacientein patl-ein l?-, X ^ a6 om, (?
9 6icii «» I2 liliu5 ^f^/,) ^ lacel-e a 5e c?-, ?- ^ c^uicqui6 / 1 1 5i) ni5i l^h>c,)
72 (üontr2 xerinonein ^rri^noruin

non vi^erit iu6icantein? 3e6 /nte?- non l«c/lc^t <^«em<^«^m,- omne


c^uippe l«c/lcl«m c/eHt /l/lo. lu6icat er^o liliux accepto a patre,
non alic^uo, xe6 omni iu6icio, o.uainvix patrein non vi6eat
15 iu6icantein, quia ille neininein iu6icat. ()uoino6o ißitur non
/?ot«t /l/l«5 a 5e /lce?^e ^«lc<^«Hm, n«l ^«oc/ ^e?-lt /nt^em
/lclentem, cuin iu6icet, nec patrein vi6eat iucncantein? I^on eniin
all: ^Von /?ot«t /l/l«5 H 5e /lce?^e ^«lc^«Hm, n«l ^«oc/ au6ierit
patrein iuoentein, xe6, ^«oc/ vic/e?-it /?Hl?-em /lclentem. In ixta
20 Inten6ant, ixta content, ixta conxi6erent, et eoruin c^uo6ain
ino6o, ^uantuin lieri potext, excarnetur intentio, c>ui carnalioux
coßitationioux inoliuntur unain trinitatix ean66einc^ue naturain et
xuoxtantiaruin xeparare 6ixtantia et potextatuin ßra6ioux or6inare.
I6eo eniin cuctuin ext, c^uo6 non laciat alic>ui6 liliux a xe, c^uia non
25 ext a xe, et i6eo c>uicc^ui6 lacit, patrein vi6et lacientein, c^uia vi6et
ex ipxo lacien6i xe naoere potentiain, ex c^uo xe vi6et exixten6i
nal?ere naturain. Lt c^ucxi ait xe non poxxe, non 6elicientix ext, xe6
in eo, c>uo6 6e patre natux ext, perinanentix; tainc>ue lau6aoile ext
oinnipotentein non poxxe inutari, c^uain lau6aoile ext, c>uo6

12 lon. 5, 22 24 non^ ,,, 26 potenti2in^ </ ^uß,, in eu2nß, lon, 21, 2;


5erin. 71, 16, 26 ^ liliu5 ,,, 25 5e) c/^ ^uß., in eu2nß, lon, 20, 4, 8; c. lvlaximin.
2, 20, 3; vlc/e etlHm ln/^a XXIII,27 50^. 29 oinniootentein .,, 30 mori^ c^
>Vuß., 5erin. 214, 4

12 5e6) 5i T- ^ quicc^u2in 5c (aHi, queinquain 5./,) 13 lilio cle6ii t^, /ll/ ^ a


om, ?" 14 iu6ico ^(ac,) 15 illi l/(ac,) ^ quoino6o^ erßo aa!^, D ^ ißiiur c/e/,
O ^ liliu5 non pote5i l?-, /r 16 liliu5^ lilio/l^; ^(5,/,) 17 iu6icat ^?(Hc,)
19 iuoentein ... patrein lte?-, (? 20 inten6ent O; o5ten6ant ^ ^ c^uo6ain^
quo6 ac! (I^l/(ac,); czuo6 2 O 21 qui2 l//Hc,^) 22 inoountur (H
/^ ^ irinitatein 2 ^ ea6einc^ue l/(ac,) 23 5ep2rare) e55e oarare (?; reoa«re
l^ ^ 6i5t2nti2in />(TtlQc/I^X; 6i5tanti2e (.<) l^(Hc,) ! pote5tatein />(ac);
pote5tacit>u5 s ^ or6in.lrel (? 24 i6eo^ in eo (? ^ l2ciet (? 25 laacii
^(5./,) ^ vi6et^ ui6ii l/^c^^ac,) ^ lacientein ui6ei l?-. s s vi6ei^^ ui6ii 3; lac
aH/. /?(ac,) 26 ui6« 5e t?-, ^/ 27 6eliciente5 /,(<,<7,) 28 e5t^ei a^i,
O ! tainque^ 2equ2e (.)/; ec^ue 5l; 2ec^ue l^; i<linc^uain s 29 po55iin
/>/? ^ c^uain^ c^uo6 s ^ e5t om, /^
«p, XIVXV 73

oinnipc>tenx non potext rQori. ?oxxet eniin liliux lacere, c^uo6 non 32
vi6i5xet patrein lacientein, xi poxxet lacere, c^uo6 per illuin non
lacit pater, lioc ext, xi poxxet peccare, nec^ue naturae iinrnuta-
l?iliier l?onae, c^uae a patre ^enita ext, convenire. I^oc autein, c^uia
non potext, non 6elicienter non poteN, xe6 potenter.
XV. La6ein nainc^ue xunt opera patrix et lilii, non c^uo
liliux xN i6ein ipxe, c^ui pater ext, xe6 c^uia nulluin opux ext lilii,
c^uo6 non per eurn pater iacit, nec ulluin patrix, c^uo6 non per
liliuin xiinul lacieritern lacit. ()«^ec«m^«e enlm /?Ate?- /lclt, /nec
eHc/em /l/l«5 5lml/lte?- /lclt. Lvan^elica ext et ixta xententia lilii 5
ipxiux cc>nxec^uenter ore prolata. I^on xunt er^o alia lilii et alia
patrix opera, xe6 ^Hec e^c/em, nec 6ixxiiniliter liunt a lilio, xe(l
5lml/ue?-. duin autein non alia xiinilia, xe6 naec ea6ein liant a
lilio, c^uae liunt a patre, c^ui6 ext 5lml/lte?- nixi nor! cÜxxiinili
lacilitate, non 6ixxirnili potextate? 3i eniin ^ec eHc/e?n c^ui6ein I0
ainlx? laciunt, xe6 alter altero laciliux et potentiux, non utic^ue
5lml/lte?- ea iacit liliux. duin vero et /?Hec e^em et 5lnll/lte?-,
prolectc> nec alia xunt lilii c^uain patrix opera, nec operantiurn ext

33 noc ,., 34 potenter^ c/ ^,uß,, irin. 15, 14, 23


XV, I e26ein ,., lilii^ c/^ kau5tin., irin. 13; ^uß,, in p5alin, 128, 23; in eu2nß,
loli. 18, 8 4 loll. 5, 19 6 non .,. 7 ea6ein^ Xuß,, in euanß, lon, 18, 8

32 oinnipoten5^ oinni potext (? ^ inori^ non />^aem, ^t(ac,) 32 lecit


/?X2 ^ peccare^ lacere /) ^ naturae^ natu«in /^; om, s 33 e51 ßenlta t^,
s ^ conueuiri (? 34 potenter) pote5t ^
XV,I czuc>^ c^uoc! l/e2llm; ui T- 2 5ii^ lii l^ac,) ^ ip5e om, 7; 5lt aH/. ^ ^ qui^
c^uia l/(ac,); et H^c/, 7^ ^ 5e6 ^(ma>^,) ^ c^uia^u2 />(ac,) 3 lecil/(ac,)U^;
coMra p«ripa55l2nci5 H>^, /(mH^z.;z/c>55a) 5 5iiniliter liliu5 t^, 1^ ^ et om.
^l/ 6 con5equeniur /) ^ ore^ o« />(ac,)^ eril >^ ^ ei/(5,/,) 7 xe6> ^
(5,/,) ^ e26ein liec t?-, l^ ^ 6i55iiniliter^ 6e 5iiniliter l/(ac,); xiiniltter
I^(ac,) ^ liunt^ Junt s 8 liant) iiunt (? ^ a c>m, O 9 c;ui6 ext^ qui6ein
s ^ ui5i^ 5i (?; /?(5,/,)O(5,/,) 12 lacu!iate ?" ^ laacilitate , , , 6i5ximili om,
O ^ 2inbci c^ui6ein t^, 62 1 1 alier^ alitel- O ! altero^ alteri U^ 12 e2
5lnullter t^. /?(ac,) ^ e<l ,,, xiiniliter om, O 13 operau6uln /^ ^ <^iuerxa exi c?-, ?-
74 (üomra 5erlüonein ^,rrl2norui!i

6iverxa potentia. I^ec utic^ue xine xpiritu xancto; nec^ue eniin a


15 iacien6ix ainl?oruin operioux ullo ino6o ainl?oruin xeparamtur
xpiritux. IVliro itac^ue ecxieinc^ue utic^ue 6ivino ino6o ati oinnioux
liunt opera oinniuin, al? oinnioux etiain xin^uloruin; nain
oinniuin opera xunt caeluin et terra c>innix^ue creatura. De iilio
czuippe 6ictuin ext: 0mniH /?e?- lM«m /lct^ 5«nt. ()uix autein al?
20 xpiritu xancto au6eat alienare opera c^uaruinlioet creaturaruin,
c^uein cernit operari 6c>na xanctoruin, 6e c^uil?ux xcriptuin ext:
OmnlH H«tem /?Hec o/?e?nt«?- «n«5 Ht<^«e lc//em 5/?l?-lt«5, ^wl^en5
/?w/??-lH «nlc«l<^«e /??-o«t v«/t«> ?oxtreino, cuin xit diirixtux
Doininux oinmuin et 5«/?e?- o?nnlH De«5 ^ene^ct«5 ln 5Hec«/H, c^uic,
25 ex oinnitiux ne^ari potext etiain xpiritux xancti opux, c^ui ext
ipxuin dlirixtuin in utero virßinix operatux? duin eniin an^elo
luturuin panuin xitii nuntianti vir^o 6ixixxet: ()«omo^o/let «t«c/,
<^«onlHm ^^«?n non cozno5co, rexponxuin accepit: 5/>l?-lt«5 5Hnct«5
5«/?e?"^enlet in te. 3in^uloruin autein opera 6icuntur, c^uae a6
30 unainc^uain^ue eoruin inanilextantur peninere perxcmain, xicut
natux ex vir^ine non nixi liliux, et vox 6e nutie: 7« «/l/l«5 me«5
H/ect«5, a6 xoliux perxonain peninet patrix, et xpecie corporali

14 nec ,.. 16 5piriiu5^ c/ ^.uß,, irin. 13, 11, 15 1? IoK, 1, 3 22 I <^or, 12,
11 24 Koin, 9, 5 27 Luc. 1, 34-35 ZI KKrc. 1, 11 et p^r. 32 5pe-
cie ,,, 33 5anctu^ c/ Klarc. 1, 10 et p^r,

14 potenti^ natu« 7; uel pc>ienna ac^, X(5,/,) ^ eniin om, ^ ^ 2 om, l/


15 aint>orunl^ l?onc>ruin 2 ^ operil?u5 ... alnl?oruin^ />(ma?-z,) 16 eo6ein-
que^ eo6ein qu2e d ^ onrnil?u5 ... 17 opera lte?-, /^ 17 oinnluin^ et Hc/c/. ^
18 oinni5que^ oinni5 czui ^; oinni5 qu2e O ^ creatur O 19 <M5^ c^ui >^ ^ 2l?^
2 l^>^ 20 quaelil?« O; qu2mlil?et /^? 21 c^uein^ quae U^ ^ 6e^ 6i
/(Hc,) ^ c^uil?u5^ quo T- 22 oper«ur liaec t?-, ^4//V ^ operatur^ operatu O
23 propria c>m, U^ ^ unicuique^ Sln^uli5 U^ 24 l?ene6iciu5 6eu5 t^,
^t2 ^ qui6^ qui < 25 5ancil 5piriiu5 t?-, >^ ^ e5i^ et (? 26 operatur U^
27 nuntiati ^(^c,); 2nnunllanti l> ^ lii (? 29 te) ei uiilu5 alti55inu ot>uint>ra-
bit til^i <«ic/, X ^ acl) at O 30 eoruin om, ^ ^ m^uile5iatur ^5(Hc,) ^ peninel-et
s 31 liliu5^ ncin ac^. (? ^ uoce U^ ^ ineu5 om, ^ 32 oatrl5 pertinet t?-.
/^/ ^ cc>rporall5 /(ac,)
«p, XV 75

xicut coluintia xolux apparuit xpiritux xanctux. I-ainen et illain


carnein xc>liux lilii et illain vocein xoliux patrix et illain xpeciein
xoliux xpiritux xancti univerxa trinitax operata ext; non c^uc> inva- 35
li6ux xu unuxc^uixc^ue eoruin xine aliix, cmo6 operatur, iinplere,
xe6 non potext operatio exxe 6ivixa, ul?i non xoluin aec^ualix ext,
veruin etiain in6ixcreta natura, ita ut, cuin trex xint et eoruin
xin^ulux c^uixc^ue Deux xit, trex tainen 6ii non xint. I^ain et pater
Deux ext, et liliux Deux ext, et xpiritux xanctux Deux ext; nec liliux 40
i6ein c^ui pater ext, nec i6ein xpiritux xanctux c^ui aut pater aut
iiliux, xe6 pater xeinper pater, et liliux xeinper iiliux, et ainl?oruin
xpiritux nuino.uain cuic^uain eoruin aut pater aut iiliux, xe6
xeinper utriuxc^ue xpiritux; univerxa tainen trinitax unux ext Deux.
()uix itac^ue ne^et, non patrein, non xpirituin xanctuin, xe6 iiliuin 45
ainl?ulaxxe xuper aquax? 3oliux eniin iilii caro ext, cuiux carnix illi
pe6ex aciuix iinpoxiti et per ac^uax 6ucti xunt. ^oxit autein, ut lioc
xine patre lecixxe cre6atur, cuin 6e xuix operioux univerxaliter

35 Minen ,,, 35 en) c/ ^,uß,, irin, 4, 21, 30 38 inncre« natur^ p5, Vißil,
Inap5,, irin, 3, 88; kiIa5tr. 137 ^109^j, 4 ^ cuin ,,, 39 5N) c/ ^uß,, in p5alin. 81,
2; 5erin, 214, 10 3? 5in^ulu5 ,., Deu5) >Vuß,, 6o«r, cnrl5t. 1, 5, 5; in eu2nß,
lon, 14, 9; in p5alin, 81, 2 40 nec ,,, 42 liliu5^ </ ?5, Vißil. lnap5,, «in. 1,
52; >^,uß,, in euan^. lon. 105, 3; 5erin, 156, 6, 6 42 xec! ,,, 44 Spirilus c/
^uß,, li6. et 5vino, 9, 20 44 univer52.,. Deu5^ via!e ln/^>l XXIX, 135c>,
45 lilium .,, 46 ac^u25^ c/ ^larc. 6, 45-52 et p2r,

34 ei^ om, O ^ illain^^ uocein H^, />(ac,) 35 5oiriiu5 5ancci 5oliu5 t?-,
l^ ^ 5anctu5 O ^ c^uo6 e^2oin ^ inualicluin O 37 6ivi52^ 6uuia (H 1^ ^ e5t^ e55e
O(ac,) 38 etiain^ 5e6 />^<lem, O ^ in6i5cr«ain (7 ^ ut) ei ^ ^ et^ ac /)
39 5in^uli5 ^ ^ 6ei /Vh>c,) ^ 5inc^ 5un1 ?^; /?(l>H5,) ^ et om, Xl/ 40 ei> ..,
e5i^ om, (? ^ nec^ non c7^>^5,/,) ^ liliu5 non (H i6ein t^, >^ ^ ^liliu5 i6e!n oui
p2ter non t?-, T- 41 e5i c>m, l^ ^ xanctu5 om, ^l/ 42 liliu5^ e5l ^a!^,
s ^ xeinper^ e5i a^/, 2 ^ liliu5^ ,,, 2inooruin) et ainooruin liliu5 t^, /?
43 numquain om, U^ ^ eoruin ^(5,/,) ^ p2ter^ p2tri5 /»-Hem, ^ ^ liliu5^ lilii
/>?nem, ^ 44 utri5c^ue/(Hc,) ^ e5i om, (? ^ 6eu5 en t^, /V 45 non^ ,,,
5an«uin^ om, 5tl^- non liliuin/sac,, 5ec/ a!e/.^ 46 lilii om, /?d^Ol//V^ ^ ille
/>/? 47 iinoo5iti5 (? ^ per) 5uoer (? ^ 6ucti^ 6icti ^(ac,) ^ noc om, (?
48 patre lte?-, ^(ac,) ^5ui5 operil?u5^ 5ui 5oporiou5 (?; operiou5 5ui5 t^, ?"
76 (Hom« 5erinonein ^rrianoruin

6icat: /^te?- H«te?n ln me mHne?« /lclt o/?e^ 5«H, aut xine xpiritu
50 xancto, cuin xiiniliter opux xu lilii, c^uo6 eicieoat 6aeinonia. Illiux
quippe carnix a6 xolum, liliuin pertinentix lin^ua erat, qua iinpe-
ratiatur craeinoni0ux, ut exirent, et tainen 6icit: /n 5/?l>lt« 5HHncto
eicio ^e?monlH. Itein, c^uix nixi xc>lux liliux rexurrexit? ()uia xolux
inori potuit, c^ui carnein nariuit, et tainen al? nc>c opere, c^uo
55 xolux liliux rexurrexit, non erat pater alienux, 6e c^uo xcriptuin ext:
()«l 5«5clt^vlt u ?no?-t«« /««?n. ^n lorte xe ipxe non xuxcitavit? L^t
ul?i ext, c^uo6 ait: 5o/^ite te^/?/«m /?oc, et t^c/«» 5«5clt<li>o l//«c/, et
c^uo6 potextatein xe lial?ere 6icit ponen6i et iteruin xuinencu
aniinain xuain? ()uix autein ita 6exlpiat, ut putet xpirituin
60 xanctuiu rexurrectioneiu noininix durixti non cooperatuin, cuin
ipxuin noininein dnrixtuin tuerit operatux?
XVI. Lxt in lioinine xiinile c^ui66ain, c^uainvix nec^uac^uain
illiux trinitatix, c^uae Deux ext, excellentiae coinparan6uiu; ille
eniin Deux ext, ixta creatura. taoet tainen alic^ui6 et lxta, uoi
c^ualicuinc^ue ino6o i6, c^uo6 6e illa inellaoili Dei natura 6icitur,

49 loli. 14, 10 52 Xl«ili. 12, 28 53 quia ... 54 li2duii^ c/ /^uß,, irin. 13,
17, 22 56 (3aI. 1,1 ^ 5e ... 5u5ciiavii) c/ ^inbr., in p52Iin, 43, 14, 2; ^uß,,
in p5aIin. 85, 22; 108, 23; 5erin. 37, 22; 305, 3 57 Iol1. 2, 19 58 poie5«-
«in ... 59 5uain) c/ loli. 10, 18
XVI, 1 e5i ... 30 pertineuti^ c/ ^.uß,, irin. 9 5c^q.

49 6icii U^ ^ 2mein ^(5./,) ^ 5ua om, U^; 2ui 5ine »pera 5u2 HH/, 5t(ac,)
50 6aemoniuin/>hv,); 62einoniain^ 51 peninente5 />(Hc,)/? ^ qu^ in
/>?-Hem, /? ^ iuperatur/(ac,); iinper2l?iiul- ^ 52 m (7(5./,) 53 62einonio
/> ^ qui (? ^ ui5i 5t(5./,) ^ 5olu5^ om, i; 5oIuin/?(a<7,) ^ liliu5 5c>lu5 t?-,
/i///// ^ liliuin O 54 poter« U^ ^ 2l?^ a6 O 55 re5urrexii liliu5 t?-, ZV ^ «5t
om, 2 5K ie5uin a inonui5 l?-, ?- ^ ip5uin Xl/ ^ non ^(5./,) 57 c^uo6^ qua
/>(ac,); czui /></>c,)/?O ^ iri6uo^in/,^,em, 7^ 58 5e/(5./,) ^ liallere 5e t^,
e» ^ ^niinain 5u2m et iteruin 5uinen6i t?-, T- 59 it2 2utein t^, ^ ^ putel om, 2;
patet /(Hc,) 60 re5urrecuone In O,- re5urrectlone l/h>c,); re5urrection«
^c,); re5urrectioni ^c,)X ^ <Hiri5ti^ 6ic« H<^. a 61 luerat l/ ^ opel-atu5^
opetu5 (/> ^
XVI, 1 e5i om, (? ^ qulä2ln ^/(ac,) 2 illiu5c^ue s ^ quae om, s ^ e5i om, (?
3 i5ta>^l5te^X 4 i6^6s
«p, XVI 77

poxxll intelle^i. I^ec^ue eniin lruxtra non ext 6ictuin: /HciHm«5 5


^ominem Hc/ lmHzlnem tuain, tain^uain pater iilio 1oc^ueretur,
aut: a6 iina^inein ineain, xe6 6ictuin ext: Hc/ lmH^inem no5t^m.
()uo6 ex iierxona ipxiux trinitatix rectixxiine accipitur. ^ria itac^ue
ixta in noininix aniina coßiteinux: ineinoriain, intelle^entiain,
voluntatein; ati nix tritiux lit oinne, c^uo6 laciinux, et cuin tria ixta 10
l?ene recteczue xexe nal?ent, l?onuin et rectuin ext oinne, c>nc>6
laciinux, xi nec ineinoriain 6ecipiat o^livic>, nec error intelle^enti-
ain, nec inic^uitax voluntatein, a6 Dei c^uippe iinaßinein xic relor-
inainur. Oinne i^itur opux noxtruin ati nix tritiux iit; ninil eniin
a^iinux, c>uo6 non naec tria xiinul a^ant. Dein6e cuin 6e xin^ulix 15
1oc>uiinur, etiain c^uoci a6 xin^ula peninet, ati oinnitlux aßitur.
l^ecjue eniin xerinonein, c^uein 6e xola ineinoria laciinux, ineinc»
ria 5ola lacit, 5e6 intelle^entia voluntaxc^ue coc>perantur enin
c^uainvix a6 xolain ineinoriain veninentein. I^c>c et 6e 6uotiux

5 ueque ... 8 accipilur) c/ ^uß,, ßen, a6 Un, iinperl. 16, 61; irin, 12, 6, 6;
14, 19, 25 j (3en, 1, 26 7 6en, 1, 26 8 tri2 ... 10 voluntatein^ c/ /^uß,,
5erin. 52, 19-21; irin. 4, 21, 30; 10, 10, 13; 10, 11, 18; 13, 20, 26; 14, 8, 11
13 a6 ... relc>rin2inu^ c/ ^mllr,, liex. 6, 8, 45; loxepli 11, 64; epl5t, 22, 5;
lülar., irin. 11, 49; ^uß,, in p5alln. 92, 1; epi5t. 120, 4, 20; 171^, 2; c. kau5i,
12, 8; nat. « or. 4, 14; «in. 4, 4, 7

5 po55e l/ ^ e5i ^t(mH^z,) 6 i2inc^uain^ tain ^1ia /^; c^uarn O; ^ ^^uain


l/ ^ lilio loc^ueretu^ liliuin c^uaerinir ^ 7 26! om, X ^ iina^inein^ in
inaßin^ ^ / ^ ine2in^ e2 X ^ 26^^ 2ii ^(Hc,) 8 perxona i6 e5i naiura HH/, /?^
<F/o;5a) ^ itaque^ leaque (H ^ 9 aniina lioiniui5 t^, < ^ anllnain 7^ ^ intel-
leßenti2ui^ intelleßeuti2 et (? 10 laciinu^ 2^iin1l5 t» II recte ^u2e />lV;
rectae c^uae K(ac,); rect2ec^ue /?h>c,) ^ 5«xe^ 5e (?^l/ ^ li2l?eni^ « H<^, 2;
lial?eauc /ll/ 12 nec^ue/^(? ^ ineinoria /^? ^ 6ecipiet l ^ oiilivio nec^
ol?liuionein /^? 13 5lc om, /^l/ ^ relorineinur /^l/; relol-in«ul- O/5t7^?VX
14 nc>5tr2in ^(Hc,) ^ a^ a /^(ac,); a6 O(ac,) ^ 2l? ... triou5 5t(ma^z,) 15 li2ec
tri2 5iinul nou t^, X ^ cuin 5iu^uli5 6ein6e X ^ <^e om, OT^; ^t(5,/,) 16 26
om, 1^ ^ peninent /^l/(ac,) ^ 2ßiiur 2l? oinuil?u5 l?-, 2 ^ 2ßilur ^t(ma^) 17 <Ie
5ola^ 26 5ol2in (? ^ ineinoriain 5olain >^ 18lacil^lit^ ^ intelleßentiani
X ^ volinit25c^ue^ uoluuta5 qu2e X; quae <«^, I/(Hc,) ^ cooper«ur cs
78 domra 5erinonein ^rrianoruin

20 ceterix vi6ere lacilliinuin ext. >>Iain ^uicc^ui6 6e xe ipxa intelle-


^entia loc^uitur, xine ineinoria et voluntate ncm loc^uitur, et
c>uicc^ui6 6e xola xe ipxa voluntax 6icit aut xcrioit, xine intelle-
^entia ineinoriac^ue non lacit. ()uatenux xint autein ixta xiinilia et
rurxux ^uantuin cuxxiinilia illi mcoininutaoili trinitati, c^uae Deux
25 ext, lon^uin ext enucleatixxiine 6ixputare. 3e6 i6eo tantuin lioc
coinineinoran66uin putavi, ut etiain 6e ipxa creatura alic^uia> a6lii-
oerein, un6e ixti, xi poxxunt, intelle^ant, c^uain non xit aoxur6uin,
c>uc>6 6e patre et lilio et xpiritu xancto 6iciinux, inxeparaoilia lieri
ati oinnil?ux opera non xoluin a6 oinnex, veruin etiain a6 xin^ulox
32 oeninentia.
XVII. 3icut au6it er^o liliux iu6icat, xive c>uia et liliux
lioininix ext, xive c^uia non 6e xe ioxo ext, xe6 verouin patrix ext.
()uo6 eniin nooix ext, cuin au6iinux, verouin accioere, lioc illi ext
a patre verouin exxe. (^uoniain xic 6ici potext oater 6e6ixxe iilio
5 verouin, iioc ext, ut verouin xit, ^ueina6ino6uin 6icitur 6ec1ixxe
lilio vitain, iioc ext, ut vita xit. Ipxe nainc^ue ait: 5lc«t /?ai?et ^te?-

23 czua«nu5 ... 24 trinitati^ c^ ^uß,, 5el-in, 52, 19 25 euucle2ti55iine) r/


^uß,, enclilr. 22 (^ec vox ln ^«z«5cl>ll o/>e?-li>«5 lnvenlt«?- i>« t^nt«m)
28 in5ep2r2l?ilia ... 29 oper^ ^«/e5«/>^a IV,14; XI,48
XVII, 1 5icm ... iu6ic2t^ c/^ Ioli. 5, 30 5 6e6l55e ... 6 5N^ <^ ^uß,, irin. 15,
26, 47 6 loll. 5, 26
22 ceteri5 ^(5,/,) ^ ui6erN ^(ac,);ui6eri />/?^c,)!) 21 ineinorlÄe /l 22 5ola
om, O^7^TV^2liin ^ ip5o O(ac,) 23 ineinco-ia 0(5,/,) ^ 5unt ?- ^ autein 5int t?-,
^ 2utein 5unt t^, T- 24 rur5uin s ^ quaniuin U^(5./,) ^ iucoinp2ral?!!! ^c-,)
25 enucleatl55line) nunc I2ti55iine /^I/ 26 conuneinorancluin^ onmein
oraäuin (H O 27 a6 5ur6um l^ 29 onme5^ omni5 l/(ac,) ^ 5in^uln5 l/(ac,)

XVII, 1 erßc> au6it t^. T- ^ 5ive) « a<^, X; * * HH/, l/ ^ c^ui2/(5,/,) 2 non

/(ma^.; L/o«H.H 3 uerl?2 s 4 ueruin /^^/ 5 verl?uin^ uerl?o O ^ lioc^ m

H^. /(nlH?-z. ; z/o55a) ^ vii2^ uNaln o ^ 5lt uita l?-, ?-


«p. XVII 79

utic^ue, ut aliu6 xit ipxe, aliu6 vita, c^uae in ipxo ext, xe6 ut ea6ein
vita xit i6ein ipxe. 3icut nec pater aliu6 ext c^uain vita, c^uae in
ipxc> ext, xe6 eain liliux patri non 6e6it, c^uia patrein non ^enuit; 10
6e6it autein pater lilio vitain ßi^nen6o euin vitain, xicut ext etiain
ipxe vita. l^c>n autein xic ^enuit verouin, tainc^uain et ipxe xit ver-
ouin. Vitain c^uippe cuin 6iciinux, potext exxe 6e nullc> alio, xicut
ext patrix vita, vel, c^uo6 exprexxiux 6icitur, oater vita, cui 6e alio
non ext, M xit. duin verc> 6icitur verouin, nullc> ino6c> potext nixi 15
alicuiux intelle^i, et illiux utic^ue, 6e c^uo ext. l^on itac^ue xicut ext
liliux Deux 6e Deo, luinen 6e luinine, vita 6e vita, ita 6ici potext
verouin exxe 6e veroo, c^ucmiain xolux ext verouin; et xicut oatri
propriuin ext ßenerare verourn, ita lilio propriuin ext exxe ver-
0uin. ^t i6eo, xicut au6it iu6icat, c^uia xicut ^enituiu ext verouin, 20
ut i6ein verouin xit veritax, ita xecun6uin veritatein iu6icat.

7 non ,,, 12 vila^ </ T^uß,, in euanß, Ioli, 19, 12; 22, 10 16 nou ,,, 18
verl?uin^ c^ ^uß,, in euanß, Ioli, 48, 6; irin, 6, 2, 3

7 5ic .., 5emetip5o c>m, O ^ 6e6ii^ et H^. (?XX ^ uilain liaoere l?-,
iVX j viiain2 5th./,) ^ nc>n ^./,) 8 aliu6>^j aliu5 (?<r j 5it am, c/^ j aliu62^j
5ii a<^i, /7 ^ vi« quae^ p2ter quouiain /)(5./,) ^ ui^^ a6 »; aliu6 a<^,
l^sac,) ^ ut^ ,,, 10 5e6 om, s ^ uii2 ea6ein l^, ^ 9 nec oater^ p2ter non O ^ in^
5eHc^/, ^(ac,)?- 10 ip5ci^ eo /^l^/ ^ eain^ ea6ein (7 II ^ißneu6ci ,,, vitain
om. ^ ^ e2m 7^(ac,) ^ 5lcut /^(5./,); 5icun ?" 12 ip5e> T^5./,); ip5a O^t ^ vit2^
uiiain (?O 13 uita (? ^ 5icut^ 5ic (? 14 quo6) quo /> ^ cui 6e^ ul6e O
15 e5t^> 6een /V? j 5« 5t(5,/,); lit l/ j nullu (./> /c 16 non 5t(5,/,) j e5i2^j e5 /c
17 ii2 o?n, 2 ^ pote«^ uon a^c/, /)(5,/,) 18 e55e om, /^ ^ 5cilu5^ lux (?; 5oluin
O I patri^ patrein 7; om. ^ ^ patri .,. 19 e5t^ propriuin e5t p«ri t?-, e;
propriuin e5i patrein t?-. ?/ 19 uer!?uin ßener2re 1?-. /7/ ^ ßenerare .,, e« om.
/l ^ liliuin />/? ^ propriuin e5i^^ e5i proprium l?-. ^ 20 au6ii^ 2u6itic>
O(ac,) j5icm2 ^(5,/,) ^eniiuin^> ßentiuin U^ 21 ui) « 7^(Hc,)
80 dontr2 «rinonein ^rrianoruin

XVIII. Lt iu6iciuin eiu5 utic^ue iuxtuin ext, c^uia non


c^uaerit voluntateiü xuain, xe6 voluniatein eiux, c^ui euin inixit.
I^oc eniin 6icenx a6 illuin noininein voluit relerre iiitentionelu

5 ext, non nal?uit iu51uin iu6iciuin 6e xeipxo, xe6 iuxtuin iu6iciuln


lial?ituin e5t 6e ipxo. Ipxe c^uippe lacienx voluntatein xuain, non
Dei, inorituiiun xe «xe non cre6i6it, xe6 noc iu6iciuin eiux non
luxtuin luit. Dengue lecit, et inortuux ext, ^uia iu6iciuin Dei
iuxtuin ext. ()uo6 iu6iciuin lacit Dei liliux non ^uaeren6o
10 voluntatein xuain, cuin xit etiain lioininix liliux, non c^uia ipxiux
in iu6ican6o nulla voluntax ext - c^uix eniin lioc inxipientixxiinux
6ixerit? - xe6 c^uia non ita ext voluntn eiux propria, ul xit a
volulitate patri5 aliena, Idaec ixti x! co^itarent, non carnalil?ux
coßitatic>nil?ux xic «-initatix potextatex vel ollicia ßra6il?ux iinpari-
15 l?ux or6inarent, ut tain^uaiii trex nc>ininex inaec^ualix ac cuxxlinilix
6i^nitatix lacerent, tainc^uain iinperatorein patrein, lu6icein
liliuin, a6vocatuin xpirituin xanctuin. 3ecuncluin ^uax eniin

XVIII,1 « ... 2 ini5it^j c/ Ioli. 5, 30 3 Koc ... 8 lui^ c/ «.om. 5, 12-19;


^uz., ßr«. dliri5ti 2, 24, 28 II czui5 ... 6lxel-ii^ ^uß,, civ. 12, 16; c. Xizxi-
inin, 2, 2
XVIII, 1 nou^ 6e u<ici, ^ 2 5u2in) 5«6 uolun«tein 5uain <«U. /V(ac,) ^ vc>
lun«tein^ om, >^ ^ ini5it euin t^, ^4/////>^ 3 lioininein^ 5cillcei 262in <«ic/,
/)(;./,) ^ intemiouein^ 5uanI ^c/^, >^ac,) 4 eiu5 uon t?-, ^(ac,) ^ eiu5^ eniin 2
5 5eip5o1 ip5o ^l/ 6 6e lpzc> e5t t?-, /V ^ ip5e) l« ?"(ac,) ^ perlicien5 O
7 e55e 5e t?-, 1^ ^ lioc lte?-, X(ac,) ^ eiu5^ e5i 2 ^ non^ lt«-, 5t(ac,) ^ iu5tuin non t?-,
1^ 8 ei^ ui 5il O ^ e5l om, ^ ^ iu5iuin 6ei t?-, 2(ac,) I0 liliu5 lloinini5 t?-,
l- ^ non 1^5,/.) ^ qui2 nou t?-, l/ ^ in iu6i«n6o ip5iu5 t?-, ?- II 1ioc om. /);
X(5,/,) ^ in5lpienN55iinu5^ lioc Hc/c/, >^ 12 6ixeril^ liinc iuar(?>u5 arclii-
epi5copu5 6e6ii 5anc«e mariae a^ci, ^? (ma?-z. in/e?-lo^e) I uoIum« e5i t?-,
/ ^ propria^ proptere2 T- ^ a ^./,); om, ?" 13 lioc ^l/ ^ coßita55eni ^,
co^no5cerent ^l/ 14 coßilationillu5^ et aci<i, X s irinitate5 />(ac,)/l ^ pote5ta5
^c,); pote5tatein Ih>c,) ^ linparibu^ in p2tribu5 ^?; lnp2^ribu5 />
15 in2equale5 /'(ac,) ?^ j ac 5l^./,); ae (H X ^ 6i55iniile5 ^ 16 iu6iciuin O
«p.XVIll 81

iucucat liliux, velut iinperialex le^ex patrix exxe axxerunt, in c^uioux


nonorein et auctoritatein lilii conxtituunt iu6icantix, ollicioxain
vero aavocationein et conxolationein xpiritux xancti a6 6i^nita- 20
tein iu6icix, noc ext, Dei uni^eniti peninere, tain^uain iu6icix xit
6i^nitax, c^uo6 naoeat a6vocatuin, xicut iinperatorix ext 6i^nitax,
q^uo6 xecun6uin xuax iinperialex le^ex iucucaturuin iu6icein ininit.
()ua 5ua co^itatione carnali tainen naturae cuverxitatein, 6e c^ua
inter nox et ipxox inaxiina c^uaextio ext, in nix trioux oerxonix 25
6einonxtrare non ooxxunt. duin eniin a6 nuinanox inorex ixta
relerunt, et ao nuinani ^enerix conxuetu6ine, c^uain coßitan6c>
poxxunt capere, nc>n rece6unt (Hnl>nH/« eniin ^omo non /?e?n/ttt,
^«He 5«nt 5^l>lt«5 Dei), qui6 aliu6 nox a6inonent, nixi o.uia et
iinperator et iu6ex et a6vocatux noininex xunt? ?roin6e iu6ex a6 30
iinperatcü-ein, etiainxi potextate ininor ext, non ininux noinc> ext.
I^ec ininux c^uain iu6ex noino ext a6vocatux, etiainxi ollicic>
vi6etur iuaici exxe xuoiectux. ?atrix er^o et lilii et xpiritux xancti,
etiainxi cnxoarein co^itant potextatein, naturain xaltein conlitean-

28 I <^or, 2, 16 32 nec ,,, 36 conlin^uni^ ^lcie 5«/>^a VI,15 5^,z ln/?-a


XXXllI,5 5qq,z XXXVI, 17 5qcz,
18 iinperial15 O ^ p«ri5 X(l>a5,); patre5 />(Hc,)/? ^ in om, ^t 19 nonore
(? ^ «^j m /l ^ ollicio52 />/? 20 con5olatione5 ^ ^ 5pirilu5 xancti om, O
23 5u« om, 1^ ^ leße5 om, D(? 24 czu2^ qui2 ?" ^ 6iuer5ilate /^ 25 ip5o
/(ac,) !inaxiina c>m, ^ 26 eniin a6^ et A 5ecun6uin a^. U^ma?z,) ^ i5ta) ita ^
27 relecerunt O ^ numani5 (?; numauo O ^ cou5uetu6inein ^l/(Hc,)?
28 po55um) non />^«n, (? ^ percipii) ea H<^, X^ 29 qui<^ c^ui
^(ac,) ^ 2nunouet (? ^ czui2 om, O ^ et om, 0/5l/V 30 iinperaat^rein
O ^ 26uo«ti5 O(ac,); 26uoc«o5 ^/?(ac,)0 ! proin6e) pro in /(;,/,) ^ a6
iinperatorein ^ iinperatore i2bm; et imper«or e5i /^/ ; et iinperatore s; c/
T^//. /, 54s 5^. 31 pote5tatein O(ac,)d7lOl/(Hc,); poi«em (,^ ^ ininor
pote5iate t?-, U^ ^ e5i^ om, /^ 32 e5t noino t^. l^ ^ 2äuo«iu5 noina e5i c^,
5t(ac,) ^ oKicio) 5uo acic/, ?; ollicio5o >^ 33 iu6ici ui6«ur tt-, ^ ^ iu6ici5 /Vl
34 6i5p2« /^(ac,); 6i55ip2re ^h>c,) ^ coßitant^ coii<lnt (/> O; coßitent
82 dontra 5erinc>nein ^rri2norul!i

35 tur aec^ualein. ()ui6, c^uo6 eox etiain 6eteriore, ciuain nurnana ext,
con6itione conlin^unt? kieri eniin potext in reoux nuinanix, ut
c^ui iu6ex luerit, etiain iinperator liat; noc ixti in illa trinitate nec
iinperatorix unico lilio praextare cu^nantur. ()uo6 xi lone ex
nuinani iurix vel conxuetu6inix iorinula inaiextatix criinen etiain
40 in lilio niiniuin relorini6ant, aclvocatc> cene, putc>, c^uo6 con-
ce6ere 6eoeant, ut a6 iucuciariain potextatein ali^uan6o per-
veniat. I^ec noc c^ui6ein volunt. Deterior er^o ext, c^uo6 al?xit, in
Üla trinitate c^uain in ^enerix nuinani inonalitate con6itio.
XIX. ?orro xcriptura xancta, c^uae ixtox Vivinox actux non
crillerentia potextatuin, xe6 operuin inellat>ilitate inetitur, aüvoca-
tuin noxtruin etiain ipxuin iu6icein novit 6icente apoxto1o

5 (7/??-«t«?n l«5t«?n. ()uo6 etiain ipxe xi^nllicat, uoi 6icit: /?o^Hi>o


/?Ht?-em, et H/l«?n H^ocHt«m ^i>lt vot^«. I^ec^ue eniin exxet xpiritux
xanctux a6vocatux aliux, nixi noc exxet et liliux. ()ui tainen, ut

XIX,4 I loli. 2, 1 5 loK. 14, 16


35 aeqquale5 ^ ^ c^ui6^ in />?nem, />/? ^ eil2in /'(5/) ^ 6eteriore etl2in t?-,
2bin ^ lium2no (? e5i om. 5 3b con6icilone /); cou6itioueni
U^ ^ conli^unt /^OsHc,)l>^(ac,) ! enim om, (? 37 inper«o
/(ac,) ^ iinperator ... nec om, /5 ^ liei l/ ^ i5ti^ illi ^ 38 5i T^5,/,)
39 liuinani5 ^(Hc) ^ iuri5 5t(ma^z,) 40 nimi^uin/l ^ a6uo«ic>5 d;
a6uocate ^ ^ cerla ?" ^ puto^ puro s ^ conce6ere^ intere5xe nil U^; iuterce6ere
^ 41 6eoe« U>- ^ iu6icariairi/>(Hc,)/?l//(ac,); iu6iciaruin/l ^ aliczu2n6o^

XIX, 1 6iuinci 5anclu5 X ^ 2cto5 />/?l/^c,); 2ctuo5 (H (? 2 6illel-enti2e

ineIl2t>ilii«ein O ^ inetitur^ inentitur l^ 3 no5truin om, Xl/; rin (,^>


O ^ 6icentein (?X 5 iu5ium^ optiine a<^. /(ma^z./ z/c>L5a) ^ ip5e ei>ain t^,

6 uocatum ^t(ac,) ^ vol?l5 c>m, O ^ e55e ^Ol^ac,) ^ 5pirituin X ^ 26uocatu5


5pirilu5 5auciu5 l?-, T- 7 2c>vocatu5^ 26 uolu5/(ac) ^ ni5i aliu5 t?-, ^(ac,) ^ et
Cap. XIX 83

inxeparaoilia 5ua et patrix opera 6einc>nxtraret, ait: d«m l/?5e le?-ci,


mlttH?n e«m Hc/ vo5, c^uainvix alic> lc>co 6icat: ()«e?n mlttet /?Hte?- ln
nomine meu; ul?i oxten6itur, c^uo6 et pater et liliux inixerint xpiri- 12
tuin xanctuin. 3icut oxten6itur per proplietain, c^uo6 et pater et
xpiritux xanctux inixerint liliuin. l^ain c^uix nixi liliux per Ixaiain
a6ventuin xuuin praenuntianx 6icit: /1«H nie, /Hcob, et /5?-ae/,
<^«em e^o voc^^o.- ^o 5«m /??-im«5 et ezo ln Hete^n«m, et mHn«5
mea /«n^Hvlt te?^Hm, et ^exte?n nie^ 5o/«/Hvlt cHe/«?n/ voc^o l//o5, 1 5
et ^t^^«nt 5l>n«/, convenlent eti^m «nwe?-5l et H«Hent,- ()«« l//«
n«ntiavit /nec? Dl/l^en5 H«te?n te /ecl vo/«nt^tem t«Hm 5«^e^
HH^/one?m, «t to//Ht«?- 5e?nien (7/?H/^leo?-«m. ^o /oc«t«5 5«m, e^o
voc^vl, ^c/«xl l//«?n, et /??-o^e?nn7 vlHm el«5/eci. (?onvenite Hc/ me,
et H«^ite «t^, nec enlm Hi> lnltlo in o^5c«?-a /oc«t«5 5«m,- c«m 20
/le^Hnt ii>l e?-H?n, et n«nc Do?nln«5 m«lt me et 5/?l>lt«5 ei«5? ()ui6
evi6entiux? ^cce ipxe xe 6icit inixxuin al? xpiritu xancto, c^ui
lun66avit terrain et xoli66avit caeluin. I^lli a^noxcitur uni^enitux,
per ^uein lacta xunt oinnia. donxolatoreiu vero, c^uo6 olliciuin

8 in5eoarabilia ,,, oper^ ^e5«/>?-a IV, 14; XI,48 ^ loli, 16, 7 9 Icili. 14, 26
13 I5, 48, 12-16 (I.XX)

8 inxepar2l?ili^ 5eoa«l?ilia O ^ oairi/(ac,) ^ 6einou5crel e; 6einon5tr<u-e O


9 alio^ in/>^em, ?V j 6ic«^ ait ^ j iniitit /><?^0MX 10 «> 5ch,/,) j et2
5t(m/>,) ^ liliu5^ lül5 /l II 5icui^ 5ic Xl/; alibi H^, ?V ^ per proplietain om,
/V ^ per ,,, 12 inixerint om, O ^ proplieta l/ ^ «> om. TV 12 5anciu5 om, /V
13 praenuucia5 O ^ praeriunti2n5 6icii^ praenunti« 6icen5 /ll/ ^ 6icii om, O;
2it 1^ ^u6ite /?»<7/lOl/?V»lim ^Iacol?^ 6oinu5 /»nem, s ^I5raael ,,, 14 eßo^ eßc>
quem i5raliel t?-, /V 14 el^ om, ^l/s ^ inea inanu5 l?-, ^t(ac) 15 terra X ^ ei
om, /?(?Oc^?^?VI^»til!i; c/ a«tem /.XX ^ caelo5 «lbm ^ ilIo5^ i!I2 ^ 16 eti2in
conuenieni t^. ^ ^ ei^ om, O/V ^ 2u6iam l/ ^ IUI Os 1 7 annunti2l?ii 5,

2u6ient c^ui5 illl5 nunti2l?lt llaec 6ilißen5 2utein « leci a<^ 5t 18 toll«ur
5einel O ^ <üli2!c!aeoruin^ eo quo6 acic/, O 19 26 6ux O ^ pro5pel-uin />(ac);
pro5peraui 1^ ^ conuenil O; conuenierute ^(Hc,) 22 2u6iia (? 21 «2^
/(^./,) ^ qui6^ ul6e ^ 22 5e om, /ll/ ^ 6icat l/ ^ 2d^ a ?^Ä 23 ierra
O ^ coßno5ciiur T- 24 per U^5,/,) ^ omni2 ^ 5ic c/«lnlt X ^ uerum O
84 dontr2 5erinonem ^rri2nc>ruin

25 tain^uain perxonae inliinae in i1la trinitate ixti xpiritui xanctc>


6eputant, Deuin 6icit apoxtolux, 5icut in epixtola eiux le^iinux a6
dorintniox: /l, >^«l con5o/Ht«^ /?«ml/«, con5o/Ht«5 «t no5 /)e«5 in
/??n«5entlH ?ltl. 3anctoruin er^o Deu5 ext conxolator; ipxi c^uippe
xunt nuinilex. I^n6e tre5 illi viri in cainino cucunt: ^enec/lcite,
30 5Hnctl et ^«?nl/« co?-c/e, /)onmln«m. Deux ext itac^ue xpiritu5
5anctux, c^ui conxolatur nuinilex. ?roin6e ixti aut, c^uo6 nolunt,
iateantur Deuin exxe xpirituin xanctuin, aut, xi noc 6e patre vel 6e
iilio 6ictuin al? apoxtolo volunt accipi, 6exinant conxolationix
tainc^uain inunere proprio xeparare a patre et lilic> perxonain
35 xpiritux xancti.
XX. lain illu6, c^uo6 i6eo zpirituin xanctuin lilio ininorein
conantur o5ten6ere, c^uo6 ixte xit illiu5 tainc^nain iu6ici5 a6voca-
tux, etiain ncnninex xanctox ei6ein inira caecitate praeponunt, 6e
c^uioux ait i6ein Doininux: 5ec/e^lt« 5«/^ c/«o^eclm 5ec/« l«c/lcHn-
5 t« c/«oc/eclm t?-i^ /5^e/. Il?i rexpon6eant: ()ui6 erit xpiritux
xanctux, cuin lilio iu6ex, an apu6 iu6ic« etiain noinine5

27 II <^or. 7, 6 28 5anctoruin ... 29 liuinile5^ c^ ^uß,, epi5t. 111, 2


29 Dan. 3, 87
XX,4 Xlaitll. 19, 28

25 lnlirin2e (?; inline /(ac,); iulirine ^/ ^ i5ti^ i5ta/(Hc,) ^ 5plriiu /<?


26 6eputant anl, l^ ^ eiu5 lte^, O(ac,) 27 i5) lii5 Ol/; liic s ^ con5olatul-^
conxol2mur !^ac,) ^ conxolatu5 e5l^ con5olatur /^ ^ n<?5 U^5./,); ine ^ ^ Deu5
om, s 28 e5i 6eu5 t?-, ?- ^ e5t l/(5,/,) ^ conxolalur ^(ac,)0(ac,)l/(ac,) ^ ip5^ et
/>?-aem, s 29 liuinile5 5unt l?-, ?- ^ uiri Uli t?-, cl^?-^2 ^ uiro /V 3v vonu-
nuin^ 6oiniuo /V; 6eum O ^ il2que e5i t^, 1^ 32 aui ^(5,/,) ^ 2m 5i^ 2u5i
O ^ noc o?n. s ^ vel^ el U^ 33 6ictuin al?^ 6icente U^; 6icentil?u5 ^ ^ accipi^
lntellißi ?; uel intellißi acici, X(5,/,) 34 propria l>^ ^ a ,,, ei om, ^ ^ iilio ^ 2

XX,1 illu6 om, ^ ^ inincu-ein) in moreln /^ 2 con«ur Oh>c,) ^ 5il^ et O,- e5t
/V 3 i6ein l/ ^ inire/(Hc,) ^ 6e c»n, l/ 4 i6ein 2ii t^, /V ^ i6ein om, ^
5 re5pon6erant (? 6 xauctu5 om, c ^ iu6ice5^ iu6ex ^t(a<7,) ^ iu6ice5 eti2in^
iu6ice 5e62 d ! nomiue5 eti2in iu6ice5 l?-, 2
«p. XX 85

a6vocatux? ^l?xit autein ixta a li6eli cor6e vecor6ia, ut xit


iu6icil?ux ininc>r a6vocatux xpiritux xanctux, cuin illi uti^ue, ut
iu6icex xint, repleantur xoiritu xancto, xecun6uin c^uein viventex
liuiit xpiritalex. 5/?l>ltH/« enim omnlH l«c/ic^t. ()uoino6o er^o 10
ininor ext iu6ice, c^ui iu6icex lacit, cuin lacit, ut inein^ra xint
iucücix illiux et xuuin teinpluin 6icente apoxtc>1o: do?^o^ ^«t^
mem^H 5«nt (H?-«tl, eo6ein^ue iti6ein 6icente: (?o?^o?-H ^«t^
te?n/?/«?n in voi>« e5t 5/?l>u«5 5Hnctl? kt tainen, xi apertixxiine
le^erent in xanctix xcripturix 3aloinonein re^ein li^nix et lapi6il?ux 1 5
iuxxu Dei teinpluin xtruxixxe xpiritui xancto, Deuin exxe xpirituin
xanctuin 6umtare non poxxent, cui tanta reli^ionix xervitux, c^uae
latl-ia 6icitur, le^itiine exnil?eretur in populo Dei, ut illi etiain
teinpluin l^l?ricaretur, cuin Donünux 6icat: Domln«?n De«?n
t««m H^u?-H^« et l//l 5o/l 5e?"^l«, c^uo6 in ßraeco ext Xnrpcücicl^. kt 20
euin ne^are au6ent Deuin, c^ui non lapi6ex et li^na, xe6 ineinl?ra
<^nrixti nal?et teinpluin! 3ic eniin xpirituin xanctuin xul?iciunt
ootextati dnrixti, cuin eiux teinpluin ineinl?ra xint dnrixti, c^uein-

10 I cor. 2, 15 12 I cor. 6, 15 13 I cor, 6, 19 15 52Iotnoueui .., 16


5tl-uxi55e) c/^ III Keß, 6-8 17 5ervilu5 ... 18 6iciiur) ^uß,, epi5t. 170, 2;
173^; c. r,u5t, 15, 9 19 l^2itli. 4, 10 (Dem. 6, 13)

7 ac!uocatci5 /^ ^ autein^ erßo (? ^ a li6eli cor6e i5t2 t^. ?- ^ sclele (7 ^ uecor6iain


l/(m/>,) ^ vecor6i<l ... 5ll) uecor6i autein (? 9 uiuenti5 O 10 5piriiuale5 et
Spirilual!5 OtFt^>Sn ^ eniin^ autein s ! 6nu6icat l/ 11 cuin l^cii om,
lV ^ lacii^ inemli>i-2 ac/^, T- ^ ineinl?ra c/e/. O ^ iu6ici5 illiu5 5int ineinl?ra l?-, bm
12 iu6ici5^ iu6ice5 Ol/ ^ iu6ici5 illiu5^ Illiu5 iu6lci5 t^, c; l5tiu5 iu6ici5
2 j illiu5^ ineml?r2 <«ic/, /?(?Ol^/Xt^^ ^ ve5tr2 ... 13 6icente om, T-
13 iil6ein^ i6ein <I/(ac,); m i6ein ^t; c>?n, 2 14 templuin ... 52ncti ^
teinpluin e5t 5piriiu5 5anctl qui in uol?i5 e5i ?bm; teinpluin e5i 5plrNu5 5ancti
l^ ^ e5i om, (?l/ 16 5piritu/^ ^ Deuin om, (? 17 rellßionl5^ «ßici in lii5 (?;
leßioül5 l/(ac,) 18 leßitiinae (? 19 cuin) cui U^(ac,) ^ Doininu5 om, l/
20 ei om, ^t(ac,) ^ 5oli^j 5o6ali O ^ xeuie5/(ac,) 21 Deuin) 6onunuin
O/«/ ^ lißna et l^pi6e5 l?-. «ldm ^ et^> nec O ^ lißua^ linßu2 ^/ j ineindruin l/
22 Kab«) et O^c,); li2deat 7^ j 5i s 23 pote5i«e (75ll^ po«5t »6 O ^ 5unt
^O(?7^>^ ^cllri5ti 5inl t?-. ir ^ueina6ino6o ^
86 dontr2 5erlnonein ^rriauoruin

a6ino6uin ipxuin iiliuin iinperialioux le^ioux Dei, cuin ipxe xit


25 verl?uin Dei, nec ullc> ino6c> iinperatorix verl?uiu leßil?ux xul?-
iaceat, xe6 le^ex laciat.
XXI. 10. Ixti xane, c^uoruin 6ixputationein accepi, cui
rexpon6ec>, non au6ent i6ein 6icere lactuin exxe c>uo6 ^enlluin; et
6uo ixta 6ixcerrlunt ita, ut "a patre liliuin ^enituin 6icant, lacruin
vero a iilio xpirituin xanctuin". ()uo6 in xcripturix xanctix
5 nuxc>uain le^unt, cuin liliux ipxe 6icat, c^uo6 xpiritux xanctux a
patre proce6at.
11. "liliux, inc^uiunt, patrein prae6icat. 3piritux xanctux
liliuin a6nuntiat". ()uaxi non acmuntiaverit liliux xpirituin
xanctuin exxe venturuin, aut et pater non prae6icaverit liliuin
10 6icen6o: //ic «t/l/l«5 me«5 c/l/ect«5, in <^«o i?ene com/?/Hc«l, l/>5«m

12. ^c per noc nun xoluin "patrix ßloriain liliux", veruin


etiain lilii ßloriain "revelat" pater; nec xoluin "lilii xpiritux
xanctux", xe6 etiain liliux "inanilextat" xancti xpiritux 6i^nitatein.

XXI,Ill !^aitli. 17, 5


24 liliuin U^5./,) 25 illci (? ^ iinpel-atoribu5 (? ^ leßibu5^ leßi c^

XXI, 1 i5ti 5ane) i5ti5 aute (? ^ 6l5pulationeln^ 6izputatione i^ l/ ^ accipi


^(7Ol/ ^ cui^ui1lu5/^>c,)5tl^ ^ cui re5pon6eo om, cvX 2 2u6e2nt
d ^ 6e6icere O ^ e55e^ e5i X 3 äu2 (? ^ ui^j aui a^. O 4 vero^ « a<^.
^ ^ c^uo6^ c^uo O ^ in om, l/ ^ 52ncti5 om, c?^ 5 nulüc^u2ni (^T- ^ 1ilil5
/>(uc,); liliuin s ^ ip5e liliu5 t^, ^t ^ c^uoä om, ?- ^ 2 patre 5piritu5 52nctu5 t?-. ^
7 inquil s 9 e55e ^(5,/,) 111 ineu5 om, ^ ^ c^uo^ inilll H^/, i^V2 ^ 1>ene /(5,/,)
12 ßloria l^ ^ lil1u5 ... 13 lilii^ 5c(mH^,) 13 liIii>) liliu5 l/(ac,) s ßloriam om,
1^ ßlori2 l/ ^ lilii^^ lilium l/ 14 5e6 om, ^ ^ 5<lncti 5piriiu5^ 5piriiu5 52nciu5

X/// et X/^5e?-mon^ /1?VlHno?-«m, /(ma?-z.) Hcic/lHt/ 1ioc «piluluin lunc!iiu5


tolIil 5icui ^li2 5an«u5 ^u^u5tinu5,
«p, XXIXXll 87

1). Lt i6eo xicut liliux patri, ita et pater lilic>, et xicnt 15


xpiritux xanctux lilic>, ita et liliux xpiritui xancto pernil?et
textiinoniuin.
14. ^, patre autein et lilio "inixxux ext xpiritux", et a patre et
xpiritu "inixxux ext liliux".
XXII. 15. "kiliux, inc^uiunt, ininixter ext patrix. 3piritux
xanctux ininixter ext lilii." I^lec anen6unt, c^uo6 ixto ino6c>
ineliorex laciunt xpiritu xancto apoxtoiox xanctox, c^ui cuin 5e Dei
ininixtrox exxe 6icunt, non eox utic^ue ixti etiain Dei patrix
ininixtrox ne^al?unt. Liux c^uippe ininixtri lacti xunt, in cuiux 5
noinine etiain l?amixarunt, i6 ext, patrix et lilii et xpiritux xancti.
^c per noc xecun6uin ixtoruin vaniloc^uia ineliorex erunt
trinitatix ininixtri, 5i promerea ininor ext xpiritux xanctux, c^uia
xoliux ininixter ext lilii.
16. "I^iliux, inc^uiunt, iuoetur a patre. Zpiritux xanctux 10
iu0etur a lilic>." l^uxc^uain noc in xcrimurix xanctix le^unt,
c^uainvix ol?oe6ientein liliuin le^ainux xecun6uin lorinain xervi,
c^ua inaior ext pater, non xecun6uin lorinain Dei, in c^ua unuin
xunt ipxe et pater.

XXII, 5 inlni5trl ... 6 xancti^ c/^ ^uß,, in eu^uß, Ioli. 6, 9


12 oboe6ientein ... 13 f>«er) vlc/e5«/>?-a XI,20 5czc;.; c/ ^uß, epi5t. 238, 2, 10;
irin. 1, 11,22

15 «^ om, O ^ «cui^ c>m, /r 16 « om, /?(?l/ ^ liliu5^ lilio ^(ac,) 18 5piritu5


52nctu5 ini55u5 e5l >^ ^ 5piriiu5^ 52nctu5 Hc/c/, l/c/^2l>m 19 5pirilu^ xanctci

XXII, I e5t^ et o 2 xancti O ^ e5i^ « O 3 xe om, l/ 4 i5n uticzue c^,


» ^ patri5 c>m, O 5 neß2l?2m/(ac,) ^ lacto /?(ac,); lacti ^(m^?-z.) 6 eti2in
noinine t^, ^/ ^ l?2pil2ati D; 1>apti^auerum ^2 ^ p«ri (? ^ 5piriiu O 7 erunt^
5unt (? 8 irinitati /^(ac,) ^ inini5tri 5i^ ininixtri5 /^? ^ propter e2in
0 j inluc>i- e5i^ iniuo«5 0 j e5c ^./,) 9 5olu5^^0l/^c,)/^,)
^c^c,^^c,)^; e5i acici, ^ ^ exi^j et acici, l/ ^ lilii om, (? Ill lilio <rl/ ^ patre)
parte O ^ 5pirilui 5aucto <rl/ ^ xauciu5^ 5pirilu5 (lte^..) /> I I liocam,
(7s ! leßent^^ 13 maic>i- ... oater^ ininor e5t p2tre O ^ non ... 5unt om,
?Z? jnon ... 14 p2ter om, O jvei 2(5./,)
88 (Üom« 5erinonein ^rriauoruin

15 17. Le^itur itac>ue in xcripturix xanctix "nliux xul?6itux


patri". Ilii ext eniin lorina xervi, in c>ua et parentil?ux noininil?ux
5ul?6itu5 erat, xicut evan^eliuin loc^uitur: ^t ^«cenHt c«ni e«, et
venlt /V^H?-et/?, et e?-Ht 5«i>Ht«5 l//«. I^on autein alicuoi xancta
xcriptura 6icit "xpirituin xanctuin xul?6ituin iilic>".
20 18, ?rc>in6e et, "c^uae iuoet pater, operatur liliux" propter
torinain xervi; et c>uae operatur pater, operatur et liliu5 propter
torinain Dei. l>Ion eniin ait: ()uaecuin^ue pater iul?et, naec liliux
lacit, xe6 ait: ()«^ec«?n<^«e /?Hte?- /lcit, />Hec et /l/l«5 ^cit 5lml/lte?-,
?orro xi xpirituin xancturn i6eo naec loc^ui 6icunt, c^uae inan6at
25 liliux, c^uia xcriptuin ext: De meo Hccl/?let et <«/n«ntlH^lt voi>«, cur
non et iiliu5 ea loc^uitur, c>uae inan6at 5piritu5 xanctux, cuin 6icat
apoxtolux: ()«He Dei 5«nt, nemo 5clt n«l 5/?l>it«5 D«, et cuin ipxe
lexux 6e xe ipxo iinpletuin exxe conlirinet, c>uo6 xcriptuin ext:
^l?-lt«5 ^omlnl 5«/?^ me, ^o/?te?- <^«oc/ «nxlt Tne e^Hn^e/^H^e
30 /^«/?e?-li>«5? 3i eniin propter noc unctux ext evan^elixare pauperi-
l?ux, c>uia xpiritux Doinini xuper euin erat, c^ui6 evan^elixaoat
pauperioux, nixi c^uo6 xpiritux Doinini natiel?at, c^uo repletux
erat? I^ain et noc 6e illo xcriptuin ext, c>no6 repletux xit xpiritu
xanctc>.

17 I.uc. 2, 51 23 loli, 5, 19 25 loli, 16, 14 27 I cor, 2, 11 29 I.uc.


4, 18 33 n2in ,,, 5ancto^ c/ I.uc. 4, 1

15 5ubau6itu5 /V(ac,) 16 ubi l/ ^ e5t /'(5./,) ^ xervi^ 6ei T- ^ et om, (? 17 erii


(? ^ ei5^ illl5 c/^abin 18 ^^2reili^j in />?-aem. !/ ^ 2utem om, ^ ^ alibi
^V ^ 5cripiura 5anci<l t?-. ?V ^ 6icic 5aucta 5criptu« t^. >^ 21 oper«ur pater
om, (?; p«er operatur t?-, 2liin 22 p2ter iu^el li^ec c^uaecuinc^ue t?-,
/?- ^ pater om, (??- ^ iul?et p2ter t?-, s ^ liliu5 li2ec t^. ?- ^ liliu5^ 2it />^aem, />/?
23 lacit^ /'(5,/,) ^ et om, (?Ö/^ ^ 5inulitel- l^cit l?-, ^ 24 5i^ 5i5 O(Hc,) ^ xanc-
iuin om, (? 25 czui2^ czuo6 s ^ 26nuutiauii /?/)(? 26 in2n62/(ac,) ^ 6icit/
27 et am, X 28 le5u5^ iolianne5 ^ ^ quo6^ 6icen5 ?V; coullrinet acic/,
>^H5,) ^ xcriptuin e5t om, /V ^ 5criptuin ,,, 29 czuo6 om, tD^v^ 30 5l .,,
p2uperil?u5 om, ^t s proptes per /^Ä/O>cl) 32 5piriiuin >^; 5piriiu*
^ ^uo^ qu2 (?
«p, xxm 89

XXIII. 19. "kiliux, inc^uiunt, a6orat et nonorat patrein.


3piritux xanctux a6orat et nonorat iiliuin." I^ic non opux ext
xcrupuloxe velle cnxcernere, inter nonorare et aciorare c^ui6 6ixtet;
propter iorinain eniin xervi 6icuntur ixta 6e iilio. Dicant, xl
poxxunt, uoi le^erint a6orari iiliuin al? xpiritu xancto. ()uo6 eniin 5
xuoiciunt, uncle noc prooare conentur, c^uia vi6elicet xcriptuin
ext: /'^te?-, eM te /?onon/lc^vl 5«/?e?- te?rnm, o/?«5, <^«oc/ c/ec/«tl ml/?l,
co?««?n?nHvl; et 6e xpiritu xancto: ///e me ^ono^c^i>lt, ^«lH c/e
meo H^l^let et ^n«nti^i>lt voi>«; a6 rein, 6e c^ua a^itur, non
peninet. I^onorat eniin oinnix, qui a6orat, non autein a6orat 12
oinnix, c^ui nonorat; nain et iratrex xecunnuin apoxto1uin invicein
xe nonore praeveniunt, nec tainen invicein a6orant. Z^lioc^uin, xi
nonoriiicare noc ext a6orare, 6icant, xi placet, c^uo6 iiliuin a6oret
et pater et noc iuoente iilio, c^ui ei 6icit: //onon/lc^ me. ()uc>6
autein 6ixit 6e xpiritu xancto: /)e meo Hccl/?let, xolvit ipxe 15
c^uaextionein, ne putaretur auaxi per c^uox6ain ßra6ux xic exxe 6e
illo xoiritux xanctux, auoino6o ext ipxe 6e patre, cuin ainoc> 6e

XXIII,7 Ioli. 17, 4 8 Ioli. 16, 14 1 1 Katre5 ... 12 praevenluu^ c/ «.oin.


12, 10; rKil. 2, 3 14 loli. 17, 5

XXIII,! lionorac et a6orai t^, (? ^ lionorlllcat l/ 2 et äonor« ^(5./,) ^ uinc


Ol//V 3 velle^ uel l/ ^ nonorare^ c>rare (7Ol//r^ ^ 26orare et liouor<lre l?-,
Z50x; a6or2re « orare s 4 lorin2 (? ^ eniin lorm2in t^, ?"s ^ i5t2 U^5./,)
5 26orare /'(ac,)Ol/(ac,) ^ liliuin a6orari t?-, )^ ^ 21?^ 2 l/h>c,) I^rs»lim 6 lioc
/'(5./,) ^ conauiur e/h>c,)5ll^rX ^ ui6elicel quia 5?-. /V 7 e5i U^ln/>H
/lne^m) ^ eßo^ er^o / ^ conxuimnaui czuo6 6e6i5ti inilii t^. >^ 8 5ancto om,
^7^ ^ ine l/(5./,) ^ Konorili«uii d^/» ^ c;u2/(Hc,) 9 annuntiauii O2
12 pertinent (? ^ qui om, 0(ac,) 1 1 lionorai^ 26cirat (? ^ ei om. l^/

l/(ac,) ^ alioquin 5l^ alic^ui ni5i O; alioquin ui5i /^(ac) 13 e5t^j quo6 Hc^,
/) ^ a6orare ... liliuin om, (? ^ 6icat ^ ^ placent d)(ac,) ^ 2cloret^ 26o«rel d
14 czui^ loc^ui 0?"s; c^ui6 /'/? ^ ei om, D ^ lionorili« me c/e/, /(2c,), 5ec/c/en«o
ln5e?-«lt/(m/>,) 15 6ixit o?n, /?(ac,); aii 5tl^ ^ 5oluet /' ^ i5te ?"(ac,) 16 ne
om, 5t; eniin aHZ, ZV ^ putetur c?^2 ^ c^u2x^ c^^uax ipxe O; l55e acic/, ?^ ip5e ac^.
^ ^ ßra6u5^ et <«ic/. ^ ^ 6e illc> e55e t?-, t2
?2 dontra 5erinonenl ^rrianoruin

patre, ille naxcatur, ille proce6at; c^uae 6uo in illiux naturae


xuoliinitate 6ixcernere oinnino 6illicile ext. Lr^o ne lioc putare-
20 tur, ut 6ixi, continuo xuoiecit: OmnlH, ^«^e /?H^et /?Hte?-, meH 5«nt,
/??-o/?te?-eH c^xl.- /)e meo Hcci^let,- ita xine 6utiio intelle^i volenx,
c^uo6 6e patre accipiat, xe6 i6eo 6e ipxiux, c^uia oinnia, c^uae naoet
pater, ipxiux xunt. I^aec autein non ext 6iverxitatix naturae, xe6
uniux principii coininen6atio.
25 20. 3ecun6uin lioc itac^ue "xpiritux xanctux non a xe ipxo
loc^uitur", c>uia non ext a xe ipxo, c^ui 6e patre proce6it, xicut nec
/l/l«5 /?ot«t H 5e/lce?-e ^«lc^«^m, o.uia nec ipxe a xe ipxo ext, xicut
iain xuperiux expoxui. I^on, c>uo6 "in oinnioux nutuin patrix
expectet"; non eniin ait: I^ixi c^uo6 vi6erit patrein innuentein,
30 xe6: <^«o^ vl^e?-lt /?Ht^em ^äcientem, xecun6uin ea, c^uae iain
6ixputaviinux. ()uo6 autein "in oinnioux xpiritux xanctux dnrixti
praeceptuin expectet", ut 6icunt, le^ant, xi poxxunt. ()uo6 eniin
6ictuin ext: /^on a 5e /o^«et«?-, non ext 6ictuin: ()uaecuino.ue a ine
au6ierit, xe6: ()«^ec«?n^«e H«c/le?-u, /o^«et«?-, dur autein 6ictuin
35 xit, paulo ante iain claruit ex ipxiux, c^uain coinineinoravi,
Doinini expoxitione, ul?i ait: O^nia, <^«^e ^i>et /?Hte?-, meH 5«?lt,

20 loll. 16, 15 22 6e> ... 23 5um) c/ ^uß,, trin. 1, 11, 23; 2, 4, 6 27 loll.
5, 19 ^ 5lcut ... 28 expo5ul^ vick 5«/>?-v! XIV,15 5qc>.. 30 loll, 5, 19 33 loll.
16, 13 34 loll. 16, 13 36 Oinni2 ... 37 accipiet>) loll. 16, 15

18 uaxciiur O(ac,)^^V; natu5 r ^ proce6il /V; proce6enx r ^ 6ue ^ ^ in ^t(5,/,)


19 6i5cere s ^ oinnlnloclo O ^ nec l/(ac,) 22 contuiuo ... 21 6lxi om, O
21 6ixi c>m, s; 6ixii l/(Hc,) ^ 2ccipl«^ « a^ci, s s 6ul?io^ 6uo ^?(ac,) ^ uolen5
lntellißi t?-. s 22 accioiec l/s ^ ip5iu5^ ip5o Oh>c,) 23 6luer5ita5 c
24 unu5 O(ac,) ^ pl-lnclpl5 />(ac,)/? 25 itaque) ita 0^?/>1lln 26 qui) czul2
/>^>c,)l^?- 27 a 5e>1 ea ^(ac,); om, U^</>c,) ^ a 5« ip5o e5t lp5e t^. X
28 5uperlu5 ianl t?-, ^(ac,) ^ expo5uii O(ac,) ^ uon i^5./,) ^ in oinnldu5^
nonllulou5 O ^ notulll (? ^ p2iri5 uutuin t^. ?- 29 expect« /(Hc,) ! czuic!
O ^ innuentenl^ iuoeutenl (7; 2ununti^utein s 31 6l5putaui ^l/^>c,^ ^ 52nctux
om, s 32 expectet pr2eceptunl t?-, 5 33 «^ ip5o <«^/, (? ^ loquitul-
/?X2 ^ quaecunlque) c^u2eczue /(ac,) 34 czu2ecuinque^ quae ^Ol/«/V ^ loquilur
/?l/(Hc,)/V ^ cur^ cuin T^ac,) 35 5it om, Ö; e5i X ^ cominoraui /?(ac,)
«l>, xxmxxv 91

/?w/?te?-e^ c/lxl.- /)e meo Hccl/?let. I^n6e autein accipiet, in6e ext
procul 6uoio, c^uo6 loc^uetur, c^uia in6e au6it, un6e proce6it. 3cit
eniin Dei verourn proceo>en6o in6e, uno>e naxcitur verouin, ita ut
xit coininuniter Spiritux et patrix et veroi. 40
XXIV. l>sec inoveat, c^uo6 luturi teinporix verouin ext
^cci/?let, c^uaxi non6uin naoeret. In6illerenter c^uippe 6icuntur
teinporix veroa, c^uainvix xine teinpore inanere intelle^atur
aeternitax. I^ain et accepit, c^uia 6e patre procexxit, et accipit, c^uia
6e patre proce6it, et accipiet, c^uia 6e patre proce6ere nuinc^uain 5
6exinet, xicut Deu5 et ext et iuit et erit, et tainen initiuin vel
linern teinporix nec naoet nec naouit nec naoeoit.
XXV. 21. "kiliux, inc^uiunt, pro nooix interpellat patrein.
Spiritux pro nooix poxtulat liliuin." 3icut le^unt, c^uo6 liliux
interpellat patrein, xecunciuin ea, c^uae xuperiux nox etiain coin-
ineinorantex 6ixxeruiinux, ita inveniant, uncie prolerant, c^uo6
xpiritux poxtulet liliuin. ()uo6 eniin 6icit apoxtolux: ()«l^ enlm 5

XXIV,6 Deu5 ... erii^ c/ ^,pc. 1, 8 XXV,5 Koin. 8, 26-27

37 autein^ iaain T', om, ^ ^ acciplet^^ 2ccipit c 38 c^uoä c/e/. X ^ quo6


loczuelur om, c ^ loqu«ur om, 7^; loc^uliur ^2 ^ in6e^ un6e O ^ un6e^ lH6e 5t
39 in6e om, ?" ^ no5cilur U^ ^ it2^ « 5ll^ ^ ita ul^ et 2ul/ 4ll coinmuniter^
coin inini5ter l/ ^ «^ om, 0(ac,)
XXIV, 1 inoveat^ coininoueat cs; c^ueinquain H<^, Ds5./,^ ^ luiuri^ luerii d
2 n2l?eret^ 6e!?eret s 3 teinpori^ cc>rpori5 ^c,) ^ teinpo«) ceinpora
l/(ac,) ^ mauel-e om, ^ 4 accepil^ accipil O ^ qui2t qu2 O ^ pat«^ oalrae (.^>
/ ^ proce55ii ... 5 patre^ om, /?s ^ accipii^ accepii (? ^ accipii ... 5 el om, <
5 accipiei) accipii I^(ac,) ^ numc^u2in) nain c^uain/ 6 6exlnenl (?; 6ellniel
2(ac,) !Deu5 ^(5./,) jet> °m, />/?s j vel^> « 0ck?^?VX
XXV, I inierpell« pro nol?i5 t?-, 1^ ^ patrein^ et Hcic/, O«-7AV>Äl?m 2 5piri-
lu5^ 5anclu5 a<^. 1^ ^ po5tulat pro nobi5 l?-, /) ^ liliuin po5iulat t?-, >^ ^ liliuin^
p«rein T-sHc,) 3 interpellet Ol^//^/Ox<)^; interpell2« (.^ 0</>c,)ö^ ^ no5^
non />/l ^ cuin ineinoraute5 O 4 inueniunt /^? 5 po5iul« /)
6 ue5ciinu5 (.) l/ ^ 5pirilu5^ 6oininu5 5c ^ interpell2l^ po5lul« pro nol?i5 ?";
92 dont« 5erinonein ^rriauoruin

5/?l>lt«5 5H/?lHHt, ^«lH 5ec«n^«m De«?n inte^e//Ht /??-o 5Hnct«, ^uo-


ino6olioet ixti accipiant (inultuin eniin a6 eox ext, iic>c xic
10 accipere, c^ueina6ino6uin accipien6ulu ext), non ext 6ictuin:
interpellat dlirixtuin, aut: interpellat liliuin, lnte^l)e//Ht autein
5/?l>it«5 5Hnc^t«5 6ictuin ext, c^uia interpellare nox lacit, xicut Deux
6icit: /^/«nc co^novi, c^uaxi antea nexciet?at; c^uo6 c^ui6 ext aliu6
nixi: keci, ut co^noxcax? I-ln6e ext et illu6 apoxtoli: /V«nc H«tem
15 co^no55cent« /)e«m lmmo co^lti H Deo, ne xil?i tri^uerent, c^uo6
coßiKIverant Deuin. 5ic er^c> ait: co^nltl H Deo, ut intelle^erent,
c^ucxä il1ox ßratia xua Deux lecerit cc>ßnitc>rex xuox. 3ecun6uiu
ixtuin locutionix ino6uin 6ictuin ext: ^t no/lte cont?-«tH?-e 5/?l>lt«m
5Hnct«?n Del, noc ext: nolite nox contrixtare, c^ui xecun6uin
20 xpiriturn Dei contrixtainur ex vooix. daritate c^uippe contrixta-
l?antur, ^uain 6iltuniäetiat xpiritux xanctux in cor6i!i>ux eoruin, et
per nc>c eox 6e inalix lratruin trixtex ipxe lacieoat. Denic^ue i6ein
apoxtolux: ^4cce/?«l«, inc^uit, 5^l>lt«m H^o/?tlon« /l/lo?-«m, in ^«o

12 interpell2re .., l^cit^ ^uß,, epi5i, 194, 4, 16; coll, c. Ivlaxiinin,, ?I< 42,
717; n-^e et ln/?-H /, 34 13 Qen. 22, 12 14 Qal. 4, 9 (1^,1. ßr,) 18 Kpli.
4, 30 20 «ritate ,,, 21 eoruin^ c/ Koin, 5, 5 23 K,oin, 8, 15

7 czui) quii (H O ^ 5crutator (?(Hc,) ^ c^ui6^ c^ui l/ 8 «pil ^ ^ czuia^ czuonialn


^?; c^u2 l/(uc,) ^ imerpellat^ po5tulat t2 9 l5ta (?/!/ ^ eniin om, /> ^ exl) ein (/)
^? ^ 5ic^5i Ol/ I2 czuema6mo6uin^ e5i aclÄ. ^V(ac,); czuem26ino6o
^ ^ accipien6uni am, 1^ 11 cliri5tu5 (? ^ Üliu5 (? 13 2nte (71^
anin ^ ne5cirel T- ^ quoi/(Hc,) ^ e5i aliu6 lte?-. / 14 lecii/ ^ in6e O/Vl«n ^ et
om, l/ ^ 2utein om, /) 15 ne^ non (? 16 co^uoueriuii 2 ^ 5ic^ 5icm ^ ^ ali)
aui /(ac) ^ co^niti ,,, Deo) co^nii (H ao eo O ^ ui om, O 17 iIIo5^ In />^aem,
(? ^ coßniilore5 /(ac,) 18 Iocutioui O(ac,) ^ ino6um locucioni5 t^,
^4///^/ ^ 6ictuin om, >^ ^ « om, /^ ^ coniri5tari /?; contri5tare5 O 19 52nctuni
om, /^ ^ nolite om, s ^ no5 om, O/; uo5 2 ^ contri5tare uo5 t?-. /V 22 contri5ia-
oautur^ coulun6el?autur D; contri5tao2inur O 21 et^ ac >^ 22 eo5 cie/,
X(ac,);om, ^ ^ eo5 6e^ eo56ein /?l/(ac,)/s ^ inali5^ alio5 Ol/; alii5 /^?/5l ^ lratrein
(5) ^l; lructioux U^; ll-uctuin ^ ^ iri5te5) te5te5 /V(ac,); iri5ti5 >^ac,); eo5 acici,
«p. XXVXXVI 93

c/H?nHm«5.- Hi>i>H, Mte?-, et alil?i eun66ein xenxuin coinineinor^nx:


/^«it, ino.uit, De«5 5/?l>lt«m ^/ü 5«l in co?-^ no55t« c/Hm^ntem.- 2 5
Hi>i>H, /?Hte?-, ()uoino6o ioi: in <^«o c/HmHnl«5, c^uoino6o nic:
c/HmHntem, nixi c^uia c/amHntem nic ait clainare laclentein? I^t
autein 5ecun6iun ipxoruin xenxuiu xic accipiainux c/HmHntem,
tain^uain non clainare nc>5 laciat, xe6 ipxe clarnet, ecce 6icen6o
Hi>i>.l, /nte^, non interpellat liliuin, xe6 patrein. l^on enün 30
au6eount 6icere liliuin dnrixti e5xe xpiritulu 5anctuin; narn
utic^ue, ne noc 6icerent, non ^enituin a lilio, xe6 "lactuin" 6icere
inaluerunt. /Von e?^o 5clm«5 per nc>x ipxox, ^«^ O?-em«5, 5lc«t
o/?o?^et, 5ec/ l/>5e 5/?lnt«5 lnte?^e/tHt, i6 ext, interpellare nox lacit,
c^uae xunt xecunc1uin Deuin; c^uo6 nixi laciat, non orainu5 ni5l 35
xecun6uin ixtuin inun6uin a6 explen6ain conc«/?«centlÄm cH?-n«
et conc«McentlHm oc«/o?-«?n et amt?ltlonem 5Hec«/l, c^uae non 5«nt
H /«t^e, 5e^ ex m«n^o xunt. ()uainvl5 nonnulli i6, c^uo6 6ictuin
exv //>5e 5/?l?-lt«5 lnte?^e//Ht ^e?nltlt?«5, 6e xpiritu noininix
intelle^en6uin aroitrentur. 40
XXVI. 22. "I-otiux oonitatix et xapientiae et virtutix patrix
vivain et verain propriain et con6i^nain iina^inein 6icunt

25 (-a!, 4, 6 27 clain2re lacientein^ ^uß,, aniin, 4, 9, 13; coll, c. ^laxiinin,,


?L 42, 717; corrept, 15, 47; per5ev, 23, 64; xerin. 71, 18, 29 31 5pirNuin ,,,
33 inaluerun^ c/ xerin, ^rri2n, l^r. 10 33 Koin. 8, 26 36 I Ioli. 2, 16
39 Koin. 8, 26

24 xen5uin eun6eln t?-, 5t 25 »ci5tra^ ue5tra abm; in quo acic/. K(ac,)


26 ioi c>m, T- 27 liic cl2inantein t^. ^Ox ^ alt liic t?-, T- 29 l^ci« l/(l.^a5,);
lacit ^ 32 5e6^ 5e^(ac,) enim O(5./,) 31 2u6eunt (,^/; 2u6eni 5c;
2u6ieoam ^(ac,); auc!el?ani T-U^^c,)^; au6eani l^ ^ lilium lte?-, X ^ 5pu-iiuin
5auetuin e55e l?-, ?- 32 lilio^ 2 acü, O 33 ln2luerunt^ uoluerunt O ^ nci5^
no5inet 5 ^ quic!^ quo6 5t 35 laci«) lacit l/; laciet T- 36 explen6uin
^?(ac,); expellen6ain a 37 coucupi5centia d^>c,) ^ non om, ^ac,) 38 a) ex
^ ^ i6 om, (? 39 zentil?u5 O 40 arbitreinul- ^
XXVI, I otiu5 5l ^onitati5) 5auN2ti5 ^ ^«^ c>m, O?^
94 (Domra 5erinonein ^rrianoruin

liliuin." ^t apoxtolux ?aulux non virtutix Dei et xapientiae


iina^ineiu, xe6 euin ipxuin exxe 6icit /)« vl>t«tem et Del 5a/?len-
5 tlHm. Lo ipxo i^itur, c^uo6 iina^o patrix ext liliux, vinux eiux et
xaoientia ext. Iina^o autern plena atc^ue perlecta, i6 ext, non al?
illo ex ninilc> lacta, xe6 6e illc> ^enita niliil ininux uatiet c^iiaiu ille,
cuiux iinÄßc> ext. ?atrix c^uippe iina^o 5ii11i11ia, i6 ext, ita xiinilix, iit
in ea ciixxiinile alic^ui6 non xit, liliux ext uni^enitux. >1on xunt
10 tainen auxi 6icere iinaßinein lilii xpirituiu xanctuiu, xe6 inani-
lextationeiu. ?ropter lioc nec ßenitimi, xe6 lactimi al? illc> exxe
6ixeiiint, ()uo6 6e xcripturix xanctix cniminc> non leßunt.
XXVII. 23, ()uix aiNein catnolicux 6ixerit "partein patrix
exxe liliimi" aiu "partein lilii xpiritimi" xanctuiu? ()uo6 ita
ne^an6iilu putaveiimt, tai1i^iiai1i inter nox er ipxox i11la in6e xit
c^uaextio. üiux6eiu naturae 6iciinux exxe trinitateiu, non alic^iiain
5 ioi perxonain panein cuiuxpiaiu mincuiiainux. 3e6 c^uo6 ita
ne^ant paneiu patrix exxe liliuin, iu tainen 6icant "propriimi et
6ilectixxiinuin, perlectimi et plenimi uni^enitimi liliuin",

3 I dor, 1, 24 5 iin2ßa ,,, 6 e5t^ c/ ^inl?r,, li6, 4, 2; ^uß,, irin. 7, 1, 2


b Iinaßo .,, 8 e5i>) c/ ^lar, Victorin., 26v. ^riuin 1^, 24; 4, 28; lÄ2Nr, 137
11 nec .,. 6ixerunt) c/ 5erin, ^rtiau, I^r, 10

3 at^ ui (?/; <lc! ^?/)(ac,); 2ii />O^^; om, l/ ^ ?2ulu5 om. (? ^ 52pientiain 5t
4 cuin) cuin 5t; 6euin lim ^ 6icit e55e ipzuin t^, T- ^ 6icii lte?-, <7> ^ 6ei uinutein
6icii t?-, s ^ uinutein 6ei t?-, /V ^ 52pienti2in^ et H/^, 5t 5 ißitur) aßitur (7 ^ e5i
oatrl5 t^. ?- ^ eiu5^ eniin /' 6 e5t^ eiu5 X 7 ex^ non />?Äe?n, T- ^ ex mliilci
om, (? ^ 6e om, (? ^ iIlo^^ illa 5t(Hc,) ^ ninilci s ^ lial?«^ 2l? eo c?^ ^ quain ille
om, ^ 8 cuiu5^ cui /) ? aliqui6 cli5siinile t^, ?" ^ alic^uoc! /) ^ e5i c>m,
l/ ^ unißenitu5 en t?-, ?- 10 lilii^ e55e ^ II xe6^ nec (? ^ e55e al? illo c?-, ^Ox
12 le^unt^ imelli^um c/-^»; intellexerunt s
XXVII,! qul5^ ul5 5l ^ partein^ patrein dOI^s ^ panein ,,, e55e^ ex5e
partein uel portionein patri5 /); non e5l par5 nec portio patri5 />/?
2 partein^ patrein /"(IVA p2ter l/(ac,) ^ lilii^ lilii5 O; c>m, s; e55e <«U. l/
3 putaverunt^ po5uerunt T- ^ in6e 5ll^ 6e5ii /) ^ c>u2e5tio 5lt t?-, X 4 eiu56ein)
eiu5/(ac,) ^ e55e om, c?^ 5 il?i per5on2in om, ^ ^ N2 neßaut^ 6icant 5t
6 p2nein) patrein (? ^ 6icunt >^ ^ et c>m, 5t; ^(5,/,) 7 et om, /, ^ unißeniluin^
6ei ac/c/, s ^ liliuin c>m, c
«p. XXVII 95

c^uaeren6uin ext al? eix, czuox liliox xunx lacit Deux vo/«n^^?
^l^nen5 eox ve^i>o ve^lt^t«, cuin a6 eain oertectic>nein pervene-
rint, ut oerlectiorex exxe non poxxint, utruin xint etiain ipxi 10
proprii et 6ilectixxiini, perlecti et pleni lilii Dei. ()uo6 xi erunt,
nec uni^enitux ille erit, c^uia aeczualex inultox natiel?it, xe6 tantuin-
ino6o priino^enitux. 3i autein non erunt, c^uoino6o accipien66a
ext illiux plenitu6o atcme perlectio, nixi ut xit prorxux ßi^nenti
aec^ualix et in nullc> c>innino 6ixxiinilix? ^,tc^ue ut i6 oreviux 15
planiuxc^ue 6icainux: 3int ixti lilii ßratia, ille natura, c^uia in ixtix
ext panicipatio 6ivinitatix, in illo ext plenitu6o. ()uainvix et ille,
c^uo6 xuxcepit noininein et ve^«m c^?-o/lct«n7 «t, non xit natura,
xe6 ßratia, verl?i tainen, c^uo6 patri aecmale ext, perinanente
natura. Dein6e rexpon6eant, c^uia non liliuin, xe6 "priinuin et 20
praecipuuin opux iilii prae ceterix univerxix" 6icunt exxe xpirituin
xanctuin, utruin illi lilii ineliorex luturi xint xpiritu xancto, c^uox
^o/«nt^?-le ^en«lt /?Ate?- ve?-bo ve?-lt^t«? ()uoino6c> eniin non
co^untur lioc 6icere, cuin procul 6ul?io ineliux xit liliox exxe

8 volun«rie .,, 9 verii^ c/ lac. 1, 18 I3 c/ Koin. 8, 29; ttel?r, 1, 6


16 lilii .., natur^ c/ ^uß,, coll, c. l^axiinin,, ?L 42, 732; c. ^l2xiin. 2, 15, 1;
in eu2nß, Ioli. 82, 4 18 loli, 1, 14 23 Iac. 1, 18

8 uoluntari2e /V?(?0l/X 9 ver!?o om, O ^ veritati5^ «ri«ti5 T- s pervene-


rint^ uenerin1 e, peruenerunt 5t>^ac,) I 0 po55unt 5t^(ac,); po55ii
l/(ac,) ^ etiain 5ini tx, s 1 1 et perlecti t?-, ^ ^ «^ om, (? 12 illi/>; ill2
l^(ac,) ^ quia^ui l/ ^ inuliu5 (? ^ li2l?el?« (?(ac,) 13 priinoßeniiu5/(5,/,)
14 perlectio M5i) perlectioni5 ^c,)^ ^ ni5i om, /) ^ 5ii c>m. O;
tp^5,/,) ^ pror5u5 ßißnenti 5it t^. /V ^ ßißnenti5/5t^ 15 atc^ue^ 2ec>ue ^
16 plauiu5c>ue) planiu5 (?; pleniu5que /?O«^ ^ 6icain /^?(?l/?-, 6icam
0 j 5uui^c,)^ 5it^(Hc,) 17 e«> om, ^ j e5t^ om, /?(?0l/c?-i?^>1im
18 5it^ 5ini />(ac,)/? 19 5e6 ) et TAc^ ^ 5ecl ,,, natul-2 om, ^ ^ 2eczuale5 O
20 priinuin^ triuin ^ ^ « pr2ecipuuin^ noui55iinuln ^t 21 pr2e) p«er
(? ^ ceteri5^ lii5 (? ^ e55e om, ^ 22 5«ü1/^,)^ 23 uolunt2>-iae ^c?OlV/>^
24 liec ^ ^ 6icere^ non />nlem, ^t ^ cuin om, (? ^ 5ii om, s ^ lilio ^; liliuin 5t 1^;
liliu5/;lili/>h>c,)
96 (Üontra 5erinonein ^rrianoruln

25 patrix c^uain opux lilii? I^^ec content et einen6ent vanax iinpiax-


c^ue l?laxpneiniax, atc^ue lateantur in illa 1rinitate nullain
perxonain, vraeter c^uo6 liliux inanenx Deu5 noinc> lactux ext,
oinninc> exxe creaturain aut aliczui6 a Deo lactuin, 5e6 totuin,
c^uicc^ui6 illu6 ext, xuininuin veruin iininutaoilein Deuin.
30 24. ^l?xit eniin, ut, c^ueina6ino6uin xapiunt, "pater inaior
5N lilio xuo" xecun6uin i6, c^uo6 uni^enituin verl?uin eiux e5t, xe6
xecun6uin i6, c^uo6 ^e?-i>«m c^?-o /lct«?n «t. 3e6 c^ui6 iniruin,
c^uan6c> in ea6ein carne lactux ext etiain an^elix ininor? ^oxit, ut,
c^ueina6ino6uin olaxoneinant, "incoinparaoiliter inaior et inelior
35 5u liliux 5oiritu" xanctc>, et, c^uo6 inxanixxiinnin ext cre66ere,
teinpluin ininorix xint ineinora inaiorix.
XXVIII. 25. ?ater c^ui6ein "Deux et Dc>ininu5 ext lilio xuo",
c^uia inext in eo lorina xervilix, c^uae propnetal?atul-, cuin
6iceretur: /)omln«5 ^lt ^ me.- /l/l«5 me«5 « t«. dui etiain in
ea6ein propnetia 6icit i6ein iiliux: /)e ve^it?-e mat?-« meHe /)e«5
5 ?ne«5 « ?«,- 6e ventre c^uippe inatrix eiux, utii noininein a6xuinpxit,
Deu5 eiu5 ext, c^ui, propter c^uc>6 euin non 5oluin ante ventrein

32 lon. 1, 14 33 lactu5 .., minc>^ c/ ?5, 8, 6; «edr, 2, 6-9


XXVIII,3 ?5, 2, 7 4 p5. 21 (22), 7

25 einen6ei d; einen6ant O ^ vanax^ et a^ci, T- ^ iinpie5czue (H/; iinpia5 qu2e


O; iinpiax ?" 26 lllaxpnein« O 27 6eo U^ 28 e55e) non /"-aem,
l/(5./,) ^ lacluin e5xe (H^,H 2 6eo t^. ?- ^ lactuin^ e55e ac^. c?-, e5t Hc^, ^
29 e5t illu6 t?-, s ^ 5ununuin^ ede a<^, /); est a^, /'/?; uero a^c/, s ^ ueruin
5ununuin l?-, 5t ^ uerlluni />/?/ 30 c^ueiuaininoc!o O^ 31 xit om, /> ^ 5uo
om, /?r s i6 c>m, ^7^; liic (? ^ quoc!^ quo O ^ eiu5 om, O/^ ^ e5t om. (? 32 ic!
om, l/ ^ qui6^ quo6 5l 33 ean6ein carnein />/? ^ e5i om, U^ ^ niinor /'(ma^,)
34 queina6inoc!o s ^ !?la5p1ieinat (?(Hc,) 35 5plriiui 5c ^ xancto 5plritu t^,

XXVIII,! Deu5^ e5t aci^, ^(ac,) 2 ine51 om,2 3 6iceret x- ^ 6ixii


/(5./,)^./,) ^ liliu5 ineu5 om, 5t ^ cui^ cuiu5 ^(ac,) ^ in ... 4 Mu5 om, /7
4 proplieti^ proolieia OsHc,) ^ ine2/ 6 non 5oluin quo6 euin t?-, /I^; non
5oluin czuo6 t?-, 5t et om, euin ^ uenlre d ^ inatri5 uentrem t?. <
«p, xxvm 97

inatrix, xe6 ante oinnia xaecula coaeternuin ßenuit, pater eiux ext.
I^l?i autein vel in xoinnix au6ierunt xcripturain xanctain 6ixixxe
"lilinin Deuin et Doininuin exxe xpiritux" xancti?
26. "?ater, inc^uiunt, iininol?iliter et iinpaxxitiiliter volenx 10
liliuin ^enuit. kiliux xine laoore et lati^atione xola virtute xua
xpirituin lecit." O praeciouain lautein lilii et xpiritux xancti!
()uaxi nox pater inooiliter et paxxilziliter invitux ^enuerit, c^ui nn
vo/«ntH?-le ^en«it ve?-i>o ^e?-lt^t«, aut liliux caeluin et terrain cuin
lal?ore et lati^atione creaverit. ^.ec^uentur er^c> ixta opera 15
xecun6uin ixtox vel lilic> vel xpiritui xanctc>; aut xi nullc> ino6c>
aeczuantur, c^ui6 proluit lioc 6icere, un6e nulla lit c^uaextio, c^uo6
xcilicet xine ullc> lal?ore et iati^atione vel ßi^nat pater, vel taciat
liliux? Vi6eant xane, c^uoino6o 6icant, c^uo6 "xola vinute xua
liliux lecerit xpirituin" xanctuin; ixto eniin ino6o co^untur lateri 20
alic^ui6 lecixxe iiliuin, c^uo6 non vi6erit patrein lacientein. ^.n
placet eix 6icere, c^uo6 etiain pater lecerit xpirituin xanctuin? I^on
er^c> euin "xola virtute xua tecit liliux". ^n alteruin lecit prior
pater, ut poxxet liliux lacere, c^uein lecit, c^ui non potext lacere,
nixi c^uo6 vi6erit patrein lacientein? Lt c^ui6 ext, c^uo6 non alia 25

7 aMe ,,, ßenull^ c/ ^uß,, coll, c. ^I2xiinin,, ?L 42, 730; 733; c. ^axiinin. 2,
15, 3 13 lac. 1, 18

7 2nte om, T- ^ coaeternuin^ quo eternuin O ^ e5i c/e/. 5t 8 uoi ... 5oMnl5
om, O ^ vel om, 5t ^ 2u6ierlut l^; 6ieruin O ^ 52nct2in om, cs 9 Doininuin^
et ie5uin HcÄ, /?/? ^ 5piriiuin xanctuin I/(mH^,) ^ xanctu5 l/(ac,) I0 p2ter^
2ter 5t ^ et om, (? 12 « om, ^ 13 inouillter pater t?-, /1///^/ ^ ininolliliter
5t ^ ßenuerii^ tenuerii l/ 14 uolum2ri2 (?; uolunt2ri2« /^?l/^0?c()
5l>^ ^ veroo^ no5/>^em, ^(Hc,) ^ verl?o verilati5^ arl?i»ati5 l/(ac,) ^ cuin laoore
ei lati^atione «eluin el ierrain t?-, i2l?in ^ ei)ac X 15 laoorein
(? ^ ec^u2ntur /V(ac,); 2ec^uenter (H /? 16 i5io5^ l5u5 l/(Hc,) ^ 5pirilu /^ac,)/?)^
17 protuii^ qui6 acü. />(ac,)/l ^ lioc^ 2ul cs; li2ec (? ^ lii^ 5lt /^I^X>^ 19 lilio5
/>/? 22 lecerit) « liliu5 5t ^ ino6o om, O 21 c^uo6^ qui6 />sac,^ ^ pater
/(ac) 22 placerei cts^; place« /(ac,) ^ qui6 T- 23 euin^ cuin <i>5t/^
>Ä ^ lecii^ lecel-il Ol/bm ^ lillu5 lecii t^. ?- ^ lecit^ lecerii l/ 24 po55N
^7 ^quein ... lacere lte?-, O ^czui ... 25 l^cientein om, 5t
98 dontr2 5erinonein ^rriauoruin

xiinilia, xe6 ^«Hec«m^«e /?Hte?- /lclt, ^ec e^c/em /l/l«5 /lcit


5lml/lte?-? 3i naec coßitare conentur, procul 6utiio turl?aountur
eix oinnia, c^uae xioi carinli coßitatione coinponunt.
XXIX. 27. Veruin ext autein, c>uo6 "pater oinnioux", c^uae
xunt, "ut exxent", 6ecüt, et "ipxe, c>uo6 ext, a neinine accepit," xe6
aec^ualitatein xuain nulli 6e6it nixi lilio, c^ui natux ext 6e illo, et
xpiritui xancto, c^ui proce6it 6e illc>. ()uae cuin ita xint, non ext
5 ixta, c>uain volunt ixti, 6illerentia trinitatix, cmia inuillerenx in
trinitate natura, incnllerenx in trinitate potentia ext: «t omn«
^ono^l/lcent /l/l«?n, 5lc«t ^ono?-l/lcHnt Mt^em, c^uo6 ipxe ait, et,
c>ui volunt pie vivere, Do?nln«?n De«n7 5««?n ^c/o^ent et l//l 5o/l
5e?"^lHnt, c^uo6 et antic^uix patrioux Dei le^e praeceptuin ext, nec
10 ullo ino6o aliter lieri potext, ut xoli Doinino Deo noxtro ea, c^uae
Deo 6eoetur, xervitute xerviainux. Ipxa ext eniin, c^uae ßraece ap-
z>ellatur Xnrpcin, c^uo6 verouin im poxituin ext, cuin ciiceretur:
///l xoli 5e?-vl«. l^ullo ino6o, inc^uain, noc lieri ootext, nixi ipxe

26 lon. 5, 19
XXIX,3 2eqquallt2tein ,,, lilio) c/ ^uß,, 5erin. 140, 2; coll. c. Xlaxiinin., ?L
42,717 6 loli. 5, 23 8 Doininuin ... «rvillut^ veul. 6, 13 13 Deut, 6,
13 ^ ip5e ... 14 triuita5^ c/ ^uß,, epl5i, 172, 3; c. U^xiinin. 2, 23, 2; 2, 26, 14;
vlAe ln/^a /, 3 1 5q,

26 l2cit^ lecii (?O//Hc,)5l ^ ea6ein^ et i6ein/z et a<^. l/ ^ lilio5 O ^ 5iiniliter


lacii t?-, T- 28 «rnal^ «ro ali^ l/(ac,)
XXIX, I autein om, (?^V ^ p2ter ^(5,/,) 2 6e6ii ul e55ent t^2bm ^ quo6 lte?-,
5c(ac,) ^ «5t om, 5l ^ accipii (?; caepii ^(ac,); uel accepii ae^. ^vc,) 3 nolli O
4 5oiriiu U^ ^ quae^j quo O(ac,) ^ cuin >^5,/,); que Hc/c/, O 5 l5t2 >^5./,); ill2
?- ^ i5ti uolunt t^. ?- ^ trinttati5^ ueritati5 Lt ^ lumlleren5) e5i a^c/7. s
6 natul-a ... irinitate om, (? ^ in6lllereute/^c,); lu6illereuier/h>c,)
5l^ ^ oinni5 /^?l/(ac,) 7 lionorilicent) lionoriNc2nt O ^ liouoriNcant^
liouorilical 5t ^ quocl^ 5icul 1^ 8 5o1ci (? ? 5eruieni 5t^ 12 ullo) nullo
l/(ac,) II Deo/?(5,/,) ^ 6eoelur 6eo t?-, /^ ^ 5ervitute lte?-, O ^ 5eruieinu5
>^ac,) ^ ip5e 5t^ ^ eniin om, U^ ^ quae^ qui U^ ^ l2tri2 2ppell«ur 1?-, s 12 ioi
om, T- ^ 6icerentur /»/(ac,) 13 5ervle5^ 5eruienx l/(Hc,); In relißione 5oIa
6icilur lmria, in nuinan2 xeruilute non 6icilur. <«U, <r <^/c>«HH ^ pote5i om,
<!>p«/(5./,)
«p, XXIX 99

Doininux Deux noxter univerxa xit trinitax. ^lioc^uin ixtain


xervitutein, c^uae latria 6icitur, c^uain non 6eoent xervi eix, c^uox 15
xecun6uin carnein 6oininox naoent, xe6 oinnex noininex xoli
Doinino Deo xuo, lianc er^o xervitutein non exnioetiiinux lilio, xi
ue patre uictuin ext: ^t l//l 5o/l 5e?^l«, aut non exnioeoiinux patri,
xi 6e lilio 6ictuin ext: ^t l//l 5o/l 5e?"n«. larn vero, xi alic^uioux
terrae inolioux xpiritui xancto teinpluin laoricareinux, c^uix 22
6uoitaret ei nox latria, i6 ext, ixta, 6e c^ua nunc loc^uor, xervitute
xervire? ()uoino6o er^o non ei xervitutein, c^uae latria oücitur,
exnioeinux, cui teinoluin non laciinux, xe6 nox ipxi xuinux? ^.ut
c^uoino6o non et ipxe Deux noxter ext, 6e c^uo 6icit apoxtolux:
/V«cltl5, <^«^l te^l/?/«m Dei «t«, et 5/?l>lt«5 Del ^t?i^t ln vot?«? Lt 25
paulo ooxt: (^/on/lcHte e?^o De«m in co^o^e v«tw, (Corpora
autein noxtra teinpluin in nooix 6icit exxe xoiritux xancti. duin
i^itur et patri et lilio et xpiritui xancto ixta, c^uae latria vocatur,
xervitute xerviainux, au6iainuxc^ue le^ein Dei praecipientein, ut
nulli alteri, xe6 xoli Doinino Deo noxtro nanc exnioeainux, 32

19 imn .,, 22 5ervl«^ vl^e5«/>^a XX,14 5^, 25 I dor. 3, 16 26 I dor. 6,


20 27 cuin ... 30 exnioeainu5) c^ ^uß,, epin. 170, 2

14 tl-iuita5 5il l?-, ?- ^ ^l5« 5eruitute /V?dOl//^ 15 5ervitutem^ uinute5


5t(Hc,); uinutein 5th>c,) ^ quam^ czuein O ^ 6eoeni^ liaoent ^ 16 6oinino5^
6oininu5 (? ^ noinine5 oinne5 t?-, ^(uc,) ^ 5oli om, « 17 Deo c»n, ^ ^ 5uo c>m,
^ ^ n2ec (? ^ erßo om, ^ ^ exliioeinu5 l/s ^ 5l^ 5e6 ?V 18 ei^ om, 2 ^ 5o1l om,
d ^ aui^ at 2 ^ 2m ... 19 5ervie5 om, /-s 19 5i> om. (? ^ lilici^ non 6e patre ac/^,
^ll^ ^ 6ictum^ re6ictuin/5t(ac,) ^ 5oll om, (?/V ^ inooiliou5 (?/^>c,)^tI^
22 5oiriiu /,/? ^ czui5^ quo5 5t; 2utein ac/c/. ?" 21 no5 ei t?-, ?V ^ 6e czua lte?-.
/V(ac,) ^ loquar /^? 22 non ei erßo t?-, >^ ^ non) no5 ^ ^ ei5 (? 23 ^cimu5^
6iciinu5 ^ ^ no5 ^ non 5t ^ aui^ ei c/^a 24 ip5e^ i6ein /»-aem, s; e5i a^.
5c ^ e5t o??,. ^/^/ 25 vei> om, O ^ e5ti5 ... Dei om, (? ^ n2oilet /?(ac,) ^ in
uooi5 e5i naoiiat t?-. 5t(e5i aci^,) 26 erßo om, /V5t ^ ve5tro^ no5iro O
27 autein ^(5,/,) ^ 5piriium 5l(ac,); 5piriiu l/(ac,) ^ cnin^ cni lV 28 ei^ om.
(?l/ ^ 5piriiu /?/? ^ vocatur^ 6iciiur ^ 29 5eruiiutem (? ^ 2ucÜainu5 qu2e
/N5 jvei am, s 30 nanc) n2ec (?
120 dont« 5erinonein ^rrianoriun

procul 6utiio unu5 et xolux Doininux Deux noxter ext ipxa


trinitax, cui uni et xoli talein xervitutein pietati5 iure 6etieinux.
XXX. 28. "3icuti neinc> potext, inciuiunt, 5ine lilic> a6
patrein tranxire, ita et neinc> potext xine 5piritu xanctc> liliuin in
veritate a6orare"; c^uaxi et a6 liliuin xine patre c^uix^uain po5xit
venire, cuin ipxe clicat: /Ve?mo venlt ^ me, n«l /?Hte^ <^«l m«lt me,
5 l?nxe?-lt e«m, aut a6 xpirituin xanctuin xine patre er lilic> pervenire
poxxeinux, c^ui euin notiix xua conlerunt ßratia. ()ui6 ext eniin
aliu6 a6 eox venire, nixi eox natütantex in nottix nal?ere? I^oc
eniin ino6o et ipxi a6 nc>x veniunt, cuin Deux utiic^ue 5u et nullo
corporali contineatur loco. Ipxe xalvator 6icit 6e 5e et 6e patre:
12 I^enle??l«5 ^ e«nm et mHn5lonem H/?«c/ e«nm /lcle?n«5, et 6e xpiritu
xancto 6icit: /^«l eM ^le?-o, Hc/voc^t«5 non veniet <«/ vo5. ()ui6 ext
er^c>, c^uo6 6icunt: "3icuti neino potext xine iilio a6 patrein
tranxire, ita neinc> potext xine xpiritu xanctc> iiliuin in veritate
aciorare", et 6ein6e xutiiun^unt: "Lr^o in xpiritu xanctc> a66oratui'

31 uuu5 .,. 32 6etleinu5) </ ^uß,, epi5t, 170, 3; c. Xlaxiinin, 2, 23, 2; 2, 26,
14
XXX,4 lon. 6, 44 8 Deu5 ... 9 loco) c/ /^.uß,, epin. 78, 3; 140, 3, 6; 187, 4,
14; in eu2nß, lon, 2, 4; czuae5i, liept. 2 (Iixo6,), 151; quae5t. euauß, 2, 38, 5
10 loli. 14,23 II Ion. 16,7

31 unu5^I nci5 lV(He^c/e/,) ^ e^ e5i lV ^ 5olu5 o?n, lV ^ e5i^ et O; onl. l/


32 triniiati5 (? ^ et om, T- ^ c!el?einu5 5t(mH?^,); 6einu5 ^
XXX, I 5icui l/c/^ 2 in uerii«e liliuin t^. c ^ 26or2te in ueritate t?-, >^
3 26oraret O ^ et om, e?A^ uel 7^ ^ pci55it qui5czu2m t^. (? 4 venit^ uiuii
5t ^ c^ui pater t?-, T^c,) ^ me mi5ii t^. 7^ 5 acltr2xerit l/ ^ illuin 2t»m
6 po55ilnu5 H^> ^ <^ui^ c^ui2 ^ ^ c^ui euin^ czui6 eniin ^ ^ 5u2 nol?i5 t?-, 2 ^ 5u2
om. U^ 7 26 c>m, c ^ eo5^ eo O ^ venire^ clicere T- ^ ni« ueuire t?-.
^(ac,) ^ eo5^ om, O/^ ^ tiat)itanter (? ^ in not>i5 1l2tlitaute5 t^, l/ ? 6e 5e 6ic«
t^. 5t ^ 6e^ l^(5,/,) 10 l2cialnu5 ^ ^ «^ a^i, l/(ac,) I I eßo^enim
>^ ^ a6voc«u5^ paraclitu5 5t ^ ac! (?(5,/,) ^ vo5^ no5 2 12 erzci om, ?- ^ 6icunt^
5ine ine H^, s ^ 5icuti ^(ma^z,); 5icui /Tr/^ ^ 5lne om, 5t ^ 5Ine lilio om, ^ ^ ac!
patrein 5ine lilio t?-. c ^ 5ine ... 13 poten c>m, O ^ 2<l ^(5,/,) 13 ita^ et <«U,
2bm 14 a6orare^ a6orate /(^c,) ^ xanctci om, (?1/ ^ a6oratur^ a6oratu5 l/
«p. XXXXXXI 101

liliux"? Ksuinc^ui6nain naec incucant 6illerentiain naturaruin, 6e 15


c^ua inter nox et illox venitur c^uaextio? l^ain xi neino potext xine
xpiritu xancto iiliuin in veritate a6orare, et in xpiritu xanctc>
a66oratur iiliux, prolecto veritax ext etiain xpiritux xanctux, c^uia
cuin in illo a6oratur liliux, xicut ao eix 6ictuin ext, "in veritate
a6oratur". ^.t ipxe liliux ait: ^o 5«m ve?-lt<«. Lr^o et in xe ipxc> 20
a6oratur, cuin in veritate a6oratur. ^c per nc>c et in xe et in
xpiritu xanctc> a6oratur iiliux. ()uix autein ita xit iinpiux, ut in6e
xeparet patrein? ()uoino6o eniin non et in illc> a6orainux, ln <^«o
^wl>n«5, mo^e?n«?- et 5«m«5? ?roin6e a6orari liliuin in xpiritu
xancto etiain nox 6iciinux; a6orari autein liliuin al? xpiritu xancto 25
le^ant, xi ooxxunt.
XXXI. 29. I^Iain "per iiliuin ßloriiicari patrein" c^uix ne^at?
3e6 et iiliuin ^lorilicari per patrein ne^are c^uix au6eat, cui 6icit
ipxe iiliux: (^/o?-l/lc^ me, cui etiain 6icit: ^o te z/o?-l/ic^Nl?
(3loriiicare autein et nonorilicare et clariiicare tria czui6ein vertia,

20 loli. 14, 5 23 ^.ct. 17, 28 24 a6ci«« ... 25 6iciinu^ ^non., irin. 12,
112 ((XI51. 9); l^axlininu5 (?)^ doll, Veronen,, c. oaßano5, lol. m5,: 16, 8^
XXXI,3 loli. 17,5 jloK. 17, 4

15 nuin qui62in (?; nuin czui nain O ^ 1iaec ^,/,)^(5,/,); 1iae O 16 no5
U^(5./,) ^ et) 26 l/(ac,) ^ iIIo5^ in illc> O ^ neinc>^ ineo 5t 17 5pirltu 5anctol^
5ancto 5piriiu t^. 5t ^ ln ueriiate liliuin t?-, c ^ in veritate^j lnuenire <r ^ et om,
(?; 2(5,/,) 18 26oratur^ 2^oretul- (?; a6c> (H 5t ^ etiain om, s ^ czui2^ czui (?
19 inl /(5,/,); o??«, T- 20 at^ a6 /?dOl/(ac,); ui <r ^ at ... 26oratur c>m,
O ^ erßo^ eßo O ^ et c>m, (??" ^ xe >^5,/,) 21 in 5e^j ipxe (? ^ 5e^ ip5o aclc/,
t2 ^ in^ om. 5 22 ui c>m, ^? ^ in6e^ 6e O; c>nl. /"; un6e ^? 23 5epararec /?D<i
5eoa^ ^rec /> ^ eniin c>m, s ^ non om, /V ^ « non t^, 5t ^ in> om, (?7^ ^ Illuin
7^ ^ a6orainu5^ non />?-aem, O/^; a6oreinu5 d 24 a6ci«i^ a6orare
/?l/s ^ liliuin^ et acic/, 1^ 25 autein^ aut 2 ^ a0^ a ^V 26 leFunt O
XXXI, 1 ne^et ^ 2 per^ «per (H O ^ cui^ qui O; cuin ^ 3 te om,
5t ^ ßlorilicaui te t^. ^(Hc,) ^ ßIorilicavi^ clarilicaui /^U^; clarilicare 5t
4 zlorilicare^ ßlorilicate T^ac,) ! lionorilicate T^ac,) ^ clarilicate T^ac,) ^ irla^
5unt H<lÄ, (?
122 doul« xerinonein ^rriauoruin

5 xe6 rex una ext, c^uo6 ßraece 6icitur 5o^u^civ; interpretuin autein
varietate aliter atc^ue aliter poxituin ext in Latino.
XXXII, 30. "3piritux xancti c>pux et 6ili^entia ext, inc^uiunt,
xanctiiicare et xanctox cuxto6ire er non xoluin rationaoilia, ut
c^ui6ain putant, xe6 et irrationaoilia plura xanctiiicare et eox, c^ui
ceci6erunt propter xuain ne^le^entiain, a6 prixtinuin xtatuin
5 reparare, i^norantex 6ocere, oolivixcentex a6inonere, peccantex
ar^uere, pi^rox nonari 6e xalute xua coßitare et xollicite a^ere,
errantex a6 viain veritatix 6e6ucere, iniirinox curare et lra^ili-
tatein corporix per alacritatein aniinae continere et a6 ainorein
pietatix et caxtitatix conlirinare, et oinnex inluininare, xuper
10 oinnia ii6ein et caritatein praeoet xin^ulix, pro xtu6ic> c^uo^ue et
6ili^entia, pro xiinplicitate et xinceritate inentix, pro inenxura
ii6ei et inerito converxationix ßratiain a6 utilitatein 6ivi6ere et,
unux^uixc^ue in q.uo opere et propoxito luerit nat>ilix, in ipxo
or6inare." kacit naec c^ui6ein xpiritux xanctux, xe6 atixit, ut xine
15 iilic> laciat. ()uix eniin xic 6eviet a via veritatix, ut ne^et a (Unrixto
cuxto6iri xanctox, lapxox autein in xtatuin prixtinuin reparari,
i^norantex 6oceri, oolivixcentex a6inoneri, peccantex ar^ui,
pißrox nonari, errantex a6 viain veritatix a66uci, inlirinox xanari,

5 un2 re5 l?-, ?- ^ un2 lt«-, 5t ^ mterpletatuin /^ac,)/)(7^/I^?A luierprae^^tul2


/? 6 varleiate^ uarie l/h>c,); ueritate O; uarie et 7; uerietate (H 1^ ^e5i om, /-s
XXXII,2 5ancti1lcare ,,, 14 or6in^re om, l^ ^ 52nctci5^ 5ancto 0(-lc,)
^(ac,) ^ «tionalia c ^ ui^ 5icul (? 3 ei> c>m, (^T- ^ irratlon2li2 e; «tionali>ilia
l/(ac,) ^ 52nctili« O 5 reparare^ reuo«re «lim ^ i^nol-2re
5t ^ ißnor^ute5 .,, 26inonere /?^mH^z,) ^ 26inonere^ coininonere c 6 ar^ue
/(ac,) ^ noi-tare/(ac,) ^ 5u2 lte?-, 5t ^ et ,,, 2ßere om, (? ^ 5ollicitare 5t(Hc,) 7 et
/'(5./,) 8 corporl5 am, /> ^ anlmae om, 5t ^ continere « om. ?- 111 p«el?el^
prae^ere c?-^>c,)2llm 11 5lncerita« et 5implicita« t^,^ ^ ei^ pro >V
12 ßr«iain D(5,/,); ßratioui5 (.) O; ßloriain ^ ^ 6ivi6ere^ clilißere l/
13 opel-e^c>i-6lne/' ^ lial?ili5^ 2l? iIll5 5 14 lacii^ lacti /?/); laci (H
/>(ac,) ^ 5e6^j et l/ 15 6eui« ?- ^ 2> ^(5,/,) ^ vi^ ui l/(ac,); om, ^ s uerii«e U^
16 cu5to6ire Ol/(ac,)/(Hc,)5t ^ lap5u5 l/(ac,) ^ in lte?-, K s 5i«uin^ t2mum
(? ^ reparare ti 1/ coininoneri c ^ peccatl5 O; peccanti5 l/(ac,)
«p, XXXII 103

caecc>x inluininari et cetera, c^uae ixti xpiritui xancto, tainc^uaiu


xolux ea laciat, triouenc^ putaverunt? I^t eniin cle ceterix, ne 20
lon^uin xit, taceain, c^uorno6o ne^atiunt a dririxto 6oceri xanctox,
c^uioux i6ein 6icit: /Vo/lte voc^?-l Hi> /?o?nlnli>«5 ^^l, «n«5 «t enim
m^«te?- ^«te?- (H?-«t«5? ()uorno6o ne^aount a diirixto inlurni-
nari, 6e c^uo xcriptuin le^unt: ^^t /«men ve?-«m, <^«oc/ ln/«mlnHt
omneni /?on7lne^l? 3piritux er^c> xanctux, xicut xine dnrixto non 25
6ocet aut inluininat c^uernc^uain, ita xine dnrixto non xanctilicat
c^uicc^uain. Illu6 autein, c^uo6 per prc>pnetain Deux 6icit: lVt
5clHnt, ^«lH ezo 5«?n, <^«l 5Hnctl/ico eo5, e1i^ant, a c^uo 6icturn velint
cre66ere: 3i a patre, cur ao eo xeparant opera Spiritux xancti, cuin
xanctiiicari xanctox ao xpiritu xancto talnc^uain proprie ac 32
5eparatiiliter putant? 3i a lilio, xaltein ao ipxo non xeparent opera
xanctilicatori5 xpiritux xancti. 3i a0 xpiritu xancto, Deux ext etiarn
xpiritux xanctux, c^uo6 illi nolunt, c^ui per prc>pnetain 6ixit: l/t
5<7lHHnt, <^«lH e^o 5«m, ^«l 5Hnctl/lco eo5. 3i autein, c^uo6 rneliux

XXXII,22 ^lattli, 23, 8 24 IoK. 1, 9 25 5piritu5 .., 26 inluinin«) c/


/i,uß,, coll, c. l^laxitnin,, ?!. 42, 713 27 ^xo6. 31, 13; I.ev. 21, 8
32 Deu5 ,,, 33 xanciu5) ^uß,, encliir, 11, 37; epi5t, 173^,; iu eu^nß, Ion, 99,
2; irin, 2, 13, 23; 15, 18, 32 33 Xxou, 31, 13; I.ev, 21, 8

19 inlununare /(ac,) ^ i5ti) in H^ci, l/(ac,) 20 e2 5olu5 t^. ?- 21 lon^uin 5il)


lcni^unt ^ 5i O ^ neß2l?ani/ ^ 6oceri ^(5./,) 22 voc^ri) « a^c/, 5t ^ ab
lioininibu5 uo«ri t^, ^ ^ «libi 2b lioininidu5 t^, 5 ^ e5l) autein acici, /?(ac,)
23 ina^i5te^ inaßi5/5t; in2ß^^ 1^ ^ neß2/(ac,) ^ inluinin^ri) caeco5 acic/, 6bm
24 5cripiuin) e5l a^ci, 1^; 5cripto 5t(ac,) ^ le^unt om, i^ ^ luinen veruin^ lux
uera U^ ^ c^uo6^ qu2e ^ 25 1ioinineln^ uenientein in llunc inun6uin H^,
s ^ xanctu5 erßc> t?-, /l- ^ non 6ocet lte?-, U^^c,) 26 6ecet d ^ quequ2in 5c
27 c^uic^uan^ czueinc>uain Dl/^Ox«- ^ per om, 5t ^ Deu5) 6oininu5 /^lÄi
28 6ictuin) lte?-, >^(ac,) ^ uellint (H/5t 29 52ncti 5piritu5 t?-. ?V s 5piritu5 ,,,
31operaom, s ^ cuin .., 32 5ancti om, e7^ 30 5auctilicare l/ ^ xancto5)
52nctu5 l/(ac,) ^ 2!?) 2 2 ^ propl-lae />/?l^t 31 xalten^proce6it
5t ^ 5ep2«reut (?^>c,) 32 5piritu^ 5piritu l/(Hc,) ^ ad) a rl^ 33 noluni)
creaere a^ci, ^ ^ 6iciiur/; 6lcii 5t 1^2 34 qui2 ,,, 5uin om, /'
1 24 (Üontr2 5erinonein ^rriunoruin

35 intelle^itur, vox illa ipxiux trinitatix ext per propnetain, nullc>


6utiitante unux Deux ext pater et iiliux et xviritux xanctux, ex >^«o
omnia, /?e^ ^«em omnlH, in ^«o omnlH,- l/?5l ^/o?-lH in 5^ec«/a

XXXIII. 31. duin ita^ue lateainur lieri al? xpiritu xancto,


c^uae al? illo lieri coinineinoraverunt, non ext ex ec> conxec^uenx,
c^uc>6 a6iun^unt: "^liuin exxe a lilio" xpirituin xanctuin "natura et
or6ine, ßra6u et ailectu, 6i^nitate et potextate, vinute et
5 operatione". ()uan6ociui6ein nec noininuin 6iverxa natura ext,
c^uoiuin xeparatiilia opera exxe poxxunt, c^uo6 trinitatix exxe non
poxxunt. "Or6c> autein, ßra6ux, allectux", c^ui invenitur in
creaturae 6ixparilitate et inlirinitate, nullux ext in illa coaeterna et
ae^uali et iinpaxxitiili trinitate. "Di^nitax" vero, "potextax, vinux"
10 c^uoincxäo non aec^ualix ext oinnitiux, czui ea6ein et xiiniliter
operantur? ()uou eniin 6icunt eox operatic>ne uiverxox, noc
oinnino ialxuin exxe conviciinux.

35 vox ... propli«2ln^ </ ^uß,, c. Xlaxiinin. 2, 23, 2. 3 36 Koin. 11, 36


XXXIII,5 quau6cx^ui6ein ... 6 po55uni^ ^icle 5«/>?-H VI,15 5czq.; XVIII,32
5qq. « inlra XXXVI, 17 5qq. 1 1 quo6 ... 12 conviciinu5^ i^lc/e 5«/>« XV, 1
5qq- ^^^
35 e5i^> et acic/. />/? ^ per om, 5t 36 6ubiiautein l^(a<7,) I exl c!eu5 t?-.
X2liin ! e5i om, l/ ^ 5piritu5^ « aci^. Q 37 m> ... omni2 om, (?U^
38 5aeculc>ruin^ 2inen H^ci, OcT-^2l?in
XXXIII,! i2ceaiitur n^ ^ <ll?^ a /-s 2 iIlo^ eo ?- ^ cuin ineinoraueruui/ ^ eo^
ip5o 5t 3 czuo6^ quae s ^ alluin^ alio 5t(ac,); alienuin ?- ^ 2 lilio e5xe aliuin t?-,
s ^ 2 om, O 4 ßr26u^ 2/»-aem, ^ 5 oper2tionein/ ^ noininuin om, c/z
lioinlnein />(ac,)/(ac,) ^ e5t om, (? 6 in5eoaral?ilia ^ ^ po55unt^ non />^em,
l/(5,/,) ^ c^uo6 ... po55unt^ c//e/. lV ^ e55e^ ... po55uni^ non e55e no5citur O
7 ßra6uin O ^ ellectu5 (?; 2ilecti5 O; 2llectu /V? ^ qui^ quin O 8 lirini«te
O ^ coaeterHa^ quo aeteru2/(ac,) ? iinoa55il?ili^ in/"-aem. />/? ^ vero^ et Hci^,
/) ^ vinu5^ iu5tu5 s 12 non 2eczu2li5 lte?-. ^ j czui^ qui2 s; « aHZ.
O«>bm ^ ea6ein^ in/>^,em, ?V(ac,) ^ et oin. 5t; U^5./,) I I ope«1ur « ^ noc^>
nic 5t 12 lal5i55linuin l^ ^ conulnciinu5 /?(?l/5tK?l^>2
«p, XXXIV 105

XXXIV. 32. ()uo6 autein in ixtc> xerinone xuonectunt:


"Iinooxxitiile exxe, ut unux i6ein^ue 5u pater et liliux, ^eneranx et
naxcenx, cui textiinoniuin oernioetur, et (ix), c^ui textiinoniuin
pernioet, inaior et ix, c^ui inaiorein coniitetur, ix, c^ui a6 6exterain
xe6et et xtat, et ix, c^ui xe6ix 6« nonorein, (ix), c^ui inixxux ext, et 5
ix, c>ui inixit, nec 6ixcipulux et 6octor, ut ipxe 6ocuit 6icenx: 5ic«tl
c/oc«lt n7e /nte?-, 5lc /o^«o?-, xiinilix et iinitator et ix, cuiux ext
xiinilix et iinitator, ix, c>ui orat, et ix, c^ui exau6it, ix, c>ui ßratiax
aßit, et ix, qui l?ene6icit, ix, c>ui xuxcepit inan6atuin, et ix, c^ui
6e6it inan6atuin, ininixter et praecipienx, xupplex et eininenx, 10
xuo6itux et xuperior, uni^enitux et in^enitux, xacer6ox et Deux":
ex pane alic^ua verixxiine 6icunt, xe6 ea contra 3aoellianox, non
contra datnolicox 6icant. Uli eniin unuin et eun6ein uicunt

XXXIV,6 Ioli, 8, 28 15 cont« ,.. 14 e5t^> c/ KIov«i2n., trin. 12; ^indr.,


li6, 2, 13, 118; 3, 8; 5, 8; ^,uß,, civ, 10, 24; 11, 10 et 2l.; in eu2uß, loli. 29, 7;
36, 9; 37, 5; 40, 5 et 2I,

XXXIV, I autein , . . l51ci^ 2ut ei m51o O ^ 5utlnectunt^ 5uti nec tunc o


2 ex5e^ e5l ?2 ^ ut unu5 o>m. 5t ! ßener2u5) ei /»Ae>n. 5t 3 cui om,
s ^ te5tiinoniuin^ quo6 a^, s ^ i5 5«/>/>/evl/ c/^ 5e??n, ^^lHn, /, 746 4 maic>i-^
en aH/, O(Hc,) j i5>^ lii5 O^ol/^c,^c,ls j l52^ lii5 0c/(a<7.)/(ac,) 5 et>) 2ut
adin ^ 5t«^ i5t« (H (? ^ l5>^ lii5 Ol/(ac,)/(ac,)^(ac,) ^ 5e6en5 O; 5e6et 7>; 5e6e5
K ^ 6«) 6e6il ?^ ^ lionorem 6« t^, ^ ^ l5^^ l5 5«/>/>/evl/ </ 5e^m, ^?-?-lHn,, /, 749
6 l5^ lii5/(ac,)Ol/(Hc,) ^ 6i5cipulo5 <I/(ac,) ^ ei^ m T- ^ 6icen5^ et 6ocenx
5t ^ 5icut Öl//c7^ 7 5ic om, ?- ^ 5linill5 et cie/, X ^ iinitatur ^l/(ac,) ^ i5^j lil5
/(ac,)Ol/(ac,) ^ cuiu5) c^ui iu5lu5 ?- ^ e5c om, /) 8 ei^ "quein actt^, /?(?<Ie5t
^s^VX»t>ln; qu^in (H a^ci, /; czuae lV; txt, (l,e, ^e?-i>u quein omu^o) vi^e 5«/"-u
5e?-m, ^4^>Hn, /. 752 ^ inulator l/</>c,)/(Hc,) (^leie 5e?-m, /i?^lHn,, /, 7I7); ^iini-
tatur ^(l^<,5^O^Oe/^c^t^iT^2bm j i5>^j lii5 0l/(ac,)/(ac,) j orat^ 26orat
^ j i52^ lii5 0l/(ac,)/(Hc,); qui5 >- j i5^ lii5 Ol/(ac,)/(ac,) 9 aßK) ali 0 j 15>)
1il5 Ol/(ac,)/(ac,) ^ i52^ Kl5 Öl/(Hc,)/(ac,) ^ 5u5cepii^ 5u5cipit /^^«-i-s/'/X2dm,-
5u5cepii />sac,)/?^>c,^D/ cepii /?(ac,),- ^icie 5e??n, ^?-?^n,, /, 7I^ ^ ei^ ,,, 10 man-
6«uin^ om, (?^ ^ i5^^ lil5/(ac,)Ol/(ac,) 10 5upplex .,. einiuen5 om, l/ ^ et
eininenx^ inan^atuiu 5t 11 5uoitu5/>(Hc,) ! et iußeniiu5 (?5,/ ^ Deu5
^(m<,7z,) 12 p<lne^ oatre l/ ^ 5e6 ... 5atielIiano5 lt«-, ^(ac,) ^ ea^ liaec
D ^ 3atlelIlano5^ 6icunt aclci, ^ ^ contra non t^, ^(ac,) 13 (Üattiolico5 om, />/
catliolicu5 O ^ 6i«nt^ 6icunt l/c/^2
126 (Üc>Hir2 Serinonen; ^rrianoruin

liliuin exxe, c^ui pater ext, nox autein patrein ^i^nentein et liliuin
15 ^enituin 6iiax 6iciinux exxe perxonax, xe6 non 6uax 6iverxaxc^ue
naturax. l>Ion er^o unux et i6ein ext pater et liliux, xe6 unuin xunt
pater et iiliux. ()uc«ä vero inaior ext pater, non peninet a6 natu-
rain ßi^nentix et ^eniti, xe6 noininix et Dei; xecunäuin c^uain
iorinain xuxcepti noininix et "a6 6exterain patrix xe6et" vel xtat et
20 orat et ^ratiax aßit et xacer6ox ext et ininixter ext et xupplex ext et
xuo6itux ext; xecun6uin autein lorinain Dei, in c^ua aec^ualix ext
patri, uni^enitux ext et ßi^nenti coaeternux. Lt licet xit /?nn7o-
^enlt«5 omn« c?-eHttt^e, ^«lH in l//o conc/ltH 5«nt omniH, priuxc^ue
ille ext ^enitux, c^uain naec con6ita, tainen xeinpiternux ext xicut
25 oater, nec coepit ex teinpore. r>sain et patrein rectixxiine 6iciinux
priorein exxe c^uain univerxa, c^uae con6i6it, c^uainvix ^enitux non

14 p2trein .., 15 perxon25^ c/ !^ovaNau,, irin, 27; Lucil., non conv, 14


16 unuin .,, 17 liliu5^ d/or,, 6oin, or«, 30; k2u5tin., trin. 14; I-Iil^r., irin, 8,
19; ^uß,, coll. c. Xlaxiinin, ?I, 42, 7)7; li6, et 5/ino, 9, 18; in eu2nß, Ioli. 73,
4; irin. 4, 21, 30 17 czuo6 .,. 21 e5t>^ ^<ie5«/>^ V, 19 5q^.; IX, 485qc^.;
XI,23 5^.; XXU,I0 5c^q.; XXVII,30 5qq.; c/ kau5cin., irin, 36-37; ^indr,,
li6. 2, 8; 4, 12; ^uß., epl5t, 187, 3, 8; 187, 13, 41; 238, 2, 17; in euanß, Ic>n.
18, 2; 23, 15; 26, 19 et al.; 5erin, 91, 3, 3; «in. 1, 11, 22; 2, 4, 6
21 xecunauin ... 22 co2eternu5^ ^ ^lnor., epl5t. 32, 4; ^uß,, c. Xl2xiinin. 2,
23, 7; in p52Im. 138, 8; in euanß, Ion. 36, 2; 111, 2; irin. 1, 11, 22; 2, 1, 2
22 dol. 1, 15-16 23 oriu5c^ue ... 24 con6ii^ ct? ^uß,, c. l^xiinin. 2, 13, 4

14 c^ui ... 15 e5xe 2(^la^,) 15 e55e 6iciinu5 t?-, 1^ ^ e5ze oer5ona5 6iciinu5 t?-,
U^ ^ e55e om, l/ 16 e5t) 5unt ^ ^ tiliu5) c^uo6 uero inaior e5t p2ter et liliu5
ac/c/, O ^ «6 ... 17 liliu5 om, /> 17 vero^ erßo s ^ e5i c>m, 5t ^ natul-a /?
18 ßißnenti5^ ßißnen5 O ^ ßeniti^ ßeuiil5 O ^ xeä^ et aclÄ. 5c ^ llei^ 6e ei O; 5e6
Hc^. ^(Hc,) 19 ei^o>m, /5t ^ 2<^ » O ^ patri5^6ei/>^e?n. )^ ^ 5e6ec^ xe el
O(ac,) ^ verets 22 eßit/ ^e5t> />(5./,) 21 lorin2in 2mein t?-. ?- 22 et om,
O ^ ßißnenti5 ^ ^ licet^ « H^, ^(ac.) ^ priinoßenitu5 5i1 t?-. 5 23 oinni/5l ^ in
c>m, (? ^ con6icia (? ^ 5um con6iia t?-, ?" ^ oriu5 c>u2e l^(ac,); priu5 czu2in
U^ac,)^; oriu5 inc^liain U^</>c,) 24 e5t^ om, cr^ ^ con6it2^ 5um oinni2 <«lÄ.
5c ^ e5i^ U^5,/,) 25 patrein ... 26 e«e) oater recti55iine prior e5t r 26 uni
«p, XXXIV 107

xit. l>linil enirn tain priinuin c^uain i6, ante quo^ ninil ext. 3e6
xicut ninil ext ante patrein, ita ninil ext ante uni^enituin liliuin
patri utic^ue coaeternuin. l^Iec^ue eniin, c^uia ille ^enuit, ille
^enitux ext, i6eo ext pater teinpore anterior. I^ain xi inter patrein 32
ßi^nentein et ^enituin iiliuin alic^uo6 teinpux ext, proiecto
teinoux ext ante iiliuin, et non ext iain liliux /??-lmo^enlt«5 omn«
c?-e^t«^e, czuia et teinpux utic^ue creatura ext, nec omniH /?e?-
l^5«m, xi teinoux ante ipxuin, xe6 omnlH /?e?- l/?5«?n, nulluin er^o
teinpux ante ipxuin. ^c per noc, c^ueina6ino6uin i^nix et 35
xplen6or, c^ui ex i^ne ßi^nitur et circuinc^uac^ue 6illun6itur, xiinul
exxe incipiunt, nec ^enitux a ßi^nente praece6itur: xic Deux pater
et Deux üe Deo liliux xiinul exxe incioiunt, c^uia pariter xine ullo
initio teinporix xunt, nec ^enitux a ßi^nente praece6itur. Et xicut
i^nix ßi^nenx et xplen6or ^enitux coaevi xunt, ita Deux pater 42

27 niliil> ,,, 28 liliuin) dnroinat,, in l^nn. 2 32 naHl ,,, 34 ip5uin^ </


^int>i-,, li6. 1, 9; ^uß,, xerin, 127, 4, 4 ^ uain,,, 37 praece6iuir^ vlc//e 5«/>^H I,
185q<z.; ln/^ XXXV,1 5^.; XXXVII,1 5c^q, 32 col. 1, 15 33 dol. 1, 16
34 0ol, 1, 16 35 ac ,,, 37 incipiunt^ ^e5«/>« III,25 5qc^.; c/ ^uß, irin, 6,
1, 1 37 Deu5 ,,, 39 praece6itu^ c/I ?5. Vißil, 1li2p5,, irin. 5, 31; ^uß,,
5erin, 140, 5; 5/inl?. 3

27 enlin .,. 28 niliiI> om, s ^ quo6^ czuein r ^ e5l 5e6 l/(l>H5,) ^ e5i ... 28 niliil>
om, ?- ^ 5e6 ... 28 e5i> om. t? ^ 5e6 ... 29 co2eternuin om, 7^ 28 5icuti
/)Ov4öabm; 5icul l/ (mHl-L,) ^ patrein om, 1^ ^ i«^j et ac/<^, /^ 29 ßenuii lue
om, ^ 32 e5t^ om, /V ^ 5l^ om, X ^ patrein^ p2truin O; ßenituin a^c/, O
31 et ßenitun^ unißeniiuin (D/^/ ^ prolectu5 O ^ prolectc> ... 32 e5t> om, 1^
32 e51> om, (? ^ lillu5) om, /); lte^, ^(ac,) ^ onmi5^ oinni/5l2 33 creaturae^
« a<U. l/ 34 5e6^ 5l ac^, X 35 ac^ 26 O ^ c^uein26ino6ui!i^ c^uein ino6uin
(?; per />^aem, Oz c^uein26l!lc«lo ^ 36 ex^ om, O; ipxo H^, /> ^ ißui/ ^ 5iinul^j
que a^c/. 5t(ac,) 37 nec ... 38 incipium om, 5t ^^26 O ^ p«eci6iiur l/ ^ 5ic^
5l O(ac,) ^ 5ic ... 39 praece6itur om, /^ 38 liliu5 6eu5 6e 6eo l?-, X ^ 6e lleo
om, 1^ ^ liliu5 U^5,/,) ^ e55e 5iinul c^, 2brn ^ incipiuni^ uon/>^aem, (7 39 2^
a6 O ^ praec!icalur O; praeci6iiur 1/ 42 5plen6or) 5plen6en5 s ^ ^eniiu5^
ßißniiur /'/l ^ quo ?eui l/(ac,) ^ ita^j et acici, 2 ^ pater^j ei acici, /
128 dontr2 5ernicmein ^rri^ncn-uin

ßi^nenx et Deux liliux ^enitux coaeterni xunt. 3e6 c^uia ixte ext 6e
illc>, non ille 6e ixtc>, i6eo et inan6atuin accipit a patre, cuin
inan6atuin ipxe xit patrix, et 6ocet euin pater, cuin ipxe xit
paterna 6octrina. 3ic eniin accipit a patre vitain, cuin xicut pater
45 ipxe 5ll vita, ita ext et patri xiinilix, ut in nullc> 5u oinmno
6ixxiinilix. lextiinoniuin vero cuin invicein xil?i perml?eant pater
et liliux, c^uoinc>6o ixti alteruin eoruin iaciant textiinoniuin
pernitientein et alteruin, cui textiinoniuin oernitieatur, i^norc>.
I^omie pater 6icit: //ic «t/l/l«5 me«5 c/l/ect«5? l4onne liliux 6icit:
50 7«tlmonl«?n /?e^li>et c/e me, <^«i me ?n«lt /nte?-?> dur er^c> ec>x ita
6ixtin^uunt, ut "patrein 6icant, cui textiinoniuin perliitletur, et
liliuin, czui perliic-et"? dur uxc^ue a6 ixta xunt vani, uxc^ue a6 ixta
xurcli, uxc^ue a6 ixta caeci? De patre autein inineilte et inixxo lilio
iain in xuiierioritiux liuiux 6ixoutationix panitiux xatix aoun6ec^ue
55 tractatuin ext.

41 i5te ,., 42 l5to^ ^uß,, c. ^l^xiinln. 2, 14, 6, 8; in eu^nß, Ioli, 22, 14


43 in2n6atuni .., p2trl5^ c/ ^uß,, c. Ivl2xiinin, 2, 24; in eu2nß, lon. 47, 14;
54, 8; 5erin, 140, 6; irin. 1, 12, 26 44 5lc .,, 45 5iinill5^ vlc/e 5«/>^a XVII,4
5qq, 49 ^lauli, 3, 17; KKrc. 9, 7 50 Ioli. 8, 18 53 6e ... 55 e5i) i^«ie
5«/?^ III,18 5^.

41 veu5^ 6ei O/V ^ liliu5 U^mH^z,) ^ coaeterne O ^ i5te^ l5ta 5c


42 inunclatuin O ^ ^accepii ^l/c^/^Ä ^ a patre om, (? 43 et^ 5e6 /5t; om,
O j euin^ cuin 5t 44 '^ccepii (?l/c?-^h>c,)5tl^>Ä 45 ui« 5lt t^, ^(ac,) j ui^
cuin /" ^ 5ii^ om. 5l ^ onmino 5ii t^, ?- ^ onmiuci^ omni2 5t(ac,) ^ oinnino
6i55iinili5^ oHlni ino6i5 5lin1Il5 /> 46 ie5llinoniuin^ peruil?ente <«ic/.
^(ac,) ^ perliioeni ^(ac,) 47 laci« (? 48 perul^entein .,, te5Ninoniuni
lte?-, O ^ cui^ e5t aclc/. ^ ^ pernitieatur^ perliibetur cX 50 perllioeat O ^ ini5it
me t?-, l/i5t7^>ÄtiNl ^ cur^ quo5 (?; cuin l/ 51 6i5trlu^unt (? ^ c!lcunt
/>h>c,) j cui^ qui^c,) 52 i5ta^ ,.. 53 26 o^l. O 53 2l?5ur6i lp- j 6e) e
5t ^ nuttent (? ^ eini55o ^ 54 liuiu5 7^5,/,) ^ 6i5put2tioni5 nuiu5 t^,
?- ^ 6i5pu«tione O; 6i5pui«lonil?u5 5t ^ 2l? un6ique /?5t 55 irau5aciuin d
«p, XXXVXXXVI 129

XXXV. 33 . I^urn^ualn xane, ut iinpietax ixta 6elirat, pater


"praexciux erat xe uni^eniti Dei patrein luturuin", c^uia nuinc^uarn
non pater erat, natienx iiliuin coaeternurn et ^eneranx xine
teinpore, per puenl concliclit ternpora. r^t xicut "Deuin xe non
praexcivit luturuiu", c^uc>6 xeinper erat, xic nec patrein, c^uia curn 5
lilic> xernper erat, nec "rna^no" iilio "rnaior" nec "l?ono rnelior",
c^uia non patri tantuin, xe6 univerxae trinitati 6icturn ext: 7« «
De«5 5o/«5 mH^n«5, l>Iec 6e patre tanturn, xeci 6e univerxa trinitate
recte intelle^itur 6ixixxe i6ein iiliux: ^Vemo t?on«5 n«i «n«5 /)e«5,
c^iian6o eurn appellavit rna^ixtruiu tionurri, c^ui eurn noncliirn 10
intelleßetiat Deuin, tainc^uain 6iceret: 3i vocax Conuin, iiitelle^e
Deuin; neinc> eniin 1>onux nixi unux Deux. I-rinitax er^o unux
Deux xolux rna^nux et l?onnx, cui uni et xoli, xicut praecipit lex
eiux, illa, c^uae latria 6icitur, xervitute xerviinux.
XXXVI. 34. ^,ti5it autern, ut 6icarnux "nuinilitatix" non
veritatix "^ratia liliuiri" alic^iian6o xic "loc^ui", ut xe patri xutliciat,

XXXV,1 nuinc^u2in ... 4 teinpor^ vlc/e 5«/>^l I, 185^.; XXXIV, 32 5^.;


ln/^ XXXVII,! 5qc^, 4 per ... tempor^ c/ ^uß,, epi51, 170, 4; 5erin, 2291.
(Xl^ 1, f>. 488, I. 4 5cz<^,); 6iver5. c^uae5t, 74 5 cuin ... 6 erat) c/ ^uß,, 5erin.
125, 3, 4; irin. 6, 7, 9 7 ?5. 85 (86), 10; ?5. 76 (77), 14 8 nec ... 9 veu5)
c/ ^uß,, coll. c. Kl2xuuin. ?!, 42, 738; c. l^xiinin. 2, 23, 5; irin, 5, 8, 9
9 ^larc. 10, 18 et par. 12 trinil« ,,, 14 xerviinu5^ vlc/e5«/>?-H XXIX,9 5qc^.;
c/ ^uß, c. ^laxiinin, 2, 13, 1; epi5t. 170, 3

XXXV,1 ixt^ i« O ; ipxa T- ^ 6eleraat /?; 6eli«/(ac,) 4 teinpore^ patre /;


uel teinpore a^/, ?"(^/,) ^ xe^ 5l O ^ nou 5e t^. 7- ^ non om, (? 5 quo6) czui
/V; que /l ^ nec^ teinpore a^c/, O ^ qui2 lte?-, />(ac,) 6 lilio^ om, e; erat a^,
5t 7 uon/(5,/,) ^ univer5ae) uniuer5a et (? ^ iriuii«e/(ac,); trini«tuin
l/(ac,) ^ e5^ e5i O 8 tantum^ 5e6 6e patre i2ntuin acü, ^ s uniuer5e O
9 intelleßitur recte t^. 5t ^ unu5^ 5olu5 (? I0 euin^om, O;cuin
5t ^ non6uln) l?cinuin 5t 11 i2lilqu2in^ 5l H^c/. /l ^ 6icerent O ^ l?onuin^
6euin (?(ac) 12 ni5i ?"(5./,) 13 maßuu5 om, c?^ ^ uuo (?; ueni O ^ ei^
c>m, O; 5t(^./,) ^ ^pr2ecepii d-/sT-^; pr2ecipi />(ac,) 14 5eruiuiinu5 /^;
5eruiainu5 5t; 5eruieinu5 ^(ac,)
XXXVI,2 5ul?iciat) patri a<^. 5t(ac,)
1 10 dontr2 5erinonein ^rri2uoruin

euin^ue inaiorein exxe textetur. I^oviinux c^uippe in lilio lorinain


xervi non iictain xiinulatainc>ue, xe6 verain; propter c^uein xcilicet
5 nuinanuin naoituin, et propter c>uo6 ipxe 6e patre, non pater 6e
ipxo Deux ext, 6icit illa oinnia, 6e c>uitiux ixti occaxionein
accipiunt cuverxax patrix et lilii cre6ere ac prae6icare naturax. Lt
cuin xe tanta ixta voraßine iinpietatix iininer^ant, nox tainc^uain
opproorio novi noininix I^oinouxianox vocant. Ita eniin xexe
10 naoet datnolicae veritatix antic>uitax, ut ei oinnex naeretici 6iver-
5a noinina iinponant, cuin ipxi xua xin^ula, xicut al? oinnioux
appellantur, ootineant. ^rriani c^uippe et Lunoiniani, non alii
naeretici, nox vocitant I^c>inouxianox, c>uia contra eoruin erro-
rein ßraeco vocaoulo öuoc>üowv 6elen6iinux patrein et liliuin et
15 xpirituin xanctuin, i6 ext, uniux eiux6einc,ue xutixtantiae, vel ut
exprexxiux 6icatur: exxentiae, c^uae oüoin ßraece appellatur; c^uo6
planiux 6icitur: uniux eiuxueinc«ue naturae. ilt tainen, xi c^uix
ixtoruin, c^ui nox I^oinouxianox vocant, liliuin xuuin non cuiux

XXXVI, 8 vor2ßine linpietati5^ c/^ ^uß,, 5erin, 27, 5, 6 (voraßo linpietatl5


non ln^enlt«?- nl5l i,« ln ^«z«5tlnl o/?e?-^«5) 14 6elen6iinu5 ,,, 15 5uo5tan-
ti2e^ K,ulin,, 2pol, 26 ^Hat, 2; ^uß,, c. ^laxiinin. 2, prael.; 2, 14, 2 « al.;
epi5i, 120, 1, 6; 120, 3, 17; 170, 5; 185, 1, 1; 238, 2, 12; 238, 4, 25 et al.; irin.
1, 2, 4; 1, 12, 25; 4, 21, 32 15 uniu5 .,. 16 e55entiae) c/ ^uß,, epi5t, 120, 3,
17; liaer, 49; 52; irin, 1, 2, 4 17 « ,,, 21) pu«ri^ v«/e;«/"A VI,15 5qq.;
XVIll,33 5c,q.; XXXM,5 5c^q,

3 euinczue) eum quein/?; cuinc>ue 5t ^ te5iatur Ol/ ^ novimu5 c^uippe^


noui55iinu5 qui6ein (? ^ in iilio c^uippe t?-, ?V 4 l^ct2in 5l ^ quein^ quain
/>/?5l ^ c^uein ,,,5 propter om, O ^ 5cilicet^ 5ecun6uin U^ 5 p«er^ p2ire 5t
6 ip5ci^ illo i2bm ^ 6icil om. s ^ illa O(5,/,); illi T^ac,) j i5ti^ Uli
D I oc«5ionein^ oinni2 5c 7 <lc^ et s ^ uatura 1^ 8 tama 5e t^,
^(ac,) ^ t2n«^ In/>?-Hem, l/ ^ i5ti l//^>c,)5t^ ^ lmmerß« 2 ? ol?pro^ri O; ol?
proprio />(ac,); ol? propriuin />h>c,) ^ nuininix /(ac,) ^ vo«nt^ uocato 5t ^5e5e)
e55e D; xe 5t 12 1iaoeut d ^ «ilioli« O ^ oinne O I I noinin2
7^5./,) ^ coinponant 5t ^ l05a 5t^ ^ 5in^ula5 (? 12 non om, 5l 13 eoruin
om. (? ^ errorein eoruin t?-, 1^ 14 o^ooumciv 2 ^ liliuin et ite?-, O
15 eiu5que U7(<,c,) 16 expre55iiriu5 0(ac,) ^ e55eutia O ^ czuo6^ l1i ac^,
/1////^ 1 7 planu5 O ^ eiu56einque) eiu56eln ?" ^ qui5^ qui b
«p, XXXVIXXXVll 111

ipxe exxet, xe6 6iverxae 6iceret exxe naturae, exnere66ari xe al? eo


inallet liliux, c^uain noc putari. ()uanta itac^ue ixti iinpietate 20
caecantur, c^ui, cuin conliteantur uni^enituin Dei liliuin, nolunt
eiux6ein naturae, cuiux pater ext, conliteri, xe6 6iverxae atc^ue
iinparix et inultix ino6ix rel?uxc>ue cuxxiinilix, tainc^uain non 6e
Dec> natux, xe6 ao illc> 6e ninilo xit creatux ac per noc et ipxe
creatura et ßratia liliux, non natura? Lcce, c^ui nox c^uaxi inacula 25
noininix vocant I^oinouxianox, nec xe ipxox, cuin ixta xentiunt,
intuentur inxanox.
XXXVII. ()uo6 autein "ante oinnia xaecula natuin"
latentur liliuin, cmoino6o non xioi ipxi contrarii xunt euin natuin
6icere ante oinnia xaecula, cuiux nativitati anteponunt alicmi6
teinporix; c^uaxi non aut xaecula aut xaeculoruin panex
c^uaecuinc>ue xint teinpora? ()uo6 vero 6icit apoxtolux etiain in 5
mturo xaeculo oatri liliuin xuoiectuin mturuin, uoi ait: 7«nc et
l^e 5«i>iect«5 ent ei, ^«l l//l 5«i>leclt onlnlH, c^ui6 iniruin, c^uan66o-
c^ui6ein illa in lilio lorina nuinana inanxura ext, c^ua xeinper

XXXVII, I c;uo6 .., 5 teinpora) v«/e 5«/>?-u I, 185<^.; XXXIV,30 5czc^.;


XXXV, 15^. 6 I clor, 15, 28

19 e55et^ e55e" O; etiain s ^ 5e6l 5e O ^ 6iue«e O/^t^ ^ e5xe) e55et


/ ^ exliere6it2ri s ^ 5e^ 5e6 />(ac,) ^ eo^ el5 />h>c,) 20 inalet (?5t ^ Nac^ue^
i5laczue a>^, 5t(ac,) ^ iinpietate i5ti t?-, 5/^?Äkn» 21 cuin om, OU^- />(5,/,)
^(5,/.) ^ conleautu>- (H O ^ 6ei unißeniti (H t^. ^(ac.) ^ liliuin 6ei t?-, >^
22 cuiu5^I ui5 a<^. ^ ^ e5t pater t^, O ^ e5l om, T- 23 iinp2ri5^ iin patri5 (H
(? ^ inulti 5t ^ 6l55iinili (? ^ 6e >^ma^,) 24 natu5^ e5t Hc/c/, 5t ^ 5e6 ite?-.
5t(ac,) ^ ac^ li^c O ^ ip5a ^5t 25 creatura^ creat /i^/A/(Dx; creaturae s ^ et
um, Oc?^; 5it 2bm ^ ßran2e ^ ^ uaturae ?- ^ qui no5^ czu2re (? 26 noinini5^
noui />?nem, «»lim ^ l5«^ ita iV
XXXVII, I ame om, 1^ ^ natuin om, /<?OI//c-7^V^ 2 l2tealitul- lV ^ 5il?i om,
5t; ißltur l^ ^ ip5a O ^ euin) cuin 5t 3 6icere^ 6icen6o 5lve 6icente5 />?-lmme?-
conleclt ^ n^tivi«ti^ 2/>?»em, /i(ac,) ^ aliquot?- 4 am 52ecula lte?-, (?(5,/,)
6 5aeculo om, /' j udi^ ibi 1^ 7 1II^ ÜlI5 0l^ j 5ul?6i6li l/ 8 ill2^ Hle
(? ^ lluin2uain l/(ac,) ^ inen5ura 7- ^ c^^ua^ quia >^
112 dontra 5erinonein ^rri^noruin

inaior ext pater? ()uainvix non 6eluerint, c^ui illain tunc lilii
12 xuoiectionein ipxiux lnunanae lorinae in 6ivinain xut>xtantiain
conunutationein intelle^en6ain putaverint, tain^uain noc cuic^ue
rei xutiiciatur, ^uo6 in eain venitur et inutatur, 3e6 nox, c^ui6
ninc xentiainux, oxten6iinux ina^ix i6eo 6ixizxe apoxtoluin etiain
tunc patri liliuin xuoiectuin luturuin, ne c^uix in eo putaret
15 xpirituin et coroux nuinanuin alic^ua converxione oerituruin, «t
5lt /)e«5 o?nnla, non tantuin in illiux uniux iorina noininix, xe6 l>7
omnl^«5, i6 ext, ut a6 natien6ain vitain et 5^tlHn^«m in i>on«
c/«lc/e?-l«?n noxtruin natura 6ivina xulliciat. I-unc eniin Deux
oinnia erit in oinni0ux, cuin praeter ipxuin ninil oinnino nal?ere
20 velle coeperiinux. Oinnia c^uippe ipxe nol?ix erit, ^uan6o ipxo
xuliiciente ninil 6eerit.
XXXVIII. "Iuxxuin" vero "ol?au6ixxe liliuin, antec^uain
accioeret carnein", un6e ixti exixtiinent, nexcic>. ^,n accipere
carnein iuxxux ext, ut noc vi6eatur iecixxe iuxxux, c^uo6 lecit
inixxux? Iteruin er^o a6 illa re6eant, c^uae xuperiux uixputata xunt,
5 et ^uaerant atc^ue inveniant, xi poxxunt, pater unico vertio c^uc,

9 c^u2invi5 ,,, 12 Hlut«u^ c/ ^uß,, trm, 1, 8, 15 15 I <^or, 15, 28 17 ?5,


102 (123), 5 22 oinnia .,, 21 6eerit^ c/^ ^,uß,, 5erin, 177, 9; 255, 8
XXXVIII,2 au ,,, 4 inl55u5^ I^e5«/>?Ä III,12 5c^q, 5 inveniani ,,, 6 verl?ol)
c^ ^uß,, xerin, 142, 6

9 oater e5c t^, T- ^ 6eluerunt O ^ llia (? ! Ulli iunc t^, T- ! lilii om, <
1 1 putaueri (H O; putauerunt 5t 12 rei om, /> ^ venllur^ conueniiur «»;
ue5tiiur s ^ c^ui6 no5 t^. /V ^ c^ui6^ c^ui 5t 13 liic ^ ^ 6ixi55e apo5toluin i6eo
iunc etiain t^. 1^ ^ apo5loluin^ cliri5luin s 14 5ul?ieciuin Miliuin l?-. T-
15 conuerxa1ioue 5t 16 in^ om, 5^7^ ^ uniu5 om, t>m 17 i6 e5t) i6ein
T^ ^ 26 c>m, (?; /(;/) ^ 26 li2t,en6ain^ 261iil?enc!2in ^ ^ l?oni O 18 no5tl-uin^
et H^c/, /^(ac,); natura 6e5i^erluin no5truin a^c/, 5t(ac,) ^ 6iviü2 om, (?
19 erat 5t 22 velle om, (? ^ ceperiinu5 uelle t?-. ?V s ipxe^ 5e (? ^ notii5 om.
1^ ^erii not>i5 t?-, s 21 5ulliciente^ 6eliciente l»
XXXVIII,I iu55l/N 2 accepel-11 />(ac,); accipel-K (/> /^c,)KO j i5n om,
r ^ exisciinen (H O; 2e5tiinent ?; exaeniineui (H <V ^ an N^5,/,) 3 e5t .., iu55u5
om, 5t 4 mi55u5^ iu55u5 l^ ^ erßci om, (? 5 quo) quoä OT-
«p, XXXVMXXXIX 113

alio iu5xerit verl?c>, et utruin 6i^nuin luerit, ut teinporali iul?entix


verlx? verl?uin xulxieretur aeternuin; atc^ue liinc intelle^aut, c^ula
non euin patrix iuxxio, tainc^iiain xuae non luerit potextatix, 5ec/

utic^ue acceperat carneiu.


XXXIX. ^i^itror ine a6 oinnia rexpon6ixxe, c^uae continet
^rrianoiTlin xerinc>, c^ui nol?ix, ut ei rexpon6ereinux, a c^ui^ux6ain
lratril?ux inixxux ext. ()ui m poxxet inxpici al? liix, c^ui naec le^unt,
et utruin a6 oinnia rexponxuin luerit, explorare 6exi6erant, nuic
euin noxtrae 6ixputationi praexcril?en6uin putaviinux, ut priux 5
le^atur ipxe ac 6ein6e noxtra rexponxio, c^uoniain non uliic^ue
textuin verl?oruin eiux interpoxuiinux, ne niinix lon^uin lace-
reinux noc opux noxtruin, c^uo6 tan6eiu ixto üne concluxiinux.

^^-/^0^ (?0!/, c^^ö^/V^Oxc)),- <-/5t!0/ ^<-TX)/ s^ U^),- 7V^

8 pliil, 2, 7-8

iul?enti l/,- iul?eretur U?/ lul?ente 2sac,^,- iul?entur 2^>c,^ 7 vert>o) uerci
(? ^ xu^6aretur l/(ac,) ^ liic s 8 poie51««) coinpulerii H>Ä, T- 9 exlnauivii

XXXIX,! ine lte?-, ^ inea l/ ^ qu2e) czuein l/(ac,); c^uc>c! ^ ^ contlnent l/


2 ul om, /> ^ ei om, O; el5 l/ ^ re5pon6eriinu5 /?; re5pou6eainu5 U^ 3 lratri-
bu5) inei5 ac/c/, (? ^ nÜ55uin (? ^ czui^ c^ui6 7^(ac,) ^ po55it (77^ ^ ii5
/1^/Ä/Oc<)bm 5 euin^ eniin /^/? ^ 6i5put«ione /(ac,)5t; 6i5putacioni5 O
6 ip5e om, l/ ^ 6ein6e^ in6e 5t 7 ne) nec ^ ^ ^ceinu5 (H /(ac,) 8 c^uo6^ et
H<^, ^ i5te 5t ^ conclu5imu5) conclu6iinu5 c«-/V2llm; conlu5iinu5 O
INDLX I.QO()K^IVl 8IVlII.II-NVl

3ermo ^rrianorum

2) Liblia

?5. 12, 49: 31-32


8, 6: 15-16 14, 6: c/ 124
109 (110), 1: 56-57 14, 16: 195-196
?rov, 14, 28: F 106; 147
20, 6 (I.XX): 19-22 16, 13: 95-96
X2ttK. 16, 14: 92
22,44: c/ 56-57 17, 4: 90-91
23, 10: 183-184
25, 34: 69 2,34: c/ 56-57
26, 39: 33-34 Kain.
8, 34: 193
1, 9-11: c/ 27-29 10, 17: 211-212
12,36: c/ 56-57 I<2or.
I.uc. 15, 28: 202; 210-211; 212-213
3, 23: 28
4, 43: 30-31 4, 4: 23-24
23, 46: 40 ?IüI.
lok. 2, 10-11: 205-208
1, 18 (N.7. ßr.): 1 2, 8: 35-36; 173
5, 19: 93 dol.
5, 22: 64-65 1, 15: 1-2
5, 30: 65-66 I l^lie«.
6, 38: 26-27 4, 16: 60-61
8, 28: 150-151 Nebr.
8, 29: 176-177 1,13: F 56-57
8,37: c/ 147 2, 6-9: 15
8, 42: 12-13
116 3el-ino ^rrl2uoruin

b) ^uctore5

^inbr. 19: c/ 82
li6. 5, 4: c/ 112 19. 21: c/ 73-74
20:44
^uß 21: c/ 89-90
Aen. aä litt.
8, 24: c/ 203 kulß. I^uxp.
in euanß, Ion, c. kal?.
2, 13: c/ 21 lrß. 31: c/ 73-74
quae«, 3iinpl. xerin.
2, 2: 160-161 1,7:21
xerin.
67: c/ 50-51 Nil.
83, 6, 7; 264, 6: 181 trin.
4, 12-13; 6, 5-6: c/ 3-4
daxxian.
c. I^ext, ^ar. Victorin.
7, 23: 44-45 a<äv. ^rriuln
1^,, 1: c/ 102
donc. ^quil. <üan<ä.
^cta 37: 106 9: c/ 102

k2Uxt. ^axiinin.
37: 42-43 ?1.42
714, 6-8: c/ 85-86
kilaxtr. 716, 25: c/ 89
nerex. 714, 7-8: c/ 189-190
67 ^39), 1: c/ 73-74 716, 1-2: c/ 167-168
716, 32-33: c/ 97
krß. ^rr. 719, 1-3. 9-10: c/ 1-2
2: c/ 85-86 725, 23-24: c/ 5-7
7:y5 84 726,12: c/ 5-7
16. 17: 106 726, 37-38: c/ 1-2
17: c/ 108; c/^ 145-146 729, 2-3: F 3-4
In6ex locoruin 5iiniliuln 117

?x. Vißil. ?liapx.


731, 52: c/ 1-2
731, 44-45: c/ 41-42 1, 11: c/ 11
732, 5-7: c/ 174-176 2, 10: 108-109; 119-120
733, 10: c/ 151
734, 3: c/ 165-167 Tert.
735, 23-26: c/ 209-211
739, 42: c/ 1-2 9: c/ 102

?alla6.

lol. 346v: c/ 1-2 2, 5: c/ 85


dontra 5ermonem ^rrianorum

a) Liblia

(3en. 48, 12. 16 (I.XX): XIX, 13-21


1, 26: c/ XVI, 5-7 53, 1: XH, 11
22, 12: XXV, 13 Dan.
3, 87: XIX, 29-30
31, 13: XXXII, 27-28, 33-34
I^ev 12, 10: XI, 35
21, 8: XXXII, 27-28. 33-34 KtattK.
Deut. 3, 17: XXXIV, 49
6, 4: I, 6-7 4, 10: XX, 19-20
6, 13: XX, 19-22; XXIX, 8-9. 5, 8: XI, 38-39
13 12, 28: XV, 52-53
III Keß. 17, 5: XXI, 10-11
6-8: c/ XX, 15-16 19, 28: XX, 4-5
px. 22,44: c/ XI,3
2, 7: XI, 27; XXVIII, 3 23, 8: XXXII, 22-23
8, 6: c/V, 3.19; c^ XXVII, 33 25, 34: XI, 16-17
15 (16), 10: IX, 29 26, 39: VI, 12-13; IX, 22-23
21 (22), 7: XXVIII, 4-5
44 (45), 8: VIII, 28-29 1, 9-11: c/ VI, 5-7
64 (65), 3 (I.XX): IX, 39-40 1, 10: c/ XV, 32-33
76 (77) 14: XXXV, 7-8 1, 11: XIII, 13; XV, 31-32
85 (86), 10: XXXV, 7-8 6, 45-52: c/ XV, 45-46
122 (123), 5: XXXVII, 17-18 9, 7: XXXIV, 49
109(110), 1: XI, 3-4; XU, 1. 10, 18: XXXV, 9
17 12,36: c/ XI,3
prov. 14, 34: IX, 24
120, 6 (I.XX): V, 7 I.uc.
8ap, 1, 34-35: XV, 27-29
8, 1: IV, 4-5 2, 51: XXII, 17-18
Ix 3, 23: c/ VI, 6
26, 10 (I.XX): XI, 37-38 4, 1: c/ XXII, 33-34
ln6ex locorum 5üniliuni 119

(Luc.) 14, 16: XIX, 5-6


4, 18: XXII, 29-30 14, 23: XXX, 10
4, 43: VI, 8-10 14, 26: IV, 11; XIX, 9-10
23, 46: IX, 4-5. 17 14, 28: V, 21; VIII, 49; IX, 49
loll. 15, 13: IX, 27-28
1, 1: I, 22-23 16, 7: IV, 10; XIX, 8-9;
1, 3: I, 22-23; XI, 50-51; XV, XXX, 11
19-20 16, 13: XXIII, 33-34
1, 9: XXXII, 24-25 16, 14: XXII, 25; XXIII, 8-9
1, 14: IX, 37. 43-44; XII, 19; 16, 15: XXIII, 20-21. 36-37
XXVII, 18. 32 16, 32: III, 20-21. 33
2, 19: XV, 57 17,3:I,11-12
3, 13: VIII, 13-14 17, 4: XXIII, 7-8; XXXI, 3
5, 19: XIV, 7-8; XV, 4-5; 17, 5: XXIII, 14; XXXI, 3
XXII, 23; XXIII, 27. 30; 19, 37: XI, 35
XXVIII, 26-27
5, 21: VIII, 51-52 2, 31: c/ IX, 29
5, 22: XI, 11-12. 33; XIV, 12- 2, 34: c/ XI,3
13 13, 35: c/ IX, 29
5, 23: XXIX, 6-7 17, 28: XXX, 23-24
5, 26: XVII, 6-7 Koni.
5, 27: XI, 40 3, 20: IX, 40
5, 30: XI, 12-14; XIV, 1; c/ 5, 5: c/ XXV, 20-21
XVII, 1; c/ XVIII, 1-2 5, 12: VII, 4-6
6, 38: VI, 4-5; VII, 1-3. 27- 5, 12-19: c/ XVIII, 2-8
28; c/ VIII, 50-51 5, 19: VII, 40-42
6, 63: c/ X,9 8, 15: XXV, 23-24
6, 44: XXX, 4-5 8, 26: XXV, 33. 39
8, 18: XXXIV, 50 8, 26-27: XXV, 5-8
8, 28: XXXIV, 6-7 8, 29: c/ XXVII, 13
8, 42: III, 6-7 9, 5: XV, 24
10, 18: IX, 26; c/ XV, 58-59 11, 36: III, 8-9; XXXII, 36-38
10, 30: VIII, 49-50; IX, 50 12, 10: c/ XXIII, 11-12
12, 49: VI, 10 Idor.
14, 6: XXX, 20 1, 24: XXVI, 3-5
14, 10: XV, 49 1, 30: c/ IV,4
120 dom« 5erinonein ^rrl^noruin

(I ilor,) 2, 7: XI, 30-31; c/ V, 21


2, 8: VIII, 16-17 2, 7-8: XXXVIII, 8-10
2, 11: XXII, 27 2, 8: VI, 14-15
2, 15: XX, 10 col.
2, 16: XVIII, 28-29 1, 15: XXXIV, 32-33
3, 16: XXIX, 25 1, 15. 16: XXXIV, 22-23
6, 15: XX, 12-13 1, 16: XXXIV, 33. 34
6, 1?: XX, 13-14 I l-Kexx.
6, 20: XXIX, 26 4, 16: XI, 7-8; XII, 24-25;
12, 11: XV, 22-23 XIII, 23-24
15, 28: XXXVII, 6-7. 15- I?iin.
17 2, 5: VII, 22-23; IX, 47-48
15, 52: XIII, 33 Neor.
II dor. 1, 6: c/ XXVII, 13
7, 6: XIX, 27-28 1, 13: c/ XI,3
2, 6: V, 19
1, 1: XV, 56 2, 6-9: c/ V, 3; c/ XXVII, 33
2, 16: IX, 42 lac.
3, 11: c/ IX, 41 1, 18: XXVII, 8-9. 23;
4, 4: VI, 1-2 XXVM, 13-14
4, 6: XXV, 25-26 Iloli.
4, 9 (N.?. ßr.): XXV, 14-15 2, 1: XIX, 4-5
Upli. 2, 16: XXV, 36-38
4, 30: XXV, 18-19 3, 20: IX, 53-54
pllil. 5, 20: I, 15
2, 3: c/ XXIII, 11-12
2, 5-8: VIII, 22-27 1, 8: c/ XXIV, 6
In6ex locoruin «nullum 121

b) ^uctorex

c. Ivlaxiinln.
ep, 2, prael.: XXXVI, 14-15
22, 5: c/ XVI, 13-14 2, 2: XVIII, 11-12
32, 4: c/ XXXIV, 21-22 2, 10, 2: IX, 35-36
2, 13, 1: c/ XXXV, 12-14
1, 9: c/ XXXIV, 30-34 2, 13, 4: c/ XXXIV, 23-24
2, 8; 4, 12: c/ XXXIV, 17-21 2, 13, 6: I, 26
2, 13, 118: c/ XXXIV, 13-14 2, 14, 2: XXXVI, 14-15
3, 8: c/ XXXIV, 13-14 2, 14, 6, 8: XXXIV, 41-42
4, 2: c/ XXVI, 5-6 2, 15, 1: c/ XXVII, 16
4, 8.9: i, 26 2, 15, 3: c/ XXVIII, 7
5, 8: c/ XXXIV, 13-14 2, 18, 3; 2, 25, 7: F VI, 18-19
nex. 2, 20, 3: XIII, 6-7; c/ VII, 3-
6, 7, 43: c/ X, 8-9 7; c/ VIII, 7-9; c/ XIV,
6, 8, 45: c/ XVI, 13-14 24-25
in p5alM, 2, 22, 1. 2: IX, 50-52
43, 14, 2: c/ XV, 56 2, 22, 7: IV, 14-15
Io5epn 11, 64: c/ XVI, 13-14 2, 23, 2. 3: c/ XXXII, 35
2, 23, 2: c/ XXIX, 13-14. 31-
^non. trin. 32
12, 112 (c<23I. 9): XXX, 24- 2, 23, 5: c/ XXXV, 8-9
25 2, 23, 6: c/ XI, 54
2, 23, 7: c/ XXXIV, 21-22
2, 24: c/ XXXIV, 43
a6ult. coniu^. 2, 26, 14: c/ XXIX, 13-14.
1, 18, 21: IV, 14; XI, 48-49 31-32
aciv. lu6. civ.
4, 5: c/ VII, 30-31 10, 24; c/ XXXIV, 13-14
anlin. 11, 10: c/ XXXIV, 13-14
1, 18, 31: IX, 44 12, 16: XVIII, 11-12
4, 9, 13: XXV, 27 13, 23: c/ VII, 16-17
c. kauxt. 22, 8, 1. 21: XII, 22
12, 8: c/ XVI, 13-14 coll. c. iVlaxiinin. (?!. 42)
15, 9: XX, 17-18 713: c/ XXXII, 25-26
122 dontr2 5erinonein ^rr>anc>runi

(^uß., coll, c. ll/laxiinin,) 148, 2, 9: c/ II, 6-7


714, 35-36: IX, 44 164, 6, 17: IV, 14; XI, 48-49
717: XXV, 12. 27; c/ XXIX, 3 169, 2, 5: c/ II, 6-7
730: c/ XXVIII, 7 169, 2, 7: I, 26
732: c/ XXVII, 16 170, 2: c/ XXIX, 27-32
733: c/ XXVIII, 7 170, 2: XX, 17-18
735: c/ I, 24 170, 3: c/ II, 6-7; c/ XXIX,
737: XXXIV, 16-17 13-14. 31-32; c/ XXXV,
738: c/ XXXV, 8-9 12-14
corrept, 170, 4: c/ XXXV, 4
15, 47: XXV, 27 170, 5: XXXVI, 14-15
cliver5, quaext, 171^., 2: c/ XVI, 13-14
74: c/ XXXV, 4 173^: XX, 17-18; XXXII,
80, 2: IX, 44 32-33
äoctr. cl>ri5t. 185, 1, 1: XXXVI, 14-15
I, 5, 5: XV, 39 186, 9, 32: c/ VII, 16-17
encliir, 187, 2, 4: c/ V, 10-11
10: c/ VIII, 3-4 187, 3, 8: IX, 34
II, 37: XXXII, 32-33 187, 3, 8: c/ XXXIV, 17-21
22: c/ XVI, 25 187, 3, 9: XIII, 6-7
eplxt, 187, 4, 14: c/ XXX, 8-9
55, 9, 16: c/ I, 24 187, 13, 41: c/ XXXIV, 17-21
78, 3: c/ XXX, 8-9 194, 4, 16: XXV, 12
122,2, 11:I,26 238, 2, 10: c/ XXII, 12-13
III, 2: c/ XIX, 28-29 238, 2, 12: XXXVI, 14-15
120, 1, 6: XXXVI, 14-15 238, 2, 13: c/ II, 6-7
120, 3, 17: XXXVI, 14-15; c/ 238, 2, 17: c/ XXXIV, 17-21
XXXVI, 15-16 238, 4, 22: I, 13-14
120, 4, 20: c/ XVI, 13-14 238, 4, 25: XXXVI, 14-15
137, 3, 12: I, 26 li6. et x/inl?,
140, 3, 6: c/ IV, 6; c/ XXX, 9, 18: XXXIV, 16-17
8-9 9, 20: c/ XV, 42-44
140, 3, 7: VII, 30-31 ßen. a6 lin, linperl.
140, 4, 12: VII, 32 16, 61: c/ XVI, 5-8
147, 7, 19: <?/ II, 6-7 ßen. a6 litt.
147, 11,27:I, 13 1, 2: i, 26
In6ex locoruin 5iiniliuin 123

(^u^., ßen, a6 1itt.) 31,5:^I,24


1, 9: XII, 14-15 36, 2: c/ XXXIV, 21-22
8, 14, 32: c/ VII, 3-7 36, 8: c/ IV, 6
36, 9: c/ III, 19-20; c/
2, 24, 28: c/ VII, 3-7; c/ XXXIV, 13-14
XVIII, 2-8 36, 12: c/ XI, 29-35
2, 41, 47: c/ VII, 16-17 37, 6: c/ XXXIV, 13-14
naer. 39, 1: c/ XI, 54
49. 52: c/ XXXVI, 15-16 39, 6: I, 26
in euanß. Ion, 40, 3: c/ XI, 54; c/ XXXIV,
1, 11:II, 11-12 13-14
2, 4: c/ XXX, 8-9 40, 6: c/ III, 19-20; c/ IV, 6
6, 9: c/ XXII, 5-6 47, 9: c/ IX, 31-33
8, 5: IX, 34 47, 12: IX, 34
14, 9: XV, 39 47, 14: c/ XXXIV, 43
14, 11: c/ III, 19-20 48, 6: c/ XVII, 16-18
18, 2: c/ XXXIV, 17-21 48, 10: IX, 50-52
18, 8: XV, 6-7; c/ XV, 1 49, 18: c/ IX, 14-15
18, 10: c/ XIV, 4-5 54, 2: c/ XI, 54
19, 4: XII, 14-15 54, 8: c/ XXXIV, 43
19, 5: VII, 20-21 59, 3: VIII, 46
19, 12: c/ XVII, 7-12 73, 4: XXXIV, 16-17
19, 19: c/ VII, 13-16 78, 1: c/ IV, 6
20, 4, 8: c/ XIV, 24-25 78, 3: VII, 32
21, 2: c/ XIV, 24-26 82, 4: c/ XXVII, 16
21, 3: i, 26 95, 1: IV, 14; XI, 48-49
21, 13. 14: c/ XI, 29-35 99, 1: VII, 32; c/ XI, 29-35
21, 17: ^ HI, 19-20 99, 2: XXXII, 32-33
22, 10: c/ XVII, 7-12 105, 3: c/ XV, 40-42
22, 14: XXXIV, 41-42 111, 1:I,26
23, 12: c/ i, 24 111, 2: c/ XXXIV, 21-22
23, 15: c/ XXXIV, 17-21 111,3:I,26
26, 19: y5 XXXIV, 17-21 In p5alin.
27, 4: VII, 32; IX, 34 29, 2, 1: IX, 44
29, 7: c/ XI, 54; c/ XXXIV, 29,2, 3: c/ IX, 31-33
13-14 42, 6: c/ X, 8-9
124 dom« «rinonein ^rriauoruin

(^u^., in P5a1in.) 127, 4, 4: c/ I, 24; c/ XXXIV,


81, 2: c/ XV, 38 30-34
81, 2: XV, 3? 130, 3: VII, 32
85,21:I, 13 135, 3, 4: c/ XXXV, 5-6
85, 22: c/ XV, 56 140, 2: c/ XXIX, 3
92, 1: c/ XVI, 13-14 140, 4: IX, 50-52
104, 22: XII, 20-21 140, 5: c/ XI, 54; c/ XXXIV,
108, 23: c/ XV, 1. 56 37-39
109, 16: c/ I, 24 140, 6: c/ III, 12-13; c/
137, 14: c/ XII, 5 XXXIV, 43; c/ XXXVIII,
138, 8: c/ XXXIV, 21-22 5-6
Mux. 153, 6, 8: IX, 44
6, 4, 7: c/ V, 21-22 156, 6, 6: c/ XV, 40-42
nat, ec or, 161, 1, 1:c/ IX, 31-33
4, 14: c/ XVI, 13-14 177, 9: c/ XXXVII, 20-21
nupt. et concup. 186, 1, 1: VII, 32
2, 27, 46: c/ VII, 16-17 212, 1: XII, 23
perxev, 213, 3, 3: VIII, 9-10
23, 64: XXV, 27 213, 4, 4: c/ XII, 5
praeä. xanct, 213, 6, 6: IV, 14; XI, 48-49
8, 13: IV, 14; XI, 48-49 214, 7: VIII, 9-10
quaex1, euanß, 214, 4: c/ XIV, 29-30
2, 38, 5: c/ XXX, 8-9 214, 5: I, 26; c/ XI, 54
quae51, nept, 214, 10: c/ XV, 38
2 Gxo6.), 151: c/ XXX, 8-9 2291.: c/ XXXV, 4
5erin. 242, 4, 6: VH, 32
27, 5, 6: c/ XXXVI, 8 255, 8: c/ XXXVII, 20-21
37, 22: c/ XV, 56 263^: XII, 22-23
52, 19: c/ XVI, 23-24 294, 9, 9: VII, 31; XIII, 6-7;
52, 19-21: c/ XVI, 8-lll c^ VIII, 3-4
71, 16, 26: c/ XIV, 24-26 305, 3: c/ XV, 56
71, 18, 29: XXV, 27 308^: c/ III, 25-27
91, 3, 3: c/ XXXIV, 17-21 335K: c/ X, 8-9
117,8, 11: c/ III, 25-27 5pir. et liu.
118, 1:c/ I,24 1, 1: F VII, 30-31
118, 2: c/ III, 25-27 22, 37: I, 13-14
In6ex locoruin 5imiliuln 125

7, 1, 2: c/ XXVI, 5-6
9 5^.: c/ XVI, 1-30
3: c/^ XXXIV, 37-39 10, 10, 13: c/ XVI, 8-10
10, 11, 18: c/ XVI, 8-10
2: c/ II, 6-7 12, 6, 6: c/ XVI, 5-8
1rin. 13, 10, 13: c/ IX, 31-33
1, 2, 4: XXXVI, 14-15; c/ 13, 11, 15:c/XV, 14-16
XXXVI, 15-16 13, 17, 22: c/ XV, 53-54
1, 8, 15: c/ VIII, 3-4; c/ XI, 13, 20, 26: c/ XVI, 8-10
25; c/ XXXVII, 9-12 14,8, 11: c/ XVI, 8-10
1, 11, 22: c/ XXII, 12-13; c/ 14, 19, 25: c/ XVI, 5-8
XXXIV, 17-21. 21-22 15, 14, 23: c/ XIV, 33-34
1, 11,23: c/ XXIII, 22-23 15, 18, 32: XXXII, 32-33
1, 12, 25: XXXVI, 14-15 15, 20, 38: VU, 22
1, 12, 26: c/ XXXIV, 43 15, 26, 47: c/ XVII, 5-6
1, 13, 28-30: c/ XI, 29-35 vera reliß.
2, 1, 2: c/ XXXIV, 21-22 16, 30: I, 26
2, 4, 6: c/ XXIII, 22-23; c/
XXXIV, 17-21 Oazsian.
2, 7, 12: c/ IV, 14-15 c. Ksen.
2, 13, 23: XXXII, 32-33 1, 5: IX, 35-36
3, prooein., 3: c^ IV, 1-3. 14-
15
4, 4, 7: c/ XVI, 13-14
4, 20, 27: c/ VII, 30-31 in I^ann.
4, 2ll, 28: c/ IV, 14-15 2: XXXIV, 27-28
4, 21, 30: XXXIV, 16-17;
XXXVI, 14-15; c/ XV,
33-35; ^ XVI, 8-1ll <äoni. orat.
5, 8, 9: c/ XXXV, 8-9 30: XXXIV, 16-17
6,1,1: c/ III, 25-27; c/
XXXIV, 35-37 kauztin.
6, 1, 1. 2: I, 26 trin.
6, 2, 3: c/ XVII, 16-18 13: c/ XV, 1
6, 7, 9: c/ XXXV, 5-6 14: VII, 20-21; XXXIV, 16-
6, 9, 10: I, 13-14 17
126 domra 5erinouem ^rrlauoruin

28: XI, 25-26 doll. Veronen., c. pa^anox,


36-37: c/ XXXIV, 17- lo1. inx.: 16, 8': XXX, 24-
21 25

I^ovatian.
137: c/ XXVI, 6-8 trin.
137 ^109), 4: XV, 38 12: c/ XXXIV, 13-14
27: IV, 14-15; c/ XXXIV,
14-15
or,
?x. Vißil. -lliapx.
29, 7: c/ I, 36
trin.
1, 52: c/ XV, 40-42
3, 88: XV, 38
trin.
5, 31: c/ XXXIV, 37-39
4, 42: c/ I, 24
8, 19: XXXIV, 16-17
Kuiin.
11, 49: c/ XVI, 13-14
ap«1, a6 ^nat.
2: XXXVI, 14-15
I^epor.
6: IX, 35-36 xerrn. ^rrian.
^r. 10: c/ XXV, 31-33; c/
I^ucil, XXVI, 11-12
non conv,
14: c/ XXXIV, 14-15 8^ind. I^icaenurn
II,5-6
^lar. Victorin.
-lert.
1^, 24; 4, 28: c/ XXVI, 6- re5urr.
8 40: c/ X, 8
OL COKKLI^ioNN L? QK^^I^
I^occa5lon 6u De co^e^tlone et z?ntlH (corrept.) ext la conte8-
tation 6ex tnexex 6^u^uxtin xur la ßrace par cenainx inoine8 6u
inonaxtere 6^a6ruinete en L/2acene, verx 426-427, a la lecture
6e xon ^p«t«/a ^c/ 5lxt«m (epixt. 194). dette lettre etait parvenue
au inonaxtere lorx 6'un vo^a^e 6e k1orux, l^un 6ex inoinex, a
I^^allx, 5a ville natale en ?roconxulaire. denainx reli^ieux, c^ui
reluxaient l^enxei^neinent 6e la toute puixxance 6e la Arace, inirent
en 6oute l^autnenticite außuxtinienne äe cene lettre. L^!i>1i>e
Valentin 6einan6a a l^evec^ue ^vo6iux lH'I^alix 6'intervenir 6irec-
teinent par ecrit pour caliner 1ex expritx, inaix xa ine6iation par
lettre (^0«t«/<2 ^«oHl ^«co/?l Hc/ ^^Ätem I^l/entln«ni v4^«me-
tln«m, c/ KLen. 1) ^1896) 482-485; Lil?liotnec^ue außuxtinienne
24, p. 46-52) lut inal accueillie. (^oinine 1ex inoinex xounaitaient
une conxultation 6lrecte 6^u^uxtin, 6eux inoinex, drexconiux et
kelix, panirent pour I^ippone avec l^accor6 6e leur al?l?e, Niaix
xanx lettre 6e recoininan6ation. ^,/ant tente 6^eclairer cex inoinex
xur la ^ravite 6e l^nerexie pela^ienne ^,u^uxtin re6i^ea alorx un
nouveau livre xur la Arace, le Dez^tlH et /^e?N H^lt?-lo a l^'a6rexxe
6e Valentin et 6e xex inoinex, c^u^il conlia aux troix reli^ieux
6^a6ruinete a!nxi c^ue 6eux lettrex e^aleinent a leur a^rexxe
(epixt. 214 et 215) et 6'autrex ecritx coinine lex actex 6ex concilex
6^lric^ue et lex 1ettrex 6ex evec^uex aux papex Innocent et ^oxiine
et lex reponxex 6e ceux-ci.
doinine ^,u^uxtin avaN expriine le xounait a la lin 6e xa xecon-
6e lettre (epixt. 215) 6e la venue a I^ippone 6u inoine k1orux,
l'al?l?e Valentin cc>nxentit xanx retar6 a ce 6exir en lui conliant une
lettre ou l^al?!i>e ^aÜ 1on^ueinent rel2tion 6ex troul?lex xurvenux en
xon inonaxtere a la reception 6e l^/?«^/H Hc/ 5lxt«m. ^,u^uxtin
^ar6a prex 6e lui le plux 1on^teinpx poxxil?1e k1orux pour l^in
130 De correptione et ß«tia

xtruire. Vlaix coinine ce 6ernier lui avait rappone une ultiine ol>
iection laite par l^un 6ex ineinl?rex 6e la coininunaute 6'^a6ru-
inete: xi c^ext Dieu c^ui noux 6onne 6e vouloir et 6e laire le l?ien,
"il ne laut pax cliatier c^uicon^ue n^ol?xerve pax lex corninan6e-
inentx 6e Dieu, inaix xeuleinent prier pc>ur lui alin c^u'il lex ol>
xerve" (c/ retract. 2, 67), ^u^uxtin xe 6eci6a a re6i^er un xecc>n6
livre intitule /)e co^e^tlone et ^HtlH, c^ue llorux rappona a xon
inonaxtere avec une 6erniere et coune lettre 6e l^evec^ue 6 I^ip-
pone (epixt. 215 ^.), ou Il inanilexte le 6exir 6e revoir encore klo-
rux.
Lex 6eux traitex 6^u^uxtin aclrexxex xuccexxiveinent a l'atitie
Valentin et a xex inoinex, le /)e ^^allH et /l^ew H^lt^o, puix le /)e
co^eptlone et ^Htla xe trouvent lial?ituelleinent tranxinix 6anx lex
inanuxcritx coniomteinent l^un aprex l^utre xoux leur ture prop-
re, inaix coinine cex intitulex coinponent lex noinx 6ex 6extinatai-
rex Hc/ I^l/entln«m et c«?n l//o monac/?o5, ceiiainx copixtex ont con-
xi6ere lex 6eux traitex coinine xe xuivant et lex c>nt alorx axxe^,
xouvent tranxcritx xoux lex titrex /.ii'e^ /?^nl«5 H^ ^/entln«?n et
/.i^e?- 5ec«n^«5 ^c/ I^l/entln«m. On trouve ineine lex 6eux traitex
ßroupex xoux l^unic>ue titre /)e ^HtlH et /lbew a^lt^o c/«o /li^l,
avec lex entetex 6ixtinctivex /.li>e?-/??-l>n«5 "/>^/?te?- eo5 ^«i ^omin«
/li>e?-«^ <l?-i>lt?-l«?n ...", /.ii>e?- 5ec«nct«5 "/.ect« /ltte?-« ««t?-«...".
Danx le conxpectux inanuxcriptoruin c^ui xuit noux xi^nalonx cex
intitulex pal-ticulierx, c/ n° 2, 24, 26, 41, 44, 46, 47, 49, 64, 69, 70,
74, 8ll, 86, 88, 98, 104, 108, 109, 110, 112, 120, 130, 133, 144, 145.
D'autre pan on reinarc^ue 6anx cenainx intitulex une xul?xtitution
6u inot co^ectlone au inot co^et?tlone, c/ n° 44, 45, 46, 67, 95l?,
97, 101, 133, 138, 143, 144, 145, inaix verilic^lion laite l^erreur
n^ext c>ue 6anx lex titrex, l^einploi 6u inot co^e/?tlo etaiit ^enerale-
inent correct 6anx le texte c^ui xuit.
Lex 6eux livrex a6rexxex aux inoinex 6'1^a6ruinete auront une
xurvie litte^ire iinponante, tout paniculiereinent a l^occaxion 6e
la controverxe xur la pre6extination a1i 9e xiecle, puix avec le 6eve
loppeinent 6ex ecolex tneo1oßic>uex, et au teinpx 6e la I^elorine,
6'ou une prc>li1eration tar6ive 6ex inanuxcritx. Dex cent xoixante
inaiiuxcritx 6u corrept. c>ue noux allonx xi^naler xuivant l^or6re
onolnaxtic>ue 6ex lieux 6e leur conxervatioli actuelle, 6ou^e xont
6at« 6u 9e x. (2, 49, 57, 76, 79, 88, 95l?, 98, 102, 104, 120, 127),
6eux xeuleinent leur xont anterieurx (106 et 64); lex 6eux xieclex
xuivantx xont plutüt pauvrex avec 6eux copiex au Ille x. (26, 1)0)
et 6ix copiex au 11e x. (9, 10, 41, 43, 61, 70, 74, 102l?, 118). ^,ux
xieclex xuivantx lex copiex xe inultiolient, trente-c^uatre au 12e x.,
vin^t-xept au De x., trente au 14e x., c^uarante-troix au 15e x., ce
c^ue l^on ne peut explic^uer c^ue par l^interet c^ue lex tlieoloßienx
6u ino/en a^e ont pone aux xu^etx 6ont ^u^uxtin traite 6anx ce
livre: ßrace et lioene, prexcience 6e Dieu et pre6extination 6ex
elux.

donxpectux collicuin

I^cmx 6onnonx la lixte 6ex inanuxcritx 6anx 1^orare alplial?eti-


c>ue 6ex nciinx 6e vil1e ou il xont conxervex, dliacun ext allecte
6'un cliillre c>ui noux a perinix 6'e1lectuer lex collationx plux
xiinpleinent, coinpte tenu 6u Aran6 noinl?re 6e inanuxcritx. Lex
nuinerox i>« anril?uex a cenainx inanuxcritx x^explic>uent par leur
6ecouverte poxterieure a l^eta^lixxeiuent 6e la lixte 6e 6epal-t pour
leur collation. L'axterixc^ue place aprex le nuinerc> ^^or^re in6ic^ue
lex inanuxcrux c^ue noux avonx exaininex, xoit 87 xur lex 164
recenxex.

1"- ^6inont, 3tiltxl?icil. ^lx. 125; x. 12, 2 in.; lol. 134^-148v


2"- ^nßerx, L. ^1. 276; x. 9; lol. 89^-1 17r (98v: Lxplicil lil?er priinux
3ancti ^,urelii ^ußßuxtini 6e lil?ero arl?itrio. Incipit eiux6ein
xecun6ux De correptione et ßratia); ^aur.: ^nc/e^a«en5e
3- >Vxxixi, Lil?l. coin. 87; x. 13; lol. 38^-43r
1)2 De correptione et ßratl2

4- ^,x5l5l, Lil?l. coin. 88; x. 13; lol. 1ir.18r


5- ^55l5l, Lil?l. coin. 406; x.14; lol. 24v-38r
6'- ^vrancKex, L. Kl. 92; x. 12; lol. 167r-186^; Klaur.: Mc^e/ln«^l
7- Lerlin, 3taatxoil?l. ?reuxx. Kulturoex. Klx. lat. 2° 682; an. 1408; lol.
175^-18ir
8"- Loulo8ne-xur-Kler, L. Kl. 47; x. 12; lol. 45i-1-5irl; ^3
9"- Lourßex, L. Kl. 83 (73); x. 11/12; lol. 202v-212v; Klaur.: (?a5H/e?l5e
91?"- Lrußex, 3taä5l?il?liotl>eek, I^inorixcn konclx n. 117; x. 13; lol.
86l-2-96l-1
10"- Lruxellex, L. K. 1103 (444-52); x. 11; lol. 44v-57r; Louan.
11- Lruxellex, L. K. 1120 (20760-82); x. 14; lol. 107r-11iv
12- Lruxellex, L. K. 1129 (1216-34); x. 15; lol. 162v-174v
13"- Lruxellex, L. K. 1162 (11733-39); x. 15; lol. 93 exce??t«m
14- cainl?riäße, Univ. I.m. 1977; x. 14; lol. 152^-159r
15- cainl?ri6ße, Univ. Lil?. 2195; x. 13 in.; lol. 123v-122v
16- (Hainl?riclLe, ?eterKouxe <^oll. 179, parx 2; x. 15; lol. 68^-78v
17- dainl?ri6ße, T-rinit/ doll. 1460; x. 14; lol. 155^-160^ (c/«..- cuin
ui6eret l?ona praexentia: 35, 9)
18- ^ava, Liol. 6ella La6ia 58; x. 14; lol. l^-I8v
19- dexena, Liol. Klalat. v. X. IV; x. 15; lol. 167v-179v
20"- cliarleville, L. Kl. 202, vol. 14, piece 6; x. 12; lol. 157v-173v
21- dlianrex, L. Kl. 60; x. 12, ^^c/lt«5
22- (Hnanrex, L. Kl. 93; x. 9/l0, ^e^e/lt«5
23"- viion, L. Kl. 149; x. 13; lol. 52-64r; Klaur.: ex aobatia cinerci-
enxi
24"- vijon, L. Kl. 154; x. 12; lol. 70v-88v (tlt..- lioer xecun6u5 6e cor-
reptione et ßratia); Klaur,: ex atil?atia dÜxtercienxi
25"- Douai, L. Kl. 264; x. 12; lol. 29^-55v; I.ouan.? (c/ 14, 30)
26"- Oouai, L. Kl. 275; x. 10; lol. 67v2-77r1 (57r: Incipit 1il?er 3ancti
^ußßunini a6 Valeriuin et cuin illo inonacliox De ßratia et lil?ero
arl?itrio. ?riinu5 lil?er ^rat,^; 77^: Lxplicit lioer xecun6u5 6e cor-
reotione et ßratia); D
27"- llurliain, datm Lib. /^. IV. 17; x. 12; lol. 67r-75^
Intrcx1uctioni Le5 inanu5crii5 1))

28- Durliain, ^atli. I.il?. L. II. 29; c. an. 1400; lol. 314r-326l-
29"- k!6inourßli, I^sat. Lio. ol3cotlan6 6121; x. 12 ex.; lol. 95^-107v
30- l!rlanßen, Dnlverxitätxbiol. Klx. 170; 5. 14; lol. 56^-63v
31- k!rlanßen, Univel-5ttätxl?iol. ^x. 180; x. 13; lol. 149v-162r
32- Lton, k!ton doll. I.io. 120; x. 13/14; lol. 49r_5)r
33- kiren^e, Libl. I.aur. XII, V; x. 15; lol. 115v-133r
34- kiren^e, Liol. 1^aur. XVII 6ext. IV; x. 13 in.; lol. 22v-28r
35- kiren^e, Lil?l. I^ur. <3a66. XXXVIII; x. 15; lol. 95v-117v
36- kiren^e, Liol. Laur. Kle6. kexul. VIII; x. 15; lol. I^-I7^
37- kiren^e, Liol. I^aur. Kle6. kexul. XXI; x. 15; lol. 309^-3 19^
37l?"- kiren^e, Liol. I^aur. donv. xoppr. 324; x. 12 ex.; lol. 182v-19ir
38- kiren^e, Lil?l. I^aur. <Ionv. 5Qppr. 615; x. 14; lol. 70^-102v
39- kiren^e, Lil?l. I^aur. 3. ^arco 642; x. 13; lol. 62^-81v
40- kiren^e, Liol. I.aur. 3. I^larco 661; an. 1429; lol. 25^-38r
41"- kiren^e, Liol. I^aur. 3. ^larco 662; x. 11; lol. 25^-40^ (tlt..- lioer
xecun6ux De lioero aroitrio ^co^. 5. /.,- 6e correptione et ßratiaD; k
42- kiren^e, Liol. Laur. 3. I^larco 666; x. 13; lol. 112^-127v
43"- kirenxe, Liol. I^aur. 3. ^larco 668; x. 11; lol. 69r-95v
44- Qön^eiß, 3tiltxoiol. Klx. 200 (143); x. 14/15; lol. 96^-115v (lol.
76v ^rat.^ tlt..- Lioer oriinu5 äe correctione ßratiae et lioero aroi-
irio; lol, 96^ tlt,. lioer xecun6ux xecun6i 1il?ri arl?itrii)
45"- Qrenoole, L. I^1. 203; x. 13; lol. 142r-16ir (142^ Lxplicit lioer
De ^ratia et lioero aroitrio. Incioit Ketractatio in lioro 6e correc-
tione et ßratia)
46"- I^ei1ißenkreu^, 3tilt5oiol. K<x. 219; x. 12, 2 in.; lol. 22^-39^ (22^:
De lil?ero aroitrio et ^ratia Dei k!xplicit lioer priinux 6e cor-
rectione ßratiae et lioero aroitrio. Incipit lioer II)
47- l^loxterneriourß, 3nlt5oiol. dcl 576; x. 15; lol. 245v2- 166v1 (tlt..-
II lioer 6e lil?ero aroitrio et ßraNa 6ei)
48"- «.loxterneuourß, 3tiltxoiol. c^l 786 /»,; x. 12; lol. 23^-40v
49"- icöln, Lrxoixcnöll. Diöxexanoiol. do6. Doin 80; z. 9; lol. 115^-
139v (tlt..- lioer II a6 Valentinuin inonacnuin 6e correptione et
ßratia a6uerxux ?elaßinaox)
134 De corl-eptione ei ßr^ti2

50- icrako^v, Liol. Uni^v. ^ß, 723; x. 15 in.; lol. 59r-70^


51- Xrallo^, Lil?l. Uni^v. ^. 1213; x. 14; pp. 170-188
52- Krako^v, Liol. Uni^v. ^. 1724; an. 1447; pp. 425-443
53- Krako^v, ^rcn. Xapit. 184; an. 1384; lol. 18i^-192v
54- ?elplin, Lil?l. 3ein. 71 (115); x. 14; lol. 47^-57^
55- Poxnan, Liol. Pul?. iin. K. Kac^nxkießo 165; x. 15; lol. 229r-243^
56- ^rocla^v, Liol. Uni^v. ^,Kc. 1948/715; x. 15; lol. 41^-5iv
57"- Le/6en, Liol. Univ. Voxxianux lat. 4° 98; x. 9 in.; lol. 141^-157^
(^«..- inun6uin xe e5xe a paeccato: 41, 11)
58- I.ilienlel6, 5nltxoil?l. Klx. 106; an. 1456; lol. 98v2-1 11^1
59°'- I.on6on, LKl ^,66. 10944; an. 1461; lol. 26^-47^
60"- Lon6on, LKl ^66. 26750; x. 12; lol. 129^-142v
61"- Lon6on, conßreßational I.io. I. 0. 15; x. 11/12; lol. 46^-61v
62- I.on6on, LainoetK ?alace 50; an. 1468; lol. 273^-284r
63"- Lon6on, I^ainl?etli ?alace 214, pan 1; x. 12 in.; lol. 79^-98^
64"- L/on, L. Kl. 608; x. 8 ex.; lol. 78v-100v (78v: Lxplicit Lioer
priinu5 3ancti ^urelii ^ußßunini epixcopi De ^ratia et lioero
aroitrio. Incipit eiux6ein II 6e correptione et ßratia)^; L
65- Kla6ric!, Liol. l^sac. 509; x. 14; lol. 263r-265^
66- Klancnexter, ^olin Kvlanck I.io. Latin Ivl3 386; x. 14; lol. 100^-
llllv
67"- Klancliexter, Univ. I.io. 5089; x. 12; lol. 55v-70v (tlt..- c!e correc-
tione et ßratia)
68- Klantova, Liol. coin. D. III. 1; x. 15; lol. 259r-272r
69- Klelk, 3tiltxl?iol. Klx. 610 (124); x. 15; lol. 148v1-164^1 (llt..- II
sil?er 6e lioero aroitrio et ßratia Dei)
70"- Kletx, L. Kl. 232, n. 6; x. 11; lol. 66v-82r (tit..- lioer II 6e correp-
tione et ßratia)
71- Klilano, Liol. ^,inl?r. I. 113 inl.; x. 14; lol. 60^-64r
72- Klilano, Liol. ^inbr. c. 21 xup.; x. 14; lol. 120^-136v
73"- Klilano, Lil?l. ^inl?r. N. 51 xup.; an. 1168; lol. 119^-128v (inc..-
6oininu5 ipxe non xoluin, c/«..- et pul?1icanu5: 2, 1 - 49, 19; c/ (3.

^ ^anu5cril a/ant 5ervi a klorux 6e I./on,


Intro6uctioni 1^5 inanu5critx 1)5

iVlorin, KLen. 39 ^1927^, 297-316, do6ex 6excriptux ext 6e inx. n°


87)
74"- Mlano, Lil?l. ^,inl?r. N. 99 xup.; x. 11; lol. 83r-100^ (tlt..- lioer II
a6 eun6ein 6e ea6ein re)
75- I^lilano, Liol. Irivulx. 170 (5ll0); x. 14; lol. 215v-218v
76"- Uontpellier, kac. IVle6. 233; x. 9; lol. 125 exce?^t«m (ipxa czuae
6an>natio - xaluox lieri: 46, 3-16)
77- ^lüncnen, La^er. 3taatxoil?l. dlin 3014; an, 1482; lc.1,1 86^-20 1^
78- I^lüncnen, La^er. 3taat5oibl. dlin 7455; 5, 15; lol. 29v-42v
79"- ^lüncnen, La^er. 3taat5oiol. dlin 8107; x. 9; lol.173r-202v (c/
Q. iVlorin, I^.Len. 18 ^1901), 241-265)
8ll"- Klüncnen, La^er. 3taatxoiol. dllin 17732; x. 12; lol. 15^-27v
(15^: Lxplicit iiber I 6e correptione et lioero arl?itrio. Incipit
lioer xecun6ux)
81- iVlüncKen, La^er. 3taatxoiol. dlin 18113; an. 1473-1474; lol.
114r-i29v
82- IMncnen, La^er, 3taat5l?iol. clin 24827; an. 1499; lol. 60v-106^
83- Nürnl?erg 3ta6toiol. I^x. dent. I 54; x. 15; lol. 34r-42^
84- Oxlor6, Lo6l. I.io. Lo6l. 132; x. 13, 2 in.; lol. 166^-181^
85- Oxlor6, Lo6l. I.io. Loc!l. 312; x. 14; tol. 208^-2 14r
86"- Qxlor6, Lo6l. Lio. «lanon. ?at. I.at. 134; x. 12; lol. 1ir2-2llr
(1ir2: Lxplicit lioer priinu5 6e correptione et ßratia. Incipit lioer
xecun6ux; 20^: Lxplicit lioer II 6e Lioero aroitrio)
87"- Oxlor6, Lo6l. I.il?. I.au6. ini5c. 125; x. 15 in.; lol. 26^-35^ (lnc,.-
6oininu5 ipxe non xoluin, ^«..- et pul?licanu5: 2, 1 - 49, 19; c/ n°
73)
88"- Oxlorc!, Lo6l. Lil?. I^au6. ini5c. 133; x. 9; lol. 67^2-83v (tit.:
lioer xecun6u5 a6 Valentinuin inonacnuin äe correptione et ßra-
Na a<Iuerxu5 ?elazianox)
89- Oxlor6, Lo6l. IH. L.a^vlinxon d. 62; x. 15; lol. 86^-97^; >z^e-

9ll- Oxlor6, ^lenon doll. 1; x. 14; lol. 225^-230^


91- Oxlor6, ^lenon Qoll. 36; x. 13 ex.; lol. 107^-1 15r
1)6 De correptione et ßratia

92- Oxlor6, Nenon doll. )7; x. 14 in.; lol. 196v-206^


93- Oxlor6, Nenon doll. 39; x. 14; lol. 78--86v
94- ?a6ova, Liol. cap. ^. 35; x. 15; lol. 173r-188r
95«-- ?arix, L. l>l. lat. 1909; x. 13-14; lol. 76^-85^
95l?"- ?arix, L. 1^. lat. 974; x. 9; lol. 39v-7ir (6v taoula: ... a6 abba-
tein Valentinuin 6e lil?ero aroilrio et ßratia äei liori II; 7^: Incipit
lil?er priinux ^ßrat.^; 39^: Lxplicit lil?er priinux 6e correctione
^ratiae et lioeri arl?itrii. Incipil lioer xecunclux; 71^: Zxplicit lioer
xecun6ux 6e lil?ero arl?ilrio et ßratia 6ei ^nota erronea in "datalo
^ue Genera! 6ex inanuxcritx latinx 6e la L. 1^.", t. I, ?ari5 1939, p.
343: De ßratia et lioero aroitrio (lol. 7-71)^); I.ouan.; d
96°'- ?arlx, L. I^. l«. 2048; x. 15; lol. 190^-20ir
97"- ?arix, L. I^. lat. 2084; x. 13; lol. 175^-186^ (tlt..- 6e correctione
et Fratia)
98"- ?arix, L. I^. lat. 2095; x. 9; lol. 76^-101v (76^ Lxplicit lioer
oriinux 6e ßratia et lioero aroilrio. Incipil II 6e correptione et
ßratia); ^laur.: do/i>e?-tln^; L
99"- ?arix, L. I^. 1«. 2103; x. 12/13; lol. 15^-28^; lVIaur.i /?e^l«5,
cuin annotationil?u5 a ?etrarca
100"- ?arix, L. I^. lat. 2104; x. 14; lol. 27v-35v
Illllb"- ?al-ix, L. I^. lat. 2114; x. 13/14; lol. 228v-230v, exce^t^ (lect>5
linerix uextrix - oinnia uero liaec cuin carilate liant: 1, 1-49, 26^)
101"- ?arix, L. I^. lat. 2202; x. 12; lol. 70^-93r (tlt..- 6e correctione et
^ratia a6 Valentinuin inonacnuin)
102"- ?arix, L. I^. lat. 2718; x. 9; lol. 52r-58v; ^.l
102l?"- ?arlx, L. I^. lat. 3776; x. 11; lol. 68^-69r, exce??mm (5l eniin
alic^uan6o tiinore - inultitu6inein peccatoiuin: 49, 6-27)
103"- ?arix, L. I^. 1«. 3855; x. 14; lol. 137^-144v
104"- ?arix, L. I^. lat. 9544; x. 9; lol. 103r-134r (103^ Zxplicil lioer
oriinux 6e ^ratia et lil?ero aroilrio. Incipit II 6e correptione et
ßratia)
105"- ?arix, L. I^. lat. 10602; an. 1477; lol. 53^-70^
IlNi-o6ucuon: Le5 inanu5cru5 1)7

106"- Parix, L. !>>!, lat. 12205; x. 6/7; lol. 28^-47r; ^laur.: docklenn

107"- ?ari5, L. 1^. lat. 14478; x. 12; lol. 92r.107r; deiner


108"- ?arix, L. I^l. lat. 15297; x. 13; lol. 347r2-362r (tlt..- 6e correptio-
ne et ßratia iil?er II)
109°'- ?arix, L. I^l. lat. 15655; x. 13; lol. 413r2-428v2: (tl>..- ül?er xe-
cun6ux 6e correctione et ßratia)
110"- ?arix, L. I>l. lat. 15657; x. 13; p. 131b-145 (131l?i explicit lioer
priinux De ßratia et lioero arbitrio. Incipit lil?er xecun6ux 6e cor-
reptione et ßratia); lvlaur.: ^o^onlc^
111"- rarix, L. ^l. lat. 17399; x. 12; lol. 7i^-84v
112"- ?arix, L. l>l. lat. 18083; x. 12 in.; lol. 73^-95r (64^-79r)2 ^o^:
Incipit lil?er a6 Valentinuin inonacnuin 6e ßratia et lil?ero arl?i-
trio; 73v: k!xplicit 1il?er priinux. Incipit lil?er II De correptione et
ßratia; 95^ Explicit lioer 6e correptione et zratia)
113"- ?ari5, Liol. >Vrxenal 307; x. 14; lol. 148-152v
114"- ?arix, Liol. Kl^arine 640; x. 15; lol. 83-93
115"- ?arix, Lil?l. ^l^arine 645; x. 15; lol. 31-39v
116"- ?al-ix, Liol. 3. Qenevieve 211; x. 12; lol. 134-148v; ^laur.: Nn

117"- ?arix, Lil?l. 3. Qenevieve 1359; x. 12; lol. 156^-175r (/Hc«nH /n-
te?- ulla 6ul?itatione et erar poxituin: 41, 26 - 45, 8)
118"- ?ixtoia, arcn. cap. 105; x. 11 ex.; lol. 81^-93v
119- Poininerxlel6en, Qräll. 3cKönoornxcne Liol. Klx. 173/2648; x.
14; lol. 163^-183v
(?rana vi6e n° 155-160)
120"- Keiinx, L. Kl. 393; x. 9; lol. 53^-68r (tlt..- lioer II 6e correptione
et ßratia)^; I«/laur.: Z?e^7en5« ecc/e5lHe

^ <Ie inanu5crit coinpoiie un 6ouble loliotaße, et le dataloßue 6e la L. 51,


anal/5e brieveinent le contenu 6u in^nu5cril avec renvoi a l^ancien loliotaße,
qui 2 pour«nt «e l?ille; nou5 6onnonx cette 6ouble nuinel-ocation 6«5 lolio5
pour plu5 6e preci5ion.
^ I^lanu5cril 2/anl appartenu 2 ttincinar 6e Keiin5.
1Z8 De correptione « ßratia

121*- Koina, Liol. ^nßel. 43; 5. 15; lol. 52^-54 (c/«..- et innuinerabili-
dux: 8, 28)
122"- Köina, Liol. >1a2. dent«le, 5exxor. X^VII; x. 13; lol. 97^-1 14v
123"- Kouen, L. Ivl. 475; x. 12; lol. 82^-93v; Ivlaur.: (^emetlcen5e gu-
inie^ex)
124"- Kouen, L, ^1, 475477; x. 12; lol. 36r-50v
125- 3aint ^.n6re^vx, Univ. Lio. LK. 65. ^ 9; x. 13 in.; lol. 65^-67^
126". zaint-Oiner, L. Kl. 108; x. 12; lol. 9ir2-104i-
127"- 3aint-Oiner, L. I^l. 254, n. 2; x. 9; lol. 14^-23v; ^.2
128"- 3aint.0iner, L. Ivl. 411, n. 1; x. 15; lol. 2^-25i- (23 et 24 c/e5«nt)
128l?- 3aint ?eterxboui-ß, Lioliotlieca Iinperialix k. v. I. I^l° 23; x. 12;
lol. 29^-37r (co6ex rextitmux ?oloniae et ioi6ein 6eoer6itux anno
1940 in incen6io bioliotdecae Oacouiae)
129- zalixl?urv, c^in. Lio. lllll; x. 13; lol. 112^-119v
130"- 3alixburv, datK. Lio. 117; x. 10; lol. 76^-96v (75v: Lxplicit
Lioer ?riinux De lioero arbitrio; 76r: Incipit xecun6ux De correp-
tione et ßratia; /Hc«nH lnte?- oinnia cooperatur et 6e xe praexu-
inenx: 23, 2 - 24, 29); <3
131- 3evilla, Liol. dol. Vitr. V - 8; x. 14; lol. 108^-130v
132- 3traxbourß, Liol. Univ. 34; x. 15; lol. 20^-29r
133"- 3tuNßan, V^ÜNt. Lan6exbiol. co6. tdeol. 4°, 258; x. 12; lol.
44^-81v (44v- Lxplicit lioer I 6e correctione ßratiae et lioeri arbi-
trii. Incipit lioer xecun6ux; 81v: Lxplicit lioer II 6e lioero arditrio
et ßratia Dei)
134- -lorino, Liol. Na2. Univ. I. V. 5; x. 13 ex.; lol. 96-125
135- Irier, 5tac!tbiol.-3ta6tarcniv I^lx. 154/1224; an. 1472; lol. 38^-
49v
136- Irier, 3ta6tbiol.-3ta6tarcdiv Ivlx. 159/1219; an. 1476; lol. 56^-
68v
137"- Irovex, L. Ivl. 40, t. 9, n. 10; x. 12; lol. 157i-1-168i-1
138"- 7>ovex, L. I^l. 69, n. 12; x. 12; lol. 192^-199r2 (tlt..- De correc-
tione et ßratia)
139- Iro^ex, L. iVl. 70; x. 13; lol. 45^-54v
Iiitro6ucuon: Lex inanu5cril5 139

140- Iro^e5, L. ^. 860, n. 22; x. 13; lol. 184^-189r


141- Valencia, Lil?l. Dniv. 32; x. 14; lol. 119v-122r
142"- Valenciennex, L. Ivl. 153; x. 12; lol. 179-190v; Louan.
143°-- Vaticano, Vat. 1«. 414; x. 13; lol. 153^2-160^1 (tlt..- ^ußuxtinux
6e correctione et ßratia); Klaur.: I^tl-can«5 (c/^ p. 144)
144«-- Vaticano, Vat. lat. 500; x. 15; lol. 308^-326^ (290v ^rat.^:
Incipit a6 Valentinum inonacliuin a6ruinentiuin De ßrana et li-
oero aroitrio Lil?er oriinu5; 308v: ^xplicit Lil?er oriinux 6e ^ratia
et lil?ero arl?iirio. Incipit Lioer xecun6ux cuiuz titulux ext De cor-
rectione et ßratia); Klaur.: ^ätlcan«5 (5/ p. 144)
145"- Vaticano, Vat. lat. 501; x. 15; lol. 256^-268v (tit«/«5 5lc«t in
inx. n° 144); Klaur.: l^ltlc<ln«5 (c/ p. 144)
146"- Vaticano, Vat. lat. 655; x. 13/14 (lolla quil?u5 corrept. contine-
tur no6ie 6exunt, xe6 5inßu!ae lectionex c>uae al? e6ilione I.ouani-
enxi 6illerunt, xeruantur in co6icioux Vaticano lat. 4991, lol.
679v-682v et 695v-697i- et ?arixino L. !>>I. lat. 11646, lol. 378^-
381 et 393^-394v); Klaur.: I^ttcHn«5 (c/ p. 144)
147"- Vaticano, Vat. lat. 656, x. 14; lol. 73^-77v; ^laur.: pHtl<7Hn«5
(c/p.144)
148"- Vaticano, Vat. l«. 9949; x. 15; lol. 118^-136v
149"- Vaticano, ?al. lat. 194; x. 14; lol. 130^-140i-
150"- Vaticano, Uro. lat. 70; x. 15; lol. 215^-232r
151"- Venera, Lil?l. l^a^. Klarc. 2197; x. 12; lol. 56r-72r
152- V^ien, 0nerr. I^ationalbiol. do6. I.at. 735; x. 13; lol. 177N-
184v2
153- Vitien, Öxterr. I^ationall?iol. <^o6. I.at. 4603; x. 14; lol. 16^2-
28^2 (tit..- lilier xecun6ux)
154- ^^venl, 3tiltxl?iol. Klx. 154; an. 1423; lol. 83r2-92r2
155- ?rana, l^aro6nl kninovna, XIII D 15 (2307), x. 13; 28^-36r
156- ?ralia, Näroo>iu kniliovna, XIV D 22 (2530), x. 13 ex.; 234v1-
25ir2
157- ?rana, K,ninovna inetripolitn! kapilul/, L. XVI, 2 (309), x.
12/13; 46l--8ir (tlt..1lber II)
140 De correptione et ß«tia

158- ?ralia, K.niliovna inetripolitni Kapltul/, d. LXXXIV (515), x.


14 ex.; 123^1-135^1 ^lt..- lil?er xecun6ux 6e li!?ero arl?itrio et ßra-
tia 6ei)
159- ?ralia, lcniKovna Ksaro6nilio I^lu^ea, XII ^. 6 (3145), x. 14;
173^1-145^1
160- ?raKa, Xnlnovna ^aro6niKo I^lu^ea, XIII 0 7 (3325), 5, 14;
146^2-154r2 (tlt..- lilier ly

d^ext au total cent xoixante inanuxcritx, interexxantx teinoinx


6u corrept. a traverx liuit xieclex, 6u 6e/7e x. au 15e x., c^ue noux
avonx reperex ßrace aux catalo^uex ou inventairex 6ex Lil?lio-
tlie^uex, plux paniculiereinent lex precieux voluinex e6itex par l^
Öxterreicliixclie ^ka6einie 6er ^ixxenxclialten, xoux le titre "Die
lian6xcliriltliclie I^^erlielerunß 6er V^erke 6ex ^eili^en ^u^u-
xtinux". Le plux ßran6 noin^re 6e cex inanuxcritx xont encore ac-
cexxib1ex, xaul quatre 6'entre eux, lex 6eux copiex 6e d^artrex (n°
60 et 93) 6etruitex 2 1a 6erniere ^uerre lorx 6^un l?c>iul?ai-6einent;
le inanuxcrit n° 128a, xc>it 3aint-?eterxl?our^, LIl?liot1ie^ue iinpe-
riale k. v. I. ?>l° 13 (12e x.) c^ui provenait 6e la Lil?liotliec^ue cent-
rale 6e Varxovie et avait ete rextitue a la ?c>loßile au traite 6e Ki^a
6e 1921 et 6epoxe a la Liciliotliec^ue I^niverxitaire 6e Varxovie,
inaix il lut 6etruit lorx 6e l^incen6ie 6e cene l?il?liot^ec^ue
or6onne par lex ^1leinan6x en 1944^; et le inx. Vatican Vat. Lat.
655 (n° 146), 6ont pluxieurx loliox ont ete e^arex a l^occaxic>n 6e la
rextauration 6u inanuxcrit^.
dc>inine noux l^avonx 6it, le plux ^ran6 noin^re 6ex inanux-
critx c^ui xul?xlxtent xont tar<lilx, vinßt-xix xeuleinent xcrnt ante-

^ (He ren5eißneinent nou5 a ete 6onne le 5. 6. 1997, par >V, ?, Koinanov, cliel
cle xervice 2 la I^tional Lib«l-/ ol Ku55i2, International Exclianße 3ection,
5t, ?eter5l?urß,
^ <ü, kolliet, Le5 ineilio6e5 6^e6uion 2ux XVIe ei XVIIe 5iecle5 2 panir 6e5
e6ilionx 5ucce55ive5 6u "De correptione et ß«Ua", in: Iroi5ieine centenail-e
6e l'e6ition maurl5te 6e 5alnt ^,u^u5tin, ?arl5 1990, p. 71-102 (92-94).
Intro6uction: Le5 inanu5critx 141

rieurx au 12e x. Lex 6ou^e inanuxcritx 6atex 6ex lOe et 11e x. xont
le pro6uit 6ex ecolex tlieoloßic^uex naixxantex; et le5 6ou^e que l^on
6ate 6u 9e x. c>nt orol?al?leinent ete copiex pour xervir a la
controverxe xur la pre6extination. ()uant aux 6eux inanuxcritx
anterieurx, ilx xont evi6eininent 6ex teinoinx 6e preinier interet, et
6'un interet coinpleinentaire, puixc^ue le plux ancien, c^ue l^on
6ate 6e la lin au 6e ou äel?ut 6u 7e x., ?arix L. 1^1. 12205 (n° 106)
ecrit a dorl?ie, et c^ue noux 6exi^neronx 0ar la lettre ^, ne noux
livre c^u^un texre p2xxal?leinent tronc^ue, 6e xorte c^ue c'ext le ina-
nuxcrit 6e L/on L. ^1. 608, (n° 64), ecrit verx la lin 6u 8e x., c^ue
noux 6exi^neronx par la lenre L, c^ui ext en lait le plux ancien
inanuxcrit a noux livrer le texte in extenxc>.
L>xainen 6e toux lex inanuxcritx reperex ne x'iinpoxait 0ax
pour l^etal?lixxeinent 6u texte. I^loux noux xoininex contente 6e
collationner toux lex in2nuxcritx anterieurx au De x., xoit prex 6e
cinc^uante nuit inanuxcritx, et une 6ou^aine plux tar6ilx. (^ex colla-
tionx noux ont ainene a conxtater c^ue, laute 6e poxxe6er l^ori^i-
na1, la tra6uion 6u texte ext exxentielleinent triple.
1.a preiniere traciition ext reprexentee par le inx. ^ copie a
dorl?ie trex ancienneinent xur un exeinplaire 6etectueux coinine
noux l^avonx inontre^, 6e xone c^ue inanc!uent 6anx ce inanuxcrit
prex 6e 342 li^nex, xoit un l?on c^uan 6u n-aite, c>inixxion conxti-
tuee 6e c^uatre lacunex iinponantex axxe^ re^ulierex repartiex coin-
ine xuit, la preiniere, 6e 66 li^nex, xe xitue entre lex li^nex 10, 50
«lt^m /?ot«lt et 13, 9 ln e«; la xecon6e, 6e 69 li^nex, entre lex
lißnex 20, 26 l«5tl^m et 23, lO/?-Ht?-li>«5; la trolxieine, 6e 68 li^nex,
entre lex li^nex 30, 15 <^««<^«Hm et 32, 22 noi>«; et la c^uatrieine, 6e
139 li^nex, entre lex li^nex 40, 10 5cl?-et et 45, 43 co^ectio. dex
lacunex, c^ui x'explic^uent 0ar la clnite 6e caliierx 6anx le proto-
t^pe, xe retrouvent i6entic^ueinent 6anx troix autrex inanuxcritx:

° (3. kolli«, 1.e p!u5 ancien teinoin 6u "De ßratia et lil?ero 2rl?itrio" et 6u
"De correptione et ßratia" st^l5. Pari5 L. I^, L2t, 12205), 3criptoriuin 50
(1996), 88-97,
142 De correptione el ßr2tia

?arix, L. 1^. 2718 (n° 102 > ^Vl), 9e x.; äaint-Oiner, 254 (n° 127 -
^2), 9e x.; Loulo^ne-xur-^ler, 47 (n° 8 - ^3), 12e x. ^laix coinine
«5 inanuxcritx coinponent ca et la 6ex le^onx particulierex, on ne
peut etal?lir avec cenitu6e c^uelle ext la cc>pie la plux li6ele a l^ori-
Ainale.
/». cette ancienne tra6ition ext apparentee une 5econ6e tr^6i-
tion reprexentee par un inanuxcrit 6u 9e x., ?arlx L. l^l. lat. 974
(n° 95l?), ^ue nou5 6exi^neronx pax la lettre d, inanuxcrit c^ui ne
coinpone aucune lacune et xe rattacne 6irecteinent au protot/pe
6ont 6epen6ait ^ dex 6eux tra6itionx ^ et d, c^ui xe coinpletent,
n^ont pa5 eu un ßran6 xuccex vu le petit noin^re 6e inanuxcritx
c^ui leur xont apparente5 par l^interine6iaire 6'un cnel 6e lil, le
inx. Douai 275 6u 10e x. (n° 26), c^ue noux 6exi^nerc>nx par la
lenre D, 6'ou äeriveront une tra6ition italienne avec le inx. ki-
ren^e, 3. Klarco 662 (n° 41) 6u 11e x., xoit k, et une tra6ition re-
prexentee par 6ex inanuxcritx auiour6'nui conxervex en ^lle-
ina^ne, en ^utricne ou en ^nzleterre avec le inx. 3allxli>ur^, datn.
I.io. 117, 10e x. (n° 1)0), 5c>it d. 3e rattacnent a D lex inanuxcritx
n° 79 6u 9/10e x., n° 25, 126 et 142 6u 12e x., n° 97 et 108 6u De,
et n° 87 6u 15e. ^, la tra6ition italienne ? app^rtiennent 1ex inxx.
n° 9, 41, 43, 118 6u 11e x., et lex inxx. n° )7l?, 73, 99 annote par
?etl-arc^ue. L^t la tra6ition d ext reprexentee par 1ex inxx. n° 1, 46,
48, 67, 80, 86 6u 12e x.
La trolxieine tra6ltion, c^ui noux parait la plux xÜre et la plux
reprexentative 6e l^ori^in^1, noux ext connue ßrace a un teinoin
ancien puixc^ue aate 6e la lin 6u 8e x., le inanuxcrit 6e I^on, L. ^l.
608 (n° 64), c^ue noux 6exl^neronx par la lettre L. de inanuxcrit a
ete 6irecteinent exploite par le coinpilateur k1oru5 6e I^on, ^our
xon klorile^e xur 1ex ^pitrex 6e xaint ?aul, coinpilation c^ui a lait
lortune^. ^lalneureuxeinent le naut 6ex leuilletx allecte par

^ <^. <^lial-lier, I.2 coinpilation außu5tinienne 6e kloru5 5ur l ^päire, KLen.


57 (1947) 132-186; I, Gran5en, 1.e5 coininentaire5 6e Le6e el 6e l^loru5 5ur
l'^pütre ei 52int de5aire c!^rle5, KLen, 65 (1955) 162-266,
l^liuini6ite ext a^our6^ui illixil?le, inaix on retrouve l^inte^lite
6u texte 6anx le inanuxcrit 6e ?arix L. 1^. 2095 (n° 98) 6u 9e x.,
xoit l^, c^ui ext une tranxcription c^uaxi litterale 6u inx. 6e L^on^.
^ppartiennent a cette lainille un ßran6 noin1>re 6e inanuxcrit
6ont xix inxx 6u 9e x,, lex n° 2, 49, 57 et 88 avec leurx leconx
coininunex, n° 104, 120 xoit Keiinx 393, c^ui a appartenu a ?ünc-
inar; lex inanuxcritx n° 10, 61, 70 6u 11e x.; 6ix-liuit inxx. 6u 12e
x., lex n° 20, 24, 27, 29, 60, 63, 73, 101, 107 (xoit ?arix 14478 ^ui a
xervi a I^aeiner oour xon e6ition 6e 1531), 111, 112, 116, 117, 123
et 124 apparentex, 137, 138, 151; nuit inanuxcritx 6u 13e x., lex n°
23, 45, 95, 97, 108, 109, 110, 122; lex 6eux inanuxcritx 6u 14e x.,
n° 103 et 146, et le n° 128 6u 15e x.

^lanuxcritx 6ex ancienx editeurx

?arini lex inanuxcritx prece6eininent 6enoinl?rex c^uel^uex-unx


xont plux connux pour avoir ete exploitex par lex e6iteurx ante-
rieurx. Il noux xeintile poxxil?le 6^pporter 6ex precixionx et 6ex
coinpleinentx a notre anicle "Lex inetlio6ex 6'e6ition ..."^.
On ne peut precixer a c^uelx inanuxcritx ^inerl?acli et Lraxine
ont recouru, inaix ilx xeinolerait c^ue l^un et lautre xe rattaclient a
la tra6ition L. ^, cette ineine tra6ition appanient le lnx. ?arix L.
I^I. lat. 14478, 12e x. (n° 107) a^ant appanenu a l^l?l?a^e 6e
3alnt-Victor, et 6ont a 6ixpoxe 1^aeiner pour xon e6ition pari-
xienne 6e 1531.
Lanlielein)l (3ravlux par contre recoun cenalneinent a 6ex
inanuxcritx 6e la tra6ition (^ pour lex correctillnx c^u'il intru6ult
6anx xon e6ition 6e 1555.

^ X<. L. Deli5le, 1^otice5 et extr2itx 6e5 inanu5critx 6e la L, 10, et 2utre5


diblioiliequex, i. 29/2, p. 381-390.
^ Voir note 5,
144 De correptione et ß«iia

Lt c^ext e^aleinent c^uatre inanuxcritx 6e cene tra6ition d, xur


lex cinc^ conxultex, c^ui ont xervi a ?Ienri (3raviux, lilx 6u prece-
6ent e6iteur et rexponxatile 6e l^etaolixxeinent 6u texte 6ex traitex
xur la ßräce pour l^e6ition 6e Louvain (1575-1576). D'aprex lex
^nnot^tlon« inxereex a la lin 6u voluine 7 6e l^e6ition 6^nverx
6e 1576, col. 296-302, lex inanuxcritx a^ant xervi xont in6ic^uex
coinine provenant 6ex al?oa^ex 6e 3aint-^inan6, 6e d^inoron, 6e
(^einl?loux, 6^ulnoix et 6u dolle^e 6ex ^sexuitex 6e Louvain; noux
n'avonx pu i6entilier c^ue 6eux 6^entre eux: Valenciennex L. ^1.
153, 12e x. (n° 142) orovenant 6e ^aint-^tnan6, xeul inanuxcrit xe
ranacnant a la tra6ition L, et Lruxellex L. K. 1103, 11e x. (n°10)
provenant 6u dolle^e 6ex ^exuitex.
()uant aux ^laurixtex, il ext in6ic^ue 6anx le 5^//HH^«5 coc/lc«m,
parx xecun6a, col. 1406-1407, 6u t. 10, c^u'ilx eurent reccmrx a
clnc^ inanuxcritx 6e la Vaticane et a c^uator^e inanuxcritx 6itx exem-
/?/H?-lH (?H//lc^nH. doinine noux l^vonx xi^nale 6anx ncnre ar-
ticle^, lex inxx. 6e la Vaticane xont lex inxx. Vat. lat. 414, 500, 501,
656 et 655, (n° 143, 144, 145, 147, 146), inaix pour ce 6ernier,
6ont lex loliox renlerinant le correot. ont 6ix0a1^, on 6oit recou-
rir a l^une ou l^autre 6ex copiex 6ex variantex: inxx. Vat. lat. 4991
et ?arix L. l>l. 11646. ()uant aux inanuxcritx lran^aix 6ou^e xont
i6entiliaolex: le celel?re doroelenxix, ?arix L. l^. lat. 12205, 6e/7e
x. (n° 106); ^n^erx 76, 9e x. (n° 2); ?arix L. N. lat. 2095, 9e x. (n°
98); Keiinx 393, 9e x. a^ant appanenu a I^incinar (n° 120);
Lour^ex 83, 11e x.(n° 9); ^.vrancnex 92, 12e x. (n° 6); Diion 154,
12e x. (n° 24); ?arix L. ^l. lat. 2103, 12e/13e x. (n° 99); ?ai-ix
8ainte-(3enevieve 211, 12e x. (n° 116); Kouen 475, 12e x. (n° 123);
lliion 149, 13e x. (n° 23); ?arix L. 1^. lat. 15657, 13e x. (n° 110);
6eux autrex inanuxcritx, inxx. ?ratellenxe et Leccenxe, connux 6ex
^laurixtex xont auiour6^nul oer6ux.
Ln 1754 oaraixxait a ^.oine une e6ition nouvelle 6e pluxieurx
traitex 6'^u^uxtin preparee par ?ier l^rancexco koßßini xoux le

io Volr note 5.
Intro6uction: Le5 inanu5cni5 145

titre 5. /t«?-. /I«^«5tlnl //l/?/?onen5« ^«co/?l /)e ^^tlH Del et /li>ew


H?^itno ^omln« et /'^e^«tlnHtlone SHncto?-«?n. O^e^ 5e/ectH. L6i-
tionein einen6atixxiniain, et variix lectionioux un6ic^ue collectix
praecipue uero ex do66. ^lxx. Vaticanix a6ornatain curavit ?. k>.
Iv, Koinae, ^,n. 3al. 1754, apu6 dratrex ?alearin,iox, 2 vol. in-12.
Le corrept. li^ure au toine 1, p. 277-)79. I^oux avonx prexente
cene e6ition 6anx 6eux aniclex^ avec l^in6ication 6ex leconx nou-
vellex retenuex par ko^ini et c^ui xeront xi^naleex 6anx l^pparat
critic^ue 6e notre e6ition. doinine l^eäiteur n'a pax prix le xoin 6e
precixer le c>u lex inanuxcritx iuxtiliant xa correction, on n'a pu
in6i^uer la xource c^ue 6'une inaniere ^^potnetic^ue, et conxtater
c^ue la plupan 6ex variantex proviennent 6e l^un ou lautre 6ex
liuit inanuxcritx 6e la Vaticane connux (n° 143 a 150). ^/lal-
rieureuxeinent toux lex inanuxcritx conxervex a la Vaticane xont
tar6ilx: 6eux 6u 13e x. (n° 143, 146), 6eux 6u 14e x. (n° 147, 149)
et c^uatre 6u 15e x. (n° 144, 145, 148, 150). D'aprex nox xtatixti-
c^uex kc>Mni aurait lait coniiance xunout aux 6eux inanuxcritx 6u
13e x. (vin^t-liuit leconx 6u inx. Vat. lat. 414 ^n° 143^ et trente-xix
leconx 6e inx. Vat. lat. 655 ^n° 146^); pour lex autrex einpruntx on
peut precixer: inanuxcritx 6u 14e x. (c^uin^e le^onx 6e Vat. lat. 656
»° 147^ et xei^e leconx 6e Vat., ?al. lat. 194 ^n° 149^); inanuxcritx
6u 15e x. (vin^t-c^uatre leconx 6e Vat. lat. 5llU ^n° 144^, vinßt-troix
leconx 6e Vat. lat. 501 >n° 145^, 6ix-neul leconx 6e Vat. lat. 9949
In° 148), 6ou2e le^onx 6e Vat., Url?. lat. 70 ^n° 152^).

^ (3. koliiet, I^ne e6ition ineconnue 6u "De correptione et ß«Na" c!e 5aint
^u^u5tin executee par ?, k. koßßini 2 Kcnne en 1754, ^u^u5tinianuin 33
(1993), 233-255; I.e ?5eu6o ?ro5pectux, 6atc 6e Koine 1755, 6e l'e6itian ro-
inaine 6e5 "Oeuvre5 6e 3. ^,u^u5tin 5ur la ßräce et la pre6e5tination" publice
en 1754, ^ußu5tinianuin 34 (1994), 57-90.
146 De correptione et ßratia

Kditionx 6u De correptinne et ßratia

?our 6ex iniorinationx coinoleinentaire5 relativex » un cenain


noinl?re 6e cex e6itionx on oourra 5e reponer a notre anicle
puolie 6anx le voluine puolie a l^occaxion 6u "Iroixieine centenai-
re 6e 1^6ition inaurixte 6e xaint ^u^uxtin" (?arix, Ltu6ex au^ux-
tiniennex, 1990)l^.

I - Lditianx inxeree5 6anx le5 "Opera cirnnia "

XVIe
(Dctaua parx liororuin 6iui ^,urelii ^,u^uxtini c^uox epixcopux e6i-
6it: .., Diui aurelii außuxtini nipponen5ix epixcopi lioer 6e correp-
tione et ßratia a6 Valentinuin et cuin illo inonacnox ... (^ußßuxtux
Do6on) - Laxileae, ?etrux ^rnoroacn sc Grol?en, Vol. 8, 1505/6.
In-4°. sanier Qß4v-^K4v (9 folic«).
3eptirnux l-oinux Operurn Diui aurelii ^,u^uxtini I^ipponenxix epi-
xcopi continenx relic^uain panein rQv ?toXcuixQv i6 ext pu^nax
a6uerxux naerexex Donatixtaruin et ^elaßianorurn, xurnrna uißi-
lantia repurßatoruin a inen6ix innuinerix, per Dex(i6eriurn) ^rax-
inuin Kotero6arnuin. Laxileae, krooen, 1528. In-iol. - co^e/?t., p.
903-921.
3eptiinu5 l-oinux Operuin ... (sacooux ?Iaeiner). ?arixiix in oliicina
(Hlau6ii dnevallonii, anno 15)1. In-iol. - co?i-ept., iol. 272^-277v.
3eptiinux loinux D. aurelii ^,u^uxtini ... Operuin continenx ... ?ari-
5ii5, ex oliicina darolae (3ui1larä, 1541. In-lol. - co^^t., tol.
286^-292r.
Lu^c!uni, apuä I^ußonein et naere6ex ^einonix a pona, 1541. In-
lol. - co^ept., lol. 286^-292r.
3eptiinux loinux Operuin ... (Xlaninux Lipxiux), Laxileae, krooen,
1542. In-Iol. - co^e^t., col. 1325-1351.

!2 Voir nme 5 (p. 71-102).


Intro6uction: Le5 e6itionx 147

3eptiinu5 l-oinux Operuin .,. Venetiix, a6 xi^nuin 3pei, 155ÜI. In-8°. -


co^ept., lol. 286^-292^.
loinux xeptiinux Operurn ... ?arl5ii5, ^pu6 darolain (3uillarä ui-
6uain (Ulau6ii dnevallonii 35 (^ulielinuin Dexli>ovx, 1555. In-tol. -
co?T-H!>t.,lo1. 286v-292r.
3eptiinux l-oinux Operuin ... (e6. Ivlan. I.ip5lux 6c Joannex doxteriux)
LaxÜeae (krol?eniux 3! ^pixcopiux), 1556. In lo1. - co^ept, , co1.
1325-1351.
D. ^.urelii ^u^uxtini ... a6uerxn5 naerexex ?elaßlanoruin, c>uol-uin
oinniuin xeriein verxa paßina incÜca!iit. Ioini 3epninl parx poxte-
rior, cuin In6ice reruin et xententiaruin 1ocup1etlxxlin<i>. I^uß6uni,
^.pu6 3el?axUanuin ^onormuin, 1562 (928 p. -»- 13 p. In6ex). In-
lol. - co^e^t., p. 781-814.
3eptiinux toinux Operuin ... (e6. Ivl. I.ipxiux, ^s. doxteriux, ^s. Vliinine-
riux). Laxileae, krol?en, 1569. In-lol. - co^e^t., col. 1325-1351.
3eptiinu5 l-oinux (Dperuin ... ?arixiix, apu6 (3ulielinuin ^lerlin Ü5
^ivelliuin, 1571. In-lol. - co^ept., lc>l. 286^-292r.
Ioinux 3eptiinux Operuin ... ?er l-neolllßox Lovanienxex ex rnx. co6.
inulto lal?ore ein., et al? innuinerix erroril?ux vin^icata: Il1uxtr.
praeterea eruäiti5 cenxurix, sc locupletata inu1tix noini1ii5 K5
alic^uot epixtolix eiux6ein L. ^.ußuxtini, antea non e6. duin in6ice
tripartitc>. duin annmationioux, ^.ntverpiae, ?lantinux, 1576. In-
lol. - co^^t., p. 531-541.
Diui ^urelii ^,ußu«ini ... Operuin loinux 3eptiinux continenx ... ,
Venetia, >^,pu6 lci^nnein (3uarixcuin, 65 xociox, 1584. In-4°. (468
lciy. - co^-ept., lol. 432^-44llv.
^ Venetiix, apuä ^oannen!-Lapti5tain 3ex5ain 35 lratrex, 1584. In-4°.
(468
Venetilx,
lol.). apu6^uiNax,
- co^t., lol.1584.
432r-44llv.
In 4°. (468 lol.). - co?T-e^t., lol. 432^-

440v.
^ Venetii5, ^.pu6 Dainianuin ^enaruin, 1584. In-4". (468 lol.) -
co^ept., lol. 432r-440v.
148 De correptione et ßratia

3eptiinux loinu5 Operuin ... ?er tnec>1oß<i>x I.ovanienxex ... I.u^6uni


(^xcu6el?at loannex ()ua6ratux), 1585/86. In-lol. - co?-?-^t., p.
531-541.
Diui ^,urelii ^ußuxtini ... Operuin l-oinux xeptiinux coritinenx ... ?er
tneo1ozo5 I.ovanienxex ... ?ari5iix, cuin 5ißno ^/la^nae !>1auix,
1586. In-lol.-k!clition partaßee portant 1ex 5ißnature5 6e Dion/xiux
Ouvalliux (lin t. 5), darolux Koßeriux (lin t. 7 et 8), loannex Klet-
ta^er (iin 6u vol.). In6icex, e6iteurx et iinpriineurx ßroupex xoux
le titre "3c>cietax ?arixienxix" (lin 6u t. 9). - co?i-^t., p. 531-541.

XVIIe
3. ^urelii ^.u^uxtini ... Operuin toinux xeptiinux. I^unc inultix locix
xuinino xtucüo einen6atux, per Ineo1oßox I.ovanienxex, ?arixiix,
cuin xi^no Lutetiae uroix ?arixioruin, 1614. In-lol.- co^ept., p.
531-541.
3. ^urelii ^ußuxNni ... Operuin toinux xeptiinux ... ?er Ineoloßox
Lovanienxex, doloniae ^ßrippinae, xuinptitiu5 ^ntonii Nierat,
1616. In-lc>l. - co^-ept., p. 471-480.
3. ^urelii ^,ußuxtini ... Opera ex uetuxtixxiinix inanu5criptix ... per
l-neoloßox Lovarüenxex ... loin. VII, ?arixiix, cuin xi^no ^la^nae
d>l»ul5 (3ocietax ?arixienxix, t. 1), 1635. In-lc>l. - co?^ept., p. 531-
541.
3. ^urelii ^u^uxtini ... Opera ... loin. VII, ?arixiix, cuin 5i^no ^1aF-
nae l^auix (3ocietax ?arixienxix, t. 1), 1651. In-lol. - co?r-^t., p.
643-653.
3ancti ^urelii ^ußuxtini ... Opera ... loin. VII, Luß6uni, xuinptil?ux
loannix Kacüxxon (?n. Lor6e, ^rnaul6, ?. Lor6e sc Larl?ier),
1664. In-lol. - co^ept., p. 545-554.
3ancti ^urelii ^ußuxtini ... Operuin loinux 6eciinux, parx priina ...
Opera et xtucüo inonacnoruin Orcünix 3. Lenecücti e donßre^a-
ticme 3ancti Klauri ... ?arixiix, excu6el?at krancixcux ^lu^uet,
1690 (12 t. m-lol.). - co^ept., col. 749-778; 3/Üabux co6icuin, col.
1406-1407.
^ ?arixii5 ... 2a e6., 1696.
Intro6uctioni Le5 e6itionx 149

XVIIIe
L6itio nova ... ^.ntverpiae, 3uinptiou5 ^ocietatix, 1700 (12 t. In-
lol.). - co?-?-^ot,, l. X, 1, col. 495-514; ^,na1/tica x/nop5ix, col.
492l?ix-494.
Venetiix, Lxcu66eoat ^o. Lapti5ta ^lori^^i, 1729-17)4 (12 t. in-
:ol.). - co^e^t,, I. X, 1, an. 17)3, col. 749-778; 3/llaoux co6icuin,
3ecun6a
col. 14Q6-1407.
e6itio Veneta. Venetiix. Lx t/po^rapliia ^oannix Lapti5-

tae ^.1l?ritii I^ier. kil., 1756-1759 (18 t. in-lol.). - co^-e^t., Ioin.


^6itio
14, an. tertia
1768, Veneta
col. 921-956;
..., Lax5ani
^nal/tica
- ?roxtant
x/nopxix,
Venetiix
col. 955-962.
apu6 Keinon-

6ini, 1797-1827 (18 t. in-4°). - co^eppt., loin. XIV, an. 1797, col.
921-956; ^nal/tica x/nop5ix, col. 955-962.

XIXe - XXe
Venetiix, t/pix Ioxeplii ^.ntonelli, 1833-1862, (12 t.) - co^-e^t.,
Ioin. X, 1, an. 1862, col. 831-862; ^,nal/tica 5/nop5ix, col. 863-
870.
3ancti ^urelii >^,ußuxtini ... Opera oinnia Po5t Lovanienxiuin l-lieo-
loßoruin recenxionein ... opera ec nu6io ^lonaclloruin Oräinix
xancti Lene6icti ... L6itio ?arixina altera einen6ata et aucta ...,
?arl5N5, apu6 0auine iratre8, 1836-1838 (11 t. in-8°). - co^ept,,
loin. I0, par5 prior, 1838: col. 1269-1318".
3ancti ^,ußuxtini ... Opera oinnia ... L6itio noua, accurantil?ux D. ^.
L. Oaillau, ?arixiix, apu6 ?aul ^eiller, 1836-1842 (4ll vol.). - co^-
^t., loin. 36, 1842, p. 3-52.
3ancti ^urelii ^ußuxtini ... Opera oinnia ... ^6itio nouixxiina, einen-
6ata et auctior, ^.ccurante ^.-?, I^Ii^ne ..., ?arixiix, apu6 k!6ito-
rein ...> 1841-1842 (12 t., 3uppleinenturn). - ^.Kera eclitio 1865. -
co^e^t., loin. 10, ?arx prior, 1841, col. 915-946.

" 3ur l^lu5ioire 6e ceite e6ition et 6e celle 6e ^li^ne qui en 6epen6, voir
notre arcicle Deux ßran6e5 e6icion5 6e 5aint ^u^u5tin au 19e 5.: (3auine
(1836-1839) - Xli^ne (1841-1842), ^u5tiniana 45, lnc. 1-2 (1995), 5-44.
150 De correptione et ßrati2

Oeuvrex coinpletex 6e xaint ^ußuxtin, tra6uitex pour la preiniere loix


en iranc^aix xoux la 6irection 6e ^1. ?ouioulat et 6e I^l. 1^ooe
Kaulx ... Lar-1e Duc, L. (3uerin, 1864-187) (18 vol. ßr.). - cc»-.
^t., Ioine 16, 1871, p. 295-320.
Oeuvrex coinpletex 6e xaint ^ußßuxtin, tra66uiiex en iran^aix et anno-
teex par ^1^4. ?eronne ... Vincent ... k!calle ... dnaroentier ... I^.
Larreau, ... renlerinant le texte latin et lex notex 6e 1^e6ition oene-
6ictine, ?arix, L. Vivex, 1869-1878 (34 t. ßr.). - con-e/?t., Ioine 31,
p. 515-557.
(Dl?rax äe 3an ^ßuxtin en eclicion l?ilinßüe, l-oino VI: l-rata6ox xoore
la ßracia, Lil?1loteca äe ^utorex crixtianox, ^la6ri^, 1949 (2^
e6icion 1956). - De la correccion v 6e la ßracia, verxion v intro-
äuccion äel ?. Victorino dapanaßa, p. 115-215 (2^ eclicion, p.
119-227).
Oeuvrex äe xaint ^u^uxtin ((Üol. Lü?liotnecjue ^,ußuxtinienne), Vol.
24: ^,ux inoinex ä^c!ruinete et 6e Provence; texte 6e l^e6. oene-
clictine, introc!uction, tra66uction et notex par ^ean dnene et ^»c-
c^uex ?intarä, ?arix, Dexclee äe Lrou^ver, 1962. - co^c^t., p. 268-
381.
Opere 6i 3ant'^ßoxtino, vol. XX: (3ra^ia e lioena, lexto latino;
intro6u^ione e note cli ^ßoxtino l-rape; traäu^ione 6i ^laria ?al-
inieri Koina, Qtta I^uova Lä., 1987. - co?-?-ept., p. 116-189.

II - L6itionx particulierex

XVe
Opuxcula. (17 tractatux) ... Incipit Lili>er ^.ußuxtini De dorreccione
Lt Qratia, lol. 12llr-143>-. Krako^v, I^axpar I^ocnle6er (?). dirca
1475 (?) - 172 lol. In-2°.

XVIe
D. ^urelii ^u^uxtini I^ipponenxix epixcopi cle ßratia i^ lioero aroi-
trio, a6 Valentinuin sc cuin illo inonacnox, lioer unux. Liux6ein
6e correptione et ßratia a6 euin6ein et cuin illo inonacnox, lioer
Intro6uction: 1.e5 e6ition5 151

unux. ()uil?ux praeinittuntur epixtolae 6uae Diui ^u^unini a6


Valentinuin, contra eox c^ui neßant lil?eruin arl?itriuin. doloniae
Ioannex Q/innicux excu6el?at. >Vnno 1530. - In-16. - dnillre 6e
^.-I, (70 lol.). - kol. k! 7v^ De ^atia et lio. arl?. (expl.) - Ketract.
corrept.: "Kurxux ..,"- Z 8^: Liux6ein Diui ^.urelii ^.ußuxtini
I^ipponenxix epixccipi, 6e correptione 35 ßratia, a6 Valentinuin sc
cuin illci inonacncix, 1il?er incipit. (3oininaire): "()uo6 xaepe rexu-
inenc>a xit ... ualeainux", (üaput priinuin: "Lectix linerix ... inul-
titu6inein peccatoruin" I. 6^ (- lo1. 4ll-70),
Diui ^urelii ^.ußuxtini ... De ßratia et 1il?ero arl?itrio, a6 Valentinuin
sc cuin illu inonacnox, lil?er unux. Liux6ein De correptione et
ßratia aä eun6ein et cuin illo inonacnox, 1il?er unux. ()uil?ux prae-
ininuntur Lpixtolae 6uae Diui ^ußuxtini a6 Valentinuin, contra
eox qui neßant lil?eruin arl?itriuin. Venetiix, per Ioannein
?a«vinuin, sc Venturinuin 6e Kullinellix, 15)4, In-16.- dnillre
6e ^-k, (48 lol,).- kol. D 3^: Diui ^,urelii >^ußuxtini ?Iipponen-
xix k!pixcopi, in lil?ruin 6e dorreptione et zratia ... ^rßuinentuin
"Kurxux ..."; D 3^ l!iux^ein ^.urelii ^,ußßunini ..., 6e correptione
et ßraNa ... lil?er incipit ... "Lectix linerix ... inultitu6inein pecca-
toruin" k. 8r (- lol. 26-48).
Diui ^.urelii ^ußuxtini ... De ßratia et lil?erc> arl?itrio, a6 Valentinuin
sc cuin illo inonacnox, lil?er unux. k!iux6ein De correptione et
ßratia a6 eun6ein s5 cuin i1!o inonacnox 1il)er unux. ()uil?ux prae-
inittuntur ^pinolae 6uae Diui ^,u^uxtini a6 Valentinuin, contiÄ
eo5 qui neßant lil?eruin arl?itriuin. Venetiix per D. Lernar6inuin
3ta^ninuin 6e l-ri^inc>, 1538. In 16. - co^ept., lo1. 91-112.
Diui ^,urelii ^,ußßuxtini I^ipponenxix epi5copi 6e ßraUa sc 1il?erc>
arciitrio, a6 Valentinuin sc cuin illci inonacnQS lirier unux. Liux-
6ein 6e correptione sc ßratia a6 eun6ein sc cuin il1o inonacnox,
lil?er unux. ()uil?ux praeininuntur epixtolae 6uae Diui ^ußuxtini
a6 Valentinuin, coMra eox c^ui ne^ant lil?eruin ar^itriuin. ?arixiix,
^.pu6 Ioannein koucner, 1542. 3i^n. ^-?^. In-16. - ko1. I. 2^:
Diui ^urelii ^,ußßunini ?iipponenxix epixcopi, in lil?ruin 6e cor
152 De correptione et ßrati2

reptione et ßratia ac> Valentinuin et cuin il1o inonacnox, ex 1itiro


retractationuin: ^,r^uinentuin: "Z.urxu5 ... inultitucünein pec-
catoruin. kinix" ?^r. _ ^. Z z:^l. I.7v ^^^ li^ne toin1iee a I^iin-
pre55ion, en 1?ax 6e paße (cap. 6, 11): ipxain^ qua praecepta eiu5
liant, liäelein äei et ^proxiini, - Oinixxion c^ui 5e retrouve 6an5 lex
exeinplairex 6e cene ec!ition panaßee avec ^ean II Lonnoinine et
l^icola5 LarcxIu.
^ ?arixiix, ^.pu6 loannein Lonnoinine, 1542. In-16. - co^ept,, I.2v -
?.4r.
?arixiix, ^.pu6 >Iicol2uin Lartiou, 1542. In-16. - co^e^t., I.2^-
?.4r.
D. ^urelii ^u^uxtini Lcclexiae 6octori5 exiinii Opuxcu1oruin ... 3 l.
Venetiix, Lx Oiiicina Lraxiniana, ^,pu6 Vincentiuin Valßrixiuin,
1545. In-8°. - l-oin. 2, c^uo cunnia quae a6 ßratiain et lioeruin
ar1iilriuin xpectam, 6eclarantur: ex litirix eiuxäein a ^l(aßixtro)
^,u^u5tino 3oxteneo kre^oxo excerptu5, 6^ xcnoliix, arßuinentix sc
in6ice 1ocupletatu5 (419 tol,). - co?-?-e^t., lol. 290^-319v.
D. ^.urelii ^.ußuxtini ... Opera contra ?eiaßianox, in 6uo5 toino5
äißexta, et a pluriini5 inenclix, c^uae xtu6io erucütixxiinoruin viro-
ruin etiain in novixxiina ae6itione inventae 5unt, 6ilißenter repur-
ßata. Lovanii, Lx ollicina Lannoloinaei Orauii, ^nno 1555 sl. 1,
809 p. -,-2 p.; I. 2, 820 p.). In 8°.- co^ept,, loin. 2, p. 527-578.

XVIIe
Diui ^.urelii ^ußuxtini ... Operuin contra ?elaßiano5 ... 2 l-. ?arl5iix,
Lxcuäetiat ^ntoniux Vitra/, 1644. In-8°.- co^ept., Iciin. 2, p.
527-578.
3ancti ^ußuxtini I^iliiionenxi5 epixcopi 6e correptione et ßratia a6
Valentinuin et inonacno5 eiux. I.i0er unux. - <^nrixtiano lectori,
p. 1-2; ^.nal/tica 3/nopxix Doctrinae nuiu5 LÜKri 6e correptione
et ßratia, p. 3-14; co^^t., p. 1-40 (x. lieu ni 6ate; a ?arix cnex
^.ntoine Vitra/). In-12.
Intro6uction: Le5 e6ition5 153

l-ra6uctic>n 6u livre äe 3. ^u^uxtin De la dorrection et 6e la ßrace.


^.vec 6ex 3oinrnairex 6e la Doctrine contenue en cnac^ue dna-
pitre. ((Dperex vonre 5alut .., xelon xon c>on plaixir. ?nilipp. 2, v.
12). ?ar ^1. ^ntoine ^rnaul6, ?rextre, Docteur en l-neolo^ie 6e
!a l^laixon 6e la 3orl?onne. ^. ?arix cne^ ^,ntoine Vitre .,,, 1644.
In-12. - ^u lecteur, p. 1-2; ^nal/tica 3/nop5ix, p. 3-14; sl-exte
latin) 3ancti ^,ußunini ... co^e^t., p. 1-40); lra6uction 6u livre
6e 3. ^,ußu5tin, De la coi^ection .,., p. 1-128.
Ira6uction ... 3econ6e ^6iiion. ^ ?ari5 cnex >Vntoine Vitre,
1647. In-12. - ^.u lecteur ..., p. 3-18; flra6uction) p. 19-130;
^nal/tica 3/nop515 p. 131-144; slexte latin) p. 1-40.
^ Ira6uction ... 3eine e6ition ... >V ?arix, cne^ >Vntoine Vitre, 1652.
In-12.
3ancti ^ußuxtini ^pixcopi et k!cclexiae Dcictorix ^liqua Opera Inxiß-
niora a6verxux ?elaßiano5 sc eoruin 1^.eliquiax. ?v,oinae. Lx t/po-
ßrapnia I^natii 6e I.axarix, 1652. In-4°. - <üliriniano lectori p. 1-
20; Nuin. 1, p. 1-113; -Nuin. 2, p. 1-304. - Nuin. 3, p. 1-42. -
co^epl,, l>luin. 2, p. 101-154".
3ancti ^.urelii ^ußuxtini I^ipponen5ix epixcopi 6e (Horreptione et
ßratia, a6 Valentinuin sc cuin illo inonacnox, lil?er explicatux s5
notix illuxtratux. ^.ccexxerunt 5ui5 1ocix aniina6verxionex in aliczua,
c^uae D. ^ntoniux ^.rnal6ux euin ipxuin lil?ruin e Latino (3al-
licuin lacienx, aut in Divi ^.ußuxtini textuin inxeruit, aut ati
3ancti 6octori5 aliena xenxu ip5i attril?uit. ^uctore ?. ^ntonio
Vatier äocietatix ^exu Ineolo^c>. ?arixii5, ^pu6 (-axparuin iVletu-
rax, 1652. In-8°, (XVY-288 p.
3ancti ^ußuxtini Lpi5copi I^ipponenxix sc ^cclexiae Doctori5 Opux-
cula quae6ain xelecta. Lruxellae, k!x Oiiicina kranci5ci Vivieni,
1654. In-12, (11)^516 p. - co^t., p. 207-286.

(^ (3, kolii«, 1.^e6ition 6e5 "Opel-a in5ißnio« 3. ^.ußu5tini c. pelaziano5"


publice 2 Kaine en 1652 et cen5uree par le 5aint-Ollice, KL^uß, 39 (1993),
425-439.
154 De correptione el ßr2tia

3ancti ^ußuxtini .,. Opuxcula c^uae^ain xelecta ... ^6itio ncivixxiina ...
Lruxellae, k!x Ivpoßrapnia krancixci Vivieni, 1656. In- 12, 514 p.
- co^ept., p. 205-284.
Ira6uction 6u livre 6e 3. ^,ußuxtin 6e la dorrection et 6e la ßrace
avec 6ex 3oininairex 6e la Doctrine concenue en cnac^ue (Hna-
pitre ... par Xl. ^,nioine >Vrnau16 ... 3e e6., ?arix, ?ierre Le ?ecit,
1656. In-12, 198 p.
3ancti ^u^uxtini ... Opuxcula czuae^ain xelecca ... 3a e6., Lruxellae,
ex tvpoßrapnia k. Vivien, 1658. In-12, 514 p. - co^ept., p. 207-
286.
Ira6uction 6u livre 6e 3. ^u^uxtin 6e la (!orreciion et 6e la ^race ...
par Xl. ^.ntoine ^,rnau16 ... I^ouvelle e6iiion. ^ ?arix, cneT
?ierre I.e ?etit, 1661. In-12, 192 p.
3ancti ^.ußuxtini ^pixcopi ... Opuxcula quae6ain xelecta ... iI6itio
quana. Lruxellae, k!x l-vpQ^rapnia krancixci Vivien, 1662. In-12,
XXII-514 p. - co^ext., p. 2N5-284.
3ancti ^,u^uxtini ... Opuxcula czuae6ain xelecta ... L6incl czuinta.
Lruxellix, ^.pu6 I^inl?enuin Xlarcliant, 1673. In-12, (16) 461-(3)
p. - co^e^t., p. 175-242.
3ancti ^u^uxtini ... Opuxcula quae6^in xelecta ..., Lu^6uni, 3uinpt.
ioannix dene, 1673. In-16, 443 p. - co^e^t., p. 159-218.
Ira6uction 6u livre 6e 3. ^u^u5tin 6e la (Horrection ei 6e la ßräce ...
par ^l. ^,ntoine ^rnaul6 ... I^ouvelle e6ition. ^ Lruxellex, Lußße-
ne rlenri kricx, 1675. In-12, 127 o.
Ira6uction 6u livre ... par Xl. ^ntoine ^rnault (xic) ... I^ouvelle e6i-
tion. ^, ?arix, cKe^ ^n6re ?r^lar6, 1685. In-12, 192 p.
Ira6ucuc>n nouvelle 6u livre 6e 3. >Vußuxtin 6e la dorrection et 6e la
ßrace. ^,vec lex rellexionx et explicationx necexxairex. Ou 5oM
rexoluex toutex lex principalex 6iliicultex, Ioucnani lz inatiere 6e
la (3race 6^6ain sc 6e ^exux-(Hnrixt, 6e l-etai 6'innocence si 6u
pecne ... ?ar le ?. dnarlex^oxepli 6e Irovex slricaxxin) ^ ?arix,
en la l?outiczue 6e (3uv (Haillou ..., 1685. In-12, I-IX, 501 p.
Intro6uctic>n: 1.e5 e6ition5 155

XVIIIe
3ancti ^.u^uxtini ... Opuxcula c^uae6ain xelecta. Lmetiae ?ari5ioruin,
?er Lioliopolaruin 3ocietatein, 1713. In-12, (2)-XII-492, - co?--
?-e^t., p. 212-276 p.
IVa6uction 6u livre 6e 3, ^ußuxtin ... par 1^1. ^,(ntoine) /^rnaulc!) ?.
D. L. I. D. I.. Ivl. D. 3. I^ouvelle e6ition. ^. ?arix, Du lon6 6e ^.
(3. I^. ?rallar6, clie^ ^lexix 6e 1a Koclie et lI. D. dliauoert, 1725.
In-12. 171 p.
3ancti ^u^uxtini ... Opuxcula c^uae6ain xelecta ... 3 loini. Lutetiae
?ari5ioruin, ?er Lioliopolaruin 3ocietatein, 1726. In-12. - co^-
^t.,-!-c>i«. 2, p. 301-349.
3. ^ur. ^u^uxtini ... De ßratia Dei et lil?ero arl?itrio noininix et prae-
6extinatione xanctoruin. Opera xelecta. k!6inonein einen^atix-
xiinarn, et uarnx 1ectionil?ux un6ic^ue collectix praecipue uero ex
do66. ^15x. Vatican!5 ac!ornatain curauit ?. k. k. (?etrux kran-
cixcu5 ko^ßiniux). Koinae, apu6 kratrex ?aleariniox, ^,n. 3al.
1754. 2 vol. in-12. - Vol. I, XXIV-417 p.; Vol. II, IV-989 p. -
co^-eppt., I. 1, p 277-376,
^ ^.oinae et proxtant ?arixiix, apu6 ui6uain (Evelier et liliuin, ^n.
3al. 1756, 2 vol. in-12,- co^e^t., i6ein, (3ur cette e6ition voir nox
articlex 5i^nalex a la note 11).
l-raitex clioixix 6e 3t ^ußßuxtin ... 5ur la (3race 6e Dieu, le Lildre
aroitre 6e l^noinine et la ?re6extination 6ex xaintx; ^i6eleinent
tra6uitx xur la nouvelle E6ition latine 6e cex ineinex Iraitex iin-
priinee a I^oine en 1754, avec lex perinixxionx or6inaii-ex, et 6e-
6iee au ?ape Lencilt XIV (par 1^l?l?e dl, D^ueux). ?arix, ?,-(3.
cavelier, 1757. 2 toinex in-12. -l. 1, XI.IV-446; -l. 2, XVI-519 p.
- co^t., l. 1, p. 303-423.
3. ^ur. >Vu^uxtini ... De ßratia Dei, et lioero aroitrio noininix et
prae6extinatione xanctoruin. Opera xelecta. ^uxta Lxeinplar
Koinae 1754. (I16. 6e ?. l. koßßini, ree6itee par dl. Lec^ueux).
?arixiix, ^pu6 ^oannein Dexaint et darol. 3aillant, ^oannein Vil-
lene, ^oannein l-noin. lierixxant, ?etr. (3uillelinuin davelier, ^..
156 De correptione et ßratia

Xl. Lonin sc ^. I^. Lmtar6, 1758. 2 toinex, in-12. I. 1, XI.VII-


(2)-368; -l. 2, (2)-XIV-396 p. - co^^t., I. 1, p. 249-333.
3ancti ?roxperi ^quitani, 3. ^u^uxtmi clixcipuli, 3. I.eonix papae pri-
ini notarii, Opera oinnia ... ^clitlo xecun6a Veneta. luxta ?ari-
xienxein accuraNxxiinain anni iVlDddXI. Ioinu5 xecun6ux con-
tinen5 ^ppen^icein operuin eiu5äein ?roxperi. Lax5ani, 1782, xe6
proxtant Venetiix apu6 Keinon6ini. In-4°, VIII-352 p. - co^ept,,
p. 154-167 (tralte c^ui ne li^ure pax 6an5 l^e6. 6e 1711).
3anctae lVlatrix noxtrae datnolicae Lcclexiae Dußinatuin et ^loruin
ex xelect15 veteruin ?atruin c>peril?u5 Veritax 6einonxtrata 5eu
Veteruin ?atruin Ineo1oßia univerxa. (e6. dißneri anßelu5
Xlaria). - ?arx priina. De ecc1exiaxtici5 6oßrnati^>ux. I. VII. k1o
rentiae, i^x tvpoßrapnia loan. ^,nßeli Loucnar6, 1791. In-4°, 463
p. - coi^ept., p. 436-462.

XIXe - XXe 5.
krevneit äex inerl5cnlicnen V^illenx un6 ßänlicne (3na6e. ^,ux 6ein
Lateinixcnen 6e5 neilißen ^uFuxtin^x, teM5cn, init ^rl^uterun^en
nerau5ßeßel?en von ^oxepli V^i6iner, dnornerrn ain 3tiit ^u 3t.
I^eo6eßar, un6 ?rolex5or 6er iVloral- un6 ?axtora1-lneo1oßie ain
I./2aurn 2u Luxern. ^^ve/ Län6e. II. Lan6. (3öulicne (3naäe. Lu-
^ern, 1825. Druck un6 Verla^ von Xaver iVle/er. - co^e^t., p,
283-371.
Opu5cula ?atruin xelecta. ?arx II. - 3ancN ^,ußuxtini I^ipponenxix
ilpixcopi Opuxcu1a c^uaeäain xelecta, a6 naerexiin ?elaßianain per-
tinentia. Lerolini, 1827, ven6itur al? L. kranclino. - co?T-ept., p.
48-94.
>V xelect Lil?rarv ol tne iVicene an^ ?o5t-iVicene katnerx ol tne
dnrixtian dnurcn, Vo1. V: 3aint ^.ußuxtin. ^nti-?elaßlan V^orkx.
1" e6. -l. sc I. dlarck, ^6ml?urßn, 1887, repriiite6 1991. - co?--
^t., tranxlate6 r>/ ?. I^oline, K. L. V^alllx, L. L. V^arliel6, p.
467-491.
Intro6uction: 1^5 e6itionx 157

Diui ^,ußuxtini De correptione et ^r^tia, xecun6uin textuin ^lauri-


noruin. Intro6ucnone et notix auctuin e6i6it darolux Lover, 3, ^s,
k!6itio a1tera. Koinae apu6 ae6ex ?ont. I^niuerxitatix (3reßorianae,
1932 (2a e6. 1951).
lne katnerx ol tne dnurcn. vo1. 2. - V^ritinßx ol 3aint ^u^uxtine,
vol. 4., l^e^v Vorll, katnerx ol tne (Hnurcli, 1947. - co??-^t., tranx-
1ate6 !?v ^onn dounnev Ivlurrav, ^>. 237-305.
^u^uxtinux. 3cnrilten ßeßen <Hie 3einipelaßianer. 1.ateinixcn-6eutxcn.
(3na6e un6 lreier V^ille. ^urecnt^veixunß un6 (3na6e, üoenraßen
un6 erläuten von 3el?axtian Xopp. Die Vorneroextiininunß 6er
?leilißen. Die (-alie 6er Lenarrlicnkeit, ül?enraßen unc! erläuten
von ^6olar ^uin^eHer. ^uzzuxtinux Verla^, 1955. - co?T-ef>t., p.
160-239.
^ 2. ^ullaße, 1987.
3^v. ^u^uxtvn, I.axlla V^iara ?r2e^nacxenie. ?r^eloxvl i opraco^val
K,x. V^acla^v l!oorQ^vic^. K,xießarnia 3^v, ^oiciecna, ?c>xnain,
V^arx2a^va, Luolin (1971). - co^^t. (tra6. po1onaixe), p. 149-169.

lextiinonia

?our l^e6ition äu De correptione il noux a paru necexxalre 6e


conxulter en plux 6ex inanuxcritx lex citationx c^ue le5 auteurx cnre-
tienx ooxterieurx a ^u^u5tin en avaient laÜex. (^et inventaire
x^iinooxaN tout oaniculiereirient en raixon 6ex 6ixcuxxionx tneo1o-
ßic^uex xurvenuex au 9e x. relativ« a la pre6extination, et oü olu-
xieurx oaxxa^ex 6e ce traite ont lau l^ooiet 6u 6el?at. dex citationx
x'averaient coinine 6ex teinoinx 6e la tra66ition 6u texte auxxi
iinpon^ntx c^ue tel ou tel inanuxcrit conteinporain ou plux tar6ii.
I/en^uete a traverx le5 auteurx 6ex Ille et 11e x. x^ext inanilextee
0arloix intere5xante oour precixer la lecon la plux re^ue, coinine
noux l^in6ic^ueronx 6anx l^apoarat critic^ue. I^n autre interet 6e
l^en^ete etait 6e coinoren6re la tranxinixxion 6'un auteur a
158 De correptione « ßratia

l^autre äe cex citatic>n5 et 6e leur xi^nillcation tlieoloßic^ue. dex


a5pect5 xeront prexentex 6anx une etu6e proietee.

?our 5linpliller la 6ocuinentation noux avon5 eu recourZ a 6ex

/line/, - ^,l?aelaräu5, 5ic et non (^, dritic^I Lclition l?/ Llancne L.


Lo/er anc! I^,icnarä ^scX,eon, I-ne I^niverxit^ ol dnica^u ?re55,
1976-1977)
/4/ex. c/e //H/« - ^1exanc!er 6e I^alex: (3/o55Ä ln ^«Ät«o?- /lt^o5
5enle?7tlH?-«n7 /'et^l /.o?ni>H^l (Lio1iotneca lrancixcana 5cnola3tica
inecüi aevi, t. 12-15, 4 t., ()uarraccni, 1951-1957); 5«MmH t^eo/o-
^lc^l (cura et 5tu6io ??. dolleßii 3. Lonaueiiturae a6 lläein cocli-
cuin e6ita. 4 toini et in6icex, ()u»raccni 1924-1979)
He<^l, co//ecl, - (?o//ect^neH e 5. /1«^«5tlno ln e/?ut«/a5 /^«/l ^4/?c>5to/l
(ineäita)
ZonH, - Lonauentura, dommentH^ in ^«Ät«c>?- /l^o5 ^ententlH-
?-«m ... (e6. in 4 t., c)uarracni, 1882-1901)
75«Sl/I?. - ^ußippiux, ^xce^vla (d3^I. 9, 1)
/-/o?-. » klorux Luß6unen5ix; ex/?o5. - Fx/>c>5ltlo in H>«to/<« HeÄtl
/^l«/l ex o/?e?-li>«5 5. ^4«ß«5llnl (Ivlanu5crit l-ro^ex 96); 5ent. - 5en-
tentt^e c/e /?^e^e5tln^tlone (?!. 116); tenenc/. - /.lbe//«5 ^e tenenc^l
«e?-lt^te (?!. 121)
F«/^. -kulßentiu5 ^uxpenxl5, De TVinit^te H^ /e/lcem ((^1. 91 ^)
(?ott. - (3ott5cnalcux Orl?acen5ix, De /?^ec/«tl>^ltlone (k!6. d/ril1e
I.ainl?ot, Oeuvrex ßrainrnaticalex et tneolo^icjuex 6e (^oäexcalc
6'Orl?alx, 3picileßiuin I.ovanienxe 22, Louvain 1945)
<??-Ht. - (3rat!anu5 Lononien5i5, Dec?-et«^ (e6. L. krie6l?erß, 2 t.,
Leip^ß 1879)
//inc. - ?Ilncinarux I^,einenxi5; />^lec/. - De />?nec/«tlnaNone (?L
125); «na ^eit, - De «n<, et non lnna c/eltclte (?!. 125)
/.omi>. - ?etrux Loin^>arclu5; 5«^7?nH ^ent, - 5«?nma 5ententlÄ?-«?n
(k!6. 3picl1eßiuin Lonaventurianuin IV-V, 2 t., (33rottalerrata
Intrcxluccion: leniinonia 15?

1971 et 1981); co//ect. - (?o//ect^neÄ in omn« D, />a«/l ^4/?o5lo/l


^Mt«/a5 (PI. 191, 1297-1696, et 192, 9-519)
/,«/?. - Lupux kerrarienxix, (?o//eclane«m c/e l?-li>«5 ^«^«tlonli,«5 (?!.
119)
/>«c/. ^ ?ru6entiux Irecenxix; e/>«t. ^ ^/>«r«/He (?!. 115); />^ec/. ^
/)e/??nec/«tl>latlone (?!. 115)
/^l?N. ^ I^,atrainnux (Horl?eienxix, De^^e^e5tlnHtlone (?!. 121)
^«mi>. - Keiinl?alc!ux Leo6ienxix, De «ltH cAnonlca (ddl^l 4)
5cot. -3cotux Lrißena, Oe/??Ae^«tlnatlone (ddKl 50)
5«?nma ^ 5«mma ^ententlH?-«nm (?!. 176)
T^om. - l-lioinax ^,c^uinax

2, 1 6oininu5 ... 2ll 6erelinc^uax ine) klor., xent. 4, 1 (127 OD);


expox. in II cor. 3, 16-17 (lol. 140^1)
2, 10 ac per ... 2ll 6erelinquax ine^> ?ruä., prae6. 4 (1246 D-1247 ^.)
2, 11 6exi6erare ... ßratiae) ^,1ex. 6e I^a1ex, ßloxx» II, 6. 26, 21(t. 2, p.
253)
2, 12 lil?eruin arl?ilriuin ... 15 xeruu5 peccati) ^l?ael., xic et non 56, 2
(p. 233, 11-14)
2, 12 lil?eruin arl?itriuin ... 17 lil?eri eriti^ I.oinl?., collect. in II (Hor.
3, 6 (?!. 192, 24 D)
2, 12 lil?eruin arl?itriuin ... 20 6erelinc^uax ine) ?ru6., epixt. 13 (1008
Lc); xent. 4, 2 (127 D); I.up., collect. (659 <^D)

3, 1 ext eniin ... 9 faciatis ?ru6., prae6. 4 (1047 /^,L)


3, 1 intellißen6a ... 17 in occultc>^ I.oinl?., collect. in II dor. 13, 7 (?!.
192, 92 ^.)
3, 1 ext eniin ... 19 6at 6eu5^ klor., expox. in II dor. 13, 7-15 (iol.
184^2)
-^^. ,0<ii- ,.^ ,.,, ^
4, 1 non xe lallant ... 13 non acceperunt^ klor., xent. 4, 3 (128 ^,); i6.,
expox. in Koin. 8, 14 (lol. 45^1)
1 H2 De correptione ei ßr«ia

4, 4 xe6 potiux ... 6 ninil a^ant^ Ilioln., contra 6octrinain retranen-


tiuin a relißione, cap. 9, 1i. 180 (t. 41, parx L-d, p. <ü. 56, col. 1,
178-181)
4, 6 aßuntur ... ninil a^ant) Loina., collect. in Koin. 8, 14 (?!. 191,
1439 ^)

5, 4 6octorex ... 17 quoä uix lial?ere) klor., xent. 4, 4 (128 Ld)

7, 12 quo6 uult ... 18 atc>ue ßratan6a^ klor., xent. 4, 5 (128 d)


7, 18 correptionix ... 23 lecit llentein) klor., expox. in II l-iin. 2, 25-
26 (lol. 270^1); xent. 4, 6 (128 dv)
7, 20 non pro6ext ... 22 rexpexit euin 6oininux^ c/^ Loina., collect. in
II liin. 25, 26 (PI. 192, 373 L-374 ^)

8, 18 potext Deux quein uult (- quainuix non ne^etur 6eux poxxe


c^uein uelit) ... 27 prolicere) klor., xent. 4, 7 (128 v-129 ^)
8, 21 xicut al? oratione ... 27 proiicere) (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 23, c^u. 4,
c. 20 (I, col. 906)

9, 12 lecit 6eux ... 16 ellectux ext^ ^,bael., xic et non 138, 71 (p. 481,
326-329)
9, 20 peccata ... 23 peccauerunt^ ^lex. 6e klalex, xuinina II, p. 2, inq.
2, tr. 3, q. 2, 249, inein. 8 (t. 3, p. 263, col. 1)
9, 23 corripiatur ... 34 per 6euin lit) klor., xent. 4, 8 (129 ^,L)
9, 27 xi autein ... 3ll arl?itrio^ ^.aael., xic et non 138, 72 (p. 481, 329-
332)

10, 1 an a6liuc ... 5 c^ui non accepi^ ^l?ael., xic et non 138 (p. 481,
332-482, 339)
10, 1 an a6liuc ... 7 non accepi^ drat., 6ecr. 2 p, ca. 23, qu. 3, c. 41 (I,
col. 1207)
10, 5 accepi ... 7 non accep1^ ^l?ael., xic et non 138, 65 (p. 480, 301-
303)
10, 20 xi 6ixeriinux ... 29 in oono) klor., xent. 4, 9 (129 Ld)
10, 20 xi 6ixeriinux ... 57 perxeueretur a nol?ix) klor., expox. in dol.
4, 12-18 (lol. 243^2-244^1)
Iutro6uction: le5tiinoni2 161

10, 38 calctuin ext ... 39 perinanxit^ >V,1ex. äe I^alex, xuinina II, p. 2, tr.
2, inc>. 2, tr. 2, xect. 1, qu. 1, tit. 1, 70, an. 3 contra a6 2 (t. 3, p.
87, col. 2)
10, 47 c^uiä ext ... 50 uitain aeternain^ Katra., praecl. I (33 L)

11, 10 xi eniin ... 20 xi uellex^ ^l?ael., xic et non 84, 13 (p. 304, 100-
305, 110)
11, 11 neino lil?eratur ... 12 lexu dnrixti^ I.ointi., xent. III, 6ixt. 25, c.
2, 4 (t. 2, p. 154); 3uinina, tr. 1, cap. 3 (46 d)

12, 8 eunti^ux ... 19 noxtruin niliil ext^ klor., expox. in I <üc>r. 4, 7


(lol. 108r1)
12, 14 neininein ... 16 accepit) Loinl?., collect, in I dor. 4, 7 (?!. 191,
1567 L)

13, 1 quicuinc>ue ... 6 re6eunt^ (-rat., 6ecr. 2 p, ca. 23, c>u. 3, c. 24 (1,
col. 1198)
13, 8 naec eniin ... 14, 35 xan^uinein xuuin) (3on., prae6. 18 (p. 256,
26-258, 12)
13, 9 c^uix operatux ext ... 14, 9 xe6 6ei^ Katra., prae6. I (33 Lv)
13, 16 ßraUa ext electix oinne inerituin^ (3ott., prae6. 9 (p. 211, 14)

14, 7 6ixit apoxtolux mx c^ui (electi xunt autein quia) xecun6uin pro-
poxituin ... 10 inanere^ ^,l?ael., xic et non 138, 74 (p. 482, 340-
343)
14, 7 electi? ... 12 et ßratiain^ klor., xent. 4, 10 (129 <ü)
14, 7 electi^ ... 35 xanßuinein xuuin) >Vl?ael., xic et non 31, 19 (p. 177,
72-80)
14, 18 c^uox autein ... 35 xan^uinein xuuin^ Katra., prae6. I (33 D-34
L)
14, 21 inulti ... 25 praexciti^ klor., xent. 4, 11 (129 d)
14, 21 quicuinc^ue ... 35 xan^uinein xuuin^ 3cm., prae6. 12, 6 (p. 77,
142-158)
14, 25 noruin xi c^uixquain ... 28 uincitur 6eux^ (3ott., prae6. 9 (p.
209, 23-25); prae6. 12 (p. 227, 18-21)
162 De correptione et ßr2Na

14, 28 electi ... 29 conßruetiat^ I^inc., prae6. 38 (431 L)


14, 28 electi ... 35 xan^uinein xuuin^ ?ru6., prae6. 12 (1176 D-1177

14, 28 electi ... 15, 3 oinnia 6onauit^ I^inc., prae6. 38, epil. 3 (430

14, 29 electux en ... 32 coinpleretur^ I^inc., prae6. 38 (431 D)


14, 33 il!o5 6etieinux ... 35 xan^uinein xuuin^ ?ru6., prae6. 12 (1178
L)
14, 34 a6 oc?tinenäuin ... 35 5an^uinein xuurn) I^inc., praeä. 38, epil.
3 (430 0)

15, 1 uQX (5it) electoruin aä re^nuin ... 3 tra6iclit euin^ (3ott., prae6.
11 (p. 218, 21-23); ioic!. 18 (p. 248, 16-17)

16, 3 lirrnuin ... 8 6epmatur^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 23, c^u. 3, c. 24 (I,
col. 1198)
16, 3 lirinuin ... 19 caxurox^ 3cot., praeä. 12, 6 (p. 77-78, 158-176);
?ru6., prae6. 12(1177^.(2)
16, 4 noruin li6e5 ... 11 coinputan6i xunt) ^tiael., xic et non 138, 66
(p. 480, 304-481, 310; p. 482, 342-350)
16, 4 noruin liäex ... 17, 9 inurinureinu^ Katra., prae6. I (34 (2-35 ^)
16, 8 c^ui uero ... 12 6ixcreti^ I^inc., praeä. 17 (163 L)
16, 8 c^ui uero ... 19 e5xe ca5urQ^ I-iinc., prae6. 38, ep. 3 (432 v-433 ^)
16, 15 et tainen ... 19 per6ucit electox^ ^,tiael., 5ic et non 138 74 (p.
482, 350-354)
16, 17 a nexcientil?ux .,, 19 caxurox^ ?ru6., prae6. 13 (1188 ^)

17, 1 nic ... 3 rexpon6eo) ^oael., xic et non 138, 67 (p. 481, 310-312)
17, 5 o altitu6u ... 9 cre6ainu^ klor., expox. in Koin. 11, 33 (lol.
77^2)

18, 1 iniran6uin ... 3 perxeuerantiain^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 33, c^u. 3,


c. 42 (I, col. 1207)
18, 1 iniran6uin ... 5 liliox xuo5^ ^I?ael., xic et non 138, 68 (p. 481,
312-317)
Intro6uctioni leniinonia 163

18, 1 iniranäuin ,., 20 iu6icia eiux^ Katra., prae6. I ()5 Ld)

19, 9 iinlnorer ... 13 in re^nuin 6ei^ ^tiael., xic et nc>n 106, 4 (p. 342,
21-25)
19, 15 xi ex tiono ... 22, 29 ex l?onix inali^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 33, qu.
3, c. 8 (I, cc,l. 1230-1232)

20, 1 nec nox ... 6 praexcientia 6ei^j ^inc., praeä. 17 (163 d); ?ru6.,
prae6. 13(1188/^)
20, 1 nec nox ... 23 ex ncil?ix^ 3cot., prae6. 12, 6 (p. 78, 176-191);
?ru6., prae6. 12 (1177 cv)
22, 3 c^ui uere ... 21, 4 nuinerc> exxent) I^inc., prae6. 17 (163 dD)
20, 20 ex notiix exieruiit ... lilioruin clei ... 31 perinanxerunt^ ^!?ael.,
xic et non 138, 75 (p. 482, 355-363)
20, 22 cuin er^c> ... 26 lilioruin^ ^.atra., praeä, I (35 D); 3cot., praeä.
12, 6 (p. 78, 191-196); ?ru6., prae6. 12 (1177 v-1178 ^)
20, 30 erant ... 31 perinan5erunt^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 33, c^u. 3, c. 41
(I, col. 1207)
20, 34 c^ui uere ... 21, 4 nuinerc> exxent^ ?Iinc., prae6. 17 (163 dD)

21, 9 ipxi 5unt ... 10 nullux perit^ I^inc., praeä. 17 (163 D)


21, 10 nullux eoruin ... 11 nanc uitain^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 23, c^u. 3,
c. 26(I, col. 1198)
21, 15-16 et iain in illa prae6extinatione lilii xunt eiux^ I^inc., prae6.
17 (163 v)
21, 15 iain / in prae6extinatione ... 17 liliu eiux^ (^ott., prae6. 24 (p.
340, 11)

23, 1 apoxtolux cuin ... 27 perire non poxxunt^ klor., expox. in ^.oin.
8, 28 (lol. 52v1-2)
23, 2 apoxto1iix xcienx ... 4 uocati xunt) (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 23, qu. 3,
c. 27 (I, col. 1206)
23, 9 c>uo5 ante ... 27 non poxxunt^> I^inc., oraeä. 17 (163 D-164 ^)
23, 14 xecun6uin oraexcientiain ... 24, 1 in l?onuin^ c^ 1.oinl?., colleci.
in Koin. 8, 28 (?!. 191, 1448 c)
1K4 De correptione et ßrati2

23, 23 6e illo ... 27 non poxxunt^ l^inc., orae6. 16 (155 L)


23, 24 c>uicuinque ... 32 non per^ain ex eo) (!cin., prae6. 12 (o. 227,
10-21)
23, 24 quicuinque ... 24, 6 ii6uciain perinanens Katra., prae6. I (35
v-36 ^)
23, 28 (electi) ita ueniunt ... lorax ... 32 naec ext ... non oerc>ain ex eo^
Qon., prae6. 9, 7 (p. 209, 19-22)

24, 1 talioux ... 3 in oonuin) (3rat., 6ecr., 2 p, ca. 23, c^u. 3, c. 27 (I,
col. 1198)
24, 1 talioux ... 4 ooctiore^ Loino., xent. I, 6l5t. 46, c. 6 (I, p. 318)
24, 1 talioux ... 21 uoluntate) klor., expox. in Koin. 8, 28 (lol. 52^2)
24, 2 uxczue a6eo ... 4 6octiorex^ ^lex. 6e I^alex, xuinina I, 0. 1, inq. 1,
tr. 6, c^u. 3, iit. 2, 279, an. 3 (t. 1, p. 386, col. 1)

25, 3 xi eniin ... 11 in ßloriain) I^inc., prae6. 17 (164 L)

27, 1 c>uapropter ... 8 iu6iciuin^ ?Iinc., prae6. 16 (131 ^,L); ^lex. 6e


I^alex, 5uinina II, p. 1, inq. 4, tr. 3, c>. 3, tit. 1, 525, c. 1 contra a
(t. 2, p. 729, col. 1)
27, 3 xciuit 6eux ... 7 oeneiiciuin^ ^lex. 6e I^alex, xuinina II, p. 1, inc^.
2, t, 3, xect. 2, c>u. 2, tit. 1, 153, an. 1 contra e (t. 2, p. 222, col. 2)
27, 8 anßeli ... 13 xteterunt) ^oael., 5ic et non 46 (p. 3, 103-10)
27, 14 5i eniin ... 23 iain mturain^ klor., xent. 4, 12 (129 v); i6.,
tenen6. 3 (1290 Ld)
27, 23 6iaoolux ... 26 xtetixxent^ ^,lex. 6e ?Ialex, xuinina II, p. 1, tr. 3,
xect. 2, c^. 1, tit. 2, 133, c. 5, an. 2 (t. 2, p. 181, col. 2)
27, 23 c!iaoolux ... 30 noxxent^ >Vl?ael., xic et non 46, 22 (p. 213, 126-
112)
27, 23 an^eli ... 28 accioerent^ ^lex. 6e I^alex, ßloxxa II, 6. 3, 22 (t. 2, p.
35); i6., xuinina II, p. 2, inc^. 2, tr. 1, 122, c. 2 (t. 2, p. 124, col, 1)
27, 31 xeä quia ... 35 coinpelleret^ ^oael., xic et non 46, 23 (p. 213,
112-214)
27, 31 ininore ... 32 irueoantur^ ^lex. 6e I^alex, ßloxxa II, u. 3, 17 (t.
2,P.33)
Intro6uctiou: le5tiinonia I^Z

28, 1 xic et noininein lecit cuin lioero aroitrio^ I^inc., prae6. 16 (131

28, 1 noininein ,., 3 5entiel?at^ /^oael., xic et non 46, 24 (p. 214, 117-
119)
28, 3 in quo xtatu ,., 11 iacerei^ I^inc., prae6. 16 (131 d)
28, 11 c^uia uero ... 13 6amnaretur^ I^inc., prae6, 16 (133 ^.)
28, 13 quotquoi eniin .., 20 in 6omino ßlorietur^ I^inc., prae6. 16
(134 L)

29, 1 c^ui6 er^o ... 30, 10 6onauit^ I^inc., prae6. 22 (227 ^d)

30, 2 6ei unißenitux ... 12 6onauit) ?1or., xent. 4, 13 (129 v-130 /^.)
30, 2 unißenitux ... 12 tra6i6it euin) I^inc., prae6. 33 (331 L)
30, 12 6eux / naturain noxtrain ... 38 exxet l?onux) klor., xent. 4, 15
(130 ^c)
30, 35 per nunc ... 31, 3 inalux exxet^ I^inc., prae6. 22 (227 d)

31, 1 ixtain ßratiain ... 12 6exenux ext^ klor., tenen6. 3 (1289 v-1292

31, 5 nec ipxuin ... 9 exxet oonux^ k1or., xent. 4, 15 (130 D)


31, 6 liberuin aroitriuin ... 8 oinnipotente (äeo) oono^ I^inc., prae6,
21 (193 c); I.up., collect. (659 v); ^lex. 6e Nalex, ßloxxa II, 6. 25,
19 (t. 2, p. 234)
31, 9 5e6 6exeruit ... 16 uincat) I^inc., prae6. 22 (226 v)
31, 12 naec ext priina ... 32, 4 relic^uit aroitrio^ klor., xent. 4, 15 (130
v-131 /^)
31, 13 priina ext ... 23 ut uelit^ kulß,, trin. 11, 1 (p. 643-644, 424-
434)
31, 19 naec amein ... 21 per^itain lioenatein^ riinc., prae6. 21 (183 D)
31, 22-21 paruin 5it noinini per illain reparare per6itain lioenatein^
«inc.,prae6. 22(221L)

32, 1 tunc erßo ... 4 relic^uit arbitric>^ klor., tenen6. 3 (1292 ^);
3uinina, tr. 3, cap. 7 (99 /^)
166 De correptione et ßratia

32, 1 tunc 6eäerat ... 6 c^uoä uellet^ ^,1ex. 6e I^alex, 5uinina II, p. 1,
iny. 4, tr. 3, c^. 3, tit. 1, 506, c. 2, an. 1 contra, rexponxio (t. 2, p.
734, col. 2)
32, 6 xe6 c^uia ... 8 uciluinet^ klor., tenen6. 3 (1090 >V)
32, 6 5e6 c^uia ... 24 quo6 ooxxuinux^ klor., xent. 4, 15 (131 >V(H)
32, 8 anßeli ... 12 inanxurox) ^lex. 6e I^alex, ßlox5a II, 6. 5, 10 (t. 2, p.
49)
32, 8 anßeli ... 16 non poxxent^> k1or., tenen6. 3 (1090 ^L)
32, 12 xi noc ... 16 non poxxet^ 3uinina, tr. 3, cap. 7 (99 A,)
32, 22 lit quippe ... 28 5l uellet; 30 c>uo6 m nollet ... 33 lutura erat^
Ninc., prae6. 22 (206 Ld)
32, 28 acceperat ... 29 oerxeueraxxet^ 3uinina, tr. 3, cao. 7 (99 ^);
Lona., coininent. xent. II, 6ixt. 24, p. 1, cap. 2 (t. 2, 550, col. 1)
32, 32 quic! autern erit ... 35, 32 ßlorillcauit^ kußlpp. 285 (p. 919, 5-
922, 10)
32, 32 quiä er« ... 34 rneriti^ I^inc., prae6. 23 (208 v); ^,l?ae1., 5ic et
non 34, 8 (p. 184, 53-56)
32, 33 quae lutura ... 34 ineriti^ ülinc., praae6. 22 (207 d)

33, 2 et uißilanter ... 3 non poxxe inori^ c/ 3ccn., prae6. 5, 9 (p. 40,
198-199)
33, 6 nuinc>ui6 ... 9 inonuux xit^ I^inc., prae6. 22 (206 dD)
33, 9 priina lioerta5 ... 11 non po5xe peccare) llinc., prae6, 22 (207
^); ^l?ael., 5ic et non 34, 9 (p. 184, 56-58)
33, 9 oriina lioerta5 ... 16 uel oarua^ klor., xent. 4, 16 (131 d)
33, 11 priina iininortalita5 ... 14 6exerere) c/ Le6a, noinelia 1, 12 (d<^
122,P. 83,1. 113-117)
34, 13 priinc> ... 15 6exerere) I^inc., prae6. 16 (131 ^,)
34, 13 priinc> ... 19 io5» äonetur^ Inc>in., 5uinina Ia xecun6ae, czu.
109, an. 10 (t. 7, p. 309, col. 2)
34, 13 priinc> noinini ... 21 oerxeuerantex 5int^ rveiino., uit. canon. 5,
88-92 (p. 18)
Intrcxluction: le5tiinania 167

34, 17-18 5aiictl5 in re^nurn 6ei per ßratiain 6ei prae6extinatix^ ?ruä.,
prae6. 14(1194 v)
34, 17 5anct15 ... prae6exUnati5; 19 non 5oluin ... 21 oei^euerantex
xint^> 3cot., prae6. 14, 1 (p. 82, 13-17); ?ru6., prae6. 14 (1193 ^)
34, 21 non 5oluin ... 32 inuenit lini5^ klor., exoox. in Koin. 11, 29
(lol. 76v2-77^y

35, 1 inaior c^uippe ... 5 6ocuerunt^ klor., expox. in liin. 2, 3-4 (lol.
267^2)
35, 10 6onante i!1o ... 14 cruciantia xuperarent^ klor., expox. in l-iin,
2, 3-4 (lol. 267^2)
35, 14 illi ... 17 lioeri eritix^ ^l?ael., xic et non 34, 10 (p. 184, 58-62)
35, 22 ext peccatuin ... 26 a<ä inonein^ (3rat., 6ecr, 2 p, ca. 3, c^u. 3, c.
59 (I, co1. 1174); ^.lex. 6e I^alex, 5uinina II, p. 2, inc>u. 3, tr. 5, x.
2, c^u. 3, 684, caput 2, 1 (t. 3, p. 666, col. 1)
35, 22 en peccatuin ... 36, 17 erißit elixox^ Katra., prae6. I (36 LD)
35, 33 proinixit ... 36, 10 non luerunt) klor., exoox. in Koin. 4, 20
(lol. 18^2-19i-1)
35, 35 czuia c^naecuino.ue ... 36, 6 lacere) c/ Loino., collect, in Koin.
4, 23 (?!. 191, 1377 L)

36, 8 ipxe ... 10 non iuerunt^ 3cot., prae6. 14, 1 (p. 82, 17-19); I^inc.,
prae6. 17 (165 L); ?ru6., prae6. 14 (1193 c, 13-15; il?i6. 1194 v)
36, 9-10 c^ui ca66unt ... non luerunt) 3cot. prae6. 14, 1 (ddMI. p. 82,
20-21)
36, 10 q.uainuix ... 17 erißit elixo5^ klor., expox. in Koin. 14, 4 (lol.
86^2)

37, 9 nunc ... 10 inlirinit^ I^inc., prae6. 21 (183 v); il?i6. 22 (201 L)
37, 11 placuit ... 30 in 6ornino ßlorietur^ klor., expox. in I dor. 1, 29
(lol. 96^1)
37, 13 un6e/ut autein ... 16 lil?eranti5^ I^inc., prae6. 21 (184 L)
37, 16 propter cjuo6 ... lioeranti^ I^inc., prae6. 22 (202 L)
37, 17 non erßo ... 20 caput ineuin^ (!ott., trin, äeit. 1 (p. 87, 13-16)
168 De correptione ei ßrati2

38, 1 nec 6e ipxa ... 19 uinceretui^ k1or., expox. in ?nil. 2, 13 (lol.


226^2)
38, 27 6icente erßc> dnrixto ... 31 in 6oinino ßlorietur^ k1or., expox.
in ?nil. 2, 13 (lol. 226^2)

39, 1 naec 6e ... 4 nuineruin^ I^Iinc., prae6. 17 (165 L)


39, 1 naec 6e ... 5 propoxituin uocati^ Katra., praeä. I (37 ^)
39, 6 cenuin ... 7 ininuen6uin^ 3uinina, tr. 1, cap. 12 (62 D); Lona.,
coininent. xent. I, clixt. 40, an. 2, q. 2 aä 4 (t. 1, p. 711, col, 1);
Inoin., xuinina la parx, qu. 23, an. 6 (t. 4, p. 281a); il?i6. an. 7 (t.
4, p. 282al?); i6., c^uaext. 6ixput,, äe ueritate (vol. I, laxc. 2; toin.
221, p. 189, col. 2, 89-91)
39, 6 certuni ... 40, 11 6icuntur^ I^inc., praec>. 17 (169 Ld)
39, 12 in apocal/pxi ... 14 nuinerus 3uinina, tr. 1, cap. 12 (62 D);
Lolnl?,, xent. I, clixt. 41, c. 1, 1 (t. 1, p. 284); Lona., coininent.
xent. I, 6ixt. 40, cap. 1 (t. 1, p. 699, col. 2-700, col. 13)
39, 14 cenux ext nuinerux electoruin^ ^,1ex, äe I^alex, xuinina I, p. 1,
incz, 1, ir. 5, xect. 2, q. 4, tr, 1, 233, cap. 3 (t. 1, p. 326, col. 2)

40, 1 quoä amein ... 25 non ooterit) ^ußßipp. 285 (p. 922, 11-923, 5)
40, 11 propter ... 17 ca66ere) (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 33, c^u. 3, c. 41 (I,
col. 1207)
40, 14 cre6en6uin ... 18 aulerri^ ^,oael., xic et non 138, 69 (0. 481,
317-322)
40, 25 nuinerux ... 41, 3 inixericor6i^ I^inc., prae6. 17 (169 O-170

41, 27 coniiten6uin ... 28 contulit ^rati^ Loinl?., collect, in lvoin. 6,


23 (?!. 191, 1412 D)

42, 1 ni uero ... 6 iu6icantur) I^inc., prae6. 17 (165 (^)


42, 1 ni uero ... 13 iu6ican6i^ Ninc., prae6. 21 (185 v-186 ^,)

43, 5 xi ix ... 8 torinentuin^ I^inc., prae6. 17 (165 d)


43, 10 cuin noininex ... 13 6eux^ klor., xent. 4, 17 (131 dD)
Intro6uction: le5uinonia 169

44, 1U nuinc^ui6 .., 13 intro6ucen^ix in eain^ klor., expox. in I dor.


10, 32 (lol. 133^2)

46, 1 corripiantur .., 16 5aluo5 lieri^ (3rat., 6ecr. 2 p, ca. 24, c>u. 3, c.
17
46, 3 ip5» quae 6ainanatio ... 16 xaluox iier1^ dollectio "?ro c^u5a in-
iu5tae excoininunicationix", in coc!. Verona, Liolioteca capitulare,
I.XII. 60^^
46, 11 paxtorali5 / nece55ita5 ... 16 5aluo5 lieri^ 3cot., prae6. 14, 2 (p.
83, 5N-56)
46, 27 nol?ix ... 31 pax uextra^ I^inc., prae6. 17 (165 dD)

47, 1 c^uia er^o ... 6 lacit uelle) klor., expox. in I liin. 2, 4 (lol. 257^2)
47, 4 potext etiain ... 6 tacit uelle) I.oino., collect, in I liin. 2, 3 (?!.
192, 338 cv)
47, 5-6 uult oinnex ... uelle) 3uinina, tr. 1, cap. 13 (65 (^)
47, 6 inixil zpirituin ... 10 ut clarneinux^ klor., expox. in (-al. 4, 6 (lol.
193v 1)
47, 9 no5 erzll ... 10 m claineinu^ Loino., collect, in (3al. 4, 6 (PI.
192, 138 d)

48, 11 ati5il ... 49, 6 lilii 5ui^ I^inc., prae6. 33 (329 cv)

49, 1 proin6e ... 2 non ualeinu5^ liinc., praec!. 17 (165 D)


49, 1 proin6e ... 6 lilii 5ui^ 3cot., prae6. 14, 2 (p. 83, 56-62)
49, 1 Quantuin a6 nox ... 13 6ixxiinulatione ne^leßitur^ klor., expox.
in I Iliexx. 5, 14-15 (lol. 247^2)
49, 6 5i eniin alic^uan6o ... 27 et operit inultitu6inein peccatorurn^
k!uFipp. 286 (p. 923, 9- 924, 6)
49, 11 ui6ete ... 19 publicanux^ I^inc., una 6eil. 1 (507 v)
49, 12 tunc (eniin) inaluin ... 13 neßleßitur^ Loinl?., collect, in I
l-nen. 5, 15 (M 192, 308 0)

^ Volr notre 2nicle I/ne collection anonvine "?ro cau5a iniu5tae excoininu-
nic2tioni5" c!e5 Vlle et VHIe 5iecle5, ^,u^u5tinianuin 25 (1985), 295 309.
170 De correptione et ßratia

49, 13 peccantex ... 17 et ipxuin^ Le6a, collect. n° 413, co6c>. 3aint-


Oiner 9, lc.1. 116^; Ivlonte llaxxlnc> 178, lol. 235^
49, 13 peccantex ... 27 peccatorun^ I^inc., prae6. 33 (329 D)
49, 19 c^uix rnaßix ... 21 crucilixux^ I^inc., prae6. 28 (287 L); itii6. 34
(361 /^)
49, 19 c^uix ina^ix ... 21 pro oinnit>ux^ I^inc., prae6. 38, epil. 6 (454
d); 5e^«lt«?-.- inonuux e5t m et c>ui uiuunt ... iuxtiiicationein
noxtrain (civ. 6ei 20, 6 ^(ü 48, p. 707, 1. 22-29^
49, 22 nec ßraNa ... 27 inultitu6inein peccatoruin^ klor., xent. 4, 18
(131 v)

l>iotex 2 I'edition criticzue

denainx paxxa^ex 6u texte 6e l^e6ition critic^ue ont parioix ete


6iliicilex a lixer au xeul exainen 6ex inanuxcritx, une etu6e 6ex tex-
tex parallelex x^ext alorx iinpoxe pour 6eterininer la prelerence
6'une lecon a une autre. ?arloix il a lallu recourir a 6ex criterex
externex, coinine la tra6ition lineraire, plux panicullereinent lorx-
c>u'il x'a^ixxait 6e textex xcripturairex tranxinix clie^ ^u^uxtin en
6ex terinex 6ilierentx 6e ceux 6e la Vul^ate, loutex cex iuxNlica-
tionx 6u clioix 6e^lnitil' ne pouvaient pren6re place 6anx l aOllarat
critic>ue, un renvoi ext lait a cex notex explicativex, c^ui
teinoi^nent 6ex 6illicultex c>ue l^on rencontre 6anx l^etaolixxeinent
6^un texte critic>ue.

2, 21: uera et propnetica et apoxtolica li6ex


Lex Lovanienxex xont lex preinierx e6iteurx a inxerer aprex H/?o5-
to/lcH lex inotx et c^t/?o/lc^, "ex conxenxu inxx" precixent-ilx 6anx lex
"^nnotatic>nex", col. 296 D. Or, xur lex c>uelc^uex xoixante-6ix
inanuxcritx conxultex, trente-neui c>inenent cene a6ioncNon; le
conxenxux ciex inanuxcritx invoc^ue par lex Lc>vanienxex n^ext 6onc
oax aoxolu. Lex ^laurixtex ont reprix le texte corri^e 6ex Lovanien-
xex xanx aucune reinarc>ue. ^.prex c>uelc^uex liexitationx noux ecar
tonx oerxonnelleinent et <7Ht^o/lc^ xur le teinoi^na^e 6e la ina^orite
uex inanuxcritx 6'une pan, voire 6ex plux ancienx coinine ^ 6u 8e
x. et plux paniculiereinent celui 6u inanuxcrit /l 7 6u 9e, copie 6u
dortieienxix, xoit /1, inaix c^ui n^nexite oax en ce oaxxa^e a corri^er
xon ino6ele en oinenant cene a6ionction. (^ ^,u^., a6v. Don. 20,
26 (d3LI. 53, p. 125, 7): /D-o/^etlc^ et H/?o5to/lc^ t«tlmonlH,- epixt.
57, 1 (d3^1. 34, 2, p. 215, 1-3): ecc/«^ c^t^o/lc^ 5ec«n^«m /?w-
^etic^ et e«an^e/lc^ ... ^wml^H c/l^nHt«?-; xerin. 337, 5 (?L 39,
1478): /«n^ment^ e?^o in co^li>«5 ««t^5 H/?o5lo/lc^ et /?w/?/>etlc^
monlt^ lHclte; retract. 1, 22, 2 (<Hd 57, 39): ^«o ^ect^l^e omnlH et
/e^ltlmH et/??-o/?^etlcH et e«Hn^e/leH et H/?o5to/lcH ?-e/e?-«nt«?-,

4, 9: terra eiux
Lex inanuxcritx et a leur xuite 1ex e6iteurx nexitent xur la lecon
eo?-«m ou ei«5 a a6o0ter, coinine in6ic^ue 6anx l^apvarat. Naix il
noux parau c^ue la correction eo^«m intro6uite par lex I.ovanien-
xex ne x'iinpoxe pax. Lex troix c^uanx 6ex inanuxcritx ont la lecon
el«5, et parini eux lex olux ancienx, /1, xoit le doroeienxix et xex
copiex, et t?, ainxi c^ue la c>uaxi-totalite 6ex inanuxcritx 6u 9e x. Lex
^/laurixtex xeinolent avoir nexite eux-ineinex, car tout en a6ootant
la lecnn prooc>xee par lex Lovanienxex, ilx precixent en note: "^in.
Lr. et pleric^ue inxx el«5". ?our iuxtiiier leur cnoix, lex Lovanien-
xex evcx^uent un oaxxa^e 6u oecc. iner. 2, 19 (d3LL 60, 0. 103,
17): et 5«H«ltHtem <^«H c/et/^«ct«m 5««m te^H eo?-«m, 6c>nt aucune
variante n^ext 6onnee 6anx l^apparat, et c>u'ilx relerent au ?x. 84,
13 (etenlm /)omln«5 cült?lt tleni^nlt^tem et te?-^ no5t?n ^^it/^c-
t«m 5««m), 6'ou l^ec^uivalence 6ex exorexxionx te^H eo^«m - te??n
no5t?-H. I^laix on trouve l^exprexxion te^^ ««5 au ?x. 15, 3 ^nct«
^«l 5«nt ln te^H el«5), oaxxa^e c^u^u^uxtin coininente 6anx xon in
pxalin. 15 (d(^ 38, 0. 90, 3): 5^nct« ^«l 5«nt ln te^^ ««5 5tienl
5«^m /?o5«e?-«nt cl«l^«5 /e?-«5H/em c^e/«t« ^«o?-«m con«e^Htlo 5/?l>l-
ta/« /?e?- Hncomm 5/?« in l//H ^tnH /l^lt«?-, <z«He ?-ecte /)ei te^H
no??ilnHt«?-, ^«^m«t5 ^H«c ln />« te^« c^?ne «e^ent«^. 3i^nalonx
au paxxa^e l^ooxervation 6^u^uxtin a propox 6ex inotx 5«^«lt^5,
172 De correptione et ßrati2

i?enlznlt^5, i>onit^5, inotx c^u'il a reinarc^uex clie^ 6iverx interoretex


6e la Linle et c^ui xont ec^uivalentx, a xon xenx, au inc>t ßrec
XPs>c7rö^, c/ in pxalin. 105, 5, 19 xv. (dd 40, p. 1556): ()«oc/H«tem
^ic /?o5lt«m «t.- ln ^onltHte, H/tl coHc« /?ai>ent.- in 5«H«itHte,- 5lc-«t
l//«c/.- ^«onlHn7 i>on«5, a/ll /ni>ent.- ^«onlH?n 5«^««. /c/l/?5«m H«tem
«e?-i>«m in ^eco «t, ^«oc/ et H/li>i /ezit«^.- Domino c/^^it 5«H«it^-
tem, ^«^m et H/l^«l inte?^et^ti 5«nt ^onit^tem, a/l^«i ^eni^ni-
tHtem.

5, 7: I dor. 16, 14
de verxet c>ui ext cite en c^uatre occaxionx par ^u^uxtin, coin-
pone une variante par rappon a la Vul^ate avec l^einploi 6e c«m
au lieu 6e in pour tra6uire cv. ^,vec raixon lex I^laurixtex c>nt porte
en note: "3ic Xlxx. dallicani et Vaticani ut xupra 902 (ßrat. 17, 34).
^t e6iti in c^?-itHte". De lait, xi l^on xe reporte aux inanuxcritx, la
1econ c«m x^iinpoxe 6anx ce paxxa^e, ouixc^ue elle ext prexente 6anx
la c^uaxi-totallte 6ex inanuxcritx conxultex, - xaul 6eux: r>iren^e,
I.aur., donv. xoppr. 324, 12e x. ex., lol. 183, et ^lilanc>, Liol.
^inorox. I^ 51 xup., an. 1168, lol. 119v. Qn ne voit pax coininent
toux lex ancienx ecüteurx, et ineine ko^ini, ooxterieur aux ^lau-
rixtex, ont pu inaintenir la lecon in, 6'autant plux c^ue 6anx le ßrat.
17, 34, ou ce verxet reaooarait textuelleinent et xanx variantex
xi^naleex, cex ineinex e6iteurx ont toux, ko^ini coinorix, la 1ec.on
c«m; lecon c^ui revient encore en un autre paxxa^e clu correot., 49,
25-26, ou le ineine verxet ext encore cite iinpliciteinent: omniH
«ew /?Hec c«m cH?-it^te/lHnt, en accor6 avec toux lex inanuxcritx, -
xaui kiren^e, I^aur. 3. I^larcc> 668, 11e x., lol. 95^, et ?ixtoia, arcn.
cap. 105, 11e x. ex., lc>l. 95^, - et ou ^,u^uxtin inxixte: 5Ht« (H/?o5to
/«5) o5tenc/lt, etlHm l/?5H5 co^eMon«, <^«H5 a5/?e?v« et Hm^?-H5
5entl«nt ^«l co?-?-l/?l«nt«?-, c«m c^?-ltHte «5e/Hclena^5. La c^uatrieine
citation 6u ineine verxet par ^u^uxtin li^ure 6anx le xpec., en lin
6u cn. 31 (d3^I. 12, p. 221, l. 20): OmnlH ««t?n ln c^ntHte/lHnt,
ou la lecon in xe retrouve 6anx toutex lex anciennex e6itlc>nx, voire
6anx la plux recente 6e k. ^einricn (d3LI. 12, p. 221, l. 20), inaix
6anx l^apparat ext xi^nalee la variante c«m 6anx le inx. Vat. ?al.
198 6u Ill/Ile x. I1 noux ext 6iliicile 6'explic^uer cette lecon c«m,
c^ui noux parau propre a ^u^uxtin, n'aVant retrouvee la citation
6e ce verxet xcripturaire cne^ aucun 6ex ancienx auteurx cnretienx
latinx.

5, 8: I c«r. 6, 7
3ur lex nuit citationx 6e ce verxet par ^u^uxtin, en c^uatre
6'entre ellex on conxtate ^oinixxion 6e in «oi>« conxi6ere coinine
6ouolet 6e «oi>«c«?n: c/ c. kauxt. 5, 9 (d3^I. 25, 1, p. 281, 28,
avec en apparat la lecon in «oi>« cne^ lex ^laurixtex); encn. 21, 78
(dc 46, p. 92, 26); aoct. cnrixt. 4, 18 (^^ 32, p. 142-143, 36); in
pxalin. 145, 15 (dd 40, p. 2116, 14), textex, c>ü aucune varlante
n^ext xi^nalee. ?ar contre, en c^uatre autrex textex la lecon in «ob«
ext inaintenue, inaix on peut xoupconner une erreur 6e la pan 6ex
e6iteurx, par exeinple in pxalin. 80, 21 (dd 39, p. 1133, 17), pax-
xa^e reprix par Lu^ippiux, Lxcerpta 141, De expoxitione pxalini
80 (d3^I. 9, 1, p. 504, 6-7) inaix xanx in «o^5. dex prece6entex
relerencex noux paraixxent xuliixantex pour corri^er la cÜation 6u
verxet 6e ?aul 6anx le corrept. 5, 8, 6'autani c>ue la inaiorite 6ex
inanuxcritx xi^nalex 6anx l'apparat oinenent in «o^5. I^extent
6eux textex c^ui inaintiennent cette lecon, xpec. 31 (d3^I. 12, p.
211, 12-13): in «o^5 ^«o^ i«c/iciH, xanx xi^naleinent 6e variante, ce
c^ui peut etonner; et xerin. 351, 5 (?L 39, 1540, 49), inaix c^ui n'a
pax encore lait l^oo)et 6^une e6ition critic>ue.

7, 24-26; 10, 16-19: II -liin. 2, 25


I.a !^et«5 /.Älina 6e Leuron, Vol. 26, 1, p. 744-746, lournit pax
inoinx 6e trente-6eux relerencex a l^oeuvre 6^u^uxtin, ou lex
verxetx 24 et 25 6e la xecon6e Lpure a l-iinotnee, cn. 2, xont citex,
plux ou inoinx expliciteinent. Danx le corrept., cex verxetx revien-
nent en 6eux paxxa^ex, et ilx lont connne ecno a un paxxa^e 6e
l^^/?«to/H /Hn«^?-l Hc/ ^l/entln«?n, conteinporaine 6u traite 6'^u-
^uxtin, c>u lex 6eux verxetx xont 6eia litteraleinent citex, I.a con
174 De correpilone et ßratia

lroiNation 6e cex 6iverxex citationx gtille plux paiiiculiereinent


lex ccn-rectionx textuellex c^ue noux apportc>nx aux citationx 6u
verxet 25: ne/o«e c/et l//« c/e«5. Ln 7, 25, au lieu 6e e«, I1 laut lire
l//« attexte pax cenainx inanuxcritx, et c^ui lißure 6anx toutex lex
autrex citationx au^uxtiniennex 6u verxet. de c^ui ext plux panicu-
lier, c^ext la prexence, conlirinee par toux lex inanuxcl-itx, 6e l^ex-
prexxion ne ^«Hnc/o 6e pan et 6'autre, en 7, 25 et 10, 19, au lieu 6e
ne/o?-te, c>ui revient 6anx toutex lex autrex citationx 6u verxet pur
^,u^uxtin; curieuxeinent 6anx le xecon6 paxxa^e, cap. Ill, a troix
li^nex 6^ecan, on lit ne/o«e, l. 16, oü la citation 6ex verxetx ext
a6aptee au xin^ulier ne/Ü?-te c/et l//l ... et ?-e5l/?«c^t, et ne ^«^nc/o, l.
19. dene 6erniere lorine, c^ui appanient au texte t/p I 6e la l^et«5
I.^tlna, ext coininune a oluxieurx auteurx: ^inl?roixe, ^inoro-
xiaxter, ?xeu6o-d/prien, daxxio6ore, ?ela^e, ^lariux ^lercator.
I^1aix il laut xi^naler la prexence, 6anx cex citationx 6e II l-iin. 2,
24xv. par ^,u^uxtin, 6e l^exprexxion oroore a ^u^uxtin H«e?-5^
^entient« pour tra66uire inüc. üvn5lnrißcucvou^, exorexxion c^ui
revient trex xouvent cne^ ^u^uxtin, ineine nc>rx 6u contexte pau-
linien. Danx le 3peculuin ()«« l^no^t 40 (d3LI. 12, 0. 252, l. 12-
17) cex verxetx paulinienx xont citex, inaix xuivant le texte 6e la
Vul^ate, coinine kixcner l'avait 6eia note pour l^enxeinole 6u
traite 6ont il reconnaixxait l'autlienticite^, on retrouve 6onc la
lex exprexxionx non au^uxtiniennex ne ^«a?i^o pour ne/ö^e, et eo5

8, 19: corripiente corrizere


?axxa^e ou ^,u^uxtin 6ixtin^ue la co?T-eptlo 6e la co^ectio. I^a
conluxion 6ex 6eux notionx a ete trop lrec^uente pour ne pax atti-
rer l^anention xur cex vc>cal?lex aux xenx l?ien 6illerentx. Danx la
prexentation 6ex nianuxcritx laNe ci-6exxux on a 6^a peut etre
note c^ue 6anx une 6ou2aine 6e inanuxcritx la conluxion apparait
6anx l^intitule ineine 6u traÜe, conluxion c^ue l^on retrouve 6anx

^ Vetu5 Latina, 1, Ver^eicnni5 6er 3ißel, kreiburß 1949, p. 55.


Intrci6uction: I^ote5 a 1'e6uion 175

la tra6ition in6irecte cne^ pluxieurx auteurx: 5«mmH ^ententia-


?-«m, puix ?ierre Loinl?ar6 et Lonaventure. Danx lex textex 6^u-
^uxtin citex, noux avonx particuliereinent trouve cette conluxion
cne^ (Pratien, c^ui corri^e et xul?xtitue lrec^ueininent co^ectlo a
co^eMo. ?our ^u^uxtin 1e5 6eux notionx xont neneinent 6ixtinc-
tex, la coi^e^tio etant a xex /eux coinine un reinere, alorx c^ue la
co^ectlo ext liee a l^i6ee 6e xanction, et la co^e^tlo 6oit touiourx
prece6er la co^ectio, c/ corrept. 45, 40-44: 5l e^o c«m «o/«e^t
^ez« ln te?-« c//e«5 con5tlt«e^e, ?nH^« /?H^et ln /?ot«t^te «o/«ntHt«
^o?nln«m ^«Hni l/?5l 5«^5, ^«« H/l«5/lclt «t ^H/^t'?-lS 5lt co?-?-e/?tlo et
/lHt ln co^e^tl co^c/e co^ectio, «t cHe/«tl con5tlt«Ht«?- ln ^e^no? (^t?
V. (3roxxi, d-o^e/?tlo-co?-?-ectlo-emen^tlo in W^oxtino 6'Ippc>na.
I-erininolo^ia peniten^iale e inonaxtica, ^u^uxtinianuin 38
(1998), 215-222.

9, 2: 1 Cor. 4, 7
de verxet 6e ?aul ext cite par ^u^uxtin une c^uarantaine 6e
loix, avec la xeule variante par rappon au rexte 6e la Vul^ate, l^in-
xertion en xeixe paxxa^ex 6e la conionction et correxpon6ant au
Arec ci 5c xni cXnßc<; 6anx l^exprexxion 5i H«tem et Hcce/?«tl. de
verxet revient 6eux loix 6anx le corrept. (9, 1-3, et 12, 11-13) avec
et attexte par lex inanuxcritx lex plux xurx et lex plux ancienx. On
ext etonne c^ue lex e6iteurx, xaul lex ^/laurixtex, aient a6opte 6anx le
ineine traite 6ex lec^onx 6illereritex pour la ineine citation.

9, 25: liliux ext prornixxicinix


^,u^uxtin xe relere a pluxieurx reprixex aux verxetx paulinienx
Koin. 9, 8 5ec/ <^«l /l/ll 5«nl ^^m^lon« - nXXn rn rcxvu r^<; c7r-
uwcXiu<;, ou (3al. 4, 28 5ec«n^«nl /5HHc/?wmi55io^«/l/ll 5«m«5 -
<cnrn -lonnx c7iocvvcXin<; lcxvn corc, inaix en a6aptant xouvent lex
textex en paxxant 6u pluriel au xin^ulier et en ne retenant c^ue lex
inotx t/pic^uex/l/l«5/?wm«5ton«, 6e xoiie c^u'il ext 6illicile 6e pre-
cixer a c^uel verxet il xe relere, c/ c^uaext. nept. 1, 52, 622: nec/«it
/l/l«5 cai-n«, 5ec/ /l/l«5 /?wm«5lon«; il?i6. 5, 56, 1258: 5emen «t
176 De correptione « ßraU2

v4i>?n^m, />oc eü, /l/ll 5«nt /?M?n^lon« (<Hd 33, p. 19 et p. 310);


epixt. 196, 12 (<^3LL 57, p. 225, 23): 5ec«nc/«m /5HH<7 /^om«5ion«
/l/ll 5«m«5; civ. 21, 27, 145 (dd 48, p. 803): in /?« ^o ^«i/l/li 5«nt
/??-o??i^lon« et «^5H m^e^co^lHe; in pxalin. 118, x. 10, 3, 3:/l/l«5
/?wnl«5lon« ««/t «5e, non/l/l«5 e/Htlcin«, avec relerence a Koin. 9,
7-8 (Od 40, p. 1693); il?i6., x. 22, 2, 15: 5e^ ^«o?noc/o /l/l«5 /??-o-
?n«5lon« ... (dd 40, p. 1737); il?i6., x. 24, 2, 4: tHm<^«^nl/l/l«5/??-o-
?n«5lon« /o^«lt«?- (dd 40, p. 1744); c. ?elaß. 3, 4, 8:/l/ü 5«nt/??-o-
m«5lon« et z?ntlHe 5ec«nc/«?n /5HHc (d3LL 60, p. 494, 15). L^ex-
prexxion /l/l«5 (/?/li) ^wm^lon« ext 6onc aevenue xc>ux la pluine
6'^u^uxtin xin^uliere et exprexxive, a l'e^ale 6e/l/l«5 (/l/ll) c/ei ou
/l/l«5 (/l/li) ^omln«, ce c^ue lex 6ictionnairex ou 1exic>uex n^ont pax
enreßixtre.

9, 29: c^uod acceptain ßratiain 6ei


Danx toutex lex e6itionx on lit ^«lH Hccetlt^m z?ntlHm c/ei, alorx
c^ue lex inanuxcritx xe 6epana^ent a peu prex a noin^re e^al 6anx
la tranxcription 6e ce texte coinine xuit: <^«oc/ Hcce/?t^m ^HtlHm
c/el in H^(? (32 ?-ecc.), ou <^«oc/ Hcce^t«m ^^tlH c//ei in /1^47^42
/13/)^(? (21 ?-ecc.), ^«oc/ laixant 6anx ce cax loncüon 6e relatil. Lex
Lovanienxex avaient 6e)a lait etat 6e cene 6iver^ence 6e la tra6i-
tion 6anx leurx ^nnot^tlon«, col. 297 L: "^lxx c^uatuor ita le^unt:
non Hecepl, ^«oe/ Hcce/?t«?n z?ntlH c/el etc cui lauere uicietur c>uo6
paulo poxt xec>uitur (10, 2) ^«em con5tHt ^cceti^e et 5«^ c«//^l ^«oc/
Hcce/?e?-Ht ^mi5lne. I^.elic>uiinux tainen c>uo6 erat in excuxix". Lex
Ivlaurixtex, tout en conxervant le texte 6ex preceuentx e6iteui-x, no-
taient (col. 754, n. !?): "^lxx c^uatuor Lelßici, trex Vatic. et d^c»--
l?eienxix (^ ^4), <^«oc/ Hcce/?t«?n z?ntlH ^el". On ne trouve ^«lH c>ue
6anx nuit inanuxcritx, et c>n peut x'etonner c^u'il ait ete retenu par
toux lex e6iieulx. l>lc>ux propoxonx 6e xul?xntuer a ^«lH la conionc-
tion ^«oc/ a6optant la lecture 6e la tra6ition ö^(3 6^i11eurx l?ien
anextee, c/ ^dael., 3ic et non 138, 72 (p. 481, 331).
Intro6uction: I^ote5 a 1'e6ition 177

10, 6: 6al. 5, 6
de verxet paulinien ext cite prex 6e cent loix par ^.u^uxtin,
6ont xix loix 6anx le corrept. (10, 6; 13, 4; 16, 4-5; 21, 15; 35, 25;
40, 15-16), tou)ourx avec la 1econ ^e?- c/l/ectionem, c^ui tra6uit le
ßrec 5i^ nvn7li>c., et nulle part avec le inot c^?-itHtem 6e la Vul^ate.

12, 23: Luc. 22, 32


3ur lex vin^t et une citationx 6e ce verxet par ^u^uxtin, on^e
xont intro6uitex par e^o, 6ont cinc^ avec et e^o, et 6eux avec e^o
H«tem, tra6uixant cvc!^ 5c. Ivlaix en 6ix autrex paxxa^ex la citation
ext intro6uite 6irecteinent par le verl?e w^«i, avec l^oinixxicm 6u
pronoin e^o, coimue 6anx le prexent paxxa^e, ou noux proooxonx
l^oinixxion 6e et, intro6uit par lex ^laurixtex, 11iaix ncm conliriue
par la inaiorite 6ex inanuxcritx, ccumne in6ic^ue 6anx l^apparat cri-
tic^ue. dette option x'appuie xur lex 6eux autrex ciraticmx 6e ce
ineine verxet, ou e^o ext c>inix par toux lex inanuxcritx, 6anx le cor-
rept. 17, 19 et 38, 27.

10, 29-34: rkil. 1, 3-6


1.a citation par ^,u^uxtin 6e cex verxetx 6e l^Loitre aux ?liilip-
pienx ext axxe^ proclie 6e celle 6e la Vul^ate, inaix il ext interexxant
6e relever lex 6iver^encex. Verxet 4: au lieu 6e in c«nct« o^tio-
nli>«5 me« 6e la Vul^ate, on lit clie^ ^u^uxtin in omni /??-ece, c^ui
ext attexte 0ar toux lex inanuxcritx. Verxet 5 le ßrec cm rfj xc»vcovicl
üucov cic, rä cünvvcXiov ext ren6u plux couraininent conmie xuit
5«^ comm«nic^tione ««t^H in e«^n^e/lo, le inot comm«nic^tione
li^urant 6anx la plupan 6ex inanuxcritx et lex plux ancienx coinine
xi^nale 6anx l^apparat critic^ue; la lecon comm«nione intro6uite
par ^l. Lipxiux et retenue par lex ^laurixtex, inaix c^ue noux avonx
corri^ee, ne xe lit c^ue 6anx trex peu 6e inanuxcritx. La lecon com-
m«nic^tione, c^ue l^on retrouve e^aleinent 6anx 1^rnl?rc>xiaxter,
^laninux 6e Lra^a, ?elaßiux, ^roxper correxpc>n6 au texte I 6e la
I^et«5 /.Htina, 24, 2, p. 54-55. ^laix alorx c^ue lex verxetx 3 a 5 6ex
?liilippienx ne li^urent clie^ ^u^uxtin c>ue 6anx le corrept., par
178 De correptione ei ßrati2

contre le verxet 6 ext cite pax inoinx 6e cinc^ loix en 6ex terinex
i6entic^uex ^«i in «oi>« ^on«m o/?«5 coe/m ^e?/iciet «5<^«e in Hem
(H^«ti /««, voir c>utre notre paxxa^e: perxev. 34 (?!. 45, 1015); in
evanß, Ion. 108, 2, 13, l. 13 (<ü<ü 36); c. kel^. 2, 8, 18 (d5ZI. 6ll, p
480, 15); ßrat. 33 (?L 44, 901: ce««5 5«m ^«oni^m ^«i o/?e?-Ht«?- ln
«ob« ...), inaix 6eux loix avec une linale 6illerente: in/lnem 6anx
xerin. 114 ^, 1 (^lixc. ^.^oxt. I, p. 233, 2: ^«i in «oi>«... /?e^/iciet
«5<^«e in/inem) et 6anx l^epixt. lanuarii a6 Valentinuin (KLen. 18
^1901^, 248-249, 64-65: (?on/lc/en5 in ^oc i/>5«m ^«oniam ^«i in
«o^5 o/?«5 coe/?it, /?e^/iciet «5^«e in/lnem); cene variante in/lnem
a0parau cnex pluxieurx auteurx teinoinx 6u texte D 6e la l^et«5
/.^tlnH, ioi6., p. 54-57.

lll, 48-52: ^ct. 13, 48


de verxet revient troix loix cne^ ^u^uxtin, inaix cite plux ou
inoinx in extenxc>. 1.a citation la plux coinolete ext celle c>ui ext
6c>nnee 6anx le corrept. 10, 48-5ll: a«c/ient« H«tem ^ent« ^««ae
5«nt, el exce/?e^«nt «e^«m c^omini, et c?-ec/i^e^«nt <^«ot^«ot
e?nnt o^in^ti in «it^m Hete?-nam. Danx l^un. eccl. 11, 3ll ((H3^L
52, p. 270, 6-8), on lit: H«Hent« a«tenl ^ent« (om. ßauixae xunt)
^e^ce^e^^nt «e^«m c/ei, et c^eH^e?-«nt <z«ot<^«ot e?nnt c/e5ti-
nHti in ^?-iHnte a6) «it^m aete?-nam. - I.a troixieine citation, la
plux oreve, li^ure 6anx un traite poxterieur 6e troix anx au cor-
rept., le prae6. xanct., 6ate 6e 429, au cn. 20, 42 (?!., 44, 991, l.
22-23): OeH^e?-«nt ^«ot^«ot e^nt o?-c/inHti in «it^m Hete?--
nam. - I1 ext evi6ent c>u'^u^uxtin avec 6ex exprexxionx conune ex-
ce/?e^«nt / /?e^ce/?e^««nt (Vulßate: c^ec/ic/e?-«nt), «e?A«m c/omini / ^ei
(Vul^ate: ^omini), et o^inaHti (Vul^ate: /?^eo^inHti) ext 6epen-
6ant 6'un texte ßrec particulier. ^t 6e lait exce/?e?-«nt ou /?e?-ce-
/?e?-«nt xont a raoprocner 6e la lecon c5c^uvra (c/ e6. l>lextle),
«e?-i>«m c/ei 6e rav Xav^v roü 6coL (c/ e6. ^.1an6), et o^inaHti ou
c/«tinHti 6e ^crnvftcvoi ci<; (loi>v ui<Iivic>v. 3aoatier (Vetux Latina, t.
3, p. 547) xi^nale la le<^on 7ipoi-cruv^cvol "aliax le^itur", 6ont 6e-
pen6rait la lecture /?^eo?-c/inHti. 3eulx troix inanuxcritx (^2, ^3,
inx. n° 10) 6u corrept. coinportent cene lecon ^?nec»-Hnatl, inaix
un xeul a la lecon c/el. (^ Katrainne, prae6. I (?!. 121, 33 L): ^«ot-

10, 58-64: (ü^prien, De oratione cioininica 11


det extrait 6e xix li^nex 6u traue 6e d^prien, De oratione
6oininica 11 ((^I. 3, 1, p. 274, 22 - 275, 3; et (1(2 3 /^, p. 96, 193
xv) inxere 6anx le corrept. xe retrouve en 6eux autrex traitex 6'^,u-
^uxtin, c. ?ela^. 4, 9, 25 (<I^I. 60, p. 549) et 6on. perxev. 2, 4 (?!.
45, 996-997), 1.a xeule variante notal?le 6'un texte a lautre ext
l^exprexxion a c/omino, n^urant 6anx le texte 6e d/prien, reinpla-
cee par H ^eo 6an5 toux lex inanuxcritx 6u corrept. et 6anx plu-
xieurx inanuxcrux 6u c. ?ela^., ou l^on trouve auxxi ^ eo, coinine
6anx 6on. perxev. ^vant ^u^uxtin, dvprien lui-ineine rexuinait
orieveinent cex li^nex 6anx xon epixt. 70, 3 (d3LI. 3, 2, p. 769, 8-
9; dd 3 d, p. 509-510, 65-67) en cex inotx: et l^cl>co tn/?tl?Hn^«5
«t et lnno«^nc/«5 ^«i ^^ ecc/«lHm ^«c/« «enlt, «t l>lt«5 /?e?- 5Hncto5
5Hnctl/lcet«?-, ^«^ 5c?-i/?t«m «t.- 5Hnctl «tote, ^«onlHm («^?-. c^uo-
ino6o, c^uia) et (om. /?H55lm) e^o 5Hnct«5 5«m, Hclt c/o?nin«5. I^ilaire
6e ?oitierx xe reterait auxxi cenaineinent a ce ineine paxxa^e 6e
dvprien 6anx xon in pxalin. 124, § 22 (d3KI. 22, p. 708, l. 10-17),
ou l^on 6ecouvre 6ex exprexxionx l6entic>uex: 5Hnctl/icet«?- nomen
t««m ... nomen ei«5 5^nctl/icet«?- in not?«, ^it enim.- «tote 5Hnctl-,
^«oni^^l e^o 5Hnct«5 5«m. kt ooxterieureinent a ^u^uxtin I-ul^en-
ce 6e I^,uxpe a reprix cet extrait 6e dvprien 6anx a6 I-rax. 2, 14, 2
(dd 91, p. 138-139, 763-771), plux lc>n^ 6'une pnraxe, 6onc 6irec-
teinent einprunte au De o^tlone, avec lex variantex Ht> eo et ^«lH
(pour ^«onlHm). ^aix la relerence 6onnee par lex e6iteurx pour la
citation 6u Levitic>ue retenue par d^prien: 5Hnctl «tote ... varie
6^un e6iteur a lautre, et inerite un exainen paniculier.

10, 62: 1.ev. 11, 44; 11, 45; 19, 2; 20, 7; 20, 26
I^invuation a la xaintete a l^iina^e 6e Dieu revient pax inoinx
6e cinc> loix 6anx le Levitic^ue et 6anx une lorinulatlon c^uaxi i6en
180 De correptione et ßrati2

nc^ue 6anx le texte ßrec: 11, 44 xni nvioi cocoßc ör> nv>ö<; ciu> c^co
xüplo^ ö ßco<; üucov; 11, 45 xui cocoßc nvic» öii nv>ö<; ciui cvco xü-
p>c><;; 19, 2 nv>o> cncoßc nn nvio<; ^v^ xüpio<; ö ßco<; üuQv; 20, 7 xni
cocoßc nv>o> on nvw^ cvco xöpio<; ö 6cö^ üuQv; 20, 26 xui coccM
^c» nvic>! c>ri cvco nvio<; xüpio<; ö 6co<; ü^Qv. Il ext l?ien 6iliicile 6e
6ire a c^uel verxet precix 6e ce livre 6e l^^,. l. ^u^uxtin xe relere
6anx lex 6ix paxxa^ex ou l^on en repere une citation, 6^utant c^ue
le preinier einprunt a en ete lait l?ien avant 1ui par l^apütre ?ierre
6anx xa /" ^Mt«/H, 1, 16: 5>ön vcvpU?rrni Ion) nyiol cocoßc ö-n cvcc
nvio<;, verxet ren6u en latin par lex inmx: 5Hnctl ent« (extote /1)
^«onlHm e^o 5Hnct«5 5«m. Lxt-ce alorx a la citation 6e ?ierre ou 6i-
recieinent a l^un ou lautre paxxa^e 6u Levitic^ue c^u^u^uxtin xe
reiere 6anx xex proprex citationx? Lt la c^uextion 6evient plux coin-
plexe, car d/prien 6anx 6oinin. orat. 12 (d3LI. 3, 1, p. 274-275)
^ lait auxxi relerence 6anx xa citation: 5^Hnctl «tote ^on^lm et e^o
5Hnct«5 5«?n, et c^u^u^uxtin, coinine noux l^avonx 6it 6anx la note
prece6ente, repren6 litteraleinent ce texte 6e d^prien 6anx trc>i5
6e xex livrex, c. ?elaß, 4, 9 (c3^I. 60, p. 549, 25); corrept. 10, 62;
perxev. 2, 4 (?!. 45, 996 in line), avec la ineine relerence au Levi-
tic^ue.
Danx la citation c^ue lait l^apötre ?ierre 6u texte 6u Leviti^ue
il convient 6e noter la lec^on e?-lt«, c^ui tra6uit litteraleinent le ver-
l?e cocoßc, lecon xur lac^uelle Optat 6e IVlileve inxixie 6anx xon
donl?-H /^?-men^n«m Donat«t^m 2, 20 ((H3k!I. 26, p. 55, 24 - 56,
2): c/eni^«e 5lc Hlt.- 5^nctl e?^lt«, ^«lH e^o (c^uoniain et (?) 5Hnct«5
5«m. 5o/«5 «t e?^o /?e?/ect«5 et 5Hnct«5. /)enl<^«e non Hxlt.- 5Hnctl
«t«, 5ec/ c/lxlt.- 5^Hnctl e?-lt«. Or, c'ext cette ineine verxion 6u Levui-
c^ue einpruntee 6irecteinent a I ?etr. 1, 15-16 c^ue l^on retrouve
xoux la pluine 6^u^uxtin 6anx xpec. 44 (<^3LI. 12, p. 262, 18), et
6anx perl. iuxt. 9, 20 (d31^ 42, p. 20, 3): et lM 5Hnctl in oninl con-
«e^atione 5lt«, ^«lH 5c?-l/?t«m eü.- 5Hnctl ent«, ^«lH e^o 5Hnct«5 5«m;
et 6e ineine prol?al?leinent 6anx c. ?arin. 2, 4, 9 (d315I. 51, p. 54,
18), texte c^u^il a lu certaineinent cnex Optat: ^«onlHm Hct«m «t
Inn-o6uction: l^ote5 a l e6itior! 181

e«.- 5Hnctl ent«, ^«onlHm et e^o 5Hnct«5 5«m. I^n 6ernier texte ou
apparau la lecon ent« ext e^aleinent interexxant, car elle coinpc>r-
te une reinarc^ue a propox 6e l^orißinal ßrec: loc. nept. 3, 21 (dd
33, p. 426, 117-119): et e^t« 5Hnctl, <^«onlHm 5Hnct«5 e^o. 5«^«c/l-
t«^.- 5«?n. I^ne//e /?/e^l<^«e no5t?-l lnte?^?-etHtl 5«nt.- ^«onmm 5^nct«5
5«m. ^ußuxtin 6it la claireinent c>ue 6anx le texte ßrec 6e ce verxet
lait betaut le verl?e citli, et coinine 6e plux 5a relerence e51 intrc>-
6uite par la conionction xn>, il noux xeinl?1e in6ul?ital?le c>ue c^ext
6u verxet 20, 7 ou 26 6u Levitic>ue c>u'il ext c>ue5tion ici, et non 6u
verxet 11, 44, auc^uel renvoient le5 e6iteurx 6u dd. I1 ext curieux
c^ue revenant xur cene citation 6anx c^uaext. nept. 3, 66 (dd 33, p.
220, 1618-1620) ^ußuxtin cite le verxet xanx la reinarc^ue laite
6anx lex /.oc«tlon«: 5Hncti «t« ^?-. extote) <^«onlHm et (om. lcl et
/ä) e^o 5Hnct«5 5«m, cepen6ant avec cene orecixion: o/?/?o««n«5lme
etlHn7 ^ic HH«n^lt.- e^o c/o?nl>7«5, precixion 6ont il ne tient pax
coinpte perxonnelleinent, 1>uixc>u'c>n ne la retrouve 6anx aucune
6e xex proprex citationx, 6ont la lorinulation la plux liaoituelle ext
celle 6eia notee 6anx le c. ?ela^. 4, 9 (d3^I. 60, p. 549, 25); le
corrept. 10, 62; et le perxev. 2, 4 (?L 45, 996 in line): 5Hnctl «tote
^«onlHm et e^o 5Hnct«5 5«m, inaix e^aleinent 6anx c. lulian. op.
iinperl. 6, 34 (?!. 45, 1589) avec cene curieuxe intro6uction: et/?e?-
/?w/?^elHn7 Hcit«?- (protia0le alluxion a X^lo/xe cliar^e par Dieu 6e
6ire a Ixrael).- 5Hnctl «tote, <^«lH e^o 5anct«5 5«m, et 6anx in pxalin.
85, 4 (dd 39, p. 1179, 15): ^«i>« Hct«?n «t.- 5Hnctl «tote ^«lH et ego

I^loux avonx nc>te coininent le verl?e ßrec coccBc ext le plux


xouvent ren6u cne^ ^,u^uxtin par l^iinperatil «tote et en c^uatre
cax xur 6ix par le lutur e?-lt«. On a pu auxxi reinarc>uer 6anx lex
textex prece6eininent citex lex variantex ^«onlHm et <z«lH utilixeex
pour tra6uire la cc>n)onctic>n ün. ^laix l^exainen 6ex inanuxcritx
6u corrept., en 10, 62, vu leur noinl?re noux ponerait a a6opter
6e prelerence pour ce paxxa^e la leccin ^«omoc/o 6anx la citation
6u Levitic^ue, coinine l^avaient 6e)a note lex Lnvanienxex; toute
182 De correptione et ßr«i<l

loix cene variante ne li^urant nulle pan ailleurx elle noux parait
trop exceptionnelle pour etre retenue.
I^loux coinpleteronx ce 6oxxier au^uxtinien par lex citationx pa-
trixtic^uex releveex au courx 6e notre enc^uete, et pour 1exc>ue11ex,
ou il ext tout auxxi cüllicile 6e 6onner une relerence exacte a tel
ou tel verxet 6u Levitic^ue, et ou l^on retrouve lex variantex
<^«onlHm - ^«lH - 5lc«t tra6uixant im, - ^inl?roxiaxt., in Lpli. 5, 12
(d3LL 71, p. 114, 5-7): 5^nctl «tote 5lc«t et e^o 5Hnct«5 5«m, /)o-
mln«5 De«5 ««te?-; in ?nil. 4, 21 (il?i6. p. 163, 6-7): 5^nctl «tote
<^«onlH?n et e^o 5Hnct«5 5«?n Domln«5 De«5 ««te?-; in I liin. 3, 11
(il?i6. p. 268, 4): 5Hnctl «tote ^«lH et e^o 5Hnct«5 5«m. - ^inl?r.,
xacr. 5, 4, 21 (dHLL 73, p. 67, 36): «tote 5^ncttl, ^«lH e^o 5Hnct«5
5«m; li6. 2, 13, 116 (d3LL 78, p. 98, 27): «tote 5^nctl, ^«oni^m
l/?5e 5Hnct«5 5«m. - 3iriciux, epixt. 1, 9 (?L 13, 1138): 5Hnctl «tote
^«^l et e^o 5Hnct«5 5«m Domln«5 De«5 ««te?-. - dnroinat., in
slattn. 7, 2 (dd IX ^,, p. 225, 35): 5Hnctl «tote <^«onlHm e^o 5Hnc-
t«5 5«m, c/lcit ^onil>7«5; 28, 2, 1 (ioi6., p. 330, 50): 5Hnctl «tote 5lc«t
et e^o 5Hnct«5 5«m c/lclt /)omln«5, - Leo ^1., xerin. 45, 2 (dd 138
^,, p. 266, 71): 5Hnctl «tote, ^«lH 5Hnct«5 5«m; 94, 2 (ioi<L, p. 579,
44): i6ein. - ?x.-^u^., xerin. a0p. 85, 1 »- ?x,-kulß., xerin. 8ll (?L
39, 1910): zHnctl «tote, ^«lH e^o 5Hnct«5 5«m; ?x.-^,u^., xerin. app.
291, 3 (PL 39, 2297) - Nral?anux, Noin. 47 (?L 110, 88): 5^nctl
«tote <^«ia et e^o 5^nct«5 5«m /)omln«5 /)e«5 ««te?-.

11, 3: corripiuntur
La le^on co^ef?tlone intro6uite oar lex ^laurixtex xeulx 6anx ce
paxxa^e ne parau pax lieureuxe. I-oux lex prece6entx e6iteurx
avaient la lecon co?-?-l^l«nt«^ en accor6 avec pax inoinx 6e vin^t-
xept inanuxcritx 6e la tra6ition ancienne ^(? etc., ce paxxa^e
laixant 6elaut en /l et xex copiex. Lex Lovanienxex avaient note
(/1nnot^tion«, col. 297, d): "^Ix. 6uo le^unt, et lc/eo co?^et?tlone,
teniuin co^e/?tlone 5«nt c/l^nl, c>uoino6o nal?ex in line nuiux peri-
o6i, etlHm H«lnH in aete?-n«?n c/^mnHtlone 5«nt Hznl. I^elic^uiinux
c>uo6 erat in excuxix", inaintenant a l?on excient co?7-l/?l«nt«?-; car
Intro6uctioni I^lotex a l e6ition 183

le coinpleinent 6e 5«nt c/l^nl ext claireinent expriine par lex inotx


H«lnH c^lmnaHtlone. (Quelc^uex li^nex plux loin le teinpx 6e la cor-
rection ext 6^illeurx l?ien 6ixtin^ue 6e celui 6e la 6ainnation: 5lc«t
moc/o Hc«nt.- "^«^?-e co?^l/?lm«?-^" lt^ t«nc.- "^«^?-e c/Hn7na?n«?-". Lex
^laurixtex ont 6onc ton 6e iuxtiiier la le^on co^e^tione, c^u'ilx
a6optent aprex le5 inxx (?/)/-, en la rapportant a 5«nt c/l^ni, coinine
ilx le precixent en note col. 756: "^,t plurex inxx. co^e^tlone.
Kelenur a6 5«?7t c/l^nl". I^lotonx c^ue koßßini n'a pax a6opte la
correction 6ex ^/laurixtex.

12, 8: conxparxione
1.a le^c>n co^H^lone, ^ue noux a6optonx 6e prelerence a con-
z^e^ione, x^ppuie xur le verxet Koin. 9, 21: Hn non /?^^et /?ot«t^-
tem /l^«/«5 /«tl, ex e^em con5^^lone (cx roL nü^oö chupnun^cx^i
m^55H Vul^ate) ^lce^e a/l«c/ «^5 <^«lc/em in ^ono^e^, H/l«c/ «ew in
cont«me/lHa?nf>; la lecon con5/?H?-5l-o li^uraÜ trex prol?al?leinent 6anx
le co6ex utilixe par ^u^uxtin, c/ epixt. 186, 19, ou ext rapprocne
Koin. 9, 21 6e Koin. 11, 16: 5l H«tem c/e/l^tlo 5Hnct^ «t, et con-
5^^io .,, «lH «e^c» «e/ con5/?H?-5lo, «e/ 5lc«t ln /?/e^^^e coc/lcli>«5
/e^lt«?- m^üH". - ^.oin. 9, 21 ext le plux xouvent cite par ^ußuxtin
avec la lecon con5/n?-5lo; c/ in Koin. 54 (62); 6iverx. c^uaext. 68
20-21 (2 loix); avec reierence a I dor. 5, 7: ex/?«^ «et«5 /e?-men
t«m «t 5« no«^ con5/n?-5lo; c^uaext. 3iinpl. 1, 2; in pxalin. 81, 2; c
?arin. 3, 2, 5; ^en. a6 litt. 4, 9; c. ?elaß, 2, 7, 15; c. a6v. le^. 2, 4
17; encnir. 25, 99; et corrept. 7, 12. "^u^uxtin iux^ue 6anx xex 6er
nierx ecritx rexte titele a la le^c>n co^H^lo, c^ue coinportait xon
co6ex 6ex ^purex 6e ?aul"^.

12, 13: per6itionix inaxxa


I.^exprexxion nl^55^ /?e^ltlon« pour 6exi^ner lex reprouvex
revient pax inoinx 6e cinc^ loix 6anx ce traite - 12, 7-16: non 5«m
^i> l//H con5/?H?-5lone ^«c?-etl ^«Hm con^^l e«e ^lmna^m, e«ntli>«5

^ßu5tiniana 3) (1992), 95-109 (105).


184 De correptione et ßi-atia

omnl^«5 ex «no ln co^e?nnHtlonem ... ai> l//H /?e?-c/ltlon« m^55H


^«ae /lct^ «t /?e?- M>7«m ^c/am, c/e^em«5 lnte//l^e?-e nemlnem
/?o55e ^«ce?TN, n«l ^«l />oc i>on«m /ni>et, ^««^«« /?H^et, ^«oc/ ^?-HtlH
5^/l^to?-« Hcce/?lt; - 16, 8-12: ^«i «ew /?e^e^e^t«^ non 5«?lt ...
non enl?n 5«nt H ?nH55H l//H /?^ltlon« /??-H«clentla c//el et /??ne^«tl-
nHtlone ^«c?-eti; - 25, 7-1ll:^ct«?-o ^eo H«t ^«e^co?-c/lHm H«t i«c/l-
cl«m, ?n«e?-lco?-c/lHm ^«Äem, 5l ^ m^55^ ^e?-Htlon« l//e <^«l coi^l/?i-
t«^ ^^tlHHe /H^ltHte H5c?-et«5 «t, et non «t lMe?- «^5H l>He ^«He
^e?/ect^ 5«nt ln /?e?-c/ltlonen7; - 26, 25-29: ne^«e enim Hci /?ot«t
lc/eo non Hcce/?«5e (^e^e^e^ntlHm), <^«lH non «t ^«c^et«5 H m^55H
^e^ltlon« ^?-HtlHe /H?-^lt^te. /Vonc/«m <^«l/?/?e e?nt l//^ ln ^ene^e /?«-
?nHno /?e^c/ltlon« ma55H, Hnle^«^m /?ecc^55et ex <^«o l^ct^ «t o^o
«ltlHHtH. doinine noux l^vc>nx expoxe a la note prece6ente, ^u^ux-
tin enten6 le inot mH55H au xenx 6e con5^H^lo, inot c^ui li^urait
6anx xon co6ex 6ex ^pltrex 6e ?aul au lieu 6e m^55H en 6^utrex
inanuxcritx. ^/H55H ou con5^^lo xont pour lui 6ex inotx x/non/-
inex, 6e xone c^u^il convient 6e ne oax Bonner un xenx pe^oratil au
inot m<«5H, ^u^il einploie pour 6exi^ner auxxi l^nuinanite corroin-
pue par la revolte 6^6ain. dette application plux paniculiere 6u
inot inaxxa> ^u^uxtin l^a trouvee cne^ l^inl?roxiaxter, in Koin. 5,
13 (d351. 81, 1, p. 164), coinine il le 6it 6anx c. ?elaß, 4, 4 ((1351.
60, p. 528, l. 1ll-16), inalx xoux le noin 6e xaint ?ülaire^.

12, 15: nixi ^ui noc l?onuin nal?et, c^uixc^uix nal?et ...
Voici le texte 6u corrept. le plux controverxe, xi l^on tient
coinpte 6ex variantex releveex 6anx lex inanuxcritx et cellex propo-
xeex par lex e6iteurx:
/^ce?nunt«?- H«te?n non me?-lt« 5««, 5ec/ /?e?- ^^tlHni meoilHto-
?-«, /mc «t, in 5Hn^«lne 5ec«nH v46i<2m l«5tl/ic^Htl ^^t«. /t^^«e c«m
H«Hm«5.- '()«« enim te ^«ce^nlt.«> ()«lc/ H«te?n ^i>« ^«o^ non Hcce-
/?«tl? 5l H«tem (et) ^c-ceMtl, ^«lc/ ^/o^?-« <^«^5l non Hcce/?e?-«5"/li>

^° (^s notre 2nicle 5ißnale a la note 17 « au55i ^l. (3. Xlara, ^ßo5tino 6i Ip-
pona: "ma552 pecc^loruin, lnax52 5ancloruin", 31u6i 5ioricci relißio5i 4 (1980),
77-87.
IiNro6uction: I^Ioie5 a l>6ition 185

l//H ^e?-Htlon« m^55H ^«He/lct^ «t /?e?- /??-lml<m /lc/^m, ^ei>em«5 in-


te//l^e^e neminem /?one c/«ce?-nl, n«i <^«i (^H^. <^«o^) ^oc c/on«m
(var. ^cin«m) /n^et, ^««<^«« (var. <^«l^«l^) /n^et, ^«oc/ ^^tlH 5a/-
«^to^5 Hcceplt" (L6. ^laurixtex 1690, t. 10, col. 756 5-757/^,).
Lxaininonx tc>ut 6'al?or6 lex leconx propoxeex par lex 6iverx
eäiteurx pour precixer lex /oci c/l^icl/la?-«.
- ^inerl?acn (1505/6, lol. (3^6^): nemlnem /?o55e ^ce^ni ni5l
^«oc/ />oc ^on«m (note en inar^e "al. ^on«m"; note non reprixe
par Lraxine et I^aeiner) ^i>et, ^«i^^^ic/ ^i>et, <^«o^ ^^tlH 5^/«H-
to^ Hcce/>it. - I^oucner (1542, X4v) iäein.
- Lraxine (t. VII, 1528; cn. 7, p. 908 <^, lin. 6): neminem /?one
^ce?-nl, ni5l ^«oc/ /?oc c/on«m (xanx variante xi^nalee) ^i>el
^«l5^«l5 ^^et, <^«oc/ ^Ht^l 5^/«^to?-« Hcce^lt. - krol?en (1542,
1556, 1569, col. 1)31 D), Qraviux (1555, p. 539), et Lovanienxex
(t. VII, 1775/76, p. 5)3, col. 2 ^) iäein.
- ^. ^,rnaul6 (1644, p. 10): neminem /?oüe c/^ce?-ni, nl5l <^«i

- ^laurixtex (t. X, 1690, col. 757): coinine ^rnaul6, avec ponc-


tuation 6illerente: nemlnem /?o55e c/l^ce^nl, n«l <^«i ^oc c/on«m
^i>et, <^« l5<^« l5 ^H^et ^«oc/ ^^tlH 5^/«Hto?'« accel)lt.
- koßßini (e6. Kc>ine, 1754, p. 301): neminem /?o55e c/i55ce^ni n«i
^«i /?oc c/on«m ^i>et, ^ ^«o /n^et^ ^«ic/^«ic/ /ni>et, ^«oc/ ^H-

Lex variantex 6'une e6ition a l^autre ponent 6onc exxentielle-


inent xur troix inotx, xi l^on ne tient pax coinpte 6ex inotx a)outex
par ko^ini:
^«oc/ / <^«i - ^on«m / ^on«m - ^«i^«l^ / <^««^««

?1uxieurx 6e cex e6iteurx avaient reinarc^e cex 6iverxex lectu-


rex, toutex attexteex par lex inanuxcritx coinine nc>ux le verronx,
inaix 6ont aucune ne parait Bonner xatixlaction. Lex Lcivanienxex,
tout en reprenant le texte 6onne par Lraxine, relevaient 6anx
leurx /lnnot^tlon« (col. 297) aprex la inention 6ex variantex 6e
c^uatre inanuxcritx et 6ex lecturex 6^inerl?acn et 6'Lraxine: "I^ox
186 De correptione « ßl-atia

ex nac uarietate xentenNain co11e^iinux, c^uae uixa ext coinino6ixxl-


ina, c^uanc^uain 1ortaxxe non6uin per oinnia xatixlaciet". ^,rnaul6
corri^e le texte 6ex I.ovanienxex, inaix note en inar^e une autre
lecture poxxi!ii1e: "Le^en6uin lone 'n«l ^«l /?oc c/on«m ^i>et, <^«oc/
<z««^«« ^ai>et, zintlH'". ?our leur pan, lex ^laurlxtex, c^ui
einpruntent ni plux ni inoinx le texte 6^rnaul6, proooxent a leur
tour une con^ecture (col. 757, n. a): "iorte le^en6uin: n«l ^«l ^oc
iwn«n7 ^^et, ^«oc/ ^«l ^i>et, z?ntlH ...", non xanx xi^naler 6ivers
variantex releveex par eux 6anx 1ex inanuxcritx: "()ui6ain inxx. n«l
^«oc/, alii n«l ^«l, xe6 oinnex lerunt /?oc i>on«m /n^et"; cette
6erniere aiiirination etonne, car c>n trouve 6anx 6e noinoreux
inanuxcritx la variante />oc c/on«m, coinine nc>ux al1onx le von. Lt
le 6ernier ecliteur ko^ßini, aprex avoir 1aN etat 6ex 6iverxex le^onx
recueilliex 6anx 1ex inxx. 6e la Lioliotnec^ue Vaticane et 6ex
prece6entx e6iteurx, retient coinine lecon prooaole celle 6u
inx. Vat. lat. 501 6u 15e x.
()uant aux inanuxcritx, xur lex c^uelc^uex xoixante-6ix c^ue nc>ux
avc>nx exainin« (etant exclux lex inxx. ^4/17^42/1^ ou le texte ext
oinix), on conxtate que l^intelli^ence 6u oaxxa^e avait 6e)a poxe a
certainx copixtex 6ex 6iiiicultex, puixc^ue on releve au total pax
inc>inx 6e 5ei^e lecturex 6illerentex, ce c^ui ext exceptionnel oour
un ineine texte. l^oux lex claxxeronx en 6eux ßroupex xuivant l^op-
tion c^u'ilx lont 6u inc»t i>on«m ou 6u inot ^on«m. ?our etre orei,
noux In6ic^uonx lex inanuxcritx par leur n° 6onne 6anx le (7on-
5/?ect«5 coHc7o?-«m, ci-6exxux p. 131-140.
^,vec iwn«m.-
n«l ^«i /?oc i>on«m ^a^et ^«lc/^«lc/ />ai,et ^«o^ .., : L(64) 6u 8e; - 2,
49, 57, 79, 88, c(95a), 5(98), 1ll4, 120, 6u 9e; - v(26) et Q(130)
6u Ille; - 70 6u 11e; - 1, 2ll, 24, 46, 48, 67, 80, 99, 127, 112, 126,
138, 142, 151 6u 12e; - 128, 129, 110, 122, 140 6u 13e; - Ill0, 123,
149 6u 14e; - 96, 125, 144 äu 15e; xoK 38 inxx 6ont L(64), d(95a)
et k1orux (in I dor. 4, 7 ^tol. 108>-1V.
Intrcxlucllon: I^cile5 2 1'e6ition 187

nl5l <^«l ^>oc i>on«m ^i>et ^«u^ <^«l^^«lc/ ^Hi>et ^«oc/..,: 95 6u


13e-14e,
n«l^«l /ioc i>on«?n ^ai>et H <^«o ^^et ^«ic^«lc/ ^i>el <^«oc/...: 145
6u 15e.
n«l^«l /?oci>on«m /?ai,et^«l5^«« />a^et^«oc/..,: k(41) 6u 11e.
^«l n«l ^c>c i>on«m ^i>et ^«oc/ e«m /^et ^?-atlH ^«c«/...: 97, 13e
(unux ex Lelßicix - ?arix, prov, 6e 3t. ^,inan6).
n«l <^«oc/ /?oc i>on«^n ^i>et ^«lc/^«l^ /n^et <^«o^..,: 117 6u 12e;
143 6u 13e; 148 6u 15e.
n«l ^«oc/ /?oc i>on«^l /?H^el ^«l5^«l5 /?ai>et ^«c,c/...: 10 6u 11e; 111
6u 12e,

n«l ^«l />oc c/on«m ^ai>et ^«lc/^«lc/ />ai>et ^«oc/...: 43 et 118 6u


11e;37l>ix, 60et866u12e.
n«l <^«l ^o<7c/on«?n /-/^HtlH 5a/«Hto?-« acci/?e?-lt: 137 6u 12e; 139
6u 13e.
n«l <^«l /-/^on«m /?Hi>et <^«lc/^«lc/ />ai>et ^«oc/ .,.: 61 6u 11e et
12e; 27 6u 12e.
n«l ^«l />oc ^on«m />ai>et <^«l5^«l5 /n^et: 63 c!u 12e (<^«oc/ en 1
inain, inaix pratte et corriße ^«l); ^.rnaul6, ^laurixtex.
77«l <^«<ic/ /?oc<^on«m ^a^et<^«l5^«l5 ^ai,et ^«oc/..,: 6, 116, 123, 124
6u 12e; 128 6u 15e (quixquix />a^eat); Zraxine, I^aeiner, I.c>va-
nienxex.
n«l <^«oc/ ^oc c/on«m ^i,et <^«lc/^«l^ ^i,et ^«oc^ .,.: 102 6u 12e;
^inerl?acli.
n«l<^«oc/ /-/ c/on«n7 />ai>et<^«l5>^«l5 /?Hi>et: 27 6u 12e.
nl5l/?e?- />occ/on«m ^i>et>^«lc/^«lc/ ^i,et^ 147 du 14e; 150 6u 15e.
nl5l ^«l ^oc ^on«m ^ai>et, a ^«o ^a^et <^«lc/^«lc/ ^a^et: 145 6u
15e; koßFini.
doinine on le voit, copixtex et e6iteurx ont l?eaucoup peine
pour la coinprenenxion 6e ce paxxa^e, coinprenenxion c^ui ine pa-
ralt x^eclairer, xi l^on xe relere a un paxxa^e prece6ent 6u corrept,
10, 5-10, ou Il ext c^uextion 6e la ßratuite 6u 6on 6e la loi coinine
188 De correptione et ßratia

6e celui 6e la perxeverance, 6on c^ui ext orexente coinine un l?ien


ßracleuxeinent re^u, et c^ui ext reconnu coinine tel par c^uiconc^ue
le poxxe6e:
/1cce/?l enim/l^em, ^«He/?e?- c/l/ectlonem o/?e^t«?-,- 5ec/ ln l//a «5-
<^«e in/lnem /?e^e«e^ntlHm non Hcce^l. /1n <^««<^«^m Hce^e H«c/e-
i>lt «tH?n /?e?-5e«e?nnt^l?n non «5e c/on«m c//ei, et ^oc t^m m^n«m
i>on«?n lt<2 e«e no5t?-«?n, «t ^««<^«« lc/ ^^«e^-t, non ei /?o55lt ^o5to-

?our ce paxxa^e lex inanuxcritx concor66ent, un xeul coinpone


la lecon c/on«m au lieu 6e i>on«m. Ln concluxion noux propoxonx
6e retenir connne variantex 6anx le paxxa^e controverxe i>on«m 6e
prelerence a c/on«?n, et <^««<^«« 6e prelerence a ^«l^^lÄ, et 6e
lire avec 1e copixte 6u inx. /^, xoit kirenxe, 3an Ivlarc« 662, 6u 11e
x,: n«l <^«l /?oc ^on«m ^i>et, <^«l5<^«l5 /n^et ^«o^ z^tlH 5H/«^to-
?-« ^cce/m.

14, 2-3: Koin. 8, 28


Lex c^uelc^uex cinc^uante-nuit citationx 6e ce verxet 6anx
l^oeuvre 6'^u^uxtin, 6c>nt 6ix-nuit 6anx le correct. (13, 13; c^uatre
loix 6anx ce § 14, lin. 2, 7, 14, 24; 16, 13; 20, 2 et 34; 21, 9; 23, 4 et
7; 24, 44; 25, 4; 34, 29; 35, 32; 39, 5) tra6uixent lineraleinent le
ßrec ro?<; xnrn 7ipößcmv xXs>ro?<; ciümv, czuelc^uex loix avec une lor-
ine verl?ale a66aptee a la pnraxe, inaix touiourx xanx le inot 5Hnctl
li^urant en linale 6anx la Vulßate, conlorineinent a la verxion
ancienne, c/^ Kaoatier, l^et«5 /.Htlna, t. 3, p. 624.

14, 3 et 16; 23, 9; 35, 32; 49, 5: Korn. 8, 29


de verxet Koin. 8, 29 reapparait pax inoinx 6e vin^t-xept loix
6anx l^oeuvre 6^u^uxtin, 6ont c^uin^e loix 6anx une tra6uction
trex li6ele au ßrec oi1 oi)^ 7ipoc^Vlo - ^«onl^m ^«o5 ante /??n«cl«i?
et /??ne^«tlnH«lt, alorx c^ue l^on lit 6anx la Vul^ate nam ^«o5^^e-
5cl«lt et /?^ec/«tlnH«lt. Danx le corrept. on le trouve cin^ loix
xoux xa lorine exolicite en 14, 3; 14, 16; 23, 9, inaix anre^e 6anx lex
6eux 6ernierex citanonx: en /^«cl«lt (35, 32), ^«o5 l/?5e /??-H«ci«lt
(49, 5). La tra6uction 6e 7ipocvvco par Hnte /?^e^«tlnH«lt n'appa-
raNrau c^ue cne^ ^u^uxtin, xi l^on xe relere a 3al?atier, I^et«5 /.Htl-
na, t. 3, p. 624.

14, 35: lun6encluin


La le^on /«n^enc/«m 6anx ce paxxa^e 6e prelerence a e^«nc/en-
c/«m xe )uxtilie par l^einploi courant cne^ ^u^uxtin 6u vertie^n-
c/e^e, lorxc^u^il parle 6u xacrilice 6u lünrixt, c/ xerin. 77 ^,, 2 (I^lixc.
^,ß, I, 578, 20): /??-onll5Ütl el«5 c^«cem, et /«nc/enc/«m 5Hn^«lnem
5««m ...; 216, 3 (?!. 38, 1278): «t no^« ^«oti^e «nl^enltl 5«l/??-etlo-
5«?n 5Hn^«lne?n /«nciat; 265 D, 4 Mixc. ^ß, I, 661, 17): Htt«/lt
(H?-«t^ in c^i^e mo?-tH/l 5Hn^«l>lem /«nc/enc/«nm; 313 k!, 4 Mixc.
^,^. I, p. 539, 14): H^ c«i«5 5an^«lne??l /«nc/enc/«^n c-«c«??-^«nt ^
c/lHi>a/o lncltHtl; 335 d (?1.3 2, 753, 31; application aux inan^rx):
l-n5Hnle?-«nt/??-ci ^/o^ m«/tl «l>l/o««, et /?w /?at?-lH 5Hn^«lnem/«n-
c/en^«?n e«e Hxe?-«nt... ()«He i//o^«?n ^/o^ ^/o^e mH?-l)/?-«nm
co?n/?H?-Ht«?-.«>; in evan^ Ion. 114, 4 (dd 36, 16): «t le/eo «o5 H 5^n-
^«l-ne lnnocent« lm/?o//«to5 «5e c^ec/^t«, <^«lH e«m /«n^enc/«n7 H/te-
?-l t^c/lc/«t«. L^einploi 6u verl?e e^«nc/e?-e ext par contre lrec^uent
6anx le contexte 6u verxet ?x. 13, 3: «e/oc« /?ec/« eo^«nl Hc/ e^«n-
^en^«?n 5Hn^«l>lem, x^ßixxant 6ex iinpiex, 6ex inecnantx.

15, 1-16: N.oin. 8, 31-39


Danx cene lon^ue citation, en c^umre paxxa^ex 6u corrept., ^u-
^uxtin xe inontre trex li6ele au texte ßrec. - v. 31 ö<; yc 1oL i5iou
ulc>L oüx cchcionw ^ <^«l /l/lo ^?-o/??-lo non ^e/ye?-clt ou ^«l /?w/??-lo
/l/lo non /?e/?e^clt, citation c^ui revient c^uarante-6eux loix xoux la
pluine 6'^u^uxtin xanx l^achonction 6e 5«o 6e la Vulßate, xaul en
xept cax 6ixcuta0lex, 6ont un 6anx corrept. 30, 9, ou l^oinixxion 6e
5«o x^irnpoxe coinine in6ic^ue 6anx l^apparat. - v. 34 11^ ö xnruxpi-
vüv - ^«l5 ^«l con^emnHt (Vul^ate ^«« «t ^«l conc/emnet), inx. n°
1ll4; c/ ^,u^., 6oct. cnrixt. 3, 6; 4, 43 (dd 32, e6. ^lanin, p. 82, l.
22 et p. 150, l. 151; (23^ 80, e6. ^reen, p. 82, l. I0 et p. 152, l.
16; e6. 3iinonetn, p. 176, l. 12 et p. 324, 1. 154); et ^u^ipp., exc.
190 De correptione et ßr2tia

^,u^ 265 (d3LI. 9, 1, p. 850, 20). On trouve aiix5i 6an5 le5 inanu5-
critx, coinine in6ic^ue 6an5 l^'a0parat, ^«« «t ^«l conc/emnet, c/
^,u^., c. Klaxlinin. 12 (?!. 42, 716, 34); in lol? 34 (d^I. 28, 2, p.
583, 22) c>u ^«« con^emnHt ou <z«« e;t <^«l conc/eninHt, variantex
intro6uit« par le5 copixtex 5ou5 l^inlluence 6e la Vulßate. - v. 34
Xpic^cx; -Ir>oou^ - (H?nt«5 /««5 (Vul^ate (H?-«t«5 /««5), c/ ^u^.,
6oct. cnrixt. 3, 6 et 4, 43, et Lu^ipp., exc. 265 (xicut xupra). - v. 34
unXXov 5c cvcpßcic. »- m^« H««tem ^«i ^««^exit (Vul^ate immo
^«l et ?-««?r-exlt), c/ ^u^., 6oct. cnrixt. 3, 6 et 4, 43, et Lu^ipp.,
exc. 265 (xicut xupra). - v. 37 ÜXX^ cv roüroi^ 7iümv Ü7icpvixcoucv

(Vul^ate 5«/?e?-^m«5 /??-o/?te?- e«m) ^«l H/exlt no5; citation revenant


xanx cnan^einent en 6ix autrex pax5a^ex. - v. 38 avec l^oinix5ion 6e
ne^«e «l>t«t« inxere 6an5 la Vulßate, 11iaix aoxent 6u ßrec, ce c^ue
l^on retrouve en xix autrex reprixe5 6u verxet, et l^einoloi 6e
^^«entlH aii lieu 6e in5lHntlH pour tra6uire cvcc^Qrn.

19, 25-27: 8ap. 4, 11


de verxet ext cite pax inoinx 6e vin^t-xix loix par ^u^uxtin
principaleinent au courx 6e la controvei^e pelaßienne^, car
^u^uxtin / a recouru a plu5ieurx repri5e5 pour reluter une laux5e
6octrine cc>urante en inilieu inona5tic^ue, ou cenainx 5outenaient
c^ue lex noinine5 5eraient )u^e5 a leur inon non 5euleinent xur le5
oecli« coininix 6e leur vivant inaix a1ix5i 5ur le5 pecne5 c^u'ilx a1i-
raient pu coininenre, 5^ilx avaient vecu plu5 1onßteinox. ^u^uxtin
en appelle a ce verxet 6e la 3a^e55e, 6ont avant lui d/prien 5^tau
5ervi 6an5 5on De mo?-tH/ltHte, oour 6ire "c^ue la ino« 1oin 6'etre
5an5 lruit oour 1e5 li6ele5, leur ext avanta^eii5e, parce c>n^elle 5oux-
trau l^noinine aux ri5c^uex 6e pecner, et lui 6onne l^entiere axxu-
rance c^ue le pecne ne l^attein6ra plux. Or, 6e c^uelle utilite 5erau
la inon 5i l^on etau puni, ineine pc>ur le5 laute5 c^u'c>n 6evait coin-

^ Le5 relel-ence5 5ont 6onnee5 par ^,-I^l, 1,2 Lonnaräiere, Lil?lia ^u^u5tini-
ana, ^. l.: Le livre 6e la 3a^e55e, ?arl5 1970, p. 273-274,
Intro6uction: I^ote5 2 l e6ition 191

inettre et c^u'on n'a pax coininixex?" (prae6. xanct. 14, 26; L^ 24,
p. 541). ^t 6anx le contexte 6u corrept. ^u^uxtin lait prece6er ce
texte 6u verxet 6e xaint ?aul, Koin. 11, 33: ^«^m lmc^tHt'l/lH 5«nt
i«HclH eitt5 et ln««tl^Hi>l/« «iHe el«5, ar^uinent 6ont xe ino^uent
pluxieurx 6e xex correxpon6antx ou lecteurx lui reprocliant 6e
recourir au in/xtere 6ivin au lieu 6''apponer une explication
rationnelle et accepta^1e xur l^election 6ex preuextinex^. On
retrouve ce ineine rapprocl^einent en troix autrex paxxa^ex (pecc.
iner. 1, 21, 32; civ. 1, 28; epixt. 149, 22). - Du point 6e vue pni-
loloßic^ue, xur 1ex vin^t-xix cNationx 6e 3a^exxe 4, 11: >ip7invs>, ft>1
xnxin n»u^n cwvcmv nüroü ii 5oXa<; Ü7in^>ios> »puxnv uüroi), 6ont
la verxion la plux procne xerait: ^/?t«5 «t ne ma/ltlH m«tH?-et lnte/-
/ect««l ««5, H«t ne/lctlo ^ecl/?e?-et Hnl>lH?n el«5, on conxtate 6ex
variantex 6e c>uelc>uex inotx 6anx la tra6uction 6e ce verxet 6^une
citation a l^utre: m«t^?-et / m«tet - (intellectuin) ei«5 / l//l«5 /
eo?-^m - et / H«t - c/ecl/?lHt / c/eci^e?-et - (aniiuain) ei«5 / eo?-«m.
donune inuic>ue 6anx 1 Apparat cruic^ue, la lecon et 6e prelerence
a >2«t, c>ue noux retenonx coinine plux li6ele au texte ßrec, ext la
xeule variante c>ue l^on note 6anx cenainx inanuxcritx 6u corrept.

22, 9: Ion. 6, 61
^lalßre toute l'autorite 6ex Lovanienxex il noux ext iinpo5xiti1e
^'accepter la lecon ?n«^m«?-H?-enl, c^u^ilx ont intro6uite, et 6'une
lacon etonnante, en re^etant pereinptoireinent la lecon mlO-m«^-
i>^nt retenue par toux lex prece6entx e6iteurx en atlirinant (c/ 7.
10, ^nnot^tlonez, col. 298 d) "inurinurarent /??-o inurinuraoant
^5 et <?^ec^ con5entl«nt", alorx c^ue 6anx la verton ßrecc^ue nc>ux
lixonx vowü^oumv, xoit un verl?e a l^in6icatii prexent, c^ue m«^-
m«^nt, c^ue noux propoxonx 6e lire, tra6uit parlaiteinent. Lt
pour iuxtilier leur lecture ilx noux renvoient aux inanuxcritx, coin-
ine x'ilx 6onnaient a l^unaniinite la lecon m^?-ml^-H?-ent. Or, xur

^ Volr lanicle 6e k.-?, LlacKere, 3aint ^u^u5tin, coininentaire 6'un verx«


6u livre 6e la 3a^e5xe, Kevue ^ußu5tinienne 1 (1902), 4M-421.
192 De correptione et ßratia

lex xoixante-6ix inanuxcritx exaininex, norinix le dorl?eienxix et xex


copiex /l^4^2/4^, ou le texte lait Gelaut, trente-cinc^, 6ont tnux 1e5
inanuxcritx anterieurx au 11e x., ont la lecon m«?-m«?nnt (c/
s(?/)^(?, et lex n° 2, 49, 57, 79, 98, 104, 120; 6u 11e x. et xv.: n° 1,
10, 24, 25, 29, 46, 48, 63, 67, 70, 86, 95, 99, 101, 109, 110, 112,
116, 117, 123, 124, 133, 137, 151. L^a lecnn m«?-n?«?-^/?^??t li^ure
en on^e inanuxcritx, lex n° 9, 43, 61, 74, 118 6u 11e x., et lex n°
27, 37l?, 97, 126, 138, 143 6ex 12e/13e x. On lit encore ni«?-n7«^-
«e^«nt 6anx un inx. 6u 12e x. <)uant a la le^on m«^m«^?-ent, elle
n^pparau la preiniere toix c^u'au 11e x. 6anx le rnx. /- (n° 41), puix
6anx liuit inanuxcritx 6u 12e x., lex n° 6, 8, 20, 60, 73, 107, 111,
142, et aux xieclex xuivantx lex inanuxcritx n° 23, 45, 108, 112, 146,
certaineineru xoux l^inlluence 6n texte 6e la Vul^ate, c^ui privi-
leßie la lecon m«?-?n^^?-ent. I^Iaix 3atiatier, 6anx xa I^et«5 /.^tlna,
xi^nale 6eux inanuxcritx ancienx 6e la Verxion latine 6e l^«Hn-
^e/i«nl /o<znn«, ^/Ixx. dantal?rißenxix et dorl?eienxix, ou li^ure la
lec:on m«?-?n«^nt. - Ln 6eux autrex traitex 6'^u^uxtin ce verxet 6,
61 6e xaint ^sean ext cite avec la le^on m«?-m«^^nt, 6anx in evanß.
Ic>li. 27, 3 et prae6. xanct. 15; inaix un exainen 6ex inanuxcritx
x^iinpoxerait.

23,24:1x.45,11
det extrait 6'Ixaie ext encore cite 6anx un xecon6 paxxa^e 6u
corrept. 45, 2, a peu prex i6entic^ueinent ^«He /«t«^ 5«nt/eclt,
pc>ur tra6uire c^uaxi lineraleinent le texte 6e la 3eptante ö 7ioiiionc;
rn 57icpxo!ucvn, cex inotx venant en lin 6e pnraxe: ^«lH 5lc Hclt
c/omln«5 c/e«5 5^nct«5 /z^e/ ^«l/eclt «ent«^//«t«?-^. Le texte 6e la
Vul^ate ext ici trex 6illerent: ^ec Hclt 5anct«5 /5?ne/ ^/H5t« el«5,-
«ent«^ lnte^ozHte me. On retrouve cene citation 6^Ixaie en 6ix
autrex paxxa^ex 6e l^oeuvre 6^u^uxtin: in evan^. Ion. 63, 1, 21, 23
et 33; 86, 1, 14; 96, 1, 9; 105, 4, 24 et 7, 15 (cc 34); ßen. a6 lin. 4,
35, 56 (d5ri. 28, 1, p. 136, 11); in pxalin. 104, 11, 29 (cc 40);
prae6. xanct. 10, 19 (?!. 44, 975), touiourx avec lex incnx ^«l/eclt
/«t^?-H (Vetux Patina, co6. k!2) au lieu 6e «ent«^, e«ent«^, ^c/
«ent«?n (Vetux Latina, co6. LI, et O). (1^ Vetux Latina, Lxaiax,
laxc. 2, p. 1080.

24, 26: ?x. 29, 8


de paxxa^e a lait l^ol?)et 6'une 6oul?1e c>l?xervation 6e Donatien
6e Lru^ne, I^otex xur le pxautier 6e xaint ^u^uxtin, I^.Len. 45
(1933), 2N-28, ou il propoxe 6'une pan 6^intro6uire la conionc-
tion H«tem (5c LXX) et 6e xuppriiner lex inotx ^ me li^urant 6anx
la Vul^ate inaix al?xentx 6anx le (3rec. de paxxa^e ainxi corri^e 5e
retrouve 6^l1eurx en 6''autrex textex 6^u^uxtin: c. kauxt. 12, 33
(d3LL 25, p. 342, 25); ^en. a6 litt. 11, 5 et 11, 32 («ü3LL 28, 1, p.
338, 14 et p. 366, 18-19); contin. 32 (d3LL 41, p. 183, 12-13). -
l-outeloix l^inxenion 6e H«tem, avec ^ ?ne li^ure en cinc^ autrex
textex: in pxalin. 29, x. 1, 8 (Od 38, p. 172, 4); x. 2, 18, 7 (d^ 38,
p. 184, 7); 103, x. 4, 12 (dd 40, p. 1532, 26); ^a1. 6, 13 (?L 44,
889); xerin. 131, 4, 6eux loix, xanx a«tem la 6euxieine (?L 38, 731).
<Dn trouve auxxi le cax 6e l'al?xence 6e H«tem avec la prexence 6e H
me en cinc^ paxxa^ex, et en nuit autrex l'al?xence 6e H«tem et ^ me.
^aix la plupan 6e cex livrex n^ont pax lau l^o^et 6'un texte criti-
c^ue. - I.a 6outile correction c^ue nc>ux appononx a ce paxxa^e 6u
corrept. nc>ux parau )uxtiliee par lanciennete et le noinl?re 6ex
Manuxcritx in6ic^uex 6anx l^apparat critic^ue.

27, 3: exortura
doinine noux l^avonx note 6anx notre aiiicle "Lex inetno6ex
..." (c/^ nme 5), p. 76-77, on trouve cne^ ^u^uxtin l^einploi cou-
rant 6e exo?-t«?-«5 au lieu 6e exo?-lt«?-«5 coinine lorine 6u panicipe
lutur 6u verl?e excn-io?-. Le 7^«H«?-«5 H«z«5tinlan«5 noux lournit
6ix-neul exeinplex 6e cet einploi avec lex lorinex exo?-M?-^, -t«?-l,
-t«?-^, -t«^?n. La xeule variante exo?-lt«^ xe trouvei^It 6anx ce
paxxa^e 6u corrept., c^ue noux n'avonx pax nexite a corri^er,
inalßre lautc>rite 6'Lraxine, 6ex Lovanienxex et 6ex ^laurixtex,
coinpte tenu 6e la tra6ition inanuxcrite xi^nalee 6anx l^apparat
criteue.
194 De correptione « ßralia

29, 2: 6e l?onitate xui con6itorix acceperat


Xoux avonx l?eaucoup nexite a a6opter l^a6ionction 6e la pre-
poxition c//e attextee par le doroeienxix et xex troix copiex, xoit
/1/17^2/1^, et retenue par lex Lene6ictinx 6anx leur e6ition, a l^en-
contre 6e toux lex autrex teinoinx, inanuxcritx et e6iteurx, cene
a6)onction rix^uant 6^intro6uire une certaine ainl?i^uite 6^inter-
pretation: c//e pouvant in66ic^uer l^ori^ine, la provenance (^e/?/enl-
t«c/l>le Hcceplm«5) ou la 6epen6ance 6e ce c^ui ext l?on en l^lioinine,
alorx c^u'il x'aßit 6anx le cax 6ex l?ienx 6ont iouixxait ^,6ain et c^ue
Dieu lui avaÜ accor6ex par l?onte. dette l?onte 6e Dieu enverx
l^noinine ext naoituelleinent expriinee 6irecteinent par l^einoloi
6e l^ aalatil: <^«Hnto c//e l//o i>ona e«et 5«^ ml>a^/l ^onit^te et /?ot-
«täte /lct«?-«^ (ßen. a6 lin. 11, 22, p. 354, 11); ^«^c«nl<^«e t«^
^ona, ^«ae tli>l ^omlnl i>onitHte conc«5^ 5«nt (epixt. 82, 33, vol.
34/2, 384); 5e^ eH5 ^Ht«lt^ innl^te conc/lc/e?-lt (civ. 12, 18, 68);
c/e«5 ^onlt^te/ecil (in pxalin. 1)4, 10, 14). ^aix on trouve cne^ ^,u-
^uxün ^uelc^uex exeinplex c>u la prepoxition c/e xi^nilie la cauxe: c//e
i>onltHte ^el m«n«5 «enit H^ lnmo /lc/el ^em«5lo ^ecc^to?-««7 (xerin.
71, 18; KLen. 75 ^1965^, 83, 391); ^«He mM /H^t«?- c/e i?onit^te
5«H (in pxalin. 58, 2, 243).

30, 12-12: Deux erßo naturain noxtrarn, il! ext anirrmrn ra-
tionalein carneinc^ue noininix (Unrixti xuxcepit
I^oux avc>nx l?eaucc>uo nexite xur le inot ^^«tl attexte par
vinßt-xept inanuxcritx, alorx que c^uarante autrex coinponent la
lecon (?^«t«5, coiinne noux l^avonx in6ic^ue 6anx lapparat, 6^u-
tant ^ue lex prece6entx e6iteurx 6u corrept. inanilextent eux-
ineinex une nexitation. On lit (H?-«t^ cne^ lex tonx preinierx e6i-
teurx ^uxc^u'aux I.c>vanienxex v coinprix, inix a pan (3raviux (1555)
c^ui, le preinier, intro6uit d-/??-«tl, correction c^ue lex Lovanienxex
ont connue, inaix 6ont ilx ne lont aucun cax. ?ar la xuite la le^on
(H^tl ext reprixe par ^rnaul6 avec une cenaine rexerve cepen-
6ant coinine noux allonx le voir, puix par lex I^laurixtex c^ui notent
"^in. Lr. s^ Lov. (H?-«t«5. ^eliux poxteriorex c^uae6ain opuxculi
1iuiux e6itionex, (?/?^5tl; c^uil?ux conxentit antic>uixxiinux co6ex
Oor!i>eienxix (- ?ar. lat. 12205, xou /l avec xex copiex /17/1^ ^^)"
et erleinen! par koMni. 3i 6anx le texte latin 6^rnaul6 (p. 24)
on lit oien: "De«5 e?^o natlOnm no5^^m, l^ «t HnimHm ?ntiona-
/em ^^ne?n<z«e ^omini5 (Hn5tl 5«5c^it..,", 6anx 5a tra6uction
6atee 6e la ineine annee (1644) on ext etonnee 6e l^oinixxion 6u
inc>t d/??-i5li (p. 82): "Dieu 6onc a prix noxtre nature, c'ext a 6ire,
l°aine raixonnal?1e, et la cnair 6e l^noinine." ^,rnaul6 renonce a
tra6uire litteraleinent l^exprexxion ^o7nini5 (Hwti, exprexxion c^ui
revient peu aprex 6anx le corrept. (li^ne 21) initi«m /?omini5
(Hn5tl, et c^u^rnau16 tra6uit alorx par "le coininenceinent 6e
^exux-dnrixt". On Kevine 6onc l^einl?arrax 6ex copixtex et 6ex e6i-
teurx a propox 6e ce paxxa^e. Ivlaix cette reprixe a la li^ne 21 6ex
inotx /?omin« d/?^ti, a 6ix li^nex 6e la prece66ente citation, et c^ui
apparaixxent alc>rx xanx variante tant 6anx le5 inanuxcritx ^ue 6anx
lex e6itionx, noux a 6eterinine a opter pour la lecon d/??-i5li a la
lizne 12. ^outonx c^ue l^exorexxion /?omo (7/?^t«5 pour xi^nilier
l'axxoinotion 6e la nature nuinaine par le dnrixt revient trex xc>u-
vent cne^, ^u^uxtin: /?omo (7^?-i5t«5 (95 ex,), />omin« (7/??-«ti (11
ex.), ^omine / /?omini d^^to (20 ex.).- On a 6'autre pan note
l^iinportance 6e ce paxxa^e, ou ^u^uxtin propoxe l^Incarnation
coinine tvoe eininent 6e la ßi^ce ßratuite, c/ L. ^,. 24, p. 819; L.
^. 74 H,, p. 456 xv.^

32, 32: in unitatern perxonae ... natura nuinana xuxcepta


^1orx czue troix 1i^nex plux naut le in/xtere 6e ^Incarnation ext
expriinee par l^einploi 6u verl?e conl^^e?-e in xuivi 6'un al?latil:
«t^ nHtl«ltH5 ^w/ecto ^?-Ht«lt^ coni«nxlt in «nlt^te /?e«onHe /?oml-
nem e/eo, c^^nem «e^o, c'ext ici avec le verl?e ^«55cl/?e?-e in xuivi
6^un accuxatil c>ue l'on trouve expriine le ineine in^xtere: in «ni-
tHtem /?e?-5onHe <2 «e^o e/eo naHt«^ ^«mHna 5«5ce^t^. On retrouve

^^ l. Van Lavel, Keclierclie5 5ur la cliri5toloßie 6e xaint ^,u^u5tin. 1.^uinain


et le 6ivin 6an5 le dliri5t 6-apre5 5aint ^u^u5tin, kril?ourß 1954, p, 37-41,
196 De correptione et ß«tia

cnex ^u^uxtin l^einploi 6e coni«n^e^e in (aol.) 6an5 un contexte


xiinilaire: in evan^. Ion. 8, 4, 18 (dd 36, p. 84): ^omin«5 H«tem
5ec«?-«5 mo?-ien5 5Hnz«inem 5««m /?w eH (5/?on5H ^cc/«i^) .., ^«Hm
5li>l iHm coni«nxe^t ln «te?-o «i^in«, et en 6'autrex contextex: c.
kauxt. 12, 7 (d3k^ 25, p. 336, 4): it^ coni«n^«nt in cont«t^tione
d/?^ti «oc« 5«^5; 22, 89 (ioi6. 0. 696, 15): /^ic/em Hn^«/H?-em in
^/m« H/^e//HHt«m ^omin«m 5lc inte?^^etHt«^ <^«oc/ ^«o5 /nnet« in
;e i/>5o coni«nxe^it; xerin. 259, 4 (?L 38, 1200): Hc^m«5 t^men
etiHm «t«c/.- D^e et c/Hi>it«?- «oi>i5. (?oni«nxit /ne<7 c/omin«5 in /?^e-
ce/?to ... c/imittite et Hmittet«?- «oi>«. ^laix on ne trouve nulle pan
coni«^e?-e in xuivi 6e l^accuxatil. ?ar contre, l^einoloi 6u veroe 5«5-
ci/>e?-e avec in (xi^niliant la linalite) xuivi 6e l^accuxatil xe rencon-
tre en troix autrex paxxa^ex au^uxtinienx 6anx un ineine contexte:
c. lulian. o0. iinperl. 4, 87 (?L 45, 1388): in «nit^tem /?e?-5c>nHe H
l^bo Dei 5«5ci/>i ...; c. ^/laxiinin. 1, 19 (?L 42, 757): H«t in «nit^-
tem /?e^onHe i5tH 5^ce^e?-it; in evan^. Ion. 105, 4 (dd 36, p. 605,
8): ^«Hn^o in «nitHtem /?e^onae 5«5ce/?t^ «t H «e^o. ?arloix le
veroe 5^ci/'e^e ext utilixe avec la prepoxition H^ 6anx le ineine
contexte, voir coll c. ^laxiinin., ^,u^. 14 (?!. 42, 723, 52); c. ^/laxi-
inin. 1, 19 (ioi6. 756, 37 et 47). ^ propox 6e lg terininoloßie 6e
l^union 6ex oeux naturex voir l. Van Lavel (voir note 21), p. 41-
44.

31, 7: paruin ext


doinine inoic^ue 6anx l^'apparat inix a pan c^uatre inanuxcritx,
oü on lit ^?-««m, toux lex autrex inanuxcritx 6onnent la lecon
^^-«m, noux n'avonx trouve a ce iour aucun teinoin coinponant
la lecon ni^l/; il ext 6onc etonnant c>ue cenainx e6iteurx aient vre-
lere cette 6erniere lecture. ^,1orx c^ue l^e6ition ^,ineroac1i (1505,
lol. ^n2r1) coinponait /?H^m, ^raxine (1528, p. 915), tout en
^ar6ant ce inot, oonait en inar^e "^/lbi ninil", annotation c>ue re-
pro6uit I^aeiner (1531, p. 275^1, alorx c^ue 5on inanuxcrit 6e
3aint-Victor, ?arix, L. l^s. lat. 14478, lol. 101^1 />«?-«m), inaix 6ont
ne tien6ront aucun coinpte lex e6iteurx (3/innicux (1530), kou
cner (1542), kronen (^l. Lioxiux, 1542), (3raviux (1555). ?ar con-
tre, la lecon nlV?l/ ext intro6uite xanx aucune explication 62Nx le
texte 6e la 6euxieine (^l. Lioxiux, ^. doxteriux, 1556) et 6e la troi-
xieine (Lipxiux, doxteriux, ^s. Vliinineriux, 1569) e6ition krol?en,
ouix reorixe par lex Lovanienxex (0. 537, col. 2 d, l. 11). dex 6er-
nierx touteloix xeinolent avoir nexite xur l^6option 6e nl7?l/, en
iuxtiliant en c^uelciue xorte leur prelerence pour la lecon /?a?-«n7
6anx lex ^4nno^tlon«, col. 299 ^,, ou l^on lit: "a6 l?onuin paruin
ext^ (ce c>ui laixxerait enten6re c^ue /?H?-«nl aurait 6u etre xuoxtitue
a nl7?l7) 5lc ^5. ^«^tl«??- co?l5entlentl^«5 «ete?-li>«5 exc«5«, c«l«5?noH
/oc«tlon« ^ene^e «tlt«?-^«^t. et 5«/?^ /l7?. De/?e?/ l«5tltlHHe c^/?. /(?
(cap. 21: (13^I. 42, 0. 21, 9-13): '()uae tainen caritax, ln^«lt, ut
nal?eatur, etiain tanta c>uanta in corpore inortix nuiux nalneri pot-
ext, paruin ext noxtrae uoluntatix aroitriuin, nixi a6iuuet ßratia
Dei per lexuin dnrixtuin Doininuin noxtruin'. /n n^t^« lm/??-«^«
e^t, a6 oonuin autein ninil ext, ^«^m /ectionem />H^e^nt «ete^
exc«5^ ac/ ?nH?Llnem Hnnot^t^n7", ^. >^,rnau16 (1644, p. 25) re-
oren6 a xon coinpte la lecon nl7?l/, et oorte en inar^e: "/1/. oaruin
ext, eoc/em 5en5«, «t^tet ex eo <^«o^/1«^«5t, ^c «oce «tlt«?- etlHm
c«m <7e l« oLe^i>«5 5e^nlo «t ^^ <^«He Patent«?- omn« /l^e?-^m H^l-
t?-l«m 5lne z?ntlH nl^l/ /?w?-5«5 ^o55e, «t De/?e?^ i«5t. c. /ö". (Dn re-
trouve cene lecon nl/?l/ 6anx l^e^ition oreoaree a Koine pour la
6etenxe 6ex cinc> propoxitionx, Koine, 1652, p. 134, l. 24^. Lex
^laurixtex (col. 767, d) reintro6uixent 6anx le texte /?H^«m, et inxe-
rent en 0ax 6e pa^e la note <7: "/.ov. ninil ext. /^Htl a/ll et m«.
oaruin ext: eoc//em 5em«, «t /l^«et ex /^w c/e /?e^/ectlone l«5tltlHe
eH/?. 76 et 5lml/li>«5 /oc«". - 1.a lecon /N?-«m x'iinpoxe xüreinent,
ouixc^u^elle ext la xeule c^ui xoit attextee par la c^uaxi-totalite 6ex
inanuxcritx. I1 auraN ete interexxant 6e precixer 6^ou Lraxine a tire
la lecon nl7?l/ conxi6eree par la xuite coinine autnentic>ue oar c^uel-
c^uex e66iteurx, inaix nox recnercnex n^ont 0ax aoouti.

^ (^ Q, koliiet, 1.^e6ition 6e5 Opera inxißniora (voir note 14),


19Z De correptione et ßraNa

32, 33-34: c^uae lutura erat et Koinin! ... rnercex ineriti


doinine antece6ent 6u oronoin <^«^e lex 1.ovanienxex avaient
propoxe l'a6ionction 6u inot /li?e?-t^5, c/ /1^notHtlon«, col. 299,
d: "'c»uae /li>e?-t^ iutura erat et lioinini lutura erat': Vocein /li>e?--
tH5 ex 6uotiux inx a6ieciinux, prorxux eniin ui6etur 6exi6erari, cer-
te repetitur et capite proxiinc>". ^laix on conxtate c>u'ilx n^ont en
lin 6e coinpte pa5 intro6uit le inot /li>e?-t^5 6an5 leur e6ition, er.
l>eureuxeinent. doinine l^ont iuxteinent note le5 e6iteurx xuivantx,
^He prece6e 6anx le cax l^ntece6ent c^ui ext me?-c«. - ^,rnaul6 (p.
27 in inar^ine): "^,66unt I.ovanienxex vocein /li>e?-t^, c>uae non
ui6etur necexxaria. 3e6 ol?5curitax in6e oritur c^uo6 relativuin
<^«^e non concor6at cuin antece6enti /ii>e?-«m H?-i>lt?-l«m, xe6 cuin
xul?xec>uenti me?-c«, xicut etiain oaulo poxt: /Äct«m «t ^on«m
^^tlHHe, <z«He ^e^c« mentl /«t«?n e^t, cuin uxitatiux 6iceretur,
^«oc/ me?-c« me?-ltl/«t«^«?n e^t, xe6 iiiter6uin ita loc>uuntur l?oni
auctorex ut nic ^,u^uxtinux, dicero lil? I 6e Le^il?ux /1nimH/
/?w«l^m, 5H^Hx, ^«em «oc^m«5 /?omlnem. Lt 5 in Verr. d^?-ce?-
l//e <^«^e /Hl«mlHe «ocHnt«?-", reinarc^ue c^ue reorennent prexc^ue
textuelleinent lex Lene6ictinx, en im 6e leur e6ition, t. 12,
^//H^«5 coHc«m, col. 1407, et c^ue repro6uixent en note dauine,
t. 10, lectionex variantex p. LXXI, et ^li^ne, t. 44, 936, n. 3. ?our
ce c>ui e5t 6e la tra66ition inanuxcrite 6e ce 0axxa^e, le inot /l^e?-t^5
n^pparait c>ue 6anx le inx. n° 142, inanuxcrit vu par lex
Lovanienxex, et orooal?leinent ii^urait-il 6anx un autre inanuxcrit
e^aleinent exainine par 1ex I.ovanienxex, le xecon6 inanuxcrit
auc>uel ilx lont alluxion, inx. n° 25, ou l^on conxtate auiour6'nui
un inot ßrane entre <^«^e et/«t«^.
?arini lex tra6uctionx recentex, il convient 6e Analer l^exacti-
tu6e 6u xenx 6onne au relatil ^«He en troix 6'entre ellex: e6. ?e-
ronne, (Deuvrex coinoletex ..., t. 31, ?arix 1873, 0. 542: "Or, la
volonte 6e l^lioinine ne xera )ainaix plux liore c>ue lorxc>u'elle ne
5era olux exclave 6u pecne. d^eut ete la pour l^lioinine la re-
coinpenxe 6e 5on inerite, coinine ce tut celle 6ex xaintx an^ex"; -
Intro6uction: l<ote5 2 l'e6ition 199

L^,d, Ol?rax 6e 3. ^uxtin, t. 6, 2a e6., 1956, p. 181: "()ue coxa


nal?ra inax lilere c^ue el lil?re all?e6rio, cuan6o /a no po^ra xer ex-
clavc> 6el pecca6o, c^ue nuoiera xi6o la recoinpenxa al ineritc>
6el noinore, coino la lue para lox xantox an^elex?"; - I>1uova
liil?iioteca a^oxtiniana, vol. 20, Koina 1987, p. 165: "^la cne ci
xara 6i piu lil?ero 6el lil?ero arl?itrio, c^^uan6o exxo non potra piu
exxere xervc> 6el peccatc>? ^ c^uexta 6oveva exxe la recoinpenxa
6el ineritc> clie ancne Luoino avrel?0e avuto coine l^el?l?ero i xanti
an^eli". ^laix c'ext un contrexenx c^u'il laut noter 6anx la tra66uc-
tion 6e la L. ^,., vol. 24, p. 343, ou 1e tra6ucteur a ete inlluence
par la note 6ex I.ovanienxex: 'Maix c^u'ext-ce c^ui xera plux lil?re
c^ue 1e 1il?re arl?itre, c^uan6 celui-ci ne pourra plux etre 1 exclave 6u
peclie? dette lil?erte eut ete pour l^noinine la recoinpenxe 6e
xon inerite coinine elle l'a ete pour lex xaintx an^ex."

35, 34: ^c>in. 4, 3


Le verl?e cXo^lc^l 6e ce verxet ext ren6u par ^«tHt«m «t
6anx la Vul^ate, inaix par c/e^«tHt«m «t cne^ ^,uAuxtin 6anx la ina-
iorite 6ex inanuxcritx 6u corrept. On retrouve cette tra6uction
xoux xa pluine 6anx xpir. et lin. 31, 54 (d3^L 60, p. 211, 10); civ.
16, 23, 21 (cc 48, p. 525); in pxalin., 148, 17, 32 (0c 49, p. 2177);
inaix on lit ?-e/?«t^t«m 6anx in pxalin. 31, x. 2, 7, 5 (d(^ 38, p. 230)
et xerin. 2, 9, 223 (dd 41, p 15), une revixion 6ex inanuxcritx
x^iinpoxerait 6anx cex 6ernierx cax. dette lecon a^mHt«n7 ext
attextee par ^^utrex auteurx ancienx c^ue xi^nale 3al?atler, I^et«5
/.^tlna, t. 3, p. 606. Iren. 4, 5, 3 et 8, 1 (8l2 100""-, p. 432, 56 et p.
464, 4); «iL, trin. I0, 68, 15 (cc 62^, p. 523); ^enc, 1, 3, 6, 50, et
1, 36, 6, 43 ((Ü<H 22, p. 25 et 93). klorux 6anx xon Lxpoxitio a6 Ko-
inanox 4, 3 (lo1. 106^1-2) cite un lon^ extrait 6e Lin pxalin. 31,
xerinc> 2, lin § 2 a oartir 6e la citation 6u verxet Koin. 4, 3 ^u^il
6onne avec la le^on ^«t^mm, xoit en corri^eant ^ep«t^t«m
c^u^on lit 6anx le texte nal?ituel, citation xe terininant 6el?ut § 5:
20ll De correptione et ßratia

36, 4-6: Koin. 4, 19-21


de verxet xouvent cite par ^u^uxtin coinpone une variante
par rappoii au texte 6e la Vulßate, le veroe c^en5 correxpon6ant
inieux au verl?e ßrec 7iXiipochoplißci^ c^ue 5clen5. Dautre 0an,
coinine noux l'avonx xi^nale c>anx l^apparat, toux lex euiteurx xaul
lex ^laurixtex ont intro6uit le inot De«5 6evant /?oten5, lecon c^ui
ne xe trouve 6anx aucun inanuxcru 6u corrept., 6e ineine 6anx 6ex
paxxa^ex außuxtinienx parallelex: xerin. 168, 1 (?L 38, 911, l. 36 et
38); c. a6v. le^. 2, 4, 13 (Od 49, p. 101, l. 448); prae6. xanct. 2, 6 et
10, 19 (?!. 44, 963, 32 et 975, 30); c. lulian. op. iinperl. 2, 141, 37;
2, 153, 16; 2, 154, 23; 2, 156, 9 (<I3^ 85, 1, p. 159; p. 276; p. 278;
0. 279). Danx un c>natrieine paxxa^e 6e ce 6ernier traite, c. Iulian.
op. iinperl. 1, 141, 27 (il?i6. p. 158), c>n trouve une reprixe 6u
ineine verxet, inaix cene loix avec la^ioncüon 6u inc>t c/e«5: «o/en5
^lt«?- ^«/«S o5tenc/e?-e <^«oc/ eH ^«^e /?wm«lt c//e«5, /?oten5 «t et
^lce?-e, inaix ici ^u^uxtin intro6uit xon raixonneinent par une allu-
xion au verxet paulinien ou il 6evait expliciter le xu)et 6u verl?e

36, 12: N.oin. 14, 4


1.a citation 6e ce verxet ^.oin. 14, 4 par ^,u^uxtin ext plux pro-
clie 6u ßrec c^ue 6e la Vul^ate avec la lorine 6u veroe i«Hc«, au
lieu 6e l«c^c^5 (ciu 11^ ci ö xpivcov üXXörpiov oixcinv). doinine noux
l°avonx xi^nale 6anx l'apparat, la lecon i«c/ic« noux parait etre la
l?onne, car xur lex treixe citationx 6e ce verxet par ^,u^uxtin,
lacileinent reoeral?1ex a 1'ai6e 6n 7^«H«^«5 H«M5tl>llHn«5, il n'/ en
a c>u'une ou li^ure l«Hc^5: xerin. 351, 111 (?!. 39, 1456), cette
lorine 6onnee coinine li^urant e^aleinent 6anx la verxion 6ex
^laurixtex 6u inor. 2, 32 (?L 32, 1358) a ete recenunent corri^ee
par^. L. Lauer (d3LI., 90, p. 116, 9; c/ p. 76, 19). I.a lecon l«Hc«
xe lit 6eM cne^ 6ex auteurx alricainx anterieurx a ^,u^uxtin, c/
len., pu6ic. 2, 2 (c<H 2, p. 1284, 8); d/pr., textiin. 3, 21 (05^1. 3,
1, p. 139, 4). - On lit 6anx la plupan 6e cex paxxa^ex: t« <^«« « <^«l
l«c/lc« H/len«m 5e?-««m, inaix on a auxxi lex variantex: t« ^«« « <^«l
l«c/lc« 5e^««m H/len«m 6anx epixt. 87, 5 (d3^L 34, 2, p. 401, 9), et
t« <^«i « ..., 6anx epixt. 95, 3 (d3^I. 34, 2, p. 508, 27), inaix ce 5ont
la 6e5 erreur5 6e l^e6iteur c^ui aurait 6ü avo0ter H/len«m 5e^««m et
^«« ane5tex oar certainx inanu5crit5 xi^nalex en note, et c>ui
li^urent uan5 toutex le5 autre5 citationx 6^u^u5tin. - /'oten5 «t
enim c/e«5 5t^t«e?-e e«m, la lecon /?oten5 enl>n c//e«5 / c/omln«5 ext
courante, la variante /?ot«t ne 5e retrouve nulle oan ailleurx. -
3ur 5ept citationx 6e ce verxet ^c>in. 14, 4, on 1it en iinal 5t^t«e?-e
l//«?n en c^uatre paxxa^ex: inor. 2, 14, 32 (d3LI. 90, 0. 116, 10);
5pec. 30 ((^1. 12, p. 206, 17); penev. 8, 19 (?!. 45,1003, 45);
epixt. 95, 3 ((^LI. 34, 2, p. 508, 26); c. ^6iin. 14 (d3^I. 25, 1, p.
149, 19); la lecon e«m ne 5e lit c>ue 6anx ce pa55a^e 6u correot.,
6an5 la ^uaxi-totalite 6e5 inanu5critx, et 6anx le inor. 1, 33, 70
(«23^I. 90, p. 76, 20),

38, 17: inxuperabiliter


Du ooint 6e vue oaleoßrapnic^ue la 1econ ln5«/?e?-^l/lte?- x^iin-
oo5e incontextaoleinent (voir apparat critic>ue), inaix elle a ete
contextee au 6eout 6u 15e xiecle pui5c>ue 1e5 oreinierx e6iteurx iux-
c^u^aux Lovanienxex, xoit 6^inerl?acn (1505/6) a L. (3raviu5
(1555), la prelerence e5t 6onnee a la variante ln5e/?H?ni>l/lte?-, ^laix
I^enri <^raviux, re5vonxaole 6e l^e6ition 6u correot. pour l^e6i-
tion ?lantin, lut le preinier a reconnaitre l'autnenncite 6e ln5«^e-
^i>l/lte^, inai5 en orenant 5oin 6e la iuxtiner 6anx lex ^4nnot^tlon«
(300 L): "Ita recte ^l3. oinnia pro l^ep^^i>l/lte?-. I^lon xentit au-
tein ^u^uxt. electo5 a uia recta 6eclinare et xuperari a tentatione
non oox5e, 5e6 tain potentein eix 6ari ßratiain, ut c>uanturnui5 in-
lirini, et iin^>ecillex, tainen nec 6eclinent, nec xuperentur, ut non
ne^ata oeccan66i iinootentia, 5e6 euentu5 tantuin xi^nilicetur. I6
c>uo6 5ec>uentia ueroa 5atix in6icant: et lc/eo ^«^m«« ln/l?-?na, non
t^men c//e/lce^et, ne<^«e H^«e^5lt^te ^/l<z«^ «ince^et«?-. Lt inira ln/l?--
m« 5e?NH«lt «t l/?5o c/onHnte ln«lct«5lme ^«o^ i>on«m «t «e//ent, et
^oc ^e^e?-e ln«lct«5lme no//ent. " Lex Lene6ictinx c>an5 le 3^11aou5
co6icuin 6e leur e6ition 6u corrept., t. 10, col. 1407, preci5ent:
222 De correptione et ßratla

"^,in. et Lr. et ln5e/?H^i>l/lte?- ^ze?-et«?-, inen6o5e ac 6ixxentientil?u5


IVlxx." - ^ean ?lar6ouin, 6anx xex notex ine6ite5 6atee5 6e 1711-
1718, xur lex ouvra^e5 6e 5amt ^.u^u5tin, et cc>nxerveex a ?arix, L.
1^. lat. 2745-2767, ecrit a propox 6e ce paxxa^e (inx. 2767, iol. 88):
"duin actux ipxe l?onux ßratia iit, xecun6uin ixtuin, cuin 5ua co-
liorte, inxuperal?ilein eain e55e pli/xice et in6eclmal?ilein necexxe
ext; cuin ea ßratia poxita lioc ext, actu ipxo l?ono, non potext aut
non exxe ipxe, c>uc>6 e5t ipxuin e55e l?ic/ec/lnHi>l/em, aiit exxe xiinul
actuin contrariuin, c^uo6 ext ipxuin exxe lw^e^^l/em." - ^li^ne
6anx xon e6ition 6e la ?L 44, col. 942, n. 1, pour iuxtilier le reta-
l?1ixxeinent 6e la lecon ln^e/?H?-H^l/lte?- par rappon aux ^laurixte5
precixe: "Vocein in5^e^^/lte?- niliiloininux expunxiinux, utpote
nc>uix erroril?u5 puentein", ^outonx 6eux texte5 6^u^uxtm en
iaveur 6e cene lecon ln5«/?e?ni>l/lte?-: c. lulian. 6, 9, 24 (?L 44, 837,
43): 5H/«tenia«e /H?^lt«^ ^^t«lt^ i>cinltHte, n«//H nec«5lt^te, ln5«-
/?e^i>l/l /?ot«tHte, l?^e/?^e/?en5li>l/l «entHte; civ. 5, 8, 11 (d!d 47, p.
135): c«l«5 (c//el) /?ot«t^5 ln5«/?e?ni>l/ue?-/?e?- c«nct^/?oi^^lt«?^^.

38, 28: (ei dictuin) c^ui


Le clioix entre ^«i et <^«He en ce paxxa^e n^ext pa5 iacile, l^une
e5t l^ autre lecon etaM anextee a peu pre5 par le ineine noinl?re 6e
inanu5critx. 3i l^on 6onnait preierence aux plux ancien5 teinomx,
le relatii ^«He x'iinpoxerait; on le trouve 6e lait 6arix c>umxe
inanuxcritx xur lex xeixe anterieurx au 11e x. et 6an5 la plupan 6e
no5 inanuxcritx prelerentielx et 6ex plux ancienx H^4^4^2/)(?(?.
1Vlai5 on Kevine une nexitation clie^ cenamx copixtex a^ant ome
pour ^«He; le inx. n° 2, 9e x., lol. 111, porte xuper lineain l'aiinc>-
tation "6ictuin 6e li6e", ineine reinarc^ue 6an5 le inx. n° 95, 13e x.,
lol. 83^, et 6anx le inx. n° 37l?, 12e x., lol. 189, "intelli^ainu5 eccle-
5iae 6ictuin exxe c^uae", car pour ce5 6ermerx copi5te5 c'e5t l^^ßli-
5e, et non le preinier apötre, c^ui ext e6iliee xur la pierre, 5«/?e?-

^^ Voir 6e5 in6icationx coinpleinent2ire5 6an5 (-. kolIiei, Le5 inetlio6e5


(voir note 5), p. 88-89,
Imro6uction: I^ote5 2 l'e6ilion 203

^nc /?et^m Hec/l/lc^i>o ecc/«lHm me^m Mann. 16, 18). Danx le


inx. n° 120, 6u 9e x., a^ant appartenu a I^incinar, au lol. 64^, le
pronoin ^«l ext corri^e en <z«He. ^laix noux penxonx c^ue la lecon
^«i x^iinpoxe 6anx la paxxa^e par la relation c^u'etatilit ^,u^uxtin
entre ei et ^«l et xa propre exe^exe 6u t« « /'et?-«5, ou ?ierre n'ext
pax la/?el?n xur lac^uelle ext e6iiiee l^ßlixe, inaix le reprexentant 6e
l^ßlixe c^ui, coinine tel ext e6iiie xur le dnrixt ^«l Hec/l/ic^t«?- 5«/?e?-
/?ei^m, 1e dlirixt etant la pierre vivante /?et?n H«tem e^t (7/??-«t«5
(I dor. 10, 5), la pierre an^ulaire, /^« HnM/HN5 (k!pn. 2, 20; I
?etr. 2, 6); c/ xerin. 270, 2 (?!. 39, 1239): et exo Hco tli>l.- t« «
/'et?-«5,- ^«^ e^o /?et^, t« /'et?-^,- ne^«e enlm ^ /'elw ^et^H, 5ec/ ^ /?e-

/'et?-«^ ^«oc/ t« «/ 5ec/ 5«/?e?- /?et^m <^«Hm con/«5«5 «, ^ec/l/lcH^o


H«tem ^cc/«i^m me^m, aec/l/ic^i>o te, ^«l ln /nc ?-«/?o^lone /l^«-
?-Hn7 ^65t^5 ^cc/«lHHe.

39, 2; 6; 14: certux ext nuinerux (electoruin)


Ln inoinx 6e c^uin^e li^nex >Vu^uxtin aliirine par troix loix, et
6anx une lc>rinulation apo6ictic^ue, c^ue le noinl?re 6ex elux ext
6anx lex 6exxeinx 6e Dieu "lixe 6e toute eternite": l. 1-3: c/e ^« /o-
^«o?- <^«l /??-He^«tlnHtl 5«^lt ln ^e^«nl c/el, ^«o?-«m lt^ ce?-t«5 «t
n«me?-«^ «t nec H^^t«^ e« <^««<^«^m nec mln^Ht«?- ex e«; l. 6-7:
ce^tttm «ew «5e n«me^?n e/ecto^m ne^«e H«^enc/«m ne^«e ml>?«-
enc/«?n; l. 14: ce?-t«5 «t n«me?-«5. dette inxixtance 6^u^uxtin ext
lrappante, Ln lait I1 einploie cette iorinulation 6e5 4ll1, 6anx le
l?apt. 5, 27, 38 (<H5ri. 52, p. 294, 10-17; L^, 29, p. 394). I1 la re-
pren6 encore en 411-413 6arlx in pxalin. 39, 111 (dd 38, p. 433, 2-
22); il la reitere en trc>ix xerinonx 6atex 6ex anneex 412-416: xerin.
229 l^l Mxc. ^. I, p. 489, 4-23); 248, 3-4 (?!. 38, 116ll); 251, 2
(?!. 38, 1168); en 418-419, In evan^. Io. 122, 7 (^0 36, p. 672,
15-56); en 420 6anx la civ. 14, 26 (c(2 48, p. 450, 46-54); et une
6erniere ioix, en 429, 6anx xon perxev. 8, 19; 12, 28; 14, 35 (?!. 45,
1003; 1009-1010; 1014). (^ene exprenion ext reprixe par la xuite,
204 De correptione et ßratia

avec relerence a ^u^uxtin, par pluxieurx auteurx telx c^ue kul^ence


6e Kuxpe, (3re^oire le (3ran6, Le6e, Katrainne, I^incinar, lex
3oininixtex^^.

40, 9-12: Ix. 1, 19


1.a citation 6u verxet 6'Ixaie 1, 19: 5l «o/«e?-lt« et H«c/lent« me
ext einoarraxxante. ^,u lieu 6e H«Hent« attexte par lex inanuxcritx
/)/--<?(? et accepte )uxc^u'a ce iour par toux lex e6iteurx, 1e^on c^ui
correxpon6 au inot ßrec cicinxoücis>rc, c>n lit o^«<Ae^t« 6anx une
trentaine 6e inanuxcritx 6c>nt 6^, lecon c^ue l^on retrouve cne^
^ußippiux 6anx l^extrait c^u^il 6onne 6e ce oaxxa^e 6anx xex ^xce?^-
tH, c. 285 (d3L1. 9, p. 922, l. 20) 6'aprex 6eux inanuxcritx, Vatica-
nux 3375 6u 7e x. et ?arixinux 11642 6u 9e x. (Üe teinoi^na^e avec
celui 6u inx F, xoit ^on 6ll8, 6ate 6e !a lin 6u 8e x., inanuxcrit le
plux ancien 6e ce paxxa^e, ouixc^u^il lau 6elaut en /1 et xex paraal-
lelex, accre6ite cette lecon otn«He^t«. On trouve cepen6ant ce
verxet cite par ^u^uxtin en cinc^ autrex paxxa^ex avec la lecon H«-
c/le^t« (perl. iuxt. 19, 40 et 19, 42; c. ?elaß, 4, 2 et 4, 12; c. lulian.
op. iinperl. 1, 93), ou lex e6itionx critiquex ne lournixxent aucune
variante. I-outeloix la lecon o^«c/lentl^ noux paralt coinine in6i-
recteinent a6optee par ^u^uxtin 6anx l^une 6ex 6eux citationx 6u
perl. iuxt, ou I1 cite a la xuite lex verxetx 6-Ixaie 1, 19 et 20, inaix
6illereininent. On lit 6anx perl. iuxt. 19, 40 (d3L1. 42, p. 42, l.
16): item a/?«^ A^lam.- 'et 5l «o/«e?-lt« et H«^le?-ltl5 me, ^«^e i?onH
5«nt te?Tne nlHnc/«cai>lt«,- 5i H«tem no/«e?-lt« nec ot'H«^le?-ltl5 me,
^/Hc/l«5 «o5 commec/et ...'; inaix c^uelc^uex li^nex plux 1oin, en 19, 42
(p. 44, l. 20) la ineine citation ext 6onnee 6illereininent: 5l
«o/«e?-lt« et ^«c/le?-ltl5 me, ^«He bona 5«nt te^He m^n^«cat?lt«,- 5l
H«tem no/«e?-lt« et non ^«^le?-ltl5 me, ^/^«5 «o5 comec/et...
^ucune variante n^ext xi^nalee oour cnacun 6e cex paxxa^ex, un
reexainen 6ex inanuxcritx ne xerait pax inutile. On peut tout au

6^quin, ^ußu5tinu5 43 (1998), 215-227.


Intro6uction: I^ote5 a l ' e6ition 225

inoinx concltne c^ue la le^on o^«Hent« au verxet 19 n^ext 0ax iin-


poxxiole, 6^utant cu'elle li^ure cliex 6'autrex auteurx alricainx.
3i^nalonx lex relerencex 6onneex par (^i^xon, I^et«5 /.Htlna, 12, p.
76, en olux 6e celle 6^u^ßippiux c>u^il ne xi^nale pax: d/pr-,
textiin. 1, 24 (<Hd ),1, 0. 26, l. 15): et 5l «o/^e^it« et H«Hent« me,
i>ona te^He ec/et«,- 5i H«te?n no/ke^t« et non H«He?-lt^ me, ^/Hc/l«5
«o5 con5«met ...; inaix avec o^«Hent« coinine variantex 6anx plu-
xieurx inanuxcritx, et textiin. 3, 52 (d<H 3, 1, 0. 139, l. 5): et 5l «o-
/«e?-lt« et H«He?-lt« me, i>ona te^He ec/et«,- 5l H«tem no/«e?-lt« et no^i
Httc/le?-lt« me, ^H«5 «o5 con5«met ..., avec la variante o^«He?-lt«
vour le preinier H^Hent«. kulß, I^.uxo., orae6ext. 2, 5 (dd 91 ^,,
p. 493, l. 122): 5l «o/«e^t« et H«He?-lt« nie, i>ona te^ae come^et«,-
5l H«te?n no/«e?-lt«, ne<^«e o^H«He^lt« me, ^/HH«5 «o5 comec/et, xanx
variante; et rein. oecc. 1, 11, 2 (dd 91 ^, 0. 658, l. 352): et 5l
«o/«e?-lt« et oin«He?-M5 me, ^«He ^onH 5«nt te^^e, ec/et«. 5l H«tem
no/«e?-lt«, ne^«e o^«c/le?-lt« me> ^^«5 «o5 comec/et..., xanx
variante. - doinine la lecon o^«Hent^ 6anx ce verxet 6'Ixa-l-e a
6onc xex teinoinx, noux avonx cru oouvoir la retenir 6anx le /)e
co^e^tlone coinote tenu xunout 6u teinoi^na^e 6^u^ippiux.

41, 8: II Ivlacc. 7, 29
d>xt la xeule citation 6e II ^lacc. 7, 29 (c«m /^t?^?« t«« te
?-ecl/?lHn7), c^ue l^on trouve cne^ ^,u^uxtin. On peut x'etonner c^ue
lex ^laurixtex aient eliinine 6anx cene citation l'a6iectil t««, alorx
c^u'on le trouve cne^ toux lex e6iteurx anterieurx, et c^u^il tra6uit
exacteinent le texte ßrec: ouv roi^ nLcXchoi^ c?ou xouioco^ui c?c.
dette tra6uction ext 6'ailleurx attextee par 6ex auteurx latinx an-
cienx telx c^ue d/pr., kon. 11 (d3^1. 3,1, p. 341, 9), et Lucil., non
parc. 22 (dd 8, p. 238, 49-50). 1.a tra66ition inanuxcrite xerait plu-
töt lavoraole a la cc>rrection intro6uite par lex ^laurixtex, puixc^ue
t«« ext al?xent 6e ^ et (?, 6eux reprexentantx iinportantx, inaix on
trouve t«l5 6anx iroix inanuxcritx 6u 9e, c^uatre 6u Ille, on^e 6u
11e, a6iectil c^ui xe trouve en accor6 a la ioix avec le texte ßrec et
226 De correptione et ßr2tia

celui 6e la Vul^ate. I.^oinix5lon 6e t«« 6anx le texte 6ex ^anrixtex


nonx parau 6onc acci6entelle, nc>ux le corri^ec>nx en conxec^uence.

41, 9-11: ?rov. 20,8-9


Lex Lovanienxex ont avec raixon xi^nale 6anx leur e6ition 6u
corrept., /1nnotHtlon« col. 3ll() d, c^ue cex verxetx 6u livre 6ex
?l-overoex, telx ^u^ilx 5e lixent ^anx ce paxxa^e 6^u^uxtin, tra66ui-
xent c^uaxl litteraleinent le texte ßrec, et c^u'ilx 6illerent 6e la ver-
xion liieron/inienne. dex verxetx revieiinent oluxieurx loix 5oux la
pluine 6'^u^uxNn: lex v. 8 et 9 6anx c. drexc. 3, 80, 92 (<I3^I. 52,
p. 495, 25); et le verxet 9 xeul avec le 6ouolet cH5t«?n 5e /n^e
co?-!? .,. m«^c/«m 5e «5e ^ /?eccHto? en 6ix-xept paxxa^ex; ou c^mm H
/?eccHto c^uatorxe loix, c^5t«nl H /?eccHt« xix toix. Le verxet 9 ext xou-
vent cite par lex ancienx ecrivainx cliretienx; c^ 3aciatier, ^et«5
I,HtlnH, t. 2, p. 327-328.

41, 12-13: ?x. 31,2


Le verxet ^t«5 c«l nun ^^«t^^lt c/o?nln«5 /?eccHt«?n e5t cite
tel c^uel par ^,u^uxtin en on^e paxxa^ex. Llne xeule loix c>n lirait
lmMt^^lt 6anx la plux recente e6ition criti^ue 6u perl. iuxt. 15
(d3LL 42, 0. 13, 5), inaix xi l^on xe repone a l^apparat, la lecon
lm/?«^«^ / ext lar^einent anextee, et c'ext a to11 ine xeinole-t-il
^ue lex e6iteurx Vrl?a et ^cna ont ici prelere l>n^«tH^lt a lm/?«^-
«it c^ue toux 1« ancienx e6iteurx avaient reprixe (c/^ ?L 44, 298, et
note 1), lmMt^«^ correxoon6ant tiien a l^orixte Xo^imirn! 6e la
5eptante. 3ur lex c^uelc^uex xciixaiite-cin^ inanu5critx exaininex
pour cene e6ition 6u corrept., lex plux ancienx et lex pliix tra6i-
tionnelx, cc>inine in6ic^ue 6anx l^apparat, ont l>n/?«tH«lt, vin^t-
neul plux tar6ilx ont lm/?«t^i>l-t. L^e6ition 6e la nouvelle Vul^ate,
a opte pour lmMt^it^.

^^ (^ Liblia 3acra, Libel- ?5alinoi-uin, K,ome 1953, p. 94,


44, 1-2: I -liin. 2, 4
de verxet xcripturaire ext cite par toux lex e6iteurx 6u corrept.
6anx un or6re contextal?le: 5c^l/?t«m «t ^«oc/ ««/t omne5 />oml-
ne5 5H/«o5 /le?-l, car toux lex inanuxcritx, a troix exceptionx prex,
xoit cinc^uante-xix inanuxcritx, 6oiu H/)(^(? (paxxa^e oinix en ^4v4 7
^42/1^) xur cinc^uante-neul, le citent coinine xuit: ^«oc/ omne5 ^o-
mlne5 ««/t 5H/«o5 /le?-l. lel ext vor6re lial?ituel 6anx lec^uel le
verxet ext cite par lex auteurx ecclexiaxtic^uex. dne^ ^ußuxtin ce
verxet xe retrouve pax inoinx 6e vln^t-c^uatre ioix, inaix on conx-
tate c^ue 1orx^u^il ext intro6uit par lex inotx Hxit, Hxe^t, c/lct«m
«t, 5cn/?t«ni «t, a peu prex en 6ix-xept cax, la citation 6etiute par
omn« /?o?nln«, 6anx xept autrex ^,u^uxtin ext plux lil?re et inxere
la citation 6anx xon 6ixcourx oü le inot ««/t apparau xoux 6iverxex
torinex «e//e, «e/lt, «o/«e?-lt. La correction c^ue noux intro6uixonx
6u 1au 6u conxenxux 6ex inanuxcritx noux parait auxxi iuxtiliee par
l^extrait c^ue 6onne ^u^ippiux 6e l^Lpixtula 149, 17, c>u le verxet
6e ?aul ext 6onne 6eux loix 6anx lex terinex omn« /?oml>l« ««/t
5a/^o5 /le?-l, et xanx aucune variante, exc. 194, (d3LI. 9, p. 652, l.
21 et 2b).

45, 12-16: I Keß. 12, 25-27


1.a citation au^uxtinienne 6e cex twix verxetx xerait, a en croire
^al?aner, I^et«5 /.HtlnH, t. 1, p. 489, le xeul teinoin 6^une verxion
latine ancienne laite 6irecteinent xur la Geptante 6ont elle ext trex
procne. 3lßnalonx lex ^uel^uex variantex pour cnacun 6ex ver-
xetx. - V. 25: et Hm«lt 5Hm«e/ /?o/i«/«?n, et H^llt «?l«5<^««^«e ln /o-
c«m 5««m; le latin oinet l^a6iectil 7invrn c^ui prece6e r-üv Xnav /
/?o/?«/«?n. - V. 26: et 5^«/ H^llt in c/om«m 5«^m ln (?^^^,- et Hi>le-
^«nt /?otent« <^«o^«?n teti^lt c/oniln«5 co?^ <7«??l 5H«/e; 6anx ce ver-
xet H^le?-«nt /?otente5 tra6uit c7iopcüßnouv uioi 5iivnftc!^v, et le ino1
co?-aia 6evrait etre xuivi 6u pronoin nürQv / eo?-«m. - V. 27: et/l/ll
/?«tl/ente5 Hxe^«nt ^«« 5H/«^^lt no5? /?lc.c> ^t in^ono?-H«e?-«nt e«m,
et non Htt«/e?-«nt ei m«ne^; l^exprexxion <^«« 5^/«^tAt no5?' ^ic?
avec la 6oul?le interro^ation ne ren6 pax avec exactitu6e a notre
208 De coi-l-eptione « ßrati2

avix le ßrec ril; (ou ii Kalillx) ocöoci s>^u<; oüro<;. I^loux a6optonx
6onc 6e prelerence la lec:on n«?n<z«lc/ 5H/«^i>lt nn /?ic attextee par
6ix-xept inanuxcritx 6ont D(?, et intro6uite oar lex Lovanienxex 6e
prelerence a celle c^u^vaient retenue lex oreinierx e6iteurx ^iner-
oacli, Lraxine et (3raviux, lecon procne 6e la Vulgate: n«m 5H/^a-
i>lt no5 />lc? et acceptee par ^,rnaul6. Lex Lene6ictinx, et aorex eux
koßßini, en propoxant ^«« 5a/«H^^ no5.<> />lc? et en aioutant en no-
te "3ic inxx iuxta LXX", 6onnent une orecixion inexacte puixc^ue
outre la lecon ^ c^u^ilx ont prelere, on lit auxxi 71 6anx le ßrec. -
d^ext avec raixon c^ue lex Lovanienxex ouix lex ^laurixtex ont
prelere la lecon Htt«/e?-«nt avec lex inanuxcritx D(? a o^t«/e?-«nt
c^ui xe lit 6anx H(? ^,in, Lr. (3rav., pour renare le ßrec fivcvxnv,

45, 21-22, 25-25, 29-52: I ?ar. 11, 9; 12, 18; 12, 38


Lex textex latinx 6e cex verxetx xcrioturairex 6u ineine livre 6e
l^. l. correxpon6ent a oeu 6e clioxe prex aux textex ßrecx 6e cex
ineinex verxetx 6anx la 3eptante, 6ont ilx xeraient lex xeulx teinoinx
latinx ancienx, xi l^on en croit ^aoatier (^et«5 /.Htlna, t. 1, p. 6)8-
6)9). ^,u verxet 11, 9 lex tra6uctionx mH^nl/lcH^t«?- (45, 21) pour
ucvuXuvöucvc>^, et c/omln«5 (il?i6.) pour xüpicx; 7invraxpnrcop noux
oaraixxent ceoen6ant un peu lar^e. - ?our le verxet 12, 19 le texte
6e l^e6ition l?ene6lctine ext le xuivant (45, 2)-25): et 5/?l>lt«5 lnc/«it
/lni^5Hl /??-lncl/?e??7 t^^lnt^ et c/ixit: 7«: 5«m«5, o /)^«lc/, et tec«m
^«t«^i/l/l /«5e.- /?^x, /nx tli>l, et /?Hx HH«to^^ t«« ^«lH H«xl/lHt«5
«t tli>l /)e«5. 3al?atier (I^et«5 /.Htina, t. 1, p. 639) extiine excellente
cene tra6uction, xaul pour t«l 5«m«5 o /)el«la! et tec«m /«t«?-i /l/l
/«5e, c^ui 6e tait ne correxpon6 c^u^pproxiinativeinent au ßrec
7iopcüou xni ö Xuö<; oou ^uuci5 uio^ Icooni. d^lie^ ^inerl?acli,
Lraxine et (3raviux on lixait: ^i>«^l au lieu 6'^4niH5Hl, /?nncl/?en7
inte?- t^lnt^, /)H«lc/ avec oinixxion 6e o, et/l/ll /«5e. Lex Lo-
vanienxex xul?xtituent /lm^^l a /lt?«Hl precixant en note: "3ic
recte inx. c^uae66ain iuxta lectionein 3eotua^inta, c^ua uxux ext ^u-
^uxt. pro eo c^uo6 erat ^t ^t)l>lt«5 Domlnl ln^«lt /1blLHl." Lex
^laurixtex retiennent /Im^5Hl, et precixent 6e leur cüte: "In inxx.
lnc/«lt 3ai1iai /??-lncl/?em t^n^ln^. L6iti ierel?aiit: /??-lncl/?e?n inter
tnn^lnt^. ^,l?ext inte?- a LXX et a ^l5x. - Lr. et Lov. tec«m /«t«^,
lilii /«5e: inen6c>5e." 3i l^on tient coinpte 6ex variaiitex 6ex 11ianiix-
critx, 1e5 ^aurixtex ont rai5on 6'oinettre lnte?-, c>ui, tiien c^ue rete-
nu par lex prece6ent5 e6iteurx, n^xt c^uaxiinent pa5 ane5te par 1e5
inaiiuxcritx, 11iaix l^ o11iix5ion 6e l^interiection o 5^iinpo5e tout a1i-
tant 61i 1au 6e 5on ao5ence 6an5 la p1upan 6e5 inanii5crit5 6ont
HD(/(I- et 6an5 toute5 le5 ancieiine5 e6itionx. ?ar contre, toiix 1e5
inanuxcrit5 5an5 exception ont 5a^7Hl aii lieu 6^mH5lH intro6uit
par 1e5 I.ovanienxe5 unic^ueiuent 0ai- relerence a la verxic>n 6e la
3eptaiite, aux5i retenoiix-noiix le inc>t. - ()uant au latin 6u verxet
12, 38, 6ont la citation 6an5 ce pa552^e 6u corrept, (45, 29-30)
5eraN le 5eul teinoin ancien: omn« ^l «l>l ^e//Hto^« c/l>l^ent«

5«/?e^ omnem /5?ne/, avec 3al?atier (I^et«5 /.HtlnH, t. 1, p. 640) noiix


reiHarc^uc>n5 le inot co?-c/e cnoi5i par ^.u^u5tin pour t^6uire cv
MX!1, et «t con5tlt«e^ent expriinant roii ßnmXcuonl. ^aix noii5
n'avonx 6an5 le5 inanii5crit5 aucune variante pour cette citatic>n.

45, 3): ^c^uo6 lecerunt^


Le5 ^lauri5te5 ont intro6uit inalencontreiixeinent entre ex ^o-
nH «o/«ntHte et co^c/e /«cl/ico l^inci5e ^«oc//ece?-«nt, inxertion non
lon6ee et c^ue nou5 eliininonx, car en realite il5 ont lau cette
a6)oncuon, aii vu 6'une preten6ue variaMe 6^un inaniixcrit 6e la
Lioliotnec^ue Vaticane, Vat. I.at. 501, au^our6'nni per6u (t. 10,
col. 775 d, n. 0): "^x uno co6. Vaticanc> a66i6iinu5 ^«oc//ece-
?-«nt." dette note n'a pa5 ete re66i^ee a partir 6'un exainen 6irect
6u inanu5crit, 11iaix 51i1- im releve 6e5 variante5 par rapport a 1'e6i-
tion 6e5 Lovanien5ex, execute par I^enri 6e 3oon6e entre 1600-
1606, releve 6ont il exixte neureu5eiuent une 6oul?le copie 11ian1ix-
crite, a la Vaticane, Vat. 1m. 4991, et a la L. I^l. 6e ?arix, lat.
1164^^. Lt 6e lait c>n lit 6an5 ce5 relevex: '"/ece?-«nt ^«o^/ece^«nt

26 Voir rlotre 2nicle Le5 inetlio6e5 .,, (5upra note 5), p. 92-94,
212 De correptione et ßratia

co?-^e /ncl/lco'. (?o^ / - I^lt. /.Ht. 507, /o/. 267 ln/lne (xe6 illu6
'^«oc/ /ece?-«nt' a66ituin ext in interlinea), c/ Vat. lat. 4991, lol.
682v1 In line; ?arix, L. l>I. lat. 11646, lol. 381N in line. cette
incixe ou a^ionction n^ext pax en 1au une lecon propre 6u inanux-
crit inaix une coniecture propoxee in lnte?-/lne^ par le copixte 6e
ce inanuxcrit pour la coinprenenxlon 6u paxxa^e. ^,ntoine ^,r-
naul6 a oute e^aleinent xur la coinprenenxion 6e ce paxxa^e, c^u'il
cite coinine toux lex e6iteurx prece6entx, xanx l^6)onction 6e ^«oc/
/ece^«nt, en notant cepen6ant en inar^e p. 37: "/o?-te H/l^«ic/ c//ee5t,
/e^enc/«m^«e: cuin uicat xcn-iptura i6 eox lecixxe cor6e pacilicc>, «e/
^«lc/ 5lml/e", ina18 6anx xa tra66uction, il inanilexte une 1?onne
intelli^ence 6u texte (p. 119): "I1 ext xanx 6oute c^ue ce IM volon-
taireinent, c^u'ilx extaolirent Daui6 pour reiner xur eux. ()ui ne le
voit? ()ui le peut nier? dar ilx laixoient cela 6e coeur et 6^1-
iection, et par une l?onne volonte, avec une exprit 6^inour et oe
paix".

46, 23-25 et 32-33; 47, 15-16: Luc. 10, 5-6


dex verxetx 6e Luc. 10, 5-6 xe trouvent citex a troix reprixex
6anx le corrept. avec 6ex variantex einl?arraxxantex. Le preinier
texte (46, 23-25), le plux explicite, apparait connne une citation
linerale: ^omin«5 /««5 c^lxlt ^«cl/?«/« 5««.- /n <^«Hmc«m<^«e ^om«m
lnt?-H«e?-lt«, /?^m«m Hclte, "Mx /?«lc ^om«l",- et 5l l^l /«ent /l/l«5
^Hc«, ?-e^^ie^cet 5«/?e?- l//Hm Mx ««t^,- 5ln H«te^l, ^c/ «o5 ^«e^-
tet«?-. Lex 6eux autrex textex xont inclux 6anx un coininentaire.
^,ux li^nex 46, 30-33 on lit: ne<z«e enlm Hct«m «t.- 5«/?^ <^«e?n ?-e-
^«le«e?-lt /nx ««t?-H, /iet /l/l«5 Mc«, 5ec/.- ^i li>i /«ent, ln^«lt, ^/l«5
/?Hcl5, ?-e<^«le5cet 5«/?e?- l//Hm ^am^m /?^x ««t^; et 6anx le
6ernier paxxa^e (47, 15-16): 5l /l/l«5 Mc« «t <^«em co?^l/?lm^, ^e-
^«ie^cet ^«/?e?- e«m /?^x nnl?n, «n H«te?n, Hc/ no5 ?-e«e?-tet«?-. Lex
6iver^encex c^ui apparaixxent 6anx la tranxcription 6e l^exprexxion
^«le5cet 5«/?e^ lV/Hm, 5«/?e?- l//am ^om«m, ^«/?e?- e«m, telle c^ue
noux la lixonx 6anx l^e6ition 6ex ^laurixtex, ont xuxcite, coinine on
peut le 6eviner, oien 6ex nexit^tionx tant cne^ lex copixtex 6e
Intro6uction: l>1ote5 2 l e6ltion 211

inanuxcritx c>ue cne^ lex e6iteurx. Lt l^exainen 6ex inanuxcritx


coinine 6ex e6itionx ext revelateur.
l^oinpte tenu 6e la xecon6e citation (46, 32-33), il xenmle
c^u^u^uxtin ait l?ien coinprix c^ue c'ext 5ur toute la inaixonnee
c>ue reiaillit la paix accor6ee au nlx ainoureux 6e paix, et acceptee
par lui, et non xur le lilx xeul. Lt la inaiorite 6ex inanuxcritx avec
A4^4^2/4^D(?(? coinportent l?ien 6anx cene citation la lecon
5«/?^ l//Hm c/om«m, une 6i^aine xeuleinent ont 5«/?^ l//«?n, voire
l//«m ^am«m. Lt 6an5 le cax on ext xurprix 6e conxtater c>ue toux
lex e6iteurx autrex c>ue lex ^laurixtex, / coinprix lex Lovanienxex,
puix Lo^ini, n'aient pax nexite a oinenre la lecon anextee
oourtant oar la inaiorite 6ex inanuxcritx, en corri^eant 5«/?e?- l//Hn7
c/om^^ oar 5«/?^ e«m.
?our la troixieine citation (47, 15-16), celle-ci ext a6aotee au
contexte 5l^/l«5/?Hc« «t ^«em co?-?-^lm«5, ^«l«5cet 5«/?e^ e«m,
et noux n'avonx la aucune variante 6anx lex inanuxcritx coinine
6anx lex e6itionx; inaix on ne peut pour autant ar^uer 6e ce oaxxa-
^e oour eliininer la orece6ente lecon 5«/?e^ i//Hm c/om^m, car il va
6e xoi que le lilx 6e oaix ext le preinier a oenelicier 6e cene paix
c^ui re)aillit xur la inaixonnee ßräce a lui. Ici le texte n^exi^e aucu-
ne correction.
^laix pour la preiniere citation (46, 23-25), qui xe prexente
coinine une citation litterale 6e Luc., xi on lit 5«/?e?- l//«nm en une
c^uin^aine 6e inanuxcritx c^ue xuivent lex ^laurixtex, on trouve aux-
xi l/>5«m (/1) c>u e«m en vint-xept inanuxcrNx, lecon a6optee par lex
ancienx e6iteurx ^inerl?acn, Lraxine, (3raviux, I.ovanienxex, puix
^rnaulu et koßßini, l?ien aue lex Lovanienxex aient eux-ineinex
note: 'Mxx c^uatuor (-n° 26, 25, 126, 142) cuin lioc loco tuin
mlra (46, 32) 5«/?e?- l//Hm le^unt, ut ^c/ ^om«nm releratur, xe6 nc>x-
trae lectioni conxentiunt (3raeca", c>u cm lit c7i' nüi^ov. Lt 6e lait
on trouve en xeixe inanuxcritx 6ont Dd? la variante 5«/?e?- l//Hm, ou
en c^uatc>r^e autrex 5«/?e?- eHm, la lecon l//Hm noux parait 6evoir
etre a6optee 6anx ce preinier paxxa^e, 6'autant c^u^elle ext e^a
212 De correptione « ßrati,

leinent anextee 6anx pluxieurx teinoinx 6e la verxion latine ancien-


ne 6e Luc. 3i l^on xe repone a l^Itala III 6e ^üliclier, p. 117, on
conxtate c^ue la lecon e^m / l//Hm xerait trex courante. ^laix ce czui
noux axxure 6e l'autlienticite 6e cene lecon ^/'e?- l//^m, xoux-
enten6u c/om«?n, c^ext c^ue noux la retrouvonx 6anx 6'autrex cita-
tionx 6e cex verxetx Luc. 10, 5-6 clie^ ^u^uxtin, coinine xpec. 27
(d3LL 12, p. 184, l. 22): in ^«^mc«m^«e c/om«m ..., ^«^cet
5«/?e?- l//Hm ...; epixt. 247, 4 (d3LL 57, p. 588, l. 27): c/icite.- /'Äx
/?«ic c/c>m«i ..., ^«i«5cet 5«^^ e^m ...; c. drexc. 1, 5, 7 (d3LL 52,
p. 330, l. 6): c/icite.- ^x c/om«i ^«ic. 5i H^ni/^e^int ^«i i^i 5«nt, ?-e-
^«i«cet 5«^^ eo5/nx «eSt?-a ..., eo5 evoc^ue xanx aintii^uite ^om«^7.
Ln 6eux autrex textex on trouve 5«/?e?- e«m / l//«m, inaix un exa-
inen 6ex inanuxcritx pourrait etre revelateur, c/ op. inonacli. 6, 7;
in pxalin. 103, x. 3, 5. I^oux avonx cnercne c^uelc^uex relerencex
cne^ lex auteurx ancienx, inaix il xeinlilerait c>ue cex verxetx n'aient
pax ete coininentex, xaul une alluxion cne^ len., orat. 24, 2 (dd
1, p. 273, 6): H«t ^«omo^o 5ec«nc/«m /?^ece^t«m /?^x H«ic c/om«i
c/ic«, n«i et e« ^«i in ^om« 5«nt /?^cem m«t«^m ?-e^H5, ou
il ext claireinent expriine c^ue c ext xur tc>ux lex llal?itantx 6e la inai-
xon c^ue revient la paix.

48, 5-6:I<2or. 8, 11
^lalßre l^unaniinite 6ex e6iteurx c^ui ont a6opte a la 5uite 6'un
petit noinl?re 6e inanuxcritx tar6ilx la variante /?e?-i^it, en conlor-
inite avec la Vulßate, il laut lire /?e?-lt, lecc>n attexiee par la c^uaxi-
tmalite 6ex inanuxcritx, 6ont toux lex plux ancienx, ce c^ue recon-
naixxaient lex Lovanienxex et lex I^aurixtex: "^lxx. /?e?-lt, xe6 xecux
lial?et ^poxtolux", la lecon /?e?7t correxpon6 litteraleiuent au ßrec
Ü7iöXXu7n>. doinine conliriuation on peut xe reponier au xerin.
62, 7 et 9 (?L 38, 417, l. 49 et 419, l. 4), oü le verxet ext 6'ador6
cite a 6eux reprixex expliciteinent: et/?e?-lbl-t l?i/l?-m«5 in t«H 5clen-
tlH, /?-ate?-, /??-o/?te?- ^«em (7/??-i5t«5 nio?-t««5 «t, inaix coininente clia-
c>ue loix 6eux ou troix li^nex plux loin avec l^einploi 6e /?e^t (ecce
/?e?-lt in/l?-m^ in t«^ 5cientiH,/?nte?-, itii6. 7, col. 418, l. 1, et: in /?Hc
Intro6uction: I^Iote5 2 1'e6ition 213

5clentlH /^e?-it in/l?-m«5, itii6. 9, col. 419, l. 7). k1c>rux reoren6 cex
paxxa^ex avec lex ineinex leconx 6anx xon ex/?o5itio in / dc>^. s, 9-/2
(lol.12)v). de verxet xcrioturaire ext cite pur ^,u^uxtin en troix
autrex paxxa^ex avec la lecon /?e^i>it: äiv. c^uaext. 71, 7 (dd 44 ^,
p. 207, l. 150), paxxa^e reprix xanx variante par ^u^ipp., exc. 279
(d3LI. 9, 1, p. 896), et par klorux, ex/?o5itio in / do?-. s, 9-/2 (lol.
124r); inor. 2, 14, 33 ((155I. 90, p. 118, l. 20); epixt. 228, 6 (d3^I.
57, p. 489, l. 12). 3at,atier, 6anx l^et«5 I,Htina, t. 3, p. 686, 6onne
coinine Verxio antic^ua: et />e^it in/l^m«5 in t«>2 5cientiH, /?Hte?-,

48, 13-14: 5xecK. 33, 6


Le verxet cite xoux le noin 6'k^ecniel au 6eout 6u cnapitre 48
6u corrept.: l//e ^«ic/em in 5«o /?eccHto mo^iet«?-, 5Hn^«inem «e?n
ei«5 c/e mHn« 5/?ec«/HHtc»-l^ ^e^«i^m avec la relerence "L^ecniel
3,18" 6onnee xanx la inoin6re rexerve par toux lex e6iteurx 6epuix
^inertiacn iuxc>u'a l^e6ition 6e la Lü?liotne^ue au^uxtinienne ext
en lau une citation 6e ^^ecniel 33, 6 iin: i^5e ^«ic/em in ini<^«it^te
5«^ c^/?t«5 «t, 5<2nz«inem a«tem ei«5 c/e mHn« 5/?ec«/Hto?-i5 ^e^i^?n
6anx le texte 6e la Vul^ate. de verxet ext cite cinc^ loix par ^,u^ux-
tin avec c>uelc>uex val-iantex 6anx la t^6uction 6u ßrec nürii 5iu
iiiv uüi-^ nvotiinv cXs>tlchßt>; civ. 1, 9 (dd 47, p. 10, l. 79): l//e ^«i-
ckm in 5«o />eccHto mo^iet«^, LHn^«inem ^mem ei«5 c/e mHn«
5/?ec«/Hta?-i5 ?-e^i^m; xpec. 21 (d3^L 12, p. 1U9, l. 17): l//e^«ic/em
in ini^«itH^e 5«H cH/?^«5 e5t, 5Hn^«inem H«tem ei«5 c/e mHn«
5/?ec«/Hto?-i5 ^e<z«l>Hnl; xerin. 137, 15 (?!. 38, 763): l//e ^«l^em im-
/?i«5 in i^7/?ietHte 5«H mo?-iet«?-, ^Hn^inem ^Mem ei«5 c/e
mHn« 5/?ec«/Hlo?-i5 ?-e^i^m; xerin. 339, 2 (?!. 38, 1480): LeccHto?-
^«i^em^^o 5«^ ini^«itHte mo?-iet«^, 5Hn^«inemH«tem ei«5 c//e
mHn« ex/?/o^to?-i5 in<^«l>^m; et corrept. 48: 13-14 l//e <^«i^em in
/?eccato 5«o (corr. in 5«o /?eccHto) mo^iet«^, 5HnMinem «e?n
ei«5 c/e mHn« 5/?ec«/Hto?-i5 ?-e<^«i?nm. D^une citatic>n a lautre ^.u-
^uxtin pren6 une cenaine lioene, la xeule correction c^ui x^iinooxe
6anx la citatic>n 6u corrept., coinote tenu 6u teinoi^na^e unaniine
214 De correptione et ßraNa

6ex inanuxcritx, ext 6anx l^inverxion xi^nalee 6e /?eccHto 5«o en 5«o


/?ecc^to. Le texte 6onne par 3a0atier 6anx xa I^et«5 /.^tlna, t. 2, p.
816, ext procne 6e celui 6^u^uxtin: l//e ^«lc/em in lnl^«ltHte

^m. Ln 6enorx 6e la relerence au 3erinon 339, aucune autre rete-


rence oatrixtic^ue n^v ext citee.

49, 13-14: 1 -liin. 5, 20


O verxet 6e ?aul ext cite pax inoinx 6e 6ouxe loix par ^,u^ux-
tin (c/ Vetux Patina 25, 1, p. 576): civ. 15, 6, 13 (^ 48, p. 459);
epixt. 95, 3 (d3LI. 34, 2, p. 508, 19); li6. et op. 3, 4 (d5LI. 41, p.
39, 24); xpec. 39 (^3^ 12, p. 248, 26); xerin. 82, 8 (?!. 38, 510, 8);
83, 8 (?!. 38, 519, 5); in evan^. Ion. 46, 8, 2 (cc 36, p. 402); c.
?arin. 2, 41 (d3^I. 51, p. 96, 22); corrept. 49, 13-14, et 6'une
inaniere nal?ituelle coinine xuit: ^ecc^nt« co^?n om?ll^«5 H?-^«e
«t ceten tlmo?-e?n ^i>e^nt. Ln 6eux cax xeuleinent on lit co?^l/?e au
lieu c/e H^«e.- xerin. 83, 8 et ce paxxa^e 6u corrept., ou le conxen-
xux 6ex inanuxcritx et le teinoi^na^e 6^u^ßippiux, exc. 286 (d3i^I.
9,1, p. 923, 18 ln (^/', H?-^«e in V) iinpoxent cene lecc>n, la^uelle
ext pro0a01einent auxxi inotivee 6anx l^exprit 6^uzuxtin par le
titre ineine 6u traite corrept, dene lecon co^l/?e apparait auxxi
6anx 6ex inanuxcritx 6e dvorien a oropox 6e ce ineine verxet,
textiin. 3, 77 (d3LI. 3, 1, p. 172, 9 variantex)

49, 18-19: IVIattn. 18, 17


Danx ce verxet 5i nec ecc/«^lm n^He?-lt, 5lt tli>l ^m<^«^m et^nl-
c«5 et /?«i>/lc^n«5, l^a6vertie t^m^«^m li^ure 6e prelerence a l^a6-
vertie 5lc«t 6e la Vul^ate en 6ix citationx xur lex treibe c^ue l^on lit
cne^ ^,u^uxtin. I1 parau ici xullixaininent anexte par lex inanux-
critx et lex teinoinx coinine Lu^ippiux et I^incinar citex en appa-
rat. I1 xeinl?le 6'ai11eurx appanenir a la ^et«5 I,HtlnH, car on le re-
trouve cne^ dvprien, epixt. 59, 20 ((^5III. 3/2, p. 690, 18), epixt.
78, 1 (il?i6. p. 750, 14); cne^ Luciler d^laritanux, ^,tnan. 2, 18
(«üd 8, p. 107, 12).
Intro6uctioni I^ote5 2 l'e6ilion 215

?3 - ^,u terine 6u travail 6e cette nouvelle e6ition 6u /)e co?--


Atlone et ^Htla c^ue noux propoxonx, travail c^ui n'a pax ete lacile
6u lait 6u noinlne exceptionnel 6ex inanuxcritx c^ui xul?xixtent 6e
ce coun traite, noux 6evonx expriiner nox reinercieinentx a toux
ceux c^ui nc>ux ont trex aiinal?leluent et trex ^enereuxeinent ap-
pone leur concourx. I1 ext iinpoxxitile 6e laire ici noinineinent
inention 6e toux l« donxervateurx 6ex Lwliotnec^uex, neureux 6e-
tenteurx 6e tel ou tel inanuxcrit, c^ui noux ont lacilite la collation
6irecte, ou conxenti l^ol?tention 6^une repro6uction, 6'autant c^ue
toutex nox rec^uetex ou 6einan6ex ont ete prixex en conxi6eration.
Dex reinercieinentx plux particulierx 6oivent etre expriinex a 6ex
ainix 6ont la colla^oration noux a perinix 6e parlaire cette e6i-
tion, a X^. Vincent ^arini, ?rolexxeur a 1^niverxite 6e l^Ianc/,
c^ui a revu tout l^apparat critic^ue, aux Docteurx Dorotliea del?er
et ^onannex Diviak 6e l^^xterreicnixcne ^ka6einle 6er ^ixxen-
xcnalten, c^ui ont eux auxxi xu^^ere 6ex e?nen^tlon« et inix en
lorine l^e6ition 6elinitive xuivant lex norinex 6u d3^L.
Lnlin il ine laut expriiner inex trex xincerex reinercieinentx au
prolexxeur ^,. I'riininer c^ui, au len6einain 6u dolloc^ue 6ex 19-20
avril 1990 or^anixe pour la cele1iration 6u "Ircnxieine centenaire
(le l^^6ition ^laurixte 6e xaint ^u^uxtin" in'a 6einan6e ce travail
en vue 6e xon inxenion 6anx le (13LI^. ?uixxe cene nouvelle e6i-
tion 6u De co^e/?tlo^e et ^HtlH, c^ue noux acnevonx ce 28 aout
1998, en la lete 6e xaint ^,u^uxtin, et auc^uel noux avonx perxon-
nelleinent conxacre tout notre lal?eur 6epuix prex 6e cinc^uante
anx, ne pax troo 6ecevoir xex li6elex.
OL c0KKNr?I0Nr L? (3K^?I^
6 ^ Lu^äunen5ix, Lilil. ^lunicipale 608, 5. Vlllex.
^ - Pari5inu5, Lilil. I^aticinale 2095, x. IX

^ - Parixinux, Libl. ^ationale 1«. 12205, x. VI/VII


^7 » ?arlxinu5, Libl. I^2tionale 1«. 2718, x. IX
/12 »° ^u6oinaropollt2nux, Liol. Ivluniclpale 254, n. 2, x. IX
/1^ » (3exc>rlacenxl5 Lil?l. Kluiiicipale 47, x. XII

0 » H)uacenxix, Liol. ^lunicipale 275 x. X


/- - klorentinux, Lilil. Lauren,, 3. Klarco 662, 5, XI
(? » 3orl?io6unenxix, datn. Lil?rarv,117, x. X

(? - p2rixinux, Libl. I^ationale lat. 974, x. IX

w<U, » conxenxux cocücuin xup« in6icatoruin


wcc, » co6icex recentiorex (6e reliqui5 2lilireviationil?u5 c^ p. 29)
^5(5), n«^e?-at«m(H): </ Introc!., p. 131-140

H » eclitio ^inerl?acnii Laxileenxlx, vol. 8, 1505/6


^ » e6itio l!ra5inl Laxileenxlx, 1528
c » e6Ino ^ra5ini (e6, ^, llaenier) ?arixllia, 1531
c/ -- e6itio (3/ini5ci dolonienxix, 1530
e -° e6iciu 2pu6 I. koucner ?arixina, 1542
/ ^ conxenxux ll l2 l3
/7 » e6itio krolienli (e6. Klaninu5 Lip5iux) LaxiIeenxix, 1542
/2 - e6itio krooenii (e6. ^l, Lif>xlu5 sc Ioanne5 do5teriu5) Laxileenxix,
1556
/) ^ e6itio krooenii (eli. ^t. Lipxiux, ^. do5teriux, ^. Vliineriu5) Laxile-
enxix 1569
ß -» e6ilio LanlioIciniaei (-rauü I.ouanlenxlx, 1555
i> - e6itio tneolozoruin I.ouanienxiuin ^,niuerpienxix, 1576
1 ^ e6itio ^ntonii ^rnal6enxi5 ?ar^ina, 1644
/ - e6itio ^aurinc>i-uni ?arlxina, 1690; 2a e6, 1696
^ - e6ino ?. k. koßßinii Koinana, 1754
e^. ^ conxenxux e6ilionuin

^ axterl5cu5 in apparatu po5llu5 in6icat lectionein lc>iiaxxe p«elerenäan-1


^i>i^e«lHtlon« teLtimonla?-«m.- vl^e Intro6., p. 158-159,
OL (NKKLI^IONL L7 QK^^I^
1. Lectix linerix uextrix, Valentine lrater 6ilectixxiine et c^ui
xiinul xei-uitix 6ec>, ^uax per lratrein kloruin et eox c^ui cuin illo
a6 nox uenerunt inixit caritax uextra, e^i 6ec> ßratiax, c^^uo6 uex-
train in 6oininc> pacein et in ueritate cc>nxenxic>nein et in caritate
llaßrantiain uextrc> nooix re66ito xerinone co^noui. ()uo6 autein 5
a6 xutiuerxionein c^uorun66ain apu6 uox inolitux ext iniinicux, 6eo
inixerante et eiux inxi6iax in xuoruin xeruoruin orouectuin inira-
oili oonitate uenente a6 noc potiux ualuit, ut nulli uextruin 6e-
xtl-uerentur in peiux, xe6 nonnulli inxtruerentur in ineliux. l^son
itac^ue opux ext oinnia i6enti6ein retractare, c^uae xnlncienter uo- 10
0ix pleno liorc> 6ixputata tranxinixiinux; c^uein c^uoincxio xuxcepe-
ritix, xcriota in66icant uextra. Veruintainen xeinel lectuin nullc>
inc>6c> aroitreinini xatix uooix innotexcere potuixxe. 3i er^o euin
lructuoxixxiinuin nal?ere uultix, nc>n uox pi^e^t releßen6c> nal?ere
notixxiinuin, ut 6ili^entixxiine xciatix c^uioux et c^ualil?ux c^uaextic>- 15
nioux xoluen6ix atc^ue xaanan6ix non il?i nuinana, xe6 6iuina occur-
rat auctoritax, a c^ua rece6ere non 6eoeinux, xi uoluinux penienire
c^^uo ten6iinux.
2. Doininux autein ipxe non xoluin oxten6it nooix, a c^uo
inalc> 6eclineinux et c^^uo6 oonuin laciainux, c^uo6 xoluin potext
leßix linera, ueruin etiain a6iuuat nox, ut 6eclineinux a inalc> et
laciainux oonuin, c>uo6 nullux potext xine xpiritu ^ratiae; c^uae xi
6exit, a6 noc lex a6ext, ut reox laciat et occi6at. ?rooter c^uo6 6i- 5

1,3 6ei/^a ec/,) 7 prouectu ö^O(? a^e/^ 12 it2c^ue^ ine ac/ci. z 12 re-
5cript2 /1/1 //1^/1^O/^d ^l/^ (/>lc non aci ?-«/>on5lonem ^a/entlnl aci /i«z«5tln«m
c^lt<lm ll//«Ht«?-, 5ec/ ac//>?-lmam el«5^em ^«^ ^/o?-«m monac/>»m commen^l«lt
e^uto/Hm) 15 6ilißenti55line^ 6iluci6i5xiine D/^(? ^»^
2,4 5ine zpiriiu) ui5i zpiritu5^4^4^2^^
222 De correptione et ßl-atia

cit apoxtolux: /.itte?n occi^it, 5/?l?-lt«5 H«tem «l«l/icHt. ()ui er^o le-
ßitiine le^e utitur, 6ixcit in ea inaluin et oonuin, et non conli6enx
in uinute xua conlußit a6 ßratiain, c^ua praextante 6eclinet a inalc>
et laciat oonuin. ()uix autein conlußit a6 ßraNain, nixi cuin a 6c>-
10 ininc> ßrexxux noininix 6iri^untur et uiain eiux uolet? ^.c per noc
et 6exi6erare auxiliuin ßraNae initiuin ßratiae ext; 6e c^uo au ille:
^t c/lxl.- n«nc coe/?l, /?Hec «t l>?lm«tHtlo c/exte^e exce/5l. Lioeruin
itac^ue aroitriuin et a6 inaluin et a<5 oonuin lacien6uin conliten-
6uin ext nox naoere, xe6 in i!ia1o Iacien6o lioer ext c^uixc^ue iuxti-
1 5 Nae xeruuxc^ue peccati; in oono autein lil?er exxe nullux potext, ni-
xi luerit 1ioeratux ao eo c^ui 6ixit: 5l «o5/l/l«5 /li>e?-H«e?-lt, t«nc «e^e
/li?e?-l e?-lt«. I^ec ita ut, cuin c^uixc^ue luerit a peccati 6oininatione
lioeratux, iain non incn^eat xui lioeratorix auxilio, xe6 ita potiux,
ut al? illo au6ienx: 5lne me ni^l/^ot«t^/Hce^e; 6icat ei et ipxe: /lc/-
20 l«to?- me«5 «to, ne c/e?-e/ln^«^ me. I^anc li6ein, c^uae xine 6uoio
uera et propnetica et apoxtolica li6ex ext, etiain in lratre noxtro
kloro inuenixxe ine ßau6eo; un6e ni potiux corri^en6i xunt, c^uox
c^ui6ein propitio 6eo correctox exxe iain exixtiino, c^ui euin non
intelligent.
3. Intelli^ent ext eniin ßratia 6ei per lexuin dnrixtuin 6o- II,
ininuin noxtruin, ^ua xola noininex lioerantur a inalo et xine c^ua

6 II cor, 3, 6 7 couli6en5 ... 8 5u2) c/ ?5. 48, 7 9 2 ... 10 uolet^ c/ ?5. 35,
23 12 p5. 76, 23 16 loK. 8, 36 19 loli. 15, 5 j ?5. 26, 9

(727 d) 10 6irißetur Od 13 « ^c! bonuin et 26 inalum t^. //o?-,, 5ent. < 7


(72/O) j couliteu6uin om, /1^/^2^^; cenuin />?-«ci., e^i5t. ^3 (700s d); lc/.,
/»-He^. ^ (^<?^6D) 15 5eruu5c^ue pec«ti^ 5eluu5 c^ui pecc2t /)(? 16 lil?erauit
/)/) 1 7 ui />«t lil?er«u5 t?-. Dd ^ 6oinin2tione <7oc^. /?lH; />?-«c/., />^e^. ^
(7!?^7 ^); /?o?-,, 5ent. 4, 2 (727 O); 6ainn2None Hi,cc/^ (5ec, a/l^«ot ?-ecc,);
/>«< e>p«t. ^I (70<?s); /.«/?., <7o//ect. (659) 18 2uxiliuin /1/1//12^^ 21 2po-
5toli«^ et catlioli« ac/c/. /1^42/i^O^d /> ("ex con5en5« m5") l/^ (r/ /ntw^., />.
770) 23 euin^ cuin/1/1/;om, /12^1; eain O
3,2 ainalci om, /1/1//1^l
«p, 2-4 221

nulluin oror5ux xiue coßitan6o xiue uolen6c> et ainan66o xiue a^en-


6o laciunt oonuin, non xoluin ut inonxtrante ipxa c^ui6 lacien-
6uin xit 5ciant, ueruin etiain ut praextante ipxa laciant cuin 6ilec- 5
tic>ne c^uocl xciunt. I^anc c^uippe inxpirationein tionae uoluntatix
atc^ue operix poxcetiat avc>xtolux eix, c^uil?ux clicetiat: O^m«5 H«-

5ec/ «t «o5 <^«o^ i>on«ni «t/lclHtl5. ()uix lioc auuiat et non eui^ilet
atc^ue lateatur a 6oinino 6eo nc>oix exxe, ut 6eclineinux a inalc> et 10
laciainux oonuin? ()uan6oc^ui6ein non ait avoxtoluxi "inc>neinux,
6oceinux, noilainur, increpainux", xe6 ait: (Dinm«5 ^ c/e«m, ne
^«lc//lclHt« mH/l, 5ec/ ^«oc/ i>on«?n «t/lclHtl5. k!t tainen etiain lo-
c^ueidatur eix, et laciel?at illa oinnia c^uae coinineinoraui; inone-
oat, 6oceoat, nonaoatur, increpaoat; xe6 xcieoat naec oinnia non 15
ualere, c^uae olantan6c> et ri^anuc> lacieoat in apeno, nixi euin oro
illix exau66iret orantein, c^ui 6at increinentuin in occultc>. ()uon-
iain xicut i6ein 6octor 6icit: ne^«e <^«l /?/HntHt «t H/^«lc/, ne^«e

4. I^on xe itac^ue lallant, c^ui 6icunt: "Vtc^ui6 no1>ix orae6i-


catur atc^ue praecioitur, ut 6eclineinux a inalc> et laciainux oo-
nuin, xi noc nox non a^iinux, xe6 i6 uelle et operari 6eux ooeratur
in nooix?" 3eu ootiux intellißant, xi lilii 6ei xunt, xoiritu 6ei xe a^ßi,
ut c^uo6 a^en6uin ext a^ant; et cuin e^erint, illi a c^uc> a^untur 5
ßratiax a^ant; a^untur eniiu ut aßant, nc>n ut ifixi nillil a^ant. L^t
a6 lloc eix oxten6itur c^ui6 a^ere 6eoeant, ut c^uan6o i6 a^unt
xicut a^en6uin ext, ia ext, cuin 6ilectione et 6electatione iuxtitiae,

Z,7 II l2or, 13, 7 12 II cor. 13, 7 18 I car, 3, 7


4,2 6eclineinu5 ... donuin^ c^ ?5, 36, 27 4 lilil ... 2ßi) c/I Koin. 8, 14

3 nulluni !?oiuuin acici. /1^4 //i2/1l; /'^«^., />nleci, ^ (7047/1) 4 oonuin om,
/>?-«^,, />«e^, ^ (70/7/1) 7 2l? ei5 e 8 6euin^ 6oininuin /^«c/., />^aec/, ^
(70^7s) 14 oinni2<>m, /1/1^2^ 18 6octor ö/->1/1//12>4^c3Hivck/z;
/^/o?-,, «c/>a5. in // (?o?-, 7^, 7-75, /ö/, 7s^2; gentiuin H^cZ. /)(? /> ("zenltl««m
^eutiuin con5t^nte?- /ezei>ant m«,") l/H
4,3 lloc^ liic ce 5 2^umur^ ui aH/, aivc/e/^l; 2^unt/ (2H ec/,), <3a«me, Mzne
222 De correptione « ßr2ti2

xuauitatein c^uain 6e6it 6oininux, ut terra eiux 6aret lructuin 5u-


I0 uin, accepixxe xe ^au6eant; c^uan6o autein non a^unt xiue oinnino
non lacien6o xiue non ex caritate lacien6o, orent, ut c^uo6 nc>n-
6uin nal?ent accipiant. ()ui6 eniin naoe0unt, c^uo6 non accepturi
xunt? aut c^ui6 naoent, c^uo6 non acceperunt?
5. "Lr^o", inc^uiunt, "oraecioi^nt tantuinino6o nooix c^ui6 HI,
lacere 6eoeainux c^ui nol?ix praexunt, et ut iaciainux orent pro no-
l?ix; non autein nox corripiaru et ar^uant, xi non leceriinux." Iin-
ino oinnia iiant, c^uoniain 6octorex ecclexiaruin apoxtoli oinnia
5 iacieoant: et praecipiel?ant c^uae lierent, et corripieoant xi non iie-
rent, et oraoant ut iierent. ?raecipu aooxtolux 6icenx: Omnia
««t?-H c«m c^ntHte /lHnt. dorriou 6icenx: /am ^««/em omnlno
^e/lct«m «t, ^«lH l«HclH ^i>et« «otn5c«m. ()«H^e enim non mH^«
lnl<^«lt^tem Mtlmlnl? ()«a?-e non /?oti«5 /?n«^mlnl?" 5ec/ «o5
10 lnl^«lt^tem /Hcltl5, et /^«c/Ht«, et />oc /^t^«. /In nebclt« ^«lH ln-
l«5tl ^nl<m c/el non ^onÄe^«nt? ^,u66iainux et orantein: ^o5 ^«-
tem, inc^uit, c/omln«5 m«/tl/?/lcet, et H/?«nc/H^e /lclHHt in c^ntHte ln
ln«lcem et in omn«. ?raecioit, ut naoeatur caritax; corripit, c^uia
non naoetur caritax: orat, ut aoun6et caritax. O noino, in orae-
15 ceptione co^noxce c^ui6 6e!?eax naoere, in correptione co^noxce

? ier« ,,, 5uuin^ c/ ?5. 84, 13 13 c^ui6 ,,, acceperum) c/ I dc>r, 4, 7


5,6 I dor, 16, 14 7 I do-, 6, 7-9 III T-ne«, 3, 12

? eiu5 öF/1/1^^^l? aivc/e/z; ^/o>-,, ex/>o5, in /?om, s, 74 (/a/, ^I?-7); lc/,, 5ent,
<3(72s/i);eol-uinO^(?^;c//nl?-oc/.,/>, 777 II o«nt 0(?
5,4 li2nt^ laaciant O(? 5 5i non lierent^ ul liere1 ^/i^ ui lierent/12/i^<3; ui
lacereni /)/^(? 7 cuin coc/c/, /; c/ /1«^,, z>nt, 34; in (- l^«^) ai>c^et^l^; ^/o^,,
5ent. < ^ (72s s); c/ /ntwc/., />, 772 8 e5i^j in uooi5 (- I^«/z.) aH/, ec/^,; /^/o?-,,
5ent, >/, ^ (72s H); c/ /nlw^,, />, 77^ I2 lraire5 coc/ci, / ("l«xla z^ae<7«m »5eX-
chol>^"); c/ /i«z., ck«, c/>n5t, < 7s, ^9 (dl? 32, />. 7^, 39); lratric,u5 (- I^«/z.)
aivc/e/z/?l^ (5ec«nc/«m H/l^«ot ^ecc,); c/ /1«z., ln/>5a/m, 32, 5e?rn. 2, 29 ((?(? ^s,
/>, 272, 79); 5/?ec, s7 ((75^/. 7s, />, 277, 75); 5e^m, 357, 5 (/,/. 39, 75^7, 7) 12 «)
ui /-/<l^, 5«tt, ^, ^ (/>i, 776, 72s s) j in> on,. <3; c/ /1mi>w5lH5l,, /n / T5«5, 3, 72
((75^/, s7, ^, />. 223, 7l)); 5ec/ ^4«z«5tln«5 in />oc «e«« /H«cianc/c> in n«m^«Hnl
omlttlt
«p, 4-7 223

tuo te uitio non naoere, in oratione co^no5ce un6e accipiax c^uo6


uix nal?ere.
IV. 6. "()uoino6o", inc^uit, "ineo uitio non liaoetur, c^uo6 non
accepi al? illo, a c^uo nixi 6etur, non e5t oinnino aliu6 un6e tale ac
tantuin inunu5 naoeatur?" ?atiinini ine paululuin, lratre5 inei,
non a6uerxuin uo5 c^uoruin rectuin ext cor cuin 6eo, xe6 a6uerxux
eox c^ui terrena 5apiunt, uel a6uerxux i05ax nuinanax co^itationex 5
pro caele5N5 et 6iuinae ßratiae ueritate certare. I^oc eniin 6icunt,
c^ui in xui5 inali^nix operiou5 20 nuiu5 ^ratiae praecücatorioux
corripi nolunu "?raecipe inini c^ui6 laciain, et 5i lecero, a^e pro
ine ßrlMax 6eo, c^ui inini ut iacerein 6e6it; xi autein non lecero,
non e^o corripien6u5 xuin, 5e6 ille oran6u5 e5t ut 6et c^uo6 non 10
6e6it, i6 e5t ipxain, c^ua praecepta eiu5 liunt, li6elein 6ei et proxi-
ini caritatein. Ora er^o pro ine ut nanc accipiain, et per nanc ex
aniino cuin oona uoluntate quae praecipit iaciain. Kecte autein
corriperer, xi eain inea culpa non naoerein, noc e5t 5i eain poxxein
inini 6are uel xuinere ipxe, nec iacerein, uel xi 6ante illo accipere 15
nolui5xein. duin er^o et ipxa uoluntax a 6oinino praeparetur, cur
ine corripi5, c^uia ui6e5 ine praecepta eiu5 iacere nolle, et non
potiu5 ipxuin ro^ax, ut in ine operetur et uelle?"
V, 7. ^6 naec re5pon6einux: ()uicuinc^ue 6ei praecepta iain
tioi nota non laci5 et corripi non ui5, etiain propterea corripien-
6u5 e5 c^uia corripi non uix. I^Ion uix eniin tioi tua uitia 6einon-
5trari; non ui5 ut reriantur, iiatc^ue tioi utili5 6olor, c^uo ine6icuin
quaerax; non uix tioi tu ipxe oxten6i, ut cuin 6eiorinein te ui6ex, 5

6,4 rectum ,,, 6eo^ c/^ ?x. 77, 37; ^ci, 8, 21 16 uoluntax ,,, p«eparetur^ cf?
prov. 8, 35 (5ec. I.XX)

6,2 aliu5 i^/> ("m5, c«m /Ime^c^lo aliu6 />ai>e?lt, 5eci omnino ze?-man«m
«l 2liu5") l/^ 6 uerltate /1/1 ^2^1^/)^(?(? ^ ("/>e^oe^am cl>ritate") i/^; c2ritate
ö^ H^c^eA 7 5ui5^ ip5i5 D/^(? ? 6eo om, /)/^(? 1 1 liant ai>cc//z/?l (/>aec
/lne^ c/eett ln e) ^ li6elein^ li6ein /1^4 //1 2^^ 15 accipere^ ^ezo />^aem, ^/1 /
^^lO^c?/^ 16 erßo) ^uero /1^4//1^4^O^(?/ 17 eiu5 praecept2 l?-, non-
n«//l ?-ecc,, ecU. (c^ /ln, 77 et m«/to5 a/lo5 /occ« ln ^4«^«5tlno)
224 De correptione « ßi-atia

relorinatorein 6exi6erex eic^ue xupplicex, ne in illa rernaneax loe-


6itate. luuin c^uippe uitiuin ext c^uo6 inalux ex, et inaiux uitiuin
corrioi nolle c^uia inalux ex, c^uaxi lau66an66a uel in6illerenter na-
oen6a xint uitia, ut nec^ue laucientur nec^ue uituperentur; aut uero
10 ninil aßat tiinor corremi noininix uel pu6ol- uel 6olor; aut aliu6
a^at, cuin xalutiriter xtiinulat, nixi ut ro^etur tionux, et ex inalix
c>ui corripiuntur, tionox laclat c>ui lau6entur. ()uo6 eniin uult
pro xe lieri c>ui corripi non uult et cücit: "ora potiux pro ine";
i6eo corripien6ux ext, ut laciat etiain ipxe pro xe. Dolor c«uippe il-
15 le, c^uo xioi 6ixplicet, quan6c> xentit correptionix aculeuin, excitat
euin in inaiorix orationix allectuin, ut 6eo inixerante, increinento
caritatix a6iutux 6exinat a^ere pu6en6a et 6olen6a, et a^at lau-
6an6a atciue ßratan6a. t^aec ext correptionix utilitax, c>uae nunc
inaior nunc ininor pro peccatoiuin 6iuerxitate xaluln-iter a6nitie-
20 tur; et tunc ext xalu^rix c^uan6o xupernux ineuicux rexpicit. I^lun
eniin alic^ui6 prolicit, nixi cuin lacit ut peccati xui czueinc^ue pae-
niteat. Lt c^uix noc 6at, nixi c^ui rexoexit aooxtoluin ?etiuin ne-
^antein et lecit llentein? Vn6e et ?aulux apoxtolux, poxteac^uain
6ixit c«m mo^tlH corripien6ox exxe H«e«H 5entient«, protinux
25 a66i6it: TVe ^«Hn^c? c/et l//« c//e«5 /nenitentlHn7 Hc/ co^no5cenc/^m

7,22 «5pexit ... 23 llentein^ c/ I.uc. 22, 6 1-62 24 II liin. 2,25 25 II


liin. 2, 25-26

7,7 c^uo7^(? 11 et cocic/, ai,cc/e^^ ("/ö?-te ul") /^; m nc>nn«//l ?-ecc,, l 16 ina-
iori5^j /ectlo ln / />?v/>o5lKl ("/one inaioreln") ln n«//o coc/, ?-e^e?^t«?- 1 8 zraatu-
laan62 D7^(? ^ col-recticini5 nonn«//l ?-ecc, 22 et om, /7u?-,, 5ent, 4, 6 (72s /))
5upernu5 ö^O(? ec/ci,; ^/o^., 5ent. 4, 6 (72s O); 5uper no5 /i/1^2/t^<3; 5e<i c/
5upernu5 ine6icu5, nal, et z^al, 26, 29 ((75^1, 6l), />, 254, 20); 5upernu5 6oini-
nux, cl«, 79, 75 ((?(? 49s, />. 6s2, 25); Jupernu5 in5pectol-, e^ut. 277, 70 ((75757.
57, />, ^6^, 2<?) 23 ?auIu5 2po5toIu5 cc«/ci, ; 77o^., «c/>o5, ln 7/ lim, 2, 25-26
(/ö/. 270^7); 2po5toIu5 ?2ulu5 l?-, eclc/, 25 ne qu2n6o coc/ci,, ecic/.; c/ cÄ/>,
70,79et/nt?-c«/.,/>, 77^ j i!li5O7^(c/ c<,/>. 70,79); «5 7^/1^2/^<? e^.;
77o?-., «c/>c>5. „ci// Tlm, 2, 25-26 (/ö/. 270^7)
«p. 7-8 225

8. dur autein ixti c^ui corripi nolunt, 6icunt: "l-antuin prae-


cipe inini, et ora pro ine, ut c^uo6 praecipix laciain"? dur non po-
tiux xecun6uin xuuin prauuin xenxuin et ixta 6uo rexpuunt, et 6i-
cunt: "I^ec ut praecipiax inini, nec ut orex pro ine uolo"? ()uix
eniin noininuin oxten6itur oraxxe pro ?etro, ut 6aret ei 6eux pae- 5
nitentiain, c^ua xe ne^axxe 6oininuin lleuit? ()uix noininuin ?au-
1uin 6iuinix praeceptix a6 ii6ein cnrixtianain peninentioux eru6i-
uit? duin er^o au6iretur prae6icanx euan^eliuin, et 6icenx: /Vo-

me, ^«lH non «^ 5ec«nc/«?n ^omlnem; ne^«e enlm e^o H^ ^omine 10


Hcce/?l l//«c/ ne<z«e HHcl, 5ee/ /?e?- ^e«e/Htlonem d^?-«tl /««, rexpon-
6eretur ei: "()ui6 nooix inolextux ex, ut aox te accipiainux atc^ue
6ixcainux, c^uo6 tu non a0 noinine accepixti nec^ue 6i6icixti? ?ot-
enx ext eniin ille o.ui tioi 6e6it, xic et nooix 6are c^uoino6o tioi."
?orro xi noc non au6ent 6icere, xe6 patiuntur xioi euan^eliuin ao 15
noinine praecncari, c^uainuix poxxit etiain non per noininein no-
inini 6ari, conce6ant etiain corripi xe 6eoere a praepoxitix xuix, a
c^uioux cnrixtiana ßratia prae6icatur, c^uainuix non ne^etur 6eux
poxxe czuein uelit etiain nullo noinine corripiente corri^ere, et a6
6olorein xaluorein paenitentiae occultixxiin^ ei potentixxiina ine- 20
6icinae xuae potextate per6ucere. 13t xicut non ext ao oratione cex-
xanuuin pro eix c^uox corrißi uoluinux, etiain xi nullo noininuin
orante pro ?etro 6oininux rexpexit euin et lecit euin xuuin llere
peccatuin, ita non ext neßle^en6a correptio, c^uainuix 6eux c^uox
uolueril etiain non correptox laciat exxe correctox. I-unc auiein 25

8,8 (3al. 1, 11-12 23 6oininu5 ,,, peccatuin^ c/ I.uc. 22, öl-62

8,4 nec ui ^>raecipiax om, /1/1//12/1^D^(?(? 9 eniin om, D/^(? I I Ie5u


(Hliri5ti t?-, ^^//1^iO/^ 14 eniin om, /i^1^2^^O^(?^/ ^ czuoino6ci^ quo
et ^ 16 etiain pci55li t^, ^cc//^^l/^ 17 conce6unt H« 18 6euin/)^/> ("ltÄ
?-ecte") l^ 19 corripiente c/ /ntwc/., />, 77^ 25 5uuin llere pec«tuin öF
^/1 ^2^^<3(?; /7o^„ 5ent. < 7 (72s O); <3^t., c/ec^, 2/>, ca, 2^, 9«, < c, 20 (l, /,
c, 906); pecc«uin lle« /) ecici, 25 lacii ö^<3 aivc/e^/>l ^ correcto5^ correp-
tci5 O <l«
226 De correptione et ßr«ia

correptione prolicit noino, cuin inixeretur atc^ue a6iuuat, c>ui


lacit c^uox uoluerit etiain xine correptione prolicere. 3e6 c>uare
lxti xic, illi aliter atc>ue alii aliter, 6iuerxix et innuineratiilioux ino-
6ix uocentur nt reiorinentur, aoxit ut 6icainux iu6iciuin 1uti exxe
32 6eoere, xe6 li^uli.
9. "^poxtolux", inc^uiunt, "ait: ()uix eniin te 6ixcernit? ()«l^ VI.

^«H5l non acce/?e?-«?' dur er^o corrioiinur ar^uiinur reorenen6i-


inur accuxainur? ()ui6 leciinux, c>ui non acceoiinux?" ()ui naec
5 6icunt, extra culoain xe ui6eri uolunt in noc c>uo6 non oooe6i-
unt 6eo, c^uia utic^ue ipxa oooe6ientia inunux eiux ext, c>uae necex-
xe ext ut xit in eo cui caritax inext, c^uae xine 6uoio ex 6eo ext, et
6at eain pater ii1iix xuix. "?Ianc", inc^uiunt, "non accepiinux; c>uiu
itac>ue corripiinur, c>uaxi nox eain nooix 6are poxxiinux et noxtro
10 aroitrio 6are noliinux?" I^ec anen6unt, xi non6uin re^enerati
xunt, oriinain exxe cauxain, cur ooiur^ati c>uo6 xint inoooe6ientex
6eo, xil?i 6eoeant 6ixplicere, c^uia lecit 6eux noininein rectuin ao
initio nuinanae creaturae, et non ext inic>uitax apu6 6euin. ^c per
noc priina orauitax c>ua 6eo non oooe6itur ao noinine ext, c^uia
15 ex rectitu6ine, in c>ua euin 6eux oriinitux lecit, xua inala uolunta-
te 6eci6enx prauux ellectux ext, ^.n uero i6eo orauitax ixta corripi-
en6a non e8t in iioinine, c^uia non eiux propria c>ui corripitur, xe6
coininunlx ext oinnioux? Iinino uero corripiatur et in xin^ulix,
c>uo6 ext oinniuin. I^on eniin propterea cuiux^uain non ext,

29 iu6lciuin ,.. 30 li^uli) </ Koin, 9, 20-21


9,1 I <^or. 4, 7 12 lecit .,. rectuin) c/ l^ccl, 7, 31) I3 non ,., 6euin) c/
Koin. 9, 14

28 alii um, ^/1^^^O^c?


9,2 « ö^>1^//12^l(3/^ ftn F?Aeco ei de «»>)! om, /)/-(? ai,cc/e/z^l; c/ 72,77 et
/nl?-o^,,/>, 775 4 laciinu5 ö^/)/^(?(7 ec/c/, ; </ ca/>, 7l),I (czui6 e^o leci, c^ui non
accepi) ^ liaec) 1ioc / (2a ec/,) 7 5il in eo) inxii ei aivc/e^/>l^ 9 6ari / (2a ec/,)
I2 noIuiinu5 Dd II «u5xam/(2aec/,) 14 c^uia^ui ö^/IXv^^i>ae/,, 5lc et
non 7^s, 77 h>, 4s7, 327)
«p. 8-10 227

^uo6 ao ea nullux iininunix ext. ?eccata c^ui6ein ixta ori^inalia 20


i6eo cucuntur aliena, c^uo6 ea xin^uli 6e parentioux tranunt; xe6
non xine cauxa 6icuntur et noxtra, c^uia in illc> uno omn«, xicut
6icit apoxtolux, /?ec<7H«e?-«nt. dorripiatur er^o ori^c> 6ainnaoilix,
ut ex 6olore correptionix uoluntax re^enerationix oriatur; xi
tainen c^ui corripitur liliux ext proinixxionix, ut xtrepitu correptic>- 25
nix torinxecux inxonante ac lla^ellante 6eux in illc> intrinxecux oc-
culta inxpiratione operetur et uelle. 3i autein iain re^eneratox et
iuxtilicatux in inalain uitain xua uoluntate relaoitul-, cene ixte
non potext 6icere: "non accepi", c^uo6 acceotain ßratiain 6ei xuc>
in inaluin lioero ainixit aroitrio. ()ui xi cc>rreptione coinpunctux 30
xaluoriter in^einit, et a6 xiinilia oona ooera uel etiain ineliora re-
uenitur, neinpe nic apenixxiine utilitax correotionix apparet. 3e6
per noininein correotic> xiue ex caritate xit xiue non xit, tainen ut
correpto proxit, non nixi per 6euin lit.
10. /^,n a6nuc et ixte nolenx corripi, potext 6icere: "()ui6
e^o leci, c^ui non accepi?", c^uein conxtat accepixxe et xua culpa
c^uo6 acceoerat ainixixxe? "?oxxuin", inc^uit, "poxxuin oinnino,
c^uan6o ine ar^uix, c^uo6 ex oona uita in inalain inea uoluntate re-

22 Koin. 5, 12

21 c^uoä) c^uia ^4/ex, c/e //a/«, z/oüa //, />, 2, ln>^, 2, t?-. ^, ^«, 2, 249 (t, ^, />.
26^, co/, 7) 22 «u55a/ (2a e^,) 25 liliu5 e5l promi55ioni5 e/ /ntwc/,, />. 775
26 ac^ atc^ue ai^e/z/?^ 29 c^uo6 accept2in ßr2tiain^ ö^<3; /ii,ae/,, «c et non
7^s, 72 </>. 4s7, 337); quo6 accepiuin ßra1i2 /1/1//1^^/)^; qui2 accep«in
ßrati2in e^. ; c/ /ntw^., />, 7 /6 31 inelic>r2 reuertiiur^ 26 ineliora conuerti-
lur /-/o?-., 5ent, 4, s (729 /i) 34 correptci /1/1 //12/1^O<3d /? ("/>e^e^n, col--

12,1 l5«ö^ace 4 ^ar^uii ö^(? H^cc/esz ^o 5«i>lecto liomo 5«i,5tlt«en^«m,


c/ ca/>, 9,^); /1i>ae/., 5ic et non 7^s, /^ (/>. 4s7, ^6) ^ uita^ uolunt2te ^4/1//1?
/I^O^; /1i,ae/., 5ic et non ^s, 73 (p. 4s7, N6-N7); c/ <7a^. 9,2s et 77,3 j in
malain inea uoluntate) in inala me2 uolumate /1/1/^4^4^; /1i,He/,, 5lc et non
7^s, 73 h>. 4s7, 336-337); in inalain uoluntatein 0^(?
228 De correptione et ßratia

5 lapxux 5iin, 6icere a6nuc: ()ui6 e^o leci, c^ui non accepi? ^ccepi
eniin /lc/em, <^«He /?e^ H/ectlonem o/?e?-Ht«?-; xe6 in illa uxc^ue in
linein oerxeuerantiain non accepi. ^n c^uixc^uain 6icere au6eoit
ixtain oerxeuerantiain non exxe 6onuin 6ei, et noc tain ina^nuin
oonuin ita exxe noxtruin, ut c^uixc^uix i6 naouerit, non ei poxxit
10 aooxtolux 6icere: ()«l^ enlm ^i>« <^«oc/ non Hcce/?«tl? c^uoniain
noc xic naoet ut non acceperit?" ^,6 naec nox ne^are c^ui6ein non
0oxxuinux, etiain perxeuerantiain in cionc> orolicientein u5^ue in
linein ina^nuin exxe 6ei inunux, nec exxe nixi ao illo 6e c>uo xcrip-
tuin ext: Omne ^Mm o/?tl>n«m et omne c/on«m /?e^/ect«m c/««?--
15 5«m «t, c/«cen^en5 H /nt?-e /«mln«m. 3e6 non i6eo ext eiux c^ui
non perxeuerauerit neßle^en66a correptio, ne lone 6et illi 6eux
paenitentiain et rexipixcat 6e 6iaooli lac^ueix. dorreptionix c^uippe
utilitati nanc xententiain xuoiunxit apoxtolux 6icenx, xicut xuora
coinineinoraui: (?«m mo^«tlH co^l/?lentem c/l«e?-5H 5entlent«, ne
20 <^«Hnc/o c/et l//« c/e«5 /nenltentlHm. I^ain xi 6ixeriinux ixtain oerxe-
uerantiain tain 1au6aoilein tainc^ue lelicein xic e5xe noininix, ut ei
non xit ex 6eo, illu6 oriinitux euacuainux c>uo6 ait 6oininux
?etro: /?o^«l /?w te, ne c/e/iclHt /lc/« t«H. ()ui6 eniin ei ro^auit
nixi oerxeuerantiain uxa,ue in linein? ()uae prolecto xi ati noinine
25 noinini exxet, a 6eo ooxcen66a non exxet. Dein6e cuin 6icit aooxto-
lux: 0?nm«5 H«rem Hc/ c/e«m ne ^«ic/ /lclHt« mH/l, procul 6u0io

10,6 (?al. 5, 6 (e/ /ntwc/,,/>, 777) 10 I cor. 4, 7 14 I^c. 1, 17 16 ne .,, 17


laqueH c/ II Iiin. 2, 25-26 19 II liin, 2, 25 23 I.uc. 22, 32 26 II «Dor,
13,7

5 5uin /^<3 eclc/.; /1i>ae/,, 5lc et non 7^s, 7^ ^>, >/s2, ^7 laf>5u5 5uin); (?«t,,
ckc^. 2/>, «. 2^, H«, ^, c, ^7 (t, /, co/, 207) 16 ccx-reptio^ c/ ca/>, s,79 ^ illi5
s^4/1^^1^(?; ei5 O (c/ H/>/>a?-al«n, cnl, <«i /, 7? et c>,/>, 7,25) 17 re5ipi5caut
ö^>i/1//12/1^(? 19 ne c^uan6o^ nequau6c>/; c/ 7,25 et/ntwc/., />, 77) 21 le-
licein^ inlelicein z 23 roß2ui ö^<3 aiv^e^/?l^; /-/o?-., «c/>«. in <^o/, ^, 72-7s
</o/. 24^), lci,, ;ent, < 9 (729 s); c/ 77./l> et ^s,27; eßo />^aem, ^/1//1^^O^c?
/; c/ /nt?-oc/., />. 777 25 6i«1 ö/?<3 aivcie/z; /-/o?-,, ex/>o5, in (7o/, ^, 72-7s (/ö/,
2«"2),«/.,5ent. < 9(729H)
«p. 10 229

perxeuerantiain eix orat a6 6euin. l^ec^ue eniin ninil inali lacit c^ui
1>onuin 6exerit, et a c^uc> 6eclinare Mel?et, inclinatur in inaluin
non oerxeueranx in oono. Illci etiain loco uoi 6icit: (^^ti^ a^o
c/eo meo in omni memo^ ««t>i, 5em/?e?- in omni /?^ece meH /?^o 30
omnii>«5 «oi>« c«m ^H«c/io c/e/??-ec^tionem /lcien5, 5«/?e?- comm«ni-
cHtione ««t?-H in e«Hn^e/lo H /??-lmH c/ie «5^«e n«nc; con/!c/en5 /?oc
l/?5«?n ^«onlHm ^«i coe/?it in «o^« o/?«5 i,on«m, /?e?/iciet «5^«e in
c/iem ^^«ti /««, c^ui6 aliu6 eix Main oerxeuerantiain in oono
uxc^ue in linein 6e 6ei inixeratione proininit? Itein^ue ul?i 6icit: 35
^/«tHt «o5 ^/?H/?/??n5, <^«i ex «o^« «t 5e^««5 (H^«ti /««, 5em/?e^
ce^lAN5 /?w «oi>« in o?ntioni^, «t 5teti5 /?e?/ecti et /?/eni in omni
«o/«ntHte c/ei, c^ui6 ext «t 5tet« nixi ut oerxeueretix? Vn6e 6ictuin
ext 6e 6iaoolo: /n «e^it^te non 5tetit, c^uia luit ioi xe6 non perinan-
xit. I^ain utic^ue ixti in lioe iain xtaoant. l>Iec aliu6 orainux, cuin 40
orainux, ut c^ui xtat, xtet, nixi ut perxeueret. Itein Iu6ax apoxtolux
cuin 6icit: ^i H«tem ^«i /»oten5 eit con5e?-«^^ «o5 5ine o^en5ione, et
con5tit«e?-e Hnte con5/?ect«m ^/o^e 5«He immHc«/Hto5 in /HetitiÄ,
nonne apertixxiine oxten6it 6ei 6onuin exxe in oono oerxeuerare
uxc^ue in linein? ()ui6 eniin aliu6 6onat, c^ui conxeruat 5lne o^en- 45
5lone, ut conxtituat Hnte con5^ect«?n ^/o?-iae 5«^e immHc«/Hto5 in

29 I>nil. 1, 3-6 36 dol, 4, 12 39 loli, 8, 44 42 Iu6ax 24

27 o«i) roßat O^(7 ^ inaluin ö^(? a«; /-/o?-,, «c/>o5, in (?o/, ^, ^2-7s ^/ö/,
2^"2) 28 et />«c «e?-^«m 6ebet t?-, i>l ^ a c^uo^ quo /1 ; czuo6 /1 //1 2^^
6eoel^ ö^^^4/1//12/1^(? / ("^ciltl non 6eoen ac/Hül l//lc nezante />a«lc«/H,
^«He a ^/«, cli>e?-at, I.oc«m emenc^l^e tenla«lt ^>a5m«5 t?-an5/>c>5ltlc>ne co/>«/atl-
«^e />a«lc«/He ...") ^; non 6eoet ^/)(? ai^e^/>l; /^/o?-,, 5ent, ^, 9 (729 ö)
3ll ineo ^^4//1^4^/)^ ^ ("ineo ^«oci /e^«nt in z^ec«") i/^; om, ö^<3 Hi?ccie
^; /-/o?-,, «c/>o5, in (?o/, < 72-7s (/o/, 2^^2) 31 coininuni«none ö^>12^^
D/^(? ai>c^e (</ I^et. /Ht,, text«; / ^^mi>w5l<«c., ^4«z., ^/a?-l, ö^ac,, />e/H^,,
/>w5/>.); //o?-,, «c/>o5, in (?o/, >^, 72-7s ^ö/, 2^^2); coininunicationein /1/1/ (c/
I^et. 1,at, t«rt«5 D); coininunione (?H/?l/^; c/ /nlw^,, />. ^// 34 czui6^ czui5
ce ^ ei5^ in el5 /)/^(? 42 ei ,,, olfen5ione om, /^(? 44 6ei 6onuin cocici,; /?o^,,
ex/>o5. in do/, 4, 72-7s (/ö/, 2^^2) (a/>«ci ^«z. m«/tu /oci5.- 6ei 6ona «e/ 6ei
6onuin); 6onuin 6ei l?-, ecici, ^ e55e c>n». z
230 De correptione « ß«ti2

/HetltlH, nixi perxeuerantiain oonain? ()ui6 ext etiain c^uo6 in


^poxtoloi-uin Actioux le^iinux: ^«e^lent« H«te?n ^ent« A^«ae
5«nt, et exce/?e^«nt «^«nm ^omlnl, et c?-eH^e?-«nt <^«ot<^«ot e^nt
50 o^lnHtl in «lt^?n Hete?^lHm? ()uix in aeternain uitain potuit or6i-
nari xine perxeuerantiae 6ono, c^uan6oc^ui6ein ^«l /?e?-5e«e?-H«e?-lt
«5^«e in /lne?n, /?lc 5H/««5 e?-lt? c^ua xalute nixi aeterna? duin uerc>
in oratione 6oininica 6eo patri 6iciinux: 5Hnctl/lcet«?- nomen
t««?n, c^ui6 aliu6 6iciinux c^uain ut noinen eiux xanctilicetur in
55 nooix? ()uo6 cuin iain per lauaciinn re^enerationix eiiectuin xit,
c^uare c^uoti6ie a li6elioux ooxcitur, nixi ut in eo c^uo6 lactuin ext
in nooix, perxeueretur a nooix? l^ain et oeatux d/prianux noc xic
intelli^it exponenx c^uippe ean6ein orationein: /)icl>n«5, inc^uit,
"^Hnctl/lcet«?- nomen t««m", non <^«o^ o/?te?n«5 c/eo «t 5Hnctl/lcet«?-
60 o^tlonli>«5 no5t?-«, 5e^ <^«o^ ^et^m«5 H c/eo, «t no^en ei«5 5Hnctl-
/lcet«?- ln noi>«. (?ete?-«m H ^«o ^e«5 5Hnctl/lc^t«?-, ^«l l/?5e 5HHnctl/i-
c^t? 5e^ ^«lH l/?5e c/lxlt: "5^nctl «tote, ^«onlHm et e^o 5^nct«5 5«m",
lc/ /?etl>l«5 et ?NzHn7«5, «t ^«l ln i'tl/?tl5mo 5Hnctl/lcHtl 5«?n«5, ln eo
<^«o^ e«e coe/?l?n«5 /?e?-5e«e?-e?n«5. Lcce ßlorioxixxiinux inan^r noc
65 xentit, c^^uo6 in nix ueroix c^uoti6ie li6elex dnrixti petunt, ut perxe-
uerent in eo c^uo6 exxe coeperunt. l^ullo autein 6uoitante, c^uix-

1ll,50 uiiain2 ... 13,? el5^ c>m, ^/i^2/^

48^«. 13, 48 51 ^l«ili. 10, 22 53 !^l«iK. 6, 9 58 c^pr., 6oinin. or«.


12 (<ic 3/^, p. 96, 193-199; c/ /nt^.,/>. 779) 62 «ncti ... 5uin^ c/ I.ev. 11,
44; 11,45; 19, 2; 20, 7; 20, 26

50 or6in«i^ praeor6iuati /12^^; /?at^,., />?-aec/. / (^ ö); c/ /ntw^., />. 77s


51 5ine öF0<?c?; N<^., «c/>o5. ln (7<l/. < 72-7s, ^a/. 2^^^y; ni5i ^ ai?c (in
marlne.- "al, 5ine") ^e^/> ("m«, ^ />w ni5i /ez«nl 5iue 5ec/ eoc/em ^eclHt") l/H
55 i2in om, z 58 intellexlt O 62 2 6eo cocici. eci<i.; c/ /^«z., c, />e/az. ^, 9,
25 (c?5^ 60, />. 569, 79); 2!, eo /1«z., /?e^e«, 2, ^ (/»/. ^5, 996); 2 6oinino
(?XP^., c/omln. onlt, 72 ((?^/, ^, 7, />. 274, 24) 62 czuoni2in^ czuoino6o sF
O<?;<7//nl^.,/>, 779
«p, l0-11 231

c^uix a 6oinino ut in oono perxeueret precatur, 6onuin eiux exxe


talein oerxeuerantiain conlitetur.
VII, 1 1 . ()uae cuin ita xint, corripiinux tainen eox iuxtec^ue corri-
piinux, c>ui cuin oene uiuerent, non in eo perxeuerarunt. Lx oona
o,uippe in inalain uitain xua uoluntate inutati xunt, et i6eo corri-
piuntur; et xi ninil eix correptio proluerit, xe6 in uita per6ita ux-
c^ue a6 inoiTein oerxeuerauerint, etiain 6iuina in aeternuin 6ain- 5
natione xunt 6i^ni. I^ec xe excuxaount 6icentex, xicut ino6o
6icunt: "c^uare corripiinur?" ita tunc: "c>uare 6ainnainur, c^uan6o-
c>ui6ein ut ex oono reuenereinur a6 inaluin, oerxeuerantiain non
acceoiinux c>ua perinanereinux in oono?" l^ullo ino6o nac excu-
xatione a iuxta 6ainnatione xe iioeraount. 3i eniin, xicut ueritax 10
loc>uitur, neinc> lioeratur a 6ainnatione c>uae lacta ext per ^6ain
nixi per li6ein lexu dnrixti, et tainen ao nac 6ainnatione nc>n xe li-
oeraount c>ui poterunt 6icere non xe au6ixxe euan^eliuin dnrixti,
cuin li6ex ex au6itu xit, c^uanto ininux xe lioeraouiit c>ui 6icturi
xunt: "perxeuerantiain non accepiinux"? Iuxtior eniin ui6etur ex- 15
cuxatio 6icentiuin: "l^on accepiinux au6ientiain", c>uain 6icen-
tiuin: "I^on accepiinux perxeuerantiain", c^uoniain potext 6ici no-
inini: "In eo c>uo6 au6ierax et tenuerax, perxeuerarex xi uellex",
nullo ino6o autein 6ici potext: "I6 c>uo6 non au6ierax, cre6erex xi
uellex". 20

^ej«nt^4/1//12/1^

11,11 libe^tur ... 12 c^rini^j c/ Q2!. 2, 16; Koin. 3, 22; 5, 1 14 K6e5 ... 5lt^
c/ Kom. 12, 17

1 1 ,2 pel-5euerauerunt O(? 3 corripiuntur^ ^correptione ^>^(?/; c/ /ntwc/7.,


/>, 7s2 6 5icul^ nic /)/^ /> ("«o<7ai>«/«m nic a^einnt ^«^t«o?- mü ^«em et «7-
ze>-e «^««^^«z^tln«5") i^ 13 potuerunt ^i>He/,, «c et non s4, 7^ h>. ^<?>/,
7l)^) ^ <Iliri5ti om. /)/- 1 7 lioinini ö^/)^<3 H^cc/e^; ^öae/., üc et non s4, 7^
h>. ^<?>/, 7<?s); lioino (? /> ("lt>l commo^ll« m«, c/«o H«^m exc«5H lioinini") l/^
18 per5euerare5 /)/-; ^i,ae/., 5ic et non s4, 7^ ^>, ^l)^, 7w); in eo />^em,
ö^(?(? e^. ; </ lnltl«m /?«l«5 5entenllHe nec non «/>. ^<?, 56 et 2^,5
232 De correptione et ßr2n<l

12. ^,c per nc>c et c^ui euan^eliuin non aucnerunt, et c^ui eo


aucütc> in ineliux coininutati oerxeuerantiain non acceoerunt, et
c^ui euau^elio au6itc> uenire a6 dnrixtuin noc ext in euin cre6ere
noluerunt, c^uoniain ipxe 6ixit: /Vemo «enit Hc/ me, n«l ei <^t«m
5 /«e?-lt a /nt^e meo, et c^ui per aetatein oaruulain nec cre6ere pc>tu-
erunt xe6 al? ori^inali noxa xolo poxxent lauacro re^enerationix
al?xolui c^uo tainen non acceoto inonui oerierunt, non xunt ao
illa conxparxione 6ixcreti c^uain conxtat exxe 6ainnatain, euntioux
oinnioux ex uno in con6einnationein. Dixcernuntur autein non
12 ineritix xuix xe6 per ßranain ine6iatorix, noc ext in xan^uine xe-
cunlli ^6ain iuxtikicati ßratix. Itac^ue cuin au6iinux: ()«« enlm te
c/«ce?-nlt?' ()«l^ H«te?n /n^« ^«oc/ non Hcce^«tl.<> 5l H«tem et Hcce/?l-
5tl, ^«ic/ ^/o^^« <^«H5l non Hcce/?e?-«,<>, ao illa per6itionix inaxxa
c^uae lacta ext per oriinuin ^,6ain, 6eoeinux intelli^ere neininein
15 poxxe 6ixcerni, nixi c^ui noc oonuin naoet, quixc^uix naoet, c^uo6
ßratia xaluatorix accepit. I^oc autein apoxtolicuin textiinoniuin
tain ina^nuin ext, ut l?eatux d/prianux a6 ()uirinuin xcrioenx,
ipxuin xuoiecerit illi titulo in quo ait: "In nullo exxe ßlorian6uin,
c^uan6o noxtruin ninil xit".

<i««nt^/1//1^i

12,4 loli. 6, 65 9 ex .,, cou6einu«ionein) c^ ^oin, 5, 16 III dor, 4, 7


13 per6itionl5 max5^ </ ^oin. 9, 21 18 <^/pr., te5tiin, 3, 4 titulu5 (d<^ 3,
p, 92, 1)

12,8 conxp2l-5ioue^ con5pe^ione d e<i<i.; c/ /nt?-oc/,, />. 7s^ 12 « ö^<3/ (c^


in z?uec«i ei 5c xn>); om, D/^(? ai>c^e^^l^; c/ 3,2 et /nt?-oc/., />, 775 13 in««)
c/I /nl?-o^,, />, 7s^ 15 czui) quo6 a^c^^/? ^ !?onuin) 6onuin m«/tl >-ecc, ,
ecU, ^ c^ui5qui5) /-/>a«cl ?-ecc, i>ccA/?l ("/o«e /ezenc/«^i/ ni5i czui lioc l?onuin

(?<>?-. ^, 7 (/u/, ^0s^); 2 quo li^oel qui6qui6 m5. n° ^5 ^; c/ /ntwc/., />, 7s^
17 ()uirinuin /)^(? ^ ("<)uirinuin />w d^rinuin, /kl cilHt«^ ln /1«z., c, ^«H5
^>ul, />e/, /l^, ^" ^ca/>, s, 27 et 7<?, 27)) l/H; O/rinuin ö^(? nonn«//l ^ecr, Hi>cc/e
/z; /-/o?-,, «c/>o5, in / (7o?-, 4, 7 ^/o/. 7<?s?-7); d)^^, le5llm, (ln ex/>/lctt nu. ^^eci
c^p. 12-14 233

13. ()uicuinc>ue er^o ati illa orißinali 6ainnatione ixta 6iui-


nae ßratiae larßitate 6ixcreti xunt, non ext 6uoiuin c^uo6 et procu-
ratur eix au6ien6uin euan^eliuin, et cuin au6iunt, cre6unt, et in
/lc/e >^«He /?e?- H/ectione^7 o^e^t«^, uxc>ue in linein perxeuerant; et
5i c^uan6o exoroitant, correpti einen6antur, et c^ui6ain eoiuin etxi 5
al? noininitiux non corripiantur, in uiain c^uain relic^uerant re6-
eunt; et nonnulli acceota ßratia in c>ualioet aetate periculix nuiux
uitae inonix celeritate xuotranuntur. I^aec eniin oinnia operatur
in eix c^ui uaxa inixericor6iae ooeratux ext eox, c>ui et eleßit illox in
lilic> xuo ante conxtitutionein inun6i /?e?- e/ectionem zintlHHe. 5i H«- 1 0
tem ^HtlH, iHm non ex o/?e?-li>«5, H/lo^«ln ^^ti^ lH?n non «t ^HtlH.
I^on eniin xic xunt uocati ut non exxent electi, propter c^uo6 6ic-
tuin ext: Mc/tl enim «ocHtl, /?H«cl «ew e/ectl; xe6 c^uoniain 5ec«n-
c/«??l /?w/?o5lt«?n «oc^tl 5«nl, prolecto et electi xunt /?e?- e/ectlonem,
ut 6ictuin ext, ^^tiae, non oraece6entiuin ineritoruin xuoruin, 15
c^uia ßratia illix ext oinne inerituin.
14. De talioux 6icit apoxtolux: 5clm«5 ^«onlHm H/l^entli>«5
c/e«m omnlH coo/?e?nt«?- ln i>on«??l ^« ^«l !ec«n^«m /??-o/?o5lt«nl
«ocHtl 5«nl, <^«onlH?n ^«o5 Hnte /?^«ci«lt, et ^^e^tlna^lt con/ö?--

13,9 qui u«2^ lnc, /1^4//12/1^

13,4 (3^I. 5, 6 9 u252 ini5ericor6iae^ c/ Koin, 9, 23 ^ elezii ... 10 inun6i) c^


Lpli. 1, 4 10 Koin. 11, 5 j 5i ... 11 ß«tia^ «.oin. 11, 6 13 XlntK. 20, 16
5ecun6uin ... 14 5um^ Koin. 8, 28 14 Xoin. 11, 5
14,1 Koin. 8, 28-30 (c/ /nt^.,/>. 7ss)

13,6 corripiuutur O/- 7 c^ual11>et aet2te^uacuinquelitiet pote5t«e /)


9 illo5 s54/1^2^6; (?ott., />^eci, 7s h>. 256, 27); /?at^., />^eci, / (N H);
eo5 O(? e^. 1 1 iam? um, /) 13 eniin om, ö^l?; 5unt eniin a/l^«ot ^ecc,
14 « om, ö^; <?ott.,/>^e^. 7s h>. 257, 2)
14,2 cooperantur/1/1//12^^O/<?a^eW; <3o«., />«eci, 7s h>, 257, 5); ^al^a.,
/»-aec/. / (N d); c/ <?. ^o//let, 5^/<? ^7 (7997), ^-55 3 5unt) 5ancti <,<ic/. O (/>z
"5eci ^on «l in z?-aec«"); <3oll., /"-aec/. 7s h>, 257, 6) ^ conlorine5 ^O(?(? /?l
("lieri non ln z«ecu")^; (?olt,, /nne^, ^s (/>, 257, 7); lieri aalci, ö^ai,c^e/z; c/^
/. 77
234 De correptione et ßr2ti2

m« lmH^ln« /l/ll 5«l, «t «t l/?5e /??-lmo^enlt«5 ln m«/t« /^t?-l^«5;


5 <^«o5 a«te?n /)?-ae^«tlnH«lt l//o5 et «ocH«lt, ^«o5 H«tem «oc^«lt l/?5o5
et l«5tlt?cH«lt, ^«o5 H«tem l«5tl/lea«lt l/?5o5 et ^/o?-l/lcH«^. Lx ixtix
nullux perit c^uia oinnex electi xunt. Electi xunt autein c^uia 5ec«n-
c/«m /?w/?o5lt«nl «oc^tl 5«nt, oroooxituin autein non xuuin xe6
6ei, 6e c>uo alioi 6icit: ^t 5ec«nc/«m e/ectlonem /??-o/?o5lt«?n e/ei
10 mHne^et, non ex o^e?-li>«; 5ee/ ex «ocHnte Hct«?n «t ei, ^«lH mHlo?-
;e?-«let mlnon; et ^lioi: /Von 5ec«n^«m o^e^ no5t^H, inc>uit, 5ec/
5ec«n^«m 5««m /??-o/?o5lt«m et ^tlHm. duin er^o au6iinux: ()«o5
H«tem /?^e^«tlnH«lt, l//o5 et «oc^«lt, xecun6uin propoxituin uoca-
to5 6el?einux a^noxcere, ^uoniain in6e coepit 6icenx: 0?nnlH co-
15 o/?e?-Ht«?- ln i>on«m ^« <^«l 5ec«nc/«m /??-o/?o5lt«?n «ocHtl 5«nt, ac
6ein6e xul?iunxit: ()«onlH?n <^«<» Hnte /?^«cl«lt, et /?^e^«tlnH«lt
con/ö?-m« l>nH^ln«/l/ll 5«l, «t 5lt l/?5e /?^mo^enlt«5 ln m«/t«/^tn-
i>«5, atc^ue nix praeinixxix xu^cu6it: ()«o5 H«tem /??-ae^«tlna«lt, l//o5
et «ocH«it. ^ox itac^ue uult intelli^i ciuox xecun^uin propoxituin
20 uocaull, ne putentur in eix exxe alic^ui uocati et non electi, orop-
ter illain 6oininicain xententiain: ^/«/tl «ocHtl, /?H«ci e/ectl. ()ui-
cuinc^ue eniin electi xine 6ul?io etiain uocati, nc>n autein c^uicuin-
c^ue uocati conxec^uenter electi. Uli erzc> electi, ut xaepe 6ictuin
ext, ^«l 5ec«nc/«m /?w/?o5lt«m «oc^tl, c^ui etiain prae66extinati atc^ue
25 praexciti. I^oruin xi c^uix^uain oerit, lallitur 6eux; xe6 neino

7 Kom. 8, 28 9 Koin. 9, 11-12 I I II liin. 1, 9 12 Koin. 8, 30


14 Koin. 8, 28 16 Kom. 8, 29 18 Kom. 8, 30 21 Kl«tK. 20, 16
24 Kom. 8, 28

7 2mein quia^j qui ^/o^., 5ent. ^, 7<? (729 d) 9 6icitur <3oll., />?-aec/. 7s (/>. 257,
7^) 1 0 inauer«) O/^d /> ("ln lm/>?-«^« et, 5ec/ co/>«/Hm /e^«nt nec z«eca />a«/i
nec m«") l)^; (3ott., /»^ec/. 7s (p, 257, 7^); et M/c/. ö75(? aivc/etz; a^/I«z«5ttno
^?lc «e^5«5 n«m^«^m ac//?l^lto «e?-i>o et cil^l«?- 12 f>ropo5iiuin 5uuin t^. /7o^.,
5ent. < 70 (729 <I) 14 coope«mur ö/X3; <?a«., />^eli. 7s h>. 257, 79); c/? /. 2
15 5unt) 5aucti acici, D; <?ott., /»-aec/. 7s </>. 257, 2l)); c/ /. ^ 21 p2uci) uero
a^, D 22 eniin om, 5cot., />?^eci. 72, 6 </>. 77, 7^) 24 eti2m^ 5um a^.
/?c>^., 5ent. < 77 (729 (y
«p. 14-15 235

eoruin perit, c^uia non lallitur 6eux. I^oruin xi c^uix^uain perit,


uitic> liuinano uincitur 6eux; xe6 neino eoruin perit, c^uia nulla re
uincitur 6eux. Llecti autein xunt a6 re^nan6uin cuin dlirixto,
non c^uoinc?6o electux ext Iu6ax a6 opux cui conßrue^at. TVl? illo
c^uippe eleciux ext c^ui nouit l?ene uti etiain inalix, ut et per eiux 30
opux 6ainnal?ile illu6, propter c^uo6 ipxe uenerat, opux ueneral?ile
coinpleretur. duin itac^ue au6iinux: /Vonne e^o «o5 ^«oc/eclm e/e^l,
et «n«5 ex «ot?« HHt?o/«5 «t, illox 6el?einux intellißere electox per
inixericor6iaiu, illuin per iu6iciuin; illox er^o ele^it a6 c>atinen-
6uin re^nuin xuuin, illuin a6 lun6en6uin xan^uinein xuuin. 35
15. ^lerito xec^uitur uox a6 re^nuin elecioruin: 5l c/e«5 /?w
no^«, ^«« conl?n no5?> ()«l/l/lo/??-o/??-lo non /?etie?-<7lt, ^ecl'/??-o noi>«
omnli>«5 t?nc/«/,lt e«?n, <^«omoc/o non et c«m l//o omnlH not?« c/ona-
«lt? ()«« Hcc^^H^lt H^«e?-5«5 e/ecto5 ^et? De«5 ^«l l«5tl/lcHt.^ ()««
<^«l conc/emnHtf' d-/'?-«t^5 /««5 ^«l mo?-t««5 «t, m^« H«te?n ^«i ?-e- 5

32 loli, 6, 70
15,1 Koin. 8, 31-34

28 autein^ eniin /1/1/^2/i^D/; 7?at^., />^ec/, / (^4 /i); 5cot., />^eci, 72, 6 </>.
77, 750); 7^»ci,, />^eci, X// (7776 O); /It^ae/., «c et non 37, 79 (p, 777, 72)
30 « on,. O <>; /^«c/., /"-aeci, Xl7 (7777/1); /1i>ae/., 5ie et non 37, 79 h>, 777, 75)
34 erßo eleßii ö7:O^<3 Ht^eWl-; <3ott., />^eci, 7s (e/>. 25s, 20); />^c/., />^eci,
X// (7777^); ^i>ae/,, 5le et non 37, 79 (t».777, 79); on,. ^^/^^^(?> ("75<iltl
IlIo5 erzc> el. 26., ^/« «e?-o non ^ai>enl er^o eleßil") ^; /lat?-a., />^ae^. / (^4 ^4);
5cot., />^eci, 72, 6 (p, 77, 757); Z/lnc,, />^eci. ^s (430 ^ et Q)); /,?-«ci,, />^eci,
X/// (777s s) 35 lun6en6uin /1^//12^lO^c?>; 5cot., />^e^. 72, 6 h>. 77, 75s);
/^., />«eci, X// (7777 ^); X/// (777s ö); ellun6en6uin ö/5(? atvcie/z/>^;
<3olt., />?-aec/. 7s h>. 25s, 77); //lne., />^eci, ^s (430^4 et (?O); ^tne/., 5lc et non
37, 79 h>. 777, s0); c/ /nlmc/.,/>. 7s9
15,2 lilio^ 5uo ac/c7. ^4/1//i2, 5ec/ non «t in z?-aec«; c/ /nt?-oci,, />, 7s9 3 nol?i5
oinuia c?-, (? ec/c/, ; //lnc,, />^eci. ^s (43<? TV) 4 c^ul5 qui con6einnat m^, n °
7<?4; c^ui5 con6einnat öF(? ai>ccie^ ("m« con5t^nte?- /ez«nt c^ui5 e5t qui con-
6einnei? 5eci a/te?-«^ ac/ ^?-ecH «lcinl«; Hecec/lt") l/ ("/V«?-« coc/ic« ()ul5 e5t qui
con6einnet") ^; c^ui5 e5i c^ui con6einnet /1/1^/I^^T)^; qul5 exi c^ui con-
6einuat nonn«//l >-ece.; c/ /nt?-oc/,,/?, 7s9 5 le5u5 am, ^4/1/^2^^d^/ ^ c^ui^
235 De correptione ei ßr^üa

5«?7-exit, ^«l «t in c/exte^Ä c/el, <^«l et lnte^e//Ht /??-o nob«? ()uain


lonix autein perxeuerantiae uxc^ue in linein inunux acceperint, xe-
c^uantur et 6icant: ()«« ?lo5 5^^77lt H c^?-it^te (?/7775tl: tnb«/^o
Hn Hn^«5tlH Hn /?e??ec«tlo H?l /lm« ^?l n«Ht<« Hn /?e^c«/«n7 Hn
10 ^/<«/l«5? 5ic«t 5c?-l/)t«??l «t: ()«lH /?^te?- te ^O?-tl/lc^m«^ tot^ c/le,
^«tl?nHtl 5«m«5 «t o«« occ«ion«. 5ec7! in />« omni^ 5«/?e?^ln-
cln7«5 /?e?- e«??l ^«l c/l/exlt ?lo5. <Ie?-7,«5 5«??l e?ll??l <^«lH ?le<^«e ??lo?-5
?7e^«e «ltH, ?le^«e H?l^e/«5 ne^«e p?-lncl/?Ht«5, ?le^«e /??-H«e?ltlA ne^«e
/«t«?n, ne^«e «l>t«5, ?le^«e H/tlt«c/o ne<^«e /)?-o/«nc/«??i, ne^«e c?-e^-
15 t«?n H/lH /?ote?7t ?lo5 ^ep^?-a?-e H cH?-ltHte c/el, <^«^e e5t l?l (H?V5W /e5«
c/onll?lo ?lo57?-o.
16. Ixti xi^nilicati xunt a6 I-iinotneuin, ul?i cuin cuctuin
luixxet, l^inenaeuin et ?niletuin li6ein c^uorun6ain xul?uertere,
inox a66ituin ext: 7^l>??l«??l H«te??l ^«?lc/H?7le?lt«nl c/el 5tHt, ^^?l5
5lz?lHc«/«?n >ioc: 5cl«l7 ^onll?l«5 <^«l 5«nt el«5. I^oruin/lc/« ^«^e/?e?-
5 H/ectlo?le??l o/?e?-Ht«?- prolectc> aut oinnino non 6elicit aut, xi c^ui
xunt ^uoruin 6elicit, reparatur antec^uain uita ixta liniatur et,
6eleta ^uae intercurrerat inic^uitate, uxc^ue in linein perxeuerantia
6eputatur. ()ui uero perxeueraturi non xunt, ac xic a li6e cnrixti-
ana et conuerxatione lapxuri xunt, ut talex eox uitae nuiux linix in-
12 ueniat, procul 6ul?ic> nec illc> teinpore, c^uo l?ene piec^ue uiuunt,
in ixtoruin nuinerc> coinputan6i xunt. l>Ion eniin xunt a inaxxa illa
per6itionix praexcientia 6ei et prae6extinatione 6ixcreti, et i6eo

8 Kom, 8, 35-3?
16,3 II liin, 2, 19 4 Qal, 5, 6

7 perxeuer2ntia^4/ a
16,4 lloiniuu5) 6eu5 5cot,, />?-aeci, 72, 6 ^>, 77, 759) 6 5int /^at^,, />^ec/, / (^4
d) s i5ta ui« 7?-, /i/i/^^/I^O^/?at?Ä,,/>^^, /(^ d) 7 6eleta) äelic« /1/1 /
/12/1^/)/^ ^ intercucurrerat Kalnl,, />7ae^. / (^^ d); Incurrer« 5cot,, />?<ie^, 72,
6 (?, 77, 76^); ^«^,, />?-ae<i, X// (7777) ^ per5euerantiae ^42; K<,7?->,,, />^ec7, / ft^
d); perxeuer2ntiain ^4 8 ac coc/c/, e^c/, (/?.- "ln «ce«5u c/ee^Ht ac") I2 uiuum
cc>^, ec/c/.; ^i>ae/,, ü-c et non 7^s, 74 (/>, 4s2, ^5<?); uixerunt /1i,ae/,, 5l-c et non
7^s, 66 (p, 4s7, ^09)
cap, 15-17 237

nec 5ec«nc/«^n L?v/?o5lt«n7 «ocHtl ac per noc nec electi, xe6 in «x


uocati 6e o.uioux 6ictuin ext: m«/tl «ocHtl, non in eix 6e c>uioux
6ictuin ext: /?H«cl «ew e/ectl. L^t tainen c^uix ne^et eox electox, cuin 15
cre6unt et oaptixantur et xecun6uin 6euin uiuunt? ?lane 6icun-
tur electi a nexcientioux c^ui6 luturi xunt, non ao illo c^ui eox
nouit non naoere perxeuerantiain c^uae a6 oeatain uitain oer6ucit
electox xcitc^ue illox ita xtare, ut oraexcierit exxe caxurox.
VIII, 17. I^ic xi a ine ^uaeratur, cur eix 6eux oerxeuerantiain non
le6erit, o.ui eain c^ua cnrixtiane uiuerent 6ilectionein 6e6it, ine
i^norare rexpon6eo. l>Ion eniin arro^anter xe6 a^noxcenx ino6u-
luin ineuin 2n6io 6icentein apoxtoluin: O noino, t« <^«« « ^«l ^e-
5/?onc/e<« c/eo? et: O a/tllt«^ H«ltlH?-«nl 5H^lentlHe et 5<?lentlHe c/et/ 5
()«^m ln55c?-^^i>l/lH 5«nt l«HclH el«5, et ln«e5tl^i>l/« «iae ei«5/
()uantuin itac^ue nooix iu6icia xua inanilextare 6i^natur, ßratiax
a^ainu5; c>uantuin uero aoxcon6ere, non a6uerxux eiux conxÜiuin
inurinureinux, xe6 noc cjuoc^ue nooix xaluoerriinuin exxe cre6a-
inux. Iu autein c^uixc>uix iniinicux eiux ßratiae xic interro^ax, ipxe 10
^uio' 6icix? Lene, c^uo6 te non ne^ax exxe cnrixtianuin, et catno
licuin iact2x. 3i er^o connterix 6onuin 6ei exxe oerxeuerare in

13 Koin, 8, 28 14 I^atili. 20, 16 15 ^«ili, 20, 16


17,4 Kom, 9,20 5 Koin, 11,33

14 inulti ,,, 15 e5t om, ^4/^^^; 5cot, />?ne^, 72, 6 </>, 7s, 777) ^ non^ et />^,en,,
i,c^etzl^; />?-«^,, />^aec/, X// (7777 ö) 15 eo5 neß« t?-, ^4^/D<3; Tial?n,, />^eci, /
ft^ O); 5<7ot„ />^ec/, 72, 6 h>, 7s, 777); /,?-»<i,, />^ec/. X// (7777 ö); ^i>ae/., ^lc et
non 7^s, 7^ h>, 4s2, ^5 7) 1 6 plane^ t2inen /1/1 ^ ^; 5cot. , />^eci, 72, 6 h>, 7s,
7 73) 1 7 5unt öF/1^ //1 2/^O; ^at^, , />^e<i, / (^4 O) ; 5cot, , />^eci, 72, 6 h>, 7s,
773); //lnc„ />?-ae<i, ^s («2 O); />^«ci,, />^ec/, X// (7777 ö); X/// (77ss /1); 5ini
/^(3(? e^c/, I ? 5cilc^ue) 5icc^ue />?-«^., /»-ae^, X// (7 7 77 ö) e^o^e ec^lto?-^ ^ l«
om, 5col., /"-aec/. 72, 6 (^, 7s, 775)
17,2 qui ö/5^/1/^2^^/)<3 aivcie/z; T?at?-<,,, /„-aec/. / ft5 /1); /i^ae/., 5lc et non
7^s> 67 h>, 4s7, ^77); "quibu5 ^c?^> ("^enckLe c^ui eain") ^ I2 eiu5 ö75/1^/
^2^^(? H/?c^e^ ("^«^t«o?- m« /ez«nl iniinicu5 e5 ßr2tiae 5ic inierroßau5..,,
no5 exc«5a?^<m /ectlonem >-e/l^lm«5"); ex D(? ^ interrci^au5 D II czui6^
qucx1 ^4^, m5. n°7^, ^ ("^7en^o5e qui 6ici5", nam ln n«//o coc/lce H«t ec/ltlone
qui")
238 De correptione « ßr«i2

oono uxc>ue in linein, cur noc 6onuin ille accioiat, ille non acci-
piat, outo o.uo6 inecuin oariter nexcix, et ainoo nic inxcl-utaoilia
15 iu66icia 6ei penetrare non poxxuinux. ^ut xi a6 lioeruin aroitriuin
lioininix, o,uo6 non xecun6uin 6ei ßratiain xe6 contra eain 6elen-
6ix, peninere 6icix ut oerxeueret in l?ono c^uixc^ue uel non oerxe-
ueret, non 6eo 6onante xi oerxeueret xea nuinana uoluntate
laciente, c>ui6 inoliturux ex contra ueroa 6icentix: ^?o^«l /?w te,
20 /'et?-e, ne c/e/iclHt/l^« t«^? ^n au6el?ix chicere etiain rohnte dnri-
xto ne 6eliceret li6ex ?etri, 6electurain luixxe xi ?etrux eain 6e-
licere uoluixxet, noc ext, xi eain uxc^ue in linein perxeuerare no-
1uixxet? ()uaxi aliu6 ^etrux ullo ino6o uellet, c>uain pro illo
dnrixtux ro^axxet ut uellet! I^ain c^uix i^norat, tunc luixxe peri-
25 turain li6ein ?etri, xi ea c^ua li6elix erat uoluntax ipxa 6eliceret, et
oerinanxurain, xi ea6ein uoluntax inaneret? 3e6 c^uia /??-He^a?-Ht«?-
«o/«ntH5 H c/omlno, i6ec> pro illc> dnrixti non poxxet exxe inanix
oratio. ()uan6o ro^auit er^o ne li6ex eiux 6eliceret, c>ui6 aliu6
ro^auit, nixi ut naoeret in li6e lioerriinain iortixxiinain inuictix-
32 xiinain verxeuerantixxiinain uoluntatein? Lcce czueina6ino6uin
xecun6uin ßratiain 6ei, non contra eain, lioertax 6elenuitur uo-
luntatix. Voluntax c^uippe nuinana non lioenate conxec>uitur ßra-
tiain xe6 ßratia potiux lioenatein, et ut oerxeueret 6electaoilein
perpetuitatein et inxuoeraoilein lonitu6inein.

19 I.uc. 22, 32 (c/ 70,2^; ^s,27; /ntw</>. 777) 26 ?l-ov, 8, 35

15 6onuin^ ino6uin /i/i/ ^ ille> .., accipiat^^ i1H accipienl illi non 2«ipient

17 per5euer«^ pel-5euer2ni (?; per5euel-eni nonn«//l>ec<7, ^ pe«eueret^^ per-


5eueraui <3; perxeuereni nonn«//l ^ecc, 1 8 perxeuerat Ö; per5euer2m (?
25 c^u2^ qu2e ö^Dd ai>c^eA^ 27 <^^liri5ti coc/^, /> ("« m«, ac/c/iHm«5 dkri-
5ti") l/^; am, aivcie/^ 28 6eliceret li6e5 eiu5 t?-, /1/i//12^/)/^(7 29 liberi55i-
«p, 17-19 239

18. ^liran6uin ext c^ui6ein inultuinc^ue iniran6uin, c^uoci


nlii5 xuix c^uil?ux6ain 6eux c^uo5 re^enerauit in dnrixtc>, c^uil?u5
li6ein xpein 6ilectionein 6e6it, non 6at perxeuerantiain, cuin liliix
alienix xcelera taiita 6iinittat atc^ue iinpenita ^ratia laciat liliox
xuox. ()uix noc non iniretur? c^uix noc non ueneinentixxiine 5
xtupeat? 3e6 etiain illu6 non ininux iniruin e5t, et tainen ueruin
atc^ue ita inanilextuin, ut nec ipxi iniinici ^ratiae 6ei c>uoino6o i6
ne^ent ualeant inuenire, c>uo6 liliox c^uox6ain ainicoruin xuoruin
noc ext reZeneratoruin oonoruinc^ue li6eliuin, xine oaptixino
ninc paiiiulo5 exeuntex, c>uioux utic^ue xi uellet nuiux lauacri ßra- 10
tiain orocuraret, in cuiux potextate 5unt oinnia, alienat a re^no
xuo c^uo parentex inittit illoruin, et c^uox6ain liliox iniinicoruin
xuoruin lacit in inanux dnrixtianoruin uenire, et per noc laua-
cruin intro6ucit in re^nuin a c^uo eoruin oarentex alieni xunt,
cuni et illix inaluin et ixtix oonuin inerituin nulluin xit paruulix 15
ex eoruin orooria uoluntate. <^ene nic iu6icia 6ei, c^uoniain iu5ta
et alta xunt, nec uituperari poxxunt nec penetrari; in ni5 e5t et
illu6 6e perxeuerantia 6e c^ua nunc 6ixputainux. De utrixciue ißi-
tur exclaineinux: O H/tlt«c/o H«^^?-«?n ^^lentiHe et 5cientlHe c/ei,

19. >Iec inireinur nox uexti^are non oox5e inuexti^aoilex


uiax eiux. Vt eniin alia innuineraoilia taceain, c^uae aliix 6antur,

18,19 Kom. 11,33


19,1 lnue5tiß2bile5 ui25 eiu5^ c/ Kom. 11, 33

18,2 c^uiou562in 6eu5 coc/^, /; /?>«^a., />«ec/, / (^5 ö); ^4i,ae/,, 5lc et non 7^s, 6s
h>. 4s7, ^74); <?^l., <iec^. 2/>, ca. N, ^«, ^, c, 42 (/, cc>/. 7207); 6eu5 quIbu562in
t?-, aiv<ie^^l^ 4 5celerum «niuin /1^e/,, 5lc et nc>n ^s, 6s </>, 4s7, ^76)
ßr^tia^ 5u2 acici. ai><7c/e^^ ^ laci« lilio5 5uo5 ö^(3 ec/ci,; /1ine/., 5l<7 et non 7^s,
6s ^>. 4s7, ^77); laciai 5uo5 luio5 t^. /1^/^2^^O/^(7; 5ucix laci« lilio5 t?-.
^at?-H., /"-aeci, / ^5 ö) 14 intro6ucit /1/1 /^ 2>1^(?/ ("^lc n«5., at eciltl intro-
6uci") ^; ^intro6uci s^O<3 at^c^e/z/>l j anenati O(? 16 nic^ naec/lal^,,
/>^ec/. / (^5 d) 18 6i5pm2inu5^ 6uoitaute5 />^aem, ^at^a,, />nec/, / (^5 d)
ißilur coclA.; ^at^., />«e^. / (^5 d); erßci ec^i,
19,1 ^inue5ti^are ^4^4 /^42^^<?
24H De correptione ei ^r«!2

aliix non 6antur lioininioux a aoinino 6eo, H/)«e/ ^«em non «t Hc-
ce/?tlo /?e?-5ona?-«m, nec triouuntur ixta ineritix uoluntatuin, xicut
5 xunt celeritatex, uirex, oonae ualetu6inex, et pulcliritu6inex cor-
poruin, in^enia iniraoilia, et inultaruin attiuin capacex naturae
inentiuin, uel c^uae acce6unt extrinxecux ut ext opulentia, nooili-
tax, nonorex et cetera nuiuxinocli, c^uae c>uixc^ue ut uaoeat, non
nixi in 6ei ext ootextate; ut non iininorer etiain in oaptixinate
10 oaruuloruin - ouo6 nullux ixtoruin ootext 6icere, xicut illa, a6
re^nuin 6ei non oeninere - , cur illi paruulo 6etur illi non 6etur,
cuin xit utruinc^ue in potextate 6ei, et xine illo xacrainento neino
intret in re^nuin 6ei; ut naec er^o taceain uel relinc^uain, illox
ipxox intueantur 6e c^uioux aßitur. De nix eniin 6ixxeriinux c^ui
1 5 perxeuerantiain oonitatix non naoent, xe6 ex oono in inaluin 6eli-
ciente oona uoluntate inoriuntur. ^exoon6eant xi noxxunt, cur
illox 6eux, cuin li6eliter et oie uiuerent, non tunc 6e uitae nuiux
periculix rapuit, ne mH/ltlH m«t^?-et lnte//ect«m eoruin et ne/lctio
c/ecl/?e?-et Hnlm<« eoruin. Vtruin noc in ootextate non naouit, an
20 eoruin inala tutura nexciuit? I^einpe ninil noruin nixi oeruerxixxi-
ine atque inxanixxiine 6icitur. dur er^o non tecit? lvexpon6eant
c>ui nox irri6ent, c>uan6o in reoux talitiux exclainainux: ()«Hm in-
5c?-«t^^l/lH 5«nt l-«^l-clH ei«5 et ^««tl^i>l/e5 «lHe ei«5/ l^ec^ue eniin
noc non 6onat 6eux c^uioux uoluerit, aut uero xcriotura illa inen-
25 titur, c>uae 6e inone uelut iininatura noininix iuxti ait: /?a/?t«5 «t,
ne mH/ltlH m«t^?-et lnte//ect«m el«5, H«t ne/lctlo c/ecl/?e?-et HnlmHm

3 Koin, 2, 11 18 3,p. 4, 11 22 Koin, 11, 33 25 52p. 4, 11

6unt) l) (a, i>, "/>/«?-« m55, acci6unt"); acci6unt ö<? abc^A^ ? iininorer^ ui5i
aiv^ (ln m^?-z. "^I. ut non 1ininorer" c«m m5, n°7<?/) e 12 5icui ,,, 11 oerti-
nere om, /1i,ae/„ «c et non ^<?6, ^ (^, ^^2, 2^) 13 erßc> li2ec t^. ec/ci 14 in-
iueainur/) 15 t>ono^j oon2 ö^(? ^ 6elicieute^ 6elicient et uoluni2te O(?;
6eliciurN et /; 6elicieme5 (?nlt,, c/en-, 2 />, cÄ, ^, ^«, ^, <7. s (/, co/. 72^0)
21 lecit^ iaci« O; iaciet d 22 no5^eo5z 26 aui et /^//12/^O/^; (?^at,,
ckc?-, 2/>, ca, ^, ?«, ^, c, s (7, co/. 72^0); c/ /nt^,, />, 790
«p, 19-20 241

el«5. dur i^itur noc tain ina^nuin tieneliciuin aliix 6at, aliix non
6at 6eux, apu6 quein nc>n ext ini^uitax nec acceotic> oerxonaruin,
et in cuiu5 potextate ext c^uain6iu ^uix^ue in nac uita inaneat,
c^uae tentatio 6icta ext xuper terrain? 3icut er^o coßuntur lateri, 52
6onuin 6ei exxe ut liniat noinc> ixtain uitain, ante^uain ex tiono
inutetur in inaluin, cur autein i6 aliix 6onetur aliix non 6onetur,
i^norant, ita 6c>nuin 6ei exxe in oonc> perxeuerantiain xecun6uin
xcripturax, 6e c^uil?ux textiinonia inulta iain poxui, lateantur no-
tiixcuin; et cur aliix 6etur aliix nc>n 6etur, xine inurinure a6uerxux 35
6euin cu^nentur i^norare notiixcuin.
IX. 20. I^ec nox inoueat c^uo6 liliix xuix c^uil?ux6ain 6eux non
6at ixtain perxeuerantiain, ^.tixit eniin ut ita exxet, xi 6e illix prae-
6extinatix exxent et xecun6uin propoxituin uocatix, c^ui uere xunt
lilii proinixxionix. I^ain ixti cuin pie uiuunt, 6icuntur lilii 6ei; xe6
c^uoniain uicturi xunt iinoie et in ea6ein iinpietate inoritun, non 5
eo5 6icit liliox 6ei oraexcientia 6ei. 3unt eniin lilii 6ei c^ui non-
6uin xunt notiix et xunt iain 6eo, 6e c>uitiux ait euan^elixta Ioan-
nex, c^uia lexux inoriturux erat pro ßente, nec t^nt«m /?w zente, 5ec/
etlHm «t/l/lo5 c/el H^oeno5 con^e^^et in «n«m. ()uo6 uticjue cre-

28 2pu6 ,., perxonaruin) c/I II ?«, 19, 7 30 tentatio ,,, ierl-2in^ c/ loli 7, 1
20,2 Mi5 ,.. 3 uo«ti5^ c/ Koin, 8, 28 8 lon. 11, 51-52

31 uitain I5tain t?-, ^4/1//12^^ ec/<7, 32 ic! .,, 6oneiul-2 ö^(?(?; <3^at., ckc^, 2/>,
c<l. 3^, ^«, ^, c, s (/, co/, 72^l)); 2Iii5 6cinetur alii5 non 6onetur zi; alii5 c>on«ur
alii5 non 6ouatur O/^z alil5 6eiur alii5 non 6eiur /1/1//12/1^ ai,cc/e/^/^
20,1 uv5/>«<ci,,/>^ec7, Xtt/(77ss/1) 2 e55ent O(?; 5N <3^t„ ckc^. 2/>, «. ^,
^«, ^, c, s (/, cc>/, ^2^0) 3 e55eiN o»l, O(? ^ uere) uero non 5col., />^aec/, 72, 6
h>, 7s, 779); /^< />^eci, X// (7777 d); X/// (77ss/1) 4 n^ l2in /i/i^;
5cot„ /"-ae^, 72, 6 (?, 7s, 779); /^«c/., />^eci, X// (77777 (7>; X/// (77ss /1)
6 pr2e5cienti2 ,,, c!ei^ om, d; l^?-al,, c/ec^. 2/>, ca, ^, ^«, ^, c, s (/, cc>/. ^2^0)
8 nec .,, etiain^ et non tantuin pro ßente 5e6 (- l^«/z.) /1^, m«, n° ^7i?, ^;
/'^<i,, />^ec7, X// (7777 d); 5e<i con/e^ ln exanz, /o/?, ^9, 27, 22 ((?(? 36, />. ^2);
exut. ^s7, ^7 ((75^/. 57, />, 775, 2); in />^/m, 705, 37, 57 ((?(? 40, />, ^569); «
nec taniuin pro ^en1e 5e6 eti2in 5col., /»-aec/, 72, 6 </>, 7s, 7s^) 9 6i5per5o5)
242 De correptione ei zratla

I0 6en6o luturi erant per euan^elii prae6icationein; et tainen ante-


c^uain exxet iactuin, iain lilii 6ei erant in ineinoriali patrix 5ui in-
concuxxa 5taoilitate conxcripti. k^t xunt rur5u5 c^ui6ain c^ui iilii 6ei
propter xuxceptain uel teinporaliter ßratiain 6icuniur a nooix nec
xunt tainen 6eo, 6e c^uioux ait i6ein loannex: 7?x no^« exle?-«nt 5ec/
1 5 non e^Hnt ex not?«; <^«o^ 5l /«l«ent ex not?«, /?e?-^7Hn^^ent «tl^«e
not?«c«m. ?>lon ait: Lx nooix exierunt, xe6 c^uia non inanxerunt
nooixcuin iain non xunt ex nooix; ueruin ait: 7?x not?« exle?-«nl 5e^
non e^nt ex no^«, noc ext: ^t c^uan6o ui6eoantur in nooix, non
erant ex nooix. ^t tainc^uain ei 6iceretur: Vn6e i6 oxten6ix?, ^«oc/
20 5l/««5ent, inc^uit, ex not?«, /?e??nHn5«5ent «tl^«e not?«c«?n. lilio-
ruin 6ei uox ext; loannex loc^uitur, in iiliix 6ei loco praecipuo
conxtitutux. duin er^o iilii 6ei 6icunt 6e nix c^ui perxeuerantiain
non naouerunt: 7?x not?« exie^nt 5ec/ non e^nl ex not?«, et a6-
6unt: ()«oc/ 5l /««5ent ex not?«, /?e?-?nHn5^ent «tl^«e not?«c«m,
25 ciui6 aliu6 6icunt nixi: nc>n erant iilii etiain c^uan6o erant in pro-
ienione et noinine iilioiuin, non c^uia iuxtitiain xiinulauerunt,
xe6 c^uia in ea non perinanxerunt. I^ec^ue eniin ait: I^ain xi luix-
xeni ex nooix, uerain non iictain iuxtitiain tenuixxent utic^ue
nooixcuin, xe6: 5l ^<«5ent, inc^uit, ex not?«, /?e?-mHn5«5ent «tl^«e
32 not?«c«m. In oono illox uoleoat procul auoio perinanere. ^rant
itac^ue in oono, xe6 c^uia in eo non perinai^erunt, i6 ext non
uxque in iinein perxeuerauerunt, non e?nnt, inc^uit, ex no^«, et

22,26 iu5titi2in .., 23,12 l«1ril?u5^ um, /1/1//!2^4^

14 I loli, 2, 19 29 I loli, 2, 19 32 I loli. 2, 19

15 in2n5i55enl (?nll., c/ec?-, 2/>, ra, ^, ^«, ^, c, s (/, co/, 72^7) 19 ei om, /1/1/
^2^4I 22 6icuntur Fcol,, /)?-aeci, 72, 6 h?, 7s, 797) 23 a66ilur 5cot,, /"-aec/,
72, 6 h>, 7s, 7«); />>-«<i,, />^e<i, X// (7777 O) 25 6icuntur 5cot„ />?-aeci, 72, 6
h>, 7s, 794)! 7^«c/,, />^eci, X// (7777 O) 31 Kac^ue ö75<3 ecic/,; /1i>ae/,, 5l-c et
non 7^s, 75 h>, 4s2, 363); <3^l,, ckc^, 2 />, «, 33, ^«, 3, c, s (/, co/. 7237);
utique O^l7 j in eo non s75^(? ec/ci, ; /1ine/., 5lc et non 7^s, 75 ^. 4s2, 364);
non in eo t^. D 32 e1 om, D7^
«p, 20-21 243

c^uan6o erant no^ixcuin; noc ext non erant ex nuinero iilioruin et


c^uan6o erant in ii6e lilioruin, c>uoniain ^ui uere lilii xunt, prae-
xciti et prae6extinati xunt coniorinex iinaßinix iilii eiux, et xecun- 35
6uin propoxuuin uocati xunt ut electi exxent. I^on eniin perit
iiliux proinixxionix, xe6 iiliux per6itic>nix.
21. kuerunt er^o ixti ex inultitu66ine uocatoruin, ex electo-
ruin autein paucitate non luerunt. l^on i^itur 1iliix xuix prae6exti-
natix 6eux oerxeuerantiain non 6e6it; naoerent eniin eain xi in eo
iilioruin nuinerc> exxent, et c^ui6 naoerent ^ucxl non accepixxent
xecun6uin apoxtolicain uerainc^ue xententiain? ^c per noc talex 5
lilii lilio dnrixtc> 6ati exxent, c^ueina6ino6uin ipxe 6icit a6 oa-
trein: I^l omne >^«oc/ c/ec/«tl ml/?l, non /?e^eHt 5e^ ^H^eHt «ltHm ae-
te^nam. I^i er^o dnrixto intelli^untur 6ari, c^ui or66inati xunt in
uitain aeternain. Ipxi xunt illi orae6extinati et xecun6uin propo-
xituin uocati, c^uoruin nullux perit. ^,c per noc nullux eoruin ex 10
oono in inaluin inutatux iinit nanc uitain, c^uoniain xic ext orcli-
natux, et i6eo dnrixto 6atux ut non pereat, xe6 naoeat uitain
aeternain. Lt n^rxux c^uox cuciinux iniinicox eiux uel paruulc>x
iilic>x iniinicoi-uin eiux, c^uoxcuinc^ue eoruin xic re^eneratui-u5 ext
ut in ea /lc/e <^«^e /?e?- c/l/ectloneni o/?e^t«?- nanc uitain iiniant, iain 1 5
et antec^uain noc iiat in illa praeciextinaNone iilii xunt eiux, et 6ati

c/««nt^^^^^

34 prae5cii! ,,, 35 eiu5) c/^ «,c>in. 8, 28 36 perit ,,, 37 per6inoni5) c/! Ion,
17, 12
21,4 qui6 ,.. accepi55ent^ c/ I ^or, 4, 7 7 lon, 6, 39; 3, 15 15 Qal. 5, 6

36 e55eni) 5int D; 5unt /-


21,2 non? ,,, prae6e5ilnati5 ö^OWd Hivc/e^i ("/kl «ete^« ec/ttlon«, ()«o^
?-ectl« «lc/et«?- ^«^m ^«oc/ /ez«nl /.o«^nlen5«.- Ißiiur lilii5 5ui5 non prae6e5ti-
uati5")/^; ißitur lilii5 5ui5 non p«e6extinati5 m55, n° 25, 99, 726, 742, /> (c«^l
not^ ln annolatlonl^«5, co/, 29s (?i "/?e^0e?nm «cc«5a non iß, iil, 5u>5, prae6,
ne^«e enl>n c/e />?-aec/e5tlnat« 5ec/ ^epwi,« azlt" >^«oc/ l/^ ?-e/lcl«nl) 1 6 lilii 5unt
«^.; <3^l,, ciec^, 2/>, ca, ^, >^«, ^, c, s (/, cc>/. 72^^); 5unt lilii l?-. e^.
244 De correptioue et ßratia

xunt dnrixto lilic> eiux, ut non pereant xe6 naoeant uitain ae-
ternain.
22. Dengue ipxe xaluatc>r: 5l mHn5e^lt«, ina.uit, in «e^o
meo, «e^e ^«cl/?«/l mei «t«. I^uinc^ui6 in nix coinoutan6ux ext Iu-
6ax, c^ui non inanxit in ueroo eiux? l^uinc^ui6 in nix coinoutan6i
xunt illi, 6e c^uioux euan^eliuin xic loc^uitur, uoi 6cnninux cuin
5 conunen6axxet inan6ucan6ain carnein xuain et oioen6uin xan^ui-
nein xuuin, ait euan^elixta: //^ec Hxlt in 5^na^o^H c/ocen5 in d^-
^H^na^m. //«/tl e^o H«Hent« ex ^«cl/?«/« ««5 Hxe?-«nt: /)«^«5
«t /?ic 5e?-mo, <^«« /?ot«t e«m H«^l>e^ 5clen5 H«tem /««5 H/?«c/ 5emet-
l/?5«?n ^«lH m«7-m«?-Hnt c/e ^oc c/«cl/?«/l el«5, c/lxlt e«: //oc «o5 5cHn-
10 <^/l2Ht? 5l e^o «l^ent« /l/l«m ^o?nln« H5cenc/entem «i>l e^t /??-l«5?'
5/?l>lt«5 «t ^«l «l«l/ic^t, cHw H«tem non /??-oc/e5t ^«l^«^m. I^e^Ä
^«He e^o /oc«t«5 5«m «oi>«, H/?l>lt«5 et «lt^ 5«nt. 5ec/ 5«nt ^«l^am ex
«otn5 a«l non c^«nt. ^cie^t enim Ht? lnltlo /««5, <^«l enent c?^e-
c/ent«, et >^«« t5nHt«?-«5 «5et e«m; et c/lcei>Ht: /^o/?te?-e^ c/lxl «ot?«,
15 ^«lH nemo «enit H^ me, nt5l/«e^t ei ^Ht«m H ^t^e meo. ^x /?oc
m«/n c/«cl/?«/o?-«??l el«5 ^tne?-«nt ^el?-o, et tam non c«m t//o Hmt?«-
/HH^Hnt. I^uinc^ui6 non et ixti 6ixciouli appellati xunt, loc^uente
euan^elio? I^t tainen non erant uere 6ixciouli, c^uia non inan-
xerunt in ueroo eiux, xecun6uin i6 c^uo6 ait: 5l mHn^ent« in «e?-i>o
20 meo, «e^e ^«cl/?«/l mel «t«. ()uia er^c> non naouerunt oerxeue-

c/««nt/1^/^2/1^

22,1 loli. 8, 31 6 loli. 6, 59-66 1? loK. 8, 31

22,2 ue« om, 6<3 8 cuin pote5i t^, Od; <3nll., ckc^, 2 />, ca. ^, ^«, ^, c, s (/,
co/. 72^7) 9 inurinurant ö^/)(?(? (in <?^aecl5 vow^ouoiv); inurniur2l?2nt
«nc/eclm ^ecc,, aiv^e/^; d/-at,, ^ec?-, 2 />, ca, ^, ^«, ^, c, s (/, co/, ^27); inur-
inurarem /^, nonn«//l ^ecc,, ^ ("/>w inurinural?an1 mü et z«eca con5entl«nt")
l)^; inurinul-auerunt m5. n° so; c/ /ntwc/,, />. 797 20 «5u5 co<^. ec/c/, (ln
d?-aec« eoi^e); eriti5 (» ^«/^,) <3^at,, c/ec?-, 2/>, ca. ^, ^«, ^, c, s (/, co/, ^2^2)
«p. 21-23 245

rantiain, xicut non uere 6ixcipuli dnrixti, ita nec lilii 6ei uere lue-
runt, etiain c>uan6o exxe ui6etiantur et ita uocatiantur. ^ppella-
inux er^o nox et electox et dnrixti 6ixcipulox et 6ei liliox, c^uia xic
appellan66i xunt, c^uox re^eneratox oie uiuere cerniinux; xe6 tunc
uere xunt c^uo6 appellantur, 5i inanxerint in eo orooter c^^uo6 xic 25
appellantur. 3i autein perxeuerantiain non naoent, i6 ext, in eo
c^uo6 coeoerunt exxe non inanent, non uere appellantur c>uo6 a0-
oellantur et non xunt; aou6 euin eniin noc non xunt, cui notuin
ext ^uo6 luturi xunt, 16 ext, ex oonix inali.
2). ?ropter noc apoxtolux cuin 6ixixxet: 5clm«5 ^«onlH?n
^l/l^entli>«5 c/e«m omnlH coo^e^t«^ in t?on«m, xcienx nonnullox
6ili^ere 6euin, et in eo oono uxc^ue in linein non perinanere,
inox a66i6it: ^« ^«l 5ec«n^«nl ^^wit«m «ocHtl 5«nt. I^i eniin in
eo czuo6 6ili^unt 6euin, perinanent uxc^ue in linein; et c>ui a6 5
teinpux in6e 6euiant, reuenuntur ut uxc^ue in linein per6ucant,
c^uo6 in l?ono exxe coeperunt. Oxten6enx autein o^ui6 xit xecun-
6uin propoxituin uocari, inox a66i6it ea c^uae iain xu1ira poxui:
()«onlHm ^«o5 Ante /^«cl«lt, et/?^e^tlnH«^ con/o?-me5 lm^ln^

/??ne^«tlnH«lt l//o5 et «ocH«lt, xcilicet xecuncluin oroooxituin, <^«o5

23,2 oinnl2 .,. 24,2? prae5uinen5^ am, <? I0 c^uo5 autein^ lnc, ^4^//12^^

23,1 Koin, 8, 28 4 Koin, 8, 28 8 5upr^ c/ 14,3 ? «,oin. 8, 29-30

21 lilii 6ei uere co^.; (?^al., c/ec?-, 2 />, ca. ^, ^«, ^, c, s (/, co/. 72^2); uere
liüi 6ei t?-, ec/ci, 23 no5^ eo5O (accec/«nt mü. n° 99, ^26) />l j e^O^(?l
("^Hnc conl«nctlonem et ^et^actam e^lto?-»^«5 a^«/lnl«5 ^«a^ 5«75«5 ^«lVe^e
«lc/eal«?-") / ("omtüa /?o5t electo5 co/>«/Hnte />a«lc«/ll ^«am ln ^7«/tu m«, ^epe-
«m«5") ^; om, ö^<3 aivc/^/z/?; (?^,c., liec?-. 2 />, ca. ^, ^«, ^, c s (/, co/. 72^2)
26 autein om, /<?
23,1 c^uoniain^ 2mein /-/o?-,, «c/?o5, ln /?om, s, 2s (/ö/. 52^7) 2 cooperantur
O/^c? aöcckk; c/ <3. ^o//let, ^/<3 ^7 (7997), ^-55 3 llonci^ ino6o <?^t.,
c/ec?-. 2 />, ca. 2^, ^«, ^, c, 2/ (/, co/. 7206) 6 ui om, (? ^ peräucantur (?^
? ^uoni2in c/ /nt?-oc/., />, 7ss ^ conlorine5^ lieri <«U. nonn«//l ?-ecc, 5ec«nc/«m
I^«/z., 5ec/ non «t ln (?^aec«
246 De correptione et ßr«i<l

H«tem «ocH«lt l/?5o5 et l«5tl/icH«lt, ^«o5 H«tem l«5tl/lc^«lt l/?5o5 et


K/on/lc^«lt. llla oinnia iain lacta xunt: /?^«cl«lt, /?^e^«tlnH«lt,
vocH«lt, l«5tl/lcH«lt, c^uoniain et oinnex iain prae5citi ac Nrae6e5ti-
15 nati xunt, et inulti iain uocati atc^ue iuxtilicati; c^uo6 autein po5uit
in line, l//o5 et ^/o?-l/lc^«it - xic^ui6ein illa ßloria ext nic intelli^en-
6a, 6e c^ua i6ein 6icit: (?«m (I^^t«5 ^^?-«ent «it^ ««t?n, t«nc et
«o5 c«?n l//o H/?/?H^ei>lt« in ^/o^ - , non6uin lactuin ext, ()uainuix
et illa 6uc>, i6 ext: «ocH«lt et l«5ti/l<7H«lt, nc>n in oinnil?ux lacta xint
22 6e c^uil?ux 6icta xunt, a6liuc eniin uxc^ue in linein xaeculi inulti
uocan6i et iu5tilican6i xunt; et tainen ueroa praeteriti teinporix
poxuit 6e rel?ux etiain luturix, tainc^uain iain leceril 6eux, quae
iain ut lierent ex aeternitate 6ixpoxuit. I6eo 6e illo 6icit et pro-
pneta lxaiax: ()«l /eclt ^«ae /«t«^ 5«nt. ()uicuinc^ue er^c> in 6ei
25 proui6enti5xiina cÜ5pc>xitione oraexciti orae6extinati uocati iuxti-
licati ßlorilicati 5unt, non 6icc> etiain non6uin renati, xe6 etiain
non6uin nati, iain lilii 6ei xunt, et c>innino perire non poxxunt.
I^i uere ueniunt a6 dnrixtuin, c^uia ita ueniunt, c^uoino6o ipxe
6icit: Omne ^«oc/ c/Ht ?nl^l /?Hte?-, H^ me «eniet; et e«m ^«l «enit H^
30 me, non ellclH?n /o?-<u. Lt paulc> poxt: //Hec «t, inc^uit, «o/«ntH5
el«5 ^«l ?nUlt me /?Ht?-«, «t omne <^«oc/ c//e^lt mi/?l non /?e^H?n ex
eo. ^l? illo er^c> 6atur etiain perxeuerantia in l?onc> ux^ue in li-

^e«t (3

17 col. 3, 4 24 I5. 45, 11 29 Ic>li, 6, 37 30 lou, 6, 39

12 ip5o5^ illo5 Od 14 ac^ et O(7 15 «que^c^/1^2 18 cuin illo


2pp2rebiti5^ 5lc 5aH?e ln ^«z«5llnl o/?e?-li>«5; 2pp2ret>ill5 cuin i!lo t?-, /1?D/^
24 luiu« coc/c/, ec/c/, (c/ ^I,^); uentu« m«, 7l), 72s (c/ coc/, O l>? I^et«5 /Htlna,
Aakn,^uc, 2, />, 7Osd; c/ /nt?N^., />. 792) 25 cÜ5poxitione^ 6i5penx«ione
(3ott., />?-aec/, 72 </>, 227, 77) ^ prae6e5tln2ti om. ^2/4^ ^ uocati iu5tlli«ti^
iu5tificaci ei //lnc,, />ne^. 77 (76^ ^4) 28 uere ueniunt^ uerc, uenient v4/i/;
^at?A., />^ec/, / (36 /1) 29 ueniel) uenii /)(?; c/ in e«^nz. /a/>, 25, 7^; />^a«/,
5anct, s, 7^; <?o«., />>-aec/,, 9, 7 h>, 209, 20); 72 h?, 227, 75) 30 lnczuii e5t t^,
O(? 31 non peru2in) ?ater non Kal^a., /»ne^, /(^6/i)
«p, 23-24 247

nein; nec^ue eniin 6atur nixi eix c^ui non peril?unt, c^uoniain c^ui
non perxeuerant peril?unt.
24. I-all^ux 6eux H/lzentli>«5 e«m omni^ coo/?e^t«?- in im-
n«m, uxc^ue a6ec> ororxu5 oinnia, ut etiain xi c^ui eoruin 6euiant et
exorl?itant, etiain noc ipxuin eix laciat prolicere in l?onuin, c^uia
nuiniliorex re6eunt at^ue 6octiorex. Dixcunt eniin in ioxa uia
iuxta cuin treinore xe exxu1tare 6evere, non xioi arrc>^an6c> tain- 5
c^uain 6e xua uinute li6uciain oerinanen6i, nec 6icen6c> in al?un-
6antia xua: /Von mo«e^o?- in Hete??7«mm. ?ropter c^uo6 ei5 6icitur:
^e^«lte c/omino in timo?-e, et ex«/tHte ei c«m t^emo^e, ne ^«Hnc/o
i?-^cHt«?- ^omin«5, et /?e?-eHt« c/e «lH i«5t^. I^ec^ue eniin ait: et non
ueniati5 a6 uiain iuxtain, xe6: /?e?-eHti55, inc^uit, c//e «iH i«5t^, c^ui6 10
oxten6enx, nixi eox exxe coininonitox, c^ui iain ainl?ulant in uia
iuxta, ut in tiinore 6ec> xeruiant, i6 ext, non altuin xapiant xe6 ti-
ineant? ()uo6 xi^nilicat: non xuperl?iant, xe6 nuinilex xint. Vn6e
alioi 6icit: /Von H/tH 5H/?ient«, 5ec/ /?«mi/li>«5 con5entient«. ^xxul-
tent 6ec> xe6 cuin treinore, in nullc> ^loriantex, c^uan6o noxtrnin 15

^ee« <3

24,1 «.oin. 8, 28 7?5, 29, 7 8?5. 2, 11-12 12 non ... tlmean^ c/ Kom.
11, 20 14 Kom. 12, 16 ^ ex5ulteni ... 16 ßlorietur^ c/ I <^or, 1, 31; II <üor.
10, 17

24,1 coopel-«ur ö^>12/1l aiv/z/>l/^; /-/u?-,, «c/>o5. ln /?om, s, 2s (/o/, 52^2);


^Ht., c/e<7?-, 2/>, ca. 23, ^«, 3, c, 27 (/, co/, ^9s); /.omi?,, 5enl. /, ^«t, 46, «/>, 6,
7 (t. 7, />, l^s); /i/ex, <^e //a/«, z/o«a /, />. 7, lnH«, 7, t?-, 6, ^«, 3, tlt, 2, 279, a«,
^ (l. 7, />. ^s6, co/. 7); cooperantur ^/^ /O^(? cie; ^at^a., />?-aec/. / ^6 ^4); c/ 2^,2
4 uia/1/i //l2/1^^ ("M t?-ia ^/), m«. n°7t>, 25^ /oco u« /eze^ant ui«; 5ec/a/-
/«c/lt«^ ^ /o<7«m />la/ml nec^uan<^o ira5caiur Doininu5 ei pereati5 6e ui2 Iu5i2
«t ex 5e>^«entl^«5 /lcl/e inte//lzlt«?-") l/^z ui« ö^/)/^(I aix^e; //o?-,, ex/>o5, in
/?om, s, 2s (/ö/. 52^2) 7 inouel?or ö^/1 /^ 2^^0^(? H^cck/z; /?o?-,, ex/>o;. ln
/?om, s, 2s (/c>/, 52^2); inoue!?iinul- /> ("non lnoueoiinur lta ?-ecte exem/>/a?- A
^4manc/l ^-m5, n° 7^/>?-o non inoueoor, c//e />/«?-li>«5 enim /c>^«lt«?-") A; ln
cete^« /1«z«5tl>» o/?e^ii,«5 5em/?e?- inoucoor 12 5e6 ö^/1/1 /^42/1^O(?; /-/o?-.,
«/>«. m. /?c>m. s, 2s (52^2); ne actt. ^eci<i, 14 2Ulli ö^O^(? (et 3s ?-ecc,);
^/c>^., «c/>c>5. in /?om, s, 2s (/ö/. 52^2); « /!/1^2^^ ec/ci,
248 De correptlone ei ßrati2

ninil xit, ut <^«l ^/o?-lHt«?- in c/omino ^/o^et«^, ne pereant 6e uia


iuxta in c^ua iain ainoulare coeperunt, 6uin xim noc ipxuin axxi^-
nant c^uo6 in ea xunt. I^ix uerlii5 u5ux e5t et apoxtolux ul?i ait:
(?«m timo^e et t?-emo?-e ««l?N?n l^o?-«?n 5H/«tenl o/?e?n?nlnl. ^t
20 oxten6enx c^uare cuin tiinore et treinore: De«5 «t enlm, inc^uit,
^«l o/?e^t«?- ln «oi>« et «e//e et o^e?nn /?w i>onH «o/«nt^te. l>Ion
eniin na1>eoat nunc tiinorein et treinorein c^ui 6ice^at in aoun-
6antia xua: /Von mo«eim?- ln Hete^n«?n. 3e6 c^uia liliux erat proinix-
xionix non percutionix, expertux 6eo paululuin 6exerente c^ui6
25 e55et ipxe: /)omlne, inc^uit, ln «o/«ntHte t«^ /??n«tlt«tl c/ecc»-l meo
«l?-ttttem, H«e?-t«tl H«tem /lclem t«^m et /ict«5 5«m cont«^t«5.
Lcce 6octior et ol? nc>c etiain nuinilic>r, tenuit uiain, iaain ui6enx
et conlitenx in uoluntate xua 6euin 6ecori eiux prae5titixxe uinu-
tein; c^uo6 xioi ipxe triouenx et 6e xe praexuinenx, in tali al?un6an-
30 tia c^uain praextiterat 6eux, non 6e illc> c^ui eain praextiterat, 6ice-
l?at: /Von motte^o^ in aete?7l«m. kactux ext er^c> conturl?atux, ut xe
inueniret, et nuiniliter xau>ienx non xoluin aeternae uitae, ueruin
etiain in nac uita piae conuerxationix et perxeuerantiae, in c^uo
xpex nal?en6a exxet, a6^ixceret. I^aec uox et apoxtoli ?etri e55e
35 potuit, 6ixerat quippe et ipxe in al?un6antia xua: /lnl?na?n me^^7
^^o te /?onam, xilii lextinan6o tril?uenx c^uo6 ei luerat a 6oininc>
pc>5tea larßien6uin. ^,uertit autein ao illc> laciein 6oininux et lac-
tu5 ext conturl?atux, ita ut euin inori orc> illo inetuenz ter ne^aret.
3e6 rur5ux conuertit a6 euin laciein xuain 6oininux, et culpain
40 lacriinix 6iluit. ()ui6 ext eniin aliu6 ?-^exit e«m, nixi laciein,

24,29 in 1all 2bun^nt«) lnc, <3

19 rliil. 2, 12-13 23 ?5. 29, 7 25 ?5. 29, 8 31 ?5. 29, 7 35 loK. 13, 37
37 2uenii ... 38 conturd«u5^ c/ ?5. 29, 8 40 Luc. 22, 61

26 autein ^/1//12^^O^c? (°5e. />:. 29, s); om. ö^(? e<^.; c/ /ntwc7,, />. 7«
lu2in^ 2 ine aH/. (? e^. (- !^«/z) 33 ccinuerxatioul5^ conuer5ioni5 z
37 illo^ eo /)(? 39 5uain om, O 42 laciein^ 5uain Hci^. m55, n° 20, 7^,
«p, 24-26 249

c^uain paululuin a0 illo auenerat, reuocauit a6 euin? kactux er^o


luerat conturtiatux; xe6 c^uia 6i6icit non 6e xe ipxo li6ere, etiain
noc ei oroiecit in tionuin, laciente illo c^ui c/l/l^entl^ e«m omniH
coo/>eint«?- ln ^on«?n, c^uia xecun6uin propoxituin uocatux erat, et
neino euin poxxet eripere 6e inanu dnrixti, cui ciatux erat. 45
25. I^eino er^o 6icat non exxe corripien6uin c^ui exoroitat
6e uia iuxta, xe6 ei re6ituin et perxeuerantiain a 6oinino tantuin
exxe poxcen6ain; neino pru6enx et li6elix noc 6icat. 3i eniin
xecun6uin propoxituin uocatux ext ixte, procul 6utiio illi, etiain
c^uo6 corrioitur, c/e«5 coo/?e^t«?- in i>on«?n. Vtruin autein ita xit 5
uocatux, c^uoniain c^ui corripit nexcit, Iaciat ipxe cuin caritate
c^uo6 xcit exxe ^cien6uin; xcit eniin talein corripien66uin, lacturo
6ec> aut inixericor6iain aut iu6iciuin, inixericor6iain czui6ein, xi a
inaxxa perclitionix ille c^ui corripitur ßratiae larßitate 6ixcretux ext,
et non ext inter uaxa irae c^uae oerlecta xunt in oer6itionein xe6 10
inter uaxa inixericor6iae c^uae praeparauit in ßloriain, iu6iciuin
uero, xi in illix ext 6ainnatux, in nix non ext prae6extinatux.
X. 26. I^ic exoritur alia c^uaextio non xane conteinnen6a, xe6 in
a6iutorio 6oinini, in cuiux mHn« xunt et no5 et 5e?-man« no5tn,
a^ßre6ien6a atc^ue xc>luen6a. ()uaeritur eniin a nooix, c^uantuin
attinet a6 noc 6onuin 6ei c^uo6 ext in tiono pel-xeuerai-e uxc^ue in

43 Koin. 8, 28
25,5 Koin. 8, 28 10 u25a ... 11 ßloriain) c/ «,oin. 9, 22-23
26,2 52p. 7, 16

44 cooperautur m«, n° 2, 9, 47, 4^, 45, 99, 77s, 746, 747; c/ /. 7; 2^,2; 25,5

25,1 corripien6uin) euin i«/c/, O(? 5 i«) 5lc ai,cc/^/F/>l; i5ta //lnc,, /»nec/, 77
(764 ö) 8 ini5ericor^iain 2ui iu6iciuin roc/c/. ^ ("7?ec/«nc^lt/>?-ae/?o5ltlo 2c!

a6 iu6iciuin nonn«//l ?-ecc, lnte?- >^«« m«, n° 70, 67, 24, 7I, 707, ai,cci^
II in ßlori2in cc>c/ci.; //lnc,, />^aec/. 77 (764 s); 6eu5 ec/c/, (5ec/ n«5H«^m ln

26,1 liinc ö/5 Hir^e/z^l ^ ali2) aliczu2 7)(?


252 De correptione et ßr«i2

5 hinein, c^ui6 6e ipxc> priino noinine xentiainux c^ui cene xine ullo
uitio lactux ext rectux. I^ec 6ico: xi perxeuerantiain non naouit
c^uoino6o xine uitio luit, cui tain necexxariuin 6ei 6onuin 6eluit?
I^uic nainczue interro^ationi iacile rexpon6etur, euin perxeueran-
tiain non naouixxe, c^uia in eo oono c^uo xine uitio luit, non per-
10 xeuerauit; coepit eniin naoere uitiuin ex c^uo ceci6it, et 5i coepit,
antec^uain coeoixxet utic^ue xine uitio tuit. ^liu6 ext eniin non
naoere uitiuin, et aliu6 ext in ea oonitate in c^ua nulluin uitiuin
ext non inanere. ^o c^uippe ipxo o.uo6 non 6icitur nuin^uain xine
uitio luixxe xe6 uücitur xine uitio non perinanxixxe, procul 6uoio
1 5 6einonxtratul- xine uitio luixxe in c^uo oono non perinanxixxe cul-
patur. 3e6 illu6 inaßix c^uaeren66uin operoxiuxc^ue tractana>uin ext,
c^uoino6o rexpon6eainux eix c^ui 6icunt: "5i in illa rectitu6ine in
c^ua xine uitio lactux ext, naouit perxeuerantiain, procul 6uoio
perxeuerauit in ea, et xi oerxeuerauit, uticiue non peccauit nec
20 illain xuain rectitu6inein 6euino^ue ciexeruit. Luin autein peccaxxe
et 6exenorein ooni luixxe, ueritax clainat. l^on er^o naouit in illo
oono perxeuer^ntiain, et xi non naouit non utic^ue acceoit. ()uo-
ino6o eniin et acceoixxet perxeuerantiain et non oerxeueraxxet?
?orro, xi propterea non naouit c^uia non accepit, c^ui6 ipxe non
25 oerxeueran6o peccauit ciui perxeuerantiain non acceoit? >Ieciue
eniin 6ici ootext icieo non accepixxe, czuia non ext 6ixcretux a
inaxxa oercutionix ^ratiae larßitate. l^on6uin c^uippe erat illa in
^enere nuinano per6itionix inaxxa, antec^uain peccaxxet ex c^uo
tracta ext ori^o uitiata."

7 «in^ t2inen ö^<3 a^cc/e/ ^ 6eiuii^ luit ö^(? aivcie/ 8 eain i> ? quo ö^
/1/1//12/1^(? a^c/e^/? ("m55 omniH, «no c/em/>lo, />w quo /ez«nt quo6,- «n«m

/>atet") l/^; quo6 /)/-(? ^ oer5eue«uerii m5, n° 7^5, ai,c^e/z/>l^ 20 euin^ cuin
/)(? 27 inaxxa per6itiani5) F 72,7^et/nlw^,,/>, 7s^
«p, 26-27 251

27. ()uapropter xalul?erriine coniiteinur c^uo6 rectixxiine


crecuinux: 6euin 6c>ininuinc>ue reruin oinniuin c^ui creauit oinnia
l?ona ual6e, et inala ex l?onix exortura exxe praexciuit, et xciuit
inaßix a6 xuain oinnipotentixxiinain l?onitatein pertinere etiain 6e
inalix l?ene lacere c^uain inala exxe non xinere, xic or6inaxxe an^e- 5
loruin et noininuin uitain, ut in ea priux c>xten6eret c^ui6 poxxet
eoruin lioeruin aroitriuin, 6ein6e c^ui6 poxxet xuae ßratiae l?eneli-
ciuin iuxtitiaec>ue iu6iciuin. Dengue an^eli c^ui6ain, ^uoruin ext
princepx c^ui 6icitur 6ial?olux, per lioeruin aroitriuin a 6oinino
6eo relu^ae lacti 5unt. Kelußientex tainen eiux l?onitatein c>ua 10
l?eati luerunt, non potuerunt eiux eim^ere iu6iciuin per c^uo6 ini-
xerriini ellecti xunt. deteri autein per ipxuin lioeruin aroitriuin
in ueritate xteterunt, eainc^ue 6e 5uc> caxu nuinc^uain iuturo certix-
xiinain xcire ineruerunt. 3i eniin nox 6e xcrioturix xanctix noxxe
potuiinux xanctox an^elox iain nullox exxe caxurox, quanto ina^ix 15
lioc ipxi reuelata xioi xul?liiniux ueritate nouerunt? I^ol?ix c^uippe
l?eata xine line uita proinixxa ext et aec^ualitax an^eloruin, ex c^ua
proinixxione ceni xuinux, cuin a6 illain uitain poxt iu6iciuin ue-
neriinux, non in6e nox exxe lapxurox; ^uo6 xi 6e xe ipxix an^eli ne-
xciunt, non aec^ualex xe6 l?eatiorex eriinux. Veritax autein nol?ix 20
eoruin proinixit aec^ualitatein. denuin ext i^itur boc eox noxze
per xpeciein c^uo6 nox per liuein, nullain xcilicet ruinain cuiux-
c^uain xancti an^eli iain luturain. Dial?olux uero et an^eli eiux etxi

27,2 creauii ,., 3 u,!6e) c/ (3en. 1, 31 17 aequalitax anzeloruin^ c/ I^aitli.


22, 30

27,2 c^ui coc/c/. aix7c/e^/?l/ (7a e<i,), ^/izne; czuia m55. n° 746-750, / (2a eci, 7696,
5ine nola), ec/lt, Hnn. 7700, 77^, 7s62, <3H«me (7«s) 3 excinura s^O<3c?
ac^e/ßl; //lnc,, />^eci, 76 (7^7 /1); exoriiul-2 /1^//12^^ i,/?/^; /1/«c, c/e //<,/«,
z/o55a //, />a>? 7, ln^«, ^, t?-, ^, ^«, 3, tlt, 7, I05, cu/>, 7 (l, 2, />, 729, co/, 7);

23 i2in om. ö^(? Hivc/e/z^l


25? De correptione et ßratla

l?eati erant antec^uain ca6erent et xe in inixeriain caxurox exxe ne-


25 xcieoant, erat tainen a6liuc c^uo6 eoruin a66eretur l?eatitn6ini, xi
per lil?eruin aroitriuin in ueritate xtetixxent, 6onec ixtain xuininae
oeatitu6inix plenitu6inein tainc^uain praeiniuin ioxiux oerinanxio-
nix accioerent, i6 ext, ut ina^na per xpirituin xanctuin 6ata aoun-
6antia caritatix 6ei, ca6ere ulteriux oinnino non poxxent et lioc 6e
30 xe cenixxiine noxxent. I^anc plenitu6inein l?eatitu6inix non liaoe-
l?ant; xe6 c^uia nexciel?ant xuain luturain inixeriain, ininore c^ui-
6ein xe6 tainen oeatitu6ine xine ullo uitio irueoantur. l^ain xi
5uuin caxuin luturuin noxxent aeternuinc^ue xuppliciuin, l?eati uti-
c^ue exxe non pc>xxent, c^uox nuiux tanti inali inetux iain tunc inixe-
35 rox exxe coinoelleret.
28. 3ic et noininein lecit cuin lil?ero aroitrio, et ^uainuix xui
luturi caxux i^naruin, tainen i6eo oeatuin c^uia et non inori et
inixeruin non iieri in xua potextate exxe xentieoat. In c^uo xtatu
recto ac xine uitio, xi per ipxuin lioeruin arl?itriuin inanere uolu-
5 ixxet, prolecto xine ullo inonlx et inielicitatix experiinento acci-
peret illain, inerito nuiux perinanxionix, l?eatitu6inix plenitu6i-
nein c^ua et xancti an^eli 8unt l?eati, i6 ext, ut ca6ere non pox5et
ulteriux et noc cenixxiine xciret. l^ain nec ipxe poxxet etiain in
para6ixo oeatux exxe, iinino ioi non exxet, ul?i exxe inixeruin non
10 6eceret, xi euin xui caxux praexcientia tiinore tanti inali inixeruin
iaceret. ()uia uero per lioeruin aroitriuin 6euin 6exeruit, iuxtuin
iu6iciuin 6ei expenux ext, ut cuin tota xua xtirpe, c^uae in illo a6-
liuc poxita tota cuin illo peccauerat, 6ainnaretur. (^uotc^uot eniin
ex liac xtirpe ßratia 6ei lil?erantur, a 6ainnatione utic^ue lioeran-

25 erant m«, n° /^, ^22 31 ininorein m55, n° ^, 77s, H


28,2 luluri c>m, /iine/,, 5lc et non ^6, 24 h>, 274, 77s) 3 ini5eruin non coc/c/.
/; /i^e/,, «c et non 46, 24 h>. 274, 779); non ini5eruin t^, nonn«//l ?-ecc, aiv^e
^z/?l^ 5 accipere/1^^2/il 6 liuiu5^ liuiu5ino6i nonn«//l>ecc, at)cc/e^/>l^;
//lnc,, />^ae^, 7/ (7^7 d) 7 in c^u2 O/<? 8 nec^ neczue «U.; quoino6o <?;
//lnc,, />^eci, 77 (7^7 <I) I2 tiinore^ « tiinor O^dc?! //lne„ />^eci, 77 (7^7 d)
«p. 27-29 253

tur, c^ua iain tenentur ooxtricti. Vn6e etiainxi nullux lioeraretur, 15


iuxtuin 6ei iu6iciuin neinc> iuxte reprenen6eret. ()uo6 er^o pauci
in coinparatione pereuntiuin, in xuo uero nuinero inulti liieran-
tur, ßratia lit, ^ratix lit, ßratiae xunt a^en6ae c^uia lit, ne c^uix
uelut 6e xuix ineritix extollatur, xe6 omne n o^5l?-«Ht«^, et ^«l ^/o-

XI. 29. ()ui6 er^o? ^ain non naouit 6ei ßratiain? Iinino uero
naouit ina^nain, xe6 6ixoarein. Ille in oonix erat c^uae 6e l?onitate
xui con6itorix acceperat - ne^ue eniin ea l?ona et ille xuix ineritix
coinoarauerat, in c^uioux prorxux nulluin patieoatur inaluin - ,
xancti uero in Nac uita, a6 c^uox pertinet lioerationix naec ßratia, 5
in inalix xunt ex o.uil?ux clainant a6 6euin: /.lbe?-H no5 ^ mH/o. H1e
in illix l?onix (1nrixti inone non e^uit, ixtox a reatu et nere6itario
et proprio illiux a^ni xan^uix aoxoluit. Ille non opux naoeoat eo
a6iutorio, c^uo6 iinplorant ixti cuin 6icunt: ' p^c/eo a/lHm /e^em ln
mem^> me«, ?-e/?«znHntem /e^l ment« meHe, et c^M«^ntem me in 10
/e^e /?eccHtl, ^«^e «t ln mem/^« me«. /n/e/lx e^o ^omo, ^«« me
/lbe?n^t c//e co^o?-e mo?-t« ^«l«5.>? (?^tlH c/el /?e?- /««?n dA?nt«m
^omln«m no5l?-«m', c^uoniain in eix c^?-o conc«/?«cl^ Hc/tte?-5«5 5/?l>l-
t«m et 5/?l>lt«5 Hc/«e««5 e^?-nem, atc^ue in tali certainine lal?orantex
ac periclitantex 6a« xioi pu^nan6i uincen6i^ue uinutein per 15
dnrixti ßratiain poxcunt. Ille uero nulla tali rixa a xe ipxo a6uer-
xu5 xe ipxuin lentatux atc^ue turoatux, in illo l?eatitu6inix loco xua
xecuin pace lrueoatur.

28,19 Koin. 3, 19 j I dor. 1, 31; II ^or. 10, 17


29,6 I^anli. 6, 13 9 Koin. 7, 23-25 13 Qal, 5, 17

15 qua^ula^/1/ ^ tenedaniur O/^t? 16 iu5iuin iu6iciuin 6ei t?-, O^(?


18 ßrati2 lit om. //lnc,, />^ae^. 76 (7^^ H)
29,2 6e om, s^(?c? aivck^l^; c/ /ntw^., />. 794 4 nullum prorxu5 t?-.
^/1//I2^^O^c- 16 a S^Owc?abc<ie/z/>l; //lnc,, /„-aeci, 22 (725, 207 ö); 6e
254 D? correptione et ßrati^

30. ?roin6e etxi non interiin laetiore nunc, ueruintainen


potentiore ßratia in6i^ent ixti, et c^uae potentior c^uain 6ei uni^e-
nitux liliux, aec^ualix patri et coaeternux, pro eix noino lactux et
xine xuo ullo uel ori^inali uel proprio peccato ao noininioux pec-
5 catorioux crucilixux? ()ui c^uainuix 6ie tenio rexurrexit nuin-
c^uain inoriturux ulteriux, pertulit tainen pro inortalioux inor-
tein, c^ui inonuix praextitit uitain, ut re6einpti eiux xan^uine, tan-
to ac tali pi^nore accepto 6icerent: 5l c/e«5 /)?-o noi>«, ^«« contra
no5,^ ()«l /l/lo /?w/??-lo non /?e/?e?-clt 5ee/ /??-o noi>« omnii>«5 t^Hc/lt
10 e«?n, ^«omo</o non et c«m l//o omni^ no^« c/onH«lr? Deux er^o
naturain noxtrain, i6 ext aniinain rationalein carneinc>ue noininix
dnrixti xuxcepit, xuxceptione xin^ulariter iniraoili uel iniraoiliter
xin^ulari, ut nullix iuxtitiae xuae praece6entioux ineritix liliux 6ei
xic exxet ao initio c^uo exxe noino coepixxet, ut ipxe et uerouin
15 c^uo6 xine initio ext, una perxona exxet. l^Iec^ue eniin c^uix^uain
tanta rei nuiux et li6ei caecux ext i^norantia, ut au6eat 6icere,
c^uainuix 6e xpiritu xancto et uirßine ^laria liliuin noininix na-
tuin, per lioeruin tainen aroitriuin oene uiuen6o et xine peccato
oc>na opera lacien6o ineruixxe ut exxet 6ei liliux, rexixtente euan-
20 ^elio atc>ue 6icente: l^e?-/?«n, c^o/^«?n «t. l^ain uoi noc iactuin

32,15 qul5qu2in ,,, 32,22 nodi^ c>m, /1/1//12^^

52,8 Koin. 8, 31-32 20 loK. 1, 14

30,3 ei5) nodi5 /"/o^„ ;em, < 7^ (729 O) j «2^ ei 5! //l„c,, />^e^, 22 (207 ö)
4 5ua coc/c/, / ("<?lc 5uo ex ^55, ?-t^tlt«lm«5") ^; om, nonn«//l ^ecc,, aivcie/g/>l;
/7o^,, 5enl, < 7^ (729O) 5 re5urrexerii 0(? 9 lilio proprio ö^O<?c?a^e
/zM; //lnc,, />^e<i, 22 (207 d); ^ (^7 s); /7o^,, 5enl. < 7^ (7^0 /1.- proprio
iilio); lilio 5uo ^4/i//12^^/ (c/e«t 5uo ln zraecu; c/ 75,2 et /nt?-u^,, />, 7s9)
12 d^rini /1/1 //i2^^ zl) ("/Im, ^>. /,o«, dliri5tu5, ^se/l«5 />nttT-lo?-« ^«aeciim
o/>«5c«/l />«l«5 ec/ltlone; ^z^> d1iri5tii >^«li,«5 con5entlt Hntl^«u5lm«5 coc/ex
dockien5u" l»/1V ^; "<Iliri5iu5 ö^O^da^e^; tto7., ^ent. < 74 (730/1); c/
/ln. 27 (initium lloininl5 dliri5il); c/ /nt?-c>^,, />. 794 13 nulliu5 ö/5/4^4 /^42
/1Ä); nullu5 m5, n° 4s, a; nulli / (2a ec/,), in eclltlonli,«5 (3a«me et Mzne
5e^xentli>«5 exce/>la l//a /-ozzlnl 17 6e uirßine m55, n° 7^, 74>/, 745, ^
«p. 30-31 255

ext nixi in utero uirßinali un6e luit initiuin lioininix dlirixti?


Iteinc^ue uirßine re^uirente c^uoino6o lieret c^uo6 ei per an^eluin
nuntiaoatur, an^elux rexpon6it: H?l>lt«5 5Hnct«5 5«/?e?-«enlet ln te et
«l>t«5 H/t«5l>nl oi>«mi>^i>lt tli>l; /?w/?te?-eH, <^«oc/ n^cet«?- ex te
5Hnct«m, «oc^i>l^?-/l/l«5 c/ei. '/'^o/?te?-e^' inc^uit non propter opera 25
c^uae non6uin nati utic^ue nulla xunt, xe6 '/??-o/?te?-e^', c^uia 5/?l>it«5
5Hnct«5 5«/?e?-«e?llet ln te et «l?-t«5 H/t«5lml ot'«?ni>^i>lt tl^l, ^«oc/
n>«cet«?- ex te 5^nct«m, «oc^blt«^/!/l«5 c/ei. Ixta natiuitax prolecto
ßratuita coniunxit in unitate perxonae noininein 6eo, carnein
uerl?o. Ixtain natiuitatein l?ona opera xecuta xunt, non l?ona 32
opera ineruerunt. I^ec^ue eniin inetuen6uin erat, ne ixtc> inellal?ili
ino6o in unitatein oerxonae a uerl?o 6eo natura liuinana xuxcepta,
per lioeruin uoluntatix peccaret arl?itriuin, cuin ipxa xuxceptic>
talix exxet ut natura lioininix a 6eo ita xuxcepta nulluin in xe
inotuin inalae uoluntatix a6inineret. ?er nunc ine6iatorein 6eux 35
c>xten6it eox, c^uox eiux xan^uine re6einit, lacere xe ex inalix 6ein-
cepx in aeternuin l?onox, c^uein xic xuxcepit ut nuinc^uain exxet
rnalux nec ex inalc> lactux xeinper exxet l?onux.
31. Ixtain ßratiain non naouit noino priinux, c^ua nun^uain
exxe uellet inalux; xe6 xane nal?uit, in c^ua xi perinanere uellet,

c/««nt/1/1^^^

23 Luc. 1, 35

22 uirßine rec^uirente ccx^c/, a/? ("lt^ commo^l«5 H«^m uirßini rec^uirentiz con-
5enllt /1m, " ^ ^H^) l/^; uirßini requii-enti i>ceie/z 23 5uperueniet in te^j ueniet
xuper ce ö^(3, 5eci lM «e^« 5em/?e^ ln /i«z«5tlnl o/?e?-li>l« 29 uniiatem ö^;
^/o^., -ent. 4, 7^ (7^0 d) 32 unii«e a/l^«ot ^ecc,; c/ /nt?-<>^., />. 79H 33 ip5a^
I5ia M5. n ° 70, /M 34 5u5cepti /7o^., 5ent. 4, 74 (7^0 d) 38 nec co<ic/. /
("lt^ l^7tlcanl ^«Hl«o?- m«, /1/ll /li^-l ^-ai,cci^ />ai>ent ne. ... /n />«te?-lo^«5
no?ln«//u ^-zl^^ H^lecla /n«lc«/H ^ezante ne ex inalo laciu5 non 5einpel- e55e1
donu5"); //o?-,, 5ent. ^, 7>/ (7^O (7>; ne a^cc/eWi^ j 5einpe^ non />^em, zl^;
5«6/»-«em, m5. n° ss
31,2 e55e uellet malu5^ enei inalu5 O/^d; uellet e55e in2Iu5 l?-, e^c/.; //lnc,,
2HH De correptione « ^r«la

nuinc^uain inalux exxet, et xine c^ua etiain cuin litiero ^rtiitrio ti»
nux exxe non poxxet, xe6 eain tainen per lineruin aroitriuin 6exe-
5 rere poxxet. I^ec ipxuin er^o 6eux exxe uoluit xine xua ßratia,
c^uein relic^uit in eiux lioero aroitric>. ()uoniain lioeruin artiitri-
uin a6 inaluin xullicit, a6 >?onuin autein paruin ext, nixi a6iuuetur
ao c>inniootenti l?ono. ()uo6 a6iutoriuin xi noinc> ille per lil?e-
ruin non 6exeruixxet aroitriuin, xeinper exxet oonux; xe6 6exeruit,
10 et 6exenux ext. I-ale c>uippe erat a6iutoriuin c^uoc, 6exereret cuin
uellet et in c>uc> perinaneret xi uellet, non c^uo lieret ut uellet.
I^aec ext priina ßratia c>uae 6ata ext priino T^6ain, xe6 nac poten-
tior ext in xecun6c> ^,6ain. ?riina ext eniin c^ua iit ut lial?eat noino
iuxtitiain xi uelit; xecun6a erßo plux potext, c^ua etiain iit ut uelit,
15 et tantuin uelit tantoc^ue ar6ore 6ili^at, ut carnix uoluptatein
contraria concupixcentein uoluntate xpiritux uincat. ^>lec illa

ck5«nt/1^ /^2^4^

3 litlerci^ 5uo />^aem, D/^(? 6 c^uein^ ö^(? a^cc/^ ^/o?-,, 5enl. 4, 7I (7^l) /));
lc/,, tenenc/, 3 (70s9 D); qu2in D^(?z^l/^ 7 paruin co^c/. ai>«/e//A^ (i> et c/ in
ma?F, "a/li^ ninil", 5ec/ /erlio ninil in n«//o coc/lce ln«enlt«?); //lnc,, />?nec/, 27
(793 d); ^a?-,, tenen<i, 3 (70s9 O); 5ent, < 75 (7^0 O); ninil ))M ("26 bonun1
autein paruin e5i 5lc m55 4 con5entlentl/?«5 «eteni>«5 «c<7«5«, c«l«5moH /oc«-
tlon« zene^e «lit«?- /1«z. ,., /?e?/ l«5l. cH/>, 7!?") l, ec/, ^omHna 7653; paruuin
m«, n° 46, 4s, sl); /,«/>., co//ect, (6I9O); ac! indluin 5atl5 e«, aä l?ouuin uero
non ^/«c. c/e //a/«, z/o«a //, ciut, 25, 79 (t, 2, />. 2^4); c/^ /nl^ex7,, />. 796
9 arbilriuln non 6e5erui55ei t?-. O/- 12 priin2 e5i l?-, /?/>/ ^ naec d-/-aivc/e^;
//lnc,, />«ec/. 77 (206 /)); om. Ol 14 5i cociÄ. ec/c/. (^ "^t5, ^«oc/ci^m />Hivl
iu5tiiiain qua uelil, 5ec/ conl?n /1«z«5tlnl 5ententlHm «tl etiam «c 5e^«entli,«5");
qua m55, n° 29, 7<?7; c^u2in a/l^«ot ?-ecc, ^ erzo plu5 pote5i co^c/. eciÄ, (?-/ "(?u-
te?-c, m5 plu5 potenx, ami55o erßo" ^2I5o^; c/ <3. /o//let, I,« met/>«/e5 ^
/nlw<i„ note 51 />, 9^-92) 15 uolupt«ein 0/^(?; ^«/z., c?-,?,. 77, 7 h>, 643-4) a
(</ <3, /o//ltt, ^^.0Q//1 ^ /ml^menül />at^tl<7H XX/^, 799^ />. 709-777);
uoluni2tein s^<?; //lnc,, />^eci, 77 (206 O); ^/c>^,, 5ent, < 75 (7^0 O); ivck/z/>
("M, c/«o />w uolunt2tein /ez«nt uoluptatem, te?-tl«m />?V uoluntate, uolun-
tati «t ac/ 5«/>e?-lo?-a />e?-tlne^t, 5ec/ nl/?l/ lmm«l^m«5") l/ ("da^a/en5« coc/, ^-m5,
n° 704^: contrarl2m concupi5cente uoluntate 5piriiu5, /)«o a/ll m» ^ectl«5
t^e5,- m55, n° 7<?, 72<?, 742^ conn-2ri2 concupi5centein uoluntati 5pirilu5") ^
«p. 31-32 257

^ui6ein parua erat, c^ua 6einonxtrata ext etiain potentia lioeri


armtrii, c^uoniain xic a66iuual?atur ut xine noc a66iutorio in oonc>
non inaneret, xe6 noc a6iutoriuin xi uellet ^exereret. I^aec autein
tanto inaior ext, ut paruin xit noinini per illain reparare per6itain 20
lioenatein, paruin xit 6enic^ue non poxxe xine illa uel apprenen-
6ere l?onuin uel perinanere in l?onc> xi uelit, nixi etiain elliciatur
ut uelit.
32. I-unc er^c> 6e6erat noinini 6eux oonain uoluntatein, in
illa c^uippe euin iecerat c^ui iecerat rectuin; 6ecierat a6iutoriuin
xine c^uo in ea non poxxet perinanere xi uellet, ut autein uellet in
eiux lioerc> reliquit aroitric>. ?oxxet er^o perinanere xi uellet, c^uia
non 6eerat a6iutoriuin, per c^uo6 poxxet et xine c^uo non poxxet 5
oerxeueranter oonuin tenere quo6 uellet. 3e6 c^uia noluit perina-
nere, prolecto eiux exi culpa, cuiux inerituin iuixxet, xi perinanere
uoluixxet xicut iecerunt an^eli xancti, c^ui ca6entioux aliix per live-
ruin aroitriuin, per i6ein lioeruin aroitriuin xteterunt ipxi et
nuiux perinanxionix 6eoitain inerce6ein recipere ineruerunt, tan- 10
tain xcilicet oeatitu6inix plenitu6inein, c^ua eix certixxiinuin xit
xeinper xe in illa exxe inanxurox. 3i autein noc a6iutoriuin uel an-

^e5«?n/1/i//12/^

17 c^u2e/^i 19 perinane«t /-«/z., t?,n, 77, 7 (c/ /, 75) 20 illain^ illiu5


//lnc,,^^, 22(207 ö)
32,1 6eu5 lioinini t^. /-/o?-,, 5ent, 4, 75 (72^ ^); 5«mma 5enl., T>. ^, «/>, 7
(99^4) ^ oonain s^<? aivcie/z^ ("^«<,l«c>^ m« /oco l?onain /ez«nl licier2ln 5ec/
/c>c«m «« c/«i>lto a ^«o/>l^m lmm«tHt«m, >z«l />«la?it />?-lm«m ^omlnem non
/««5e ln l«5lltlH c?-e^l«m, 5«/ omnino ?^lc«/e, c«m «e/ />oc /liva totl« /1«z«-
«ln«5 c/l«e^«m lnc«/cet") l/ ("5 >n« lide«in") ^; /-/o?-,, 5ent, 4, 75 (72^/1)^lide-
rain O/^(7 2 6e6e«1 ö^(? aiv<ie/ ("/.o«, 6e6ei-at et ..,"); /7o^,, tenen<i, ^ (709l)
/i); cje6erat et O^O^^; 6e6il ^«mma 5ent,, T>, ^, <7H/>. 7 (99^) 5 6eerat^
6e6erat m55, n° 2^, 49, 7), ss, 7^, a et c/ ftn ma^z, "/1/, non 6eer21" c«m nu,
n°707)^ce 6 czul2^uomain^c? 7 e5i culp2 ö^DW; /7^,, 5ent. 4, 75 (7^7
/1); tenenci, ^ (7090 ^); culpa e5i l?-, d ec/^, 10 pernianxioui5 Ö(7/^; c/
27,27; in2u5ioni5 ö^<3 a^e/^l; /7<>?-., 5enl. < 75 (737 ^); tenenci, ^ (7090
/1); /1/«c, cie //a/el, z/o«H //, c/ul, 5, 7<? (t, 2, />, 49) l 1 «i) lii ) ln H/>/><,^t«
("t?« ^ltlcanl " ^ - m«, n ° 74^, ^4< 745^)
258 De correptione ei ßr2ti2

^elo uel noinini, cuin priinuin lacti xunt, 6eluixxet, c^uoniain non
talix natura lacta erat ut xine 6iuino a6iutorio poxxet inanere xi
15 uellet, non utic^ue xua culpa ceci6ixxent; a6iutoriuin c^uippe 6e-
luixxet xine c^uo inanere non poxxent. l>Iunc autein c^uioux 6eext
tale a6iutoriuin, iain poena peccati ext; c^uioux autein 6atur,
xecun6uin ßratiain 6atur, non xecun6uin 6eoituin; et tanto
ainoliux 6atur per lexuin dnrixtuin 6oininuin noxtruin, c^uioux i6
20 6are 6eo placuit, ut non xoluin a6xit xine c^uo perinanere non
poxxuinux etiain xi ueliinux, ueruin etiain tantuin ac tale xit ut
ueliinux. kit c^uippe in nooix per lianc 6ei ßratiain in oono recioi-
en6o et perxeueranter tenen6o, non xoluin poxxe czuo6 uoluinux,
ueruin etiain uelle quo6 poxxuinux. ()uo6 non luit in noinine
25 priino: unuin eniin noruin in illo iuit, alteruin non iuit. I^ain-
c^ue ut reciperet l?onuin ßratia non e^el?at, c^uia non6uin per6i-
6erat; ut autein in eo perinaneret e^eoat a6iutorio ßratiae, xine
c^uo i6 oinnino non poxxet; et acceperat poxxe xi uellet, xe6 non
naouit uelle c^uo6 poxxet; nain xi nal?uixxet, oerxeueraxxet. ?oxxet
32 eniin perxeuerare xi uellet; c^uo6 ut nollet, 6e lil?ero 6excen6it
aroitrio c^uo6 tunc ita lioeruin erat, ut et l?ene uelle poxxet et
inale. ()ui6 erit autein lioeriux lioero aroitrio, c^uan6o non potu-

32,22 per n2nc^ lnc, /1/i//12^^

13 cuin coc/^, aivc/e/? ("menc/o5e c^uain priinuin") /; qu^in^zl^ 15 ceci6i55et


^«^im^ 5ent,, T>, ^, ca/>, / (99/1) 16 po55et 5«mma 5ent,, T>, ^, ca/>, / (99^)
22 265ii^ ita 5i1 (?, m5, n° 74/ 22 lii^ e5t ai,cc/e^^ ("m« con5tHnte?- /ez«nt Ni
..,, ^e/l^«lm«5 5«men ^«o^^ai,ei,ant exc«5a") l 27 amuic>rluin/1/1/^? 28 5i
uellei po55e t^, 5«mma 5ent,, ?>, ^, ca/>, / (99 /1) 32 eniin per5euerare /1/1 i
/12^^ / ("^ttl eci2in xi uell«, />/e?-l^«e m« omltt«nt etiain, c«l«5 />a«lc«/He
/oco «n«5 e l^il, ^»?n5, n° 7^^ />ai,et ^62in"; t>«n</em text«m /»ne^et ^ ^"eniin
perxeuerare ^6arn"^ eniin per5euer^re etiain m5. n° 7^7, ai>c^eA/?l; «i2in
perxeue«« ö^/)/-(3; eniin eti2in perxeue«« (? 31 et> /^^4//12/1^/ (7^ ec/,),
Mzne; om, ö^/)/<? ai,cc/e/z/>l) (2a ec/,) ^, <?H«me 32 2utein eril t^, nonn«//l
?-ecc,; ^«zl/>/>,, «cc, 2s5 </>, 979, 5); erat //inc,, />?-aeci, 2^ (20s (1)^ etiain /1^ae/,,
«c et nun ^4, s h>, 7s< 54) ^ potuerii coH/.; ^«zl/>/>., e^cc, 2s5 h>, 979, 5);
//lnc,, />^ec/. 2^ (20s «I); /1^e/,, 5ic et non 3< s (p, 7s< 54); poterii ecici,
«p, 32-34 25?

erit xeruire peccato, c^uae lutura erat et noinini, xicut lacta ext
an^elix xanctix, inercex ineriti? I^unc autein per peccatuin per6ito
oono inerito, in nix c^ui lioerantur lactuin ext 6onuin ßratiae, 35
c^uae inercex ineriti lutura erat.
XII. 33. ()uapropter, oina ixta c^ui6 inter xe 6illerant, 6ili^enter
et uißilanter intuen6uin ext: poxxe non peccare et non poxxe pec-
care, poxxe non inori et non poxxe inori, oonuin poxxe non 6exe-
rere et oonuin non poxxe 6exerere. ?otuit eniin non peccare
priinux noino, potuit non inori, potuit oonuin non 6exerere. 5
I^uinc^ui6 6icturi xuinux: non potuit peccare, c^ui tale naoeoat
lioeruin aroitriuin? aut: non potuit inori, cui 6ictuin ext, xi pec-
cauerix, mo«e mo?-le?-«? aut: non potuit oonuin 6exerere, cuin
noc peccan6o 6exeruerit, et i6eo inonuux xit? ?riina er^o lioenax
uoluntatix erat, poxxe non peccare; nouixxiina erit inulto inaior, 10
non poxxe peccare. ?riina iininortalitax erat, poxxe non inori;
nouixxiina erit inulto inaior, non poxxe inori. ?riina erat oerxeue-
rantiae potextax, oonuin poxxe non 6exerere; nouixxiina erit perxe-
uerantiae lelicitax, oonuin non poxxe 6exerere. l>Iuinc^ui6, c^uia
el-unt oona nouixxiina potiora atc^ue ineliora, i6eo luei-unt illa 15
priina uel nulla uel parua?
34. Iteino^ue ipxa a66iutoria 6ixtin^uen6a xunt. T^liu6 ext a6-
iutoriuin xine o.uo alic^ui^ non tit, et aliu6 ext a6iutoriuin c^uo all-
c^ui6 lit. I^ain xine aliinentix non poxxuinux uiuere, nec tainen
cuin a6luerint aliinenta, eix lit ut uiuat ^ui inori uoluerit; er^o
a6iutonuin aliinentoruin ext xine c^uo non tu, non c^uo lit ut ui- 5

33,7 Qen. 2, 17

33 quae lutul-2^ c/^ /ntwci,, />. 79s 34 2nßeli5 ^4/1^^lO/^(7/; et />«em,


s^<3 ai>c^^/>l^; //inc,, />^eci, 22 ln/lne (207 d); 2^ (20s d) j per peccatuin^j
pro peccato m5, n° 70; ^«zl/>/>., exc, 2s5 </?, 979, 7, m5, 1^)
33,4 et om, ö/5(3 a/?ccie 9 uolunta5 li^eri«l5 O(? 13 pe«euerantiae lelici-
iax coci<i.z /5«zl/>/>,, exc, 2s5 h>, 979, 2^); /-/o?-., 5ent. 4, 76 (7^7 d); lelicilax per-
2HN De correptione et ßr«ia

uainux. /^,t uero oeatitu6o c^uain non nal?et noino, cuin 6ata lue-
rit, continuo lit l?eatux. ^,6iutoriuin ext eniin non xoluin xine
quo non lit, ueruin etiain c^uo lit propter c^uo6 6atur. ()uaprop-
ter noc a6iutoriuin et quo tit ext et xine c^uo non lit, c^uia et xi
1 l) 6ata iuerit noinini oeatitu6o, continuo iit oeatux, et xi 6ata nuin-
quain luerit, nuinc^uain erit. Aliinenta uero non conxec^uenter
laciunt ut noino uiuat, xe6 tainen xine illix non potext uiuere.
?riino itac^ue noinini, c^ui in eo oono c^uo lactux erat rectux acce-
perat poxxe non peccare, poxxe non inori, poxxe ipxuin oonuin
15 non 6exerere, 6atuin ext a6iutoriuin perxeuerantiae, non c^uo
iieret ut perxeueraret, xe6 xine c^uo per lioeruin arl?itriuin perxe-
uerare non poxxet. I>Iunc uero xanctix in re^nuin 6ei per ßratiain
6ei prae6extinatix non tale a6iutoriuin perxeuerantiae 6atur, xe6
tale ut eix perxeuerantia ipxa 6onetur; non xoluin ut xine ixto
20 6ono perxeuerantex exxe non poxxint, ueruin etiain ut per noc
6onuin non nixi perxeuerantex xint. >Ion xoluin eniin 6ixit: 5lne
me ni/?l//?ot«tl5/Hce?-e, ueruin etiain 6ixit: /Von «o5 me e/e^«t«; 5ec/
e^o e/e^l «o5, et /?o5«l «o5, «t eHt«, et /?-«ct«m H^e?-Htl5 et /^«ct«5
««te?- mHnent. ()uioux ueroix eix non xoluin iuxtitiain, ueruin
25 etiain in illa perxeuerantiain xe 6e6ixxe inonxtrauit. dnrixto eniin
xic eox ponente ut eant et lructuin alierarit et iructux eoruin
inaneat, c^uix au6eat 6icere: 'non inaneoit'? c^uix auoeat 6icere:
'lorxitan non inaneoit'? 5ine/?HenltentlH 5«nt enim ^ona et «oc^tlo

54,21 loli, 15,5 22 lon, 15, 16 28 Koin. 11,29

34,9 exi et quo Ki t^. Od 1 5 era1 s^(3; ^«^l>/>., «cc, 2s5 (?, 920, 72); c>m,
/1/1^2/^; lue«i ^ m5. n° 720, ecici,; //inc,, />^eci, 76 (7^ /^); e5i Od;
^elmi,, «lt, cHnon. I (^. 7s, s9) ^ rectu5 om, l 18 tale co<ic/, /^; ^«zl/>/>,, exc,
2s5 </>, 920, 7/); tantuln tale ai,c^e/z^ ("l^ocem tautuin n«//a /eze/>ant ^i«,, 5ec/
c«m ac/c/at«?- ln «ete«^«5 exc«5« et />««/c> />o5t 5lml/« ?-e^et>lt«?- «u«m e5t ?-e/ln-
^«e^e") l 23 e2ti5 el^ eante /?o^,, ex/>«, in 7?om, 77, 29 ^/ö/, 76^2) 26 eo5
5ic t^. /) 27 qui5! ,,, inanet>il ö/5/1/i//12/1^(?(I-/ ("//lc ec/ltl />^ete^e«nc c>ui5
2u6eat 6icei-e I^lon inanel?it, //ai>enl ici omne5 />?-o/>e m«") ^; om, O ai>cc/e/z/>l
28 5unt eniin) 5uni Dd-; enim 5unt t^, nonn«//l wcc,
«p, 34-35 261

c/el, xe6 uocatio eoruin <^«l 5ec«nc/«m /??-o/?o5lt«?n «oc^tl 5«nt. ?ro
nix er^o interpellante dnrixto ne 6eliciat li6ex eoruin, xine 6uoio 30
non 6eiiciet uxc>ue in iinein ac per noc oerxeueraoit uxc^ue in
linein, nec eain nixi inanentein uitae nuiux inuenit nnix.
35. lvlaior c^uippe lioenax ext necexxaria a6uerxux tot et
tantax tentationex c^uae in para6ixo non luerunt, 6ono oerxeue-
rantiae inunita atc^ue lirinata, ut cuin oinnioux ainorioux terro-
rioux errorioux xuix uincatur nic inun6ux; noc xanctoruin inan^-
ria 6ocuerunt. Deni^ue ille, et terrente nullo et inxuper contra 5
6ei terrentix iinperiuin lioero uxux aroitrio, non xtetit in tanta
lelicitate, in tanta non oeccan6i lacilitate, ixti autein, non 6ico
terrente inun6o xe6 xaeuiente ne xtarent, xteterunt in li6e; cuin
ui6eret ille l?ona praexentia quae luerat relicturux, ixti lutura c^uae
accevturi luerant non ui6erent. Vn6e noc nixi 6onante illo a c^uo 10
inixericor6iain conxecuti xunt ut li6elex exxent, a c>uo accepei-unt
xpirituin non tiinorix c>uo oerxec>uentil?ux ce6erent, xe6 uirtutix et
caritatix et continentiae c>uo cuncta ininantia, cuncta inuitantia,
cuncta cruciantia xuoerarent? Uli er^o xine oeccato ullo 6ata ext,
cuin ^ua con6itux ext, uoluntax lioera, et eain lecit xeruire pecca- 15
to; noi^in uero cuin niixxet uoluntax xerua peccati, lioerata ext
per illuin c^ui 6ixit: A «o5/l/l«5 /li>e^^e?-lt, t«nc «e?-e /li>e^ ent«,
Lt acceperunt tantain per ixtain ßratiain lioenatein ut c^uainuix,

29 Koin, 8, 28
55,17 loli, 8, )ö

30 erßo^j ißitur m», n° 7«, 7^, 746-750, /; ^«zlM, ex<7, 2s5 </>, 920, ^0);
/^/o?-,, ex/>«, ln /?om, 77, 29 ^/o/, 77^7) 32 inuenii coc^, ai,rc/e/z; ^«^l/>/>,, exc,
2s5 h>, 927, 2); /7o7,, «c/>«. ln /?om, 77, 29 (/ö/. 7/^y; inueni« /> (>w
inuenii") l/ ("^4m ^ et mü inuenii") ^
35,1 26uer5u5^ et lnter /1^4^/12^^ 5 ille coc/c/, /^ (m ma^l^e ille «/ «l
^6ain); ille ^6am m5, n° 95, aivc/e^l ^ 5uper D^d 7 in^ ei/>nlem, m«, n°
74, 74^-^^5, ^ 12 ui6ereni coc/c/, z/? ("/?e?^t?e^m ui6erum") l/^; ui6erunt m5,
n° s6, a^ccie/ 16 liben2 /1t?>le/,, 5l-c et non ^4, 7!? h>, 7s4, 67) 18 2cceperunt
/)(?; ^«zl/>/>,, exc, 2s5 ^>, 927, 27 /,?^; 2ccepii i?/'/), e/ /ln, 77; accipiunt ^/1/
/12/1^eM; accepit ö^(3
252 De correptione et ^ratia

c^uain6iu nic uiuunt, pu^nent contra cc>ncupixcentiax peccato-


20 ruin, ei5c>ue nonnulla xuorepant propter c^uae 6icant auoti6ie:
/)l>nltte noi>« c/ei>lt^ no5t?-H, non tainen ultra xeruiant peccato
ouo6 ext a6 inortein, 6e c^uo 6icit Ioannex apoxtolux: ^5t /?ecc^?«?n
H^ mo^tem, non /??-o l//o Hco «t w^et. De c>uo peccatc>, c^uoniain
non exprexxuin ext, poxxunt inulta et 6iuerxa xentiri; e^o autein
25 6ico i6 exxe peccatuin, /l^e?m <^«ae ^e^ H/ectionem o/?e^t«?- 6exere-
re uxc^ue a6 inonein. I^uic peccatc> ultra non xeruiunt, non priina
con6itione xicut ille lioeri, xe6 per xecun6uin ^6ain 6ei ßratia
lioerati, et ixta lioeratione naoente5 lioeruin aroitriuin c^uo xerui-
aiit 6eo, non c^uo captiuentur a 6iaoolo. Lioerati eniin a peccato
30 xerui xunt lacti iuxtitiae, in c>ua xtaount uxcue in linein, 6onanie
xioi perxeuerantiain illo c^ui eox praexciuit et prae66extinauit, et
xecun6uin propoxituin uocauit er iuxtiiicauit et ßlorilicauit,
c^uoniain illa c^uae 6e nix proinixit etiain lutura iain lecit, cui pro-
ininenti c^lHt ^^^m, et c/e/?«t^t«m «t l//l <«/ l«5tltlHm. Decut

21 l^2nli. 6, 12 22 I loli, 5, 16 25 <3al, 5, 6 29 libe«1i ... 30 lu5tin2e)


c/ Koin, 6, 18 32 5ecun^uin ,,, ßloriticauit) c/ Koin, 8, 28-30 34 Kom, 4,
3

20 nonnulla) nulla/1/1^ ^ 6icent^/i//i2 21 ultr2 cocici, Hiv^e/^/?


("menc/«e uliro ln/^/i") i/^; ultro/2/) 23 rozel coc/c/7. / ("ec/ltl ul rozel czui5,
/1i?«l c^ul5 a m« et a z^aecu text« /o/«nn«") ^; ^«zl/>/>., exc, 2s5 (/>, 927, 27);
roßet c^ui5 m«, n° 70, 20, 67, 7^, 99, 777, 726, 72s, H^ccie/z^l; /?at^,, ^«e<i, /
(36 s); (?^tt,, <iec?-, 2 />, c<,, 3^, ^«, ^, c, 59 (/, co/, 7774); c^ui5 roßei ^l«, »° 2,
2), 37i,, 95, 97 25 i6 e55e 6icc> l?-, /?al^,, />^aec/, / (36 ö); 6ico Koc e55e (?«t,,
c/ec?-, 2 />, ca, 3^, ^«, ^, c, 59 (/, cc>/, 7 7 74) 26 6e5eruiunt O(? 28 5eruiunl
/?al?-a., />?-ae^, / (36 ö) 30 5um l2cti ö^/^^2^^(3; ^«zl/>/>,, exc, 2s5 h>, 922,
7); lacti 5unt t^. O/-(?e<ic/.; /?at^l,,/>^e^, /(36ö) 31 per5euerantiain illci
eo^,; ^«zl/>/>., exc, 2s5 </>, 922, s); /^t^a,, /"-aec/, / (36 d); illo pel-xeueranil2in
t^, eci<i, 32«>om, 0 j et ßlorik«uii ö^O^d; ^«zl>/>,, exc, 2s5 <> 922,
70); om, /1/1//12^l; /?H^a., />^e<i, / (36 (I) 33 6e lii5 öF/1/1^^^c?/ ("//ic
en ecilt« c>mu5«m c!e ^«oc/ ex5t^t ln co^c/, m«") ^; 6e ei5 /)(?; lii5 m55. n° 29,
67, 6^, 767, 776, 72^, 724, 746, aivcie/z^i 34 6epu«tuin cc«ic/, ec/c/.; /7c>^,, ex-
/>«. l»/?om, 4, 3 (/a/, 76^7, c«m cllatlone^«z., ln/>5a/m, 37, 5e^m, 2, 2-5); l-e-
put2tuin (» I^«/z.) O; c/ /nt?-oci,, />, 799
«p, 35-35 263

eniin ^/o?-lHm c/eo, /)/en«5l?ne c?-ec/en5, xicut xcriptuin ext, ^«lH <^«^e 35
/»-o?nl5lt, /?oten5 «t et/lce?-e.
36. Ipxe er^c> illox l?onox lacit, ut l?ona laciani. I^sec^ue eniin
eox propterea proinixit T^l?ranae, c^uia praexciuit a xe ipxix !?onox
luturox. ?<ain xi ita ext, non xuuin xe6 eoruin ext c^uo6 proinixit.
I^on autein xic cre6i6it 7^.l?raQain, xe6 non «t ln/!^Ht«5 l^/lc/e,
c/Hn5 ^/o^m a!eo, et /?/en«5lme c^ec/en5 ^«lH <^«He /??-om«lt, /)oten5 5
«t et/äce^e. I^on ait: c^uae praexciuit, potenx ext proininere; aut:
c^uae prae6ixit, pmenx ext oxten6ere; aut: c^uae proinixit, potenx
ext praexcire, xe6 <^«He /?wm«it, />oten5 «t et/lc^e. Ipxe i^itur eox
lacit oerxeuerare in l?onc>, c^ui lacit tionc>x, ()ui autein ca6unt et
pereunt, in prae6extinatol-uin nuinerc> non luerunt. ()uainuix 10
er^o 6e oinnioux re^eneratix et pie uiuentil?ux loc^ueretur apoxto-
lux 6icenx: I« ^«« « ^«l l«Hc« H/len«m ^e^««m? 5«o ^oml>lo 5tHt
H«t cHHt, continuc> tainen rexpexit a6 prae6extinatox, et ait: ^^it

35 Koin. 4, 22-21
36,4 Kom, 4, 19; 20-21 12 Kom. 14, 4

36,1 illo5 om, D 2 eo5 pron1erea cocici, ; 7?at^a., />^ec/, / (36 d); 7?c>^., ex/>o5,
ln 7?om, 4, 20 (/o/. 7s^2); propte«, ec>5 t^, ec/ci, j ip5ci5 /1^//1^^c?; 7lat«.,
/"-ae^. / (36 d) 3 5uuin^ 5un1 Od 4 autein^ alt ivcie/ 5 « om, /1^//1^4i;
7?at^a., /»-<,ec/, / (36 (7) j proini5ii cocici, /; /7o?-,, «c/>«. in 7?om, 4, 20 (/ö/.
7s^2); 6eu5 ^eic/, aivc/e^/>^; c/ /, s et 35,36; c/ /ntwc/., />, 200 6 et om,
^?al>H., />^,e^. / (36 (7) 7 aui ... 8 prae5cire om, ai, (lnte^ «ncol) 8 5e6 ...
lacere om. /1/1 /; /?^t^., />^aec/. / ^6 <I) j ißkur co^c/. ; mü. n ° 744-747, /;
/^/c»-., ex/>«, ln /?om, < 20 (/ö/. 79^); //lnc,, /,?-aec/. 77 (765 H); erßa ^55. n°
7«, 74s, H^e/^l^ 9 lacii^ s^O^<?c? eci^.; //lnc,, />^e^. 77 (765 ö); ^/o^.,
ex/>«, m Kon. < 20 (/ö/. 79?-7); lecii /1/1^2^^; ^Hl?-a., />^ec/. / ft6 O); 5cot.,
/»-aeei. 7< 7 h>. s2, 7s); ^«ci,, />^ec/. X/I^(77V (?; 7794O) 10 in s54/1/
^^^/)^(? ecic/.; /^/c»-., ex/>«, ln /?om, 4, 20 (/ö/. 79^7); ex <3, m». n° 2, 57
numeruin/1^/ 12 qui5^> qni (? j iu6ice5 ö^/1//1^Owd, mn. n° 746, 750,
aivc/e/z/?l/; /7c>?-,, ex/?«, ln /?om, 74, 4 (/ö/. s6^2); iu6i«5 ^^, mü. n° 744, 745,
747, 74s, ^; 7?<,t^., />^ec/. / (36 O); c/ /ntwc/., />, 200 j alienuin 5erunin coa'<i.,
m5. n° 74^,/; 5el-uuin alienum t?-. m55. n° 744-74H, 750, ain/e/z/nH
254 De correpcione « ßratia

H«tem, et ne noc xil?i arro^areiit: /'ote^ «t enim c/e«5, inc^uit, 5^-


15 Mew e«m. Ipxe itac^ue 6at perxeuerantiain, c^ui xtatuere potenx ext
eox qui xtant ut perxeuerantixxiine xtent, uel rextituere c^ui ceci6e-
runt, c/o?nln«5 eniin e^lt e/«o5,
37. Vt er^o non acciperet noc 6onuin 6ei icl ext in oono
perxeuerantiain priinux noino, xecl perxeuerare uel non perxeuera-
re in eiux relinc>ueretur aroitrio, talex uirex naoeoat eiux uoluntax
c>uae xine ullo luerat inxtituta peccato, et ninil illi ex xe ipxo
5 concupixceiitialiter rexixteoat, ut 6i^ne tantae oonitati et lantae
oene uiuen6i lacilitati oerxeueran6i coininineretur aroitriuin,
6eo c^ui6ein praexciente c^ui6 exxet iacturux iniuxte, praexciente
tainen non a6 noc co^ente xe6 xiinul xciente c^ui6 6e illo ipxe lace-
ret iuxte. l>iunc uero poxteac>uain ext illa ina^na peccati inerilo
10 lunixxa lioenax, etiain inaiorioux 6onix a6iuuan6a reinanxit inlir-
initax. ?1acuit eniin 6eo, c>uo inaxiine nuinanae xuperoiain prae-
xuinptionix exxtin^ueret, «t non ^/o?-let«^ omn« c^?-o co^^m l/?5o,
i6 ext oinnix noino. Vn6e autein non ^/onet«?- c^w co^m i^o nixi
6e ineritix xuix? ()uae c^ui6ein potuit nal?ere xe6 per66i6it, et per
15 c^uo6 nal?ere potuit per noc per6i6it, noc ext per lioeruin aroitri-

17 ?5. 145, 8
37,12 I cor. 1, 29 13 I cor. 1, 29

14 poten5 e5i) pcue51 ö^(?; /^/o?-,, ex/>«, ln ^om, 744, ^ ^/o/. s6^2) ^ eniin 6eu5
lnczuit^ inczuil 6eu5 /)(? 15 cuin) eo5 /?al>n,, />?<le^, / (^6 D) ^ i«que^ uticzue
D(? ^ poten5 e5i) poie51 Kat«,,/»^^, /(^6D) 16 ceci6erunt ö^, m55, n°
7>/4, 7^I, 747-750, / ("^ltl ceci6erint/ m« ceci6erun1" /ö?-Kl55e />w ceci-
6e«n1); ceci6er2ui /1^/^2^^/)^d; ^at^,,, /»-aeci, / ^6 O); ceci6erinl (3 ai>cck
/z/i^; /-/o?-,, «c/,w, ln ^o??l, ^, 4 (/ö/, s6^2)
37,4 xe ip5o coc/c^, / ("5lc m«, ^4t ec/ltl 5e ip5a") ^; 5e ip5a H/l^«ol ?-ecc, uivc/e^/>l
5 tau«e2 ^^I^^^D/^d-/ ("^ltl omltl«nl tantae, ^«ac/ ex mü ^«tlt«lt«?-");
om, ö^<3 a^e^^ 8 lecerii^ 9 e5t) lact2 e5t //inc,, />?-<,eci, 27 (7s^ O)
inaßui/^/i ^ ineriici om, /1/1//12/1^ 11 czuo^ cuin (? 14 5ui5 om. (3 ^ «^ 5ec!
«p. 36-38 265

uin; prc>pter c^uo6 non rextat lil?erancux nixi ßratia lioerantix. Ita
er^c> non ^/o^t«^ omn« c^w co^m t/?5o. I^on eniin ßloriantur
iniuxti c^ui non naoent un6e, nec iuxti c>uia ex ipxo naoent un6e
nec nal?ent ßloriain xuain nixi ipxuin, cui 6icunt: (?/o^ me^, et
exH/t^n5 cHMt me«?n. ^c per noc a6 oinnein noininein peninet 20
c^uo6 xcriptuin ext: l^t non ^/o^iet«?- omn« c^w co?nm l/?5o. ^.6
iuxtox autein illu6: ()«i ^/o?-lHt«?- in c/omlno z/o?-iet«?-. I^oc eniin
apoxtolux apenixxiine oxten6it c^ui cuin 6ixixxet: l^t non ^/o?-let«^
omn« cH?-o co?nm i/vo, ne outarent xancti xine ßloria xe reinanxixxe
inox a66i6u: ^x l/?5o H«tem «o5 «t« ln d-/??-«to /«« <^«t/lct«5 «t 25
notA5 5<^!?lentlH H c/eo et l«5tltlH et 5Hnctl/lcHtlo et ?-ec/em/?tlo, «t
^«emHc/moc/«m 5c?-i/?tttm «t, ^«l ^/o^t«?- ln c/omino ^/o?-let«?-.
l^inc ext c^^uo6 in noc loco inixeriaruin, uoi tentatio ext uita
nuinana xuper terrain, «l>t«5 ln in^?-mitHte /?e?/lclt«?-; c^uae uinux
nixi «t ^«l ^/o?-lHt«?- ln c/omlno ^/o^iet«?-? 30
38. ^c per noc nec 6e ipxa oerxeuerantia ooni uoluit 6eux
xanctox xuox in uirioux xuix, xe6 in ipxc> ßloriari, c^ui eix non
xo1uin 6at a6iutoriuin a^uale priinc> noinini 6e6it xine c^uo non
poxxint pe^euerare xi uelint, xee> in eix etiain operatur et uelle, ut
c^uoniain non pei^eueraount nixi et pc>xxint et uelint, perxeueran- 5

I7I dor. 1, 29 I9?5. 3, 4 21icor. 1,29 22i cor. 1, 31 25 I cor. 1,


30-31 28 teni«io ... 29 ter«m^ c/ loo 7, 1 29 II cor. 12, 9 30 Icor. 1,
31

16 lioel-auti5 coc/ci, ^/>l/^; //inc,, />«ec/, 27 (7s^ ö); 22 (202 ö); /7c»-,, ex/>o5. ln
/ (?o?-, 7, 29 (/o/. 96^7); 5aluatori5 ai>cc/e (<, et a! in ma?z,: "a/, lil?er2nti5")
17 ßlorieniur (3otl., lnn. <ielt. 7 h>, s7, 7^) 18 czui^ qu« /-, m«, n° 7<?, ^6,
i^/?l^ ^ c^ui<l^ui (3 22 qui^ut qui/1/1/^42/1^ ^ eniin^ etiain m55. n° 7^,
745, ai,cc/^^l^ 23 m om, D 25 <H1iri5io Ie5u cc>^, («c z?-aec<i et I^«/z);
^/o^., «/>c>5, in / <l-o?-. 7, 29 (/ö/. 96^7); le5u dln-i5to t?-, eci^, 26 nol?i5 coa!ci,
ae^ ("/»e^e^m uo^ix, a/te?-«»7 enlm ^aivnl nl55 omnlH et l/>5H <3?neca") l)/^;
uolli5 m55. n ° 27, 95, iv^ 28 ini5eriaruin^ liabiiautiuln aeU, (3, H/l^«ot
?-ecc,
38,4 po55ent/1/1//12^^ po55unt O(? ^ uelini^ uellent/12/1^ c/ /ln. 5 (ni5i et
po55int el uelim) et 2^ (non oo55et per5euerare 5i uellel)
255 De correpticme « ßrati2

6i eix et poxxioilitax et uoluntax 6iuinae ßratiae larßitate 6onetur.


Tantuin c^uippe xpiritu xancto accen6itur uoluntax eoruin, ut
i6eo ooxxint c^uia xic uolunt, i6eo xic uelint c^uia 6eux operatur ut
uelint. I^ain xi in tanta iniirinitate uitae nuiux in c^ua tainen inlir-
10 initate propter elationein repriinen66ain perlici uinutein opone-
0at, ipxix relinc^ueretur uoluntax xua ut in a6iutorio 6ei xine c^uo
perxeuerare non poxxent, inanerent xi uellent, nec 6eux in eix ope-
raretur ut uellent, inter tot et tantax tentationex inlirinitate xua
uoluntax ipxa xuccuinoeret; et i6eo perxeuerare non poxxent, c^uia
15 6elicientex inlirinitate nec uellent aut non ita uellent inlirinitate
uoluntatix ut ooxxent. 3utiuentuin ext ißitur inlirinitati uoluntatix
nuinanae, ut 6iuina ßratia in6eclinaoiliter et inxuperaoiliter a^e-
retur, et i6eo c^uainuix inlirina non tainen 6eliceret, nec^ue a6uer-
xitate alic^ua uinceretur. Ita lactuin ext ut uoluntax noininix inua-
20 li6a et iinoecilla in l?ono a6nuc oaruo perxeueraret per uinutein
6ei, cuin uoluntax priini lioininix lonix et xana in oono ainpliore
non perxeuerauerit, naoenx uinutein lioeri aroitrii, c^uainuix non
6eluturo a6iutorio 6ei xine c^uo non poxxet perxeuerare xi uellet,
non tainen tali c^uo in illo 6eux operaretur ut uellet. konixxiino
25 c^uippe 6iinixit atc^ue perinixit lacere c^uo6 uellet; inlirinix xerua-
uit, ut ipxo 6onante inuictixxiine c^uo6 oonuin ext uellent, et noc
6exerere inuictixxiine nollent. Dicente er^o dnrixto: /?ozH«l /?w ie

58,27 Luc. 22, 32

7 5pirilu 52nctc>^ per 5piriluin xanctuin Ol^d- 12 ulnute /)(? 12 operarei


/7c>^., ex/>«. ln /Hl/, 2, 7^ (/c>/, 226^2) 17 in5uper2l?iliter co^c/. /?l/^; /7c>?-,,
«c/>«, ln />/>l/. 2, 7^ (/c>/. 226^2); inxeoa«diliter m«, n° 9, ^7ö, ^, 97, 70s,
77s, Hivc/e/^; c/ /ntwa!,, />. 2<?7 20 per uinutein^ in uinute /)/-(? 21 uolun-
tax^ et />^em, m«, 7^, 7>/7, ai>c</e^l 24 tali quo^j 2liquo /)(? ^ ui^I et /1/1/
/1^1; 5i O 26 ei^ m s^<3 z; nec a^cck/ 27 roß2ui^ c/ 70,2^ et 77,79; c/
/nt?-<ic/,, /?, 777 j te ö75^^^^^O^<? ai,c^/>l>; /^/o>-,, ex/>«, in />/>l/, 2, 7^ ^so/,
226^2);?«^^^, (?^
«p. 38-39 267

ne c/e/lclHHt /lc/« t«^, intelli^ainux ei 6ictuin, c^ui ae6ilic«ur xuper


petrain. ^,t^ue ita noino 6ei non xoluin c^uia inixericor6iain con-
xecutux ext ut li6elix exxet, ueruin etiain c^uia li6ex ipxa non 6eli- 30
cit, <^«l ^/o?-lHt«?- ln c/omlno ^/onet«?-.
XIII. 39. I^aec 6e nix 1cx^uor c^ui prae6extinati xunt in re^nuin
6ei, ^uoruin ita cenux ext nuinerux ut nec a66atur eix c^uixc^uain
nec ininuatur ex eix, non 6e nix c^ui, cuin annuntiaxxet et locutux
exxet, m«/tl/?/lcHtl 5«nt 5«/?^ n«me?-^m. Ipxi eniin uocati 6ici pox-
xunt non autein electi, c>uia non xecun6uin propoxituin uocati. 5
(Fertuin uero exxe nuineiinn electoruin ne^ue au^en6uin nec^ue
ininuen6uin, c^uainuix et loannex Laptixta xi^nilicet, u0i 6icit:
7-aclte e^o /^«ct«m ^^«m /nenltentlHe et no/lte Hce?-e ^«^ «o5-
metl/?5ci5: /?Ht?-em ^^^«5 ^i>^H?n; /?oten5 «t entm c/e«5 c/e /H/?lc/,l-
i>«5 «t« 5«5clt^?-e/l/lo5 ^1^/><le, ut oxten6at xic ixtox exxe ainputan- 10
6ox xi non tecerint lructuin, ut non 6exit nuinerux c^ui proinixxux
ext ^,oranae, tainen apeniux in apocal/pxi 6icitur: Tene <^«oc/
^t^«, ne a/l«5 Hccl/?lHt cownam t«^m. 3i eniin aliux non ext accep-
turux nixi ixte oer6i6erit, cenux ext nuinerux.

28 ae6ilicatur 5uper petrain) <7/ Xlatili, 16, 18 31 I dor, 1, 31; II dor. 10,
17
39,2 certu5 e« nuineru5) c/ /. 6 et 74; /nt^cx/., />. 2<?^ 4 ?5. 39, 6 8 Ivlauli,
3,8-9 12 /Vpoc. 3, 11

28 ei) eccle5iae «e/ 6e li6e nonn«//l ^ecc, ^ c^ui ^ ec/ci, ; ^/o^., ex/>o5, in /^i/, 2,
2^ (/ö/. 226^2); "qu2e ö^^//1^^OQc?, <,/l>ot ^ecc,; c/ /ntw<i., />. 202
29 Koino 6ei om, /1^^2^^, m«. n° 37i>, 43, 7< 77s 30 en) e55et ^(?
39,1 in) 26 //lnc,, />?-aec/. 77 (765 ö) ex e^o^e ecilto^u (m5, n° 720: in) 2 ei5
om, /1/1^2/^; ^at«., />^e<i, / (^7^4) 4 eniin) 2mein ö^/12^^(? a^cc/e/z^
7 et om. ^^4//12/1^ 8 lrucluin 6ißnuin coci^,, m5, n° 72<?,/; 6ißnuin lruc-
iulnt^. n,«, n°777, 722, aivc/etz/>^; //ine., />?-ae<i, 77(769s) 10 o5ten6at
^(?, m5. n° 720, ec^.; //,n<7., />«ea'. 77 (769 ö); ci5ten6eret s^/1^2^^O<3
e55e I5ici5 t?-, /)<3(?; //ln<7,,/>^e^, 77 (769ö) 12 2pocal^p5iin/^l? 14 nume-
ru5) elecioruin Hci^. //inc,, />«e^, 77 (769 ö); /.omi»,, 5ent, /, c/«t. 77, «o. 7, 7
(t. 7, />. 2s4); ^«mma 5enl., ?>. 7, <7a/>. 72 (62 O); /1/ex. c/e //<,/«, z/c>55a /, /?. /,
lnH, 7, t?-acl. 5, 5ect, 2, ^«, 4, t?-, 7, 2^, «/>. ^ (t. 7, />, ^26, cu/, 2); öona,, 5enl,
/li?. /, ciut, 40, c<l/>. 7 (t. 7, />,700, co/. 7); c/ /ntwc/., />, 2«
2HH De correpilone « ßr^ti2

40. ()uou autein etiain oerxeueraturix xanctix xic ixta 6icun-


tur, c^uaxi eox oerxeueraturox nal?eatur inceiiuin, non aliter naec
au6ire 6el?ent, c>uioux exoe6it non altuin xapere xe6 tiinere. ()uix
eniin ex inultitu6ine ii6eliuin, c^uain6iu in nac inonalitate uiui-
5 tur, in nuinero prae6extinatoruin xe exxe praexuinat? ()uia i6
occultari opux ext in noc loco, uoi xic cauen6a ext elatic>, ut etiain
per xatanae an^eluin, ne extolleretur, tantux colapnixaretur apo-
xtolux, ninc apoxtolix 6icel?atur: 5l mHn^ent« in ?ne, 6icente illo
c^ui eox utic^ue xcieoat exxe inanxurox, et per oroonetain: ^l «o/«e-
10 nt« et oi>a«He?-ltu me, cuin xciret ioxe in c>uioux ooeraretur et
uelle. Lt xiinilia inulta 6icuntur. I^Iain propter nuiux utilitatein
xecreti, ne lone c^uix extollatur, xeu c>innex etiain c^ui oene cur-
runt tiineant 6uin occultuin ext c>ui perueniant, orooter nuiux
er^c> utilitatein xecreti cre6en6uin ext c>uox6ain 6e iiliix per6itic>-
I5 nix, non acceotc> 6ono perxeueran6i uxc>ue in iinein, in /lc/e ^«He
/?e?- c/l/ectlone??l o/?e^t«?- incipere uiuere, et alic>uain6iu iiäeliter ac

42,10 5ciret ,,, 45,43 correctic>^ om, /1/1^2/1^

42,3 c^uit>u5 ,,, tiine«) c/ K,ain, 11, 20 7 per ,,, apo5iolu5^ c/ II dor. 12, 7
8 lon. 15,7 9 I5. 1, 19 10 ope^retur « uelle^j c/ ?nil. 2, 13 15^I.5,6

40,1 «12in ö^O/N^e^i,; ^«zl/>/>„ ex<7. 2s5 h>, 922, 77); //lnc,, />nleci, 77(769
ö)z om. ^4/1//12^4^ ^ per5eueraturi5^ per5euel-atur in /)/-(? 2 n2ec coc/c/. />
("/??necec/lt enln7 5ic i5t2 6icuntur") l/H; ^«zl/>/>,, «cc, 2s5 h>, 922, 72); //lnc,,
/>^le^, 77 (769 d); noc ai>cc/^; nic e 8 aponoli5 ö^/i^<? Hi,cc/e/; ^«zi/P., exe.
2s5(p, 922, 7s);/Vlnc,,/>^eci, 17(769 (7>; et/>^em, /1/I^O/^<IM^ 9 eo5
coc/c/. /; //ln<7,, />^ae^, 77 (769 d); ilIo5 m«, n° 7^, 746, Hin/ef^lH
10 od2u6ierNl5 ö^; ^«8l>/>,, «cc, 2s5 h>, 922, /, 20 ^c>^, />i^); //inc,, />^eci,
7 7 (769 (7>; ,u6ieriti5 /)/<3(? e<ic/, ; c/ /ntw^,, />. 20^ 1 1 nain coc/^. He/> ("e?c
m55 ac/ieclm«5 nain") / ("/1m et ^> omltt«nt nam. //ai>enl no5ln M5,") ^;
^"s^, ^^ ^5 <^?, 922 , /, 22 ^e«t ln l^, 5eci a^ett ln (?/^); om, i>c<^l ftn
mH>^..- "/>e^?e?-^m />lc /.a«Hn. a^e?-e «lc/enl«?-/>HNl<7«/Hm nain") 13 c^ui coc/c/.
/> ("«c omnia m« non czuo") l)H; quo aiv^e^ 15 linein) uitae acic/, /1i«e/,, «c
et non ^s, 69 h>, 4s7, ^79) 1 6 el ... 17 uiuere om, <3^l., ciee?-. 2 />, ca. ^, ^«,
^, c, 47 (/. co/. 7207) j aliquan6o /ii,ae/., 5le et non 7^s, 69 h>. 4s7, ^20)
«p, 40-41 269

iuxte uiuere et poxtea ca66ere, nec^ue 6e nac uita priuxc>uain noc eix
contin^at aulerri. (Quoruin 5i neinini conti^ixxet, tain6iu naoe-
rent noininex ixtuin xalul?erriinuin tiinorein, quc> uitiuin elaNc>-
nix oppriinitur, 6onec a6 dnrixti ßratiain qua pie uiuitur perueni- 20
rent, 6eincepx iain xecuri nuinc^uain xe ao illc> exxe caxurox. ()uae
praexuinptio in ixto tentationuin locc> non expe6it uoi tanta ext
inlirinitax, ut xuoeroiain ooxxit ^enerare xecuritax. Denic>ue etiain
noc erit xeci tunc, c^^uo6 iain ext in an^elix, etiain in noininitiux
erit, c>uan6o ulla xuperl?ia exxe non poterit. I^uinerux er^o xanc- 25
toruin per 6ei ßratiain 6ei re^no prae6extinatux, 6onata xioi eiiain
uxc^ue in iinein perxeuerantia, illuc inte^er oer66ucetur et illic in-
te^erriinux iain l?eatixxiinux xine line xerual?itur, a6naerente xioi
inixericor6ia xaluatorix xui, xiue cuin conuenuntur xiue cuin
proeliantur xiue cuin coronantur. 30
41. l^ain et tunc exxe illix 6ei inixericor6iain necexxariain
xancta xcriptura textatur, ul?i xanctux 6e 6oinino 6eo 6icit aniinae
xuae: ()«l co^onHt 5e ln m«e?ntlone e^ m^e?-lco?-c/la. Dicit eiiain
lacol?ux apoxtolux: /«Hci«m 5lne m«e^co?-c/lH l//l ^«l non /eclt ml-
5enco?^lHni, ul?i c>xten6it etiain in illc> iu6icic>, in c^uo iuxti coro- 5
nantur iniuxtic>ue 6ainnantur, aliox cuin inixericor6ia aliox xine
inixericor6ia iu6ican6ox. ?rc>oter c>uo6 etiain inater IVlacna^aec>-

41,3 ?5. 122, 4 4 Iac, 2, 13

17 ei5 lioc l?-, O^(? I? tiinorein^ in /»-Hem. /? 21 ill2 n,55, n° 7^, 745, ^
24 iunc^ qu2n6o aci^. (? 25 5uperd« ull, t?-, F«zl/>/>., exc, 2s5 h>, 92^, 5)
27 per66ucereiur /)(!? ^ ei illic inteßerriinu5 om, (3, a/l^«c>t ?-ecc, 28 5ine
line be«iniinu5 t^, /)/^(? ec/c/,
41,1 ini5ericor6ia nece5x2ri2 O 2 52nciu5 cociei, / ("ai>elt D2ui6 a m«");
//lnc,,/>^^. 7/(77<?^4); D2ui6a^, aiv^e^/>l^ ^ 6eo^ 5uo H<ici, /)/^(? ec^c/.
3 in ... ini5elicor6ia co^. e^. (lt^ et a/lH5 a/>«c/ /1«z«5tln«m et a»cto?-« antl-
^«o5 ^ 5aintle?-, l^et«5 /Htlna, t. 2, />. 2<?<?V; in ini5ericor6ia et mi5er2tione t?-,
(3(^^«/z.) 6 iniu5tic^ue^ utique H^, O(?
270 De correptione e1 ßl-2ti2

ruin lilio xuo 6icit: l^l ln l//H m«5e^tlone c«m/^t?-li>«5 t«« te ^ecl-
/?lH?n. (?«?n enlm ^ex l«5t«5, xicut xcriptuin ext, 5edent ln t^wno,
10 non ^«e^^lt«?- Hnte e«^l omne ?nH/«nl. ()«« ^/o^i>lt«?- c^5t«nm
5e /?H^?-e co?-!> H«t <^«« ^/o^^lt«?- m«n^«^n 5e «5e ^ /?ecc^to?' ^c per
noc etiain ioi 6ei inixericor6ia necexxaria ext, c^ua lit i>e^t«5 c«l
non lm/?«tH«ll c/o?nln«5 /?eccHt«m. 3e6 tunc pro oonoruin operuin
ineritix iuxtc> iu6icio etiain ipxa inixericor6ia triouetur. duin
15 eniin 6icitur: /«Hcl«m 5lne ^«e?-lco?-c/lH l//l ^«l non/eclt m«en-
co^lHm, inaniiextatur in nix in c^uioux inueniuntur oona c>pera
inixericor6iae, iu6iciuin cuin inixericor6ia lieri, ac per noc etiain
ipxain inixericor6iain ineritix oonoruin operuin re66i. I^Ion xic
ext nunc, c^uan6c> non xoluin nullix oonix xe6 etiain inultix inalix
20 operioux praece6entioux inixericor6ia eiux praeuenit neininein,
ut lioeretur a inalix, et c>uae lecit et c^uae iacturux luerat nixi clei
ßratia re^eretur, et c^uae paxxurux luerat in aeternuin nixi eruere-
tur a potextate tenel?raruin, et tranxierretur in re^nuin silii carita-
tix 6ei. Veruintainen c^uia et ipxa uita aeterna c^uain cenuin ext
25 oonix operioux 6etiitain re66i, a tantc> apoxtolo ßratia ciei 6icitur,
cuin Aratia non operioux re66atur xe6 ßratix 6etur, xine ulla 6uoi-
tatione coniiten6uin ext, i6eo ßratiain uitain aeternain uocari,
c^uia nix ineritix recluitur, c^uae ßratia contulit noinini. Kecte

^««nt/1^/^2^^

8 II l^acc. 7, 29 9 ?rov. 20, 8-9 (5ec. 1.XX; c/ /nt^c/. />. 206) 12 ?5. 31, 2
15 Iac. 2, 13 22 eruereiur ... 24 clei^I c/ <^ol. 1, 13

8 illain ini5er2tionein /)d ! lul5 nonn«//l ^ecc, abc^e^/?l^ (c/ (^?-aeca et


^«/z.; d>^., ^o^. 77 l<^/. ^, />. ^^^, 9^; /.««/, non />a^c, 22, 50 ^t? s, />.
2^s^); om, co>^, /; c/ /nlm^,, />, 2<?I 12 liaat ö^<3; liet nc>nn«//l ^ecc, ai>cc/e^
1 3 iinpu«bit /)/-; c/ /nt?-<x7,, />. 206 1 5 lecerii O(? 1 6 in > om, 0(?
17 ini5ericor6iae ,,, ini5ericor6i^ ini5ericoräia ei iu6icio inixericor6iain /);
inixericor6ia ei iu6iciuin ini5ericorc!iain (? ^ ei«in^ lieri H^c/. /) 18 ip5a
ini5ericorc!i2 (? 22 reßereiur^ reßenel-2reiur (? a^cc/ (in ma^z..- "/1/. reße-
reiur"; c/ m5. n° 7l)7) e^l
«p, 41-43 271

ciuippe ipxa intelli^itur c^uae in euan^elio le^itur: z?ntlH /^o ^^-


tlH, i6 ext, pro nix ineritix c^uae contulit ßratia, 30
42. I^i uero c^ui non peninent a6 nunc prae6extinatoruin
nuineruin, c>uo5 6ei ßratia xlue non6uin naoentex ulluin lioeruin
xuae uoluntatix aroitriuin, xiue cuin aroitrio uoluntatix, i6eo uere
lioero czuia per ipxain ßratiain lioerato, per6ucit <l6 re^nuin; ni
er^o c^ui non peninent a6 ixtuin cenixxiinuin et lelicixxiinuin 5
nuineruin, pro ineritix iuxtixxiine iu6icantur. ^ut eniin iacent
xul? peccato, c>no6 c>rißinaliter ^eneratione traxerunt, et cuin illo
nere6itario 6eoitc> ninc exeunt c^uou non ext re^eneratione ciiinlx-
xuin, aut per lioeruin artiitriuin alia inxuper a66i6erunt, arc>i-
triuin, inc^uain, lioeruin xe6 non lioeratuin, lioeruin iuxtitiae 10
peccati autein xeruuin, quo uoluuntur per 6iuerxax noxiax cupi6i-
tatex, aln inaßix, alii ininux, xe6 oinnex inali et pro i0xa 6iuerxitate
6iuerxix xuppliciix iu6ican6i. ^ut ßratiain 6ei xuxcipiunt, xe6
teinooralex xunt nec perxeuerant, 6exerunt et 6exeruntur. Diinixxi
eniin xunt lioero aroitrio, non acceoto perxeuerantiae 6ono, iucu- 15
cio 6ei iuxto et occultc>.
XIV, 4). ?atiantur er^c> xe noininex corrioi c^uan6o peccant; nec
6e ipxa correptione ar^uinententur contra ßratiain, nec 6e ßratia

c/««nl/1^4//12/i^

29 Ion, 1, 16
42,12 lideruin? .., 11 5eruuin) c/ «.oin. 6, 20

2Y qu2e^ ßr2tia a^, öF(3 <ckck/z 30 ni5^> ei5 /)<3(7


42,3 uerc, ö^(?; //lnc„ />^eci, 77; 27 (765 (?, 7s5 O) 5 lelici55iinuin^ electi5-
5iinuin //lnc,, /»-ae^. 77 (765 d); li6eliniinuin li?«/. 27 (7s5 O)
7 ßener«ione co^ci, / ("a^t 6e H ^55"); 6e />^em, aix^e/z^H 1 1 peccati 2u-
tein xel-uuin ö^<3(? e<ic/, ; //lnc,, /»-ae^, 27 (7sl O); 5eruum 2mein peccati l^.
O 13 5e6^e1 O 14 nec ,,, 6e5eruntur sF<3e<^.; "nec per5eueran1e5 erunt
et 6e5el-untur O/^t?; 5e6 ^e5eruni et non 6e5eruntur m55, n° 2, 7l?, 777, 7^7
43,1 noinine5 5e corripi l?-, e^, 2 contr2 ßr2tiain ar^uinententui- t?-, e^ci,
272 D? correptione « ßratia

contra correptionein, c^uia et peccatix iuxta ooena 6eoetur, et a6


ipxain peninet iuxta correptio c^uae ine6icinaliter a6nitietur
5 etiainxi xalux ae^rotantix inceNa ext, ut xi ix o.ui corripitur a6
orae6extinatoruin nuineruin oeninet, xit ei correptio xalul?re
inecucainentuin, xi autein non peninet, xit ei correptio poenale
torinentuin. 3uo ixto er^o inceno ex caritate a6nioen6a ext cuiux
exitux i^noratur, et pro illc> cui a6nioetur oranciuin ext ut xane-
10 tur. duin autein noininex per correptionein in uiain iuxtitiae xeu
ueniunt xeu reuenuntur, c^uix operatur in cor6ioux eoruin xaiu-
tein, nixi ille c^ui c^uolioet plantante et ri^ante et quolioet in aßrix
uel arouxculix operante 6at increinentuin 6eux, cui uolenti iacere
xaluuin nulluin noininuin rexixtit ^rtiitliuin? 3ic eniin uelle xeu
15 nolle in uolentix aut nolentix ext potextate, ut 6iuinain uolunta-
tein non iinoe6iat nec xuoeret potextatein. Ltiain 6e nix eniin c^ui
iaciunt c^uae non uult, Iacit ipxe c>uae uult.
44. Lt c^uo6 xcriptuin ext, czuoci omn« /?o?nln« ««/t 5a/«o5
/le?-l, nec tainen oinnex 52lui liunt, inultix c^ui6ein ino6ix intelli^i
potext, ex c^uitiux in aliix opuxculix noxtrix alic^uox coinineinoraui-
inux, xe6 nic unuin 6icain. Ita 6ictuin ext: Omn« ^o?nln« ««/t
5 5H/«o5/le?-l, ut inte1li^antur oinnex prae6extinati c>uia oinne ^enux
noininuin in eix ext. 3icut ciictuin ext ?narixaeix: 7Decl>lHt« omne

^««nl^4/1//i2/^

43,12 quolld«> ... 13 6eu-1 c/ I dor. 3, 6-7


44,1 I -liin. 2, 4 3 2lii5 ,,, noxtri5) </. encliir, 103, 27 6 Luc. I 1, 42

3 peccati /(?(7; m«, n° 745, 746, 749, 750,/ (2a ec/,), <?a«me, M^zne ^ «2 c>m,
/)/(?(7 4 ip5a O/(? 5 corripilur coc/c/, aivlie/>l/^; //lnc,, />«eci, 77 (765 d);
corripil^ 6 ei cc«7<7, ai^c/e/; 7/lnc,, />?-Hec/, 77 (765 d); om.^z^l^ 10 5eu ,,,
1 1 5eu) 5iue ... 5iue 0/(?; 77o7., 5ent. <77 (7^7 O) 12 « > ö/50<?(? e^. ;
/-/o^., 5enl, ^, 77 (7^7 O); «que / 13 arl?uxculi5 coc/ci.; /7o^., 5ent, >/, 77 (7^7
D); arouxtuli5 ec/c/.; c/ (?, /a//let, I,alom«5 5^ (79s5), 6^2-6^4 ^ 52luuin lacere
tn. ec/c/, 14 lioinini5 O/d^ ^ 5eu nolle om, D(? 16 eti2in om. nonn«//l

44,1 uult oinne5 lioinine5 5aluo5 l^. eci!c/.; c/ /nl?-c>ci., ^>. 207
«p, 43-45 273

o/«5; uoi non ext intelli^en6uin nixi oinne c^uo6 natietiant, nec^ue
eniin oinne c>lux c^uo6 erat in toto terraruin ort,e 6eciinat?ant.
3ecun6uin ixtuin locutionix ino6uin 6ictuin ext: 5lc«t et e^o
omnli>«5 /?e?- omn^l /?/Hceo. I^uinc^ui6 eniin c^ui noc clixit, placel?at 1 0
etiain tain inultix perxecutorioux xuix? 3e6 placetiat oinni ^eneri
noininuin, c^uo6 dnrixti conßre^aoat ecclexia, xiue iain intux pc>xi-
tix xiue intro6ucen6ix in eain.
45. l>Ion ext itac^ue 6uoitanciuin, uoluntati 6ei c^ui in caelc>
et in terra oinnia c^uaecuinc^ue uoluit lecit et c^ui etiain illa <^«^e
/«t«^ 5«nt/eclt, nuinanax uoluntatex non poxxe rexixtere, c^uoini-
nux laciat ipxe c^uo6 uult, c^uan6c>c^ui6ein etiain 6e ipxix noini-
nuin uoluntatil?ux c^uo6 uult cuin uult, lacit. l^ixi torte, ut ex 5
inultix alic^ua coinineinorein, c^uan6o 6eux uoluit 3auli re^nuin
6^re, xic erat in potextate Ixraelitaruin xuti6ere xe ineinoratc> uiro
xiue non xuci6ere, o.uo6 utic^ue in eoruin erat poxituin uoluntate,
ut etiain 6eo ualerent rexixtere. ()ui tainen noc non tecit nixi per
ipxc>ruin noininuin uoluntatex, xine 6uoio natienx nuinanoruin 10
cor6iuin c^uo placeret inclinan6oruin oinnipotentixxiinain pote-
xtatein. 3ic eniin xcriptuin ext: ^t Hm«lt 5am«e/ /?o/?«/«m, et H^üt
«n«5<^««^«e in /oc«m 5««m; et 5H«/ H^ilt ln c/om«m 5«Hm in (?H-
tnH et ai>le?-«nt potent« <^«o^«m tetl^lt ^omin«5 co^H c«m ^«/e.
^t/l/ll /?«tl/ent« c/lxe?-«nt: /^«m<^«lc/ 5^/«^^lt no5 /?lc? ^t ln^ono^- 1 5
«e^«nt e«m, et non Htt«/e/Ant el m«n^H. I^uinc^ui6 alic^uix 6ictu-

c/e5«nt/1/1^2^^

9 I dor. 10, 33
45,l qui ... 2 leck) c/ ?5. 134, 6 2 I5. 45, 11 12 I Keß, 10, 25-27

7 lial?eb2nt) 6edebant O/d 13 «O/^


45,3 nuura 5unt^ c/ 23,24; c/ /nlwc/,, />, 792 4 6e ip«5 e1iain t?-, /)(?; c!e
ip5iu5 etiain /^ 5 cuin uuli om,^ ^ laciai /)/-(? 14 c!oiniuu5 co^, / (/.XX:
xupio^); 6eu5 nonn«//l ?-ecc, a^e^i^ ^ 32ul O^ 15 nuinqui6^czuix ö^/^
/^I nuin nonn«//l ^ecc, aivcie/zi; c/ /ntw^,, />, 207 16 ol?tuleruul ö^(? ai>c
274 De correptione « ßrati2

rux ext, non ituruin luixxe cuin 3aule c>ueinc^uain eoruin ^uoruin
teti^it cor6a 6oininux ut irent cuin illo, aut ixxe alic^uein pextilen-
tiuin ^uoruin ut noc tacerent cor6^ non teti^it? Itein 6e Daui6,
20 c^uein 6oininux in re^nuin xuccexxu proxperiore conxtituit, ita
leßitur: ^t Hm^«/a^at /)H«l^ /??-o^clen5, et mHznl/lc^tnt«?-, et ^oml-
n«5 e?nt c«m l//o. Idoc cuin praeinixxuin luixxet, paulo poxt 6ic-
tuin ext: /It 5/?l>lt«5 lnc/«lt 5HnK« /??-lncl/?em t^^lnül, et c/lxlt: 7«l
5«??l«5, /)H««/, et tec«??l/«t«?-l,/l/l /e«e. /'ilx, /?Hx tlt?l, et/?^x <u/l«to-
2 5 ?-^«5 t««, ^«lH H«xl/lHt«5 «t tli>l c//e«5. I^uinc>ui6 ixte ooxxet a6uer-
xari uoluntati 6ei, et non potiux eiux lacere uoluntatein, c>ui in
eiux cor6e operatux ext per xpirituin xuuin c^uo in6utux ext, ut
noc uellet, 6iceret, et laceret? Itein paulo poxt ait ea6ein xcrip-
tura: Omne! /?l «l>i ^e//Hto?-« H>l^ent« Hclem, co?-^e /ncl/lco «ene-
30 ?Knt ln //eir-on, «t con5tlt«e^ent Da«l^ 5«/?e?- O^7ne?n /5?-He/. 3ua
uoluntate utic^ue ixti conxtituerunt re^ein Daui6. ()uix non ui6e-
at? c^uix noc ne^et? I^lon eniin noc nc>n ex aniino, aut non ex
oona uoluntate lecerunt cor6e paciiico, et tainen noc in eix e^it
c^ui in cor6ioux noininuin c>uo6 uoluerit operatur. ?rooter c^uo6
35 praeinixit xcriptul-a: ^t ami>«/Hi>Ht /)H«lc/ /?^o/lclen5, et ?nH^nl/lc^-
i>Ht«?-, et c/omin«5 omnl/?oten5 e?nt c«?n l//o. ^c per noc 6oininux
oinnipotenx c>ui erat cuin illo, a66uxit ixtox ut euin re^ein conxti-

ci««nl/i/1/^^1

21 I?2r. II,9 23 I?ar, 12, 18 29 I?2r. 12, 38 35 I?ar. 11, 9

1 7 32ul nonn«//l ?-ecc, aiv^e^l/ (c/ /, 7^) 18 6oininu5^ 6eu5 nc>nn«//l wcc,
aiv^^/>l^ 22 «ßnc> O/^d 23 e5i om, O^(7 ^ 5piritu5 in6uii 32mal^ 5piri-
tu5 in6uii ^nÜ52i ^; 5piriiu5 6oiniui inäuii ^l?ixai ai>cc/e^/; 5pirilu5 6oinini

24 o v2ui6m«, n°7^, ^6-^s, 750,> j lilii c?^cck/z j pax? om, nonn«//l


^ecc, ^ 25 illeH^^/>l^ 28 uell« ,,, lacerel^ uell« 6icere et lacere /)(?

6icerei uellei ec lacerei m55, n° 7l)s, 77<? 33 cor6e^ c^uo6 lecerunt />^aem, /
("^x «no coc/7. ^atlcano ^-m5, n° 7^5^ aeic/lm«5 quo6 lecerum") ^; c/ /nlwc/.,
/>, 209
«p, 45-45 275

tuerent. ^t c^uoino6o a66uxit? I^uinc^ui6 corporalil?ux ulli5 uin-


culix alli^auit? Intux e^it, cor6a tenuit, cor66a inouit, eoxc^ue
uoluntatil?ux eoruin, quax ipxe in illix operatux ext, traxit. 3i er^o 40
cuin uoluerit re^ex in terra 6eux conxtituere, inaßix nal?et in
ootextate uo1untatex noininuin c^uain ipxi xuax, c^uix aliux iacit ut
xalu^rix xll correptio et iiat in correoti cor6e correctio, ut caelexti
conxtituatur in re^no?
XV. 46. dorripiantur itac^ue a praepoxitix xuix xuo6iti lratrex cor-
reotionil?u5 6e caritate uenientil?ux, pro culparuin 6iuerxitate 6i-
uerxix, uel ininoril?ux uel ainoliori1>ux, <^uia et ipxa c^uae 6ainnatio
noininatur, ^uain lacit epixcopale iu6iciuin, c^ua poena in ecclexia
nulla inaior e«, potext, xi 6eux uoluerit, in correotionein xalul?er- 5
riinain ce6ere atc^ue orolicere. I^ec^ue eniin xciinux c^ui6 contin-
ßat xec^uenti 6ie, aut ante linein uitae nuiux 6e alic^uo 6experan-
6uin ext, aut contra6ici 6ec> ootext ne rexpiciat et 6et paeniten-
tiain, et accepto xacrilicio xpiritux contrioulati cor6ix^ue contriti
a reatu ^uainuix iuxtae 6ainnationix a1>xolual, 6ainnatuinc^ue ipxe 10
non 6ainnet. ?axtoralix tainen necexxitax naoet, ne per plurex xer-
pant 6ira contaßia, xeparare a1> ouil?ux xanix inorl?i6ain, al? illo
cui ninil ext iinooxxioile, ipxa lorxitan xeparatione xanan6ain. I^e-
xcientex eniin c^uix pertineat a6 orae66extinatoruin nuineruin, c^uix

45,43 ut «elexti^ lnc, /1^4//12^^

46,9 xacrilicic> ... contriti^ c/ ?5, 50, 19

42 eorun^ Ip5oruin D^(? 41 6eu5 in ter« «ße5 t^, D(? 43 correctio^ cor-
reptioO(?(?a
46,4 c^u^qui2/1/1 //1^ 5 e5c^ «55e d ^ correptionein^/1/^2/1i(?aivc/e/>
("/la ^ectl«5 m5 ^«Hm correctionein") l/^; correctionem A^^; correptioue
D^(7 7 2ui 2nte linein coc/^. a/? ("men^o5e an") l/^z 2n 2nte linein m5. n°
772, i,c^e^; 2ui in line nonn«//l ^ecc, 8 re5piciat ^4/1^2/1^D^d/? ("non
?-ecte ne recioiat") l)^; recipi« öF(? a^cc/e/K 12 c!ainnatuinque^ 6ainnatuin
c^uein (?^l,, ^ec^. 2 />, ca. 24, ^«, ^, c, 7/ (/, co/. 995) 1 1 paxiori5 <3^at., ^ec?-,
2/>, ca. 2< ^«, ^, c, 7/ (/, cu/. 995) 14 qui5>) qui ^<3
27H De correptione ei ßratla

15 ncm penineat, 5ic allici 6etieinux caritatix allectu, ut oinnex ueü-


inux xaluox lieri. I^oc c>uippe lit, cuin xm^ulox c^uoxc>ue, ut occur-
rerint cuin c^uil?ux i6 Ä^ere ualeainux, a6 lioc conainur a66ucere,
ut iuxtilicati ex li6e pacein lial?eant a6 6euin c>uain prae6icai?at
apoxtolux etiain cuin 6icel?at: /'w d^^to e^o /e^tlone/«n^lm«?-,

6N c/eo. ()ui6 ext emin ei reconciliari, nixi pacein a6 illuin lia^e-


re? ?rc>pter c>uain pacein etiain ipxe 6oininux lexux 6ixu 6ixcipulix

c/om«l"- et 5l ^/«ent/l/l«5 /nc«, ^e<^«l«cet 5«/>e?- l//Hm /?^x ««tin;


25 5ln ^«tem, >^c/ «n ^e«e«et«?-. duin 1ianc euan^elixant pacein, 6e
c>umux prae6ictuin ext: ()«^nl 5/?eclo5l /?ec/« eo^«?n ^«l Hnn«ntlHnt
/?Hcem, ^«l Hnn«ntlHnt ^ona/ noMx c>ui6ein tunc incipit exxe c^uix-
c>ue liliux pacix, cuin oc>e6ierit et cre6i6erit liuic euan^elio, et ex
li6e iuxtilicatux pacein a6 6euin nal?ere coeperit, xecun6uin prae-
32 6extmationein autein 6ei iain liliux pacix erat. I^ec^ue eniin cuc-
tuin ext: xuper c^uein recjuieuerit pax uextra, liet liliux pacix, xe6:
5i li>l /«ent, inc^uit, /l/l«5 /?Hc«, ^«i«5cet 5«/?e?- l//Hm c/on7«m />Hx
««t?-H. lain er^c> et antec^uain illi alinuntiaretur 1iaec pax, liliux

18 iu5tili«ti ... 6euin^j c/ Koin. 5, 1 19 II cor. 5, 20 23 Luc. 10, 5-5


26 I5. 52, 7 32 I.uc. 10, 6

18 <^euin^6oiniuuinD(? 19 eti^in apo5tolu5 l?-, ec/c/. ^ lez«iouein ^4/1 /


/1^(? 20 ol?xec«inux co^, acc/e^ ("ln exc«5« ac/<ie^al«?- erßo 5e^ non /e^«nt
m« nec /1/>a5to/l z«eca") l/^; er^o ac/c/, HA 2 1 ei om. ö^/)(? 22 Ie5u5^
l^liri5iu5 <«i^, ö^4 / Hi,c^eA 23 5ul5 om. ö^ aiv^e^^l^ 24 ill2in^ e2in /-;
cuin s^<3 ai,c^e^/?l^; ipxuin ^4/1/; illuin m«, n° 57, 79, 720, /; c/^ /ntwci,, />.
270 26 prae6icluin^ictuin O/^(? 27 c^ui5c^ue om. /1/1//12 28 et cre6i6e-
rii om. //l>c,, /"ne^. 77 (765 O) 29 p«e6e5tinationein auteni s^/1/1^^/)/^-
(?(?; //lnc,, />?nec/. 77 (765 /)); autein praec!e5lluatiouein t^. /1^ e^. 32 51 il?i
O^d lH; udi ö^<? Hivcie/z^; //inc,, />^e^. 77 (765 d); 5i /1/1^2^^ j Illain
6oinuin ^/1/^2^^O(?/; //lnc,, />^e^, 77 s765 D); ilI2in ö^; e2in 6oinuin m5.
n° 97; illuin 6omuin m«, n° 7!?, 7l)7, 772,72s; 5uper Illuin Miuin) m«, n°
29, 67, 7< 776, 777, 72^, 72< 749, 750; euin m«, n° 2^, 70, a^e/x^; c/
/nt?-oc7,, />. 270
cap, 46-47 277

pacix il?i erat, xicut euin nouerat atc^ue praexcierat non euan^e-
lixta, xe6 6eux. ^6 nox er^c> c^ui nexciinux c^uixnain xit liliux pacix 35
aut nc>n xit, peninet nulluin exceptuin lacere nulluinc^ue 6ixcer-
nere, xe6 uelle oinnex xaluox lieri, c^uioux prae6icainux nanc
pacein. »ec^ue eniin inetuen6uin ext ne per6ainux eain, xi ille cui
prae6icainux non ext liliux oacix i^norantioux notiix; a6 nox eniin
reuenetur, i6 ext nol?ix pro6erit ixta prae6icatic>, non et illi, xi 40
autein xuper euin pax prae6icata rec^uieuerit, et notiix et illi.
47. ()uia er^c> nox c^ui xalui luturi xint nexcientex, oinnex
c^uioux prae6icainux nanc pacein xaluox lieri uelle 6eux iuoet, et
ipxe noc in nooix operatur 6illun6en6o ixtain caritatein in cor6i-
l?ux noxtrix per xpirituin xanctuin c^ui 6atux ext nooix, potext
etiain xic intellißi, c^uo6 omn« /?omln« ««/t c/e«5 5H/«o5 /len, 5
c^uoniain nox lacit uelle, xicut nll5lt 5/?l?-lt«?n /l/li 5«l c/HmHntem
H^H, /?Hte?-, i6 ext, nox clainare lacientein. De ipxc> c^uippe xpiritu
alic> loco 6icit: ^ccepiinux 5/?l>lt«m Hc/o/?tlon^ /l/lo?-«m, in ^«o
c/Hni^m«5 H^H, /nte?-. I^lox er^o clainainux, xe6 ille clainare 6ictux
ext c^ui ellicit ut claineinux. 3i er^o clainantein xpirituin recte 10
6ixit xcriotura a c^uo ellicitur ut claineinux, recte etiain uolentein
6euin a c^uo elncitur ut ueliinux. ^c per noc c^uia et corrioien6c>
ninil aliu6 6eoeinux a^ere, nixi ut al? ixta oace c^uae ext a6 6euin
non rece6atur, aut a6 eain c^ui recexxerat reuenatur, nox a^ainux

47,3 6lllun6en6c> ... 4 nod^ c/ Koin. 5, 5 5I liin. 2, 4 6 Qal. 4, 6


8 Koin. 8, 15

35 6eu^6oinimi5/)(?aivck^/>l^ 39 e5i) luerii O^(? 40 i5ta^ li2ec Hi,cc/e

47,1 5um ^4^4/ 3 lioc in nooi5 cocici,; /7c»-,, ex/>«, ln / Ilm, 2, 4 ^/ö/. 257^2);
in nol?i5 lioc t?-, ec/c/, ^ cor6iou5 no5tri5 co^. /^; /^/o^,, ex/>o5, ln / Tlm, 2, 4

ln / lim, 2, 4 ^/ö/. 257^2); 6eu5 uult t?-. ^4 /^4^ ec/ci, 7 czuippe^j c;uoque O(?

I I) clainautein^ clain2m «H 1 1 eu2in^ et acici, s^ ai,ccie^^l^ 14 e2in qui)


euin czui /1/1^2^ e2in c^u2e (?
278 De correptione « ßr«la

15 xine 6experatione c^uo6 a^ßiinux. 3i liliux pacix ext c>uein corri-


piinux, rec>uiexcet xuper euin pax no5tra, xin autein, a6 nox re-
uenetur.
48. ()uainuix ita^ue etiain 6uin c^uorun6ain li6ex xul?uer-
titur, lirinuin lun6ainentuin 6ei xtet, c^uoniain 5cl«lt c/omln«5 <^«l
5«nl ei«5, non tainen i6eo nox pi^ri et ne^1e^entex exxe üel?einux
in corripien6ix c^ui corripien6i xunt. l>sec^ue eniin lruxtra 6ictuin
5 ext: (^o^«mMnt mo?-« t?ono5 co//o^«lH mH/H, et /'e?-lt in/l?-m^ in

inenteinur contra ixta praecepta xalu0reinc>ue terrorein 6icentex:


"kt corruinpant inorex oono5 collcx^uia inala, et pereat iniirinux,
c^ui6 a6 nox pertinet? r^irinuin lun6ainentuin 6ei xtat, et neino
l0 perit nixi liliux per6itionix".
^oxit ut ixta Aarrientex xecurox nox in nac ne^1e^entia exxe XVI,
6eoere cre6ainux. Veruin ext eniin c>uia neino perit nixi iiliux per-
6itionix; xe6 ait 6eux per L^ecnielein propnetain: ///e ^«lc/em in
5«o /?eccHto mo^iet«^, 5Hn^«lnem «e^o el«5 c/e mHn« 5/?ec«/HHto?-« ?-e-
15 ^«l>6n7.
49. ?roin6e c>uantuin a6 nox pertinet, c^ui prae6extinatox a
non prae6extinatix 6ixcernere non ualeinux, et ol? noc c>innex
xaiuox lieri uelle 6eoeinux, oinnitiux ne pereaiit, uel ne alic>x per-

15 5l ,,, 15 reueneiur^ c/ Luc. 10, 6


48,2 II liin. 2, 19 5I <Dor. 15, 33 j I «Hor. 8, 11 13 L-ecK. 33, 6

16 euin^j illuin /1^; c/ ^6,2^ et 46,^2; /ntwc7,, />. 270 j no5^ uo5 m55. n° 60, 95,
97, 7«, a
48,2 6ei ruuä2ineniuin t?-, e^c/. 5 perioit aivckH^ ("M5 cowtHnte?- /ez«nt
perii, 5ec/ ;ec«5 />ui>et ^4/>o5to/«5") l/^; c/ /nt?-oc/,, />. 272 6 ar^uinenteinur^
ar^uinentur el ö^<3 Hi>cc/e; ar^uinentur erßo m5, n° 7^, ^ 8 corruinpunt
O^(? ^ tiono5 inore5 l?-, nonn«//l ??cc, atx-cie^^ 9 peninet om, ^4^4/^42/1^
^ ("mü /ez«nt quic! a6 no5 pertiuel, 5ec7/lcl7e lc^ 5«i>lnte//lzlt«/') l/^ 14 5uo
pec«io w<^.; //lnc,, />?-ae^. ^ (^29 (); pecc«ci 5uo t^. ec^/.; cf? /nt^o^,, />.
27^ ^ inquirain ö^(?Hivciefz/?l
49,1 penlnei ö^/1/1/^2^^c? ecic/.; //inc,, />^e<i, ^ ft29 d); /7o>-,, «c/>a5. ln /
«p. 47-49 279

6ant, a6nioen6a ext a nooix ine6icinaliter xeuera correptic>; 6ei ext


autein illix eain iacere utilein, c>uc>x ipxe /^«cl«lt et /?^e^«tlna«lt 5
con/ö??n« lmH^ln« /l/ll 5«l. 3i eniin alic^uan6o tiinore non corri-
piinux ne alicMx in6e pereat, cur non etiain tiinore corrioiinux
ne alic>uix in6e plux pereat? I^ec^ue eniin 6ilcctionix uixcera inaic>-
ra ^extaiuux c^uain oeatux apoxto1ux c>ui 6icit: (?c»i-l/)lte ln^«leto5,
con5o/amlnl /?«5l//Hnl?n«, 5«55cl/?lte ln/l>mo5, /?Htlente5 «tote Hc/ om- 10
n«, «ic/ete ne ^«« ma/«m /?w mH/o H/lc«i ?-ec/c/Ht, ul?i intelli^en-
6uiu ext tunc potiux inaluin pro inalc> re66i, xi corripien6ux non
corripiatur xec, praua 6ixxiinulatione ne^le^atur; 6icit eniin: /'ec-
cHnt« co^m omni^«5 co^l/?e, «t cete^i tlmo?-em ^^nt. ()uo6 6e
nix peccatix accipien6uin ext c>uae non latent, ne contra 6oinini 15
xententiain putctur locutux. Ille eniin 6icit: 5i /?ecc^H«e?-lt in te
/?-Hte?- t««5, co^l/?e e«m inte?- te et l/?5«m. Veruintaluen et ipxe
xeueritatein correptionix eo uxc>ue oer6ucit, ut 6icat: 5l nec ecc/e-

49,5 Koin, 8, 29 9I llie55, 5, 14-15 I3 I liin. 5, 20 16 Xl«ili. 18, 15


18 X1«tK. 18, 17

5 quo5^ c^ui2 Fcot,, />^eci, 74, 2 h>, 3^, 67) 7 in6e ö^^<3(? ai>c^e^ ("M
t?-ia /ez«nl plu5 pere«: 5eci nun «iciet«?-/>?-oximH ic/ Hnlit^n« /?lc a^mltte?-e, in
^«^ com/)a^ati««5 i//e «^zet«/')/^; ^«zip/?,, exc, 2s6 h>, 92^, 9); 77o?-., ex/>«. in
/ T^e«, 5, 74-75 (/ö/, 247^2); in6e plu5 ^/1/, m«, n° 49, ss, 7^7, 742, i; plu5
^^O, m«, n ° s6, 747 8 plu5 co^, ecici, ; 75«zl/>/>,, exc, 2s6 h>, 92^, 70); T^/o?-,,
ex/>a5, in / T^«5, 5, 74-75 (/ö/. 247^2); om, m«, n ° ^7^, 4^, 77s 13 cor-
riplatur ö^75(? aivc/e^l; 75«zl/,/>,, exc, 2s6 h>, 92^, 76 ^coc/. />/^); corripiiur
^4^^2^^O7^(? />/^; 75«zl/>/?,, exc, 2s6 (co^. l^); /-/o?-,, ex/>«, in / T^e«, 5,
74-75 l/ö/, 247^2) j pr2u2 /i^O^c?e^.; 7:«zl/>/?,, «c, 2s6 h>, 92^, 76); parua
ö/:X^//1^ j neßleßatur m«. n° 67, 70s, 770, 727, 7^7, 746, /vck/zl; 75«zlM.,
exc, 2s6 </?, 92^,77 ^cc>ci, l^j), c/ /, 25; neßleßiiur cocic7, a/>/^; 72«zi/>/>., exc, 2s6
(rolici, /><?); ^o^,, ex/>«, in / T-/>^, 5, 74-75 A>/, 247^2) s enlin ö/5<3 abcck
/z/>i^; 75«zl/>/>,, exc, 2s6 h>, 92^, 77); eti2in /1/1 //1 2^7)7^/ 14 c>innil?u5^ lio-
ininidu5 öecla, dc>//, /1«z. eM, /"a«/,, exc, 74^ 5ec, cc>ci, ^7onte daüina 77s (oin-
nibu5 in coc/, ^l, Om«- 9) ^ corripe s^7^4^/^2^^D7^(?e^.; 75«ziM,, exc, 2s6
</>. 92^, 7s ^co^. <?7^); /Zinc,, />^eci, ^ ^29 O); corripite ö^(?, m55. n° 2, 70,
«, 7< 70s, 770; ar^ue m55, n° ^7^, «, 77s, 747; 75«zl>/>„ exc, 2s6 h>, 92^, 7s
^coci. ^; c/ />, 643, /, 2 - cit, / Nm, 5, 20); c/ 7ntwc/,, />. 274 15 ne) nec ö^ H
280 De correptione « ßr2ti2

20 ina^ix 6ilexit inlirinox c^uain ille, c^ui pro oinnil?ux ext lactux inlir-
inux et pro c>innioux ex ipxa ext inllrinitate ci-ucilixux? ()uae cuin
ita xint, nec ßratia prolii^et correptionelu nec correptic> ne^at
ßratiain; et i6eo xic ext praecipien6a iuxtitia ut a 6eo ßratia, c^ua i6
c^uo6 praecipitur liat, li6eli oratione poxcatur, et noc utrurnc^ue
25 lta lacien6uin ext ut nec^ue iuxta correptio ne^le^atur. 0mnlH
uerc> naec c«m c^^tHte /lHnt, ^uoniain caritax nec lacit peccatuin
et coo^ent m«/tlt«Hnem /?eccHto?-«nl.

25 I cor. 16, 14 27 I ?etr, 4, 8

19 iainczuain ö^^/^2^^(?/; ^«zl/>/>., «cc, 2s6 </>. 92^, 2^); 5icut /)/-(? aivck
/z/>^; //lnc„ />^e^, ^ (^29 O); c/ /ntwc/., /,, 2^ 20 quain^ ni« 0^(?
21 e5i cc»^. ai^A/>l/ (7a ec/,) ^; ^«zlM,, exc, 2s6 h>. 92^, 25); om, / (2a ec/,),
(?a«me, Mzne 2Z percipien6^/^/i ^ a 6eo^ 6ei (? 24 quo6 c>m, / (2a eci,)
25 neßleßatur c/ /. 7^ 26 uerc> ö^/1/^2^^<? ecici.; /^., 5ent. < 7s (7^7 O);
el-ßo O^(? 27 cooperii ö^/i/1 //12^lO<3; ^«zl/>/>., «cc, 2s6 (?, 9244, 6 ^coci,
/^); operii /-(!; ^«^l/>/> , exc, 2s6 ß>o^, 1^)
Inorx I^OdOKI^l 8I1^I1.I^^

a) Liblia

(3en. 84, 13: c/ 4, 9xc^.


1, 31: c/ 27, 25c^. 102, 4: 41, 3
2, 17: 33, 75cz. 134, 6: c/ 45, lxc^.
I.ev. 145, 8: 36, 17
11, 44-45; 19, 2; 20, 7; 20, 26 ?rov.
c/ I0, 62 8, 35 (I.XX): c/ 6, 16; 17, 265cz.
I Keß. 20, 8-9 (I.XX) 41, 9-11
10, 25-27: 45, 12-16 LccI.
I ?ar. 7, 30: c/ 9, 125c^.
11,9:45, 21xq.; 45, 355c^. 82p.
12, 18: 45, 23-25 4, 11: 19, 185c^.; 19, 25-27
12, 38: 45, 295q. 7,16:26,2
II par. I§.
19, 7: c/ 19, 28 1, 19: 40, 9xq,
lob 45, 11: 23, 24; 45, 25c^.
7, 1: c/ 19, 30; c/ 37, 28xc;. 52, 7: 46, 26xc^.
?x. LxecK.
2, 11-12: 24, 85c^. 33, 6: 48, 13-15
3, 4: 37, 19xc^. II >lacc.
26, 9: 2, 19xc^. 7, 29: 41, 85o..
29, 7: 24, 7; 24, 23; 24, 255q.; >4attK.
24, 31 3, 8-9: 39, 8-10
29, 8: c/ 24, 37xc^. 6, 9: 10, 535c^.
31, 2: 41, 12xc^. 6,12:35,21
36, 23: c/ 2, 95(i. 6, 13: 29, 6
36, 27: c/ 4, 25q. 10, 22: 10, 5l5q..
39, 6: 39, 4 16, 18: c/ 38, 285y.
48, 7: c/ 2, 75c^. 18, 15: 49, 16xq.
50, 19: c/ 46, 9 18, 17: 49, 185c^.
76, 23: 2, 12 20, 16: 13, 13; 14, 21; 16, 14xc^.
77, 37: c/ 6, 4 22, 30: c/ 27, 17
282 De correptione et ß«ti2

I.uc. 4, 3: 35, 34
1, 35: 30, 23-25 4, 19: 36, 4-6
10, 5-6: 46, 23-25 4, 20-21: 35, 35xc^.; 36, 4-6
10, 6: 46, 32xq.; c/ 47, 15-17 5, 1: c/ 11, llxq.; c/ 46, 18
11,42:44, 65c^. 5, 5: c/ 47, 3xc^.
22, 32: 10, 23; 17, 195q.; 38, 5, 12: 9, 22xc^.
275q. 5, 16: c/ 12, 9
22, 61: 24, 4ll 6, 18: c/ 35, 29xcz.
22, 61-62: c/ 7, 22xq.; c/ 8, 6, 20: c/ 42, Illxq.
235q. 7, 23-25: 29, 9-13
loll. 8, 14: c/ 4, 4
1, 14: 30, 20 8, 15: 47, 8^,
1, 16: 41, 29xq. 8, 28: 13, 13^.; 14, 7xq.; 14,
3, 15: 21, 75cz. 14xc;.; 14, 24; 16, 13; c/ 20,
6, 37: 23, 29xcz. 2xc^.; c/ 20, 34xcz.; 23, lxc^.;
6, 39: 21, 7l. ; 23, 30-32 23, 4; 24, 15y.; 24, 43^.;
6, 59-66: 22, 6-17 25, 5; 34, 29
6, 65: 12, 4xc^. 8, 28-30: 14, 1-6; c/ 35, 32
6, 70: 14, 325q. 8, 29: 14, 16-18; 49, 5xcz.
8, 31: 22, Ixc^.; 22, 19xq. 8, 29-30: 23, 9-14
8, 36: 2, 165c^.; 35, 17 8, 30: 14, 12xc^.; 14, 185Y.
8, 44: 10, 39 8, 31-32: 30, 8-10
11, 51-52: 20, 8xc^. 8, 31-34: 15, 1-6
13, 37: 24, 35xq. 8, 35-39: 15, 8-16
15, 5: 2, 19; 34, 2lxc^. 9, 11-12: 14, 9-11
15, 7: 40, 8 9, 20: 17, 4xc^.
15, 16: 34, 22-24 9, 20-21: c/ 8, 295Y.
17, 12: c/ 20, 365q. 9, 21: c/ 12, 13
4ct. 9, 22-23: c/ 25, Illxc^.
8, 21: c/ 6, 4 9, 23: c/ 13, 9
13,48:10,48-50 10, 17: c/ 11, 14
Koin. 11, 5: 13, 10; 13, 14^.
2, 11: 19, 35c^. 11,6: 13, 1ll5q.
3, 19: 28, 19 11, 20: c/ 24, 12xc^.; c/ 40, 3
3, 22: c/ 11, 1l5y. 11,29:34,285y.
Inäex locoruin 5iiniliuin 28)

(«,oin.)
11, 33- 17, 5xc^.; 18, lyxc^.; 19, 1, 4: c/ 13, 9xc^.
Ixc^.; 19, 225c^. PKil.
12, 16: 24, 14 1, 3-6: 10, 29-34
14, 4: 36, 12-15 2, 12-13: 24, 19-21
2, 13: c/ 40, 10^.
1, 29: 37, 12-13; 37, 17; 37, 21 col.
1, 30-31: 37, 25-27 1, 13: c/ 41, 22-24
1, 31: c/ 24, 14-16; 28, 19xq.; 3, 4: 23, 17xcz.
37, 22; 37, 30; 38, 31 4, 12: 10, 36-38
3, 6-7: c/ 43, 12xc^. I ^lie55.
3, 7: 3, 185c^. 3, 12: 5, 11-13
4, 7: c/ 4, 13; 9, 1-3; c/ 10, 10; 5,14-15:49,9-11
12, 11-13; c/ 21, 4 I?iin.
6,7-9:5,7-11 2, 4: 44, lxc^.; 47, 5
8, 11: 48, 55cz. 5, 20: 49, 13xcz.
10, 33: 44, 9xq. II -liin.
15, 33: 48, 5 1,9:14, 1lxcz.
16, 14: 5, 6xcz.; 49, 25xcz. 2, 19: 16, 3xq.; 48, 2xq.
II cur. 2, 25: 7, 24-26; 10, 195c^.
3,6:2,6 2, 25-26: c/ 10, 16xc^.
5, 20: 46, 19-21 lac.
10, 17: c/ 24, 14-16; 28, 195c;.; 1, 17: 10, 145cz.
38,31 2, 13: 41, 4xq.; 41, 15xcz.
12, 7: c/ 40, 7xc^. I ?etr.
12, 9: 37, 29 4, 8: 49, 27
13, 7: 3, 7-9; 3, 12xc^.; 10, 26 IloK.
6al. 2, 19: 20, 14-16; 20, 29l.; 20,
1,11-12:8,8-11 32
2, 16:c/ 11, 1l5cz, 5, 16: 35, 22xc^.
4, 6: 47, 65q, ludax
5, 6: 10, 6; 13, 3xy.; 16, 4xy.; 24: 10, 42xq.
21, 15; 35, 25; 40, 15^.
5, 17: 29, 135cz. 3, 11:39, 12xq.
284 De correptione et ßr«ia

enckir. 123, 27: c/ 44, 3

äoinin. orat. 12: c/ 12, 58-64


textiin. 3, 4 tit.: 12, 18xq,
284 cc»
De correptione et Z«tia

b) ^uctorex

^uß.
encliir. 123, 27: c/ 44,3
c>pr.
6oinin. orat. 12 -c/ 10, 58--64
textiin. ), 4 tit.: 12, 18xc;.
I5Lt>1 3-7001-2900-9

You might also like