You are on page 1of 88

CA Universidad

de Cadiz

Servicio de Publicaciones
2006
11111111111111111111111111111111111
46775
PORFIRIO DE TIRO

CONTRA LOS CRISTIANOS

Recopilaci6n de fragmentos, traduccion,


introduccion y notas

Enrique A. Ramos Jurado


Joaquin Ritore Ponce
Antonia Carmona Vazquez
Inmaculada Rodriguez Moreno
Francisco Javier Ortola Salas
Jose Maria Zamora Calvo
Introduccion

I. PORFIRIO: EL HOMBRE Y SUS ESCRITOS

Vida de Porfirio
Porfirio naci6 en Tiro de Fenicia, en el seno de una familia noble, en torno a 233
6 234 d.C., y muri6 en Roma, en 305 d.ct. Tras de si dejaba una vida a caballo entre
Atenas, donde estudi6 con Longino, un plat6nico-medio que no separaba filosofia y
literatura; Roma, donde se form6 en Ia escuela de Plotino y polemiz6 con los gn6sti-
cos; y Sicilia, donde parece que se consagr6 a componer los comentarios de Arist6-
teles y a redactar su vasto tratado Contra Cbristianos, ohra que le generaria, tras su
muerte, !a hostilidad de los emperadores cristianos.
La trascripci6n griega del nombre fenicio, MciAXOS", que portan tanto Porfirio como
su padre 2 , coincide con el nombre del sacerdote a quien Pedro corta !a oreja derecha
con su espada 5 Amelio traduce ese nombre a! griego por BaatAEus- 4, "Rey", conservan-
do el significado fenicio. Fue Longino quien le otorg6 el sobrenombre que, con e! paso
del tiempo, se transformaria en su propio nombre, nop<jluptos-, "Purpurado." Como en
trabajo se ha realizado en el marco del proyecto de investigaci6n "La religi6n Tiro predominaba Ia industria de !a purpura, este nombre designa simb6licamente el
de Haem una edici6n critica con traducci6n y comentario del Contra Cbristianos cargo del que portaha !a t(mica de ese color que formaba parte del vestuario del rey.
de Porfino (BFF2001-2876)", financiado por el Ministerio de Ciencia y Tecnologia.
Sabemos, gracias a Eunapio, que Porfirio pertenecia a una familia distinguida de
Tiro', una ciudad cosmopolita y comercial, Iugar de encuentro y de fusi6n entre
Oriente y Occidente. En ella, nos dice Bidez, "los dioses de Homero y de Hesiodo fra-
ternizaban desde hacia tiempo con las divinidades semiticas"6 . Por un dato autobio-
© Servicio de Publicaciones de Ia Universidad de Cadiz grafico, sabemos que Porfirio, "siendo aun muy joven", encontr6 personalmente a
A. Jurado, Joaquin Ritore Ponce, Antonia Carmona Vazquez, Origenes 7 el cristiano, probablemente en !a escuela de Cesarea de Palestina. Porfirio
Inmaculada Rodnguez Moreno, Francisco Javier Ortola Salas, Jose Maria Zamora Calvo
1
Edita: Servicio de Publicaciones El lector interesado en Ia hiografia de Porfirio dispone de Ia clasica Vie de Porpbyre, de ]. Bidez
Cl Doctor Maraii6n, 3 091:3). La ohra de J. Bidez emplea y critica dos tipos de fuentes: !) las indicaciones que aparccen
registradas en las propias obras de Porfirio, particulannente en Ia Vida de Plotino; y 2) Ia (tnica hio-
11002 Cadiz
grafia que conservamos, Ia de Eunapio en su Vida de los sofistas
html:!/www. uca.es/publicaciones
Porph. Plot. 17.H-l).
e-mail: publicaciones@uca.es
·' Ev.Io. 18.10.
4
Printed in Spain-Impreso en Espana Porph. Plot. 17.14
' Eun. VS. 455 B.
ISBN: 84-7786-455-1 6
J. Bidez (1913) 9.
Dep6sito Legal: CA-45/06 7 Porph. Cbr. fr. 24: 0 (=Origenes) Kd-yoJ KOilt&(\ v<'os- wv ETl EVTETUXT]Ka. Sobre cste fragmento cf. R.
Maquetaci6n e Impresi6n: Jimenez-Mena, s.l.- Cadiz Goulet (1977), "Porphyrc, Ammonius ... "

-')-
INTRODUCCI()N
PORFIRIO DE TIRO CONTRA I.OS CRISTIANOS

pudo asistir a sus clases como un discipulo mas, o al menos como un oyente, y nos Sin duda, Porfirio era uno de los compaiieros (ETatpOL) mas allegados que tuvo
ofrece una lista de los autores paganos que Origenes interpretaba"- No sabemos con Plotino en Roma, por lo que no resulta extraiio que le encargara precisamente a ei Ia
certeza cuanto tiempo permaneci6 en Cesarea, siguiendo las ensefianzas del apolo- correcci6n de sus escritos 17 . Numerosos son los pasajes de Ia Vida de Plotino que alu-
geta cristiano y frecuentando su nutrida biblioteca. den a Ia excelente amistad que une a! maestro con el discipulo'".

Mas tarde, el "anciano tirio", como le califica Libanio'', estudi{> en Atenas, donde En una fiesta dedicada a Plat6n, Porfirio ley6 un poema titulado "Las sagradas nup-
tuvo por maestros a Demetrio el geometra, a Apolonio el gramatico, acaso a Minuacio cias", en el que habia muchas cosas escritas en lenguaje velado, empleando una forma
el profesor de ret6rica, y, principalmente, a Longino, el fi16logo y "mayor critico de misterica y un tono exaltado, por lo que alguien coment6: "Porfirio esta loco"'". Pero
nuestro tiempo" 10 En el capitulo 14 de su Vida de Plotino Porfirio relata Ia siguiente Plotino seiial6: "Te has revelado a un tiempo poeta, fil6sofo y hierofante." Podemos
anecdota sobre Ia relaci6n de Longino con Plotino. Tras haber escuchado Ia lectura conjeturar que Porfirio explicaba en su poema, de una manera aleg6rica, las "sagra-
del Sabre los principios y el Amante de Ia antif!,iiedad, coment6: "Fil6logo si que es das nupcias" de Zeus y Demeter. El "hierofante", es decir, el "revelaclor de cosas sagra-
Longino; pero fil6sofo, de ninguna manera (qJLAoAoyos- o 1\oyyi:vos-, <jltAc\ao<jlos- 8i= das", era el sacerdote principal de los misterios de Eleusis, y las "sagradas nupcias"
)" 11 • Ante un texto filos6fico, el fil6logo se in teresa mas por Ia forma o el esti- simbolizaban Ia uni6n mistica y nupcial del alma con lo divino.
lo, y el fil6sofo por el fondo o el contenido doctrinal. En el pr6logo del tratado De Cuando el ret6rico Di6fanes ley6 una De.fensa de Alcihiades, como aparece en el
Longino contra Plotino y Gentiliano Amelio sohre el j!n, Longino establece una clasi- Banquet£!" de Plat6n, sosteniendo Ia tesis de que, para aprender bien Ia virtud, el dis-
ficaci6n de los fi16sofos que vivieron en su tiempo, atendiendo no solo a su doctrina, cipulo debe prestarse a Ia uni6n carnal con el maestro cuando este desee Ia uni{m
sino tambien a Ia calidad de su estilo 12 . sexual, Plotino, inquieto y alterado, encomend6 a Porfirio que compusiera por escri-
Porfirio llega a Roma en el verano de 263, coincidiendo con las fiestas decenales to una refutaci6n. Aunque Di6fanes no le entregara su texto, Porfirio redact6 y ley6
21
del reinado de Galieno 15 Tenia entonces treinta afios 14 , por lo que pudo nacer en el ante e1 mismo auditorio su refutaci6n, haciendo disfrutar a su maestro .
233 6 234 d.C. Permanece en Ia escuela de Plotino seis afios. Las clases transcurrian AI escribirle Eubulo, el diadoco plat6nico de Atenas, y remitirle unas obras que tra-
en forma de dialogo: los estudiantes planteaban cuestiones y, a continuaci6n, el maes- taban sobre ciertas cuestiones plat6nicas, Plotino hizo que se las entregaran a Porfirio
tro respondia, sin que el tema fuera (mico ni Ia exposici6n se adaptase a un (mico 22
para que las examinara y elaborara un informe de su contenido
patr6n. Asimismo, se sucedian las exposiciones orales y Ia lectura de textos y comen-
tarios, abiertos a discusiones. Porfirio mantuvo una discusi6n con Plotino, que se pro- Entre los gn6sticos cristianos existentes en tiempo de Plotino, que formaban parte
long6 durante tres elias, sobre el modo como el alma se une con el cuerpo". Un indi- de una secta derivada de Ia antigua filosofia (posiblemente el platonismo), Porfirio
viduo llamado Taumasio interrumpi6 a Plotino, sefialando de forma poco cortes que destaca a los adeptos de Adelfio y Aquilino, que poseian los escritos de Alejandro el
queria oirle exponer un tema general, apto para tomar apuntes, y no las preguntas de Libio, de Filocomo, de Dem6strato y de Lido, y compusieron las Revelaciones de
2
Porfirio, a las que se sucedian las respuestas del maestro. Plotino le recrimin6 al ins- Zoroastro, de Zostriano, de Nic6teo, de ,AI6genes, de Meso '. Asimismo, como estos
tante: "Pero si, cuando Porfirio pregunta, no le resolvemos las dificultades, mal mismos gn{>sticos sostenian que Plat6n no habia sondeado las profundidades de Ia
1
podremos decir una sola palabra como para tomar apuntes" 11'. esencia inteligible, Plotino escribi6 un tratado titulado Contra los gn6sticos' , y fue
seguido por Amelio, quien redact6 cuarenta libros contra Ia Revelaci6n de Zostriano,
y por Porfirio, quien compuso numerosas refutaciones en contra de Ia Reve/aci6n de
H Eus. HE VI 19B.
Zoroastro, tratando de demostrar que este libro es completamente falso, reciente y
'' Lib. Or. JH.17il Xl. Con frecuencia Porfirio es clenominado "anciano." Juliano le calificaba de,·, 2
TupLOS" yepwv (cf. Socr.Sch. Iff:. 3.23); lo mismo que Lihanio, en el pasaje citado, y Arctas de Cesarea. redactado por los fundadores de Ia secta '.
(Scripta minora, 21.1, p. 212.7 WL En el neopbtonismo tardio se designa a Porfirio como ··anciano"(cf.
Dam. Pr. Ill, Westerink-Combes, pp. 19.27 y 214, n. 7l, y Ia misma denominaci(m se conserva en Ia
Entre los discipulos de Plotino con los que Porfirio mantuvo estrechos vinculos,
literatura J.rahe posterior, emple5ndose para Uesignar tanto a Porfirio como a su maestro Plotino. En debemos mencionar a Castricio, apellidado Firmo, a quien dedic6 su tratado De
Ia Edad Media, Porfirio termina siendo calificado de ''sarraceno": Porphyriu . .; erat de secta saracen(Jntm ahstinentia, y a quien considera ·'el hombre de mas nobles ideales de nuestro tiem-
(cf. .J. Dorp, Pen.Lti/e Compendium totitus iogice}oannis /Jun'dani cum preclari.ssima solertissimi uiri
Joannis Dorp expositione, Veneda, 14')9, tv jva ---<..:itado por A. de Libera, Porphyre. /sa!f,OJ!,e. Texte grec,
Translatio Boethii, tracl. de A. de Libera y A.-Ph. Segonds. Paris, 199H, f'· vii, n. 1-l. 17
10
Plot. 7.49-'il.
Porph. Plot. 20.1-2
"Plot. 11.11-15; 13.10-17; 15.1-21; 16.10-Jl.
11
Plut. 14.19-20.
12
'" Plot. 15.4.
Plot. 20.10-HO. Cf. E.A. Ramos Jurado, ''Los fil(>sofos griegos enlre Ia oralidad y Ia escritura", l!xccrpta 20
Pl. Smp. 217a ss.
Philologica 2 (1992) '>9-79: "Neorlatonismo y prosa niost>fica griega en el Hajo Imperio'', en M. Brioso
21
Sanchez & F.J. Gonzalez Ponce (eds. l, las tetras ,f{riegas ha;o el!mperio, Sevilla, 1'!96. pp. 217-231. P!ut. 1'i.7-1'i.
u Plot. 5.1-5. -- Plot. l'i.20
11 2.i
Plot 4.H-<J. Plot. 16.1-7.
24
l'l Plot. 13.10, 14. Plot. 'i.D.
16 2-'i
Plot. 15.1'5. Plot. J6.<J-17.

-{l-


INTRODUCCION
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

corresponde tanto con Ia "melancolia" 38 , sino mas bien con una crisis intelectual, qu_e
po" 26 , y "como un verdadero hermano" 27 , sintiendo veneraci6n por su maestro; y tam-
le provoc6 una fuerte depresi6n psiquica, que acabo uniendose a debiltdad soma-
bien a Amelio, apellidado Gentiliano, el mas antiguo y fie! de los discipulos de Plotino
tica39 En Lilibeo Porfirio emprende Ia defensa de Aristoteles, ded!Candose a Ia redac-
en Roma, quien se consagr6 a Ia defensa de Ia doctrina del-maestro. Cuando Porfirio
cion de dos comentarios a las Categorias y a Ia escritura de Ia Isagoge, donde critica
llega a Roma, alrededor del mes de septiembre de 263, Amelio llevaba ya instalado
el tratado de Plotino y aboga por Ia armonia entre platonismo Y aristotelismo.
en Ia escuela de Plotino diecisiete anos, es decir, desde 246. Junto al maestro perma-
nece veinticuatro afios, hasta 269, un afio antes de su muerte, fecha en que se trasla- A Ia muerte de su maestro, asistido solo por su discipulo Eustoquio, Porfirio se
da a Apamea, en Siria. Cuando los fil6sofos de Grecia, probablemente de Arenas, acu- encontraba viviendo aun en Lilibeo 40 : trascurria Ia mitad del afio 270. No sabemos
saron a Plotino de haber plagiado las doctrinas de Numenio, el estoico y plat6nico cuanto tiempo exactamente permaneci6 alii. Sabemos que Longino le_ rog6 que aban-
Trif6n inform6 de ello a Amelib, quien escribi6 un libra titulado Sabre Ia diferencia donase Sicilia, y Ie invito a venir a su !ado, a Fenicia, llevando constgo los eJempla-
doctrinal entre Platina y Numenio, que dedic6 a Porfirio, bajo el nombre de Bami..EVS', res corregidos de los tratados de Plotino para confrontarlos con los suyos, plagados
esto es, "Rey" 28 . Asimismo, Porfirio cita Ia carta que le dedic6 en estos terminus: "Ame- de errores y devolverselos luego '.
4

lio saluda a Rey" 29 42


Finalmente, y depues de pasar por Cartago, Porfirio regresa a Roma En esta ciu-
Cuando Porfirio escuch6 por primera vez a Plotino -contaba entonces, como ya dad funda una escuela a Ia que acuden, entre otros discipulos, Jamblico de CalCis Y
hemos dicho, treinta anos-30 , present6 contra el una refutaci6n escrita tratando de Teodoro de Asine. En torno a 298, Porfirio edita las obras de Plotino, inspirado por
demostrar, siguiendo a su anterior maestro Longino, que los inteligibles se hallan fuera el espiritu de Pitagoras y Ia mistica de los numeros. El maestro alejandrino habia
43
de Ia Inteligencia. Plotino encarg6 a Amelio Ia lectura de este escrito y, una vez leido, fiado a su discipulo Ia "correcci6n" y !a "ordenaci6n" de sus escritos . La "correccton'
le encomend6 "resolver las dificultades en las que ha caido por desconocimiento de alude a Ia caligrafia y a Ia ortografia, temas en los que, al parecer, Plotino no mos-
nuestras doctrinas"·3'. Para refutarlo, Amelio compuso entonces un texto bastante traba mucha atenci6n. Sin embargo, resulta mas dificil explicar el problema de Ia
extenso Contra las aporias de Porfirid 2 • Y, por su parte, Porfirio redact6 una nueva "ordenaci6n", ya que implica Ia transformaci6n del orden cronol6gico de
replica contra este texto, y Amelio, a su vez, una contrarreplica, con Ia que Porfirio en un orden sistematico. De este modo, Porfirio organiza los escritos en cmcuenta
4
l
mud6 de parecer y escribio una "palinodia", que ley6 en clase. Desde este momenta, cuatro tratados, un numero resultado del producto de dos tdeales: el sets y el nueve ·
se le confiaron los tratados de Plotino, al mismo tiempo que despert6 en su maestro Para obtener este numero exacto de tratados dividi6 algunos escritos en dos, tres o
"Ia ambici6n de dar cuerpo y desarrollar mas por extenso su filosofia" 33 , e hizo que a cuatro y, a Ia inversa, reuni6 otros en uno solo 4'. Tras obtener de este modo los cin-
Amelio "le entraran ganas de escribir" 34 Por su parte, Longino contesta a Ia "palino- cuenta y cuatro tratados, los estructura tematicamente en seis grupos de nueve, es
dia" de Porfirio en un escrito donde examina el tratado plotiniano Sabre Ia decir, en seis Eneadas, abarcando Ia primera los temas eticos; !a segunda Y tercera,
Inteligencia, las ideas y el ser(En. V 9 [5]), en el que defiende no s6lo que los inteli- los cosmol6gicos; Ia cuarta, los psicol6gicos; Ia quinta, los referentes a Ia Intehgen;:ta;
gibles se hallan fuera de Ia Inteligencia, sino tambien que el "modelo" del Timeo es y Ia sexta, los referentes a los generos del ser y el Uno. De este modo, las tres ultt-
posterior a! Demiurgo 3 '. Asimismo, en Ia Replica a Ia carta de Amelio, tan volumino- mas Eneadas tratan las cuestiones teol6gicas segun un programa ascendente: Alma,
sa como un libra, Longino respondi6 a Ia epistola que Amelio le remiti6 bajo el titu- Inteligencia y Uno. Este trabajo de "correcci6n" y "ordenaci6n" de los escritos.
lo Sabre el cardcter de Ia .filosofia de Plotina36 maestro lo completa con Ia redacci6n de Ia Vida de Plotino a modo de mtroducCton,
Ia titulaci6n de cada uno de los tratados 46 , y Ia anexi6n de elementos aclaratonos
En 268, aconsejado por Plotino, y para poner remedio a una fuerte "afecci6n
(sumarios de cada tratado, es decir, indices de contenido, argumentaciones y, en cier-
melanc6lica" que estuvo a punto de precipitarlo a! suicidio, decidi6 viajar a otro pais,
y se traslad6 a Lilibeo, en Sicilia, donde vivia un distinguido caballero llamado tas ocasiones, comentarios a pasajes dificiles).
Probo 37 . No obstante, parece mas bien que Ia enfermedad que afecto a Porfirio no se
;x Cf. R. Goulet (]982) "Variations ... ".
;o Plot. 19.12-13. Cabria hablar, pues, segun algunos, de un viaj<: motivado por una ruptura hermeneu-
"' Plot. 7.24-25.
27
tica en e1 interior de 1a escuela de Plotino en Roma. Sobre este viaje a Sicilia y el problema de Ia com-
Plot. 7.27. posi6n del Contra Christianos vid. infra pp. 27, 32.
28
Plot. 17.1-13. 40
Plot. 2.32.
20
Plot. 17.16. 41
Plot. 19.7-41.
30
Plot. 4.8-9 42
Plot. 2.12 y 31-32.
31
Plot. 18.13-14. 1 -'
Plot. 24.2-3
32
Plot. HUS-16 44Plot 24.13-14: 6 y 9 son, respectivamente, e1 duplo y el cuadrado de 3, el n(•mero de lo perfecto (cf.
3-' Plot. 18.21-22. Arist. Cae/. 268a10-24).
'" Plot. 18.23. " Dividi6 en dos IJI 2-3 y VI 4-5; en tres IV 3-5 y VI 1-3, yen cuatro el tratado contra los gn(>Sticos: Ill
8, v 8, v s y 11 9. Asimismo, e1 tratado Ill 9 es el rcsultado de la agrupaci6n de notas en su ongen
>' Cf. Procl. in Ti. 1.322.24.
36 dispersas. Cf. R. Harder, "Eine neue Schrift Plotins", Hermes 71 1-10.
Porph. Plot. 20.97-104
46 Plot. 4-6 y 24-26.
37
Plot. 11.16-1H
-'J-
-R-


INTRODUCCION
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
- 1 d Ia RE qtte R Beutler dedica a Porfirio'' aparecen recogidos seten-
En los umbrales de Ia vejez, Porfirio contrajo matrimonio con Marcela, viuda de un En e I arttcu o e · · · f · b ·
amigo y madre de siete hijos, cinco niiias y dos niiios, algunos de ellos de corta ta dos titulos, de Jos que cuatro estan duplicados y once pueden_re a o.
edad 47 . Lo hizo no para poder tener hijos, sino para que los hijos de ella pudieran ser in:Xistentes o ap6crifas, atribuidas incorrectamente a a :_
educados. Prohablemente, a los sesenta y ocho aiios, Porfirio escribi6 Ia Vida de que con cuestionamientos puntuales -algunos de smgular trascendenoa . . .
Platina, como introducci6n a su edici6n de las Eneadas. Con esta misma edad decla- . • Ia naturaleza el contenido de ohras como Ia Cr6nica, Ia FtlasaJ Ia . e u,, om-
• I
1
. Ca:rra Christianos'4-, se ha venido considerando a Porftno el autor
ra haberse allegado al Dios omnistranscedente y haberse aunado con el. Esta meta Ia cu os Y e proplo · d . . variados Es clast-
alcanz6 Porfirio una sola vez, mientras que su maestro Plotino, durante el tiempo que de los cincuenta y siete escritos restantes, que ahor an temas muy ·
estuvo con el, Ia alcanz6 cuatro veces4H Porfirio moriria en Roma, segun Eunapio 49 , ca Ia clasificaci6n tematica de Beutler en ocho apartados:
hajo el reinado del emperador Diocleciano, cuya abdicaci6n se produce en el 305. 1. Exposiciones de Plat6n, de Arist6teles, de Ia tradici6n academica Y de Plotino.

2. Obras hist6ricas.
Los escritos de Porfirio 3. Exposiciones doctrinales sistematicas sobre metafisica, psicologia Y moral.
El fil6sofo de Tiro fue un autor prolifico, que nos leg6 una ohra abundante en Ia que
4. Ohras sohre religi6n y mitologia.
se ahordan temas muy variados. Sin embargo, Ia vasta producci6n de Porfirio fue victi-
ma de uno de tantos "naufragios literarios" que apagaron Ia voz de muchos fi16sofos anti- 5. Obras sobre ret6rica y gramatica.
guos. No hay ningun fi16sofo de fines de Ia Antigiiedad del que se conozca una lista que
6. Escritos sohre matematicas, astrologia y otras disciplinas cientificas afines.
abarque un numero tan amplio y variado de titulos, de modo que Ia parte de Ia obra que
ha sobrevivido representa tan solo un rescoldo de Jo que ha perecido. Los escritos de 7. Escritos sobre cuestiones variadas.
Porfirio que perduran aseguraron Ia transmisi6n de Ia herencia neoplat6nica a Ia Edad
Media, especialmente gracias a Ia mediaci6n de Agustin, Boecio y Macrobio. 8. Obras de divulgaci6n.
De muchas de estas obras solo conocemos el titulo; otras, Ia mayoria, s6lo con-
].H. Waszink divide Ia actividad intelectual de Porfirio en tres periodos: preplotiniano
. ·, t So' Jo un reducido numero de elias ha llegado Justa nos-
(epoca de Ia Filosofia de los oraculos), plotiniano y postplotiniano (periodo del De regres-
su animae)'0 • Si aceptamos esta tripartici6n biografica y tomamos como referenda Ia
servan fragmentanamen e.
de manera integra o casi integra. Los editor.es proporcionan_
I' d · t'
ts;;e
estancia del discipulo en Ia escuela de Plotino en Roma, preguntarnos ahora lin titulos, elaborada por J. Bouffartigue y M. Pattllo; de I:orfirio
en que medida las ideas de Porfirio difieren entre el primer y el tercer periodo. tia" Por nuestra parte ofrecemos un repertono e .
hasindonos Ia relaci6n, aunque con una diferente a 1a antenor
En efecto, aceptamos que Porfirio aborda e) estudio de los Oraculas caldeos duran- y aiiadiendo los fragmentos de Ia Historia de Ia
te eJ primer periodo, lo que puede llevarnos a considerar Ia Filosajta de los oraculos
V"ta Plotini'''. En Ia biografia que consagra a su maestro, Porfirio nos aporta una
como una obra de juventud' 1 • Sin embargo, hemos de admitir tambien que Ia exege- 1
. . . 1 t'd·
d de datos crono]{)Uicos, tanto absolutos como relativos, que, con una prect-
sis de los Ordculos caldeas representa un elemento de continuidad a lo largo de toda gran can t a "' d f d I A t' iiedad nos perm1te poner
su carrera. Esta continuidad se debe a que Porfirio permanece con frecuencia mas si6n inusual en el genero de las biografias e mes e a n tg . ' ·., .. h' ..... ,,7
correspondencia los momentos principales de Ia vida de Plotmo con ec 1as 1stoncas ·
pr6ximo que Plotino a! platonismo medio, concretamente confundiendo a menudo Ia
Inteligencia y eJ Uno, hasta tal punto que podemos considerarlo, incluso despues de -- de Ia "t'da de Plotino Porfirio contaba con las confidencias auto-
Para Iare d acc10n ., . f . .. · · ·
su estancia en Ia escuela de Plotino, como "el ultimo plat6nico medio"' 2 biogra.ficas que el maestro dirigia a sus discipulos'B. En Ia bwgra ta que consagra a su

47
Porph. Marc. l. .· 1 . l· r· dici6n lat6nica anterior. Este ajuste, en Ia contluencia
trata de man_ tener_.sc lo mas fiel postb e a t a P_ . , . su pensamiento y los fundarncntos
<H Plot. 23.12-1H. · m "te discernir los rasg:os ongma 1es u · ,
de dos cornentes, no.s per I ·. I . . . d· . t •. · plotinianas aunque manifieste siemprc su
''' Eun. V.Y 4.2.6 G. doctrinales que le llevaron a motltficar cetermma as ests f p H· I 't (196Sl 125-163.
de.seo de permanecer fie! a las ensenanzas de su maestro. c · · clC <>
"'° Cf. j.H. Waszink 096'5) 4S. Las revisiones hibliogr::iflcas mas recientes de los estudios sobn.· Porfirio
son las tie A. Smith (19H7l y G. Girgenti 0994) '' Cf. R. Beutler (]953l, cols. 275-313. Vease especiahnente Ia col. 27H.

" Cf. G. Wolff ( etl. l, Porphyrii de philosoph/a ex oraculis haurienda lihron1m reliquiae, Berlin, 1H% ( Hikles- '' Vid. infra pp. 17, 39-40. · f. a
. ·. . ' . tl·) p rj>h re f)e l'ahslinenu!, Paris, 1977, vol. I, pp. xlv-xvtl. .sl
heim, 1962). Cf. etiam H. Lewy, Chaldean Oracles and 7bewgy. Mysticism and Platonism in the Later Roman
..,-; ]. J s."' o, '.
>Vedad editorial, la recoge M. Periago Lorcntt' l:D su
Empire, El Cairo, 1956 (Paris, 197Hl, y A. Smid1 0993). Recientemente se ha cuestionatlo Ia reconstrucci(m misma clasrftcacton, con cl anadttlo tie algun.>m S h 'I b·tinencia Madrid, 19H4, pp. 10-14.
tradicional de esta obr.1 fX>r parte de P.F. Beatrice, quien, en una propuesta sumamente polemica, ha pro- tratlucci6n espanola tlellratatlo porftano:. Por mo. u n a a,·' '. ·er . 1-41; .I
puesto su k.lentificaci6n con el Contra Cbristianos. Sobre es1:<1 cuesti(.m uid. irl:fra pp. 34-35, 39-40. "' Incluitla en ]a ctlici6n de Ia ohra tie Plotmo a cargo tie P. Henry. H.R. Schwyz • PP
':il H. D<>rrie (1965) ISH. Para Ia intluencia de los autores del platonismo del s. II en Porfirio cf. M. !gal (19H2J, pp. 119-178; L. Brisson et alii (]9H2-1992).
Zamhon (2002). En Ia construcci6n de tesi.s arquitect6nica.s del pen.samiento de Porfirio indepen- ' 7 R. Goulet (19K2l "Le systeme .. ". Cf. etiamj. !gal 0970J
dientes de Ia herencia plotiniana P. Hadot asigna una funci6n determinantc a Ia exegesis de los
Urdculus caldeos Porfirio somete al pen.samicnto de su maestro a una profunda transformackm lJllt' '" Porph. Plot. 3. 1-2
-II-
-10-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODUCCION

maestro,_ imagen de Plotino coincide con el ideal del fil6sofo integrado en el con- de argumentos a favor del consumo de carne y un alegato a favor del vegetarianismo,
texto rehgmso de fmes de Ia Antiguedad: el "hombre divino" (flE"ios- ultimo re- condici6n necesaria para conseguir la uni6n con lo divino, fin supremo de Ia filoso-
presentante legitimo de Ia linea de sucesi6n Homero-Pitagoras-Piat6n. De este modo fia. En el libro II analiza Ia existencia y Ia necesidad de los sacrificios, base de Ia
Ia concepcion historiografica de Porfirio da cuenta del despliegue de Ia filosofia argumentaci6n anti-vegetariana. Aunque Porfirio no condena directamente el consu-
Grecia a partir del pensamiento arcaico y poemas homericos, pasando por Ia vertien- mo de animales, sino su destrucci6n, dado que el consumo exige Ia destrucci6n pre-
te del pitagorismo y culminando en Plat6n, con Plotino como ultimo es- via del animal, el argumento porfiriano se dirige asimismo contra el anti-vegctarianis-
labon de Ia cadena que procede del maestro ateniense. mo. Por ultimo, el libro IV se estructura en torno al argumento que sostiene que el
2. Vita Pythagorae'9 Nos hallamos ante una de las tres biografias que se han con- vegetarianismo no ha sido nunca respetado por ningun pueblo.
servado sobre Pitagoras, junto a Ia de Di6genes Laercio 00 y a Ia de Jamblico. La Vida Los libros I y II exponen los fundamentos de Ia abstinencia basados en Ia estruc-
de Pitagoras de Porfirio formaba parte del primero de los cuatro libros de un tratado tura del alma. Porfirio presenta un modelo tripartito que opone una parte irracional-
mas amplio titulado Historia de Ia filosofid' 1 • Para su elaboraci6n se basa en diversos material a otra racional-intelectual (I 43. 2-3). De este modo, el esquema tripartito del
autores: Neantes, Apolonio de Tiana, Duris de Samos, Lico, Eudoxo, Dionis6fanes, Di- 67
alma (E'm8uf1[a, 8uf1<'>S". /..oywfl.<'>S"), tal como aparece en la Republica plat6nica , se
cearco, Antonio Di6genes, Arist6xeno y Nic6maco de Gerasa. adapta a una bipartici6n entre d/..oy(u y /..oyL<Jfl.cJS". El hombre, en tanro imagen de
Para acceder el conocimiento y conseguir Ia salvaci6n el alma ha de hallarse en un Dios, se identifica con Ia inteligencia, su verdadero yo. A su vez, Ia parte racional-
estado de pureza, que s6lo se consigue por medio de Ia aOKllOLS". La existencia de Ia intelectual permanece atada al cuerpo por su parte irracional-material, y puede "oscu-
exige una frugalidad en Ia comida, tras una cuidada selecci6n, que cons- recerse" a! entrar en contacto con las pasiones del cuerpo.
tltuye un medto eftcaz para lograr Ia asimilaci6n a lo divino. Mediante el ejercicio fisico, La defensa del vegetarianismo que emprende Porfirio en el libro III se inserta en
mtelectual Y moral, el hombre puede convertirse en inmortal. Las almas de los hombres un contexto filos6fico amplio que alude fundamentalmente a la problematica de Ia
pueden reencarnarse en otras personas o transmigrar a otros seres animados. relaci6n entre el alma y el cuerpo, por una parte y, por otra, a Ia relaci6n que se esta-
En esta obra Porfirio aborda Ia TTULOELU y Ia iniciaci6n a Ia filosofia de Pitagoras, blece entre los fil6sofos y Ia comunidad mas amplia de los hombres, especialmente Ia
alumn_o de caldeos, egipcios y fenicios, de Ferecides, Hermodamo y Anaximandro, que concierne a las !eyes y la religi6n. Desde una perspectiva que defiende la pro-
de quten rectbe los conocimientos de geometria y astronomia(' 2, y a quien los hebre- tecci6n y purificaci6n del cuerpo respecto a un contacto excesivo con la materia, el
os mtc!an en Ia onirocriticaM De este modo, Pitagoras adquiere los fundamentos de consumo de carne es intrinsecamente pernicioso porque introduce en el hombre los
su cloctrina gracias a! contacto con otros pueblos no-griegos. malos dhnones y las almas de los animales muertos6"- Matar animates que portan un
alma de Ia misma naturaieza que Ia nuestra equivale, en definitiva, a matar a seres
3. De abstinentiaM Porfirio dedica este tratado a Firmo Castricic{'', con el objeti-
consanguineos.
vo de mostrarle las razones por las que debe abstenerse del consumo de carne de ani-
males. "Fue escrito bien en un fecha posterior a 263, afio en que se incorpora a Ia AI comienzo del Sobre Ia abstinencia Porfirio considera a Pitagoras un maestrow,
escuela de Plotino en Roma, donde conoce a Castricio, o bien en Siculo, con poste- y declara su intenci6n de refutar las tesis de los numerosos adversarios que se opo-
noridad a 2686('. nen a Ia doctrina de "los pitag6ricus." De este modo, la escuela pitag6rica, en Ia que
incluye a Empedocles, inspira no s6lo las doctrinas filos6ficas del tratado, sino tam-
_La condena del consumo de carne presenta rasgos de caracter iniciatico. Porfirio bien el contexto institucional que marca Ia practica del vegetarianismo.
senala lo que "le es posible revelar sobre los sacrificios, en un con-
texto profundamente influido por Ia doctrina pitag6rica. En el libro I reline una serie 4. De antro nympharum70 Porfirio se basa en once versos de Homen/' para ela-
borar una concepci6n de lo visible y de lo invisible, que se inspira en el mito de Er,
w Nauck (ed.J, Platonici upuscu/a selecta, Leipzig. 1HH6 2 (Hildesheim, 1963), pp. extraido de Ia Republica de Piat6n. El fi16sofo trata de desvelar los secretos de un pen-
7-52, E. des Places, A.Ph. Segonds (eds.), Porphyre. Vie de Pytbagore. Lettre ii Marcella, Paris, J9H2; samiento oculto tras los discursos. El texto aborda el pasaje en que Ulises atraca en
M. Lorente,_Porfirio. Vida de J'itagoras, introcl., tracl. espanola y notas, Madrid, 191!7, pp. 9- e1 puerto. A Ia entrada un olivo le tiende sus ramas, al mismo tiempo que se abre una
61; R. Sodano, G. G1rgent1 (eels.). Vtta di Pttagora, Milan, 199H.
60
agradable gruta cubierta de brumas, santlwrio de las ninfas llamadas Nayades. En ella
D.L. VIII.
{Jl vease la obra 19 del catalogo.
2 67 Pl. R. 435a-441c, 442e; cf. Ti. 69c; Phd. 246c.
(, VP. l-6; 11-12.
"' VP. 41.21-22. '"' l'orph. Abs. II 43 y 47.
"' A. Nauck (ed.l, op.cit., pp. li5-269; .J. Bouffartigue, M. Pati!lon, L. Brisson (eds.), Porph_yre. De f"ahs- "" Abs. I 3.3.
70 J.M. Duffy, Ph. F. Sheridan. L.G. Weslerink, J.A. White, l'o7JJbyry 7be caue (J( th<> nymphs in the Odv.w.>J'.
- tmence, J-Ill, Pans. 1977-1995; M. Periago Lorente, f'orjin·u. Sobre Ia ahstirwncia, Madrid, 19H4.
Arethusa Buffalo (Nueva York). 1%9, pp. 2-34; r. Bufflere, Les mytbes d'Homi.'T"r! et Ia pensc>c grccque, Paris,
(n Castricio, segUn parece, tras haber practicado Ia abstinencia, acababa de abandonarla (Ah\'
I 21 y 3). · I I. 1 Y 3; 1956ltraducci6n francesa de L"Antredes Nymphesen pp. 'i97-6J6J; E.A. Ramos .JurAdo. Pseudo-Plutarco. Sabre
Ia tlida y Ia poesia de Hwnerv. Salustiu. Sabre los Diusesy el Mundo. El antro de las ninfas tU' Ia ( Jdisea,
introd., trad. espanola y notas, Madrid, 19H9, pp. L. Simonini, L"Antrodelii.'Ninf<>, Mil:\n, 1986.
66
Sobre h> fecha composici6n cf.J. Bouffartigue y M. Patillon, op.cit .. las pp. XVIIJ-
XIX, que pwponen que Ahs. deh1o componersc con posterioridacl a 270, y no despues de 271
71 Hom. Od. 13.102-112
-12- -n-
l.NTRODUCCI()N
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
pero Dios es mas grande que la virtud y transciende lo que se origina a partir de
se hallan crateras y anforas de piedra, donde se amontonan ahejas, ohras de piedra y
aguas inagotables. Las puertas son dobles: una hacia el B6reas (Norte), apropiada pa- EL
ra el descenso de los hombres, y otra bacia el Noto (Sur), mas divina, camino de los Los demones intervienen en la "tragicomedia" de Ia vida humana," buenos. par:
inmortales, por Ia que no entran los hombres. Ia felicidad y los malos para Ia desgracia. La "providencia" emplea a angeles dtvmos
que son los buenos demones (118, 20-21). Porfirio aconseJa a Ma_rcela seglllr pre-
En el mito Porfirio traza una serie de analogias: lo mismo que Ulises regresa a su
cepto delfico "con6cete a ti mismo." Para ello, es necesano_que cons1dere:l cuerpo
patria tras una serie de aventuras y luchas heroicas, asi tambien el alma lucha contra
como una mera envoltura del alma. Por medio del recog1m1ento, de Ia umon_ de los
Ia seducci6n de lo sensible sometida por Ia materia y el clemento solido, a fin de ele-
miemhros dispersos hacia Ia unidad, regresa al verdadero "yo" que se idenuflca con
varse a lo que se le opone. El alma se caracteriza por el elemento humedo, y ha de
despojarse de Ia corporeidad y Ia materialidad de Ia que esta revestida, analoga al Ia inteligencia.
74
antro a orillas del agua. La estructura del mundo, el Norte y el Sur, simbolos de arri- 6. Isagoge et in Aristotelis categorias commentarium . La fue compues-
ba y abajo, del ascenso y del descenso, se corresponde a! viaje de regreso que Jleva ta a petici6n del senador Crisaorio como accessus a un tratado dtflol, a JUICIO de
a cabo el alma a su verdadera patria, de Ia que se halla exiliada en este mundo sen- Porfirio, y atacado ademas injustamente por su La en
sible. De este modo, en el discurso del antro porfiriano se entrecruzan los mitos pla- primer Iugar, las categorias, y asi se ocupa de Ia , _el
t6nicos de Ia caverna con el relato de Er. El antro representa Ia estancia temporal del "genero supremo" unico, en clara oposici6n a una lectura platomca del tratado ans-
alma en Ia corporeidad. Ulises, por su parte, corresponde al alma en ese Iugar de tran-
totelico.
sici6n en que se suceden los des6rdenes y confusiones del mar-vida. Posteriormente,
tiene Iugar Ia lucha con los pretendientes, antes de llegar a Ia felicidad del hogar, que La Jsagoge 0 Jntroducci6n a las Categorias de Arist6teles fue, _de las obras .
representa el contacto con el mundo inteligible. La clave hermeneutica del relato radi- Porfirio, Ia que tuvo mayor repercusi6n durante toda Ia Ectad Medta. La
ca en tres elementos: el ramo de olivo, Ia abeja y Ia ninfa simholizan respectivamen- latina de este tratado estuvo en el origen de Ia famosa querella, de los Al
te el arraigo del alma en Ia tierra de Ia que puede emerger, su paso entre el Cielo y comienzo de su comentario Porfirio a borda el estatuto de los generos ('YEVTJ) Y de las
Ia Tierra -atraido por Ia miel-, y su liberaci6n gracias a las ninfas que poseen exclu- especies (ELOT)). La cuesti6n de saber si existen ;) bien si s6lo c.:onsisten en con-
sivamente los secretos que permiten destruir Ia tela que tejieron. El alma sigue, por ceptos o, suponiendo que existan, si son corporeos mcorporeos, '(; en este ulttmo
tanto, tres etapas: Ia primera, representada por el ramo de olivo, permite liberarse de caso, si estan separados o bien si existen en los sens1bles y en relacwn con
las ataduras del mundo sensible por medio de Ia sabiduria practica (<j>pWVT)CHS"); Ia estas cuestiones, advierte Porfirio, evitara hablarnos, porque ex1gen una mvestlga,oon
segunda, simholizada por Ia aheja que desea regresar a Ia colmena, es Ia manifesta- en profundidad y requieren otro examen mucho mas amplio;, en su
ci6n de Ia organizaci(m perfecta y Ia fecundidad; y Ia tercera, para lograr ese retorno se centrari en mostrar c6mo los antiguos, parttcularmente los penpatettcos, tra
al hogar, el alma ha de volverse sobre si misma, y recibe Ia ayuda de las ninfas -las tado de una manera J6gica de los generos y especies, asi como de los otros
Nayades, relacionadas con los rios-, en las que halla Ia fuerza amorosa necesaria para en cuesti6n. En otras palabras, Porfirio deja abierta Ia cuesti6n del estatuto del gene-
elevarse al mundo inteligible, su verdadera patria y Iugar de Ia belleza suprema. ro y de Ja especie y se limita a indicar cual es la posicion de los antlguos, en parti-
cular de los aristotelicos.
5. Ad Marcellam 72 . Cuando Porfirio escribe esta carta de consolaci6n, dirigida a
su esposa Marcela, ha pasado ya de los sesenta aiios. Para hacer frente a los repro- La posici6n central de la Isagoge se resume en el deno_minado "arb?! de Porfir,io",
ches dirigidos contra su matrimonio tardio, afirma que se trata de un acto de genero- explicado por el comentador Facio, y que Tomas de Aqumo expondra en, su tratado
sidad para proteger a Ia esposa y a los hijos de un amigo fallecido. De ente et essentia, para establecer el fundamento de Ia estructura ontologtca de Ia
metafisica. Todo termino intermedin entre dos extremos, en este caso el mdtv!duo Y
En Ia carta que dirige a su esposa, Porfirio afirma que Ia finalidad del hombre radi- e1 genera supremo, presenta dos caras: una que se _dirige a lo "que le Y
ca en Ia contemplaci6n y el asemejamiento a Dios, ya que un hombre digno de Dios a lo que Je sigue. De ahi que se de una ambivalenoa Ia espeoe y Ia
seria el mismo un dios. Se debe honrar a Dios del modo mas excelente, asemejando de generos. Por ejemplo, si partimos del ind!Vtduo (Socrates), pnmero Ia
el espiritu a el; esta asimilaci6n se !leva a cabo solo por Ia virtud, ya que s6lo Ia vir- especie hombre y asimismo se dirige por una de sus caras al genero mas proxtmo,
tud atrae a lo alto, al ser que le es connaturafl. La virtud ejerce de mediadora entre "animal", que la diferencia (racional) expresa la especie "hom:Jre." Y,
el hombre y Dios. En Ia Carta a Marcela Porfirio situa a Dios mas alii de Ia virtud animal pasamos al del cuerpo, y, despues, al genero supremo, ousza, traduct?a allatm
como principio trascendente. Despues de Dios no hay nada mas grande que Ia virtud, por substantia. Asimismo, podemos tambien seguir el movlmtento en senttdo mver-
72
so, y regresar al individuo.
W. Potscher, (ecU. Porphyrios npi>S" MapKEAAav, Leiden, 1969: E. des Places (ed.J. Porphyre. Vic de
Pvthagore. Lettre a Marcella. Paris. K. O'Brien Wicker (ed.), Porphyry the philosopher. To
Marcella. Atlanta (Georgia), 19R7; M. Periago Lorente, Por(irio. La gruta de las ninfas. Carta a 74 A. Busse (ed.), Porpbyrii isaguge et in Aristotelis cateRorias ..
Marcela, intr., trad. espanola y notas. Madrid, 1992; A.R. Sodano (ed.l, Porfirio. Vangelu di un paga- tutelem Graeca 4.1], Berlin, 18!-\7, pp. 1-22; .J.J. Garcia Norro yR. Rovtra, Porjmo.
no. Lettera a Marcella. Contro Boeto, su.ll'anima. Sui conosci te stesso. Hunapio. Vita di Porfirio, Milan, 0 trad. espanola, Translatio Boethii, Barcelona, 2003; S.K. Porphyry· On , ...
1993. Londres, 1992; A. de Lihera & A.Ph. Segonds, texte grecque et latm, I ans,
7
·' Marc. 15-16. 1998; G. Girgenti, Isugoge, texto griego y trad. 1tahana, Milan,1995.

-1'i-
-14-
j._ __ _
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
INTRODUCCION

La estructura de Ia lsagoge recoge el doble movimiento neoplat6nico de Ia proce- Jo largo del Ia Sentencia 32, Porfirio sigue de cerca el esquema plotiniano del tratado
si6n (n-poo8os) y Ia conversion Ahora bien, si Porfirio plantea a! comien- Sobre las virtudes. Sin embargo, lo transforma, afiadiendo una cuarta categoria de vir-
zo de su obra una aporia y decide no responderla, remitiendose a Ia historia, no es tudes que no aparece en las Eneadas, regresando a esquemas propios del platonismo
porque no se atreva o no quiera responder. Su referenda a Ia historia tiene como fun- medio: las virtudes paradigmaticas, propias de Ia inteligencia, que son superiores a las
cion preparar el camino a un analisis exhaustivo, aplicando un metodo dialectico que virtudes del alma y constituyen sus modelos 79 .
permite exponer todas las formas de considerar una cuesti6n. En el comentario a las
categorias de Arist6teles Porfirio da muestra una vez mas de su metodologia como his- 9. Chronica"''. La Cr6nica abarca Ia sucesi6n de los diferentes soberanos desde Ia
toriador de Ia filosofia. caida de Troya hasta el reinado de Claudio II (FGHist 260 T 2 Jacoby). Brian Croke"'
pone en tela de juicio que Ia Cr6nica pueda atribuirse a Porfirio, si tenemos en
7. In Aristotelis categorias expositio per interrogationem et responsio- que el unico testimonio siriaco que alude a esta obra se refiere a Ia Historia de Ia .filoso-
nem7'. En el Comentario "por preguntas y respuestas" a las Categorias de Aristoteles, .f!a de Porfirio y que las listas que recoge Eusebio de Porfirio proceden, segun las tesis
Porfirio trata de averiguar por que Aristoteles ha titulado su tratado Categorias, en vez de Croke, del tratado Contra los cristianos, utilizadas en su critica del libro de Daniel.
de Sabre los generos del ser, como Plotino. Las Categorias no se ocupan "de los gene-
ros del ser ode las cosas en tanto tales", sino "de las <j>wva[ usadas para significar las 10. De philosophia ex oraculis" 2 En esta "obra de juventud""\ cuyos fragmen-
cosas." De ahi que las categorias no se identifiquen con los predicables, es decir, con tos conservamos por Eusebio y Agustin, Porfirio trata de esclarecer por medio de Ia
los generos y las especies, puesto que "los seres, sus generos, sus especies y sus dife- razon una serie de fen6menos aparentemente anormales relacionado con el culto,
rencias son realidades (n-pdy[laTa), no palabras (<j>wval)" 76 como Ia relaci6n de los dioses con Ia fatalidad o el que no digan siempre Ia verdad.
De este modo, en Ia Filosofia de /(Js oraculos. elabora una compilaci6n de oraculos
8. Sententiae ad intelligibilia ducentes 77 . El discurso de Porfirio, especialmente que mantienen una relaci6n con principios filos6ficos. Asimismo, en esta obra abor-
cuando se enfrenta a cuestiones morales, regresa a esquemas que recogen directa- da Ia actividad profetica, que servira para Ia "contemplaci6n y Ia purificacion de Ia
mente Ia herencia medioplat6nica, revisada desde Ia filosofia de Plotino. En las Sen- vida en todas sus formas." La utilidad de esta recopilaci6n va dirigida a aquellos que
tencias, obrita inspirada en las Eneadas, Porfirio defiende Ia existencia de un orden de una manera dolorosa han tratado de "alumbrar Ia verdad" deseando que en alg(m
descendente de seres, donde cada nivel de ser corresponde a un modo de manifes- momento "una manifestaci6n divina ponga fin a su incertidumbre por Ia ensefianza
tacion del principio y a un modo propio de conocimiento que se realiza cuando se digna de fe de aquellos que hablan"w.. No obstante, las practicas oraculares no pue-
consigue un determinado grado de virtudes.
den reemplazar en modo alguno al esfuerzo que exige Ia busqueda personal, basada
Porfirio modifica Ia doctrina de Ia superioridad de Dios respecto a Ia virtud. De en un "alumbramiento" del alma.
este modo, en esta obra sistematiza y organiza jerarquicamente las virtudes en cone- Para aquellos hombres que estan atormentados Ia manifestaci6n de los dioses es
xi6n con los diferentes niveles de los seres, distinguiendo un nivel inferior, represen- capaz de ofrecerles el "reposo" en vez del "conocimiento." Porfirio defiende una
tado por las virtudes civicas, que corresponden a Ia moderaci6n de las pasiones correspondencia fundamental de Ia sabiduria religiosa, que los griegos y los barbaros
([!ETpton-d9ELa) y a! cumplimiento del deber (Ka9fiKov) 7"- Despues de las virtudes civi- practican, con Ia autentica filosofia plat6nica, que persigue Ia purificaci6n y Ia salva-
cas se encuentran las virtudes catarticas, que liberan completamente a! alma de su ci6n del alma. De este modo, Porfirio opone su vision del culto, que acepta a los clio-
relacion con aquello que le es inferior y Ia asimilan a Dios. El "hombre dem6nico" ses, a aquellos que como Jamblico, sacrifican Ia practica de Ia filosofia a favor de los
que las practica posee un alma "purificada", adherida sin impedimento alguno a Ia ritos te(Irgicos. Asimismo, en el contexto de su polemica anticristiana, replica contra
inteligencia. La tercera clase de virtudes son las virtudes teoreticas, que caracterizan un culto exclusivamente exterior, tal como aparece expuesto en el Antiguo Tes-
al alma que regresa a Ia vida intelectual, y corresponden al conocimiento del ser ver- tamento. El sacrificio espiritual que defiende Ia vida cristiana se opone al culto sacri-
dadero. AI hombre que las practica Porfirio lo considera un dios. En su exposici6n, a ficial de los judios y los paganos. Porfirio, utilizando un lenguaje semejante al de sus
7 adversarios, describe las caracteristicas de una forma de vida diferente, Ia vida filos6-
A. Busse (ed.), Purpbyrii isaRoge et in An·.\·totelis categorias commentarium {Commentaria zn
")
Aristotelem Graeca 4.1], Berlin, IHH7, pp. 55-142
fica, unica capaz de guiar a quien Ia practica a Ia salvaci6n y purificaci6n del alma.
7
(' Porph., In Aristotelis categoria.\· expositio per interrogationem et responsiunem, 4.1. '56.3'5.
77
E. Lamherz (eel.). Porpbyrii sententiae ad intelligibi/ia ducentes, Leipzig, 1975: H.R Schwyzer, 79
En Plot. I [19] 2 ..3 ..)1 y 6.14-1'; Plotino rechaza Ia cxistcncia de virtucles por encima del alma.
"Piotmische.s und Unplotinisches in den Apbormai des Porphyrins", Plotino e il Neoplatoni.._'\mo in
"" K. MUller, (ed.l, Fragm<'nla bistoricorum <.raecontm (FHG! 3, Paris, 1H41-1H70, pp. oH9-702, 706-707.
Oriente e in Occidente !Atti tid Convegno intern. Roma 5-9 on. 1970], Roma, 1974, pp. 221-252: A.R.
711-717. F. .Jacoby, Die Fragmente d<'r griechischen llistoriker, II B 260 (Porphyrins), tr. 35-
:orfirio. lntroduzione agli intellegihili, trad. italiana, comentario y nota.s, texto grieg:o y ap.
61. Leiclen. 1930 (Hiltlesheim, 19621.
cntJco. Napoles, 1979; M. della Rosa, M., Porfirio. Sentenze, introd., trad. y comentario, Milan,
1992; C.). Larrain, Die Sentenzen des Porpbyrios, con Ia tracl. latina de Marsilio Ficino, tratl. alemana, " Cf. B. Croke 09H3l IGH-195. Vid. in(ra r> :\6.
Frankfurt, 1987; ). Dillon, Porpbyre, Sentences, Etudes cl'introtluction, texte grec et traduction fran- "' G. Wolff ( etl. ), Porpbyrii de pbilosupbia ex oraculis baurienda lihrorum reliquiae, Berlin, 1H56
pise, commentaire par !'Unite Propre de Recherche n° 76 tlu Centre National de Ia Recherche (Hildeshcim, 19621; J. O'Meara (19591; J Haussleiter 097H-1979l 43H-496; A. Smith ( 199:\l
avec une tra_duction par John Dillon. Travaux edites sous Ia responsahilite de Recientemente se ha cuestionado todo lo referente a su conteniclo y a su relaci6n con el Contra
Luc Bnsson, coiL • Doctnnes cle l'anttquite classique •, 33, Paris, 200';
7 Cbristianos. Vid. inf'ra pp. 39-40.
" Sent. 31.23.4; 2';.7; 29.14; 34.19. Cf. M. Zamhon (2002) 77 y .W6.
Pbil. orac. 503.35-34 F Sm.
-Hi- -17-
INTRODUCCI(>N
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
h h Ia Carta a Aneho describe de manera explicita el cisma que tienc Iugar
En Ia Filoscifia de los oraculos Porfirio juzga de manera positiva a! Dios trascen- D e ec o, . I' · que a
en el seno de Ia escuela plat6nica entre, por una parte, una cornente_re tgJOsa . '.
dente de Ia Biblia, en un contexto marcado por Ia polemica contra los cristianos y el
. · d mblico defiende Ja prima cia de Ia teurgia sobre Ia ftlosofta, con respecto
culto que profesan a un hombre. El Dios trascendente de los hebreos, en su absolu- parttr e a , d - fl 'fct
1
a Ia purificaci6n del alma y Ia adquisickm de Ia ciencia_ Y mas ,I o:o -'.·
ta anterioridad a todo ser determinado, no contradice su caracter creador como
encabezada por Porfirio, que opta por el cultivo de Ia ft!osofta y Ia logtca, ) desdena
demiurgo del mundo inteligible y del mundo sensible por medio de Ia sabiduria. Asi
pues, Porfirio se sin:ia en una perspectiva sincretista para elaborar un elogio de Ia Ia pnictica de los sacerdotes y teurgos.
sabiduria, donde un oraculo a Apolo es puesto en correspondencia con los hebreos, 3. Ad Gaurum quomodo animetur fetus"". En este Porfirio Ia
1
los caldeos y otros pueblos orientales, como los egipcios, los fenicios, los asirios y los cuesti6n de Ia animaci6n del embri6n, es decir, descubnr en momento el alma
lidios"'. , racional entra en el cuerpo en formaci6n. La formaci6n del embnon se debe a Ia
irracional del alma c6smica, y s6lo, en un segundo momento, cuando ya se_ han esta-
11. llEpL <i'YaAtJ.<iTwv"1': Porfirio redacta el tratado Sabre las imagenes tomando como
blecido las condiciones aptas para Ia recepci6n, el alma rac10nal se une a el.
punto de partida el principio de Ia alianza entre religi6n tradicional y filosofia plat6-
nica. De este modo, se propane examinar los "adornos" que los modernos, sus con- . ae"'' En el De animae Porfirio presenta !<1 teC1rgia
14. De regressu a nun . "' " . . . d
tempor{meos, han tratado de combinar con Ia teologia de los antiguos sobre el inte- explicitamente como una soluci6n que puede ayudar a las extgenctas de Ia multttu
lecto creador del universo y sobre las Ideas incorp6reas, sobre las potencias intelec- de no-fil6sofos, a! ofrecerles una purificaci6n a! menos Aunque Ia extgencta
tuales y racionales. En Ia Preparaci6n evanp,elica Eusebio considera "sofistico" el de salvaci6n sea universal para todos los hombres, no hay una vta umversal para obte-
intento, llevado a cabo por los tll6sofos inmediatos, de establecer una corresponden- nerla: Ia fi!osofia puede realizarla, pero Ia mayoria de los seres _no o qllle-
cia entre Ia filosofia plat6nica y Ia "teologia" de los antiguos. Aunque no lo mencio-
re e evarse h as ta e I m·vel de Ia inteligencia y permanecen extranos a Ia hlosofta.
1
ne de manera explicita, los interlocutores contra los que se dirige Porfirio son los cris-
tianos, adversarios del politeismo de Ia religi6n griega, y considerados id(Jlatras. Para 15. Quaestionum Homericarum ad Iliadem reliquiae'": Y
el fil6sofo de Tiro Ia ignorancia y Ia estupidez imposibilitan una visi6n que se dirige stionum Homericarum ad Odysseam pertinenttum reliqutae. Compuestos
Quae d' d H '!I p fr'o com
mas alia de Ia resistencia material de las estatuas de los dioses. Los que saben inter- como un "ejercicio preliminar" (rrpoyufiVGCJfiG) a! estu to e omero , l I . ,-
pretar correctamente pueden leer en los simbolos visibles, las estatuas de los dioses bina en estos comentarios una doble vertiente: por un !ado, Ia metodologta del fti(J-
que constituyen representaciones enigmaticas, Ia realidad invisible de los dioses que logo, instruido por gramaticos de Ja talla. de y mm_uctoso
pueblan el pante6n griego y barbaro. Las potencias divinas que Henan el cosmos vie- _d h - · y por otro Ia perspicaCia del ft!osofo alegonsta, estud10so de los stg
ga or omenco, , , I h -- p f" 1
nen simbolizadas por los nombres y particularidades de los dioses. Asi, Zeus es el nificados ocultos que encierra el texto. En su exegesis de texto or f1°
intelecto divino y Hera Ia potencia eterea. Por lo tanto, el metodo hermeneutico, que toma como premisa Ia existencia de un acuerdo (oJ.iOAoy[a) del poeta constgo
permite interpretar correctamente las imagenes de los dioses, coincide con el que que el interprete puede extraer de Ia obra. En sus poemas Homero se comenta a st
posibilita descifrar Ia sahiduria de Homero, de los Oraculo caldeos y del propio · ·mo Para llevar a cabo su proyecto, el fil6sofo de Ttro aborda el conjunto de pro-
Plat6n. Si se poseen las claves hermeneuticas adecuadas, expresadas en el discurso mblts - . d l''xt'c<J y de ret6rica haciendo referenda tanto a los fi16logos que le ante-
emas e e ' . , . _ . Pl- ,
plat6nico, se desvanece el conflicto entre representaci6n mitica y conocimiento filo- cedieron en su tarea (Apolodoro y Longino), como a ft!osofos (Pttagoras, aton Y
s6fico. Arist6teles). Porfirio afirma que Homero es fil6sofo (371 F _sm.), Y le astgna Ia pmm:-
ra intuici6n de Ia doctrina que mas tarde Plat6n expondra en el Fz:ebo C47 d l Ia
12. Epistula ad Anebonem"7 El De mysteriis de Jamblico constituye Ia fuente mas nezcla de placer y dolor que con frecuencia adopta el alma sola en st mtsma. El meto-
importantes para elaborar Ia reconstrucci6n del contenido de Ia Carta a Anebo. En empleado parte de un exhaustivo analisis del uso de un termino y de sus stgmft-
este texto Porfirio condena Ia practica adivinatoria, ademas de ciertas practicas teur- ,d Si los poemas homericos esconden una sabiduria dtvma oculta, Ia Jabot del
gicas, lo que no significa una condena general de los principios te6ricos en los que ca os. ' · · 1 1 - · de los
-
0
t radica en desvelarla. De ahi que sea necesaria una ectura a egonca ·
Ia teoria se fundamenta. Bien a! contrario, las referencias a los Oraculos caldeos son exe"'e a mbt'ne las CLtalidades del fil6logo con las del fil6sofo plat6mco, para
textos, que co . , >J _
constantes cuando tratamos de explicar Ia genesis y estructuraci6n del pensamiento esclarecer Ia oscuridad de Ia letra envuelta en enigmas. Tanto Homero como I aton
porfiriano. Asimismo, se ha llegado a pensar que Porfirio regresa a Ia teurgia tras Ia se expresan de manera enigmatica. Los diferentes niveles de lectura aptJrtan dtferen-
muerte de su maestro Plotino. No obstante, disponemos de pocos datos que corro-
boren esta hip6tesis. Si estipulamos que hubo una rectificaci6n, esta seria solo par- '*' K Kalbfleisch (eel.), Ad Gaumm, Berlin, IH9'i, pp. 33-62. Tracl. francesa.anotacla J.
cial, guiada en todo momento por una orientaci6n filos6fica articulada por un plato- I"A Gauros. Sur la maniere dont l'embryon rcc;:;oit !'fun:·"] en A.J. Festugiere, J.a R.eoelatwn d 1-h rnns
nismo medio fuertemente influido por Plotino, o lo que podemos calificar de un "pla- TrimeML,te, Ill: Les doctrines de /lime, Paris, 1953, pp. 265-302.
tonismo-medio" post-plotiniano. H9 Pragmentos traducidos allatin y recogidos por j. Bidez 09L3) 24*-41"'. . . . . .
"" H Schrader (eel.) /'orphyrii quaestionum Humericamm ad lliadem f!<!rttnentmm rcbqutae, lase. 1 &
2. zio, lRHO-iHH2; H.Schrader (eel.), !'orphyrii quaestionum Homericamm ad pertr-
, p n /' . f· .. I & 2 Leipzig 1890· A R Sodano (eel.) Porphvm quaesltonum Homtrrcarum
"' Eus. !'E. IX 10.1-'i frs ..'123-324 F Sm. nentzum re zqutae, asc. , , , . ' .
xr, J. Bidez 0913) 1'-23' /ih<!r i, Napoles, 1970.
"
7
A.R. Sodano (eel.), Porfirio Lettera ad An<!hu, Napoles, 1958, pp. 1-.'11 (Edici6n y traducci6n italiana].
91 Porph. ad II, praef.; p. I, 22-28 Schr

-19-
- JH-
INTRODlJCCION
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

cerlo, "pero nosotros y todos los entes somos nada con relaci6n a El"''". Como s61o
tes metodos de exegesis que interactuan entre si para sacar a Ia luz Ia verdad latente.
podemos conocer lo que nos es semejante, lo divino no podria ser conocido por
El enfoque "filol6gico'', heredado de Longino, se completa con una hermeneutica ale-
nuestros medios, lo que significaria proyectar sobre El nuestros modos de pensar. En
g6rica propia de Porfirio en Ia que se hace explicita Ia influencia de autores prove-
este sentido puede decirse que El es el (mico ente verdaderamente ente, el solo ente
nientes del platonismo medio como Numenio de Apamea o Fil6n de Alejandria. No
en si (ovTWS' i\v), si se comprende el termino ente como hay que hacerlo, es decir,
obstante, aunque Porfirio reconozca el valor de Ia poesia y de los mitos homericos,
como lo habia seilalado Plotino respecto a! Uno, segun nuestra manera humana que
no admite que estos posean autonomia respecto a Ia filosofia. Lo mismo que los pin-
tiende a ontologizarlo todo.
tores no pueden representar Ia luz, porque esta tarea sobrepasa los limites de sus
medios, asi tampoco los poetas pueden representar Ia mejor constituci6n de Ia rro\ts-'' 2 18. Contra Christianos.
El discurso filos6fico es, en defi'nitiva, el unico capaz de comunicar Ia verdad.
19. Historia philosophiae 99 Gracias a Eunapio conocemos Ia estntctura de esta
16. In Platonis Tinlaeum commentaria95 Porfirio transforma Ia afirmaci6n de los obra, dividida en cuatro Iibras: el primero aborda Ia vida y el pensamiento de
antiplat6nicos en Ia siguiente pregunta: "cPor que [. . .] no hay tambien varios soles y Pitagoras; el tercero, los de S6crate.s; y el cuarto, los de Plat6n. Sobre el contenido del
94
varias lunas?" , y se plantea esta pregunta a] final de una argumentaci6n que aborda segundo libro no disponemos de informaci6n. Siguiendo una metodologia paralela a
Ia funci6n de Ia materia en Ia procesi6n de las formas y Ia diferencia existente entre Ia empleada por el dox6grafo Di6genes Laercio, Porfirio adjunta a Ia biografia de los
materia inteligible y materia sensible. La materia explica Ia irreductibilidad de Ia esen- autores una exposici6n de sus principales doctrinas. Si bien el punto de vista de
cia inteligible (unificada, indivisible y (mica) con respecto a Ia esencia sensible (mul- Porfirio se enmarca dentro de Ia filosofia plat6nica, heredera de una sabiduria de los
tiplicidad dividida, espesa y materia[). El mundo es unico y completo a partir de un antiguos, representada por Homero, Hesiodo y Orfeo, y cuyos principales protago-
modelo que es tambien (mico y completo, ya que lo inteligihle produce Ia materia, nistas son Pitagoras, S6crates y Plat6n.
con Ia cantidad exacta que el mundo puede recibir. De ahi que Ia materia de cuenta,
en (tltima instancia, de Ia diferencia entre las copias unicas y las copias m(t[tiples. El prop6sito de Ia obra muestra la conexi6n interna del platonismo con el pitagoris-
mo. De este modo, Plat6n y sus seguidores habrian introducido en Ia arquitectura de sus
17. In Platonis Parmenidem commentaria9 '. Pierre Hadot aprueba Ia atribuci(m sistemas las tesis pitag6ricas mas relevantes. No obstante, Ia referenda a las fuentes pita-
a Porfirio de una determinado numero de fragmentos de su Comentario a! g6ricas solo aparece explicita cuando las tesis que se exponen se consideran insosteni-
Parmenides de Plat6n, descubierto en el siglo XIX y editados, por primera vez, por bles. Si Ia Historia de !a filosofia comienza con Ia exposici6n de Ia vida de Pitagoras, a
W. Kroll, en 1892%. Este texto aclara y completa Ia concepci6n metafisica que se le continuaci6n aborda tambien las de Homero, Hesiodo, los siete sabios, Ferecides, y con-
atribuye generalmente, al considerar que disminuye Ia importancia del Uno en bene- cluye con Plat6n, donde de manera enigmatica expone Ia doctrina de los tres dioses'"'.
ficio del ser. De hecho, esta interpretacion minimalista se basa en Ia idea de que
Porfirio entiende Ia trascendencia del Uno segun el esquema de Ia triada de los En el pasaje que conocemos gracias a Cirilo: "Puesto que, decia Plat6n, Ia sustan-
Oraculos caldeos: Padre, Potencia, Inteligencia. Aunque esto refleja una problematica cia de Ia divinidad procedi6 para formar tres hip6stasis ... '""', Porfirio parte de los tres
corriente en Ia epoca, Agustin compara esta tesis porfiriana con su propia concepci6n reyes de Ia Carta II, interpretados desde las tres hip6stasis principales de Plotino.
de Dios, y le reprocha situar Ia Potencia en el segundo Iugar, en vez de identificarla Porfirio defiende una cierta homogeneidad del primer principio con las hip6stasis
con el Espiritu, y que ocupe el tercer rango 97 . Esta caracterizaci6n del Uno segun un autoconstitutivas que proceden de el. En el contexto de Ia henologia plotiniana, el
mundo inteligible puede inducir a errores, ya que da Ia impresi6n de que Porfirio se Uno del Parm(mides, que se identifica con el Bien de Ia Republica, se situa mas alia
halla muy alejado de Plotino, mientras que en realidad lleva mas lejos que su maes- del ser y del pensar, al que Porfirio identifica con el padre de Ia triada caldca, m6na-
tro el caracter trascendente e indecible del Uno. Solamente admite que Ia ontologiza- da que, a su vez, aparece implicita en Ia relaci6n con los otros dos miembros de Ia
ci(m del lenguaje es un hecho que es dificil de negar, de tal modo que es legitimo triada. De este modo, los Oraculos caldeos apeman el esquema en que se entreteje el
comprender lo divino a partir del ser del que es, despues de todo, el principio. Ahora primer dios y Ia inteligencia doble.
bien, no es El el que es un no-ente y es incomprensible para los que desean cono- 20. Ets T<l 'ApiJ.OVLKcl IJToAEIJ.aLOV UrrOIJ.VlJIJ.a 102 . El Comentario a las Harmonicas de
02
Cf. irz Ti. fr. 9 Prod in 7i. I, p. 66, Ptolomeo presenta cierto interes para Ia historia de Ia musica, ya sea por las informa-
9
.1 A.R. Sodano (ed.), Porphyrii in Platonis Timaeum commentariornm fragmenta, Mil:!n, 1964; A.R.
Sodano, I.framme111i dei comm<'lllan· a! Timeo di l'latorze. Napoles, 1974 ltrad. italiana, prefacio de "' Porph. in Prm. 4.21-22 H.
G. Beschin].
44 '" A. Nauck (ed.J, op.cit., pp. 4-16; A.Ph. Segond,, Lesfragments de l'histoire de Ia philosophic, en E. de'
Porph. in Ti. fr. S
Places (eel.), Porpbyre. Vie de Pythagore. I.e/Ire a Marcella, Paris, 19HZ, pp.163-197: A.R. Sodano (ed.J,
P. Hadot (ed.), Porph_vre et Victorinus, Paris, 1968, vol. 2, pp. 64-112. [Texto griego, tratl. frances:! y Porfirio. Storia dellafilosofia (Frammerzli!. Milan, 1997 ]texto gricgo y tra<L italiana]; A. Smith (19931.
comentario.]; A. Linguiti, Commentarium in Parmenidem, en Corpus dei Papiri Filosojici 11111
Porph. Hist.Phil. 222.1-2 F Sm.
Greci e Latini. pars III: Commentarii, Florencia, 1995. pp. 63-202; G. Bechtle. The Anunvmu.,· 1111
Commentary orJ Plato's Parmenides, Berna, 1999. . Cyr. Jul. I 47.5-6: cf. P. Burguiere & P. Evieux (eds.), c:yrille d'Alexandrie. Contrefulien, I, Paris, 19H'i.
102
1. DUring, (ed.), Porphyrios. Kommentar zur Harmonielebre des Ptolemaios, Gotemhurgo, 1932
w. Cf. P. Hadot, "Fragments d'un commentairc> de Porphyre sur le l'armenid<'', REG 74 t1Y61) 410-4:18
( Etudes neoplatoniciennes. Paris, 1999, pp. 281-316). 09HOl; traducci6n alcmana del propio I. During: Ptolemaios urzd Porphyrios uher die Musik.
07 Gotemhurgo, 1934.
Aug. cit•. X 436.27ss.
-21 -
-20-
f

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODUCCJ()N

ciones que proporciona, o porque pertenece a una epoca de transici6n. La ohra de tar a sus adversarios, ya sean plat6nicos con los que no comparte determinadas inter-
Ptolomeo, concehida desde el punto de vista de Ia teoria matematica de los acordes, pretaciones (como Atico, e indirectamente Plotino), estoicos o peripateticos. Este esti-
interesa a Porfirio por su eclecticismo. En medio del caos de los sistemas y de los lo filos6fico, marcado por Ia polemica y Ia confrontaci6n, lo dirige no s6lo contra el
metodos adivinatorios introduce un orden hasado en principios racionales. Porfirio cristianismo, sino tambien contra Ia interpretaci6n de los oraculos y Ia influencia de
expone sus posiciones sobre Ia estructura matematica del alma del mundo. En su exe- Ia teiirgia en Jamblico. En efecto, el principio de Ia unidad de lo real, donde cada nivel
gesis se detiene en los primeros que se ocuparon del estudio de Ia armonia en Ia se relaciona con un solo y iinico principio absolutamente simple y anterior a e!, ins-
miisica, partiendo de los pitagoricos, especialmente de Eudoxo, de Plat6n, de los aris- pira en ultima instancia Ia sintesis "polif6nica'· de Porfirio. Precisamente, a lo largo de
totelicos y de todos aquellos que establecieron doctrinas que permitieran "salvar los su obra, Porfirio trata de evitar todo tipo de desarmonia y confusion. Por una parte,
fen6menos". Ia creencia cristiana en un Dios sujeto a las pasiones de lo sensible radica en una con-
fusion y falta de armonia entre el dominio de lo inteligible y el dominio de lo sensi-
21. Introductio in tetrabiblum Ptolemaei 10-'. Porfirio comenta esta obra de ble. Por otra parte, en el contexto de Ia religi6n pagana, Jamblico, a! subordinar Ia
Ptolomeo, que tanto ha influido en el desarrollo posterior de Ia astrologia, mostran- filosofia a Ia practica de Ia teiirgia, confunde y desajusta lo inteligible y lo sensible,
dose partidario de una exigencia de rigor en las observaciones y en los calculos astro- reduciendo Ia filosofia a un instrumento necesario, pero insuficiente, para alcanzar Ia
nomicos. Los principios estan asegurados; lo que ocasiona errores en las predicciones experiencia del primer principio.
es Ia dificultad de aplicarlos con seguridad. Porfirio se interesa por el comentario de
las obras mas te6ricas de Ptolomeo, el Tetrabiblos y las Harmonicas, y se aleja de los Porfirio no estaria dispuesto a admitir, como tampoco lo estaria Plotino, que el pla-
postulados fundamentales de Ia astronomia, planteados en Ia Sintaxis y el Almagesto, tonismo plotiniano contenga novedades doctrinales. Aunque sea posible diferenciar el
que contaron con una enorme repercusi6n practica. grado de calidad con el que Plat6n fue interpretado y expuesto, para Porfirio no hay
separaci6n alguna entre Ia autentica tradici6n plat6nica y las ensenanzas de Plotino. La
22. :EV].l.J.l.LKTa Clln\J.l.aTaH"- Fragmentos referentes a problemas del alma. La inteli- "polifonia" platonica queda ejemplificada, segiin Porfirio, por Ia presencia en los dialo-
gencia genera el alma, que ocupa un nivel inferior por esencia. Sin embargo, el alma gos de una doctrina que, aunque no sea del todo diferente, no se expresa del mismo
puede regresar sobre si misma y, cuando lleva a cabo este acto, puede unirse a Ia modo en el Tirneo y el Parrnenides. Pero Ia multiplicidad de perspectivas no ha de inter-
inteligencia que, al hacerse semejante a ella, se halla presente en ella misma. pretarse como discordia (ow<jlwv[a), sino como armonia polif6nica (rroA.u<jlwv[a).
Las categorias de "medio-" y "neo-platonismo", terminos acunados por K. Prae-
Porfirio y la "polifonia" plat6nica chter101 (1909) y H. von SteinHx, (1864), respectivamente, alteran profundamente nues-
tro analisis hist6rico. En el momento actual tenemos Ia obligaci6n de reconsiderar
Entre Plotino y su discipulo Porfirio hay diferencias que atanen al "estilo filos6fi- especialmente el significado de Ia categoria de "platonismo medio" o, mas precisa-
co." Porfirio escribe mucho mas y sobre temas mas variados que su maestro. Asi- mente, del platonismo del s. II d.C. El Didaskalik6s no reproduce simplemente los
mismo, una gran parte de su ohra se centra en el comentario sistematico de textos de scholia de Gayo. Podemos diferenciar clentro del movimiento denominado comiin-
Plat6n (Parrnenides, Fed6n, Filebo, Republica, Sofista y Tirneo), de Arist6teles ( Ca- mente "platonismo medio'' dos corrientes con caracteristicas particulares cada una:
tegorias, y Metafisica), de Homero (La gruta de las ninfas, comentario aleg6ri- una rama aristote!ica, a Ia que pertenecen Plutarco de Queronea, el an{mimo autor
co a los versos 102-112 del canto XIII de la Odisea, Cuestiones hornericas), o de Pto- del Comentario del Teeteto, Albino y Apuleyo, -de Ia que seria heredero Porfiri<}-; y
lomeo ( Cornentario sohre las Harmonicas de Ptolorneo). Finalmente, Ia exposici6n sis- otra, de tendencia claramente anti-aristotelica, representada por Atico 107 El Didaska-
tematica de las doctrinas de los fil6sofos, especialmente de Plat6n y de los Oraculos lik6s integra esta corriente interpretativa que lee los dialogos de Plat6n fundamental-
caldeos, pone de manifiesto un interes mayor que el de su maestro por las cuestiones mente a Ia luz de Arist6teles, pero con una fuerte influencia de Ia Estoa, especial-
pedag6gicas, en concordancia cqn Ia propuesta de un ascetismo filos6fico. mente de Ario Didimo. En lo que conciernc a Ia moral, con frecuencia se opone a las
doctrinas del estoicismo 10"- Sin embargo, nos senala F. en el ambito de Ia
Porfirio se aparta de Plotino y regresa a Ia teoria defendida por Ia mayoria de los
etica Ia oposici6n entre las dos corrientes mencionadas no es tan grande como se
plat{micos medios de Ia compatibilidad de Ia doctrina de Plat6n con Ia de Arist6teles,
piensa habitualmente, sino que, mas bien, las dos corrientes confluyen en afirmacio-
interpretada como una ontologia de Ia realidad sensible. De este modo, el paradigma
de.: Ia armonizaci6n esta en Ia base del edificio jerarquico y gradual del ser, donde lo
inteligible se diferencia de lo sensible, pero salvaguardando Ia unidad de Ia realidad.
101
F. Oberweg, K. Prachter, Grnndri>e< der Geschichl<' der l'hilosophie, Berlin, 1909 10, 1920 11 , 1927 12 .
106
El proyecto filos6fico porfiriano se inspira profundamente en Ia corriente plat6nica de H. von Stein, Siehen BUcher zur Geschicbte des Platonismus, Gotinga, 1H(l4.

Ia epoca imperial. Con frecuencia adopta un tono apologetico y polemico para refu- w: P.L. D<mini, Lescuole, /'anima, /'imperio: lajllosr!fia a'l'ltica d'Antiocoa Plotinv, Turin, 19H2, pp. 10()-
121.
'"' J Whittaker, "Alcinoos'", en R. Goulet kd.J, Dictiomwire des philosophe.< antiques. PariH, 19H9-1994,
to:i E. Boer & S. Wein:->tock (eds.), Codices Romani [Catalogw.· Codicum A.•.;trolol{orum G'raecunun V.4], vol. 1, pp. 112-113.
Bru,das, 1940, pp. 190-22H HN F. Becchi, "Ritlessioni sui pensiero etico di Albino-Alcinoo con una proposta di correzionc al texto
Hl"l H. Ddrrie (ed.), Porphyrios' ?.etemata. Ibrc: Steliung in 5:ystem und Gescbichte des del Didaskalikos"', Prometheus 16 (]990) 269-27H: y "II !Jidaskalikos Ji Alcinoo··, !'rometheus 19
Neupiatoni. .;mus, nehsl einem Kommentar zu den Fragmenten, MUnich, 1959. (] 993J 24S.

-22- -23-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODlJCCION

nes comunes, como Ia del telos (sapientia finis) o Ia huida del alma, definida como que se han de dirigir a los dioses y las claves con que se consigue someterlos. Tambien
asimilaci6n a dios 8E{\i) en Ia medida de lo posibJeli". ensena a los hierofantes a actuar como verdaderos "mediums" y todo lo relativo a los
sacrificios y las ceremonias de acuerdo con los preceptos divinos, a saber, Ia naturale-
No podemos admitir que hubiera un (mico platonismo anterior a Plotino, como
za y las clases de ofrendas, o el color de las victimas a inmolar. A ello se anaden las
tampoco lo hubo con posterioridad a el. Resulta mas adecuado senalar Ia multiplici-
abstinencias, las abluciones, e incluso los latigazos que preceden las evocaciones en
dad de modos de abordar Ia filosofia plat{mica utilizando Ia imagen de Ia polyphonia.
los santuarios de los egipcios, los fenicios y de otros pueblos versados en los asuntos
No hay una ruptura, sino una continuidad entre las tesis de Porfirio y las doctrinas de
divinos. El tratado se inscribe en Ia polemica contra los sacrificios y con el Porfirio, si
los plat6nicos medios, que se expresa en Ia busqueda de una complementariedad
bien no predica aun Ia interiorizaci6n de sacrificios como en De abstinentia, intenta
reciproca o symphonia entre Ia doctrina de Plat6n, de Arist6teles y de Ia Estoa.
buscar para sus preceptos credito y significaci6n. En lo que a los cristianos se refiere,
estos se muestran como unos revolucionarios, por lo que el fil6sofo se opone a ellos
cuando pretende devolver el honor a las antiguas tradiciones. En una palabra, toda su
La religion de Porfirio y el "Contra Christianos" forma de hablar de Cristo y de Ia Iglesia, en esta obra de juventud, es lo que hace que
"Porfirio, el que escribi6 Contra los cristianos... Este es Porfirio, quien ejercit6 su mas tarde Arrio y sus partidarios, al ser censurados, sean calificados de "porfirianos" 1 w
insolente lengua contra los cristianos, Porfirio, el enemigo de los cristianos, natural de En el TTepi dydA.JlaTwv, otro tratado de juventud, tambien caracterizado por una pole-
Ia ciudad fenicia de Tiro "111 . En este tono hostil se refiere Ia Suda al neoplat6nico, des-
mica anticristiana explicita, Porfirio exhibe una vasta sabiduria religiosa, sirviendose de
tacando por encima de todo sus ataques verbales directos -Ia "insolente lengua" es su
diversas fuentes, no solamente de Ia astrologia, sino tambien del orfismo, el platonismo,
unica arma disponible- contra el cristianismo. De estos ataques arranca Ia imagen de el estoicismo y el misticismo. Pretende hacer una apologia del paganismo mostrando que
Porfirio como personaje odiado y temido por Ia Iglesia, acreedor de condenas y refu-
el culto a los idolos no implica para nada las aberraciones que le imputan sus adversa-
taciones, en torno al cual llega incluso a crearse una leyenda sobre el resentimiento
rios. Admite en su galeria de imagenes todas las divinidades nacionales o extranjeras que
que se esconderia tras sus invectivas contra Ia "religi6n verdadera." Asi, de acuerdo con
Ia religion griega habia aceptado, de suerte que en su teologia figuran elementos inspira-
el historiador S6crates, su anticristianismo habria nacido de algo tan prosaico como una
dos en los misterios orientales. Asi se encuentran, con todos sus atributos, representacio-
paliza juvenil a manos de un grupo de critianos en Cesarea de Palestina 112 , algo que nes de los dioses que configuraban el pante6n de las divinidades estelares, es decir, las
Dodds ya atribuy6 a un afan de desacreditar al fil(Jsofo, cuyo amplio conocimiento de
esferas, el fuego superior, las divinidades de los planetas, la luna, los signos del zodiaco,
las Escrituras provendria de Ia etapa anterior a Ia experiencia traumatica 113 y sobre todo Helios, el gran dispensador de los bienes en el mundo terrenul 19
Con independencia del grado de verdad que todo esto encierre -mas bien nulo- Desde las primera lineas de TTepi dydA.JlaTwv los cristianos, por otro !ado, se convier-
y del trasfondo de Ia celebre sustituci6n del primitivo nombre semitico "Malco" por el ten en objeto de censura. Como senala el estudioso frances, desde el comienzo de Ia obra
de "Porfirio" 114 , lo cierto es que el fil6sofo de Tiro demostr6 desde su juventud una e1 polemista apunta a los cristianos, del mismo modo que a los judios, cuando alude a
inquietud apasionada -como era el signo de los tiempos- por los asuntos religiosos, esos ignorantes (Taus ci[J.a8EaTciTous) que; ademas de estupidos, delante de una estatua
Ia cual se vio modelada por Ia s61ida formaci6n que recibi6 al !ado de intelectuales
no comprenden nada, al igual que un analfabeto delante de una inscripci6n de una este-
como Longino u Origenes, quien, por cierto, siempre habria de aparecer a sus ojos
la, y no ven otra cosa que Ia piedra, Ia madera o el metal. Asi viene a insistir en uno de
como un "ap6stata" de Ia fe helena, en tanto que Ammonio Saccas habria seguido el
sus argumentos preferidos, que no deja de aparecer en los argumentos del Adversario
camino inverso"'. Es tambien en esta etapa, segun el clasico planteamiento de Bidez,
pagano de Macario que recogemos como fr. 99 del Contra Christianos. Los cristianos
cuando Porfirio escribe su tratado De philosophia ex oraculisll('. En el pr6logo con-
habrian heredado de los judios ese rechazo hacia Ia imagen tallada, el desprecio y el
servado, el fi16sofo insiste en las practicas rituales y en que se dedicara espedficamen-
temor a los idolos, donde, por otro !ado, imaginaban que se ocultaban demones.
te a hablar de Ia 8Ewp[a o contemplaci6n 117 . Aboga por practicas religiosas orientadas
a asegurar Ia salud del alma, entre las cuales introduce en primer plano las supersticio- Viene a continuaci6n Ia etapa romana, que supone un salto cualitativo en Ia evo-
nes y los ritos mas extraordinarios de los cultos de Oriente. Indica Ia manera de dise- luci6n intelectual de Porfirio. El contacto con Plotino supone una evidente espiritua-
nar, fabricar y adornar los idolos, encender las antorchas, asi como las invocaciones lizaci6n de sus planteamientos religiosos. Este hombre de gran reputaci(m, tambien
seguidor de Amonio, supo seducir al instante al Tirio con su sabiduria 12". Plotino logr6
110
Alb. Intr. Cf. Pl. Tht. 176h y Lg. citado por Albino en Intr. 2H.1H1.27-39. Pueden aumentar las perspectivas del pensamiento de su discipulo y le abri6 un mundo infi-
consultarse las parafrasis de Apuleyo en Plat II U6.17-19 M. y II 23.253, 136.21-24 M nito de problemas de metafisica y de Ia vida interior. En realidad, su estancia en la
111
Test. IIJ s.u. Tiop<J>upto<;].
1
" Test. XX y XXV1b. 11
" Socr.Sch. HE I 9.30.
'" E.R. Dodds (196Sl 166, n. 9
" J Bidez, 0913) 21-27.
1
" Vid. supra p. 5. 120
cr. Eun., 1/.5. 4.6 G. Sobre Ia diversidad en este aspecto de los discipulos de Plotino es intcresante cl
m cr. rr.24. testimonio de Agustin: Aug. epist. 118 (ad Dioscorum), 5 .. tunc Plotini scbo/a Romaejloruil habuit-
116 que condi.._•.;cipulos multos acutissimos et sollertissimus viros. sed aliqui eorum artzum
J. Bidez (1913) 17. Para las consideraciones mas recientes sobre esta ohra uid. infra pp. 39-40
1
curiositate depravati sunt, aliqui dominum ]esum Cbristum ipsius veritah< atque sapienttae incom-
P Eus. PE. IV 7.2. mutahilis, quam conabantur adtingere, counoscenle..,- gestare personam in eium militiam transzerunl

-24- - 2'i-

"----
f

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

escuela de Plotino supuso un giro importante en su desarrollo intelectual y foment6 cuestionado el testimonio que invocan los creyentes para apoyar su fe. Finalmente,
el ascenso de su filosofia religiosa. El retorno posterior a! interes por Ia teurgia -carac- aunque Ia perspectiva patri6tica de Celso no se descuidaha, el origen de sus ataques
teristico, por lo demas, del neoplatonismo postplotiniano- no supune en absoluto una y. en definitiva, Ia propia motivaci6n para redactar su tratado era su profunclo senti-
vue ita completa a! pasado 121 . Porfirio sentira Ia necesidad de depurar y transformar Ia micnto religioso que, heredero de Ia espiritualidad plotiniana, no deja de !ado -como
rcligi6n popular y de aportar una nueva concepci6n hasada en Ia filosofia. Su plan- hemos comentado y como es propio del platonismo medio y, en un modo mas acen-
tcamiento filos6fico, transido de religiosidad, se configura como un camino para tuado, de continuadores neoplat6nicos como Jamhlico o Proclo'r_ Ia te(Irgia filos6fi-
lograr Ia salvaci6n del alma mediante Ia purificaci6n, resultante del ascetismo y del ca ni el culto popular: filosofia y tradici{m frente a Ia "audacia barbara''
conocimiento de Dios 122 . TcJAilTJf.La) cacb vez mas amenazadora. Despues del tratado de Porfirio surgiran otras
voces 12" -igualmente silenciadas- que iran configurando el repertorio de argumentos
Si nos atcnemos a! planteamiento tradicional, que se hasa en Ia interpretaci(m lite- anticristianos -de atrihuci(m siempre incierta- que los refutadores eclesiasticos nos
ral del testimonio de Eusebio (fr. 24) 120 , es en su retiro siciliano donde Porfirio co- proporcionan durante los siglos siguientes. Porfirio, sin embargo, sera siempre --quiza
mienza Ia redacci(m del Contra Christianos, cuando tenia unos cuarenta aflos. El con- porIa solidez de su obra o por su propia entidad como fil6sofo- el enemigo por anto-
texto hist6rico en el que nacc Ia obra esta marcado por las persecuciones contra Ia
nomasia.
nueva religi6n, ya nos atengamos a Ia citada dataci6n tradicional, ya nos inclinemos
por una fecha tardia: camhian los monarcas y las circunstancias politicas especificas
del momento. Las persecuciones arrancan desde el reinado de Decio, en concreto
desde febrero de 2)0, y se extienden con Valeriano (257-260) y, sobre todo, con
Diocleciano, con su celebre decreto del 303, con el que han querido vincular a nues- II. EL CONTRA CHRISTIANOS DE PORFIRIO: COMPOSICION, PER-
tro fil6sofo algunos clefensores de Ia dataci(m tardia y, en concreto, los que lo iden- VIVENCIA Y RECONSTRUCCION. ESTADO DE LA CUESTION.
tifican con el polemista de Nicomedia citado por Lactancio 124 Jncluso despues de su
abdicaci6n, Ia situaci6n no sera favorable para los cristianos en Oriente bajo el cetro
de Galerio y Maximino Daia. El "'Contra Christianos" basta Ia edici6n de Harnack
Hasta Ia aparici6n del tratado de Porfirio Ia critica anticristiana carecia de profun- Si Ia filologia encuentra por lo general grancles dificultades a Ia bora de abordar
didad. El Discurso Verdadero de Celso fue Ia primera tentativa de redacci6n de un tra- el estudio de un texto clasico, su supervivencia y transmisi6n, mayor es Ia dificultad
tado sistematico, en torno al 17R, contra Ia nueva religi6n. Los argumentos de Celso con un corpus de fragmentos y testimonios de las caracteristicas del Contra
apuntahan al peligro politico que suponian los cristianos para el Imperio, para Ia Christianos atrihuido a Porfirio. De ahi tambien, por otro lado, las dudas mas que
seguridad del Estado, para Ia propia lihertad religiosa -dado su celoso exclusivis- razonahles que sohre su autoria, contenido y organizaci6n interna han asaltado a
mom-, para el orden social y para los valores tradicionales. Pero ademas el ataque de fil{Jiogos de toclos los tiempos. De esta manera, cl estudio de Ia tradici6n del texto y
Celso parte tambien de Ia 6ptica del judaismo 126 y alcanza a algunos planteamientos de su trasmisi(m no pasa por Ia clasica colaci6n de manuscritos, sino por el de los
cristianos como Ia interpretaci6n de las profecias, el antropomorfismo de Dios o Ia autores que nos han transmitido informaci(m sobre el Contra Christianos en forma
resurrecci(m. En una linea respetada por el de Tiro, Ia obra de Celso concluia con Ia de testimonio o de cita, bien para sostener sus propias ideas sobre Ia tan controver-
apologia de Ia religi6n tradicional del Estado. cuestionada peligrosamente por Ia tida historia del cristianismo, bien para clerrihar las estructuras fundamcntales de Ia
nueva forma de piedad. Iglesia.
La originalidad de Porfirio, y lo que lo convierte en un formidable adversario para Porfirio compone en quince libros su Contra Christiano.,· durante su estancia en
los cristianos, merececlor de terrihles descalificaciones -incluida Ia leyenda de su Sicilia, en torno al aflo 270, esto es, cuando frisaba ya los cuarenta aflos y hahia cul-
apostasia juvenil-, estriba en su espiritualidad neoplat6nica y en su s6lida formaci6n minado su etapa de colahoraci(m con Plotino en Roma. Esta es Ia tesis tradicional sos-
filos6fica y filol6gica. En este segundo aspecto, Ia erudici6n, el conocimiento de las tenida, con matices'"'', por numerosos especialistas en Ia obra porfiriana, y se basa en
escrituras judeocristianas, Ia critica filo](Jgica heredada de Longino en Atenas, lo lie- el testimonio de Ia Historia eclesiiistica de Eusebio de Cesarea'"', quien, por otro !ado,
van a exponer sus argumentaciones partienclo de los textos y a realizar analisis que fue uno de los refutadores del fil{Jsofo de Tiro. En un contexto en el que proliferaron
apuntan a demostrar que los evangclios y el resto de los libros can6nicos estan reple-
tos de invenciones, hechos inverosimiles y contradicciones. De este modo quedaba
127
CL H.ll. Saffrey (1\lHll, (J\lH4) y (2000>.
12x Es fundamental a <.:sle respecto el citado pasaiL de Lactancio. que habla de Ia proliferackm de esta
'" Cf. .I .II. Wa"ink (]\)(J)l 4), 71.
122 dase Ue escritos. Entre e ....,to.s aut ores se encontraria cl celebre llierocles ( uid. PP· .iLJ--:)==i ), que
Porph. Marc. 1 1; 12. ]'); 16; 19; 24
en su alocuci(m los cnstianos, redactada entre cl 507 y el jlO, hahrh1 cxalt;.Kio 1:1 figura de Apolonio
12
; Sohrc el complejo debate sohrc b fecha de composici(>n del Cmllra C'hristiarws uid. pp. 32-36. de Tiana como rival de Cristo. C:f. R Schwartz. "Eusehios", J<t: VI. 1909, col. 13\>4
11
" Vid. infra pp. 33-34. Cf. Lacl. ills/. V 2ss. "'' Vid. infra pp
1
" Cf. J.W. Hargis (J\l\lHl 43ss. uo HFVI 1\l.2-\l (fr. 24>. El dato de los quince lihros nos lo ofn:cc Ia Suda. CL lest Ill Para Ia informa-
'"' Cf. G. Rinaldi (19H2) 97-111 ci(m de que disponejnos sohre el contcnido de caJa lihro uid 11{/'ra pp. 5H-39.

- 2(,- -r-
_._ __ _
f

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS


INrnODUCCION
tratados de genero diverso de contenido anticristiano, panicularmente durante el rei-
res que solo aluden a Porfirio como autor de un tratado contra Cristo y Ia verdadera
nado de Diocleciano, los quince libros de Porfiro habrian sobresalido por Ia profun-
fe de los cristianos, cabe destacar a Rufino de Aquilea 137 o Cirilo de Alejandria. Este
didad del pensamiento y Ia vasta erudici6n del autor. Sus aiios de formaci6n con
ultimo consideraba a Porfirio "el padre de Ia desenfrenada locuacidad contra nos-
Longino en Atenas y con Plotino en Roma, ademas de su propio origen semita, lo
otros"13", por sus palabras amargas e insolentes 139 y lo acusaba de luchar contra Ia glo-
capacitaban singularmente para analizar los entresijos de Ia nueva religion no con
ria de Dios 140 . Tambien Teodoreto se refiere a eJ como el adversario mas peligroso del
erraticos argumentos externos, sino a partir de un hondo conocimiento de las Escri-
cristianismo 141 , "el enemigo de Ia verdad'" 42 .
turas hebreas y de Ia religi6n judia y desde Ia 6ptica filos6fica del neoplatonismo con-
temporaneo. AI siglo XVII remonta el primer intento de reconstrucci6n de Ia obra de Porfirio,
concretamente a los esfuerzos del erudito Hambourg Lukas Holste, mas conocido
De Ia importancia de este monumental tratado da fe el celo que pone Ia autoridad
como Holstenius 143 , aunque el material que reline es claramente insuficiente. Su labor,
imperial a partir de Constantino en su desaparici6n. El propio Constantino, probable-
no obstante, fue bastante acertada y repercuti6 un siglo mas tarde en el elaborado
mente en el 332 y aprovechando Ia condena del arrianismo, lo destina a! fuego'·",
estudio sobre el tratado porfiriano de Nathaniel Lardner, quien en 1788 public6 un tra-
aunque las condenas posteriores de Teodosio II y Valentiniano III en el 448 demues-
bajo sobre los fragmentos anticristianos de Porfirio en una colecci6n de testimonios
tran que por esas fechas podrian circular aun copias del Contra Cbristianos132 Por
paganos sobre Ia credibilidad de Ia historia del Evangelio 144 . Sin embargo, Ia fecha
otro !ado, surgen de inmediato las primeras refutaciones, que pretenden conjurar el
decisiva en Ia historia de Ia recuperaci6n del Contra Cbristianos es Ia de 1876, cuan-
peligro porfiriano. Las dos primeras, muy pr6ximas a Ia redacci6n del tratado, son las
do el epigrafista Paul Foucart culmina y publica Ia edici6n de Charles Blonde! de un
de Metodio de Olimpo, obispo de Licinia y de Tiro, en diez millineas segun Jeronimo,
manuscrito incompleto del Apocritico de Macario Magnes que se encontraba entre los
y Ia de Eusebio de Cesarea, mucho mas elaborada, en veinticinco libros 133 . El posible
fondos de Ia Biblioteca Nacional de Atenas' 4', manuscrito que, por cierto, desaparece
renacimiento de Ia obra de Porfirio durante el reinado de Juliano, autor ei mismo de
misteriosamente poco despues. Hasta Ia edici6n Blondel-Foucart Ia obra de Macario
un tratado Contra los galileos, justificaria Ia composici6n de Ia ultima gran refutaci6n
Magnes era conocida imperfectamente por las referencias de Niceforo I, patriarca de
de Porfirio, Ia de Apolinar de Laodicea, en treinta librosu4 , posterior a su designaci6n
Constantinopla entre el 806 y el 815, por las treinta y ocho citas, normalmente en latin,
como obispo en el 361. Parece obvio que todas las citas y todos los testimonios pos-
del jesuita espaiiol Francisco Torres "Turrianus" a partir de un manuscrito veneciano
teriores de Ia obra porfiriana no parten ya de Ia lectura directa del fil6sofo de Tiro,
hoy perdido 146 , y por otros textos menores procedentes de un manuscrito romano y
sino de Ia lectura de Eusebio, de cualquiera de las tres grandes refutaciones citadas o
de resumenes o florilegios en latinm. dados, en parte, a conocer por el erudito aleman Magnus Crusius 0697-1751) 147 En
el Apocritico o Monogenes ei au tor informa a un tal Te6stenes del debate habido entre
Diodoro de Tarso, otro tratadista que fue acusado de herejia un siglo despues de eJ mismo y un adversario pagano cuyo nombre no se cita. Este debate se organiza en
su muerte como causante del nestorianismo, destac6 tambien por su feroz elocuencia cinco jornadas en presencia de un amplio publico con el que, segun Macario, el
contra las obras porfirianas. De hecho sus obras apologeticas y polemicas compren- Adversario prentendia intimidar a! defensor cristiano. En cada jornada se exponen en
den opusculos contra los paganos, contra los judios y contra los herejes. Entre los primer Iugar una serie de objeciones por parte del Adversario, a las que siguen las
numerosos titulos que le atribuye Ia Suda cabe resaltar el Contra Porpbyrium 151'; ni de correspondientes respuestas por parte del cristiano, todo ello acompafiado del consa-
este ni de Ia mayoria de su producci6n ha quedado nada, quiza por Ia persecuci6n a bido aparato ret6rico de narraciones, introducciones y conclusiones. El interes de Ia
Ia que se vieron sometidos sus escritos tras ser acusado de herejia un siglo despues obra de Macario de cara a Ia reconstrucci6n del Contra Cbristianos es, obviamente,
de su muerte como causante y primer germen del nestorianismo. Poco se sabe tam- el abundante material argumentativo del Adversario pagano que, desde Magnus Cru-
bien de un tratado escrito en exclusiva contra Porfirio por Filostorgio. Entre los auto-
7
" Test. XVIII.
Ul Test. IX. Piganiol, segun R. Goulet ll2003J I 128, n.4], corrige asi los ""diez anos despues del Edicto
'"' Tesi. XXIIh.
de Milan·· de St>crates (HE I 9).
112
Test. XXIV. AI igual que Constantino aprovech6 la condena a. Arrio, el edicto de estos emperadores,
13
° Cyr. Jul. I 38-39. Cf. P. Burguiere & P. Evieux (eds.J, qyrille d'Aiexandrie. Contre}ulien, I, !'arb,
dirigido en principio contra Nestorio e Ireneo de Tiro, ordena la destrucci6n por fuego de las obras
14
°
Cyr. Jul. V 166.
141 Test. XXIII.
de Porfirio para que ""todos los lihros que promuevan Ia c61era de Dios y danen las almas no !Ieguen
a oidos de los hombres.'" 142
Test. XXIII.
w Test. VIII, XVII y XIX. La refutaci6n de Eusebio giraha en torno a Ia correcta interpretaci6n de cier- 1<; L. Holstenius 0630l. Cf. !'.F. Beatrice 0991 l 119ss.
tos pasajes evangClicos.
,., N. Lardner (1788). Cf. !'.F. Beatrice 0991l 119ss.
'·" Test. XVII y XIX. Jer(mimo elogia Ia calidad de Ia ohra de Apolinar. mientras que Filostorgio, por su
'" Ch. !31ondel & 1'. Foucart 0876). El manuscrito, incompleto, dataha del siglo XV y era propiedad de
parte, afirma que Ia ohra del de Laodicea eclips(> las de sus predecesores.
Apostoiides, antiguo conservador de Ia Biblioteca de Atenat:i. Para una exhaustiva puesla al dia de
1
" Cf. R. Goulet <2003) I 130. Tales el caso tambien de Jer6nimo. que si bien sigue a Porfirio. con elfin de todo lo conccrniente a Ia ohra de Macario es fundamental Ia reciente edici6n de R. Goulet (2003) bajo
refutarlo, en su Comentario a Daniel -d. frs. 29 y 30- y puede haberse planteado una refi.1taci6n del el titulo de Le Mono!{{YJli!s, cuyo primer volumen est£1 dedicado a analisis a todos los aspectos de Ia
neoplat6nico -cf. test. XVII-, nada invita a pensar que haya consultado personalmente su obra. Mas bien ohra de Macario.
parece evidente que mucha.s de las referencias y citas de Porfirio las extrajo de 1m lectura de Metodio y 141
' R. Goulet (2003l I 18 ss. Curiosamente I' ci<: Lahriolle hahla de "le jesuite francais Franc·ois de Ia
Apolinar. A }a fuente pagana de Macario de Magnesia nos referimos un poco mas abajo.
Tour": cf. P. de Lahriolle 24S.
1."'\0 Test. XIV. 147
R. Goulet (2003) I 22
- 2H-
-29-


r
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODUCCION

sius, ha sido repetidamente identificado con Porfirio de Tiro. De ser asi, el texto de El resultado de Ia incorporaci(>n del material de Macario es que cincuenta y dos de
Macario, afortunadamente preservado, aunque no en su totalidad, por Ia edici6n los noventa y siete fragmentos que constituyen Ia edici6n de Harnack proceden de
Blondel-Foucart, se convertiria en una fuente de primer orden para Ia reconstrucci6n aquel. De los restantes, y por orden de frecuencia, veintid6s son de Jer6nimo -uno
del tratado porfiriano. de ellos, el 30 (43 H), corresponde a extensos pasajes del Comentario a Daniel-, siete
de Eusebio de Cesarea, cinco de Agustin, y los demas de diversas fuentes menores.
Sin embargo, desde 1876 basta 1916, fecha de Ia edici6n de Harnack, han sido muy Por otro ]ado, salvo tres pasajes de Eusebio -los fragmentos 24 (39 H), 22 ( 40 H) y 16
dispares las opiniones a] respecto de los especialistas: frente a los que han defendi- (41 H)- que parecen citas basadas en Ia lectura directa de Ia obra, el material no
do sin mas Ia identificaci6n, en Ia linea de Magnus Crusius, del Adversario pagano con puede hacerse rem on tar sin discusi6n a! Contra Christianos -los demas fragmentos de
Porfirio (Wagenmann -el primer(>-, Uischne, Georgiades, Kleffner, Hauschildt o, por Eusebio- o, aun transmitiendo un material genuino de Ia obra porfiriana, procede no
supuesto, Harnack, aunque con matizaciones, como vamos a ver), otros hablan de un de Ia lectura directa del original, sino de las tres refutaciones o de alguna versi6n lati-
intermediario entre el texto porfiriano y Macario Magnes o de una nula filiaci6n por- na -los fragmentos de Jer6nimo o de Agustin-. En definitiva, como ha puesto de ma-
firiana. Entre los que creen que las argumentaciones remontan a Porfirio, aunque a nifiesto R. Goulet en su reciente edici6n de Macario 1' 1 , Harnack no tiene mas rcme-
traves de intcrmediario, se encuentran el propio Foucart (un magistrado, que seria el dio que abrir su edici6n a fragmentos que, aunque no contienen los ipsissima uerha
colaborador de Diocleciano citado por Lactancio 14", o bien un discipulo de Porfirio), porfirianos, se supone que transmiten argumentaciones genuinas del tratado original.
Louis Duchesne (e] citado juez, que identifica con Hierocles), Wilhelm Moller (que Tan s6lo renuncia a Ia incorporaci6n de objeciones anticristianas de confusa proce-
sigue a Duchesne, aunque percibe tambien elementos julianeos en los argumentos del dencia y pertenecientes a una tradici6n po!emica que se conserva en lengua latina en
Adversario) y Johannes Geffcken (un romano desconocido del siglo IV que se podria autores que van desde Arnobio a Agustin, pasando por el misterioso Ambrosiaster,
haber inspirado en Porfirio, aunque en un articulo de 1916 propone Ia tesis de que que, por su propia naturaleza, se resiste a cualquier analisis critico o de fuentes 1' 2
se trata del fil6sofo Jamblico de Calcis). Finalmente, T.W. Crafer, que remonta Ia com-
posici(m de Ia obra de Macario a finales del siglo III, propone que el Adversario es Harnack, finalmente, nos ofrece una edici6n completamente novedosa en lo que
Hierocles y que el debate tuvo Iugar realmente cuando este personaje tenia en sus se refiere a Ia ordenaci6n de los fragmentos. Para ello se aparta de los criterios de
manos el gobierno de Ia regi6n de Edesa 149 . Sea como fuere, el texto de Macario Lardner, que se atenia a! orden de los libros biblicos 1' 5 , y, reconociendo, por otro !a-
Magnes proporciona el material necesario para que en 1916 Adolf von Harnack publi- do, Ia imposibilidad de reconstruir el contenido de cada uno de los quince libros de
que en Berlin Ia edici6n del Contra Christianos que continua siendo Ia referencia en Porfirio, agrupa los noventa y siete fragmentos -tras una primera parte que contiene
Ia actualidad. veintinueve testimonios de autores antiguos- en cinco grandes secciones segun crite-
rios tematicos:

La edici6n de Harnack I. Critica de los caracteres y de Ia credibilidad de los Evangelistas y de los Ap6stoles
como fundamento para una critica del cristianismo: fragmentos 1-37 H.
El trabajo de Harnack parte, por lo tanto, de Ia identificaci(m con Porfirio del
Adversario de Macario Magnes. Con todo, el autor aleman era consciente de las difi- II. Critica del Antiguo Testamento: fragmentos 3H-47 H.
cultades de semejante identificaci(m, uno de los aspectos en los que se va a centrar III. Critica de los hechos y los dichos de Jcs(ls: fragmentos 48-72 H.
Ia critica tras Ia publicaci6n de su edici6n de los fragmentos. Para solventar estas difi-
cultades Harnack se suma a los que defienden Ia existencia de un intermediario entre IV. Dogmatica: fragmentos 73-94 H.
el original porfiriano y el autor del Apocritico, aunque, en su opini6n, esta interme-
V. Sobre Ia Iglesia contemporanea: fragmentos 9"i-97 H.
diaci6n Ia desempeflaria un epitome en dos libros del tratado de Porfirio, epitome
compuesto en torno a] 300 del que procederian las citas de Macario. Son cuatro argu-
mentos que lo llevan a defender esta fecha temprana para Ia redacci6n de las obje-
ciones del Adversario, que no serian otras que las de Porfirio tal como se encontra- El "Contra Christianos" despues de Ia edici6n de Harnack
ban desarrolladas en el epitome 1"': el Adversario afirma expresamente Ia ilegalidad del La edici6n de Harnack se convierte desde el principio en referenda imprescindi-
cristianismo y Ia existenci;l de martires, algo s6lo comprensible basta comienzos del ble y en el punto de partida de todas las investigaciones futuras. A ello contribuye,
IV; desconoce, por otro !ado, Ia ornamentaci6n con imagenes de las iglesias y Ia vida ademas de Ia calidad del trabajo del aleman -que nos ofrece una vision de conjunto
monastica; mcnciona a Adriano cuando quiere referirse a un emperador; y, finalmen- rigurosa, aun discutible, del estado de Ia investigaci6n en 191 (>- el reconocimiento de
te, reverencia a Apolonio de Tiana como a su gran heroe. especialistas de Ia talla de Labriolle o incluso del propio Geffcken, que en un trahajo
de 1929 acepta, aunque con reservas, las tesis de Harnack sobre el Adversario de
1
'lH Lact. inst. V 2. Sobre este pcrsonaje y Ia importancia para Io,.., el texto porfiriano t 1id
pp. :l'\-34.
11
'J Todas referencias bihliogrM.icas sc encuentran en b el apartado V.2. "Bihliografia general." El asunto "' R. Goulet I 1:12.
es lratado con toda profundidad en Ia inlroducci6n de Ia edici<m de R. Goulet I IH-39. '"G. Hardy (1943); l'. Courcdle (1959l.
J"io Cf. T.D. Harnes 0973) 424ss., con .amplia discuskm del tema. "-' I'. F. Beatrice (] 991l.

- ;)J-
INTRODl.JCCI(lN
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
por lo tanto, con Ia politica de Aureliano, que habria estado a punto de organizar una
154
Macario Magnes Modernamente se ha seiialado, sin embargo, que a menudo Ia edi- persecuci6n anticristiana antes de su muerte en el 275. Algunos autores como Henry
ci6n de Harnack ha recibido Ia consideraci6n de textus receptus, sin mayores indagacio- ChadwickH' 1 propusieron postergar Ia fecha a los proleg6menos de Ia Gran
nes sabre Ia autenticidad de los fragmentos y su grado de fiabilidad, con consecuencias Persecuci6n de Diocleciano, que tuvo Iugar en el 303. Chadwick se basaha para ello
bastante graves para las investigaciones basadas en ellam. Por otro lado, ya desde el pro- en Ia identificaci6n con Porfirio del fil6sofo pagano presente en Nicomedia en el 503
pio Harnack se han ido sucediendo las publicaciones que proponen aumentar Ia colec- para colaborar con el monarca segun Ia noticia de las Instituciones divinas de Lac-
ci6n de fragmentos. Es mucho, por lo tanto, lo que ha evolucionado Ia investigaci6n tancio1r'l, Jo que podria ser corroborado por Ia afirmacicm de Porfirio en Ia Carta a
sobre el Contra Christianos en dos direcciones, si se quiere, contradictorias. Por una Marcela 16 ' de que a los diez meses de su matrimonio fue llamado porque los helenos
parte se ha enriquecido el numero de fragmentos, si bien no muchos en terminos nume- Jo necesitaban (KaA.ouaTJS' TfjS' TWIJ 'EHJ1vwv XPELUS').
ricos, si muy valiosos para el conocimiento de Ia obra porfiriana y para el espinoso asun-
to del valor critico de Macario. Como ha seiialado mas de un especialista, son estos nue- En 1973 Barnes, entre las muchas consideraciones criticas del trabajo de Harnack,
vos fragmentos los que pueden abrir nuevos caminos para nuestro conocimiento del somete a una profunda discusi6n el asunto de Ia dataci6n de Ia obra. Su propuesta,
Contra Christianos. Por otra parte, no obstante, se han retomado todas las cuestiones que confirmada en un trabajo de 1994 con nuevos argumentos, es Ia de retrasar Ia fecha
permanecian abiertas antes de Ia edici6n de Harnack: dataci6n de Ia obra, contenido y de composici6n del Contra Christianos a principios del siglo IV: en torno a! 303.
estructura de Ia obra, valoraci6n critica de los fragmentos -en especial los procedentes Ahora bien, sus argumentos se apartan radicalmente de los de Chadwick, ya que no
de Macario Magnes-, etc. Hoy en dia es inconcebible adherirse acriticamente a Ia edi- considera sostenible Ia identificaci6n del propagandista pagano de Lactancio con
ci6n de Harnack como si se tratase del texto del fi16sofo de Tiro: como seiiala Meredith Porfirio. Lactancio, en efecto, menciona a dos destacados propaganclistas paganos en
en su articulo del ANRW''\6, han quedado seriamente afectadas Ia bases para realizar una relaci6n con Ia Gran Persecuci6n de Diocleciano: un "pr6cer de Ia filosofia" (antisti-
estimaci6n justa sobre el contenido y el metodo de Ia obra de Porfirio. A continuaci6n tem philosophiae), que habia "vomitado" tres libros "contra Ia religion y contra el nom-
repasamos las principales aportaciones a Ia investigaci6n sobre el Contra Christianos en bre cristiano" al comienzo de Ia persecuci6n de Diocleciano en Bitinia, y un magistra-
ambas lineas de trabajo: por un lado Ia polemica sobre Ia dataci6n de Ia obra y Ia criti- do autor de una obra Para los cristianos que atacaba Ia Escrituras, a los Ap6stoles y al
ca de Ia edici6n de Harnack, y por otro, Ia aportaci6n de nuevos fragmentos. propio Cristo como un mago inferior a Apolonio 164 Este segundo es Sosiano Hierocles,
gobernador de Bitinia y prefecto de Egipto, autor de unos <I>LAGATJ9EtS' A.oyOL; el pri-
a) Dataci6n de Ia obra mero, cuyo nombre no se nos proporciona, habria de ser identificado con Porfirio,
segun Ia hip6tesis de Chadwick: de ahi su dataci6n tardia del Contra Christianos.
En principio, Ia unica evidencia que tenemos para Ia dataci6n del Contra
Estas son las palabras que le dedica Lactancio:
Christianos es Ia noticia que recoge Eusebio en su Historia Eclesiastica157 : " ... en nues-
tros dias Porfirio, tras establecerse en Sicilia, ha comenzado a redactar unos escritos "Uno de ellos se reconoda a si mismo como pr6cer de la filosofia, pero era en realidad tan
contra nosotros e intenta calumniar las Sagradas Escrituras ... ". Basandose en ella, ]. dado a los vicios que e.se maestro de Ia continencia ardia no menos en avarida que en placere.s;
era tan suntuo.so en Ia comida que ese d.efcnsor de Ia virtud y ensalzador de Ia moderaci6n y
Bidez"" formul6 Ia tesis de que Porfirio, que permaneci6 en Ia isla entre el 268 y una
pohreza en Ia e.scuela cotnia en su ca.sa mej'or que en palacio. Sin embargo, ocultaha sus vicio.s con
fecha indeterminada posterior a Ia muerte de Plotino en el 270, habria compuesto su los cabellos, con Ia t(mica y con lo que es el colmo de las tapaderas, las riquezas. para aumentar
Contra Christianos en una fecha comprendida entre el 268 y no mucho despues del las cuales se granjeaba con admirable habilidad Ia amistad de los jueces y los comprometia con ei
270, durante su estancia en Sicilia y bajo los emperadores Claudio II y Aureliano. .sirviendose de nomhre falso: de e.sta forma, no s6lo vendia sus sentencias, sino que incluso a aque-
Harnack acept6 sin mayor discusi6n Ia tesis de Bidez y esta ha sido Ia postura mayo- llos a los que expulsaha de sus casas y campos Jes impedfa, con e.ste poder, reclamar !'>U!-i territo-
rios. Pues hien, este, que destruia sus razonamientos con su forma de vida o que acusaba a su
ritaria de los especialistas, con escasas variaciones, hasta Ia publicaci6n de las revi-
forma de vida con sus razonamientos, este, que era duro censor y acerrimo acusador de si mismo.
siones criticas de Barnes en los aiios setenta. Tal es el caso, por ejemplo, de ].M. en esa misma epoca en Ia que el pueblo de Dios era perseguido. vomit6 tres veces contra Ia reli-
Demarolle o el de Paolo Frassinetti, muy critico, sin embargo, con Ia inclusi6n de los gi6n y el nombre cristianos, dkiendo que "Ia ohligaciOn del fi16sofo es, por encima de todo, ir con-
fragmentos de Macario Magnes 1w. Alan Cameron, por su parte, se mantiene tambien tra lo.s errores de los hombres y hacer volver a estos al camino verdadcro, es decir, al culto de los
en Ia dataci6n tradicional, aunque precisa como fecha mas probable el 271: s6lo asi dioses, por cuya providencia y majestad esta regido el 1nundo; y no permitir que los hombres igno-
rantes sean enredados por los engaflos de unos pocus para que su simpleza no sea presa y pasto
cabe explicar el empleo por Porfirio de Ia obra hist6rica de Calinico Sutorio para Ia
de hombres astutos; que por ello ei habia asumido esta carga <ligna de un fil6sofo: Ia de ofrecer Ia
critica dellibro de Daniel, obra que, estando dedicada a Zenobia de Palmira, hubo de luz de Ia sahiduria a l<)s que no ven, no sOlo para que recohren Ia salud tras aceptar el culto de los
ser escrita en el 270 como muy pronto 160 . La obra de Porfirio habria que relacionarla, dioses, sino tambien para que, ahandonada su pertinaz ohstinaci6n, eviten los torn1entos corpora-
les y no quieran soportar en vano las crueles laceraciones de sus miembro.s." Y para que quedara

"' DLZ 37 0916) cols. 1637-1642. Cit. ap. R. Goulet (2003) I 34, n ..
161
"' A. Benoit (] 97H) 262 y nota. H. Chadwick, The Sentences of Sextus. A Contribution to the history uf Earlv Cbrisliatl Htbics,
'"' A. Meredith 09R0). Cambridge, 1959, pp. 142-143.
162
"
7
Eus. HE IV 19.2 (fr. 24l El primero de ello.s hahia sido ya identificado por Foucart y Douchesne con el Adversario de Macario
1 Magnes: vid. supra p. 30.
'" .J. Bidez (1913) 67, n.4. 165
Porph. Marc. 4
''" J.M. Demarolle 0971), P. hassinetti (1953). 16
-'l El pa.saje completo corresponde a Lact ins!. V 2
"'" A. Cameron 0967). Cf. fr. 30.
-3:\-
-52-

----------------·--··----
INTRODUCCI{>N
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

daro. por que hahia c:ompuesto esta obra, se deshizo en alahanza de los principes, "cuya piedad y fi!{Jsofo de Lactancio sea Porfirio 170 , aunque es evidente que no existen pruebas defi-
provtdencia", como eJ mismo decia, "se habian distinguido en muchas otras cosas, pero sobre todo nitivas: el numero de !ibros, Ia perspectiva politica -mas que fi!os6fica- del propa-
en la defensa de las religiones de los dioses: y es que por fin habia habido preocupaci6n por ]as gandista -mas en Ia linea de Celso-, las a!ocuciones publicas ante un publico cris-
cosas humanas, para que, rechazada Ia impia y vana :;uperstici6n, todos los hombres pudieran dedi-
carse a los ritos legitimos y pudieran experimentar Ia buena disposici6n de los dioses para con
tiano y los problemas intrinsecos a Ia tesis de Beatrice se encuentran entre sus argu-
ellos." Pero quiso debilitar las razones de Ia religiOn contra la cual hablaba, se mostr() inep- mentos.
to, vano Y que_ ese sesudo defensor de Ia utilidad ajena no sabia no s6lo que argu-
mentos. oponer, stno nt siqutera que decir. Efectivamente, en las ocasiones en que asisti6 a sus
Descartada en principio, como decimos, Ia identificaci6n, son otras las razones que
mentactones alguno de los nuestros, este, si bien asentia en aras de Ia oportunidad, se reia sin !levan a Barnes a inclinarse por una dataci6n tardia del Contra Christianos. Para em-
embargo para sus adentros, ya .que estaba viendo a un hombre que anunciaha que iba a iluminar pezar, el mismo dato que llev6 a Cameron a defender Ia fecha del 271: el uso de Ia
a otros cuando eJ mismo estaba ciego; a un hombre que iba a sacar a otros del error, cuando et no obra historiografica de Calinico Sutorio (una historia de Alejandria en tres libros dedi-
sa ponia los pies; que iba a instruir a otros en Ia verdad, cuando el ni siquiera hahia visto
cada a Zenobia de Palmira) para el comentario del profeta Daniel. La caida de Ze-
en mngun momenta ni una sola chispa de Ia misma, ya que Cl, que profesaha Ia sabiduria, se esta-
ba esforzando por aplastarla. De todas formas, todos le ecbaban en cara esto: e1 hecho de que nobia obliga a que esta obra fuera publicada entre el otoiio del 270 y el verano del
el momento en el que enloqueda la odiosa crueldad de Ia
esta ohra prccisamente en 272; luego Porfirio no pudo leer a Calinico antes del 271, y probablemente lo hizo
persecuci6n. ;Oh fil6sofo adulador y esclavo del tiempo' De todas formas. a cambio de su vanidad mucho despues. Pero el argumento mas decisivo para Barnes es el hecho de que
cay6 el mayor de los desprecios, ya que no consiguif> Ia gracia que esperaba, y, por otro lado: Eusebio, en sus Eclogae Propheticae, redactadas a partir del 303, no tiene en cuenta
Ia glona que consigui(J se convirti6 en culpa y acusaci6n" 16 "i.
Ia dataci6n de Porfirio del Libro de Daniel en el siglo II a. C., y lo continua situando,
Es obvio que Ia identificaci6n resulta muy discutible y que hay que hacer un gran contra toda las evidencias que aporta Porfirio, en el siglo VI. De ahi se deduciria que
esfuerzo par.a ver aqui a Porfirio. Barnes, para empezar, seiiala dos dificultades que Eusebio no conocia aun en ese momento el Contra Christianos, y esto es fundamen-
saltan a Ia vtsta: Lactancto habla de tres libros, no de quince, por lo que habria que tal desde el momento en que se constata que los de Eusebio son los primeros testi-
suponer dos ediciones del tratado de Porfirio, lo que no parece verosimil; y sobre monios fiables sobre el tratado de Porfirio -Ia refutaci6n de Metodio es de dataci(m
todo, Ia satira agresiva que traza Lactancio del personaje -miseria moral, mediocridad insegura, el uso de Porfirio por Hierocles es muy discutible y, por ultimo, el supues-
intelectual, adulaci6n- no parece corresponder con lo que sabemos del fil6sofo de to epitome del Contra Christianos del que habla Harnackm, de en torno a! 300, no
Tiro. Mas bien, concluye Barnes, Lactancio no nombra a Porfirio, y esto seria indicio pasa de ser una especulaci6n-. En definitiva, Porfirio habria compuesto su tratado a
de una dataci6n tardia del Contra Christianos, pues una obra tan importante circu- principios del siglo IV, en el ambiente previo a !a Gran Persecuci6n de Diocleciano,
lando desde el 270 habria llamado Ia atenci6n del autor Iatino. Finalmente, y antes de segun se puede deducir de dos hechos decisivos: las fuentes literarias e historiogr:ifi-
continuar con los argumentos mas decisivos de Barnes sobre Ia dataci6n, no debemos cas del Contra Christianos apuntan a una fecha posterior a! 270 y, en segundo Iugar,
pasar por alto que, despues de Chadwick, otros especialistas han vuelto a insistir en el silencio de Lactancio y de Eusebio (en las Eclogae Propheticae) hace pensar que no
Ia identificaci6n, aunque no necesariamente a efectos de Ia dataci6n del Contra lo habian leido cuando redactaron sus obras respectivas.
Christianos. Uno de ellos es R. Wilken'M, que identifica los tres libros citados por Despues de Barnes, P. Pirioni 172 se ha mostrado tambien a favor de una dataci6n
los que sabemos que integraban otra obra porfiriana: Ia Filosojta de los
tardia, concretamente en torno a! 297 en relaci6n con Ia purga de cristianos en el
oraculos. Mas rectentemente Ia han defendido E. DePalma Digeser y, en relaci6n con ejercito. Para ello retoma, entre otros argumentos el descartado por Barnes de Ia identi·
sus conocidas tesis sobre el Contra Christianos, P. F. Beatrice 167 . Para el autor italia- ficaci6n de Porfirio con el antistes philosophiae de Lactancio: el compromiso del fil6-
no, en efecto, Porfirio es el po!emista de Nicomedia, y para establecer un parale!ismo sofo con !a politica de Diocleciano vendria demostrado por el ya citado pasaje de Ia
con los tonos oscuros con que pinta Lactancio a su fil6sofo pagano cita una noticia Carta a Marcela en el que alude su estancia en Oriente "para ocuparse de los inte-
de Ia Teosojta de Tiibingen (85) 16" segun Ia cual Porfirio se habria casado con Ia viuda 173
reses de los helenos y para obedecer a los dioses patrios" ; por otro !ado, el hecho
Marcela por pura codicia. No hay que insistir mucho en Ia debilidad de estas argu- de que Lactancio aluda a tres libros en vez de a quince se deberia a que tales fue-
mentactones, de modo que Ia identificaci6n que defiende Beatrice s6lo se sostendria ron los !ibros leidos en Ia audiencia publica de Nicomedia o a que el tratado no esta-
con su conocida tesis 169 de que el unico tratado contra los cristianos que compuso ba aun acabado. Por otro !ado, Pirioni recurre tambien a un argumento secundario
Porfirio es Ia de los ordculos, Ia unica obra que habrian conocido Eusebio y que el mismo Barnes cuestion6 en su trabajo de 1973: Jer6nimo, en su epistola 133
Agustin Y que habria recibido titulos diferentes en diferentes circunstancias. Ultima- (fr. 48) se refiere a Britannia como fertilis prouincia tyrannorum, lo que no seria sino
mente, Y para cerrar ya esta cuesti6n, R. Goulet ha tachado de poco probable que e1 una alusi6n a los usurpadores que fueron derrotados por Constancio Floro en el 296,
que se convertiria asi en e1 terminus post quPm para Ia composici6n del Contra
w; Lact. inst. V 2.3-11. Sigue Ia referenda a Sosiano Hierocles, extractada por Harnack en el test. VI. La Christianos.
tr.Iducci6n espaf'lola es 'la de Eustaquio Sanchez Salor !Lactancio. instituciones diuinas, I-II,
lntroducci{m, traducci<>n y notas de E. Sanchez Salor, Madrid, 19901.
170
""' R. Wilken 09tl4). R. Goulet (2003) I liS-120.
1117 171
E. DePalma Digiser (]99HJ y P.F. Beatrice 0993) "Antistes .. Vid. supra p. 30.
171
""' Cf. R. Goulet (2003) I ll8. P. Pirioni 09R5)
169
Vid infra pp. 39-40. m Porph. Marc. 4.
- _-)=)-
-:)4-


f
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
INTRODUCCION
Las ultimas voces que han participado en el debate sobre Ia dataci6n han sido las
de B. Croke y, una vez mas, T.D. Barnes 174 . Sus propuestas -Ia dataci6n tradicional y ]a figura del Adversario se encontrara Juliano, de modo que el texto de Macario recoge-
Ia dataci6n tardia- representan, en efecto, Ia vigencia de las dos posturas que han ria objeciones de los libros perdidos del Contra Galilaeos. De acuerdo con esta tesis el
marcado el desarrollo de los estudios porfirianos durante el siglo XX y que cuentan autor italiano ataca a Harnack por Ia inclusi(m de Macario en su edici6n del Contra
con sus correspondientes defensores y detractores. Croke, en un articulo de 1984, ata- Christianos179 Posteriormente F. Corsaro y S. Pezzella se pronunciaron tambien contra Ia
c(J duramente las tesis de Barnes y propuso Ia vuelta a Ia fecha del 271/2, en el rei- identificaci6n entre Porfirio y el Adversario. El primero, en diversos estudios sobre el texto
nado de Aureliano, cuando el autor tenia cuarenta af10s. En su opinion, los argumen- de Macario, ha negado Ia tesis de Harnack del "epitome" porfiriano o las propuestas de
tos ex silentio empleados por Barnes -ausencia de alusiones en el Contra Hierocles y ver a Juliano o a Hi erodes en Ia figura del Adversario, proponiendo, por el contrario, que
en las Eclogae Propheticae de Eusebio- son puramente especulativos: Hierocles escri- en Ia base de las objeciones paganas se encuentra un tlorilegio an{mimo elahorado tras
bi6 despues del 303 y, por otro !ado, Ia falta de alusiones a Porfirio se justifica por- Ia restauraci6n de Juliano""'. En Ia misma linea S. Pezzella se inclina por una compilaci6n
que Eusebio las habria considerado innecesarias para elfin que se propane. Lo mismo pagana que reuniria material, entre otros, de Porfirio y de Hierocles, ademas de otras
cabe decir de su ausencia en Lactancio: el propio autor confiesa que deja de !ado a argumentaciones de origen desconocido, fruto, en definitiva, de Ia floraci(Jn de escntos
los que conspiraron contra el cristianismo en fechas anteriores a los sucesos de anticristianos que menciona Lactancio en el libro V de sus lnstituciones
Nicomediam. Por lo demas, entiende que Porfirio pudo haber leido a Calinico Sutorio
Ya nos hemos referido a Ia critica de Barnes sobre Ia dataci6n tradicional del
inmediatemente despues del 270, asi como que Ia alusi6n de Jer6nimo a los "usurpa-
Contra Christiano.,·. El otro objeto de su trabajo de 1973 es Ia valoraci(m critica de Ia
dores" de Britannia hace mas bien referenda, como el propio Barnes reconocia, a
edici6n de Harnack y el examen de los nuevos fragmentos aparecidos hasta Ia fecha.
sucesos contemporaneos del autor Iatino -las usurpaciones del aflo 407-. Finalmente,
Si bien con repecto a los nuevos fragmentos se limita a citar las referencias y a reali-
Ia discusi6n detallada de Ia dataci6n porfiriana de Moises en Ia Preparaci6n
zar un juicio sumario, si se aplica, en cambio, con dureza a refutar Ia tesis de Harnack
Evangelica (X 9.1.) demostraria un conocimiento temprano -entre el 280 y el 295- de
sobre el valor de Macario para Ia reconstrucci6n de tratado de Porfirio. Para Barnes
Ia obra de Porfirio por parte de Eusebio. En Ia tesis opuesta, las (Iltimas palabras de
las objeciones del Adversario pueden preservar ideas de Porfirio, pero indirectamen-
Barnes en un trabajo de 1994 han ailadido nuevos argumentos a Ia dataci6n tardia: en
te, a traves de escritores que lo utilizaron. Ello significa que tan s6lo se puecle llegar
torno al 300. Ademas de algCm nuevo argumento ex silentio tornado de Ia Vida de
a conclusiones validas sobre el Contra Christianos dejando de !ado a Macario y ciilen-
Plotino, caben destacar dos reflexiones adicionales: el celebre iJ KaT' TJJlUS' <"v LLKEALQ. 2
do Ia investigaci6n a los fragmentos indiscutiblemente porfirianos'" . Para llegar a esta
KaTaaTas de Eusebio no aludiria a! Iugar geografico de composici6n de Ia obra, sino
conclusi6n refuta Ia tesis de Harnack de que Macario habria utilizado un epitome de
que seria un insulto a Ia estancia de Porfirio "in the intellectual backwater of Sicily",
Ia obra de Porfirio redactado en torno a! 300, y lo hace rebatiendo pormenorizada-
semejante a! Porphyrius Siculus de Agustin 176 , igualmente ofensivo, y equiparable a su
mente los argumentos del aleman '"l: las referencias a Ia ilegalidad del cristianismo y
equivalente oriental de "bataneota" (frs. 1 y 39); por otro !ado, las argumentaciones
a los martires aludirian a acontecimientos pasados; Ia ornamentaci6n de las iglesias
de Eusebio en HEVI 19.7 (fr. 24), en las que se habla del cristianismo en terminos de
esti ya atestiguada desde Ia primera mitad del siglo III, mientras que el monasticismo
"ilegalidad" ((wv TiapavoJlws) frente a Ia "legalidad" KaT<1 VOJlOUS' TIOALTE(av) son
no se expande mas alia de Egipto hasta mediados del siglo IV; las referencias a
mas adecuadas al clima politico del ailo 300 en el reinado de Diocleciano.
Adriano son perfectamente comprensibles tanto en el siglo III como en el IV; y, final-
h) Criticas a Ia edici6n de Harnack mente, Ia reverencia a Apolonio de Tiana pervive a lo largo del siglo IV. En clefiniti'
va, no hay base para establecer Ia existencia de un epitome de Porfirio redactado en
Aunque el trabajo que marca un cambio de orientaci6n radical en los estudios una fecha temprana, y Macario parte de textos posleriores que retomarian ideas del
sobre el Contra Christianos es el articulo publicado por T.D. Barnes en 1973 en The fil(Jsofo de Tiro. En su trahajo de 1994, Barnes se reafirma en sus planteamientos y se
Journal of Theological Studies, antes de esta fecha, y a pesar de su general aceptaci6n adhiere a Ia tesis de Goulet de que Macario no utiliz(J directamente a Porfirio'"'.
acritica, ya se formularon las primeras reservas contra Ia edici6n de Harnack. Estas se
centraban en uno los pilares del trabajo de Ia aleman: Ia incorporaci6n de los cin- La actualizaci(m de A. Meredith para el ANRW recoge ya toda Ia critica de Barnes
cuenta y dos fragmentos procedentes de Macario Magnes. Despues de Ia publicaci6n y, aunque expone pormenorizadamente y por secciones el contenido de los frag-
de Ia edici6n Blondel-Foucart de Macario (1876) autores como Duchesne Mbller o mentos de Harnack, deja constancia de los interrogantes que pesan sobre el conteni-
Crafer habian negado Ia identificaci6n con Porfirio del Adversario de Maca;io 177 , aun- do y el plan de Ia obra de Porfirio'"'· El propio R. Goulet'"'' discutia ya en una fecha
que tras Ia aparici6n de Ia recopilaci6n de Harnack (1916) Ia cuesti6n habia quedado
postergada. Sin embargo, en 1949 Paolo Frassinetti 17" apunt6 Ia posibilidad de que tras 17 1
' !'. fra"inctti (1953> 194, n.l
'"' F. Corsaro 09'i7l 16, y (1967!.
17
" B. Croke (1984): T.D. Barnes 0994) lxJ Lact. ins!. V 2-'1.
m Lact. inst. V 2.1-2. ''" T.D. Barnes (1<)7.))
176
Aug. retract. 2.2).1 '" 5 Vid. supra pp. 33-3'i.
177
Vid. supra p. 30. '"' T.D. Barnes 0994) 5:\ ss. Cf. ]{.Goulet 09WiJ.
17
" P. FraS'inetti (1949) 41-56. '"' A Meredith (]9HOJ
HI<• R. Goulet ( 19R4 ), aunque el cong:reso es en Oxford en
-36-
- .'\7 -
r
INTRODUCCI(>N
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

A partir de estos datos parece obvio que Ia organizaci6n de Harnack no pretende


temprana el valor critico de Ia obra de Macario para Ia reconstrucci{m del Contra
en modo alguno ajustarse a Ia distribuci6n original de Ia obra de Porfirio, sino que
Christianos, mientras que en otro trabajo 1"7 apuntaba una idea fundamental que va a des-
obedece mas bien a un criterio personal en funci6n del contenido de los fragmen-
arrollar por extenso en su reciente edici6n del Monogenes y que ha de tenerse en cuen-
tos191 En lo que se refiere a Ia estructura del Contra Christianos nuestra ignorancia
ta para buscar el rastro de Porfirio: incluso de l1aber utilizado una fuente pagana origi-
nal, Macario no se limit6 a transcribir objeciones, sino que las reelabor6 personalmente es, obviamente, manifiesta, de modo que hoy por hoy s6lo cabe aiiadir a los datos
en el contexto de su obra. Finalmente, en 1978, se publica un trabajo fundamental de ofrecidos en el cuadro las siguientes consideraciones:
Andre Benoit en el que, ademas de proponerse nuevos criterios para Ia ordenaci6n de La critica porfiriana estaba basada en el texto biblico, as! como en los prohle-
los fragmentos del Contra y valorarse criticamente tanto los antiguos como mas exegeticos y cronol6gicos que comportaba su interpretacion.
los nuevos fragmentos, se incide en Ia critica de Harnack y en el cuestionamiento del
testimonio de Macario. Para Benoit, Harnack confunde en un buen numero de casos a - En este sentido su ataque se aparta del de Celso y se ajusta al cristianismo de
Porfirio con Ia polemica anticristiana -muchos fragmentos parecen proceder de un finales del siglo III, mas condicionado por Ia autoridad del canon bihlico.
"stock" de argumentos de procedencia diversa- y subraya el peligro de establecer Ia Cabe ohservar, con Benoit, con respecto allibro XIII que, dado que sabemos por
autenticidad porfiriana de un pasaje an6nimo por un paralelismo argumental con el texto Jer6nimo que era el libra XII el que estaba dedicado a Ia critica de Daniel, es
de Macario'BB. Harnack, segun Benoit, ha procedido en este aspecto como Ia tradici6n posihle que el copista haya escrito XIII en Iugar de XII (fr. 37) o que efectiva-
patristica, que, considerando a Porfirio como el mas terrible de los adversarios del cris- mente el libro XIII tambien se ocupara del comentario de este profeta.
tianismo, ha tendido a atribuirle Ia paternidad de todos los argumentos anticristianos.
Pero el autor frances reserva sus criticas mas duras para Ia ordenaci6n de los fragmen- Nuestra ignorancia sohre los lihros V-XI es absoluta. Con todo, Barnes sugiere
tos por parte de Harnack en las ya citadas cinco secciones, ordenaci6n que tacha de que podrian haber sido ignorados por los autores cristianos por haber estado
"plan arbitraire et mal justifie", incluso contradictorio con los datos que nos proporcio- dedicados a defender Ia literatura, Ia cultura y Ia religion griega. Para ello recu-
nan los fragmentos con referenda expresa a un libro del Contra Christianos, que han de rre a Ia interpretacion de Ph. Sellew de uno de los nuevos fragmentos, proce-
sumarse a Ia noticia de Ia Suda de que Ia obra original estaba integrada por quince'"". dente del Comentario at Eclesiastes de Didimo 192 : Porfirio habria practicado Ia
Benoit y, mas tarde Barnes'"", nos ofrecen una sinopsis de los datos proporcionados por exegesis alegorica en su linea hahitual polemizando contra Ia alegoria cristiana.
estos siete fragmentos, que constituyen hoy por hoy nuestra unica fuente de informaci6n
Para terminar, y ante este panorama, parece del todo coherente Ia propuesta meto-
sobre Ia estructura del tratado de Porfirio. Citamos los libros con numeros romanos:
dol6gica de Benoit: dada nuestra ignorancia sobre Ia estructura del Contra
Christianos y para evitar una clasificacion arbitraria de los fragrnentos, parece ac;on-
I Disputa entre Pedro y Pablo en Antioquia. Fr.39 (21a H) sejable ordenarlos alfabeticamente por autor, aun manteniendo a titulo convencional
[=Hier. in Gal. Prolog.l. Ia numeraci6n de Harnack. A estos efectos, Benoit propone una tabla recapitulativa
III Critica a Ia exegesis aleg6rie<t de Origenes. Fr. 24 (39 H) de fragmentos, de acuerdo con esta ordenaci6n, acompaiiada de una valoraci{m
[=Eus. HEVI 19. 2-9]. indiviclualizada de acuerdo con tres parametros: Ia atribuci6n del fragmento (Porfirio,
IV Dataci{m de Moises. Fr. 22 (40 H) [=Eus Chrorz.Fr., apud Hier. Porfirio y otros polemistas paganos o polemistas an6nimos), Ia naturalez:t del textil
cbron. a. Abr., praef. 8.1-7]. (cita explicita o mera alusi6n) y el valor del fragmento (autentico, probablemente
195
porfiriano o procedente del "stock" general de Ia polemica anticristiana) .
IV Datacion de Moises. Fr. 16 (41 H) [Eus. PE 1.9.20-21].
La reinterpretaci6n mas extrema de los problemas del Contra Christianos de Por-
XII Dedicado a Ia critica del lihro de Daniel. Fr.30 ( 43a H)
firio se Ia dehemos, sin emhargo, a P.F. Beatrice, que ha dado a conocer sus plantea-
[Hier. in Dan., prolog.l
mientos en una serie de articulos publicados entre 1988 y 1995. La arriesgada hi p6te-
XIII Discusi6n de Ia "abominaci6n de Ia desolaci6n" del profeta Daniel sis -o mas bien cabrfa hablar de "las hip6tesis"- de Beatrice afecta no ya al conteni-
(9.27). Fr. 37 (44 H) [Hier. in Matth. IV (24.16 s.)]. do o a Ia estructura del tratado de Porfirio, sino a toda Ia producci6n del fil6sofo de
XIV Ataque de Ia ignorancia e incultura de los evangelistas. Marco Tiro, ademas de implicar de paso un replantemiento de Ia polemica anticristiana
cita Malaquias 3.1. como Isaias. Fr. 52 (9a H) [Hier. tract. in Marc. 29-3'5] durante los siglos IV y V. R. Goulet ha resumido recientemente en un sesudo trabajo
todos los aspectos de Ia nueva propuesta para someterla, acto seguido, a una refuta-
ci6n pormenorizada y completa ''14 Segun Beatrice es un grueso error hablar del Con-

7
'" R. Goulet ( 1977l. 1 '' 1 Benoit apunta Ia incongruencia de induir, por ejemplo el fragmento '12 (9a H), qul' aludL" allibro XIV,
tHH A. Benoit ( 1970) 26.,-264. Sin embargo, ad mite que las ohjeciones del Adversario pueden ser consi-
Uentro de Ia primerd secci6n.
derada.s pn>bahlementc porfirianas.
192 Para este fragmenlo vid. infra pp 94-9'i. Cf. Ph. Sdlew 09H9J
'"" A. Benoit (1978J 266. Cf. test. III (Suda II 2098[417H Adler]J. Para las cinco sen:ioncs de Harnack vid
19-' A. Benoit 097H J 266 y 270-275.
supra p. 31.
19
'"'' A. Benoit (197H) 26'i; T.D. Barnes (1994>.62-63. ' R. Goulet (2004J 61-109.

- 3H- -59-

---------------------·-·
r l.NTRODUCCI6N

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS


con detenimiento a todos los problemas que afectan a los fragmentos presuntamente
orfirianos contenidos en las objeciones del Adversario pagano. La postura del estu-
tra Christianos de Porfirio. Los fragmentos recopilados por Harnack -excluidos, eso
frances es, a este respecto, sumamente prudente. Macario -es evidente- no ota
si, los de Macario Magnes-, enriquecidos con aportaciones posteriores como Ia de los
literalmente a ningun autor previo, sino que reelabora las argumentactones paganas
que proceden de Ia supuesta Cr6nica, han de sumarse a los de otras obras porfiria-
en funci6n de sus intereses apologeticos y literarios. Ahora bien, el tono empleado
nas tenidas hasta ahora como independientes, entre elias Sohre Ia filosofia de los ora-
or el Adversario, Ia propia dinamica di;tlectica de Ia obra y determinados rasgos de
culos, Ia Carta a Anebo, el flEpl ciyaA.whwv, el De regressu animae, el tratado en seis
libros Sabre Ia materia y los cuatro libros del De ahstinentia. Todos ellos penenece-
vienen a demostrar, segun Goulee"", que tampon> se inventa las ohJectones:
em plea una fuente concreta y esta fuente ha de datarse con tod.a prol?ahthdad a fma-
rian a Ia misma y (mica ohra anticristiana salida de Ia mano de Porfirio, cuyo titulo
les del siglo III'''". El grave problema es, evidentemente, Ia tdenttftcaCion de esta fuen-
seria Sohre lafiloso.fia de los orii,culos. Esta obra, traducida a! latin por Mario VicH>rino,
te. Descartada las tesis de Celso, Juliano o Hierocles, y descartada por
es Ia que integra los celebres libri Platonicontm leidos por Agustin en Milan, seria Ia
improbable, Ia del fil{Jsofo an{mimo de Lactancio, Goulet defiende que Porfmo pre-
principal fuente anticristiana de Arnobio y se corresponderia con los tres libros "vomi-
senta Ia candidatura mas fuerte 200 Objeciones tradicionalmente presentadas contra
tados", segun Lactancio, por el polemista pagano que colabor6 en Ia persecuci(m de
hip6tesis han de considerarse superadas, entre elias Ia afirmaci6n del Adversario
Diocleciano 19'. Por lo tanto, con estos presupuestos resultaria absurdo plantearse una
de que han pasado trescientos afios desde que Pablo predijo Ia inminencia de del hn
edici6n del Contra Christianos no ya en Ia linea de Harnack, sino en cualquier marco
del mundo, lo que vendria a situar Ia fuente pagana a mediados del stglo IV: para
que no sea el de sumar este diverso material textual para reconstruir esa (mica obra
Goulet no hay incompatibilidad con las fechas de Porfirio, pues Macano, que rehacc
anticristiana que seria, para Beatrice, el tratado porfiriano Sohre la.filoso.fia de los ora-
las argumentaciones y no cita literalmente, se limita a adaptar el dato a Ia referenoa
cu./as. Obviamente resulta imposible reproducir aqui en todos sus detalles los argu-
de su epoca"". A favor de Porfirio tenemos, por el contrario, Ia enorme proxtmtdad
mentos Y contraargumentos que avalan o echan por tierra una tesis tan radical, para
entre sus argumentaciones y las del Adversario de Macano, con todas las Y
lo que remitimos a] lector interesado a] citado trabajo del profesor Goulet. Las argu-
reservas que cabe plantearse al respecto (existencia de fuentes comunes, obJectones
mentaciones afectan al numero de libros que Ia tradici6n atribuye a los tratados de
clasicas 0 de caracter muy generico, etc.), aunque hay que tener en cuenta que el
Porfirio, a Ia pervivencia de Ia obra de nuestro fil6sofo durante el siglo IV, a Ia natu-
conocimiento de los argumentos porfirianos no fue nunca a traves de Ia lectura dtrec-
raleza y al contenido que las fuentes atribuyen al tratado o tratados de Porfirio, a las
ta de Ia obra. Aun asi Ia cuesti6n queda abierta y se afirma explicitamente que hoy
citas, y consideraciones de Agustin de Hipona, al grado de fiabilidad del propio titulo
por hoy resulta imposible identificar Ia fuente pagana de forma demostrativa. Son,, sin
KaTa XpwTwvwv y a si ello implica o no Ia existencia de una obra individual tal como
embargo, datos complementarios de gran interes los indicios que apuntan al
lo entiende Ia inmensa mayoria de los especialistas, al valor que cabe atribuir a los
occidental del Adversario y a Ia probable presencia de vestigios porfmanos no solo
siete fragmentos de Harnack que aluden a un lihro preciso del Contra Christianos -asi
en las objeciones del Adversario, sino en las respuestas de Macario. En todo caso, a
como a Ia noticia de Ia Suda-, a Ia interpretaci(m de todos los pasajes eusebianos en
Ia hora de realizar Ia valoraci6n critica de los fragmentos de Harnack Y de buena parte
los que se cita Ia Filosofia de los oraculos, al valor del testimonio sobre Porfirio de
de los nuevos fragmentos -valoraci6n complementaria de Ia de Benoit Y de gran :me-
Teodoreto, a Ia propuesta ya citada de ampliar el numero de fragmentos a partir de
res para conocer el estado actual de nuestros conocimientos sohre, el Contra Cbns-
obras tenidas originariamente por diferentes, al problema de los "Piatonicorum libri"
del libro X de La ciudad de Dios de Agustin, a Ia cuesti6n ya comentada del polemista
e1 estudioso frances se mantiene, como decimos, en los lumtes de Ia pru-
dencia dada Ia falta de evidencias demostrativas, se opone a utilizar las objeciones
an6nimo de Lactancio y, finalmente, a Ia discusi<>n de otros muchos pasajes de auto-
del Mon;1genes como fragmentos del Contra Christianos y elogia Ia _actitud "tres sage"
res diversos con valoraciones de Beatrice que Goulet considera err6neas. Lo cierto,
de Harnack, que nunca pretendi6 editar ipsissima verha de etta-
despues de semejante derroche de sutilezas argumentales, -y en ello coincidimos con
ran como tales, sin mas explicaciones, los fragmentos de su colecoon . Solo la tden-
Ia valoraci6n del profesor Goulet, expresada en terminos inusualmente duros-'w' es
tificaci6n y e1 estudio de nuevos fragmentos permitira avanzar en este terreno.
que una tesis tan revolucionaria para los estudios porfirianos carece de cualquier
prueba minimamente s6lida y verificable, deja el regusto amargo de haberse dejado
c) Los nu.evos fragmentos
enredar en una selva de hip6tesis y supuestas coincidencias "geniales" que no con-
ducen a ninguna parte. En efecto, Desde Ia aparici6n de Ia edici(Jn de Harnack se ha ido engrosando lenta,
pero incesamente, el numero de los fragmentos que reclaman ser incluidos con pleno
Aunque en alguna publicaci6n reciente asoma aun Ia postura tradicional de volver derecho en una edici6n actualizada del Contra Christianos de Porfmo. Con todo,
Ia linea de Harnack y asumir como porfiriano el material de Macario Magnes 197 , Ia como cabia suponer, Ia valoraci6n critica que estos merecen dista mucho de ser iden-
ulttma gran contribuci6n a los estudios sobre el Contra Christianos se mantiene en Ia
linea critica que ha predominado desde los afios setenta, y es Ia edici6n en dos vol(t-
menes de Monogem!s de Macario a cargo de Richard Goulet. El rrimero de ellos es '''" H. Goulet (2003l I 7'5ss.
una monografia en toda regia sobre Ia obra de Macario y, por lo tanto, pasa revista '"'' R. Goulet (2003l 1 100-103
''" Vid. supra pp. 30-:\1 , 3G-37.
'"' Cf. R. Goulet (2004) 62.
201 H. Goulet (2003) I 127.
J•X, R. Goulet (2004) 104. 202 R. Goulet I 13'5
197
Cf. J.G. Cook (2000). -41-
r
!

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
como "Ia secci6n sobre los judios", pues fue Fikm, no Porfirio, el au tor de un
tica. De hecho, A. Benoit y R. Goulet los induyen con juicio desigual, junto a los frag-
con ese titulo, segun Ia noticia de Origenes"'- J. Sirinelli y E. Places, en Ia edtnon
mentos de Harnack, en sus tablas valorativas 2""· A continuaci6n ofrecemos las refe- 212
·omentada de Ia obra de Eusebio, lo creen tambien asi. Benoit y Goulet nmstde-
rencias precisas sobre estos nuevos fragmentos, desde los addenda del propio Har- c . d l , Ch . . .W
nack en 1921, respetando el orden cronol6gico de puhlicaci6n de los articulos. ran, por e1 contrario, que los tres pasaJeS proceden e Contra . nsttanm ·
4. F. Altheim, R. Stiehl (1961). Ambos autores creen haher descuhierto el rastro de
1. A. von Harnack ( l92I> 2'". Cinco afios despues de su edici6n, Harnack propane
na traducci6n siriaca de Porfirio en textos arahes (a\-Biruni) y siriacos (Bar Hebreo).
completar Ia colecci6n con cinco ffagmentos mas, en latin, a partir del estudio de una
cadena exegetica. Los toma de una nota inserta por Fr. Feuardent (Feuardentius) en
articulo los recoge en traducci6n alemana. Seg(m esta tesis procederia de Portirio
Ia identificaci(m entre e1 Asuero hebreo y el Artajerjes griego, asi como Ia htstona de
su edici6n del Aduersus haereses de S. Irineo, aparecida en Colonia entre 1'595 y I '596.
las burlas que sufri6 Origenes por parte de los paganos en
Feuardent encuentra estos textos en un manuscrito de Verdun, hoy perdido, que con-
aldea. Dado e1 enorme escollo lingtiistico, Barnes se muestra very doubful ,
tenia una catena (extractos de comentarios agrupados segun el texto que explican)
que Benoit y Goulet evitan hacer valoraciones hasta que se hag.a pro.-
con "respuestas" a ohjeciones planteadas contra los cuatro Evangelios. Segun Feuar-
fundo de los fragmentos 21 ''. Si bien es sumamente dudosa la ftltanon porfmana Ia
dent provendrian de una extensa compilaci6n realizada por el obispo Victor de Capua
fuente arahe, J.G. Cook 2 " ha defendido Ia de Ia
(t554). Harnack intenta demostrar que Victor de Capua habria extraido estos frag-
transmitida por Bar Hebreo -Ia referente a Ia predicaci6n de Ongenes- que ya habta
mentos de una obra escrita Porfirio por Pacatus -que el identifica con Latinus
sido recogida en un pasaje de Ia Cr6nica de Miguel el Sirio. En el fr. 107 ofrecemos
Drepanius Pacatus, amigo del poeta Ausonio- a comienzos del siglo V. Los textos alu-
den, evidentemente, a Ia exegesis de los textos evangelicos. La critica ha cuestionado 1a traducci{m de los pasajes del Miguel el Sirio y de Bar Hehreo.
de manera unanime la filiaci6n porfiriana de estos supuestos fragmentos 20 '. '5. J. Pepin (1964). En su monografia de 1964 J. Pepin considera q:tedeterminados
2 pasajes de La Ciudad de Dios de Agustin en los que se exponen paganas
2. F. Jacoby 0930) "''. F. Jacoby dedica un apartado de su secci6n 260 (Porphyre)
contra el cristianismo sin atrihuci6n nominal remontan de hecho al Contra
a la presentaci6n de unos fragmentos del Contra Christianos. Proceden de Eusebio
de Porfirio. Alguno de ellos, en clara alusi6n a J'orfirio, viene recogiclo en Ia edJCton
Jer6nimo, Macario Magnes y Agustin y estan incluidos en Ia colecci(m de Harnack
de Harnack como testimonio -en modo alguno se trata de un fragmento de la obra,
hecho se les cita tamhien por Ia numeraci6n del aleman). La (mica novedad con res-
y ni siquiera ofrece informaci6n sobre su contenido-. En los demas nos_
recto a Ia edici6n Harnack afecta a los numerados por Jacoby como 40-47, proce-
tramos meramente con argumentaciones sobre Ia tmposthtltdad de Ia resurrecuon de
dentes del Com.entario a Daniel de Jer6nimo (fr. 30), que aqui son citados con una
extensi6n mayor y con alguna variante textual. los cuerpos en la linea de los frs. 12 y 1022H'.
6. D. Hagedorn, R. Melkerbach (1966). Es el primero de tres fragmentos proce-
3. P. Nautin 0949-19'50) 207 Afiade tres fragmentos procedentes de Ia Preparaci6n
dentes de los comentarios hiblicos de Didimo el Ciego que nos han proporctonado
EtJangelica de Eusebio que tradicionalmente han sido atribuidos a Ia Historia
los papiros de Tura (siglo VI) 217 . El texto procedc del de ]oh_ (9.1 Ocd) Y
de Fil6n de Biblos'""- El primero trata del origen de las tradiciones fenicias y contie-
recoge una argumentaci6n sofistica sobre Ia omnipotencia de Dtos y_la teonca
ne una cita de Sancuniat6n que Porfirio traeria a prop6sito de los judios. Los frag-
potencia del creyente. El mismo argument<> aparece en Macano Magnes (fr._ 102),
mentos segundo y tercero no conciernen al origen de las tradiciones fenicias, sino a
que puede ser considerado un dato decisivo para inclinarse por su autenttctdad. Ast
su contenido, asunto de gran interes para Porfirio por su paralelismo con las tradi-
lo hacen de hecho Benoit y Goulet, al igual que con los otros dos fragmentos pnKe-
ciones judias: Porfirio estaria tratando probablemente el sacrificio de Isaac ( Ge. 22.2)
dentes de Didimo, que mencionamos a continuaci6n. Barnes senala que aunque el
y lo relacionaria con el sacrificio de Ieoud, el "hijo unico" y sobre ei poder benefac-
argument<> fue usado sin duda por Porfirio, Didimo no liene_ por que. transtm.·
tor atrihuido a Ia serpiente. En el caso de los dos primeros pasajes Nautin anade argu-
tiendo una cita textual de Porfirio, algo que, en nuestra opmton, podna dectrse de _Ia
mentos de caracter textual. Barnes 209 se mantiene en Ia tesis tradicional de atrihuir
practica totalidad de los fragmentos de Harnack, por lo que se trata de una
estos fragmentos a Fil6n de Biblos y son dos, a su juicio, los argumentos decisivos: Ia
que carece de sentido dado el estado de conscrvaci6n del Contra Cbristianos-'"-
introducci{m al tercero de ellos (c'J 8E' aim:\<;), que parece indicar que Eusebio no cam-
bia de fuente (supuestamente de Fil6n a Porfirio) 210 ; y, por otro !ado, Ia referenda
expresa de Eusebio a un Sohre los judios, que Nautin se ve obligado a interpretar m cf. or. eels. 1.1 r FGH lll c' 790 fr. 9\.
"' 1. Sirinelli, E. des Places, F Favrelk Ceds.), Htts<'he de Cesaree. La preparation I-IX,
lO.i Vid. inf'ra rr. :\H-:l9 .1974-19H7, vol. I, pp.
201
Cf. fr. 109 de c<..lici<'m Rcmitimo.'> alii allector pan1 una informacit>n mas detalb.da. lU A. Benoit (197Hl 2(>7 y 272; R. Goulet C2003l I DO-El.
'"' Cf. T.D. Barnes (197.)) <i2'i; A. Benoit ( 197Hl 27): R. Gmilel (200:\l J B2. 21 '' T.D. Barnes C1973l 426-7. A. Benoil (197Hl 26H. R. Goulet (2003) I 150.
2
"' FG11 II ll 260 fr. 3:\-61 21 ' J.G. Cook Cl99Hl. Vid it({ra. p.
w- P. Nautin 0949l .", ( 1949! "Le valeur ... " y ll9'i0l. Cf. fr. lH ue nuestra edici6n. "'' :1. Pepin (1')64) 4'i3, 1149, Aug. civ. XXII JL XXI! 12, XXI! 20; X 24, X 2R tesl. JOOl. Cf. K (;ou!ct

"" Cf. FGH Ill C' 790. (2003\ 1 130-1.


"" T.D. Barnes C1973l 426. l 17 cf. fr. 9 de nucstra cdici6n.
"" T.ll. Barnes (]973) 427; A. Benoit (Jl)78) 26K y n. 1; It <_;oulet (2003) I 130-2
"" Ens. PH I 10.4'1. Cf. etiam I 10.42.

-42- i
I
__ h--. ___
r
;

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODUCCI(>N

7. G. Binder 0968). Es el segundo de los fragmentos de Didimo, en este caso de traclici6n de su pueblo los misterios de Crono, Ia circuncisi{Jn -asociada obviamente <I
su Comentario at Eclesiastes (10.13) 219 El texto acusa a Porfirio, cuyas palabras se Ia emasculaci6n de Uran<r- e incluso Ia propia instituci6n del Segun
citan, de emplear Ia pareja homerica Aquiles-Hector para transmitir Ia misma idea que seria de Porfirio Ia atribuci(m del termino KpovLKoi a los juclios. Este, por ot(a parte,
viene representada por Ia oposici6n cristiana entre Cristo y el Diablo. De este modo, asi las informaciones procedentes de Ia Historiafenicia (<I>OLVLKTj irrTop[a) de
seg(m el autor cristiano, el fil6sofo de Tiro gustaria tambien del metodo aleg6rico Fil6n de Biblos, que traduce a su vez Ia de Sancuniat(m, y que constituye, como es sabt-
cuyo uso le reprocha sin embargo a los autores cristianos. Tanto Binder como el pro- do, una de las principales fuentes del fil6sofo de Tiro. El sincretismo religioso que refle-
pin Barnes interpretan el pasaje como una parodia porfiriana del metoclo aleg(Jrico ja este fragmento 71 de Diocloro es uno de los principales rasgos de Ia obrJ del autor
empleado por los cristianos en su exegesis de Ia Biblia 220 Ph. Sellew ofrece, por el fenicio, de Ia que Schaublin proporciona alg(m ejemplo ilustrativo.
contrario, una interpretaci6n noveclosa del pasaje. En su opini6n, Porfirio no s6lo no
se burla del metodo aleg6rico, sino que defencleria Ia pareja Aquiles-Hector como un 10. B. Croke (19H3). Brian Croke ha defendido Ia tesis de que habria que eliminar
simbolo mas apropiaclo, por helenico, del conflicto espiritual representaclo por Ia opo- Ia Cr6nica del canon de los escritos de Porfirio, asi como de las futuras ediciones de
sici6n entre Cristo y el Diablo. El ataque de Porfirio no iria clirigido contra el metoclo Porfirio y de los fragmentos de los historiadores griegos. Segun su analisis -particu-
aleg6rico, del que ei mismo es un conspicuo represcntante, sino contra el uso cris- larmente del fragmento en :.irabe que supuestamente constituye Ia unica cita explici-
tiano de este metodo -sobre toclo a partir de Origenes- a unos textos inadecuados ta de Ia Cr6nica- todo parte de una incorrecta interpretaci6n de los textos. Mas aun,
para ello y por parte de unos interpretes que sobrevaloran Ia figura de Jesus y s6lo ademas de no haber ninguna eviclencia de que Porfirio escribiera jamas una Cr6nica,
pretenden esquivar las contradicciones del relato biblico 221 . P.F. Beatrice hace una lec- de las palabras de Jeronimo en su Comentario a Daniel, cuando enumera las fuentes
tura muy personal del pasaje -cuyo texto esta bastante corrupt<r-, y lo interpreta como para interpretar correctamente a! profeta 22 ', parece cleclucirse que esa obra
un ataque de Porfirio contra Origenes, que se habria atrevido a leer a Homero en cla- no existi6 jamas. Por lo tanto, los fragmentos que en Jacoby estan astgnaclos a Ia
ve de alegoria cristiana, algo comprensible clentro de su tesis de iclentificar el Ori- Cr6niaP'' han de proceder de Ia <I>LA.c\ao<jlos LaTopia (fr. I. 4-24 J) o del Contra Chris-
genes cristiano con el fil6sofo neoplat6nico 222 Finalmente, R. Goulet ha atacaclo tianos (fr. 2, 3, 31, 32 J), en relaci6n con Ia exegesis porfiriana de Daniel. Estos nue-
recientemente Ia interpretaci{Jn de Beatrice -"une telle allegoric chretienne des vos fragmentos, de conteniclo exclusivamente hist6rico Oistas de soberanos helenisti-
symboles pa!ens n'a pas de parallele clans !'oeuvre d'Origene"- y, aclemas de propo- cos), como se ha reconociclo, no aportarian nacla en toclo caso a nuestro c:moctn;::nto
ner una lectura y una traclucci6n del texto de Diclimo, ha clestacado el hecho de que de Ia obra, aunque Ia tesis de Croke parece abrirse paso entre los ·
Macario Magnes recurre a Ia misma comparaci6n homerica entre Hector y Aquiles en 11. J.G. Cook (1998). J.G. Cook, en lo que es Ia aportaci6n mas reciente corpus
IV 19 (fr. 97). Aunque el contexto es cliferente en Macario y en Diclimo, parece claro
de fragmentos del Contra Christianos, propone anadir un pasaje de Ia Cromca de
que en ambos casos estamos ante una interpretaci6n cristiana de las Escrituras, por lo Miguel el Sirio (1126-1286), redactada en siriaco, que recoge Ia critica supuestamente
que "il est clone possible que cet exorcle de l'Aclversaire ait ete emprunte par Macarios
porfiriana de Origenes y, entre otros datos, cuenta Ia del de Ia pre-
a Porphyre et transpose clans le contexte du clebat oratoire qu'il feignait de rappor- dicaci6n de este personaje en una alclea de nombre desconooclo .. La anecclota ya apa-
ter"22:S. 22
rece en el texto de Bar Hebreo que F. Altheim y R. Stiehl 0961) R consideraron frag-
8. M. Gronewald (1968). El tercer texto de Diclimo, del Comentario a los Salmos mento del trataclo porfiriano, segun demostr(J, como indica el propio Cook, el profe-
(43.2) 224 • Se cita expresamente a Porfirio, del que se dice que "perdi6 Ia cabeza" sor Michel Tardieu en un trabajo ineclito. De este modo, el texto de Bar Hebreo pasa
(Ef.L<lVTJ) a! interpretar el lenguaje en parabolas de Jesus. El paralelismo es obvio con a tener un valor muy secunclario 229 Norbert Nebes 2 ;o matiza Ia lectura Y Ia interpreta-
2
los fragmentos porfirianos de critica del Nuevo Testamento. ci{Jn del texto de Miguel el Sirio, y ofrece una nueva traclucci6n al aleman "'.

9. Chr. Schaublin 0970). En un breve articulo publicado en Museum Helveticum


Christoph Schauhlin, animado por las recientes aportaciones de los papiros de Tura,
propone Ia relectura de pasajes editaclos y relativamente bien conocidos para rastre-
ar fragmentos del Contra Christianos. Como ejemplo de esta linea de trabajo clefien- III. EL CONTRA CHRISTIANOS: ARGUMENTOS Y LEXICO.
de Ia filiaci6n porfiriana del fragmento 71 del Comentario al Octateuco (ad Ex. 31.16)
Ya hemos senalado los criterios tematicos que llevaron a Harnack a agrupar los
de Diodoro de Tarso (fr.13). En el se menciona que los paganos atribuyen a los jucli-
fragmentos en cinco grancles bloques, asi como las muy razonables criticas que se han
os Ia conclici6n de "cronios" (KpovLKoi), con lo que Moises habria incorporado a Ia

221
Hier. in Dan prol. H6-H')
21
'J Cf. fr. 10 de nuesLra edicihn. 21 " FGH ll C 260 fr. 1-3, 31-32.
22
" T.D. Barnes 0973) 420. 22 " T.IJ. Barnes (1994l Cf R. Goulet (2003l 1 3H, y (2004) 62.
221
Ph. Sellew (19H9l. 21 "
222
Vid. supra. p. 160 n.210.
P.F. Rea trice ( 199'5 ).
ll 9 Ofrecemos su traducci('m, no obstante, en nota al fragmento 107.
m R. Goulet (2003) 1 145-147.
"" N. Nehes (J99Hl.
Uli Cf. fr. 11 de nuestra edid6n 2·11 Cf. fr. 107 de nuestra cdici6n.

;...._ -·--


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r INTRODUCCION

formulado con posterioridad a semejante clasificaci6n: en ocasiones incluso se con- Jo que queda es un grupo no muy nutrido porcentualmente de terminos griegos con
tradice, como ha apuntado Benoit, con las escasas referencias a libros concretos que acepci6n cristiana, entre los cuales el mayor numero de usos pertenece a los sustan-
se conservan (siete en totaDz.u Ahora bien, con independencia de los criterios segui- tivos23'. Con todo, es imposible establecer con una minima seguridad Ia linea que
para Ia edici6n de los a los efectos de un estudio de las argumen- separa el vocabulario porfiriano del Jexico cristiano de quienes nos transmiten sus
taciOnes empleadas por Porfirio si resulta imprescindible una organizaci6n tematica argumentos. Con estas reservas iniciamos nuestro recorrido.
del contenido, apoyada por consideraciones sobre el U:xico porfiriano (con todas las
precauciones e incertidumbres propias de una reconstrucci6n que no se basa en citas
literales y que esta condicionada por el intermediario, generalmente cristiano, que nos Antiguo y Nuevo Testamento: tergiversaciones y falsificaciones.
Ia informaci6n) 234 . Una reflexi6n de este genero nos devuelve una organi- Los evangelistas son "inventores, no testigos" (fr. 60) de Ia doctrina de Cristo
2
zacton de los argumentos anticristianos mas 16gica y coherente, que obedece estricta (E<j>EupETac; oux '(aTopac;). Tal es Ia proposici6n central de Ia que parte Porfirio Y' para
y exclusivamente a razones conceptuales, sin conexi6n, en principio, con Ia ubicaci6n justificar su critica a los textos biblicos. Para el fil6sofo de Tiro, las Sagradas Escrituras
de los fragmentos en Ia estructura original de Ia obra. Proponemos, pues, a efectos de no son sino un conjunto de falsedades, contradicciones e inexactitudes, expresadas,
estudio contenido, Ia division conceptual del tratado en los tres campos por lo demas, en un lenguaje cargado de supercheria, y exageraciones tendenciosas
semanttcos que stguen:
y deliberadas.
I. Los textos sagrados como fuente de transmisi6n del cristianismo. La literalidad un tanto arbitraria y desproporcionada de multiples pasajes sirve a
II. La cristologia y el dogma cristiano. Porfirio para sostener c6modamente su critica. Por ejemplo, respecto a Ia calificaci6n
de "mar" dado allago Tiberiades por Mateo (fr. 70), declara abiertamente que el evan-
III. La comunidad cristiana: practicas y modo de vida. gelista ha rebasado los limites de Ia realidad, contanclo una historia totalmente ridi-
cula TOLVUV Tf)S a,\Tj8E[ac; TTOAV b McipKOS a<j>oopa yEAOLWS TOlJTO auyypci<j>EL
A cada uno de estos campos corresponden diferentes argumentos, que distribui-
TO iJ.U8EU)W). En Ia misma linea esta el relato de Marcos (fr. 70), cuando se refiere a
mos tematicamente como sigue:
Ia tempestad que Cristo logr6 parar, haciendo creer que salv6 del abismo a sus disci-
I. Argumentos del primer campo: pulos de forma milagrosa. Textos como estos nos permiten calificar el Evangelio de
1. Antiguo y Nuevo Testamento: tergiversaciones y falsificaciones. "mero artificio escenico" (aKT)VJlV awo<j>WIJ.EVTJV).

2. Fuentes err6neas, inexactitudes hist6ricas y contradicciones de los autores AI relata de Ia Pasi6n se le califica de ficci6n incoherente (fr. 60), pues los evan-
del Nuevo Testamento. gelistas no han siclo capaces de narrar "conforme a Ia verdad" (Kan't ciA.J18ELav) de
que forma muri6 Jes(ts y, por tanto, no han hecho sino crear una "patrafia" literaria
3. El uso inapropiado de Ia alegoria. (rravTcirramv Eppm\J08TJaav), de lo que se deduce que en el resto de los casos no han
II. Argumentos del segundo campo: contado nada que merezca confianza (rrEp\. TWV ,\otrrwv ou8Ev Eaa<j>J1vwav).
1. La divinidad de Cristo. Politeismo y monoteismo. Los juicios de valor del polemista sobre el estilo y el contenido de las Sagradas Es-
2. El misterio cristiano: Bautismo, Eucaristia, Resurrecci6n. crituras hablan por si mismos, en un lexico que no admite matizaciones al respecto. De
los ap6stoles dice (fr. 26) que no son mas que "gente mda y pobre" (homines rusticani
III.Argumentos del tercer campo: et pauperes), gente que se dejarian seducir (fr. 34) por el primero que sepa sacar par-
1. Ruptura con Ia tradici6n y falta de integraci6n civica de los cristianos. tido de su incompetencia intelectual ( inrationabiliter quemlihet vucantem hominem
sint secuti). De las posturas contrapuestas de Pedro y Pablo ante el dificil problema del
2. La Iglesia: jerarquia de los fieles y de las castas sacerdotales. Lugares de
acceso de los gentiles al cristianismo (frs. 28, 39, 42, 43 y 46), el polemista concluye que
culto.
los dogmas que propugnan ambos no son mas que autenticas ficciones ( uolens et il/i
. A pesar del estado precario y sospechoso en que nos han llegado las argumenta- maculam inuere), producto de Ia falta de caracter de uno y de los errores del otro.
CJones, el con1unto de las referencias cristianas de Porfirio constituye una fuente de
Por Jo demas, hay un uso no disimulado de sarcasmo en expresiones como las
excepcional importancia para formarse un juicio respecto a los temas de interes del
siguientes, referidas a Ia "dialectica" de los evangelios: <j>ED Ti)c; cirrm8Eua(ac;, <j>ED Ti)c;
polemista pagano. Este corpus es su verdadera Biblia y, dado nuestro conocimiento
fragmentario_ y secundario de Ia obra, una valiosa fuente de informaci6n. En Jo que
respecta al lextco, SI exceptuamos estas citas literales, que proceden del texto biblico, 2·" J.M. Demarolle 10970) 199-200) hace notar que el usn de los sustantivos por encima del de los ver-
hos y adjetivo.s, revela una orientaci6n m<i.s ahstracta y est3tica de Ia polemica anticristiana en Porfirio
respecto a los tratados de Celso y Juliano.
2
" Vid. supra p. j8. l:'R) En adelante nos referiremos a Porfirio como el autor de todas las argumentaciones contcnidas en los
H.'\ vease a este repccto el caritulo anterior. Para criterios seguidos en esta edici6n uid. infru PP 59-63. fragmentos. Admita.senos tal proceder. por motivos de economla expres1va, aunque seamos cons-
234 dentes de Ia inseguridad de Ia atribuckm porfiriana en Ia mayor parte de los casus.
Hay que utilizar, pues, con suma cautela trabajos como el dt:' J.M. Demarolle (1972).

-47-

___ i.__
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r lNTRODlJCCI()N

KWjlLKTjs rrAcivl)s "jQue estupidez! jQue c6mico extravio'" Cfr. 6H); w jlU6os, wA.Tjpos, w Numerosos son tambien los casos de contradicciones internas: en el fr. 50, a pro-
yEAWS ovTws rrAaTus "jQue historia! jQue tonteria! jQue ridiculez tan enorme!" (fr. 68); p6sito de Ia asistencia de Jesus a Ia fiesta de los Tahernaculos; en fr. 66, se pone cit:
EV yE Tfjs ovTws woE Twv f'rrwciTwv "jQue necedad Ia de estas palahras!" (fr. 80l. manifiesto c6mo Jesus rechaza Ia pasi6n a pesar de haher declarado "no temais a los
que matan el cuerpo" 241 ; en el fr. 71, el polemista reline a prop6sito estas dos decla-
La opini6n que le merece el Evangelio queda desglosada en expresiones como las raciones de Cristo: "Los pobres siempre estaran a nuestro !ado, pero a mi no me ten-
15
siguientes: TOLOUTov yEAo(ou llTJxavrjjlaTa, al TLDV 6EciTpwv GKT)VGL (wypa<t>oum, dreis siempre" 212 y, por otra parte, "estare con vosotros hasta el fin de los tiempos"'
"Semejante puesta en escena -recursos para provocar Ia risa- es propia de las repre- Los fragmentos 79, 89, 90 y 91, estan cargados de incoherencias argumentativas, tales
sentaciones teatrales" (fr. 80); ou yEAciaETm jlEya TO aT6jla PTJYVVjlEVOS; ou KayxciaEL como: pervivencia del Universo a pesar de lo dicho en Mateo 24.14 (fr. 89); muerte
Ka6cirrEp EJJ 6UjlEAlJ 6EaTpou; ou AE(EL KEpTojlwv, ovaupLEL a<t>oopLITEpov; va a reir- ignominiosa de Pedro, a pesar de los privilegios supuestamente concedidos a su per-
se a carcajadas como si estuviera en el teatro' ,;No va a lanzarle improperios? i.No va sona (fr. 79); decapitaci{m de Pablo, a pesar de lo asegurado en Hecbos 18.19-20 (fr.
a silhar con todas sus fuerzas?" (fr. 76); EK TOLOUTWV rrmotKwv laToptwv "par historias 90); y ausencia de Cristo, cuya segunda venida se anunciaha "desde trescientos aiios
infantiles como estas ... " (fr. 70); Kal TauTa jlEV Vl)TILOlS Kp(vELv rrapaxwprjawjlEV, "deje- y mas" (fr. 91 ).
mos a los ninos estos asuntos para que los juzguen" (fr. 6R); TauTa yap ouK civopwv,
a,\.,\.' ouo' 011Elp01TOAOUVTWJJ yvva(wv Tel jlU6apta, "estas son historietas impropias no ya En conjunto, Ia critica que dirige Porfirio a los aspectos doctrinales del cristianismo
de hombres, sino de mujeres interpretes de suenos ... " (fr. 94); llETPL4J jlEV ovv yE'A.wn estaha basada en el analisis riguroso de los textos sagrados, con toda Ia tendenciosi-
TOUTO TO AE/,;(otov rrapaxwprjawjlEV, "dejemos de !ado este asunto con Ia sonrisa que dad que se quiera 214 . El polemista sabia hien cuanto partido podia sacar a sus argu-
se merece" (fr. R7), comentario que se entiende en justa revancha a lo irracional del mentaciones anticristianas con este metodo. Se trataba, ante todo, de poner de relieve
relato. hechos como los siguientes: Ia fragilidad del cristianismo como doctrina reciente, y, por
tanto, desprovista de Ia autoridad nacida de una larga tradici6n religiosa Cfrs. 4, 15,
4RJ 14'; Ia base irracional y carente de 16gica de Ia doctrina cristiana, plagada de profe-
cias y argumentos insostenibles como tales (frs. 15, 19, 34); Ia ignorancia y vulgaridad
Fuentes err6neas, inexactitudes hist6ricas y contradicciones de
de Ia gente a quien iba destinada las doctrinas cristianas (frs. 20, 25, 26, 27, 45, 51); y,
los autores del Nuevo Testamento.
en conjunto, Ia falta de credibilidad, basada en las contradicciones, conflictos, y pug-
Cada uno de los evangelistas recibe acusaciones que van desde Ia mentira hasta Ia nas que dejahan asomar los propios autores de los textos sagraclos asi como los miem-
246
ignorancia. A las acusaciones digamos personales, se suman las contradicciones de las bros de Ia comunidad cristiana (frs. 28, 39, 42, 43, 44, 46) •
diferentes versiones que presentan los textos respecto a un mismo relato y, final-
El mayor numero de fuentes err6neas e inexactitudes hist6ricas de las Sagradas
mente, las incongruencias del texto en si mismo.
Escrituras corresponde a los fragmentos que Harnack incluia en su segundo bloque
Par ejemplo, Mateo es acusado de "falsedad" respecto a las dos genealogias de tematico: las criticas a! Antigua Testamento (frs. 16, 22, 24, 30, 37, 110, 111).
Cristo (fr. 29). La ignorancia e incultura de los evangelistas se convierte en argumen- Especialmente destacables por el peso de sus argumentaciones son el 22 y el 24, pro-
t<> cuando reprocha a Marcos el haber citado a Malaquias como Isaias (fr. 33), hecho cedentes de Eusebio de Cesarea (el fr. 22, a traves de Ia traducci6n de Jer6nimol, y
que le sirve para decir que "los evangelistas fueron homhres tan ignorantes, no s61o el 30, de Jer(mimo.
de cosas profanas, sino tambien de las escrituras divinas, que han atribuido a un pro-
En el fr. 24 el polemista mantiene que Origenes habria sido capaz de ocultar que
feta distinto el testimonio que se halla escrito en otra parte." (fr.52).
las palabras de Moises y otros escritores del Antiguo Testamento eran en realidad mis-
Las contradicciones en el relato respecto a un mismo hecho son innumerahles y terios a Ia espera de Ia llegada del cristianismo para una completa explicaci(m; en el
repetidas: en el fr. 53 se hahla de las diferentes versiones sobre Ia muerte de Judas 2 ' 7 ; fr. 22 se afirma que Semiramis, Ia famosa reina asiria, vivi6 setecientos anos despues
en el fr. 61, de los desacuerdos en el relato de Ia pasi6n de Cristd 3"; en el fr. 68 se de y 150 antes que !naco, es decir, que Moises vivi6 unos setecientos cin-
hace referenda a! diferente numero de cerdos que se ahogan en el !ago Tiberiades cuenta aiios antes de Ia Guerra de Troya; y en fr. 30, procedente de Ia extensa refu-
segun los testimonios de Marcos2i9 y Mateo 240 , para de paso subrayar Ia propia inve- taci6n de Porfirio que es el Comentari a Daniel de Jer6nimo, nuestro autor sostiene
rosimilitud de los hechos que se exponen, dado que una piara de dos mil cerdos en
judea chocaba con dos argumentos obvios: primero, que en Judea el cerdo era con- 211
E11.Matt 10.2R.
siderado un animal impuro e indeseado; y segundo, que las dimensiones reales del 42
l Hv.Matt. 24.36.
citado !ago no admitiria un numero tal de animales.
l-1:'> Et'.Matt. 2R20
l·i'f A veces muy obvia, lo que lleva al interprete a una lectura forzatla del texto evangelico. Con todo,
2
·'" Act.Ap. l.IH y Et•.Ma/1. IHS lo burdo de algunas acusaciones atribuidas al autor pagano arroja serias dudas .sohrc Ia cxactitucl del
1
*' Et .1V. 19.33-34, quien fue el (minl que Uke que un soldado traspas(·, d costado de JesUs crucificado
1 autor que transmit<: el presunto argumento "porfiriano." por ejemplo, el reprochc tle "incom-
con una Ianza y qut: dt.: Cl sa!i(J y agua. petencia" dirigido contra Jes(ls en fr. 31).

'·"' Ev.Marc. 5.1-20. '" Cf G. Rinaldi (!99R) 392-396.


'"" El'.Ma/1. H.2R-34. '"' Cf. G. Rinaldi (] 99R) 4H9-493.

-·1H- - 4')-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS INTRODlJCCI(>N

brillantemente que Daniel, lejos de ser un profeta de los tiempos de Ia cautividad go (fr. 11) contiene Ia critica de Porfirio rcferente a las parabolas de jesus 249 _Y m;is
judia en Babilonia, encubre en realidad una obra compuesta hacia finales o despues aun: en el fr. 10 Porfirio da un ejemplo de los resultados absurdos de Ia t1polog1a cns-
del reino del monarca seleucida Antioco Epifanes. Todas las argumentaciones porfiria- tiana interpretando sarcasticamente Ia pareja Aquiles-Hector en Ia Jliada como ima-
nas del fragmento pretenden demostrar que todo ello es en realidad una intenciona- gen de Ia pareja jesus-el Diablo. De cualquier forma, el reproche que en estc punto
da tergiversaci6n cristiana.
Porfirio hacia a los cristianos tenia que ver con un procedimiento bien conocido y uti-
Importaba sobre todo a Porfirio con estas criticas poner de relieve Ia coincidencia lizado por el mismo: frente a un texto cuya significaci{m literal era imposible o absur-
entre las religiones antiguas, griegas o barbaras, frente a las novedades introducidas da, Ia alegoria permitia salir del aprieto argumental y desvelar el verdadero sentido
por los cristianos. El juicio favorable respecto a Ia religi6n hebrea que asoma en el del texto. Sin embargo, mas que acusar al neoplat6nico de contradicci{m""', ha de
Contra Christianos, parece mas bien destinado a subrayar el descredito que a Porfirio entenderse que su proceder dista mucho de ser arbitrario: nunca queda cuestionada
le mereda la lectura que de los textos sagrados hacen los cristianos. Aun asi, a pesar !a exegesis alegorica como tal, sino Ia inadecuaci6n de los textos biblicos para prac-
de reconocer Ia antigi.iedacl de Ia doctrina de Moises, respecto a Ia Biblia Porfirio man- ticar sobre ellos semejante metodo exegetico. Asi se comprende que eJ mismo emplee
tiene una postura mas bien esccptica. En el fr. 67 247 se afirma que las escrituras hebrai- Ia alegoria para interpretar Ia "poesia sagrada" helena. En estos terminos ha de inter-
cas son, en realidad, obras pseudoepigraficas, ya que los libros de Moises fueron des- pretarse, en Ia linea de Sellew, el fragmento de Didimo proporcionado por los papi-
truidos en el incendio del templo de Jerusalen y reconstruidos por Esdras y sus cola- ros de Tura que hemos numerado como fr. 102 " .
boradores mil ciento ochenta afios despues de Ia muerte de Moises. Y el Comentario Desde el punto de vista estrictamente lexico, contrariamente a Celso, el corpus usa
a Daniel de Jeronimo permite atestiguar una importante actividad critica de Porfirio las fuentes cristianas con gran precisi6n. Para designar el conjunto de los libros de Ia
respecto a! Lihro de Daniel, del que el fil6sofo pagano logr6 desvelar el caracter pro- Biblia, utiliza el termino ypa<jla( (frs. 23 y 24); mientras que lo usa para refe-
fetico post eventum (escrito, por lo demas, en griego), rechazando Ia interpretaci6n rirse a un libro concreto (fr. 99). Respetando tambien Ia tradici6n cristiana, clistingue Ia
del texto basada en Ia cristologia y defendiendo Ia lectura de una epopeya de Ia resis- "Ley" del "Evangelio" (fr. 81 ), a prop6sito de Ia acusaci6n de falsedad de Pablo cuando
tencia judia contra Antioco IV Epifanes (fr. 30).
este habla ante el tribuno, ya que "alguien que hace poco adoptaba Ia pose de Ia Ley
y ahora Ia del Evangelio es con toda justicia tanto en su vida p(Lblica como en Ia pri-
vada un malvado y un corrupto" (6 yap rrpwr]V Tbv VOflOV KGL Tb EuayyEALov
El uso inapropiado de Ia alegoria.
ax 11 f!an(6f!Evos-, Evo(Kws- b Totoihos- Kciv Kciv rroALTE(q KaKoupyos Ka[ urrou.\os-).
La propuesta de Porfirio en este punto es que los mitos de Ia Biblia son demasia- Por este texto se comprende claramente que en Ia argumentaci6n anticri.stiana, que
do banales e ineptos como para que en ellos se sustente una autentica filosofia, es sigue de cerca el texto de Pablo, N6j.lOS' es Ia Ley Mosaica, tal como se recoge el
decir, que los mitos de Ia Biblia no admiten el peso de una argumentaci6n filos6fica Antiguo Testamento, mientras que EuayyEALov es Ia Buena Nueva que se recogera en
racional. Realmente Ia alegoria en manos de los exegetas cristianos no es mas que una las obras del Nuevo Testamento.
tentativa de escapar a Ia pobreza argumentativa (J.l.OX81)p(a) de los textos sagrados (fr.
24 Porfirio parece haber citado, ademas, con exactitud y conocimiento el nombre de los
24) " a traves de argumentaciones incoherentes y que nada tienen que ver respecto
evangelistas 2", tanto en su conjunto como particularmente: MaT8a"ios-, McipKOS', AoDKas
a lo que verdaderamente dice el texto ... ciauyKAWCYTous KaL civapf!OGTous
y 'lwcivvl)s- (frs. 60 y 68), si bien no cita sus escritos de forma especifica, excepto en el
Tois- yEypaf!w'vms). Es el caso de las afirmaciones de Moises (nJ. <jlavEpws rrapa
caso de Pablo, a quien se refiere por sus ETTLCYTOAa(, concretamente por Ia Primera
MwuaEL AEY<lf!EVa), elevadas por los cristianos a Ia categoria de enigmas, y cuya exe-
Epistola a los Corintios: Ev TjJ rrpbs Koptv8[ous- a' ETTLCYToAi] (fr. 86).
gesis, lejos de ser el fruto de una correcta comprensi6n del texto, es mas bien el resul-
taclo de una incapacidad de aplicar el raciocinio a Ia lectura del texto. De este des- Los fragmentos contienen tam bien referencias exactas a los Hechos de los Ap6stoles
vario acusaba Porfirio especialmente a Origenes, el mas celebre de los exegetas cris- mpaeELS' Twv' ATIOCJTOAWV, fr. 80) y a] ap{>erifo Apocalipsis de Pedro(' ArroKciAUl\>LS' TOU
tianos, culpable del abuso de Ia alegoria en su analisis de los textos biblicos, proce- TIETpou, fr. 92). Esta precision en e] uso del vocabulario cristiano, de ser genuinamente
dimiento que, por otra parte, habia aprendido de los griegos (Tov f!ETGAT)TTTLKOV Twv porfiriana, obedeceria a un progreso critico en Ia exegesis de tales textos en Ia tra-
TTap' "EAAT)CYLV flUGTT)pLWV yvous Tp6TToJJ TGLS' 'JouoalKGL<;' rrpocrijl\>EV ypa<jla"i<;). yectoria que separa a Celso de Porfirio.
Para Porfirio estaba de mas investigar sobre el significado figurado de un texto, a
menos que Ia literaliclad del mismo se resistiera a un sentido aceptable o racional. Es "" G. Rinaldi 099H) 263-264.
un juego muy astuto el de Porfirio, este de juzgar por el sentido estrictamente literal "" Cf. M. Zambon (2002) 246-247, que suhraya el confltcto no resuelto en Porfirio a Ia hora de aplicar
del texto para remarcar Ia inverosimilitud de las Sagradas Escrituras. Bajo esta pers- e1 procedimiento de Ia alegoria: el neoplat6nico incurriria en ciertas contradicciones y oportunismos
pectiva juzga, por ejemplo, Ia historia de Oseas (fr. 31) o Ia historia de Jonas (fr. 8). dependiendo de si es un texto pagano o cristlano.
Igualmente, a prop6sito de ello, uno de los fragmentos procedentes de Didimo el Cie- "' Ph. Sdlcw 09H9).Vid. supra p. 44
l'1! No parece 16gico atrihuir toda esta precisiOn tan s6lo a los autores que recogcn los supuestos
217
Cf G. Rinaldi (J99H> 64; 375 mentos porfirianos. El hecho de que las argumcntacionc:-. esten tan apegadas al text·o· de los r. . van-
gelios invita a pensar lo contrario, esto es, que en d original pagano, sea o no porfmano. las refe-
'" Cf. M. Zamhon (2002) 245s.s
rendas eran precisas

-"SO- - "il-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r INTRODUCCI(>N

si reina sobre seres de su misma naturaleza y de su misma especie, o sea sobre otros
La divinidad de Cristo. Politeismo y monoteismo. dioses, siendo esto lo adecuado a Ia grandeza divina y a Ia dignidad celestial. Adem{ts.
Ia manera en que incluso los cristianos definen a los angeles, "impasihles, inmortales
En este punto la "estrategia" de Porfirio consiste en revalorizar todo lo que de posi-
y de naturaleza incorruptible'' (cina8ELS' Kal ci8avciTous- Kal <j>vaw ci<j>ScipTous- J lie-
tivo se pueda encontrar en la tradici{m judaica para poner de relieve la torpeza e irra-
varia tambicn a Ia conclusi6n de que son dioses; su esencia es igualmente divina: Ia
cionalidad de ciertas pretensiones cristianas. La tesis fundamental de los cristianos, segCm
respuesta de Cristo a los saduceos lo deja entrever claramente (fr. 99).
la cual Jesus es el Logos divino, el hijo de Dios, es una incoherencia inadmisible. Lo irra-
cional de la doctrina cristiana consiste en haber identitkado un individuo unico, perso- De paso que justifica el culto a los idolos, las imagenes del paganismo (fr. 99), adu-
nal y corporal con el principio divino. Una afirmaci{m asi conlleva que se identifique a ciendo que nadie puede confundir Ia madera de que esta hecho el !dolo con Ia natu-
Dios mismo con algo pasivo e irracional, cosa inadmisible para un neoplat6nico como raleza propia de Ia divinidad que Ia imagen representa, el fil6sofo de Tiro plantea de
era Porfirio. La doctrina de la encarnaci6n del Verbo (av8pwnos- fr. 105) impli- nuevo un perfil algo mas que incoherente de este ser divino cuando dice que si algCm
ca que lo divino -en si mismo puro y santo- se vea sometido a cambio y, puesto que Ia griego es tan simple como para creer que los dioses habitan dentro de las estatuas,
condici6n de Dios est:i por encima de cualquier otra realidad, ese camhio s6lo puede "mucho mas sano tiene, sin embargo, su juicio que el que cree que Ia divinidad pene-
entenderse como una disminuci{m, lo cual es contradictorio e il6gico. En ei fragmento tr6 en el vientre de Ia Virgen Maria. que sc convirti{> en feto y que, una vez parida,
112 plantea Porfirio la cuesti{m desde Ia perspectiva del siguiente argumento de raiz fue envuelta en panales" (no,\A<ji Ka8apwTEpov ELXE E'vvowv Tov TTLCJTEUOVTOS' iiTL
estoica: si el hijo de Dios es un logos, o bien este cs "proferido'' (npo<j>optK6s-) o bien es ElS' -yaan'pa Map(as- Tij<; nap8E'vou Eiat'8u Til 8Ei:ov, TE E:-yt'vETO Kal TEX8Ev
"interior" (E:v8Lci8ETO<;); y sino es ninguna de las dos cosas, noes tampoco un logos. Para E'anap-yavw8T]), "!lena de sangre de Ia placenta, de bilis y de otras cosas a(m mas ins<>-
empezar, pues, Porfirio niega Ia naturaleza divina de Jes(ts. litas que estas" (fr. 100).
Por otro !ado, su juicio sobre este como persona no esta falto de severidad, e De Ia misma manera le parece inaceptable el asunto de Ia "encarnaci{m." i,C6mo
incluso dureza, en ciertos pasajes: su presencia en Ia fiesta de los Tahernaculos, en Ia es que Cristo ha llegado a revelarse tan tarde para los hombres, dejando privada
que habia anunciado previamente que no participaria, le vali6 Ia acusaci6n de hom- durante tantos siglos a Ia humanidad de su bondad? i,Por que ha permitido que se
bre "inconstante" y "cambiante" ( inconstantiae ac mutationis) 2' 5 , aunque otras veces pierdan tantas almas' Y, por supuesto, i,C6mo conjugar con una naturalcza divina,
esta dispuesto a reconocer en el virtudes de un hombre superior. Pero, sobre todo, el "impasible" wv), Ia de ese "Hijo de Dios" ({> TOU 8EOu ulc\s-) que muere en una
polemista se muestra en contra de Ia representaci6n que de jesus hacen sus discipu- cruz? (fr. 105).
los. En efecto, Ia distinci6n entre el Jesus hist6rico y el Cristo segun Ia fe de los cris-
tianos jugara un papel importante a Ia hora de argumentar en torno a temas impor- Jndependientemente de los problemas dogmaticos que supone para el polemista
tantes de Ia apologetica cristiana, como es el de Ia resurrecci6n, segun veremos en el pagano Ia figura de Jesus ("Cristo" en otras ocasiones), Ia terminologia con que se
apartado siguiente. refiere a el no suscita ning(m equivoco y se muestra en todo acorde con Ia usada por
los cristianos. Los apelativos 6' IT]CJOUS' y (J XpwT<\s- hacen referenda indistintamente a
Respecto a! caracter heroico de Ia figura de Jesus, el tema de Ia Pasi6n es el Ia figura de Cristo. Sus seguidores quedan definidos mediante los terminos oi
mejor ejcmplo de Ia contradicci(m de su identidad como Dios. En el fr. 65, Porfirio y oi si bien el primero de los usos es mas frecuente que el segundo, como
argumenta que un "var6n sahio y divino" (ao<j>ou Kal 8E(ou civ8pos- J no puede "dejar- en los mismos escritores cristianos. En relaci6n a! complicado tema de Ia virginidad,
se ultrajar como un hombre vulgar'' (ws- ELS' TWV EK Tpu\8ou xv8a(wv y y a prop6sito de Ia presunci6n con que algunos alardean de el, el autor se refiere
que en una situaci6n tan humillante para un hombre singular como Jesus una actua- -una sola vez por cierto- a Ia madre de Cristo con este apelativo TJJ TE(GftEV\1 T<'w
ci6n comparable a Ia del celebre Apolonio de Tiana hubiera sido, cuando menos, Ia 'lrwouv, "Ia que pari6 a Jesus" (fr. 86).
esperada. La imagen dolorosa y humillada de JesCts le parece mediocre y despro-
254
porcionada respecto a Ia esperable en un "hombre divino", en un 8ELOS' civT]p : vic- Jesus es presentado a menudo como 6 8L8ciaKaAOS' (fr. 72) y u KupLo<; (fr. 99l. Para
tima de Ia fatalidad, pero con prestigio, y sublime incluso en Ia hora de Ia calami- situar Ia figura de Cristo en Ia Trinidad se usan dos expresiones, Ia primera mucho
dad. De ahi que critique Ia aparici6n post mortem de Jes(ts ante una pobre mujer mas frecuente que Ia segunda: TTGLS' 8EOU (frs. 66 y 75) y CJ nos- (fr. 93).
como Maria Magdalena en Iugar de hacerlo ante Pilatos o Herodes o que critique Pero notamos que algunos terminos referidos a ciertos aspectos de Ia vida de
una ascensi6n que podia haber realizado ante todos, como corresponde a un hom- jesus, a pesar de traducir literalmente cl vocabulario cristiano, estan usaclos en un
bre divino (fr. 1 l. contcxto que deja aparecer cierta distancia o extraneza, y a veces incluso una clara
Relacionado con Ia identidad de este Dios cristiano se halla el tema de Ia preten- ironia respecto a las propias realidade; que se argumentan. Es el caso de ci-ywv(a (fr.
dida "monarquia" que, siguiendo Ia argumentaci6n de Porfirio (fr. 98), no es mas que 60), nci8os- (fr. 60), Th na8ELV (fr. 62). Cuanclo se hahla del mensaje de JestlS, Ia ironi<t
un politeismo disfrazado: realmente no hay un solo Dios en el cristianismo; hay mas es igualmente manifiesta: asi se nos dice (fr. 69) que Jes(Js no podia estar ensefiando
dioses, y de Ia misma naturaleza. Dios, dice Porfirio, no puede ser monarca mas que el "canon" de Ia verdad, si permitia que sus fides llegaran a identificar Ia pohreza con
Ia salvaci6n y Ia riqueza con el pecado (o8Ev 8oKcL TauTa Tou XpwTou Tv-y-
2
xavELV TG El YE Thv Tij<; clAT18E(as- TTapE8(8ou Kavova): este KOVWV hace, por
'·' Fr. SO. Cf. etiam fr. .'\')
2
tanto, referenda a una dudosa "regia" de conducta. En otros casos, el sentido en que
" Cf. !.. Bieler (1967).
-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r
l INTRODlJCCION

se emplea un vocablo determinado es claramente peyorativo: asi el verbo que a Porfirio Je merece este rito cristiano: "Esto, en efecto, no es que sea en verdad
TIOLELV (fr. 80), aplicado a Ia capacidad que Jes(Is tiene para "hacer milagros", remite bestial y extravagante, sino mas extravagante que cualquier extravagancia y mas bes-
a! significado literal heleno de "hacer juegos de manos", "hacer magia." tial que cuaJquier comportamiento bestial" (Toiho yap OU 8TJpLWOES' 6vTWS' ouo' anmov,
ciA/.' TIGI'TOS' ciTOTIWTEpov KUL TIUVT<.JS' 8TJplWOOVS' TpOTIOU 8fJpl!uOEGTEp01').

En tercer Iugar, para un neoplat6nico como l'orfirio Ia doctrina de Ia resurrecci6n


El misterio cristiano: Bautismo, Eucaristia, Resurrecci6n. es un mal plagio de Ia tesis pagana de Ia reencarnaci6n. La resurrecci6n es sintoma
de Ia vulgaridad y de Ia impureza de los cristianos, totalmente volcados hacia Ia mate-
En el fr. 97, el polemista enjuicia Ia practica cristiana del bautismo bajo esta con-
ria e incapaces de acceder a una autentica comprensi{m de Ia realidad inteligible; el
sideraci6n: "A partir de ahora ·i.quien va a dejar de atreverse a todos los males deci-
desorden, que esta en el origen de esta comunidad, queda expresado tambien en este
bles e indecibles y de hacer lo que no es tolerable que se diga ni se haga, sabiendo
dogma, que contraviene toda jerarquia relativa a un valor natural y razonable, situa-
que obtendra absoluci6n (dm\Aucnv) por tantas acciones infames tan solo con creer,
da entre lo sensible y lo inteligible.
bautizarse y esperar despues conseguir el perd6n (auyyVWjlTJS'l del
que ha de juzgar a vivos y a mue1tos? Estas palabras invitan a pecar al Entre los fragmentos del Contra Christianos Harnack incluy6 dos testimonios rela-
que las escucha; estas palabras enseilan, una por una, a cometer actos ilicitos; estas tivos a Ia resurrecci6n de los muertos, sacados de las cartas de Agustin y de Macario
palabras son capaces de desterrar Ia ensefi.anza de Ia ley y de hacer que Ia justicia Magnes: son los fragmentos 3 y 102. En todo caso, en estos fragmentos su autor argu-
carezca de todo vigor contra Ia injusticia; estas palabrds introducen en el mundo un menta con principios identicos a los que Porfirio expone en su De regresu animae,
estado de anarquia y enseilan a no temer en absoluto Ia impiedad desde comentados extensamente por Agustin 2'<'. Dando por supuesto que el autor de tales
el momento en que un hombre, con solo bautizarse, se deshace de un etlmulo de argumentaciones sea Porfirio, era evidente que para el fil6sofo pagano Ia doctrina de
incontables crimenes" (orrc'>TE cioLKTJjlciTwv awpov jl6vov Ia resurrecci(m estaba en contradicci6n con Ia naturaleza y el destino del alma. En
dv8pwrros- cimlT(8ETm). efecto, en el De regresu animae Porfirio interpreta Ia entrada del alma en el cuerpo
como un acto negativo de Ia materia, que debe terminar por devolver a] alma su capa-
La valoraci6n es suficientemente explicita por si misma. Pero cabe hacer ciertas
cidad para huir del mal y volver a] Padre 2 ' 7
apreciaciones relacionadas con el uso dellexico empleado en el pasaje. No se emplea
el termino sino dos verbos Cfr. 97): "lavarse" (cirroAouEa8m) y "bautizarse" Conociendo bien como conocia Ia fuerza de esta doctrina, base de Ia fe cristiana 2 '",
). En efecto, el uso de "lavarse" como sin6nimo de "bautizarse" implica el polemista se preocupa de resumir en el fr. 102 todas las objeciones tradicionales
un juicio moral negativo explicito, dado que en ambos casos Ia cita remite a un hom- existentes. Del conjunto de las argumentaciones expuestas destacan dos ideas princi-
bre que, cargado de fallos morales, con un simple rito higienico, se libra ipso facto de pales: una, Ia contradicci6n con Ia idea de un Dios racional como principio del uni-
sus injusticias. Evidentemente, con tales afirmaciones, el bautismo noes mas que "una verso, principio que para Ia mentalidad de un neoplat6nico no puede ser interrumpi-
astuta invenci(m" de Ia cloctrina cristiana Eso si, en esta critica de do por Ia voluntad inconsecuente de ese mismo Demiurgo; otra, es, consecuente-
Ia eficacia del bautismo como rito purificatorio, el autor de las argumentaciones, si mente, Ia valoraci(m moral negativa que conlleva Ia imagen de ese creador, en cuan-
remontan con una cierta fidelidad al original, da muestras de un preciso conocimien- to permite Ia destrucci(m de su propia obra y de su criaturas.
to de los terminos "tecnicos" relativos a Ia penitencia cristiana: cijlapT(a,
y cirr6AUGLS' (frs. 97, 78, 97 y 97, respectivamente).
Dice Porfirio respecto a Ia resurrecci6n de los muertos (Tfjs- civaaTciaEWS' TWV
VE Kpwv ): "Lo que Dios decidi6 una sola vez y se ha venido observando desde siem-
El rito cristiano de Ia eucaristia le produce a nuesto autor una especial repugnan- pre conviene que asi sea para siempre y que no reciba reproches del Demiurgo ni
cia"'. Para ella comuni6n es un acto de canibalismo. A prop6sito de esta evoca como que sea destruido como si procediese del hombre y fuese obra mortal erigida por un
ejemplo mitol6gico el festin de Tiestes (fr. 72). El pasaje es interesante, ademas, por mortal. Luego seria il6gico que Ia resurrecci{>n siguiese a Ia destrucci6n del todo." Y
cuanto el aprovecharia de nuevo para unificar las diferentes cosmologias, mas adelante: "Y tampoco podria Dios hacerse malo jamas, aunque quisiera, y, por
teologias, etc. de cualquier pueblo, incluido el barbaro, por contraposici6n al pueblo ser bueno, no poclria faltar a su naturaleza ... Considerad tambien cuan absurdo seria
cristiano, que el fil6sofo entendia como irr<Icional y provocador en su relaci{m con Ia que el Demiurgo permitiese que desapareciera el cielo, lo mas divino que uno puede
tradici6n de Ia cultuw heredada, segun se dice en el propio texto: "OtrcJs muchos concebir en lo tocante a belleza, que cayeran los astros y que se destruyera Ia tierra,
autores inventaron tramas peregrinas, pero ninguno de ellos ide{J un argumento tra- Y que, en cambio, resucitaran los cuerpos putrefactos y corrompidos de los hombres"
gico mas peregrino que este, ni histori6grafo, ni fil6sofo, ni barbaro ni ninguno de los (fr. 102).
antiguos helenos." Termina alegando Porfirio que Mateo, Marcos y Lucas omiten
expresamente este argumento porque piensan que "no es apropiado, sino peregrino,
2
malsonante y tremendamente alejado de Ia vida civilizada" (ouK aaTE'lov Til ciHO. refiriCndosc precbamenle a Ia resurrccci6n. cita una afirmaci(m que aparcce una y otra vez
1
.:;<
en esta obra: omnc corpu ..,- esse fu,({iendum, u/ anima possil heata permanerf! cum deo (Porph. f)e
Kal cirrqoov Kal Tfjs- (wfis- jlGKpav El empleo, en efecto,
re;!_resu unimae 297 F Sm. ciu. X 29.'i'i-7'i]). Cf. etimn. Porph. Marc. H; 34.
de Ia expresi6n Kal "carney sangre", no deja Iugar a dudas sobre el juicio
m Porph. De reuressu animue 29H F Sm civ. X 30) .
.2'1H CL Tert. lJe resurrectiorze carnis 1 fiduc:ia Christianorum resurrectio mortuun.tm.
L'i'i Es una linea de pcnsamicnto y'J antigua en cl 3mhito cf. Iuv. XV l


- ')')-
- S4-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r
!
I
INTRODlJCCI(>N
Estos son los argumentos. Respecto a! vocabulario, es importante observar los
siguientes hechos: con el termino E'm8Tjf1(a (fr. 96) el polemista hace alusi6n a Ia veni- hubiera impedido que "condenasen a muerte por impios a sus fieles mediante decreto
da de Cristo, sin mas. En Ia terminologia pagana, los griegos usaban este termino para publico" 8l>yf1GTL KC>Lv0 KUTU\j!Tj<jl[awvTaL eavaToV WS' TWV TTEL80f1ElJWlJ auTQ).
las epifanias de los dioses, con un significado, por tanto, similar a! que encontramos
En el fr. 90 se alude a los sufrimientos y a Ia muerte sufridas por los numerosisimns
en polemista pagano"'''. AI misterio de Ia encarnaci6n -a! menos seg(m el fr. lOS- le
seguidores de Pedro y Pablo. El numero de los seguidores de Cristo era, en efecto, muy
dedicaba Ia conocida expresi{m av8pwrros- yEVOf1Evos-. La segunda y esperada llegada
elevado en el momento de las persecuciones de Decio, sobre el aflo 250. de las que
de Cristo para el Juicio final, esta, sin embargo, traducida a conciencia en el termino
Porfirio pudo contemplar el desastroso y cruel desenlace en Ia comunidad cristiana; s6lo
estoico para el restablecimiento universal, drroKanicnacns-, (fr. 108: 8Lei TGlJTT]V
que, como bien hizo notar LabriolleM, el polemista se sirvi6 de este tremendo drama no
ciTTC>KaTG<JTGCJLV, <jlaCJ( TLVES', TOVS' XpLCJTLGVOUS' ciVGCJTU<Jll' <jlaVTG(ECJ8aL, "Y por esta
para hacer una llamada de atenci6n a Ia piedad, sino para abatir una vez mas a sus
apocatastasis -dicen algunos- se imaginan los cristianos Ia resurrecci6n"), junto al
adversarios: en el fr. 15 aparece un autor en todo conforme con los rigores oficiales apli-
menos comprometido EAEU<JLS' (fr. 90: TfjS' rrpoa8oKWf1EVT]S' civa<JTGCJEWS' KaL EAEUCJEWS'
cados a los seguidores de Cristo: ";_A que castigo no seria justo entregar a los que han
ou<JT]S' usado a prop6sito de lo incierto de Ia "resurrecci6n y venicla que se espera").
desertado de las tradiciones de los antepasados .. .?" (oi TWV f1EV rraTp[wv ¢uya8Es-l.
En general, el vocabulario referente a Ia dogmatica cristiana no aporta gran origi-
La desconJ1anza del fi!6sofo frente a esta nueva religi6n tiene que ver directamcntL con
nalidad y conlleva pocas novedades en el uso de terminos con sentido cristiano. El
Ia dimensi6n p(Jblica del culto ejercido por Ia comunidad cristiana y, consecuentementr.:,
autor pagano parece conocer con exactitud -como nos revela su uso en el Contra
con Ia importancia politica de esta practica religiosaH•'. El abandono de los cristianos de las
Christianos--- el significado Cristiano de palabras como ayyEAOS' (fr. 99), 8oyf1a (fr. 97),
costumbres de los antepasados se manifestaba, por ejemplo, en el rechazo al culto de las
i> 8(Kmos- Cfr. 96), (fr. 55), CJKav8aA.ov (fr. 76), TEAos- (fr. 89), (frs. 63 y
imagenes, rechazo que a su vez dejaba asomar el caracter un tanto grosero del pueblo cris-
64) 2w y KTLCJLS' (fr. 68) 2'''. Tlpoa8oKw Cfr. 90) 262 y KaAW (fr. 96)'''' traducen tambien per-
tiano respecto a! vercladero conocimiento del politeismo. Para Porfirio nadie en su sano
fectamente los matices de Ia fe cristiana.
juicio podria pensar que las multiples imagenes de los dioses son otra cosa que ofrendas
Ademas de(> KTL<JGS' (fr. 82), (> (fr. 92) y de oupavoil KUL yfis- (fr. 93) para vntivas, simples representaciones de un (mico Dios; pero el monoteismo hehreo y cristia-
referirse a Dios, el corpus usa tambien calificativos tornados de Ia tradici6n cristiana, tales no no supo ver Ia relaci6n de todas las realidades con esta realidad superior, que era Dins:
como (frs. 64 y 99), a¢8apTOS' (fr. 99) 2(,4 y AUTTOUfiE'vos-. Finalmente transcriben lite- incluso lleg6 a identificar a este ser trascendente con un ser mortal y determinado.
ralmente el significado cristiano expresiones como las siguientes: yEVE<JLS' Toil KO<Jf1C>U (fr.
Estas criticas a Ia peligrosa falta de continuidad con Ia tradici6n en Ia nueva comu-
102), xapL<Jf1GTa EK Toil oupavoil (fr. 93), TTAOUCJLOL KaL m'VTJTES' (fr. 69), civa<JTG<JLS' TWV
nidad de los cristianos se encuentran en Contra Christiano.,· alii clonde Eusebio pre-
vEKpwv Cfr. 88), Kp'ivm Tous- (wvms- TE Kal. vEKpous- (fr. 97), alwvos- (fr. 72), rrvEilfia
tende explicar quienes son los cristianos, y cual es su modo de vida, considerado este
aywv (fr. 86), xapLS' KUL TTLCYTLS' (fr. 90), TWV ovpavwv (fr. 69).
como una novedad (Tl ... TO Ka8' Kat TLS' (> VE<,>TEPLCJfJ.bs- Toil ya que
ni observaba las costumbres paganas ni Ia de los pueblos barbaros. Los cristianos, ya
Ruptura con la tradici6n y falta de integraci6n civica de los cris- lo hemos dicho, fueron acusados de abandonar las costumbres de sus antepasados
tianos. (Twv TTaTpiwv cirroaTaVTES') para acogerse a las de los judios, aunque ni siquiera se
mantuvieron fieles a estas, sino que fundaron un nuevo culto (fr. 1 5).
De los fragmentos se ohtienen respuestas interesantes respecto a Ia realidad de Ia
comunidad cristiana perteneciente a! (Iitimo tercio del siglo III. En el fr. 62 se nos pro- En el fr. 24, procedente de Eusebio, cl tema se rcplantea desde otro prisma. Se crili-
porciona una cxcelente pista para hacernos una idea del caracter de las persecucio- ca a Origenes, argumentando que mientras que Ammonio, cristiano de nacimiento, se
ncs cristianas en sus inicios, cuando se afirma que Cristo no hizo nada para evitar los habia adaptado, gracias a Ia filosofia, a una conducta conforme a Ia ley (rrpils- KOTO
peores castigos a quienes le seguian, ya que si hubiera sabido imponerse ante todos lJOfil>US' TTOAL TELGlJ ), este ha abandonaclo su formaci6n de hombre griego
--el Senado, el pueblo romano e incluso las autoridades judias- para que le creyeran, para arruinarse en Ia audacia barbara del cristianismo (rrpi>s- To
Tl>Af1TJf1G), viviendo a Ia manera cristiana y contra Ia ley (KaTci TiJV XpwTwvws-
(wv Kat rrapaVOf1WS' ).
l'i'! Es cl caso, por ejemplo, de Origenes (Cf. Or. Ft. itt Lam. 2H).
:l(lll Cf. fr. 7(J, donde apan.:ce con el mismo significado c1 termino LaTUv.

l(ll Con el significado de "universo" TO. OTOlXEla fKTapriEm Tl] auyxUaEt Kal KTlcrtv OA11v djlaA-
hVvm n) "querfan trastornc.tr los elementos confundi<::·ndolos y destruir con su acci(m pcrni- La Iglesia: jerarquia de los fieles y de las castas sacerdotales.
2 12
ciosa toda Ia creaci{>n", .se nos dice en referenda a los demonio.s). Lugares de culto.
( Tfl.:; dvcHndoEttlS' KrJi. CAtUaEu.Jo:;, ''Ia resurrccci(m y h1 venida que .se esperan··, en refe-
renda a Ia incicrta esperanza de los seguidores de Cristo En lo que concierne a Ia vida de Ia comunidad cristiana a finales del siglo lll, el
261
'0 1-'-ilTE KAT]6E.LS' Tf)S' TWv XptcrTtavWv 0E61-LEVOS StpaTTElOS' ... , "el que no ha sido llamado y no vocabulario de los fragmentos constituye una aportaci6n de datos no sin importan-
necesita de Ia curackm que ofrecen los cristianos ... •·, en referenda a la vocaci6n cristiana.
26
'i Aunque Porfirio lo aplica a divinidades o seres intermedios. en tanto que en Ia tradici(Jn cristiana se
a plica, como es ohvio. a Dios y a su Ilijo, Jesucristo "'' P. de" I.ahriolle ( 194Hl
6
.! <1 En clio Porfirio compartia totalmente su critcrio con C:clso
- 'i(>-
-S7-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r INTRODUCCI(>N
267
da . Temas especificos como las diferentes categorias entre las que se reparten los fie- modo de vida s6lo de forma aproximativa, a base de utilizar vocablos de significado
les, los diferentes grados de jerarquia sacerdotal o los tipos de recintos que utilizaban los no cristiano: no se sabe si conscientemente o por desconocimiento del vocabulario
cristianos para su culto, aparecen por aquf y por alia tratados a prop6sito de dertos jui- especifico en ese campo concreto a] que se refiere. Asf, para referirse a Ia prueha a
cios de valor, precisamente referentes a Ia forma de vida de Ia sociedad cristiana. Ia que habian de los elegidos para Ia dignidad sacerdotal, el polemista han:
uso de esta f6rmula oi EKKpLTOL iEpwaUV'flS; o cuando se refiere a] conjunto de los
Cuando se critica a Pedro como fundador de Ia Iglesia, se utiliza el termino EKKA'flCJ[a
fieles por medio de un termino no cristiano, con clara resonancia pagana en cste caso:
(fr. 76) en referenda a los miembros congregados en torno a Ia palabra de Cristo, a quie-
<j>paT[a. Para referirse a los fieles como grupo de iniciados, el polemista elige esta
nes llama 0.&,\<j>ol. Con el apelativo b Xptanavos Porfirio -supuestamente- se refiere a
expresi6n Ti> TEAELWCJEWS (fr. 79): no parece que tenga en el
todos los seguidores de Ia nuev'a doctrina de Cristo, ya sean los bautizados o simples
rexto del fragmento el sentido de "sacramento"; mas bien se debe pensar que el ter-
catecumenos. Por otra parte, TTWTOS (fr. 79), en su acepci6n general, aparece como sin6-
nimo de "cristiano". mino esta usado a prop6sito para hacer referenda a ritos de iniciaci6n pagana, como
los misterios de Eleusis y de Orfeo, que si conocia bien nuestro exegeta.
Para hacer referenda a los dos grados de Ia jerarquia eclesiastica, Porfirio utiliza
con conocimiento de causa los terminos ETTLCJKOTTos y (fr. 74). En efec-
to, dice asi el polemista respecto a las "propiedades" de Ia fe cristiana: "Repara en
un dicho semejante a este y consecuente con el "si tuvierais una fe como un grano
de mostaza, en verdad os digo que le diriais a ese monte ']evantate y arr6jate a] mar', IV. NUESTRA EDICION.
y nada os lo impediria". Es evidente, pues, que el que no puede desplazar un monte Dentro de poco mas de dos lustros, en 2016, se cumpliran los cien aflos de Ia
con una orden no es digno de ser considerado de Ia hermandad de los fieles. Asi edici6n de lo que supuestamente conservamos del Contra Christianos de Porfirio,
que convenceos claramente de que no s6lo el resto de los cristianos no se cuenta nos referimos a Ia edici6n de Adolf von Harnack tantas veces citada. Y decimos
entre los fieles sino que tampoco ningun obi.1po o presbitero es digno de esta deno- "supuestamente" porque hay que ser conscientes de que Ia meritoria labor del pro-
minaci(m" (jl'flOE Twv E'maKorrwv ns TOUTov <Tov> E'anv fesor berlines (7 de mayo de 1851-10 de junio de 1930), aun cuando hoy dia es Ia

edici6n de referenda para todos Ius estudiosos, consideramos que necesita una
Otro ejemplo mas respecto a este mismo tema, el de las cualidades de Ia fe cristia- actualizad6n y revisi6n, segun se ha puesto de manifiesto en Ia secci6n dedicada al
na, nos revela el uso correcto de dos terminos cristianos, referentes a Ia dignidad epis- estado de Ia cuesti6n. No vamos a insistir en los argumentos anteriormcnte expre-
copal: y rrpoE8p[a (fr. 73)2('". Argumenta asi el polemista: "Examina tambien sados, pero si en Ia idea de que no hemos de ver Ia edici(m de Harnack como un
con detenimiento aquel capitulo en el que dice 'a los que creyeron les acompaiiaran textus receptus, que se acepte sin mas, como si fuese un texto todo eJ surgido del
estos signos: impondran las manos en los enfermos y sanaran; y si beben un veneno calamo del disdpulo de Plotino. Como escribia en 1978 en su luminoso articulo
mortal, no les hara daiio.' Scria, pues, necesario que los clegidos para el sacerdocio y, Andre Renoit 2m, "on a parfois tendance •l considerer Ia collection de Harnak comme
sobre todo, los que aspiran a Ia dignidad episcopal rrpoE8p[as) se le <<texte re<;u>> sans se poser aucune question critique relativement a r authenti-
sumetieran a este procedimiento de selecci6n y se les colocara delante el veneno mor- citi:· des fragments ou a leur degre de fiabilite"27<', y con este espiritu sometia a revi-
tal con objeto de que prevaleciera sobre los demas el que no sufriera daiio por Ia bebi- si(m ya entonces Ia edici6n de Harnack y proponia un nuevo metoclo de acerca-
da ponzoiiosa." miento al texto porfiriano que hoy dia, casi tres decadas despues, no podemos sino
en su base suscribir.
Respecto a las practicas de los cristianos, los fragmentos hacen alusi6n, no sin
indignaci6n por parte del apologista pagano (fr. 99), a los "grandes edificios'' (jlEy[a- Como deciamos, Harnack y Ia mayoria de los estudios que le han seguido, ante
TOVS OLKovs) donde rezan los cristianos, aun pudiendolo hacer en sus casas, ya que una obra tan intcresante como Ia de Porfirio, no conformes con el enorme naufragio
"por supuesto, el Senor escucha en todas partes." Con ello imitan a los helenos en Ia del texto porfiriano, del cual no nos han llegaclo mas que escasos restos autenticos,
construcci6n de temp]os (jlljlOUjlEVOl TllS KGTGCJKEVO'S T!DV vawv). han optado pur acumular material que, aunque sea supuesto ceo lejano, pueda
remontar a Porfirio, como si este hubiera sido practicamente el unico polcmista anti-
Para terminar, en el corpus se usan a veces expresiones ambiguas referidas a Ia cristiano del mundo antiguo, y en numerosas ocasiones sin que en el supuesto frag-
comunidad cristiana, en el sentido de que el autor hace referencia a sus practicas y mento aparezca e] nombre del fil6sofo de Tiro, como es el caso de los fragmentos
atrihuiclos a Anastasio Sinaita, Aretas de Cesarea, algunos de Agustin, Diodoro de
2 7 Tarso, Nemesio de Emesa, o el que es mas importante, Macario Magncs. Digo que este
(' Demarolle incidc en el uso de un vocahulario m{ls precbo en Porfirio respecto a Celso en los temas
relacionados con Ia vida de b comunidad cristiana, y que t>ste nuevo w;o se puede interpretar es el caso mas impo11ante porque, de los 97 fragmentos aportados por Harnack en
como una orientaci6n difcn::nte de Ia polemica en ambo.., apologista,..,, sin descartar un 1916, ":i2 procedcn supuestamente de Macario Magnes, sicndo basico, por tanto, Ia
dato real: el progreso dd cristianismo como religi6n a loJargo del siglo III: cf. j.M. Demarolle <1972) actitud que se adopte ante esta fuente, que, por otra parte, no cita en ninguno de los
124 .
.lt.H Respecto al termino TTpoEOpla, Demarolle apunta que, a pesar de n::gistrar un uso correcto, s6lo est{! 2
"'' A. Benoit (]97Hl
atestiguado en los cscritores cristianos tardios: cf. J.M. Demarolle (1')72) 124. 270
A. Benoit 097Hl 2(,2.

-'i!)-
PORFIRIO DE TIRo CONTRA LOS CRISTIANOS
rI
INTRODlJCCI(>N

Los fragmentos que consideramos que presumiblemente podrian adscribirse a Ia


'i2 fragmentos a Porfirio directamente, sino que todo aparece en boca del ''Adversario" obra en concreto serian:
pagano. ,:Ahora bien, quien esta realmente detras de Ia mascara del "Adversario" de
4 (Hl H), '5 (79 Hl, 7 (H'5 H), 9 (-), 10 (-), 11 (-), 14 (12 H), 16 (41 H), 17 <HO HJ. 22
Macario? No vamos a insistir en lo ya expresado en e] estado de Ia cuesti6n, pero ante tanc
(40 H), 23 (8 H), 24 (39 H), 2'5 (10 H), 26 (4 H), 27 (97 H), 2H (2ld H), 29 U1 Hl.
tas posibilidades abiertas no se puede decir sin mas que inexorablemente detris de los tes-
(43 H), 32 ('i H), 33 (9b H), 34 (6 H), 37 (44 H), 39 (2la H), 41 (20 Hl, 42 (21c Hl,
timonios de Macario esta Porfirio. Es una posibilidad, sugerente sin duda, pero nada mas.
4'5 (2 H), 46 (2lb H), 47 (25b H), 4H (H2 H), 'iO (70 H), 51 (5'ib H), 'i2 (9a HJ, 110 (42
Los fragmentos que podrian ser calificados de autenticos procederian, a nuestro H), 111 (3H H), 112 (86 H).
juicio, en su mayoria de .Jer6nimo y Eusebio, algunos de los testimonios de Agustin
Ofrecemos a continuaci6n Ia correspondencia entre Ia numeraci{m de los frag-
de Hipona, de Didimo el ciego, Teodoreto y Teofi!acto, entre otros. Lo demas (Maca-
mentos de nuestra edici6n y Ia de Harnack.
rio Magnes, Anastasio Sinaita, Aretas de Cesarea, Diodoro de Tarso, Pacato, Nemesio
de Emesa, etc.) no puede legitimamente, sin mas datos, adscribirse con creta mente a Nuestra edici6n Harnack
esta obra censurada y desdichadamente perdida. 1 6'5
2 66
Por tanto, se requeria, pensabamos, una nueva edici{m de Ia obra, con los nuevos
3 92
fragmentos desde 1916 propuestos y con una nueva ordenaci6n, porque A. von Har-
4 HI
nack orden6 los supuestos fragmentos por temas, no queriendo seguir el criterio de
Lardner de ordcnaci6n por libros de Ia Biblia, mas esta ordenaci(m no resiste tampo- 5 79
6 91
co el mas minimo analisis. En primer Iugar porque las fuentes antiguas nos hablan de
7 8')
quince libros y bueno hubiera sido podcr agruparlos por ellos, pero de los fragmen-
8 46
tos a estos libros atribuiclos s6lo tenemos citados con el numero del libro al que per-
9 -
tenecian siete, como ya expusimos, lo cual invalida esta posibilidad practicamente. En
10 -
segundo Iugar porque tematicamente a veces, por los contenidos, determinados
11 -
supuestos fragmentos podrian agruparse de otra forma, aparte de que se ponen todos
12 93
al mismo nivcl de posible autenticidad. Como decia A. Benoit 271 , Ia organizaci6n del
corpus de Harnack resulta, pucs, un tanto "arbitraria y mal justificada." Y decimos cor- 13 -
14 12
pus porque es realmente lo que tenemos, una yuxtaposici6n de supuestos fragmentos
15 1
atribuidos unas veces con mas raz6n que otra a Porfirio, pero que realmente se trata
16 41
de una suma de textos atribuibles con certeza, pocos, a Porfirio y a esta obra con-
17 80
creta, y otros procedentes del "stock" de Ia polemica anticristiana, cuya cabeza mas
18 -
importante fue l'orfirio, mas el no fue el (mico. Por tanto, hemos estimado preferible,
como proponia en su dia A. Benoit 272 , ordenar los fragmentos, tanto los que conside- 19 73
20 7
ramos autenticos como los de mera hip6tesis de los estudiosos, alfabeticamente por
21 47
los autores-fuentes y ofrecer una recapitulaci6n sohre que fragmentos los editores
22 40
consideramos con cierta fiabilidad que procederian del Contra los Cristianos de
23 8
Porfirio, afiadiendo por supuesto los nuevos fragmentos propuestos desde 1916, con-
24 39
formando todo ello un corpus que no hemos querido desmembrar. Eso si mantenien-
25 10
do siempre como referenda, junto a Ia nueva ordenaci6n y numeraci6n de los frag-
26 4
mentos, Ia numeraci6n clasica de Harnack, porque seria injusto y poco filol6gico
adoptar el criterio opuesto. 27 97
28 2ld
Por ello, ademas, y para que el lector tenga aun mas datos para su juicio, hemos 29 11
optado, antes de los fragmentos, por ofrecer una traducci6n de los "Testimonios" que 30 43
Harnack aportaha en su edici6n de 1916, respetando el texto griego y Iatino que en 31 4'5
aquel entonces ofrecia. En cuanto a las ediciones manejadas en Ia secci6n de los frag- 32 '5
mentos las aportamos en Ia bibliografia correspondiente, siendo Ia aportaci6n sustan- 33 9b
cial respecto a Harnack Ia edici6n de los fragmentos que proceden de Macario 34 6
Magnes, pues nos basamos en Ia reciente edici6n de R. Goulet. 3'5 56
36 3
rl A. Benoit (J97H) 26H. 37 44
272
A. Benoit 097Hl 26(>.
-61-
I
_A-.___
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r INTRODUCCION

38 14 86 33
39 21a 87 34
40 19 88 35
41 20 89 13
42 21c 90 36
43 22 91 60
44 37 92 89
4'5 2 93 90a
46 21h 94 54
47 25b 95 52
48 82 96 87
49 49h 97 88
'50 70 98 75
51 '5'5b 99 76
'52 9a 100 77
'53 17 101 78
'54 '50 102 94
'55 '51 103 74
'56 53 104 18
'57 59 10'5 84
58 57 106 83
'59 67 107 -
60 1'5 108 90b
61 16 109 -
62 64 110 42
63 72 111 38
64 71 112 86
6'5 63
66 62
67 68
68 49a
69 58 V. BIBLIOGRAFiA
70 5'5a
71 61
V.l. FUENTES ANTIGUAS 273
72 69
73 96 ANASTASIUS EPISCOPUS ANTIOCHENUS
74 9'5 Anastasii Episcopi Antiocbeni Viae dux aduersus acepbalos, ed. P.J. Migne, pc; 89,
7'5 48 cols. 3'5-310.
76 23
77 24 ARETHAS CAESARIENSIS
78 25a Aretbae arcbiepiscopi Caesariensis scripta minora, ed. L.G. Westerink, Leipzig,
79 26 1968-1972.
80 27 AUGUSTINUS EPISCOPUS HIPPONENSIS
81 28 Obras de San Agustin, en edici6n hilingiie, vols. VIII, Xla, Xlb, ed. L. Cilleruelo,
82 29 Madrid, 1967 2-1972 2 • [epistolas]
83 30 S.Augustini epistulae, ed. P.]. Migne, PL 33.
84 31
85 32
m Se citan cxc!usivamente las ediciones utilizadas para Ia elahoraci(m del corpus de fragmentos.

-62-
L_ -6.'\-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r
'
l
l
INTRODUCCI()N

DIDYMUS CAECUS s. Eusebii Hieronymi Stridensis Presbyteri Commentariorum in Epistolam ad


Didymos der Blinde. Kommentar zu Hiob, III [7.20c-lll, ed. U. Hagedorn, D.
Galatas libri tres, ed. P.J. Migne, PL 26, cols. 307-438.
Hagedorn, L. Ki)nen, Bonn, 1968. s. Eusebii Hieronymi Stridensis Presbyteri Contra Vigilantium fiber unus, ed. P.J.
Didymos der Blinde. Kommentar zum Ecclesiastes, V [9.8-10.20], ed. M. Gronewald,
Migne, PL vol. 23, cols. 339-352.
Bonn, 1979.
Saint]er6me, Lettres, I-VIII, ed. J. Labourt, Paris, 1949-1963.
Didymos der Blinde. Psalmenkommentar, V [40-44.4], ed. M. Gronewald, Bonn,
fer6me, Commentaire sur]onas, ed. Y.M. Duval, Paris, 1985.
1970. ·Die Chronik des Hieronymus. Eusebius Werke, VII, ed. R. Helm, Leipzig, 1913
DIODORUS TARSENSIS o92e) [=Berlin, 1956].
]. Deconinck, &sai sur !a chaine de l'Octateuque, Paris, 1912. ["Fragmenta in
Pseudo-IUSTINUS MARTYR
Octateuchum", pp. 85-173]. Corpus apologetarum Christianorum saeculi secundi, V, ed. J.C.T. Otto, Jena, 1881 5
Vid. etiam Pseudo-IUSTINUS MARTYR (Wiesbaden, 1971). ["Quaestiones Christianorum ad Gentiles" y "Quaestiones
EPIPHANIUS gentilium ad Christianos" en pp. 246-366; "Quaestiones et responsiones ad
Epiphanius, Bande 1-3: Ancoratus und Panarion, I-III, ed. K. Holl, Leipzig, 1915 orthodoxos" en pp. 2-246].
["Panarion" (=Aduersus haereses) 36-64 en vol. II, pp. 5-210, 215-523].
MACARIUS MAGNES
EUSEBIUS CAESARIENSIS Macarios de Magnesie. Le Monogenes, eel. R. Goulet, I-II, Paris, 2003.
Eu.w?be de Cesaree. La preparation evangelique, I-IX, ed.]. Sirinelli, E. des Places, MAKAPIOY MArNHTOI, 'ArroKplTLKOS' if MovoyEJ/rjS'. Macarii Magnetis quae
G. Favrelle, Paris, 1974-1987. supersunt ex inedito codice edidit C. Blonde! (& Ch. Foucart), Paris, 1876.
Die Demonstratio Evangelica. Eusebius Werke, VI, ed. LA. Heikel, Leipzig, 1913.
METHODIUS OLYMPIUS
Eusebe de Cesaree. Histoire ecclesiastique, I-IV, eel. G. Barely, P. N:richon, Paris, Methodius von Olympus, ed. G.N. Bonwetsch, Leipzig, 1891.
19873 .
Cf. HIERONYMUS PRESBYTERUS MICHAEL SYRIACUS
Chronique de Michelle Syrien, Patriarche jacobite d'Antioche ( 1166-1199), ed. J.B.
HIERONYMUS PRESBYTERUS
Chabot, Paris, 1899 (Bruselas, 1963).
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 1, Hebraicae quaestiones in Cf. JG. Cook 0998) 114 ledici6n del texto siriaco y traducci6n inglesa] y N. Nehes
libra Geneseos, Liber interpretation is Hebraicorum nominum, Commentarioli in 0998) 269, 273 [edici6n y transcripci6n del texto siriaco con traducci6n alemana].
Psalmos, Commentarius in Eclesiasten [Corpus Christianorum. Series Latina 72],
ed. P. di Lagarde, Turnhout, 1959. NEMESIUS EMESENUS
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 2, Comentariorum in Nemesii Emeseni de natura hominis, eel. M. Morani, Leipzig, 1987.
Esaiam libri I-XI [Corpus Christianorum. Series Latina 73], ed. M. Adriaen,
PACATUS (LATINUS DREPANIUS PACATUS) 274
Turnhout, 1963.
Cf. A. von Harnack (1921) "Neue fragmente ... ", 266-284 y 0921) "Nachtrage ... ",
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 2a, Comentariorum in
libri Xll-XVIII, in Esaiam paruula adbreuiatio [Corpus Christianorum.
834-835.
Series Latina 73al, ed. M. Adriaen, Turnhout, 1963. PORPHYRIUS
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 5, Commentariorum in Porphyrius, Gegen die Christen 15 Bucher, Zeugnisse, Fragmente und Referate, ed.
Danielem libri lli<IV>, [Corpus Christianorum. Series Latina 75al, eel. F. Glorie, A. von Harnack, Berlin, 1916.
Turnhout, 1964. Porfirio, Discorsi contro i cristiani, ed. C. Muti, Padua, 1977. [trad. italiana]
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 6, Commentarii in prophe- Porphyry's Against the Christians: the Literary Remains, ed. R]. Hoffmann, Amherst
tas minores [Corpus Christianorum. Series Latina 76], ed. M. Adriaen, Turnhout, N.Y., 1994 [trad. inglesa]
1969. Corpus dei papiri.filoscJfici greci e Iatini. Testi e lessico nei papiri di cultura greca
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars I, Opera exegetica 7, Comentariorum in e latina, Florencia, 1999, 1.1., pp. 623-633 [edici6n de algunos de los nuevos
Mattheum libri IV[Corpus Christianorum. Series Latina 77], ed. M. Hurst & M. fragmentos a cargo de A. Linguitil.
Adriaen, Turnhout, 1969.
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars II, Opera homiletica, Tractatus siue homiliae SEVERIANUS GABALENSIS
in Psalmos, In Marci euangelium aliaque uaria argumenta [Corpus Severiani Gabalorum episcopi in mundi creationem oratio VI, ed. P.J. Migne, PG
Christianorum. Series Latina 78], ed. D. Germanus Morin, Turnhout, 1958 2• 56, cols. 429-500.
S. Hieronymi Presbyteri opera, Pars 11/, Opera polemica 2, Dialogus aduersus pelagia-
nos [Corpus Christianorum. Series Latina 80], ed. C. Moreschini, Turnhout, 1990. 274 Sobre Ia idcntificaci6n de este "Pacatus'' con Latino Drepanio Pacato, amigo del poeta Ausonio Y
supuesto autor de un panegirico a Teodosio, cf. nota a! fr. 109.
-64-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r INTRODlJCCION

THEODORETUS CYRRHENSIS BEATHICE, P.F., "Le traite de Porphyre contre les Chretiens. L'etat de Ia question".
Theodoret de Cy1; Therapeutique des maladies helleniques, I-II, ed. P. Canivet, Kernos 4 (1991) 119-138.
Paris, 1958.
BEATRICE, P.F., "Towards a new edition of Porphyry's fragments against the
THEOPHYLACTUS BULGARIAE ARCHIEPISCOPUS Christians", en R. Goulet, M.O. Caze, G. Madec, D. O'Brien (eels.), ZO<PIHI'
Theophylacti Bulgariae Archiepiscopi Enarratio in Evangelium Joannis, ed. J.P. MA !HTOPEZ, Chercheurs de sagesse: hommaf?e a Jean Pepin, Paris. 1992, pp.
Migne, PC 123, cols. 1127-1347. 347-3'5'5.
BEATRICE, P.F., "Porphyry's Judgment on Origen", en R.J. Daly (ed.), Origeniana
Quinta: historica, text and method. biblica, philosophica, theologica, Orif!,enism
V.2. BffiUOGRAFiA GENERAL
and later developments. Papers of the 5th International Origen Conf!,ress. Boston
ALT, K., "Glauhe, Wahrheit, Liebe, Hoffnung bei Porphyrios", en D. Wyrwa (ed.), College, 14-18 August 1989, Lovaina, 1992, pp. 3'51-367.
Die Weltlichkeit des Glauhens in der Alten Kirche. Festschrift fur U. Wickert,
BEATHICE, P.F., "Pagans and Christian on the 'Book of Daniel'", en Studia
Berlin-Nueva York, 1997, pp. 25-43.
Patristica, Lovaina, 1993, pp. 27-4'5.
ALFECHE, M., '·Augustine's discussions with philosophers on the resurrection of
BEATRICE, P.F., "Antistes philosophiae: dn christenfeindlicher Propagandist am Hofe
the body", AUf?UStiniana 4'5.1-2 099'5) 9'5-140.
Diokletians nach dem Zeugnis des Laktanz", Augustinianum 33 0993) 31-47.
ALTHEIM, F., Aus Spdtantike und Christentum, Tubinga, 1951.
BEATHICE, P.F., "On the title of Porphyry's treatise against the Christians", en
ALTHEIM, F., "Porphyrios und Konstantin der Grosse", Atti dell' Vlll Conures:m ArA8H EATTIZ. Studi storico-religiosi in onore di Ugo Bianchi, Homa, 1994, pp.
internazionale di Studi Bizantini, Palermo 1951, Roma, 19'53, p. 312. 221-235.
ALTHEIM, F., STIEHL, R., "Neue Bruchstlicke aus Porphyrios' KaTa XpLcrnavous", BEATRICE, P.F., "Didyme l'Aveugle et !a tradition de l'allegorie", en G. Dorival y A.
en G. von Radke (ed.), ATTAPXA!: Untersuchungen zur klassischen Philolouie Le Boul!uec (eds.), Origeniana Sexta: Origfme et Ia Bible, Lovaina, 199'5, pp.
und Geschichte des Altertums, GedankschriJi.fur G. Rohde, Tubinga, 1961, pp. 579-590.
23-38.
BEATRICE, P.F., "Pagan Wisdom and Christian Theology According to the Ti.ibingen
ANASTOS, M.V., "Porphyry's Attack on the Bible", en L. Wallech (ed.), The Classical Theosophy", Journal qf Early Christian Studies 3.4 0995) 403-418.
Tradition. Literary and Historical Studies in honor H. Caplan, Ithaca, 1966,
BEATRICE, P.F., "Porphyrius", Theologische Realenzyklopddie, vol 27, Berlin-Nueva
pp. 421-450.
York, 1997, pp. '54-'59.
BARDY, G., "Les Objections d'un philosophe pa"ien d'apres l'Apocriticus de Macaire
BEATRICE, P.F., "Hellenisme et christianisme aux premiers siecles de notre ere.
de Magnesie ", Bulletin d "ancienne litterature et d 'archeologie chretienne 3
Parcours methodologiques et bibliographiques", Kernos 11 0997) 39-56.
0913) 95-111.
BEATRICE, P.F., "Ein Origenzitat im Timaioskommentar des Calcidius", en W.
BARDY, G., "Chretiens et palens a le fin du IV" siecle", ATh 4 0943) 457-503.
Bienert, U. Ki.ihneweg (eds. ), Origeniana Septima: Origenes in den
BARNES, T.D., "Legislation against the Christians", JRS 'iH 0968) 32-'50. Auseinandersetzungen des uiertenJahrhunderts, Lovaina, 1999, pp. 7S-90.

BARNES, T.D., "Porphyry Against the Christians: Date and Attribution of Frag- BEN.JAMINS, I-I.S., "Methodius von Olympus. '\"Jber die Auferstehung': gegen Ori-
ments", ]ThS 74 0973) 424-442. genes und gegen Porphyrius", en W. Bienert, U. Kuhneweg (eds.), Origeniana
Septima: Ori[!,enes in den Auseinandersetzungen des vierten Jahrhunderts, Lo-
BARNES, T.D., "Scholarship or propaganda? Porphyry's Against the Christians and
vaina, 1999, pp. 91-98.
its historical setting", BJCS 39 0994) 53-65.
BENKO, Sth., "Pagan Criticism of Christianity During the First Two Centuries A.D.",
BEATRICE, P.F., "Un oracle antichretien chez Arnobe", en Memorial Dom Jean ANRWII 23.2 0980) 1055-1118.
Gribomont (1920-1986), Homa, 1988, pp. 107-129. .
BENOIT, P., "Un adversaire du christianisme au III' siecle: Porphyre", REi S4 0947)
BEATHICE, P.F., "Quosdam Platonicorum Lihros. The Platonic Readings of
543-572.
Augustine in Milan", VCh1· 43 0989) 24H-281.
BENOIT, P., "Le 'Contra Christianos' de Porphyre: ouest !a collecte des fragments?",
BEATRICE, P.F., "La croix et les idoles d'apres l'Apologie d'Athanase 'Contre ]es Paganisme, Christianisme. Influences et affrontements dans lc monde
Palens'", en Antig. crist. (Murcia) 7 0990) 159-177. antique, Melanges o.f.ferts d Marcel Simon, Paris, 1978, pp. 261-27S.

-66- -67-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
r
! INTRODlJCCION

BEUTLER, R. "Porphyrios", RE 22.2, 19'53, cols. 27'5-313. COURCELLE, P., "Litiges sur Ia lecture des Lihri Platonicorum par saint Augustin",
BIDEZ, ]., Vie de Porphyre, le philosophe neo-platunicien, avec les fragments des Augustiniana 4 0954) 22'5-239.
traites Tlcpi dyaA11dTwv et De regressu animae, Gante, 1913 (Hildesheim, 1964J. COURCELLE, P., "Propos antichretiens rapportes par saint Augustin", RecAztg 1
BIELER, L., 8EtOS' dFrfp. Das Bild des gMtlichen Menschen im Spiitantike und (] 9'58) 149-186
Friihchristentum, Darmstadt, 1967. COURCELLE, P., "Critiques exegetiques et arguments antichretiens rapportcs par
BINDER, G., "Eine Polemik des Porphyrios gegen die allegorische Auslegung des Ambrosiaster '', VChr13 09'59) 133-169.
Alten Testaments durch· die Christen'', ZPE 3 0968) 81-9'5. COURCELLE, P., "Anti-Christian arguments and Christian Platonism from Arnobius
to St. Ambrose", en A. Momigliano (ed. ), The Conflict between Paganism and
BOER, W. den, "De Porphyrin ut historico in pugna eius antichristiana", Varia his-
Christianity in the Fourth Century, Oxford, 1964, pp. 1'51-192 [= El conflicto
torica aangebuden aan A. W Bijvanck door de Historische Kring te Leiden,
entre el paganismo y el cristianismo en el siglo IV, Madrid, 1989, pp. 171-206J.
Assen van Gorcum, 1954, pp. 83-93.
CRAFER, T.W., "The work of Porphyry against the Christians and its reconstruc-
BOER, W. den, "A pagan historian and his enemies: Porphyry, Against the Chris-
tians", CPh 69 0974) 198-208. tion", JThS 1'5 (1914) 360-39'5; 481-512.
CROKE, ll., "Porphyry's anti-Christian chronology", JThS 34 0983) 168-185
BREMOND, A., "Notes et documents sur Ia religion neo-platonicienne", RecSR
0933) 102-112. [=Christian Chronicles and Byzantine History, 5th-6th Centuries, Aldeshot,
1992, pp. 168-18'5].
BRISSON, L., GOULET-CAZE, M.O., GOULET, R., O'BRIEN, D. (eds.), Porphyre, La
vie de Plotin, I-II, Paris, 1982-1992. CROKE, B., "The Era of Porphyry's anti-Christian polemic", JRH 13 (1984) 1-14.

DELLAGIACOMA, v., "Fragmenta Porphyrii super Novum Testamentum", VerhDom


BURN, R., "Adversaria in Macarium Magnetem", JThS n.s. 23(1921) 64-67.
34 (]9'56) 211-216.
CAMERON, A. "The Date of Porphyry's KaTa XpwTwvwv", CQ 17 (1967) 382-384.
DEMAROLLE, J.M., "Les femmes chretiennes vues par Porphyre", ]bAC 13 0970)
CARLIER, ]., "L'apres-mort selon Porphyre. Retour, repentir", A. Charles-Saget (ed.), 42-47.
Retour, repentir et constitution de sui, Paris, 1998, pp. 134-160.
DEMAROLLE, j.M., "Le Chretiente a Ia fin du III" s et Porphyre", GRBS 12 0971)
CARLINI, A., "La polemica di Porfirio contro l'esegesi «tipologica .. clei cristiani", SCO 49-'57.
46 0996) 385-394.
DEMAROLLE, .J.M., "lln aspect de Ia polemique palenne a Ia fin du III" siccle: le
CASEY, M.P., "Porphyry and the origin of the Book of Daniel", .fThS 27 0976) 15-33. vocabulaire chretienne de Porphyre", VChr 26 0972) 117-129.

CASEY, M.P., Son (if Man. The interpretation and influence of Daniel 7, Londres, DEPALMA DIGESER, E., ''Lactantius, Porphyry and the debate over religious tole-
1980. ration", JRS 34 (1983) 129-146.
CASEY, M.P., "Porphyry and Syrian exegesis of the Book of Daniel", ZNTW 81 DEPALMA DIGESER, E., "Porphyry, Julian or Hierokles? The anonymous hellene in
0990) 139-142. Macarios Magnes «Apokritikos,", .fibS 53 (2002) 466-502.
CILENTO, V., "Porfirio", RFIC 96 0968) 483-499. DEUSE, W., "Der Demiurg hei Porphyrins und Iamhlich", C. Zintzen (ed.J, Die
Philosophie des Neoplatonismus, Darmstadt, 1977, pp. 238-277.
COOK, ].G., "A possible fragment of Porphyry's contra Christianos from Michael
the Syrian", ZC 2 0998) 113-122. DOCHHORN, J, "Porphyrius iiber Sanchuniathon", \flO 32 (2002) 101-110.

COOK, ].G., The Interpretation o.fthe New Testament in Graeco-Roman Paganism, DODDS, E.R., Paganosy cristianos en una epoca de ansiedad, Madrid, 197'5 lorig.
Tiihingen, 2000. ingles: Paf.!,an and Christians in an A.l(e ofAnxiety, Cambridge, 196'5.

CORSARO, F., "Chi era l'ignoto obiettore di Macario di Magnesia?", en Philologica DORRIE, H., "Die Schultradition urn Mittclplatonismus unci Porphyrins", en
christiana. Silloge di studi sull'antico cristianesimo, Catania, 1973, pp. 75-101. Porphyre. Huil exposes suivis de discussions. (Entretiens sur l'Antiquite classi-
que, vol. 12), Ginebra, 196'5, pp. 1-32.
CORSEEN, E., "Paulus unci Porphyrius", ZG 0916) 18-30.
DUBREUCQ, E., "La chair, Ia grace et !'esprit : mdempsychose et resurrection, de
COURCELLE, P. "Les Sages de Porphyre et les viri novi d'Arnohe", REL 31 09'53J
Porphyre ;I saint Augustin", ArchPhilos 60. 1 (1997) 2'5-4'5.
257-271.

-68-
__L__ _
PORFIRIO DE TIRO CONTRA I.OS CRISTIANOS

DUCHESNE, L., De Macario Magnete et scriptis suis, Paris, 1877.


r INTRODUCCI()N

GRANT, R.M., "Porphyry among the Early Christians'', W. den Boer, P.G. van der
Nat, C.M.J. Silking, J.C.M. van Win den (eels.), Romanitas et Christianitas._ Studia
EVANGELIOU, Chr., "Porphyry's criticism of Christianity and the problem of J.H. Waszink a.d. VI kat. Nov. a. MCMLXXIII lustra complenti ohlata, Amster-
Augustine's Platonism", Dionysius 13 (1989) 51-70. dam, 1973, pp. 181-188.
EVANGELIOU, Chr., "Piotinus' Anti-Gnostic Polemic and Porphyry's Against the GRONEWALD, M., "Porphyrios' Kritik an den Gleichnissen des Evangeliums", ZPE
Christians", en R.T. Wallis, ]. Bregman (eds.), Neoplatonism and Gnosticism, 3 (1968) 96.
Albany (NY), 1992, pp. 111-128.
HADOT, P., "Citations de Porphyre chez Augustin CA propos d'un ouvrage recent)",
FERCH, A.)., "Porphyry. An Heir to Christian Exegesis?", ZN7W73 (1982) 141-147. REAug 6 (1960) 205-244.
FESTIJGIERE, A.J., "Pensee grecque et pensee chretienne", RThPh 11 0961) 113-122. HADOT, P., "La methaphysique de Porphyre", en Porphyre. Huit exposes suiuis de
FRASSINETII, P., "Sull'autore delle Questioni pagane conservate nell' Apocritico di discussions. (Entretiens sur I'Antiquite classique, vol. 12), Ginehra, 1965, pp.
Macario di Magnesia", Nuovo Didaskaleion 3 0949) 41-56. 125-163.

FRASSINETII, P., "Porfirio esegeta del profeta Daniele", RIL 86 (1953) 194-210. HADOT, P., "Neoplatonist spiritualiy. I Plotinus and Porphyry", A.H. Armstrong
(eel.), Classical Mediterranean Spirituality. Egyptian, Greek, Roman, Lonclres,
GEFFCKEN, ]., Der Ausgang der griechisch-rtimischen Heidentums, Heidelberg, 1986, pp. 230-249.
1929 (Darmstadt, 1972).
HAGEDORN, D.-MERKELBACH, R., "Ein neues Fragment aus Porphyrios 'Gegen
GEORGIADES, A., TlEpl Twv KaTa Xpwnavwv drroarraaj.lciTwv Toii TTopcpvp(ov, Diss., die Christen"', VChr 20 0966) 86-90.
Leipzig, 1891.
HARGIS, J.W., Christian Exclusivism and the Formation of earzy Anti-Christian
GIANGRANDE, G. (ed.), Eunapii vitae sophistarum, Roma, 1956. Discourse in Celsus, Porphyry, and]ulian, Diss., Ann Arbor (Michigan), 1998.
GIRGENTI, G., Porfirio negli ultimi cinquant'anni. Bibliografia sistematica e HARGIS, J.W., Against the Christians. The Rise of Early Anti-Christian Polemic,
ragionata della letteratura primaria e secondaria riguardante il pensiero por.fi- New York, 1999.
riano e i suoi influssi storici, Milan, 1994.
HARNACK, A. von, Kritik des Neuen Testament vom einem Griechischen Philoso-
GOULET, R., "Recherches sur le traite de Porphyre 'Contre les chretiens"', AEHE phen des 3. ]ahrhunderts. Die im Apocriticus des Macarius Magnes enthaltene
(0' sect.) 84 097'>-1976) 289-292. [=Etudes sur les Vies ... , pp. 291-295]. Streitschrift, Leipzig, 1911.
GOULET, R., "Porphyre et Ia datation de Moi'se", RHR 184 0977) 137-164 [= Etu- HARNACK, A. von (ed.), Porphyrius, Gegen die Christen 15 Bucher, Zeugnisse,
des sur les Vies ... , pp. 24S-266]. Fragmente und Referat, Berlin, 1916.
GOULET, R., "Porphyre, Ammonius, les deux Origcne et les autres ... ", RHPR 57 HARNACK, A. von, "Neue Fragmente des Werkes des Porphyrius gegen die
0977) 471-496 [=Etudes sur les Vies ... , pp. 267-290]. Christen: Die Pseudo-Polycarpiana unci die Schrift des Rhetors Pacatus gegen
Porphyrius", SPA 0921) 266-284.
GOULET, R., "Le systeme chronologique de Ia Vie de Plotin", en L. Brisson, M.O.
Goulet-Caze, R. Goulet, D. O'Brien,]. Pepin (eds.), Porphyre. La Vie de Plotin, HARNACK, A. von, "Nachtrage zur Ahhandlung: Neue Fragmente des Porphyrius
I, Paris, 1982, pp. 187-227 [=Etudes sur les Vies ... , pp. 153-1901. gegen die Christen", SPA (1921) 834-83S.
GOULET, R., "Variations romanesques sur Ia me!ancolie de Porphyre", Hermes 110 HAUSCHILDT, H., De Porphyria philosopho Macarii Magnetis apologetac christiani
0982) 443-457 [=Etudes sur les Vies ... , pp. 359-372]. in libris'A rroKpl nKwv autore, Diss., Heilclelherg-Bonn, 1907.
GOULET, R., "Porphyre et Macaire de MagnesiL", StudPatr IS 0984) 448-452. HAUSSLEITER, J., "Prolegomena zu einer neuer Ausgahe der Orakelphilosophie
[=E'tudes sur les Vies ... , pp. 295-299]. des Porphyrios", He/ikon 18-19 (1978-1979) 438-496.
GOULET, R. }Judes sur les Vies de philosophes dans l'antiquite tardive : HOFFMANN, R.J., Porphyry's A[tainst the Christians. The Literary Remains, Amherst
Laerce, Porphyre de Tyr, Eunape de Sardes, Paris, 2001. (NY), 1994.
GOULET, R. (eel.), Macarios de Magnesie. Le Monow'mes, I-II, Paris, 2003. HOLSTENIUS, L., De vita et scriptis Porphirii philosophi dissertatio, Roma, 1630.
GOULET, R., "Hypotheses n§centes sur le traite de Porphyre Contre les Chretiens", HULEN, A.B., "Porphyry's work Against the Christians: an Interpretation", Yale
en M. Narcy, E. Rehillarcl (eels.), Hellenisme et Christianisme, Villeneuve d' Ascq, Studies in Religion 1 0933) 3-56.
2004, pp. 61-109. l
-70-
__J.._,__ -71-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
rI

MOFFAT, ]., "Great attack on Christianity. Porphyry's 'Against Christians"' ET 4.">


IGAL, ]., La cronulogia de Ia Vida de Platina de Porfirio, Bilbao, 1970. (1931-1932) 72-78
IGAL, J. Porfirio, Vida de Plotino. Plotino, Eneadas J-Il, Madrid, 1982. MOLINA, ]., "La herencia neoplat6nica en Occidente: apuntes sobre Ia relaci{Jn
entre .Jamblico y el cristianismo", Nova Tel/us 16. 2 0998) 79-142.
JACOBY, F., Die Fragmente der griechischen Histurike1; II B 260 (Porphyrins), fr.
33-61, Leiden, 1930 (1962). MORESCHINI, C., ''L'utilizzazione di Porfirio in Gerolamo", C. Moreschini, G.
Menestrina (eds.), Motivi letterari ed esegetici in Gerolamo : atti del convegno
JERPHAGNON, L., "Les sous-entendus anti-chretiens de Ia Vita Plotini ou !'evan-
tenuto a Trento i/5-7 dicembre 1995, Brescia, 1997, pp. 175-195.
gelic de Plotin selon MH 47 (1990) 41-'12.
NAUTIN, P., "Sanchuniathon chez Philon de Byblos et chez Porphyre", REi 56
JEZEK, V., "How original was Porphyry's criticism of Christianity", Philotheos 1
(2001) 100-109. 0949) 259-273.
NAUTIN, P., "Le valeur documentaire de l'Histoire phenicienne", REi S6 0949) 'i73-
KELLNER, S., "Der neoplatoniker Porphyrius uns sein Verhaltnis zum Christentum"
ThQ 47 (1865) 60-102. , 578.
NA UTIN, P., "Trois autres fragments du livre de Porphyre 'Contre les Chretiens "',
KINZIG, W., "War der Neuplatoniker Porphyrins urspri.inglich Christ?", en M.
Baumbach, H. K6hler, A.M. Ritter (eds.), Festschriji fur Hen11ig G6rgemanns, REi S7 (1950) 409-416.
Heidelberg, 1998, pp. 320-332. NEBES, N., "Zum sprachlichen Verstandnis des Fragmentes aus Porphyrins .. Gegen
die Christen" bei Michael dem Syrer", ZAC 2 (1998) 268-273.
KLEFFNER, A.I., Pnrphyrios, der Neuplatoniker und Christenfeind, Paderborn,
1896. NESTLE, W., "Die Haupteinwande des antiken Denkens gegen das Christentum",
ARW 37 (1941) 51-100 [= W. NESTLE, Storia della Religiosita greca, Florencia,
LABRIOLLE, P. de, Porphyre et le christianisme, Paris, 1929.
1973, pp. 463-520].
LABRIOLLE, P. de, La reaction pai"enne. Etude sur Ia polemique antichn!tienne du
NEUMANN, C.I., "Porphyrius und die Fragmente cines Ungenannten in der athe-
JCr au Vf! siecle, Paris, 1948.
nischen Makariushandschrift", Jahrbucher fur deutsche Theologie 23 (1878) 269-
LAISTNER, M L. W., Christianizy and pagan Culture in the Later Roman Empire, 314.
Ithaca, 1951.
O'MEARA, .J.J., Porphyry's Philosophy from Oracles in Augustine, Paris, 1959.
LARDNER, N., The Credibility qf"the Gospel History, II 37 ("Testimonies of Ancient
PEPIN, .J., Theologie cosmique et theGlogie chretienne (Ambroise Exam. I, 1, 1-4J,
Heathens: Porphyry"), en The Works c!f" Nathaniel Ladner with a Lile hy Dr.
Krippis, Londres, 1838 2 (1788), VII 2, pp. 347-390. . . Paris, 1964.
PEPIN, J., "Porpbyre, exegete d'Homere", en Porphyre. Huit exposes de dis-
LATAIX, .J., "Le commentaire de Saint Jerome sur Daniel", Revue d'Histoire et de cussions. (Entretiens sur l'Antiquite classique, vol. 12), Ginebra, 1965, pp. 229-
Litterature Relif!,ieuses 2 (1897) 164-1 7:), 268-277.
272.
LILLA, S., "Un duhbio di S. Agostino su Porfirio", NAFM S 0987) .319-329.
PERELLI, C., "Eusebio e Ia critica di Porfirio a Origene", ASR 3 (1998) 233-261.
LOSCHNE, G., "Haben die spateren neuplatonischen Polemiker gegen das
PEZZELLA, S., "II problema del KaTa Xpwnavwv di Porfirio", Eos S2 (1962) 87-
Christentum das Werk des Celsus benut:z?", ZwissTh 27 (1883) 257-302.
104.
LOPEZ MORALES, D., "Intento de clasificaci6n cronol6gica de Ia obra conservada
PEZZELLA, S., "Note sui pensiero filosofico e sociale di Porfirio'", Eos 52 (1962) 299-
de Porfirio", Melanges V Bejarano. Actes del IX Simposio de Ia Secci6 Catalana
de Ia SEEC, Barcelona, 1991, vol. 2, pp. 647-651. 307.
PICARD, Ch., "Sanchuniathon, d'apres Philon de Byhlos et Porphyre", RA 35
MADEC, G., "Aut-,T\.Istin, disciple et adversaire de Porphyre", RE:Aug 10 0964) 36'i-369.
(] 9')0), ] 22-123.
MADEC, G., "Chronique Porphyrienne", REAug 1 S (1969) 174-180.
PIRIONI, P., "II soggiorno siciliano di Porfirio e Ia composizione del KaTa
MADEC, G., "Le Christ des palens selon le De consensu evangelistarum de Saint XpL<JTtavwv", RSG1 39 C198'i) 502-508.
Augustin", RE""Aug 26 0992) 1-67.
QUACQUARELLI, A., La polemica pagano-cristiana da Plotino ad Agostino, Milan,
MEREDITH, A., "Porphyry and Julian Against the Christians", ANRW II 23.2 0980) 19'12.
1119-1149. i

l
-72-
_;..__ -7)-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

QUASTEN, J., Patrologia II. La Edad de Oro de Ia literatura patristica Rriega,


Madrid, 1994.
r
t
l
INTRODlJCCI(>N

SELLEW, Ph., "Achilles or Christ? Porphyry and Didymus in Debate over Allegorical
Interpretation", HThR S2 0989) 79-100.
QUISPEL, G., "Note sur 'De resurrectione", VChr 22 0968) 14-15. SIMON, M., "Christianisme antique et pensee pai"enne: rencontre et con flits",
38 (1959-1960) 309-323.
RAMOS JURADO, E.A., "La teoria politica en el neoplatonismo", Habis 36 (2005)
423-442. SMITH, A., Porphyry's Place in the Neoplatonic Tradition. A Studv in Post-Plotinian
Neoplatonism, La Haya, 1974.
RAMOS JURADO, E.A., "Hacia una nueva edici6n del Contra Christiano:; de
Porfirio", Homenaje a c;arcia Lopez. Universidad de Murcia (en prensa). SMITH, A., "Porphyrian Studies Since 1913", ANRWII 36.2 (1987) 717-773.

RICHEY, L.B., "Porphyry, reincarnation and resurrection in De civitate Def', SOLIGNAC, A., "Reminiscences porphyriennes dans le debut du le De ordine de
Au[!.Stud 26. 1 (1995) 129-142. Saint Augustin", ArchPhilos, 20 (1957) 466-475.

RINALDI, G., "Studi porfiriani, I, Porphyrius Bataneotes", Koinonia 4 0980) 25-37. TESELLE, E., "Porphyry and Augustine", Au[4Stud 5 C1974J 113-147.

RINALDI, G., "L'Antico Testamento nella polemica anticristiana di Porfirio di Tiro", THEILER, W., Porphyrios und Augustin, Halle, 1933.
Augustinianum 22 0982) 97-111.
WAGENMANN, ].A., "Porphyrios und die Fragmente eines Ungenannten in der
RINALDI, G., "Giudei e pagani alia vigilia della persecuzione di Diocleziano: athenischen Makariushandschrift", ]ahrbucherfur deutsche Tbeologie 23 (1H7i·lJ
Porfirio e il popolo d'Israele", VetChr 29 (1992) 113-116. 269-314.
RINALDI, G., La Biblia dei pagani, II, Testi e documenti, Bolonia, 1998. WASZINK, J.H., "Porphyrins und Numenios", en Porphyre. Huit exposes suivis de
discussions. (Entretiens sur I'Antiquite classique, vol. 12), Ginehra, 1965.
RITORE PONCE, J., "Tradici6n y originalidad en Ia concepci6n temistiana de Ia
tolerancia religiosa", Habis 32 (2001) 521-540. WEBER, R. (ed.), Biblia Sacra iuxta vulgatam versionem, I-II, Stuttgart, 1975".

RITORE PONCE, J., "Tolerancia e intolerancia religiosa en los ultimos paganos", WILKEN, R.L., "Porphyry's Philosophy from the Oracles as a work against
comunicaci6n presentada al IV COnJ?reso Internacional de Ia EASR: "Tolerancia e Christianity", (!f Biblical Literature [Missoula, Mont.] 1 0975) 207-214.
intolerancia religiosa." Universidad de Cantabria, 7-11 de septiembre de 2004.
WILKEN, R.L., "Pagan Criticism of Christianity: Greek Religion and Christian Faith",
RODRIGUEZ MORENO, I., "Reflexiones en torno a los seres intermedios entre el en W.R. Sch(idel & R. Wilken (eds.), Early Christian Literature and the Classical
hombre y Ia divinidad en Porfirio de Tiro", en Cristianismo y paganismo: rup- Intellectual Tradition: in honorem Robert M. Grant, Paris, 1979, pp. 117-134.
tura y continuidad, Burgos, 2003, pp. 223-232.
WILKEN, R.L. The Christians as the Romans sau• them, Nueva York, 1984.
RODRIGUEZ MORENO, I., "La reacci{Jn cristiana ante el KaTa Xpwnavwv de
WILAMOWITZ-MOLLENDORF, ll. von, "Ein Rruchsti.ick aus der Schrift des Por-
Porfirio de Tiro", comunicaci(m presentada al IV Congreso Internacional de Ia
phyrius gegen die Christen", ZNTW 1 (190()) 101-105.
EASR: "Tolerancia e intolerancia religiosa." Universidad de Cantabria, 7-11 de
septiembre de 2004. WHITTAKER, H., "The purpose of Porphyry's letter to Marcella", SO 76 (2001 J 1'i0-
ROMANO, F., Por.firin di Tiro. Filosofia e Cultura nel III secnlo d. C., Catania, 1979. 16S.
ZAMBON, M., Porphyre et le moyen-platonisme. Paris, 2002.
SAFFREY, H.D., "Les neoplatoniciens et les Oracles Chalda!ques", REAug, 27 (19tll)
205-225. ZAMORA CALVO, J.M., "Porfirio, critico del cristianismo y de Ia te(trgia", comuni-
caci6n presentada al IV Congreso Jnternacional de Ia EASR: "Tolerancia e irzto-
SAFFREY, H.D., "La theurgie comme phenomene cultural chez les neoplatoniciens
leracia religiosa." Uniuersidad de Cantabria, 7-11 de septiemhre de 2004.
OV-V" sieclesJ, Koinonia 8 (19S4) 161-171.

SAFFREY, H. D., le Neoplatonisme apres Plotin, Paris, 2000.

SCHALKHAUSSER, G., Zu den Schri.ften des Makarios von Magnesia, Leipzig, 1907.

SCHAUBLIN, Ch., "Diodor von Tarsos gegen Porphyrios?", MH 27 (1970) 58-63.

l_
SCHEIDWEILER, F., "Zu Porphyrius' KaTa XpLanavwv", Philologus 119 0955) 304-312.

SCHRODER, H.O., "Celsus und Porphyrius als Christengegner", WG 17 0957) 190-202.


-74-
ri

Testimonios'

I
Porfirio
Porph. Plot. 4: En el decimo aiio del reinado de Galieno, yo, Porfirio, llegado de
Ia Helade (sc. a Roma) ... cuando en aquel entonces tenia yo treinta aiios.

11: Tamhien en cierta ocasi6n (sc. Plotino) se percat6 de que yo estaba maqui-
nando quitarme Ia vida, y de improviso presentandose, yo estaba en casa,
me dijo que ese deseo no procedia de una disposici6n intelectual, sino de una afec-
ci6n melanc6lica, y me aconsej6 que viajara, y, persuadido por eJ, yo me marche a
Sicilia.

6: Durante mi estancia en Sicilia, pues alia me retire por el decimoquinto al1o del
reinado de Galieno.
2: Cuando el fallecimiento de Plotino yo, Porfirio, me encontraha viviendo en
Lilibeo ... en el segundo aiio del reinado de Claudio 2 •

II
Eunapio (y Jorge Pisid.)
Eun. VS p. 6 Boissonade (=III 5-IV 2.6 Giangrande) 3: La vida del propio Porfirio
nadie Ia consign(> por escrito, a! menos que nosotros sepamos, mas mediante Ia reco-
pilaci6n de lo transmitido de acuerdo con Ia lectura de los testimonios, tales cosas hay
sohre su persona. La patria de Porfirio era Tiro, Ia principal ciudad de Ia antigua
Fenicia y sus padres no eran de oscuro linaje. Y asi, tras haher recihido Ia primera
educaci6n, admirado por todos, deseando ver Ia grandisima Roma, atraido por Ia sa-
hiduria de Ia Urbe, una vez lleg6 a ella lo antes posible y entr6 en contacto con el
grandisimo Plotino, se olvid6 de todo lo demas y lig6 su persona a Ia de el. Mas por
sumirse avidarnente en el estudio de Ia filosofia y de aquellas fontanales y divinas
palabras, durante cierto tiempo le bastaron las clases, segun el mismo afirma, pero
luego, vencido por Ia grandeza de esas doctrinas, detest(l su cuerpo y su condici6n

1
Sc aportan en esta secci{m traducidos los testimonios ofrecidos por Harnack en su edici(m d(_· 1<J16
<pp. 23-41) relativos al Contra Christianos. Hespetamo:-. b numeraciOn del editor akm<.l.n.
2
Claudio II el G6tico, sucedi6 en 26H a Galieno.
' Cf. J. Bidez 0913) 47ss
-77
______ID_....,•....,•......,,._...........,.____._..__....,_______________
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

de hombre, y navegando a Sicilia por el estrecho de Carihdis, por donde se dice que
Ulises anduvo navegando, sin resistir ver ciudad ni oir voz humana (tan grande era e]
sufrimiento que le afligia), dirigiendose a prisa a LiJibeo (este es de los tres promon-
r Ii v
Anonimo que ha extractado Ia obra de Porf"trio
TESTIMONIOS

torios de Sicilia el que se yergue frente a Libia), yacia lloroso e inane, sin consentir En torno a! 300 un escritor an6nimo ha extractado Ia obra de Porfirio KaTa
alimento y evitando el contacto con los hombres. Mas el gran Plotino no era ajeno a Xpwnavwv y ha compuesto dos libros: Estos han sido, t;ansmitidos y refuta-
esa situaci{m, sino que siguiendo sus pasos <y descubriendolo> o buscando al joven dos c. 400 por Macario Magnes en su ArroKpLnKoc; Tl MovoyEvT]c;.
que habia huido, Jo encuentra en aquel mal estado, y tuvo palabras suficientes hacia
su persona como para exhor\ar a su alma que estaba a punto de volar del cuerpo y
para fortificar su cuerpo con el fin de retener su alma. Asi uno volvi6 a Ia vida y se VI
levant6, y el otro deposit6 las palabras dichas en un librito entre sus escritos. Y mien- Hierodes"
tras los fil6sofos ocultan lo indecible con oscuridad, asi como los poetas lo velan con
los mitos, Porfirio, tras haber apreciado y gustado por experiencia del farmaco de Ia Eus. Hierocl 1 dice que el escrito de este, rrp<)c; Xptanavouc;, es un
verdad, escribi(J un comentario y lo publico. Parece que lleg6 a una vejez avanzada. imptldico plagio: "(sc. Ia obra) no es propia, sino un descarado plagio de otras, un
Abandon6 muchas teorias opuestas en los Iibras antes citados, respecto a los cuales autentico hurto no s6lo de ideas, sino de palabras y silabas." Eusebio mdtca que Ia
no es posible pensar otra cosa sino que con el paso del tiempo pens6 otra cosa dis- fuente debe haber sido Celso, mas tambien Porfirio. Lo que podemos saber de Ia obra
tinta. de Hierocles es lo siguiente:

Georg. Pisid. Hexaem. 1071: Porfirio tiene una lengua mordaz, mas su mente Hierocles (ap. Ens. Hierocl 2): Por doquier repiten en to no glorificador respec-
tenia tendencia a Ia inestabilidad. to a Jes(1s que devolvia Ia vista a los ciegos y hacia maravillas de este tipo.
Examinemos cuanto mejor y mas prudentemente nosotros aceptaremos tales cosas y
el juicio que tenemos respecto a los hombres virtuosos. en tiempos de n_uestros
antepasados, en Ia epoca del reinado de Ner6n, tuvo sazon Apolomo
III
cual desde muy joven y desde que en Egea de Cilicia fue sacerdote del muy fliantro-
Suda pico Asclepio, llev6 a cabo numerosas y admirables cosas, de las
Suid. s.u.: Porfirio, el que escribi6 Contra los Cristianos', que propiamente se lla- omisi6n de Ia mayoria, rememorare unas pocas. iPor que hago mencton de tales
maba Basileus', fue un fil6sofo tirio, discipulo de Amelio, quien era, a su vez, disci- cosas? Para poder tener comparativamente un juicio exacto y firme sobre cada uno Y
pulo de Plotino, y maestro de Jimblico, cuya vida se extiende desde los tiempos de sobre Ia poca consistencia de los cristianos, ya que precisamente nosotros a] hombre
Aureliano hasta el reinado de Diocleciano. Escribi6 muchisimos libros, de filosofia, de que llev6 a cabo tales cosas no lo consideramos dios, sino como un hombre grato a
ret6rica, de gramatica. Fue oyente tambien del critico Longino. (I) Un libro sobre los los dioses, mientras que a Jesus por unos pocos prodigios lo proclaman Dtos. Merece
nombres divinos ... (II) Quince libros contra los cristianos ... Este es Porfirio quien ejer- Ia pena reflexionar sobre ello, pues de las cosas de Jesus se jactan Pedro, Pablo y
cit6 su insolente lengua contra los cristianos ... Porfirio, el enemigo de los cristianos; otros de Ia misma calafia, hombres mendaces, incultos y charlatanes, m1entras que en
natural de Ia ciudad fenicia de Tiro. cuanto a las cosas de Apolonio no quisieron dejar sus hechos en el olvido Maximo
Egeote, Damis e1 fi16sofo que tuvo trato con el y Fil6strato el ateniense, hombres
todos que alcanzaron Ia mas alta educaci6n, que honraban Ia verdad, y que no qut-
por amor a Ia divinidad que permanecieran desconocidas las acciones de un
[IV]
hombre noble y amado por los dioses.
Gregorio Taumaturgo
Lact. inst. V 2.12-26 (extractos): El otro (sc. Hierocles) escribi6 con mas morda-
Atanasio, prologo a Ia traduccion siria de Ia Isagoge de Porf""trio (cf. cidad sobre el mismo tema, quien era en aquel entonces juez y principal protagonis-
Assemani, Bibl orient. ill 304s.): Porfirio era acusado por aquellos que vivian alii ta de Ia persecuci6n; y no contento con su crimen, persigui6 incluso con escritos a
(sc. en Tiro) de atreverse a atacar el sagrado Evangelio, aunque, no obstante, su obra aquellos a quienes habia atormentado. Compuso incluso dos libelos, no Contra los
fue refutada por Gregorio Taumaturgo 6 .
Cristianos, para no parecer que los perseguia como enemigos, sino A los Cristianos,
para que se pensara que se preocupaba humana y benevolamente por ellos; en estos
libelos intent6 acusar de falsedad a las Sagradas Escrituras, en tanto que estaban lle-
nas de contradicciones. Efectivamente, expuso ciertos capitu]os que parecian contra-
'! Cahc interpretar "contra los cristianos" en un sentido amplio, sin referenda explicita a titulo. Sohre dictorios entre si, enumerando tantas cosas, tan en detalle, que daba Ia imprcsi(m de
esta cuesti6n, que afecta a los problemas esenciales de la obra vea1->e nuestra introducci6n, pp. 27-4'5
1
Esto es, "Rey" Ver el apartado hiog:r3fico de la introducci6n. 7
Se trata de Ia conocida postura de Harnack sobre el Advcrsario de Macario Magnes, que re.sultaria ser cl
() Harnack indica que se trata de una noticia err{mea, pucs Gregorio ya hahia muerto en epoca de autor de estos excerpta. Sohrc esta cuesti6n vease Ia introducci6n, pp. 36-37. Cf. A. von Harnack (1911)
Aureliano (270-275), mientras que Ia ohra de Porfirio es redactada como muy pronto c. 270.
i H Vid. supra pp 29-30, 36-41.


-7H- -79-
TESTIMONIOS
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

que en otro tiempo hahia sido seguidor de Ia disciplina en si a no ser que casualmente ConstantinojJolitanis, Rostichii, 1877; Neumann Theol. Lit. Ztg 1R99, col. 2991. En
en sus manos huhieran venido a caer las Sagradas Escrituras. Principalmente atac{J a 1838 se produjo en Rodosto un gran incendio.
"Pablo y a Pedro y a los demas discipulos como sembradores de mentiras", alegando Catalogo de Klosters Iwiron (Athos). En Cod. 12RO saec. XVII, se dice: De Eusebio
ellos mismos "que fueron ignorantes e incultos, ya que incluso algunos de ellos se de Cesarea sobre Ia 8w<jJwvia de los Evangelios; Ets Tijv rrpo<jJr]TT]T]V 'Hrraiav ,\/>yot T.
ganaban Ia vida pescando'". Lleg6 incluso a sostener que "el propio Jesus, huido de
KOVTa [sic], Contra Porfirio .\6yot ,\. * [sic], etc.
entre los judios, reuni6 un grupo de novecientos hombres y se dedic6 a Ia rapiiia". E1
mismo Hierocles, en su intento de desprestigiar sus hechos milagrosos, pues no se El numero de Jibros segun Jer{mimo era de veinticinco. Segun Harnack Ia obra fue
atrevia a negarlos, quiso demostrar que "Apolonio habia llevado a cabo cosas simila- redactada en tiempos de Diocleciano y Licinio y no dur.mte Ia vida de Porfirio, con-
res e incluso mayores". Si Cristo fue mago, pues hizo milagros, Apolonio fue mucho siderado por Eusebio como un contemporaneo mas anciano.
mas habil que aquel que fue prendido y crucificado, ya que, como tii dices, "cuando
Eus. HE VI 19.2ss. [=fr. 24 (39 H)]: Mas, ,;que necesidad hay de decir esto" cuan-
Domiciano quiso castigarlo, de repente en cl tribunal se hizo invisible" ... dices que
do aun en nuestros dias Porfirio, tras establecerse en Sicilia, ha comenzado a redac-
"Apolonio fue adorado por algunos como dios y su estatua, erigida por los efesios bajo
tar unos escritos contra nosotros e intenta calumniar las Sagradas Escrituras, y al citar
Ia advocaci6n de 'Hercules alejador de males', recibe todavia culto" "Yo, dice (sc.
a los que las comentaron, dado que no puede lanzar reproche alguno contra sus doc-
Hierocles), no digo esto para que parezca que Apolonio no fue considerado dios por-
trinas, ante Ia falta de argumentos opta por insultar y calumniar a los comentaristas ...
que no quiso, sino para que quede claro que nosotros somos mas sabios que vosotros,
pues no atribuimos de inmediato Ia categoria de divinos a los hechos milagrosos, mien- Eus. PE V 14.3: (Porfirio) el noble fil6sofo de los griegos, el admirable te6logo, el
tras que vosotros lo creisteis dios por insignificantes portentos." Pues bien, (sc. iniciado 10 en los misterios.
Hierocles), tras haber divulgado tales delirantes ideas, fruto de su ignorancia y tras
haber intentado aniquilar de raiz Ia verdad, tuvo Ia osadia de titular sus libros, nefas-
tos y hostiles a Dios, Los amiuos de Ia verdad ique verdad nos enseii.aste sino que tu, IX
tras defender a los dioses, a! final los traicionaste? En efecto, en tu busqueda de Ia ala-
hanza a! sumo Dios, a! que reconoces como rey, como el mas grande, como autor de
Constantino Augusto
las cosas, como fuente de los bienes, como padre de todo, como autor y alimentador Const. Epist. ad episc. et pleb. (ap. Gel.Cyz. HEn 36; Socr.Sch. HE I 9): Justo
de todos los seres vivos, has quitado a tu Jtlpiter el reino y lo has reducido, tras expul- es que Arrio, que imit6 a los malvados e impios, sufra Ia misma ignominia que ellos.
sarle de su sumo poder, a un sirviente mas. Tu conclusi6n, pues, pone en evidencia tu Pues a! igual que Porfirio, el enemigo de Ia verdadera piedad que compuso nertas
estulticia, tu vanidad y tu error. Afirmas, en efecto, que los dioses existen y, no obs- obras inicuas contra nuestra religi6n, recibi6 su justo pago, asi como su nombre en el
tante, los sometes y pones bajo el Dios cuya religi{m intentas destruir. futuro sera sin6nimo de suma· ignominia y de mala reputaci6n y sus escritos han sido
destruidos, asi tambien ahora nos ha parecido bien denominar porfiriano a Arrio Y a
los que piensan como e!, con el fin de que quienes imiten su forma de ser, tengan
VII tambien ellos Ia misma denominaci6n. Ademas, si se descubre algun escrito com-
Metodio puesto por Arrio, ordeno que se le entregue a! fuego, a fin de que no s6lo desapa-
rezca Ia vileza de sus enseiianzas sino que tampoe<J queden rastros de su memona.
Metodio escribi{J contra Ia obra anticristiana de Porfirio, probablemente mientras Ordeno, pues, que quien tenga oculta una ohra compuesta por Arrio y no Ia
este aun vivia, una replica (cf. G.N. Bonwetsch (1891) I pp. 345ss. y K. Hollen Texten gue inmediatamente y Ia destmya con fuego, sea condenado a muerte. Por tanto,
und Unters. vol.. 20.2, pp. 20Rs.) cuyo titulo seria KaTa Tiop<jJupiou. Para Ia obra de quien sea sorprendido en tal circunstancia ser{L inmediatamente conclenado a Ia pena
Metodio cf. test. XVII y XIX, y el fr. 30. Probablemente seria en un libro. capitaJI 1 .
X
VIII Libanio
Eusebio Lib. or. 18. 178 [cf. Socr.Sch. HE. lll 23] (sobre el emperador Juliano): En las
largas noches invernales, a mas de frecuentes y gratas conversaciones, (sc. el empe-
En Cod. Laur. [Athos] 184, B. 64 saec. X, fol. 17' se citan fragmentos de los libros
rador) se dedic6 criticamente a Ia lectura de los libros que hacen de ese hombre de
VI y VII de una obra de Eusebio "Contra Porfirio" [cf. fr. 23 (8 H)]. Sobre esta obra
perdida (en veinticinco libros) cf. Jeronimo (test. XVIIl, Filostorgio (test. XIX),
Socrates (test. XX). Arist<'>crito (test. XXVI") y el escolio a Luciano (test. XXIX), asi 9
El elog:io tie Orlgenes que precede inmcdiatamente
como los fragmentos procedentes de Jeronimo [frs. 30 (43 HJ- 37 (44 H)]. HI El tono ir6nico.
11 Esta disposici6n, que cnnstituye Ia primera prohihickm, no fue observada en un primer momento <cf
Entre 1565 y 156R existe un catalogo de manuscritos en Rodosto que cita en 30 b
test. XVI. XIX, XXIVJ.
un Contra Por(irio de Eusebio de Pamfilia (cf. Forster, De antiquitatihus et lihris ms.
I


-HO- - R1 -
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

Palestina dios e hijo de dios, hacienda ver con extensa polemica y vigorosa refutaci6n
cuan ridicula y necia era tal estimaci6n, y en este tema se mostr(J mas sahio que el
anciano tirio (sc. Porfirio). Para mi el tirio seria favorable y aceptaria con henevolen-
cia lo dicho como si huhiera resultado inferior a su hijo 12
r neo y hlasfemo pretender que Ia divinidad prohiba por envidia honrar a los dioses (pp.
1H9 ss.l. Polemiza contra Ia cruz (p. 196). Cristo, un simple hombre, por demas misera-
ble, ha persuadido s6lo a los hombres mas viles, a las mujeres y a los esclavos (p. 199).
Los cristianos hacen todas las cosas que ni .Jes(Is ni Pablo han ordenado (ibid.). S6lo
TESTIMONIOS

.Juan, entre los discipulos de Jesus, se ha mostrado prodive a hablar de Jesus como crc-
ador del mundo (p. 201; p. 233). La teraturgia de los evangelios (p. 202). Pablo dice que
XI quien come carne de los sacrificios no sufre ningun dafio (p. 204). El hautismo debe
· Firmico Materno purificar a los pecadores mas inmundos (pp. 209 s.). Contra Ia divinidad de Cristo y su
nacimiento de una virgen (pp. 211 ss. l. Critica de Ia genealogia de Jesus (pp. 212ss.; p.
Firm. err. 13.4: Porfirio fue defensor de los idolos, enemigo de Dios, adversario 234). Segun Moises los angeles son dioses (p. 21)). Moises y los sacrificios (pp. 217ss.;
de Ia verdad, maestro de perfidas ciencias 13 pp. 226ss.l. Los cristianos los rechazan, pero han ideado un nuevo sacritlcio, Ia eucaris-
tia (p. 219). Juliano critica cuanto es decretado por los ap6stoles (p. 222). El sacrificio
del primogenito se encuentra ya en Ia Biblia (p. 227). Los cristianos comhaten Ia circun-
XII cisi6n, mas Cristo habia ensefiado Ia observancia de Ia ley (p. 229) . .Jesus, cuando ora,
Juliano Augusto se hace reanimar por un angel, como un hombre vulgar; todo cuanto el cuenta, ademas,
es bastante discutible (p. 235). Los evangelistas se contradicen a! referir Ia historia de Ia
En Ia obra de Juliano contra los cristianos se pueden notar diversos puntos de con-
resurrecci6n (p. 236). Esta absolutamente fuera de Iugar pretender que Jesus, tras Ia resu-
tacto con Porfirio, por lo que con dificultad el Emperador puede considerarse inde-
rrecci6n, haya comido (ibid.). El dicho "vende todo'' (p. 237). Esdras ha falsificado los
pendiente de Porfirio, al que el, por otra parte, cita. Mas es dificil establecer si tal
libros de Moises (ibid.). La estulticia y credulidad de los primeros discipulos de Jes(Is se
dependencia es directa o indirecta. Por ello queda por ver si entre las objeciones de
patentizan en Ev.Matt. 9.9 (p. 23H). La distancia de Juliano respecto a! cristianismo es, en
Juliano se encuentran algunas que puedan provenir de Porfirio, hecho no inverosimil,
algunos puntos, mayor que en Porfirio; por el contrario Juliano es mas agresivo y menos
dado el espiritu y el modo en que algunas de elias estan formuladas. Por otra parte
Ia polemica juliana parece mas cercana a Celso que a Porfirio. propenso a Ia comprensi6n.

Puntos esenciales de analogia con Porfirio son los que se exponen a continuaci6n.
La predicaci6n evange!ica es nA-Cicrf!a de Ia maldad humana (Neumann 14 , p. 163), que XIII
se aprovecha de Ia parte del alma que tiende a lo "mitico", a "lo infantil" y a "lo irra-
Apolinar de Laodicea
cional". Ello se diferencia completamente de las ensefianzas religiosas griegas y he-
hreas: es una i8(a 686s- (p. 164). La prohibici6n de conocer el bien y el mal es escan- (Policronio y comentaristas tardios dellibro de Daniel)
dalosa (p. 168). Diferencia entre el cielo y el mundo terreno (p. 175). Pablo, "que su- Apolinar escribi6 treinta libros contra Ia obra anticristiana de Porfirio; en el XXVI
per6 a todos los charlatanes e impostores de cualquier tiempo y pais" (p. 176), esta contradice [cf. Jer6nimo, in Dan., Prat;/, fr. 30 ( 43 H)] Ia interpretaci6n porfiriana de
lleno de contradicciones y "camhios de opini6n respecto a Dios como los pulpos cam- Ia profecia de Daniel. Cf. etiam. Jer{mimo (test. XVII) y Filostorgio (test. XIX), asi
hian de color" (p. 177). Dios, segun Ia doctrina cristiana, nos ha dejado vivir Ia mayor como frs. 30 (43 H), 37 (44 H). Litezmann, Apoll. v. Laod. I. 104, p. 1'i0, 26)s."
parte del tiempo en Ia mas profunda ignorancia respecto a Ia adoraci6n que debe tri-
burtarsele. El (sc. Dios) se ha manifestado solo a un pequefio pueblo, en un subur-
bio de Palestina (p. 17H). La ley mosaica es digna de aprobaci6n (pp. 188 ss.l. Es err{J- XIV
Diodoro de Tarso
12
S6crates observe! que Libanio hubiese hecho otra apreciaci6n completamente distinta si el emperador
hubiera sido Porfirio. Y dice a<..lemas lo siguiente: "Que, por consiguiente, tanto Juliano cOmo Porfirio, Suid. (s.u.) registr6 entre las obras de este, un antioqueneo, un Contra Por-
a! que Haman el anciano tirio, gustahan de Ia mofa, mas resultan refutados por sus propias palabras pbyrium, dl' animalibus et sacrificiis. De esta obra, que no tiene por ohjeto el trata-
Porfirio, en efecto, en su Historia de Ia filosu.fia ha hecho objeto de hurla Ia vida de los mJ.s imror-
tantes fil6sofo.s, S6crates, etc." Por nue.stra parte hemos de aii.adir que Juliano escrihi6 su tratado anti-
cristiano en Antioquia en los meses de invierno, tratado que fue refutado por Cirilo de Alejandria (En 1
" La ohra de Apolinar, .sc.:glm Harnack, constituyc Ia n:futaci6n tn(ls significativa Porfirio, aunquc d
defensa de Ia santa religi6n crlstiana contra Ius lihros del impioJuliano), c. 433-441. merced al cual
e<>nservamos fragmcntos.
(mko fragmento de cierta consistencia que se ha conservado (cf. jer6nimu, in nan. 9, 24> no dqwn-
13
dc de Porfirio. En los comcntarios de Efrem, Policronio, Tcodoreto, F.udoxio el fil(>sofo. un an6nimo
Que Ffrmico Materno habla leido los libros contra los crislianos nose puede demostrar, dice Harnack y otros que utilizaron a Apolinar para interpretar t:l lihro de Daniel, se encuentran nueva mente argu-
Firmie<> en cambio, aii.ade, conoda el escrito de Porfirio nEpl TflS' EK Aoylwv Q:nA.ouo<Plas- y lo cita. mentaciones derivadas de Porfirio. aunque polemizan comra et. Entre cstos comentarios el m{ls sig-
Algunos ailos antes en Ia "Segunda Plegaria" (Proemio VI) Firmie<> habia es<.:rito: "PitJ.goras y nuestro nificativo. segUn Harnack, es el de Policronio, del cual se conoce gran parte merced a una cadena
Porfirio piensan que nuestro :lnimo se consagra con religioso silencio, por lo que tambien yo, que (Mai, Script. Vet. Not'. Coli. I 2, pp. Bardenhewer, Po/ycbronius, 18791: en cl llarnack
he seguido la ley de estos hombres, convengo contigo, etc." En este tiempo Cl era aUn pagan<J, pero ha podido notar mas puntos de derivaci6n purfiriana. Entre todos estos comentarios, sin embargo. d
estaba ya cambiando de orientacion ( cf. E. Norden, Agnostos 7beos. Stuttgart. 19';6, pp. 234ss. ). Unico que cita explicitamente a Porfirio como interprete de Daniel es d fil6sofo Eudoxio, aunquc
'' C.!. Neumann (eel.), Iuliani imjJeralorls lihrorum contra Chrlstianos quae supersunt. Leipzig, 1880 Harnack sostiene que Eudoxio conod{) a Porfirio a traves de Arolinar.


- H2- -H.)-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

do anticristiano de Porfirio, sino Sabre la moderaci6n, segun Harnack no sabemos


r !
Epist. 70 (ad Magnum), 3: Han escrito contra nosotros Celso y Porfirio. AI pri-
TESTIMONIOS

nada. Sobre el hecho de que Diodoro tuviera conocimiento indirecto del Contra mero ha replicado vigorosamente Origenes y a] segundo Metodio y Apolinar. Entre
Christianos cf. fr. 12 (93 H). estos Origenes ha escrito ocho libros, Metodio lleg6 hasta las diez mil lineas, Eusebio
y Apolinar redactaron respectivamente veinticinco y treinta vol(unenes. Lee estas
obras y nos encontraras, en comparaci6n con ellas, sumamente ignorantes.
XV Epist. 84 (ad Pammachium et Oceanum), 2: Vigorosisimos libros contra Porfirio
Macario Magnes escribi6 Apolinar.
Macario Magnes (c. 400) y refut6 los argumentos de Porfirio en su Praef. ad transl. libri Daniells ("Vulgata"): De las objeciones alegadas por
'AnoKpLTLKOS' MovoyEvTjs-, conservado en un manuscrito. El resumen en dos libros Porfirio contra este libro sobre Ia base de este profeta son testimonios Metodio,
de la obra de Porfirio probablemente ya estaba redactado c. 300H'. Eusebio y Apolinar, quienes replicaron con millares de lineas a la locura de ague!. Si
hemos satisfecho al menos la curiosidad del lector, no lo se. Os ruego, pues, Paula y
Eustaquio, que supliqueis por mi al Senor, a fin de que, cuanto tiempo permanezca
XVI yo en este cuerpecillo, escriba algo grato a vosotros, (nil a Ia Iglesia, digno de Ia pos-
teridad. No me interesan los juicios de los contemporaneos, ya que se decantan a una
Juan Crisostomo
parte u otra por amor u odio.
Chrys. Hom. VI 3 in 1 Ep.Cor.: "Los seguidores de Celso y su discipulo batane-
ota''.- Sermo in h. Bahvlan et contra Iulianum et ad Graecos c. 2: "Mas tales el escar- Adv.Ruftn. II 33: Ha afirmado que Porfirio ha dicho muchas cosas contra este pro-
nio de las obras por ellos escritas que Ia mayor parte de libros hace tiempo que han feta (sc. Daniel) y ha convocado como testigos de este hecho a Metodio, Eusebio y
desaparecido y han sido destruidos. Y si tu te encuentras alguno preservado, es entre Apolinar, quienes respondieron con muchos millares de lineas a su locura, de ahi que
los cristianos entre quienes lo encontraremos." 17 no se me pueda acusar de que en mi pequeflo prefacio yo no haya escrito contra los
libros de Porfirio.

Adv.Rufin. III 42: jCuantos de nosotros han escrito contra Celso y Porfirio, hom-
XVII bre sumamente impio!
Jeronimo In GaL (adEp.Gal. 2.11 ss.): A Porfirio, si Cristo lo mandara, lo combatiremos en
Hier. vir. ill. Prol.: Conocen Celso, Porfirio, Juliano, perros rabiosos contra Cristo, otra obra.
cuantos y cuales hombres habian fundado y constituido Ia Iglesia, etc.

Vir. ill. 55 s.: cf. fr. 23 (39 H). XVIII


Vir. ill. 81: Eusebio Cesar, Contra Porfirio -que en el mismo tiempo escribia en
Rufino
Sicilia, seg(m algunos piensan- XXV Libros '"- Rufin. ApoLadv.Hier. II 9: Incluso sobre Porfirio deberia haber calla do''', que es
un enemigo particular de Cristo, que intent{> en Ia medida de sus posibilidades, des-
Vir. ill. 83: Metodio, obispo de Licinia y posteriormente de Tiro, escribi6 con esti-
truir completamente Ia religi6n cristiana con sus escritos, al cual este se vanagloria de
lo claro y adecuado los libros Contra Porfirio.
tenerlo como introductor y maestro en L6gica. No se puede argumentar que anterior-
Vir. ill. 104: De Apolinar de Laodicea subsisten sus 30 Iibras contra Porfirio, los mente no lo hubiera estudiado 20 iD6nde te ha guiado el perfido (sc. Porfiriol sino a
cuales entre otras obras suyas son dignas de Ia maxima consideraci6n. ague! Iugar, donde el esta, doncle hay llanto y crujir de dientes'

Epist. 48 (ad Pammachium), 13: Origenes, Mctodio, Eusebio, Apolinar escribie- II 10: Tu te vanaglorias de tener no a Pablo sino a Porfirio como introductor, siguien-
ron muchos millares de lineas contra Celso y Porfirio. Considerad con que argumen- do al propio Porfirio, quien escribi6 contra Cristo y contra Dios libros impios y sacrile-
tos y con que insidiosas cucstiones cllos demolieron Jo que los otros urdieron con gos, y por el, como ttl afirmas, introducido te precipitaste en este abismo de blasfemia.
espiritu diab6lico y c6mo se vieron forzados no a decir lo que pensaban sino lo que
II 12: iPor que por Ia lsaw>ge de Porfirio no hemos siclo introduciclos en la L6gica'
debian con Ia lengua de los gentiles.
Tu, segun veo, clamas junto con aquellos que dicen "No a este, sino a Barrab{ts" 21 •

](, Cf. nota a! test. V Sohn.:- Macario Magnes, vease Ia introducci6n, pp. 29-41 llJ Jer6nimo en epist. '10 ad Dumnivnern ir(micamente hahia escrito: ''en vano a ml el docto maestro
17 me introdujo en Ia L()gica por medio de Ia Jsa!{o!{c' de Porfirio.''
Cris(>stomo, tenia nmocimiento de cscritos anticristianos que no hahian skio destruidos y eran
20
conservaclos por c:ristianos. Para d apelativo de "Bataneota" aplicado a Porfirio cf. frs. 1 y 39. Jer(mimo estudi6 griego ya de mayor.
21
Harnack deduce que dificilmente Jer(mimo tendria en sus manos Ia ol>ra de Porfirio. Cf. Hicr. <pist. H3.3.

-fH-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS TESTIMONJOS

Pues tu Porfirio, dimelo, te lo ruego, ,.:que te ha ensenado, el que ha escrito volume- Epist. 118 (ad Dioscorum) 5. 33: Entonces 2 ' Ia escuela de Plotino floreci<> en
nes de hlasfemia contra los cristianos y contra nuestra religi{m? c:Que cosa te han ense- Roma y tuvo muchos condiscipulos de gran inteligencia y talento. Pero algunos de
nado estos hombres buenos, de los que tanto gustas, uno experto en idolos de demo- ellos se depravaron por su curiosidad por las artes magicas, mientras que otros, cono-
nios y otro, como tu dices, en Ia sinagoga de Satanas? Nada, s6lo eso en lo que ellos ciendo al Senor Jesucristo, su verdad y su sahiduria inmutable, que intentaban alcan-
tenian competencia. En efecto, Porfirio te ha ensenado a hablar mal de los cristianos zar, se pasaron personalmente a su milicia.
a ofender a las virgenes, a los mesurados, a los diaconos, a los sacerdotes y a
con sus libelos a todo grado y orden. Civ. VII 25: Porfirio, famoso fil6sofo.

II 13: Las heridas de eJ (sc Jeronimo), con tal fin Porfirio afilaba cotidianamente Civ. VIII 12: Entre los plat{micos son muy famosos los griegos Plotino, Jamblico,
el estilo de eJ (sc. Jer6nimo), no lo obviemos. Porfirio.

II 29: Son estas todas tus agudezas, recolectadas del ingenio de Alejandrd', de Civ. XIX 22: Fil6sofo famoso, gran fi16sofo de los gentiles, doctisimo fi!C>sofo, aun-
Porfirio y del propio Arist6teles. que acerrimo enemigo de los cristianos.
Civ. XXII 44: Porfirio, famosisimo fi16sofo de los paganos.
XIX Civ. XXII 27: Algunas cosas por separado dijeron Plat6n y Porfirio, las cuales si
Filostorgio pudieran concertar entre si, quizas resultarian cristianas.
Philost.HE p. 115 Bidez: Apolinar, que escribi6 contra Porfirio, super6 en mucho Civ. X 28: [En referenda a Porfirio] Situ hubieses amado de verdad y sinceramente
a Eusebio, quien polemiz6 contra el (sc. Porfirio), super6 tambien a Metodio, que se Ia virtud y Ia sabiduria, habrias conocido a Cristo, virtud de Dios y sabiduria de Dios,
emple6 con celo contra Ia misma doctrina. y no te hubieras apartado de su muy provechosa humildad, inflado de orgullo de vana
ciencia. Tu no crees que este sea Cristo; lo desprecias a causa del cuerpo que ha reci-
HE p. 130 (en parafrasis de Focio): Tambien este autor (sc. Filostorgio) dice que
bido de una mujer y a causa del oprobio de Ia cruz 2".
contra Porfirio y en defensa de los cristianos compuso refutaciones 2"-
Serm. 142.6 s.: Su gran fil6sofo Porfirio, que vivi6 en tiempos ya cristianos y fue
enemigo acerrimo de Ia fe cristiana, ruhorizandose por sus propios delirios, cogido en
XX varios puntos por los cristianos, dijo: "Hay que huir de todo cuerpo."
Socrates Retract. II 57 ad epist. 102: Entretanto fueron enviadas por mi a Cartago seis
Socr.Sch. HEm 23: Y ahora Ia misma experiencia le ha pasado a Porfirio (sc. que cuestiones, que propuse a cierto amigo, a! que anhelaba hacer cristiano, a fin de que
a Juliano). En efecto, recihiendo golpes por parte de algunos cristianos en Cesarea de las resolviese contra los paganos. El dijo· que algunas de elias habian sido propuestas
Palestina y no pudiendo soportar Ia c6lera, pues estaba poseido por Ia melancolia, por el fil6sofo Porfirio 27 Siculo, cuya fama es enorme.
abandon6 el cristianismo y por odio hacia aquellos que le hahian golpeado, se puso
a escribir blasfemias contra los cristianos. Fue refutado por Eusebio de Pamfilia, quien
ech6 abajo su obra. XXII a.
Policronio
Socr.Sch. HE III 23: Sino las hubieran leido superficialmente '', Juliano y Porfirio 2

las habrian aceptado de grado, habrian dedicado sus disquisiciones a otros temas y Cf. test. XIII (Apolinar)
no se hahrian puesto a escrihir sofismas blasfemos.

XXIIb.
XXI Cirilo de Alejandria
Agustin
Cyr. Contra Iulianum I, p. 19: Porfirio, famoso en Ia cultura mundana, era insig-
Aug. cons. euang. I 15 (23): Porfirio Siculo en sus libros ... ne entre ellos.

25
22 Cuando ya d nombrc de Cristo se difundia entre Ia admiraci{m y la perturbaci6n de los reino,..., terrenos.
De Afrodisiade. 26
Difilmente, piensa Harnack, Agustin hahria conocido algo en su juventud de Porfirio. El tcxto indica
Harnack piensa que estc testimonio indica que la ohm de Porfirio no habia desaparecido complctamente de s6lo que Porfirio, no obstante su aparente saber, ignora lo fundamental: Cristo.
Ia circulaci6n. Tamhien piensa que en Iugar de rcfutaciones podian trJtarse de !Jisputationcs. 27
24 Agustin tendria en sus manos divcrsos escritos de Porfirio, pen> nola obr..t anticristiana espedfica.
La exposici6n apologCtica relativa a la.'-1 incohercncias y contradiccionc.'-1 Uc las Escrituras. Agustin conoo:ria las refutaciones griegas. Dl.:' cualquier forma el de HipotKt tenia en gran estima a Porlino

-H6- -H7-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

III, p. 87: Porfirio, el padre de la desenfrenada locuacidad contra nosostros.


T XXVIb
9E0h0ci>IA, probablemente de Aristocrito
TES'nMONIOS

xxm I (saec. V), Excerpta


Teodoreto 2"
Aristocr., Tbeosopbia, excerpta en Xpl]<Jj.I.OL nllv 'E:U'Ilvwv llEwv 85, Buresch,
Thdt. Affect. II, vol. 4, p. 705 Schulze: Aquel Porfirio, que desencaden(J contra Claros 1899, p. 124, 9c ss.: Porfirio nacio tras el inicio de nuestra era, y por las
nosotros una guerra encarnizada. noticias transmitidas, segun han narrado los santos, golpeado por ciertos cristianos
en Cesarea de Palestina por cuestiones particulares hizo apostasia de nosotros.
Vol. 3, p. 777: Porfirio, el enemigo de la verdad. .Avido de dinero, tom6 por esposa a una mujer, madre de cinco hijos, anciana ya y
Vol. 10, p. 12: Porfirio, implacable adversario nuestro 2''- hebrea 3 "-

XXIV XXVIc
Teodosio II y Valentiniano, emperadores Eudoxio el Filosofo
Teodosio y Valentiniano (ann. 435; Codex Iustinianus I 5.6): Como los arrianos Este desconociclo comentarista de Daniel, que escribi(J en un periodo no anterior
reciben su nombre de una ley de divina memoria de Constantino y los porfirianos de a mediados del V y del cual no sabemos mas que Ia catena de Daniel publicada por
Porfirio dado que profesan similar impiedad"', asi los secuaces de Ia nefanda secta de Mai (Scripta Vett. Nova Col!. I 2), puede constatar que Ia alusi6n "del pequeflo cuer-
Nestorio se denominan Simonianos. no" referente a Antioco Epifanes, quizas fuera interpretad6n del "necio Porfirio".
Harnack excluye que Eudoxio haya conocido directamente a Porfirio y Ianza Ia hip(J-
Teodosio II y Valentiniano (ann. 448; Codex Iustinianus I 1.3): Ordenamos que
tesis de que lo habria conocido a traves de Apolinar 5 '
toda Ia obra escrita de Porfirio" a impulsos de su demencia contra Ia piadosa religi6n
de los cristianos sea entregada al fuego en cualquier Iugar que se encuentre; quere-
mos, en efecto, que todos los libros que promuevan Ia c6lera de Dios y daflen las
almas no lleguen a oidos de los hombres. XXVII
Elias el Filosofo
Elias, in Porpb. p. 39 Busse: En su viaje a Sicilia Porfirio observ6 los crateres
XXV
de fuego del Etna, preciso es que el fil{Jsofo ame los espectaculos de Ia naturale-
Vicentius Lerinensis za5'.
Vicent. Ler., Commonit. I 16.23: Dice, en efecto, aquel impio Porfirio que, atra- XXVIII
ido por Ia fama de este (sc. Origenes), fue a parar a Alejandria, casi muchacho, y que
alii ya le vio viejo, mas claramente era aquel tal y tan grande, que habia fundado Ia
David el Filosofo
ciudadela de todo el saber. David, in Porpb. p. 92.3 Busse: Respecto a ellos, me refiero a Porfirio y Jamblico,
dijo Ia Pitia: "divinamente inspiraclo el sirio, de m(!ltiples conocimientos el fenicio".
XXVI a Fenicio y de multiples conocimiento dice de Porfirio (que era fenicio) y divinamente
Nemesio de Emesa inspirado de .Jamblico (que este era sirio). Divinamente inspirado ella lo dice porque
era versado en las cosas inspiradas.
Nemes. 3, p. 42.22-23 Morani: Testigo de ello es Porfirio, quien movi{J su len-
gua contra Cristo.

2
H Cf. etiam Thdt. A.ffect. 1.14.4: "Dicen que cllos aprcndieron no s6lo de los egipcios, .sino tambiCn dt•
5
los hebreos lo rdativo al autl'ntko Dios. Y esto lo ensefla.. Porfirio, rahioso en venlad." Cf. A. L SegUn Harnack, esta noticia no rroccdc de LI Historia edesidstica de S<'>crates, sino de Ia ohra anti-
Liguiti, en Corpus dei papirifilo.•;(dlci greci e lalini ... Testi e Jessicu nei papiri di cultura ureca e lati- porfiriana de Eusebio. En el texto pn.:dominarla Ia basta con leer Ia J.:,jJisluio ad
na. Florencia. 1999, 1.1., pp. 623-633 Marceiiam de Porfirio. En cuanto a hi informaci6n dl:' que dla tenia cinco hijos. es cran m[ls:
2
" Seg(m Harnack, del texto no se deduce que Teodoreto tuviera un conodmiento aut6nomo de la ohra cinco varone.s y dos hemhras. Tal error procederia d<: Eusebio, que ,<-,e lo transmitirfa tamhiL-n a
de Porfirio. Es muy dudoso que conociera el Contra Christiano.\·, a no ser a traves de Eusebio. Eunapio. En cuanto a que era hebrea, estc texlo es Ia (mica Fuente.
33
3
° Cf. test. IX. Cf. test. XIII
31
El ··cualquier otro'. como mostr(> Nelllnann, es un ailaditlo posterior. cr. Ammonius, inflorph_vrii /saRogen (eel. Busse, 1H91) p. 22: "Era maestro de C:risaorio y ll' gui<') en
sus estudios Debia, pues, indagar el fuego dd Etna y viaj<'), etc.''
-HH-


_A.__

I
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

XXIX
Escoliasta de Luciano
Cf. H. Rabe, ScboL Luc., Peregr. II p. 216 (1906): Sin pudor alguno, como el
perro a quien no disgusta su propio v6mito, algunos, entre los cuales, por ejemplo,
se encuentra Porfirio el fenicio, se inclinaron a Ia antigua superstici6n, mientras que
otros, como el egipcio Origenes, se volvieron bacia nuestra religion.
Fragmentos

ANASTASIO SINAiTA
1 (65 H). Anastasius Sinaita, Viae dux aduersus acepbalos (oorry6s) 13 (vol.
89, col. 233 Migne): MaHov 8E, w<; ¢TJO"LV (> BaTaVEWTT]S' 6 Nwp6s-, ELlnTEp av8pwnos-
1TlOTEu8fivm 6 'lT]ooDs-, 8ta T[ [J.aAAov ouvl)yayEv EK mivTwv Twv E'8vwv t'v
l:uDv 'lou8a[ous-, Kal "EAAT]Va<;, wonEp t'nl DEVTTJKOoT(j TIETIOLKE; Kal oi!Tul<;
opwvTWV 1TclVTWV KaTfiA.8EV oupavoD av8pwnos-, W01TEp w'AAEl KQTEPXE09m 8EUTEpq
rrapouo(q QUTOV;

Sin embargo, como afima el nuevo Bataneota\ si Jesus pretendia que se le creye-
ra un hombre sohrehumano, que no congreg6 mas bien en Si6n a judios y hele-
nos de todos los pueblos, como hizo en Pentecostes, y asi, a Ia vista de todos, des-
cender del cielo como hombre tal como habra de descender en su segunda venida 2 ?

ARETAS DE CESAREA
2 (66 H). Arethas Caesariensis,'IouA.tavoi) EK Tclv KaTa Tclv a:yl.wv EUaYYEALwV TOU
XpLOTOU A.i]pwv KaL TOlrrWV avaTponi], I pp. 221-225 Westerink: 'DpwTOV [lEV 01TWS'
a[J.apTlav 6 Tov 8Eov A.Oyos-, ahws- noA.A.o"is- [lEV naTpoKTovlas-, noA.A.o'is- 8E: rrm8oKTovlas-
YEV6[J.EVO<;, civayKa(o[J.Evwv Twv civ8pwnwv T\ Tcils- naTp[ms- f3oTJ8E'iv Kal Tfi<; atulVOS'
aunJ'i:<; EUoEf3ELa<; rrapa8E80[J.EVT]S' civTEXEo8m T\ KmvoTo[J.[av TUUTT]l! npoo[Eo8m.' ..
OuKOUV EVcl[llAAO<; Mwuofis- T4i owTfipl, a,\,\' ou8' Eyyus- TCJS 1TEpl TCJ KpELTTOJ!
E'rrayyEA.las-· ou8' civmpETT]S', W<; <P\ls-, 'IT]OOUS' Tfi<; U[J.UpTias- TfAElOTT]pLcioa<;
TOUTT]V KUTELAT]1TTaL.

"Para empezar, ;.c6mo podia guitar el pecado el Verbo de Dios' si El fue para muchos
motivo de parricidio y, para otros muchos, de infanticidio', cuando los hombres se vie-
ron forzados o bien a apoyar Ia tradiciones paternas y a atenerse a Ia religi6n heredada
desde el principio o bien a adherirse a esta innovaci6n?" ... Luego no es comparable
Moises a nuestro Salvador, sino que ni estuvo cerca de sus promesas de mejoras ni .JestiS
vino a guitar los pecados, segun dices, sino final los hizo proliferar.'

1
Seg(m Harnack, Juliano de Halicarna.so, el monofisila, califkado aquf de un "nuevo Porfirio". J'jra cl
apelativo "batancota" cf. fr. 39.
2
Act.AjJ. 2.1".
' Ev.Jo. 1.29
' /<'t1.Mat1 10.21
' EjJ.Rom.

--90- - ')1 -
PORFIRIO DE TIRO CONTRA I.OS CRISTIANOS
l
I FRAGMENTOS
!
I
AGUSTIN Cristo? Dejando de !ado, dice, los tiempos anteriores al reino del Lacio, admitamos
que del mismo Lacio arranca, por asi decirlo, el origen del genero humano. 7 En el
3. (92 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos mismo Lacio, antes de Alba, ya se honraha a los dioses. Y en Alba, del mismo
expositas continens), 2: Requirunt de duabus resurrectionibus quae conveniat pro- modo, estuvieron vigentes las practicas religiosas y los ritos en los templos. No fue-
missae resurrectioni, utrumnam Christi an Lazari? 'Si Christi', inquiunt, 'quomodo ron menos los siglos, mas bien un huen n(Imero de ellos, en los que Ia misma Roma
potest haec convenire resurrectioni natorum ex semine, eius qui nulla seminis condi- vivi6 sin ley cristiana. i.Que fue, dice, de tantisimas almas carentes de toda culpa si
tione natus est? si autem Lazari resurrectio convenire asseritur, ne haec quidem con- precisamente aquel en quien habian de creer no le habia ofrecido aun a los hom-
gruere videtur: siquidem Lazari resurrectio facta sit de corpore nondum tabescente et bres su venida? Tambien el mundo entero, con Ia misma Roma, coincidi(J en los
de eo corpore, quo Lazarus dicebatur, nostra autem multis saeculis post ex confuso ritos de los templos. i.Por que, dice, quien se llam{J 'Salvador' se mantuvo apartado
eruetur. deinde si post resurrectionem status beatus futurus est, nulla corporis iniuria, durante tantos siglos? Y que no digan, afirma, que Ia antigua ley de los judios se
nulla necessitate famis, quid sibi vult cibatum Christum fuisse, et vulnera monstravis- ocup6 del genero humano: Ia ley de los judios apareci6 mucho tiempo despues y
se? sed si propter incredulum fecit, finxit; si autem verum ostendit, ergo in resurrec- estuvo en vigor en Ia exigua regi6n de Siria, para pasar tambien despues, es cier-
tione accepta futura sunt vulnera.' to, al territorio de Italia, pero con posterioridad a Cayo Cesar o por lo menos hajo
su reinado. i.Que fue, por lo tanto, de las almas romanas y latinas que se vieron pri-
Indagan cual de las dos resurrecciones es Ia que se corresponde con Ia resurrec-
vadas de Ia gracia de Cristo, que aun no habia venido, hasta el tiempo de los
ci6n prometida, si Ia de Cristo o Ia de Lazaro. "Si es Ia de Cristo, dicen, iC6mo puecle
Cesares?
corresponder esta con Ia resurrecci(m de los nacidos de Ia carne, si El naci6 sin esa
condici6n de Ia carne? Si se afirma, en cambio, que Ia que se corresponde es Ia de 5 (79 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos
Lazaro, tampocc> esta parece adecuacla, puesto que Ia resurrecci6n de Lazaro se pro- expositas continens), 16: 'Accusant', inquit [Porphyrius], 'ritus sacrorum, hostias,
clujo desde un cuerpo que aun no estaba en descomposici6n y que era identificable thura et caetera, quae templorum cultus exercuit, cum idem cultus ab ipsis, inquit, vel
como el de Lazaro, mientras que Ia nuestra sucedera muchos siglos despues y desde a Deo quem colunt exorsus est temporihus priscis, cum inducitur Deus primitiis eguis-
un cuerpo indefinido. Ademas, si despues de Ia resurrecci{m nuestro estaclo tendra se.'
que ser de hienaventuranza, sin injuria de cuerpo, sin necesidad de hamhre, i.que
quiere decir que Cristo comiese y mostrase sus hericlas? Si lo hizo a causa de un incre- Denuncian, dice [Porfirio], los ritos sagrados, las victimas, el incienso y todas las
dulo, fingi{;; pero si lo que ensefl6 era verdadero, en Ia futura redenci6n habra heri- practicas cultuales de los templos, cuando este culto se origin(> por ellos mismos o
das." por el Dios al que adoran, desde los primeros tiempos, cuando se supone que Dios
necesitaba de primicias.
4 (81 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos
expositas continens), 8: Item alia proposuerunt, quae dicerent de Porphyrin contra 6 (91 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos
Christianos tamquam validiora decerpta. 'Si Christus se', inquiunt, 'salutis se viam elicit, expositas continens), 22: Iam nunc deiilcle videamus quale sit quod de mensura
gratiam, et veritatem, in seque solo ponit animis sihi credentibus reditum, quid ege- peccati atque supplicii proposuit, sic Evangelio calumniatus: 'Minatur', inquit, 'Christus
runt tot saeculorum homines antes Christum? ut climittant, inquit, tempora ante Latium sihi non credentibus aeterna supplicia; et alibi ait: In qua mensura mensi fueritis,
regnatum, ab ipso Latio quasi principium humani nominis sumamus. in ipso Latio ante remetietur vobis. satis, inquit, ridicule atque contrarie: nam si ad mensuram redditu-
Alham dii culti sunt. in Alba aeque religiones ritusque valuere templorum. non pau- rus est poenam, et omnis mensura circumscripta est fine temporis, quid sibi volunt
ciorihus saeculis ipsa Roma Iongo saeculorum tractu sine Christiana lege fuit. quid, minae infiniti supplicii?'
inquit, actum de tam innumeris animis, quae omnino in culpa nulla sunt, si quidem Veamos ya que es lo que propuso sobre Ia medida del pecado y del castigo tergi-
is, cui credi posset, nondum adventum suum hominihus commodarat? orhis quoque versando de este modo el Evangelio: "Cristo amenaza -dice- con suplicios eternos a
cum ipsa Roma in ritibus templorum caluit. quare, inquit, salvator, qui dictus est, sese los que no creen en El, mas afirma en otro Iugar que 'con Ia medicla con Ia que midie-
tot saeculis suhduxit? sed ne dicant, inquit, lege Judaeorum vctere hominum curatum reis, sereis medidos'"- Ello, dice, resulta bastante contradictorio y ridiculo, pues si se
genus; Iongo post tempore lex Judaeorum apparuit ac viguit angusta Syriae regione, ha de dar Ia pena segun Ia medida y toda medida esta circunscrita en un limite de
postea vero prorepsit etiam in fines Italos, sed post Caesarem Gaium aut certe ipso tiempo, i.que sentido tienen las amenazas de un suplicio eterno?".
imperante. quid igitur actum de Romanis animis vel Latinis, quae gratia nonclum adve-
nientis Christi viduatae sunt usque in Caesarum tempus?' 7 (85 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos
expositas continens), 28: Post hanc quaestionem, qui eas ex Porphyrin proposuit,
Plantearon tamhien otras cuestiones significativas de Ia polemica anticristiana de hoc adiunxit: 'Sane etiam de illo', inquit, 'me dignaberis instruere, si vere dixit
Porfirio, seleccionadas por su mayor solidez: "Si Cristo, dicen, se proclama 'camino de Salomon: Filium Deus non habet'.
salvaci6n', 'gracia' y 'verdad', y para las almas que creen en El situa en si mismo el
camino de retorno'', i.C6mo se las arreglaron los hombres de tantos siglos antes de
ve en esta alusi6n occidental un rasgo poco porfiriano y, por lo tanto, una interpolaci6n.
(
1
Eu.Io. 14.6 " Ev Matt 7 2 Ev Luc 6.38.

-92- j ' -93-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

Despues de esta cuesti6n, el que, tomandolas de Porfirio, las habia planteado,


afiadi6 lo siguiente: "Sin duda tampoco te importara informarme, dijo, si en verdad
r FRAGMENTOS

KQL TCJV OLcil3oAov· Kal ii EAEYOflEll f}f.LElc;' 1TEpl TOU aun)c; lTEpl TOU "EKTopoc;,
Kal ii TIEpl Tou X(pwTo)u, avToc; lTEpl 'AXLAAEwc;· Kal OVVEXPGTO Tal:c; TOLUVTmc;
Salom6n afirm6 que 'Dios no tiene Hijo."' 9 on· 'npo ElTLKPUTrJOEWc; TOU 'AXlAAEWc; Ef3pEv8vETO KUTa lTUllTWIJ <'> "EKTwp Kai
8 ( 46 H). Aug. epist. 102 (ad Deogratias, sex quaestiones contra paganos
i rravTwv ovvaTwTEpoc; EVOf.Ll(ETo. VTIEp Tou 8wf3aAELJJ OE TOUTO E!no(EL'. woE ouv n1
dvaywyfic; 1TE1TUVTUL.
expositas continens), 30: Postrema quaestio proposita est de lona, nee ipsa quasi
ex Porphyrin, sed tamquam ex irrisione paganorum; sic enim posita est: 'Deinde quid Porfirio, en efecto, queriendo acusarnos de que, en Iugar de adaptarnos a Ia Jite-
sentire', inquit, 'debemus de Iona, qui dicitur in ventre ceti triduo fuisse 1 quod cinLeavov ralidad, forzamos los sentidos y las alegorias, alude a! pasaje homerico de Aquiles y
est et incredibile, transvoratum c"um veste hominem, fuisse in corde piscis. aut si figu- Hector Y lo alegoriza en el sentido de que son Cristo y el diablo, y lo que nosotros
ra est, hanc dignaberis pandere. deinde quid sibi etiam illud vult supra evomitum deciamos respecto a! diablo, el lo dice respecto a Hector, y lo que deciamos respec-
Ionam cucurbitam natam? quid causae fuit, ut haec nasceretur? hoc enim genus quaes- to a Cristo, el lo dice respecto a Aquiles. Incluso se sirve para el!o de las siguientes
tionis, multo cachinno a paganis graviter inrisum animadverti. · palabras: "Antes de Ia victoria de Aquiles Hector se pavoneaba ante todos y se consi-
La ultima cuesti6n propuesta es sobre Jonas, y casi no parece tomada de Porfirio deraha mas poderosos que todos los demas. Pero ello lo hacia calumniar." Asi pone
termino a lo del sentido.
sino de una burla pagana. Asi es, en efecto, como se plantea: "Entonces, ,:que debe-
mos pensar de Jonas", dice, "de quien se dice que pas6 tres dias en el vientre de una
ballena? 10 Pues es apithanon1 ' e increible que un hombre fuese devorado vestido y
11 (-). Didymus Caecus, Commentarii in Psalmos 43.2: ov
rr[avTo]c; yap i'anv
;,ouTo :tnELll, Tou ,npoa8T\KTJV uhc>c; 1[8]E[6]8Ev. Taum E'v [v0 o
permaneciese en las entrafias de un pez; pero si se trata de una alegoria, dignate EXWV kAEyEv)· "o EXWll wTa ciKOvELv aKOVETw". ou rrcivTEc; OE Eixov Ta aKouovTa 1 Twv
explicarlo. Por otro !ado, t:que quiere decir que sobre el v6mito de Jonas naci6 una 'lfJaou EmKdKUAVflfl]Evwv A6y4)[v, Twv] Ell napaf3oAal:c; cinayyEAAOf.LEvwv A6ywv. i>8Ev
calabaza? i.Que motivo hay para que esta naciese?". Me he dado cuenta de que este EflclllTJ nop<jlvpLOc; I Kal EV TOVTL\). "o 8E6c;, EV TOle;' walv [r]Kouaafl]Eil".
tipo de cuestiones hacen reir a carcajadas a los paganos. 12
No es propio de cualquiera decir esto, sino del oido que recibe ayuda de Ia divi-
nidad. Teniendo esto en mente el Salvador decia: "el que tenga oidos que oiga."" No
DIDIMO EL CIEGO todos tenian los oidos prestos a las palabras veladas de .Jes(ts que escuchaban, las
palahras que se expresaban por medio de parabolas. Esta es Ia raz6n por Ia que per-
9 (-). Didymus Caecus, Commentarii in Job 10.13: ao<jl((ovTm yap TLVEc;, wv di6 Ia cabeza Porfirio tambien en este pun to. "Dios, en nuestros oidos oimos."
EOTL KUL nop<jlvpLOc; KUL Of.LOLOL, i\n El 1TQVTQ ouvaTa Tt\i 8(E)0, KUL TO ti!Evaaaem, KQL
Et navTa 8vvaTa Tt\i nwT0, 8vvaTm Kal KALVTJV KUL dv8pwrrov
Algunos imaginan, entre los que se hallan Porfirio y similares, que si todo es posi- DIODORO DE TARSO
hle para Ia divinidad, tamhien lo es el mentir, y si todo es posible para el fie!, tam- 12 (93 H). Ps.Iust. (Diod.Tars.) Qu.Gent. XIV, XV (p. 320 Otto): Et ¢8EipETUL To
bien puede hacer una cama y hacer un hombre. TOU e;ou, TLVOc; KUKLQ. ¢8EipETUL, TOU lTOlrJOUVTO<; TOU yqov<hoc; Tj
10 (-). Didymus Caecus, Commentarii in Ecclesiasten 9.10cd: nop<jlupwc; youv ;,LVoc; VlTEVQIJT,lOV YLllOf.LEVOV Tt\i rrmT]aavn; i\ Tl 8' av QVTWV V1T08Wf.LE8a,
eEAwv EVKUA[E1v i}iJ-"ill (\n np(>c; pfJ]To"ic; civarrAciTTovTEc; civaywyac; KUL ciAA[TJ)yop(ac; on Tov TIOLTJaavToc; TJ KUKLa. ELTE yap To yEyolloc; 8Lci nva Efl<jlvToll E'avTou KaKiav
[E'v]Sa 6 'AXLAAEiJc; Kal "EKTwp f.LVTJflOVEVETUL, rJAATJYOPTJOEV <jlr]aac; np<)c; Tov X(pwTov) noLr]aac; ahLOc;, i\TL TOLOUTOll auTo ElTOLTJOEV, waTE urroALf11TallEa8m
o
Ell avT0 KaKoll TL. ELTE EaT( TL VlTEllavT(ov Tt\i rrmT]aallTL, Kal ovTwc; KUKLa Tou
8ta To 8vvaaem KaTaKpaTELll Twv EVallTLwv· ELTE EK Tou
'
1
Ec. 4.H. T] 1Tp00TJAOV we; UVTCl<; 6 KaK6c;. Et &1:, ¢TJOL, au\ovc; av(aTaaem ToiJc; TETEAEUTTJKOTU<;,
10
Ev.Jo. 2.1 dno8avEI:v Etc; 8ciAaTTav, ELTa TOUTov imr> txeuwv,
11
En griego en el texto de Agustin· "no convincente". V1TO UAAWll av8pwnwv Ota flEOWV TWV txevwll, rrwc; av civaAcil3m Tac;
12
Cf. Bier. irl Ion. 2.1: Nee iP,noro, quosdam fore, qui bus incredibile uideatur, tribus diebus ac noctibus ;ac; de; aA"-ovc; dv8pwnovc; dva8a1TallTJ8ELaac;; yap TOUTOI! dvciyKTJ napa Tac;
in utero ceti irl quo naufragia diP,erehantur bomirwm potuisse seruari. Qui utique aut fideles eru_nt ac; E'¢ayoll oi UAAOL dv8pwrroL OLa f.LEOWV TWJJ txeuwv, Ka8wc; 1TOAAaKtc;
aut infideles ... ( "Y no ignoro que habr:.l algunos a los que les parezca increihle que un homhre puche- ELPTJTUL, EKEivovc;, flEATJ Twv E'avTwll aapKwv dnmTOVf.LEvovc;, drro8E'a8m Kai EAAL1TE'ic;
ra sohrevivir durante trcs elias y tres noches en d vientre de una ballena en el que se digcrian los
yEvE'a8m, '(va U1T01TATJpwawm TO EAAEllTOV TWV vn' QVTWV cio(Kwc; KUTaf3pw8E!!TWll.
naufragios. Pues bien, csos ser:Jn crcyentes o no crcyentes ... "); Aug. epist. 102.32: et tamen si hoc
quod de Jona scnjJtum est, Apuleius Madaurensis, vel AjJollunius 7_'yaneus .fecisse diceretur, ... si
Si ;e destruye lo que viene de Dios, ide qui en es Ia mal dad que origina esta c!es-
istis, ut dixit, quos maP,o..,- vel philosofJbos laudabiliter nominant, tale aliquid narraretur, non iam
huccis creparet risus, sed ita rideant Scrtpturas nostra: quantum pos. .;unt, rideant. ("Pero sm truccton, del creador, de lo creado o de algo exterior que le es contrario a! creador?
embargo. si esto que se cuenta sobre Jonas se clijese de Apuleyo de Madaura o de Apolonio de Sea cual sea nuestra postura, es evidente que Ia maldad es del creador, pues si con-
Tiana, ... si algo as:i se contase :-.obre estos a los que llaman elogiosamente 'magos' y 'fil6sofo.s', ya no l

reventaria de risa su boca, sino de orgullo. iQue se rian, pues, de nuestras Escnturas 1 1Que se rian ; H

«>do lo """ pcoed,.o!'l _ 0· - -


M o" 11 1\ 13 ''· '" '-<
1 -9'i-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

viene destruir lo creado por una maldad que le es connatural, el culpable es el crea-
dor, porque lo cre6 de tal manera que dejo en ello algo malo, y si existe algo exter-
no que le es contrar·io al creador, tambien se debe a la maldad del que lo ha creado,
r
[
cada uno, al toparse con las palabras de la verdad, a causa de su propia ceguera e
ignorancia, a Ia hora de hablar de este punto concreto, decian: ",:C6mo es posible que
el nacimiento en Belen, Ia circuncision a! octavo dia, el viaje a Jerusalen despues de
FRAGMENTOS

por su incapacidad de dominar a sus contrarios. Y si la maldad procede del creador, la cuarentena, y los episodios de Sime(m y Ana tengan Iugar el mismo dia, si es ver-
es evidente que ei mismo es el mal. Si es preciso, dice, que los difuntos resuciten dad que en Ia noche del nacimiento, dicen, se le aparecio un angel, despues de la
incolumes, en el caso de que un hombre muriese en el mar y se alimentasen de ellos particla de los magos que habian venido a adorarlo, le abrieron sus morrales y, segun
peces para despues, a traves de los peces, alimentarse de eJ otrcJs hombres, ,;como dicen, les ofrecieron sus clones'"? El' 7 dice que apareci6 un angel que decia ... Si, pues,
recobraria ese hombre su carne, que habria sido nuevamente consumida para formar en la misma noche en que naci6, fue llevado a Egipto y alii permaneci6 hasta que
parte de otr<Js hombres? 0 bien sera necesario que este resucite sin Ia carne que muri6 Herodes 1", ,;de d6nde sale su permanencia alii y su circuncisi{m al octavo dia?
comieron los otros hombres a traves de los peces, como a menudo se ha dicho, o bien iC<>mo es que Lucas, con mentiras, manifiesta lo que sucedi6 despues de la cuaren-
que aquellos otros, al reclamarsele partes de su propia carne, se desprendan de elias tena, segun afirman blasfemando sobre su persona, pues dice ... ?".
y se mutilen para completar lo que les falta a los que les sirvieron inicuamente de ali-
mento1'.
EUSEBIO DE CESAREA
13 (-). Oct. fr. 71 (pp. 91ss. Deconinck)": nWs' ow oi E.8vtKOL KpovtKoU<;- ovoiJ.ci(oum
Tov<; 'lou8a[ou<;, nJ. Toil Kpovou IJ.VGTJlpta Tov MwcrE'a <jlcicrKOVTE<; a1mii<; napa8E8wKEIIat, 15 (1 H). Eus. PE I 2.1-5: (TipwTOV IJ.EV yap ELK6Tw<; av TL<; 8tanopJlGElE TlVE<;
TJlll TE Kai T(J c')vTE<; Enl rrapEATJAU8a1J.E11) -n6TEpov "EAATJVES' Tl av YEVOLTO
Tounuv IJ.Ecrov, Ka'l Tiva<; E'avTov<; ELvai <jlaiJ.EV, ou npoaTjyopiav, iiTt Kal To'is- naow
,;C6mo es que los paganos llaman "cronios" a los judios y afirman que Moises les
i'K8T]AOS' aUTTJ, ana TCJV Tp<lnov Kai npoaipEOlV TOU OUTE yap TO 'Ef..AJ1vwv
transmitio los misterios de Crono, Ia circuncisi6n y el sabado?
cj>povouvTa<; opav OUTE Ta ETTlTTj8EUOJITa<;. Tl ouv a.v yEVOlTO TC) Ka8' JliJ.U<;
(EIIOV Kal Tl<; (J VEWTEpWIJ.O<; TOU nw<; 8' ou TTavTax68Ev clll ELEV KUL
a8EOl ol T(DV 8EWV cinocrTcllJTE<;, 8t' wv nav E'evo<; Kal nacra n6Al<; OUVEGTTJKEV;
EPIFANIO 19
Ti Ka>..ov E>..niom EiKt'><; Toi.Js- Twv crwTTJpiwv E.x8poi.J<; Ka'l noAEIJ.ious- KaTacrTcivms- Kal Toils-
14 (12 H). Epiph. Haer. 51.8: "08Ev KUL TlVE<; af..Am E'( 'D>..J1vwll <jlt>..ocr6<jlwll, <JlTJIJ.L EiiEpyE'Ta<; napwoaiJ.EVOU<;; KaL Tl yap af..Ao Tl 8EOIJ.axouvTa<;; noia<; 8E Kal KaTa(tw8J1crw8m
8E: Tiop<jlupto<; Kal KE'>..cro<; Kal 6 EK Twv 'lou8aiwv opiJ.WIJ.EVo<;, 8Etvo<; ouyyvwfJ.TJS' Toi.Js- E.( atwvo<; IJ.EV napa naotll "EHTJotv Kal KaTci TE m\A.Et<; Kal
Kal. cinaTEWV o<jlt<;, El<; KaTa Tfi<; EuayyEAlKfi<; npayfJ.aTELa<; 8tE(t6VTE<; dypous- navToims- lEpo'is- Kai TEAETa'is- Kal IJ.VGTTJpims- npo<; c:incivTwv o 11ou TE
TWV ayiwv EuayyEAlGTWV KaTTjyopoucrt, \)!VXlKOL Kal crapKlKOL imcipxovTE<;, KaTa crcipKa Kal VOIJ.08ETwv Kal <jlt>..ooo<jlwv 8Eo>..oyoufJ.Evous- cinooTpa<jl<:'vTa<;, EAOIJ.Evous- 8E: TO
8E crTpaTEVOIJ.Evot. .. "EKacrTos- yap npocrKonTwv To'is- >..6yms- Tfis- ci>..TJ8das- 8ta Ell KQL a8EU TWV Ev civ8pwnm<;; no[m<; 8' OUK av E'v8iKW<; TLIJ.Wplat<; ol TWJJ IJ.EV
auTQ Tu<jl>..wmv Tfi<; ciyllwcria<;, d<; TOlJTO EIJ.ninTOVTE<; EAEyov· Tiw<; 8vvaTat rraTp[wv <jluyci&<; Twv 8' t'J!lvE[wv Kal napa nacrt 'lou8aLKwv 1J.U8oAOYTJIJ.ciTwv
ELVUl Tfi<; EV 8Tj8AEEIJ. YEVVJlGEWS', Kal EXElV (JKTaJlfJ.Epov Kal 8ta yEv6wvOL (TJAWTai; n0'><; 8' ou IJ.OX8TJp[a<; Elvm KUL EUXEPELa<; E'crxciTTJS' TCJ IJ.ETa8<:'o8m
TEcrcrapciKOIITa Ell 'lEpOGOAUIJ.Ol<; avo8ov Kai TG cim\ LUIJ.EWVO<; Kal "Avva<; EL<; IJ.EII EUKCJAW<; Twv olKE[wv, ci>..Oytp 8E: Kal. civE(ETciGT4J n[crTEL TO Twv KaL namv
auTOV TETEAEGIJ.EVa, CJTTOTE EV T(i VUKTL iJ EYEVVJl8Tj nE<jlTjVEV ainQ, <jlTjaiv' ayyEAO<; IJ.ETO E'811Eat noAEIJ.Lluv EA.E'o8m, KaLIJ.TJ8' mhcji Tlji napa 'lou8aiot<; TLIJ.WIJ.EV4J 8Elji KaTa Ta nap'
TWV IJ.GYWV EAEUGlV TWV E.A.eovTWV npocrKvvficrm auTlji KaL civot(civTwv TO<; nJ1pa<;
mho'i<; npooavEXElV VOIJ.LIJ.a, 8E Ttva KaL EPJliJ.TJV civo8[av EaVToL<; ouvTEIJ.ELV,
Kal npooEVEYKclVTWV, WS' AEYEl; <PTjcriv· "O<jl8Tj auTlji ayyEAO<; AEywv· ... El TOLVUV EV T(l 'EA>..J1vwv IJ.JlTE TO 'lov8aiwv <jlu>..cinoucrav; (TauTa IJ.EV ouv ELK6Tw<; av TL<;
1J.Tj8Ev ci>..Tj8E<; n0v OLKELWV IJ.rlTE TLDII Ka8' Ena(wv, np(J<;
TaUT(] vuKTl iJ YEYEVVTJTat napEAJl1J.<Jl8TJ EL<; A'lyunTov Kal EKEL i!w<; OTlJV cinE'8aiiEII
GnOpJlGElEV).
'HpWOTJ<;, n68Ev Til ETTliJ.ELvm Ka'l oKTaJliJ.Epov nEptT1J.TJ8fivm; il nw<; Til IJ.ETa TEcroapciKovTa
EupicrKETm AovKa<; \j!Eu86wvo<;, ws- <jlam KaTa Tfi<; E'avTwv KE<jla>..fi<;, En primer Iugar, alguien se podria cuestionar con raz6n quienes somos los que nos
iht <jlTjoi11· ... hemos puesto a escribir, si griegos o barbaros, o bien un termino medio entre ambos,
Por ello tambien algunos otros de los filosofos griegos, como Porfirio, Celso y quienes decimos que somos nosotros mismos, no en cuanto a la denominaci6n, pues
Filosabacio, este ultimo de origen judio, serpiente terrible y engafiadora, en su inten- es conocida por todos, sino en cuanto a la costumbre y forma de vida; pues ni se nos
to de refutar Ia doctrina evangelica, lanzan acusaciones contra los santos evangelistas, ve pensar como los griegos ni vivir como lo barbaros. ,;Que hay de especial en nos-
ellos que son hombres psiquicos y carnales, que militan al servicio de la carne, pues otros y que hay de nuevo en nuestro modo de vida? i.C6mo no podrian ser en todos
los aspectos impios y ateos los que han renegado de los patrios, gracias a los

14
Este fragmento recoge una argumentaci6n semejante a Ia del fr. 102, en relaci6n con los problemas "' Et•.Matt. 2.13.
inherentes a la resurreccirm de la carne. El hccho de que determinados pasajes de la Ciudad de JJios
Mateo.
de Agustin ahorden por extenso esta cuesti6n llev6 a J PCpin a defender la incorporaci6n de los pasa-
jes agu.stiniano.s en el corpus del Contra Christianos " Ev.Luc. 2.39

'' Cf. Chr. Schaublin (1970) 5H, n.) I'J Wilamowitz lee

-96- -97-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

cuales se aseguraba Ia cohesi6n de todo el pueblo y del Estado? iQue se puede espe-
T 17 (80 H). Eus.PE V 1.9s.: AuTos 6 Ka8' Twv
FRAGMENTOS

E'v TlJ Ka8'


rar de aquellos que se han convertido en adversarios y enemigos de lo que era salu- GUGKEUlJ TOUTfJJJ TTOU AEYWV T(J]J Tp6rrov· «NuvL 8E El
dable y han rechazado a los bienhechores? iQue otra cosa, pues, son ellos mas que I ToaouTwv E'Twv KaTELATJ<\JE v6aos TTjv rr6,\tv, 'AaKATJTTLOV Kal. Twv dHwv
adversarios de los dioses? iQue perd6n merecen los que se han revuelto contra las 8EWJJ OUGTJ')' ')TJGOU yap Tl') 8EWJJ w<j>EAElOS'
divinidades que desde siempre todos reconocen, griegos y barbaros, en las ciudades JJG8ETO.»
y en los campos, en toda clase de cultos, iniciaciones y misterios, por parte de reyes,
El propio abogado que en nuestro tiempo tienen los demonios da muestras de su
legisladores o fil6sofos, y, en cambio, han elegido del patrimonio humano practicas
talante cuando dice esto en el panfleto que compone contra nosotros: ''ahora se sor-
impias y ateas? iA que castigo no seria justo entregar a los que han desertado de las
prcnden de que durante tantos ailos Ia enfermcdad se apodere de Ia ciudalF 2 , cuan-
tradiciones de los antepasados; para convertirse en defensores de leyendas extranje-
do ni Asclepio ni los demas dioses residen ya en ella, pues ninguno, entre los dioses,
ras y judias, universalmente desacreditadas? i.C6mo no es una perversidad y volubili-
dad extremas abandonar sin dificultad las instituciones patrias y adoptar, con una fe cay6 en Ia cuenta de Ia utilidad del culto a Jesus para el Estado."
irracional y no sometida a examen, Ia facci6n de los impios y de los enemigos de 18 (-f'. Eus. PE I 10.44: TaDTa cirr(J Tfjs L.:ayxouvtci8wvos rrpoKE(a8w ypa<Pfis,
todas las naciones, sin confiar en el mismo dios que es honrado entre los judios segun EWTJVEU8ELGTJS urro cJ>(,\wvos Tov 8E tDS a,\TJ8oDs urro Tfjs
las tradiciones al uso entre ellos y trazar un sendero nuevo y solitario, que no respe- Tlop<j>up(ou Tov <\Jt,\oa6<j>ou (J 8' auTOS E'v TQ TTEpl. 'lou8a(wv E'Tt
ta ni las tradiciones de los griegos ni de los judios? Estas son las cuestiones que nos wL TavTa rrEpl. ToD Kp6vou ypci<j>EL' "TciauTos, ov Alyurrnm rrpoaayopEuouatv 8wue,
podria plantear con raz6n un griego que no tuviera verdadero conocimiento ni de sus aocp[q 8tEvEyKwv rrapa Toi:s cJ>o(vtew, rrpwTos Ta KaTa TTjv EK Tfjs Twv
creencias ni de las nuestras. xv8a(wv clTTEtp(as EL') 8tha(EV. 4i YEJJEa') TTAELOU') 8Etl')
8oupw TE Xouaap8tc;-
16 (41 H). Eus.PE I 9.20-21: Totrrulv (J Ka8' TTJV Ka8'
Tou TaauTou KOL ciHTJyop(ms TTJV 8Eo,\oy(av E'<j>wnaav."
GUGKEUTJV EV 8' Tfj') rrphs \mo8EGEW') w8E TQ civ8pl. rrphs AEelV' «'laTOpEL
8E Ta TTEpl ']ou&a(wv clATJ8EaTaTa, iht Kal. Tal') TOTTOL') Kal. TOL') auT6'JV Ta Kal. <PTJa(v·
auwpwvoTaTa, L.:ayxouvLCi8uJV Cl BTJpUTLO'), ELATJ<\JWS Ta rrapa
Tou lEpE'ws 8Eov Tov 'IEuw· i\s TQ BTJpuT(wv TTjv laTop(av civa8El.s \m' "E8os TOLS' rra,\mo'Ls E'v Ta'Ls Twv Ktv8uvwv civTl. Tfjs rrcivTwv
E'KE(vou Kal. Twv KaT' ainov E'eETaaTwv Tfjs a,\TJ8E(as rrapE8E'xeTJ. ol 8E TouTwv xpovm cp8opiis To i]yanTJw'vov Twv TEKvwv Tous KpaTovvTas T\ m\,\Ews T\ E'evous ELS a<j>ayTjv
Kal. rrp(J TWJJ TpwLKWJJ TTlTTTOUGL xp6vwv, Kal GXE8iw TOL') MwaE'ws TTATJGLci(ouatv, W') al E'm8t86vm, ,\uTpov To'is KOTEa<j>ciTTOVTO 8E ol
Twv cJ>mv(KTJS &ta&oxa(. L.:ayxouvtci8wv &E J:, KaTa TTjv cJ>mv(Kwv Kp6vos TOLJJUV, ov ol ¢OLJJLKE') "H,\ rrpoaayopEUOUGLJJ, Tfj') xwpas KaL UGTEpov
8tciAEKTov rriiaav TTjv rra,\mav laTop(av EK Twv KaTa rro,\tv Kal. TTjv Tov TEAEUTTjv E'rrl. Tov Tov Kp6vou ciaTE'pa Ka8tEpw8ds, E'e E'mxwp(as
TWv E'v To'Ls lEpoi:s civaypa<j>wv avvayaywv 8Tj Kal. auyypciljlas E'rrl. yE'yovE ulov E'xwv (ov 8ta TOUT() '1Eou8 EKclAOUV, TOU
Tfj') 'Aaavp(wv rrp<l TWJJ 'IAtaKWJJ T\ KaT' auTOU') YE TOU') xpovous YEVEa8m ouTws E'n Kal. vvv rrapa To'Ls cJ>o(vLeL) Ktv8uvwv EK
civayE'yparrTat. Ta 8E Tov L.:ayxouvtci8wvos ds 'EAAci8a y,\waaav ¢(,\wv cJ KaTELATJ<\JOTWJJ TTJV xwpav T<JV VliJV TE
KOTE8uaEv.

Menciona estos hechos el que ha conspirado en nuestros elias contra nosotros en He aqui lo que se dice en el libro de Sancuniat6n, traducido por Fil6n de l3iblos,
el cuarto libro del tratado que nos dedica, y cia testimonio de este hombre"' con estas y cuya autenticiclad nos es garantizacla por el testimonio del fikJsofo Porfirio. En el
palabras: "El que ofrece una informaci6n mas fie! de los asuntos judios, pues es Ia que tratado Sabre losjudios escribe, ademas, sobre Crono lo siguiente: "Taautos, al que los
mejor concuerda con los lugares y los nombres de las personas, es Sancuniat6n de egipcios llaman Theuth, sobresaliente en sabiduria entre los fenicios, fue el primero
Berito, que se habia hecho con los tratados de Jer6mbalo, sacerdote del dios Yev6. que fij6 las normas de Ia piedad religiosa haciendola pasar del estado de inexperien-
Este, que habia dedicado su historia a Abibalo, rey de los beritios, habia sido acepta-
do por aquel y por los investigadores de Ia verdad en su tiempo. La epoca de estos 22
Harnack sugiere 4Ue puede tratarse de una referencia .a Roma.
hombres se remonta mas alia de los tiempos de Troya y casi se acerca a los de Moises, 25 Cf. P. Nautin (19SO) 409-416. Lo' fragment<" atrihuido' pur N<wtin no wn incxorahlemcnte dd
2
como lo muestran las listas de los reyes de Fenicia. Sancuniaton, que recopil6 y redac- Contra Christianos de Porfirio. H"'ta Nautin K. Mras (Rbl y <FGH Ill C 790s.) incluyen e'tos
texto.s dentro del corpus de Fil6n de Biblos. Igual hace M.-.J. Lagrange. Mas es Nautin 4uien en este
t6 en dialecto fenicio con amor a Ia verdad toda Ia historia antigua a partir de los ana-
articulo de 19'50 lo atribuye a Porfirio. De todas formas cuando el tcxto dice que estos pasajes esta-
les de Ia ciudad y los registros de los templos, vivio en tiempos de Semiramis, reina han en "cl tratado Sohre lo...,·judio..;'', Nautin entiende "en Ia secckm sobre lo.s judios" En cl primer
de los asirios, de Ia que consta que vivi6 antes de los hechos de Ia Jliada o al menos ca.so no olvidemos que Fi16n si tenia una con tal titulo, micntras que Porfirio no. Los argumen-
en aquellos tiempos. Las obras de Sancuniaton las traclujo a Ia lengua griega Fil6n de tos de Nautin est:J.n bien organizado.s y estructurados, pero no son completamente convincentes. No
hay, pensamos. por que integrar concretamente esto.s textos en el Contra Cbristianos y no en otra
Biblos." 21 obra de Porfirio. Uno de los puntos debiles, nos parcce, es el i> 8<' aim)<; de los par<•grafos 42 y 4'i
, que parece md1car que Eusebio no cambta de fucntc, esto es, de Ftlon a Porftno Jean SmnelJt
y E des Places en su ed1Ct6n de Sources Chrettennes de Eusebto (pp 31S-320) la fuente de Eusebto

L
2
° Fil6n de Biblos. es F!l6n e mcluso afiaden que Ftl6n escnbt6 un Sohre JUdwo;, segUn te.sumonta Ongenes (Contra
21
Cf. et. PJ:' X 9.11.; Tbdt. Aflect. lJ 44ss.

-9H-
-------------------• - - - '"'"' ><<. "'""'"' """ Ho<ono f=ow - 'N _
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

cia del vulgo a Ia experiencia fundamentada. Siguiendo sus hudlas, varia generaciones
despues, el dios Sourmouhel6s y Thour6, llamado tamhien Chousarthis, ilumina Ia teo-
logia de Taautos que habia permanecido oculta y obscurecida por las alegorias."
r
I
Demon·. y de forma similar los egipcios Je dan el nombre de Kneph. Y le aiiaden una
cabeza de halc(m, a causa de Ia actividad de este ave. Y dice en forma aleg6rica
FRAGMEN'J:os

Epeeis (asi se llama entre ellos el mas eminente hierofante e interprete en sagradas
cscrituras, al que ha traducido Areios de Heracle6polis): "El primer ser fue espe-
y un poco mas adelante dice:
cialmente divino es Ia serpiente con forma de halc6n, sumamente grato. Este, si abria
Era costumbrc entre los antiguos, en los casos de graves peligros, para evitar el ani- los ojos, Uenaba todo de luz en Ia regi(Jn primera creada suya, y si los cerraba, se
quilamiento de todos, ofrecer a! sacrificio lo mas querido de sus hijos como tributo hada ]<J oscuridacl."
para las divinidades vengadoras. Los que eran ofrecidos eran degollados en ceremo-
19 (73 H). Eus. DE I 1.12-15: Ou8Ev yoi.iv 8vvaa8a( <j>aac o[ auKo<j>dvTm be'
nias mistericas. Ahora bien, Cr;mo, a! que los fenicios llaman El, que era rey de un pais
rrapEXELV, TflGTEL 8i: jlCllllJ rrpOGEXELV TOVS TjjlLV rrpom6vTas ... TOU-
y que fue divinizado tras el fin de su vida identificandose con el astro de Crono, tenia
TOUS 8E ml rrd8ELv ou8Ev rr,\,E'ov a¢6s auTous. 8pEjljJ.Chwv ciMywv 8LKTJV, jlvaavTas
un hijo Cmico nacido de una ninfa del Iugar Hamada Anohret (este hijo por esta raz{Jn
EU Kal civ8pELuJS E'ma8m 8E'iv O.rraaL To'is rrap' AfYOjlEVOLS, rrap' i\
era llamado Ieoud, pues asi incluso todavia ahora llaman entre los fenicios a! hijo
KOL TfWTOVS XPTJflGTL(Elll Tiis aA6you xcipLV TflGTEWS.
Cmico), como, a consecuencias de una guerra, graves peligros amenazaban a! pais, el
atavi6 a su hijo con ornamentos reales y, habiendo preparado el altar, lo sacrific6. Los calumniadores afirman que no podemos demostrar nada por medio de Ia argu-
mentaci6n y que nos parece adecuado que nuestros seguidores se atengan s6lo a Ia
Eus. PE I 10.46-50: jl.EV ovv TOV 8paKOVTOS <j>ucnv KGL TWV o<j>EWll aun)s
fe, y que estos no se convencen mas que a si mismos, como criaturas irracionales, de
0 TdauTOS Kal jlET' mhbv au8Ls ¢oLVLKES TE KGL AtyurrTlOl' TfliEUjlGTLKWTGTOV
que, cerrando los ojos con resoluci6n y coraje, hay que seguir sin cuestionamientos
yap Tb (<\iov TrclVTWV TWV EPTfETWll Kai rrupw8ES vrr' GlJTOU rrapE868rr rrap' (\ KGL nixos-
Jo que nosotros decimos. De ahi que se ganen el nomhre de "fieles", por su fe irra-
8ta TOU TfVEUjlGTOS' rrapLGTTJGLJI, xwpls- rro8c;)v,TE KGL XELpwv a,\,\,ou nvbs
TWV EKT08Ev, 8t' wv Tn ,\,oma (0a TGS TrOLELTm· Kat TrOLKLAW\1 GXTJflclTWV Turrous
cional.
arroTEAEL Kal KaTa Ti]v rropEiav EALKOEL8E'i:s EXEL Tas hpjJ.GS E'¢' (\ nixos-. Kal 20 (7 H). Eus. DE 1115.95.1-100.1: Ol 8-i] ouv Ta f!EV auTOLS' <j>EpELIJ
TfOAUXPOVLWTGTOl' 8E EGTLV ou jlclVOV TE EK8uc'JjJ.EVOV Til yT]pas VEcl(ELV, a,\,,\,a KGL rrapmTOUjlEVOL, TGS 8E Ka8' EauT0:>v ELS aATJGTov atwva .. rrws
E'm8E'xEa8m jlEL(ova TfE<j>uKEV" KGL ETfEL8av Til wpWjJ.EVOV jlETpov TfATJpWGlJ, ELS EGUTbiJ ou <j>L.\auTias jlEV cirrdaTJs Kal lj;Eu8o,\,oyias EKTbs yEyovE'vm; Ev8[Kws c:'iv of!o.\oyoLvTo,
civa,\,(aKETm, ws Ev Ta'i:s iEpal:s ojloiws aun)s tJ TdauTos ypa<j>a'is. 8Lil Kai <j>L,\,a,\,i]8ous 8E 8w8E'aEws KGL EvapyT] TEKilTJPW rrapEaXTJKEVGL Ol 8€ yE Toils
EV lEpo'is- TounJ To (4iov Kal jlUGTTJpims aujlrrapELATJTrTaL. ELPTJTGL 8E: Tjjllv TTEpl mhou TmouaoE rrErrAcia8m Kal KaTEij;Eua8m vojli(ovTEs mi. oia rr,\,dvous rrELpw-
Ell To'is E'm yEypajljlEVOLS <TIEpt> 8w8Eiwv t'rrl TrAE'iov, E'v o1s KaTaaKEuci(ETGL flEVOL, rrws ouK c:'iv yE'vmvTo KaTayt!,\,aaTOL, <j>[,\,m [lEV ¢8<\vou ml EX8pol 8i:
OTL a8civaTOV dT] KGL ws Eis EGUTOV avaAuETm, warrEp rrpOKELTGL' ou yap i8icv auTT]S' GATJ8E(as clAWKOjlEVOL, (Jl yE TOVS OUTWS cirravoupyous KaL arr,\,aaTOV ws clATJ8WS
8avdT4J EL nvi TrATJYEV TOUTO n) (4iov. ¢oivLKES 8E avTc) 'Aya86v b.a(jlo\la KGL clKEpmov 8La n0v OLKELCDV ,\,Oywv ETflOE8ELyjlEVOUS, rravoupyous nvas KGL 8ELVOVS
KaAouaLv. CJ[!o(ws mi Atyurrnm E'rrovojlci(ouaw rrpoan8Eaaw 8E: a1n0 lEpaKOS' umHi8<evTm ao<j>LaTds. ws Ta i)vTa rrAaCJajJ.EVous, ml Tc;i OLKEL4J 8L8aaKclA4J Ta
KE<j>a,\,Tjv, 8La T<l rrpaKTLKc1v Toil lE'paKos. Ka( ¢TJaLV 'ErrTjELS a,\,,\,YJYopwv (b c\vojlaa8ELS rrp,'>s auTou rrpax8E'vTa KEXapwjlE'vws civa8EvTas; ... n 8E'; ol KaTalj;Eu86ItEVOL TOU 8L8aaKci.\ov
rrap' aun>'is jJ.EyLaTos lEpo<j>dvTTJS wl tEpoypajljlGTEUS, bv jlETE<j>paaEv "ApELOS' KOL Ta yEyov{JTa TD mhwv rrapa8L86VTES ypa¢D. apa KGL TQ rrciST] KGTEij!ElXJGVTO airrou; ...
'HpaKAEOTfOALTTJS) KGTQ OUTWS'' 'Tb TrpWT0\1 i\v 8EL<lTGTOV o<j>LS EGTLV LEpaKOS E'xwv d yap 8-i] rrAcinEa8m auTo'is aKorrils ml. ,\,c\yms lj!Eu8E'm Tov 8L8ciaKaAov Koaw'iv,
f!Op<j>Tjv, dyav E'rrixapLs· i\s Ei <j>wTtlS n) m'iv E'rr.\Tjpou E'v rrpuHoy<lvcv ouK dv rroTE Ta rrpoELpTJflEVa KaTE'ypa<j>ov.
xwpq GliTOU' El 8E KGjljlUGELEV, aKOTOS' EYLVETo'·
Por tanto, aquellos que rechazan someter sus opiniones a Ia buena nueva Y con-
Taautos mismo ha divinizado Ia naturaleza del drag6n y de las serpientes y, tras signan para Ia eternidad calumnias que en realidad se revuelven contra ellos mis-
el, fenicios y egipcios. De todos los reptiles, en efecto, el lo presenta como el animal mos, ... ,;c6mo podrian con justicia reconocer que las pruebas claras y evidentes no
que tiene mayor soplo vital e igneo; se da en el una rapidez insuperable a causa de derivan del egoismo total y de Ia falacia, sino que provienen de una disposici6n
su soplo, aparte de pies, manos o cualquier otro medio externo, por medio de los amantc de Ia verdad? Mas los que creen que estos 2 " se han entregaclo a Ia inventiva Y
cuales los restantes animales realizan sus movimientos. Lleva a cabo formas de figu- al engafio y les acusan de blasfemar como charlatanes ;.c6mo no podrian resultar ridi-
ras variadas y, en su avance, sus movimientos adoptan forma de una espiral para culos, siendo ellos, por una parte, amigos de Ia envidia y de Ia makdicencia, y, por
alcanzar Ia rapidez que desea. Y es muy longeva y no solo con su muda rejuvenece, otra, enemigos de Ia verdad misma? Aquellos hombres tan sencillos que han mostra-
sino que tiene el don de hacerse de tamaiio mayor. Y cuando alcanza su medida do en sus obras un car:ccter en verdad sincero t integro, son imaginados como terri-
cieterminada, se consume finalmente, como Taautos mismo Jo ha consignado en sus hies sofistas, que han plasmado lo que no es y por medio de palahras adecuadas atri-
escritos sagrados. Esta es Ia raz6n por Ia que en las ceremonias cultuales y en los mis- huyen con cierta gracia a! propio Maestro cosas no hechas por El... ,;Y que? Los que
terios este animal tiene su participaci6n. Por nosotros se ha hablado mas extensa- calumnian a] Maestro y transmiten en sus escritos cosas que no han suceclido, ,;acaso
mente de este tema en nuestra obra titulada <Sobre> las cosas de Thoth, en Ia que se tamhien mintieron sobre su pasi6n?.. En efecto, si realmente tuvieron ellos el prop6-
demuestra que es inmortal y se disuelve en si mismo; pues este animal no perece de
muerte natural sino s6lo victima de alguna violencia. Los fenicios lo llaman 'Buen
Los evangelistas

-100- - 101 -
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

sito de inventar y adornar al Maestro con falsos discursos, no habrian podido jamas
p(mer por escrito lo expresado anteriormente.
r (Escribaseles que se abstengan de Ia contaminaci6n con los idolos, de Ia fornica-
ci6n y de cuanto no quieran que les suceda a otros 27 ): El celebre Ireneo en el libro
FRAGMENTOS

tercero de Sobre las herejias y en otros escritos referentes a los ap6stoles asi refiere
21 (47 H). Eus. DE VI 18.11.1: Et 8E .\E'}'ot ns KaTa 'AvTioxov T(w 'Em<jlavij Tai!Ta I Ia cita; y el gran Eusebio, el discipulo de Panfilo, en los libros VI y VII contra Porfirio
7TE7TArJpwa6m, GKE4Jcia6w EL otos n' E'anv cirro8t86vm Kal Ta .\mm't Tijs rrpoqn'jT oias KaTa refiere que este ultimo trae a colaci6n esta cita con el fin de calumniar2"".
TOUS' 'Avnoxov xp<ivovs· OLOV TO atxrw.\wa[av 7TE7TtJV6EVUl TOV .\a6v Kal TO aTijvm Toils
rr68as Kvp[ov E'rrl To Twv E'.\mwv ()pos ... Kal EL Ttl <<()vo[J.a» Kup[ou «EKUKAWGEV TTJV yijv 24 (39 H). Eus. HE VI 19.2-9: T( 8E'l mum AEYELV, oTE Kal 6 Ka6' T]wis €v LtKEAtq
miaav Kal TTJI' EpT]flOV>>, i>TE Tijs Lvp[as 'AvTioxos EKpciTEL. KUTUGTas nop<jJuptOS' avyypci[J.[J.UTa Ka6' T][J.WV EVGTT]Gcl[J.EVOS' Kal 8t, UUTWV T(lS' 6Eias
ypa<jlas 8wf:lci.\AELv rrErrEtpa[J.E'vos Twv TE Eis auTas E'eTJYTJaa[J.t'vwv flVTJflOVEuaas, flTJOEv
Si alguno dijera que esto 2' se cumpli6 en tiempos de Antioco Epifanes, que pien- [J.TJ8a[J.ws <jJav.\ov E'yKATJflG To'ls 86y[J.amv E'mKaAEiv 8uvT]6E[s, cirrop[q .\oywv E'rrl Th
se si es capaz de hacer remontar el resto de Ia profecia a los tiempos de Antioco ,>..m8opEiv TpE'rrETm Kal Toils E'eTJYTJTas wv [J.ciAwTa Tov 'Opt yt'vT]v· ov
Epifanes: que el pueblo sufriera cautiverio y que el Senor posara sus pies sohre el KUTG TTJV vE'av T]AtKLUV EYVWKEVGL [lEV 7TELpiiTm, GVVWTlDV 8E: upa
Monte de los Olivos y si "el nombre del Senor circul6 por toda Ia tierra y por el de- TCJV uv8pa EAciv6avEV, Ta [lEV E7TUAT]6EUWV, EV OLS' ou8' ht'pws auT0 AEyEtV 8vvaT6v,
sierto" cuando Antioco gobernaba Siria. Ta 8E Kai 4JEv86[1EVOS, EV o'ls E'v6[!t(Ev, Kal TOTE [lEV ws Xptanavou KGTT]yopttiv,
22 (40 H). Eus. Cbron.Fr., apud Hier. cbron. a. Abr., praef. (p. 8.1-7 Helm): TOTE 8E TTJV 7TEpl Ta <jlt.\<\ao<jJa E7TL8oatv UUTOU 8taypci<jlwv. GKOVE 8' ovv a
Ex ethnicis vero impius ille l'orphyrius in IV. operis sui lihro, quod adversum nos <JlTJaLV KaTa .\t'ew «Tijs 8Tj flOX6TJpias Twv 'lov8a(Kwv ypa<jJwv ouK drr<lamatv, .\vatv 8E
casso lahore contextuit, post Moysen Semiramim fuisse adfirmat, quae aput Assyrios nvEs EupEiv rrpo6V[!TJ6E'vTES, E'rr' E'TpcirrovTo ciavyKAwaTous Kal civaw6aTovs
CL ante Inachum regnavit annis. itaque iuxta eum DCCC paene et L annis Troiano TOLS' yEypaflw'vms, OUK cirro.\oy[av [!0..\Aov U7TEp TWV o6VELWV, rrapa8oxT]v 8E KUL E7TaLVOI'
hello Moyses senior invenitur. (Cf. Georgius Syncellus, Ecloga cronographica: Tills oLKELOLS' <j>Epoooas. aLv[y[J.aTU yap Ta <jJavEpttis rrapa MwverE'l AEYOflEVa Elvm Ko[J.rrciaaVTES
'EAAT]VtKWV 8E <jlt.\oa{xjxuv, (\a-rts mlTE EKE'ivos civf]p, h TT]v Ka6' T][J.Wv avaKEVTJV Kal E'm6ELciaavTES ws 6Earr[a[J.aTa Kpv<jJ[wv [J.VGTT]p[wv 8Lci TE TOV Tu<jJov TO KpL nKiJV
E'v Tfj 8 · Tijs Eis flciTTJV aim\i rrovT]6EtaT]s Ka6' T][!wv imo6E'aEws rrpo TWV LE[J.tpci[!EWS Tijs 4Jvxijs KaTayoTJTEuaavTES, E'rrciyovatv E'eTJyTjaEts.» Eha f1E6' ETEpci <PTJatv· «'0
xpovwv TtJV Mwvat'a yEvEa6m <JlTJGL · 8E 'Aaavp[wv T] LE[!Lpa[J.tS' rrp<la6Ev 8E Tp6rros Tijs cinmias E'e civ8pos, 0 Kciyw KOflt8fj vE'os wv E'Tt E'vTETUXTJKa, a<jl6opa
ETEGL v' rrpos T<ils p' waTE ETvm KaTa Toihov TWV Tpw.LKWV MwvaE'a v' Kal Kai ETL 8t' wv KUTGAEAOL7TEV avyypa[l[lciTwv EUOOKt[J.OVVTOS' 7TUpEtATj<P6w,
w' ETEaLV). 'Opt yt'vovs, ov KAEOS' rrapa TOLS' 8t8aaKciAOLS' TOUTWV TWl! .\oywv [J.Eya 8ta8E80TGl. aKpOGTTJS'
yap ovTos 'A[J.[J.Wv[ov Tov rrAELGTTJV E'v To'is Ka6' T][las xpovots E'rri8oaw E'v <jlt.\oao<jl[q
Verdaderamente Porfirio, celebre entre los paganos por su impiedad, afirma en el ECYXTJK6Tos yqovws, ELS' [lEV TTJV Twv A6ywv Efl7TEtp[av rro.\AT]v rrapa Tou 8t8aaKci.\ov TTJV
libro IV de Ia obra que compuso -esfuerzo vano-- contra nosotros que Semiramis fue w<jJEAElUV ELS' 8E TTJV op6T]v TOU rrpoa[pwtv TTJV EVGVT[av EKELVl(l rropE[av
posterior a Moises y que rein6 entre los asirios ciento cincuenta anos antes que fnaco. 'A[J.[J.WVtos [lEV yap Xpwnavbs E'v XpwTwvois civaTpa<jJEls nJis yovEvmv,
Asi que, seg(m el, nos encontramos con que Moises es unos ochocientos cincuenta i>TE Tov <jlpovEiv Kal Tijs <jJt.\oao<jJ[as ij4Jan>, Eu6us rrpbs TTJV KaTa v<l[J.ovs rroAL TEiav
anos anterior a Ia Guerra de Troya. (Cf. G. Sincelo, Ecloga cronographicd<': "Aquel 'OptyEvT]s 8E: "EAATJV E'v "EAATJGLV rrm8Eu6Els .\oyms, rrp<'>s To
celebre var6n de entre los fil6sofos griegos que conspir6 contra nosotros, afirma en 0
n\AflTJfla· 8T] <jlt'pwv avTov TE Kal TTjv E'v Tois A<iyOLs i'ew
el lihro cuarto del tratado que en vano compuso contra nosotros que Moises es ante- KaTa [lEV T6v XpwTLavws (wv KUl rrapav6[J.ws, KaTa 8ic Tas rrEpl Twv rrpay[J.ciTwv
rior a los tiempos de Semiramis, y que Semiramis rein6 sohre los asirios ciento cin- KUl Tou 6Eiov Meas 'EA.\T]v[(wv TE Kal Ta Tois <)6vdots [!u6ms.
cuenta anos antes, de modo que, segun aquel, Moises es ochocientos cincuenta anos auvijv TE yap ciEl T0 n.\aTWVL, TOLS' TE NOV[J.T]VLOV Kal Kpov[ou ,Arro.\Ao<jJcivovs TE Kal
anterior de los sucesos de Troya.") Aoyy[vov Kal Mo8EpciTOV NLKO[J.GXOV TE KUL TWV EV nv6ayopELOLS' EAAOYL[J.Wl! civ8pwv
WflLAEL avyypci[J.[J.aaw, E'xpijTo 8E Kal Tov LTWLKov KopvouTou TE Tais
23 (8 H). Cod. Lau. [Athos] 184. B. 64 saec. X (Goltz, Texte und
rrap' wv Tiw flETUATJ7TTtK6v Twv rrap' "E.\AT]aLl! [J.VGTT]piwv yvous Tp<\rrov Ta'is 'lov8aLKais
Untersuchungen, T. 17. 4, pp. 41 ss.) fol 17r: Scbol Act. 15. 20: ('EmaTELAat aunii:s
rrpoaij4JEV ypa<jlais.>> TavTa T0 Tiop<jlvpl((l KGTa T6 TplTOV auyypa[J.[J.U TWJJ ypa<jJEl!TWV
TOU drrE'xw6m cirro TWV clALGYT]flclTWV Kal TOU a't[J.UTOS' Kal Tijs rropvE[as Kal baa av
auT0 KaTa ELPTJTGL, E'rra.\T]6Euaavn [lEV rrEpl Tijs Tav8pils Kal
[J.TJ 6E'.\waw mho'ls yEVE'a6m ht'pms [J.TJ rrmEiv)· ELpT]vaios h rrcivv E'v T0 y' KaTa TGS'
alpEGEtS' AOyl(l KUL w8E Kal EV TOLS' Eeijs EK rrpoawrrov TWV cl7TOGTOAWV OUTWS' dva<jJEpH I rro.\u[!a6Eias, 4JEuaa[J.EV4J 8E: aa<jJws (T[ yap ouK EflEAAEv b KaTa Xpwnavwv; E'v ol:s
airriw [lEV <JlTJatv E.e f1ETUTE6E'la6m, Tov 8' 'A[J.[J.wvwv EK Toil KaTa 6EoaE'f:lEtav
TTJV xpijaw Kal 0 na[J.<jJLAOV [J.Eyas El! TOLS' KUTa nop<jlvp[ov EKTl(l Kal
E'rrl Tov E6vtKov Tp07TOV EK7TEGELV ...
A6y((l O[J.OLWS' Kal TOV nop<jluptov TL6T]GL OUTWS' E7TL [J.E[J.VT][J.EVOV Tijs
TavTa [lEV ouv ELS' rrapciaTamv EKKEta6w Tijs Tov 4JEv8T]yt\pov avKo<jlavT[as.
I Mas, ique necesidad hay de decir esto 2" cuando aun en nuestros dias Porfirio, tras
" La profecia de Zacarias: 7.a. 14. I establecerse en Sicilia, ha comenzado a redactar unos escritos contra nosotros e inten-
l(l Jorge cl Sincclo, esto es, cl "Secretario". Fue .secretario del patriarca Tara.sio (7R4-H06) y escrihi{) una J

Cr(:mica que comienza con Ad:in hasta Diodeciano. Entre sus fuentes est{l Eusebio de Ccsarea y cons- J 27
Act.Ap. 15.20.
tituye de hecho, junto con Ia versi6n latina de Jer6nimo, una de las principale.s fuentes para rccons- I
truir Ia obra eusehiana. Cf. A.A. Mo.sshammer, The Chronicle Htt.<·;ehius and Greek Chronographic ! 2K Porfirio afirmaba que este versiculo era un plagio de Lucas.
Tradition Lewisburg 1979 p 30 J '" El elogto de Ongenes que precede mmedtatamente

' ' ' ' '' ' - 102- ___ - ]().') -


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

ta calumniar las Sagradas Escrituras, y a] citar a los que las comentaron, dado que no
puede lanzar reproche alguno contra sus doctrinas, ante Ia falta de argumentos opta
por insultar y calumniar a los comentaristas, entre ellos particularmente a Origenes? A
r p 0 rphyrius proponit aduersum nos hoc ipsum et dicit: 'Euangelista uester Matthaeus
tam inperitus fuit, ut diceret, quod scriptum est in Esaia propheta, aperiam in para-
bolis os meum .. ,'
FRAGMENTOS

este, al que dice haber conocido en su juventud, intenta calumniarlo, pero lo que "Abrire con parabolas mi boca, anunciare lo que estaba oculto desde cl princi-
hacia era recomendarlo sin darse cuenta, diciendo Ia verdad en aquellos asuntos en pic>"". Esto no lo dice Isaias, sino Asaf. Y finalmente aquel impio de Porfirio lo utili-
los que no podia decir otra cosa y mintiendo en los que creia que pasaba inadverti- za contra nosotros y dice: "Vuestro Evangelista Mateo era tan ignorante que decia ']o
do, a veces acusandolo en calidad de cristiano, a veces reseflando su contribuci6n a 2
que esta escrito en el profeta Isaias: Ahrire con parabolas mi boca 5 ... "'
las materias filos6ficas. Oye, pues, lo que dice exactamente:
26 ( 4 H). Hier. in psalm. LXXXI 223-233: Totum orbem suhegit ab oceano usque
"Algunos, deseando hallar una soluci6n a Ia depravaci6n de las escrituras judias pero ad mare Ruhrum. Dicat aliquis: Hoc totum lucri causa fecerunt. Hoc enim dicit
sin abjurar de elias, se inclinaron por exegesis incompatibles e inaclecuadas para con lo Porphyrius: Homines rusticani et pauperes, quoniam nihil habehant, magicis artihus
escrito que, mas que justificar sus aspectos chocantes, pretenden Ia aceptaci6n y Ia ala- operati sunt quaedam signa. Non est autem grande facere signa. Nam fecerunt signa
banza de si mismas. Y, en efecto, pregonando que eran enigmas lo clicho por Moises -con et in Aegypto magi contra Moysen. Fecit et Apollonius, fecit et Apulcius: et infinita
toda claridad e invocandolo como oraculos llenos de misterios secretos, llevan a cabo signa fecerunt. Conceclo tibi, Porphyri, magicis artibus signa fecerunt, ut, diuitias acci-
sus exegesis una vez hechizado con su orgullo el sentido critico del alma." perent a diuitibus mulierculis, quas induxerant: hoc enim tu dicis_ Quare mortui sunt1
A continuaci6n, despues de otras cosas, dice: quare crucifixi sunt?

"Esta actitud ins6lita procecle de un hombre con el que tambien yo coincidi cuando era Ha sometido todo el mundo 33 desde el Oceano hasta el Mar Rojo. Quizas alguien
aCm joven, de gran reputaci6n por entonces y reputado a(m por los escritos que nos ha pueda decir: "Todo esto lo hicieron por in teres"_ Porfirio, en efecto, dice lo siguiente:
dejado, Origenes, cuya fama esta muy extendida entre los maestros de estas doctrinas. "Gente ruda y pohre, pues no poseian nada, por medio de artes magicas han realiza-
Siendo, en efecto, discipulo de Amonio, que en nuestro tiempo fue el que realiz6 una do algunos milagros. Mas no es algo excepcional hacer milagros, pues tambien hide-
mayor aportaci6n a Ia filosofia, obtuvo un gran provecho de su maestro en el ejercicio de ron milagros los magos de Egipto contra Moises. Los hizo tamhien Apolonio y los hizo
Ia teoria, pero en Ia recta elecci6n de un genero de vida siguic> por el camino opuesto al tambien Apuleyo 34 : tamhien hicieron infinidad de milagros_" Te lo concedo, Porfirio,
de aquel, pues Amonio, que como cristiano habia sido educado por sus padres en el cris- ellos llevaron a cabo milagros por medio de Ia magia, con el fin de acaparar riquezas
tianismo, cuando tuvo contacto con el pensamiento filos6fico, se cambi6 a] genero de vida de mujeres ricas que hahian caido en sus redes_ Esto es lo que ttl dices. Mas wor que
conforme a las !eyes, mientras que Origenes, que como heleno se habia educado en las han muerto? i.Por que han sido crucificados?
letras helenas, vino a dar en Ia audacia barbara. Entregandose a ella trafic6 consign mismo 27 (97 H). Hier. in Is. II 3: Catieamus ergo et nos, ne exactores simus in populo;
y con su talento intelectual, pues en su dia a dia vivia como un cristiano y al margen de ne iuxta impium Porphyrium matronae et mulieres sint noster senatus, quae domi-
las !eyes, mientras que en sus opiniones sobre las cosas y sobre los dioses hclenizaba e nantur in ecclesiis et de sacerdotali gradti fauor iuclicat feminarum_
introducia las doctrinas helenas en los mitos Siempre convivia, en efecto, con
Plat6n y frecuentaba los escritos de Numenio, de Cronin, de Apol6fanes, de Longino, de Luego cuidemos tambien nosotros de no convertirnos en recaudadores del pueblo;
Moderato, de Nic6maco y de los hombres celebres entre los pitagc>ricos, y recurria tam- no vayan a ser nuestro senado, como dice el impio Porfirio, las matronas y las mujc-
bien a los libros de Querem6n el estoico y de Cornuto, en los que conoci(J el metodo meta- res, que son las que mandan en las iglesias y cuyo favor es el que decide sobrc Ia
leptico de los misterios de los griegos para aplicarlos a las escrituras judias." dignidad sacerdotal.

Esto es lo dicho por Porfirio en el tercer libro de su escrito contra los cristianos, 28 (2ld H). Hier. in Is. XIV 53: Qui dispensatoriam inter Petrum et l'aulum con-
con pleno acierto en lo que se refiere a] genero de vida y a Ia erudici{m de este hom- tentionem3' uere dicunt iurgium fuisse atque certamen, ut blasphemanti Porphyrin
bre, y mintiencln ahiertamente -i.c6mo no iba a hacerlo el enemigo de los cristianos?- satisfaciant. __
cuando dice que aquel se convirti6 de las doctrinas hdenas y que Amonio vino a caer
Quicnes, por satisfacer a] hlasfemo Porfirio, dicen que Ia tension formal entre
de una vida piadosa en Ia practica del paganismo, .. Quede asi expuesto para deste-
Pedro y Pablo fuc un litigio y una discordia, .. "'
rrar Ia calumnia de este mentiroso. "'

" HI'.Mall. l's. 7K2.


JERONIMO 52
Sc trata efectivamente de una atribuckm err(mca de Mateo en el rasaje citado
25 (10 H). Hier. in psalm. LXXVII 72-76: 'Aperiam in parabola os meum. eloquar Harnack siguc la lectura de Morin (suhegil Paulus ... ): "Pablo ha sometido .. " Cf. A1lecdota

"'==·-·-
propositiones ab initio'. Hoc Esaias non loquitur. sed Asaph. Denique et inpius ille Maredsolana III 2, p. HO.
Lact. in..:t. V 3

"' j - I
. cronimo tam >it-n dcsmicntc a Porfirio en De uiris ')'): "Porfirio acusa falsamente a Amonio de "l " r.:p· .Gal. 2_

"""' d , ,,.... """""'";;:; ""' """"' -IO'i-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS
"T" FRAGMENTOS
\

29 (11 H). Hier. in Dan. I 1.1: Et ob hanc causam in euangelio secundum cialmente. Pero puesto que es nuestra intenci6n no responder a las calumnias de
Matthaeum una uidetur deesse generatio, quia secunda tesseriscedecas in Ioachim nuestro adversario, lo que requiere extenderse ampliamente ... Porfirio, a! haher vrsto
desinit filium Iosiae et tertia incipit a Ioiachin filio Ioachim; quod ignorans Porphyrius, que esto 39 se cumplia plenamente y que no podia negar que habia ocurrido, vencido
calumniam struit ecclesiae, suam ostendens imperitiam, dum euangelistae Matthaei or ]a verdad hist6rica vino a caer en Ia calumnia de pretender que lo que se dtce
arguere nititur falsitatem. va a suceder con el Anticristo en Ia consumaci6n mundo, por Ia similitud de
ciertas actuaciones, se cumpli6 bajo el mandato de Anttoco. Esta tests queda refutada
Esta es Ia raz6n por Ia que en el Evangelio segun Mateo parece existir una unica por el testimonio de Ia verdad. Tan grande es, en efecto, Ia fidelidad con que se cum-
generaci6n 37 , puesto que Ia segunda de las catorce generacionesox acaba en Joaquin, plen sus palabras que a los incredulos les parece que el profeta no ha conta_do el futu-
hijo de Josias, y Ia tercera comienza con Yoyaquin, hijo de Joaquin. Ignorando esto, ro, sino que ha narrado el pasado. No obstante, si durante Ia exphcacmn de
Porfirio construye su calumnia contra Ia Iglesia, exhibiendo su propia incompetencia misma obra se ofrece Ia ocasi6n, intentare responder con rigor a Ia calumma de ague!
al empeiiarse en acusar de falsedad a! evangelista Mateo. y a las artes de ]a filosofia, o mejor, a Ia malicia pagana con Ia que intenta tergiversar
30 ( 43 H). A) Hier. in Dan. Prolog. (1-32): Contra prophetam Daniel em duode- Ia verdad y, con ciertos artificios, apartar !a clara luz de los OJOS y oponerse a una
cim librum scripsit Porphyrius, nolens eum ab ipso cuius inscriptus est nomine esse explicaci6n sencilla.
compositum sed a quodam qui temporibus Antiochi, qui appellatus est Epiphanes, B) Hier. in Dan. Prolog. ( 45-66): Sed et hoc nosse de bemus inter cetera
fuerit in Iudaea, et non tam Danielem uentura dixisse, quam ilium narrasse praeteri- Porphyrium in Danielis nobis libros obicere, idcirco ilium apparere confictum nee
ta; denique quidquid usque ad Antiochum dixerit, ueram historiam continere; si quid haberi apud Hebraeos sed graeci sermonis esse commentum, quia in Susannae fabu-
autem ultra opinatus sit, quae futura nescierit esse mentitum: cui sollertissime res- la contineatur, dicente Daniele ad presbyteros G1TO TOU axivov axiam KQL Q1TO
ponderunt Eusebius Caesariensis episcopus tribua uoluminibus, octauo decimo et rrpivou 1Tpiam, quam ETLf.LOAoyiav magis graeco sermoni conuenire quam hebraeo. CUJ
nono decimo et uicesimo, Apolinaris quoque uno grandi libro, hoc est uicesimo sexto, et Eusebius et Apolinaris pari sententia responderunt, Susannae Belisque ac draconis
et ante hos ex parte Methodius. Verum quia nobis propositum est non aduersarii fabulas non contineri in hebraico, sed partem esse: Prophetiae Abacuc filii lesu de
calumniis respondere, quae Iongo sermone indigent. .. Quae [i.e. uaticinia Danielis de tribu Levi ... et Origencs et Eusebius et Apolinaris aliique ecclesiastici uiri et doctores
Christo, de regibus et annis] quia uidit Porphyrius uniuersa completa et transacta, Graeciae has, ut dixi, uisiones non haberi apud Hebraeos fateantur nee se dcbere res-
negare non poterat, superatus historiae ueritate, in hanc prorupit calumniam, ut ea, pondere Porphyrin pro his quae nullam scripturae sanctae autoritatem praebeant.
quae in consummatione mundi de Antichristo futura dicuntur, propter gestorum in
quibusdam similitudinem, sub Antiocho Epiphane impleta contendat; cuius impugna- y debemos saber entre otras cosas que Porfirio nos Ianza esta objeci6n sobre el
tio testimonium ueritatis est; tanta enim dictorum fides fuit, ut propheta incredulis libro de Daniel: que parece ser una falsificaci6n y que no existe entre los hebreos,
hominibus non uideatur futura dixisse sed narrasse praeterita. Et tamen sicubi se occa- sino que habria sido una obra compuesta en lengua pues, en Ia de
sio in explanatione eiusdem uoluminis dederit, calumniae illius strictim respondere Susana cuando Daniel se dirige a los ancianos pone en relaoon axwm con axLvou Y
conabor, et philosophiae artibus, immo malitiae saeculari, per quam subuertere nititur rrpicmt con 1Tpivou, etimologia que se ajusta mas a Ia lengua griega que a Ia hebrea.
ueritatem, et quibusdam praestigiis clarum oculorum lumen auferre, explanatione sim- A el ]e respondieron Eusebio y Apolinar en Ia misma linea en el sentido de que las
plici contraire. historias de Susana y de Bel y de Ia serpiente no se conservan en lengua hebrea, stho
que forman parte de Ia profecia de Aha cue, hijo de jesus, de Ia tribu de Levi ...
Porfirio escribi6 el libro XII contra el profeta Daniel pretendiendo que Ia obra que Origenes, Eusebio, Apolinar y otros varoncs de Ia Iglesia y doctores de GreCJa reco-
lleva su nombre no habia sido escrita en realidad por el, sino por alguien, de nom- nocen que estas visiones, como he dicho, no existen entre los hebreos y que no hay
bre Epifanes, que vivi6 en Judea en los tiempos de Antioco, de modo que mas que que responder a Porfirio de aquello que no aiiade autoridad alguna a Ia Sagrada
contar Daniel el futuro, habria narrado aquel el pasado. En clefinitiva, lo narrado hasta
Escritura.
el tiempo de Antioco contiene historia verdadera; en cambio, lo que conjetura mas
alia de ese limite, dado que desconoce el futuro, es mentira. A este le respondieron C) Hier. in Dan. Prolog. (86-93): Ad intellegendas autem extremas partes
con gran diligencia el Obispo de Cesarea en tres vol(tfuenes (el XVII, el XIX y el XX), Danielis, multiplex Graecorum historia necessaria est: Sutorii uidelicet Callinici,
Apolinar, en un unico libro extenso (el XVI), y antes de estos Metodio, aunque par- Diodori, Hieronymi, Polyhii, Posidonii, Claudii Theonis et Andronyci cognomento
Alipii, quos et Porphyrius secutum esse se dicit, losephi quoque et eorum quos pomt
Iosephus, praecipueque nostri Liuii, et Pompei Trogi, atque Iustini, qui omnem extre-
:P Hu.Matt. 1.11-12. Mate<J distrihuye los antcpasados de CrisH> en tres series de catorce generaciones,
pero comett: un error de cfilculo que Porfirio detect6: en Ia tercera (de Jeconias a Josf). Jer6nimo
mae uisionis narrant historiam.
acusa al neoplat{mico de incompetencia, dado que cl "jeconias" de Eu.Matt. 1.11-12 (gr.' IExovlac;) ha
Para comprender Ia parte final de Daniel es necesaria Ia vasta historiografia de los
de computarse por dos, pues recog:e los hebreos ..jllin" (Joachim, con tt:rminaci6n en -im) -cl
"Joaquin" de Daniel 1.1-, y "Yoyaquin" (/oiachin, con terminacil>n en -in), que seria su hijo. A esta griegos: Sutorio (naturalmente Calinico), Diodoro, Jer6nimo, Polibio, Posidonio,
misma objeci(>n porfiriana se refiere el fragment<> procedente de Pacato, aunque ofrece una soluci6n Claudio Te(m y Andr6nico, de sobrenombre Alipio, a los que tambien Porfirio dice
diferente: cf. fr. 109 (V [lil'.Matt. 1.11]) .
. Serie de catorce generaciones. Se trata de las tres series en las que viene dividida, a partir de
Abraham, Ia generaci(m de Jesl1s. Mateo, en el pasaje citado N Las profeda."! dt: Daniel.
I
-106- -107-
,;al,

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Iuber seguido; y tamhien a .Josefo y aquellos a los que cita, particularmente a nues- uidelicet ea quae scripta sunt: 'Os loquens ingentia' non de Antichristo, sed de
tro Livio, a l'ompeyo Trogo y a .Justino, todos los cuales narran Ia historia correspon- Antiocho dicta credantur.
diente a Ia ultima visi6n.
Porfirio sit(Ia tan solo en el reino de los macedonios a las dos ultimas hestias, Ia
D) Hier. in Dan. I 2.31-35: "Factus est mons magnus et impleuit uniuersam de los macedonios y a Ia de los pretendiendo que por Ia "pantera" ha de
terram"; quod ludaei et impius Porphyrius male ad populum referunt Israel, quem in entenclerse el mismo Alejandro, mientras que en Ia "hestia distinta de las demas hes-
fine saeculorum uolunt esse fortissimum et omnia regna conterere et regnare in aeter- tias" ha de verse a los cuatro sucesores de Alejandro. A continuaci6n hasta Antioco,
num. de sobrenomhre Epifanes, enumera diez reyes que fueron muy crueles, y a estos no
]os cita como reyes de un solo reino -por ejemplo, de Macedonia, de Siria, de Asia y
"Se convirti6 en una gran· montana y llen6 toda Ia tierra." 40 Los judios y el impio
de Egipto-, sino que a partir de reinos diversos pone en pie una serie unica de reyes
Porfirio identifican err{meamente esto con el pueblo de Israel, el cual pretenden que
a fin de que lo que esta cscrito -"una boca que decia cosas terribles"-" se crea refe-
al final de los tiempos sera muy poderoso y que destruira todos los reinos y reinara
rido no al Anticristo, sino a Antioco.
eternamente.
J) Hier. In Dan. II 7.7c-14b: Frustra Porphyrius cornu paruulum, quod post
E) Hier. in Dan. I 2.46: Hunc locum calumniatur l'orphyrius: quod numquam
decem cornua ortum est, 'Em<j)(IVTJV Antiochum suspicatur, et de decem cornihus tria
superbissimus rex captiuum adorauerit.
euulsa cornua: sextum Ptolomaeum cognomento Philometorem et septimum
l'orfirio critica este pasaje arguyendo que un rey tan soherbio jamas se postraria Ptolomaeum EuEpyETT)V et Artaxiam regem Armeniae, quorum priores multo antequam
ante un cautivo. Antiochus nasceretur mortui sunt... Hoc cui potest hominum conuenire, respondeat
Porphyrius, aut quis iste tam potens sit qui cornu paruum -quem Antiochum intcr-
F) Hier. in Dan. I 2.48: Et in hoc calumniator (sc. Porphyrius) ecclesiae prophe- pretatur- fregerit atque contriuerit; si responderit Antiochi principes a Iuda Machahaeo
tam reprehendere nititur, quare non recusarit munera et honorem Bahylonium liben- fuisse superatos, docere debet quomodo cum nubibus caeli ueniat.
ter susceperit.
En vano sospecha l'orfirio que el cuerno pequeii.o, que despunt(J despues de los
Y en este punto el calumniador de Ia Iglesia se empeii.a en reprender a] profeta diez cuernos, es Antioco Epifanes, y que de estos diez, los tres cuernos arrancados
por no haher rechazado los obsequios y haber aceptado de buen grado los honores representan a Ptolomeo VI, de sobrenombre "Fil6pator", a Ptolomeo VII Evergetes y
de los babilonios. a Artaxias, el rey de Armenia, los primeros de los cuales habian muerto mucho antes
G) Hier. in Dan. I 3.98: Epistula Nabuchodonosor in prophetae uolumine ponitur, del nacimiento de Antioco. Que responda Porfirio a que hombre le puede corres-
ut non fictus ab alio postea liher -sicut sycophanta (Porphyrius) mentitur- sed ipsius ponder o quien es ese tan poderoso como para quebrar y pulverizar el cuerno peque-
Danielis esse credatur. no, que eJ interpreta como Antioco. Si respondiese que los generales de Antioco fue-
ron derrotados por Judas Macabeo, debe. explicar c6mo va a venir con las nubes del
La carta de Nahucodonosor queda recogida en Ia ohra del profeta a fin de que no cielo.
se crea en el futuro que ha sido compuesta por otro, seg(m Ia mentira del sicofanta
Porfirio, sino por el propio Daniel. K) Hier. in Dan. III 9.1: Hie est Darius qui cum Cyro Chalclaeos Bahyloniosque
superauit; ne putemus ilium Darium cuius secunclo anno templum aedificatum est
H) Hier. in Dan. II 5.10a: 'Regina ... ' I-Iane Josephus auiam Baldasaris, Origenes -quod Porphyrius suspicatur, ut annos D<mielis extendat-, uel cum qui ab Alexandro
matrem scribunt, uncle et nouit praeterita quae rex ignorabat; euigilet ergo Porphyrius Macedonum rege superatus est.
qui earn Baldasaris somniauit uxorem, et illudit plus scire quam rnaritum.
Este es el Dario que junto con Ciro habia derrotado a caldeos y babilonios. No
'La Reina' . .Josefo escrihe que se trata de Ia abuela de Baltasar; Origenes, de su vamos a creer que se trata de aquel Dario en cuyo segundo aii.o se edific6 el templo
madre: de ahi que conociera el pasado, que el rey desconocia. jQue se espahile -lo que supone Porfirio para retrasar los aii.os de Daniel- o de aquel que fue derro-
Porfirio, que desvaria a] decir que era Ia esposa de Baltasar y se hurla de que sepa tado por Alejandro, el rey de los maceclonios.
mas que su marido!
L) Hier. in Dan. ill 11.20: [Seleucus Philopator, filius Antiochi Magni] Porro
I) Hier. in Dan. II 7.7b: Porphyrius duas posteriores bestias, Macedonurn et Porphyrius hunc non uult esse Seleucum, sed Ptolomaeum Epiphanen, qui Seleuco sit
Romanorum, in uno Macedonum regno ponit et diuidit: pardum uolens intelligi ipsum molitus insidias et aduersum eum exercitum praep<!rarit et idcirco ueneno sit interfectus a
Alexandrum, hestiam autem dissimilem ceteris bestiis quattuor Alexandri successores, ducibus suis -quod cum unus ab illo quaereret ab illo: tantas res moliens ubi haberet
et deinde usque ad Antiochum cognomento Epiphanen decem reges enumerat qui pecuniam, respondit ei, amicos sihi esse cliuitias; quod cum diuulgatum esset in populos,
fuerint saeuissimi, ipsosque reges non unius ponit regni, uerbi gratia Macedoniae, timuerunt duces ne auferret eorum suhstantias et idcirco cum maleficis artibus occiderunt:
Syriae, Asiae et Aegypti. sed de diuersis regnis unum efficit regnorum ordinem, ut sec! quomodo potest, in loco Magni Antiochi stare Ptolomaeus qui hoc omnino non fecit.

10
/Ja. 2.3S. • ·'il Da. 7.H.


- ]()k- -!Ol)-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Porfirio no cree que este sea Seleuco 42 , sino Ptolomeo Epifanes, que habia tramado de Ptolomeo, que combatia y todo lo arrasaba, fueron tomados y aniquilados por el
contra Seleuco y habia preparado un ejercito contra el, y que por ello habia muerto "rostro" de Antioco (Ia palabra "brazos" alude a su fuerza; de ahi que un contingente
envenenado por sus propios generales; y que al preguntarle uno de ellos de d6nde militar reciba tambien el nombre de manus) 4 ; Y no s6lo --dice- venci6 a Ptolomeo
obtenia recursos para emprender empresas tan enormes, repondi6 que su riqueza eran con el engaflo, sino que tambien derrot6 con mentiras a! jefe de Ia alianza, esto es, a
sus amigos. Cuando esto se difundi6 entre el pueblo, los generales tuvieron miedo de judas Macabeo. Esto es, pues, lo que dice: despues de haber ofrecido Ia paz a
perder sus posesiones y lo asesinaron por ello con artes maleficas. Pero puede .Ptolomeo y haberse convertido en el jefe de Ia alianza, tram6 insidias contra aquel
Ptolomeo ocupar el Iugar de Antioco Magno, que no hizo esto en absoluto? (no se alude aqui a Ptolomeo Epifanes, que fue el quinto en reinar en Egipto, sino a
Ptolomeo Fil6metor, hijo de Cleopatra, Ia hermana de Antioco, que era, por lo tanto,
M) Hier. in Dan. [IV] 11.21: Hucusque ordo historiae sequitur et inter Porphyrium su tio); cuando despues de Ia muerte de Cleopatra el gobierno de Egipto recay6 en
ac nostros nulla contentio est. Cetera quae secuntur usque ad finem uoluminis, ille e1 eunuco Eulaio, preceptor de Fil6metor, y en Leneo, y estos reclamaron Ia Siria que
interpretatur super persona Antiochi -qui cognominatus est Epiphanes- fratre Seleuci Antioco habia ocupado fraudulentamente, estall6 Ia guerra entre el tio y el joven
filio Antiochi Magni, qui post Seleucum undecim annis regnauit in Syria obtinuitque Ptolomeo, y trabando combate entre Pelusio y el monte Casio, fueron derrotados los
Iudaeam, sub quo legis Dei persecutio et Machabaeorum bella narrantur; nostri generales de Ptolomeo. A continuaci6n Antioco, perdonando al joven y fingiendo
autem ... amistad, subi6 hasta Menfis y, recibiendo alii el reino segun Ia costumbre de los egip-
cios y con el pretexto de mirar por los intereses del joven, con un mediano ejercito
Hasta aqui se sigue el orden hist6rico y no hay discrepancia entre Porfirio y nos-
subyug6 todo Egipto, penetr6 en ciudades pr6speras y riquisimas e hizo lo que no
otros. Lo que viene a continuaci6n hasta el final del libro aquel lo interpreta en rela-
habian hecho ni sus padres ni los padres de sus padres: en efecto, ninguno de los
ci6n con Ia persona de Antioco, de sobrenombre "Epifanes", hermann de Seleuco, el
reyes de Siria someti6 a Egipto a semejante devastaci6n; arras6 todas sus riquezas y
hijo de Antioco Magno, que despues de Ptolomeo rein6 once aflos en Siria y se apo-
tan astuto fue que arruin6 con el engaflo los prudentes planes de los que habian sido
der6 de Judea, y bajo cuyo reinado se narra Ia persecuci{m de Ia ley de Dios y las
generales del joven. Porfirio, siguiendo a Sutorio, ha tratado por extenso estos hecho.s
guerras de los Macabeos. Los nuestros, en cambio ...
que no.sotros hemos expuesto sucintamente.
N) Hier. in Dan. [IV] 11.21: "Stabit", inquiunt, "in loco Seleuci frater eius Antio-
O) Hier. in Dan. [IV] 11.25s.: Haec Porphyrius interpretatur de Antiocho, qui
clms Epiphanes cui primum, ab his qui in Syria Ptolomaeo fauebant, non dabatur
aduersum Ptolomaeum sororis suae filium profectus est cum exercitu magno: sed et
honor regius, sed et postea, simulatione dementiae, obtinuit regnum Syriae. Et bra-
rex austri, id est duces Ptolomaei, prouocabuntur ad helium multis auxiliis et fortibus
chia pugnantis Ptolomaei et uniuersa uastantis expugnata sunt a facie Antiochi atque
nimis, et non potuerunt resistere Antiochi consiliis fraudulentis, qui simulauit pacem
contrita. 'Brachia' autem fortitudinem uocat, uncle et 'manus' appellantur 'exercitus
cum sororis suae filio et comedit cum eo panem et postea occupabit Aegyptum.
multitudo'. Et non solum, ait, Ptolomaeum uicit fraudulentia, sed ducem quoque foe-
deris, hoc est Iudam Machahaeum, superauit dolis -siue quod dicit hoc est: cum ipse Esto lo interpreta Porfirio en relaci6n con Antioco, que march6 con un gran ejer-
obtulisset pacem Ptolomaeo et fuisset dux foederis, postea ei est molitus insidias; cito contra Ptolomeo, el hijo de su hermana. No obstante, el rey del sur, esto es, los
Ptolomaeum autem hie non Epiphanem significat qui quintus regnauit in Aegypto, sed generales de Ptolomeo, estaban llamados a trabar combate con sus fuertes y abun-
Plolomaeum Philometorem filium Cleopatrae sororis Antiochi cuius hie auunculus dantes tropas, pero no pudieron resistir las maniobras fradulentas de Antioco, que fin-
erat; et cum, post mortem Cleopatrae, Eulaius eunuchus nutritius Philometoris et gi6 Ia paz con el hijo de su hermana, comi6 el pan con el y, acto seguido, ocup6
Leneus Aegyptum regerent et repeterent Syriam quam Antiochus fraude occupauerat, Egipto.
ortum est inter auunculum et puerum Ptolomaeum proelium; cumque inter Pelusium
et montem Casium proelium commisissent, uicti sunt duces Ptolomaei-. Porro P) Hier. in Dan. [IV] 11.27s.: Nulli dubium est quin Antiochus pacem cum
Antiochus, parcens puero et amicitias simulans, ascendit Memphim, et ibi ex more Ptolomaeo fecerit, et inierit cum eo conuiuium et dolos machinatus sit et nihil profe-
Aegypti regnum accipiens puerique rebus prouidere se dicens, cum modico populo cerit, quia regnum eius non potuit obtinere sed a militibus Ptolomaei eiectus sit.
omnem Aegyptum subiugauit sibi et abundantes atque uberrimas ingressus est ciuita- Nadie duda de que Antioco hizo las paces con Ptolomeo, particip6 con eJ en un
tes, fecitque quae non fecerunt patres eius et patres patrum illius: nullus enim regum banquete, tram6 engaflos y no hizo progreso alguno porque no pudo apoderarse de
Syriae ita uastauit Aegyptum et omnes eorum diuitias dissipauit, et tam callidus fuit, su reino, sino que fue expulsado por los soldados de Ptolomeo.
ut prudentes cogitationes eorum qui duces pueri erant, sua frau de subuerteret." Haec,
Porphyrius sequens Sutorium sermone laciniosissimo prosecutus est, quae nos breui
Existe un juego de palahras en todo
el pa.sajc: sc cmplean los dohle.s sentidos, corporal y militar, de
compendio diximus. los tenninos lations '(brachia" (posidones o lineas del ejCrcito), y "manus'' (escuadr6n). Nos apega-
mos a Ia literalidad rara reflejar1o en Ia traducci6n. Pero ademas los "hrachia" de Ptolomeo se opo-
El Iugar de Seleuco lo ocupara --dicen- su hermann Antioco Epifanes, a quien al nen a Ia "facies" de Antioco. que se lleva la victoria. La cxplicaci6n se encuentra quiz<l en los hechos
principia no le tributaban honores de rey los que en Siria eran partidarios de hist6ricos que Jer(mimo resume a continuaci6n. Antioco IV realiz6 dos campaila.s contra Ptolomco
Ptolomeo; pero despues, fingiendo clemencia, ohtuvo el reino de Siria, y los "brazos" Filometor (cf. etiam en los lihros de Daniel y Macaheos IDa. 11.2lss., Ma. !.Iss.]). En Ia primcra, a
Ia que sc alude aqui, Ia derrota del ejCrcito de Ptolomeo sc produce por conspiraciones internas que
engaiian al monarca: Ptolomeo cay6 en manos de Antioco, que lo trat6 con fingida amistad y cntre-
42
Seleuco Fil6pator, hijo de Antloco Magno. g6 Egipto al pillajc.

-110- -11] -
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Q) Hier. in Dan. [IV]11.28h-30h: Et graeca et romana narrat historia: postquam (34-35) l'aruum auxilium Mathathiam significari arbitratur Porphyrius: de uico
reuersus est Antiochus, expulsus ab Aegyptiis, uenisse eum in Iudaeam, hoc est aduer- Modim, qui aduersum duces Antiochi rehellauit et cultum ueri Dei seruare conatus <c'St.
sum testamentum sanctum, et spoliasse templum et auri tulisse quamplurimum; posi- 'Paruum autem', inquit, 'auxilium' uocat, quia occisus est in proelio Mathathias et pos-
toque in arce praesidio Macedonum, reuersum in terram suam; et post biennium rur- tea Judas, filius eius qui uocabatur Machabaeus, pugnans cecidit et ceteri fratres eius
sum contra Ptolomaeum exercitum congregasse et uenisse ad austrum; cumque duo aduersariorum fraude decepti sunt.
fratres Ptolomaei Cleopatrae filii quorum auunculus erat obsiderentur Alexandriae,
(36) Porphyrius autem et ceteri qui sequuntur cum, de Antiocho Epiphane dici arhi-
legatos uenisse romanos -quorum unus Marcus Popilius Laenas, cum eum stantem
inuenisset in littore et senatusconsultum dedisset-: quod iubebatur ah amicis populi rrantur: quod erectus sit contra cultum Dei et in tantam superbiam uenerit, ut in templo
romani recedere et suo impeiio esse contentus -et ille responsionem ad amicorum Hierosolymis simulacrum suum poni iusserit; quodque sequitur: "Et diriget, donee com-
pleatur ira, quia in ipso erit consummatio", sic intelligent: tam diu cum posse, donee iras-
consilium distulisset, orhem dicitur fecisse in arenis baculo quem tenebat manu et cir-
catur ei Deus et ipsum interfici iuheat. Siquidem Polybius et Diodorus, qui
cumscripsisse regem atque dixisse: 'Serratus et populus romanus praecipiunt, ut in isto
Bibliothecarum scribunt historias, narrant: eum non solum contra Deum fecisse Iudaeae,
loco respondeas quid consilii geras'; quibus dictis ille perterritus ait: 'Si hoc placet
senatui et populo romano, recedendum est', atque ita statim mouit exercitum-; per- sed, auaritiae facihus accensum, etiam templum Dianae in Elymaide, quod erat ditissi-
cussus autem esse dicitur, non quo interierit sed quo omnem arrogantiae perdiderit mum spoliare nmatum, oppressumque a custodibus templi et uicinis circum gentihus, et
quibusdam phantasiis atque ten·oribus uersum in amentiam, ac postremum morho inte-
magnitudinem ... Haec plenius in Machabaeorum gestis legimus: quod, postquam de
Aegypto eum repulere romani, indignans uenerit contra testamentum sanctuarii, et ah riisse; et hoc ei accidisse commemorant: quia templum Dianae uiolare conatus sit.
his inuitatus sit qui dereliquerant legem Dei et se caeremoniis miscuerant ethnicorum. (37-39) 'Et super concupiscentiam feminarum'. Antiochi personae magis coaptahitur:
Cuenta Ia historia griega y romana que Antioco, despues de regresar expulsado de qui luxuriosissimus fuisse dicitur et in tantum dedecus per stupra et corruptelas uenisse
Egipto, vino a judea, esto es, contra Ia alianza sagrada, y expoli6 el templo y se !lev<> regiae dignitatis, ut mimis quoque et scortis publice iungeretur er lihidinem suam popu-
todo el oro que pudo, y dejando en Ia ciudadela una guarnici6n de macedonios, lo praesente compleret. 'Deum Maozim' ridicule Porphyrius interpretatus est, ut diceret:
regres{> a su tierra. Dos aflos despues reuni6 de nuevo un ejercito contra Ptolomeo y in uico Modain, unde fuit Mathathias et filii eius, Antiochi duces loui posuisse statuam ct
se dirigi6 bacia el sur, y habiendo sido sitiados en Alejandria dos hermanos de compulisse Judaeos ut ei uictimas immolarent ; id est 'deum Modain' ... -'Praesidia' etc.:
quod Porphyrius ita edisserit: 'Faciet haec omnia, ut muniat arcem Hierusalem et in cete-
Ptolomeo, hijos de Cleopatra, del que el era tio, se presentaron embajadores de RcHna,
ris urhibus ponat praesidia et Iudaeos doceat adorare deum alienum -haud dubium quin
uno de los cuales era Marco Pompilio Lenas. Hallaron al rey en Ia playa y tras darle
Iouem significet-, quem cum illis ostenderit et adorandum esse persuaserit, tunc dabit
el senadoconsulto en el que se le ordenaba que se apartase de los amigos del pue-
deceptis honorem et gloriam plurimam et faciet ceteris qui in Iudaea fuerint dominari, et
blo romano y se mantuviese dentro de los limites de su imperio, dado que este demo-
raba Ia decisi6n de su respuesta, se dice que con el bast6n que llevaba en Ia mano pro praeuaricatione possessiones diuidet et dona distribuet'.
traz6 un circulo en Ia arena en el que encerr6 al rey, y le dijo: "el Senado y el Pueblo ( 40-41b) Et haec Porphyrius ad Antiochum refert: quod undecimo anno regni sui
Romano te conminan a que respondas en este preciso Iugar cual es tu decisi6n". rursus contra sororis filium Ptolomaeum Philometorem dimicauit, qui, audiens ucnire
Pronunciadas estas palabras, aque! dijo amedrentado: "si esto es lo que le place al Antiochum, congregauit multa populorum millia; sed Antiochus quasi tempestas uali-
Senado y a! Pueblo Romano, hay que dar marcha atras". Y puso en marcha al ejcrci- da in curribus et in equitibus et in classe magna ingressus sit terras plurimas et tran-
to de inmediato. Dicen, no obstante, que ello supuso un golpe mayor que Ia muerte, seundo uniuersa uastauerit ueneritque ad 'terram inclytam' -id est Iudaeam, ... et arcem
pues le hizo perder su inmensa arrogancia ... Con mayor extensi6n se puede leer en munierit de minis murorum ciuitatis et sic Aegyptum perrexerit. .. 'Antioch us' aiunt
el libro de los Macabeos que, despues de que los romanos lo expulsaran de Egipto, 'festinans contra Ptolomaeum regem austri, Idumaeos et Moabitas et Ammonitas -qui
acudi6 lleno de furor contra Ia alianza sagrada y que fue llamado por los que habian ex latere Iudaeae erant- non tetigit ne, occupatus alio proelio, Ptolomaeum redderet
abandonado Ia Ley de Dios y se habian mezclado con los ritos de los paganos. fortiorem'.
R) Hier. in Dan. [IV] 11. 31-43: (31) Con "brazos'"11 se refiere a los enviados por Antioco a] cabo de dos anus a
(31) 'Brachia' ... Volunt autem eos significari: qui ab Antiocho missi sunt, post biennium expoliar el templcJ, para exigir tributos a los judios, suprimir el culto de Dios y erigir
quam templum exspoliauerat, ut tributa exigerent a Iudaeis et auferrent cultum Dei et in en el templo de Jerusalen una imagen de j(tpiter Olimpico y las estatuas de Antioco
templo Hierusalem louis Olympii simulacrum et Antiochi statuas ponerent, quas nunc que ahora llama "ahominaci6n de Ia desolaci6n" por haber sido suprimido el holo-
'Abominationem desolationis' uocat, quando ablatum est holocaustum et iuge sacrificium. causto y el sacrificio permanente.

(32) Et haec in Machabaeis legimus: quod quidam simulauerint se legis Dei cus- (32) Tambien leemos en los Macaheos que unos fingieron ser custoclios de Ia Ley
todes esse et postea cum gentibus fecerint, alii uero permanserint in religione. de Dios y despues pactaron con los gentiles, mientras que otros perseveraron verda-
deramente en Ia religi6n.

.._
(33) Quanta Iudaei passi sint ab Antiocho, Machabaeorum libri referunt, et trium-
phi eorum testimonio sunt qui, pro custodia legis Dei, flammas et gladios et seruitu-
11
tem et rapinas et poenas ultimas sustinuerunt. ' "Fuerzas" armadas enviadas contra Jerusalen. Vid. supra N J y nota.

- 112- -113-
_____ ___
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

(33) Los libros de los Macabeos relatan cuanto sufrieron los judios a manos de flota penetr6 en buena parte del pais y lo clevast6 todo a su paso, y lleg6 a Ia inclita
Antioco y sirven de testimonio de Ia victoria de aquellos que por preservar Ia Ley tierra de Judea y fortific6 una ciucladela con las ruinas de los muros de Ia ciuclad y de
soportaron las llamas, las espadas, Ia esclavitud, el expolio y las penas mas terribles. este modo march6 contra Egipto.
(34-35) Con "escasa ayuda" Porfirio creia que se referia a Matatias, de Ia aldea de Antioco, clicen, cuanclo se apresuraba a marchar contra Ptolomeo, el rey del sur,
Modin, que se revel6 contra los generales de AnticJCo y luch6 por preservar el culto no toc6 ni a los idumeos ni a los moabitas ni a los amonitas, que estaban al !ado de
del Dios verdadero. Lo llama -dice- "escasa ayuda" porque Matatias muri6 en Ia bata- Judea, para no fortalecer a Ptolomeo por atender otra guerra.
lla y posteriormente Judas, su hijo, al que llamaban Macabeo, muri6 luchando, y el
resto de sus hermanos result6 enganado por Ia perfidia de sus enemigos. S) Hier. in Dan. [IV] 11.44-45: Et in hoc loco Porphyrius tale nescio quid de
Antiocho somniat: 'pugnans', in quit, 'contra Aegyptios et Libyas Aethiopiasque per-
(36) Porfirio y otros que lo siguen consideran que se esta hablando de Antioco transiens, aucliet sibi ab aquilone et ab oriente proelia concitari; uncle et regrecliens
Epifanes porque este se levant6 contra el culto de Dios y lleg6 a tal grado de sober- capiet Araclios resistentes et omnem in littore Phoenicis uastabit prouinciam; confes-
bia que orden6 erigir en el templo de .Jerusalen una imagen suya. Lo que sigue -"y timque pergens ad Artaxiam regem Armeniae qui de orientis partibus mouebatur et
tendra exito basta que se haya colmado Ia c6lera 4' porque en ese momento se pro- interfectis plurimis de eius exercitu, ponet tabernaculum suum in loco Apedno, qui
ducira el cumplimiento"- lo entienden asi: aquel tendra poder basta que Dios se enco- inter duo latissima flumina est, Tigrin et Euphratem'. Cumque hucusque processerit,
lerice con el y ordene su asesinato. Y el caso es que Polibio y Diodoro, que escriben in quo monte inclyto sederit et sancto, dicere non potest -quamquam et inter duo
las historias que se hallan en las bibliotecas, cuentan que ague! no s6lo actu6 contra maria eum seclere probare non possit, et stultum sit duo Mesopotamiae flumina duo
el Dios de Judea, sino que, encendido por el fuego de Ia codicia, intent6 expoliar tam- maria interpretari-; montem autem inclytum iclcirco praeteriit: quia secutus est
bien el templo de Diana en Elimaida, que era fastuoso, y que, acometido por los guar- Theoclotionis interpretationem, qui ait: 'Inter media maria super montem Saba sanc-
dianes del templo y por las gentes del entorno y enloquecido por ciertos terrores y tum'; cumque Saba nomen montis uel Armeniae uel Mesopotamiae putet, quare sanc-
alucinaciones, muri6 finalmente de enfermedad; y mencionan que esto le ocurri6 por tus sit, dicere non potest -etiam hac licentia mentiendi, possumus nos addere quod
haber intentado profanar el templo de Diana. ille conticuit: 'sanctum' clici 'montem' quia, iuxta errorem Armeniorum, sit iclolis con-
secratus. 'Et ueniet', inquit, 'usque ad summitatem ipsius montis', in Elymaide prouin-
(37-39) "Ni tampoco al favorito de las mujeres" 4" se va adaptar muy bien a Ia per-
cia, quae est ultima Persarum ad orientem regio; ibique uolens templum Dianae spo-
sonalidad de Antioco, de quien se dice que fue muy lujurioso y que vino a dar por
liare, quod habebat infinita clonaria, fugatus a barbaris est qui mira ueneratione fanum
sus estupros y su corrupci6n en tal degradaci6n de Ia dignidad regia que se mezcla-
illud suspiciebant, et mortuus est moerore consumptus in Tabes, oppiclo Persiclis.
ba con mimos y prostitutas en publico y satisfacia su lujuria en presencia del pueblo.
Haec ille in suggillationem nostri artificam sermone composuit, quae, etiamsi potuerit
Porfirio interpret(> ridiculamente lo del "dios Maozim" 47 en el sentido de que en Ia approbare non de Antichristo dicta sed de Antiocho, quid ad nos, qui non omnibus
aldea de Modin, de donde fueron originarios Matatias y sus hijos, los generales de scripturarum locis Christi probamus acluentum et Antichristi menclacium? ... Haec quae
Antioco erigieron una estatua de Jupiter y obligaron a los judios a hacerle sacrificios, manifesta sunt praeterit, et de Iuclaeis asserit prophetari quos usque hoclie seruire cog-
esto es, "al dios de Modin". noscimus; et dicit eum, qui sub nomine Danielis scripsit librum, ad refocillandam
spem suorum fuisse mentitum: non quo omnem historiam futuram nosse potuerit, sed
"Fortalezas, etc". Asi lo explic6 Porfirio: todo esto es lo que har:i, a saber, levan- quo iam facta memoraret; et in ultimae uisionis calumniis immoratur, 'flumina' ponens
tara una ciudadela en Jerusalen y establecer:i guarniciones en el resto de las ciuda- pro 'mari' et 'montem inclytum et sanctum Apedno' quem ubi legerit nullam potest
des, y ensenara a los judios a adorar a un dios extranjero -con lo que se esta refi- proferre historiam ... Septuaginta ... Apolinaris secutus de nomine 'Apeclno' omnino
riendo sin ducla a .J(Jpiter-. Una vez que se los haya mostrado y los haya persuadido conticuit. Haec ideo prolixius posui: ut et Porphyrii ostenclam calumniam, quia haec
para que lo adorasen, les conceclera honores y gloria abundantes a los que se hayan omnia ignorauit aut nescire se finxit, et scripturae sanctae clifficultatem cuius intelli-
dejado engaiiar y hara que dominen sobre el resto de los que viven en Judea, y a gentiam absque Dei gratia et cloctrina maiorum sibi imperitissimi uel maxime uirrcli-
cambio de su prevaricaci6n repartira entre ellos sus posesiones y distribuira sus cladi- cant.
vas entre ellos.
A prop6sito de este pasaje Porfirio desvaria no se que cosa acerca de Antioco.
( 40-41b) Esto tam bien lo relaciona Porfirio con Antioco, puesto que en el uncle- Luchando -dice- contra los egipcios y atravesando Libia y Etiopia oid que Ia guerra
cimo afio de su reinaclo combati6 de nuevo contra Ptolomeo Fil6metor, el hijo de su se desata contra eJ clescle el norte y clescle el oriente, por lo que regresara conquis-
hermana. Este, cuando se enter6 de Ia llegada de Antioco, reuni6 miles de efectivos, tando a los aradios, que se le resistian, y clevastara toda Ia faja costera de Ia provin-
pero Antioco, como una formidable tempestad, con sus carros, sus caballos y una gran cia de Fenicia, y se dirigira de inmediato contra Artaxias, rey de Armenia, que se
machara de los territorios de oriente y, tras Ia muerte de muchos de sus efectivos,
<i'i De Dins. acampara en Apedno, que esta situado entre los dos caudalosos rios, el Tigris y el
-.h Referente a un dios, que scria, de acuerdo con 1-.Z. 8.14, Adonis-Amuz. Eufrates. Llegado a este punto, [Porfirio] es incapaz de clecir cual es el indito y santo
47
Desde luego e.ste "dios Maozim" no figura en el texto como tal Porfirio lo interpreta en relaci6n con monte en el que se asentara, aunque no puede probar y resulta absurclo interpretar
1Ma. 2.1ss. los "clos mares" del "se asent6 entre clos mares" como alusi6n a los dos rios de
-114- - ll"i-
_A_ __ _
,_.,

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Babilonia. En cambio, lo del "monte santo" lo dej6 de lado por seguir Ia lectura de (5-6) Quod Porphyrius more suo de Antiocho interpretatur, nos de Antichristo
Teodoci6n, que dice "en medio de dos mares sobre el monte santo de Saba"; y como interpretamur.
cree que "Saba" es el nomhre de un monte de Armenia o de Mesopotamia, no puede
decir por que es santo; ademas, por su propensi6n a Ia mentira nosotros podemos (7a-7b) 'Tempus et tempora et dimidium temporis', 'tres et semis annos' interpre-
anadir lo que eJ calk>: que se dice que este monte es "santo" pues por locura de los tatur Porphyrius;. Si itaque superiora, quae perspicue de Antichristo scripta sunt,
armenios esta consagrado a los idolos. "Y vendr::i -dice- hasta Ia cumbre de este refert Porphyrius ad Antiochum et ad tres et semis annos quibus templum dicit fuisse
mismo monte", en Ia provincia de Elimaida, 4" que es Ia regi6n mas oriental de Persia, desertum, ergo et quod sequitur: 'Regnum eius sempiternum, et omnes reges seruient
y alli, queriendo expoliar el templo de Diana, que atcsoraba infinitas ofrendas, fue ei et obedient', debet probare super Antiocho uel, ut ipse putat, super populo
pucsto en fuga por los b::irbaros, que guardaban aquel santuario con admirable vene- Judaeorum, quod nequaquam stare manifestum est... 'Quando' inquit 'populus Dei
racion, y muri6 en Tabes, ciudaclela persa, consumido por el dolor. Esto lo redacto dispersus fuerit -uel Antiocho persequente, ut uult Porphyrius ... tunc haec omnia
aquel para afrentarnos con su muy ingenioso lenguaje. Pero aunque pucliera probar complehuntur'.
que no se refierc al Anticristo sino a Antioco, ique nos importa a nosotros, que no (11) Hos mille ducentos nonaginta dies Porphyrius in tempore uult Antiochi, et in
pretenclemos demostrar que en todos los pasajes de las Escrituras se habla de Ia veni- desolatione templi esse completos ...
da de Cristo y de Ia falsedad del Anticristo? ... Estas revelaciones las deja de lado y
afirma que Ia profecia es sobre los judios, que hasta el clia de hoy sabemos que viven (12) Porphyrius hunc locum ita edissereit, ut: quadraginta dies qui super mille
en Ia esclavitud, y dice que el que escrihi6 el libro bajo el nombre de Daniel minti<> ducentos nonaginta sunt, uictoriae contra duces Antiochi tempus significent, quando
para restaurar Ia esperanza de los suyos, con lo que no pudo conocer toda Ia histo- Judas Machabaeus fortiter dimicauit et emundauit templum idolumque contriuit et uic-
ria futura, sino que rememor6 los hechos ya acontecidos. Y se demora en calumniar timas obtulit in templo Dei.
Ia visi6n del final ponienclo "rios" en Iugar de "mar" y situando en Apedno el monte
(13) Frustra Porphyrium ... uelle omnia referre ad Antiochum. Cuius calumniae, ut
santo, para lo que no puecle aducir testimonios escritos.
diximus, plenius responderunt Eusehius Caesariensis et Apollinaris Laodicenus et ex
Apolinar, que sigui{> a los Setenta, guarda un silencio total sobre Ia palabra parte disertissimus uir martyr Methodius, quae qui scire uoluerit in ipsorum libris
"Apedno". Luego si he poclido extenderme en exceso en este punto ha siclo para poterit inuenire.
poner de manifiesto Ia calumnia de Porfirio, que ignor6 todo esto o fingi6 descono-
(1-3) Hasta aqui Porfirio se ha contenido en cierta forma. Pero tque podr::i decir
cerlo, y Ia dificultad de Ia Sagrada Escritura, cuya interpretaci{m reinvidican en primer
del capitulo en el que se describe Ia resurreci6n de los muertos? ... iQue no cs capaz
termino hombres muy inexpertos y carentes de la gracia de Dios y de Ia doctrina de
de hacer Ia contumacia? ... Tambien esto, dice, fue escrito a prop6sito de Antioco, que
nuestros mayores.
al atravesar Persia dej6 su ejercito en Lisia, que estaba a Ia cabeza de Antioquia y de
T) Hier. in Dan. [IV] 12.1-3: Hactenus Porphyrins utcumque se tenuit ... de hoc Fenicia, para comhatir a los judios y destruir su ciudad, .Jerusalen. Todo esto lo cuen-
capitulo quid dictums est -in quo mortuorum describitur resurrectio, ... sed quid non ta .Josefo, el autor de Ia historia de los hebrcos: que no hubo jamas una tribulaci6n
faciat pertinacia!. .. 'Et hoc', inquit, 'de Antiocho scriptum est quia, uadens in Persidem, como aquella y que lleg{> un tiempo que no se habia conocido desde el principio de
Lysiae -qui Antiochiae et Phoenici praeerat- reliquit exercitum ut aduersum Iudaeos Ia humanidad hasta entonces. Con todo, ohtenida la victoria y caidos lo generales de
pugnaret urbemque eorum Hierusalem subuerteret -quae omnia narrat Josephus, Antioco, e incluso muerto el propio Antioco en Persia, el pueblo de Israel fuc salvo,
Historiae auctor hebraeae-, quod talis fuerit tribulatio qualis numquam, et tempus todos los que estaban inscritos en el libro de Dios, esto es, los que defendieron Ia Ley
aduenerit quale non fuit ex quo gentes esse coeperunt usque ad illud tempus; reddi- con todas sus fuerzas; y todo lo contrario les ocurri<> a los que los que habian sido
ta autem uictoria et caesis Antiochi ducihus ipsoque Antiocho in Perside mortuo, horrados del libro, esto es, los que se erigieron en prevaricadores de Ia Icy y se ali-
saluatus est populus Israel: omnes qui scripti erant in libro Dei, hoc est qui legem for- nearon con Antioco. Entonces, dice, estos que casi dormian en el polvo de Ia tierra y
tissime defenderunt, et e contrario qui deleti sunt de libro hoc est qui praeuaricatores estahan enterrados hajo el peso de los males y escondidos en los sepulcros de las des-
exstiterunt legis et Antiochi fuerunt partium; tunc', ait, 'hii qui quasi in terrae puluere gracias resurgieron del polvo de Ia tierra a una inesperada victoria y levantaron ]a
dormiebant et operti erant malorum pondere et quasi in sepulcris miseriarum recon- cabeza del suelo: los guardianes de Ia Ley que resurgian a Ia vida etern;J mientras los
diti, ad insperatam uictoriam de terrae puluere surrexerunt et de humo eleuauerunt prcvaricadores caian en un oprobio eterno. Los maestros y los doctorcs que tenian
caput, custodes legis resurgentes in uitam aeternam et praeuaricatores in opprobium conocimiento de Ia Ley refulgiran como el cielo, y los que exhortaron a los pueblos
sempiternum; magistri autem atque doctores qui legis habuere notitiam, fulgebunt sometidos a preservar las ceremonias de Dios resplandeceran a Ia manera de los
quasi caelum, et qui inferiores populos exhortati sunt ad custodiendas caeremonias astros por toda Ia eternidad. Cita tambien Ia historia de los Macabeos, en Ia que sc
Dei, ad instar astrorum fulgebunt in perpetuas aeternitates'; ponit quoque historiam dice que muchos judios huyeron al desierto hajo Matatias y Judas Macabeo y sc escon-
de Machahaeis in qua dicitur multos ludaeorum sub Mathathia et lucia Machahaeo ad dieron en cuevas y en cavernas entre las rocas. y que salieron despues de Ia victoria,
eremum confugisse et latuisse in speluncis et in cauernis petrarum ac post uictoriam Y que esto fue como una predicci6n "metaf6rica" de Ia resurrecci(m de los muertos.
processisse: et haec fJ.ETa<j:>optKWS' quasi de resurrectione mortuorum esse praedicta.
(5-6) Esto lo interpreta Porfirio, seg(m su costumhre, como una refercncia a
·IH Para estos hechos cf. 1Ma. (l.lss Antioco; nosotros como una rcferencia al Anticristo.

- ]1()- -117-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

(7a-7b) "Un ciclo, ciclos y Ia mitad de un ciclo" lo interpreta Porfirio como tres Pero si algun interprete obstinado no quisiera aceptar lo que hemos dicho, sino
aflos y medio. Luego si lo que precede, que habia sido escrito claramente en refe- que entendiera que Ia meretriz Hamada G6mer, hija de Diblain, dio a luz a dos varo-
rencia a! Anticristo, Porfirio lo relaciona con Antioco y con los tres aflos y medio en nes, el primero y el tercero, y entre ellos, Ia segunda, a una hembra, prentendiendo
los que dice que el templo estuvo abandonado, lo que sigue -"su reino es eterno y que el significado de Ia_ Escritura es lo que literalmente se lee, que responda c6mo ... ' 2
todos los reyes lo servir:in y lo obedeceran" -debe demostrar, por tanto, que se refie-
re a Antioco o, como el mismo cree, a! pueblo judio, lo que obviamente no se sos- 32 (5 H). Hier. in JoeL 2.28-32: (sc. Apostoli) quicquid utile audientibus esse cerne-
tiene en modo alguno ... "Cuando el pueblo de Dios sea dispersado": de acuerdo con bant, et non repugnare praesentibus, de alterius temporis testimoniis roborarent, non
Porfirio todo esto se cumplira cpn Ia persecuci6n de Antioco. quod abuterentur audientium simplicitate et imperitia, ut impius calumniatur Porphyrius.

(11) Porfirio dice que estos mil doscientos noventa dias se cumplieron en Ia epoca (Los ap6stoles) se daban cuenta de lo que era (ttil para los catecumenos y no entra-
de Antioco y con Ia desolaci6n del templo. ha en conflicto con las circunstancias, lo corroboraban con testimonios de otros tiem-
pos, sin abusar de Ia buena fe y de Ia ignorancia de los catec(tmenos como sostiene
(12) Porfirio interpret6 asi este pasaje: los cuarenta y cinco dias que se suman a calumniosamente el impio Porfirio.
los mil doscientos noventa significan el tiempo de Ia victoria contra los generales de
Antioco, cuando Judas Macabeo combati6 con denuedo y purific6 el templo, destru- 33 (9b H). Hier. in Mauh. I 3.3: Porphyrius istum locum Marci euangelistae prin-
y6 los idolos y ofreci6 victimas en el templo de Dios. cipio comparat in quo scriptum est: 'Initium euangclii Icsu Christi... rectas facite semi-
tas eius'. Cum enim testimonium de Malachia Esaiaque contextum sit, quaerit quo-
(13) En vano pretende Porfirio referirlo todo a Antioco, calumnia a Ia que, como modo uelut ab uno Esaia exemplum putemus adsumptum. Cui ecclesiastici uiri ple-
hemos dicho, dieron una respuesta mas completa Eusebio de Cesarea, Apolinar de nissime responderunt.
Laodicea y, en parte, el martir Metodio, var6n de gran erudici6n. El que quiera conn-
ceria podrii encontrarla en las obras de estos. Porfirio relaciona este pasaje con el comienzo del evangelista Marcos, en el que
esta escrito: "Comienzo del evangelio de Jesucristo ... allanad sus senderos."'-' En efec-
U) Hier. in Is. IX 30: Hoc annotauimus, ut quod in Danielis extrema legimus uisio- to, como este testimonio esta tomado de Malaquias e Isaias' 4 , pregunta por que pen-
ne deum maozim, non ut Porphyrius somniat: Deum uiculi Modim, sed robustum samos que esta tomado solo de Isaias. A este los hombres. de Ia Iglesia Je han res-
Deum et fortem intellegamus. pondido extensamente.

Hemos seflalado que el dios Maozim, segun podemos leer en Ia ultima visi6n de 34 (6 H). Hier. in MaUh. I 9.9: Arguit in hoc loco Porphyrius et Julianus Augustus
Daniel, no lo interpretamos como el dios de Ia aldea de Modin, de acuerdo con el uel imperitiam historici mentientis uel stultitiam eorum qui statim secuti sunt
desatino de Porfirio, sino como un dios fuerte y poderoso 4". Saluatorem, quasi inrationabiliter quemlibet uocantem hominem sint secuti.
31 ( 45 H). Hier. in Os. 1.2"': Si quis autem contentiosus, et maxi me gentilium, En este punto Porfirio y el emperador Juliano denuncian Ia torpeza del historiador
noluerit figuraliter dictum recipere, et irriserit prophctam fornicariae copulatum, mendaz o Ia necedad de esos que siguieron inmecliatamente a! Salvador, como si
opponamus ei illud ... hubieran seguido de forma irracional Ia Hamada de un hombre cualquiera.
Pcro si algun obstinado, particularmente entre los paganos, no quisiera aceptar 35 (56 H). Hier. in MaUh. ll 15.17: Omnia euangeliorum Joca apucl haereticos el
estas palabras en un sentido tlguraclo y se riera de que el profeta se una a una pros- peruersos plena sunt scandalis. Et ex hac sententiola quidam calumniantur quod Dominus
tituta, le contestaremos ... " physicae disputationis ignarus putet omnes cibos in uentrem ire et in secessum digeri.
(l.Ss.) Si quis autem contentiosus interpres noluerit recipere ista, quae diximus, Todos los pasajes de los Evangelios est;in llenos de escandalos desde el punto de
sed meretricem nomine Gomer filiam Debelaim, primum et tertium masculos, secun- vista de herejes y perversos; e incluso por esta pequefla frase" algunos acusan a!
dam, quae media est, feminam intellexerit procreasse, hoc uolens scripturam sonare Senor de sostener, aun siendo !ego en los debates de los fisicos, que todos los ali-
quod legitur, respondeat quomodo .. mentos pasan a! vientre y se evacuan en Iugar apartado.

N Cf. Hier. in Is. XII, rraef.: Sin autem supradictos uiros ma!{istros Ecclesiae nominaui, illud intelle!{artl, 36 (3 H). Hier. in MaUh. m 21.21: Latrant contra nos gentilium canes in suis
me nun omnium prohare fidem, qui certe inter . ..-e contrarii sunt. Sed ad distinctionem Josephi uoluminibus, quae in impietatis propriae memoriam reliquerunt, adserentes apostolos
Porphyriique qui de hac quae. .·tione plurima di.,jJutarunl ( "Pero si he nombrado a los dtados non habuisse fidem quia montes transferre non potuerint.
varones, maestros de Ia Iglesia, han de comprender que no estoy demoslrando Ia credihilidaU de
todos ellos, que en vcrdad est{tn en desacuen.Jo, sino qul' hahll· distinguir a Josefo de Porfirio, 2
que disputaron largamente sobre esta cuesti(m" ). Cf. Flauius I. AI X 9.7.27'i-2Hl. -; Sigue una alusi6n al poeta Ezequiel.

c,o Et dixit Dominus ad Osee: Vade, sume tihi uxoremfornica/i(J1lUm acfi/i(Jsj(Jrnicationum qtJ,ia./(Jr111- \i Ev.Marc. 1.1-2.
cans fornicahitur terra a domino ("Y <lijo e) Seilor a Oscas: Anda, toma una mujer prostituta y ten '' Ma. 3.1; Is. 40.3.
hijos bastardos, porque el pais est5 prostituido, alejado del Seilor" ).
-;-; Ev.Matt. 1S.l7: oU VOElTE ()Tt TTiiv n) ElarropEmlJJEVOV do; Ti> an)jla Eio;- Tflv KotAlat.• xu)pEL Kal do;
<iJ Se citan a continuaci(m las "hazaflas" cclcbradas por las escuela:-; filos6ficas de Grecia: cOmo ci<j)E6pWva EKj3riAAETat; ("tNo comprendCis que todo lo que entra porIa boca pasa al vientre y se eva-
_len6crates salv6 a Pnlem6n de una vida licenciosa y c6mo S6crates hizo lo propio con Fcd6n. cua en Iugar retirado?" ).

- JIH- -119-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Los perros de los gentiles ladran contra nosotros en sus lihros, que han dejado homines et cum cis conferre sermonem, ne post doctrinam videlicet dei a 'carne ct
como testimonio de su propia impiedad, afirmando que los ap6stoles no tenian fe sanguine' instrueretur.
puesto que no pudieron mover montanas.
La mayoria piensa que esto lo han dicho de los ap6stoles. En efecto, tamhien
37 ( 44 H). Hier. in Matt h. IV 24.16s. ' 1': De hoc loco, id est de ahominationc deso- Porfirio objeta que, despues de Ia revelaci6n de Cristo, Pablo no sc dign{J ir a los
lationis quae dicta est a Danielo propheta stante in loco sancto, multa Porphyrius t<.:r- hombres y conversar con ellos, pues, tras Iuber sido instruido en Ia doctrina de Dios,
tio decimo operis sui uolumine contra nos blasphemauit, cui Eusebius Caesariensis no fue instruido 'por Ia carne y Ia sangre·.'''
episcopus tribus respondit uoluminihus, decimo octauo, decimo nono et uicesimo,
42 (21c H). Hier. in GaL 2.11ss.: [. .. ] maxime cum Lucas sacrae scriptor historiae,
Apollinaris quoque scripsit plenissime; superfluusque conatus est uno capitulo uellc
nullam huius dissensionis faciat mentionem, nee dicat umquam, l'etrum Antiochiae
disserere, de quo tantis uersuum millibus disputatum est.
fuisse cum Paulo, et locum dari Porphyrio blasphemanti, si aut Petrus errasse aut
Sobre este pasaje, esto es, sobre Ia abominaci6n de Ia desolaci6n existente en ellugar Paulus procaciter apostolorum principem confutasse credatur... Si propter Porphyrii
santo. mucho blasfem6 contra nosotros Porfirio en el libro XIII de su obra contra nos- blasphemiam alius nobis fingendus est Cephas [sc. a Petro diversus], ne Petrus pute-
otros, a! cual respondi6 el obispo Eusebio de Cesarea en tres libros: el XVIII, el XIX y el tur errasse, infinita de scripturis erunt radenda divinis, quae ille, quia non intelligit,
XX. Tambien Apolinar escribi6 cxhaustivamente sobre ello, por lo que resulta inutil pre- criminatur.
tender exponer en un solo capitulo una cuesti(m sobre Ia que se ha debatido en tantos
[. .. ] Sobre todo, a! no hacer Lucas, el escritor de historia sagrada, menci{m alguna
miles de lineas.
a esta clisensi6n ni decir que Pedro habia estado en Antioquia con Pablo"", no da oca-
38 (14 H). Hier. in Matth. IV 27.45: Qui scripserunt contra euangelia suspicantur si6n a! blasfemo l'orfirio de creer que Pedro se equivoc6 o que Pablo contest{) con
deliquium solis quod certis statutisque temporibus accidere solet discipulos Christi ob descaro a! principe de los Ap6stoles ... Si a causa de Ia blasfemia de Porfirio dehemos
imperitiam super resurrectione Domini interpretatos. imaginar otro Cefas''', para que no se piense que Pedro se equivoc6, hahria que eli-
minar infinitad de cosas de las Sagradas Escrituras, que aquel, por incomprensi{m,
Los que han escrito contra los Evangelios suponen que los discipulos de Cristo, a
Ianza como acusaciones.
causa de su ignorancia, han relacionado Ia resurrecci6n del Senor con Ia interpreta-
ci6n de un eclipse de sol, que suele acaecer en epocas fijas y determinadas. 43 (22 H) Hier. in GaL 5.10'' 2 : Occulte, inquiunt, l'etrum lacerat, cui supra in
taciem restitisse se scribit, quod non recto pede incesserit ad evangelii veritatem. Sed
39 (21a H). Hier. in GaL prolog: Quod nequaquam intelligens Bataneotes et sce-
nee Paulus tam procaci maledicto de ecclesiae principe loqueretur, nee Petrus dignus
leratus ille Porphyrius in primo operis sui adversum nos libro Petrum a Paulo obiecit
qui conturbatae ecclesiae reus fieret.
esse reprehensum, quod non recto pede incederet ad evangelizandum, volens et illi
maculam erroris inurere et huic procacitatis et in commune ficti dogmatis accusare Jmplicitamente, dicen, hiere a Pedro, de quien mas arriba escribe que tuvo un
mendacium, dum inter se ecclesiarum principes discrepent. enfrcntamicnto con el''', puesto que su aproximaci6n a Ia verdad del Evangclio no fue
correcta. Mas ni Pablo puecle hablar asi, tan procaz y ultrajantemente, de un principe
No comprendiendo ahsolutamente nada, aquel infame hataneota" de Porfirio, en ellibro
de Ia Iglesia ni tampoco Pedro puede ser acusado dL: turbar a Ia Iglesia.
primero de su ohrJ contra nosotros, objet6 que Pedro fue censurado por Pablo por no
haher procedido rectamente en Ia evangelizaci6n, con Ia intenci6n de imputar a uno Ia infa- 44 (37 H). Hier. in GaL 5.12: 'Utinam et abscindantur qui vos conturhant.' quae-
mia del error y a! orro Ia de Ia desvergi.ienza, y de acusar a ambos de propugnar una doc- ritur quomodo Paulus discipulus eius qui ait: 'Beneditur et nolite maledicere', et in alio
trina falaz y mentirosa con tal de mostrar discrepancias entre los principes de las iglesias. loco: 'Neque malcdici regnum dei possidebunt'. -nunc et maledixerit eis qui ecclesias
Galatiae conturbant [a!. conturbabant) et cum optantis voto maledixerit: 'lltinam et
40 (19 H). Hier. in GaL 1.1: 'Non ab hominibus': potest ct oblique in Petrum et
abscindantur qui vos conturbabant.' tam enim detestanda abscisionis est passio, ut et
in ceteros dictum accipi. quod non ah apostolis ci sit traditum evangelium.
qui invitis cam intulerit, legihus puhlicis puniatur, et qui se ipsum castravcrit, infamis
'No de parte de los hombres''": estas palabras se pueden interpretar como una alu- habeatur. Ut enim illud, aiunt, verum sit: 'Vivit in me Christus', et hoc: 'An cxpcri-
si{m indirecta a Pedro y a los demas, en el sentido de que el Evangelio no le ha sido mentum quaeritis eius qui in me loquitur Christus'' certe maledictionis vox non potest
transmitido por los Ap6stoles.
".i'J En cl pasajc paulino (!JjJ.Ga/. l.H)-17) se lee: "Mas cuando plugo aDios, que me rcscrvfl para si dcsdc
41 (20 H). Hier. in GaL 1.16: Plerique de apostolis hoc dictum arbitrantur; nam cl seno dt.: mi maUn: y lllL' !hun(> por su gracia, revdar en mi a su 1-Iijo, para qul:' IL' pn:dicast...: entre
et Porphyrius obicit, quod post revelationem Christi Paulus non fuerit dignatus ire ad los gentiles, desde luc.:go no me aconsej(· de hombre mortal, ni sub! a Jerusalen para ver a los que
me prccedicron l'fl el apostolado, sino que me retir(· !.1 Arabia, desdc dondc volvl otra vcz a
Damasco"
'){, Cum ergo uideritis ahorninationem desolation is quae dicta est a nanihelo propheta stantem iu loco
,. ;anctu, qui /ep,it ("Cuando instalada en el Iugar santo Ia ahominaci(m deb deso\aci6n "' Cf. i'.jJ.Gal. 2.11-21.
anunciada por el profcta Daniel, procure entenderlo d que lo lea."L (d Versi6n hebrea del nombn.· de Pedro.
'
7
cr. fr. 1. <Jl '0 Tapci:aawl' Ufl.OS' [3aaTciaH Ti> Kpl!J.a, ('xrTlS' iiv fl, ("quicn nos alhorote, sufrirJ. un castigo, sea quicn sea")

';H Asi reza Ia presentaci6n de Pablo en el encahczamiento de Ia epistola. (JI Pablo.

-120- - 121-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

eius intelligi qui dicit: 'Discite a me, quia humilis sum et mitis et mansuetus corde'. et obrado mal en esto, a saber, en que habia caido en el mismo error en que cay(> ei
magis putatur Judaico furore et quadam effrenata insania se non potuisse cohibere, mismo cuando acus6 a otro de sus faltas ... Censuran Ia desvergiienza del blasfemo
quam imitatus esse eum, qui tanquam agnus coram tondente se non aperuit os suum Porfirio, quien afirma que Pablo y Pedro mantuvieron entre si una contienda infantil,
et maledicentibus non remaledixit. que Pablo se consumia de envidia por las virtudes de Pedro y que se habia jactado
por escrito de cosas que o bien no habia hecho o, si las habia hecho, las hizo repren-
''jOjala se mutilen del todo los que os soliviantan!"'''' Esta es Ia suplica de Pablo, diendole a otro con todo el descaro lo que habia sido obra suya.
6
discipulo de aquel que dice "bendecid a los que os maldicen" ' jY eso que tambien
6
ei dice "bendecid y no maldigais" '' y, en otro pasaje, "los que maldicen no poseeran 47 (25b H). Hier. epist. 130 (ad Demetriadem), 14: Denique et apostolus Petrus
el Reino de Dios"' 67 que haya maldecido a los que soliviantaban a las nequaquam inprecatur eis mortem, ut stultus Porphyrius calumniatur.
iglesias de Galacia y que lo haya hecho al formular asi su voto: "iOjala se mutilen del
Y finalmente el ap6stol Pedro no impreca en modo alguno su muerte 72 , como
todo los que os soliviantan!". Tan abominable es padecer mutilaci6n que esta penado
calumnia el necio Porfirio.
por las !eyes publicas realizarsela a alguien contra su voluntad y se considera una
infamia castrarse a uno mismo. En efecto, para que sea cierto aquello de que "Cristo 48 (82 H). Hier. epist. 133 (ad Ctesiphontem), 9: Et ad extremum (quod solet
vive en mi'' 6 " y eso otro de "ibuscais una prueba de que Cristo habla en mi?"''", no se nobis obicere contubernalis uester Porphyrius) qua ratione clemens, et misericors
le pueden atribuir desde luego palabras de maldici6n a aquel que dice "aprended de Deus ab Adam usque ad Moysen et a Moyse usque ad aduentum Christi passus sit
mi, que soy humilde y apacible y manso de coraz6n" 70 • Se cree mas bien que no pudo uniuersas gentes perire ignorantia Legis et mandatorum Dei. Neque enim Britannf'
refrenar su furor judio y una especie de locura desbocada y que no imit6 a aquel que fertilis prouincia tyrannorum et Scythiae gentes omnesque usque ad Oceanum per cir-
"como cordero ante el esquilador no abri6 su boca y no respondi6 con maldiciones cuitum barbarae nationes Moysen prophetasque cognouerant. Quid necesse fuit in
a quienes lo maldecian". 71 ultimo uenire tempore, et non prius quam innumerabilis periret hominum multitudo'
45 (2 H). Hier. epist. 57 (ad Pammachium), 9: Haec replico, non ut euangelis- iY por que raz6n -algo que suele objetarnos vuestro compafi.ero Porfirio- un Dios
tas arguam falsitatis; hoc quippe impiorum est, Celsi, Porphyrii, Juliani. clemente y misericordioso toler() que desde Adan hasta Moises y descle Moises l1asta
Ia misma venida de Cristo pueblos enteros perecieran en Ia ignorancia de Ia Ley y de
Replico estas cosas, no para acusar a los evangelistas de falsedad, como es el caso
los mandamientos de Dios? En efecto, ni los britanos, provincia fertil en tiranos, ni los
de impios como Celso, Porfirio y Juliano.
pueblos de Escitia ni todas las naciones barbaras que se extienden en derredor hasta
46 (21b H). Hier. epist. 112 (ad Augustinum), 6: Hanc autem explanationem el Oceano habian conocido a Moises ni a los profetas. que habia de venir al final
quam primus Origenes in decimo Stromatum libro, ubi epistolam Pauli ad Galatas de los tiempos y no antes de que pereciera una incontable multitud de hombres?
interpretatur, et ceteri deinceps interpretes sunt secuti, ilia uel maxime causa subin·
49 ( 49b H). Hier. c. VigiL 10: Nisi forte in more gentilium impiorumque Porphyrii
troducunt, ut Porphyrin respondeant blasphemanti, qui Pauli arguit procacitatem,
et Eunomii has praestigias daemonum esse confingas, et non vere clamare daemones,
quod principem Apostolorum Petrum ausus sit reprehcndere, et arguere in faciem, ac
sed sua simulare tormenta.
ratione constringere, quod male fecerit, icl est in eo errore fuerit, in quo fuit ipse, qui
alium arguit delinquentem... hlasphemantis Porphyrii impudentiam coercerent, qui A no ser que a Ia manera de los gentiles e impios Porfirio y Eunomio fantaseen
Paulum et Petrum puerili dicit inter se pugnasse certamine: immo exarsisse Paulum que estos son artificios de demones y que los demones no se lamentan de verdad sino
inuidia uirtutum Petri, et ea scripsisse jactanter, quae uel non fecerit, uel si fecerit, pro- que simulan sus tormentos.
caciter fecerit id in alio reprehendens quod ipse commiserit.
50 (70 H). Hier. adv.Pelag. II 17: (sc. Tesus) iturum se negauit, et fecit quod prius
Esta tesis que sigui6 primero Origenes en el libro decimo de los Stromata -dondc negauerat: latrat Porphyrius, inconstantiae ac mutationis accusat, nesciens omnia scan-
interpreta Ia carta de Pablo a los Galatas- y despues los demas exegetas, Ia introdu- dala ad carnem esse referenda.
cen implicitamente por un motivo en particular: para dar respuesta a las blasfemias
de Porfirio, que acusa de descaro a Pablo por habcrse atrevido a reprender a Pedro, Jesus dijo que no iria, con lo que hizo lo que previamente habia rehusadc/'':
el principe de los Ap6stoles, a acusarle abiertamente y a amonestarlo porque habia Porfirio levanta Ia voz y lo acusa de inconstancia y veleidad ignorando que todos los
escandalos han de relacionarse con Ia carne.
''' l:f>.Gul. S.l2
72
6
" l:.'u.Matl. 'l.+-iss La muerte de Ananias y Safira, segun d rclato de Act.Ap. Cf. fr. 78.
75
11
' ' Fp.llum. 12.14 Lectio d({flcilior que recoge Ia cdici{m de Labourt (atestiguada por .6.). En Ia bibliografia sobrc cstc
pasaje que se ha utilizado para Ia dataci6n del tratado de Porfirio (cf. nuestra introducckm p. 3'))
''' I f:JJ.Cor (>.Ill
suele seguirse Ia lcctura Britannia, aunquc no se altcra cl sentido del texto.
'"' Hp.Gal. 2.20.
Cf. Ev.Io. 7.H-10: "Suhid vosotro,.., a Ia fiesta; yo no subo a esta fiesta; para mi, cl momcnto no ha
'"' 2 Ep.Cor. 13.3 '.i llegado aUn. Despues de esta convcrsaci6n eJ se qued{) en Galile<J; sin embargo, despues que sus
Ft•.Ma/1 parientes se marcharon a Ia fiLsta, entonces suhi{> 01 tamhiCn. no ahicrtamentc. sino a cscondi-


71
Is. S3.7.

- 12.2- -1.23-

!

PORFIRIO DE TIRO CONTRA I.OS CRISTIANOS FRAGMENTOS

51 (55b H). Hier. quaest. in Gen. 1.107 ': Notandum quod omnis congregatio 55 (51 H). Mac.Magn. II 7-8 (II 18.11-12 G.): Totnous- rrcivms- awn\pLOS' 6LfTEfH
aquarum, siue salsae sint, siue Juices, iuxta idioma linguae hehraicae maria nuncu- f!dxmpa E'v E'vi Ka8cimp oLKfV chpauiJ.aTLCJTWS' oLxciaaaa· TEiJ.VEL yap auT!) yvlDiJ.GS' Kal
pentur. Frustra igitur Porphyrius euangelistas ad faciendum ignorantihus miraculum iJ.WAWTTGS' ou TTotEL. OLGLpEL Tou yEvous- XPTJGL iJ.WS' TJlV auvci<jlELav ciA.yl)Oc\vos- ouoE iJ.Lav
eo, quod dominus super mare ambulauerit, pro lacu Genesareth mare appellasse a[T(av KcirrTEL Kal KOTTETov To'i:s- KOTTTOflEVOLS' ou rrmE'l· ou yap m:liJ.GTa
calumniatur, cum omnis lacus et aquarum congregatio maria nuncupentur. btxci(EL, ciA..\' cim\vuJS' rrpoa[pwLv Kai <jlp6VTJGLv. E[ 8/:: SEAELS' Kai VOT)TlDS' Till'
J..(Jyov ETTGKOUCJGL, av8pwrrov cirril TTGTPOS' OLXG(CJiJ.EVOV Till' xopilV TWV GTTOCJT6Allll' TOU
Ha de ohservarse que toda reuni{m de aguas, ya sean saladas o dulces, recibe en Nt\iJ.(JU xwpL(<liJ.EVOV, 8uyaTEpa OE TJlV acipKa, Kai iJ.TJTEpa TJlV TTEplTOiJ.r\V, l'UiJ.<jll)l' TJll'
Ia lengua hebrea el nombre de "mar". En vano, pues, acusa Porfirio a los evangelis- EKKAT)CJLav, Kai TTEV8Epav TJlV auvaywyrjv, !lcixmpav OE TEiJ.VOUCJGV TJlV EuayyEALIG]V xcipLI'.
tas de !lamar "mar", en vez de "ligo", a! de Genezaret, con objeto de representar ante
los ignorantes el milagro del Senor caminando sobre el mar, pues todo !ago o reuni6n A todos estos los dividi(J Ia espada salvadora, que los separ6 sin herirlos en el
de aguas recibe el nomhre de "mar". seno, por asi decirlo, de Ia misma familia, pues esta espada separa voluntadcs y no
produce cicatrices, divide Ia unidad familiar por utilidad sin causar sufrimiento algu-
52 (9a H). Hier. tract. in Marc. 29-35 (de principio Marci, 1.1-12): Locum no, corta sin hacerle cortes a los que corta, pues no secciona cuerpos, sino que trans-
istum impius ille Porphyrius, qui aduersum nos conscripsit, et multis uoluminibus forma sin fatiga Ia conducta y Ia voluntad. Y si quieres entender el relato en sentido
rabiem suam euomuit, in quarto decimo uolumine disputat, et dicit: 'Evangelislae lam intelectual, ve en el hombre separado de su padre el coro de los Ap6stoles separado
inperiti fuerunt homines, non solum in saecularibus, sed etiam in scripturis diuinis, ut de Ia Ley; en Ia hija, Ia carne; en Ia madre, Ia circuncisi{m; en Ia esposa, Ia Iglesia; en
testimonium, quod alibi scriptum est, de alio ponerent propheta'. Ia suegra, Ia Sinagoga; y en Ia espada que corta, Ia gracia evangdica"0 .
Este pasaje lo ha discutido en su lihro catorce el impio Porllrio, quien ha escrito contra 56 (53 H). Mac.Magn. II 8 (II 19.5 G.): S6lo se conserva Ia respuesta de Macario.
nosotros y ha vomitado su rabia en muchos volumenes, y dice: "Los evangelistas fueron De ella se deduce, seg(m Harnack, que Porfirio apuntaba contra Ev.Matt. 12.4Hss.
hombres tan ignorantes, no s6lo de cosas profanas, sino tambien de las escrituras divinas, ("i.Quien es mi madre y quienes son mis hermanos?"), el pasaje relativo a los parien-
que han atribuido a un profeta distinto el testimonio que se halla escrito en otra parte"?('. tes de Jes(Is. De Ia respuesta de Macario se deduciria que Porfirio podria haber nega-
do Ia divinidad de Jesus por el hecho de tener madre y hermanos. Aduce tambien un
pasaje de Diodoro de Tarso (Pseudo .Justino), en que el "pagano" plantea una ohje-
MACARIO DE MAGNESIA ci6n de este tipo, cuya frase conclusiva recuerda, segun Harnack, el estilo de Porfirio.

53 (17 H). En el c6dice en pergamino Coisl. Gr. 205 de Ia Bihlioteca Nacional de Et bE OUOElS' ·OUOE yap ouo' ECJTLV, ouo' ECJTGl TT(JTE <jltAOS' avSpwrros- TOLGUTGS'
Paris se encuentra (fol. 41 r), tachado por Ia mitad, un comentario al cap. 1 de los EKTE AWV TTPGYiJ.GTELGS'·, TTWS' OUK UTTOCJTEAAECJ8E Tbv TOU 8EOU <jJLAClV av8pwrrov
Ilechos de los Ap6stoles, con Ia anotaci6n "Macario de Magnesia, Sohre]udas". Consla 8puAOUI'TES' KEKTTJiJ.EVOV UOEA<jlou<;;
de 12 lineas. Schalkhauser, a! que se debe Ia informaci6n 77 , supone que el escolio pro-
Pero si ning(m hombre lo ha hecho" 1 -pues ni ha hahido ni hay ni habra jamiis un
viene de Ia parte perdida del Apokritik6s. Es probable, pues, que tambien Porfirio
hombre corriente que realice tales hazafias-, i.c6mo es que no dejais de insistir una y
haya deducido Ia muerte de Judas de Act.Ap. 1.16ss. y de Eu.Matt. 27 ..'Jss., puesto que
otra vez en que el Unigenito de Dios es un hombre corricnte que tiene hermanos'" 2
las contradicciones del relato debian ser evidentes y no dchian dejar satisfechos. Todo
ello es mera hip6tesis de Harnack.
Ho Por Ia re.spuesta de Macario -se ha perdido Ia argutnentaci6n de Porfirio- sabemos que Cste .se ocu-
paria Jc liu.Matt. ("no crcais que vine a traer Ia paz a Ia tierra, sino Ia espaua"). El !ono
54 (50 Hf". Mac.Magn. I (I Goulet"''): rpo<jlfl yap EV TW TTPWT4l
fista de la objeci6n de Porfirio se deduciri<J de Ia respue.sta de Macario: Ia espada, que Porfirio hahri:1
KaTa To EKTov E'v 4i Kai rrEpi Twv. rrapcl Toii XpLCJToii TEAOUiJ.EVtuv interpretado en un sentido literal, debe entenderse en un sentido e.spiritual: la fuerza con la que Jo,..,
eauiJ.dTWV TOLdbE' TlJTE OE BEpEVLKTJV ... heroes cristianos <los mJ.rtires) se separan del mundo (parientes, amigos), y, por otro Jado, Ia
cvangf'lica" EUa-y-yEALKi] xciptS' que lleva a los Ap{>stoles a separarse de la Ley judia. Seglm Macario el
Pues escrihe en el libro primero de su ohra, a prop(>sito del sexto punto, donde pdsaje evangCiico trata sobre b lucha con los espiritus malignos, Ia sensualidad y Ia mundanidad
se extiende sobre los milagros realizados por Cristo. lo siguienle: entonces llerenice ... Hl En el capitulo anterior (II 19.4.) se enumeran los signos de Ia divinidad de Cristo.
" Cf l's.lust. (Diod.Tars.) Qu. et Resp. p. 15.) (136) Otto: Et Til TOUS yoveas ciBETElV um', Tijs 8ELOS
ypa<Pfls ciTTrn6pE:uTm Knl ('> Tiz ciTTll'YOPEUI.lfva c)vowi((TGL, ntl>s Ev 8ta¢6pmc;- T<lnmc;-

Et conp,rep,ationes aquan1m uocauil maria ("y Ia rcunkm de las aguas Ia ll:tm<-> ·mar"'). Cf. etiam f1 ToUc;- olKElouc;- yovEIS' !J hEcrm)TllS' XptcrTc'>c;- &lKvuTat; h' 11E-v yirp ydpl!J hHI
70. T<\ T[ Efl.Ot Kat oot yvvm Tlj IHJTpi A<'yHv ETTETTATJeEv. 8E BEdoacrBm mh<!v flriTTJP rjeEI-TJ"',
7
() La acusaci(m queda cxplkita en el fr. 33. l.lllTEpa Kai ci6EA<t>oUs Toils Th 8EA11110 TOU 8EoD TTatoDvTOS' Wv611aaE ... El OE Tiz P118EvTa EvavTll•JS' E'XEL
77 npi>s OAA11Aa, 11GJS' Til EvavTLa TTap' ciAAilAttJV oU KaTci:Auall'; ("Si desol>edecer a
G. Schalkhauser ( 1907l 13.
los padres esta prohihido por Ia Sagrada Escritura y el qut: se salta las prohibiciones recilx: d nom-
?N Seglm Harnack, Maca rio sc eslaria ocupando de Hv.Matt 9.20ss. (Ja historia de la hemorroisa ). Esto hre de pecador, ;.c6mo puede ser proclamado 'librt:: de pecado' el Soberano Cristo si desobedeci{l a
significaria que Porfirio tamhiCn st: hahria ocupado de los milagros de jesl1s y del citado rasaje dt: sus propios padres en distintos lugares? Asi en Ia hoda (sc. de Can:l: Ru.lo. 2.4) increp6 a su madre
Eu./Hatt. Del texto de Macario, tomado de NicCforo de Constantinopla I'ETTlKpLOlS' 'SlL no sc deduce. diciendole 'mtljer, tenemos que ver tl1 y yo?·. Y cuando su madre quiso verlo llam6 'madre' y
sin emhargo, el supuesto comcntario de Porfirio. 'hermanos' a los que hacen Ia voluntad de Dios ... Y si lo que sc ha dicho es contradictorio, ;.c6mo lo
7
'' En auelantc G. i que es contradictorio entre ...,j no se va a rcfutar mutuamente?").

- 124- I - 12-'i-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

57 (59 H). Mac.Magn. ll 9 (II 20.1 G.): Harnack no cita el texto de Macario por con- auTJl f.Lu8o1TOLLa rroAA.ous- E!l<!>aivEL 8va9avaTouvTa Kal TO aa<j>E:s
tener solo !a respuesta a una supuesta refutaci6n porfiriana de Ev.Marc. 10.18 (ou8El<; TOl<; napoool TOU TTci9ou<; TTOpEXOVTQ' ELOE, KaTa TOV TpOTTOV TOU eavciTOU ELTIElV
ciya8o<; Ei EL<; 6 9Eo<;) y Ev.Luc. 6. 45 (6 aya9o<; av8pw1TO<; EK TOU aya8oii 9rpaupou ... ), OWclf.LEVOL, OUTOLnavnirracr tv eppm!J08TJOOV, KalnEpl TWV AOllTuJVOUOEV
quienes desde su punto de vista, entrarian en contradicci6n.
Los evangelistas fueron inventores, no testigos de los hechos relativos a jesus. Pues
58 (57 H). Mac.Magn. II 10 (II 21.2-3 G.) 83 : Ti yap 11piiylla Ei:xov ol 11oAAol cada uno de ellos escribi6 el relato de Ia pasi6n no de forma concordante sino discor-
TaUT llS' ciKOUELV EVO<; El wl CJcpaA.A.ow:vou TTEpl TLVO<; dance. Pues uno cuenta que alguien le ofreci6 a! crucificado una esponja empapada en
8E E' vEKEv, O..EELVw<; Toil TiaTpos ika Tov ulov yovuTIETouvTo<;, E1TLTLflTJTLKw<; ouK atmji vinagre 87 Este es Marcos. Y otro lo cuenta de una manera distinta 88 : "Cuando llegaron a!
f.LOVl(l ciAAa KQL TOL <; OXAOL<; ou yap !liiAAOV QCJflEVL(JQL lugar llamado G6lgota, le dieron a beber vino mezclado con hie!; y habiendolo gustado,
iiTE 11Epl KaKouf.LE'vou auiJ.Tia8ws yL yvof.LEVJlv; ciA./..U TovvavTiov cirroCJKopaKi(EL no quiso beberlo". Poco mas adelante dice: Hacia Ia hora nona, jes(ts clarno con gran voz:
Twv lKETwv 8€11crtv· ooKEL yap 6 XpwTos ciX6yws EK Toil rrpo¢avou<; Tiw 'Eli, Eli, lema sabachtani?', esto es, 'Dios mio, Dios, mio(por que me has abandonado?"'
Esto es de Mateo89 . Y otro afirma 90 : "Habia alli una vasija !lena de vinagre. Clavando en
una ca!la de hisopo una esponja empapada en vinagre, se Ia llevaron a Ia boca. Cuando
cPor que tenia qu e oir Ia muchedumbre esta frase84 cuando era uno solo el que
hubo, pues, probado el vinagre, jes(IS dijo: 'Consumado esta', e inclinando la cabeza,
pedia e incluso se equivocaba en su petici6n" 51 (Y por que cuando el padre, digno de
entreg6 su espiritu". Esto es de juan. Y otro dice9': "Clamando con gran voz, dijo: Padre,
compasi6n, se arrodilla por su hijo, le sale a! paso y le Ianza una reprimenda no solo
en tus manos encomiendo mi es piritu" Esto casualmente pertenece a Lucas. A partir de
a el sino a Ia multitud1 (No habria sido mas adecuado acoger mansamente una supli-
estas fuentes contradictorias y distintas, se podria pensar que el relata no trata del sufri-
ca que nacia del amor por un enfermo1 Muy a! contrario, despacha de mala manera
miento de una sola persona, sino de muchas. Pues si uno dice "en tus manos encomien-
Ia petici6n de los suplicantes; luego parece que Cristo ultraja al pueblo abiertamente
do mi espiritu", otro "consumado esta", otro "Dios mio, Dios mio, (por que me has aban-
y sin raz6n.
donado?" y otro "ipor que me has ultrajado?", resulta evidente qu e esta invenci6n es dis-
59 (67 H). Mac.Magn. II 11 (II 22.9 G.)86: TailT' AEAEX9w Tpav6TEpov, cordante, o bien revela que se trata de varios crucificados, o bien que se habla de la ago-
Kal lTEpas EXETW KOL TOUTO To E'TEpov 8' EL n Twv EuayyEA.iwv cirropwTEpov nia de una sola persona que no ofreci6 a los presentes una imagen clara de su pasi6n.
cpaivETw, Ei<; TOVTOV YVilVwaa<; <j>av€pwaov. Asi pues, si estos, siendo incapaces de describir su muerte conforme a !a verdad, no con-
taron mas que patranas, no se puede esperar otra cosa en el resto del relato.
Dicho quede esto por nuestra parte con rotunda transparencia y tenga aqui su
punto final esta investigaci6n; y si otro pasaje de los Evangelios se muestra aun mas 61 (16 H). Mac.Magn. II 13 (II 24.1-2 G.): "On 8( Ta TTEpl TOU TEAOU<; auTov rrciVTa
inextricable, aclaralo para que todo el mundo lo entienda. KQTECJTOXGOQVTO, ETEpou KE<j>aA.a[ou TOUT' ypcicpEL yap 'lwciVVJlS' «ElTl
8E: Tov lrpovv E'A86vTE<;, ws- Et8ov avTov TE8V!]K6Ta , ou auTou Ta oKEAJl,
60 (15 H). Mac.Magn. II 12 (II 23.1-6 G.): Tous EuayyEALCJTLIS' Elj>EupETa<; oux
ciA.A.' Els Twv aTpanWTwv A.6yxu auTou TTAEupciv· wl Eu9us ai11a Kal
'icrTopas Twv TTEpl Tov ' l11crouv EKOCJTO<; yap auTwv ou CJ1Jf.L¢wvov
u8wp.>> flOVO<; yap TOUT ' ELPTJKEV 6 'lwciVVJl<;, TWV 8E aAA.wv ou8fLS'' OLO KQL aiJTO<; Eaun;J
ciAA.' ETEpocpwvov 11ciXwTa Tov A.Oyov nEpl Toil rrci8ous i'ypat!Jw 6 flEV yap tCJTOpEL, w<;
f.LapTupEI:v X€ywv· «Kal 6 EwpaKtD<; llEflapTUPJlKE Kal avTov Ecrnv
o-Taupw9Evn crTI6yyov TLS' TTAJlpwCJa<; <OtJTO<; ECJTL McipKO<;>. 6 8E:
iJ.apTup[(l>> OlTEp 8oKEL f.LOL TOUTL KETT¢ou TuyxcivELV TO lTWS' yap flOpTup[a
ETEpws· «ELS' TOV TOTTOV, ¢11CJLV, eA.86vTES' roA.yo8ii, i'8wKav aiJTCi)TTLELV OLVOV f.LETa
TOV TTEpl ou f.LOpTUp[a u<j>EcrTWTO<;; f.LapTUpEL ycip TL<; TTEPL TOU OVTOS'' TTEpl OE TOU
f.L Ef.Ll YflEVOV' KQL yEUOclf.LEVOS' OUK TTLELV>>' KQL f.LET' OAL ya. «TTEpl OE EVGTllV wpav OVTOS' lTWS' O.v AEX91j llapTup[a ;
6 'l11oou<; <j>wvlj llEYclATJ A.Eywv· 'EAwdf.L, 'DwEi11, AEf.La TOUTECJTL
8EE f.LOU, 8€€ !lOU, 'i va TLllE EyKOTEALTTES'>> ouTo<; 8' EOTL MaT9aio<; . 6 8€ <!>Jlcrt· «CJKEVOS' Que ellos tienen como objetivo todo lo concerniente a! cumplimiento de
EKELTO f.LECJTOV' <TO> C)KEUOS' ouv !lECJTOV TOU ovv vaawmv Escrituras, se demuestra con otro capitulo. Juan, en efecto, escribe92: "cuando llega-
auTou nil OTOflOTL' OTE ouv TO 6 'I!]OOUS' EtTTE· TETE AECJTm· ron a jesus, como vieron que ya estaba muerto, no le quebrantaron las piernas, sino
Kat diva<; 1TOpE8wKE TO lTVEUf.La>>. ouTO<; ECJn v [6) 'lwciVVJl<;. 6 8E: AEyEL' que uno de los soldados le traspas6 su costado con su Ianza, y al instante sali6 san-
«Kal ¢wvfj llEYclATJ ELTIE' ncirEp, Eis XEI:pcis oou TO TTVEUf.Lci 11ouw gre y agua". Solo juan lo cuenta y nadie mas. Por esto, se propone a si mismo como
ouTo<; 8E TVyxcivEL AouKiis. EK TaUTTJS E:wA.ou laTop[as Kal 5LO<j>wvou w<; oux E:vo<; testigo, diciendo 93 : "el que lo ha visto, lo ha testificado, y su testimonio es verdade-
ciA.A<l rroA.A.wv rrErrov96Twv i'an Tov A.6yov· Ei yap 6 11E'v· «ds XEipcis aou, A.EyEL, ro", lo cual me parece Ia declaraci6n de un necio. iC6mo puede ser verdadero el tes-
TO lTVEUflcl f.L OU>, 6 8€· «TETEAECJTaL>>, 6 8€· «8EE !lOU, 8EE flOV, 'iva TL f.LE
EyKaTE ALTTE<;;>> 6 8€· «0 8E6<;, 8E6<; flOU, Eis Tl wvEi8wci<; llE;>> cpavEpov W<; QCJUfl<PWVO<; "' Ev.Marc. 15.36.
"" Ev.Matt. 27.33-34.
3 9
" Cf. Ev.Matt.17.14-20. " Ev.Matt. 27.46.
Ev.Matt. 17.17: ";Oh genemci6 n incredula' iHasta cuiindo estare entre vosotros>". "'' Ev.lo. 19. 29.
9
xs El hijo enfermo, cuyo padre consider& que est:i "afcctado porIa luna" (on <J(ATJVlri(ETm). Cf. Ev.Mall. ' hv.Luc. 23.46.
17.15. 91
Ev.Jo. 19.33.
H6 Cf. Ev.Io. 5.31. 93
Ev.lo. 19.35.

-126 - - 127-
.,.. I

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

timonio de quien no ha estado presente en aquello de lo que cia testimonio? Se da YE EV auT(i, Ell 4i TUyxcivwv E(JTLV; KGLTIWS', EV 4i TLS E(JTLV, EV GlJTtji
testimonio de quien es, pero ic6mo se podria dar testimonio de quien no es?''4 Ei
KGTO TO KEPGilEOUV Ciyyos-, (\ KGL Til El' auTl[i 1TOLEL, OllWS
OUK ELS' KEVOl! d,\,\' ELS' ETEpov GWilU, dEpos- yijs. EL TLJXOL, a,\,\ov TLVO<;'. Ei youv
62 (64 H). Mac.Magn. IT 14 (IT 25.1-3 G.): "Ean KGL ETEpOS' ,\6yos- OUVGilEVOS' aa8pav CllllllWS', OTIEp a8uvaTOV, TOU KllGilOU b EV auTLji KaLTIOLOS'
TaVTT]V
{, nEpL TTJS' dvaaTa<JE<uS' atJToiJ TTJS' TIGLJTaxou 8pu,\,\oullEVTJS' xwpos-. ELS' i\v Tl OE KGL TCJ LOLOV EV EKELVL(l Tl[i xwpLp, 1TO(Jl}]J nmc\v
TLVOS xapLV (J 'ITJGOUS' llETcl Tt'J na8{iv aim)v, <j>aTE, KGL avaaTTjvm, OUK Ell<Pav((ETUL u<)>os llTJKOS' f)nAaTOS'; El yap TGUT' El! auTLji, K<lGilOS EGTat TaUT' EXult'. TLS'
TitAcinp Tl[i KoAdaavn auTt'>v Kai ,\E'yovn llTJOEV TIETipaxE'vm 8avdTou, 'Hpw81:J Tl[i 8€ aiTia <Tou> Tov dpxovm ws- Tou KOGilou; Kai nws- <Dv
TWV 'lou8a[wv il TQJ UPXLEpEL TTJS 'lou8aLKTjs <j>paTp[ac;, f)no,\,\o[s Gila KGL
nws- 8' hwv dKulv; dKwv 8TJAovt1Tt · dno yap Tfjc; <j>avEpov Ttl
KGL llGALGTa 'Pwlla[wv TD TE Kal Tl[i '(va Tel KaT' auTClV 8aullci<Jal!TES" >..q6 11 Evov· To yap ciKouaiws- an· <1 oux b Ti]v
86yllaTL KOLVtji KaTmjJTJ<I>l(JWl!TaL 8avaTOJJ WS' TWV TIEL80ilEVWV auTtji' a,\,\' Ell<!>av[(EL uno11Evwv, a8tKEL. Kai TTJI' llEV ToaauTTJv TWV EuayyEA[wv daa<j>Etav yuva[ms-. ouK
TJJ MayoaATJVD Map(q yuvatKL xuoa(q Kai cim) KWilU8p(ou AUTipOTGTOU TLJJ(J<;' CJPilWW'Vl:J civ8pdat, napaxwpEiv 8iKmov· EL yap 8E'AOLilEV To TotauTa (TJTEiv
KGL imo ETITQ 8mll6vwv KGTGGXE8ElGl:J 1T(JTE, llET' EKElVTJS' 8E Kal a,\,\1] Map[q, a<j>aVEGTGTljl llupias- daa<j>ELS ,\<\you llTJOEv KaTExouaas- EPilatov.
KGL atJT(i yuva[Lp KWilTJTLK(\l, Kal aAAOLS' o,\[yots- ou a<j>68pa KalTLll, <j>a<JKOVTOS
MaT8a[ou, Ttji apxtEpEL TWV 'lou8a[wv npOELPTJKE' «andpn, ,\t'ywv, il<j>w8E Tell! ULOJ! TOU Si alguien lee aquella pedanteria escrita en el Evangelio, comprobara que dice toda
dv8pwnou Ev Tijs- 8uvd11Ewc; Kai E'pxollEvov !lETa Twv vE<j>EAwv>>. EL yap una harharidad cuando afirma: "ahora es el juicio del mundo, ahora sera cxpulsado
Ell<!>av[aas av8pdatv OL' GUTWl! TIGl!TES Civ E1Tl(JTEUOl! Kai ou8Eis- av TWV el soberano de este mundo". 91' Pues dime, por Dios, ique juicio es ese que tenia Iugar'
OLKaGTWl! WS' llU8ous- a,\,\oK<JTOUS <aUTOlJ<;'> avan,\dnovTa<;" EK6Aa(EV' OUOE yap 8E0 i.Quien es ese soberano del mundo que fue expulsado? Pues si decis "el emperador",
apEGTOV a,\,\' OUOE av8pw1Tl(l (JU1JET(i TIOAAous- Ol' aUTO]! Tal<; avwTdTw TlllWPlaLS no solo no es el emperador el unico soberano, sino que ni siquiera fue arrojado del
trono: son muchos, en efecto, los que gobiernan el mundo. Y si es alguien inteligihle
e incorp6reo, no se le puede expulsar, pues se le iba a expulsar si es preci-
Existe otro razonamiento capaz de refutar esta insana opini{m: el de su tan traida samente el soberano del mundo? Y si vais a decir que existe en algun Iugar otro
y llevada resurrecci(m. iPor que jes(ts, despues, como decis, de su pasi{m y de su mundo al que se vera expulsado, decidlo en una narraci6n que nos resulte creible.
resurrecci6n, no se le presenta a Pilatos, el que lo conden6, y le dice que no fue Pero si no hay otro, pues es imposible que existan dos mundos, id6nde se va a expul-
merecida Ia condena a muerte, o a Herodes, el rey de los judios, o al sumo sacerdo- sar al soberano, si no es dentro de aquel en el que ya est<:i? i.Y c6mo se puede arro-
te de Ia fratria judia o a otros muchos dignos de confianza, y en especial al senado y jar a uno al mismo sitio en el que ya se encuentra? Ese mismo es el caso del vaso de
al pueblo romano, para que, maravillandose de lo suyo, no condenasen a muerte por arcilla que cuando se rompe expulsa su contenido, pero no al vacio sino a otro cuer-
impios a sus fieles mediante decreto publico? Se le aparece, en cambio, a Maria po, de aire, de tierra o de cualquier otra cosa. Luego si el mundo se rompiera de un
Magdalena, una mujer baja y venida de una aldea miserable que una vez estuvo pose- modo parecido -lo cual es imposihle- y se expulsara su contenido, i.Cual es ese espa-
ida por siete demonios, y con ella a otra Maria, mujercita tambien oscura y aldeana, cio exterior a] que seria expulsado? i.Cu,:iles son las propiedades de ese espacio'
y a otros pocos no demasiado importantes; y eso a pesar de que, segun Mateo, le i.Cuantas y cmlles son su altura, su profun.didad, su longitud y su anchura? Y si estas
habia declarado lo siguiente al sumo sacerdote de los judios: "en adelante vereis al existen en el, por el hecho de tenerlas no sera sino un mundo. Por otra parte, i.Cu:il
Hijo del Hombre sentarse a Ia derecha del Poder y venir entre las nubes".'" De hecho, es Ia causa de que se expulse a] soherano del mundo como si fuera un extrafio? i.Y
si se le hubiera aparecido a hombres importantes, a traves de ellos hubieran creido c6mo puede gobernarlo si es un extrafio? iC6mo se le expulsa, por su voluntad o con-
todos y ningun juez los habria castigado por inventar fabulas monstruosas, pues est<:i tra ella? Contra su voluntad, evidentemente, pues queda claro en Ia frase, ya que el
claro que ni a Dios ni a] hombre sensato les agrada que por su culpa muchos sean que es expulsado lo es contra su voluntad. Sin embargo, el que comete Ia injusticia
reos de las mayores penas. es el que emplea Ia violencia, no el que Ia sufre. En definitiva, lo adecuado seria dejar-
63 (72 H). Mac.Magn. IT 15 (II 26.1-6 G.): 'Eav OE TLS' KGKElVTJV TTJV yqpallllEVTJV le a las mujeres, no a los hombres, toda esta confusi6n de los Evangelios, pues si qui-
EV T(\l EuayyEAll(l TEp8pE[av avayvl[i, a<j>68pa EL(JETQL TEpaToAoy[av ELIJGL TO ELPTJilEVG, sieramos investigar con rigor pasajes como estos, encontraremos miles de exposicio-
i'v8a <!>TJGL · <<vuv KpLGLS' EaTl Tou K6allou· vi!v b dpxwv Tou K6awJu TOuTou nes oscuras carentes de todo sentido.
Elnio ycip 11m npos- 8Eou, T[s- KptGLS' ytvollEVTJ, wi T[s- b dpxwv Tou Koa11ou 64 (71 H). Mac.Magn. IT 16 (IT 27.1-7 G.): <t>t'pE KaKELVTJS Tfis- E'maKYJv[ou
h El llEl! yap EpELTE TOV auTOKpciTopa, a,\,\' OUK E(JTL llOVOS' Cipxwv, a,\,\' ou8' ciKouawllEv TTJS' npos- Tous- 'lou8aious w8E YEYEVTJilEVTJS'' <<ou 8uvaa8E, <!>TJaiv, aKOuELv
KaTw· no,\,\ol yap Cipxoum Tou K6a11ou· El 8E: VOTJT6v Ttva Kai aawllaTov. ou 8uvaTC)JI Tov Myov Tov EllOV, i\Tt EK Tou naTpos- Tou EGTE · Kai Tas- E'm8u11ias- ToiJ
nou yap dpxwv TVyxdvwv Tou Koa11ou; Ei llEv yap dnov nou naTpos- Vll<-;w 8EAETE TIOLELV>>. TLS' ouv (J b TWV 'lou8a[wv 8wad<!>YJaov·
KClGilfJV u<j>EaTcivm, ELS' OV <CJ> apxwv EK m8avfis- LGTop[ac; TOUT() ELTiaTE' ol yap Tas- E'm8ull[as- Tou naTpbs- EKTEAouvTES" npEm\vTwc; ToiJTo notouGL, yvu'1111:J naTpl>s-
Ei 8' OUK EGTLV a,\,\os-, ETIEL llTJOE 8vvaToV K<)GilOUS' u<j>EGTGVUL 8uo, 1TOU (J dpxuw, ELKOVTES Kai TouTov TLilWilEvm· El 8/o KaKilS" o ou Tots- TEKvotc; To i'yKATJilG Tou
KaKou npoaanTE'ov. TLS' ouv EKELvos- b ou Tas- E'm8u11ias- notoiJvTES' ouK ijKouov

En el sentido de "estar vivo".
'J'i Hv.Matt. 26.04. Los testigos del Nuevo Testamento, de acuerdo con Ia edici6n de ofre-
IJ(l Eu.Io. 12.31
cen un<inimemente la kctura Errl vE<t>EAWv nrU oUpavou, "sobre hls nubcs dd cielo."

-12H- - !29-
i


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Tov XpwTou; AEy6vT<.uv yap Twv 'Iou8a(wv, ws E'va rraTE'pa EXOIJ.EV Tov 8E6v, ciKupol TouTov 8Eou, !J.EV UTIOIJ.ELvm TLIJ.wp[av, ou iJ.ilv dvEu rrappTja[as Til rrci8os,
TOV Aoyov EV Tl[i <j:>aCJKELV' «UIJ.ELS EK TOU rraTpos TOU ECJTE»' TOUTECJTLV EK TOu ciAAa arrou8al:ci TLVa Kai ao<j:>a rrpi>s TitAGTOV TOV 8tKOCJTi]v KaL ElS
ECJTE. TLS ovv 6 &tcif:)o>-os EKEI:vos; Kal. rrou TuyxavEL; Kai Ttva &wf3a>-wv TWV EK Tptc\&ou xu&a[wv
tirrwvviJ.(av munw EKAT)pwaaTo; 8oKEL yap ou Kvptov ciA>-' EK tou au!J.f3Ef3T1K<hos TouT'
EXELV TO OVOIJ.a· cmEp av jJ.U8WjJ.EV &6vTWS, ELCJOjJ.E8a· EK yap El KaAELTaL 8tcif3o>-os,
i.Por que Cristo no dijo nada digno de un var6n sabio y divino, capaz de instruir al juez
y a los presentes y de hacerlos mejores, ni cuando fue llevado ante el sumo sacerdote ni
Ttvwv <j:>avEl.s cirrT)yopEUIJ.EVTJV cirrETEAECJEv; yap Kciv TOVTw
6 Ti]v 8EXOIJ.EVOS IJ.ciAtCJT<a 8'> ci&tKOUIJ.EVOS 6 ante el gobemador, sino que soport6 que le golpearan con Ia cafia, que le escupieran y
8E: wl. auTos !J.Tj&E:v h ci>->-' (J Ti]v rrp6¢>aaw.
que lo coronaran de espinas, en vez de hacer como Apolonio, que, tras haberle hablado
ws yap 6 8El.s Ev 680 vuKTwp TiwaKoAorra, oux h rrEptrraTwv wi rrTa(wv, uTIEu8uvos, ciA>-'
con libertad al emperador Domiciano, desapareci{J de Ia corte imperial y no muchas horas
b Til EyKATjjJ.a, oihws 6 EV8EjJ.EVOS ci<j:>opjJ.T]V auTOS TIAEOV despues se present6 a Ia vista de todos en Ia ciudad de Dicearquia, Hamada ahora Puteoli?
oux 6 KaTEXWV ou8' b ci8tKEL. AEyE &E: KciKELJ!O' 6 8wf3ci>-Awv rra8TjTOS
Cristo, por su parte, si es que tenia que sufrir por mandato de Dios, debi6 soportar el cas-
El IJ.EV yap OUK av TIOTE El &' EjJ.Tia8Tjs, <'J<j:>ELAEL auyyVWjJ.TjS' TUXELJ!' ou-
tigo, pero no aguantar el sufrimiento sin hablar libremente, sino pronunciar ante Pilato, su
8ELS' yap ¢>uatKol:s t!vox>-ou!J.Evos ws ci8tKwv Kpivnm, ci>->-' ws KaTamwouwvos
juez, palabras graves y sabias, y no dejarse ultrajar como un hombre vulgar.
rrp<ls rr<ivTwv olKTEtpETm. 66 (62 H). Mac.Magn. III 2 (III 2.1-2 G.): Ou iJ.ilv dna KciKE'lvo iJ.EaTov ciaa<j:>das.
jJ.ECJT6v 8' cirrm8Eua[as T<l Ka8ECJTTjKE To urr6 'ITjaou TOLS' iJ.a8TjTal:s AEYOIJ.cVm•·
Venga, oigamos aque!la frase teatral que fue asi pronunciada ante los judios: "no
<j:>ciaKOv, <<Tous cirroKTdvovTas Ttl awiJ.a,>> Kat auT6s ciywvtwv Kal Tfj
podeis, dice, oir mi palabra, porque teneis por padre al Diablo y quereis realizar el
rrpoa&oKiq Twv 8Etvwv t'rraypurrvwv Kai 8t' rrapaKaAwv TO rrci8os aUTt\i rrapEA8Etv
deseo de vuestro padre" 97 Actiranos entonces quien es ese "Diablo" que es el padre
AEywv To1s yvwp[!J.ms· «rpTjyopELTE m'trrpoaEt}xw8E, 'iva rrapt!>-81] 6 rrELpaaiJ.c\s». miJTa
de los judios, pues los que cumplen como es debido los deseos de su padre lo hacen
yap OUK dEw rrm&i>s 8EOU Ta ciAA' ou&' civ8pwrrou ao<j:>ou 8avciTOU KaTa<j:>povouVTOS.
acomodandose a Ia voluntad del padre y honrandolo; luego si el padre es malvado,
no ha de recaer en los hijos Ia imputaci6n de maldad. i.Quien es, pues, aquel padre Sin embargo, tambien esta llena de confusi{m y necedad aquella frase que Jesus
cuyos deseos realizaron como para no prestar oidos a Cristo? Aunque los judios afir- pronunci{J a sus discipulos: "no temais -decia- a los que matan el cuerpo"'l''; mientras
man "s6lo a Dios tenemos como padre", el desautoriza estas palabras diciendo "vos, que ei mismo, cuando estaba angustiado y velaba ante Ia inminencia de Ia desgracia,
otros teneis por padre al Diablo", 9" que es lo mismo que decir "sois hijos del Diablo". oraba y suplicaba que pasara de largo el sufrimiento y le decia a los discipulos: "velad
i.Quien es, pues, aquel Diablo? i.D6nde se encuentra? i.A quien ha "calumniado" para y suplicad que pase de largo Ia tentaci6n" 100 Estas palabras, en efecto, no son dignas
recibir ese nombre? Parece, en efecto, que no es su nombre propio, sino que lo tiene del Hijo de Dios, ni siquiera de un hombre sabio que desprecia Ia muerte.
por accidente: en Ia medida en que lo comprendamos correctamente, lo conoceremos
a el. Si se le llama "Diablo" a partir de "calumnia", i.ante quienes estaba cuando rea- 67 (68 H). Mac.Magn. III 3 (III 3.1-2 G.): "En 8E: IJ.OL YEIJ.OV
liz{> Ia acci(Jn prohibida? Pues se comprobara que el que se muestra receptivo a Ia <j:>atVETat TO AExeEv· «El ETILCJTEUETE MwaE1, ETILCJTEUETE av
EIJ.Ol. TIE pl. yap EIJ.OU EKELVOS
calumnia esta predispuesto a ello y que es mas bien Ia victima de Ia calumnia quien i'AcyEV». OjJ.WS' &E: MwCJEWS ou&E:v cirroaw(ETat' auyypcijJ.jJ.OTa yap rrcivTa
recibe el dafio; y se comprobara que tampoco el propio Diablo ha cometido daf\o T0 val[i AEYETat. oaa 8' Err' OVOIJ.OTL MWCJEWS' Eypci<j:>Tj jJ.ETa TaVTa, jJ.ETa XlALa KOL EKaTOV
alguno, sino el que dio pie a Ia calumnia. Del mismo modo que el responsable es el Kai oy8oTjKOJ!Ta ETTj MwaEWS UTiil "Ea8pa KOL TWV cijJ.¢>' OUTOV CJUVEypci<j:>Tj.
que coloca Ia estaca de noche en el camino, no el caminante que se cae, y Ia culpa El 8E Ka't MwaE'ws 8otTj TLS ELJ!at TO ypcijJ.jJ.G, ou 8uvaTi>v WS' Gdw TIOU AEAEX8at
se le imputa al que ha clavado Ia estaca, el que hace el daf\o es mas bien el que da 8Eov >-<lyov Tov XpwTov &TjiJ.LOupy<lv. ilAuJS <8E> XptaTiJV aTaupoua8m TLS EtpTjKEV;
pie a Ia calumnia, no el que le presta oidos ni el que Ia sufre. Y dime esto otro: el
Y ademas me parecen llenas de necedad estas palabras: "si creyerais a Moises, me
calumniador i.Sufre o es ajeno al sufrimiento? Porque si fuera ajeno al sufrimiento, no
creeriais ami, pues era de mi de quien aquel hablaba". 101 Sin embargo, de Moises no
calumniaria jamas; y si esta sujeto a el, merece el perd6n, ya que nadie afligido por
se conserva nada, pues se dice que todos sus escritos ardieron con el Templo; asi que
dolores fisicos es juzgado culpable, sino que todos lo compadecen por su aflicci6n.
todo cuanto se escribi6 despues con el nombre de Moises fue redactado por Esdras y
65 (63 H). Mac.Magn. III I (III 1-2 G.): Tlvos EVEKEV b XpwT<ls ofnE Tl[i cipxtEpEI: los suyos mil ciento ochenta af\os tras Ia muerte de Moises. Y aunque se concediese
rrpoaax8Eis ouTE Tl[i n ao<j:>ou Kal. 8dou civ8pi>s &uv<i!J.Evov ml que el escrito es de Moises, no se podria demostrar que se mencione en algun
Tov KptTT]v Kal. Tous rrapEaTwTas rrm&Euam Kai f:)Eh[ous t!pyciaaa8m, ciA>-' l)vECJXETn momento a Cristo como Dios, como Logos divino o como Demiurgo. En una palabra,
KaAUIJ.lfl TVTITEa8at ml. rrEptrrTuEa8m Kal CJTE<j:>avoua8m ciKdv8ms, Kat IJ.il Ka8drrEp iquien ha anunciado Ia crucifixion de Cristo?
'A TIOAAwvtos IJ.ETa rrappTjaias Tl[i aUTOKpciTopt AOIJ.ETLavl[i
68 (49a H). Mac.Magn. Ill 4 (III 4.1-5.1 G.): Ei 8E: 8EAOf.LEV KciKELVTjV Ti]v [aTopiav
ci<j:>avi]s EYE VETO KUL jJ.E8' wpas ou rro>-Aas EV 7TOAEL ALKatapXEL<;t, vvv 8E: TioTLOAOl')
ElTIELJ!, <'JVTWS u8AO') <j:>aVELTaL KaTITjALKils Til AcX8EV, ClTITjl!LKa MaT8al:os jJ.EJ! 8uo 8atjJ.<JVOS
KaAOUIJ.EVlJ, w<j:>8Tj ETIL<j:>aVECJTaTOS; 6 8E YE XptaTcJS El Kal rra8ELV ELXE KaT' EVTOAas TOU

'N liu.Matt. 10.2H.


97
h'u.Iu. 8.43-44. 100
Ev.Matt. 26.41, Eo.Marc. J4.3H, liv.Luc. 22.46
l)H Ev.lo 8.41. 101
Ev.Iu. ).46.

-130- -131-
I
- - · - - - - - · - - - ·---- ..---·-·-----··-·- _......... -·--
PORFIIUO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

QTTfl [lVT][lELWl' AEYEL QTTaJ'Tfiam Tlji XpwTlji, ELTG TOV XpwTClV ELS' xoipovs- al encuentro de Cristo y que a continuaci6n, por temor a Cristo, se fueron hacia unos
QTTEA8ELI' Kal cinoKTEivat noA.\ovs-. McipKOS' 6€ Kal cipt8[lOV tJTTEpf!ETpov ovK WKJ!T]CJEv cerdos y mataron a muchos de ellos.'"' Marcos, por su parte, no duda en inventarse
civan.\ciaat TWV xoipwv· cPT]<JL DE oihws-· <<"EAf'YEl' GVTlji' TO TTJ!EU[lG TO aKci8apTOV tambien un numero desmesurado de cerdos. y dice asi" 14 : "Y es que le decia: 'Sal de
QTTO TOU civ8pwnov· KQL ETTEpWTT]CJEl! aun\v· Tl (Jot 6vo[!G' Kal QTTEKpt8T]· <AEyEWJJ 6VO[lci este hombre, espiritu impuro'. Y le pregunt6: 'iCual es tu nombre?'. Y le respondi(>:
[!Ol', OTt TTOAAOL <ECJ[!EJJ>. Kai TTGpEKclAEt aun\v, '(va GUTCJV TllS' xwpas-. '<Mi nombre es Legi{m, porque somos> muchos' 10'. Y le rogaba que no lo expulsase
OE EKEL ciyEAT] xoipwv KGL TTapEKclAEL avTill' T(J 8atpovta, OTTWS' ETTlTpEtjJ1] auniis- de Ia regi6n. Y habia alii una piara de cerdos que pacia, y los demonios le rogaban
ciTTEA8EL1! ELS' TOUS' xoipov::;. Kal QTTEA80VTES' ELS' TOUS' xoipovs- Wp[!T]CJGV KaTa TOU KpT][ll!OU que les permitiese irse hacia los cerdos. Y se fueron a los cerdos, Y se precipitaron al
ELS' ea.\aaaav, WS' DLCJXLAlOL, Kal clTTETTVLYT]CJGl!' oi 6E i'cl>vyov». w[!U8os-, mar por un acantilado, unos dos mil, y se ahogaron. Y los que los apacentaban huye-
w.\fipos-, wYEAWS' 6vTWS' TTAGTV<;'. xoipwv TTAfi8os- 6wxtALW1! ELS' ed.\aaaav i'6pa[!E, Kal ron." jQue historia! jQue tonteria! iQue ridiculez tan enorme! Un trope! de dos md cer-
aV[lTTVLyEv cinw.\no. Kal nC:1S' ciKovwv TtS', ws- ol 8at[!Ol!ES' napaKa.\ouatv, '(va TTEf!cl>8watv dos se precipit6 al mar y murieron todos ahogados. Cuando uno oye que los
ELS' Eh' b XptCJTiJS' napaKAT]8Els- TOlrrOVS' OUK ETTE[lt)!Ev, ci.\.\a TOLS' xolpOLS' GUTOUS' nes ruegan que no se les envie al abismo y que Cristo, ante sus ruegos, no los envto
ETTGTTECJTELAEV, ouK EpEi· cPEV TfiS' cinat8Eva(as-. cPEV TfiS' KW[ltKfiS' TTAclVT]S'. cl>ov(wv TTVEV- alii, sino que los despach6 a unos cerdos, no va decir "iQue estupidez' iQue
[lclTWV Kal E'v Kt'lG[ll(l E'pya(ow'vwv Kal, i\nEp c6mico extravio! iAceptar las pretensiones de espiritus criminales que hacen el mal en
TOUT' ETTLTPETTELV GUTtllS'. 8' ol OGL[lOVES' xopEUELV El' KGL TTULYVLOJJ TTOLELIJ abundancia en el mundo y dejarles hacer lo que querian!"' Y lo que querian los
Tiw KOCJ[!OV ciK6pEGTOl,. yfiv KGL 8d.\aaaav Kai TTEV8LKCJV Til CJV[lTTav demones era pasar sus elias bailando y hacer del mundo una diversi{m inagotable.
EKTEAE'am 8E'aTpov· n't CJTOLXELa TlJ avyxvaEt Kai KTLCJLV OAT]V Querian mezclar Ia tierra y el mar y convertir el universo en un espectaculo lamenta-
G[lGA6uvm TlJ ou yap E'xpfiv 8' OUJJ TOUS' KGKWS' 8ta8E[!El!OVS' Tbv av8pwnov ELS' ble. Querian trastornar los elementos confundiendolos y destruir con su acci6n per-
OTTEP QTTT]VXOlJTO TllS' xwplov TOUS' cipXEKclKOVS', ci.\Ati 8TjAVVO[lEIJOV GUTWV niciosa toda Ia creaci6n. Y por ello, a estos seres perniciosos para el hombre, a estos
TlJ hE'pav E'mTpE't)Jm CJVflcl>opav cinEpydaaa8at. Ei yap i\vTwS' ci.\T]8Es- TouTo principes del mal, no habia que arrojarlos a aquellugar del abismo al que suplicaban
Kai TTAGCJ[la TvyxcivEt, C:JS' aaci>T]vi(o[!EV, CJ A6yos- Tou XpwTou KGTTJYOPEL no ser enviados, sino, ablandarse por su sCtplica y permitirles causar otra desgracia ""'.
KGKLGJJ, EAGVl!ELV [!Ell EVilS' civ8pwnov TOUS' 8at[l01!GS', TOVTOVS' 8E xoipOLS' ETTlTTEIJ.TTEll! Si esto es verdad y no se trata de una invenci(m, como claramente indicamos, el pasa-
ci.\c\yms- Kai TOUS' E'K8EL[lGTWCJat TOLS' Kal cPEVYEtV cinvEvaTl rrmfiam E'v je imputa a Cristo una enorme maldad: expulsar a los demones de un solo y
wpaxfj Kai nt\.\tv E'ni Tlji yEVOf!EV4J ou yap 8iKmov [!t\vov Eve>::: ii enviarlos contra cerdos carentes de raz(m, aterrorizar a los porqueros esp;mtandolos,
ovol:v fi Tptwv fi TptCJKa[8EKa, ciA.\a navTi>s- civ8pu'mov 8Epamuam Kal hacerlos huir en tropel sin tomar aliento y alarmar a Ia ciudad por lo ocurrido. No es
[lclALCJ8' 1\n TOVTOV xciptl! aun)v ETTlCJTfivm Tlji [lapTVpOV[lEl!Ol!; ciA.\' clTTACJS' i!va [lEV de justicia, en efecto, sanar el mal de un solo hombre ni de dos ni de tres ni de trece,
OECJ[!wv ciopchwv EKAuELv, a.\Ams- 6E Tous- 8ECJflOUS' cinoaTEAAELv cicl>avws-, Kat Ttva::; [lEV sino de todos, y muy especialmente cuando afirma de si mismo que ha vemdo al
Twv E'.\Ev8Epouv aiaiws-, nvas- 8E Tots- ci.\6yws-, TOiJTo ou mundo para esto. En carribio, librar s6lo a uno de cadenas invisibles y pasar las cade-
KGT6p8w[!a, ana KaKovpy[a 8tKGLWS' c'iv KAT]8ELT]. ou ci.\AC! Kal Tlji TTOAE[!LW!I nas secretamente a otros, liberar a unos felizmente de sus temores y arrojar ahsurcla-
ETTL xwpav ETEpav OLKELV Kal KG TUllE [1ECJ8at bwnov TTpclTTH ci>8Eipovn mente sobre otros estos temores, esto n(J es una buena acci(m, sino que mereceria
Til bans-, d8vvaTWV EK TTUCJT]S' xwpas- E'Aciaat TC)]J ELS' TclTTO!I EK n'mov mas bien el calificativo de pervers;L Y por otro lado, aceptar de los enemigos las pn:-
TOUTO!I EKTT<''[!TTEL [lE!IElV, xwpav EK TOU KGKOU fLLGV KGL [lLGV EK80TOV Tt.\i tensiones de habitar en otra tierra y asolarla equivale a que un rey destruya a sus s(th-
KaK0 8wpovf!Evos-. EL youv Kal cJ XptaThs- CJflOLtDS' ciovvaTwv TtlTE E'vop(av EAEv8Epwam ditos, a que, incapaz de expulsar al barbaro de Ia totalidad de su territorio, lo man-
TOU 6at[!OVOS' ELS' ciyEAT]l! auTCJV TWV xoipwv TEpGTW8ES' [lEV OVTWS' KGL xpiivat dase de un Iugar a otro a establecerse, librando a un territorio del mal y haciendo
TouTo {notEL} 8vvawvov, flECJTov 8E <PavAT]S' imovoias- E'pyci(ETat. Eu8us- yap encomienda de otro a este mismo mal. Luego si Cristo, por ser igualmente incapaz dt'
TOUT' ciKOVCJGS' <TlS'> EU cl>povwv EKplVEl! auT68Ev OlKclCJGS' Kal civci.\oyov libcrar su territorio del demon, lo manda a una piara de cerdos, realiza algo verda-
ETTfiYE Tlji npciwan .\t'ywv· «EL niiaav TfjS' EAEV8Epol:, d.\.\' ELS' dcramente monstruoso, capaz de ensuciar los oidos y pleno de perverso significado.
8tacl>6pov::; xwpas- cl>vya8EUEL Ttl KGL Tt!JW!J cPPOVTL(El Kal TlVuJV ou En efecto, una persona sensata, nada mas oir este relato, lo y emitiria un vere-
ouK ciacl>a.\E:::; TOVT4J rrpoaci>EvyEtv Kal aw(Ea8m · b yap aw8Eis Tou aw8E'vTos- AVTTEL dicto proporcionado a los hechos en estos terminos: "si no Iibera del mal todo lo que
6tci8ECJL!J, KaL CJ aw8ELS' TOU aw8EVTOS' UTTUPXEl o8Ev, WS' EyW Kp[vw, TTAclCJ[lG se halla bajo el sol, sino que destierra a los causantes del mal a tierras diferentes pre-
TfjS' iaTopias- TaUTT]S' Ei 8' ou TTAciCJ[la TvyxcivEL, TTJS' 8' ci.\T]8E(as- avyyEVES', ocupandose de unas y despreocupandose de otras, no es seguro acudir a el como
yE'.\ws- 6vTws- lmvils- Twv xaa[lwf!E'vwv E'aTL <j:JE'pE yap WbE TovTi aacl>ws- nws- E'v refugio y salvaci6n, pues el que esta a salvo provoca el resentimiento del que no lo
'lov8a(q ylj TOCJOUTO rr.\fi8os- TlJTE xo(pwv EVE[!ETO TWV [lclAlCJTa pvnapClV Kal [llCJOV[!EVlt!V esta, y e1 que no lo esta se erige en acusador del que esta a salvo." De a hi que, a mi
TOLS' 'lov8aiots- avw8EJJ, TTWS' 6E KGL TTcllJTES' ol xol:pot EKEll!Ol CJVIJETTVLyTjCJGIJ, juicio, el relato de esta historia sea una invenci(m. Y si resulta que no es una mven-
.\( f!VT]S' ou 8aAciaCJT]S' [as- unapxouCJT]S'. Kal. TauT a [lEv VTJTTLot S' Kpi vn v
105
CL Eu.Mu/1. H.ZH-,'\4.
Si quisieramos contar tambien aquella otra historia, parecera en verdad habladuria
lW! Rt•.Marc. "i.H-14, con variacione,.., Par;1 el relato completo cf. Rt•.Marc. "1. 1-20
de mercachifle: cuando Mateo dice que dos demones 1112 salieron de entre las tumbas
10
" Seguimos Ia conjetura de Goulet, que suplc la laguna mantenicb por Harnack.
Goulet se manliene fie! a Jo,.., manuscritos -apart:mdost.· de Harnack- y t.:ntiende Ll pJsaje en un sen-
102
Dos "endemoniados" (6mp.ovt(<.)IJ.El'OL) en el relato original de Mateo.
lido ir6nico.
-1::\2- - 155-

---- ...+.. -----------·-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

cion, sino que es afin a Ia verdad, en verdad que es capaz de hacer reir al maximo. cayendo en Ia miseria, convertirse en mendigas, pasando de la libertad a una infame
jVenga pues! Examinemos claramente lo siguiente: iCOmo estaba pastando en la tierra mendicidad, cambiando su felicidad por un rostro miserable y verse, en fin, obligadas
de Judea semejante cantidad de cerdos cuando se trata desde siempre de un alimen- a acudir a las casas de los ricos, lo que es no ya Ia primera, sino la ultima de las veja-
to extremadamente impuro y odioso para los judios? iY c6mo pudieron ahogarse ciones y de las desgracias: perder lo propio con un pretexto piadoso y codiciar lo
todos aquellos cerdos si no existia un ]ago ni un mar profundo? Dejemos a los ninos ajeno obligado por Ia necesidad. Por todo ello estas me parecen las palabras propias
estos asuntos para que los juzguen. de una mujer en apuros.

69 (58 H). Mac.Magn. III 5 (ID 5.1-6 G.): "AAA'flV OE TOUTWV aaa<PwTE'pav 70 (55a H). Mac.Magn. m 6 (m 6.1-4 G.): <I>E'pE 8E am KaKEivrw EK Toii EuayyEALou
i'vea <P11aiv· <<EuKoTiw1'Ep6v E'aTL Kcifl'flAOV 8La pa<Piooc; EiaEA8E'lv TIAOumov TTJV {lijaLV TTJV yEA.o[wc; f!EV woE ypa<j>E'laav am8civws, yEAOLWOEaTEpov
Eic; TTJV TWV ovpavwv». El yE ovv TLS' TTAOUaLOS TWV EV T0 iTA'flflflEA'flflciTWV i'xovaav To oLTjyrwa. rmllv[Ka Touc; f!U8'f1Tac; aTiiJ oE[Tivou Tipom'f!t!Jac; 6 'l11aoiic; owTIAEiiam
a<PEflEVOS', <P6vou, KAO'TTllS'. flOLXELOS', <PawaKEiac;, avoa(ov opKOU, LEpoau/.ou TTJV 8dl.aaaav UIJTOS' fiTEaTll TlJ TETUPTl:J Tfic; VUKT<lS' mho'ls <PuAaKlj' OELVW<; um) Tijs
KUKiac;, ELS' TTJV Af'YOf!EV'flV oupavwv OUK ELaciyETm, Tl TOU OLKULOiTpayELV TOLe; (dA'flS' TETPUXWf!EVotS' Toii XELf!Wvoc;, UTE TiavvvxLOv flOXAEuouaLv mho'lc; TD Twv
OLKULOLS' o<PEAOS', El TuyxcivouaL iTAOUaLOL; TL OE TOle; iTEV'flaL iTpciTTELV TWV KUKWJJ KUflciTwv· TETcipT'fl yap Tijc; VUKTCJS' <Pul.aKT\ EaTLV i] OEKciTll Tijc; VUKTOS' wpa, f!E8' flv
TTQV avoaLOupyrwa; ou yap apETTJ Tilv av8pwiTOV ELS' oupavouc; avciyEL, ana iTEVLU Kal UiTOAEliTOVTUL TpElS' UaTEpa'lm wpm. ol yoiiv TTJV a/.Tj8ELav TWV T<J'ITWV a<P'flYOUflEVOL <PaaL
iTpayf!ciTWV EVOELa. El yap TOV iTAOUaLOJJ 6 iTAOUTOS aiTOKAELEL TWV oupavwv, avTL<PdaEWS 8dl.aaaav f!EV EKEL f!TJ ElVaL, AlflV'flV OE fllKpav EK iTOTUflOU avvEaTwaav um) T<l 6poc;
i] iTEV[a TOUS' m'vwas EtaciyEL' Kal 8Ef!LS' TOUT() f!U80JJTU nva Til f!ci8llf10 apETijc; f!E\J KaTa TTJV raALAULUV xwpav '!Tapa iTOAlV flv Kal. fllKpo'lc; OWiTAEiiam
ouoaf!w<; iTOLE'ia8m /.6yov, TIEv[ac; oE f!OV'flS' ml. Twv aiaxiaTwv aKwAuTwc; EXEa8m, UTE p<;ioLOV EV wpm<; ou iTAElOV ouo, f!T\TE OE KUf!U f!T\TE XELf!WVU xwpijam OUI'UflEV'flV.
iTEVLUS' oiac; TE au\(ELV TOV iTEVOf!EVOV KUL iTAOUTOU TCJV iTAOOOLO\J amJKAELOVTO<; Tijc; aK'flpciTOU To(vuv Tijs a/.'fl8Eiac; TIOAU 6 McipKoc; a<P68pa yEI.o[wc; ToiiTo auyypci<PfL Til flU8Euf!a
f!Wfic;. o8EJJ OOKEL f!Ol TaUTa f!E\J TOU XpwTOU f!TJ TuyxcivELV TO pT\f!UTa, EL YE TO\! Tijs TO 8wvv8EWWV wpwv EVVEU TlJ OEKUTl:J TOV 'l'flaOVV -TOUTEaTL TlJ TETUPTl:J Tfjc;
aA'fl8E[ac; iTUpEOLOOU Kavova, ana 'ITEVT\TWV TLVWV TO<; TWV iTAOUTOUVTWV oua[ac; fK vuKTilc; <Pul.aKlj- EUpE'lv EiTliTAEOVTac; T0 l.ciKK4J Touc; f!U8'f1Tdc;· Eha 8d/.aTTav I.EyEL, Kal
TOLUUT'flS KEvo<Pwv[ac; a<PmpE'la8m 8EAOVTWV. af!E'AEL yoiiv x8E'c;, ou TiciAm, ovx QiTAWS' 8ciAaTTav, aHa KUL XElf!U(Of!EV'flV KUL OELVWS' aypw(vovaav Kal. TlJ TWV
EuaxT\f!OaL TOUT' EiTUVUYLVWaKOVTES'' «nWA'flaOV aou TO imcipxovTa KUL oilc; iTTWXOLS', KUL KUflciTwV Tapaxti a<Pa8ci(ovaav, '(v' EK TOUTWV we; f!EYU Tl TCJV XpwT(JV EVEpyljaavTa
ellaavpov EV oupavo'lc;», EiTEWUV '!Taaav ova(av, flv ELXOV, Kal OWVElf!Ul allf!E'lov ELaayciyl:J, XELf!WVd TE Tio/.uv TiavaavTa ml. KaK ml. TIEAciyouc;
TTEV'flaL, KUL amac; Elc; E'v&wv EA8ouaac; Epav[(w8m, EAEu8Ep[ac; Els aaEf!VOV UiTULT'flaLV aEawK6Ta Touc; f!U8'flTG<; flLKpoii KLvouvEuovTac;. EK TotouTwv TIULOLKWV iaTopLwv €yvwKUf!EV
EA8ouaas, EAEELVov EUOULf!Ovias ETIE/.8ouaac; TipoawTiov ml TEAOS' avayma8E[aac; ETTl aK'flVTJV awo<PwflEV'flV ELvm To EuayyE'/.wv. wv E'mam ('flTOUflEV AETITOTEpov.
TO<; EXOVTWV olKiac; amEVUL. i\rrEp EaTl Tijs iTpWT'flS, f!UAAOV 8' EaXelT'fl<; TE KUL
jVenga! Vamos a abrir el Evangelio por aquel pasaje tan gracioso por lo inverosi-
auf!<Popac;, Twv olKE[wv EKTIEaELV TipoaxT\f!aTL Kal TWV ciHoTp[wv E'pav
mil de su redaccion y mucho mas por su contenido: cuando Jesus, que, despues de
avciyKl:J Tijs €v8Eiac;. wv &oKEL f!OL TavTa yuvmKils dvm KUf!VOUalls Ta pT\f!aTa.
comer, le habia ordenado a los discipulos que se adelantaran a atravesar el mar, se
Examinemos otra frase mas oscura que estas, cuando dice que "es mas facil que les present6 en Ia cuarta vigilia de Ia noche cuando estaban terriblemente agotados
un camello entre por una aguja que un rico en el Reino de los Cielos" 107 . En efecto, por el oleaje de Ia tempestad, pues se habian pasado toda Ia noche en briega con ]a
si un rico que se mantiene apartado de las faltas que se cometen en Ia vida (asesina- furia de las olasw9 La cuarta vigilia de Ia noche es, en efecto, Ia decima hora de ht
to, robo, adulterio, hechiceria, perjurio, saqueo de tumbas y de templos) no entra en noche, tras Ia cual quedan aun tres horas. El caso es que los que descrihen el esce-
el II amado "Reino de los Cielos", ide que le sirvc a los justos obrar con justicia si son nario real afirman que alii no hay un mar, sino un pequeno !ago formado por un rio
ricos? iY que perjudica a los pobres cometer todo tipo de impiedades? De hecho, no a los pies de Ia montana en la region de Galilea junto a Ia ciudad de Tiberiades, el
cs la virtud Ia que lleva a los hombres a los ciclos, sino Ia pobreza y Ia miseria, pues cual es Glcil de atravesar con pequenas harcas de una pieza en menos de dos horas
si Ia riqueza excluye de los cielos al rico, Ia pobreza, por oposici6n, les da acceso a y que es incapaz de albergar oleaje ni tempestades. Asi que Marcos se aleja mucho
los pobres. Y es justo que e] que ha aprendido esta doctrina no se preocupe en abso- de Ia verdad cuando redacta de modo grotesco Ia historia de que, pasadas nueve
luto de la virtud, sino que solo se atenga con descaro a Ia pohreza y a Ia indecencia, horas, a la hora decima (esto es, en Ia cuarta vigilia de Ia noche), Jesus, caminando,
en la idea de que Ia pobreza es capaz de salvar al pobre, y la riqueza de privar al rico encontro a sus discipulos navegando por ellago. Habla ademas de "un mar", y no de
de la morada incorrupta. Por ello me parece que estas palabras no fueron de Cristo, un mar cualquiera, sino de un mar tempestuoso, terriblemente encolerizado y horri-
si es que lo que ensefiaba era el canon de Ia verdad, sino de ciertos pobres que con blemente encrespado por el tumulto de las olas, todo ello con el fin de presentar a
esta palabreria querian arrebatar los bienes a los ricos. El caso es que ayer, como Cristo en el acto de producir algo grandioso, una senal: apaciguando una tempestad
quien dice, no haec mucho, le leyeron estas palabras a unas mujeres de buena posi- enorme y desmedida y salvando del abismo del mar a sus discipulos, que por un
ci6n ("Vende tus bienes y daselos a los pobres, y tendras un tesoro en los cielos"'""l momento corrieron peligro. Por historia infantiles como estas concluimos que el
y las convencieron para repartir entre los pobres todas sus propiedades y bienes y, Evangelio es mero artificio escenico. De ahi que examinemos detalladamente cada
pasaje.
107
Ev.Matt. 19.24. El texto evangelico dice literalmente •·ror el ojo de una aguja" (ota TpumhwT05
paq,(&o<;).
10 10
" Ev.Matt. 19.21. " Cf. Ei!.Matt. 14.22-24; hu.Marc. 6.45-4H.

- 154- -13';-

·--·----A·---
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

71 (61 H). Mac.Magn. III 7 (ill 7.1-3 G.)""; AuTLKa youv ETEpoll AEEELOLOll aapKwv 8' cill8pumE[wv rrci[lTIGll cirrEXOflEVous. TLS oull i> .\c\yos oi:nos; Kiiv yap ciA.\T]yoptKws
EUpOllTES UllQKOAOU80ll U7TO TOU XptaTOU TOLS [.La8T]TGLS ElpT][lEllOll ou8' EKElllO cnyfjam EXlJ n flU<JTLKWTEpov m\ /..vat TEAE<JTEpov, ciA/..' iJ Tfjs; &ta Tfjs dKOTjs ElauJ
&tE'yllWflEll, orrou /..E'yEv «Tous rrTwxvus millTOTE <EXETE>, EflE 8.0 ou rrcillTOTE EXETE>>. 8E: rrou rrapE/..8ouaa hciKw<JE TD ciT]8[q Kal Twv cirroKpucpull' Till'
QlTLa Tfis urro8E<JEWS E<JTLV QUTT]" TLS [1Upou KO[ll<JQ(JQ KQTEXEE KaTa /..c\yov E<JLVW<JEV 1\/..oll rrapa<JKEUcl<Ja<Ja <JKOTOOLJ!LCl<JUl <JU]lcpop(i. TOV av8ptu7TOV. ouhE
TfiS KEcpa/..fis GUTou· n0v bE 8Ea<JG[1EllWV KGL TOUYEllO[.IEllOU ciKmp(av 8pUAAOUllTWlJ El7TE" Twv ci/..oywv <j:>ums, Kav drrapaLTTJTOl' l81J /..t[lill' Kal cicpc\pT]Tov, urro[ldvlJ Toi!Tc'> rron·
eT( K07TOUS 7TGPEXETE TlJ yuvmKL; Epyov KGAOV ELpyciaaTO ELS E'w'· TOUS 7TTWXOUS yap OUOE KUWV KUl'OS, ou8E: a/..Ao Tl TWll O[l(lYEllWV YEU<JETGL 7TOTE aapKWJI. UAA(l rro.\.\o\ Tt01•
rrcivToTE EXETE [.IE8' EauT0"JV, EflE & ou mivToTc EXETf». yap ou flLKpws yoyyuaavTfS, i5ti5aaKc\vTwv KawoTO[lOU<JL Toun>u 8E: Kmvc\Tcpov ou8ElS Twv 8t&aaKcivTttlV
ErrEi [lTJbE [lciAAOll E'rrpci8T] rro/../..fis. TL[lfjs TO [1Upov Kal Toi:s TITtuxot:s E868TJ 7TELVW<JLll fLS Tpay0i5TJ[1G, ovx iaTopLOypcicpos, ou cpt/..6aocpos ou oux TCH' avtu.
civci/..w[la. &ta TGUTT]v warrEp ciKatpocpwviav n'> cp/..uapcti&s TouTo pfj[la i5tEcp8E'yEaTo, youll Ti rra8c\vns cruf1TIEi8E<J8m Tous EUXfPEis ci/..c\yws rrpOTpErrEa8E,
cpas rrcivTon Eivm flET' auTwv, 6 cinaxou Kal /..Eywv auToi:s· rrot:oll ou f16llov Tat:s ciypmKims, ci/../..a Kal Tal:s m>AE<Jll' <'mKw[lci(El KaKC>v. otJEv 8oKEi
<<"Eao[lm [1E8' Uflwv i'ws Tfjs auvTE/..das Tou aiwvos>>. ws 8' E'rrl Tcjl f1UP4J /..urrTJ8Els Etvm [lOL McipKOJ! AouKiiv [lTJT' amov TOVTO ycypacpT]KEllaL MaT8at:ov, QTE OOKL[.Icl<JGVTGS
7TclllTOTE [lET' QUTWI' ovK ci<JTEi:ov TO pfifla, ci/..M Kal cirrQ.8cw Kat TfiS (wfis [lGKpav
Encontramos enseguida otra frasecita incoherente que Cristo le dijo a sus discipu- Archiconocido es aquel dicho del Maestro que dice "si no comeis mi carne y
los y clecidimos no pasarla en silencio, cuando dice: "a los pobres los tendreis siem- bebeis mi sangre, no teneis vida en vosotros".''··, Esto, en efecto, noes que sea en ver-
pre; ami no siempre me tendreis". El motivo es el siguiente: una mujer traia 111 un fras- clad bestial y extravagante, sino mas extravagante que cualquier extravagancia y mas
co de perfume y lo derram6 sobre su cabeza, y cuando ellos lo vieron y criticaron lo bestial que cualquier comportamiento bestial: que un hombre pruebe Ia carne huma-
inoportuno de lo sucedido, les clijo: ";.por que molestais a Ia mujer? Ha hecho conmi- na y heha Ia sangre de sus semejantes y congeneres, y que por hacer esto tenga vida
go una bella acci{m, pues a los pobres siempre los tendreis con vosotros, pero a mi eterna. Si haceis eso, clime, ique extremo de inhumanidad no vais a incorporar a Ia
no siempre me tendreis"""- Entonces no fueron poets sus murmuraciones por no vida? iQue otra clase de maldad, mas execrable que esta abominaci6n, no vais a
haberse vendido mejor el perfume a un precio elevado y habersele dado a los pobres inventar? El oido es inca paz de soportar no ya Ia realizaci6n sino Ia mera menci6n de
y necesitados para que lo gastaran. Pues del mismo modo que por ese murmullo este sacrilegio novedoso e ins61ito. Ni Ia imaginaci6n de las Erinias mostr(J jamas algo
inoportuno pronunci6 esta frase absurda en Ia que afirmaba que no iba a estar siem- asi a los que vivian al margen de las normas, ni los habitantes de Potidea lo huhieran
pre con ellos, en otra ocasi6n les dijo con toda seguridad: "estare con vosotros hasta toleraclo si no los hubiera dejado en los huesos un hambre inhumana. El banquete de
el fin del mundo" 5". Pero al estar molesto por el asunto del perfume, neg{> que fuera Tiestes fue como fue entonces por el dolor de un hermano. El tracio Tereo se saci(J
a estar siempre con ellos. contra su voluntad de semejante alimento. Harpago se clio un banquete con Ia sangre
de su mejor amigo al ser engafiaclo por Astiages. Todos ellos sufrieron semejante ver-
72 (69 H). Mac.Magn. m 15 (III 15.1-6 G.): Tio/..u8pUAT]TOlJ EKElllO TO Pfifla TOU
giknza contra su voluntad. Nadie que viviera en paz prepar6 en vida una mesa seme-
t.thaaKci/..ou E<JTLv, ()MyEL· <<'Eall cpciyT]TE [lOU acipKa Kal TILTJTE [lou n) aT[la, ouK
jante. Nadie recibi(J de su maestro tan (Kliosa cloctrina. Por mucho que investigando
EXETE Ell EGUTOLS>>. TOUTO yap ou 8TjpLWi5Es i\vTu>s ou8' chorrov, ci/../..'
dejes atras Ia Escitia, atravieses por los longevos etiopes y recorras en circulo el cin-
7TUl!TClS UT07TWTEpoll Kal 7TGVThs 8Tjptw8ous Tporrou 8TjplWOf<JTEpOll, av8pwrroll civ8pwrr(vwv
tur{m del Oceano, poclras encontrar ptir6fagos y riz6fagos, oiras hablar de herpetosi-
aapKwll cirroyEUEa8m Kai rrivHv t)[locpu/..wv aL[la Kai c'>[.ioyfvwv Kal TOUTO rrpciTTovTa
tas y de miotroctos, 1 " pero todos se ahstienen de carne humana. iQue clase de clc
EXELV aiwVLOll. rro(av ycip, ELTIE [lOL, TOUTO TIOLOUVTES W[lOTTJTOS ELS Tt'>v
lenguaje es entonces este? Pues incluso aunque encierre aleg6ricamente un senticlo
rroiav TOUTOu Tou [lU<Jous EllGYE<JTE pav KaKiall GAATJV ou
misterico y provechoso, el hedor de sus palabras atraviesa de algun modo por el oklo
cpEpOU<JLV clKOGL, ou AEYl>J ci/../..' ou&E: Tt'> AfY<i[lEJIOV lJEu'JTEpov TOUT() KGl
y dana el alma turlx!nclola por su repugnacia, con lo que arruina por completo su sen-
dvomoupyT][lG, ou8E' TWIJ 'EpLVVUWV Gl cpaVTG<JlaL 7TOTE TOLS EKT07TWS (W<Jl TOUTO
tido oculto provocanclo que el hombre sienta el vertigo de Ia desgracia. Ni siquiera Ia
OU8E nonhmiiTm, El Al[l(JS" drrdv8pttl7TOS GUT<llJS KGTEAE7TTUVE, TOUTO
naturaleza de los seres irracionales, por muy implacable e insoportablc que sea Ia
KGTEOE/;;aVTO" 8UE<JTflcl]! 7TOTE OEL7Tl!Oll abEAcpLKfiS AU7TT]S TOLOUHJ EYEVETO" TT]pEUS" b
hambruna que experimente, tolerara esto jamas: ni un perro probara jamas la carne
GKWll TOLOUTWJI <JLTLWJJ" "Aprrayos urr' 'AaTUciyous U7TGTT]8Els Tas TOU
de perro ni ning(m otro animal Ia de sus semejantes. OtrcJs muchos autores inventa-
cpt/..TciTou acipKas ml rrcillTES ouToL ciKOuaiuJS TOLaUTTJV UTIE[lEvov
ron tramas peregrinas, pero ninguno de ellos ide6 un argumento tragico m{ts pere-
ou ns Ell (wv TOWUTTJV Ev TlJ TpcirrE(all· ou8Els rrapa i5ti5aaKci/..ou
grino que este, ni histori6grafo, ni fil6sofo, ni barbaro ni ninguno de los antiguos
Tmoiho [lU<Japiw E'8t8cix8TJ [lci8TJ[1G. Kav 2:Ku8[all Tai:s L<JTop[ms rrap<:'/..811s. Kav Tous
helenos. Mirad, pues, que va a ser de vosotros si contra toda l6gica os dej{lis con-
ht<'/..81JS Ai8iorras, Kall Tijv c,]KEcivtov E'v KUKA4J btt7T7TfUa1JS",
veneer con facilidad; consideracl que clase de mal haheis arrojado no s{>lo sobre los
cp8ELpocpdyous w'v KUL 'pt(ocpciyous 'Ep7TETO<JLTGS KaL [lUUTpWKTas clKOU<JflS",
campos, sino sobre las ciuclades. Me parece que por ello ni Marcos ni Lucas ni el pro-
11
° Cf. r_·,,_Ma/1. 26Jt·L\. hi'.Marc 14.:>-9, h"v.lo. 12.1-H. IH CL Ev.Io. (>.'13: "Sino c.:ornCis Ia carne del llijo del hombre (ToU uloU ToU civ8ph'mou) y heht:i:-. susan-
II I Cf. lii'.LIIC. 7.37. gre. no h:neit-. vida en vosotros''.
112
l!.'o.Matt 26.10-11. ll'i Nomhres de pueblos fahulosos: literalmente y por ordcn, comedores ''de pifl.a!-i", "de raicc:-.··. de "rep-
111 tiles" y de ''ratones". Para los primeros cf. Straho 499; para los segundos cf. Straho 770; Ael. NA 17.40;
Hu.Ma/1. 2H.2U.
D.S. Ill 25.

-I.%- - 157-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

pio Mateo han dejado esto por escrito, por entender·que el dicho noes apropiado, Ol<JKEU(JQL TOV v\j!ovs- avw6EV avTOV KCITW, Kat ilnouv aVTOV TOV
sino peregrino, malsonante y tremendamente alejado de Ia vida civilizada. Kal. on Kat ypa<j>LKov Els- avT6v rrou OLEAciAEL KE<j>aAmov <j>aaKov· «'Err\. XELpCw
apoiJaL <JE, TTOTE rrpoaK6\)Jns- rrpbs- Aleov Tbv m)oa (J()U». o6EV TOLS' EV T<ji LEP<ii rrapoum
73 (96 H). Mac.Magn. m 16 (m 16.1-3 G.): OE KGKELVO AETTTWS' TCJ KE<j>ciAULOl',
OEL(m T<ji Ol!Tl OLKULOV, OTL 8EOU TTQL') E<JTL Kat TTat!TbS KLVOUl!OU ouvaTm avT6v TE Kai
i'vea <I>TJa( · «To'ls 8E: maTEuaamv €rraKoAou6rjaEL Tmci8E · E'rrl appwaTous XE'lpas-
Tous- avTov puwem.
€m6rjaoum Kal KGAW') KQV <J>dwaKOV TTLWCJLV, ov QVTOV')
EXpflv yovv Tous- EKKp[ Tous- Tfjs iEpwaUVTJS' Kal Tous- avn Tfjs- jVenga! Te citaremos tamhien una celebre frase de este tipo. iPor que cuando el
ETTL<JKorrfjs- rrpoE8p(as- TOUTU,> T0 Tfjs- Kp[aEwS' Tp<im.(l Kal rrpoKE'ia6m Tt> Tentador le dice a Jesus "arr6jate desde el templo""", el no lo hace, sino que le res-
<J>ciwaKOV, '(va 6 EK TTJS' <l>awaKOTTO(JLQS' TWV GAAWV rrpoKpL6ELTJ, ponde "no tentaris al Senor tu Dios"?"" Lo dijo precisamente, en mi opini6n, por
EL 8' ou eappOUCJL TOLOUTOV Tp<irrov, QUTOU'), ws ov TTLCJTEUOU(Jl miedo a caerse. En efecto, si, como decis, habia obrado numerosos milagros, llegan-
To'ls- urrb 'ITJ<JOV <pTJ6E'lmv>. Ei yap TTJS' rr[aTEws- l&LOv VLKfjam Kadav KaL do incluso a resucitar a los muertos tan s6lo con su palabra, tendria que haher demos-
voaovvTo,;- aAyTJOOVa b TTLCJTEVwV Kal. rrmwv TaiJTa fj YVTJCJLWS' ov TTETTL<JTEUKEV trado sin vacilaci6n que era capaz de salvar tamhien a otros de los peligros arrojan-
f\ TTL<JTEuwv YVTJCJLWS' ou 8vvaTbv aH' aa6EVES' EXEL TO dose desde lo alto sin sufrir dafio fisico alguno; y mucho mas a] haber un pasaje de
]as Escrituras que se refiere a eJ diciendo "te llevaran en volandas para que jamas tro-
Examina tambien con detenimiento aquel capitulo en el que dice "a los que cre-
pieces tu pie contra Ia piedra" 120 De ahi que hubiera sido de toda justicia mostrar a
yeron les acompafiaran estos signos: impondran las manos en los enfermos y sana-
los que se encontrahan en el templo que era el Hijo de Dios y que podia salvarse de
ran; y si beben un veneno mortal, no leshara dano"-" 6 Seria, pues, necesario que los
todo peligro a si mismo y a los suyos.
elegidos para el sacerdocio y, sobre todo, los que aspiran a Ia dignidad episcopal se
sometieran a este procedimiento de selecci6n y se les colocara delante el veneno mor- 76 (23 H). Mac.Magn. m 19 (m 19.1-4 G.): TaiJTa XUOTJV OUTW
tal con objeto de que prevaleciera sobre los demas el que no sufriera dafio por Ia rronr)v, WS' ELK<is-. EXEL TTJV aTJO(av, KOL W(JTTEp aUTCl rrpbs EQUTa TTJS' al!TLAoy[as avaKaLEl
bebida ponzofiosa. Y si no se atreven a aceptar semejante procedimiento, que reco- Tijv Ei yap €6E'AEL ns- ws- EK TpLooou KaKE'lvov Twv EuayyEA[wv d<I>TJYr\aaaem T<'>v
nozcan que no creen en las palabras de Jesus. En efecto, si es propiedad de Ia fe ven- Myov, bv 0 'ITJCJOVS' T0 ITETp(jl ow<j>6€yyETm <!>cis-· «"YrrayE (JTTLCJW L:amvii, (JKclVOQAlJ]!
eer el dano del veneno y eliminar el sufrimiento del enfermo, el que cree y no puede El, fJTL ou <j>pOVELS Ta TOU 8EOU, ana Ta TWV dv6pWTTWV>>" Eh' EV ETEp(jl T<\TT(jl' «LV
hacer esto, o no cree verdaderamente o, si cree verdaderamente, no tiene una fe EL ITETpos-, Kat ETTL TaUT\) Tfj TTETpq TTJl! EKKATJCJ[av>>, Ka[ · «<JOL owaw
poderosa, sino debil. Tas- KAELS' Tfjs- TWV ovpavwv>>, <***>. El yap oihw KQTEyvw TOU IThpou, WS' Kal
L:aTaviiv avTiw El TTELl' c)rr[aw Kat aKciv8aAov, oTLoiJv 6E'iov avELATJ<j>6Ta
74 (95 H). Mac.Magn. III 17 (m 17.1-2 G.): BAETTE 8' iiwnov Tmh4J PTJTOV Kal
arroaKopaKL<Jm 8' mhov ouTWS, UTE Kmp[ws- ws ELS' i\\)Jw
aKOAoueov· «'Eav EXTJTE TTL(JTl]J WS' K<iKKOV (Jll!clTTEWS', AEYW EpELTE T0 opEL
TOV AOLTTOV TOVTOV €6EAELJJ, aAA' ELS' Tovrr[aw p[\j.lm ELS' Tov Twv
TOUT(jl' dp6TJTL KGL ElS' TTJV 6ciAaaaav, Kal ov&Ev aouvaTrj<JEL 8fjAOV TOLVUV
Kal a<j>avwv Tl XPTJ TQUTTJS' avwTEpw TTJS' arro<j>ci<JEWS' \)Jfj<j>ov aTTEKOEXE<Jem KaTa
<l>s- <'> EK c'Jpos- drroKLvfjam ouK E'anv d.(LOS' Tijs- Twv maTwv
ToiJ Kopu<j>a[ou Kat rrpwTou TWV TaiJTa yovv E'l ns- vrj<j>wv a<j>o8pws-
<j>paTp[as-. ii6Ev EAEYXE<J6E <j>avEpws- ()n (\rrws- Tb AOLTTbv Twv
Et6', ws TOV XpLaToiJ TWV KaTa ToiJ IT€Tpou <j>uwwv, ETTaKoU<JEL
Xpwnavwv TOLS' TTLCJToLS' dAM Twv E'maKc\rrwv f\ TLS'
Tl> «LV EL ITE'Tpos-, Kat t'rrl. TaUT\) Tfj TTETpq TTJV 'EKKATJ<J[av>> Kat Til «L:ol.
TOUTOU TOU E(JTL]J a/;LO,;-.
OW<JW Tas- KAELS' Tfj,;- TWV ovpavwv>>, ov YEAcl(JETQL TCJ
Repara en un dicho semejante a este y consecuente con el: "si tuvierais una fe ou KaYXcl<JEL Ka6ciTTEP EV 6EciTpou; ou AE(El ov CJUplEl a<j>oop<iTEpov; ou
como un grano de mostaza, en verdad os digo que le diriais a ese monte 'levantate y TOLS' rrapE<JTWCJLV €pEL yEywv6TEpov· «"H ITETpov L:aTaviiv AE'ywv OLV4>
arr6jate al mar', y nada os ]o impediria"-" 7 Es evidente, pues, que el que no puede Kal AOAWV ETTLATJTTTa, f\ KAELOclPXTJV TOUTOV TTJS TTOLWV ovdpous-
desplazar un monte con una orden no es digno de ser considerado de Ia hermandad E(wypci<j>EL, Tfj <j>avTaa(q Twv vrrvwv;>> rro'ios- yap IThpos- Tfjs-' EKKATJa[as- TTJV
de los fieles. Asi que convenceos claramente de que no s6lo el resto de los cristianos KPTJTTLOa (> (JQAEU6Els- EUXEPELq Tf\S' TTOLOS' (JTEppos- EV auT<ji
no se cuenta entre los fieles sino que tampocc> ningun obispo o preshitero es digno E'<j>wpci6TJ, f) rroiJ TCJ aKA<iVTJTOV Tijs- <j>povrjaEWS' i'8EL(Ev, 6 rrm8(crKTJS' olKTpCis-
de esta denominaci6n. EVEKEV TOV 'ITjaou ETTaKouaas Kal OELVWS' 6 Tp[Tov €mopKrjaas-, ou
ain0 Twos- avciyKTJS'; Et youv Tbv ovTws- ELS' auTo Tfjs-
75 (48 H). Mac.Magn. 11118 (III 18.1-2 G.): <I>EpE 8€ aoL KaKELVTJV w8E Tijv rrm[am!Ta TO KE<j>ciAaLOV L:amviiv EVAOYWS' ch6rrws- TTclALV WS' ayvowv
Ttvos- xapLv Tou rrELpci(ovTos- Tov 'I 11 aovv AEyovTos-· «BciAE aEauTov arr<'> Tov
i\ t'rro[ TJCJE, Tfjs Kopu<j>ijs Twv 8L8o'l TTJl'
iEpoiJ KclTW>>, TOUTO ou TTOLEL, <I>TJ<Jl OE rrpos- avT6v· <<Ov TTELpciCJELS' KupLO]J TCJV 8E(JV
aou», OTTEp 8oKEL 8E8mK<iTa Ti>v Tfjs- KaTaTTTW<JEWS' Kiv8vvov TouT' ELpTJKEvm · EL yap, Estas palahras, tan profusamente vertidas, producen, como es login>, un gran des-
WS' <j>aTE' d.Ha TE TTOAAa 8LETTPclTTETO Kal 8i] Kal VE Kpous- av(aTa A<ly<p agrado y, por asi decirlo, encienden contra si mismas Ia batalla de Ia contradicci{m.
E'xpfjv auTb!! OE'l/;m WS' LKaVCJ') KaL ETEpous- am) KLVOUVW!J puaaaem EV Tt\)
"' Cf. Hu.Matt. 4.6.
116
Cf. Hv.Marc. 16.17-18 II'! liv.Matt. 4.7.
117 110
Cf. t:v.Matt. 17.20 y liv.Luc 17.1> Ps. 91.11·12, Hu.Matt 4.6.

- 15H- -l.W-

· - - - - - - - - - - A _________
PORFIRIO DE TIRO CONTRA l.OS CRISTIANOS

KGAOVfH'VTl\', ETIEL f!TJ Ttl Tiiil' TOU xwpiov Tlf!T]f!G c'J,\(ycll' 8' EL<; civayKaiac;
En efecto, si se quisiera explicar coloquialmentc aqueHas otras palabras del Evangelio
EavTciic; TC1c; XPEiac; ci<jlwpwav, E.8avciTwaE f!T]8El' Ti yap d f!TJ
que .Jes(Js le dirigi(J a Pedro cuando dijo "retirate de mi, Satanas, escandalo eres para
navTa Tel EUVTWL' xap(aaa8m; El 8' apa KUL ci8LKT]f!U Ttl npiiyfla El!Ofll(ETO,
mi, pues tus pensamientos no son los de Dios, sino los de los hombres" 121 • y, en otro
<'xpf\v mhov TcDv E.1no.\u1v Tov 'IT]aou f!Ef!VT]f!EVov, i'wc; TETpaKorr(cuv
pasaje, "t(J eres Pedro, y sobre esta piedra edificare mi lglesia" 122 y "te dare las Haves
TIATJflf!EAT]f!ciTwv rrvf!nciaxELv bcoax8E'l'Ta, avyyvwvac TlJ f!tQ., ELy' 6vTwc; c'rfWpT(a nc;
del Reino de los Cielos" ... l'ues si condcn6 a Pedro hasta el extremo de Hamarlo
Tl'J TIETIPUYf!EVOV imf\PXE' CJKOTIELJJ 8' a1JThv EXPT\V npilc; TOLe; a,\,\mc; KciKEll'O' a1m'>l'
"Satanas", apartandolo de si, y "esdndalo" por alentar pensamientos nada divinos, y
ciyvoEiv c\w'Jaac; TiJV 'IT]rrouv ou f16vov EtjJEJ)aoTo, ci.\,\a KC!L t'mwpKT]CJE Tf\c; f!E,\,\ovrrT]c;
de maldccirlo de semejantc manera por estar en pecado mortal, basta el punto de que
KpLaEwc; KaL civoaTaCJEuJc;.
no quiso tenerlo a Ia vista en lo s_ucesivo, sino que lo arroj6 de su !ado a Ia masa de
los reprobos sin nombre, i.CJUe juicio cabe esperar contra el corifeo y primero de sus Este Pedro es convicto de haber cometido injusticia tambien en otras ocasiones.
discipulos que llegue m{cs lejos que esta declaraci6n? Luego si alguien que estc sobrio Asi, a un var6n de nombre Ananias y, con el, a su mujer, Hamada Safira, porno haher
rumia a conciencia estas palabras y, como si Cristo se hubiese olvidado de lo dicho depositado el importe completo de Ia venta de su propiedad y haber reservado una
contra Pedro, oyese a continuaci{>n lo de "tu eres Pedro, y sobre esta piedra edifica- pequeiia parte para sus propias necesidades, les clio muerte sin que hubieran come-
rc mi Iglesia" y lode "te dare las llaves del Reino de los Cielos'', 1.no va a partirse de lido injusticia alguna 12''. 1.Que injusticia habian cometido por no querer entregar gra-
risa 1 i.No va a reirse a carcajadas como si estuviera en el teatro? 1.No va a lanzarle ciosamente todos sus hienes? Y si consideraha injusticia este acto, tendria que haher
improperios? i.NO va a silbar con todas sus fuerzas' 1.No va a decirle a gritos a los pre- recordado el mandamiento de Jesus, que habia ensenado a perdonar los pecados
sentes que o bien cuando Ham6 a Pedro "Satanas" estaba ebrio y decia palabras cen- basta cuatrocientas noventa veces, y Iuber perdonado este uninJ pecado si es que
surables por efecto del vino, o bien al hacerlo guardian de las Haves del Reino esta- aquella acci6n constituia en realidad un pecado. Y por lo demas deberia Iuber repa-
ban dando forma sensible a sus sueiios con su fantasia onirica?". Pues 1.c6mo va a ser rado en esto otro, a saber, en c{Jmo al jurar que no conocia a .Jes(Is no s6lo minti{J
Pedro capaz de soportar los cimientos de Ia Iglesia, un hombre que vacil6 mil veces sino que incluso incurri6 en perjurio menospreciando el .Juicio inminente y Ia resu-
por Ia flaqueza de su voluntad? iQue razonamiento finne se ha podido observar en ei rrecci{m.
o en que ocasi{m hizo gala de una determinaci6n insobornable si a causa de una
miserable sierva experiment{! una turbaci6n terrible al oir Ia palabra "Jesus", si jur{J 79 (26 H). Mac.Magn. III 22 (III 22.1-5 G.): O{noc; 0 TIPWTOCJTciTT]S' TOU xopou TC.Jl!
tres veces en falso sin que lo apremiara una gran necesidad? 125 En definitiva, si al que f!U8T]TWV ot8ax8ELc; \mil Tou 8Eou 8avciTou KaTa<jlpovEiv, avHT]<jl8Elc; \me\ 'Hpw8ov KaL
choc6 de este modo con Ia cima misma de Ia piedad se apresur{J a llamarlo con toda <jlvywv, a[noc; Ko.\arrEwc; Toic; TT]poumv E.yE'vETo. <jlvyc\vToc; yap mhou vuKTrJc;, i)w'pac;
raz6n "Sataniis", es absurdo que despues, como ignorando lo que habia hecho, le yEvow'vT]c;, EV Tole; GTpUTlLDTmc; nwc; c'J ITE'Tpoc;· 8E.
entregara el gohierno supremo. aVTOV c'J 'Hpc08Tjc; KUL f!TJ Eupwv, civaKp[vac; TOUc; <jlu,\amc;, EKEAEVCJEV anax8f\vm, TOUTECJTlV
8aUf!GCJUl TOLVVV EO"Tl nwc; c'J 'IT]CJOU<; TOlOUT4J i\vTL T0 T1ETP41 TO KAELOLO
77 (24 H). Mac.Magn. III 20 (III 20.1-2 G.): "On 8E TIE'Tpoc; t'v no,\,\oic; TITa(aac; 8E'8uJKE TWV ovpavC.JV, m0c; El! TOCJOUT4J TETapayf!E1!4J KUL TT]AlKOUTOlc; TIPclYf!UCJl
K_;tTT]yopEiTm, 8f\,\ov EKE[vov Tou KE<jla,\a[ov {Tc'1 pf]n\v}, i\nov npilc; mhiJV c\ 'IT]aouc; KUTUTIETIOl!T]flEV4J EAEYE · «BOCJKE T<l apv(a f!OV>>, EL YE Tel f!EV Elmv o[ TILCJTOL
EtnEv· <<Ov .\Eyu1 am Ewe; icnTaKcc;, a,\,\' Ewe; E-nTa T0 TIATJflw.\ouvn ol Elc; Tc\ Tfjc; TEAELWCJEuJ<; Tel 8' cipv[a TWV ETl KUTT]XOVfl('VuJll
Tc\ Gf!UPTT]f!U>>. '0 OE TUUTT]V TTJl' EVTOATJV Kal TTJV ou8' c'Jnouv Till! uncipXEl Til a8powj..l.G, TE'wc; 8tbaam,\[ac; yci.\aKTL. LCJTOpElTUl
8ou,\ov Tou cipxtEpE'wc; Kc'mTEl Tou c;JTfou Kal E.pyci(ETac ll·TJOEl' f!T]8' c\,\[yovc; f!f\vac; Ta b ITE'Tpoc;- t'aTaupwa8m, EipT]KOToc; Tou
CJACJJ<; Gf!UpTllVTa. Tl yap d KEAEVCJ8ELc; um\ TOU OECTTilJTOV avvf\,\8El! EL<; TTJl' 'IT]CJOU Tel<; "At8ov nu,\ac; f!TJ KUTlCJXUCJELV mhou. KUTEyVW KUL ITau,\oc; ITETpou AEYWl''
Tl,JTE Kani TOU XpwTou E'<jlo8ov; <<ITp6 Tou yap ci,\8Eiv cinil Ttvac;, f!ETU Twv E.8vwv oTE 8i:
ci<jlwpc(Ev E'auTc'll' Touc; EK mpcTof!f\c;· KaL rrvvEKpt8T]CYUl' otmji no,\,\ol
Que Pedro es acusaclo de haher en·ado en numerosas ocasiones se deduce de aqud
'lov8aioc>>. no,\,\Tj OE KGV TOUT4J KUL f!EYUAT] KaTciyvwatc;, av8po TOU 8ELOV CJTClflUTOc;
pasaje en el que Jesiis le dijo: "No te digo que hasta sesenta, sino que hasta setenta veces
YEVclf!El!OV El! UTillKptGEL (f\v KaLTipt'>c; civ8pwnwv cipEGKEWV TIOAlTEUECJ8m, ETl
siete le perdonariis su falta al pecador" 12 '. Pues bien, el que hahia recibido este manda-
8E. Kat yvvaiKa TIEpcciyEa8m, nau,\ov KUL TOUTO AEYOJJToc;· <<Mij OUK EXOflEl'
miento y esta norma le cotta Ia oreja al esclavo del Sumo Sacerdote, que no habia come-
ci8E,\<jlijv yvvaiKa TIEpcciyEa8m, we; KUL oi AOlTIOl cim\CJTOAOl KUL TlETpoc;; ElTCl ETILAEYEl'
ticlo falta alguna, y lo amonesta sin que para nada hubiese pecaclo'". i.Que pecado habia
<<Oi yap TmouTm tjJEuoom\aTo.\m, E.pyciTm bc\,\m>>. Et youl' El' TorrouTocc; irrTc'lpT]Tat
cometido si acudi{J al prendimiento de Cristo por orden de su senor'
TlETpoc; EYKEKVALCJ8at KUKOic;, nwc; ou <jlplKTEOV UTillTOTITjrrm KAEioac; oupavou KOTEXELI'
78 (25a H). Mac.Magn. m 21 (m 21.1-2 G.): OtJTCJc; ,·, TlETpoc; KUL EJJ ETEpOlc; ciOlKlDJI KUL AVElV KUL OECJj..lELJI aUTllV EG<jllyf!El'OV wamp
EAEYXETUl' avbpo ycip Tll'U AEYllj..lEJ/011 'Avav(av KUL CJUlJ ywaiKa L:cin<jJELpav
Este jefe del coro de los discipulos, al que Dios hahia ensenado a. desprcciar Ia
H1•.Matt. 1(>.25
muerte 127 , al ser arrestado por Herodes y escaparse, se convirti6 en motivo de castigo
para sus carceleros. En efecto, habiendose fugado por Ia noche, el clamor entre los
Iiu.Mall. !6.1H.

h'l'.Matt 2h. 6))-7!)
'"' Cf. Act.AfJ.
ILl Eu.Matl 18.22
127
Cf. Ht•.Mall. 10.2H y l!i'./.uc. 12.4.
'"' cr. Et•.Matt.
-HJ-
- liO-
- ___A ___
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

soldados, cuando se hizo de dia, era c6mo habia podido salir; y Herodes, que mand6 Luego si te mantienes firme y te resulta transparente en lo que respecta a estas difi-
buscarlo y no lo encontr6, proces6 a sus guardianes y orden6 que "fueran retirados", cultades15<', explicanos por que nos dice Pablo lo siguiente: "Porque soy !il1fe", afir-
esto es, que se les decapitase 121l. Cabe preguntarse, pues, con asombro c6mo Jesus entre- ma, "me he hecho esclavo de todos, para ganarmelos a todos" 137 iY c6mo es que si
g6 las Haves de los cielos a Pedro, siendo como era, c6mo pudo decide "apacienta a mis llama "mutilaci6n" a Ia circuncisi6n, 13" circuncida el mismo en Listra a un tal Timoteo,
corderos" 129 a alguien que se debate en una turbaci6n tan grande y se derrumba ante segun cuentan los Hechos de los Ap6stoles? 109 jQue necedad Ia de estas palabras!
asuntos tan importantes, si es que su rebafio son los fieles que avanzan hacia el miste- Semejante puesta en escena -artificios para provocar Ia risa- es propia de las repre-
rio de Ia iniciaci6n y los corderos constituyen Ia asamblea de los aun catecumenos, que sentaciones teatrales. jQue maravilla de cambio de vestuarios! 140 . Pues iC6mo puede
se alimenta aun de Ia suave leche del adoctrinamiento 1·"'. Sin embargo, consta que Pedro, ser libre el que es esclavo de todos? iC6mo puede ganarse a todos el que a todos
despues de haber alimentado a su ·rebafio durante apenas unos poem; meses, fue cruci- complace? 141 Si, en efecto, se unia a los que estan sin Ley como quien esta sin Ley,
ficado, aunque Jesus habia dicho que "las puertas del Hades no prevalecerian sobre segun sus propias palabras, 142 y a los judios como qui en es judio, y a todos de Ia
d" 131 . Y tambien Pablo habia condenado a Pedro cuando dijo: "pues antes de que lle- misma manera, era el verdadero esclavo de una maldad multiforme, ajeno y hostil a
garan unos de parte de Santiago, el comia con los gentiles; pero cuando llegaron, se Ia libertad, un genuino ministro y servidor de males ins6litos y un notable seguidor
apart6 de ellos por temor a los de Ia circuncisi6n; y muchos judios fueron de Ia misma de practicas innobles, alguien que convivia de continuo con Ia maldad de los que
opini6n que el". 132 Aqui se contiene una grande y grave acusaci6n: que un hombre que viven sin Ley y asumia sus formas de actuar. No cabe que estas opiniones sean pro-
ha llegado a ser interprete de Ia palabra de Dios viva hip6critamente y act(Je para com- pias de un alma sana ni que su exposici6n proceda de las reflexiones de un hombre
placer a los hombres y que incluso lleve a una mujer consigo, pues Pablo tambien lo libre; el contenido de su discurso corresponde mas bien a un hombre de mente febril
dice: "iacaso no tenemos derecho a llevar con nosotros a una mujer hermana como el y raciocinio enfermo, pues si convive con los que estan sin Ley y abraza por escrito
resto de los Ap6stoles y Pedro?". 133 Y afiade a continuaci6n: "pues tales hombres son fal- el judaismo, a! participar de ambos se confunde con ambos y se ve mezclado e impli-
sos ap6stoles, obreros taimados"n4 En definitiva, si consta que Pedro se vio envuelto en cado en los delitos de gente indeseable. En efecto, quien proscribe Ia circuncisi6n
tantas maldades, ic6mo no hay que temblar ante Ia sospecha de que el que guarda las hasta el punto de maldecir a los que quieren practicarla y a pesar de ello circuncida
llaves del cielo y ata y desata es un hombre implicado en miles de actos indignos'13' se convierte en su propio y principal acusador cuando dice: "si vuelvo a edificar lo
que derribe, me declaro a mi mismo transgresor" 14 ·1.
80 (27 H). Mac.Magn. m 30 (m 30.1-5 G.): E'i -yE ovv TE8cippTJKas- Ev To"is- EpwTJlJ.l.am
KaL Tpavci <JOL -yE-yovE T<l TWV cinopOUJ.l.EVWV, <!Jpciaov 1T6'Js <'> naDA-os <<'EAEU8Epos -yap 81 (28 H). Mac.Magn. m 31 (m 31.1-4 G.): '0 8' avTbs OlJTO<;" 6 1TOAUS' El' T<{j
wv», AE-yEL, «TTQ<JLV Efl.aVTOV E8ouA-waa, '(va ncivTas KEp8Jl<J<.t>; nws 8E KGL AE"YflV W<J1TEp TWI' OLKELWI' Ac\-ywv ETrLAa86fl.EVclS' <!>TJ<Jl T<{j XlAlUPXCV ouxt 'louoa"iov aUTO!'
AE"YWV mhos EV /\uaTpOlS' 1TEplTEJ.l.VEl TlVa Ttfl.c'>8EOV, WS' ai TipaeElS' TWV ciAA.a 'PwJ.l.a"iov ELVGl, npo TOllTOU <Pas-· «'E-yw 'lou8a"ic'>s Elfl.l, EV Tcipacv TilS"
'ATrO<JTCJAWV 8t8ci<JKOU<JlV; EU "YE Tils OVTWS" w8E TWV PTJJ.l.UTWV" TOlOUTOV KtAIK[as- "YEVOJ.l.EVOS', civaTE8paJ.l.J.l.EVOS' 8E: napa TOUS" nc\8as- raJ.l.aAlJlA, TrE1Tat8EUfl.EVOS"
"YEAoiou J.l.T)XaVJlJ.l.aTa, ai Twv 8EciTpwv <JKT)va\. (w-ypa<!JoD<JL· TmoDnw 8aufl.aTorrmwv KaT' Tov rraTp(j\ou N6f.1.ou>>. 6 -youv ELnwv· «'E-yw ELfl.l 'lou8a"ios->> Kat· «'E-yw
c\vTwS" To rraparrci><Awv. nws -yap EAEU8Epos- 6 napa nCiat 8ouA-oufl.Evos; rrws- 8E rrcivTas Elfl.l 'PwJ.l.a:iO<;">>, ou8ETEpc\v E<JTlV, EKaTEp4J npo<JKELJ.l.EVOS'" 0 -yap U1TOKplVOJ.l.El'OS" Kat AE"YWV
KEp8aivEL 6 rrcivTas Ka8T)KEUWI'. El -yap TOLS' civc'>J.l.OlS' al'Ofl.OS', WS' mhbs AE"YEl, Kal TolS' (\rrEp ouK 86>-cv Tos uno8E'aELS" Twv E'p-ywv npa-yJ.l.aTEUETm, KaL npoawrrE"iov cinaTT)S'
'lou8alms- 'lou8a"ios Kal. TOtS" nCiatv 6f.1.o[ws- auvJ1pXETo, ovTU.JS" noAuTp(mou KaKias- civopcinooov EauT<{i <!>EvaKi(El T6 aa<!>E:s- Kal. KAETTTEl ciA-J18ELav, ciAATJVUAAWS' noA-topKwv
Kal TilS" EAEU8Ep[as eE'vov Kal clAA<lTptov, i\vTWS" clAAOTp[wv KaKWV imoup-yil<;" Kal. OlUKOI'OS' o
TilS" t!Juxils- To <!>p6VTJJ.l.a 1 TEXVlJ "YOTJTEias- Tous- EVXEPELS" 8ouA-ouf.1.Evos-. OE TOWVTTJV Ev
KaL npa-yJ.l.ciTwv a<JEfl.vwv ETTL<JT)fl.OS" b Tfj KaK[q Twv civc\f.1.wv YVWJ.l.T)V cl<J1Ta<Jafl.EVOS" ou8E:v danc\voou 1TOAEJ.l.LOU KaL 1TlKpou 8lEI'JlVOXEV, OS" TWV
EKQ<JTOTE KaL Tas npaeEls mhwv L8lCJ1TOl01Jfl.El'O<;". OUK EVl TaDTa t!Juxils- u-ytalVOU<JT)S" Ta unEpop[wv n1s -yvwfl.as imoKpL8Eis ncivTaS" a[xJ.l.aAwTL(El drrav8pwnws- 8ouA-oUfl.El'OS". EL
86-yJ.l.aTa, ouK EVl AO"Yl<Jfl.WV EAEu8Epwv ci<PJ1"YTJ<JLS"" unonupou 8E TaS" <!JpE'vas Kat TOv AO"YWJ.l.OV -yoDv TiaUAOS" U1TOKplVclfl.EVOS' nil fl.El' 'Iou8a"ios, nil OE 'PwJ.l.a"ic'>s E<JTl, nil fl.EV aVOfl.OS", nil
cippwaToDvTos Twv A.O-ywv unc\8Eats-. EL -yap civc\fl.OLS" av(fj Kal. Tov [ou8aL<Jfl.OV E-y-ypci<!>ws- 8E: "EAA.T)V, (hav E8EA1J EKU<JTOU rrpa-yJ.l.aTOS" o8VELOS" EKa<JTOV U1TEl<JEA8wv,
aaJ.l.EVL(El, ixaTEpoU fl.ETEXWV, E'KaTEfJ!!l <JVfl.TTE<!>UpTm, avvavaJ.l.lyvUJ.l.EVOS" Kat auvano-ypacpofl.EVOS" EKa<JTOV iJXPELWKE. ewrrELalS" EKU<JTOU KAE1TTWV npoa[pE<JlV. tVEU<JTT)S" ouv Kal TOU
Twv OUK ciaTEiwv ni nTa[aJ.l.aTa · b -yap TIE pl TO fl. oi:rrw napa-ypa<!>c\fl.EVOS", ws EnapCia8m
TOUS' TaUTT)V ETrlTEAELV 8EAOVTO<;", Kal 1TEplTEJ.l.WV auTflS' EaUTOU uncipXEl J3(, Incluido por Goulet en el frag:mento, al contmrio que Harnack.
a
KaTJ1-yopos-. AE"YWV" «EL KaTEAU<Ja TaUTa 1TQAlV OLKOOOfl.W, EJ.l.aUTOV <JVVL<JTT)fl.l». 137
1 Ep.Cur. 9.19.
J;H Cf. hp.Pbi/. 3.2 ss.
1
"" Cf. Act.Ap. 12.1H-19. '" Act.Ap. 16.2-.'1.
12 140
" Ev.Jo. 21.25. La tradici6n manuscrita transmite rrapamiAAtov, que G .mlet, siendo un hapax, de esta
JW Cf. 1 Ep.Cor. 3.2, Ep.Hebr. "· manera: "un pareil changement de costume". La correcci6n de Harnack lTapanalyvLOv (truco, efecto),
aunquc sc ajusta a! tcxto es absolutamente gratuita.
1.1! Ev.Matl. 16.1R Cristo se refiere a Ia Iglesia, sohre que Ia que no prevaleccran las puertas del Hades. 111
TidvTaS' KGEIT]KEVwv. Texto original mantenido por Goulet a pesar de las correccione.s de Harnack,
'·" Cf Hp.Ga/. 2.12-13
Blonde! y Wagenmann. El termino aparece en un pa!-iaje anterior de Macario (III 29) con este senti-
'·" 1 Ep.Cor. 9.5. do.
1
"' 2 Ep.Cor. 11.13 142 Cf. 1 Ep.Cor. 9.20-21.
130
Cf. Ev.Matt. 16-19. "' Ep.Gal. 2.1H.

-142- -143-
__..ft. ____
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS _ _ _ _ FRAGMENTOS

zjJEubous EK Toil <jlavEpou auvTpo<jlos· KalrrEptTTcw To .\.EyEw .\.E'yw EV XptaT!{l, ce que a! decir csto ofcnde gravemcnte Ia sahiduria del Creaclor, a! pcnsar que su pro-
o
ou tjJEvoO!J-at». yap rrpwrw Tov N61-1ov Kal Til EuayyE.\.wv axTJ!J-an(6iJ-Evos, Ev8lKws videncia no llega a los seres que en otro tiempo cre{J. Pues si a Dios no le preocu-
h TmouTos Kciv Kciv rro.\.t TE (q KaKoupyos Kal urrou.\.os. pan los hueyes, ,:por que esta tambien escrito "toclo lo pusiste bajo sus pies: rcbatios
y vacadas, ganado y peces." 101 Si de hecho tiene en cuenta a los peces, mucho mas
Nuestro hombre, que tan generosamente habla, parece como si hubiera olvidado aun a los esforzados hueyes de labor. Me maravilla, por lo tanto, este farsante, que
sus propias palahras cuando le dice a! tribuno que no es juclio sino romano'-' 1, aun- trihuta honores a Ia Ley por avaricia y por obtener de sus discipulos una contrihuci{m
que antes habia dicho: "Yo soy judio, nacido en Tarso de Cilicia y educado a los pies suficiente.
de Gamaliel, instruido en Ia observancia de Ia Ley de nuestros padres".'" Pero Ia ver-
dad es que quien dice "yo soy -judio" y ·'yo soy romano" no es ninguna de las dos 83 (30 H). Mac.Magn. m 33 em 33.1-3 G.): El8' lmOCJTpEtjJas ai<jlvt8LOI' t0s'
cosas, por mucho que se adscriha a ambos, pues quien con fingimiento dice lo que ci<jl' UTIVOU TLVOS' <jlciaKEl' <<MapTupOj.lat EYW nau.\.os i\n EcllJ TlS' El'
no es representa dolosamente un papel y, colocanclose Ia mascara del engano, falsi- Toil N6j.iOU, <'><jJELAETT]S' ECJTlv 1\.\.ov Tiw Nc\j.iOV not fiam>>, civTl Tou i\.\.ws ot> Tot:s Myo-
fica Ia evidencia y hurta Ia verdad, acosanclo de uno u otro modo a! sentido comun !J-EVOLS imb Toil N6j.iou rrpoaEXELv· '0 ouTLJS', t> l> avvn6s. <'> Konr
y esclavizando con su arte hechicera a los ingenuos. As! que si Pablo finge ser por un Toil rraTplf\ou N<l!J-OU TIETiatbEU!J-EVOS', (, ToaovTciKtS Mwat'ws !J.EPVTJ!J-EVOS,
!ado judio, por otro romano, bien ajeno a Ia Ley, bien heleno, mostrandose cuando warrEp Ev Kal !J-E81:J civmpEt &oyiJ-aT((uw mil Nr'Jj.iou Til rrp<laTayrw. A.<:'yuw
quiere extraflo y hostil a una y otra cultura o haciendose furtivamente parte de cada ra.\.ciTatS' uT[s Uj.lGS Tfj ci.\.Tj8Eiq 1TEL8Ea8m», TOUTECJTl T<i'l EuayyfAL4J;
una, termina por desvirtuarlas a ambas, pues con su aclulaci{m priva a cada una de sus Eha &tvorrmwv ml <jlptKTbl' E'pya(6pEv<ls nva Tt[l Nt\iJ-4' rrEl8Ea8m .\.<!yEt' ""Oaot yap
principios. Luego es obviamente un mentiroso 111' y un compaflero de Ia mentira. Y es E'pywv N6j.iOU ElOLV, urriJ KaTcipav ELCJLV>>. f) ypci<jltu!J 'Pwpa(ms i\Tt' c'O Ntipoc; 1TVEUj.lGTtK<'IS
inutil que afirme lode "digo Ia verdad en Cristo, no miento" 1; 7 , pues alguien que hace ECJTl>>, Kal au8tc;• c'O N<lj.iOS' aytOS' KOL ay(a KOL OLKa[a>,, TOVS' 1TEt8ow'vous
poco adoptaba Ia pose de Ia Ley y ahora Ia del Evangelio es con toda justicia tanto T0 ay(({l imb KaTcipav TieT]atV. ELTO <jluplt)V Ol!lll Kal KQT(u <jlvatv TOU rrpciypmos CJUYXEfl
en su vida publica como en Ia privada un malvado y un corrupto. TCJ rriiv Kal (o<jJEpcw E'pyci(ETat, lDS aKoTobtvtiiaat iJ-lKpou bELl! T(w ciKoum•Ta Kal Ka8cirrEp
Ev vvKTlrrpoaapciTTEtv EKaTEPOLS', Tt{l TE N6iJ-4JTipoarrTa[ELv Kal T0 EuayyEA.ttp rrpoaKpouEtv
82 (29 H). Mac.Magn. III 32 (III 32.1-3 G.): "On bE EVEKEV T<l Tfj auyxuaEt 8ta Toil XEtpaywyouvTo<; cij.ia8iav.
EuayyEAlO]J Till' NLJj.lOV U1TllKpLVETat, ofi.\.os ci<jl' wv AEYEL' <<T(s OTpaTEUETOL
l&lms (Jzj!wv(ms mnE; TLS' TiotiJ-a(vEL rro(pvT]V Kal EK Toil yci.\.aKTOS Tfic; TIOLIJ-VT]S ouK E'a8(Et;>> A continuaci6n, revolviendose de repente como el que, sacudido por un sueflo, se
Kal Tai!Ta 8<:'.\.wv KpaTuvm, Tiw N<lpov TiiS <jlcis· <<"H Kal despierta de golpe, dice lo siguicnte: "Yo, Pablo, afirmo que si alguien cumple un solo
b N61J-os mum ou .\.E'yEL; E'v yap Tt{l MwaEws N61J-4J yE'ypaTITal' ou <jlt!J-WOELS ci.\.owvm,- punto de Ia Ley, est1 obligado a cumplir Ia Ley entera"" 2, lo que noes sino decir que
Eh' EmavvciTITEL T(w M>yov ciaa<jlfi Kal j.lECJTcw <jl.\.uap(as, Twv ei.\.6ywv 8E(av cirroTE!J-Vwv no hay que hacer caso en absoluto a lo que dice Ia Ley. Este hombre singular, sen-
rrp6vmav, <jlciaKwv· Twv IJ-EAEl Tt{l 8EQ ·ii bt' MyEl; 8t' yap Eypci<jlTJ>>. 8<iKEL sato, inteligente, educado en Ia observancia cstricta de Ia Ley de sus padres, que cita
OE j.lot TOUTa .\.E'ywv lKaVtDS Tfj ao<jl(q Toil KTLCJQIJTOS we; ou rrpovoOU!J-EVl:J Twv tantas veces oportunamente a Moises, destruyc en su enseflanza el mandato de Ia Ley,
yEvoiJ-<'vwv rrci.\.m. d yap rrEpl Twv ov iJ-EAEt Tlji 8Elji, TL Kal y<'yparrTm· <<Ticivm como empapaclo en el vino y en Ia embriaguez, cuando le dice a los galatas: ";.quien
Kal. Kal Kal Toils lx8Vas>>. El yap txel.>wv Myov rrotEhm, rro.\..\.0 os embrujaba para no obedecer a Ia verclad'" 05 , esto es, a! Evangelio' Despues sc vale
j.lGAAOJJ Kai KapaTT]pwv. o8EV dyaj.lat T(J]J OUTW <jJEVGKa, Tf)]! cl1TAT]CJTLGS' de expresiones tremendas y convierte en algo terrible Ia ohediencia a Ia Ley cuando
i'vEKEV Kal Tou iKavov Twv UTITJK<lwv E'pavov ouTLJJ T<!v Nt>!J-OV o-Epvws rrEpu'rrovTo. dice que "cuantos parten de las obras de Ia Ley estan hajo una maldici{m". 1" El que
le dice a los romanos que "]a Ley es espiritual" 1" y que "Ia Ley es santa y el manda-
Que es por vanagloria por lo que finge el Evangelio y por codicia Ia Ley se cles- miento, santo y justo", sujeta a una maldici6n a los que ohedecen lo que es santo. A
prende claramente de sus palabras: "iQuien emprende una campafla militar a sus continuaci{m, revolviendo de arriba abajo Ia naturaleza del asunto lo confunck toclo
expensas' ;.Quien pastorea un rebano y no se alimenta de Ia leche del rebano?" 1'" Y y lo torna oscuro, hasta el punto de que poco le falta al que lo escucha para perder
a fin de ratificar estas palahras toma a Ia Ley como ahogada de su codicia diciendo: el equilibrio y, como en Ia noche, estrellarse contra ambos peligros -tropczar con Ia
";.0 es que Ia Ley no dice tamhien esto? Porque en Ia Ley de Moises esta escrito: 'No Ley y chocar con el Evangelio- por Ia confusi6n nacida de Ia impericia de su guia.
pondras bozal al buey que trilla.'"' 4" Despues anade esa frase vada y sin sentido que
margina a los seres irracionales de Ia provic\encia clivina: ";.Le preocupan a Dios los 84 (31 H). Mac.Magn. m 34 (III 34.1-2 G.): "]of ycip, 'liiE TOU ao<jlou
bueyes o lo dice por nosotros' En efecto, se escribi6 por nosotros." 1 '" A mi me pare- j.lETa f.!Up(as <jlwvcis, iis- E'K TOU N6j.iOU 1TflflS' avvapmv KQL TWJ! OlKflWl' flT]flclTWI'
tjlfi<jlov AEywv· <<NOj.iOS yap 1TOpEWfi.\.8EV, iva 1TAEOVclCJ\] Tl'l TiapciTITWfW>>,
1
'' Cf. Act.Ap. 22.2'i-29. Kal rrpb TOUTWV' «Tb KEVTpov TOU eavciTOU Uc[GpTLO, OE OUVGj.llS' Tiis U!J-GPTLOS tJ
14
-=; Act.Aj>. 22, _:.;, con una pcqueria variaciim: "y cducado en csta ciudad, a los pies de Gamaliel
l·l(• Cf. Hv.lo. H.44: ''porque es falso y padre de la mentira'· 1
"
1
Ps. R7-9.
J.j':" t'p.Rom. 9.1. '" Cf Ep.Gal '1.5.
t·iH 1 f}J.Cor. 9.7. "-' cr. EjJ.Gal. .l.l; '5.7
l-1'J 1 r..p.Cor. 9.H-9. ,:;., Ep.Gal. 3.10.
1 Ep.Cor. 9.9-10 '" lip.Rurn. 7.14

- 144-
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

Nc'lw>s», f!OVOVOVXL wixmpav Ka6arrEp TTJV OLKELOV yAwTTOV ci<jJEL8ws f1EATj8ov 86 (33 H). Mac.Magn. III 36 (III 36.1-3 G.): "Of!mov TOUTOLS (v Tats imcrToAnts
TEflOXL(El TOV Nc'lf!OV 6 1TEL6ECY60L T0 Nowv rronoxws rrpoTpETIClflEVOS KOL TO (fiv KaT' OUTOV Pfiflci Tl EUpOf!EV, E'v8o TTJV rrop6Ev[av ETIQLVWV, flETOj30AAclflEVOS ou8Ls, ypci<jJEL.
ainov AE'ywv ETIOLVETOV. wcrrrEp 8E: EK CYVVTJ6E[as TOVTTJV civoAoj3wv TTJV cirro[oEvTov «'Ev ucrn'pms KOLpOLS TLVES TfiS TILCYTEWS, 1Tp0CYEXOVTES TIVEUf!UCYL
yvwf!TJV, Tas oLKE[as rrovToxov KaToi3EI3ATJKEv. rr,\civTJs, KwAuovTES yaf!ELv, cim'xEcr8m j3pwf!ciTwvw K01. E'v Ti;i rrpc>s KopLv6(ous a' E'mcrToAi;i,
AEYEL" <<nEpl OE Twv rrop6€vwv EmTayT]v Kup(ou ouK E'xw». ouKovv h rrop8EvEuwv ou
jHe aqui, en efecto, he aqui lo que dice cl sabio! Despues de haber tomado miles
KOAWS TIOLEL, ouo' 0 yaf!WV clTIEXOflEVOS 1TOVTJPOV TLVOS TIEL86wvos, f!TJ EXOVTES
de citas de Ia Ley como apoyo, ha privado tambien a sus propias palabras de valor
rrp{xJToyf!a rrEplrrop6Evias Tov 'ITJcrov· Kalrrws nvEs rrop6EvEuoucrm Ws- f!EYO TL KOf!rrci(oum
normativo al decir que "Ia Ley se introdujo para que proliferase el delito""'' y que "el
KOL AEYOVCYL nvEUf!OTOS 'Ay[ou 1TE1TATjpwcr6m llflOLWS Ti;j TEeow'vlJ TCW 'ITJCYOVV;
aguij6n de Ia muerte es el pecado, y Ia fuerza del pecado, Ia Ley". " 7 Practicamente
afilando su lengua como una espada, el que a menudo exhortaba a obedecer a Ia Ley Hemos encontrado en sus Epistolas unas palabras semejantes a estas, cuando en
y proclamaba loable vivir de acuerdo con ella descuartiza Ia Ley sin contemplaciones. su alabanza de Ia virginidad, cambiando una vez mas de opinion, escribe: "al final de
Habiendo adoptado esta opini6n inculta, por asi decirlc), por su conducta cotidiana, los tiempos algunos abandonaran Ia fe prestando oidos a los espiritus del extravio:
ha echado por tierra punto por punto sus propios juicios. impediran el matrimonio y prohibiran alimentos." 11'' Y en Ia Primera Epistola a los
Corintios dice: "sobre los solteros no tengo mandato del Sefior." 164 Luego el que guar-
85 (32 H). Mac.Magn. III 35 (III 35.1-3 G.): 'Af!EAEL TTjv l3pwmv Twv lEpo6uTWv
da su virginidad no actua correctamente, ni tampoco el que se abstiene del matrimo-
cirroyopEUWJJ rraALV ci8w<jlopELV 1TEp1. TOUTWV OLOUCYKEL, AEywv f!TJ 8ELV rroAvrrpoyf!OVELJJ
nio por seguir el consejo de un hombre malvado, aunque no tiene mandato de JesCts
f1TJ8' EeETa(ELv, ciH' E'cr6[ELv K<'iv lEp66uTo iJ, f16vov Eciv ns f!TJ rrpoE[m:r <arroyopEvEL
sobre Ia virginidad. t,Y c6mo es que algunas que guardan Ia virginidad alardean de
f!EV ws lcrTOPTJTOL, AEywv· «"A euovcrL, 80Lf10VLOLS euovcrLJJ" ou 6EAW OE Uf!iis KOLVWVOUS
ello como de algo importante y dicen que estan llenas del Espiritu Santo igual que Ia
Twv 8mf1ov[wv y[vEcr6m». TovTo AEywv Kol ypci<jlwv, rrciALV ci8w<jlc'lpws rrEpl Tfis j3pwcrEws
que pari6 a Jesus?
ypci<jJEL AEywv· <<Ol80f1EV i\n OUOEJJ ELOWAOV EV KOCYfJ-4> KOL ou8Els 8Ei>s EL f!TJ ELS». KOL
f!ET' oA[yo· «Bpwf!O UfliiS ou T0 SEQ, OlJTE EclV <jlciywf!EV TIEpLCYCYEVoflEV 01JTE EUV 87 (34 H). Mac.Magn. IV 1 (IV 1.2-2.1 G.): nws rrapciyELv 6 nouAOS AEYEL TC> crxfifl-0
ou <jlciywf!El' ucrTEpoUf!E8ow ELTO f!ETa TocroUTTJV TEp8pE(os ciooAEcrx(ov wcrrrEp EV KALVlJ TOV KOCYf!<>V; KOL rrws OVVOTOV TOUS EXOVTOS ws f!TJ EXOVTQS ELVOL KOL TOUS xaipovTas t:Js
KELf!Evos <jlcis· <<niiv T<'J E'v f!OKEAA4J rrwAOUf!Evov E'cr6[ETE, flTJOEv civo- f!TJ xo[povTas, KOL TciS AOLTIGS TOUTOLS ypoo,\oy[as ELVOL m8avcis; rrws yap 8vvaThv TC)]J
Kp[vovTES 8La TTJV CJUVEL8TjcrW TOV Kup(ou yap yfi KOL TO OUTfiS»" w CYKTJVfis EXOVTO f!EV ws f!TJ EXOVTO YEL'ECY80L; rrws OE m8ovov TOV xaipOVTQ ws f!TJ xa[povTa;
rro[ yvwv rrpos f1TJ8Ev6s EUpE6t'v· w w
<jlwvfis ciAAOKOTov pfiflo Kol cicruf!<jlwvov· ,\oyos rrws TO crxfifl-0 TOV KOCYflOU TOUTOU rrapEA8ELV 8vvOTOV; TLS 8' 6 rropciywv ECYTOL KaL TLVOS
mhos EovTov Tij f!oxo[pq XELpouf!Evos· w KmvoT€po ToeE(o KoTa Tov j3ciHovTos (pxo- xcipLV; El f!EV yap l) 8Tjfll0Vpy6s TOVTO rrapaeELE, ws TCJ KELflEVOV cicr<jJOAWS
f!EVTJ KOL 1Tl1TTOVCYO. KLvwv Ko[ f1ETo<jJ€pwv· Et 8' (rrl. To KpELTTov To crxfiflo, KOTTJYOPELTm Kciv TOUT4>
1TUALV, ws ou CYUVLOWJJ EV Ti;j 8Tjf1!.0Vpy[q TO apwS(ov KOL rrpErrOL' crxf\f!O Ttjl K6CYf14J, clAAcl
De hecho, aunque prohibe comer alimentos sacrificados a los idolos, ensefia, por el
TOV KpEL TTOVOS ,\(\you AE LTIOflEL'OV EKTLCJEV OVTOV wcrrrEp clTEAfi. rro8EV yovv LCYTEOV ws
contrario, a mostrarse indiferente en estos asuntos, diciendo que no hay que mostrar
ELS Til KOACJV TOV KtXJf!OU <jJWLS c'xjJE TWL' xf>ovwv clAAOTTOf!EVT] TIOTE; TL 8E Til CYVfl<jlEpOL'
mucho celo ni andar inquiriendo sobre ello, sino comer incluso alimentos sacrificados a
TTjv Twv <jlmvof!t'vwv TaeLv ciHoyfivm; EL f!EV yap KOTTJ<jlfi Kal AUTITJS otna Ta
idolos, salvo que se nos advierta de ello. Que lo prohibe esta atestiguado cuando dice:
6pww'vwv urrcipxEL rrpciyf!OTO, KaTa\jlciAAETOL KOL TOUTOLS 6 8Tjfll0Upy6s, KOTOUAOUf!EVOS
"lo que sacrifican lo sacrifican a demonios; y no quiero que vosotros entreis en comu-
EuAOyms a[T[ms, i\n AVTITJpa Kal TopciTTOVTa Ti]v ,\oyLKTjv <j>vaw Tov Kocrf!ou
ni6n con los demonios" .15" Pero a pesar de decir y escribir esto, se refiere con indife-
Tel f!EpTJ, KOL flETOyvous EKplVEV TO rriiv. Tl yovv 6 novA.os Ttjl ADY4> TOUT(jl
rencia, por el contrario, a los alimentos cuando dice: "sabemos que un idolo no es nada
ws f!TJ E'xovTo 8L8cicrKEL Tov E'xovTa <jlpovEtv, ErrEl Tov Kocrf!OV E'xwv 6 KTLcrns, t:>s f!TJ
en el mundo y que nadie es Dios mas que uno"; 1' 9 y poco despues: "Ia comida no os
EXWL', TOUTOU rropciyEL TO crxfifla, KOL Till' xo(poVTO AEYEL f!TJ xoipELL', ETIEL TC> xopLEl' Kal
recomendara ante Dios, ni por comer somos mas ni porno comer somos menos"-"" A
AOf11Tpbv KTLCYflO b 8TjflLOVpyils j3AE1TWV, ou TEpTIETOL, Ka6cirrEp 8' t'rr' amQ TIOAAa AUTIOUflEVOS,
continuaci6n, despues de semejante verborrea se puso a rumiar 11>1, como tumbado en su
f!ETciyELv TOVTO Kal flETa<jJEpELL' OLEj3ovAEVcroTo. f1ETPL4> f!EV ouv yEAWTL TOVTO T<J AE/.;[8wv
!echo, diciendo: "Comed todo lo que se vende en el mercado, sin examinar por escru-

pulo de conciencia, porque Ia tierra y todo lo que contiene es del Sefior." 162 jQue inusi-
tado hallazgo c6mico! jQue discurso que se pasa a si mismo por Ia espada! iQue origi- t,C6mo es que dice Pablo que Ia apariencia del mundo va a cambiar? 16' i.Y c6mo
nal flechazo que apunta y alcanza al mismo que lo dispara! puede ser que los que tienen sean como si no tuvieran, y los que gozan como si no
gozaran, 1r'" y que haya que dar credito a los restantes chismes de vieja? Pues i.C6mo
"'' Ep.Rom. 'i.20. va a ser posible que el que tiene sea como si no tuviera? t,Quien se va a creer que el
107
1 Ep.Cor. 1'i.'i6. que goza sea como si no gozara? t,O c6mo puede ser que cambie Ia apariencia de este
"" 1 Ep.Cor. 10.20
1 1 16
'' 1 Ep.Cor. H.4. .i 1 hp.Ti. 4.1-3.
1 104
"" 1 Ep.Cor. 8.8. 1 hp.Cor. 7.2'i.
161
Con dvqJ.flPUKi}aaTo siguc a lllondel. frente a Harnack: riTIE!J.llKupftaaTo H•> 1 Ep.Cor. 7.31.
](,, 1 Ep.Gor. 10.2'5-26 166
Cf. 1 hp.Cor. 7.2\l-31.

- 14(1- -147-

.---"""--·
PORFIRIO DE Tnto CONTRA LOS CRISTIANOS

mundo? iQuien sera el que Ia haga camhiar y para que? Pues si fuera el Demiurgo el ciprrayrjaEa6m ds dE'pa mJTE'- cip(&fJ.\ov 8E: T<'> <\JEu8os Tou Tlau,\ov El' T0 .\E'yEu'·' 'Hwls
que Ia hiciera cambiar, se le acusaria de remover y alterar lo s6lidamente establecido; ol (wl'TES'>>- ETTJ yap ou AEYEL TpLGKCJaLa KaL OUOEV ouba[.L<JU ouo' auThs (> Tlau,\os
y si hace cambiar su apariencia para mejorarlo, tamhien por -esto recihira reproches, [lETa Kal a,\,\uw aw[.LciTwv. Kal TOUTCJ [.LEV woE EXETW TiJ KEKAOVTJf.LEVOl'
por no haher sido consciente en el momento de Ia creaci6n de Ia apariencia que se
pfif.La Tou Tlau.\ov.
ajustaba y convenia al mundo, sino que lo ere<> desprovisto de Ia organizaci{m 6pti-
ma 11 ' 7 , imperfecto, por asi decirlo. i.Ct>n10 saber entonces que, pasado el tiempo, sera Veamos otro disparatado y errado sofisma pronunciado por el cuando dice:
en un camhio hacia el bien en lo culminara algun dia la naturaleza del mundo? i.De "Nosotros, los vivos, los supervivientes, no nos adelantaremos a los que ya durmieron
que sirve alterar Ia ordenaci{m de los fen6menos? Pues si Ia realidad que vemos es ante Ia venida del Senor, porque el Seii.or en persona, cuando se de Ia orden, a Ia voz
lriste y causa de aflicci{m, el clamor· por ello se alza tambien contra el Demiurgo, que del arcangel y al toque de Ia trompeta de Dios, bajara del cielo, y resucitaran en primer
se hizo merecedor de un abucheo por haber ensamblado el mundo con piezas que Iugar los que murieron en Cristo; luego nosotros, los que estamos vivos, junto con ellos
causan dolor y perturhan Ia naturaleza racional, y por l1aber decidido, arrepintiendo- seremos arrebatados entre las nubes al encuentro del Senor en el aire, y asi estaremos
se de lo hecho, cambiar el universo. jNo vaya a ser que Pablo este enseii.ando con siempre con el Senor."'<'" iUna cuesti6n esta de proporciones en verdad celestiales y sus-
este discurso que el que tiene piense como si no tuviera, ya que el Creador, que posee pendida en el aire' jlJna mentira clesmesuracla y excesiva' lnduso si se le canta a las bes-
el mundo, haciendo que cambie su apariencia actua como si no lo tuviera, y que este tias carentes de raz{m, se las obliga a responder con balidos y graznidos en estruendo
diciendo que el que goce piense como si no gozara, ya que el Demiurgo, al contem- confuso cuando entienden que hombres de carne y hueso van a volar por el aire como
plar su deliciosa y hrillante creaci6n, no siente gozo, sino que, como dolorido por ella las aves o que se elevan sobre una nuhe. jMucha es Ia jactancia de esta palahreria 1 jQue
en muchos aspectos, ha resuelto cambiarla y transformarla! Dejemos de !ado este criaturas oprimidas por Ia pesada carga de sus cuerpos adopten Ia naturaleza de los ala-
asunto con la sonrisa que se merece. dos pajaros y surquen, como un mar, el inmenso aire utilizanclo una nube como vehi-
culo! jOjala fuera posible! Pero se trata de algo pottentoso y ajeno al orden natural, pues
88 (35 H). Mac.Magn. IV 2 (IV 2.1-3.1 G.): "AA'Ao 8' KGL1TE1TAGl'TJf.LEVov Ia naturaleza demiC1rgica ha asignado descle el principio a los seres sus lugares adecua-
-im' mhou pfJ6Ev LOWf.LEV a<'>¢wf.La E'v 4J ¢TJa(v· «'H[.LELS' o[ (wvTES' o[ rrEpLAELTI<.Jf.LEVOL, ou
dos y ha establecido que tengan sus secles correspondientes: el mar los acuaticos, Ia tie-
¢6ciaw[.LEV TOVS' KOL[.LTJ6EVTGS' ELS' rrapova(av TOU Kvp(ov, OTL auT<'ls (J KupLOS' EV
rra firme los terrestres, el aire los alados y el eter los que resplandecen. Luego si uno de
KEAEIJG[.LUTL, EV <jluJVl] Apxayyt',\ov Kat ElJ aci,\myyL 8EOU, drr' oupavou Kat
ellos ahandona su morada propia, se perdera por haberse traslaclado a una residencia y
oi VEKpOL {oi} EV XpwT0 dvaaTrJGOVTaL rrpwTov· E1TELTU oi (wvTES' Gf.LU avv GUTOLS'
a una morada ajenas. Asi, por ejemplo, si pretendieras coger a un ser acuatico y lo ohli-
ciprrayTJGO[.LE6a El' lJE<jJEAl], ELS' cirrciVTTJGLV TOU Kvp(ov ElS' ciEpa· Kat oihw 1TclVTOTE avv
gas a vivir en tierra firme, perecera y desaparecera sin mas. Del mismo modo, si a uno
Kvp(4J EGO[.LE6a>>. TOUT' oupaV<l[.LTJKES' tll/TWS' Kat f.LETEWpOTEpov TO rrpO.y[.La, Toue ,
habituado a Ia sequedad y al polvo lo arrojas al agua, se ahogara; si privas del aire a uno
-imE'poyKov TO <\JEUG[.La Kat civwTEpov· TouTo Kal TOLS' ciA<\yms E'rrq8(Jf.LEVov (t\>oLs, civayKci(EL
alado, no resistira; y si a un cuerpo estelar lo desplazas del eter, no suhsistira. Pero el
Kat Kpw(nv E'v \moKp(aEL Tiw rrciTayov, E'rrav yv0 E'vacipKovs civ6pwrrovs,
Verho divino y eficaz de Dios ni obr6 asi ni lo hara jamas, aunque pueda alterar los des-
<DS' Ta rrETELva, rrnow'vovs E'v ciE'pL E'rrt vE<jJEATJS'. rro.\i.Js yap ouTos Tfis
tinos de los seres, pues ni actC1a ni quiere <ictuar conforme a su poder, sino que cumple
d,\a(ovE(as cJ KCJf.L1TOS', C0a T0 ¢6pT4J1TE1TLATJf.LEVa TWl' aw[.LaTLKwv <JyKwv ¢vall'
Ia ley del buen orden en funci{m del orden natural que preserva a los seres. Asi que,
1TTEpWTWlJ opvEuJV Kat OLG1TEpav W01TEp Tl 1TEAayos TClV 1TOAVV dEpa, <lXrJf.LGTl JJE<jJEATJS'
aunque este en su mano, ni hace que se navegue por Ia tierra, ni que el mar, a su vez,
cirroxpTJGclf.LEVa. d yap Kal OVVGT<"w, ci,\,\6. TEPGTWOES' Kat TllS' clKOAOv6(as EGTL\J a,\,\(JTplOJI.
se are y se cultive, ni, conforme a su poder, hace de la virtue! vicio ni del vicio virtud, ni
yap OTJ[.llOVpyos avw6El 1 ¢ums T<lrrovs cipw\(oVTGS' TOLS' YLVO[.LEVOLS' 0Vl!U1TEKArJpWGE
va a procurar que: el hombre se dote de alas ni que los astros esten ahajo y Ia tierra arri-
Kal KaTciHT].\ov EVO[.L06ETTJGEV EXELV E'vau.\La[.La, E'vu8poLS' 6ci,\aaaav, XEpaa(ms
ba. Por ello es razonable pensar que Ia aflrmaci6n de que los hombres ser{m arrehata-
1TTTJVOLS' ciEpa, ¢waTfipmv at6E'pa. ElJ youv EK TOUTWIJ EK TllS' OLKELGS' av f.LETclpl] wwfis,
dos un dia por el aire es completamente absurda. Por otro !ado, es muy evidente Ia men-
d¢avw6rjaETm Eis f.LETE.\6ov b(mTav Kal f.LOvrjv· oiov EL TiJ E'vvbpov
lira de Pablo cuando dice "nosotros los vivos""'", pues han pasado trescientos 170 anos
Kcirrl Tfis bLciyELV ¢6E(pETm pqov EL OE XEpaa"lov
desde que hahlfJ y nada, ni el propio Pablo, se ha visto jamas arrehatado junto
au6LS' KaL GUXf.LTJpiw ELS' TCJ ubwp cimmvLyrjanm· KGJ! TOU dE'pos xwpLGl]S'
con otros cuerpos. Pero callemos ya tambier1 sohre estas palabras de Pablo que: hemos
1TTTJV<\v, oux urrof.LEVE"l· Kav ciaTE'pwv E'e at6E'pos at0f.la oux urroaTrjaETm.
sometido a refutaci6n.
a,\,\' ou8' b &"los Kal bpaaTrjpLOS' TOU 8EOU A6yos TOUT' E1TOLT]GEJ! 1TOTE, KGL1TEp
bVVclf.LEVOS' TWV YLVO[.LEVWV Tas f.LOLpas clAAclTTELJ!' ou yap Ka6' (\ OUVGTGL rrpciTTEL Tl KaL 89 (13 H). Mac.Magn. IV 3 (IV 3.1 G.): 'EKELl!O 8' au6LS' [lVTJ[.LOJ!EUTEOJ! (', (,
6EAEL, ci.\Aci, Ka6' (\ GKOAov6(av aw(El Ta iTpciy[.LaTa, TiJl! TllS' ¢v.\ciTTEl VCJ[.LOV. MaT6a"los EtTIE, Ka6cirrEp E'v f.Lu.\wvL KaTaKEKAELf.LE'vos· <<Kal KfJpuxer]aETaL» .\Eywv <<Tt>
OUOE youv TTJV yfiv, El YE Kat OUJ!GTaL, l'GVTLAAEa6m 1TOLEL, ouo' cipoua6m 1TclALJ! KGL EuayyE'.\LOv Tfis !"v o.\<v T0 K<laf.L<v Kal T<iTE Til n'.\os>'. tbou yap m1aa
yEwpyE"la6m 1TOLEL 6ci,\aaaav, oubE Ka6' (\ OUJ!UTGL 1TOLEL KGKLUJ! OUOE Tfis otKoUf.LEVf]S' puf.LTJ Tou EuayyE.\(ou rrE"lpav EXEL, Kal n'wovEs i\.\m Kal K<'>af.LOV
KGKLGJ! au6LS' cipETrJV, OUOE Ti>v dv6pwmll' rrapaGKEVclGEL 1TTTJVlJV YEVEa6m, OUbE Ta 1TEpaTa T<'> EuayyEALOJ! il,\a KGTEXOVGL, KGL <Ti» TEAOS' OUOG[.LOU, ouo' 1TOTE.
aaTpa KclTW Kal yfiv QJ!(tl. i\6Ev EUA<JYWS' f.LEGTCH' EeTJx(as Til AEYELV civ6pwrrovs
1
("" 1 l:.jJ.Tbl!ss. 4.1'1-lK. Con alguna variackm.
19
H 1 f.jJ.Tbess. 4.1':;-10. Heferenda altexto al comienzo del fragmento.
7
H' "DC.:pourvu de Ia meilleure organisation" (Goulet), quien prefierc d original Aum'>IJ.fl'OI' al 1711
El m:muscrito dice TpLriKovTn Harnack, al CJlH.:' siguc Goulet, proronc en nota TptaKc'Jato en vcz de
de Harnack ("a del cJiculo o razonamiento c'Jptimo")
JJOS'
TplciKOl/TQ.

14<)

. ---A---_, __ -----------
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

Por el contrario, hay que recordar lo que dijo Mateo 171 , como encerrado en un 92 (89 H). Mac.Magn. IV 6 (IV 6.1-4 G.): TIEpwuaias- D' i'vEKEv A.EA.E'xew KaKEivo T<·,
molino: 'Y el Evangelio del Reino sera predicado en todo el orbe, y entonces vendra AEAEYf!EVOV EV Tfj 'ArroKaAUl\JEL TOU TIE'Tpou. EL<JayEL T(JV oupavov Uf!a T(j yfj KpL9TjaEa9m
elfin'. Considera que todo rinc6n del mundo tiene conocimiento del Evangelio, y que oihws· «'H yf], <j>T]<Jl. rrapaaTTj<JEl TTOVTGS' Tlji 8Eiji El! TJf!EP(,l Kpl<JE<.tJS' Kal w:'AA.ouaa
todos -por doquier- y todos los confines del mundo poseen el Evangelio, y que a nin- <JUV Kal Ttji TTEPLEXOVTL oupavtji>>. OUDEl<; DE oihws- cirra[DEUTOS' ou8' OUTWS'
gun Iugar ha llegado el fin ni llegara jamas. civa[a9T]TOS', os- ouK o't&v OTL Ta f!EV TTEpl yf]v TET<ipaKTm ml Tacw ou rrE'<j>vKE
aw(Elll, ciA>..' E<JTLV civwf!aAa, TG DE EV Ttji oupavt]i TOCLV Of!O[av EXEL DLaTTaliTOS' Kal GEL
90 (36 H). Mac.Magn. IV 4 (IV 4.1-3 G.): "IDWf!EV D' EKELVO TCJ pT]9Ev Tc;i TiauA.4J· KaTa Ta auTO. rrpoxwp(i: Kal OUDETTOTE urrai..A<iTTETGL, ciA>..' ouD' urraA.A.ayTjaETa[ TTOTE'
«EL TTE DE DL' 6p<if!GTOS' 6 KupLOS' EV VUKTL Tlji TiaUA4J' cii..Aa AclAEl, OTL f!ETU aou TTOLT]f!a yap KG9E<JTT]KE TOU 8EOU' o9Ev TQ KpELTTOVOS' cicLw9EVTa f!OLpas-
Elf!L Kal OUDELS' E'm9TjaETa[ <JOL TOU <JE">>. KGL i\aov OUDETTW EV 'Pwf!l] KpGTT]9El<; A.u9ijvm Gf!T\xavov, CITE 9E[4J TTETTT]YOTG Kal GKT]pGT4J 9Eaf!l]i. TLVOS' D' EVEKEV oupalltJS'
Tf]<; KE<j>aA.f]s- cirroTEf!VETGL OVTOS' 6 KOf!tVOS', b AEywv OTL «'AyyEA.ous- KPLVOUf!EV>>, ou ciA.M Kplelj<JETGL; iJf!apTT]KWS' 8E Tl <j>avTj<JETa[ TTOTE, b EC apxf]s- VrrO 8Eou TOClll OOKLf!aa9Eiaav
Kal TIE'Tpos- tcovaiav Ta cipv[a, Tlji aTavplji rrpoaT]A.w9El<; civaaKoA.orr[(ETm · <j>vl..dTTwv Kal DLaf!EVWV ETTl Tf]S' TGUTOTT]TOS' cid; El flrl Tl yE' TlS' EK TOll oupnviJV
Kal ai..Am DE f!VPLOL TOVTOLS' Of!ODocOL ol f!EV EKav9T]aav, ol 8' ai..AoL TLf!wp[av acLOV ELllaL Kpl<JEWS' PTJTOpEU<JEl Ttji KTL<Ja!ITL WS' TOV avaaxof!Ell()]l KaT' auTOU
DLE<j>9<ipT]aav· TOUTO 8' OUK GCLOV 8EOU YVWf!T]S', ciA./..' ou8' civDpos- nva TEpaTEUEa9m ouTw 9auf!G<JT6v, ouTw f!EydA.a.
ELS' QUTOU x<ipLV Kal TTL<JTLV rrA.f]9os- civ8pwv cirrav9pwrrws- KOA<i(w9m, Tf]S rrpoa80KWf!EVT]S'
civa<JTO<JEWS' Kal EAEUOEWS' OU<JT]S ciDTjA.ou. Por lo supefluo que es, citese tambien lo que se dice en el Apocalipsis de Pedro,
que sugiere de este modo que el cielo sera juzgado junto con Ia tierra: "Ia tierra, afir-
Veamos lo dicho por Pablo: "Y dijo el Senor durante Ia noche por medio de una ma, presentara a todos ante Dios en el dia del juicio y ella misma habra de ser juz-
vision a Pablo: 'no tengas miedo, sino sigue hablando, pues estoy contigo, nadie te gada junto con el cielo que Ia abarca." Nadie hay tan inculto ni tan estupido que no
pondni las manos encima para daiiarte". 172 Y no estaba aun en Roma este fanfarr6n sepa que el ambito de Ia tierra esta sometido a Ia confusi6n y por su propia natura-
cuando fue apresado y decapitado, el que decia "juzgaremos a los angeles" . 173 Por otro leza no puede mantenerse en orden, sino que es mudable, mientras que lo que hay
!ado Pedro, aunque habia obtenido el poder de "apacentar a los corderos" 174 , sufri6 en el cielo mantiene de continuo un orden inmutable, procede siempre del mismo
el suplicio de Ia crucifixion. Y muchisimos otros que compartian el credo de estos fue- modo y no cambia jamas, pues constituye Ia obra mas perfecta de Dios. De ahi que
ron unos quemados y otros aniquilados tras recibir castigo o escarnio. Esto no es sea inconcebible Ia disoluci6n de algo que merece una consideraci6n superior por
digno de Ia voluntad de Dios, ni siquiera de Ia de un var6n piadoso, a saber, que una estar fundado en un decreto divino e intocable. que raz6n habra de ser juzgado
masa de hombres reciba un castigo inhumano por agradarle y depositar en el su fe el cielo? que culpa comparecera en ese momento el que guarda el orden esta-
cuando Ia resurrecci6n y Ia venida que se esperan resultan inciertas. blecido por Dios desde el principio y permanece siempre identico? A no ser que se
91 (60 H). Mac.Magn. IV 5 (IV 5.1-2 G.) 170 : "EvL ml ETEpov EK Tou <j>avEpou argumente calumniosamente ante el Creador que el cielo merece juicio en Ia idea de
w&
PTJf!ClTLOV, E'vea <j>T]<Jl\1 b Xpl<JTOS'' «BAETTETE flrl TlS' Uf!GS' rrA.avTj<Jl]' TTOAAOL yap
que el juez va a tolerar que se digan tamaiias barbaridades contra el.
EAEV<J<JVTm ETTl Tlji 6v6f!aTi fWV A.E'yovTES'. "Eyw ELf!L b XpLaT6s", Kal rroA.A.ous- rrA.avTjaouaL>>. 93 (90a H). Mac.Magn. IV 7 (IV 7.1-8.1 G.): Kal EKEivo D' aiJeLS' AEyEL, (\ Kat
Kal lDou TpLGKoaw Kal TTEpaLTE'pw DL'lrrrrEvaEv ETT] ml ou8Els- ouDaf!OU ToLouTo<; f!E<JTov urrdpxEL, Til pijf!a <j>d<JK()]I' «KaL TaKTj<JETGL rraaa Duvaf!LS' oupavoO Kal
ETTE<JTT]' flrl Tl YE 'ArrOAAWVLOV Tilv TvavE'a <j>Tj<JETE' avDpa <j>LAO<Jo<j>(q TTO<Jl] KEKO<Jf!T]f!E- EALX9T\<JETGL 6 oupavos- WS' Kal TTGliTa Til aaTpa TTE<JELTGL WS' <j>ui..Aa EC cifJ,TTEAOU
vov· ETEpov 8' ouK Civ Ei!pm TE · ciA>..' ou TTEpl EVOS', ciA.AD. TTEpl rroA.A.wv AEYEL' "EyEp9TjaovTm". Kal. WS' TTl TTTEL <j>VAAa UTTO <JUKi']S'». UTTO TEpaTWDOUS' Kal TOUTO l\JEVDOAOytaS' KC!L
Se puede citar otro dicho obviamente equivoco: cuando Cristo dice "cuidad que UTTEp<j>uous- ciA.a(OliELaS' KEKOf!TTa<JTGL T6' <<'0 oupaliOS' Kal i] yf] rrapEAEU<JETGL, ol DE A.6yOL
flOV ou rrapE'A.9waL>>. rro'los- ydp TLS' Civ E'LTToL Toil 'IT]aou TOUS' A.c'Jyous aTTjaEa9m, E'LTTEp
alguno no os extravie, pues muchos vendran en mi nombre diciendo 'yo soy el Cristo'
oupav(JS' KGL i] yij f!T]KET' ELEV; UAAWS' TE EL TOVTO rrp<icELEV 6 Xpl<JTOs Kal KaTOCELE Till! oupav6v,
y extraviaran a muchos" 17''. Pero he aqui que han pasado trescientos aiios y masm y
no ha aparecido nadie asi. A no ser que os refirais a Apolonio de Tiana, var6n orna- ol
TOUS' TWV civ9pw1TW11 TO EaUTWll Dw<j>9Eipovaw i\n yap oupavou
do con toda clase de filosofia, pues no encontrariais a otro. El, sin embargo, no habla Kal YllS' TTaTTjp E<JTl]l b 8EOS', UTTO TOU !lou Wf!OAOYT]TGL. «TiaTEP KupLE TOU oupavou KG[
de uno, sino de muchos: "surgiran" 17"- Tf]S' YllS'» AEYOVTOS'' 'lw<iVVT]S' DE b BaTTTL<JTT]S' f!EYE9UVEL TOV oupavov Kal EC aUTOU AEYEl
Ta 9E'la xapL<Jf!aTa TTEf!TTE<J9m, AEywv· «OuDELS' DVVaTGL TTOLELV OUDEV, EQll DDEDOf!EliOV
auTtji EK TOU oupavou». Kal ol rrpo<j>f]Tm DE Ciywv TOU 8E00 A.E'youmv
171
Hv.Matf. 24.14. Macario abrcvia el texto de Mateo. que exticnde basta 24.16. urrdpxELv TCJ]I oupavilv EV Ttji' <<"EmDE EK KaTOLKT]TT]PLOU ayiou <(JOU EK TOU oupavou> Kal
7
' ' Act.Ap. IH.9-IO EuA.c\yT]aov Tov A.a6v aov Tov 'lapaTjA.>>. EL yE c'J TO<JOUTOS' Kai TT]ALKOUTOS' E'v f!apTup[ms-
m I HjJ.Cor. 6.5 oupavos rrapEAEU<JETGL, TLS' E<JTQL Ka9E'Dpa AOL rrilv TOU OE<JTTO(OVTOS'; EL 8E KGL Til Ti]S' YllS'
17
' cr. lio.lo. 21.1) <JTOLXELOll cirr6AI..uTm, Tl Ttl UTTOTT08LOV E<JTQL TOU Ka9T]f!EVOU, AEyOVTOS' auTou· «'0 oupav6s-
17
' cr. Eu.Matt. 24.4-n. f!Ol 9p6vos-, i] 8E yfi umm6DLOV TWV rro8wv f!OU»; Kal TTEpl f!EV TOU TTapEA9ELV TOl! oupaviJV
17
'' Ev.Matt. 24.4-'i Kal yf]v WilE.
177
Asi dice el manuscrito: TpLaK<'>ata. Para Harnack se trata de una correcci6n de Macario pensando en
sus l<:cton:s contemporaneos. Harnack entiende que el texto de Porfirio diria btaK6cna, "doscientos." Tambien pronuncia, por otro !ado, aquella frase que esta llena de impiedad y que
17
" /;'/.'.Matt. 24.11: "surgirim muchos falsos profetas" (TTOAAOl <IJ<u&onpo¢fiTm dice asi: "se deshara toda potencia del cielo y el cielo se enrollara como un papiro, y
-l'i(l- - J'il -

--------A-··----------------------.....
.,
.

POUFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CUISTIANOS FUAGMENTOS

todos los astros caeran como caen las hojas de Ia vic! y las hojas de Ia higuera". 17'' Y a t.EuTEpovof.LL41 of: yE'ypaTITm· «Ta KpvTITa Kvpt41 T0 8E0 Kal Ta ¢avEpa
partir de esta monstruosa falacia y arrogante palahreria tamhien se afirma pomposa- aa¢E'aTEpa ovv OEL ELvm Kal. ouK alvtyf.LGTWOTJ Ta To'i:s VTJ1TLOLS' Kal ciauvETOLS' ypa¢6jJEva·
mente lo siguiente: "el cielo y Ia tierra pasaran, pero mis palabras no pasaran".'"'' i.Hay El yap ci1Tr1 Twv ao¢wv KEKpvnTm Ta VTJTILms 8E Kal STJ,\a(of.i.Evms ciA{Jyws EKKEXVTat,
alguien que puecla decir que las palabras de Jesus permanecerian si el cielo y Ia tie- TTJl' ci,\oy(av (TJ,\ovv Kal. TTJV df.La8(av· Kal TOUTO Tf\S ao<jl(as Tou
rra ya no existieran' Por otro !ado, si Cristo hiciera esto y derrihase el cielo, estaria To f.i.Eya KaTc\p8wf.La, Kpv<jlm jJEV Twv ao¢wv TTJV ciKTI:va Tf\S yvwaEws, c'i¢poat 8E: TauTTJl'
emulando a los mas impios de los hombres, que arruinan lo que les pertenece. En EKKGAUtjJGL KGL
efecto, que Dios es el padre del cielo y de Ia tierra lo reconoce su hijo cuando dice
Si es que hay que volver sobre aquella cuesti6n: cuanclo Jesus dice "yo te alaho,
"Padre, Senor del cielo y de Ia tierra··.'"' Juan Bautista, por su parte, enaltece el cielo
Padre, Senor del cielo y de Ia tierra, porque ocultaste estas cosas a los sabios y enten-
y dice que las gracias divinas proceden de el cuando afirma: "nadie puede hacer nada
didos y las revelaste a los simples"'"1'. Y tambicn esta escrito en el Deuteronomii:J: "lo
si no le viene dado del cielo"'"'; y los profetas dicen que el cielo es Ia santa morada
oculto es del Senor, nuestro Dios, y lo revelaclo, de nosotros" . 1" 7 Por lo tanto, es pre-
de Dios: "vuelve los ojos desde tu santa morada, el cielo, y hcndice a tu pueblo,
ciso que sea bien daro y sin enigmas lo escrito para los simples y los ignorantes.
Israel."'"-' Si pasara el cielo, cuya enormidad y grancleza estan atestiguaclas, ;.que trono
Luego si los misterios est{m ocultos para los sabios y manan a borbotones, contra toda
lc iha a quedar a su soherano' Y si tambien se clestruye cl fundamento de Ia tierra,
l6gica, para los simples y los ninos de pecho, trae m{ts cuenta buscar Ia irracionalidad
i.Cual sera el escahel del sedente si, como dice el mismo, ''cl cielo es mi trono, y Ia
y Ia ignorancia. He aqui el gran logro de Ia sabiduria del que ha venido a nosotros:
tierra el escabel de mis pies".'"' Esto en lo que respecta a lode que el cielo y Ia tie-
cKultar a los sabios el hrillo del conocimiento y revelarlo a los insensatos y a los crios.
rra pasaran.
96 (87 H). Mac.Magn. IV 10 (IV 10.1-3 G.): "A,\,\o 8E TouTov TipCiyf.La lTOAu ,\oytwTEpov
94 (54 H). Mac.Magn. IV 8 (IV 8.1-4 G.): "AAA.o of: jJV8w8E'aTEpcw Tmhov Ka8ciTIEp
-KaT' cllJTL<jlpaaLV 1\Eyw- 8Ef.LLS' 8taaK<I1TfjaaL" «Ov XPELGV EXOUatlJ o[ uyw(VOliTES' laTpou,
El' JJVKTL 86yf.La EV TC\1' <<'Of.LoLa E0TLJJ TWV ovpavwv KCJKK(jl
ci.\A' ol KaKws i'xovTES>>. TIEpl oro Tfjs olKE(as f> XpwTos muT' E'ppa<jlw8Et
0LVcl1TEWS», Kal lTClALJJ' «'Ojlo(a E0TLV T0.'1V ovpavwv (Uf.LlJ», Kal ai'iets•
HILS' bx.\ms. El youv 8La TOUS' Krlf.ll!OJ!TaS', (;IS' GUTI,IS' AEyEL, TGLS' clf.LGPTLGLS' E1TE0TTJ, ap'
«'Of.L<ILa E'aTlv civ8pw1T41 Ef.Lm\p41 (TJTouvn Ka,\ous f.Lapyap(Tas>. TauTa yap ouK civopwv,
OUK EKGf.LVOV o[ 1TGTEPES' ou8' El!00TJAEUOVTO TGlS' clf.LGPTLGLS' o[ 1Tpc\yovm; d YE
a,\,\' ou8' CJJJEtpolTOAOUVTWV yvva(c,IV TCJ f.LU8cipta- i\Tav yap TLS' lTEpL f.LEYclAWV 8ELWV
XPELGV OUK EXOVatJJ o[ uytaLJJOVTES' laTpou, Kal OUK KGAEaat OLKGLOVS' ci.\Aa
ciTiayyEAlJ, K(ILVOLS' w'v ll<jJELAEL KGL civ8pw1TLVOLS' xpf\a8m 1Tpciyf.i.GaL aa¢TJVELGS EJJEKEV,
clf.LGPTWAOUS' ELS' f.LETrlJJOLGV Kal Ttl]! nau,\ov 8Tj AEYELV oihws· «'ITJ00US XpwTi>s
ou jJTJV oihul xvoa(ms Kal ciaVJJETOLS'' TGUTa <OE> Ta f.LETa TOU TGlTELVa EllJGL
Els Tc'lV K<'laf.lllV O.f.LapTw,\ous awam, wv TipwTos ELf.LL E'yw>>" El youv Tau8' oihws E'xn Kal
Kal f.LTJ 1TpE1TCJVTa TTJALKmhms Tipriyf.LaaLv, ouOEf.i.Lav EXEL E'v EavToi:s #vvmav avvETTJV
Cl 1TE1TAGVTJf.LEVOS' f.LEV KGAELTGL, b OE voawv 8Epa1TEUETGL, KGL KGAELTGL f.I.El! Cl ciOLKOS', (> OE
ou& Ka( Tot a¢c\8pa TipoafjKEv a uTa ELvm aa¢fj 8ta Til [LTJ ao¢o'i:s f.LTJ8E auvno'i:s,
ll(Kmos ou KaAELTat, l.1 KATJ8Els Tf\S Twv XptaTtavwv OEOf.LEVOS 8Epa1TEtas ELTJ
ciA'Aa VTJ1TLOLS' yqpci¢8m.
c'iv TE Kal 8(Kaws· i..> yap f.LTJ XP\l(wv laTpE(as Tov Tiapa To'i:s TIWT<ils ,\c\yov
Pero tanteemos, como en plena noche, otra cloctrina mas fahulosa que esta: "cl U1T00Tpa¢Els TvyxavEL, Kal av f.I.ClAAOV U1T00Tpa<!>l]. T000UT(jl f.lclAAOV OLKQLOS' E0TOL
Heino de los cielos es semejante a un grano de mostaza"; por otro !ado, "el Reino de KGL uyLGLJJuiV KGL
los cielos es semejante a Ia levaclura"; y tamhien "es semejante a un comerciante que
Es licito examinar este otro planteamiento mucho mas habil -hahlo por antifrasis-:
husca hermosas perlas". '"' Estos son historietas impropias no ya de hombres, sino de
"los sanos no tienen necesidad de medico, sino los enfermos."'"" Cristo recitaba estas
mujeres interpretes de suenos, pues cuanclo se da cuenta de realidades sublimes o
palahras a Ia multitud en relaci6n con su propia venida. En efecto, si es por los enfer-
divinas conviene recurrir por mor de Ia claridad a ejemplos normales y al alcance de
mos, segun el mismo dice, por sus pecaclos, por lo que vino, mo estaban acaso l'nfer-
cualquiera, no ramplones e incomprcnsihles. Pero estas frases, ademas de ser bajas e
mos nuestros padres y no In estahan nuestros antepasados por sus pecados' Si "los sanos
impropias de semejantes materias, no poseen en si mismas ni inteligibilidacl ni clari-
no tienen necesidad de medico" ni "vino a Hamar a los justos al arrepentimiento, sino a
dad alguna. Y eso que convenia que fueran tremendamentl' claras ya que no fueron
los pecadores"'"'', y si Pablo''" dice que ':Jesucristo vino al munclo para salvar a los pee<l-
escritas para sabios ni entt'ndidos sino para simples.
dores, de los cuales yo soy el primero"'"'; si, en efecto, esto es asi y "el extraviaclo" es
95 (52 H). Mac.Magn. IV 9 (IV [9] G.): E'l yE BEt: KciKELVTJV TTJV TIEumv llamado y el enfermo curado, y se llama al injusto pcro al justo no se le llama, el que no
ltlS' (> 'ITJ00US' AEYE l' « am, TiciTEp, KupLE TOU oupavou Kal Tf\S' yijs, i\n ha sklo llamado y no necesita de Ia curaci{m que ofrecen los cristianos estaria lihre de
cllTEKpv<jlas TGUTa cl1Tll ao¢c;Jv Kal aUVETl;)]J Kat cllTEKrlAUljias auTa l!TJ1TLOLS'>>, KGL Ell nii errores y seria justo: luego el que no necesita medicina resulta ser el que se aparta de Ia
doctrina de los fieles, y cuanto mas se aparte, mas justo sera, y sano y libre ck errores.
17')
Is. '\44.
Iii'. Mall 2<-l'i '"'' r't•.Matt. 11.2'i
]!-\)
Jit•.Ma/1. J1.2'i IK' lJc. 29.2H
1.'{2
fit•.Ju 327. J;;o l!t•.Luc.
!H ....
De. 26.1'i. JH<J t:u.Luc. '1.32
Is. 66.1. JW Scguimos la lcctura de Blondd· Kat Tiw JlaUAoi'.
I H.:;
Ft•.Matt 13.31; l.'H.'I; U4'i I'Ji 1 hjJ. Ti. 1.1 S.

- l"i2- -

·-- -..;,____


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

97 (88 H). Mac.Magn. IV 19 (IV 19.1-20.1 G.): EuA.6yws; "Of.lTJPOS' civ8pE(av rable que se diga ni se l1aga, sabiendo que obtendra Ia ahsoluci{m por tantas accio-
Twv 'EHr\vwv, aTE nETTULOEUf.lEVTJV, i]auxci(ELv EnETaTTE, 8' civi8puTov Tou "EKTopos; nes infames tan solo con creer, bautizarse y esperar despues conseguir el perd6n "del
yvwf!TJV EOTJf!OaiEuaEv, Ef.lf.lETP4J A6y41 OTJf.lTJYopwv To'ls- "EAA.TJaL. «L:xE'a8', 'ApyE'Lm» que hade juzgar a vivos y a muertos". 191' Estas palabras invitan a pecar al que las escu-
A.E'ywv, KOupm 'Axaiwv· aTEuTm ycip TOL ETTOS' EpEELV Kopu8a(oA.os; cha; estas palabras ensefian, una por una, a cometer actos ilicitos; estas palabras son
"EKTwp», Kal vvv EQJ' i]avxias; w8E TTcivTES' Ka8E8m!f1E8a · ETTayyE'Hnm yap TJf.lLV KUl capaces de desterrar Ia ensefianza de Ia ley y de hacer que Ia justicia carezca de todo
iJ TWV XPLGTLQVLKW!J 8oyf.LclTWV Ta GKOTELVa TWV rpa<jlwv vigor contra Ia injusticia; estas palabras introducen en cl mundo un estado de anar-
w
EPf.lTJVEUELV KEQJclAULa. AEyE 8' ovv TJf.lll!, TUV, TTapaKOAou8ofm TOLS' lJTTC) aou <jlpa(Of!EVOLS' Tl quia y ensefian a no temer en absoluto Ia impiedad desde el momento en que un
QJTJaLV 0 'ATT{XJTOAOS'" <<'AAA.a TUUTa Tll!ES' -8T]A.ov 8' OTL Ta <PauA.a-, «a>..Aa aTTEAoooaa8E, hombre, con solo bautizarse, se deshace de un c(unulo de incontables crimenes. Esta
ci>..Aa i]yLcia8TJTE, cina EbLKmw8TJTE Ell T0 c'Jv6f.Lan Tou Kupiou 'ITJaou XpLaTou Kal Ev T0 es Ia astuta invenci6n de Ia doctrina.
nvEUf.laTL TOU 8EOU». 8aUf.lcl(Of.lEV yap KQL ilVTWS' ETTL TOLS' TOLOUTOLS' aTTopOUf.lE8a,
98 (75 H). Mac.Magn. IV 20 (IV 20.1-2 G.): To f.lEVToL nEpl Tijs; f.tovapxias; Tou
El TOGOUTWV f.lOAUGf.lWV Kat f.LLUGf.lWV av8pWTTOS' ciTTOAOUGclf.lEVOS' o<jl8r)aETUL Ka8ap6s;, EL
flOVov 8Eou Kal TTjs; TToA.uapxias; Twv 8Ewv &wppr\bTJV (TJTr\awwv, U:>s- ouK
ToaauTTJS' civaf!Ef.layf!EVOS' KTJALbas; Ell T0 nopvE(as;, f.lOLXELas;, f1E8TJS',
oT8as; OUOE Ti']S' wwapxias; TCJV A.oyov ci<!JTJyr\aaaem. f.lOVclPXTJS' ycip EGTLV oux <'> f!ClVOS'
KAoni']s;, cipaEvoKm Tias-, <jlapf.taKEias; Kal f!Upiwv <jlauA.wv Kal f!Uaapwv TTpayf.lciTwv, f16vov
wv, ciA.A.' 6 f!OVOS' apxwv. apxEL 8' Of.lOQJUAWV Kal <'lf.lOLWJJ, OLOJ! 'A8pwvhs; h
Kal ETTLKUAEacif.tEVOS' To 1\vof.ta Tou XpwTou EAEU8EpouTUL pqov Kal To TTiiv
f.lOVclPXTJS' yEyOVEV, oux bTL f.t<lVOS' ovo' OTL T]npof3cinw wv apxouaL TTOLf.lE'VES'
ayos; Ka8ciTTEP ilQJLS' TTaAULOJJ ciTTOOUETQL ewpaKG. TLS' OUK iiv EVTEU8EJJ PTJTOLS' Kal appr\TOLS'
il ciA>..' oTt civ8pwTTwv Twv bf.loyEvwv <Pvmv Ex6vTwv.
ETTLTOAf.lrJGlJ KaKo'is- KGl 8pcia1J Ta f.lrJTE A.6y4> PTJTa, f.lr\T' E'pyms- <jlopTJTci, yvovs; ws- Twv
ToaouTwv EvaywTciTwv E'pywv A.r\tjJETUL ciTT6A.uall!, f!OVOV TTWTEvaas; Kal
waauTws; 8EOS' f.lOVclPXTJS' OUK av Kup(ws; EKAr\8TJ, EL 8Ewv TOUTO yap ETTpEnE TL\>
8EL4J f.lE-yE8EL KUL T0 oupav(4J Kal TTOAA0
Kal auyyvwf!TJS' TUXELV EATTiaas; f.lETa TauTa napa Tou f.lEAAovTos; Kp'lvm Tous; (wvTcis; TE
Kal Tous- vEKpous-; TauT' af.tapTcivELv TTpoTpEnETm Tov ciKouovTa, TauT' E<jl' t'KciaTTJs- Sin embargo, investiguemos detalladamente lo de Ia monarquia del Dios (mico y
TTpciTTELv 8L8ciaKETUL Ta ci8E f.lLTa, TauT' oT8Ev Kal Tou v6f.t<JU na(8Eumv, Ia poliarquia de los dioses que reciben culto, pues ni siquiera se explicar el sentido
Kal TC) OLKULOV aUTO KaTa TWV ci8(Kwv f.lTJOEV LUXUELV i\A.ws;, TauT' ELaciyEL a8EGf.lO!J de aquella monarquia. Monarca no es, en efecto, quien est:i solo, sino quien gobier-
EJJ Kc'>Gf14J TTOALTE(av Kal 8oyf1aTL(EL ciaEf3ELav i>A.ws; OEOOLKEVUL, emoTE f.LUp(wv na solo; y gobierna, como es natural, a sus congeneres y semejantes, como es el caso
ci8LKTJf.lclTWV awpov flOVOV av8pwTTOS' ciTTOTL8ETUL. KUL TOUTO f.lEV WOE TOU del emperador Adriano, que sc convierte en monarca no por estar solo o por gober-
A.6you TO KOf.ltjlov TTAciaf.ta. oar a vacas u ovejas -a las que de hecho gobiernan sus pastores respectivos-, sino
porque rein6 sobre hombres de su mismo genero y de su misma naturaleza. Del
Con mucha razon Homero, dirigiendose en verso a los griegos, ordenaba que el
mismo modo, Dios no recibiria con propiedad el nombre de "monarca" si no gober-
ardor de los helenos, aprendido como era, se aplacase, y dio a conocer Ia fragil pro-
nara sobre dioses: esto es lo adecuado a Ia grandeza divina y a Ia gran dignidad celes-
puesta de Hector: "conteneos, argivos, decia, no dispareis, hijos de los aqueos, pues
tial.
hace ademan de dirigirnos Ia palabra Hector, de tremolante casco." 192 Asi que ahora
mismo todos nos vamos a sentar tranquilos, pues nos lo pide el interprete de las doc- 99 (76 H). Mac.Magn. IV 21 (IV 20.3-21.4 G.): Et yap' AyyE'A.ous; <jlaTE TL\> 8E0
trinas cristianas, 19 ; y asegura poder interpretar los capitulos oscuros de las Escrituras. TTapwTcivm cina8E'ls; Kal ci8avciTous; KUl <PvaLv ci<j:>8cipTous;, ous- TJf.lELS' 8EOus; A.E'yof!EV
Dinos, pues, amigo, pues seguimos de cerca tu exposici{m, que es lo que dice el 8La Ti> TTATJaiov auTous- ETvm Tiis- eE<iTTJTos-, Ti To cif.l<PLaf3TJTOUf1Evov mpl Tou <'w6flaTos-
Ap6stol: "Sin embargo, asi erais algunos -se rcfiere a su condici{m abyecta-, pero os il flO VOl' TO 8w<jlopav TJYELa8m Tijs; KArJUEWS'; Kal yap KaAOUf.lEVTJI! u<P' 'EAA.r\vwv
lavasteis, pero fuisteis santificados, pero fuisteis rehabilitados en el nombre del Senor 'A8Tj!JU]J ol 'Pwf.taLOL KUAOUaLV, AtyuTTTLOL OE Kal L:upOL Kal. 8pqKES' a>..Aws;
Jesucristo y en el Espiritu de nuestro Dios." 194 Nos quedamos, sin duda, maravillados npoaayopEuoum, Kal ou 8r\nou TtJ Twv (wof.tciTwv 8w<jlopq auaxTJf.laTi(ETaL il civmpELTa(
y veraderamente atonitos ante semejantes palabras: que a un hombre con semejantes <TL> TTjs; Tou 8Eou npoaTjyop(as;. ELTE ouv 8Eous; ELTE ciyyEAous; TLS' a\nous; <'>vo[.tci(EL, ou
manchas e impurezas se le considere limpio por lavarse una sola vez; que mancilla- noA.u To 8Lci<jlopov, Tijs; <jluaEws; auTwv f.LapTupoUf.tEVTJS' 8Eias;, <'mc\TE ypci<jlEL MaT8al:os;
clo con tantas infamias a lo largo de su vida Oujuria, adulterio, ebriedad, hurto, homo- oi!Tws;· «Kal. cinoKpL8El.s; b 'ITJGOUS' ELnE· nA.avaa8E, El8{ms; Tas; rpa<jlas; f.lTJOE 8uvaf1LV
sexualidad, hechiceria y mil delitos abyectos y aborrecibles), tan solo con ser bauti- Tou 8Eou· EV yap TD civaaTciaaEL ouTE yawJumv ouTE yaf.t((ovTm, ciA>..' ELal.l' <;>s;
zado e "invocar el nombre de Cristo"'"', se vea liberado facilmcnte de toda mancha ,. AyyEAOL EJJ TL\> ovpav0.» Of.lOAOyouf.tEVOU TOLVUV 8E[as; QJUGEWS' TOUS' 'AyyEAOUS' f.lETEXELl',
igual que Ia serpicnte se despoja de su vieja camisa. A partir de ahora ,:quien va a ol TO npEnov TOLS' 8EOLS' nOLOUJ!TES', OUK EV Tl AL84J Tl xaA.K0, ouT<'> f3pETas;
clcjar de atreverse a todos los males clecibles c indecibles y de hacer lo que no es tole- KaTaaKEuci(ETUL, TiJV 8Eov ELVUL vof.t((ouaw, o\18' E'l TL [.!Epos; ciyciAf.laTos; ciKpWTTJpwa8EtTJ,
Tijs; Tou 8Eou 8uvcif!E<t>S' ci<jlmpE'la8m Kp(voumv. unof!VrJGE<dS' yap EVEKa Ta (6ava Kal. ol
vaol. uni> Twv TTaAmwv l8pu8Tjaav, unEp Tou Tous; <jlmT<;>vTas; EKEL Tous; EiaiovTas; ELS'
l'JL !1. III H2-H3: laxEa8'. Macario inicia la <.'ita con axE aS'.

EVVOLQV y(vEa8m TOU 8EOU axoA.T]v ayovTas; Kal TWV AOLTTWV Ka8apEUOVTas; EUXOLS' Kal
Pablo
19 1
lKEaims- xpfia8m, atTouvTas; nap' avTwv Wl' E'KaaTos; Kal yap E'l TLS' ELK<\va
" 1 1-!.jJ.Cor. 6.11. Cf. 1 HjJ.Cor. 6.9-11: "No os llamei.s a engafio: los inmorales, idf>latra!->, adUiteros, inver-
tidos, sodomitas, codicioso.s, borrachos, difamadores o cstafadores no heredanin el Reino
KaTaGKEUQGEL QJLAOU, OUK Ell EKEll'lJ OrJTTOU8Ev auTill' VOf.ll(EL TClV QJLAOV ELVOL, OUOE Ta
de Dios. Eso erais algunos antes ..
196
''" Act.Ap. 2.21, etc 2 Ep.Ti. 4.1

--"

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

ELXE E"wowv ToD maTEvovTOS i\n ELS yaaTE'po Map(as Tfjs rrop6E'vou ELGEOu
IJ.EATl ToD awiJ.aTos EKE(vou n)is Tfis ypa<jlfis EYKEKkia6m IJ.EpEmv, ci,\.\0. ds Tov
TO 6ELOJJ, TE EYEVETO KOt TEX6Ev Earrapyavw6T], IJ.EaTCJV a'[IJ.aTOS xop(ou Kal
<jll.\ov TLIJ.T)V Ol' ELKOVOS OELKvua6at. TUS &E rrpoaayow'vas TOLS 6Eo"is eva[ as ou TOGOUTOV
xo.\fis Kat Twv ETL rroHc;J TovTwv cinmwTE'pwv.
ELS mhous <jJEpElV, oaov OELYIJ.a dvm TfiS n0v 6pT]GKEU<iVTWV rrpoatpEGEWS Kat
ToD rrpils ainous cixaplaTuJS OWKEta6m. civepwrroEtofi oE Twv ciya.\whtuv EiK6Tws Y si algun heleno es tan simple como para creer que los dioses habitan dentro de
ELVat Ta E7TEt Til KciHtaTOV TWI' (0wv avepwrros ELVGL VOIJ.l(ETGL Kat las estmuas, mucho m{Is sano tiene, sin emb<trgo, su juicio que el que cree que Ia divi-
8EOV. EVl 8' ETEpou ,\r\you TOVTO KpaTVVat TlJ &Oy!J.a, oaKTVAOUS nicl<td penetr6 en el vientre de la Virgen Maria, que se convirti(J en feto y que, una
EXEll' TiJV 8E6v, ol:s ypci<jJEL, KGt <jJciaKovTos· <<Kat E'owKE T0 Mtuai;] n'ls ovo rrAciKas Tas vez parida, fue envuelta en panales 1'N, llena de sangre de Ia placenta, de hilis y de
.\t6lvas yEypaiJ.IJ.Evas T0 &aKTVA4J TQD 8EoD>>. ci.\AG. Kat ol XptaTwvot IJ.lf.lOVIJ.EVOL Tas otras cosas a(m mas ins6litas que estas.
KaTaaKEvas Twv vawv, wylaTovs oiKous oiKooOIJ.OVall', ELS ous avvt6vTEs EUXOJJTat,
KalTot IJ.Tl&vils Kw.\vovTos fl' Ta'is oiKlats ToDTo rrpciTTELV, ToD Kuplou OT].\ov(m rravTax68E.v
101 (78 H). Mac.Magn. IV 23 (IV 23.1-24.1 G.): "ExoLIJ.l dv aoL Kat cirri> Tou N61wu
Tr> Twv 6Ewv rro.\vorrTov ovofia, fV T0 Kal. IJ.ETa rro.\.\fis aiooDs vov6ETELl' Till'
clKOVoVTOS.
ciKovovTa· <<8Eovs ou Kal dpxovTa ToD ,\aoD aov ouK EpELS KaKws». ou
Pues si afirmais que los angeles -a los que nosotros llamamos dioses por su pro- yap aHous rrapa TOUS VOIJ.l(OIJ.El!OVS WOE 6EOUS AEyEL, wv
LGIJ.EV EV Tl\1" '<0\J
ximidad a Ia divinidad- estan junto a Dios impasibles, inmortales y de naturaleza inco- rropEVGl:J <irr(atu 6Ewv>>, Kat rrci,\ur «'Eav rropfv6fiTE Kat .\aTpEVGT]TE 6Eoi:s ETEpms». on
rruptible, ique sentido tiene discutir sohre su nomhre o considerar tan solo Ia dife- yap OUK civepwrrous, d.\,\a 6EOUS Kat TOUS u<jJ' AfyEl ou jliJVOl'
rencia de sus denominaciones? Pues los romanos tambien llaman Minerva a la que los Mwafis, ciHa Kal. 'ITlaoDs o
&tciooxos auToD <J>Tlatll T0 .\ac;J· <<Kat vvv auTill'
griegos llaman Atenea, y los egipcios, los sirios y los tracios la denominan de otra Kat. ,\aTpEvaaTE auTc;J f.llJJ!4J Kat 7TEplEAEG6E TOUS 6EOVS, OLS fAclTpEvaav oi 7TOTEPES
manera sin que por ello se amolde a Ia diferencia de las denominaciones o piercla el UIJ.wtm, Kat TiaD.\os 8E ou rrEpt civepwrrwv, ciHa rrEpt Twv ciawwhwv <l>Tla(V" «EtrrEp Eial.v
titulo de divinidad. No hay, en efecto, mucha diferencia entre llamarlos "dioses" o ol AfYCJf.lfl!Ol 6Eot 7TOAA0t Kal KVplOl rro,\,\o(, ELTE E7TL yfis, ELTE Ell oupavc;J, d,\,\' ELS
"angeles" dado que su naturaleza clivina viene atestiguada cuanclo Mateo escrihe lo 8ECJS Kat ou Ta 1TclVTa». OlCJ rrcivv a<jJciHEa6E VOIJ.l(Ol'TES xa.\Erra[vnv TCJll
siguiente: "Y Jesus les respondi6: est;.iis equivocados pues ni conoceis las escrituras ni 8Ei\v, d TLS Kat d,\.\os KAT]6ELT] 8Ei>S Kat Tfis auTOU rrpoar]yop(as TVYXciJJOl, bm\TE Kal
el poder de Dios; en Ia resurrecci(m ni los hombres ni las mujeres se casaran, sino apxovTES U7TT]K6ms Kal. OOVAOlS OEG7T6Tat Tfis OIJ.WVUIJ.Las ou <jJ6ovouaw· ou 8EIJ.l Tilv )'OU(I
que seran como angeles en el cielo". ''n Luego una vez reconocido que los angeles par- fHKpmjJux6TEpov civepu'mwv Tov 8Eov Etvm VOIJ.L(Etv. Kal rrEpl IJ.EV ToD Etvm 6EOus Kat
ticipan de la naturaleza clivina, los que le rinden el culto debido a los dioses no creen oE"i:v TLIJ.aaem TovTovs, 0..\ts.
que el dios sea de Ia madera, de la piedra o del bronce con el que esta fabricado el
idolo, ni si se mutila una parte de Ia imagen juzgan que se quede privada de Ia poten- Podria mostr<trte que incluso en l<t Ley <tparece el muy venerable nombre de los
cia del dios. Las estatuas y los templos de los antiguos se erigieron como recordato- dioses, cuando proclama e instruye con gr<tn majestad a quien lo escucha: "no blas-
rio, para que los que los frecuentaran en los ratos lihres y se mantuvieran puros ;tlcan- femaras contr:J los dioses ni m<tldeciras a! jefe del pueblo." 2"' Con estos "dioses" no
zaran un conocimiento del clios o se dirigieran a el con s(Iplicas o plegarias al pedir- se esta refiriendo a otros que a los de nuestra tradici{m, de los que tambien tenemos
le cacl<t uno lo que necesitaha. Si uno, en efecto, representa Ia imagen de un ser que- noticia cu<tndo dice "si no and<ts en pos de clioses" 201 y, una vez mas, "si seguis y ado-
rido, es ohvio que no cree que el ser querido este en aquella ni que los miembros de rais a otros dioses.""u De hecho, no s6lo Moises no se esta refiriendo a los hombres,
su cuerpo esten contenidos en los miemhros de Ia pintura, sino que lo que demues- sino a los dioses que nosotros honr<tmos, sino que tambien Josue, su sucesor, le dice
tra por medio de la imagen es su consideraci6n por Ia persona quericla. Del mismo al pueblo: "Asi que <thora temedlo y <tdoradlo s{Jlo a El, y desprendeos de los dioses
modo, los sacrificios dirigidos a los dioses mas que proporcionarle honor a aquellos que adoraron vuestros padres." 203 E induso Pablo habla no de hombres, sino de seres
son demostrativos de la voluntad de quienes les rinden culto y de que no se mues- incorp6reos: "aun si existen los llamados dioses y senores, que son muchos, tanto en
tran desagradeciclos para con ellos. Y naturalmente Ia figura de las imagenes es antro- la tierra como en el cielo, p<tra nosotros s6lo hay un Dios y Padre del que toclo pro-
pom<>rfica, pues se cree que el hombres es el mas bello de los seres vivos e imagen cede."204 Por ello mucho os equivocais si creeis que :1 Dios le irrita que a <tlgun otro
de Dios. Y se puecle reforzar esta opini(Jn con otro pasaje que asegura que Dios tiene se le llame tambien Dios y reciba su misma denomin<tci6n, cuando ni los gohernan-
dedos con los que escribe cu<tndo dice: ·'y le di a Moises las dos tahlas de piedra escri- tes envidian a los s(Ibditos ni los senores a los esclavos por tener el mismo nombre:
tas por el dedo de Dios" 1 "" Por otro !ado, tamhien los cristianos imitan !:J construc- no es licito, en efecto, creer que Dios es mas mezquino que el hombre. Baste con esto
ci{m de templos y levantan grandes eclificios en los que se re(men para rezar, sin que, en lo que respecta a la existencia de los dioses y el deber de venerarlos.
no obstante, nadie les impida hacerlo en sus casas, ya que, por supuesto, el Senor
escucha en todas partes. 199
Eo.Luc. 2.7.
100 (77 H). Mac.Magn. IV 22 (IV 22.1 G.): Ei oE Kai TLS TWV oi!Tw KoD<jJos 200
r:.x. 22.27.
Ti)v yvWIJ.T]V, ws E'v To'is ciyci.\IJ.aaw E'vbol' oiKE"iv VOIJ.L(Etv Tous 6Eovs, rro.\.\t{i Ka6apwTEpov lol Je. 7.6.

'"' De. 13.3.


107

.fu. 24.14.
1-."tJ.Matt. 22 29-50.
hjJ.Cor. H.':.-6, con importantes variantes
I'IH E:x. 51.1H.
- 1">7-
- J')(,-

-- _,;__
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

102 (94 H). Mac.Magn. IV 24 (IV 24.1-8 G.): TIEpL OE Tfj<; civacmicrEws- Twv VEKpwv tres: lc6mo van a poder resurgir, entonces, sus cuerpos? Pero venga, examinemos con
au8L<; d<l>TJYTJTEOV. TlVO') yap EVEKEV Toi)To 6 8Ei><;, KUL fiEXPL vvv TWV detalle lo que acabamos de decir. Por ejemplo, uno muere en un naufragio y a conti-
yEvO[J.Evwv 8L' wv WpLcrE Ta YEVTJ cru1;;w8m Kat 8w.\ElrrELV, civaAmEL<E> rrpoxE(pws- nuaci6n los salmonetes se alimentan de su cuerpo; despues unos hombres los pescan y
ouTw<; apxfjs- Kal OLaTvm,\cras-; Ta 8' T<ji 8E<ji Kal TOCYOLJT(jl se los comen, pero son asesinados y devorados por los perros; y con los miemhros de
<j>v.\axeE'vTa atwvL, atwvw mhci ElVaL, Kal KaTayLVWCYKEcr8m um) TOU los perros, una vez muertos, se dan un festin los cuervos y los buitres: lc6mo se va a
8w<j>8E(pw8m W') um\ TLVO') dv8pwrrov yEV6[1EVa Kal 8vT]Tcl UTTO recomponer el cuerpo del niiufrago si ha sido consumido por tantos animales? Y aquel
8VT]TOU KaTECYKEVaCY[J.EVa. i\eEv a.\oyov El, TOU rravTO') <J>8apEVTO'), civacrTacrL<;, que haya sido consumido por el fuego o aquel otro que tras su muerte haya sido pasto
El n)v rrpo TpLwv El Tuxm, Tfjs- dvacrnicrEw<; <Kal> de los gusanos, iComo van a poder retornar a su ser original? Pero me diriis que esto es
crvv mh<fi Tip(a[iCJV Kal NEcrTopa TOU') rrpo XLAlWV hwv drroeav<lvTa<; KUL a.\Aovs- rrpi> posible para Dios, lo que no es verdad, pues Dios no lo puede todo: es obvio que no
<iKdvwv cirro Tfjs- dv8pwrrdas- yEvEcrEws-. El 8E KaKE'ivc\ TL<S"> <:'8E'.\m KaTavoE'iv, puede hacer que Homero no haya sido poeta, ni que Ilion no haya sido tomada, ni
[iECYTOV rrpiiy[ia TO Tfjs- civacrTclCYEW')' TTOAAOL yap EV eaAciTTl:JTTOAAclKL') ciTTWAOVTO siquiera podria hacer que dos por dos, que son matematicamente cuatro, sumen cinco,
mi. urro txeuwv civTJAW8TJ Ta crw[J.aTa, rro.\.\ol 8' urro 8TJp(wv Kat c'>pvE'wv rrws- por mucho que asi lo decidiera. Y tampoe<> podria Dios hacerse malo jamas, aunque qui-
ouv Ta crw[J.aTa mhwv ErravEA8E'iv o16v TE; <j>E'pE yap Tt> AEX8Ev AETTTWS' siera, y, por ser hueno, no podria faltar a su naturaleza. Ahora bien, el no poder faltar a
otov, EvavciyT]crE TL<;, Eha Tp(y.\m Tou crw[iaTos- EyEucravn>, El8' aALEucravTES' TLVES' ml ella ni hacerse malo no le sucede a Dios por debilidad, pues a los que por su naturale-
<j>ayovTES' Ecr<j>ciyT]crav KaL imo KVvwv E(:lpw8Tjcrav, Toils- Kl!vas- cirro8av6vms- Kt'>paKES' rra[J.fiEAEL za estan preparados y dispuestos para algo, si hay algo que les impide realizarlo es evi-
Kal yuTTE') TTW') ouv TO CYW[ia TOU Olcl TOCYOUTWV dentemente su debilidad; pero Dios es bueno por naturaleza y nada le impide ser malo;
(lj)wv; KaL a.\A.o rraALV urro rrvpos- civa.\w8Ev KaL i'TEpov ELS' crKWATJKa<; sin embargo aunque nada le impida hacerse malo, le es imposihle hacerlo. Considerad
TTW') OLOV TE EL') E€ apxfjs- ETTaVEA8ELV urr<lcrTacrLV; d.\A' EpEL') [iOL OTl TOUTO T<ji 8E<{i tambien cuan absurdo seria que el Demiurgo permitiese que desapareciera el cielo, lo
8vvaTov, orrEp ouK ci.\T]8Es-. ou yap mivTa 8uvaTm · UfiEAEL ou 8UvaTm rrmfjcrm yEyEvfjcr8m mas divino que uno puede concehir en lo tocante a belleza, que cayeran los astros y que
Tov "OfiTJpov, ou8E To "1.\LOv ci.\wvm· ou ou8€ Ta 8vo 8m.\acrw(6[1Eva, se destruyera Ia tierra, y que, en cambio, resucitaran los cuerpos putrefactos y corrom-
n'napa OVTa T<ji apL8[1<{i, dpL8[1ELcr8m EKaT6v, KUV auT<ji 8oK1] TOUTO. d.\,\' pidos de los hombres: unos, de aspecto decoroso, y otros, desagradables, desproporcio-
ou8E KaKOS' 6 8EO'), El KaL 8EAEL, 8uvaTal YEVEcr8m TTOTE, a,\,\' OUOE dya8i>s- wv <J>vcrLV nados y repugnantes antes de su muerte. Y aunque pudieran resucitar fiicilmente con un
ci[J.apTfjcrm 8vvaLT' aV' EL ouv cifiapTavELV ouK Ecrnv o1:6s- TE ou8E KaKos- yEVE'cr8m, TouTo ou porte adecuado 20'\ seria imposible que Ia tierra tuviera sitio, si resucitaran, para todos los
8t' cicr8EvELav T<ji 8E<ji crv[J.(:lalvEL' oL yap i'xovTES' h <j>ucrEw<; KaL Em TTJ&Lc'JTTJTa que han muerto desde el origen del mundo 207
rrp6s- n, Eha KWAVOfiEVOL TOUTO TTOLELV, urro dcr8Evdas- Kw.\uovTm · 6 8€ 8Eo<;
103 (74 H). Mac.Magn. V. Se trata de una conjetura de Harnack a partir de una
ciya8os- Elvm rrE'<j>vKE KaL ou KwAuETm KaKos- Elvm · 1\[iws- Kal KWAVOfiEVO<;, yEvE'cr8m
cita de Turriano en su Dogmaticus de iustificatione ad Germanos adversus Luteranos
KGKO') d8vvaTEL. OKE<j;acr8E 8€ KUKELVO TTT]AlKOV ECYTLV a.\oyov EL 6 8Tj[il0Vpyos- TOV [lEV
(Romae 1557) (fol. 36-38) de un pasaje del libro V de Macario, hoy perdido. Macario
ovpav6v, ov [1Tj8Ev Tl') EVEVc'JT]OE KclAAO') 8EcrTTEOLWTEPOV, TTEpL6<j;nm TT]KO[iEVOV Kal
trataba el concepto cristiano de fe en relacipn con r:p.Rom. 4.3. Ello hace suponer que
acrTpa TTLTTTOVTa KaL yfjv drro.\AV[J.EVTJV, Tel 8€ crEOTJTTOTa KaL 8LE<j>8apfiEVa Twv civ8pwrrwv
Porfirio se habria referido al mismo concepto -en Ia misma linea del fragmento 19 (73
OW[iaTa, crrrov8alwv i'vw, Kal aAAa rrpo TOU cirro8aVElV UTEpTTfj Kal acrU[i[iETpa
H)- criticando las palabras de Pablo. Cf. R. Goulet (2003) II 368-371.
Kal UT]OEOTclTT]V &j>Lv EXOVTa. El 8E Kal pc;i8LOV dvacrTfjcrm 8vvaTm avv K60[14J TTpETTOVTl,
a8vvaTOV xwpfjcrm yfjv TOU') cirro YEVECYEW') TOU K60[10V El civacrTaLEV. 104 (18 H). Mac.Magn. V. Turriano ha leido Ia obra entera de Macario. En su pole-
mica contra las centurias de Magdeburgo (Fior. 1572, p. 144 ss.) se refiere al libro V de
Hay que hacer nuevas consideraciones sobre Ia resurrecci6n de los muertos. ,yor
Macario: "Ai\ade tambien el ejemplo de los Evangelistas, quienes en ocasiones han dado
que iba a hacer esto Dios y a eliminar asi sin mas Ia sucesi6n, hasta ahora vigente, de
credito no a Ia propia verdad sino a las impresiones y opiniones del vulgo, como sostie-
los seres vivos, segun Ia ley que promulg6 desde el principio, por Ia que determin6
ne Magnes, antiquisimo escritor eclesiastico, en los libros II y V, que escribi(J contra el
que las especies sobrevivieran y que no se extinguieran? Lo que Dios decidi6 una sola
pagano Te6stenes"'" quien suscit6 err6neas objeciones respecto a las discordancias de los
vez y se ha venido observando desde siempre conviene que asi sea para siempre y
evangelistas y otros argumentos relativos a Ia Evangclios.". Cf. R. Goulet (2003) II 366-367.
que no reciba reproches del Demiurgo 200 ni que sea destruido como si procediese del
hombre y fuese obra mortal erigida por un mortal. Luego seria il6gico que Ia resu-
rrecci6n siguiese a Ia destrucci6n del todo, que resucitara al que hubiese muerto tres
METODIO DE OLIMPIA
dias antes, si acaso, de Ia resurrecci6n, y con el a Priamo y a Hector, que habian muer-
to mil ai\os antes, y a otros que murieron antes desde los origenes del hombre. El que 105 (84 H). Meth. Porph. pp. 345s. Bonwet.sch: T( w<j>EAT]OEV 6 vlbs- TOU
se ponga a considerar todo esto descubrira que lo de Ia resurrecci6n es una absoluta 8EOU crapKw8EL') ETTL yfjs- Kal yEVO[iEVO') av8pwrros-; Kal 8Lci Tl T<ji TOU amvpov
estupidez. Muchos, y muy a menudo, murieron, en efecto, en el mar, y sus cuerpos
fueron comidos por los peces, y muchos fueron pasto de las aves y las fieras terres- 211
'' Cf. I Ep.Cor. l'i.3H.
207
Cf. fr. 12 y nota
es el realmcnte el destinatario al que se dirige Maca rio. Cf. nucstra intro-
20
" ' Yni> ToD bT}jlLOupyi)aavToS": el Demiurgo de Ia tradici6n plat6nica en cuanto divinidad suhordinada a! lOH Error de Turriano.
Dios supremo. ducci6n p. 29 .

-l'iH- 1'i9-

---1..
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

rra8ELJJ KQL OUK aHl:J TLJJL TlllWPL<;l KQL Tl TCJ TOU GTaupou; Tiws h yap Ta Tijs civaaTciaEws KUl ou KaTa rrEpiooov E'aw8m Ta Tou XpwTou
TOU 8EOU ui6s, h XpwTl>s, EJJ TE KQL 1TEplwpLGil-EV4J xp<lV4J OlQGTOAalS' GWI-1-GTL A.6yw.
EKEXWPTJTO; Kal rrws, wv,
E'yE'vETo imo rrci8ous;
Y por esta apocatastasis -dicen algunos- se imaginan los cristianos Ia resurrecci6n;
iDe que nos sirvi6 que el Hijo de Dios se encarnase en Ia tierra y se hiciese homhre 1 pero andan muy errados, pues de las palabras de Cristo se desprende que Ia resu-
i.Y por que toler6 padecer en Ia cmz y no cualquier otro castigo1 i.Y que ventaja tiene Ia rrecci{m tendra Iugar una sola vez, no peri6dicamente.
cmz' iC6mo Cristo, el Hijo de Dios, se sirvi6 de un cuerpo durante un tiempo hreve y
determinado? iY c6mo, ajeno como es al dolor, se vio sometido al sufrimiento?
106 (83 H). Meth. Porph. p. 347 Bonwetsch: OlovTa( TLVES' wl Tiw 8E6v, rrpi1s
PACATO
Til Tijs olKEias 8w8E'aEws w'Tpov laci(ovTES mh6v, Ta auTa To'is <jlaut..ms ij ErrmvETE'a ij 109 (-). Pacatus, Contra Porphyrium 211 1: Matthaeus Dominum dixisse testatur,
t\JEKTEQ warrEp wv<lvl Kal ll-ETP4J XPWI-1-EVOV TQLS' TUlV civ8pwrrwv, ou quod Moyses scribit, Adam locutum fuisse hoc modo: "Hoc nunc os ex ossibus meis
avvvm]aaVTES' OLG ovaav EV OUTOLS' dyvmav, ihL rrciaa 8l]rrou8Ev KTLGLS' EVOET\S' et caro ex carne mea; propter hoc relinquet homo patrem et matrem", etc. Sed con-
EGTL TOU KGAAOUS' TOU 8EOU.
211
Algunos creen, y con dlo lo asimilan a su propia condici6n, que Dios considera digno Cf. A. von Harnack 0921) 266-2H4. El editor aleman afladi6 otros cinco fragmentos de Porfirio a par-
de alabanza o de rcproche lo mismo que los necios, como si empleara como canon y tir de una nota inserta ror Fr. Feuardent en el siglo XVI en su edickm deS. Irineo (reed. Hl39; Migne,
f'G 5, 1026-1027; Patres Apostolici, II, Tuhinga, 1913, ed. Funk-Dikkamp, pp. 377-40]). l'euardcnt
medida las opiniones de los hombres; y no se dan cuenta, por Ia ignorancia que hay en habia encontrado los elementos de esta nota en un manuscrito de Verdlm, hoy perdido, que conte-
ellos, de que de hecho Ia creaci6n en su conjunto es inferior a Ia helleza de Dios. nia una "cadena" (extractos de comentario.s, agrupados seglm el texto que explican) de los cuatro
Evangelios. Son "respuestas" a las ohjeciones contra Jo.s Evangdios. SegUn Peuardent provenian de
una amplia compilaci6n formada por cl ohispo Victor de Capua. Victor los citaba bajo d nomhrc de
S. Policarpo, obispo de Esmirna, martirizado a los H6 ailos, en 11'5, y como fragmentos deS. Policarpo
MIGUEL EL SIRIO aparecen editados en el Migne CPG cols. 1026-1027). llarnack, a su vez, intent{> demostrar, ayu-
d<'indose de otra "cadena" sobre el H(1Jtateuco, formada por Juan Di<'icono en el siglo IX (cf. Parisinus
107 (-).Michael Syriacus, Chronica 2"!: El fil6sofo Porfirio, ya que habia conocido n 9 838, s. X., fol. 136), que Victor de Capua habia extraido estos fr<:lgmentos de una ohra latina escri-
a Origenes, elabor6 con toda Ia frecuencia que pudo refutaciones de su doctrina. Lo ta contra Porfirio. Juan Diaconu no!'> da el nombre de Pacatus, que Harnack identifica con d alumno
acus(J de haber propagado Ia doctrina [cristiana] y de haherse amputado su miembro -en y amigo del poeta Ausonio, Latin us Drepanius Pacatus, proc6nsul en Africa en 390, comes rerum jJri-
lo que no obr6 con rectitud-. Y contaba de el que lleg6 a cierta aldea para convertir a vatarnm en de quien tcnetnos un panegirico a Teodo.sio, pronunciado ante el Senado de R01na
en 389. Pacatu.s, segUn Harnack, .seria posteriormente un fervientt: converso cristiano y escrihiria con-
los paganos al cristianismo y que estos le dijeron: "adora con nosotros a nuestros idolos tra Porfirio. Esta identificaci6n de Harnack ha contado con oponentes como W. Baehrens [Hl!rmes '56
y entonces te seguiremos todos". Una vez que los bubo escuchado, ellos, sin embargo, 0921) 443ss ]. ·
no se dejaron convencer por ei. Tambien decia de ei que [sostenia que] las almas pre- A continuaci6n ofrecemo.s, entre otros, parte de los testimonios al respecto de Feuardent (pp. 240-242):
- !!arum (sc. ej!L,tularum) porro quinque non as]>ernandajraumenta a me superioris !Juadragesimae
cedian a los cuerpos. Finalmente decia que ei no profesaba Ia Trinidad a Ia manera orto-
tempore Virduni in quadam vetustissimis characterihus ma11u descripta super IV evangelistas Catena
doxa. Estas son las acusaciones que dirigitJ contra Origenes. Por este motivo muchos lo inventa, ut a Victore episcupo Capuano ante MC an nus ibidem laudantur. hue loco inserere operae
cuentan entre los hcrejes. Eusebio, por el contrario, lo elogia muchisimo210 pretium visum .fit it. haec itaque ibidem leRuntur: 'Victor episcopus Capuae ex responsione
rum Sancti PoZvcarpi, Smyrnensis episcopi, Joannis ("De estas c::utas no he de
menospreciar cinco fragmentos encontrados durante Ia anterior cuarcsma en VerdUn en una cadena
sobre los cuatro evangelistas, copiada en 1nanuscrito de antiquisimos caracteres, de forma que son
NEMESIO alabados en el mismo Iugar por Victor, obispo de Capua hace 1100 aflos, pue.s en e.ste Iugar me pare-
ci6 que estaha intercalado algo que merecia la pcna. AIH mismo .se Icc lo siguiente; "Vfctor, obispo
108 (90b H). Nemes. 38, p. 112.3-6 Morani: Kal bLa TaVTTJV cirroKaTciaTamv, de Capua, a partir de Ia re.spuest<J de los capitulos de San Policarpo, obispo de Esmirna, disdpulo de
<jlaa( TLVES', TOlJS' Xpwnavous civciaTaaLv <jlavTci(Ea8m, rro/..u rr/..avTJ8EVTES'" ELS' .Juan Evangelista.")
Haec Victor Capuanu.s uir Graece et Lati1le doctus circa a.d. CJJLXXX ex Graeco 'Nesponsionurn
tulon1m beati quem nactus era! codice a se Lalinefacta recensuit et i1'1 supra nominata
109
Para e1 texto siriaco y Ia primcra traducci(m francesa cf. .J.B. Chabot (ed.), Chronique de Michelle Catena nzanuscrij1ta, quam penes me haheo et, quum per typoRraphos licehit, .">ludim:is commu1lica-
Patriarche Jacobite d"Antioche 17 766-1199!. f.."ditee pour Ia premiereji'L' el traduite en .franr:aL<, Paris, ho, citantur ("Estas co.sas Victor de Capua, hombre docto en latin y griego en torno al a flo del Seftor
IH99 (]lruselas, 1%3), vol. 1., §112. Para Ia traducci6n espanola nos hemos hasado en Ia traducci(m ale- de 4HO, a partir de las "Hespue.stas de San Policarpo" escritas en griego, que eJ habia conseguido, de.o;,-
mana de Norbert Nches> cf. N. Nehcs 099HJ 26H-273. Esta traducci6n matiza a su vez Ia traducci6n ingle- pues de escrihirlas eJ mismo en un c6dice en latin, las examin(, y las incluy(> en Ia cadena manus-
sa de .J.G. Cook, que propuso Ia atrihuci(m porfiriana del fragmento: d . .J.G. Cook 099HJ 113-122. crita. anteriormente mencionada, que yo tengo en mi poUer y que cuando me sea po.sihle por los
210
Puede verse tamhien d texto de Bar Hehreo que F. Altheim y R Stiehl 0961) atribuyeron al Contra tip6grafo!->, compartirC con los invcstigadorcs.")
Chrislianos de Porfirio . .J.G. Cook ](199HJ 113, n. 2] recogc Ia noticia de que d Profesor Michel Los fragmc:ntos VI-VII atrihuidos aS. Policarpo (col. 1027 Migne) y que Harnack utiliza tamhien dicen
Tardieu (a Ia saz6n micmhro del College de France) habia demostrado en un trabajo inCdito que el rarcialmente as!:
fragmento de Har Hehreo estaha ya recogid<J en Miguel cl Sirio, ror lo que pa!-ia a tener un valor muy Formauit igitur lJominus JJeus hominem de limo terrae (Cif!. 2. 7J: Victor. episcopus Capuae, in lihro
secundario. La traducciOn es a partir de Ia versi6n inglesa de Cook [( 199H) 11 '51: "Porfirio lo odiaba 'J<esponsorum ·, capitulu mResimo primo, secundum Hehraeam translation(:'m. Refer! scnptura divina
lsc. a Origenes) muchisimo y decia que cuando Cste fue a adoctrinar a los paganos en una aldea, ellos quod bumanum corpus, etc. ("Form(\ pue.s, el Seflor Dios al hombre de harro de Ia tierra ( Ge. 2.7)'':
le dijeron: 'adora con nosotros y entonces todos te seguiremos y nos hautizaremos'. Y cuando hizo Victor, obispo de Capua, en su vigesimo primer capitulo de las "He.spuestas··, seg(m Ia versiOn hcbrca.
la atloraci6n, ellos, los paganos, se rieron de eJ y no crcyeron. ,. L1 Sagrada Escritura rcfierc que el cuerpo humano, etc.")

-160-

...
·-- _, _____________
- 1(>1 -
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

cordant Domini verba cum Moysi sermonibus; quia Adam praehens officium inspira- Con razon los evangelistas 'se sirvcn de diversos comienzos', aunque sc demues-
tione divina prophetavit, ipse a Moyse hoc dixisse refertur; Deus vero, qui per inspi- tra que una sola c identica es su intencion de evangelizar: Mateo, al escribir para los
rationem divinam in corde Adam ista verba formavit, ipse a Domino recte locutus fuis- hebreos, dispuso el orden de Ia genealogia de Cristo para mostrar que Cristo descen-
se refertur; nam et Adam hanc prophetiam protulit, et pater, qui earn inspiravit, recte dia de Ia progenie, de Ia que todos los profetas hahian profetizado que naceria; pero
dicitur protulisse. Juan, pensando en los de Efeso, que ignorahan Ia ley como si fueran gentiles, da
comienzo a su evangelio por nuestra redencion, por cuyo motivo se manifiesta clara-
Mateo atestigua que el Sefior dijo -y lo escrihi6 Moises- que Adan habl6 del
siguiente modo: "Esto es hueso de mis huesos y carne de mi carne; por esto dejara el mente que Dios quiso que por nuestra salvacion su Hijo se encarnara; Lucas, en cam-
hombre a su padre y a su madre", etc. Mas las palabras del Senor concuerdan con las bio, comienza con el sacerdocio de Zacarias, con el fin de poner de manifiesto a los
de Moises, puesto que el propio Adan, como muestra de ohediencia, profetizo por gentiles Ia divinidad de Cristo por medio del milagro del nacimiento de su Hijo y Ia
inspiraci6n divina y segun Moises se dice que dijo esto, pero a Dios, quien por ins- mision de tan gran predicador; por ello tamhien Marcos recuerda el antigun misterio
piraci6n divina conformo estas palabras en el corazon de Adan, con raz6n se le asig- profetico, Ia preparacion para el advenimiento de Cristo, para probar Ia antigiiedad y
nan estas palabras, pues efectivamente Adan profirio esta profecia y tambien con no Ia novedad de Ia predicacion de Cristo. La intencion de los evangelistas fue ser-
raz6n se dice que el Padre, que Ia inspir6, Ia profiri6. virse de los proemios segun cada uno juzgaha conveniente dirigirse a sus oyentes;
nada, pues, esta "en contradicci6n", pues se puede alcanzar Ia misma meta 'con diver-
212
11 : Per huiusmodi potum significat passionem, et Jacohum quidem novimus sos escritos'.
martyrio consummandum, fratrem vera eius Joannem transiturum absque martyrio,
IV214 : Praecepit non amicos, sed infirmo.s quosque vocandos ad prandium; quod.si
quamvis et afflictiones plurimas et exilia tolerarit, sed praeparatam martyrio mentem
Christus martyrem iudicavit; nam apostolus Paulus "quotidie", inquit "morior", dum claudus aut quilihet eorum sit amicus, sine dubio talis pro amicitia minime est rogan-
impossibile sit quotidie mori hominem ea morte, qua semel vita haec finitur; sed quo- dus, unde ipsa videntur se impugnare mandata; nam si non amici, sed claudi et caeci
niam pro evangelio ad mortem iugiter erat praeparatus, se mori quotidie sub ea sig- sunt invitandi ipsosque quoque amicos esse contingat, nequaquam rogare debemus.
nificatione testatus est. legitur in dolio ferventis olei pro nomine Christi beatus Sed amicos, arbitror, intellegi hoc loco debemus illos, quos mundi huius terrena con-
Joannes fuisse demersus. sideratione diligimus, non pro divinae contemplationis intuitu. hi sunt igitur amici reli-
quendi. denique ideo debilium exempla proposuit, quos pro nullius possumus appe-
De esa forma por medio de Ia bebida indica Ia pasi6n, y ciertamente sabemos que tere necessitate negotii nisi tantum pro fructu retributionis aeternae.
Santiago ha de sufrir el martirio, pero que su hermano Juan morira sin martirio, aun-
que se enfrente a numerosas aflicciones y exilios, pero Cristo lo consider6 martir pues Mando que se convocara al banquete no a los amigos, sino a los mas debiles, pero
tenia su mente preparada para el martirio. En efecto, el ap6stol Pablo dice: "cada dia si un cojo o cualquiera de ellos es amigo, sin duda de ninguna manera tal persona ha
muero", cuando resulta imposible al hombre morir cada dia con esa muerte, con Ia de ser invitada por Ia amistad, por lo que parece que contradice los propios manda-
que solo una vez esta vida se acaha; pero ya que estaha preparado continuamente a tos, pues si no han de ser invitados los amigos, sino los cojos y los ciegos, y sucede
afrontar Ia muerte por el evangelio, en este sentido afirm6 que el moria cada dia. Se que estos son tambien amigos, de ningun modo debemos llamarlos. Mas dehemos,
dice que San Juan fue sumergido en una tinaja de aceite hirviendo por defender el creo, entender como amigos en este pasaje a aquellos, a quienes apreciamos con Ia
nombre de Cristo. terrena consideraci6n de este mundo, no con Ia mirada de Ia divina contemplaci6n.
Estos son, pues, los amigos que han de permanecer. Finalmente, por eso propuso
213
ID : Rationabiliter evangelistae "principiis diversis utuntur", quamvis una eademque ejemplos de personas debiles, a las que no podemos buscar por interes alguno a no
evangelizandi eorum probatur intentio: Matthaeus ut Hebraeis scribens genealogiae ser solo por el goce de Ia recompensa eterna.
Christi ordinem texuit, ut ostenderet ab ea Christum descendiese progenie, de qua eum
vm: Quomodo opus salutis humanae adimplesse commemorat, cum necdum cru-
nasciturum universi prophetae cecinerant; Joannes autem ad Ephesum constitutus, qui
legem tamquam ex gentibus ignorabant, a causa nostrae redemptionis evangelii sumpsit cis vexillum conscenderat? Sed definitione voluntatis, de qua cuncta venerandae pas-
exordium, quae causa ex eo apparet, quod filium suum Deus pro nostra salute voluit sionis insignia adire decreverat, iure se opus perfecisse significat, etc.
incarnari; Lucas vera a Zachariae sacerdotio incipit, ut eius filii miraculo nativitatis et tanti cC6mo conmemora que habia cumplido Ia tarea de Ia salvacion de los hombres,
praedicatoris officio divinitatem Christi gentibus declararet; unde et Marcus antiqua pro- cuando todavia no habia ascendido a! emblema de Ia cruz? Mas con Ia determinaci6n
phetici mysterii, competentia adventui Christi, declarat, ut non nova sed antiquitus pro- de su voluntad, con Ia que habia decidido afrontar las sefiales de Ia veneranda pasi6n,
lata eius praedicatio probaretur et per hoc. evangelistis curae fuit eo uti prooemio, quod con razon afirma que el llevo a termino su obra, etc.
unusquisque iudicabat auditorihus expedire; nihil ergo "contrarium" reperitur, ubi licet
"diversis scriptis" ad eandem tamen patriam pervenitur. Ad Ge. 2. 21 ("Et formavit Dominus Deus costam, quam acceperat ab Adam in
mulierem"): Pacatus, Contra Purporium (Porphyrium) liher primus: Ecce mox quoque
[sic] formata est, muliere appellatur.
212
Cf. Ev.Matt. 20.23
213 211
Sohre el cotnienzo del Evangelio seg:Un Marcos. Los Evangelio.s tienen diversos comienzos y supucs- Ev.Luc. 14.12
tamente .se contradicen.
m E1•.Jo. 17.4.

-162- -163-

- - - - - - • ttl"
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS FRAGMENTOS

(Y clio forma nuestro Senor a una costilla, que recihi(J de Adan, como mujer"): de Josias, fue nombrado en el destierro a Babilonia, y tras el destierro de Babilonia
Pacato, 'Contra Porfirio', lihro 1: He aqui que despues que fue formada, recibi6 el es citado otro Jeconias, que fue hijo de joaquin o hijo de Jeconias, que tenia el nom-
nombre de mujer. bre de su padre Josias. Esta genealogia Ia disponemos asi tomandola de Pacato, admi-
tida por el a partir del libro de los Reyes y Paralipomenon216 •
Ad Ge. 24. 16 ("Virgo fuit, masculum autem non cognoverat earn"): Pagatus
(Pacatus), Contra Porphyrium, liher 1: Abundabat dixisse: "Virgo autem fuit"; sed quia
frequentius etiam virgines dictae sunt mulieres, adiecit: "Masculus autem non noverat
illam". Et post aliqua: In Numeris "Omnem mulierem quae non novit concubitum mas- SEVERIANO DE GABALA
culi". Ecce Romana eloquentia haec nomina praeposteravit, ut apud Virgilium de 110 (42 H). Sever. Cosm. VI 4 (vol. 56, col. 487 Migne): AEyou<JL rroHol, Kal
Pasiphae: "Virgo infelix, quae te dementia cepit?". Et post aliqua: Et Ulpianus Libro ad j.lclALCJTQ oi Ttji 8EOCTTUYEL nop<jlupi(jl clKOUAou8r)aaVTES' Ttji KOTO XpLCJTLavwv auyypcitj>al'Tl
Edictum sexto: "Qui pro aliis ne postulent", titulo sexto sic refert: "lnvenimus apud Kal Tou 8Eiou 86yj.iaTos rro.\.\ous cirroaTr)aavn· AEyouaL Toivuv· tlta Ti b 8Eils cimnopE uaE
veteres mulieres (mulieris) appellatione etiam virginis (virgines) contineri". Tl)v yvw<JLv Tou Ka.\ou Kal rrovT]pou; "EaTuJ, TC> rrovT]pov cirrT]yopEUCJE · 8ta Ti Kal TO Ka.\ov;
Etrrwv ycip· 'Arro Tou Tou E18Evm m.\ov ml rrovT]p()JJ j.il) <jlciyTJTE, KLuAuEL, <JlTJaiv,
("Fue virgen, pues no hahia conocido var6n") Pacato, 'Contra Porfirio', lihro 1:
mhov Tou El8Evm Til KaKc'Jv· 8ta Ti Kal Til ciya8civ; 'Ad 1) mKia m8' E'auTTjs TExvci(nm,
Resultaba redundante que dijera: "Fue virgen''; pero ya que con frecuencia las muje-
Kal Tas m8' EauTTjs 8i8waw.
res son tamhien llamadas virgenes, anade: "Pues no habia conocido var6n." Y despues
esto otro: Comentario a Numeros "Cualquier mujer que no ha conocido conct:Jbito de Dicen muchos, y sobre todo los ac6litos del odioso para los dioses Porfirio, que escri-
var6n." He aqui que Ia elocuencia romana altern6 estos terminos, de suerte que en bi6 contra los cristianos, y que ha apartado a muchos de Ia doctrina divina, dicen cierta-
Virgilio se dice de Pasifae: "Virgen infeliz, i.que demencia te tom{)?" Y despues en mente: "i.Por que Dios impidi6 el conocimiento el bien y del mal? Sea que impidiese el
otros casos, y Ulpiano en el libro sexto a! Edicto: "Quienes no demanden a favor de del mal, mas i.por que el del bien? Pues al decir "no comais del arbol del conocimiento
otros" se refiere as! en el titulo sexto: "Encontramos que entre los antiguos las muje- del bien y del mal" 217 impide conocer el mal, mas i.por que tambien el bien? (La maldad
res reciben tambien el nombre de virgenes". siempre utiliza artificios en su defensa y da ocasi(m por si misma para su cumplimiento).
Ad Matt. 1. 11: "Josias genuit Jechoniam et fratres eius", et reliqua, usque
"Salathiel": <Victor, episcopus Capuae:>
TEODORETO
Pagatus (Pacatus) auctor dixit: Sanctus Matthaeus patrem huius Joachim Jechoniam
appellavit, propterea quasi [sic] Jechoniam C]echoniae) regno ipse successit et loco et 111 (38 H). Thdt.Affect. VII 36: ToUTOLS' EVTUXWV 6 nop<jlupLOS' ·j.lclAa yap
semini. legis fuit, ut etiam eius nomine censeretur, per quem restitutum et resuscita- mhol:s E'v8LETpLtjJE, Tijv Ka8' l)j.iwv TupEuwv ypa<jlr)v-, ml ci.\Ac'nptov Kal auTcJS
tum defuncti noscitur semen, sicut Sed (Seth), Adae filius, pro Abel. cirro<jlaivEL Til 8uELV, ... TO 8E'la A<\yw Kal E'viuw Tijv 8tcivOLav TOLS'
EVTE8ELKws Tciis olKEiOLs.
El post aliquanta: Jechoniam patruum et Jechoniam fratris filium nominavit: Victor,
episcopus Capuae. Quum evangelista XLII asserat esse generationes, inveniuntur a ll(J Por Sll interes para d amhiente de la epoca ofreccmos dos textos citaclo!-i por Harnack. Agustin
numero, annumerato ipso D. N. Jesu Christo, XLI. absit autem ut evangelistam pute- escribe a Paulino lo siguienle ( ep. 31.H): Aducrsus pa,qarws te scrihere didici ex fratrihus. si quid de
mus errasse, sed arbitror jechoniam, filium Josiae, in transmigrationem Babylonis fuis- tuo pectore meremur, indtfJUrente1· mitte, ut legarnus; nam pectus tuum tale domini oraculum e. .;/, ul
ex eo nobis tantum placita et adversus loquacissimas quaestiones explicatissitna datum iri re.\jJonsa
se nominatum, et post transmigrationem Babylonis alterum Jechoniam nominatum,
praesumam. lihros heatissimi papae Amhro.•iii credo habere sanctitatem tuam; cos autem multum des-
qui fuit filius Joachim sive Jechoniae filium, Josiae patris sui nomen habens. quam idero, quos adt'ersus nonnttllos imperitissimos ct supcrhis...,·fmos. qui de 1'/atonis /ihris Dominum pro-
genealogiam ex Peccato (Pacato) mutuantes ita designavimus, probatam ah ipso ex fecisse nmtendunl. dili,twntissime et copiossime scripsil ("He sabido por los hermano:-; que tl1
Regum et Paralipomenon libro. c:scribiendo contra los paganos. Si algo merezco de lu coraz<'m, enviamelo sin escrl1pulo para que lo
lea, pues tu coraz6n es de tal manera orjculo del Senor que puedo esperar de Cl respucstas soscga-
"Josias engendr6 a Jeconias y a sus hermanos", etc., basta "Salathiel" <Victor, das y definitivas sohre dertas cuestiones que aircan los charlatanes. Creo que tu santidad ticnc
lihros del hicnaventurado Papa An1hrosio. que yo ando buscando pues los escrihi6 con gran crudi-
obispo de Capua:>
ckm y esmcro contra algunos individuos ahsolutamcnte indoctos y soberhios, quienes rrctcnden que
el Sehor sc aprovech<'l de los libros de Plat6n. '')
Pacato el autor dice: San Mateo llam6 a! padre de este joaquin jeconias, pues en
Paulino de Nola (Carmen XXXII, Op. II p. 329s. Hartell:
cierta forma el sucedi(J a Jeconias en el reino, en su puesto y en el linaje. Fue de ley Sunt el sectan/es incerti do{{ma Platonis,
que tambien se incluyera con el nomhre de este, por quien se sabe que el linaje del Quos quaesita diu auimae substantia turhat,
fallecido fue restituido y renovado, como Seth, hijo de Adan, en Iugar de Abel. Tractantes semper nee dc:_finire valentes.
Unde Platonis amant de anima descrihen• lihnnn,
Y despues algo mas: llam6 Jeconias a! tio paterno y Jeconias a! hijo del hermann. Qui praeter litulum nil certi confine! intus
("Hay algunos seguidores del dogma del incicrto Platbn, a quicnes inquieta hace tiempo Ia tan investi-
Victor, obispo de Capua. Cuando el evangelista dice que hubo 42 generaciones gada y debatida esencia del aln1a, mas son incapaces alcanzar nunca una definici6n, por lo que gus-
encontramos que, sin contar Ia del propio Cristo Nuestro Senor, son 41. Mas de nin- tan copiar el libro sobre el alma de P1at6n, d titulo no contiene nada seguro en su interior.")
guna manera pensamos que el evangelista se equivoe<\ sino creo que Jeconias, hijo 217
Ge. 2.16-17

-164- - 16')-


PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

Porfirio, que habia Jeido a estos (sc. los profetas) con gran cuidado -les dedic6,
en efecto, mucho tiempo mientras maduraba su obra contra nosotros-, demuestra que
el sacrificar es ajeno a Ia verdadera piedad, ... ha hurtado los oraculos divinos y ha
introducido su contenido en sus propios escritos

TEOFILACTO indice de Nombres Propios


112 (86H). Theophylact.Enarr. info. (vol 123, col 1141 Migne):"OaTE 8La1TEiTTWKE
Tou "EA>..T]vos- Tiop<f>up[ou To a6<j>LaiJ.a.'EKE1vos- yap d.vaTpElTEtv nEtpwiJ.Evos- To Euayy€:\wv,
Tmmhms- 8tmp€awLv. Et yap A6yos-, <J>TJa[v, 6 Yios- Tou 8EOu, npo<J>optK6s
E<JTLV Tj EV8Ld8ETOS'" QAAcl IJ.iJV OUTE TOUTO, OUTE EKELVO" OUK apa ou&: A6yos- E<JTLV. ABACUC ANTICRISTO
F. 30 ( 43 I-U. F. 30 (43 H.).
De modo que ha caido el sofisma del helena Porfirio: aquel, en efecto, cuando
intentaba rebatir el evangelio, empleaba las siguiente distinciones: "si el Hijo de Dios ABEL ANTIOCO EPIFANES
es un Logos, entonces es 'proferido' o 'interior'; pero noes ni Jo uno ni lo otro; luego F. 109 (-). T. XXVIc; F. 21 (47 H.);
noes ni siquiera un L6gos." 21 " 30 (43 H.).
ABIBALO
F. 16 (41 H.). APEDNO
F. 30 (43 H.).
ADAN
F. 48 (82 H.); 109 (-). APOUNAR
T. XIII, XVII, XIX, XXIIa;
ADRIANO
F. 30 (43 H.); 37 (44 H.).
F. 98 (75 H.).
APOUNAR DE LAODICEA
ALFJANDRO DE AFRODISIADE T. XIII, XVII; F. 30 (43 H.).
T. XVIII.
APOLOFANES
ALFJANDRO MAGNO F. 24 (39 H.).
F. 30 (43 H.).
APOLONIO DE TIANA
AMEUO T. VI; F. 26 (4 H.); 65 (63 H.);
T. III. 91 (60 H.).

AMONIO APULEYO
F. 24 (39 H.). F. 26 (4 H.).

AQUILES
ANA
F. 10 (-).
F. 14 (12 H.).
AREIOS DE HERACLEOPOUS
ANANiAS F. 18 (-).
F. 78 (25 H.).
ARISTOTELES
ANDRONICO T. XVIII.
F. 30 (43 H.).
ARRIO
ANOBRET T. IX.
lJH Sohre el trasfondo de Ev.Jo. 1.1 ss. se desarrollc1 esta argumentaci6n de cJ.d.cter estoico y sobre el con- F.18(-).
cepto estoico de Logos, que puecle ser TTpo<f>optKOS" o E'v5tri8ETOS".

- 166- -167-

---
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS lNDICE DE NOMBRES PROPIOS

ARTAXIAS CLAUDIO DIBLAIN GAMALIEL


F. 30 (43 H.J. T. I; F. 30 <43 H.J. F. 31 (45 H.). F. 81 (28 H.l.

ASAF CLAUDIO TEON DIOCLECIANO GOMER


F. 25 (10 H.) F. 30 (43 H.). T. III, VIII. F. 31 (45 H.).

ASCLEPIO CLEOPATRA DIODORO GREGORIO TAUMATURGO


T. VI; F. 17 (80 H.). F. 30 (43 H.l. T. XIV; 30 (43 H.J; 56 (53 H). T. IV.

ASTIAGES CONSTANTINO AUGUSTO DOMICIANO HARPAGO


F. 72 (69 H.). T. XXIV. T. VI; F. 65 (63 H.l. F. 72 (69 H.).

ATENEA CRISTO EPEEIS HECTOR


F. 99 (76 H J. T. VI, XII, XVII, XVIII, XXI, F. 18 (-). F. 10 (-); 97 (HH H.J;
XXVIa; F. 3 (92 H.); 4 (81 H. J; 102 (94 H.l.
AURELIANO 6 (91 H.); 10 (-); 30 (43 H.); ERINlAS
T. III. 38 04 H.); 41 (20 H.); F. 72 (69 H J. HERCULES
44 (37 H.); 48 (82 H.); T. VI.
BALTASAR 54 (50 H.); 58 (57 H.); ESDRAS
F. 30 (43 H.J. 64 (71 H.); 65 (63 H.); F. 67 (68 H.). HERODES
67 (68 H.); 68 C49a H.); F. 14 (12 H.); 62 (64 H.J;
BARRABAS 69 (58 H.); 70 (55a H.); EULAIO 79 (26 H.).
T. XVIII. 71 (61 H.J; 76 (23 H.); F. 30 (43 H.).
77 (24 H.), 81 (28 H.); HIEROCLES
BEL 88 (35 H.); 91 (60 H); EUNOMIO T. VI.
F. 30 (43 H.). 93 (90a H.); 96 (87 H.); F. 49 C49b H.).
97 (88 H.); 105 (84 H.); HOMERO
BELEN EUSEBIO F. 97 (88 H.); 102 (94 H.).
108 (90h H.); 109 (-).
F. 14 (12 H.) T. VI, VIII, XVII, XIX, XX;
F. 23 (8H.); 30 (43 H.J; IEOUD
CRONO
BERENICE 37 (44 H.); 107 (-). F.1H(-).
F. 13 (-); 18 (-).
F. 54 (50 H.)
EUSTAQUIO INACO
DAMIS
T. XVII. F. 22 (40 H.).
CALINICO T. VI.
F. 30 (43 H.).
FILON DE BIBLOS
DANIEL IRENEO
F. 16 (41 H.); 1H (-).
CEFAS T. XVII. F. 23 (8 H.).
F. 42 (21c H.J. F. 29 OJ H.); 30 (43 H.). FILOSABACIO
ISAiAS
F. 14 (12 H.J.
CELSO DARio F. 25 (10 H.); 33 C9b H.).
T. VI, XVI, XVII; F. 30 (43 H.J. FILOSTORGIO
F. 14 (12 H.J; 45 (2 H.J. JECONIAS
T. VIII, XIII, XIX. F. 109 (-).
DEMIURGO
CHOUSARTHIS F. 67 (6H H.); 87 (34 H.); FILOSTRATO
F. 18 (-). JEROMBALO
102 (94 H.J. T. VI. F. 16 (41 H.)
CIRO DIANA GALlE NO
F. 30 (43 H.) JOAQuiN
F. 30 (43 H.J. T. I.
F. 109 (- J.

- }()')-

·-- ----- -
iNmcE DE NoMBREs PRoPios
PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

MALAQUiAs NERON PILATOS


JONAs
F. 8 (46 H.). F. 33 (9b H.). T. VI. F. 62 (64 H.).

MAOZIM NESTORIO PLATON


JOSEFO
F. 30 (43 H.). T. XXIV. T. XXI; F. 24 (39 H.).
F. 30 (43 H.).

MARCO POMPILIO LENAS NICOMACO PLOTINO


JOSiAs
F. 30 (43 H.). F. 24 (39 H.). T. I, II, III, XXI.
F. 29 (11 H.l; 109 (-).
MARiA (VIRGEN) NUMENIO POLIBIO
JUAN F. 62 (64 H.), 100 (77 H.). F. 24 (39 H.). F. 30 (43 H.l.
T. XII; F. 60 (15 H.l;
61 (16 H.); 109 (-).
MARiA MAGDALENA ORIGENES POMPEYO TROGO
F. 62 (64 H.). T. XVII, XXV, XXIX; F. 30 (43 H.).
JUAN EL BAUTISTA
F. 93 (90a H.) F. 24 (39 H.); 30 (43 H.l;
MATATiAs 46 (21b H.l; 107 (-). PORFIRIO
F. 30 (43 H.). T. I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII,
JUDAS IX, X, XI, XII, XIII, XIV, XV,
F. 13 (17 H.l. PABLO
MATEO XVII, XVIII, XIX, XX, XXI,
T. VI, XII, XVIII;
F. 25 (10 H.); 29 (11 H.); F. 28 (21d H.); 39 (21a H.); XXIIb, XXIII, XXIV, XXV,
JUDAS MACABEO 60 (15 H.);
41 (20 H.l; XXVa, XXVIb, XXVIc, XXVII,
F. 30 ( 43 H.). 62 (64 H.l; 68 (49a H.);
42 (21c H.); 43 (22 H.); XXVIII, XXIX. F. 4 (81 H.);
72 (69 H.); 89 03 H.); 7 (85 H.); 8 (46 H.); 9 (-); 10 (-);
44 (37 H.); 46 (21b H.);
J(JPITER 99 (76 H.); 109 (-).
79 (26 H.); 80 (27 H.); 11 (-); 14 12 H.); 18 (-);
T. VI; F. 30 (43 H.).
81 (28 H.); 83 (30 H.); 22 (40 H.); 23 (8 H.); 25 (10
MAxiMO EGEOTE H.); 26 (4 H.); 27 (97 H.l;
87 (34 H.); 88 (35 H.);
]USTINO T. VI.
90 (36 H.); 96 (87 H.); 28 (21d H.l; 29 (11 H.);
F. 30 C43 H.).
101 (78 H.); 103 (74 H.); 109 ( -). 30 (43 H.); 32 (5 H.); 33 (9h
METODIO H.l; 34 (6 H.); 37 (44 H.);
KNEPH T. VII, XVII, XIX; PACATO 39 (21a H.); 41(20 H.);
F. 18 (-). F. 30 ( 43 H.). F. 109 (-). 42 (21c H.); 45 (2 H.);
46 (21h H.); 47 (25b H.);
LAzARO MINERVA
48 (82 H.); 49 (49b H.);
PANFILO
F. 3 (92 H.l. F. 99 (76 H.).
F. 23 (8 H.). 50 (70 H.); 51 (55b H.);
52 (9b H.); 53 07 H.);
LENEO MODERATO
PASIFAE 56 53 H.); 103 (74 H.);
F. 30 ( 43 H.). F. 24 (39 H.).
F. 109 (-). 104 (18 H.); 107 (-); 109 (-);
MOD IN 110 (42 H.); 111 (38 H.l;
LICINIO
F. 30 ( 43 H.). PAULA 112 (86 H.).
T. VIII.
T. XVII.
MOISES POSIDONIO
LIVIO
T. XII; F. 2 (66 H.); 13 (-); PEDRO F. 30 (43 H.l.
F. 30 (43 H.).
16 (41 H.l; 22 (40 H.); 24 (8 T. VI; F. 28 (21d H.l;
LONGINO H.); 26 (4 H.); 48 (82 H.); 67 39 (21a H.); 40 (19 H.l; PRiAMO
T. III; F. 24 (39 H). (68 H.); 82 (29 H.); 83 (30 H.); 42 (21c H.); 43 (22 H.); F. 102 (94 H.l.
99 <76 H.l; 101 (78 H.); 109 (-) 46 (31b H.); 47 (25b H.);
LUCAS 76 (23 H.); 77 (24 H.); PTOLOMEO
F. 14 (12 H.); 42 (21c H.); NABUCODONOSOR 78 (25 H.); 79 (26 H.); F. 30 (43 H.l.
60 (15 H.); 72 (69 H.); 109 (-). F. 30 (43 H.). 90 (36 H.l; 92 (89 H.).

-170- - ]7] -

··--------- ..
...

PORFIRIO DE TIRO CONTRA LOS CRISTIANOS

QUEREMON EL ESTOICO TEODOCION


F. 24 (39 H.). F. 30 (43 H.) .

SAFIRA . TEODOSIO II
F. 7R (25 H.). T. XXIV.

SALATHIEL
F. 109 (-).
TEOSTENES
F. 104 (lR H.J. indice General
SALOMON TEREO
F. 7 (R5 H.J. F. 72 (69 H.J.

SAN AGUSTiN THEUTH


INTRODUCCION 5
F. 3 (92 H) F. 1R (-).
I. PORFIRIO: EL HOMBRE Y SUS ESCRITOS .... 'i
THOURO Vida de Por.firio. ................................................................................. . 'i
SANCUNIATON DE BERITO
F. 18 (-). Los escritos de Por.flrio.................... ................... .............. . 10
F. 16 (41 H.); 1R (-).
Por.firio y la ''jJol!fcmia "plat6nica ................................................................... . 22
TIESTES La religion de Porjlrio y el "Contra Cristianos" .. .......................................... . 24
SATANAs
F. 72 (69 H.). II. EL CONTRA CHRIST1ANOS DE PORFIRIO: COMPOSICION, PERVIVENCIA
T. XVIII; F. 76 (23 H.).
Y RECONSTRUCCION. ESTADO DE LA CUESTION ....................................... . 27
TIMOTEO El "Contra Christianos" basta la edici6n de Harnack ........ ........................... . 27
SELEUCO
F. RO (27 H.). La edici6n de Harnack 30
F. 30 (43 H.).
El "Contra Christianos" despw!s de la edici6n de Harnack ...... ..................... . 31
TURRIANO a) Dataci6n de la obra .......... ........................................ . 32
SEMIRAMIS
F. 103 (74 H.); 104 OR H.) b) Criticas ala edici6n de Harnack ............................... ....................... . 36
F. 16 (41 H.); 22 (40 H.).
c) Los nuevosfragmentos ....................................................................... . 41
SETH VALENTINIANO (EMPERADOR)
Ill.EL CONTRA CHRTST1ANOS: ARGUMENTOS Y Lf:XICO. 4'i
F. 109 (-). T. XXIV.
Antiguo y Nuevo Testamento: tergiversaciones yfals!flcaciones ................. . 47
viCTOR (OBISPO DECAPUA)
Fuentes err6neas, inexactitudes hist6ricas y contradicciones de los auto res
SIMEON
F. 109 (-). del NT........................................... ..................................................... . 4R
F. 14 (12 H.).
El uso inapropiado de la alegoria ....... ............................................................ . so
SOURMOUBELOS La divinidad de Cristo. Politeismo y monoteismo .... ........................................ . 'i2
VIRGILIO
F. 18 (-). F. 109 (-).
El misterio cristiano: Bautismo, Eucaristia, Resurreci6n ............................. . 54
Ruptura con Ia tradici6n y falta de integraci6n civic a de los cristianos ..... . 'i6
SUSANA La Iglesia: jeraquia de losfieles y de las castas sacerdotales. Lugares de culto .. 57
YEVO
F. . (43 H.). F. 16 <41 H.) IV. NUESTRA EDICION ......... ······························ .................................. . 59

SUTORIO V. BIBLIOGRAFIA .. 63
ZACARiAS V.I. FUENTES ANTIGUAS 63
F. 30 ( 43 H.).
F. 109 (-). V.2. BIBLIOGRAFIA GENERAL ........... . 66
TAAUTOS
F. 1R (-). TESTIMONIOS ... ............................ . 77

FRAGMENTOS .......... .......................... . 91

iNDICE DE NOMBRES 167

iNDICE GENERAL ....... . 173


- 1"72- - 173-

·---·

You might also like