Dr Artur Lipiński,

Adiunkt
Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa UAM w Poznaniu
Ul. Umultowska 89 A,
61-614 Poznań
e-mail: artlip@amu.edu.pl

adres domowy:
Grunwaldzka 12c/10
85-236 Bydgoszcz
tel. 663113230

Legitymizacja władzy w perspektywie dyskursywnej. Ujęcie Theo van Leeuwena

Słowa-klucze: legitymizacja, dyskurs, konstruktywizm, sfera publiczna

ABSTRACT

Charakterystyczne dla wszystkich bardziej skomplikowanych porządków

społecznych relacje władzy i dominacji domagają się wyjaśnień posługu-
jących się kategorią legitymizacji. Dominujący korzystają z publicznych
dyskursów normatywnych, by uzasadnić swoją pozycję, a zdominowani
uznają takie uzasadnienia za wystarczająco przekonujące, by owej relacji
nie podważać. Celem artykułu jest analiza propozycji badania legitymi-
zacji władzy rozwijanych na obszarze współczesnych badań nad dyskur-
sem. W centrum zainteresowania znajdzie się siatka analityczna zapro-
ponowana przez Theo van Leeuwena obejmująca cztery strategie legity-
mizacyjne: odniesienie do autorytetu, ocenę moralną, racjonalizację oraz
mythopoesis. Materiałem empirycznym dobranym celowo dla egzempli-
fikacji wybranych strategii legitymizacyjnych będą wypowiedzi polskich
polityków podczas debaty parlamentarnej z 9 marca 2006 r. nad projek-
tami ustaw dotyczących pracy i współpracy z organami bezpieczeństwa
PRL przygotowanych przez Prawo i Sprawiedliwość, Platformę Obywa-
telską oraz Ligę Polskich Rodzin.

! 1!
 Uzasadnienia, wyjaśnienia oraz usprawiedliwienia stanowią istotną część praktyk ko-
munikacyjnych w życiu społecznym. Jak pisze Ch. Tilly, argumenty konstruowane przez
podmioty społeczne niekoniecznie wynikają z ludzkiego dążenia do prawdy, czy spójności.
Przywoływane są one często na rzecz celów sprzecznych, płytkich, nieuczciwych, czy zbyt
daleko idących. Kluczową kwestią jest raczej negocjowanie, potwierdzanie, a niekiedy na-
prawianie wspólnej rzeczywistości społecznej w sytuacji zakłóceń, naruszeń norm, czy też
konfliktów 1 . Z politologicznego punktu widzenia kwestię znaczenia uzasadnień, czy też
usprawiedliwień można ujmować w dwóch wymiarach. Po pierwsze, nowoczesne systemy
polityczne działają w oparciu o racjonalną administrację zobowiązaną do uzasadniania swoich
decyzji oraz powszechne wybory, podczas których partie argumentują na rzecz partykular-
nych wizji rzeczywistości, czy definicji kwestii problemowych2. Sfera publiczna nasycona
jest argumentami legitymizacyjnymi nie tylko zresztą przy okazji kampanii wyborczych,
stanowią one bowiem immanentną część wypowiedzi politycznych3. Po drugie, charaktery-
styczne dla wszystkich bardziej skomplikowanych porządków społecznych relacje władzy i
dominacji domagają się wyjaśnień posługujących się kategorią legitymizacji. Utrzymywanie
asymetrycznych stosunków może oczywiście opierać się na systemie zachęt materialnych,
apatii, czy też represji4, jednak w dłuższej perspektywie istotną rolę odgrywa gotowość pod-
porządkowanych do zaakceptowania formuły legitymizacyjnej odpowiadającej na pytanie
„dlaczego dominujący powinni mieć władzę nad zdominowanymi?”5.W tym sensie legity-
macja jako stan akceptacji stosunku władzy byłaby rodzajem zinstytucjonalizowanej perswa-
zji. Opisuje ona relację, w których dominujący korzystają z publicznych dyskursów norma-
tywnych, by uzasadnić swoją pozycję, a zdominowani uznają takie uzasadnienia za wystar-
czająco przekonujące, by owej relacji nie podważać.
W takiej perspektywie szczególnego znaczenia nabiera rola dyskursu jako środka legi-
tymizacji służącego podtrzymywaniu, reprodukcji oraz transformacji relacji władczych, a
więc zmiennej, która przynajmniej do lat 90. pozostawała poza obszarem głównego nurtu
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
1!Ch.!Tilly,!Why?!What!happens!when!people!give!reasons…!and!why,!Princeton!University!Press,!Prince>

ton!and!Oxford!2006,!s.!14>15.!
2!Szerzej!na!ten!temat!zob.!np.!The Politics of Problem Definition: Shaping the Policy Agenda, red. D. A.
Rochefort, R. W. Cobb, University Press of Kansas, Lawrence 1994; D. Stone, Policy Paradox. The art of politi-
cal decision making, WW Norton & Company, New York-London 2012.
3!J.!Atkins, Justifying New Labour Policy, Palgrave, Hampshire – New York 2011.
4!J.!Tarkowski,!Socjologia!świata!polityki.!Władza!i!społeczeństwo!w!systemie!autorytarnym,!t.!1,!ISP!PAN,!

Adam!Marszałek,!Warszawa>Toruń!1994,!s.!37!i!n.!!
5!X.!Marquez,! The Irrelevance of Legitimacy, “Political Studies” 2016, T. 64, Nr 1, s. 21.

! 2!
zainteresowań politologicznych6. Przełom konstruktywistyczny w stosunkach międzynaro-
dowych, zainteresowanie rolą idei w badaniach polityk publicznych oraz rozwój podejść in-
terpretatywnych były wyrazem rosnącego zainteresowania badaczy zjawisk politycznych ję-
zykiem jako instrumentem społecznego konstruowania rzeczywistości7. W tych ujęciach ję-
zyk nie był po prostu przejrzystym instrumentem reprezentacji rzeczywistości, a stawał się
mechanizmem jej konstruowania. W tym sensie nie jest po prostu neutralnym systemem sym-
bolicznym, a raczej narzędziem władzy służącym do forsowania partykularnych znaczeń na-
dawanych rzeczywistości8. Szczególną rolę w wypracowaniu przydatnych dla nauk politycz-
nych specyficznych ram analitycznych oraz narzędzi badawczych odegrały także impulsy
płynące ze strony nurtów językoznawstwa związanych z tzw. lingwistyką krytyczną, a póź-
niej analizą dyskursu, dla których multidyscyplinarność badań, przekonanie o ideologicznych
efektach języka oraz orientacja na problemy społeczne i polityczne stanowiły ważne punkty
programu badawczego9.
Celem artykułu jest analiza propozycji badania legitymizacji władzy rozwijanych na
obszarze współczesnych badań nad dyskursem. W centrum zainteresowania znajdzie się siat-
ka analityczna zaproponowana przez Theo van Leeuwena, która aplikowana była następnie
m. in. do badań nad legitymizacją interwencji w Iraku, czy legitymizacyjnymi mechanizmami
związanymi z kryzysem strefy euro10. Materiałem empirycznym dobranym celowo dla eg-
zemplifikacji wybranych strategii legitymizacyjnych będą wypowiedzi polskich polityków
podczas debaty parlamentarnej z 9 marca 2006 r. nad projektami ustaw dotyczących pracy i
współpracy z organami bezpieczeństwa PRL przygotowanych przez Prawo i Sprawiedliwość,
Platformę Obywatelską oraz Ligę Polskich Rodzin. Podstawowym kryterium doboru tematyki
był jej polaryzacyjny potencjał. Produkując skrajnie odmienne sądy formułowane przez poli-
tyków na ten sam temat umożliwia ukazanie detali procesów dyskursywnego konstruowania
legitymizacji. Taka właściwość dyskursu wymusza bowiem wykorzystywanie bogatego ze-
stawu strategii legitymizacyjnych, które uzasadniałyby forsowanie partykularnej definicji
sytuacji, często biegunowo różnej od tej promowanej przez inne podmioty polityczne.

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
6!A.!Finlayson, Political science, political ideas and rhetoric, “Economy and Society”, T. 33, Nr 4, s. 529.!
7!J.!Mehta, The Varied Roles of Ideas in Politics: From "Whether" to "How", w: Ideas and politics in social sci-
ence research, red. D. Beland, R. H. Kox, Oxford University Press, Oxford 2011.
8!N.!Fairclough, Language and power, Routledge, London and New York 2013, s. 36 i n.
9!J.!Flowerdew,!Critical!discourse!analysis!and!strategies!of!resistance,!w:!Advances in Discourse Studies,

red. V. Bhatia, J. Flowerdew, R.H. Jones, Routledge, London and New York 2007.
10!J.!Oddo, War legitimation discourse: Representing “Us” and “Them” in four US presidential addresses, “Dis-

course & Society” 2011, T. 22, Nr 3, ss. 287–314; E. Vaara, Struggles over legitimacy in the Eurozone crisis:
Discursive legitimation strategies and their ideological underpinnings, “Discourse & Society” 2014, T. 25, Nr 4,
ss. 500–518.!

! 3!
Dwa nurty w badaniach nad legitymizacją
W politologicznych badaniach nad legitymizacją władzy wyróżnić można dwa nurty
badawcze: normatywny oraz empiryczny. W nurcie normatywnym, rozwijanym na gruncie
teorii, czy filozofii polityki korzysta się raczej z pojęcia prawomocności, czy legitymacji
(ang. legitimacy), bądź władzy legitymowanej (ang. legitimate power). Legitymacja trakto-
wana jest jako własność reżimów, które spełniają kryteria sformułowane przez zewnętrznych
obserwatorów. To badacze społeczni konstruują kryteria akceptowalności układu relacji
władczych, a następnie oceniają realne, bądź też oparte na modelach porządki polityczne11.
Chodzi zazwyczaj o transfer przyzwolenia przez rządzonych na sprawowanie władzy przez
rządzących dokonywany w formie systematycznie odnawialnego kontraktu demokratycznego.
Dodatkowe kryteria obejmują reguły proceduralne, poszanowanie praw rządzonych, czy
sprawiedliwe wykonywanie władzy. Reżimy spełniające wskazane kryteria są wówczas okre-
ślane mianem legitymowanych. Normatywna teoria polityczna obejmuje preskryptywną teo-
rię demokracji, krytykując odnoszenie pojęcia legitymacji do moralnie nieakceptowalnych
polityków, polityk, konstytucji, czy innych obiektów legitymizacji. W tym ujęciu rządzący są
raczej instrumentami, czy też nośnikami wartości zewnętrznych względem samych aktorów
politycznych12.
Nurt empiryczny zajmuje się mierzeniem stopnia rzeczywistej akceptacji obiektów le-
gitymacji przez społeczeństwo. W nurcie tym bada się również jakiego rodzaju kryteria ak-
ceptowalności są stosowane przez aktorów społecznych, a także jak posługują się nimi, by
ocenić działające podmioty, instytucje, czy reżimy polityczne. Badania empiryczne zakorze-
nione są weberowskiej tezie, iż każdy system dominacji usiłuje wytworzyć w podporządko-
wanych wiarę w prawomocność. Co ważne z punktu widzenia niniejszego tekstu, dla M. We-
bera zarówno roszczenia legitymizacyjne rządzących, jak i przekonania rządzonych o legity-
mizacji stanowią ważne fakty społeczne domagające się naukowej analizy. M. Weber zdefi-
niował więc legitymizację bardziej w kategoriach analitycznych, niż moralnych13. Równocze-
śnie z definicji wynika procesualny oraz relacyjny charakter zjawiska, obejmujący rozciągnię-
tą w czasie interakcję pomiędzy elitami i społeczeństwem. Podobną definicję przyjął S. M.
Lipset twierdząc, iż legitymizacja „obejmuje zdolność systemu do wytworzenia i podtrzyma-
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
11!A.!Hurrelmann, S. Schneider, J. Steffek, Introduction: Legitimacy in the Age of Global Politics, w: Legitimacy
in an Age of Global Politics, red. A. Hurrelmann, S. Schneider, J. Steffek, Palgrave, Basingstoke and New York
2007, s. 3.
12!R.!Barker,!Legitimating identities. The Self-presentations of Rulers and Subjects, Cambridge University Press,

Cambridge 2001, s. 9 i n.
13!M.!Weber,!Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, Warszawa 2002, s. 158.

! 4!
nia przekonania, że istniejące instytucje polityczne są dla społeczeństwa najlepsze”14. Powyż-
sze założenia prowadzą nawet do postulatów wprowadzenia swoistego wręcz moratorium na
stosowanie pojęcia legitymacji. Zdaniem Rodneya Barkera, reprezentanta tego stanowiska,
legitymacja jest fikcją, rodzajem metafory wykorzystywanym dla opisania warunków, w któ-
rych ludzie akceptują roszczenia rządzących. Legitymizacja z kolei jest aktywnością, w którą
angażują się rządzący, twierdząc przy pomocy różnych argumentów, że posiadają specyficzny
monopol na prawo do rządzenia. Legitymizacja jest zjawiskiem obserwowalnym w działa-
niach elit, jak i delegitymizacyjnych aktywnościach kontrelit, czy obywateli15. W rezultacie
legitymizacja powinna być rozumiana jako przygodne historycznie zjawisko, które podlega
nieustającym wyzwaniom i wymaga ciągłej odbudowy. Stąd właściwsze jest mówienie o pro-
cesie legitymizacji, niż o legitymacji jako rodzaju stabilnej własności reżimu16. Rządzący
zmagają się z nieustannym zagrożeniem deficytem legitymizacji i zmuszeni są formułować
usprawiedliwienia dla swoich rządów w celu ich relegitymizacji17.
Jednak od lat siedemdziesiątych dominującym kierunkiem badań zorientowanych na
empiryczne mierzenie legitymizacji były badania opinii społecznej w oparciu o ankiety. Legi-
tymizacja rozumiana była tutaj jako mierzalny ilościowo atrybut porządku politycznego oraz
instytucji. Istotnym problemem tego nurtu badań, którego ważnym reprezentantem był D.
Easton, było systematyczne zapoznawanie kontekstu społeczno-politycznego oraz procesów
kształtowania i reprodukcji postaw18. Innym jeszcze pomysłem było badanie zachowań poli-
tycznych. Skoro ważnym wskaźnikiem legitymizacji jest czynne przyzwolenie ze strony rzą-
dzących na specyficzny układ relacji władczych, to odmowa poparcia może być interpreto-
wana jako wycofanie legitymizacji. W centrum uwagi badaczy znalazły się więc niezinstytu-
cjonalizowane zachowania polityczne i wydarzenia protestacyjne19. Zaletą tej metody jest
badanie realnie przebiegających interakcji społecznych oraz wnioskowanie w oparciu o dane
istniejące (np. informacje medialne zdające sprawę z protestów społecznych), a nie wywoła-
ne, jak w przypadku ankiet. Istotnym jednak problemem tego podejścia jest stosunkowa rzad-
kość spektakularnych wydarzeń takich jak rewolucje, czy też protesty społeczne. Ponadto w
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
14!S.!M.!Lipset,!Homo politicus. Społeczne podstawy polityki, PWN, Warszawa 1995, s.!81.
15!R.!Barker,!Legitimating!identities…dz.!cyt.,!s.!24.!
16
Jak pisze R. Barker: „Ponieważ [legitymizacja – A.L.] jest aktywnością, a nie własnością, zakłada ona tworze-
nie, modyfikacje, innowacje i transformacje”. Zob. tamże, s. 28.
17!J. E. Pruzan-Jørgensen, Analyzing Authoritarian Regime Legitimation: Findings from Morocco, “Middle East

Critique” 2010, T. 19, Nr 3, s. 272.

18
Badania prowadzone w tym nurcie szczegółowo omawia: B. Westle, Political Beliefs and Attitudes: Legitima-
cy in Public Opinion Research, w: Legitimacy in an Age of Global Politics, red. A. Hurrelmann, S. Schneider, J.
Steffek, Palgrave, Basingstoke and New York 2007, ss. 93-125.
19!S.!Haunss, Challenging Legitimacy: Repertoires of Contention, Political Claims-Making, and Collective Ac-

tion Frames, w: tamże, ss. 156-174.

! 5!
przypadku protestów o mniejszej skali, absencji wyborczej, czy odmowie płacenia podatków
trudno odróżnić różnorakie motywacje zachowań. Nie wiadomo na przykład, czy odmowa
uczestnictwa w procesie wyborczym jest wyrazem satysfakcji z istniejącego porządku, czy też
jego delegitymizacji. Ważnym problemem obydwu perspektyw jest też systematyczne pomi-
janie formuł legitymizacyjnych, czy roszczeń do prawomocności wysuwanych przez aktorów
politycznych. Utrudnione staje się tym samym badanie dynamiki interakcji pomiędzy pod-
miotami dominującymi i podporządkowanymi. Pomijany jest również aspekt komunikacyjny
legitymizacji, a więc wysiłki dyskursywne rządzących oraz strategie językowe kontrelit oraz
rządzonych, które stanowią przecież kluczowy aspekt większości definicji legitymizacji20.

Legitymizacja a dyskurs
Współczesne, inspirowane konstruktywizmem kierunki badań podkreślają znaczenie
analiz empirycznych, gdzie procesy legitymizacji rozumiane są jako wzajemna, wielowymia-
rowa komunikacja pomiędzy rządzącymi oraz rządzonymi. Jeśli postrzegać legitymizację
jako skomplikowany, wielowątkowy i wielopoziomowy proces uzasadniania relacji wład-
czych, to badanie komunikacji stanowi brakujące ogniwo analiz społecznych postaw a za-
chowań, gdyż to społeczne wyobrażenia, na których budowane są postawy wywierają wpływ
na konkretne zachowania w stosunku do wyobrażonych obiektów. Zainteresowanie dyskur-
sywnym wymiarem legitymizacji pozwala również na badanie wzajemnej relacji między eli-
tami a społeczeństwem, to bowiem w przestrzeni komunikacji politycznej obywatele budują i
wyrażają związane z legitymizacją przekonania, a elity rozwijają roszczenia legitymizacyjne21
(Schneider, Nullmeier, Hurrelmann 2007, s. 132). Dyskursywne struktury sfery publicznej
definiują systemy reguł, które regulują sposoby mówienia o danych tematach, określają hie-
rarchię spraw ważnych i akceptowalne oraz zrozumiałe sposoby mówienia, równocześnie
ograniczając i wykluczając inne dyskursy. Obywatele oraz elity polityczne posługując się
językiem opierają się oraz reprodukują owe zespoły reguł, standardów i sposobów ramifikacji
problemów. Ustanawiając oraz tworząc własne przekonania dotyczące legitymacji równocze-
śnie korzystają oraz podtrzymują schematy argumentacyjne i układy odniesienia22. Jak jed-
nak podkreślają badacze dyskursu, mimo istnienia wspólnej przestrzeni komunikacyjnej i

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
20
Tymczasem, jak pisze D. Beetham: „Dana relacja władzy nie jest legitymizowana, ponieważ ludzie wierzą w
jej legitymizację, ale ponieważ może być uzasadniona w kategoriach ich przekonań”. Zob. D. Beetham, The
Legitimation of Power, Palgrave, Basingstoke and New York 2003, s. 11.
21!S. Schneider, F. Nullmeier, A. Hurrelmann, Exploring the Communicative Dimension of Legitimacy: Text

Analytical Approaches, w: Legitimacy…dz. cyt., s. 132.

22!N. Phillips, T. B. Lawrence, C. Hardy, Discourse and institutions, “The Academy of Management Review”

2004, T. 29, Nr 4, s. 666; S. Schneider, F. Nullmeier, A. Hurrelmann, Exploring…dz. cyt., s. 133.

! 6!
dwustronnej komunikacji szczególną rolę należy zwrócić na wysiłki legitymizacyjne elit
symbolicznych, to one bowiem władczo wpływają na porządek dyskursu, inicjują oraz kon-
trolują większość najbardziej wpływowych form instytucjonalnej oraz publicznej mowy i
pisma 23. Celem legitymizacyjnych wysiłków elit jest upowszechnienie założenia o prawo-
mocności działań oraz uprzedzenie potencjalnej krytyki ze strony innych aktorów społecz-
nych. Chodzi o stworzenie ideologicznej przestrzeni, w której politycy oraz instytucje mogą
swobodnie działać, ciesząc się wystarczającą akceptacją społeczną. W tym sensie legitymiza-
cja jest mechanizmem odgórnym, to sprawujący władzę bowiem usiłują legitymizować siebie
w oczach tych, których podporządkowanie jest warunkiem reprodukcji dominującej pozycji24.
Warto również dodać, iż L.M. Rojo oraz T. Van Dijk dostrzegają konfliktualny wymiar kon-
tekstu legitymizacji. Jest on kluczowy w przypadku kontrowersyjnych decyzji i działań,
oskarżeń, wątpliwości, krytyki lub konfliktów międzygrupowych25. W tym sensie delegitymi-
zacja stanowi rodzaj rewersu zabiegów legitymizacyjnych.
Według P. Chiltona legitymizacja obok przymusu oraz reprezentacji powinna być po-
strzegana jako jedna z trzech strategicznych funkcji języka. Funkcja legitymizacyjna artyku-
łuje się w konstruowaniu prawa do podporządkowania, a więc legitymacji. Powody owego
podporządkowania muszą zostać zakomunikowane językowo, explicite, bądź na poziomie
implikowanym, stąd wielka rola analizy dyskursu26. W efekcie legitymacja to dyskursywnie
skonstruowana akceptacja stanu rzeczy, pozycji, działania, decyzji politycznej etc. w ramach
specyficznego porządku dyskursywnego. Na przykład, z perspektywy neoliberalnej restruktu-
ryzacja przemysłu jest zrozumiała i akceptowalna, wtedy, gdy podnosi „wartość udziałów”,
zaś z perspektywy nacjonalistycznej będzie ona postrzegana jako wydanie „dziedzictwa naro-
dowego” na pastwę „sił rynkowych”, lub „ośrodków zagranicznych”27. O specyficznym po-
rządku dyskursywnym jako przestrzeni, w ramach której realizują się procesy legitymizacyjne
piszą również pośrednio inni autorzy. Luisa M. Rojo i Teun van Dijk zwracają uwagę, że isto-
tą legitymizacji są strategie dyskursywne pokazujące, że działania polityczne są spójne z
normatywnym porządkiem społeczeństwa, a więc systemem praw, norm, porozumień oraz
celów, co do których panuje zgoda większości28. Podobną uwagę formułują Izabela Fairc-
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
23!T.!Van Dijk, Principles of Critical Discourse Analysis, „Discourse & Society” 1993, T. 4, Nr 2, s. 255.
24!R.!Breeze, Legitimation in corporate discourse: Oil corporations after Deepwater Horizon, „Discourse & So-
ciety” 2012, T. 23, Nr 1, s. 4.
25!L.!M.!Rojo,!T.!Van!Dijk,!“There was a Problem, and it was Solved!”: Legitimating the Expulsion of ‘Illegal’

Migrants in Spanish Parliamentary Discourse, “Discourse & Society” 1997, T. 8, Nr 4, s. 528.!

26!P.!Chilton,!Analysing Political Discourse. Theory and practice, Routledge, London and New York 2004, s. 46.
27!E.!Vaara, J. Tienari, J. Laurila, Pulp and Paper Fiction: On the Discursive Legitimation of Global Industrial

Restructuring, “Organization Studies” 2006, T. 27, Nr 6, s. 793.

28!L.!M.!Rojo,!T.!Van!Dijk,!“There was…dz. cyt., s. 528.!

! 7!
lough i Norman Fairclough pisząc, że sądy dotyczące legitymizacji są zawsze usytuowane
względem określonego układu odniesienia, norm, przekonań, czy też wartości, które są uzna-
wane przez większość danej zbiorowości za prawomocne. Stwierdzenie „powinniśmy zrobić
x, ponieważ jest to użyteczne” jest możliwe do uzasadnienia tylko przy przyjęciu założenia,
że użyteczność jest wartością29.
Dyskursywne konstruowanie legitymizacji i delegitymizacji opiera się na swoistych
gramatykach regulujących produkcję wypowiedzi uzasadniających, czy też podważających
określone cele, tezy, zamiary, działania etc. (De)legitymizacyjne dyskursy składają się z
trzech elementów: obiektu (de)legitymizacji, a więc politycznego porządku, bądź jego aspek-
tu (instytucji, decyzji, ugrupowania etc.), do którego dyskurs się odnosi; oceny – pozytywnej
(legitymizacja), bądź negatywnej (delegitymizacja); argumentu – wzoru (de)legitymizacji
uzasadniającego ocenę30. Na przykład podczas debaty z marca 2006 r. w sprawie projektów
ustaw lustracyjnych oraz projektów ustaw o Instytucie Pamięci Narodowej M. Piskorski (Sa-
moobrona) mówił: „Lustracja, dostęp do akt tajnych współpracowników i funkcjonariuszy
Służby Bezpieczeństwa oraz innych służb bezpieczeństwa w okresie Polskiej Rzeczypospoli-
tej Ludowej nieustannie od 16 już lat wywołuje wielkie emocje. Z tym że po tych 16 latach z
pełną odpowiedzialnością można powiedzieć, że emocje te są udziałem przede wszystkim
tzw. elit władzy”31. Schemat delegitymizacyjnego mechanizmu wygląda w tym przypadku
następująco:
Obiekt: „Lustracja, dostęp do akt tajnych współpracowników i funkcjonariuszy Służ-
by Bezpieczeństwa oraz innych służb bezpieczeństwa w okresie Polskiej Rzeczypospolitej
Ludowej”
Ocena: implikowana ocena negatywna – lustracja nie wzbudza emocji, a więc w do-
myśle – zainteresowania. Emocje pojawiają się tylko po stronie elit władzy, zwykli obywatele
problemem lustracji się nie interesują.
Argument – wzór: „emocje związane z lustracją są udziałem przede wszystkim tzw.
elit władzy”

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
29!I.!Fairclough,!N.!Fairclough,!Political!discourse!analysis.!A!method!for!advanced!students,!Routledge,!

London!and!New!York!2012,!s.!121.!
30!S. Schneider, F. Nullmeier, A. Hurrelmann, Exploring…dz. cyt.,!s.!135.!
31!M.!Piskorski, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.

! 8!
 Rodzaje strategii legitymizacyjnych według Theo van Leeuwen’a

Argumenty legitymizacyjne, choć nie zawsze otwarcie wyartykułowane, w badaniach

nad dyskursem są traktowane jako część strategii zaplanowanej przez nadawcę wypowiedzi.
Strategia rozumiana jest jako mniej, lub bardziej szczegółowy plan praktyk społecznych,
przyjęty dla osiągnięcia specyficznego społecznego, politycznego, psychologicznego, bądź
językowego celu32. Znaczenie strategii legitymizacyjnych w dyskursie politycznym jest trud-
ne do przecenienia, legitymacja stanowi bowiem podstawowy cel, do którego dążą aktorzy
polityczni33. Jak twierdzi T. Van Leeuwen legitymizacja jest otwarcie wyartykułowaną, bądź
niekiedy implikowaną odpowiedzią na pytania: „Dlaczego?” oraz „Dlaczego powinnyśmy to
zrobić w ten sposób?”34. Analiza typowych argumentów, które uzasadniają, bądź podważają
określone obiekty legitymizacji pozwoliła wyróżnić cztery strategie legitymizacyjne: odnie-
sienie do autorytetu (ang. authorization), moralną ocenę, racjonalizację oraz mythopoesis.
W przypadku odniesienia do autorytetu czynnikiem różnicującym treść użytych argu-
mentów jest rodzaj autorytetu. T. Van Leeuwen pisze o autorytecie osobistym, który wynika
ze statusu nadawcy, który wiąże się na przykład z pozycją instytucjonalną, czy stanowiskiem
w ramach określonej struktury organizacyjnej (np. prezydent, premier, przywódca związko-
wy). W takiej sytuacji żadna dodatkowa argumentacja na rzecz danej opcji nie jest potrzebna,
sama wzmianka o pozycji instytucjonalnej odgrywa często rolę legitymizującą. Badacze dys-
kursu zwracają uwagę na uprzywilejowany dostęp do mediów oraz dominujący głos elit sym-
bolicznych, w tym politycznych jako ważnych źródeł informacji, czy podmiotów komentują-
cych rzeczywistość. Autorytet może być również bezosobowy i wynikać z praw, reguł oraz
regulacji. Odpowiedź na pytanie „Dlaczego?” w tym przypadku brzmi „Ponieważ tak stano-
wią prawa, reguły, polityki etc.”. Wskaźnikiem tego typu dyskursywnej legitymizacji są rze-
czowniki takie, jak np. „prawo”, „reguły”, „ustawa”, czy przymiotniki takie, jak np. „obo-
wiązkowy”. Źródłem autorytetu może być także tradycja, nawyk, zwyczaj czy konformizm.
Wariantem legitymizacji przez autorytet jest też wykorzystanie figury liderów opinii, czy
ekspertów, którzy wspierają polityków poprzez odwołania do specjalistycznej wiedzy, opartej
na danych empirycznych i szczegółowych wyliczeniach. Zazwyczaj częścią politycznego
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
32!M.!Reisigl,!R.!Wodak,!Discourse!and!discrimination.!Rhetorics!of!racism!and!antisemitism,!Routledge,!

London!and!New!York!2001,!s.!44.!
33!P.!Cap, Towards the proximization model of the analysis of legitimization in political discourse, „Journal of
Pragmatics” 2008, T. 40, Nr 1, s. 39.
34!T.!Van Leeuwen, Legitimation in discourse and communication, “Discourse and Communication” 2007, T. 1,

Nr 1, s. 94.

! 9!
dyskursu są wówczas stosowne cytaty oraz czasowniki denotujące akty mowy: „ogłaszać”,
„mówić”, „podawać”35 . W przypadku polskiej debaty na temat lustracji odniesienia do opinii
ekspertów pojawiały się w ograniczonym stopniu, znacznie częściej natomiast odniesienia do
porządku prawnego. Po pierwsze, miały one podkreślać zgodność proponowanego projektu
aktu prawnego z konstytucją. Na przykład A. Mularczyk wskazywał, że projekt ustawy przy-
gotowany przez PiS jest zgodny z konstytucją, która reguluje kwestię praw i wolności obywa-
telskich36. Z drugiej strony, znaczenie proponowanego aktu podkreślano poprzez krytykę ist-
niejącego stanu rzeczy, który wymagał naprawy. Odwołania do aktualnego porządku prawne-
go miały więc na celu delegitymizację, a za jej pośrednictwem uzasadnianie konieczności
przyjęcia nowych rozwiązań ustawowych. Na przykład: „Po 9 latach funkcjonowania ustawy
lustracyjnej okazuje się, że polski model lustracji nie zabezpiecza interesów państwa, a jedno-
cześnie nie daje dostatecznej ochrony osobom lustrowanym. Wynika to przede wszystkim z
błędów ustawodawcy, który stworzył akt oparty na wadliwych przesłankach, zawierający
wewnętrzne sprzeczności uniemożliwiające stworzenie jednolitego, powszechnie akceptowa-
nego orzecznictwa”37.
Druga z wymienionych strategii, a więc legitymizacja moralna może przyjąć postać
oceny moralnej, abstrahowania oraz porównania. Wyjaśnianie w kategoriach publicznie po-
dzielanych wartości ma tą przewagę, że odwołuje się do motywów, czy przesłanek wypowie-
dzi oraz działania uważanych przez ludzi za słuszne, właściwe, czy etyczne. Problemem może
być aksjologiczny pluralizm i powstające na jego tle ostre konflikty społeczne, które utrudnia-
ją powoływanie się na wspólny system wartości. Jak pisze T. Van Leeuwen niekiedy odnie-
sienia do wartości artykułowane są za pośrednictwem wyrażeń prymarnie wartościujących, a
więc poprzez takie określenia jak „dobry”, „zły”, „moralny”, „niemoralny”, „prawdziwy”,
czy też „fałszywy”. W innych przypadkach mają charakter wzmianek nie nazywających bez-
pośrednio wartości, a raczej zakorzenionych w ogólnej wiedzy kulturowej, która nakazuje
pewne stany rzeczy, zjawiska, osoby etc. waloryzować pozytywnie. T. Van Leeuwen i R.
Wodak w swojej analizie decyzji austriackich urzędów odrzucających wnioski imigrantów
dotyczące łączenia rodzin zidentyfikowali katalog wartości, które miały legitymizować decy-
zje urzędników. Niektóre z nich np. zainteresowanie instytucji państwowych zdrowiem i hi-
gieną jako wartościami publicznymi, stanowią doskonały, bo wyrazisty dowód na konteksto-

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
35!A.!Reyes, Strategies of legitimation in political discourse, „Discourse & Society” 2011, T. 22, Nr 6, s. 800.
36!A.!Mularczyk, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:
http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
37!Tamże.!

! 10!
wo-kulturowe uwarunkowanie aksjologii. Na początku XX wieku tego typu zainteresowanie
było nietypowe i podlegało dodatkowemu uzasadnianiu. Obecnie w wielu krajach jest oczy-
wistym, nie wymagającym rozwiniętej argumentacji polem aktywności państwa 38. Specy-
ficzną formą oceny moralnej jest naturalizacja, w której porządek etyczny utożsamiany jest z
porządkiem naturalnym, a przez to oczywistym i niepodważalnym. Abstrahowanie jako wa-
riant legitymizacji moralnej polega na wyeksponowaniu tych aspektów praktyk, które pozwa-
lają łączyć je z dyskursami moralnymi. Na przykład zaangażowanie w interwencję wojskową
może być przedstawione jako obrona wspólnych wartości, a nie konieczność wynikająca ze
zobowiązań sojuszniczych. Kolejnym istotnym mechanizmem legitymizacji moralnej są ana-
logie. Porównanie do innego wydarzenia, postaci, czy działania w określony sposób nace-
chowanego zawsze niesie legitymizacyjne, bądź delegitymizacyjne efekty. Pod tym wzglę-
dem szczególnie wydajnym układem odniesienia jest Holocaust, stanowiący część moralnego
uniwersum współczesnych społeczeństw39. Jego wykorzystywanie w celu konstruowania ana-
logii przez ruchy społeczne walczące na przykład o prawa zwierząt (np. PETA) prowadzić
miało do radykalnej delegitymizacji praktyk obchodzenia się ze zwierzętami we współcze-
snych społeczeństwach40. Legitymizacja moralna stanowiła bardzo istotną część debaty na
temat lustracji, opierając się na antykomunizmie jako systemie założeń normatywnych utoż-
samiających PRL z totalitaryzmem, a także traktujących pracę, bądź współpracę ze służbami
bezpieczeństwa PRL jako jednoznacznie negatywne etycznie. R. Giertych łączył ustawę lu-
stracyjną z problemem pamięci zbiorowej o komunizmie i lustracji jako zadośćuczynienia
krzywd. Jego deklaracje pamięci wpisywały PRL w ciąg wydarzeń oraz instytucji znanych z
najbardziej dramatycznych, a więc podatnych na jednoznaczną ocenę moralną, etapów komu-
nizmu: „Pamiętamy miliony ofiar, pamiętamy Syberię, NKWD, GRU, SB, UB”41. Z kolei J.
Rokita uzasadniał, że pełny dostęp do materiałów wytworzonych przez Służbę Bezpieczeń-
stwa powinny mieć m. in. członkowie partii politycznych: „trzeba dziś skończyć z takim ry-
zykiem, kiedy porządne organizacje zgłaszają człowieka (w wyborach – A.L.) i nie są w sta-

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
38!T.!Van Leeuwen, R. Wodak, Legitimizing immigration control; a discourse-historical analysis, “Discourse and
Society” 1999, T. 1, Nr 1, s. 108-109.
39!J.!C.!Alexander, O społecznej konstrukcji uniwersaliów moralnych. „Holokaust” – od zbrodni wojennej do

dramatu traumy , w: tenże, Znaczenia społeczne. Studia z socjologii kulturowej, Nomos, Kraków 2010.
40!C.!J.!Kim, Moral Extensionism or Racist Exploitation? The Use of Holocaust and Slavery Analogies in the

Animal Liberation Movement, “New Political Science” 2011, T. 33, Nr 3.

41!R.!Giertych, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.

! 11!
nie w legalnym trybie sprawdzić, czy to jest uczciwy człowiek, czy konfident”42. Silnie nace-
chowana aksjologicznie była również krytyka efektów działania aktualnej ustawy lustracyj-
nej, a także krytyka potencjalnych skutków projektów ustaw forsowanych przez poszczególne
ugrupowania. O aktualnym projekcie ustawy mówiono na przykład: „Otóż stworzono ustawę,
która miała uśpić sumienia klasy politycznej, co w dużej części zostało wówczas zrobione. Po
drugie, miała i ma mydlić oczy opinii publicznej, ze oto lustracja odbywa się”43. Rozwiązania
lustracyjne były również naturalizowane, traktowane jako instytucjonalna oczywistość, bez
której niemożliwe jest funkcjonowanie państwa. Jak mówił poseł PiS kwestia lustracji „jest
jeszcze jedną próbą dostosowania polskiego prawa do normalności, do demokratycznego,
suwerennego ale i dodatkowo sprawiedliwego państwa”44. Posłowie posługiwali się również
opisanym przez T. Van Leeuwen’a mechanizmem abstrahowania. Na przykład R. Kalisz kry-
tykując projekty ustaw lustracyjnych, wyeksponował ten aspekt, który odnosił się do wyeli-
minowania procesu sądowego z postępowania lustracyjnego, określając całą procedurę mia-
nem inkwizycji45.
Trzecia z wyróżnionych przez T. Van Leeuwen’a strategii legitymizacji opiera się na
dwóch typach racjonalności: instrumentalnej oraz teoretycznej. Racjonalizacja instrumentalna
legitymizuje praktyki poprzez odniesienia do celów, użyteczności oraz efektów działania. W
tym przypadku działania są przedstawiane jako przemyślane, ocenione, funkcjonalnie ade-
kwatne względem określonych celów. Skuteczność, użyteczność oraz efektywność to pod-
stawowe pryncypia służące uzasadnianiu określonych obiektów legitymizacyjnych. Formuły
legitymizacyjne w tym typie mogą być bardziej zorientowane na cel, bądź na środki, przy
pomocy których określony cel ma zostać osiągnięty46. W przeciwieństwie do racjonalizacji
instrumentalnej, która odnosi się do użyteczności, racjonalizacja teoretyczna artykułuje się
poprzez odniesienia do „naturalnego porządku rzeczy”, który rodzi określone efekty, czy
obejmuje mechanizmy przyczynowości niezależne od politycznego działania47. W praktyce

!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
42!J.!Rokita, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:
http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
43!Z.!Girzyński, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
44!M.!Suski, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
45!R.!Kalisz, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
46!T.!Van Leeuwen, Legitimation…dz. cyt., s. 101.!
47!Tamże,!s.!113.!

! 12!
nadawcy w tym przypadku nie uzasadniają swoich działań, a raczej przyjmują, że „tak się
rzeczy mają”, czy „tak wszyscy działają”. Teoretyczne racjonalizacje konstruują wrażenie
zdroworozsądkowości, opierając się na podzielanej społecznie wiedzy potocznej. Wypowie-
dzi tego typu wprawdzie nie odwołują się do argumentacji moralnościowej, jednak w nieu-
nikniony sposób reprodukują wartości społecznie ważne poprzez naturalizację partykularnych
sposobów definiowania rzeczywistości48. Tryb racjonalności instrumentalnej w debacie na
temat lustracji pojawiał się w kontekście szczegółowych rozwiązań instytucjonalnych zawar-
tych w promowanych przez posłów projektach ustaw. G. Schetyna mówił: „Proponowany
przez nas projekt rozszerza kognicję sądu lustracyjnego o osoby, które będą mogły żądać wy-
jaśnienia swej sprawy w momencie, kiedy zostały, ich zdaniem, nieprawdziwie pomówione
publicznie o współpracę z organami bezpieczeństwa. Ponieważ znacznie wzrośnie liczba
osób, które będą zobowiązane złożyć oświadczenia lustracyjne […] należy zapewnić wnio-
skodawcom prawo dostępu do sądu położonego blisko miejsca zamieszkania”49. W tym trybie
krytykowano także dysfunkcje i nieracjonalności bieżącej ustawy lustracyjnej. Racjonalizacja
teoretyczna realizowana była w tych przemówieniach, które krytycznie odnosiły lustracyjne
status quo Polski do innych krajów. Wypowiedź R. Giertycha presuponowała nie tylko oczy-
wistość, czy naturalność pewnych rozwiązań, ale także zbyt wolne tempo ich wprowadzania.
„Jesteśmy ostatnim krajem Europy Środkowej, który nie ujawnił archiwów komunistycznej
służby specjalnej. Zrobili to Niemcy, Czesi, Węgrzy, Słowacy, wszyscy”50.
Opowiadanie historii, czy też mythopoesis jest czwartą strategią legitymizacyjną wy-
różnioną przez T. Van Leeuwena. Na jej znaczenie wskazywał T. Van Dijk, ukazując jak hi-
storie z życia stanowiące swoiste narracje wyjaśniające świat są częstym elementem dyskur-
sów uzasadniających uprzedzenia51. Narracje odgrywają istotną rolę w kodowaniu elementów
rzeczywistości jako znaczących. Nadawanie znaczenia jest częścią procesu konstruowania
definicji sytuacji, pożądanego, bądź potępianego porządku rzeczy. T. Van Leewuen pisze o
dwóch rodzajach historii: opowieściach z morałem oraz opowieściach ku przestrodze. Te
pierwsze przedstawiają protagonistów nagrodzonych za stosowne działania, bądź praktyki
przywracające prawomocny stan rzeczy. Te drugie opowiadają o tym, co się może stać w sy-
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
48!T.!Van Leeuwen, R. Wodak, Legitimizing…dz. cyt., s. 107-108.!
49!G.!Schetyna, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:
http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
50!R.!Giertych, Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
51!T.!Van!Dijk,!Prejudice!in!discourse.!An!analysis!of!ethnic!prejudice!in!cognition!and!conversation,!John!

Benjamins,!Amsterdam>Philadelphia!1984,!s.!79!i!n.!

! 13!
tuacji zaangażowania w praktyki naruszające normy, bądź podważające istotne z punktu wi-
dzenia nadawcy dyrektywy52. Narracje konstruowane przez podmioty dążące do legitymizacji
są o tyle istotne, iż nadają sens aspektom rzeczywistości, które dotąd mogły jawić się jako
specyficzne, indywidualne, rozproszone przypadki, nie będące częścią większej całości. W
trakcie debaty lustracyjnej w wielu wypowiedziach poselskich pojawiały się struktury narra-
cyjne, które wyjaśniać miały znaczenie lustracji dla polskiej demokracji, bądź też ustalać po-
wody niesatysfakcjonującego status quo, które uzasadniało prace nad projektami nowych
ustaw. Poseł Z. Girzyński w swojej wypowiedzi korzystał z podstawowych wątków prawico-
wej narracji na temat historii lustracji: niszczenie akt w okresie rządów T. Mazowieckiego,
wejście tzw. komisji Michnika do archiwum MSW, obalenie rządu J. Olszewskiego w czerw-
cu 1992 r. z powodu próby lustracji, wreszcie uchwalenie ułomnej ustawy lustracyjnej w
1997 r.53 W wypowiedziach innych posłów PiS rozwinięte opowieści zastępowano odniesie-
niami do programu IV Rzeczypospolitej, który sam w sobie stanowił rodzaj narracji na temat
polskiej transformacji, zawierając elementy morału i przestrogi oraz wskazując precyzyjnie
na rolę lustracji. Mówiono na przykład: „Wiedza o ludziach elit, kto był po stronie ciemności,
a kto był po stronie światła, to brzask IV sprawiedliwej Rzeczypospolitej”54, „Stwórzmy
wreszcie uczciwe prawo lustracyjne, sprawiedliwe, bo bez prawdy i sprawiedliwości nie ma
uczciwej Polski. Nie będzie bez tych wartości IV Rzeczypospolitej”55.

Zakończenie
Omówione strategie dyskursywnej legitymizacji nie są całkowicie rozłączne, na przy-
kład konstruowanie narracji wykorzystywać może strategię moralnej oceny, czy racjonaliza-
cji, zaś racjonalizacja odwołuje się do wartości, jaką jest użyteczność. Nie zmienia to faktu,
że istnieją miedzy nimi ważne różnice. Autoryzacja silnie opiera się na statusie mówców,
bądź charakterze dokumentów (np. akty prawne). Racjonalizacja, zwłaszcza w wersji instru-
mentalnej podkreśla konkretne użyteczności, a także odwołuje się do dowodów usprawiedli-
wiających określone decyzje, czy działania polityczne. Mythopoesis obejmuje historie, które
!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
52!T.!Van Leeuwen, Legitimation…dz. cyt., s. 105-106.!
53!Z.!Girzyński,!Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:
http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
54!M.!Suski,!Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
55!S.!Pięta,!Wypowiedź podczas 12 posiedzenia Sejmu (Obrady w dniu 9 marca 2006), w:

http://orka.sejm.gov.pl/StenoInter5.nsf/0/242253A8D38FF9DDC125712D004D96D9/$file/12_b_ksiazka.pdf,
dostęp dn. 20XI2016 r.
!

! 14!
rozróżniają pomiędzy nagrodzonymi za zaangażowanie w pożądane tryby działania oraz tymi,
którzy podlegają karze wymierzonej za działania nieakceptowane. Z kolei moralizacja, szcze-
gólnie często obecna w trakcie debaty nad lustracją, konstruuje dychotomie na poziomie ak-
sjologicznym nakazując odrzucić pewne porządki wartości, a przyjąć inne. Koncepcja T. van
Leeuwena była następnie rozwijana przez innych autorów. Do listy T. Van Leeuven’a doda-
wano na przykład legitymizację przez przyszłość, czy też legitymizację poprzez emocje.
Pojawiające się w ramach badań nad dyskursem pomysły teoretyczne mają istotne
znaczenie dla nauk politycznych, szczególnie tych, które uznają idee i język za ważną zmien-
ną dającą wgląd w charakter i przebieg zjawisk politycznych. Na poziomie metodologicznym,
narzędzia analizy dyskursu pozwalają uchwycić detale procesów politycznego konstruowania
rzeczywistości i w tym sensie są ważnym uzupełnieniem badawczego oprzyrządowania nauk
politycznych.

! 15!