Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71).

2008 101

TÖ LIEÄU

VEÀ HAI ÑAÏO SAÉC PHONG THÔØI QUANG TRUNG

MÔÙI ÑÖÔÏC PHAÙT HIEÄN
Lê Thị Toán, Lê Thiện Gia**
Nhaân ñôït ñieàn daõ söu taàm caùc loaïi saéc phong trieàu Nguyeãn, chuùng toâi
baét gaëp hai ñaïo saéc döôùi thôøi Quang Trung ôû nhaø anh Leâ Thieän Gia, moät nhaø
söu taàm treû ñaõ raát coâng phu môùi coù ñöôïc. Vieäc söu taàm ñöôïc hai ñaïo saéc döôùi
thôøi vua Quang Trung laø ñieàu raát may maén, bôûi caùc vaên baûn töø thôøi Quang
Trung haàu nhö coøn laïi raát hieám do sau khi laät ñoå ñöôïc trieàu Taây Sôn, Gia
Long ñaõ traû thuø raát quyeát lieät, neân baùch tính khoâng ai daùm giöõ nhöõng ñoà
vaät coù lieân quan ñeán Quang Trung. Ñeå tieän cho baïn ñoïc tham khaûo, chuùng
toâi sau khi khaûo cöùu vaên baûn xin giôùi thieäu hai saéc phong naøy vôùi moät soá
nhaän xeùt nhö sau.
1. Veà tình traïng vaên baûn
Caû hai saéc phong veà cô baûn coøn giöõ nguyeân ñöôïc tình traïng vaên baûn
nhö ban ñaàu, maëc duø coù bò raùch moät vaøi choã. Vì caû hai ñaïo saéc ñeàu ñöôïc ban
vaøo naêm Quang Trung thöù 5 (1792), neân ñeå phaân bieät chuùng toâi goïi theo
ngaøy thaùng. Ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 29/3 naêm Nhaâm Tyù daøi 1,23m, roäng
50,5cm (AÛnh 1). Ñaïo saéc naøy tuy ñaõ bò raùch nhieàu choã nhöng chuû yeáu laø phía
ngoaøi rìa neân coøn khoaûng 85%. Goùc traùi phía treân raùch nhieàu nhaát, ñeán gaàn
chöõ ñaàu tieân doøng ghi nieân ñaïi, chöõ 光 (Quang) bò raùch maát hai neùt. Toaøn
boä meùp ngoaøi treân saéc phong ñeàu bò raùch. Beân goùc phaûi saéc phong raùch loã
moït caùch doøng ñaàu tieân 14cm, keùo daøi xuoáng 25cm, toaøn boä phaàn naøy giaáy
bò oá maøu. Goùc phaûi, traùi meùp döôùi cuõng bò raùch, nhöng chæ aûnh höôûng phaàn
trang trí xung quanh.
Noäi dung ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 29/3 coøn khaù nguyeân veïn, chæ bò
thieáu hai neùt cuûa chöõ ñaàu tieân ôû doøng ghi nieân ñaïi. Toång soá doøng treân saéc
phong naøy laø 11 doøng, khoaûng caùch giöõa caùc doøng theo chieàu ngang laø 4cm,
soá chöõ nhieàu nhaát ôû moãi doøng laø 23 chöõ, ít nhaát laø 1 chöõ, toaøn boä ñaïo saéc
coù 186 chöõ.
Ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 28/7 daøi 1,255m, roäng 49,5cm (AÛnh 2). Ñaïo
saéc naøy bò raùch chuùt ít ôû meùp ngoaøi caùc goùc phaûi, traùi phía treân vaø meùp döôùi
goùc phaûi, meùp ngoaøi beân phaûi coù bò loã moït. Ñaïo saéc naøy ñöôïc baûo quaûn khaù
toát coøn nguyeân ñeán 95%.

∗
Trung taâm Baûo toàn Di tích Coá ñoâ Hueá.
∗∗
Thaønh phoá Hueá.
102 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008

AÛnh 1: Ñaïo saéc Quang Trung ban ngaøy 29/3 naêm Nhaâm Tyù (1792)

AÛnh 2: Ñaïo saéc Quang Trung ban ngaøy 28/7 naêm Nhaâm Tyù (1792)
Noäi dung ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 28/7 coøn nguyeân veïn. Toång soá doøng
treân saéc phong naøy laø 15 doøng, khoaûng caùch giöõa caùc doøng theo chieàu ngang
heïp hôn saéc phong ngaøy 29/3, chæ roäng 2,3cm, soá chöõ nhieàu nhaát ôû moãi doøng
laø 22 chöõ, ít nhaát laø 1 chöõ, toaøn boä ñaïo saéc coù 264 chöõ nhieàu hôn saéc phong
ngaøy 29/3 ñeán 78 chöõ.
2. Veà chaát lieäu giaáy vaø hoa vaên trang trí saéc phong
Hai ñaïo saéc Quang Trung ñeàu ñöôïc vieát treân loaïi giaáy long ñaèng meàm,
dai, maøu thoå hoaøng (maøu vaøng ñaát), ñaïo saéc ngaøy 28/7 maøu vaøng nhaït hôn,
chaát giaáy moûng, mòn. Nhìn qua thieát bò chuyeân duïng coù ñoä phoùng to hôn maét
thöôøng 80 laàn thì thaáy ôû saéc phong ngaøy 28/7 do ñöôïc baûo quaûn toát neân taïi
choã raùch caùc sôïi giaáy vaãn beän chaët vôùi nhau taïo thaønh beà maët giaáy maøu vaøng
 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008 103

töôi. Coøn ôû saéc phong ngaøy 29/3 khi nhìn ôû choã raùch thaáy roõ töøng sôïi giaáy
maøu vaøng oùng aùnh xoáp, tôi ra trong chuøm sôïi giaáy, khoâng taïo thaønh maët
giaáy phaúng nhö ñaïo saéc kia. Maøu saéc vaøng töôi raát ñeïp, khaùc vôùi maøu saéc
maø maét thöôøng nhìn thaáy ôû caû hai saéc phong.
Phaàn trang trí treân hai ñaïo saéc Quang Trung ñeàu coù hình roàng maøu xaùm
nhaït noåi treân neàn giaáy, nhìn baèng maét thöôøng thaáy raát roõ raøng, saéc neùt. Tuy
nhieân, trang trí hình roàng vaø caùc hoa vaên ôû hai saéc phong cuõng coù nhöõng
ñieåm khaùc nhau. ÔÛ ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 29/3, tua cuûa ñaàu roàng chaïm
vaøo moät goùc cuûa daáu aán trieän, ñuoâi roàng keùo daøi ñeán haøng chöõ thöù ba, chaân
roàng coù 4 moùng, ñaàu vaø chaân roàng xuaát hieän ôû goùc traùi ngay caïnh doøng ghi
nieân ñaïi, keùo daøi töø chöõ 中 (Trung) cho ñeán gaàn cuoái chieàu ngang saéc phong.
Toaøn boä phaàn thaân roàng uoán löôïn meàm maïi trong loøng saéc vaên. Ñöôøng dieàm
trang trí xung quanh vôùi hoài vaên hình kyû haø. Boán goùc trong ñöôøng dieàm boå
oâ hình oâ van trong coù 14 oâ hình troøn maøu xaùm chì. Meùp treân coù trang trí
hai chöõ thoï hình chöõ nhaät, oâ beân traùi chính giöõa coù hai chöõ 光 中 (Quang
Trung), oâ beân phaûi chính giöõa coù hai chöõ 勑 都 (Saéc Ñoâ). Taïi chöõ 勑 ôû doøng
cuoái cuøng naèm trong oâ chöõ thoï, boán goùc coù 4 oâ troøn kích côõ cuõng baèng chöõ thoï.
Maët sau ñaïo saéc naøy trang trí 4 goùc coù 4 oâ chöõ thoï, chính giöõa loøng saéc
phong cuõng boå moät oâ chöõ thoï, hai ñaàu laø hai cuïm daây laù hoùa long. Goùc traùi
phía treân coù 3 chöõ ghi ñòa danh 定 姥 社 (Ñònh Moã xaõ).(*) Chính giöõa rìa beân
traùi coù vieát 4 chöõ thaûo 己 心 付 还 (Kyû taâm phoù hoaøn).
Ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 28/7 ñöôøng dieàm trang trí xung quanh 3
maët hình hoài vaên kyû haø roäng 3cm, maët traùi ñeå troáng. Boán goùc boå oâ thoï vaân
hình oâ van, chính giöõa laø moät oâ chöõ thoï treân neàn maây, xung quanh coù theâm
6 oâ chöõ thoï. Ngay chöõ saéc cuûa doøng cuoái cuøng trang trí moät oâ nguõ thoï, chöõ
thoï chính giöõa ñöôïc duøng ñeå vieát chöõ 勑. Toaøn boä phía trong loøng saéc phong
trang trí chaám troøn maøu xaùm, giöõa loøng saéc phong xuaát hieän long vaân, ñaàu
roàng ôû ñaïo saéc naøy khoâng chaïm ñeán daáu trieän nhö ñaïo saéc kia. Ñaàu roàng vaø
chaân roàng xuaát hieän ôû goùc traùi ngay caïnh doøng ghi nieân ñaïi, baét ñaàu töø chöõ
中 vaø chæ keùo daøi ñeán heát doøng ghi nieân ñaïi. Chaân roàng coù 5 moùng, hai beân
thaân roàng coù nhöõng daûi maây caùch ñieäu theo moâtip long aån vaân.
Maët sau ñaïo saéc naøy trang trí boán goùc 4 oâ chöõ thoï, moät oâ chính giöõa,
xen keõ laø caùc daûi maây. Trong loøng trang trí töù linh (long, laân, quy, phuïng).
Dieàm beân traùi trang trí hình kyû haø, goùc traùi phía treân coù 6 chöõ ghi ñòa danh
良 才 縣 實 洮 社 (Löông Taøi huyeän, Thaät Thao xaõ).(**) Maøu saéc trang trí
hình roàng vaø hoa vaên treân hai ñaïo saéc Quang Trung ñeàu maøu xaùm.
∗
Theo Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí, xaõ Ñònh Moã thuoäc toång Xuaân Lai, huyeän Gia Bình, phuû Thuaän
Thaønh, tænh Baéc Ninh. BBT.
∗∗
Huyeän Löông Taøi (teân cuõ laø Lang Taøi) thuoäc tænh Baéc Ninh. Naêm 1950 huyeän Löông Taøi
saùp nhaäp vôùi huyeän Gia Bình thaønh huyeän Gia Löông thuoäc tænh Haø Baéc. Ñeán naêm 1999,
huyeän Löông Taøi ñöôïc taùi laäp. Tra Ñoàng Khaùnh ñòa dö chí, khoâng thaáy ñòa danh naøo mang
teân Thaät Thao, chæ coù caùc xaõ Laâm Thao, Kim Thao thuoäc toång Laâm Thao, huyeän Löông Taøi,
tænh Baéc Ninh. BBT.
104 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008

2. Veà daáu aán trieän vaø chöõ vieát treân saéc phong
Hình daáu trieän ñöôïc ñoùng treân hai ñaïo saéc Quang Trung coù khaùc nhau
chuùt ít veà khoaûng caùch. Daáu trieän ñaïo saéc ngaøy 29/3 ñöôïc ñoùng töø meùp döôùi
chöõ 五 (nguõ) ñeán heát chöõ 十 (thaäp) trong doøng nieân ñaïi Quang Trung nguõ
nieân tam nguyeät nhò thaäp cöûu nhaät. Moãi caïnh cuûa daáu trieän daøi 15cm, daáu
coù maøu ñoû saãm, ôû ñaïo saéc naøy maøu cuûa daáu trieän ñoû töôi hôn. Daáu aán trieän
cuûa vua khaéc boán chöõ Saéc thuï chi baûo. Daáu trieän ñoùng treân ñaïo saéc Quang
Trung ngaøy 28/7 caùch meùp ngoaøi saéc phong 23,5cm, daáu ñöôïc ñoùng caùch meùp
treân chöõ 五 (nguõ) 0,8cm ñeán quaù meùp döôùi chöõ 月(nguyeät) 0,8cm trong doøng
nieân ñaïi Quang Trung nguõ nieân thaát nguyeät nhò thaäp baùt nhaät...
Toaøn boä hai ñaïo saéc ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn theo loái chaân phöông, roõ
raøng vaø saéc neùt, deã ñoïc. Kieåu chöõ vieát treân hai ñaïo saéc Quang Trung vaø kieåu
chöõ cuûa caùc saéc phong döôùi thôøi Nguyeãn maø chuùng toâi coù dòp ñöôïc tieáp xuùc
ñeàu gioáng nhau.
3. Veà noäi dung cuûa hai ñaïo saéc Quang Trung
* Ñaïo saéc Quang Trung naêm thöù 5 ngaøy 29 thaùng 3.

AÛnh 3: Phaàn chính vaên ñaïo saéc phong ngaøy 29/3

 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008 105

Phieân aâm
Saéc Ñoâ Ñaïi Thaønh Hoaøng Thaïc Thaàn Huøng Duõng Anh Uy Ñaïi Vöông
Maïnh Nöông Yeåu Ñieäu Bình Nhaøn Coâng Chuùa, Dueä Trí Ñoan Hoøa Thoâng
Minh Dieäu Caûm Ñòch Trieát Khaûi Lieät Trieäu Khaùnh Chieâu ÖÙng Traïc Linh
Coáng Thuaän Caån Haäu Trinh Thuïc Ñaïi Vöông:
Thaùi nhaát chung anh - Vuï tinh döïng tuù.
Döông hoà nhö taïi kyø thöôïng, quyù duïc tham Caøn thuûy chi coâng,
Nghieãm nhieân baát hieån dieäc laâm haøm hoaèng taùn Khoân sinh chi hoùa.
Cöûu hieäp baùch linh nhi phuø vaän - Haïp keâ tam tích dó ñaêng phong
Vi maëc töôùng quoác gia dö ñoà nhaát thoáng
Leã höõu ñaêng traät öùng gia phong myõ töï khaû gia
Phong:
Ñoâ Ñaïi Thaønh Hoaøng Thaïc Thaàn Huøng Duõng Anh Uy Phong Coâng YÙ
Ñöùc Ñaïi Vöông Maïnh Nöông Yeåu Ñieäu Bình Nhaøn Ñoan Trang Thuïc Thaän
Coâng Chuùa Dueä Trí Ñoan Hoøa Thoâng Minh Dieäu Caûm Ñòch Trieát Khaûi Lieät
Trieäu Khaùnh Chieâu ÖÙng Traïc Linh Coáng Thuaän Caån Haäu Trinh Thuïc Huy
Nhu Trang Tónh Ñaïi Vöông
Coá saéc.
Quang Trung nguõ nieân tam nguyeät nhò thaäp cöûu nhaät.
Dòch nghóa
Saéc cho Ñoâ Ñaïi Thaønh Hoaøng Thaïc Thaàn Huøng Duõng Anh Uy Ñaïi Vöông
Maïnh Nöông Yeåu Ñieäu Bình Nhaøn Coâng Chuùa, Dueä Trí Ñoan Hoøa Thoâng
Minh Dieäu Caûm Ñòch Trieát Khaûi Lieät Trieäu Khaùnh Chieâu ÖÙng Traïc Linh
Coáng Thuaän Caån Haäu Trinh Thuïc Ñaïi Vöông:
Trôøi ñaát un ñuùc tinh anh - nöõ löu doài daøo tuù khí,
Lôùn lao nhö coøn taïi ñaáy, coâng cuøng trôøi nuoâi döôõng ban ñaàu,
Trang troïng hieån hieän chaúng caàu, trôï giuùp ñaát ñoåi thay sinh tröôûng.
Hôïp baùch linh(1) maø phoø trôï vaän nöôùc, sao khoâng laáy tam tích(2) ñeå taëng
phong.
Vì ngaàm giuùp nhaát thoáng cô ñoà non nöôùc,
Neân laáy leã gia phong myõ töï maø taêng caáp.
Phong laø:
Ñoâ Ñaïi Thaønh Hoaøng Thaïc Thaàn Huøng Duõng Anh Uy Phong Coâng YÙ
Ñöùc Ñaïi Vöông Maïnh Nöông Yeåu Ñieäu Bình Nhaøn Ñoan Trang Thuïc Thaän
Coâng Chuùa Dueä Trí Ñoan Hoøa Thoâng Minh Dieäu Caûm Ñòch Trieát Khaûi Lieät
Trieäu Khaùnh Chieâu ÖÙng Traïc Linh Coáng Thuaän Caån Haäu Trinh Thuïc Huy
Nhu Trang Tónh Ñaïi Vöông.
Cho neân ban saéc naøy.
Ngaøy 29 thaùng 3 naêm Quang Trung thöù 5 (1792).
106 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008

* Ñaïo saéc Quang Trung naêm thöù 5 ngaøy 28/7

AÛnh 4: Phaàn chính vaên ñaïo saéc phong ngaøy 28/7

Phieân aâm
Saéc Quyù Ñoâ Thieân Minh Linh Höïu Phoå Hoùa Phuø Tröïc Hieån ÖÙng Höïu
Quoác Chöông Nhaân Dieãn Khaùnh Hoä Quoác Tuy Loäc Haäu Ñöùc Chí Nhaân Phoå
Hoùa Phong Coâng Phuø Toä An Daân Huøng Löôïc Trieäu Möu Taù Tích Döïc Thieän
Trôï Thaéng Uy Linh Huøng Dung Phu Khaùnh Phæ Tích Khuoâng Nghóa Coâng
Chính Trôï Tieäp Chí Ñöùc Thaàn Vuõ Cöông Ñoaùn Anh Nghò Xung Thieân Thuaàn
Gia Duõng Lieät Trang Tuùc Cung YÙ Tuyeân Töø OÂn Hoøa Long Huaân Tuaán Ñöùc
Kieâm Nhò Vò Ñaïi Vöông:
Ñieân theä chung thaàn - Döïc khö giaùng tuù
Toâng hoã nhöông nhöông taáu giaù danh höông chi thieàu baïch moâng höu
Tinh linh traïc traïc chieâu khaâm thanh mieáu chi chöng thöôøng hôïp leã
Bang hoä vónh tröng caûnh huoáng - Bao suøng taûi tích hoa chöông
Tieán Hoaøng gia dö ñoà nhaát thoáng,
Leã höõu ñaêng traät öùng gia phong
Myõ töï tam töï khaû gia phong:
 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008 107

Quyù Ñoâ Thieân Minh Linh Höïu Phoå Hoùa Phuø Tröïc Hieån ÖÙng Höïu Quoác
Chöông Nhaân Dieãn Khaùnh Hoä Quoác Tuy Loäc Haäu Ñöùc Chí Nhaân Phoå Hoùa
Phong Coâng Phuø Toä An Daân Huøng Löôïc Trieäu Möu Taù Tích Döïc Thieän Trôï
Thaéng Uy Linh Huøng Dung Phu Khaùnh Phæ Tích Khuoâng Nghóa Coâng Chính
Trôï Tieäp Chí Ñöùc Thaàn Vuõ Cöông Ñoaùn Anh Nghò Xung Thieân Thuaàn Gia
Duõng Lieät Trang Tuùc Cung YÙ Tuyeân Töø OÂn Hoøa Long Huaân Tuaán Ñöùc Phu
Höïu Khai Huyeàn Taùn Hoùa Kieâm Nhò Vò Ñaïi Vöông.
Coá saéc.
Quang Trung nguõ nieân thaát nguyeät nhò thaäp baùt nhaät.
Dòch nghóa
Saéc cho
Quyù Ñoâ Thieân Minh Linh Höïu Phoå Hoùa Phuø Tröïc Hieån ÖÙng Höïu Quoác
Chöông Nhaân Dieãn Khaùnh Hoä Quoác Tuy Loäc Haäu Ñöùc Chí Nhaân Phoå Hoùa
Phong Coâng Phuø Toä An Daân Huøng Löôïc Trieäu Möu Taù Tích Döïc Thieän Trôï
Thaéng Uy Linh Huøng Dung Phu Khaùnh Phæ Tích Khuoâng Nghóa Coâng Chính
Trôï Tieäp Chí Ñöùc Thaàn Vuõ Cöông Ñoaùn Anh Nghò Xung Thieân Thuaàn Gia
Duõng Lieät Trang Tuùc Cung YÙ Tuyeân Töø OÂn Hoøa Long Huaân Tuaán Ñöùc Kieâm
Nhò Vò Ñaïi Vöông:
Thaàn un ñuùc khaép nôi - Trôï ñaát naûy nôû xinh töôi,
Gom ñaày phöôùc, thoân laøng ñöôïc danh giaø treû toát laønh,
Ñoäi nhieàu ôn, saùng toû pheùp taéc chöng thöôøng(3) toân mieáu.
Phoø trôï neân maõi neâu ban thöôûng - Thöôûng khen maø kính cheùp saéc vaên.
Giuùp Hoaøng gia nhaát thoáng cô ñoà - Leã taêng caáp neân phaûi gia phong.
Ñaùng gia phong ba myõ töï
Quyù Ñoâ Thieân Minh Linh Höïu Phoå Hoùa Phuø Tröïc Hieån ÖÙng Höïu Quoác
Chöông Nhaân Dieãn Khaùnh Hoä Quoác Tuy Loäc Haäu Ñöùc Chí Nhaân Phoå Hoùa
Phong Coâng Phuø Toä An Daân Huøng Löôïc Trieäu Möu Taù Tích Döïc Thieän Trôï
Thaéng Uy Linh Huøng Dung Phu Khaùnh Phæ Tích Khuoâng Nghóa Coâng Chính
Trôï Tieäp Chí Ñöùc Thaàn Vuõ Cöông Ñoaùn Anh Nghò Xung Thieân Thuaàn Gia
Duõng Lieät Trang Tuùc Cung YÙ Tuyeân Töø OÂn Hoøa Long Huaân Tuaán Ñöùc Phu
Höïu Khai Huyeàn Taùn Hoùa Kieâm Nhò Vò Ñaïi Vöông.
Cho neân ban saéc naøy.
Ngaøy 28 thaùng 7 Quang Trung naêm thöù 5 (1792).(4)
4. Moät vaøi nhaän xeùt
- Hai ñaïo saéc Quang Trung coøn khaù nguyeân veïn, ñaëc bieät laø ñaïo saéc
ngaøy 28/7. Noäi dung cuûa caû hai ñaïo saéc ñeàu ñoïc ñöôïc roõ raøng, ôû ñaïo saéc ngaøy
29 thaùng 3 ban taëng theâm myõ töï cho Bình Nhaøn coâng chuùa coù raùch ôû chöõ 光
(Quang) nhöng vaãn ñoïc ñöôïc, chæ thieáu neùt, chuùng ta coù theå khoâi phuïc vaên
baûn deã daøng.
- Ñaïo saéc Quang Trung ngaøy 28/7 taêng caáp ban taëng myõ töï (nhöõng
chöõ ñeïp hay ñeå khen taëng) ñöôïc ban chæ tröôùc khi vua Quang Trung maát
108 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008

ñuùng 1 ngaøy (oâng maát ngaøy 29 thaùng 7 naêm Quang Trung thöù 5 nhaèm ngaøy
16/9/1792).
- Daáu aán trieän ñoùng treân hai ñaïo saéc Quang Trung theo nhaø nghieân
cöùu Vónh Cao laø 4 chöõ Saéc thuï chi baûo, ñaây laø daáu aán trieän raát hieám thaáy
maø caùc nhaø nghieân cöùu nhieàu veà aán chöông cuõng chöa thaáy nhaéc ñeán. Ñöôïc
bieát tröôùc ñaây taïi Nhaø tröng baøy Goám coå Goø Saønh ôû thaønh phoá Quy Nhôn
coù tieáp nhaän moät saéc phong Quang Trung do baø Nguyeãn Thanh Haø - con gaùi
Ñaïi töôùng Nguyeãn Chí Thanh taëng cuõng coù daáu aán trieän nhö treân.
- Vôùi phöông phaùp ñoái saùnh vaø loaïi suy, baèng vieäc tham chieáu vôùi moät soá
ñaïo saéc thôøi Nguyeãn, chuùng toâi nhaän thaáy moät vaøi ñieåm gioáng vaø khaùc nhau:
+ Chöõ vieát treân hai ñaïo saéc Quang Trung gioáng vôùi kieåu chöõ vieát treân
caùc ñaïo saéc thôøi Nguyeãn.
+ Caùch vieát treân hai ñaïo saéc Quang Trung töông töï vôùi caùch vieát saéc ñöôïc
quy ñònh döôùi trieàu Nguyeãn maø chuùng toâi ñaõ tra cöùu trong Khaâm ñònh Ñaïi
Nam hoäi ñieån söï leä (Hoäi ñieån) vaø treân thöïc teá. Trang giaáy vieát saéc ñöôïc chia
laøm hai, nöûa trang giaáy treân chia ra laøm 13 haøng, nöûa trang giaáy döôùi vieát
nieân hieäu. Tuøy theo noäi dung daøi ngaén maø ñònh lieäu chia soá haøng cho vöøa.
+ Caùch vieát chöõ soá ghi ngaøy, thaùng, naêm ôû doøng nieân ñaïi cuûa hai ñaïo
saéc Quang Trung khoâng thoáng nhaát, haàu heát ñeàu vieát theo loái chöõ ñôn (giaûn
theå), chæ coù moät chöõ “cöûu” laø vieát theo loái chöõ keùp (phoàn theå).
Ñaây laø ñieåm hoaøn toaøn khaùc so vôùi haàu heát saéc phong döôùi thôøi Nguyeãn,
bôûi baét ñaàu töø naêm Minh Maïng thöù 3 (1822) quy ñònh khi vieát saéc phong,
taát caû caùc chöõ soá ghi ngaøy, thaùng, naêm choã doøng nieân ñaïi ñeàu phaûi duøng chöõ
keùp ñeå ñeà phoøng söï thay ñoåi.
+ Giaáy vieát hai ñaïo saéc Quang Trung gioáng vôùi giaáy vieát saéc ñaàu thôøi
Gia Long maø chuùng toâi söu taàm ñöôïc, nhöng khaùc vôùi loaïi giaáy vieát saéc phong
töø thôøi Minh Maïng trôû veà sau.
Tra cöùu trong Hoäi ñieån thì thaáy roõ lyù do cuûa söï khaùc nhau naøy, bôûi töø
naêm Minh Maïng thöù 10 (1829) quy ñònh giaáy vieát saéc ñeàu duøng giaáy vaøng
töôi, ñeán thôøi Töï Ñöùc coøn quy ñònh roõ laø veõ roàng baèng baïc. Vì theá caùc saéc
phong thôøi Nguyeãn töø Minh Maïng trôû veà sau maø chuùng toâi ñöôïc tieáp xuùc haàu
heát ñeàu duøng giaáy maøu vaøng töôi vaø cöùng hôn nhieàu so vôùi loaïi giaáy vieát saéc
thôøi Gia Long, trang trí long vaân ñeàu maøu baïc.
+ Caùch ñoùng daáu aán trieän treân hai ñaïo saéc Quang Trung veà cô baûn gioáng
caùch ñoùng daáu trieän treân caùc saéc phong thôøi Nguyeãn do vua ban (saéc cuûa caùc
Boä ñoùng khaùc), ñeàu baét ñaàu sau nieân hieäu cuûa vua.
+ Trong hai ñaïo saéc Quang Trung ñeàu coù hai chöõ “ñaïi vöông” khaùc vôùi
caùc ñaïo saéc thôøi Nguyeãn, tra cöùu trong Hoäi ñieån cho bieát, töø naêm Minh Maïng
thöù 16 trôû veà sau khi ñoåi caáp laïi thaàn saéc ñeàu chuaån ñoåi hai chöõ “ñaïi vöông”
laøm hai chöõ “toân thaàn”.
 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (71). 2008 109

+ Kích thöôùc daáu aán trieän ñoùng treân hai ñaïo saéc Quang Trung ñeàu gioáng
nhau, moãi beà 15cm, coøn kích thöôùc daáu aán trieän ñoùng treân caùc ñaïo saéc thôøi
Nguyeãn nhoû hôn (13,5cm), maëc duø taát caû ñeàu laø saéc cuûa vua ban.
+ Treân hai ñaïo saéc Quang Trung doøng ñòa danh nhaän saéc ñöôïc ghi ôû
phía sau cuûa ñaïo saéc chæ coù teân xaõ, huyeän, coøn caùc saéc phong thôøi Nguyeãn
thöôøng ñöa ñòa danh nôi nhaän saéc raát ñaày ñuû, roõ raøng leân treân.
Hai ñaïo saéc Quang Trung chuùng toâi giôùi thieäu ôû treân hieän ñang ñöôïc
tröng baøy taïi Baûo taøng Lòch söû vaø Caùch maïng Thöøa Thieân Hueá nhaân kyû
nieäm Ngaøy Di saûn vaên hoùa Vieät Nam. Giôùi thieäu hai saéc phong quyù hieám
naøy, chuùng toâi mong muoán cung caáp theâm nhöõng tö lieäu vaên baûn coøn laïi raát
ít cuûa thôøi Quang Trung ñeå goùp söùc nghieân cöùu veà moät giai ñoaïn lòch söû haøo
huøng cuûa daân toäc.
LTT-LTG
CHUÙ THÍCH
(1) Chæ nhöõng ngöôøi ñaõ khuaát.
(2) Chæ nhöõng ñoà duøng Thieân töû ban taëng cho chö haàu.
(3) Hai leã teá vaøo xuaân thu trong naêm.
(4) Baûn dòch trong baøi cuûa nhaø nghieân cöùu Vónh Cao.
TOÙM TAÉT
Baøi vieát giôùi thieäu hai ñaïo saéc phong döôùi thôøi Quang Trung naêm thöù 5 (1792) môùi ñöôïc
phaùt hieän coøn khaù nguyeân veïn. Noäi dung cuûa hai ñaïo saéc ñeàu gia taêng myõ töï cho caùc vò thaàn
ñöôïc thôø taïi tænh Baéc Ninh, ñoïc raát roõ raøng. Caû hai ñaïo saéc ñeàu ñöôïc vieát baèng chöõ Haùn theo
loái chaân phöông treân giaáy long ñaèng moûng, meàm vaø dai - loaïi giaáy chæ thaáy ôû caùc saéc phong
ñaàu thôøi Gia Long. Daáu aán trieän ñoùng treân hai ñaïo saéc khaéc 4 chöõ Saéc thuï chi baûo, ñaây laø
daáu aán trieän raát hieám thaáy döôùi thôøi Taây Sôn. Chuùng toâi giôùi thieäu hai ñaïo saéc môùi ñöôïc phaùt
hieän naøy ñeå goùp theâm moät tö lieäu cho vieäc nghieân cöùu veà thôøi Taây Sôn.
ABSTRACT
TWO ROYAL RECOGNITION DECREES OF KING QUANG TRUNG’S REIGN JUST FOUND
The  article  writes about the two royal-recognition decrees dating back to the 5th
year of King Quang Trung’s reign (1792) that have just been discovered in relatively intact
conditions.The highly readable contents of both the two decrees give more compliments to
the deities worshiped in Baéc Ninh. Both are in Chinese in a plain style, written on a kind of
thin, soft and tough traditional paper with patterns of flying dragons -The kind of paper so
far only found on royal decrees of the early years of King Gia Long’s reign. The seals found
on the above decrees write “Saéc thuï chi baûo”. This is a rare seal for the Taây Sôn Dynasty.
The discovered royal decrees will certainly contribute to the research on the Taây Sôn’s time.