DEĞİŞKEN HAVA DEBİLİ

KLİMA SİSTEMLERİ
ve
VAV-CAV ÜNİTELERİNİN
KULLANIMI

M.Haluk SEVEL
Mak. Müh.
İMEKSAN Ltd Sti
KONU BAŞLIKLARI:

1. Değişken hava debili sistemlerin genel klima kavramı içindeki yeri

2. Sistem konsepti ve izahı
3. Değişik VAV sistemleri ve elemanları
• Tek kanallı VAV sistemleri
a) Tüm havalı
b) Son ısıtmalı
• Çift kanallı VAV sistemleri
a) Sabit debili sistemler
b) Değişken debili sistemler
• Endüksiyon sistemleri
4. VAV terminal ünitelerinin tasarım esasları ve ana elemanları
5. VAV terminal ünitelerinin üretim ve kalibrasyon özellikleri
6. Değişik VAV-CAV uygulamaları
1.Değişken hava debili sistemlerin genel klima kavramı içindeki yeri

Değişken hava debili klima sistemleri, veya kısa adıyla “VAV” sistemleri ASHRAE’in klima
sistemleri tanımına göre “tüm havalı” ve hava-su karışımı “kompozit” sistemler içinde yer
alır. Ancak tüm havalı klima sistemleri de kendi içlerinde “tek kanallı sistemler” ve “çift
kanallı sistemler” olarak ikiye ayrılmaktadır. Değişken hava debili sistemler tek kanallı veya
çift kanallı olabilme özellikleri dolayısıyla “tüm havalı-tek kanallı sistemler”in içinde
bulunduğu gibi “tüm havalı-çift kanallı sistemler”in içinde de yer almaktadır.

Tek kanallı VAV uygulamalarında terminal ünitelere sulu veya elektrikli ısıtma
serpantinlerinin takılabilmeleri nedeniyle son ısıtmalı VAV uygulamalarını kompozit
sistemler içinde yorumlamamız da mümkündür.

Yukarıdaki diyagramda ASHRAE tanımına uygun olarak VAV sistemleri görülmektedir. Bu

tanım içinde de çift kanallı sistemler , her ne kadar hava kanallarında değişik hava debileri ile
çalışsa da mahallere üfledikleri hava tarzı nedeniyle “VAV-değişken debili” ve “CAV-sabit
debili olarak ikiye ayrılmaktadır. Endüksiyon sistemleri de keza kendi içinde “tek kanallı”,
“çift kanallı”, “tek serpantinli” ve “çift serpantinli” olarak ayrılmaktadır. Ancak çift kanallı
VAV sistemleri ile endüksiyon sistemleri Avrupa’da ve ülkemizde fazla rağbet ve yaygın bir
uygulama alanı bulamamışlardır. Ülkemizde en yaygın olarak uygulanan sistem tek kanallı
VAV sistemleri ile tek kanallı-son ısıtmalı VAV sistemleridir. Önceleri yalnız temiz oda
tasarımı içinde yer alan bu sistem sağladığı birçok avantaj nedeniyle çok katlı ofis
kompleksleri, oteller ve alış-veriş merkezleri gibi mahallerde de uygulama alanı bulmaktadır.

2.Sistem konsepti ve izahı

Bir mahalde kuru termometre sıcaklığınının kontrolu mahal yükü ile bu yükü karşılamak
üzere bu mahalle sevk edilen akışkan arasındaki dengeye bağlıdır. Eğer tasarımcı yükü
karşılamak üzere havayı taşıyıcı ortam olarak seçiyorsa iki temel kavram arasında tercih
yapmak zorundadır. Bu kavramlar bir önceki başlıkta anlattığımız “CAV-Sabit debili
sistemler” ile “VAV-Değişken debili sistemlerdir.

Burada bir saptama yapmak gereğini duyuyorum. VAV ve CAV kısaltmaları şimdiden
değişik tarzlarda karşımıza çıkmaya başladı ve daha da çok çıkacak. VAV ve CAV sistemleri
ile “VAV Terminal Ünitesi” ve “CAV Terminal Ünitesi” arasındaki farkı kesin cizgilerle
belirlemek lazımdır. VAV ve CAV tümü havalı olan merkezi iki değişik sistemin İngilizce
kısaltılmış adıdır. VAV “Variable Air Volume” un kısaltılmışı olup “Sabit Hava Debili
Sistemler” manasına gelir. Keza “CAV” ise “Constant Air Volume” un kısaltılmışı olup
“Sabit Hava Debili Sistemler” demektir. Diğer bir deyişle bu kısaltmalar sistem tanımlarıdır.
“VAV Terminal Ünitesi” ile “CAV Terminal Ünitesi” mahallere sevk edilen ve/veya emilen
hava debilerini kontrol etmek üzere yalnız VAV sistemlerinde kullanılan terminal
elemanlarıdır.

Tüm havalı sistemlerde mahal yükü hava ile karşılandığı durumlarda kısmi yük gereksinimleri
debi veya üfleme sıcaklığı reglajı ile yapılır. Klasik sistemler olarak adlandıracağımız sabit
debili havalandırma ve klima sistemlerinde mahallere üflenen hava debisi sabit olup mahal
kuru termometre sıcaklığı üfleme havasının sıcaklığını kontrol etmekle sağlanmaktadır. Isıtma
ve soğutma serpantinleri üzerine yerleştirilen servomotorlu vanalar ile istenen üfleme
sıcaklığı mahalle veya dönüş kanalı üzerine yerleştirilmiş bir sıcaklık hissediciye bağlı olarak
yapılmaktadır. Bu uygulama en basit bir klima uygulamasıdır ancak bazı sakıncaları vardır.

1. Mahal hava debileri psikrometrik proseslere bağlı olarak azami yüke göre
belirlenmektedir. Halbuki çoğu zaman mahallin temiz hava gereksinimi bu debinin
çok altındadır. Bu nedenle kısmi yüklerde gereğinden fazla hava sevk olunmakta ve
enerji israfına neden olunmaktadır.
2. Mahal sıcaklıklarının hava sıcaklığının değiştirilmesi ile sağlanmaya çalışılması
oransal kontrollu sistemlerde geniş oransal bandlara gereksinim duymakta, dar
bantlarla çalışmada “control hunting” denilen dengesiz sıcaklık dalgalanmaları
meydana gelmektedir.
3. Sabit debili klasik sistemlerde kanallardaki hava hızları ses ve gürültü nedeniyle
belirli seviyelerin üstüne çıkamamaktadır. Bu nedenle birçok tatbikatlarda 60 ila
80cm hatta daha fazla asma tavanlara gerek görülmektedir.
4. Zonlama yapsanız dahi benzer karakterdeki bitişik iki odada lokal yüklerin değişmesi
sonucu değişik konfor şartları meydana gelmektedir.

Bunun neticesi olarak doğan VAV sistemleri CAV sistemlerinin bu mahsurlarını büyük
ölçüde gidermektedir. Şöyleki:

1. VAV sistemlerinde de hava debileri psikrometrik proseslere bağlı olarak azami yüke
göre belirlenmektedir. Ancak mahallere yerleştirilen VAV terminal üniteleri sayesinde
 sevk olunan hava debisi mahal yüküne bağlı olarak değişmektedir. Bir mahalle sevk
olunacak debi proje müellifinin hesapladığı azami debidir. Asgari debi ise mahal için
gerekli olan taze hava miktarıdır ve bu da projeci tarafından belirlenmelidir. Bu debi
değişiklikleri vantilatör ve aspiratörlerin devir sayılarının ayarlanması ile
yapıldığından önemli ölçüde enerji tasarrufu sağlanmaktadır.
2. VAV sistemlerinde üflenen havanın mevsimsel sıcaklıkları sabittir. Mahal yükü ise
değişken hava debisi ile karşılanmaktadır. Bu özellik çok daha hassas mahal
şartlarının teminini mümkün kılmakta ve dolayısıyla enerji tasarrufuna da yardımcı
olmaktadır.
3. VAV sistemlerinde çok daha yüksek hava hızları kullanmak mümkündür. Bu nedenle
daha düşük boyutlu hava kanalları kullanılmaktadır.
4. Klimatize edilen mahallaerin tümünde aynı anda maksimum yük meydana
gelmiyeceği için klasik VAV sistemlerine oranlara %30’a varan oranlarda daha düşük
hava debileri kullanmak mümkündür. Bu da kanal ölçülerinin daha da küçülmesine
yardımcı olmaktadır.
5. Klasik CAV sistemlerine oranla %40’lara varan enerji ve dolayısıyla işletme
masraflarından tasarruf sağlamaktadır.

Bu sistemin dezavantajlarından biri klasik CAV sistemlerine nazaran daha yüksek ilk tesis
masraf ve yatırımlarına gereksinim duymalarıdır.

Yukarıdaki izahtan da anlaşılacağı gibi VAV sistemleri aşağıdaki elemanlardan meydana

gelmektedir.

1. Merkezi klima ve havalandırma santralları: Bu ünitedeki vantilatörler değişken hava

debileri ile çalışmaya uygun ve frekans konvertörlü olacaklardır. Mahal yüklerine
bağlı olarak hava gereksinimlerinin değişmesi durumunda fan debileri de frekans
konvertörleri vasıtasıyla otomatik olarak ayarlanacaktır.
2. VAV terminal üniteleri: VAV terminal ünitelerinde mahal gereksinimlerine göre
istenen hava debisini ayarlayabilen bir düzen bulunmalıdır. Bu düzen hava hızını
ölçen ölçüm ünitesi, hıza göre damper konumunu ayarlayan mikroprosesörlü oransal
servomotor içermelidir.
3. Merkezi dönüş havası ve egzost fanları: Egzost fanları da aynen vantilatörler gibi
değişken hava debileri ile çalışmaya uygun ve frekans konvertörlü olacaktır. Mahal
yüklerine bağlı olarak değişen hava gereksinimleri paralelinde değişen dönüş havası-
egzost debileri de frekans konvertörleri vasıtasıyla otomatik olarak ayarlanacaktır.

3.Değişik VAV sistemleri ve elemanları

• Tek kanallı VAV sistemleri: En yaygın uygulanan VAV sistemidir.
ABD ve Avrupa’da yaygın olarak kullanılan bu sistem ülkemizde de her geçen
gün geniş uygulamala alanları bulmaktadır. “Yalnız soğutma” veya “yalnız
ısıtma” gereksinimi duyan , aynı anda ısıtma ve soğutma işlemlerinin
simultene olarak yapılmasına gerek duyulmayan bina kompleksleri için
önerilen en basit VAV sistemidir. Bu uygulamada yaz-kış otomatik veya
manuel değişimi sistemin tümünde ısıtmadan soğutmaya veya soğutmadan
ısıtmaya geçmek mümkündür. Aşağıdaki şemada tek kanallı VAV sistemi
görülmektedir.
Bu sistemin temel elemanları klimatalojik prosesler için gerekli, filtre, ısıtıcı,
soğutucu, nemlendirici gibi elemanları içeren klima santralı ile dönüş-egzost havası
için aspiratördür. VAV terminal üniteleri mahal termostatları veya bina otomasyon
sisteminden aldıkları sinyaller paralellinde mahallere sevk edecekleri havayı
değiştirecekleri için üfleme kanalındaki debi de devamlı olarak değişiklik
gösterecektir. Bu nedenle vantilatör kanal basınç hissedicisinden aldığı kumanda ile
devrini ayarlayabilen bir frekans konvertörü ile donatılmış olmalıdır. Keza aynı
uygulama aspiratöre de uygulanmalı ancak aspiratörün frekans konvertörünün
vantilatöre bağlı ikincil (master-slave) konvertör olmalıdır.

Frekans konvertörü kullanılmak istenmezse vantilatör ve aspiratörler üzerine by-pass

tertibatı yapılarak ta aynı sonuç alınabilir. İlk yatırım açısından daha avantajlı
görünmesine rağmen işletme masrafları açısından hiçbir yarar sağlamamaktadır.

Aşağıdaki diyagramda tipik bir mahal sıcaklık kontrolu uygulaması görülmektedir.

Diyagramda da görüldüğü gibi gibi mahal yaz ve kış sıcaklıklarının farklı olması
zorunluluğu vardır. Bu sıcaklıklar “1” ve “2” olarak görülmektedir. “3” ise yaz-kış
değişim sıcaklığı olup genelde “1” ve “2”nin aritmetik ortalamasıdır. “4” ve “5”
numaralı oransal bandlar kullanılan otomatik kontrol sisteminin özelliklerine bağlı
olarak seçilir. Bu bandlar genelde 2oC ila 5oC arasındadır. Burada bir husus çok
önemlidir. İstenen mahal şartları temin edildiğinde dahi mahalle sevk olunan hava
kesilmemekte, tasarım gereksinimleri paralelinde minimuma indirilmekle
yetinilmektedir. Daha ileride göreceğimiz gibi bu aynı zamanda VAV terminal
ünitelerinin bir özelliğinden kaynaklanmaktadır. VAV terminal üniteleri tam kapama
fonksiyonunu yapabilmekte ancak belirli bir hava hızının altında kontrol
edilemektedir.

Tek kanallı VAV sistemlerinin değişik bir varyasyonu da son ısıtıcılı tek kanallı VAV
sistemleridir. Bu uygulamada VAV terminal ünitelerinin hava çıkış ağzına bir ısıtıcı
batarya bağlanmaktadır. Bu sayede Tek kanallı VAV uygulamalarının en büyük
dezavantajı olan simultane ısıtma ve soğutma yapılamama eksikliği giderilmektedir.
Son ısıtıcılı tek kanallı VAV sistemlerinde otomatik kontrol sistemi son ısıtıcısız VAV
sistemlerinde olduğu gibi yaz ve kış oransal debi kontrolu ile gerçekleştirilebildiği gibi
yaz aylarında oransal debi kontrolu ile kış aylarında minimum debi uygulaması ile de
sağlanabilmektedir. Bu durumda yaz uygulamasında mahal sıcaklığı hava debisinin
oransal kontrolu ile yapılmakta, kış uygulamasına geçilince sistem minimum debide
çalışmaktadır. Mahal sıcaklığı ise VAV terminal ünitesinin üfleme tarafına
yerleştirilmiş ısıtıcı bataryayı kontrol etmekle gerçekleştirilmektedir. Isıtıcı batarya
sıcak sulu ise 2 veya 3-yollu tercihan oransal servomotorlu vana ile, elektrikli ise
kademeli kontrol veya tyristör kontrolu ile gerçekleştirilmektedir.

• Çift kanallı VAV sistemleri: Çift kanallı VAV sistemleri genellikle

ABD’nde kullanılan, diğer ülkelerde yaygın bir uygulaması olamayan
sistemdir. Bu sistemde mahallere hava iki kanalla sevk olunmakta, mahal
ihtiyaclarına bağlı olarak belirli oranlarda karıştırılıp üflenmektedir. Çift
kanallı VAV sistemleri mahalle üflenen hava açısından “sabit debili” ve
“değişken debili olarak ikiye ayrılmaktadır. Sabit debili uygulamalarda
karıştırılan sıcak ve soğuk hava miktarları sabit olmakta ancak mahal
gereksinimlerine göre karışım oranları değişmektedir. Değişken debili
sistemlerde ise her iki debinin de mevcsimsel uygulamalar paralelinde oransal
olarak kontrolu ile gerçekleştirilmektedir. Değişken debili çift kanallı VAV
terminal ünitelerinde debi reglajı için iki servomotor bulunmaktadır. Bu
servomotorlardan biri yaz, diğeri ise kış kumandasını temin etmektedir. Çift
kanallı VAV sistemleri ilk tesis masrafı açısından en pahalı merkezi klima
sistemlerinden biridir.
• Endüksiyon Sistemleri: Endüksiyon sistemleri de ABD dışında yaygın
uygulaması olmayan klima sistemlerinden biridir. Hava-su karışımı kompozit
sistemler içinde yer alan endüksiyon sistemleri yüksek hızla üflenen primer
havanın yarattığı vakum neticesi sekonder havanın ısıtıcı ve/veya soğutucu
serpantin üzerinden sürüklenmesi neticesi mahal ısıtma ve soğutma
gereksinimlerini karşılamayı öngörmektedir.
Yukarıda resmi görülen endüksiyon cihazına primer hava merkezi klima
santralından şartlandırılmış olarak sevk olunmaktadır. Endüksiyon klima
sistemlerinde mahalle sevk olunan primer hava sabit debili veya değişken
debili olmaktadır. Değişken debili sistemlerde mahalle sevk olunan hava mahal
gereksinimlerine göre oransal olarak değişmekte, bu değişen primer hava
paralelinde odadan emilen ve ısıtıcı-soğutucu batarya üzerinden sürüklenen
sekonder hava debisi de değişmekte ve mahal konfor şartlarını temin
etmektedir.

Diğer bir endüksiyon sistemi de sabit primer debili sistemlerdir. Bu sistemlerde

primer hava debisi sabit olmakta, sekonder hava debisi veya debinin akış yönü
kontrol edilmek suretiyle mahal sıcaklığı kontrol edilmektedir.

Yukarıdaki resimde sabit primer debili endüksiyon sisteminin çalışma prensibi

görülmektedir. Damperin konumu ayarlanarak sekonder havanın serpantin
üzerinden geçmesi kontrol edilmekte ve bu şekilde mahal sıcaklığı
gerçekleştirilmektedir.

Endüksiyon üniteleri tek serpantinli veya çift serpantinli olarak üretilmektedir.

Tek serpantinli uygulamalarda yaz-kış uygulaması paralelinde serpantine
soğuk veya sıcak su sevk olunmaktadır. Çift serpantinli sistemlerde ise ısıtma
ve soğutma serpantinleri birbirinden ayrıdır.
4. VAV Terminal Ünitelerinin Tasarım Esasları ve Ana Elemanları

VAV terminal üniteleri üç temel elemandan meydana gelir.

1. Hız ölçme istasyonu
2. Servomotor
3. Debi reglaj damperi

Hız ölçme istasyonu Bernoulli ve Euler prensipleri paralelinde havanın toplam ve statik
basınçlarını ölçüp ikisi arasındaki fark basıncı dinamik basınç olarak servomotorun
mikroişlemcisine iletir. Toplam basınç statik basınç ile dinamik basıncın aritmetik toplamına
eşittir.

Htoplam= Hstatik + Hdinamik

Hdinamik = (δ x V2)/2………….. (Pascal olarak)

Hava hızının kanal içinde her noktada eşit olmaması , katmanlar tarzında olması nedeniyle
ölçümün birden fazla noktada yapılması ve ortalamsının alınıp mikroişlemciye iletilmesi
gereklidir. Bu ölçüm ISO 3966’da belirtildiği gibi log-Tehebycheff kuralına uygun olarak
yapılır.

Yukarıdaki resimdeki VAV terminal ünitesinde birbirine 90o açı ile yerleştirilmiş iki adet
pitot tüpü görülmektedir. Her tüpün üzerinde en az 5 adet toplam basınç ve 5 adet statik
basınç ölçme noktası bulunmaktadır. VAV terminal ünitelerinde kullanılan pitot tüpleri,
kalibre edilmiş bir hız ölçüm ünitesi ile kontrol edilmeli 2 m/s’nin üzerindeki hızlarda %3’ü
geçen sapmalara izin verilmemelidir.

VAV terminal ünitesinin diğer temel elemanı da servomotordur. Bu servomotor sıradan bir
oransal veya oransal-integral kontrollu bir servomotor olmayıp hız ölçüm ünitesinden gelen
pnömatik sinyalleri elektronik sinyallere çeviren, termostat, DDC kontrol cihazı veya BMS
gibi kontrol sistemlerinden gelen sinyaller paralelinde dampere kumanda eden bir özelliğe
sahiptir.

Yukarıdaki şemada VAV terminal ünitesi servomotorunun bağlantı şeması görülmektedir.

Servomotor besleme akımı 24V alternatif veya doğru akımdır. Şehir cereyanından düşürücü
trafo aracılığıyla beslenir. Kumanda sinyali ise isteğe bağlı olarak 0-10V DC veya 2-10V
DC’dir. Kumanda sinyali paralelinde minimum veya maksimum hava debisinin
gönderilmesini sağlar.

Damper ise servomotor tarafından hareket ettirilen bir debi ayar klapesidir. Birçok üretici
VAV terminal ünitelerini yuvarlak girişli, dikdörtgen çıkışlı yapmaktadır. Bundaki temel
neden yuvarlak kanalların yüksek hızlara müsait olması, tek kanatlı yuvarlak damper ile tam
kapamanın ve sızdırmazlığın temin edilebilmesidir. Dikdörtgen çıkış ise yüksek hava
hızından düşük hava hızına geçişi sağlamaktadır.

Dikdörtgen çıkışın diğer avantajları da VAV terminal ünitesi çıkışına gerekli elemanların
kolaylıkla bağlanabilmesini temindir. Bu elemanları şöyle sıralıyabiliriz.

a) Susturucu
b) Elektrikli veya sıcak sulu ısıtma serpantini
c) Plenum hücre

Yuvarlak kanal girişli, dikdörtgen kanal çıkışlı VAV terminal üniteleri klasik VAV tipi olup
bunun haricinde tamamı yuvarlak veya tamamı dikdörtgen kesitli VAV terminal üniteleri de
bulunmaktadır.
Yukarıdaki resimlerde tamamı dikdörtgen kesitli VAV terminal ünitesi ile tamamı yuvarlak
kesitli VAV terminal ünitesi görülmektedir. Dikdörtgen kesitli VAV terminal ünitelerinde
çok kanatlı damper kullanmak zorunludur. Ancak bu damperlerin çok düşük sızdırma
oranlarına sahip olması gerekir. Aksi taktirde düşük hızlarda kalibrasyon sağlanamaz.
VAV terminal üniteleri üfleme üniteleri olarak kullanılabildikleri gibi dönüş/egzost
kanallarında da kullanılabilirler. Üfleme tarafında kullanılan VAV ünitelerinin fabrikasyon
olarak çift cidarlı izolasyona sahip olmaları gerekir.

5. VAV Terminal Ünitelerinin Üretim ve Kalibrasyon özellikleri

VAV terminal ünitelerinin üretiminde en dikkat edilecek hususlardan biri hız ölçme
istasyonunun hassasiyetidir. Ünitenin kalibrasyonu esnasında hız ölçme istasyonunun da
kontrol edilmesi gerekir. % 5’den fazla ölçüm farklılıklarına müsaade edilmemelidir.

Yukarıdaki resimde İMEKSAN Ltd Sti’ne ait kalibrasyon istasyonu görülmektedir. Bu ölçüm
ve kalibrasyon istasyonu üç ana elemandan meydana gelmektedir.

• Fan grubu: İstenen debiyi temin edebilecek büyüklükte frekans konvertörlü tek
emişli radyal fan.
• Ölçüm ve kontrol ünitesi: 6, 7 ve numaralı kalibre edilmiş çok delikli pitot
tüpü ile dijital hız endikatörü. 8 numaralı ünite ise analog fark basınç
göstergesidir. Bunun vasıtasıyla dijital endikatörün doğruluğu kontrol edilir.
• Kalibrasyon ünitesi: Kalibre edilecek VAV terminal ünitesi ve yazılımı
BELİMO firmasına ait kalibrasyon programı yüklü bilgisayar. Aynı grup
içinde bulunan deflektör VAV terminal ünitesi çıkışında karşı basınç yaratmak
için kullanılır.

VAV ünitelerinin bir özelliği her proje her kullanım için ayrı ayrı kalibre edilmeleri
zorunluluğudur. Bu nedenle VAV terminal ünitesi bir bütün olup muhakkak sermotor, pitot
tüpü ve damperi bir arada kalibre edilmelidir. Servomotorun ayrı olarak kalibre edilmiş olarak
gelmesi ve bilahare ünitenin üzerine takılması kabul edilemez.
Her VAV terminal ünitesi kalibre edildikten sonra kalibrasyon sertifikası üniteye
eklenmelidir. Bu sertifikada şu hususlar yer alır.

• İmalat yılı ve seri numarası

• Kalibre eden kişinin adı, soyadı ve imzası
• Müşteri adı
• Proje adı
• Projede kullanıldığı yer, eğer varsa özel kodu
• Kalibrasyondaki ölçüm değerleri ve grafiği

VAV terminal üniteleri kalibre edilirken nominal debileri esas alınır. VAV terminal
ünitelerinin kataloglarına bakıldığında minimum debi, maksimum debi ve nominal debi
tarzında üç değişik değer bulunur. Minimum debi pitot tüpü ile ölçülebilen en düşük hava
hızına tekabül eder. Pitot tüpleri 2 Pascal’dan düşük basınç farklarını hassas bir şekilde
ölçemezler. 2 pascal dinamik basınç ta 2 m/s hıza tekabül etmektedir. Bu nedenle VAV
terminal ünitelerinin minimum debileri 2 m/s hava hızının karşıtı olan debidir. Maksimum
debi için bir üst sınır olmamakla birlikte yüksek basınç kayıpları ve ses seviyesi nedeniyle 12
m/s maksimum hız olarak alınmaktadır. Nominal debi ise herhangi bir hızdaki debi olabilir.
İMEKSAN nominal debiyi yuvarlak kesitli ünitelerde 12 m/s, dikdörtgen kesitli ünitelerde
ise 10 m/s olarak almaktadır. VAV terminal ünitesi de katalogda verilen minimum ve
maksimum debiler arasında kalmak koşuluyla proje müellifinin belirttiği debilerde kalibre
edilir ve sertifikalandırılır.

Burada yapılan ilk işlem vantilatörü çalıştırıp debisini istenen maksimum debiye göre
ayarlamaktır. Bu ayar frekans konvertörü vasıtasıyla yapılır. İstenen debi dijital indikatörden
okunur. İkinci işlem ise bilgisayara nominal debinin girilmesidir. Maksimum ve minimum
debiler de nominal debinin yüzdesi olarak girilir. Bu bilgiler bilgisayar aracılığıyla
servomotorun mikro işlemcisine aktarılır ve kaydedilir. Yarım saat kadar süren bu işlem
sonucu artık VAV terminal ünitesi istenen proje şartlarında kalibre edilmiş olup 2 Volt DC
sinyal aldığında minimum debide, 10 Volt DC sinyal aldığında ise maksimum debide
çalışacaktır.

Bundan sonraki işlem ise vantilatörün debisini değiştirerek VAV terminal ünitesinin
reaksiyonunu kontrol etmektir. Vantilatörün debisi arttırıldığında, servomotorun kısma
işlemine geçerek kalibrasyon değerini yakaladığı görülür.

5. Değişik VAV-CAV uygulamaları

VAV terminal üniteleri değişken debili konfor klimaları için kullanılabildiği basınca bağımlı
sabit debili sistemler de kullanılabilir. Çok katlı ofis bloklarında, otellerde kullanımı işletme
açısından büyük tasarruflar sağlamaktadır. Klasik sabit debili sistemler kadar büyük asma
tavan boşluklarına ihtiyaç duymaması en büyük avantajlarından biridir.

Tek kanallı VAV sistemlerinin en yaygın kullanıldığı alanlardan biri de temiz oda
klimatizasyonudur. Sabit hava debili klima sistemlerinin uygulandığı optik, elektronik ve ilaç
fabrikalarında, ameliyathanelerde HEPA filtrelerinin kullanımı nedeniyle VAV terminal
ünitelerinin kullanımını mecburi kılmaktadır. HEPA filtrelerin başlangıç dirençleri 120 ila
150 Pascal iken kullanım neticesi bu basınç kirlenme nedeniyle 1000 pascala kadar
çıkmaktadır. Bu kadar büyük oranda değişen basınç kayıpları karşısında hava debisinin sabit
tutulması VAV terminal üniteleri vasıtasıyla sağlanmaktadır. Ancak bu durumda VAV
terminal ünitesinin kalibrasyonunda bir değişiklik yapılarak maksimum ve minimum debiler
birbirine eşit olarak servomotora yüklenmelidir. Bunun neticesi olarak başlangıçta temiz olan
HEPA filtre üzerinden fazla hava geçmesine karşın VAV terminal ünitesi damperini kısmak
suretiyle sabit debiyi sağlayacaktır. Kullanım neticesi filtrenin kirlenmesi ve bu nedenle hava
debisinin düşme eğilimi göstermesi neticesi VAV terminal ünitesi damperi açmak suretiyle
debinin sabit değerde kalmasını temin edecektir.

VAV terminal ünitelerinin kullanılabildiği önemli alanlardan biri de bitişik hacimler

arasındaki hava akımı ve basınç münasebetinin gerçekleştirilmesidir. Bir hacimden diğer bir
hacime hava akımı istenmiyorsa ve bu nedenle basınç farkı isteniyorsa, bunun temin edecek
en iyi yöntemlerden bir VAV terminal ünitesinin kullanımıdır. Bu uygulamada iki mahal
arasındaki basınç farkını sabit tutacak kadar istenen hacime kontrollu olarak daha fazla
havanın gönderilmesini sağlamaktır.