IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13.

GAIA

Gaia

13
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Herrixketatik ... hirira

IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Ibaietako zibilizazioak
Herrixkak gero Gizartea
eta handiago antolatzeko
bihurtzea beharra MESOPOTAMIA
Tigris eta Eufrates
ibaien arteko
Idazketaren haranean
sorrera
EGIPTO
Nilo ibaiaren
haranean

Hauek dira
HISTORIAREN IBAIETAKO
HASIERA ZIBILIZAZIOAK INDIA
Indus ibaiaren
Ezaugarri hauek zituzten haranean

TXINA
BOTERE POLITIKO OSO GIZARTE OBRA HANDIAK
INDARTSUA HIERARKIZATUA Ibai Horiaren eta
ERAIKITZEA
Erregeek politika- eta Pribilegiatu aberats Ureztatzeko kanalak. ibai Urdinaren
erlijio-botereak gutxi batzuk. Jauregiak, tenpluak haranetan
zituzten Gehienak, eta hilobiak
menderatuta.
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kronologia-ardatza
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Noiz ?
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Lehenbiziko zibilizazioen mapa

IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Lehenbiziko zibilizazioen mapa

Mesopotamia
Aztekak

Mayak Egipto Txina

Inkak India
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamia

• Potamos = ibaia
• Meso = artea, erdi
aldea

• Mesopotamia = ibaien
artea

• Zeintzuk dira ibai

horiek ?

• “Hipopotamoa,
mesolitoa, ...”
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamia - Kokapena

• Duela 8000
urte giza
taldeak han
ezarri eta
lurrak lantzen
hasi ziren.
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamia - Kokapena

• Gaur egungo
Irak estatuan
kokatzen
zen.
• Pertsiar
golkoan
• Basamortuz
inguratuta
• Baina Tigris
eta Eufrates
ibaiengandik
inguratuta
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Lehenbiziko idazkeren kronologia-ardatza

Historia
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Zeri esaten zaio zibilizazioa ?

 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Idazkeraren sorrera

• Idazkera kuneiformea,
Mesopotamian sortu zen.
• Ziria (cuña) forma duelako
deitzen da horrela.
• 600 ikur inguru ditu eta ikur
bakoitzak esanahi bat dauka.
• Eskribak asmatu zuten : a)
uztak neurtzeko, b)
salerosketak idazteko, eta
abar...
• Kontabilitatea eramateko
beharrizanak eraginda.
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Idazkera motak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Hammurabiren kodea – 1. Lege idatzia

 Kodea Lege sorta bat da.

 Ezagutzen den 1. lege sorta
Hammurabi erregeak emandako
aginduak dira.
 Zelako legeak baina !!!
 Eredu bat: “”Eraikitzaileak
norbaitentzat etxea egin badu, baina
sendoa egin ez duelako erortzen
bada eta jabea hiltzen badu,
eraikitzailea hiltzera kondenatuko
da-. Jabearen semea hiltzen bada,
eraikitzailearen semea hilko da.””
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Ureztatzea - Nekazaritza

• Lurralde oso lehorra da, baina Tigris eta Eufrates ibaiak inguratzen
dute lurraldea.
• Ureztatzeko kanalak eta presak eraikitzen ziren. (K.a. 4000. urteko
arrastoak daude)
• Horrela nekazaritzan oinarritutako zibilizazio bat garatu zuten.
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Hiri - estatua

• Hiri-estatuak sortu
ziren, bata
bestearengandik
independienteak, hau
da, administrazio
osoa zuten hiriak:
agintaria, legeak,
armada,
txanpona, ...
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Hiri - estatua

• Nekazaritzan lortutako
elikagai eta ondasunak
gordetzeko babestu beharra
zeukaten.

• Herri nomadengandik
babestu beharra.

• Horregatik: harresia, armada,

biltegiak
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Hiri - estatua

• Begira zelako
harresia egin
zuten
Mesopotamiakoak
erasoetatik
babesteko !
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Inperio handiak – Garai desberdinak

• Garai
desberdinetan
Inperioak luze-
zabalera eta
agintaritza
desberdinak izan
zituen.
• Kontutan izan
milaka urtetan
zenbat alda
daitekeen
herrialde bat
IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Inperioen hedadura garai desberdinetan

 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Hirietatik ... Inperioetara

Gizarte eta politika antolaketa

Ezaugarriak

1 - Botere politikoa
oso indartsua

2 - Gizartea oso
hierarkizatua

3 - Eraikuntza lan
handiak
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamiako gizarte-piramide mutua

Erregea
Pribilegiatuak
Aristokrazia
eta apaizak

Funtzionarioak,
eskribak

Askeak: nekazariak,
artisauak, soldaduak
Pribilegio gabekoak
Esklaboak
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Biztanleria eta lana

• Ubideei ezker urtean

3 uzta hartzen
zituzten.

• Hiri ondoko
baratzetan barazkiak
eta fruitarbolak izaten
zituzten.
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Biztanleria eta lana

• Dauden aztarnetan ikusten den

bezala animaliak etxekotuta
zituzten: ardiak, idiak, astoak,
zaldiak, txakurrak, gameluak...

• Gurpila eurak asmatu zuten eta

goldea ere ezagutzen zuten
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Biztanleria eta lana

• Hirietan biztanleak artisautzan aritzen ziren:
alfonbrak, saskiak, zeramika, armak,
erremintak, bitxiak etab ...
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Biztanleria eta lana

Txanponak erabiltzen zituzten

salerosketarako

Etxeak pisu bat edo bikoak

ziren. Adobaz egiten zituzten
(lokatza eta lastoa nahastu
eta eguzkitan lehortutako
adreiluz)
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Erlijioa
• Politeistak ziren.
• Poli : asko
• Teos : jainkoa
• Politeista : jainko askorengan sinisten
duena
• Jainkoak hilezkorrak ziren

• Enlil : haizeen jainkoa

• Ishtar: gerraren, maitasunaren eta
ugalkortasunaren jainkosa
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura – Erlijioa - Tenpluak

• Mesopotamiako UR hirian
Zigurat Nanna jainkoa gurtzen zuten,
sumeriar herriaren ilargi
jainkoa.
• Zigurat hau jainko horri
oparitua da, gaur egun
ondoen kontserbatzen
direnetarikoa.
• 21 metroko altuera dauka eta
K.a. 2100. urte inguruan
eraiki zen
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Arkitektura
Babeleko dorrea

• Bibliak kontatzen duen arabera,

Babiloniak (Mesopotamian)
eraikitako zigurat handi bat zen

• Bibliak kontatzen du eraikitzen ari

zirela, hainbeste jenderen artean
hizkuntza desberdinak hitz egiten
zituztela eta ez zirela elkar
ulertzen.

• Hortik bator esaldia “Hau Babel

bat da” jende guztiak batera hitz
egiten duenean eta elkar entzuten
ez direnean.
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Arkitektura

• Antzinateko
munduko 7
mirarietariko bat
ziren Babilonako
lorategi ezkegiak.
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Arkitektura

Babilonia : Ishtar-eko atea Zigurat

IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamiako arkitektura

 Adreilua
MATERIALAK
 Pezoa

 Arkua
ELEMENTUAK
 Ganga

 Tenpluak
ERAIKIN
 Zigurat-a
BEREIZGARRIAK
 Jauregiak
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Eskultura

Lehoi itsurako pitxarra

Erliebea
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Eskultura

Frisoa : nekazaritzako motiboak

Asiria
(K.a.VIII. m)
hegodun
zezena
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Kultura - Eskultura

Zezen hegoduna
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Ur–ko zutohiala
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamiako eskultura

 Errege-erreginak
E  Jainko-jainkosak
GAIAK
S
T  Goi-funtzionarioak
A
T
E U
S A  Aurrez aurreko posizioa
K K EZAUGARRIAK  Mugimendurik eza
U  Begi handiko aurpegiak
L
T
U
R E
A R
L MATERIALAK  Harria
I
E
B
E
A  Erlijio- edo politika-
K GAIAK
gertaerak
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Nekazaritza

Duela asko nekazari batek aholku hauek eman zizkion bere semeari:
• soro bat landatzeko garaian, ureztatzeko kanalak irekitzean, kontuz ibili urak
oso maila altua har ez dezan,
• ura sorotik ateratzean, zaindu bertako lur hezetua, oso laututa gera ez dadin,
eta ez utzi noraezean dabiltzan idiei lurra zapaltzen,
• goldatzeko, erabili hamar aizkora estu; aizkora bakoitzak libra baten 2/3 pisatu
behar du, gehienez,
• udako eguzkiak landa erretzen duen bitartean, zati berdinetan banatu beharko
duzu,
• erabili zure tresnak, atsedenik hartu gabe...

Sumertar oholtxoa (K.a. 1700). Moldatua

 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Ikaslearen lanak

MAISUA: Nora joan zara txiki-txikitatik?

IKASLEA: Eskolara.
MAISUA: Eta zer egin duzu eskolan?
IKASLEA: Nire oholtxoa ozen irakurri, gosaldu, beste oholtxo bat prestatu eta
idatzi, bete arte. Gero, zer irakurri behar nuen esan didate, eta arratsaldean,
berriz, zer idatzi behar nuen.
Eskola amaitu eta gero, etxera joan naiz. Aita zegoen, eserita. Nire idazketa-
ariketaren berri eman diot, bai eta nire oholtxoa irakurri ere. Aita oso pozik
geratu da…
Hurrengo goizean goiz esnatu naiz eta amari esan diot: «eman nire gosaria,
eskolara joan behar dut-eta». Amak ogi-opilak eman dizkit eta eskolara joan
naiz. Eskolan, zaindariak esan dit: «Zergatik zatoz berandu?». Beldurtuta eta
bihotza taupadaka nuela maisuaren bila joan naiz eta agurra egin diot.

K.a. 2000. urteko maisu baten testua

IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Mesopotamiari buruzko azten jarduera

 Iparraldean, _____________ zegoen, _____________-(r)en bizilekua.

MESOPOTAMIAKO ESKUALDEAK
 Hegoaldean, ____________ zegoen, ____________-(r)en eta ___________-(r)en bizilekua.
E
K NEKAZARITZAKO _____________________ _____________________ _____________________
O EKOIZPENA
N
_____________________
O
M
ESKULANGINTZAKO
I
EKOIZPENA
_____________________ _____________________ _____________________
A
G
I TALDE PRIBILEGIATUAK _____________________ _____________________ _____________________
Z
A PERTSONA ASKEAK _____________________ _____________________
R
T
E PERTSONA EZ-ASKEAK _____________________ _____________________
A

_____________________, jainko-jainkosak __________________ bidez ager zitekeen.

 Jainko-jainkosen ezaugarriak:
SINESMENAK _____________________ _____________________ _____________________

 Jainko-jainkosa nagusiak:
_____________________ _____________________
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Asmakuntzak
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Asmakuntzak

Zein da hemen agertzen den asmakuntza?

Gurpila Mesopotamian asmatu zen K.a. 3500. urte inguruan
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Asmakuntzak – Gurpila - Erabilerak

1 - Errota 2 - Zeramikarako torlojua

3 - Orga gurpila
 IBAIETAKO ZIBILIZAZIOAK – MESOPOTAMIA GEOGRAFIA ETA HISTORIA - 1. DBH – 13. GAIA

Asmakuntzak