Acta 3

1. Πώς επηρέασε η κατάκτηση της Μεσογείου τη µικροµεσαία

γεωργική παραγωγή στην Ιταλία;

Μάλλον αρνητικά. Γιατί:

(α) Μειώθηκε ο πληθυσµός των µικροµεσαίων αγροτών: Η συµµετοχή στους

πολέµους είχε προκαλέσει τον θάνατο πολλών µικροκτηµατιών, καθώς αυτοί
αποτελούσαν τον κύριο όγκο του πληθυσµού και του στρατού. Οι στρατιώτες που
επιζούσαν απ’ τις εκστρατείες συχνά δεν επέστρεφαν στην Ιταλία ή αν επέστρεφαν,
είτε ζούσαν στις πόλεις (αναζητώντας καλύτερη τύχη), είτε αναζητούσαν άλλες
εκτάσεις γης (καθώς πολλές ήταν κατειληµµένες, χρεωµένες ή χέρσες).

(β) Φθηνότερες εισαγωγές: Μετά την κατάληψη της Σικελία, της Σαρδηνίας και
κατόπιν της Β. Αφρικής, τις παράκτιες πόλεις και ειδικά τη Ρώµη τη συνέφερε
περισσότερο να εισάγουν σιτηρά από αυτές τις σιτοπαραγωγές επαρχίες παρά να τα
µεταφέρουν από την ενδοχώρα. Οι µικροµεσαίοι καλλιεργητές της Ιταλίας δεν
µπορούσαν να ανταγωνιστούν τις τιµές των σιτηρών απ’ τις επαρχίες.

Κατά το τέλος του 2ου αιώνα η οικονοµία της Ρώµης δεν στηριζόταν πλέον σε µια
επαρκή παραγωγική βάση. Η µεγάλη της ανάπτυξη κατά τα πρώτα 60 χρόνια του
αιώνα βασιζόταν στα κέρδη από την υπερπόντια επέκταση που τροφοδότησε µια
µεγάλη οικοδοµική έκρηξη στις πόλεις και δηµιούργησε µια µαζική αγορά εργασίας,
αγαθών και υπηρεσιών.

1. Ποιές επενδύσεις ευνοήθηκαν από την υπερπόντια επέκταση της Ρώµης;

Εφόσον η Ρώµη είχε λύσει το πρόβληµα των σιτηρών προπάντων απ’ τις επαρχίες
της, ο αγροτικός τοµέας στην Ιταλία επικεντρώθηκε στην παραγωγή άλλων, πιο
επικερδών προϊόντων, π.χ. κρασί, ελιές, φρούτα, λαχανικά κλπ. Τα αγαθά αυτά ήταν
και εξαγώγιµα, προπαντός στη ∆ύση. Αυτά τα αγαθά καλλιεργούνταν πρωτίστως σε
τεράστια κτήµατα µε εξειδικευµένη παραγωγή σε µεγάλη κλίµακα που
χρησιµοποιούσαν πρωτίστως δούλους (είναι τα λεγόµενα λατιφούντια).
2. Πώς συσχετίζεται ο ρωµαϊκός επεκτατισµός, η αύξηση των δούλων και η
µείωση του πληθυσµού της Ιταλίας;

Χρησιµοποιώντας εκατοντάδες χιλιάδες αιχµαλώτους πολέµου για να αναπληρώσουν

το µειωµένο ελεύθερο ανθρώπινο δυναµικό, οι κατακτητικοί πόλεµοι της Ρώµης
έλυσαν το εργασιακό πρόβληµα που οι ίδιοι προκάλεσαν. Σε περιόδους ειρήνης, η
έλλειψη αιχµαλώτων καλυπτόταν από τα θύµατα των πειρατών και των
επαγγελµατιών απαγωγέων. Πράγµατι, η πειρατεία και η απαγωγή έγιναν
ευκολότερες µε τη συνενοχή των Ρωµαίων αξιωµατούχων και την καταστροφή της
ναυτικής δύναµης της Ρόδου, που προηγουµένως κρατούσε τους πειρατές υπό
έλεγχο.

3. Ποιό ήταν το κύριο νόµισµα της ρωµαϊκής δηµοκρατίας;

Το δηνάριο

5. «Η τεράστια εισροή πλούτου κατέστησε τη Ρώµη τραπεζικό και δανειστικό

κέντρο της Μεσογείου»: µπορείτε να τεκµηριώσετε αυτόν τον ισχυρισµό;

Πράγµατι. Στη Ρώµη οργανώθηκαν συνεταιρισµοί επενδυτών που έδιναν δάνεια τόσο
σε ιδιώτες (π.χ. πλοιοκτήτες, επαρχιακούς φορολογούµενους), όσο και σε επαρχίες
και βασίλεια. Οργανώθηκαν επίσης εταιρείες δηµοσιώνων που υπέγραφαν συµβόλαια
µε το κράτος για την κατασκευή δηµόσιων έργων, την εκµετάλλευση κρατικών
ορυχείων ή δασών και τη συλλογή φόρων

6. Ποιος ήταν ο πολιτικός αντίκτυπος της υπερπόντιας επέκτασης στις ανώτερες

τάξεις της Ρώµης;

(α) Αυξήθηκαν οι ολιγαρχικές τάσεις της ανώτερης τάξης

(β) Κάποιες οικογένειες στη Ρώµη (που ανήκαν σε γένη πληβείων και πατρικίων και
πρίν από τους Καρχηδονιακούς Πολέµους είχαν ήδη ενταχθεί στη συγκλητική
ιεραρχία) κατέληξαν να ελέγχουν τις εκλογές για την υπατεία και έτσι συγκρότησαν
µια ισχυρή ολιγαρχία υπάτων ευγενών στη σύγκλητο. Πολλοί φοβούνταν την άνοδο
οποιουδήποτε επιφανούς είχε τη δυνατότητα να συγκεντρώσει τόσο πολύ πλούτο,
ισχύ, δηµοτικότητα.

(γ) Περιορισµός πρόσβασης στην υπατεία για τη µη υπατική αριστοκρατία. Αυτό

ήταν µια φυσική συνέπεια της εκλογής µόνο 2 υπάτων τον χρόνο. Αλλά και η
σύγκλητος δεν επικύρωσε αύξηση των ετήσιων υπάτων, παρά τη συνεχώς
αυξανόµενη ανάγκη για ανώτερα εκτελεστικά όργανα. Αντί γι’ αυτό εφάρµοσε
ευρέως την πρακτική παράτασης του αξιώµατος των υπάτων, πραιτώρων κλπ.

→ Το αποτέλεσµα ήταν ότι στη Ρώµη δηµιουργήθηκε µια νοσηρή πολιτική

κατάσταση. Απερίσπαστοι από εξωτερικούς ανταγωνισµούς, οι ολιγαρχικοί ευγενείς
συχνά αδιαφορούσαν για το δηµόσιο συµφέρον. Επιπλέον, ανταγωνίζονταν ο ένας
τον άλλον για επικράτηση µέσα στη σύγκλητο και για το αντίστοιχο µερίδιο δόξας
και δύναµης που συνόδευε τα υψηλά αξιώµατα.

7. Ποιές ήταν οι αρνητικές συνέπειες του επεκτατισµού ως προς τη λειτουργία

και την αποτελεσµατικότητα της res publica;

Μέσα απ’ τους πολέµους αναδείχθηκαν επιφανείς άνδρες (π.χ. Σκιπίων Αφρικανός,
Φλαµινίνος). Τόση δύναµη και ανεξαρτησία συγκεντρωµένες σε έναν µόνο άνδρα
ήταν κακός οιωνός για τη ∆ηµοκρατία που στηριζόταν σε σταθερά καθιερωµένους
πολιτικούς κανόνες. Αυτοί προκειµένου να επιτύχουν τους σκοπούς τους, πολλές
φορές παρέκαµπταν τις απαιτούµενες απ’ τη δηµοκρατία διαδικασίες. Εφόσον το
εθιµικό δίκαιο στην πράξη καταργούνταν, η ∆ηµοκρατία µπορούσε να διατηρηθεί
µόνο µε νόµους, οι οποίοι προσπαθούσαν να επιβάλουν αυτά που δεν µπορούσαν
πλέον να εξασφαλίσουν τα έθιµα και οι παραδόσεις.

∆εδοµένου ότι στη Ρώµη δεν υπήρχε γραπτό σύνταγµα, το µόνο που χρειαζόταν να
κάνει ένας φιλόδοξος ηγέτης για να παρακάµψει τους περιορισµούς που έθετε το
έθιµο ή αργότερα κάποιοι νόµοι, ήταν να περάσει έναν καινούργιο νόµο που θα τον
ευνοούσε.
8. Ποιές ήταν οι επιπτώσεις του διοικητικού συστήµατος της δηµοκρατίας στη
ζωή των επαρχιών;

Το διοικητικό σύστηµα της ∆ηµοκρατίας είχε την τάση να εντείνει τον πολιτικό
ανταγωνισµό σε βάρος µιας σωστής µακρόχρονης πολιτικής. Εκτός από τη 18µηνη
θητεία του τιµητή, όλα τα υψηλά αξιώµατα διαρκούσαν ένα έτος. Κανένας δεν
µπορούσε να διατηρήσει ένα αξίωµα αρκετό χρόνο ώστε να εφαρµόσει συνεπή και
µακροπρόθεσµη πολιτική και όλοι σκέφτονταν πώς θα κατάφερναν να κερδίσουν το
επόµενο αξίωµα.
Επειδή συνήθως οι κυβερνήτες των επαρχιών κυβερνούσαν την επαρχία τους µόνο
για έναν χρόνο, πολλοί δεν ενδιαφέρονταν να εξασφαλίσουν τη µακροπρόθεσµη
ευηµερία της.
Έτσι πολλές φορές χρησιµοποιούσαν την εξουσία τους για να αποσπάσουν όσο
περισσότερα χρήµατα µπορούσαν από τους επαρχιώτες ώστε να εξασφαλίσουν τους
πόρους για την προώθηση της σταδιοδροµίας τους.
Προκειµένου να δοθεί λύση σ’ αυτά τα προβλήµατα ο δήµαρχος Λ. Καλπούρνιος
Πίσωνας ίδρυσε το πρώτο µόνιµο δικαστήριο στη Ρώµη, όπου οι κάτοικοι των
επαρχιών είχαν το δικαίωµα να κατηγορήσουν κάποιον πρώην κυβερνήτη. Αυτό το
δικαστήριο συχνά ήταν η αιτία να επιδεικνύουν οι κυβερνήτες ακόµα µεγαλύτερη
αρπακτικότητα για να δωροδοκούν τους δικαστές.