GOP _¥ KiiN XAY DUNG VAN HOC SIt VIET NAM
BON BAI VAN XUOI
NGUYEN VAN CHU NOM
viét vao gitta thé ky XVIH
etia TRAN VAN GIAP
Cr dén ngay nay, cdc nha khao citu vé Van hoc sé
Viét-nam thuong noi dén van xudi, nhung chua
chin suu tim nghién ectru dén vin xudi cd cia Viét-nam mét
cAch sfu sic. Phin nhiéu chuyén chi vé van vin: chia hang,
chia loai theo thé thire cac bai, phan tich chu gidi theo hién
twong c6 sin.
Den van xudi thi thudng chi ly ngay may bai vain chit
Han cd d& dich ra Vidt vin, nhuw cdc bai Hich twéng st van
cia Tran Hung Bao; Bach dang giang phi cia Trwong Han
Siéu; Binh ngé dai cdo cia Nguyén Trai v.v..., tant lady ahag
bin dich ay lam vn xudi, (1) khién ngwdi ta cé thé higu Lim,
nhifng bai vin dy la vin xudi viét tir thoi cd.
Do ciing 14 mot diéu kién tét nhién ; van hoc ngit ngon
Viét-nam cé dic diém riéng cia né. CO nhién van vin bing
tiéng Viet phai co tt thoi phoi thai duéi nirkng thé thre dan
ca, vé, vi, truytn thuyét, thin thoai v.v... Nhung, van hoc cd
dién cé thanh vin cia Viét-nam lai bat dau bing chit Han.
N&n vin hoc cd dién bing chit Han nay cling theo qui ludt
chung, t& vin vin tign téi vin xudi, Ngay tt ddi Bin qua
Ly sang dau doi Trin, phan nhiéu ching ta chi thay tho, ca
nhiéu hon chiéu biéu, the tt y.v... Phin vin xudi cb dién nay
(1) Xem Viél-nam vée hge sir yéu cha Duong Quang Him.
43cling-chi thong dung cho nhiing giai cip nao : phong kién
quan liéu dia cha v.v..., nd khong duoc thaét phd bién trong
dai chung dan gian. -
Khi nén vin hoe c6 dién bang chit Han fy tién toi thoi
toan thinh cia né — khong dam ndi 1a tuyét dinh.sg khong
that dung — dau thoi Tran (thé kj XII — XIII)‘ thi ta thay nd
chuyén din ti bing chit Han sang bing tiéng Viet : chk nom
duge. thong dung. Theo cdc sir sach (1) nh&t la sach Hai ding
chi lige cia Ngo Thi Si (td 38), nim 1288 gitta nim Thigu-
bao thi tw doi Trin Nhan-tong, «Nguyén Thuyén thich lam
tho, phi bing tiéng Viéf, mot s6 tho, phu-6 niréc ta lam bing
tiéng Viet bit ditu ti d&y ». Lai ché khac ndi: « Nim 1306,
daéi tri8u Trin Anh-fong, niim thir XIV nhan viée’ dem-ga
Huyén Tran cong chita cho vua Chiém-thanh 14 Ch Man, cdc
vin nhan noi trigu duong, chdn thon qué mirgn viée vua Hin
dem Chiéu-quan ga cho Hung-nd, lam dé tai tho tir tiéng Viét
a8 ché digu ». Nhiing tho ca dy thie 1a nhting mim méng cho
cdc th® tho ca «Luc bat», «Lue bat gidn that», « Song that
luc bat» va «Ca tri» sau nay. Sir lai cd chép, ciing trong théi
ay, nhan viéc trong song Phi-luong cé nhiéu cd su lam hai
ngwoi va cic gia sic, Nguyén Thuyén bat chuéc Han Di déi
Duong cé lam bai Vin té ca su. Vi thé ma duoc goi 1a Han
Thuyén. Bai Van té cd sdu nay cha Han Thuyén tat ciing gidng
nhur bai Vdn #€ ngac ngw cita Han Di ma 1a yan xudi. Bai
vn xuéi ciia Han Thuyén tuy that truyén nhung chung ta con
biét 14 co bai viin Ay. Sau d6 ta chi biét co cdc tap tho ca bing
tiéng Viét, nh Phi sa tép cia Han Thuyén, Tigu dn quéc ngit
thi cha Chu An, ngoai ra ké dén Nguyén Trai qudéc dm thi
tap, Hong dite quéc dm thi tap, Bach van thi tdp, v.v... khong
con biét gi, khong dé y gi vé bai van xu6i nao nia. Mai sang
cudi thé k} thr XIV, nim Quang-thai thir 9, tri8u Trin Thuan-
tong (1396) méi thy chép viéc Hd Quy Ly dich kinh Thu ra
ti€ng Viét, va 1am Quéc ngit thi nghia. Nhwng, cdc bin dich nay
hién nay thit triyén, chua hin dla van xudi, nhu ta quan
niém ngay nay, chic cé 1é ciing nhur Idi dich nghia sach Truyén
ky man luc cia Nguyén Dit viét. Léi dich nghia sach Truyén
ky nhw sau : Nay trich mot vai c4u trong bai « Na son tiéu
déi luc»; ...Hanh thé ca viét ([ngwoi tigu phu dy], di va ca
ring): Na chi son hitu thach toan ngoan (Chung nui Nua co
dé ton von); Thu thong throng, yér mich mich, thiy sdn san
(1) Steky va Cuong muc abu chép gidng nhau.
4a(Cay ron ron, khdi dan dan, nwéc lach rach); Triéu kh? ngé
audit, md hé ng6é hodn (Som mai vay thi ta ra, ban tdi vay
thi ta vé); Hitu y hé ché ki (Co gidng mic vay chim nhitng
14 &u); Aitu bdi he ndn lan (Co gidng deo vay, xau nhitng
cé lan)... Vv...
Lai ciing nhu ban Thi kink gidi dm cha Sung chinh the
vién, do Nguyén Thiép Iinh dao va xu&t ban nim Quang-trung
thir nam (1792). Thi du, hai cdu trong tho Mién man: «Am
chi, thire chi, (.....duwa cho udng rugu in com); gido chi,
Adi chi (day diy bao day), v.v... Theo sich La son phu tit
(trang 154) 16i gidi am kinh Thi cia Sung chinh vién « mdi cau
dich ra nghia nom, dich theo 1di «nghe nghia » & thoi nho
hoe, nghia 1a dich sat ding chi mot, nhu loi Quang-trung
din»...
Truéc tinh trang dy, riéng ching toi cam thdy nhiéu kh
khiin cho viéc nghién cir vé ng ngon :; danh tir va két cfu
cla thi ca, khong thé lam dai biéu cho ti€ng ndi dai ching
thong thwong duoc. Cé ngwéi bao : « Lo gi digu ay». Tir gitta
thé k} XVII tré vé sau ta di cé cdc sdch cia Alexandre de
Rhodes phién tigng Vi¢t thoi dé bing chit La-tinh, cé 1é cing
tién. Nhwng céc sch cia de Rhodes la quy&n tr dign La-tinh
Viét-nam, v.v... va cac Bon kinh dao Thién chia, lai todn dich
& sich Tay phvong ra, thi nhitng danh te va cach cfu tao
ngit ngon chwa han da hoan toan xac thwe 1a Viét-nam. Ching
c6 cA lay rau ma lam trong, trong khi thiéu, ching ta that
bat budc phai tam ding n6é vay. Do 1a mot van dé ching toi
thc m&c tir lau. Theo Kinh tich chi cia Phan Huy Chi, sich
Trung hung thie luc cha HS Si Dworng duge lénh tritu dinh
viét vao khoang niim Vinh-tri (1676 — 1680) cing di thau lugm
fai liéu trong cdc sAch quéc sir cli viét bing ti€ng Viet (Thai
di quéc ngit ciru luc), v.v... thi c6 1é truéc thé ky thir XVII,
vin xudi tiéng Viét vin d& thong dung ma cluing ta khong
biét do thoi.
Trén day chi méi 1a nhikng hién tugng cu thé vé vin hoc
cd dién bing chit Han cia Viét-nam chuy&n dan sang tho vin
vitt bing ti€ng Viét. Con viéc phan tich va tim nguyén nhan
tai sao cé sw bién chuyén nhir thé sé 1a mot vén dé chin nghién
ctru riéng, pham vi bai. nay chua cho phép ban dén nd. Vay
chung ta ddng thdi tim nguyén nhan ni trén, cin luon luon
dé y thau thai, st dung cho dung ¥ nghia «khai thic vén
cil, xAy dung viéc méi».
45Swu tam trong cdc sich Vict, viét tir thé ky XVI tré vé
sau ching toi cd tim thay mot sé bai vin xudi bing tiéng
Viét, nguyén vin bing chix nom. Nay xin luc dang sau day
bon bai ma nguyén vin ti chit nom, viét vao giita thé ky
XVII. Bon bai dy, méi bai mot thé, nhung déu 1A Idi van
xudi thong dung, mong ring no sé co thé gitip ich duge chit
nao ching, Bai thir nhal trich trong sach Bde sit théng luc
cia Lé Qui Bén (quyén 4, to 54),
Bac sit théng luc 1a mét bO sdch me Lé Qui Don vitt
dé bao cao két qua cia st bO nim 1760, sau khi hoan thanh
nhiém vu. Str bo nay gdm cé, ngodi Lé Qui Don, cdc thi gia,
vin gia cé tiéng nhw Trinh Xuan Thu, Nguyén Huy Odnh.
Trinh Xuan Thu ngwoi lang Hoa-lam (tite thon Du-lam ngay
nay), huyén Tir-son, Bac-ninh, dau tig si nim Canh-hwng thir
9 (1748), Nguyén Huy Odnh, ngwoi Lai-thach, dau tién si khoa
Canh-hung mau thin (1748) than sinh ra Nguyén Huy Ty tac
gid truyén Hoa tién.
Bai thir IJ ya thir Ill trich trong La son phu tt (trang 95
va 118), tuy 1a sach m6i-(1952), nhung né 1a mdt cong trinh
kh&o ciru ding d&n co gid tri, Bai thir IV, hién toi con git
duge nguyén c& td thong tu dy bing chit nom viét thao 186i
Lé trén gidy ban, No cé gid tri nguyén vin cita nd, tiée khong
di digu kién in anh ra.
Bai thir I, goi 1a bai « khai» 1a thé vin bdo cdo cia cdc
quan trinh bay két qué cong viéc ma vua chia da giao cho.
b Bai thir II 1a mot 14 thu, thudc thé thu tir gitta hai ngwoi
an.
Bai thir I 18 thé «chiéu », tic 1a thy ti cia tritu dinh
ha cho ngwéi gitp viéc, hay ha lénh cho nhan dan.
Bai thir IV 14 mot to thong tu, tire 14 mot ban théng cio
ca chinh quyén truyén dat cho nhan dan vé mot viéc gi ma
chinh phi hay phap luat d& qui dinh.
oe
I— BAI KHAI, TRINH RG
CONG vifC SG BO NAM 1760 SANG TRIEU THANH
CUA LE Qui BON)
Han-lam-vién thi giang.Dinh-thanh ba Lé Qui Bon, thi ché
Hoi-phtong ba Trinh Xuan Thu ding, cn khai giong (2),
(1) Trich trong Bde st théng luc, quyén 4, to 54,
(2) Car khdi giong: (giong: Ici) kinh cBn trinh bay.
46