Professional Documents
Culture Documents
HIWEPAUNIBUKI
A HISTÓRIA
ELIANE CAMARGO E
DIEGO VILLAR
TEXERINO CAPITÁN Y
ALBERTO TORIBIO
(colaboração)
DASIBIS HUNI
KUINBUNADAN
A TODOS
OS CAXINAUÁS
A TODOS
LOS CASHINAHUAS
HATIBU | SUMÁRIO | SUMARIO
PERÚ
área caxinauá
MAE ANUDAN
LOCALIZAÇÃO LOCALIZACIÓN
ROLAND BARTHES
1. Hai ika, na beyus juni kuin betsanaki, kudina inun yami nawabunadan
1. Quando os rituais eram praticados, todos parti- 1. cuando se practicaban los rituales participaban
cipavam, e isso incentivava o aprendizado des- todos, lo cual fomentaba el aprendizaje de los
ses rituais. mismos.
2. Ver nota da p. 44. 2. ver nota de la p. 44.
3. Ha metsa katsi yutxiwen hama mekeidan é um 3. Ha metsa katsi yutxiwen hama mekeidan es un
ritual para captar rápido a memória das coisas ritual para captar rápidamente la memoria de las
que passam pela língua, como a fala e os cantos. cosas que pasan por la lengua, como el habla y
Consiste em aplicar pimenta ardida na língua das los cantos; consiste en aplicar pimienta picante
crianças e dos jovens. en la lengua de los adolescentes.
4. Muka mea (lit. “tocar o muka”) é uma planta com 4. el muka mea (lit. tocar el muka) es una planta
a qual se banha uma pessoa para que seja inteli- con la que se baña a la persona para que sea in-
gente, boa trabalhadora, boa caçadora. teligente, buen trabajador, buen cazador, etc.
5. O ritual da fertilidade, conhecido pelo nome de 5. el ritual de la fertilidad, conocido con el nombre
mariri, marca o término do trabalho do roçado, de mariri, marca la inalización del trabajo de la
geralmente a partir de setembro. O texto dos chacra, generalmente a partir de septiembre. las
cantos evoca todos os produtos que foram letras de los cantos evocan todos los productos
plantados. (Ver Deshayes & Keifenheim, 1994; que fueron plantados. ver deshayes & Keife-
Lagrou, 2007.) nheim 1994, lagrou 2007.
6. Hai ika é um ritual praticado mais pelos culinas e 6. Hai ika es un ritual más practicado por los culi-
xaranauás que pelos caxinauás. Estes aprende- nas y sharanahuas que por los cashinahuas. Éstos
ram o ritual com os xaranauás. aprendieron este ritual con los sharanahuas.
7. Nun amistibi xabakabi, “Aprendemos claramente 7. nun amistibi xabakabi, “Aprendemos claramente
cada um dos rituais dos antepassados”. cada uno de los rituales de los antepasados”.
OS LOS
CAXINAUÁS CASHINAHUAS
COMO COMO
HISTORIADORES HISTORIADORES
DIEGO VILLAR DIEGO VILLAR
8. Segundo a mitologia, esse ritual era comum 8. según la mitología, este ritual era compartido
com os incas e, por sinal, os textos dos cantos con los incas, lo cual parece probado en el hecho
do txirim (txidim) evocam o inca. É composto de que las letras de los cantos del chirin (txidim)
de quatro festas: pia atxia, “tomada de flechas”, evocan a lo inca. este ritual se compone de cua-
buxka waa, “caçada de cabeças”, buna waa, tro iestas: pia atxia “toma de lechas”, buxka waa
“mingau de mel” e xanen matsi waa, “esfriar o “caza de cabezas”, buna waa “chapada de miel”,
(corpo do) xanen”. y xanen matsi waa “enfriar el (cuerpo del) xanen”.
-se assim para uma interpretação de lizar a un marinahua como kuin o como
uma alteridade dimensional: uma alteri- nahua. el término se aplica entonces a
dade distanciada (inimigos) e uma alte- una interpretación dimensional de la alte-
ridade relacionada (aliança, contrato de ridad: una alteridad distanciada (enemi-
paz). essa alteridade pode entrar na esfe- gos) y una alteridad relacionada (alian-
ra familiar (nabu). um nauá pode assim za, tratado de paz). esta alteridad puede
ser um marinauá, um marubo, como um entrar dentro de la esfera familiar (nabu).
cariú (que designa os brasileiros) ou um un nahua puede así ser un marinahua, un
mestiço (designando os peruanos). estes marubo, un cariu (término que designa a
se diferenciam dos nauás pelo epíteto los brasileños) o bien un mestizo (como
kayabi “verdadeiro”. um inca é, por sua se llaman los peruanos). estos últimos se
vez, sempre um nauá. um nauá verdadei- diferencian de los primeros tipos de nahua
ro (nawa kayabi) ou nauá branco (huxu mediante el empleo del epíteto kayabi,
nawa) remete exclusivamente ao cariú/ “verdadero”. un inca es siempre un nahua
mestiço, e pode entrar na esfera familiar (nawa). “nahua verdadero” (nawa kayabi)
pelo viés da aliança matrimonial. estamos o un “nahua blanco” (huxu nawa) remite
diante do cru e do cozido, no qual o nauá exclusivamente a una persona cariu/mes-
é fundamentalmente o segundo, mes- tiza, que puede entrar en la esfera familiar
mo se estiver interado por aliança ao mediante la alianza matrimonial. estamos
caxinauá. Ao passo que somente o self así ante una lógica de lo crudo y de lo
entra na esfera do primeiro (deshayes & cocido en la cual el nahua es fundamen-
Keifenheim, 1994). talmente el segundo, incluso en el caso de
Kuin, termo intraduzível, tem seu sig- encontrarse integrado en el mundo cashi-
niicado moldado segundo seu referente nahua por medio de la alianza, mientras
contextual. um caxinauá, como outros que solamente el self entra en la esfera del
grupos panos, por variações fonéticas, primero (deshayes & Keifenheim 1994).
autodenominam-se huni kuin, “homem Kuin, término intraducible, también tiene
kuin”. um caxinauá pode ser visto como su signiicado conigurado según su refe-
um huni kuinmaki, ou seja, um “homem rente contextual. un cashinahua, como
não kuin” se o enunciador caxinauá des- también otros grupos panos con diversas
cartar outro caxinauá de seu espaço variaciones fonéticas, se autodenomina
referencial. uma pessoa campa, da famí- huni kuin, “hombre kuin”. pero un cashina-
lia arauaque, torna-se um kuin se estiver hua puede ser visto como huni kuinmaki,
dentro do espaço conceitual kuin do es decir como un “hombre no kuin”, si el
enunciador caxinauá. o sintagma adjeti- enunciador cashinahua descartara a otro
val huni kuin, ou seja, caxinauá, pode tor- cashinahua de su espacio referencial. una
nar-se complemento de betsa, “outro”, persona campa (de la familia arawak) pue-
e designar um huni kuin que não seja de volverse kuin si está dentro del espacio
um caxinauá: Huni kuin betsa, como no conceptual kuin del enunciador. el sintag-
enunciado kanpadan huni kuin betsa “o ma adjetival huni kuin, o sea cashinahua,
campa é outro huni kuin”. o termo kaya- llega a ser complemento de betsa, “otro”,
bi, “verdadeiro”, é muitas vezes empre- y designa a un huni kuin que no sea un
gado para diferenciar os kuins; ou seja, cashinahua: Huni kuin betsa, como en el
entre um xipibu e um caxinauá, um caxi- enunciado kanpadan huni kuin betsa, “el