PETER SINGER

Peter Singer 1946’da Avustralya’da do¤du. Felsefe e¤itimini Mel-

bourne ve Oxford Üniversitelerinde tamamlad›. Oxford’da ve
ABD’deki çeflitli üniversitelerde görev yapt›ktan sonra Melbour-
ne’deki Monash Üniversitesi’nde ‹nsan Biyoeti¤i bölümünün bafl›-
na getirildi. 1999’dan bu yana Princeton Üniversitesi Biyoetik bö-
lümünde görev yap›yor. Etik alan›nda otuz kadar kitap yazan ve
derleyen Singer’›n dünya genelinde en çok tan›nan kitab› Hayvan
Özgürleflmesi’dir. Yay›mland›¤› y›ldan bu yana büyük tart›flmala-
ra yol açan Practical Ethics, üniversitelerde uygulamal› etik ala-
n›nda en yayg›n olarak okutulan kitaplardan biridir. Encyclopaedia
Britannica’n›n Macropedia bölümündeki “etik” maddesini de Sin-
ger kaleme alm›flt›r. Her çal›flmas›yla genifl yank› uyand›ran Sin-
ger, felsefenin soyut ve akademik bir çal›flma alan›ndan ibaret ol-
mad›¤›n› ve herkesi yak›ndan ilgilendiren konularda önemli katk›-
larda bulunabilece¤ini öne sürenlerin s›kça gönderme yapt›klar› bir
felsefecidir. Kendisi de etik çal›flmalar›n›n uzun vadede ahlâksal
düflünme biçimimiz üzerinde önemli bir etkisinin olaca¤›na inand›-
¤›n› belirtmifl ve Hayvan Özgürleflmesi baflta olmak üzere birçok
kitab›n› herkesin anlayabilece¤i bir dilde yazmay› tercih etmifltir.
Singer, 2003 y›l›nda ‹stanbul’da yap›lan Dünya Felsefe Kong-
resi’nde Irak Savafl›’n›n ahlâksal gerekçelerini çürütmeye yönelik
tebli¤iyle de büyük ilgi toplam›flt›.
 Ayr›nt›: 453
‹nceleme dizisi: 200
Hayvan Özgürleflmesi
Peter Singer
‹ngilizceden çeviren
Hayrullah Do¤an
Yay›ma haz›rlayan
Nermin Saatçio¤lu
Kitab›n özgün ad›
Animal Liberation
First Ecco/2002
bas›m›ndan çevrilmifltir.
© 2002 Peter Singer
Bu kitab›n Türkçe yay›m haklar›
Ayr›nt› Yay›nlar›’na aittir.
Kapak illüstrasyonu
Sevinç Altan
Kapak düzeni
Arslan Kahraman
Düzelti
A. Tansel Mumcu
Bask› ve cilt
Sena Ofset (0 212) 613 38 46
Birinci bas›m 2005
Bask› adedi 2000
ISBN 975-539-451-6

AYRINTI YAYINLARI
www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Dizdariye Çeflmesi Sk. No.: 23/1 34400 Çemberlitafl-‹st. Tel.: (0 212) 518 76 19 Faks: (0 212) 516 45 77
 Peter Singer
Hayvan
Özgürleflmesi
‹ N C E L E M E D ‹ Z ‹ S ‹
fiENL‹KL‹ TOPLUM/I. Illich Ë YEfi‹L POL‹T‹KA/J. Porritt Ë MARKS, FREUD VE GÜNLÜK HAYATIN ELEfiT‹R‹S‹/B. Brown Ë KA-
DINLIK ARZULARI/R. Coward Ë FREUD’DAN LACAN’A PS‹KANAL‹Z/S. M. Tura Ë NASIL SOSYAL‹ZM? HANG‹ YEfi‹L? N‹Ç‹N
T‹NSELL‹K?/R. Bahro Ë ANTROPOLOJ‹K AÇIDAN fi‹DDET/Der: D. Riches Ë ELEfiT‹REL A‹LE KURAMI/M. Poster Ë ‹K‹B‹N’E
DO⁄RU/R. Williams Ë DEMOKRAS‹ ARAYIfiINDA KENT/K. Bumin Ë YARIN/R. Havemann Ë DEVLETE KARfiI TOPLUM/P.
Clastres Ë RUSYA’DA SOVYETLER (1905-1921)/O. Anweiler Ë BOLfiEV‹KLER VE ‹fiÇ‹ DENET‹M‹/M. Brinton Ë EDEB‹YAT KU-
RAMI/T. Eagleton Ë ‹K‹ FARKLI S‹YASET/L. Köker Ë ÖZGÜR E⁄‹T‹M/J. Spring Ë EZ‹LENLER‹N PEDAGOJ‹S‹/P. Freire Ë SA-
NAY‹ SONRASI ÜTOPYALAR/B. Frankel Ë ‹fiKENCEY‹ DURDURUN!/T. Akçam Ë ZORUNLU E⁄‹T‹ME HAYIR!/C. Baker Ë SES-
S‹Z YI⁄INLARIN GÖLGES‹NDE YA DA TOPLUMSALIN SONU/J. Baudrillard Ë ÖZGÜR B‹R TOPLUMDA B‹L‹M/P. Feyerabend Ë
VAHfi‹ SAVAfiÇININ MUTSUZLU⁄U/P. Clastres Ë CEHENNEME ÖVGÜ/G. Vassaf Ë GÖSTER‹ TOPLUMU VE YORUMLAR/G.
Debord Ë A⁄IR ÇEK‹M/L. Segal Ë C‹NSEL fi‹DDET/A. Godenzi Ë ALTERNAT‹F TEKNOLOJ‹/D. Dickson Ë ATEfi VE GÜNEfi/I.
Murdoch Ë OTOR‹TE/R. Sennett Ë TOTAL‹TAR‹ZM/S. Tormey Ë ‹SLAM’IN B‹L‹NÇALTINDA KADIN/F. Ayt Sabbah Ë MEDYA
VE DEMOKRAS‹/J. Keane Ë ÇOCUK HAKLARI/Der: B. Franklin Ë ÇÖKÜfiTEN SONRA/Der: R. Blackburn Ë DÜNYANIN BATI-
LILAfiMASI/S. Latouche Ë TÜRK‹YE’N‹N BATILILAfiTIRILMASI/C. Aktar Ë SINIRLARI YIKMAK/M. Mellor Ë KAP‹TAL‹ZM, SOS-
YAL‹ZM, EKOLOJ‹/A. Gorz Ë AVRUPAMERKEZC‹L‹K/S. Amin Ë AHLÂK VE MODERNL‹K/R. Poole Ë GÜNDEL‹K HAYAT KILA-
VUZU/S. Willis Ë S‹V‹L TOPLUM VE DEVLET/Der: J. Keane Ë TELEV‹ZYON: ÖLDÜREN E⁄LENCE/N. Postman Ë MODERNL‹-
⁄‹N SONUÇLARI/A. Giddens Ë DAHA AZ DEVLET DAHA ÇOK TOPLUM/R. Cantzen Ë GELECE⁄E BAKMAK/M. Albert - R. Hah-
nel Ë MEDYA, DEVLET VE ULUS/P. Schlesinger Ë MAHREM‹YET‹N DÖNÜfiÜMÜ/A. Giddens Ë TAR‹H VE T‹N/J. Kovel Ë ÖZ-
GÜRLÜ⁄ÜN EKOLOJ‹S‹/M. Bookchin Ë DEMOKRAS‹ VE S‹V‹L TOPLUM/J. Keane Ë fiU HA‹N KALPLER‹M‹Z/R. Coward Ë AK-
LA VEDA/P. Feyerabend Ë BEY‹N ‹⁄FAL fiEBEKES‹/A. Mattelart Ë ‹KT‹SAD‹ AKLIN ELEfiT‹R‹S‹/A. Gorz Ë MODERNL‹⁄‹N SI-
KINTILARI/C. Taylor Ë GÜÇLÜ DEMOKRAS‹/B. Barber Ë ÇEK‹RGE/B. Suits Ë KÖTÜLÜ⁄ÜN fiEFFAFLI⁄I/J. Baudrillard Ë
ENTELEKTÜEL/E. Said Ë TUHAF HAVA/A.Ross Ë YEN‹ ZAMANLAR/S. Hall-M. Jacques Ë TAHAKKÜM VE D‹REN‹fi SANAT-
LARI/J.C. Scott Ë SA⁄LI⁄IN GASPI/I. Illich Ë SEVG‹N‹N B‹LGEL‹⁄‹/A. Finkielkraut Ë K‹ML‹K VE FARKLILIK/W. Connolly Ë
ANT‹POL‹T‹K ÇA⁄DA POL‹T‹KA/G. Mulgan Ë YEN‹ B‹R SOL ÜZER‹NE TARTIfiMALAR/H. Wainwright Ë DEMOKRAS‹ VE KAP‹-
TAL‹ZM/S. Bowles-H. Gintis Ë OLUMSALLIK, ‹RON‹ VE DAYANIfiMA/R. Rorty Ë OTOMOB‹L‹N EKOLOJ‹S‹/P. Freund-G. Martin
Ë ÖPÜfiME, GIDIKLANMA VE SIKILMA ÜZER‹NE/A. Phillips Ë ‹MKÂNSIZIN POL‹T‹KASI/J.M. Besnier Ë GENÇLER ‹Ç‹N HA-
YAT B‹LG‹S‹ EL K‹TABI/R. Vaneigem Ë CENNET‹N D‹B‹/G. Vassaf Ë EKOLOJ‹K B‹R TOPLUMA DO⁄RU/M. Bookchin Ë ‹DE-
OLOJ‹/T. Eagleton Ë DÜZEN VE KALKINMA KISKACINDA TÜRK‹YE/A. ‹nsel Ë AMER‹KA/J. Baudrillard Ë POSTMODERN‹ZM
VE TÜKET‹M KÜLTÜRÜ/M. Featherstone Ë ERKEK AKIL/G. Lloyd Ë BARBARLIK/M. Henry Ë KAMUSAL ‹NSANIN ÇÖKÜfiÜ/R.
Sennett Ë POPÜLER KÜLTÜRLER/D. Rowe Ë BELLE⁄‹N‹ Y‹T‹REN TOPLUM/R.Jacoby Ë GÜLME/H. Bergson Ë ÖLÜME
KARfiI HAYAT/N. O. Brown Ë S‹V‹L ‹TAATS‹ZL‹K/Der.: Y. Coflar Ë AHLÂK ÜZER‹NE TARTIfiMALAR/J. Nuttall Ë TÜKET‹M TOP-
LUMU/J. Baudrillard Ë EDEB‹YAT VE KÖTÜLÜK/G. Bataille Ë ÖLÜMCÜL HASTALIK UMUTSUZLUK/S. Kierkegaard Ë ORTAK
B‹R fiEYLER‹ OLMAYANLARIN ORTAKLI⁄I/A. Lingis Ë VAK‹T ÖLDÜRMEK/P. Feyerabend Ë VATAN AfiKI/M. Viroli Ë K‹ML‹K
MEKÂNLARI/D. Morley-K. Robins Ë DOSTLUK ÜZER‹NE/S. Lynch Ë K‹fi‹SEL ‹L‹fiK‹LER/H. LaFollette Ë KADINLAR NEDEN
YAZDIKLARI HER MEKTUBU GÖNDERMEZLER?/D. Leader Ë DOKUNMA/G. Josipovici Ë ‹T‹RAF ED‹LEMEYEN CEMAAT/M.
Blanchot Ë FLÖRT ÜZER‹NE/A. Phillips Ë FELSEFEY‹ YAfiAMAK/R. Billington Ë POL‹T‹K KAMERA/M. Ryan-D. Kellner Ë
CUMHUR‹YETÇ‹L‹K/P. Pettit Ë POSTMODERN TEOR‹/S. Best-D. Kellner Ë MARKS‹ZM VE AHLÂK/S. Lukes Ë VAHfiET‹ KAV-
RAMAK/J.P. Reemtsma Ë SOSYOLOJ‹K DÜfiÜNMEK/Z. Bauman Ë POSTMODERN ET‹K/Z. Bauman Ë TOPLUMSAL C‹NS‹-
YET VE ‹KT‹DAR/R.W. Connell Ë ÇOKKÜLTÜRLÜ YURTTAfiLIK/W. Kymlicka Ë KARfiIDEVR‹M VE ‹SYAN/H. Marcuse Ë KU-
SURSUZ C‹NAYET/J. Baudrillard Ë TOPLUMUN McDONALDLAfiTIRILMASI/G. Ritzer Ë KUSURSUZ N‹H‹L‹ST/K.A. Pearson Ë
HOfiGÖRÜ ÜZER‹NE/M. Walzer Ë 21. YÜZYIL ANARfi‹ZM‹/Der.: J. Purkis & J. Bowen Ë MARX’IN ÖZGÜRLÜK ET‹⁄‹/G. G. Bren-
kert Ë MEDYA VE GAZETEC‹L‹KTE ET‹K SORUNLAR/Der.: A. Belsey & R. Chadwick Ë HAYATIN DE⁄ER‹/J. Harris Ë POST-
MODERN‹ZM‹N YANILSAMALARI/T. Eagleton Ë DÜNYAYI DE⁄‹fiT‹RMEK ÜZER‹NE/M. Löwy Ë ÖKÜZÜN A’SI/B. Sanders Ë
TAHAYYÜL GÜCÜNÜ YEN‹DEN DÜfiÜNMEK/Der.: G. Robinson & J. Rundell Ë TUTKULU SOSYOLOJ‹/A. Game & A. Netcalfe Ë
EDEPS‹ZL‹K, ANARfi‹ VE GERÇEKL‹K/G. Sartwell Ë KENTS‹Z KENTLEfiME/M. Bookchin Ë YÖNTEME KARfiI/P. Feyerabend Ë
HAK‹KAT OYUNLARI/J. Forrester Ë TOPLUMLAR NASIL ANIMSAR?/P. Connerton Ë ÖLME HAKKI/S. ‹nceo¤lu Ë ANARfi‹Z-
M‹N BUGÜNÜ/Der.: Hans-Jürgen Degen Ë MELANKOL‹ KADINDIR/D. Binkert Ë S‹YAH ‘AN’LAR I-II/J. Baudrillard Ë MODER-
N‹ZM, EVRENSELL‹K VE B‹REY/fi. Benhabib Ë KÜLTÜREL EMPERYAL‹ZM/J. Tomlinson Ë GÖZÜN V‹CDANI/R. Sennett Ë KÜ-
RESELLEfiME/Z. Bauman Ë ET‹⁄E G‹R‹fi/A. Pieper Ë DUYGUÖTES‹ TOPLUM/S. Mestroviç Ë EDEB‹YAT OLARAK HAYAT/A.
Nehamas Ë ‹MAJ/K. Robins Ë MEKÂNLARI TÜKETMEK/J. Urry Ë YAfiAMA SANATI/G. Sartwell Ë ARZU ÇA⁄I/J. Kovel Ë
KOLONYAL‹ZM POSTKOLONYAL‹ZM/A. Loomba Ë KREfiTEK‹ YABAN‹/A. Phillips Ë ZAMAN ÜZER‹NE/N. Elias Ë TAR‹H‹N
YAPISÖKÜMÜ/A. Munslow Ë FREUD SAVAfiLARI/J. Forrester Ë ÖTEYE ADIM/M. Blanchot Ë POSTYAPISALCI ANARfi‹ZM‹N
S‹YASET FELSEFES‹/T. May Ë ATE‹ZM/R. Le Poidevin ËAfiK ‹L‹fiK‹LER‹/O.F. Kernberg Ë POSTMODERNL‹K VE HOfiNUT-
SUZLUKLARI/Z. Bauman Ë ÖLÜMLÜLÜK, ÖLÜMSÜZLÜK VE D‹⁄ER HAYAT STRATEJ‹LER‹/Z. Bauman Ë TOPLUM VE B‹L‹NÇ-
DIfiI/K. Leledakis Ë BÜYÜSÜ BOZULMUfi DÜNYAYI BÜYÜLEMEK/G. Ritzer Ë KAHKAHANIN ZAFER‹/B. Sanders
ËEDEB‹YATIN YARATILIfiI/F. Dupont Ë PARÇALANMIfi HAYAT/Z. Bauman Ë KÜLTÜREL BELLEK/J. Assmann Ë MARKS‹ZM
VE D‹L FELSEFES‹/V. N. Voloflinov Ë MARX’IN HAYALETLER‹/J. Derrida Ë ERDEM PEfi‹NDE/A.MacIntyre Ë DEVLET‹N
YEN‹DEN ÜRET‹M‹/J. Stevens Ë ÇA⁄DAfi SOSYAL B‹L‹MLER FELSEFES‹/B. Fay Ë KARNAVALDAN ROMANA/M. Bakhtin Ë
P‹YASA/J. O’Neill Ë ANNE: MELEK M‹, YOSMA MI?/E.V. Welldon Ë KUTSAL ‹NSAN/G. Agamben Ë B‹L‹NÇALTINDA
DEVLET/R. LourauË YAfiADI⁄IMIZ SEFALET/A. Gorz Ë YAfiAMA SANATI FELSEFES‹/A. Nehamas Ë KORKU KÜLTÜRÜ/F.
Furedi Ë E⁄‹T‹MDE ET‹K/F. Haynes Ë DUYGUSAL YAfiANTI/D. Lupton Ë ELEfiT‹REL TEOR‹/R. Geuss Ë AKT‹V‹ST‹N EL
K‹TABI/R. Shaw Ë KARAKTER AfiINMASI/R. Sennett Ë MODERNL‹K VE MÜPHEML‹K/Z. Bauman Ë NIETZSCHE: B‹R AHLÂK
KARfiITININ ET‹⁄‹/P. Berkowitz Ë KÜLTÜR, K‹ML‹K VE S‹YASET/Nafiz Tok Ë AYDINLANMIfi ANARfi‹/M. Kaufmann Ë MODA
VE GÜNDEMLER‹/D. Crane Ë B‹L‹M ET‹⁄‹/D. Resnik Ë CEHENNEM‹N TAR‹H‹/A.K. Turner Ë ÖZGÜRLÜKLE KALKINMA/A.
Sen Ë KÜRESELLEfiME VE KÜLTÜR/J. Tomlinson Ë S‹YASAL ‹KT‹SADIN ABC’si/R. Hahnel Ë ERKEN ÇÖKEN
KARANLIK/K.R. Jamison Ë MARX VE MAHDUMLARI/J. Derrida Ë ADALET TUTKUSU/R.C. Solomon Ë HACKER ET‹⁄‹/Pekka
Himanen Ë KÜLTÜR YORUMLARI/Terry Eagleton Ë HAYVAN ÖZGÜRLEfiMES‹/Peter Singer
Bu gözden geçirilmifl bask›y›, ayr›ca,
Hayvan Özgürleflmesi ülküsünü
somutlaflt›rmak için hayatlar›n› de¤ifltiren
bütün okurlara ithaf etmek istiyorum. Etik
düflüncenin gücünün türümüze özgü
ç›karc›l›¤›n önüne geçebilece¤ine inanmay›
sizler olanakl› hale getirdiniz.
Richard ve Mary’ye, Ros ve Stan’e
ve –özellikle– Renata’ya
 ‹çindekiler

— TÜRKÇE BASKIYA ÖNSÖZ......................................................11

— 2002 BASKISINA ÖNSÖZ ..........................................................14
— 1990 BASKISINA ÖNSÖZ ..........................................................22
— 1975 BASKISINA ÖNSÖZ ..........................................................29

I. BÜTÜN HAYVANLAR Efi‹TT‹R...

ya da insanlar›n eflitli¤i fikrine temel oluflturan etik ilke,
eflit önemseme yaklafl›m›n› hayvanlara da uygulamam›z›
neden gerekli k›lar?.......................................................................37
 II. ARAfiTIRMA ARAÇLARI...
vergileriniz nerelerde kullan›l›yor? ..............................................64

III. SINA‹ Ç‹FTL‹KLER...

ya da yeme¤iniz henüz bir hayvanken neler yafl›yor? ................147

IV. VEJETARYEN OLMAK...

ya da nas›l daha az ac›ya yol açarken daha çok g›da üretebiliriz
ve çevreye daha az zarar veririz? ...............................................224

V. ‹NSANIN HÜKÜMRANLI⁄I...
türcülü¤ün k›sa bir tarihi ............................................................256

VI. GÜNÜMÜZDE TÜRCÜLÜK...

hayvan özgürleflmesine karfl› savunmalar, rasyonalizasyonlar ve
itirizlar ile bunlar›n üstesinden gelmekte kat edilen mesafe ......289

— Ek 1 Belli bafll› kaynaklar ...........................................................333

— Ek 2 Zalimlikten uzak yaflamak..................................................337
— Ek 3 Kurulufllar ...........................................................................339

— Teflekkür ......................................................................................344
— 1990 bask›s› için teflekkür ...........................................................346
— Dizin ............................................................................................347
 Türkçe bask›ya önsöz

Hayvan Özgürleflmesi’nin Türkçe bask›s›n›n yay›mlanmas›ndan

büyük mutluluk duyuyorum. Bu kitaptaki fikirlerin dünyan›n her
yerine yay›ld›¤›n› görmek çok güzel bir duygu. Üstelik, bu fikirle-
re duyulan ihtiyaç flimdi eskisinden de büyük. ‹nsan d›fl› hayvanlar-
la iliflkilerimizde etik bir yaklafl›m benimsemedi¤imiz için, s›nai ta-
r›m dünyada yayg›nlaflt›kça, korkunç koflullarda kapal› yerlere hap-
sedilen milyarlarca hayvana yenileri ekleniyor. Hayvanlara yakla-
fl›m›m›zda etik aç›dan dünya çap›nda bir de¤iflikli¤e gitmenin za-
man› geldi.
Hayvan özgürleflmesi fikrinin Bat›’ya özgü oldu¤unu ve tüm
toplumlara uygun olmad›¤›n› düflünen insanlar olabilir; ama belli
bafll› etik ve dini geleneklerin ço¤unda hayvanlar›n önemsendi¤ini
görüyoruz. Asl›nda, mutlaka bir karfl›laflt›rma yapmam›z gereki-
yorsa, büyük gelenekler aras›nda hayvanlar›n durumuna iliflkin
kimi ifadeler bulman›n en güç oldu¤u metinler H›ristiyanl›¤›n kut-
sal metinleridir. Budist, Hindu, Yahudi, Antik Çin ve ‹slam metin-
lerinde bu konuda pek çok yoruma rastlamak mümkün. Hz. Mu-
hammed’in “Bir hayvana iyi muamelede bulunmak bir insana iyi
muamelede bulunmak gibidir; bir hayvana eziyet etmek de bir in-
sana eziyet etmek gibidir,” dedi¤i rivayet ediliyor. Bu ayd›nl›k gö-
rüfl, hayvan özgürleflmesi fikriyle tam bir uyum içindedir. Ku-
ran’daki flu ayet de herkesçe bilinir: “Yerde debelenen hiçbir hay-
van ve iki kanad› ile uçan hiçbir kufl yoktur ki, sizin gibi birer üm-
met olmas›nlar! Biz kitapta hiçbir eksik b›rakmam›fl›zd›r. Sonra
hepsi Rab’lar›n›n huzurunda toplan›rlar.”*
Siyasi solda yer alan baz› kifliler de hayvan özgürleflmesinin bir
“burjuva ideolojisi” oldu¤unu ve dolay›s›yla radikal hedefleri olan
kiflilere uygun olmad›¤›n› ileri sürebilirler. Ama sol düflüncenin
özü zay›flar›, güçsüzleri ve sömürülenleri önemsemek de¤il midir?
Peki günümüzde hissetme yetisine sahip varl›klar aras›nda en zay›f,
en güçsüz ve en çok sömürülen varl›klar hangileridir? Hapsedilen,
g›da üretimi ya da t›bbi araflt›rmalar için yetifltirilen ve sonra da öl-
dürülen insan d›fl› hayvanlard›r. Bu hayvanlar›n ellerinde hiçbir güç
bulunmaz; günümüzde hissetme yetisine sahip varl›klar aras›nda en
ac›mas›zca sömürülenler onlard›r. Köleli¤in herhangi bir biçimin-
deki kadar gaddarca kölelefltirilir, vücutlar› ve etleri için kullan›l›r-
lar.
Kitab›n 2. ve 3. bölümlerinde sanayileflmifl ülkelerde hayvanla-
r›n nas›l sömürüldüklerini anlatt›m. Bu sömürü biçimlerinin birço-
¤una art›k Türkiye’de de rastlan›yor; örne¤in, et piliçlerinin ve yu-
murta tavuklar›n›n yetifltirilmesinde 2. bölümde aç›klanan sistem-
ler kullan›l›yor. Di¤er yandan, Türkiye’de yo¤un domuz ve süt bu-
za¤›s› üretimi yap›lm›yor. Ayr›ca, genel olarak daha az bilimsel
araflt›rma yap›ld›¤› için, hayvanlar üzerinde de daha az deney yap›-
l›yor, ama bunlar da de¤iflmeye bafllad›. Türkiye zenginlefltikçe
* Enam Suresi, 38. Ayet. Türkçesi: Diyanet Meali (ç.n.).

12
–Avrupa Birli¤i’ne kabul edilirse muhtemelen bu süreç daha da
h›zlanacak– bilimsel araflt›rmalara ayr›lan kaynaklar artacakt›r ve
bu hayvan deneylerinin de artmas› anlam›na gelecektir. Ne yaz›k
ki, refah genellikle daha çok et tüketimini de beraberinde getiriyor
ve bu da çevre tahribat›na, tüketicilerin sa¤l›¤›n›n bozulmas›na ve
tabii ki daha çok hayvan›n ac› çekmesine yol aç›yor. Zaten Türki-
ye’deki hayvan sömürüsü ayr›nt›larda farkl›l›k gösterse bile, hay-
vanlarla iliflkilerimizi düzenleyen etik ilkelerin tart›fl›lmas› ve hay-
vanlara yaklafl›m›m›z›n de¤iflmesi önemlidir.
Avrupa Birli¤i’ne kat›l›m et tüketimini art›racak olmakla birlik-
te, AB standartlar›yla uyum süreci Türkiye’de hayvanlara gösteri-
len muamelenin de¤iflmesi için büyük bir f›rsat sunuyor. Art›k AB
mevzuat›nda hayvanlardan “hissetme yetisine sahip varl›klar” ola-
rak bahsediliyor. Bunun zaten aç›k bir gerçek oldu¤u düflünülebilir;
ama bu de¤ifliklik yap›lmadan önce hayvanlar hukukta düpedüz
mal olarak görülüyordu. AB düzenlemeleri, uygulamada da, özel-
likle g›da üretmek için yetifltirilen hayvanlar›n koflullar›nda iyilefl-
tirmelere gidilmesini flart kofluyor. Böylece hayvanlar bu kitapta
anlat›lan en büyük eziyetlerin baz›lar›ndan kurtulmufl olacaklar:
Örne¤in yumurta tavuklar›, efleleyebilecekleri bir alan›n ya da yu-
murtlayabilecekleri yuvalar›n bulunmad›¤› tel kafeslerde tutulama-
yacaklar. Bu de¤ifliklikler, henüz yeterli olmamakla birlikte, mil-
yarlarca hayvan›n hayat›n› iyilefltirecek ve bu nedenle de desteklen-
mesi gereken giriflimlerdir. Avrupa Birli¤i’nin genifllemesinin en
önemli yararlar›ndan biri de birçok yeni ülkenin bu yüksek stan-
dartlar› benimsemesi oldu; ama, standartlar›n etkin olabilmesi için
tabii ki bunlar›n gerekçelerinin anlafl›lmas› gerekiyor. Umar›m bu
kitap bu sürece katk›da bulunur.

Peter Singer
Ocak 2005

13
 2002 bask›s›na önsöz

fiap salg›n›n›n Britanya’y› kas›p kavurdu¤u 2001 ‹lkbahar›’nda, öl-

dürülen, üst üste y›¤›lan ve yak›lan binlerce hayvan›n içler ac›s› ha-
li medyada genifl yer buldu. Bir haber program›nda gözü yafll› bir
çiftçi flöyle diyordu: “Kuzular›m›z›n ölmesi bizi çok üzüyor. Onlar
asl›nda bahar›n, hayat›n yenileniflinin sembolüdür; ama bu korkunç
hastal›k onlar› öldürüyor.”
Bu çiftçiye ac›maya bafllamadan önce flu soruya cevap verin:
fiap salg›n› olmasayd›, ayn› kuzular›n ak›beti ne olacakt›? Çiftçi,
bahar›n bu küçük sembollerini annelerinden ay›racak, kamyonlara
dolduracak ve mezbahaya gönderecekti. Hayat›n yenileniflinin
sembolü, ölü ete dönüflecekti. Çiftçi mutluluk içinde, bu yapt›¤›

14
iflin karfl›l›¤›nda paras›n› alacak ve bankaya yat›racakt›. (Paras›n›
yine de alm›fl olmal›; hükümet, salg›n›n yay›lmas›n› önlemek ama-
c›yla öldürülen hayvanlar için çiftçilere tazminat ödedi.)
Daha önce patlak veren deli dana hastal›¤› sayesinde, Avrupa
kamuoyu tar›m flirketlerinin otobur hayvanlar olan inekleri etobur
hayvanlara dönüfltürdü¤ünü ö¤renmiflti. Yemlerindeki protein mik-
tar›n› art›rmak için ineklere k›y›lm›fl mezbaha art›klar› yediriliyor-
du. fiimdi ise, televizyonda hayvan cesetlerinden oluflan y›¤›nlar›
gören milyonlarca insan, modern hayvanc›l›¤›n hayvanlara eflya gi-
bi, bizim amaçlar›m›za hizmet eden, baflka hiçbir varolufl nedeni ol-
mayan nesneler gibi muamele etti¤ini inkâr edilemez biçimde gör-
müfl oldu. Birçok insan hayvansal ürünlerin alternatifleri konusun-
da bilgi almak için hayvan haklar› ve vejetaryenlik gruplar›na bafl-
vuruyor. Et yemekten vazgeçmek do¤ru bir karard›r ve bu karar›
geç de olsa almak hiç almamaktan iyidir; ama acaba insanlar›n gü-
nümüzdeki hayvanc›l›¤›n gerçek do¤as›n› anlamas› neden bu kadar
uzun sürdü?

Hayvan Özgürleflmesi ilk olarak 1975’te yay›mlanm›flt›. Bu kitap-

ta, ilk bask›s› 1990’da yap›lan gözden geçirilmifl metni okuyacak-
s›n›z. Eklenen k›s›mlar aras›nda Hayvan Özgürleflmesi hareketinin
1990’a kadarki belli bafll› kampanya ve kazan›mlar› da yer al›yor.
Hareket, 1990’dan bu yana, özellikle Avrupa’da ve çiftlik hayvan-
lar›na reva görülen muamele konusunda baz› yeni kazan›mlar elde
etti. S›nai hayvanc›l›¤a karfl› ilk gerçek zafer ‹sviçre’de elde edildi
ve yumurta üretiminde, bu kitab›n 3. bölümünde anlat›lan kafes ba-
taryalar› sistemi 1991 y›l› sonu itibariyle yasakland›. ‹sviçreli yu-
murta üreticileri art›k tavuklar›n›n saman ya da baflka bir organik
malzemeyle kapl› bir zeminde dolafl›p yeri eflelemesine ve etraf›
kapal›, zemini yumuflak bir follukta yumurtlamas›na izin vermek
zorunda. ‹sviçre de¤iflimin mümkün oldu¤unu ispat edince, kafes
sistemine muhalefet, Avrupa’n›n her yerinde güçlendi ve 15 üye ül-
keden oluflan Avrupa Birli¤i, içi ç›plak olan standart tel kafesleri

15
kademeli olarak kald›rmaya karar verdi. 2012 y›l› itibariyle Avru-
pal› yumurta üreticileri her bir tavu¤a en az 750 santimetrekare yer
ay›rmak –ABD yumurta endüstrisinde flu anki ortalama 325 santi-
metrekare civar›nda– ve bir tünek ile folluk olarak kullan›labilecek
bir kutu sa¤lamak zorunda olacak. Tavuklar› kafeslerde tutmaya
devam etmek isteyen üreticiler, bu özellikleri de bar›nd›ran, çok da-
ha büyük kafesler kullanacaklar; ama ço¤u üretici tavuklar›n rahat-
ça dolaflabilece¤i apayr› bir bar›nak tipine geçmeyi daha ekonomik
bularak, içinde tünekler, eflelenecek saman ve folluklar bulunan bü-
yük, kapal› bir kümes kullanacak ya da tavuklar›n d›flar›ya ç›kma-
s›na izin verecek.
Yumurta tavuklar›n›n durumu, Avrupa’n›n çiftlik hayvanlar›n›
korumaya yönelik olarak att›¤› ad›mlardan yaln›zca biri. 3. bölüm-
de ayr›nt›l› bir biçimde aç›klad›¤›m gibi, dana eti üretmek için bes-
lenen, bilerek kans›zl›¤a mahkûm edilen, üzerine yatacak saman›
bulamayan ve kendi çevrelerinde dönmelerine bile izin vermeye-
cek kadar dar bölmelerde tutulan buza¤›lar, muhtemelen çiftlik
hayvanlar› aras›nda en mutsuz olanlar›. Ben kitab›n 1990 bask›s›n›
haz›rlarken bu sistem Britanya’da yasaklanm›fl durumdayd›. Art›k
Avrupa Birli¤i de 2007 y›l› itibariyle bütün üye ülkelerde bu siste-
min terk edilmesine karar verdi. Gebe domuzlar›n özel bölmelere
kapat›lmas› Britanya’da 1998’de yasakland›; Avrupa Birli¤i’nde de
2013’ten itibaren gebeli¤in ilk dört haftas› d›fl›nda yasak olacak.
Bu önemli de¤ifliklikler Avrupa Birli¤i’nin bütün ülkelerinde
genifl destek buldu. AB’nin çiftlik hayvanlar›n›n bar›nma koflullar›
konusunda uzmanlaflm›fl belli bafll› biliminsanlar› da bu konuda
tam destek veriyor. Bu de¤ifliklikler, hayvan haklar› savunucular›-
n›n çok uzun bir süredir öne sürdü¤ü, bafllang›c› elinizdeki kitab›n
ilk bask›s›ndan da önceye, Ruth Harrison’›n bu alanda ilk olan kla-
sik kitab› Animal Machines’e (1964) dayanan iddialar›n da do¤ru-
lanmas› anlam›na geliyor. S›nai hayvanc›l›¤a karfl› aç›lan kampan-
yaya ben 1971’de kat›ld›m; o dönemde sanki ekonomik zorunlu-
luklar d›fl›nda her konuda vurdumduymaz olan dev bir endüstriye
kafa tutmufl gibiydik. Ne mutlu ki, en az›ndan Avrupa’da, durumun

16