Лекц8.

Ерөнхий нийдмийн үндсэн үзүүлэлтүүдийг интервалаар үнэлэх

Лекц8. Түүвэр судалгааны үзуүлэлтүүдийг ашиглан

ерөнхий нийдмийг үнэлэх асуудал

1. Түүвэр судалгааны үзүүлэлтүүдийг ашиглан ерөнхий нийдмийг үнэлэх

Түүвэр судалгааны үндсэн зорилго нь ерөнхий нийдмийн үндсэн үаүүлэлтүүдийг

ойролцоолонтодорхойлж; үнэлэлт өгөх. Энэ үнэлгээний үндсэн тулгуур нь түүврийн стандарт
алдаа, гурван -ийн (сигмагийн) зарчим болно. Ерөнхий нийдмийн зохих үзүүлэлтүүдийг үнэлэх
байдал нь хэд хэдэн нөхцөлтэй байна.
а) Ерөнхий нийдмийн стандарт хэлбэлзэл мэдэгдэхгүй байх тохиолдол. Энэ нөхцолд түүвэр
судалгааны стандарт хэлбэлзэл (S)-ийг ерөнхий нийдмийг үнэлэхэд ашиглана. S - түүвэр
судалгааны стандарт хэлбэлзэл, - үнэлэгдэж буй ерөнхий нийдмийн стандарт хэлбэлзэл. Үүний
дараа түүврийн стандарт алдааг дараах томъѐогоор тодорхойлно

= эсвэл √ √
√ √ √ √

Түүврийн стандарт алдааг тодорхойлохнөгөө нэг нэмэлт нөхцөл нь түүврийн хэмжээ харьцангуй их
байх явдал юм. Өөрөөр хэлбэл n>30 байх шаардлагатай бөгөод түүвэр тархалтын хувьд нормаль
тархалтыг ашиглан тодорхой магадлалтайгаар ерөнхий нийдмийн
дундаж болон харьцангуй хэмжигдхүүнийг ойролцоолон тооцоолж үнэлнэ. Үүнд:
а) Ерөнхий нийдмийн дундаж хэмжигдэхүүгнийг

̅ ̅ ̅
б) Ерөнхий нийдмийн харьцангуй хэмжигдх үүнийг

̅ ̅ ̅

зэрэг болно.
Түүвэр судалгааны үзүүлэлтүүдийг ашиглан ерөнхий нийдмийг үнэлэх талаар дараах жишээгээр
тодруулж үзье. Жишээ Захиалгаар пицца хүргэж үйлчилдэг компаний борлуулалтын менежер нэг
удаагийн захиалгын дундаж орлогын түвшинг тодорхойлохыг хүсчээ. Ингээд энгийн түүврийн
аргаар 36 захиалгьп сонгон авч дундажийг нь тодорхойлоход $14.37 доллар, стандарт хэлбэлзэл нь
$4.02 доллар байв. 95 хувийн магадлалтайгаар нэг захиалгын орлогын хэмжээг тодорхойл.
Р(х) - 0.95 2=1.96 байгааг хүснэгтээс тодорхойлно.
1
Лекц8. Ерөнхий нийдмийн үндсэн үзүүлэлтүүдийг интервалаар үнэлэх

$13.06
√ √

Тус компаний- нэг захиэлгын дундаж хэмжээ нь $13.06-$ 15.68 байхыг 95 хувийн
магадлалтайгаар тодорхойллоо.
Жишээ. "Талх чихэр" ХК-ийн нэг ээлжинд үйлдвэрлэсэн 15000 талхнаас 1000 ширхэгийг
энгийн түүврийн аргаар судлахад 910 ширхэг нь жингийн хувьд стандартын шаардлага
хангасан байв. Бүх талхны хувьд стандартын шаардлага хангасан талхны эзлэх хувийн жинг
0.98 хувийн магадлалтайгаа р тодорхойл.

̅ ; P(x)=0.98;Z=2.33

̅( ̅) ( )
̅ √ ( ) ̅ буюу √ ( ) 0.91-

0.021<P<0.91+0.021 0.889<P<0.931 Тухайн ээлжинд үйлдвэрлэсэн бүх

талхнаас 88.9-93.1 хувь нь 0.98 магадлалтайгаар стандартын шаардлага хангаж байна.
б) Түүвэр судалгаанд хамрагдсан нэгжийн тоо харьиангуй бага (n<30) үед бага
түүвэр гэнэ. Бага түүврийн нөхцолд ерөнхий нийдмийн гол үзүүлэлтүүдийг үнэлэхдээ
Стьюдентын тархалтыг ашиглана. (Хавсралт - 2)

Ерөнхий нийдмийн дундажийн орших завсарыг тодорхойлохдоо: ̅ гэсэн томъѐог

√

ашиглана. Үүнд: t-Стьюденгын тархалтын хүснэгтийн тодорхой утга

Стьюдентийн тархалтыг ашиглахдаа чөлөөт гишүүдийн тоог юуны өмнө

тодорхойлох хэрэгтэй байдаг. Чөлөөт гишүүдийн тоо нь ажиглалтын нэгжийй тооноос
нэгээр цөөн (n-1) байна. Үүний дараа тодорхой хэмжээний (0.90; 0.95; 0.98; 0.99)
магадлалтайгаар t-г сонгон азч ерөнхий нийдмийн зохих үзүүлэлтүүдийг үнэлнэ.
Жишээ 3.Багаж төхөөрөмжийн үйлдвэрийн цехийн чанар шалгагч 12 эд ангийг
түүвэрлэн авч халаалт даах чадварыг нь шалгав. Тэр 12 эд ангийг гэмтэл автал нь улайсгаж
халаасан байна. Ингээд гэмтэл авах дундаж температур нь 178 С, стандарт хэлбэлзэл нь 8° С
гэж тогтоогджээ. Нийдэм хэвийн тархалттай бол 90 хувийн магадлалтайгаар үйлдвэрлэсэн
бүх төхөөрөмжийн халаалтаас гэмтэх дундаж температурыг тодорхойлъѐ.
Чөлөөт гишүүдийн тоо 12-1=11; ба Р=0.90 тул Стьюденгын тархалтын хүснэгтээс
t = 1.796 болно.

̅ Бүх эд ангийн хувьд 174.9-181.1°С

√ √

температурын халалтаас эвдрэх нь 90 хувийн магадлалтай бөгөөд олон эд анги

шалгахгүйгээр ихээхэн хэмжээтэй үйлдвэрлэлийн хувьд үүнийг ашиглаж болно.

2
Лекц8. Ерөнхий нийдмийн үндсэн үзүүлэлтүүдийг интервалаар үнэлэх

2. Түүвэр судалгаанд шаардлагатай нэгжийн тоог тодорхойлох арга

Түүвэр судалгаа явуулахын тулд түүвэрлэлтийн стандарт алдаа ямар хязгаарын дотор
багтаж байвал судалгааны шаардлага хангахыг урьдчилан тогтооно.

Түүвэр судалгааны дундаж болон харьцангуй хэмжигдхүүн ерөнхий нийдмийн зохих

хэмжигдхүүнээс 5 хувиас хэтрэхгүй зөрүүтэй бол түүвэр судалгааны үр дүнг хангалттай
гэж үздэг байна.
Судалгаанд шаардлагатай нэгжийн тоо нь дараах хүчин зүйлүүдээс хамаарна. Үүнд:
o магадлалын түвшин
o түүврийн алдааны зөвшоөрогдөж болох
хамгийн их хэмжээ
нийдмийн стандарт хэлбэлзэл зэрэг болно.
Түүврийн алдааны зөвшөөрөгдөж болох дээд хэмжээ нь стандарт алдаа болон
магадлалын тодорхой түвшингүүдээс хамаарна. Үүнийг алдааны хязгаар гэж нэрлээд дараах
томъѐогоор олно.
̅( ̅)
√ √ Энд: х - дундаж хэмжигдхүүний, - харьцангуй

хэмжигдэхүүний алдааны хязгаар

х- дундаж хэмжигдхүүний стандарт алдаа - харьцангуй хэмжигдэхүүний стандарт алдаа

Мөн түүврийн алдааны хязгаар энэ шаардлагыг хангаж байхын тулд ерөнхий нийдмээс хичнээн
нэгжийг түүвэрлэн авбал зохихыг тогтоохын тулд дараах томъѐог ашиглана.

а) Дундаж хэмжигдэхүүнийг үнэлэхэд шаардлагатай түүврийн хэмжээ:

̅( ̅)
б) Харьцангуй хэмжигдхүүнийг үнэлэхэд шаардлагатай түүврийн хэмжээ