ARTICLE: Sayid-Cali Cabdullaahi Salaad: U Halgame

Xuquuqda Dadka Naafada Ah

SOURCE: UNSOM PUBLIC INFORMATION
RESTRICTIONS: This media asset is free for editorial
broadcast, print, online and radio use. It is not to be sold on
and is restricted for other purposes. All enquiries to
thenewsroom@auunist.org
CREDIT REQUIRED: UNSOM PUBLIC INFORMATION
LANGUAGE: SOMALI
DATELINE: 8/NOVEMBER/2018, MOGADISHU, SOMALIA

Sayid-Cali Cabdullaahi Salaad: U Halgame Xuquuqda Dadka Naafada Ah

Sayid-Cali Cabdullaahi Salaad wuxuu si cad ah u xusuustaa maalintii mustaqbalkiisa

saameynta xun ku reebtay ee xilligii dagaalka sokeeye ee ka jiray Soomaaliya -
sanadkii 1997 – uu marayey halkii ugu darnayd, xilligaas oo noloshiisa uu soo
wajahay isbaddal aan waligiis ka harayn - kulan ay xal ugu raadinayeen muran u
muuqday inuu yahay mid iska caadi ah ayaa isku baddalay gacan-ka-hadal ku sigtay
inuu galaafto nolosha dhexdhexaadiyaha nabadeed ee sida iskaa-ah ku shaqeynayay.

Isagoo la socday xubno kale oo nabadda u ololeeya, Sayid-Cali, oo xilligaas ahaa

arday wax ka barta Jaamacadda Ummadda Soomaaliyeed, waxay odayaal
dhaqameed u weheliyeen Degmada Wadajir ee Caasimadda Muqdisho si ay gacan
uga gaystaan dhexdhexaadinta labo qabiil oo colaad ay u dhaxeysay. Waxay ku rajo
weynaayeen natiijo wax-ku-ool ah, hase yeeshee xilli waanwaantu meel dhexe
mareysay, xiisad ayaa si kadis ah cirka isku shareertay.

“Xaalku wuxuu ku dhammaaday fawdo. Mid ka mid ah kooxihii ayaa rabsho kiciyey
waxayna fureen rasaas. Xabbadihii ugu horreeyey ee la riday ayaa iiga dhacay lugta
midig iyagoo burburiyey lafta,” ayuu dib u xusuustay Sayid-Cali, oo haatan 41-jir ah.

Si xun ayuu ugu dhaawacmay weerarka. Saaxiibbadiis waxay nasiib u yeesheen inay
ka gabbadaan rasaastii la riday waxna kuma aanay noqon.

“Waxay u kala carareen goobo nabdoon, balse anigu ma nasiib badnayn. Isla markii
ay rasaastu igu dhacday, waan miyirbeelay, waxaana dib u soo miyirsaday anigoo ku
jira isbitaalka, halkaas oo ay saaxiibbadey iila carareen,” ayuu raaciyey Sayid-Cali.

Waxaa noloshiisii badbaadiyey gargaar caafimaad oo deg-deg ah oo loogu sameeyey

Isbitaalka Banaadir, halkaas oo saaxiibbadii Sayid-Cali ee dhexdhexaadiyayaasha
ahaa ay ula carareen si loogu daweeyo. Hase yeeshee, waxaa la gooyay lugtiisa.

La Nool Naafanimo
“Dhaawaca la ii gaystay wuxuu igu noqday musiibo labanlaab ah. Waan sii wadan
kari waayay waxbarashadaydii kaddib dhacdada,” ayuu yiri ardaygii hore ee baran
jiray cilmiga xannaanada xoolaha.

Isla markii laga saaray isbitaalka, Sayid-Cali waxaa soo wajahday xaalad xannuun
badan oo la xiriirta sidii uu ula tacaali lahaa naafanimo aan noloshiisa oo idil ka hari
doonin oo uu ku qaadanayo dal ay rabshaduhu burburiyeen.

“Waxaan dareemay oo si shakhsi ah ii saameeyey dareenka diidmada iyo ceebeynta

leh ee lala xiriiriyo naafanimada iyo dhaqan-xumada lagula kaco dadka naafada ah,”
ayuu xusuustay.

Sanado badan, Sayid-Cali wuxuu u adkaystay nolol go’doon ah. Saaxiibbadiis way
cidleeyeen. Dadka cusub ee ay is-bartaan way ku jeesjeesi jireen waxayna ugu yeeri
jireen ‘Lugey’ ama ‘Jiis’, oo ah cay qayaxan oo afka Soomaaliga ku micno ah ‘ninka
dhutiya’ ama ninka halka lug kaliya leh.

Isagoo ku tiirsan kaliya taageerada uu ka helo qoyskiisa, Sayid-Cali dib ayuu u dhisay
noloshiisa wuxuuna noloshiisa ku mashquuliyey ganacsi yar oo tafaariiq ah oo uu
sameystay. Si tartiib-tartiib ah ayuu dib u soo dhisay go’aankii uu ku qaaday inuu ka
caawiyo dadka sidii ay colaadaha uga guuleysan lahaayeen, u heli lahaayeen
waxyaabo mideeya una wada noolaan lahaayeen si wadajir ah isla markaasna nabad
ah. Muddadii uu hawshan ku jiray, wuxuu noqday qof noloshiisa u huray u
halgamidda xuquuqda dadka naafada ah.

Awood-siin

“Waxaan billaabay inaan u ololeeyo xuquuqda dadka naafada ah anigoo ka hadli jiray
kulamada dhallinyarada, munaasabadaha isboortiga iyo isku imaatinnada kale,” ayuu
yiri Sayid-Cali.

Sanadkii 2012, wuxuu qayb ka aasaasaay Golaha Naafada Qaranka Soomaaliyeed,

waxaana muddo kaddib loo doortay inuu noqdo guddoomiyaha ururka. Wuxuu
golaha u adeegsaday sida fursad uu ku dalbado sharciyeynta qawaaniinta khuseysa
naafada si loo ilaaliyo danaha dadka naafada ah.

“Dadka naafada ah waxay leeyihiin xuquuq la mid ah sida qof kasta oo kale.
Ujeeddaydu waa inaan ka caawiyo inay ka faa’iidaystaan xuquuqahaasi, si la mid ah
dadka naafada ah ee ku nool adduunka intiisa kale,” ayuu yiri u dhaqdhaqaahan
arrimaha naafada.

Maadaama aanay jirin tira-koob sax iyo macluumaad, khubarradu waxay ku

qiyaasaan in tirada dadka naafada ah ee ku nool Soomaaliya ay ka badan tahay isku
celceliska caalamiga ah ee ah in dadku naafadu ay 15 boqolkiiba ka yihiin
dadweynaha, waxaana arrintan loo aaneynayaa colaadda dabadheeraatay ee dalka
ka jirta. Boqollaalkan kun ee dad ee Soomaaliyeed, waxaa muhiim u ah inay helaan
daryeel caafimaad oo ku filan, agab, waxbarasho, ka qaybgalinta bulshada iyo inay
helaan fursado.

Xaqaa’iqan waxay sii xoojiyeen farriintii uu Sayid-Cali ka jeediyey isku imaatinkii

dhowaa ee ka dhacay Muqdisho halkaas oo wakiillada bulshada rayidka ah ay kaga
qaybgaleen shirka qaran ee wadatashiga ah ee looga hadlayay sameynta Dastuur
cusub oo rasmi ah iyo abaabulidda doorashooyin qof iyo cod ah ee lagu wado inay
dhacaan 2020.

Haddii xuquuqaha, fikradaha iyo baahiyaha dadka naafada ah aan wax laga qaban
inta lagu gudo jiro geeddisocodka dib loogu eegayo dastuurka, wuxuu sheegay in
dadaallada la doonayo in lagu xaqiijiyo fayoqabkooda ay noqon doonaan kuwo lagu
tuntay.

Waa u daw Soomaaliya inay u dabbaaldegato horumarrada muhiimka ah ee laga

sameeyey awood-siinta dadka naafada ah. Bishii Oktoobar ee sanadkan, wuxuu
dalka ansixiyey Xeerka Axdiga Caalamiga ah ee Xuquuqda Dadka Naafada ah, oo ah
heshiis caalami ah oo xaqiijinaya in dhammaaan dadka naafada ah ay ka
faa’iidaystaan xuquuqda aadanaha ee caalamiga ah iyo xorriyadaha aasaasiga ah.

Wax yar kaddib, Baarlamaaanka Federaalka ayaa si aqlabiyad leh u meelmariyey

xeerka lagu sameeyey Hay’adda Naafadda, oo Golaha Naafada Qaranka
Soomaaliyeed uu u ololeyn jiray helitaankeeda. Sayid-Cali wuxuu ku kalsoon yahay in
isla marka uu Madaxweynaha ansixiyo, in xeerka cusub ee hor-u-socodka ahi xaqiijin
doono in xuquuqda iyo baahiyaha dadka naafada ah la gaari doono sida metelaadda
siyaasadda, helitaanka kaabayaal dadweyne oo ku filan, caafimaad, waxbarasho iyo
shaqo.

Tan iyo sanadkii 1992, Maalinta Qaramada Midoobay ee Dadka Naafada ah waxaa la
soo xusayay 3-da Disembar sanad kasta. Hal-ku-dhegga sanadkan waa “Awood-siinta
Dadka Naafada ah iyo Xaqiijinta Ka Qaybgalinta iyo Sinnaanta,” wuxuuna diiradda
saarayaa ku wajihinta dareenka caalamka baahida loo qabo awood siinta dadka
naafada ah si loo gaaro horumar waara oo loo dhan yahay, loona simman yahay sida
ku qorshaysan Ajandaha 2030 ee Horumarka Waaraya. Isagoo wacad ku maraya
“inaysan cidina ka maqnaan,” Ajandaha 2030 wuxuu aqoonsan yahay sharafta uu
shakhsigu leeyahay iyo sinnaanta loo leeyahay dhammaan mabaadi’da aasaasiga ah
ee shaqada Qaramada Midoobay ee ku aaddan horumarka, xuquuqda aadanaha, iyo
nabadda iyo amniga.